Krytyka wladzy sadzenia

7/18/2019 Krytyka wladzy sadzenia

http://slidepdf.com/reader/full/krytyka-wladzy-sadzenia-56d691ebb5428 1/405

IMMANUEL KANT

KRYTYKA WŁADZY SĄDZENIA

Przełożył oraz opatrzył przedmo! " przyp"#am"

$ERZY %AŁE&KI

Tł'ma(ze)"e prze*rzał ADAM LANDMAN

+,-. PA/STW0WE WYDAWNI&TW0 NAUK0WE

Tyt'ł ory1")ał'2 KRITIK DER URTEILSKRA3T

4 &opyr"15t 6or t5e Po7"#5 ed"t"o)

8y Pa9#toe Wyda)"(to Na':oe

War#zaa +,-.

IS;N -<=>+=><.?,=+

SPIS TRE@&I

P"zdmoa tł'ma(za B7


Przedmoa do p"er#ze1o yda)"a <

W#tCp )

I 0 podz"a7e 6"7ozo6"" ++

I6 0 #'ere))e* dz"edz")"e 6"7ozo6"" o17e +.

III 0 :ryty(e ładzy #!dze)"a *a:o o Frod:' #pa*a*!(ym d"e (zCF("

6"7ozo6"" *ed)! (ałoFG +,

IH 0 ładzy #!dze)"a *a:o ładzy a pr"or" praoda(ze* J

H Za#ada 6orma7)e* (e7ooF(" przyrody *e#t tra)#(e)de)ta7)! za#ad!

ładzy #!dze)"a

HI 0 poł!(ze)"' '(z'("a roz:o#zy z po*C("em (e7ooF(" przyrody <?

HII 0 e#tety(z)ym yo8raże)"' (e7ooF(" przyrody <,

HIII 0 7o1"(z)ym yo8raże)"' (e7ooF(" przyrody J.



IB 0 po"!za)"' praoda#t ")te7e:t' " roz'm' przez ładzC #!

dze)"a ?2

Podz"ał (ałe1o dz"eła =y

&zCFG p"er#za

KRYTYKA ESTETY&ZNE$ WŁADZY SADZENIA

Rozdz"ał p"er#zy A)a7"ty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a .+

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a 6'

P"er#ze z)am"C #!d' #ma:' a m"a)o"("e rozaża)e1o (o do *a

:oF(" .+

O + S!d #ma:' *e#t e#tety(z)y .+

* Upodo8a)"e o:reF7a*!(e #!d #ma:' *e#t z'peł)"e 8ez")tere

#o)e .

?Q < Upodo8a)"e tym (o przy*em)e poł!(zo)e *e#t z ")tere#em .J

O J Upodo8a)"e do8r' "!że #"C z ")tere#em .

O ? Por)a)"e trze(5 #pe(y6"(z)"e rż)y(5 rodza* 'podo8a)"a +

HI

9# treF("

Dr'1"e z)am"C #!d' #ma:' a m"a)o"("e (o do *e1o "7oF(" J O .P"C:)em *e#t to (o yo8raża)e *e#t 8ez po*CG *a:o przedm"ot

po#ze(5)e1o 'podo8a)"a J

O Por)a)"e p"C:)a z przy*em)oF("! " do8rem za pomo(! yże*

poda)e* łaF("oF(" .

O - Po#ze(5)oFG 'podo8a)"a yo8rażo)a zo#ta*e #!dz"e #ma:'

ty7:o *a:o #'8"e:ty)a -

O , Roz8"r pyta)"a2 (zy #!dz"e #ma:' '(z'("e roz:o#zy poprzedza

#!d o przedm"o("e (zy też odrot)"e -J



Trze("e z)am"C #!d' #ma:' a m"a)o"("e rozaża)e1o (o do re7a(*"

(e7 -,

O "o 0 (e7ooF(" o17e -,

O ++ U pod#tay #!d' #ma:' )"e 7eży )"( "))e1o *a: ty7:o 6orma (e7ooF("pe)e1o przedm"ot' 7'8 #po#o8' przed#ta"e)"a 1o ,+

O + S!d #ma:' op"era #"C )a ra(*a(5 a pr"or" ,

O +< &zy#ty #!d #ma:' *e#t )"eza7eż)y od poa8' " zr'#ze)"a ,J

O +J 08*aF)"e)"e )a przy:łada(5 ,?

O+? S!d #ma:' *e#t z'peł)"e )"eza7eż)y od po*C("a do#:o)ałoF(" +>> O +.S!d #ma:' )a :tre1o pod#ta"e *a:"F przedm"ot 'z)a)y zo#ta*e za p"C:)y pod

ar'):"em pe)e1o o:reF7o)e1o po*C("a )"e *e#t(zy#tym #!dem #ma:' +>?

O + 0 "dea7e p"C:)a "o1

&zarte z)am"C #!d' #ma:' m"a)o"("e pod z17Cdem moda7)oF("

'podo8a)"a przedm"ota(5 ++

O 2- &o to *e#t moda7)oFG #!d' #ma:'++

O +, S'8"e:ty)a :o)"e(z)oFG *a:! przyp"#'*emy #!do" #ma:' *e#t ar'):oa ++,

O > War'):"em :o)"e(z)oF(" *a:! #'po)'*e #!d #ma:' *e#t "dea

#e)#'# (omm')"# ++,

O + &zy moż)a #po#8 'za#ad)"o)y za:ładaG "#t)"e)"e #e)#'#

(omm')"# ++

O Ko)"e(z)oFG po#ze(5)e* z1ody pomyF7a)a #!dz"e #ma:' *e#t :o)"e(z)oF("! #'8"e:ty)! :tra przy założe)"' #e)#'# (om

m')"# przed#ta"a)a *e#t *a:o o8"e:ty)a +

Ua1a o17)a do p"er#ze1o rozdz"ał' a)a7"ty:" +J

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +<

O < Prze*F("e od ładzy ydaa)"a #!d o p"C:)"e do ładzy

o ydaa)"' #!d o z)"o#łoF(" +<O J 0 podz"a7e 8ada9 )ad '(z'("em z)"o#łoF(" +<J



S"t"# treF(" H""

0 matematy(z)e* z)"o#łoF(" +<.

O ? De6")"(*a )om")a7)a z)"o#6oF(" +<.

O . 0 potrze8)e* do "de" z)"o#łoF(" o(e)"e "e7:oF(" przedm"ot

przyrody Aat'rd")1e +J+

O 0 *a:oF(" 'podo8a)"a przy o(e)"e z)"o#łoF(" V +?+

; 0 dy)am"(z)e* z)"o#łoF(" przyrody +?.

O < 0 przyrodz"e *a:o o potCdze +?.

O , 0 r)oda7)oF(" #!d' o z)"o#łoF(" przyrody +.<

Ua1a o17)a do e:#pozy(*" re67e:#y*)y(5 #!d e#tety(z)y(5 +..

Ded':(*a (zy#ty(5 #!d e#tety(z)y(5 +-

O <> Ded':(*a #!d e#tety(z)y(5 o przedm"ota(5 przyrody )"e )"aza*moaG #"C tym ro przyrodz"e )azyamy z)"o#łym

"e(z ty7:o p"C:)em +-

$<+ 0 metodz"e ded':(*" #!d #ma:' +-,

O < P"er#za o#o87"oFG #!d' #ma:' +,+

O << Dr'1a o#o87"oFG #!d' #ma:' +,?

O <J ad)a o8"e:ty)a za#ada #ma:' )"e *e#t moż7"a +,

O <? Za#ad! #ma:' *e#t #'8"e:ty)a za#ada ładzy #!dze)"a

o17e +,,

O <. 0 zada)"' ded':(*" #!d #ma:' >>

O < &o łaF(""e #!dz" #"C a pr"or" o przedm"o("e #!dz"e #ma:' >

? <- Ded':(*a #!d #ma:' Ua1a ><

$ <, 0 zdo7)oF(" 'dz"e7a)"a #"C (z'("a >.

O J> 0 #ma:' *a:o o pe)ym rodza*' #e)#'# (omm')"# >,

?J+ 0 emp"ry(z)ym za")tere#oa)"' p"C:)"e +J

O J 0 roz'moym "):77e:t'e77e) za")tere#oa)"' p"C:)"e +

$ JQX 0 #zt'(e o17e J



O JJ 0 #zt'(e p"C:)e*

O J? Szt':a *e#t #zt':! p"C:)! o ty7e o "7e zda*e #"C 8yG zarazem

przyrod! ,

O J. Szt':a p"C:)a *e#t #zt':! 1e)"a7)oF(" <+

O J 08*aF)"e)"e " pot"erdze)"e poyż#ze* de6")"(*" 1e)"a7)oF(" <<

O J- 0 #to#'):' 1e)"a7)oF(" do #ma:' <

O J, 0 ładza(5 'my#ł' #:łada*!(y(5 #"C )a 1e)"a7)oFG J+

0 0 poł!(ze)"' #ma:' z 1e)"a7)oF("! ytora(5 #zt':"

p"C:)e* ?>

J *" 0 podz"a7e #zt': p"C:)y(5 ?

[ ? 0 poł!(ze)"' #zt': p"C:)y(5 *ed)ym " tym #amym y

torze .>

HIII

Sp"# treF("

O ?<= Wza*em)e por)a)"e artoF(" e#tety(z)e* #zt': p"C:)y(5 .+

O ?J Ua1a .

Rozdz"ał dr'1" D"a7e:ty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

O ??

O ?. Przed#ta"e)"e a)ty)om"" #ma:' -

O ? Roz"!za)"e a)ty)om"" #ma:' Ua1a I " II ,

O ?- 0 "dea7"zm"e (e7ooF(" przyrody oraz #zt':" *a:o o *edy)e*

za#adz"e e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a ,+

O ?, 0 p"C:)"e *a:o #ym8o7' mora7)oF(" ,-

O .> Dodate: 0 metodo7o1"" #ma:' <>?

&zCFG dr'1a KRYTYKA TELE0L0%I&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA



O.+ 0 o8"e:ty)e* (e7ooF(" przyrody <++

Rozdz"ał p"er#zy A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <+?

O . 0 o8"e:ty)e* (e7ooF(" :tra *e#t *edy)"e 6orma7)a od

rż)"e)"' od mater"a7)e* <+?

O .< 0 re7aty)e* (e7ooF(" przyrody odrż)"e)"' od (e7ooF("

e)Ctrz)e* <+

O .J 0 #o"#tym (5ara:terze rze(zy *a:o (e7 )at'ra7)y(5 <.

O .? Rze(zy *a:o (e7e )at'ra7)e #! *e#te#tam" 'or1a)"zoa)ym" <<>

O .. 0 za#adz"e ydaa)"a #!d o e)Ctrz)e* (e7ooF(" "#tota(5

'or1a)"zoa)y(5 <<.

O . 0 za#adz"e te7eo7o1"(z)e1o ydaa)"a #!d o przyrodz"e

o17e *a:o o #y#tem"e (e7 <<-

O .- 0 za#adz"e te7eo7o1"" *a:o o e)Ctrz)e* za#adz"e przyrodo=

z)a#ta \ <JJ

Rozdz"ał dr'1" D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?+

O ., &o to *e#t a)ty)om"a ładzy #!dze)"a <?+

O > Przed#ta"e)"e te* a)ty)om"" <?J

O + Przy1otoa)"e do roz"!za)"a poyż#ze* a)ty)om"" <?.

O 0 rozma"ty(5 #y#tema(5 doty(z!(y(5 (e7ooF(" przyrody <?-

O < ade) z poyż#zy(5 #y#tem )"e #peł)"a te1o (o zapo"ada <.

O J Przy(zy)! )"emoż7"oF(" do1maty(z)e1o tra:toa)"a po*C("a

te(5)":" przyrody *e#t )"emoż7"oFG y*aF)"e)"a (e7' )at'

ra7)e1o <.

O ? Po*C("e o8"e:ty)e* (e7ooF(" przyrody *e#t :ryty(z)! za#ad!

roz'm' d7a re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a <+

Sp"# "re"(" IB

O . Ua1a <%



O 0 #o"#ty(5 łaF("oF("a(5 ")te7e:t' 7'dz:"e1o dz"C:" :t

rym po*e("e (e7' )at'ra7)e1o #ta*e #"C d7a )a# moż7"e <-<

O - 0 poł!(ze)"' za#ady po#ze(5)e1o me(5a)"zm' mater"" z za

#ad! te7eo7o1"(z)! te(5)"(e przyrody *o]Q

Dodate: Metodo7o1"a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J>+

O , &zy te7eo7o1"a m'#" 8yG tra:toa)a *a:o )a7eż!(a do przyrodo=

z)a#ta J>+

S* -> 0 :o)"e(z)ym podporz!d:oa)"' za#ady me(5a)"zm' za

#adz"e te7eo7o1"(z)e* przy tł'ma(ze)"' rze(zy *a:o (e7' )a

t'ra7)e1o J><

O-+ 0 doł!(ze)"' me(5a)"zm' do za#ady te7eo7o1"(z)e* tł'ma

(ze)"' (e7' )at'ra7)e1o *a:o ytor' przyrody J>,

? Ua 0 te7eo7o1"(z)ym #y#tem"e ze)Ctrz)y(5 #to#'):a(5 m"Cdzy

"#to"am" 'or1a)"zoa)ym" J+J

O -< 0 :o9(oym (e7' przyrody *a:o #y#tem' te7eo7o1"(z)e1o J+

O -J 0 (e7' o#tate(z)ym "#t)"e)"a F"ata t* #ame1o dz"eła #to

rze)"a J-

O -? 0 6"zy:o=teo7o1"" J<+

^* -. 0 ety:o=teo7o1"" Ua1a JJ>

O - 0 mora7)ym doodz"e "#t)"e)"a ;o1a JJ,

O -- 01ra)"(ze)"e aż)oF(" dood' mora7)e1o Ua1a J?

O -, 0 pożyt:' z ar1'me)t' mora7)e1o J.-

O ,> 0 #po#o8"e 'z)aa)"a (ze1oF za pradC mora7)ym doo

dz"e "#t)"e)"a ;o1a J>

O ,+ 0 #po#o8"e *a:" pra:ty(z)a "ara 'z)a*e (oF za pradC J,

017)a 'a1a do te7eo7o1"" J,<

#:oro"dze ?++

S:oro"dz "m"o) ?+<



S:oro"dz po*CG ?+J

PRZEDM0WA TŁUMA&ZA

N")"e*#zy prze:ład Kryty:" ładzy #!dze)"a op"era #"C za#ad)"(zo )a trze("mory1")a7)ym t* o#tat)"m za ży("a Ka)ta op'87":oa)ym yda)"' z r +,,Q Iyda)"e y#zło r +,> a dr'1"e r +,<Q przyp"#a(5 poda)o prze:ładty(5 m"e*#( te:#t' :try(5 po#z(ze17)e ory1")a7)e yda)"a y:az'*! rż)"(eda*!(e #"C yraz"G tł'ma(ze)"' )a *Czy: po7#:"

W ypad:a(5 :try(5 prze:ład op"era #"C )a reda:(*" #:ory1oa)e* poda)o

przyp"#a(5 prze:ład te:#t' ory1")a7)e1o W#pom)"a)e popra:" o:az'*! #"C:o)"e(z)e z 'a1" )a y#o(e )"ed8ał! 7"(z)y(5 m"e*#(a(5 reda:(*C te:#t'W#zy#t:"e też )"ema7 yda)"a Kryty:" ładzy #!dze)"a *a:"e ':azały #"C poFm"er(" Ka)ta za"era*! te1o rodza*' popra:" proadzo)e przez yda(Popra:" te o1ra)"(za*! #"C )at'ra7)"e do po#z(ze=e7)y(5 yraże9 " doty(z!ty7:o o(zy"#ty(5 8łCd y)":ły(5 z 8ra:' #tara))oF(" #ty7"#ty(z)e* "ypa(za*!(y(5 raż!(y #po#8 myF7 przyF"e(a*!(! Ka)to"

0 "7e "dz"e o 6ormC 7"tera(:! p"#ma Ka)ta )a o1ł pozo#ta"a*! 8ardzo d'żo doży(ze)"a &5oG Ka)t 8y)a*m)"e* )"e 8ył poz8a"o)y zdo7)oF(" 7"tera(:"(5 (ze1o

doodem #! )"e:tre *e1o (zeF)"e*#ze p"#ma to *ed)a: tz _:ryty()ymVo:re#"e #e* 6"7ozo6"" )"e d8ał (a7e o 6ormC #y(5 dz"e7 W:ra(za*!( )a z'peł)"e)o! 6"7ozo6"" dro1C )a*eżo)! tr'd)oF("am" " (o "C(e* d"ametra7)"e prze(")!_)at'ra7)ymV #:ło))oF("om tz zdroe1o roz'm' :o)(e)troał #* y#"łe:ył!(z)"e )a )"e!tp7""e ory1")a7)e* (5o& (za#em opa(z)e* treF(" myF7oe*de1rad'*!( 6ormC 7o rzCd' pradz"e )"eodzo)e1o a7e poza tym o8o*Ct)e1oFrod:a yra=`6)"a te* treF(" D!żył "do(z)"e do te1o a8y #ama _#zata #ło)aV)"e przy:'ała do #"e8"e 'a1" (zyte7)":a #ym" e#tety(z)ym" artoF("am" "że8y przez to 'a1a ta mo1ła #"C ył!(z)"e zeFrod:oaG )a _)a1"e*V )"e*a:omyF7"

To #z(ze17)"e d7a :ryty(y#ty(z)e1o o:re#' tr(zoF(" Ka)ta z)am"e))eza)"ed8a)"e 6ormy 7"tera(:"e* tł'ma(zy #"C r)"eż tym że o:re# te) *a: *'ż#pom)"a)o #"a)o" o#tat)" o:re# *e1o tr(zoF(" a zarazem przypada

BII

Przedmoa tł'ma(za



)a :o9(o! 6azC *e1o ży("a Noy pradz""e :a)to#:" F"at myF7" za(z!ł'*a)"aG #"C Ka)to" 1dy Ka)t *'ż 8ył :oło p"CGdz"e#"!t:" A po)"eaż 8ył to F"at)"ezm"er)"e roz7e1ły o8e*m'*!(y "e7e dz"edz") "C( m")Cło G"erG 8ez mała"e:' )"m Ka)t do#zedł do reda1oa)"a trze("e* #e* Kryty:" &a7e dz"e#"C("o7e("a8ył pod )aporem )oy(5 tło(z!(y(5 #"C *e1o 'myF7e "de" W#zy#t:"e *e pra1)!ł

ypo"edz"eG a przy tym zdaał #o8"e #praC z (oraz to 8ardz"e* z87"ża*!(e* #"CFm"er(" ma*!(e* )"e'8ła1a)"e #:azaG 1o )a m"7(ze)"e M'#"ał "C( #taroF(":tra *e#t z )at'ry rze(zy "e:"em łaF("ym ra(ze* d7a )adaa)"a o#tat)"e*)a*do*rza7#ze* po#ta(" :o)(ep(*om (zeF)"e* *'ż po(zCtym poraG #"C ze#p)"o)ym 8'rz7"ym )apłyem myF7" ot"era*!(y(5 b *e1o zda)"em b )o!epo:C dz"e*a(5 6"7ozo6""" po#p"e#z)"e *e 6orm'łoaG N"( dz")e1o zatem żepoFp"e(5 te) a zarazem zra#ta*!(e z 8"e1"em 7at 'm)"e*#ze)"e #pra)oF("6"zy(z)y(5 od8"ły #"C '*em)"e )a 6orm"e 7"tera(:"e* *e1o dz"eł

WFrd 1ł)y(5 zaF dz"eł Ka)ta z o:re#' :ryty(y#ty(z)e1o t* Kry7y:c (zy#te1o

roz'm' Kryty:" pra:ty(z)e1o roz'm' " Kryty:" ładzy #!dze)"a Kryty:a ładzy#!dze)"a *e#t (5ro)o7o1"(z)"e *a: też #y#tematy(z)"e o#tat)"a W )"e* zatem b por)a)"' z poprzed)"m" _Kryty:am"V a zła#z(za z Kryty:! (zy#te1oroz'm' b '*em)e łaF("oF(" p)e1o #ty7' :a)to#:"e1o da*! #"C )a*mo()"e*e z)a:" I #z(ze17)"e )"em"7e raż! t' o)e z 'a1" )a to że y#tCp'*! łaF)"e dz"e7e :tre yty(za )oy :"er')e: do("e:a)"om e#tety(z)ym

DopatryaG #"C moż)a tym "ro)"(z)e* " zarazem tra1"(z)e* _a)ty=)om""V 8yGmoże o17e z)am"e))e* d7a dz"e* e#tety:" Z dr'1"e* *ed)a: #tro)y moż)a 8yteż dopatryaG #"C tym *a#:ra"C do#ad)e* rea7"za(*" po#t'7at' )a':ooF("e#tety:" &5oG *e* przedm"otem *e#t p"C:)o " #zt':a )"e o)a #ama #za: ma 8yG

#zt':! p"C:)! 7e(z ma 8yG ty7:o )a':! o p"C:)"e A7e (zy po#taa )a':oay:7'(za p"e7C1)oa)"e e#tety(z)y(5 a7or 7"tera(:"(5 I (o "C(e* (zy"dea7)! po#ta("! e#tety:" )"e zdaała8y #"C 8yG łaF)"e ta :tre* )"ezatra(a*!( #e1o )a':oe1o (5ara:ter' odz)a(zała8y #"C o)a #amaartoF("am" arty#ty(z)ym"

0d te1o "deał' Ka)t *e#t 8ardzo odda7o)y N"e ty7:o 'pra"a e#tety:C 6orm"e *a: )a*m)"e* e#tety(z)e* 7e(z b (o 1or#za b )"e '*a)"a też doz)a9F"ad(z!(y(5 o *e1o yż#ze* :'7t'rze e#tety(z)e* Z 'a1" )a to moż)a 8ypoprzed)"o #pom)"a)! a)ty)om"C pod)"eFG do yż#ze* *e#z(ze potC1"2 *ed)o z

pod#taoy(5 dz"eł za:re#"e e#tety:" #torzył myF7"("e7 :trem' przedm"ote#tety:" 8ył #to#'):oo doFG o8(y A7e " tym moż)a 8y y:ryG pe"e) ry#dodat)" Może łaF)"e 8ra: emo(*o)a7)e1o z"!za)"a ze #6er! e#tety(z)! 'łat"łKa)to" '*C("e *e* )"e*a:o z ze)!trz " '(5y=

Przedmo"(a t"mm"("" BITI

(e)"e z )"e* te1o (o do#tCp)e *e#t (5łod)e* a)a7"z"e 7o1"(z)e* +""rm #to#'):ooo1ra)"(zo)e1o doF"ad(ze)"a e#tety(z)e1o zdołał Ka)t prze("eż #torzyG )oy "

y#o(e do)"o#ły :"er')e: e#tety:" Sta)o" o) :ażdym raz"e 1od)y 'a1" (5oG



pod )"e:trym" z17!dam" 8łCd)"e zor"e)toa)y y#"łe: zm"erza*!(y do)a':oe1o yF"et7e)"a 7e* ta: tr'd)o d7a )a':" '(5yt)e* dz"edz")y

WartoFG Kryty:" ładzy #!dze)"a łoży ył!(z)"e *e* treF(" myF7oe* N"e#tety *ed)a: z7e:(eaże)"e 6ormy do#zło t' do ta:"e1o #top)"a że ady 6ormy

7"tera(:"e* 'tr'd)"a*! (zyte7)":o" zroz'm"e)"e treF(" 3orma zam"a#t z1od)"e zam"arem a'tora '#'aG #"e ("e9 " #ł'żyG ty7:o od#ła)"a)"' myF7" myF7 tCłaF)"e pe)e* przy)a*m)"e* m"erze za#"a)"a &zyte7)": ram"a#t :"eroaG odraz' 'a1C )a treFG )"e zatrzym'*!( #"C )a #zez" 1G"a(7" 6ormy #ta*e doFG8ezrad)y o8e( 1!#z(' tr'd)oF(" term")o7o1"(z)y(5 " #y)7a:ty(z)y(5 :try(5przezy("Cże)"e pozo7" m' dop"e"o dotrzeG do łaF("e* treF(" myF7oe* A"e ")"eza7eż)"e od ty(5 tr'd)oF(" #ty7 :a)to#:" )"e #peł)"a )a7eży("e yz)a(zo)e*m' ro7" Frod:a do preze)toa)"a treF(" :try #am ma pozo#taaG ("e)"' N"e

*e#t to 8o"em 8y)a*m)"e* *a:"F _)('t"a^)yV 8ezo#o8oy #ty7 Prze(")"e == m"mo(a"e* #e* #zpetoty a może ra(ze* łaF)"e (a"e* te* #zpeto("e #ty7 te) #ta)o"

*a:8y :ary:at'ra7)e od8"("e #z(ze17)e* o#o8ooF(" Ka)ta " *a:o ta:" przy:'ałaF)"e do #"e8"e 'a1C (zyte7)":a a )aet z8'dza *e1o #pe(y6"(z)eza")tere#oa)"e e#tety(z)e Przede #zy#t:"m #ame* )"ed8a"oF(" te1o #ty7'odz"er("ed7a #"C pe)a *a:8y #to"(:a a#(ety(z)a #'rooFG 'my#łooF(" Ka)tarezy1)'*!(e* z #ze7:"e1o 87"(5tr' a )aet #z7"6' ze)Ctrz)e1o b (zy7" )"e(oparado:#a7)"e m"!( #:rom)a d'ma a78o d'm)a #:rom)oFG W #ty7' tymz)a*d'*! yraz r)"eż "))e ry#y z)am"e))e d7a Ka)ta Sz:o7ar#:a peda)ter"a'"da(z)"a*!(a #"C )'ż!(e* )"eraz roz7e:łoF(" z *a:! oma"a)e #! )"e"#tot)e(zC#to " )"e yma1a*!(e ta: dro8"az1oy(5 y*aF)"e9 #z(ze1ły a z dr'1"e*#tro)y 1e)"a7)y po7ot za#ad)"(zy(5 pomy#ł :try tra(" #a dy)am":C przez

7ed"e )a#z:"(oa)e zary#y " z"CzłoFG #6orm'łoa9 )"epo:o*!(y(5 (zyte7)":a#! e)"1maty(z)oF("! 0#(5ła rze(zooFG przep7ata)a )"e(o )a")ympro")(*o)a7)ym pato#em == pro#tota (5ara:ter' '*a)"a*!(a #"C 7ap"dar)y(5ypo"edz"a(5 "d!(a *ed)a: parze z )"ezy:ł! rC(z za"łoF("! " rozp"CtoF("!:o)#tr':(*" myF7oy(5 '*a)"a*!(y(5 #"C= też )ader dł'1"(5 " #:omp7":oa)y(5zda)"a(5 złożo)y(5 b= oto (o prze*a"a #ty7 dz"e7 Ka)ta A(z:o7"e: (a7e )"ep"C:)y *e#t o) )a*yż#zym #top)"' (5ara:tery#ty(z)y

Przy opra(oa)"' :ażde1o prze:ład' #ta*e tł'ma(z przed pyta)"em2 (zy mad!żyG ra(ze* do (zyte7)oF("! " _p"e:)oF("

6

BIH

Przedmoa tł'ma(za

(ze* do _"er)oF("V prze:ład' Ideałem o(zy"F("e 8yło8y #peł)"e)"e o8' ty(5ymo1 N"e za#ze *ed)a: *e#t to moż7"e #z(ze17)oF(" (za# 1dy



ory1")ał )"e *e#t łaty do (zyta)"a a78o 1dy )"e *e#t p"C:)y A o8yd"e te '*em)ełaF("oF(" (e(5'*! " to )a*yż#zym #top)"' łaF)"e Kryty:C ładzy #!dze)"a

$e* tł'ma(z )"e może zatem d!żyG do zadoFG'(zy)"e)"a o8' tym po#t'7atom A78od7a za(5oa)"a "er)oF(" m'#" zrze( #"C a7or arty#ty(z)y(5 a pe)ym#top)"' )aet (zyte7)oF(" a78o d7a o#"!1)"C("a ty(5że poF"C("G "er)oFG

0tż m"mo #ze7:"(5 z17Cd (zy to arty#ty(z)y(5 (zy też dyda:ty(z)y(5 *a:"e mo1ły8y przema"aG za dr'1"m roz"!za)"em "#tota prze:ład' doma1a #"Cza(5oa)"a za #ze7:! (e)C *e1o "er)oF(" A zła#z(za o8o"!z'*e to przyprze:łada(5 ta:"(5 dz"eł *a: Kryty:a ładzy #!dze)"a Po#t'7at' "er)oF(" )"e)a7eży rze(z *a#)a tra:toaG prze#ad)"e z za(5oa)"em )"eo7)"(ze*do#ło)oF(" )"e 7"(z!(e* #"C z d'(5em *Czy:a )a *a:" prze:ład zo#ta*edo:o)ya)y %dy "C( )p ory1")a7e y#tCp'*e 8ardzo dł'1"e " za"łe zda)"ezłożo)e a *Czy: )a :try prze:ład zo#ta*e do:o)ya)y z tr'dem ty7:o da*e #"C)a1"!G do te1o rodza*' :o)#tr':(*" #y)ta:=ty(z)e* o7)o tł'ma(zo" *! 'proF("G

przez roz8"("e )a #zere1 po#z(ze17)y(5 zda9 A7e (o ma '(zy)"G (za# 1dy':ład ory1")ał' #am #o8"e *'ż )"e (zy)" zadoFG ymo1om #ty7"#ty(z)ym *Czy:a :trym *e#t )ap"#a)y &zy tł'ma(z )"e po")"e) tedy zła#z(za *eF7" da)aad7"oFG #ta)o" (5ara:tery#ty(z)y ry# #ty7' a'tora ory1")ał' prze)"eFG *e* doprze:ład' Na prze#z:odz"e tem' #to" b*a: #"C yda*e b po#t'7at z1od)oF("prze:ład' z d'(5em *Czy:a )a :try prze:ład zo#ta*e do:o)ya)y Wy#'a)o8o"em ż!da)"e 8y prze:ład #pra"ał raże)"e 'tor' po(zCte1o 8ezpoFred)"o zd'(5em *Czy:a :trym *e#t )ap"#a)y a )"e #pra"ał raże)"a prze:ład' z

*Czy:a o8(e1o &zy o#"!1)"C("e te1o "deał' zre#zt! tr'd)e do zrea7"zoa)"a )"eza1raża )"e8ezp"e(ze9#tem da)"a m"e*#(e prze:ład' b trae#ta(*"

Ua1" łaF)"e ypo"edz"a)e )"e y#tCp'*! o(zy"F("e z prete)#*! 8y *etra:toa)o *a:o przy(zy)e: do teor"" prze:ład' Ma*! o)e *edy)"e #:azaG *a:"m"motyam" :"eroał #"C a'tor )")"e*#ze1o prze:ład' " '#pra"ed7""G 6ormC

*a:"e* te) prze:ład y#tCp'*e Zam"arem tł'ma(za 8yło *a: )a*"er)"e*przed#ta"G (zyte7)":o" po7#:"em' Kryty:! ładzy #!dze)"a N"e d!żył zatem do

*e* 7"tera(:"e1o y#z7"6oa)"a Starał #"C *edy)"e o to 8y prze:ład pod z17Cdema7or 7"tera(:"(5 )"e ypadł 1orze* od ory1")ał' 08y ty7:o 'dało m' #"C')":)!G te1o poaż)"e za1raża*!(e1o )"e8ezp"e(ze9#ta^ N"e d!żył też tł'ma(zdo te1o 8y prze:ład 8ył *aF)"e*#zy )"ż ory1")ał " '#"łoał za(5oaG"e7oz)a(z)oF(" zaarte ory1")a7e

Przedmmr) tł'ma(za BH

A8y *ed)a: )"e dop'F("G do te1o 8y prze:ład #tał #"C m)"e* *a#)y od ory1")ał'(zC#to m'#"ał 'z'peł)"aG prze:ład #łoam" zrotam" 7'8 )aet zda)"am":try(5 odpo"ed)": )"e ma ory1")a7e W#ze7:"e *ed)a: te1o rodza*''z'peł)"e)"a '*Cte zo#tały )a"a#y 1ra)"a#te Wo8e( )"emoż)oF(" za(5oa)"a 7"(z)y(5 m"e*#(a(5 prze:ładz"e te* #ame* "e7oz)a(z)oF(" *a:a y#tCp'*e ory1")a7e trze8a 8yło "e7oz)a(z)oFG tC '#')!G prze:ładz"e a "C( pe)e*

m"erze ")terpretoaG te:#t



N"e(5 m" o7)o 8Cdz"e złożyG )a*#erde(z)"e*#ze podz"C:oa)"e pp pro6 pro6Roma)o" I)1arde)o" " Włady#łao" Tatar:"e"(zo" za (e))e rady p pro6Ste6a)o" @"eża#:"em' za ydat)! pomo( przy tł'ma(ze)"' )"e:try(5y#tCp'*!(y(5 Kryty(e ładzy #!dze)"a ła("9#:"(5 term") 6"7ozo6"(z)y(5 " ppro6 A)to)"em' %ało" za ła#:ae ")6orma(*e doty(z!(e )az

m")era7o1"(z)y(5 'żyty(5 O ?- Kryty:" ładzy #!dze)"a a re#z("e dr Adamo"La)dma)o" za prze(zyta)"e tł'ma(ze)"a " do:o)a)"e (e))y(5 poprae:

Kra: padz"er)":' +,. r $fzy %a7e(:"

&y6ry )a mar1")e#a(5 oz)a(za*! #tro)"(e trze("e1o yda)"a ory1")a7)e1o z r+,, 8Cd!(e1o pod#ta! )")"e*#ze1o prze:ład' Pa1")a(*a te1o yda)"a *e#tz1od)a pa1")a(*! yda)"a dr'1"e1o z r +,<


PRZEDM0WA D0 PIERWSZE%0 WYDANIA+ )"

WładzC poz)a)"a opart! )a za#ada(5 a pr"or" moż)a )azaG (zy#tymroz'mem 8ada)"e zaF *e1o moż7"oF(" " 1ra)"( o17e b :ryty:! (zy#te1oroz'm' (5oG8y )aet przez tC ładzC roz'm"ało #"C *a: #"C to "#tot)"e #tało p"er#zym dz"e7e pod poyż#zym tyt'łem ty7:o roz'm *e1o 'żyt:'teorety(z)ym " )"e zam"erzało #"C *e#z(ze poddaG 8ada)"' *e1o ładzy *a:oroz'm' pra:ty(z)e1o *e1o odrC8)y(5 za#ada(5 Kryty:a doty(zy (za#

*edy)"e )a#ze* ładzy poz)a)"a rze(zy a pr"or" " za*m'*e #"C "C( ty7:o ładz!poz)a(z! z ył!(ze)"em '(z'("a roz:o#zy " przy:roF(" oraz ładzy poż!da)"aQ

+ Przedmo! ta 6"1'r'*e e #zy#t:"(5 yda)"a(5

= W ory1")a7e2 _L'#t ')d U)7'#tV W o8rC8"e term")o7o1"" p#y(5o7o1"(z)e*tł'ma(zy #"C yraz _L'#tV )a *Czy: po7#:" zazy(za* przez _przy=*em)oFPo)"eaż *ed)a: Kryty(e ładzy #!dze)"a o8o: term")' _L'#tV a )"e:"edy F("#łym z"!z:' z )"m y#tCp'*! b " to r)"eż (5ara:terze term")pod#taoy(5 b ta:że yrazy _A))e5m7"(5:e"tV " _da# A)1e)e5r)eV po#ł'1'*C#"C #łoam" _przy*em)oFGV " _to (o przy*em)ec *a:o odpo"ed)":am" ty(5łaF)"e yraz S:ła)"a do te1o *'ż #ama a)a7o1"a #tr':t'ry etymo7o1"(z)e*Podo8)"e 8o"em *a: _A))e5m7"(5=:e"tV yodz" #"C od _a))e5me)Vprzy*moaG _przy*em)oFGV yodz" #"C od _przy*moaGV _przy*em)eV g _to(o #"C przy*m'*e



&e7em "C( za(5oa)"a prze:ładz"e rż)"(y m"Cdzy od)oF)ym" )"em"e(:"m"term")am" tł'ma(zC _L'#tV )"e przez _przy*em)oFGV 7e(z przez _roz:o#zVWpradz"e )oo(ze#)e* )"em"e(:"e* term")o7o1"" p#y(5o7o1"(z)e* _L'#tVoz)a(za emo(*o)a7)"e dodat)"e przeży("e 8ez z17Cd' )a

c

Przedmoa do p"er#ze1o yda)"a

(o #"C ty(zy )atom"a#t ładz poz)a(zy(5 :ryty:a ta za*m'*e #"C ")te7e:tem od#tro)y *e1o za#ad a pr"or" z ył!(ze)"em ładzy #!dze)"a " roz'm' *a:o ładz)a7eż!=

"` (y(5 r)"eż do poz)a)"a teorety(z)e1o 1dyż da7#zym to:' 8ada9 o:az'*e#"C że poza ")te7e:tem żad)a "))a ładza poz)a(za )"e może do#tar(zyG:o)#tyt'ty)y(5 za#ad poz)a)"a a pr"or" Kryty:a zatem :tra #zy#t:"e teładze poz)a(ze podda*e prze17!do" z p'):t' "dze)"a "(5 za*em)y(5ro#z(ze9 do 'dz"ał' za#o8"e 8arer ;e#"tz poz)a)"a ypłya*!(e1o z ła#)y(5rdeł a'# e"1e)er W'rze7 pozo#ta"a z ty(5 ro#z(ze9 ty7:o to (o ")te7e:tdy:t'*e a pr"or" *a:o prao przyrodz"e po*Cte* *a:o o1ł z*a"#: :try(5 6ormada)a *e#t r)"eż a pr"or" #zy#t:"m "))ym zaF (zy#tym po*C("om yz)a(zam"e*#(e Frd "de* :tre prze:ra(za*! )a#z! teorety(z)! zdo7)oFG poz)a(z!a7e )"e #! przy tym 8y)a*m)"e* 8ez'żyte(z)e 7'8 z8Cd)e 7e(z #ł'ż! za za#adyre1'7aty)e2 po (zCF(" do te1o 8y po#trzymaG :łopot7"e 'ro#z(ze)"a ")te7e:t'

*a:o8y przez to "ż potra6" podaG a pr"or" ar'):" moż7"oF(" ty(5 #zy#t:"(5rze(zy :tre może poz)aG zam:)!ł tym #amym ty(5 1ra)"(a(5 ta:żemoż7"oFG #ze7:"(5 rze(zy o17e b a po (zCF(" do te1o 8y )"m #amym

*e1o rozaża)"' przyrody :"eroaG podł'1

` za#ady z'peł)oF(" *a::o7"e: ")te7e:t )"1dy )"e zdoła *e*

#top"e9 *e1o ")te)#y)oF(" pod(za# 1dy *Czy:' po7#:"m b " to zar)o po7#:"e* term")o7o1"" p#y(5o7o1"(z)e* *a: " mo"e poto(z)e* b _roz:o#zVoz)a(za te1o rodza*' przeży("e a7e ")te)#y)e Słoo to zda*e #"C "C( 8yGyrazem z8yt mo()ym por)a)"' z _L'#tV W poto(z)ym )"em"e(:"m *Czy:'

*ed)a: _L'#tV oz)a(za to #amo (o po7#:"e #łoo _roz=:o#zV (zy7" ")te)#y)eprzeży("e te1o rodza*' Podo8)"e "C( *a: )"em"e(:"e* term")o7o1""p#y(5o7o1"(z)e* z)a(ze)"e yraz' _L'#tV '7e1ło roz#zerze)"' ta: #amo " t'ta*#łoo _roz:o#zV z"Cte *e#t #zero:"m z)a(ze)"' o8e*m'*!(ym )"e ty7:o")te)#y)e emo(*o)a7)"e dodat)"e przeży("a


o#"!1)!G a przez to przy(zy)"G #"C do o#"!1)"C("a o#tate(z)e1o (e7' #ze7:"e1opoz)a)"a



Ta: "C( łaF(""e ")te7e:t :try po#"ada m"a)o"("e e ładzy poz)a(ze*#! ła#)! #'ere))! dz"edz")C + po)"eaż za"era #o8"e :o)#tyt'ty)eza#ady poz)a)"a a pr"or" o:azał #"C t! ładz! :tra m"ała 8yG przez o17)"e ta:)aza)! Kryty:C (zy#te1o roz'm' proadzo)a 8re #zy#t:"m "))ym#pł'8"e1a*!(ym #"C ładzom po#"ada)"e pe)e a7e *edy)e Podo8)"e "

roz'mo" :try za"era :o)#tyt'ty)e za#ady a pr"or" 7" ty7:o od)"e#"e)"' doładzy poż!da)"a yz)a(zo)o Kryty(e pra:ty(z)e1o roz'm' przy#ł'1'*!(ym' za:re# po#"ada)"a

&zy zaF ładza #!dze)"a :tra #y#tem"e )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 #ta)o"(zło) poFred)" m"Cdzy ")te7e:tem a roz'mem po#"ada ta:że d7a #"e8"e za#ady apr"or"] (zy za#ady te #! :o)#tyt'ty)e (zy *edy)"e re1'7aty)e a "C( )"eF"ad(z! o ła#)e* #'ere))e* dz"edz")"e

+ Ka)t odrż)"a _;ode)V b _terr"tor"'mV od _%e8"etV b _d"t"oV " y*aF)"a że_%e8"etV *e#t t! (zCF("! _;ode)V )a :tr! roz("!1a #"C praoda#to ładzypoz)a(ze* D7a odda)"a te1o z)a(ze)"a #łoa _%e8"etV po#ł'1'*emy #"Cterm")em _#'ere))a dz"edz")aV doda*!( o:reF7e)"e _#'ere))aV o(zy"F("ety7:o tedy 1dy Ka)to" o to z)a(ze)"e łaF)"e (5odz" Przyp red

- W ory1")a7e2 _ ") #"(5ere) a8er e")"1e) ;e#"tzV Erdma)) a8y '#')!G#ze7:"e !tp7"oF(" (o do o:reF7e)"a _e")"1e)V za#tCp'*e *e przez _e")z"1e)V aW")de78a)d )aet przez _a77e")"1e)V Na*łaF("#z! yda*e m" #"C przy tym")terpreta(*a S(5o)dr66era :try 'aża że ")te7e:t ma zo#taG proadzo)y

*edy)"e pe"e) e")"1e) za:re# po#"ada)"a 1dyż te* ")terpreta(*" #ta*e #"Czroz'm"ałe 'ży("e przez Ka)ta #p*)":a _a8erV $eF7" 8o"em o! _*edy)oF(V

po#"ada)"a roz'm"e #"C z)a(ze)"' _ył!(z)oF("V )"ezroz'm"ałe *e#tprze("#ta"a)"e *e* _pe)oF("V po#"ada)"a Pradopodo8)"e też d7ate1oErdma)) roz'm"e*!( "do(z)"e o! _*edy)8FGV te) łaF)"e #po#8 za#tCp'*e_a8erV przez _oderV 7'8 przez (o *ed)a: rady:a7)"e zm"e)"a #e)# te1o zrot'


r

" (zy ładza #!dze)"a yz)a(za a pr"or" pra"dła '(z'("' roz:o#zy " przy:roF(" *a:o (zło)o" poFred)"em' m"Cdzy ładz! poz)a(z! a ładz! poż!da)"a ta:#amo *a: `" ")te7e:t dy:t'*e a pr"or" praa te* p"er#ze* roz'm zaF te* dr'1"e* boto przedm"ot :trym za*m'*e #"C )")"e*#za Kryty:a ładzy #!dze)"a

Kryty:a (zy#te1o roz'm' t* )a#ze* ładzy ydaa)"a #!d podł'1 za#ad apr"or" 8yła8y )"ez'peł)a 1dy8y *a:o odrC8)e* *e* (zCF(" )"e opra(oa)o :ryty:"ładzy #!dze)"a ro#z(z!(e* #o8"e *a:o ładza poz)a(za r)"eż prete)#*C doydaa)"a ta:"(5 #!d (5o("aż za#ady *e* )"e po"))y #ta)o"G #y#tem"e



(zy#te* 6"7ozo6"" *a:"e*F odrC8)e* (zCF(" m"Cdzy *e* (zCF("! teorety(z)! apra:ty(z)! 7e(z mo1! raz"e potrze8y 8yG do :ażde* z )"(5 przy #po#o8)oF("doł!(zo)e ;o *eF7" :"edy:o7"e: po#taG ma ta:" #y#tem pod o17)! )az!meta6"zy:" (o *e#t rze(z! )a*z'peł)"e* moż7"! " d7a 'żyt:' roz'm' pod :ażdymz17Cdem *a: )a*"C:#ze* a1" :ryty:a m'#" 'przed)"o z8adaG 1łC8o:o 1r')t

pod te) 1ma(5 " dotrzeG do p"er#zy(5 pod#ta )a#ze* ładzy #ta)o"e)"aza#ad )"eza7eż)y(5 od doF"ad(ze)"a a8y 1ma(5 te) )"( o8#')!ł #"C *a:"e*F(zCF(" (o po("!1)Cło8y za #o8! )"e'(5ro))"e zaa7e)"e #"C (ałoF("

HII

Ato7" *'ż z )at'ry ładzy #!dze)"a tra6)e zaF 'żyt:o=* a)"e *e* *e#t ta::o)"e(z)e " ta: po#ze(5)"e yma1a)e że przez term") _zdroy roz#!de:V )"eroz'm"e #"C )" "))e1o *a: tC łaF)"e ładzC łato y)"o#:oaG że y#z':a)"e

*e* #o"#te* za#ady m'#"ało8y 8yG poł!(zo)e z d'żym" tr'd)oF("am" *a:!F za#adCa pr"or" m'#" o)a prze("eż #o8"e za"eraG ")a(ze* 8o"em )"e 8yła8yy#ta"o)a )a )a*po#po7"t#z! )aet :ryty:C *a:o odrC8)a ładza poz)a(za(5o("aż za#ada ta )"e m'#"ała8y 8yG yproadzo)a z po*CG a pr"or"Q te )a7eż!8o"em do ")te


7e:t' a ładza #!dze)"a za*m'*e #"C ty7:o "(5 #to#oa)"em Toteż o)a #amapo"))a podaG pe)e po*C("e za :tre1o pomo(! )"e poz)a*e #"C łaF(""eżad)e1o przedm"ot' " :tre #ł'ży ty7:o *e* #ame* za pra"dło a7e )"e zao8"e:ty)e do :tre1o mo1ła8y o)a przy#to#oaG #* #!d 1dyż do te1opotrze8)a 8yła8y "))a z)o' ładza #!dze)"a 8y m( odrż)"G (zy za(5odz"ypade: podpada*!(y pod pra"dło (zy )"e

Te) :łopot z poda)"em za#ady (zy to #'8"e:ty)e* (zy o8"e:ty)e* za(5odz"1ł)"e przy ydaa)"' o (zymF ta:"(5 #!d ;e'rte"7')1e) :tre )azya #"Ce#tety(z)ym" " :tre doty(z! p"C:)a oraz z)"o#łoF(" przyrody (zy #zt':" Azarazem :ryty(z)e z8ada)"e zaarte* t' HIh za#ady ładzy #!dze)"a *e#t)a*aż)"e*#zym dz"ałem :ryty:" te* ładzy &5o("aż 8o"em te #!dy #ame d7a#"e8"e )"e przy(zy)"a*! #"C )"(zym do poz)a)"a rze(zy to )a=

o)e prze("eż ył!(z)"e do ładzy poz)aa)"a " do= z! 8ezpoFred)"e1ood)o#ze)"a #"C te* ładzy do '(z'=&+a roz:o#zy " przy:roF(" podł'1 *a:"e*Fza#ady a pr"or" )"e m"e#za*!( *ed)a: te* za#ady z tym (o może 8yG motyemdeterm")'*!(ymł ładzC poż!da)"a 1dyż ta po#"ada #e za#ady a pr"or" po*C("a(5 roz'moy(5 0 "7e*ed)a: "dz"e o ydaa)"e 7o1"(z)e1o #!d' 7o1"=#(5e ;e'rte"7')1 o przyrodz"e #praa przed#ta"a #"C ")a(ze* Tam 8o"em1dz"e doF"ad(ze)"e #t"erdza rze=

+ W ory1")a7e2 _;e#t"mm')1#1r')dV b Wyrazy _;e#t"mm')1V " _8e=

#t"mme)V ma*! 8ardzo #zero:"e z)a(ze)"e W pe)y(5 ypad:a(5 z)a(z!



ty7e (o _o:reF7e)"eV z17 _o:reF7aGV a78o _yz)a(ze)"eV z17 _yz)a=

(zaGV "))y(5 )atom"a#t *a: łaF)"e (zC#to ' Ka)ta 8ra: d7a )"(5

rdze))"e po7#:"e1o odpo"ed)":a :try 8y )a7eżyty #po#8 oddaał

"(5 #pe(y6"(z)e z)a(ze)"e D7ate1o też tł'ma(ze *e ty(5 ypad:a(5

przez _determ")a(*aV z17 _determ")oaGV

Wed7e Ro#e):ra)za )a7eży zam"a#t _7o1"(z)e1oV (zytaG _te7eo7o1"(z=

)e1oV


(za(5 ta:!pra"dłooFGi do :tre* zroz'm"e)"a 7'8 y*aF)"e)"a )"e y#tar(zy *'ż o17)e po*C("e ")te7e:t' o tym (o zmy#łoe a ładza #!dze)"a może #ama z#"e8"e za(zerp)!G za#adC od)o#ze)"a przedm"ot' przyrody do )"epoz)aa7)e*#6ery )adzmy#łoe* " m'#" za#ad! t! (5oG8y ty7:o d7a #ame* #"e8"e po#ł'1"aG#"C poz)a)"' przyrody b tam ta:a za#ada a pr"or" może pradz"e " m'#" "i8yG #to#oa)a do poz)a)"a *e#te#t F"ata We7te#e) ot"era*!( zarazem"do:" :orzy#t)e d7a roz'm' pra:ty(z)e1o N"e pozo#ta*e o)a *ed)a: żad)ym8ezpoFred)"m #to#'):' do '(z'("a roz:o#zy " przy:roF(" (zy7" do te1o (o#ta)o" łaF)"e mome)t za1ad:oy za#adz"e ładzy #!dze)"a " (o #tarza:o)"e(z)oFG #pe(*a7)e1o dz"ał' :ryty:" poF"C(o)e1o te* ładzy Wydaa)"e

8o"em o (zymF 7o1"(z)y(5 #!d podł'1 po*CG z :try(5 )"1dy )"e da #"C8ezpoFred)"o )o#"G o '(z'("' roz:o#zy " przy:roF(" moż)a 8y :ażdym 8!draz"e doł!(zyG do teorety(z)e* (zCF(" 6"7ozo6"" raz z :ryty(z)ym *e*o1ra)"(ze)"em

Z 'a1" )a to że 8ada)"a ładzy #ma:' *a:o e#tety(z)e* ładzy #!dze)"apode*moa)e #! t' )"e (e7' :#ztał(e)"a " :'7t'ry #ma:' ta 8o"em ta: *a: to8yło dot!d poto(zy #"C " da7#zym ("!1' #! ła#)! dro1! 8ez potrze8y#ze7:"(5 te1o rodza*' do("e:a9 7e(z ył!(z)"e (e7' tra)#(e)de)ta7)ymt'#zC #o8"e że 8ra:

+ W ory1")a7e2 _%e#etzma##"1:e"Dj d7a :tre1o to #łoa 8ra: *Czy:' po7#:"mF("F7e odpo"ada*!(e1o rze(zo)":a T5"ma(zC *e )a*(zCF("e* przez_pra"d7ooFGV (5oG #łoo to ra(ze* może odpo"ada )"em"e(:"em' yrazo"_Re1e7ma##"1:e"tV re1'7ar)oFG

+ W ory1")a7e2 _Ma)1e75a6t"1:e"tV Z :o)te:#t' y)":a *ed)a: że Ka)t )"ezam"erza yty:aG oem' (e7o" t* :#ztał(e)"' " :'7t'rze #ma:' ad7"oF(" (zy)"ez'peł)oF(" 7e(z ty7:o #t"erdza że przeproadzo)e przeze9 8ada)"e do te1o(e7' )"e zm"erza




oe1o p"er#ze1o (e7' rozaża)"a(5 )")"e*#zy(5 przy*Cty 8Cdz"e zyroz'm"ałoF("! &o #"C ty(zy #za:że dr'1"e1o zam"ar' to )a7eży 8yGprzy1otoa)ym )a )a*#'ro#z! :ryty:C A7e ta:że " t' d'ża tr'd)oFG roz"!za)"apro87em' :try przyroda '(zy)"ła ta: za"łym moze b #podz"eam #"C bpo#ł'żyG za '#pra"ed7""e)"e pe)e* )"ez'peł)"e da*!(e* #"C ')":)!G )"e*a#)oF("

*e1o roz"!za)"' o "7e ty7:o y:azałem #po#8 do#tate(z)"e *a#)y żeza#ada zo#tała (ra6)"e poda)a przy*!#zy )aet że #po#8 yproadze)"a z)"e* 6e)ome)' ładzy #!dze)"a )"e po#"ada te* peł)e* yraz"#toF(" *a:"e* moż)a8y #:!d")!d #ł'#z)"e yma1aG od poz)a)"a podł'1 po*CG " :tr! też *a: #!dzCo#"!1)!łem dr'1"e* (zCF(" )")"e*#ze1o dz"eła

Dz"ełem tymi :o9(zC "C( (ałoFG mo"(5 pra( :ryty(z)y(5 Teraz przy#t!p"C)"ezło(z)"e do opra(oa)"a #tro)y do:try)a7)e* a8y me* #taroF(" ydrzeG

*e#z(ze m"arC moż)oF(" (za# pe)ym #top)"' tem' #przy*a*!(y Roz'm"e #"C#amo przez #"C że )"e 8Cdz"e tam m"e*#(a )a odrC8)! (zCFG poF"C(o)! ładzy

#!dze)"a 1dyż od)"e#"e)"' do )"e* :ryty:a za#tCp'*e teor"CQ z1od)"e zpodz"ałem 6"7ozo6"" )a teorety(z)! " pra:ty(z)! oraz 6"7ozo6"" (zy#te* )a ta:"e #ame(zCF(" przedm"otem te* pra(y 8Cdz"e meta6"zy:a przyrody " meta6"zy:amora7)oF("

+ W ory1")a7e2 _h"erm"tV

W ory1")a7e2 _der S"tte)V (o do#ło)"e z)a(zy _o8y(za*`V Po)"e

aż *ed)a: *Czy:' po7#:"m z)a(ze)"e #łoa _o8y(za*eV )"e pozo#ta*e

tym z"!z:' z artoF("am" ety(z)ym" (o )"em"e(:" yraz _S"tte)V

a Ka)to" "dz"e t' łaF)"e o _S"tte)V z p'):t' "dze)"a ty(5 artoF("

po#ł'1'*C #"C t' #łoem _mora7)oFGV Warte)8(r1 )p przetł'ma(zył też

tyt'ł Ka)to#:"e* _%r')d7e1')1 z'r Metap5y#": der S"tte)V przez _Uza=

#ad)"e)"e meta6"zy:" mora7)oF(" ̂

WSTkP BI

I

0 podz"a7e 6"7ozo6""

$eF7" 6"7ozo6"C *a:o dz"edz")C :tra za"era #o8"e za#ady roz'moe1opoz)a)"a rze(zy przez po*C("a a )"e *a: 7o1":a *edy)"e za#ady 6ormy myF7e)"a

o17e 8ez z17Cd' )aroż)"(e m"Cdzy przedm"otam"+ dz"e7"my zazy(za* )ateorety(z)! " pra:ty(z)! po#tCp'*emy z'peł)"e #ł'#z)"e W(za# *ed)a: "



po*C("a :tre za#adom te1o roz'moe1o poz)a)"a yz)a(za*! "(5 przedm"otm'#z! *a:"F #pe(y6"(z)y #po#8 rż)"G #"C też od #"e8"e 1dyż ")a(ze* )"e'pra)"ały8y do po=

+ W ory1")a7e2 _o5)e U)ter#(5"ed der 08*e:teV Ka)t po#ł'1'*e #"C zar)o

rdze))"e )"em"eG"dm yrazem _%e1e)#ta)dV *a: " *e1o po(5odz!(ym zła("9#:"e1o *Czy:a odpo"ed)":"em _08*e:tV $ & Me=red"t5 a'tor a)1"e7#:"e1oprze:ład' p"er#ze* (zCF(" _Kryty:" ładzy #!dze)"aV dopatr'*e #"C m"Cdzy_%e1e)#ta)dV a _08*e:tV rż)"(y z)a(ze)"oe* a m"a)o"("e2 _%e1e)#ta)dV toma 8yG _a) o8*e(t re1arded a# mere7y pre#e)ted to t5e m")dV przedm"otrozpatrya)y *a:o ty7:o przed#ta"o)y 'my#ło" b _08*e:tV zaF to ma 8yG _a)o8*e(t re1arded a# a7ready #omet5")1 6or t5e m")d b a t5o'15t=o8*e(tVprzedm"ot rozpatrya)y *a:o *'ż #ta)o"!(y (oF d7a 'my#ł' b przedm"ot myF7"b a może 7ep"e*2 _przedm"ot pomyF7a)yV W z"!z:' z tym Mered"t5 tł'ma(zy_%e1e)#ta)dV przez _o8*e(tV zaF _08*e:tV przez _08*e(tV b 0tż to #'8te7)e

(5oG może )"e doFG *a#)o #pre(yzoa)e rozrż)"e)"e )"e "!że #"C zez)a(ze)"em *a:"m term")am" _%e1e)=#ta)dV " _08*e:tV po#ł'1'*e #"C Ka)tWy#tCp'*! 8o"em ' )"e1o *a:o r)oz)a(z)e " d7ate1o tł'ma(zC zar)o *ede)

*a: " dr'1" przez _przedm"otV

+

W#tCp

dz"ał' :try za#ze za:łada prze("#ta)oFG za#ad poz)a)"a roz'moe1oprzy#ł'1'*!(e1o rozma"tym dz"ałom )a':"

I#t)"e*! *ed)a: ty7:o da rodza*e po*CG :tre dop'#z(za*! ta:! #am! "7oFGrozma"ty(5 za#ad moż7"oF(" #y(5 przedm"ot2 m"a)o"("e po*C("a przyrody "po*C("e o7)oF(" Po)"eaż zaF p"er#ze 'moż7"=

i) "a*! teorety(z)e poz)a)"e podł'1 za#ad a pr"or" a dr'1"e *'ż #amym #ym

po*C("' za"era od)"e#"e)"' do )"(5 )e1aty)! ty7:o za#adC za#adC #ame*ty7:o prze("#ta)oF(" pod(za# 1dy d7a determ")oa)"a o7" '#ta)a"a o)oza#ady roz#zerza*!(e :tre d7ate1o też )azya*! #"C pra:ty(z)ym" b przeto#ł'#z)"e dz"e7" #"C 6"7ozo6"C )a d"e z'peł)"e odm"e))e (o do #y(5 za#ad (zCF("2)a (zCFG teorety(z)! *a:o 6"7ozo6"C przyrody oraz pra:ty(z)! *a:o 6"7ozo6"Cmora7)! ta:! 8o"em )az! o:reF7a #"C pra:ty(z)e praoda#to roz'm':"er'*!(e #"C po*C("em o7)oF(" Dot!d *ed)a: przy podz"a7e rozma"ty(5 za#ad araz z )"m" ta:że 6"7ozo6"" po#ł'1"a)o #"C tym" yrazam" #po#8 y#o(e)"ełaF("yQ 'toż#am"a)o 8o"em to (o pra:ty(z)e podł'1 po*CG przyrody ztym (o pra:ty(z)e podł'1 po*C("a o7)oF(" " te) #po#8 pod tym" #amym"

)azam" 6"7ozo6"" teorety(z)e* " pra:ty(z)e* do:o)ya)o podz"ał' przez :try



#:oro o8yd"e (zCF(" mo1ły m"eG *ed)a:oe za#ady rze(zy"#toF(" )"( )"ezo#tało podz"e7o)e

Wo7a 8o"em *a:o ładza poż!da)"a *e#t *ed)! z 7"(z)y(5 przy(zy) )at'ra7)y(5 F"e("e m"a)o"("e ta:! :tra dz"ała )a pod#ta"e po*CG a #zy#t:o (o

yo8rażo)e zo#ta*e *a:o moż7"e 7'8 :o)"e(z)e )aBIII #:'te: *a:"e1oF a:t' o7" )azya #"C pra:ty(z)"e moż7"=

W#tCp+<

ym 7'8 :o)"e(z)ym b d7a odrż)"e)"a od 6"zy(z)e* moż7"oF(" 7'8:o)"e(z)oF(" *a:"e1oF #:'t:' :tre1o przy(zy)a yz)a(zo)a zo#ta*e do dz"ała)"aprzy(zy)oe1o z Ka'#a7"tdt )"e przez po*C("a 7e(z *a: mater"" )"eoży"o)e*przez me(5a)"zm a ' z"erz!t przez ")#ty):t Ta: "C( t' od)"e#"e)"' do te1o(o pra:ty(z)e pozo#ta*e )"eo:reF7o)e to (zy po*C("e :tre dy:t'*e pra"dłaprzy(zy)ooF(" o7" *e#t po*C("em przyrody (zy po*C("em o7)oF("

Rż)"(a ta *e#t *ed)a: "#tot)a2 *eF7" 8o"em po*C("e yz)a(za*!(e dz"ała)"eprzy(zy)oe *e#t po*C("em przyrody to za#ady #! te(5)"(z)o=pra:ty(z)eQ *eF7"zaF *e#t o)o po*C("em o7)oF(" to za#ady #! mora7)o=pra:ty(z)e A po)"eażprzy podz"a7e )a':" roz'moe* "dz"e ył!(z)"e o ta:! rozma"toFG przedm"ot:try(5 poz)a)"e yma1a rozma"ty(5 za#ad przeto p"er#ze )a7eżeG 8Cd! do6"7ozo6"" teorety(z)e* *a:o )a':" o przyrodz"e a *edy)"e dr'1"e #ta)o"G 8Cd!(zCFG dr'1! a m"a)o"("e *a:o ety:ac 6"7ozo6"C pra:ty(z)!

W#ze7:"e pra"dła te(5)"(z)o=pra:ty(z)e t* pra"dła #zt':" " zrC(z)oF("te(5)"(z)y(5 %e#(5"(:7"(5=:e"t o17e oraz roztrop)oF(" #e)#"e #zt':"y"era)"a pły' )a 7'dz" " "(5 o7C o "7e za#ady "(5 op"era*! #"C )a po*C("a(5mo1! 8yG za7"(zo)e do 6"7ozo6"" teorety(z)e* ty7:o *a:o :oro7ar"a Doty(z!8o"em ty7:o moż7"oF(" rze(zy podł'1 po*CG przyrod)"(zy(5 (o (5odz! )"ety7:o Frod:" *a:"e z)a7eG moż)a tym (e7' przyrodz"e 7e(z ta:że " o7a *a:oładza

+ W ory1")a7e2 _S"tte)7e5reV

Przez :oro7ar"a roz'm"e #"C zda)"a po(5od)e prze(""e9#t"e

do zda9 )a(ze7)y(5 pod#taoy(5 z :try(5 te po(5od)e y)":a*!

+J

W#tCp



i"` poż!da)"a a "C( )at'ra7)a tym za:re#"e *a:"m może o)a #to#o)"e doty(5 pra"deł 8yG zdeterm")oa)a przez 8od(e )at'ra7)e Ato7" te1o rodza*'pra"dła pra:ty(z)e )"e )o#z! )azy pra *a: )p praa 6"zy:" 7e(z ty7:o )azCprzep"# b a to d7ate1o że o7a podpada )"e ty7:o pod po*C("e przyrody 7e(zta:że pod po*C("e o7)oF(" " od)"e#"e)"' do te1o łaF)"e po*C("a za#ady *e*

)azya*! #"C praam" a raz z ypłya*!(ym" z )"(5 )"o#:am" #ta)o"! dr'1!(zCFG 6"7ozo6"" m"a)o"("e 6"7ozo6"C pra:"y(z)!

Podo8)"e "C( *a: roz"!zya)"e za1ad)"e9 (zy#te* 1eometr"" )"e )a7eży do *a:"e*F #pe(*a7)e* (zCF(" te* )a':" a #zt':a m"erze)"a 1r')t )"e za#ł'1'*e )am"a)o 1eometr"" pra:ty(z)e* *a:o b\ odrż)"e)"' od 1eometr"" (zy#te* b dr'1a(zCFG 1eometr"" o17e ta: #amo a )aet tym m)"e* *e#z(ze 'ażaG o7)ome(5a)"(z)! 7'8 (5em"(z)! #zt':C e:#peryme)t a78o o8#era(*" zapra:ty(z)! (zCFG )a':" o przyrodz"e Podo8)"e też )"e moż)a za7"(zaG do 6"7ozo6""pra:ty(z)e* )a':" o 1o#podar(e domoe* ro7)e* pa9#toe* #zt':"

toarzy#:"e1o o8(oa)"a przep"# d"etety:" a )aet o17)e* )a':" o#z(zCF7"oF(" oraz 'm"e*Ct)oF(" po#:ram"a)"a #:ło))oF(" " '*arzm"a)"a a6e:t "m"C te* #z(zCF7"oF(" b a tym m)"e* moż)a #!dz"G że #ta)o"! o)e dr'1! (zCFG6"7ozo6"" o17eQ #zy#t:"e o)e 8o"em za"era*! ty7:o pra"dła te(5)"(z)e*zrC(z)oF(" %e=#(5"(:7"(5:e"t :tre #! tym #amym ty7:o te(5)"(z)o=pra:ty(z)e "ma*! )a (e7' yoła)"e pe)e1o #:'t:' :tre1o moż7"oFG op"era #"C )aprzyrod)"(zy(5 po*C=

i` ("a(5 przy(zy) " #:'t:Q te zaF po)"eaż )a7eż! do 6"7ozo6"" teorety(z)e*podporz!d:oa)e #! oym przep"#om *edy)"e *a:o y)":a*!(ym z )"e* z )a':" oprzyrodz"e :oro7ar"om " )"e mo1! przeto doma1aG

W#tCp$?

#"C m"e*#(a #pe(*a7)e* 6"7ozo6"" za)e* pra:ty(z)!i Natom"a#t przep"#ymora7)o=pra:ty(z)e :tre op"era*! #"C z'peł)oF(" )a po*C("' o7)oF(" przy(ał:o"tym y:7'(ze)"' yodz!(y(5 #"C z przyrody moty determ")'*!(y(5o7C #ta)o"! (ał:"em odrC8)y rodza* przep"# :tre )a r)" z pra"dłam"

*a:"m po#ł'#z)a *e#t przyroda )azya)e #! pro#t #(57e(5t5") praam" a7e )"eop"era*! #"C *a: te pra"dła )a ar'):a(5 zmy#łoy(5 7e(z )a za#adz"e

)adzmy#łoe* " o8o: teorety(z)e* (zCF(" 6"7ozo6"" yma1a*! ył!(z)"e d7a #"e8"e#amy(5 "))e* (zCF(" pod )az! 6"7ozo6"" pra:ty(z)e*

$a: "daG z poyż#ze1o o1ł daa)y(5 przez 6"7ozo6"C pra:ty(z)y(5 przep"##ta)o" *e* odrC8)! b o8o: teorety(z)e* b= (zCFG )"e d7ate1o że przep"#y te #!pra:ty(z)e b ta:"m" 8o"em mo1ły8y o)e 8yG r)"eż tedy 1dy8y "(5 za#adyzo#tały *a:o pra"dła te(5)"(z)o=pra:ty(z)e (ał:o"("e za(zerp)"Cte zteorety(z)e1o poz)a)"a przyrodyQ 7e(z d7ate1o że po)"eaż za#ada "(5 (a7e )"ezo#tała za(zerp)"Cta z po*C("a przy=rody :tre *e#t za#ze zmy#łoo'ar'):oa)e " że tym #amym za#ada ta op"era #"C )a (zymF )adzmy#ło=ym

(o #pra"a że po*C("e o7)oF(" może 8yG poz)a)e *edy)"e za poFred)"(tempra 6orma7)y(5 b d7ate1o łaF)"e #! te przep"#y przep"#am" mora7)o=pra:ty(z=



i`" )ym" tz) przep"#am" " pra"dłam" )"e ty7:o z 'a1" )a ta:" 7'8 "))y zam"ar7e(z praam" 8ez *a:"e1o:o7"e: 'przed)"e1o od)o#ze)"a "(5 do (e7 "zam"ar

+ Wed7e I yda)"a2 _t( zaF po)"eaż )a7eż! do 6"7ozo6"" teorety(z)e* )"e mo1!

doma1aG #"C d7a oy(5 przep"# *a:o #ta)o"!(y(5 *edy)"e y)":a*!(e z )"e*z )a':" o przyrodz"e :oro7ar"a m"e*#(a #pe(*a7)e* 6"7ozo6"" za)e* pra:ty(z)!c

+.

W#tCp

II

0 #'eret")e* dz"edz")"e 6"7ozo6"" o17e

Po#ł'1"a)"e #"C )a#z! ładz! poz)a(z! podł'1 za#ad a raz z )"! " 6"7ozo6"!roz("!1a #"C ta: da7e:o *a: da7e:o #"C1a #to#oa)"e po*CG a pr"or"

01ł #zy#t:"(5 przedm"ot do :try(5 od)o#" #"C te po*C("a 8y doproadz"G m"arC moż)oF(" do "(5 poz)a)"a może 8yG podz"e7o)y za7eż)"e od #top)"a

*a:"m )a#ze ładze poz)a(ze #! do#tate(z)e 7'8 )"edo#tate(z)e do te1o (e7'

Po*C("a o "7e od)o#" #"C *e do przedm"ot 8ez z17Cd' )a to (zy poz)a)"e "(5 *e#t moż7"e (zy )"e ma*! #e po7e yz)a(za)e 7" ty7:o przez #to#')e: "(5przedm"ot' do )a#ze* ładzy poz)a(ze* o17e Ta (zCFG te1o po7a :tre*o8rC8"e poz)a)"e *e#t d7a )a# moż7"e #ta)o" tere) ;ode) =b ter9to9'm ty(5po*CG " potrze8)e* do te1o ładzy poz)a(ze* Ta zaF (zCFG tere)' #to#'):'do :tre* po*C("a te #! praoda(ze #ta)o" #'ere))! dz"edz")C %e8"et bd"ł"o ty(5 po*CG " przy)a7eż)y(5 "m ładz poz)a(zy(5 Po*C("a emp"ry(z)e ma*!"C( pradz"e #* tere) przyrodz"e *a:o (ało:#ztał("e #zy#t:"(5 przedm"o=i`) t zmy#łoy(5 a7e )"e ma*! )"e* #e* #'ere))e* dz"edz")y ma*! ty7:o#! #"edz"8C dom"("7"'mQ #zy#t:o to d7ate1o że torzo)e #! pradz"e podł'1

pra a7e )"e #! praoda(ze 7e(z oparte )a )"(5 pra"dła #! emp"ry(z)e " tym#amym przypad:oe

&ała )a#za ładza poz)a(za po#"ada d"e #'ere))e dz"edz")y2 dz"edz")Cpo*CG przyrody " dz"edz")C po*C("a o7)oF(" 1dyż dz"C:" o8' tym rodza*om po*CG

*e#t o)a a pr"or" praoda(za Sto#o)"e do te1o dz"e7" #"C też 6"7ozo6"a )ateorety(z)! " pra:ty(z)! Ato7" te=

W#tCp+



re)em :try #ta*e #"C *e* #'ere))! dz"edz")! " :tre1o o8rC8"e #to#oa)e *e#t *e* praoda#to *e#t za#ze ty7:o o1ł przedm"ot #ze7:"e1o moż7"e1odoF"ad(ze)"a o "7e )"e #! 'aża)e za )"( "C(e* $a: ty7:o za z*a"#:aQ prze(")ym 8o"em raz"e żad)e praoda#to ")te7e:t' )"e dało8y #"C #to#'):' do )"(5 pomyF7eG

Praoda#to poprzez po*C("a przyrody do(5odz" do #:'t:' za poFred)"(tem")te7e:t' " *e#t teorety(z)e Praoda#to zaF poprzez po*C("e o7)oF(" do(5odz"do #:'t:' dz"C:" roz'mo" " *e#t *edy)"e pra:ty(z)e Roz'm może 8yGpraoda(zy ty7:o od)"e#"e)"' do te1o (o pra:ty(z)eQ od)"e#"e)"')atom"a#t do teorety(z)e1o poz)a)"a przyrody może o) *a:o ta:" :try z)apraa za poFred)"(tem ")te7e:t' ty7:o y#)'aG z da)y(5 pra dro1!roz'moa)"a )"o#:" :tre o1ra)"(za*! #"C *ed)a: ty7:o do przyrody Na odrt

*ed)a: tam 1dz"e pra"dła #! pra:ty(z)e i`m roz'm )"e *e#t *e#z(ze przez to#amo praoda(zy 1dyż pra"dła te mo1! 8yG r)"eż te(5)"(z)o=pra:ty(z)e

I)te7e:t " roz'm ma*! "C( )a *ed)ym " tym #amym tere)"e doF"ad(ze)"a daodm"e))e praoda#ta przy (zym żad)e z )"(5 )"e po"))o przy)o#"G'#z(zer8:' dr'1"em' Ta: #amo 8o"em *a: po*C("e przyrody )"e ma pły' )apraoda#to oparte )a po*C("' o7)oF(" ta: " o)o )"e prze#z:adzapraoda#t' przyrody Moż7"oFG przy)a*m)"e* pomyF7e)"a #o8"e 8ez#prze(z)oF(" #pł"#t)"e)"a o8' ty(5 pra=oda#t " )a7eż!(y(5 do )"(5 ładz

*ed)ym " tym #amym podm"o("e 'dood)"o)a zo#tała przez Kryty:C (zy#te1oroz'm' :tra o8a7"ła y#'a)e prze(":o tem' zarz'ty przez y:aza)"e "(5d"a7e:ty(z)e1o pozor'

Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a <

+-

W#tCp

To zaF że te d"e rż)e #'ere))e dz"edz")y :tre pradz"e )"e #ympraoda#t"e a7e za to #o"(5 #:'t:a(5 F"e("e zmy#ł )"e'#ta))"e #"Co1ra)"(za*! )"e #ta)o"! *ed)oF(" tł'ma(zy #"C tym że po*C("e przyrody możepradz"e #e przedm"oty przed#ta"G )ao(z)"e a7e )"e*a:o rze(zy #ame #o8"e 7e(z ty7:o *a:o z*a"#:a )atom"a#t po*C("e o7)oF(" może pradz"eprzed#ta"G #ym przedm"o("e rze(z #am! #o8"e a7e )"e może *e*przed#ta"G )ao(z)"e ad)e przeto z o8' ty(5 po*CG )"e może daG )am

teorety(z)e1o poz)a)"a #e1o przedm"ot' a )aet myF7!(e1o podm"ot' *a:orze(zy #ame* #o8"e :tr! 8yło8y to (o )adzmy#łoe " (ze1o "deC m'#" #"C



pradz"e założyG ' pod#ta moż7"oF(" #zy#t:"(5 i"i przedm"otdoF"ad(ze)"a a7e "]"1dy )"e moż)a *e* roz#zerzyG " pod)"eFG do rzCd' poz)a)"a

I#t)"e*e zatem po7e )"eo1ra)"(zo)e a7e zarazem )"edo#tCp)e d7a (ałe* )a#ze*ładzy poz)a(ze* a m"a)o"("e po7e te1o (o )adzmy#łoe :tre1o o8rC8"e

)"e z)a*d'*emy żad)e1o tere)' d7a #"e8"eQ )"e możemy "C( tam m"eG żad)e*#'ere))e* dz"edz")y teorety(z)e1o poz)a)"a a)" d7a po*CG ")te7e:t' a)" d7apo*CG roz'm' Po7e to m'#"my pradz"e zar)o d7a teorety(z)e1o *a: "pra:ty(z)e1o 'żya)"a roz'm' ypeł)"G "deam" :trym *ed)a: + od)"e#"e)"'do pra y)":a*!(y(5 z po*C("a o7)oF(" )"e możemy )adaG żad)e* "))e*rea7)oF(" *a: ty7:o pra:ty(z)! ta: "ż przez to )a#ze teorety(z)e poz)a)"e )"ezo#ta*e 8y)a*m)"e* roz#zerzo)e )a to (o )adzmy#łoe

&5o("aż te) #po#8 proadzo)a zo#ta*e )"eprze8yta przepaFG pom"Cdzy#'ere))! dz"edz")! po=

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _a8erV *ed)a:

W#tCp+,

"C("a przyrody *a:o tym (o zmy#łoe a #'ere))! dz"e=\ dz")! po*C("a o7)oF(" *a:o tym (o )adzmy#łoe ta: "" z p"er#ze* z )"(5 a "C( za poFred)"(temteorety(z)e1o 'żyt:' roz'm' )"e *e#t ] moż7"e żad)e prze*F("e do dr'1"e* *a:1dy8y 8yły to da rż)e F"aty z :try(5 p"er#zy )"e może y"eraG pły')a dr'1" b to *ed)a: te) dr'1" po")"e) płyaG )a p"er#zy a m"a)o"("e

po*C("e o7)oF(" po"))o 'rze(zy"#t)"G F"e("e zmy#ł (e7 yt:)"Cty przezpraa te1o po*C("a M'#" "C( "#t)"eG moż7"oFG r)"eż ta:"e1o pomyF7e)"aprzyrody 8y pra"dłooFG *e* 6ormy ii z1adzała #"C przy)a*m)"e* z moż7"oF("!(e7 *a:"e #to#o)"e do pra o7)oF(" ma*! 8yG )"e* 'rze(zy"#t)"o)eZ)a(zy to że "#t)"eG m'#" *ed)a: *a:aF pod#taa *ed)oF(" te1o (o )adzmy#łoe" 7eży ' pod#tay przyrody z tym (o *a:o pra:ty(z)e zaarte *e#t po*C("'o7)oF(" Po*C("e te* pod#tay (5oG a)" teorety(z)"e a)" pra:ty(z)"e )"edo(5odz" do *e* poz)a)"a " tym #amym )"e po#"ada żad)e* #o"#te* #'ere))e*dz"edz")y 'moż7""a *ed)a: prze*F("e od #po#o8' myF7e)"a podł'1 za#adp"er#ze1o z ty(5 F"at do #po#o8' myF7e)"a podł'1 za#ad dr'1"e1o

III

0 :ryty(e ładzy #!dze)"a *a:o o Frod:' #pa*a*!(ym d"e (zCF(" 6"7ozo6"" *ed)!(a7oF"

Kryty:a ładz poz)a(zy(5 doty(z!(a te1o (o zdo7)e #! o)e a pr"or" do:o)aG)"e po#"ada łaF(""e *eF7" (5odz" o przedm"oty żad)e* #'ere))e* dz"edz")yN"e *e#t o)a 8o"em żad)! do:try)! 7e(z ma ty7:o za zada)"e z8adaG (zy " *a:#to#o)"e do te1o *a: przed#ta"a #"C rze(z z )a#zym" ładzam" poz)a(zym"

<



>

W#tCp

moż7"e *e#t #torze)"e za "(5 pomo(! *a:"e*F do:try)y Po7e te* :ryty:" o8e*m'*e#zy#t:"e 'ro#z(ze)"a ładz poz)a(zy(5 tym :"er'):' po to a8y 'trzymaG

*e 1ra)"(a(5 do :try(5 #! 'pra)"o)e To #za:że (o )"e może 8yG'z17Cd)"o)e podz"a7e 6"7ozo6"" może ii" *ed)a: e*FG *a:o *ed)a z 1ł)y(5(zCF(" do :ryty:" (zy#te* ładzy poz)a)"a o17e a m"a)o"("e tedy :"edyza"era za#ady :tre #ame )"e )ada*! #"C a)" do teorety(z)e1o a)" dopra:ty(z)e1o 'żyt:'

Po*C("a przyrod)"(ze :tre za"era*! pod#taC #ze7:"e1o teorety(z)e1opoz)a)"a a pr"or" op"erały #"C )a praoda#t"e ")te7e:t' Po*C("e o7)oF(":tre za"erało pod#taC #ze7:"(5 zmy#łoo )"e 'ar'):oa)y(5 pra:ty(z)y(5przep"# a pr"or" op"erało #"C )a praoda#t"e roz'm' 08yd"e przetoładze poza tym że mo1! (o do #e* 6ormy 7o1"(z)e* 8yG #to#oa)e do za#ad)"eza7eż)"e od "(5 po(5odze)"a ma*! *e#z(ze po)adto :ażda #e ła#)epraoda#to (o do treF(" po)ad :trym )"e ma żad)e1o "))e1o praoda#taa pr"or" " (o zatem '#pra"ed7""a podz"ał 6"7ozo6"" )a teorety(z)! " pra:ty(z)!

Ato7" rodz")"e yż#zy(5 ładz poz)a(zy(5 "#t)"e*e o1)"o poFred)"e m"Cdzy")te7e:tem a roz'mem $e#t )"m ładza #!dze)"a (o do :tre* mamy pod )a

za#adz"e a)a7o1"" przyp'#z(zaG że mo1ła8y r)"eż za"eraG #o8"e *eF7" )"e#e ła#)e praoda#to to prze("eż #! ła#)! :ażdym raz"e ty7:o#'8"e:ty)! za#adC a pr"or" po#z':"a)"a pra Za#ada ta (5oG8y )"eprzy#ł'1"ało *e* żad)e po7e 3e7d przedm"ot *a:o *e* #'ere))a dz"edz")amoże prze("eż m"eG d7a #"e8"e *a:"F tere) " *a:!F ta:! *e1o BBII łaF("oFG #to#'):' do :tre* mo1ła8y o8o"!zyaG ty7:o ta łaF)"e za#ada

W#tCp+

Do te1o *ed)a: doł!(za #"C #!dz!( ed7e a)a7o1"" da7#zy *e#z(ze pod do'#ta)o"e)"a z"!z:' m"Cdzy ładz! #!dze)"a a pe)ym "))ym #y#temem0rd)')1 )a#zy(5 ładz yo8raża)"a (o zda*e #"C m"eG *e#z(ze "C:#zez)a(ze)"e )"ż po:re"e9#to z rodz")! ładz poz)a(zy(5 W#zy#t:"e 8o"emładze d'#zy (zy7" zdo7)oF(" moż)a #proadz"G do )a#tCp'*!(y(5 trze(5 :tre)"e da*! #"C *'ż da7e* yproadz"G ze #p7)e* pod#tay2 ładza poz)a)"a'(z'("e roz:o#zy " przy:roF(" oraz ładza poż!da)"a c D7a ładzy poz)a)"apraoda(zy *e#t *edy)"e ")te7e:t o "7e ładza ta *a:o ii""" zdo7)oFGteorety(z)e1o poz)a)"a od)o#zo)a *e#t (o #"C )aet #taG m'#" :"edy rozaża#"C *! #am! d7a #"e8"e )"( m"e#za*!( *e* z ładz! poż!da)"a do przy= ii"`



c $e#t rze(z! pożyte(z)! a8y = #to#'):' do po*CG :try(5 'żya #"C *a:oza#ad emp"ry(z)y(5 b o "7e "#t)"e*e pod do przyp'#z(ze)"a że pozo#ta*! o)e po:re"e9#t"e z (zy#t! ładz! poz)a)"a a pr"or" b pod*!G łaF)"e z 'a1" )ate) #to#')e: pr8C tra)#(e)de)ta7)e* de6")"(*" a m"a)o"("e de6")"(*C zapomo(! (zy#ty(5 :ate1or"" *a:o że o)e #ame *'ż do#tate(z)"e o:reF7a*! rż)"(C

m"Cdzy da)ym po*C("em a "))ym" Pod tym z17Cdem "dz"e #"C t' za przy:łademmatematy:a :try emp"ry(z)e da)e #e1o zada)"a pozo#ta"a *a:o)"eo:reF7o)e " ty7:o #to#'):" m"Cdzy tym" da)ym" (zy#te* "(5 #y)tez"e pod("!1apod po*C("a (zy#te* arytmety:" przez (o 'o17)"a #o8"e roz"!za)"e zada)"a b Zpood' podo8)e1o po#tCpoa)"a Kryty:a pra:ty(z)e1o roz'm' #tr + cprzedmoy (zy)"o)o m" zarz'ty " 1a)"o)o mo*! de6")"(*C ładzy poż!da)"a *a:oładzy #taa)"a #"C dz"C:" #o"m yo8raże)"om przy(zy)! rze(zy"#toF("przedm"ot ty(5 yo8raże92 #ame 8o"em ży(ze)"a 8yły8y ta:że poż!da)"am"(o do :try(5 #za:że :ażdy zda*e #o8"e #praC że *edy)"e za "(5 pomo(! )"emoż)a ytorzyG "(5 przedm"ot' b A7e to )"e doodz" )"(ze1o "C(e* *a: ty7:o

te1o że (zło"e: ży" r)"eż ta:"e poż!da)"a #:'te: :try(5 #ta*e #prze(z)oF(" ze #amym #o8! a m"a)o"("e tedy 1dy d!ży do ytorze)"aprzedm"ot' poż!da9 ył!(z)"e za pomo(! #e1o yo8raże)"a od :tre1o

+ Wed7e pa1")a(*" yda)"a z r +,

)"e może o) prze("eż te1o o(ze:"aG Zda*e #o8"e 8o"em #praC że *e1o

me(5a)"(z)e #"ły *eF7" ta: mam )azaG #"ły )"e 8Cd!(e p#y(5o7o1"(z)ym" :trem'#"ały8y zo#taG zdeterm")oa)e 8e#t"mmt prze oo yo8raże)"e 8yytorzyG a zatem poFred)"o *e1o przedm"oty a78o )"e #! y#tar(za*!(e a78o)aet d!ż! do (ze1oF )"emoż7"e1o *a: )p do te1o 8y '(zy)"G )"e8yłym to (o#"C *'ż #tało 0 m"5" prae=ter"to# et(+ (zy też do te1o 8y )"e("erp7"ymo(ze:"a)"' m( ')"(e#t"G (za# poprzedza*!(y 'pra1)"o)! (5"7C b &5o("aż ta:"(5 6a)ta#ty(z)y(5 poż!da)"a(5 zda*emy #o8"e #praC z )"edo#tate(z)oF(")a#zy(5 yo8raże9 a78o )aet z "(5 )"ezdat)oF(" do te1o 8y #taG #"C przy(zy)!po#ta)"a #y(5 przedm"ot to prze("eż "(5 (5ara:ter re7a(*o)a7)y *a:oprzy(zy)y a tym #amym yo8raże)"e "(5 przy(zy)o=oF(" zaarte *e#t :ażdym ży(ze)"' (o '"da(z)"a #"C zła#z(za (za# 1dy ży(ze)"e to *e#ta6e:tem a m"a)o"("e tC#:)ot! Przt` to 8o"em że roz#zerza*! #er(e " (zy)"! *ez"Cdłym y(zerp'*!( *e1o #"ły doodz! te1o że #"ły te )atCża)e #!"e7o:rot)"e przez yo8raże)"a a7e #:'te: )"emoż)oF(" o#"!1)"C("a (e7'po1r!ża*! 'my#ł )"e'#ta))"e " ("!17e od )oa #ta) o#ła8"e)"a Naet mod7"tyo odr(e)"e "e7= * :"(5 " m"arC *a: moż)a to prze"dz"eG )"e'(5ro))y(5)"e#z(zCFG] I oraz rż)e za8o8o))e Frod:" do o#"!1)"C("a (e7 )"emoż7"y(5 doI zrea7"zoa)"a #po#8 )at'ra7)y doodz! #to#'):' przy(zy)oe1o "yo8raże9 do #y(5 przedm"ot #to#'):' :tre1o )aet F"adomoFG *e1o)"edo#tate(z)oF(" do o#"!1)"C("a (e7' )"e potra6" po#trzymaG od + d!że)"a do)"e1o D7a(ze1o )at'rC )a#z! za#z(zep"o)o #:ło))oFG do F"adom"e (z(zy(5poż!da9 ta #praa #ta)o" za1ad)"e)"e a)tropo7) 1"(z)o=te7eo7o1"(z)e Zda*e#"C że 1dy8yFmy m"e7" pode*moaG *a:"F y#"łe: dop"ero tedy :"edy



'zy#:a7"Fmy pe)oFG że zdo7)oFG )a#za y#tar(zy do ytorze)"a pe)e1oprzedm"ot' #"ła ta pozo#tała8y * z)a(z)e* m"erze )"e z'żyt:oa)a Zazy(za*8o"em poz)a*emy )a#ze #"ły ty7:o dop"ero przez to że *e ypr8o'*emy Toł'dze)"e #"C + p'#tym" ży(ze)"am" *e#t "C( ty7:o )a#tCp#tem do8ro(zy))e*or1a)"= za(*" )a#ze* )at'ry<

+ K# HIII ?.> E)e"dy Wer1"7"'#za2 _0 m"5" praeter"to# re6erat

#" $'pp"ter a))o#V prze:ładz"e Tade'#za Karyło#:"e1o2

_0 )"e(58y m" $'p"ter m")"o)y "e: młody

Wr("łV

_Da# herz a'#de5)e) ')d e7: ma(5e)V (o do#ło)"e tł'ma(zcQ

< W I yda)"' )"e ma te* 'a1"

W#tCp<

rody #to#'):' do :tre* *edy)"e *a:o do z*a"#:a możemy '#ta)a"aG praa)a pod#ta"e przyrod)"(zy(5 po*CG a pr"or" 8Cd!(y(5 łaF(""e (zy#tym"po*C("am" ")te7e:t' b D7a ładzy poż!da)"a *a:o ładzy yż#ze* :"er'*!(e* #"Cpo*C("em o7)oF(" ty7:o roz'm *edy)y :trym po*C("e o7)oF(" ma #em"e*#(e *e#t a pr"or" praoda(zy Pom"Cdzy ładz! poz)a(z! a ładz!poż!da)"a m"eF(" #"C '(z'("e roz:o#zy ta: *a: m"Cdzy ")te7e:tem a roz'mem

ładza #!dze)"a Moż)a "C( przy)a*m)"e* tym(za#oo przyp'F("G że r)"eż "ładza #!dze)"a za"era d7a #"e8"e pe)! za#adC a pr"or" " że za#ada tapo)"eaż z ładz! poż!da)"a ł!(zy #"C :o)"e(z)"e roz:o#z a78o przy:roFG 8!d

*a: przy )"ż#ze* ładzy poż!da)"a poprzedza*!( *e* za#adC 8!d *a: przyyż#ze* ty7:o ii` y)":a*!( z determ")oa)"a *e* przez prao mora7)e ta:#amo #pood'*e prze*F("e od (zy#te* ładzy poz)a(ze* t* #'ere))e* dz"edz")ypo*CG przyrody do #'ere))e* dz"edz")y po*C("a o7)oF(" *a: #ym 'żyt:'7o1"(z)ym 'moż7""a prze*F("e od ")te7e:t' do roz'm'

&5o("aż "C( 6"7ozo6"a może 8yG podz"e7o)a ty7:o )a d"e 1ł)e (zCF(" t*

teorety(z)! " pra:ty(z)! " (5o("aż #zy#t:o (o mo17"8yFmy m"eG do po"edze)"ao ła#)y(5 za#ada(5 ładzy #!dze)"a m'#"ało8y )"e* 8yG za7"(zo)e do (zCF("teorety(z)e* t* do poz)a)"a roz'moe1o podł'1 po*CG przyrody b to prze("eż:ryty:a (zy#te1o roz'm' :tra przed przy#t!p"e)"em do 8'doy #y#tem' m'#"#zy#t:o to '#ta7"G "m"C *e1o moż7"oF(" #:łada #"C z trze(5 (zCF("2 z :ryty:"(zy#te1o ")te7e:t' (zy#te* ładzy #!dze)"a " (zy#te1o roz'm' :tre to ładzed7ate1o )azya #"C (zy#tym" że #! a pr"or" praoda(ze

J



W#tCp

IH

0 ładzy #!dze)"a *a:o ładzy _a pr"or"V praoda(ze*

Władza #!dze)"a o17e *e#t ładz! myF7e)"a o tym (o #z(ze1łoe *a:o o(zymF podporz!d:oa)ym tem' (o o17)e $eF7" da)e *e#t to (o o17)epra"dło za=ii`" #ada prao to ładza #!dze)"a :tra #'8#'m'*e pod )"e to(o #z(ze1łoe *e#t ta:że " tedy :"edy *a:o tra)#(e)de)ta7)a ładza #!dze)"apoda*e a pr"or" ar'):" pod :trym" *edy)"e moż7"e *e#t #'8#'moa)"e pod to(o o17)e determ")'*!(a 8e#t"mme)d $eF7" zaF da)e *e#t ty7:o to (o#z(ze1łoe a ładza #!dze)"a ma do te1o z)a7eG te (o o17)e to tedy *e#to)a ty7:o re67e:#y*)a re6"e:t"ere)d

Determ")'*!(a ładza #!dze)"a podporz!d:o'*!(a pod o17)e praatra)#(e)de)ta7)e *a:"e da*e ")te7e:t ma (5ara:ter ty7:o #'8#'m'*!(yQ praozo#ta*e *e* a pr"or" z 1ry yt:)"Cte " )"e ma o)a potrze8y #ama d7a #"e8"etro#z(zyG #"C o prao 8y m( to (o przyrodz"e #z(ze1łoe podporz!d:oaGtem' (o o17)e b I#t)"e*! *ed)a: ta: rż)orod)e 6ormy przyrodz"e ta: 7"(z)e)"e*a:o mody6":a(*e o17)y(5 c tra)#(e)de)ta7)y(5 po*CG przyrody :tre przezoe praa da)e a pr"or" przez (zy#ty ")te7e:t pozo#ta"a)e #! *a:o )"eo:reF7o)e1dyż praa te doty(z! 7" ty7:o #ame* moż7"oF(" przyrody *a:o przedm"ot'

zmy#ł o17e ta: "ż r)"eż " d7a )"(5 m'#z! "#t)"eG *a:"eF praa Mo1!pradz"e *a:o emp"ry(z)e 8yG podł'1 po*moa)"a E")#"(5t )a#ze1o ")te7e:t'przypad:oe

+ Tł'ma(zC ed7e I " II yda)"a :try(5 6"1'r'*e _a771eme")e)V Wed7e IIIyda)"a :trym 6"1'r'*e _a771eme")V ypadało8y tł'ma(zyG zam"a#t przez_o17)y(5V przez _o17)"eV $e#t 7o *ed)a: ed7e #ze7:"e1opradopodo8"e9#ta 8ł!d dr':ar#:"

W#tCp?

a7e $eF7" ma*! )azyaG #"C praam" (ze1o po*C("e przyrody yma1a m'#z! )apod#ta"e *a:"e*F (5oG )"e z)a)e* )am za#ady *ed)oF(" te1o (o rż)orod)e 8yG'z)a)e za :o)"e(z)e b Re67e:#y*)a ładza #!dze)"a :tra po"))a od te1o (o przyrodz"e #z(ze= BBHII 1łoe z)o#"G #"C do te1o (o o17)e potrze8'*e "C(za#ady :tre* )"e może zapoży(zaG z doF"ad(ze)"a 1dyż za#ada ta ma łaF)"e':o)#tyt'oaG *ed)oFG #zy#t:"(5 za#ad emp"ry(z)y(5 podporz!d:oa)y(5r)"eż emp"ry(z)ym a7e yż#zym za#adom " tym #amym moż7"oFG "(5za*em)e1o #y#tematy(z)e1o podporz!d:oa)"a Ta:! tra)#(e)de)ta7)! za#adCmoże "C( re67e:#y*)a ładza #!dze)"a ty7:o #ama '#ta)o"G #o8"e *a:o prao a)"e może *e* a)" za(zerp)!G #:!d")!d 1dyż 8yła8y (za# determ")'*!(!



ładz! #!dze)"a a)" dy:toaG przyrodz"e2 re67e:#*a 8o"em o praa(5 przyrody:"er'*e #"C przyrod! ta zaF )"e :"er'*e ar'):am" )a :try(5 pod#ta"e'#"ł'*emy #torzyG #o8"e o )"e* z'peł)"e #to#'):' do )"e* przypad:oepo*C("e

0tż za#ad! t! )"e może 8yG żad)a "))a *a: ty7:o )a#tCp'*!(a2 #:oro o17)epraa przyrody ma*! #! pod#taC )a#zym ")te7e:("e :try dy:t'*e *eprzyrodz"e (5oG ty7:o z1od)"e z o17)ym po*C("em o )"e* *a:o o przyrodz"eprzeto #z(ze1łoe praa emp"ry(z)e od)"e#"e)"' do te1o (o" tamte o17)epraa pozo#ta"a*! )"(5 *a:o )"eo:reF7o)e m'#z! 8yG rozpatrya)e pod:!tem ta:"e* *ed)oF(" :tra *a: 1dy8y zo#tała '#ta)o"o)a d7a 'żyt:' )a#zy(5ładz poz)a(zy(5 r)"eż przez *a:"F (5oG )"e )a#z ")te7e:t a8y 'moż7""G#y#tem doF"ad(ze)"a podł'1 #z(ze1łoy(5 pra przyrody N"e z)a(zy to

*a:o8y m'#"ało #"C przez to rze(zy"F("e przy*!G ta:" ")te7e:t 1dyż

"dea ta #ł'ży za za#adC ty7:o re67e:#y*)e* ładzy BBHIII #!dze)"a #ł'ży ty7:o dore67e:#*" a )"e determ")oa)"a b= 7e(z ty7:o to że ładza ta )ada*e te)#po#8 prao ty7:o #ame* #o8"e a )"e przyrodz"e

Wo8e( te1o *ed)a: że po*C("e pe)e1o przedm"ot'

o "7e za"era o)o zarazem ra(*C rze(zy"#toF(" te1o

przedm"ot' )azya #"C (e7em a z1od)oFG pe)e* rze(zyz t! przy#ł'1'*!(! rze(zom łaF("oF("! :tra moż7"a

*e#t ty7:o )a pod#ta"e (e7 b (e7ooF("! 6ormy te* 7

rze(zy to za#ad! ładzy #!dze)"a *eF7" "dz"e o 6orm

przedm"ot przyrody podpada*!(y(5 pod praQ

emp"ry(z)e o17e *e#t (e7ooFG przyrody *

rż)orod)oF("Q z)a(zy to że przyroda zo#ta*e przez p *e("e to te) #po#8 przed#ta"o)a *a: 1dy8y *a:"2

")te7e:t za"erał pod#taC *ed)oF(" te1o (o *e* pra

a(5 emp"ry(z)y(5 *e#t rż)orod)e *

&e7ooFG przyrody *e#t "C( #z(ze17)ym po*C("em a pr"or" :tre ma #e rdło *edy)"e re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a Wytorom przyrody 8o"em )"e moż)aprzyp"#yaG (ze1oF ta:"e1o *a: to że przyroda )"(5 od)o#" #"C do (e7Qpo*C("em tym zaF o7)o po#ł'1"aG #"C ty7:o do te1o 8y za#ta)a"aG #"C )ad

przyrod! #"e z' re67e:t"ere) z p'):t' "dze)"a da)e1o podł'1 praemp"ry(z)y(5 z"!z:' za(5odz!(y(5 )"e* z*a"#: Po*C("e to= *e#t (ał:o"("e





W#tCp

moż7"e1o poz)a)"a emp"ry(z)e1o o17e " )"e za"era #o8"e )"(emp"ry(z)e1o Natom"a#t za#ada (e7ooF(" pra:ty(z)e* :tra m'#" 8yGpomyF7a)a rama(5 "de" determ")oa)"a ;e#t"mm')1 *a:"e*F o7)e* o7"8yła8y za#ad! meta6"zy(z)! 1dyż po*C("e ładzy poż!da)"a *a:o o7" m'#" 8yGprze("eż da)e emp"ry(z)"e )"e )a7eży do orze(z)": tra)#(e)de)ta7)y(5 A7eo8"e te za#ady )"e #! m"mo to za#adam" emp"ry(z)ym" 7e(z za#adam" a pr"or"2 dopoł!(ze)"a 8o"em orze(z)":a z emp"ry(z)ym po*C("em podm"ot' "(5 #!d )"epotrze8a żad)e1o da7#ze1o doF"ad(ze)"a 7e(z moż)a do*FG do te1o z'peł)"e apr"or"

0 tym że po*C("e (e7ooF(" przyrody )a7eży do za#ad tra)#(e)de)ta7)y(5moż)a do#tate(z)e* m"erze prze:o)aG #"C z ma:#ym ładzy #!dze)"a *a:"e

za:łada #"C a pr"or" ' pod#ta 8ada9 przyrody a :tre )"(ze1o "))e1o )"e ma*!)a z17Cdz"e *a: ty7:o moż7"oFG doF"ad(ze)"a a tym #amym poz)a)"aprzyrody a7e )"e ty7:o *a:o przyrody o17e 7e(z *a:o przyrody zdeterm")oa)e*przez rż)orod)oFG pra #z(ze1łoy(5 b Ma:#ymy te *a:o #e)te)(*e m!droF("meta=iii" 6"zy(z)e* po*a"a*! #"C dz"e*a(5 te* )a':" doFG (zC#to a7e ty7:o rozpro#ze)"' + z"!z:' z )"e:trym" re1'łam" :try(5 :o)"e(z)oF(" )"e da #"Cy:azaG )a pod#ta"e po*CG Np2 _Przyroda y8"era )a*:rt#z! dro1C 7eipar#"mo)"ae Q zarazem )"e (zy)" o)a *ed)a: #:o: a)" :o7e*)oF(" zm"a) a)" ze#ta"e)"' #pe(y6"(z)"e rż)y(5 6orm 7ei (o)t")'" ") )at'raQ *e* "e7:arż)orod)oFG pra emp"ry(z)y(5 #ta)o" *a:8y *ed)oFG podporz!d:oa)!

)"e"e7' za#adom pr")("p"a praeter )e(e##"tatem )o) #')t m'7t"p7"(a)daV "tp

+ Ty7:o po*edy)(zo )"( 'łożo)e #y#tem

W#tCp,

%dy8y *ed)a: :toF (5("ał podaG rdło ty(5 za#ad " pr8oał '(zy)"G to drodze p#y(5o7o1"(z)e* to po#t!p"ł8y z'peł)"e 8re "(5 #e)#o" Za#ady te )"em"! 8o"em o tym (o #"C dz"e*e tz) podł'1 *a:"(5 pra"deł )a#ze ładze

poz)a(ze rze(zy"F("e y:o)'*! #e 6'):(*e " *a:" #po#8 yda*e #"C #!dy7e(z

> tym *a: )a7eży *e ydaaGQ a tym ypad:' 7o

1"(z)a o8"e:ty)a :o)"e(z)oFG )"e y#tCp'*e *eF7" za

#ady #! ty7:o emp"ry(z)e &e7ooFG przyrody d7a )a

#zy(5 ładz poz)a(zy(5 " d7a "(5 'żyt:' b (e7o

oFG :tra yra)"e z )"(5 prze8"*ab*e#t "C(

tra)#(e)de)ta7)! za#ad! #!d " yma1a r)"eż



tra)#(e)de)ta7)e* ded':(*" za :tre* poFred)"(tem

m'#" #"C pod#tay do ydaa)"a ta:"(5 #!d #z':aG

rdła(5 poz)a)"a a pr"or"

WFrd pod#ta 8o"em moż7"oF(" doF"ad(ze)"a z)a*d'*emy o(zy"F("e p"er#zym rzCdz"e (oF :o)"e(z)e1o a m"a)o"("e praa o17)e 8ez :try(5przyroda o17e *a:o przedm"ot zmy#ł )"e da*e iii"" #"C pomyF7eGQ praa teop"era*! #"C )a :ate1or"a(5 za#to#oa)y(5 do 6orma7)y(5 ar'): #ze7:"e*moż7"e* d7a )a# )ao(z)oF(" o "7e r)"eż " ta da)a *e#t a pr"or" W o8rC8"e ty(5pra ładza #!dze)"a *e#t ładz! determ")'*!(!Q *e* (ałe zada)"e po7e1a 8o"emty7:o )a #'8#'moa)"' pod da)e *'ż praa I)te7e:t po"ada )p2 :ażdazm"a)a ma #! przy(zy)C o17)e prao przyrody a zada)"e tra)#(e)de)ta7)e*ładzy #!dze)"a po7e1a t' ty7:o )a tym a8y podaG a pr"or" ar')e: #'8#'m(*"pod da)e po*C("e ")te7e:t'2 *e#t )"m :o7e*)e )a#tCp#to o:reF7e9 przy#ł'1'*!(y(5

*ed)e*

+ te* #ame* rze(zy Prao to zo#ta*e "C( rozpoz)a)e *a:o

a8#o7't)"e :o)"e(z)e d7a przyrody o17e *a:o

przedm"ot' moż7"e1o doF"ad(ze)"a b Przedm"oty

<>

W#tCp

poz)a)"a emp"ry(z)e1o #! *ed)a: poza oym 6orma7)ym ar'):"em (za#oym rozma"ty "))y *e#z(ze #po#8 o:reF7o)e a78o da*! #"C o "7e moż)a o tym #!dz"Ga pr"or" rozma"ty #po#8 o:reF7"G Spe(y6"(z)"e rż)e )at'ry b )"eza7eż)"e odte1o (o ma*! ze #o8! #p7)e1o *a:o )a7eż!(e do przyrody o17e b mo1!zatem *e#z(ze )"e#:o9(ze)"e rż)orod)y #po#8 8yG przy(zy)am"Q " :ażdy z

ty(5 #po#o8 m'#" m"eG z1od)"e z po*C("em przy(zy)y o17e #e pra"dło:tre *e#t praem a tym #amym po("!1a za #o8! :o)"e(z)oFG (5oG z 'a1" )ałaF("oF(" " 1ra)"(e )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 :o)"e(z)oF(" te* (a7e )"epo*m'*emy $eF7" "dz"e "C( o 7" ty7:o emp"ry(z)e praa przyrody m'#"my przy*!Gmoż7"oFG "#t)"e)"a )"e* )"e#:o9(ze)"e rż)orod)y(5 pra emp"ry(z)y(5:tre *ed)a: d7a )a#ze1o po*moa)"a #! przypad:oe )"e mo1! 8yG a pr"or"poz)a)eQ łaF)"e ze z17Cd' )a )"e 'ażamy *ed)oFG przyrody podł'1 praemp"ry(z)y(5 oraz moż7"oFG *ed)oF(" doF"ad(ze)"a *a:o BBBIII #y#tem'oparte1o )a praa(5 emp"ry(z)y(5 za przypad:o! Wo8e( te1o *ed)a: że

*ed)oFG ta:! m'#"my :o)"e(z)"e założyG " przy*!G 1dyż ")a(ze* po#z(ze17)e

treF(" poz)a)"a ł emp"ry(z)e1o )"e "!zały8y #"C (ał:o"("e (ałoFGdoF"ad(ze)"a b= o17)e 8o"em praa przyrody ':az'*! pradz"e ta:"



z"!ze: pom"Cdzy rze(zam" *a:o (o do #e1o rodza*' przedm"otam" przyrody o17e a7e )"e (zy)"! te1o #po=

+ W ory1")a7e2 _Er:e))t)"##eV b _Er:e))t)"#V tł'ma(zC z1od)"e z po#ze(5)"eprzy*Ct! pra:ty:! przez _poz)a)"eV Wyraz te) po#"ada o8' *Czy:a(5

a)a7o1"(z)e da od("e)"e z)a(ze)"oe a to2 _poz)a)"eV *a:o a:t " _poz)a)"eV *a:o treFG te1o a:t' przy (zym przez tC _treFGV roz'm"e #"C (zC#to rez'7tat:o9(oy y)": poz)a(zy Pe)! )atom"a#t tr'd)oFG )a#'a tł'ma(ze)"e )a

*Czy: po7#:" 7"(z8y m)o1"e* y=

W#tCp<+

]8 #pe(y6"(z)y od)"e#"e)"' do )"(5 *a:o po#z(ze17)y(5 tor przyrodyNat're#e) b przeto ładza #!dze)"a m'#" przy*!G d7a #e1o ła#)e1o 'żyt:'

*a:o za#adC a pr"or" że to (o d7a 7'dz:"e1o po*moa)"a *e#t przypad:oe #z(ze1łoy(5 emp"ry(z)y(5 praa(5 przyrody za"era #o8"e *ed)a: d7a)a# pradz"e )"edo("e(zo)! a7e da*!(! #"C pomyF7eG opart! )a praa(5

*ed)oFG poł!(ze)"a *e* rż)orod)oF(" pe)e #amo #o8"e moż7"edoF"ad(ze)"e A po)"eaż zaarta *a:"mF poł!(ze)"' " oparta )a praa(5

*ed)oFG :tr! poz)a*emy pradz"e *a:o z1od)! z :o)"e(z)ym zam"arempotrze8! ")te7e:t' a7e zarazem *a:o #ama #o8"e przypad:o! przed#ta"a)a

*e#t iii"` *a:o (e7ooFG przedm"ot da)ym ypad:' przyrody to ładza#!dze)"a :tra od)"e#"e)"' do rze(zy pod7e1a*!(y(5 moż7"ym pozo#ta*!(ym

*e#z(ze do od:ry("a praom emp"ry(z)ym *e#t ty7:o re67e:#y*)a m'#" ze

z17Cd' )a te praa przed#ta"aG #o8"e myF7" #"(5 de):e) przyrodC podł'1 *a:"e*F za#ady (e7ooF(" d7a )a#ze* ładzy poz)a(ze* b (o )a#tCp)"e z)a*d'*eyraz yże* #pom)"a)y(5 ma:#yma(5 ładzy #!dze)"a To tra)#(e)de)ta7)epo*C("e (e7ooF(" przyrody )"e *e#t a)" po*C("em przyrody a)" po*C("em o7)oF("1dyż )"e przyp"#'*e o)o )"(ze1o przedm"oto" przyrodz"e 7e(z ty7:o przed#ta"a

*edy)y #po#8 *a:" m'#"my po#tCpoaG rozaża*!( ") der Re67ei"o)przedm"oty przyrody *eF7" (5(emy

raz' _Er:e))t)"#V t* _Er:e))t)"##eV Po#ł'1"a)"e #"C 8o"em 7"(z8! m)o1!#łoa _poz)a)"eV poz)a)"a zda*e #"C 8yG )"ez1od)e z d'(5em *Czy:a po7#:"e1oS:oro zaF yraz _Er:e))t)"##eV zda*e #"C ył!(z)"e oz)a(zaG m)o1oFG treF(" (zy

y)": a )"e a:t poz)a(zy(5 tł'ma(zC 1o za7eż)"e od :o)te:#t' 8!dprzez _treF(" poz)a)"a poz)a(zec 8!d przez _y)":" poz)a)"a poz)a(zeV

<

W#tCp



'zy#:aG (ał:o"("e ze #o8! po"!za)e doF"ad(ze)"eQ b #ta)o" o)o "C(#'8"e:ty)! za#adC ma:#ymC ładzy #!dze)"a D7ate1o też :"edy ta:!#y#tematy(z)! *ed)oFG )apoty:amy Frd 7" ty7:o emp"ry(z)y(5 praod(z'amy radoFG a łaF(""e '71C #:'te: za#po:o*o)e* potrze8y*a:8y to 8ył

*a:"F #z(zCF7"y #przy*a*!(y )a#zem' zam"aro" przypade: (5o("aż zm'#ze)"

8y7"Fmy przy*!G "#t)"e)"e ta:"e* *ed)oF(" m"mo że )"e zdoła7"Fmy *e* po*!G "'dood)"G

A8y #"C prze:o)aG o #ł'#z)oF(" te* ded':(*" oma"a)e1o po*C("a oraz o:o)"e(z)oF(" przy*C("a 1o *a:o tra)#(e)de)ta7)e* za#ady poz)a)"a'przytom)"*my #o8"e ty7:o "e7:oFG zada)"a2 z da)y(5 #po#trzeże9 )ad przyrod!za"era*!(! 8!d (o 8!d )"e#:o9(zo)! rż)o=iii` rod)oFG pra emp"ry(z)y(5#torzyG "!ż!(y #"C #y#tem doF"ad(ze)"a :tre to zada)"e t:" a pr"or" )a#zym ")te7e:("e I)te7e:t z)a*d'*e #"C pradz"e a pr"or" po#"ada)"' o17)y(5pra przyrody 8ez :try(5 )"e mo1ła8y o)a o17e 8yG przedm"otem

doF"ad(ze)"a ato7" potrze8'*e o) *e#z(ze po)adto pe)e1o porz!d:' przyrody za:re#"e *e* #z(ze1łoy(5 pra"deł :tre mo1! ty7:o emp"ry(z)"e #taG #"C m'z)a)e " :tre #to#'):' do9 #! przypad:oe Pra"dła te 8ez :try(5 )"emo1ło8y #"C do:o)aG prze*F("e od o17)e* a)a7o1"" moż7"e1o doF"ad(ze)"a o17e do #z(ze17)e* m'#z! 8yG przez ")te7e:t pomyF7a)e *a:o praa tz) *a:o:o)"e(z)e b 1dyż prze(")ym raz"e )"e mo1ły8y o)e torzyG #y#tem'przyrody Nat'rord)')1 b m"mo że ")te7e:t "(5 :o)"e(z)oF(" )"e rozpoz)a*e ")"1dy )"e zdoła po*!G &5o("aż "C( od)"e#"e)"' do )"(5 "(5 przedm"ot )"emoże o) )"(ze1o o:reF7"G a pr"o9 to m'#" *ed)a: a8y m( 8adaG te emp"ry(z)eta: za)e praa założyG ' pod=

W#tCp <<

#tay #ze7:"(5 )a "(5 temat rozaża9 za#adC a pr"or" a m"a)o"("e tC że opar("' o )"e moż7"y *e#t poz)aa7)y #y#tem 0rd)')1 przyrody Za#adC te1orodza*' yraża*! )a#tCp'*!(e zda)"a2 że przyrodz"e "#t)"e*e zroz'm"ałe d7a )a#podporz!d:oa)"e rodza* " 1at'):Q że rodza*e z87"ża*! #"C do #"e8"e podł'1 c

*a:"e*F #p7)e* "m za#ady a8y moż7"e #tało #"C prze*F("e od *ed)e1o dodr'1"e1o " przez to do rodza*' yż#ze1oQ że (5o("aż )a#zem' ")te7e:to" yda*e#"C z po(z!t:' (zymF )"e')":)"o)ym przy*moa)"e d7a #pe(y6"(z)e* rozma"toF("dz"ała9 przyrody ty7'ż rozma"ty(5 rodza* przy(zy)ooF(" to *ed)a: mo1!iii`" o)e pod7e1aG ty7:o *a:"e*F )"e"e7:"e* 7"(z8"e za#ad :try(5 y#z':a)"emmamy #"C za*!G Ta z1od)oFG przyrody z )a#z! ładz! poz)a(z! zo#ta*e przezładzC #!dze)"a założo)a a pr"o9 (e7' 'moż7""e)"a #o8"e rozaża9Re67ei"o) o przyrodz"e podł'1 *e* pra emp"ry(z)y(5 I)te7e:t 8o"em 'z)a*e *!o8"e:ty)"e za przypad:o! a ty7:o ładza #!dze)"a przyp"#'*e *! przyrodz"e

*a:o tra)#(e)de)ta7)! (e7ooFG od)"e#"e)"' do ładzy poz)a(ze* podm"ot'Q)"e za:łada*!( *e* 8o"em )"e m"e7"8yFmy #y#tem' przyrody ed7e praemp"ry(z)y(5 a tym #amym )"(" przeod)"e* d7a przeproadze)"a z )"m"doF"ad(ze)"a (ałe* "(5 rż)orod)oF(" " d7a "(5 8ada)"a



Z'peł)"e do8rze da #"C 8o"em pomyF7eG że m"mo (ałe* *ed)a:ooF("przedm"ot przyrody podł'1 pra o17)y(5 8ez :try(5 6orma *a:"e1oFpoz)a)"a emp"ry(z)e1o )"e mo1ła8y o17e za"#t)"eG #pe(y6"(z)a rozma"toFGemp"ry(z)y(5 pra przyrody oraz "(5

+ W ory1")a7e 8ra: #łoa _)a(5V podł'1 W#ta"ł *e harte)#te");ez te1o _)a(5V )a7eżało8y tł'ma(zyG2 _ z87"ża*! #"C za*em)"e :'

*a:"e*F #p7)e* "m za#adz"eV

Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a J

<J

W#tCp

#:'t: mo1ła8y *ed)a: 8yG ta: "e7:a "ż d7a )a#ze1o ")te7e:t' 8yło8y rze(z!)"emoż7"! od:ryG przyrodz"e *a:"F zroz'm"ały #y#tem podz"e7"G *e* ytory )arodza*e " 1at'):" tym (e7' 8y za#adam" y*aF)"a)"a " roz'm"e)"a *ed)e1o z)"(5 m( po#ł'1"aG #"C BBBHII ta:że d7a y*aF)"a)"a " po*moa)"a "))e1o orazpo to 8y z ta: d7a )a# za"łe1o rze(zy"#toF(" zaF ty7:o )"ezm"er)"e

rż)ora:"e1o )"e do#to#oa)e1o do )a#ze* zdo7)oF(" po*moa)"a mater"ał'#torzyG *a:"F "!ż!(y #"C #y#tem =doF"ad(ze)"a

Władza #!dze)"a ma "C( #o8"e ta:że za#adC a pr"or" d7a moż7"oF(" przyrodya7e ty7:o pod z17Cdem #'8"e:ty)ymQ dz"C:" te* za#adz"e dy:t'*e o)a prao a7e)"e przyrodz"e *a:o a'to)om"a 7e(z #ame* #o8"e *a:o 5ea'to)om"a d7arozaża9 Re6"ei"o) )ad przyrod! Prao to moż)a 8y )azaG praem#pe(y6":a(*" przyrody *e* praa(5 emp"ry(z)y(5Q ładza #!dze)"a )"e poz)a*e1o a pr"or" przyrodz"e 7e(z za:łada *e po to 8y #torzyG *a:"F poz)aa7)y d7a)a#ze1o ")te7e:t' #y#tem 0rd)')1 przyrody przy podz"a7e *e* o17)y(5 pra

*a:" przeproadza :"edy (5(e podporz!d:oaG "m rż)orod)oFG pra

#z(ze1łoy(5 %dy "C( po"adamy2 przyroda #pe(y6":'*e #e praa o17)epodł'1 za#ady (e7ooF(" d7a )a#ze* ładzy poz)a(ze* tz) ta: 8y #to#oały #"Cdo ")te7e:t' 7'dz:"e1o za:re#"e *e1o :o)"e(z)y(5 (zy))oF(" a m"a)o"("e z)a*doa)"' d7a do#tar(za)e1o przez po#trzeże)"e mome)t' #z(ze1łoe1ote1o (o o17)e a d7a te1o (o rż)orod)e (5oG d7a :ażde1o 1at'):' o17)eze#po7e)"a *ed)oF(" za#ady b to a)" )"e dy:t'*emy przez to przyrodz"e *a:"e1oFpraa a)" też )"e poz)a*emy żad)e1o *e* praa dz"C:" o8#era(*" (5oG oaza#ada może o8#era(*" z)a7eG po=

W#tCp<?



t"erdze)"e N"e *e#t to 8o"em za#ada determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a 7e(zty7:o re67e:#y*)e*2 (5(emy ty7:o iii`m a8y *e* praa emp"ry(z)e 8ez z17Cd' )ato *a: pod z17Cdem #y(5 pra o17)y(5 'rz!dzo)a *e#t przyroda m'#"ały 8yG8ada)e :o)"e(z)"e podł'1 te* łaF)"e za#ady " op"era*!(y(5 #"C )a )"e* ma:#ymQ1dyż ty7:o tym za:re#"e *a:"m to za(5odz" *e#teFmy moż)oF(" (zy)"G

po#tCpy 'żyt:oa)"' )a#ze1o ")te7e:t' #6erze doF"ad(ze)"a " zdo8yaGpoz)a)"e

HI

0 poł!(ze)"' '(z'("a roz:o#zy Z po*C("em (e7ooF(" przyrody

PomyF7a)a przez )a# z1od)oFG przyrody rż)orod)oF(" *e* pra#z(ze1łoy(5 z )a#z! potrze8! z)a7ez"e)"a d7a )"(5 za#ad o17)y(5 m'#" 8yGz1od)"e z (ałym )a#zym roz'm"e)"em rze(zy 'z)a)a za przypad:o! a7ezarazem za )"ez8Cd)! d7a potrze8 )a#ze1o ")te7e:t' a "C( za (e7ooFG dz"C:"

:tre* przyroda pozo#ta*e z1odz"e z )a#zym a7e ty7:o :' poz)a)"'#:"eroa)ym zam"arem b 017)e praa ")te7e:t' 8Cd!(e zarazem praam"przyrody #! d7a )"e* r)"e :o)"e(z)e (5oG rdłem "(5 *e#t #po)ta)"(z)oFG+

*a: praa r'(5' mater""Q #torze)"e "(5 )"e za:łada żad)e1o zam"ar' #to#oa)"' )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 1dyż p"er#ze po*C("e o tym (o to *e#tpoz)a)"e przedm"ot przyrody 'zy#:'*emy iii"i ty7:o dz"C:" )"m "po)"eaż przy#ł'1'*! o)e #po#8 :o)"e(z)y przyrodz"e *a:o przedm"oto")a#ze1o po=

+ Spo)ta)"(z)oFG )a#ze1o ")te7e:t' Przyp red

<.

W#tCp

z)a)"a o17e Natom"a#t to że porz!de: przyrody podł'1 *e* pra

#z(ze1łoy(5 przy (ałe* *e* przy)a*m)"e* moż7"e* a prze:ra(za*!(e* )a#z!zdo7)oFG po*moa)"a rż)orod)oF(" " )"e*ed)a:ooF(" *ed)a: rze(zy"F("e te*zdo7)oF(" odpo"ada #zy#t:o to *e#t b\ przy)a*m)"e* )a "7e możemy to po*!G b(zymF przypad:oymQ od:ry("e zaF te1o porz!d:' *e#t (zy))oF("! ")te7e:t'#:"eroa)! #po#8 zam"erzo)y :' pe)em' :o)"e(z)em' *e1o (e7o" am"a)o"("e :' tem' 8y proadz"G )"e c *ed)oFG za#ad :try to (e7 ładza#!dze)"a m'#" )a#tCp)"e przyp"#aG przyrodz"e 1dyż ")te7e:t )"e może *e* (o dote1o dy:toaG żad)e1o praa

0#"!1)"C("e :ażde1o zam"erze)"a poł!(zo)e *e#t z '(z'("em roz:o#zyQ *eF7" zaFar'):"em zam"ar' *e#t = pe)e yo8raże)"e a pr"or" b ta: *a: t'ta* pe)a

za#ada d7a re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a o17e b\ to '(z'("e roz:o#zy r)"eżyz)a(za)e *e#t przez *a:!F ra(*C a pr"or" " #po#8 d7a :ażde1o aż)y a



m"a)o"("e przez #amo od)"e#"e)"e przedm"ot' do ładzy poz)a(ze* z tym *ed)a: że po*C("e (e7ooF(" )"e pozo#ta*e t' żad)ym z1oła #to#'):' do ładzypoż!da)"a " rż)" #"C tym #amym (ał:o"("e od #ze7:"e* pra:ty(z)e* (e7ooF("przyrody

I#tot)"e *eF7" przy z1od)oF(" )a#zy(5 po#trzeże9 z praam" opartym" )ao17)y(5 po*C("a(5 przyrod)"(zy(5 :ate1or"a(5 )"e #t"erdzamy " )"e mo*ażer)y #t"erdz"G #o8"e )a*m)"e*#zym )aet #top)"' '(z'("a roz:o#zy 1dyż")te7e:t po#tCp'*e t' 8ez z 1ry poz"Cte1o zam"ar' z :o)"e(z)oF("! y)":a*!(! z

*e1o )at'ry b to z dr'1"e* #tro)y od:ryta moż7"oFG po=

+ W #z(ze1łoe praa przyrody Przyp red

W#tCp<

ł!(ze)"a d' 7'8 "C(e* 5etero1e)"(z)y(5 emp"ry(z)y(5 pra przyrody podo8e*m'*!(! *e + *ed)! za#ad! #ta*e #"C rdłem 8ardzo yra)e* roz:o#zy (zC#to)aet podz"' " to ta:"e1o :try )"e '#ta*e )aet tedy :"edy *'ż do#tate(z)"ezapoz)a7"Fmy #"C z *e1o przedm"otam" Wpradz"e )"e od(z'amy *'ż yra)e*roz:o#zy z"!za)e* z tym że przyroda da*e #"C zroz'm"eG oraz z *ed)oF("! *e*podz"ał )a rodza*e " 1at'):" dz"C:" (zem' *edy)"e moż7"e #! po*C("aemp"ry(z)e za :try(5 pomo(! poz)a*emy przyrodC podł'1 *e* pra#z(ze1łoy(5Q a7e roz:o#z ta z pe)oF("! #o"m (za#"e "#t)"ała " ty7:od7ate1o że 8ez )"e* )"e 8yło8y moż7"e )a*po#po7"t#ze )aet doF"ad(ze)"ezm"e#zała #"C o)a #top)"oo z #amym poz)a)"em " )"e zra(a)o *'ż )a )"!#pe(*a7)e* 'a1" Potrze8a zatem *e#z(ze (ze1oF (o przy ydaa)"' #!d oprzyrodz"e :"er'*e 'a1C )a *e* (e7ooFG d7a )a#ze1o ")te7e:t' potrze8am"a)o"("e '#"7)e* pra(y )ad podporz!d:oa)"em )"e*ed)orod)y(5 praprzyrody m"arC moż)oF(" pod praa yż#ze (5oG za#ze *e#z(ze emp"ry(z)ea8y *eF7" #"C to 'da z)a7eG roz:o#z te* b 'aża)e* przez )a# za ty7:oprzypad:o! =b z1od)oF(" przyrody z )a#z! ładz! poz)a(z! Natom"a#t z1oła)"e podo8ało8y #"C )am ta:"e yo8raże)"e

+ W ory1")a7e2 _#"e 8e"(LV W prze:ładz"e op'#z(zam #łoo _8e"deV o8yda'aża*!( że :radło #"C do ory1")ał' #:'te: po8"eż)e* reda:(*" zda)"a W#za:

"dz"e o _od:ryt! moż7"oFG poł!(ze)"a d' 7'8 "C(e* praV a #łoo _o8ydaV8yło8y łaF(""e 'żyte *edy)"e tedy 1dy8y #zło ty7:o o da praa

- W ory1")a7e _o5)e #"eV (zem' *Czy:' po7#:"m może odpo"adaG zar)o_8ez )"e*V *a: " _8ez )"(5V Wy8"eram p"er#z! a7ter)atyC przy*m'*!( że_)"e*V od)o#" #"C do _roz:o#zyV roz'm"a)e* o(zy"F("e )"e *a:o ar')e: 7e(z

*a:o emo(*o)a7)y odd"C: doF"ad(ze)"a

<-



W#tCp

BLI przyrody )a :tre1o pod#ta"e 'przedza)o 8y )a# że przy )a*m)"e*#zym)aet y*F("' 8ada)"a poza )a*po#po7"t#ze doF"ad(ze)"e )atra6"7"8yFmy )a ta:!5ete=ro1e)"(z)oFG pra przyrody :tra ')"emoż7""ła8y )a#zem' ")te7e:to"poł!(ze)"e " podporz!d:oa)"e *e* #z(ze1łoy(5 pra pod o17)e praaemp"ry(z)eQ #prze(""ało8y #"C to 8o"em za#adz"e #'8"e:ty)"e (e7oe*#pe(y6":a(*" przyrody )a rodza*e oraz )a#ze* re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a *e*zam"ara(5 #to#'):' do )"(5

To założe)"e *a:"e (zy)" )a#za ładza #!dze)"a *e#t *ed)a: ta: 8ardzo)"eo:reF7o)e (o do te1o *a: da7e:o m"ała8y d7a )a#ze* ładzy poz)a(ze*roz("!1aG #"C oa "dea7)a (e7ooFG przyrody że możemy #"C z1odz"G ta:że )a to:"edy :toF po"ada )am "ż 1łC8#ze (zy roz7e17e*#ze poz)a)"e przyrody przez

o8#era(*C m'#"ało8y :o9(' )atra6"G )a ta:! rż)orod)oFG pra :tre* żade)")te7e:t 7'dz:" )"e zdoła #proadz"G do *ed)e* za#adyQ (5o("aż #:ła)"amy #"C(5Ct)"e* do #ł'(5a)"a ty(5 :trzy da*! )am )adz"e*C że 1dy8yFmy 7ep"e* z)a7"e)Ctrz)! "#totC przyrody d"e Mat'r "m I))ere) a78o mo17" *! por)aG z *e*ze)Ctrz)ym" )"e z)a)ym" )am dot!d (zło)am" prze:o)a7"8yFmy #"C żeprzyroda przed#ta"ała8y #"C )am tym pro#t#za #y(5 za#ada(5 " przypozor)e* 5etero1e)"(z)oF(" #y(5 pra emp"ry(z)y(5 tym 8ardz"e* *ed)o7"ta "m8ardz"e* )aprzd po#')Cło8y #"C )a#ze doF"ad(ze)"e $e#t 8o"em )a:azem)a#ze* ładzy #!dze)"a 8y \ :"eroaG #"C za#ad! z1od)oF(" przyrody z )a#z!ładz! poz)a(z! ta:"m za:re#"e *a:"m *e#t to moż7"e )"e prze#!dza*!(

po)"eaż ładza #!dze)"a :tra da*e )am to pra"dło )"e *e#t determ")'*!(!ładz! #!=

im dze)"a (zy ma o)a 1dz"eF #o*e 1ra)"(e (zy )"eQ

W#tCp<,

'm"emy pradz"e *eF7" (5odz" o roz'moy 'żyte: rat"o)a7er %e8ra'(5)a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 o:reF7"G "(5 1ra)"(e a7e )a po7' emp"ry(z)ym żad)e

za:reF7e)"e 1ra)"( )"e *e#t moż7"eHII

0 e#tety(z)ym yo8raże)"' (e7ooF(" przyrody

To (o yo8raże)"' *a:"e1oF przedm"ot' *e#t ty7:o #'8"e:ty)e tz) to (o#ta)o" *e1o re7a(*C do podm"ot' a )"e do przedm"ot' #ta)o" łaF("oFGe#tety(z)! d#t5et"#(5e ;e#(5a*6e)5e"t te1o yo8raże)"aQ to zaF (o )"m #ł'ży7'8 może 8yG 'żyte do o:reF7e)"a przedm"ot' b do poz)a)"a b #ta)o" *e1oaż)oFG 7o1"(z)! 7o1"#(5e %'7t"1:e"t W poz)a)"' przedm"ot' zmy#łoe1oo8yd"e te re7a(*e y#tCp'*! ł!(z)"e W zmy#łoym yo8raże)"' rze(zyz)a*d'*!(y(5 #"C poza m)! *a:oFG 'a7"tdt prze#trze)" :tre* *e o17!damy



ota)o" ty7:o #'8"e:ty)! #tro)C mo*e1o yo8raże)"a ty(5 rze(zy przy (zympozo#ta*e #pra! )"e roz#trzy1)"Ct! (zym #! o)e #ame #o8"e *a:o przedm"oty" z 'a1" )a tC re7a(*C przedm"ot pomyF7a)y *e#t ty7:o *a:o z*a"#:oQ ato7"prze#trze9 *a::o7"e: *e#t ty7:o #'8"e:ty)! *a:oF("! #ta)o" m"mo to *a:!F(zCFG poz)a)"a rze(zy *a:o z*a"#: &z'("e i

+ Wyraz _Emp6")d')1V od)o#" #"C poto(z)ym *Czy:' )"em"e(:"m zar)o do#6ery #e)#'a7)e* *a: " do emo(*o)a7)e* z"!z:' z (zym )"e*ed)o:rot)"ey#tCp'*e *a:o r)oz)a(z)y z _%e6'57V '(z'("e $edy)"e term")o7o1""6"7ozo6"(z)e* " to dop"ero )oo(ze#)e* z)a(ze)"e *e1o o1ra)"(zyło #"C do #6ery#e)#'a7)e* W#za: *e#z(ze Ka)t a(z:o7"e: przeaż)"e 'żya te1o yraz' z)a(ze)"' o1ra)"(zo)ym do #6ery #e)#'a7)e* odrż)"a *a: to y)":a z O < Kryty:"ładzy #!dze)"a _o8"e:=

J>

W#7tp

BLIII t'ta* ze)Ctrz)e yraża ta: #amo ty7:o #'8"e:ty)! #tro)C )a#zy(5yo8raże9 rze(zy poza )am" b a7e łaF(""e "(5 mater"a7)y rea7)y (5ara:terto dz"C:" (zem' (oF "#t)"e*!(e1o zo#ta*e )am da)e b*a: prze#trze9 yraża

#am! 6ormC a pr"or" moż7"oF(" "(5 o17!da)"a a m"mo to po#ł'1'*emy #"C(z'("em ta:że do poz)a)"a przedm"ot poza )am"

Ta:"m )atom"a#t #:ład)":"em #'8"e:ty)ym yo8raże)"a :try )"e może #taG#"C żad)ym poz)a)"em *e#t z"!za)a z tym yo8raże)"em roz:o#z a78oprzy:roFGQ dz"C:" )"e* 8o"em )"e poz)a*C )"(ze1o przedm"o("e yo8raże)"a(5oG może o)a 8yG #:'t:"em *a:"e1oF poz)a)"a 0tż (e7ooFG *a:"e*F rze(zy o"7e zo#ta*e przed#ta"o)a #po#trzeże)"' )"e *e#t r)"eż łaF("oF("! #ame1oprzedm"ot' ta:a łaF("oFG 8o"em )"e może 8yG #po#trze1a)a (5oG może8yG z poz)a)"a rze(zy y)"o#:oa)a &e7ooFG "C( :tra poprzedza poz)a)"epe)e1o przedm"ot' " :"ra b (5oG #"C )aet )"e (5(e 'żyG yo8raże)"a

przedm"ot' d7a *a:"e1oF poz)a)"a =b m"mo to zo#ta*e 8ezpoFred)"o z )"mpoł!(zo)a #ta)o" tC #'=

ty)!V (zy7" #e)#'a7)! _Emp6")d')1V od _#'8"e:ty)e*V (zy7" et)o= c (*o)a7)e*b a tym #amym 'z)a*e 'żya)"e te1o yraz' o8' ty(5 z)a(ze)"a(5 " doma1a#"C ty7:o "(5 odrż)"a)"a

Na *Czy: po7#:" tł'ma(zy #"C _EmpS)d')1V a78o przez _(z'("eV a78o przez_raże)"eV 0tż o "7e "dz"e o _Emp6")d')1V z)a(ze)"' o1ra)"(zo)ymył!(z)"e do #6ery #e)#'a7)e* #łoo _raże)"eV zda*e #"C 8yG odpo"ed)"e*#zeNatom"a#t o "7e "dz"e o _Emp6md')1V #zero:"m z)a(ze)"' odpo"ed)"e*#ze

*e#t #łoo _(z'("eV *a:o etymo7o1"(z)"e z"!za)e z _'(z'("emV 7e(z o8e*m'*!(e



#ym z)a(ze)"em )"e ty7:o #6erC emo(*o)a7)! 7e(z ta:że #e)#'a7)! S:oro zaF epo(e Ka)ta yraz _Emp6")d')1V )"e )a8rał *e#z(ze term")o7o1"" 6"7ozo6"(z)e*te1o o1ra)"(zo)e1o z)a(ze)"a *a:"e te* term")o7o1"" o8e()"e po#"ada tł'ma(zC1o przez _(z'("eV a )"e przez _raże)"eV

W#tCpJ+

8"e:ty)! #tro)C yo8raże)"a :tra )"e może #taG #"C żad)! (zCF("! poz)a)"a Toteż przedm"ot )azya)y *e#t tedy (e7oym ty7:o d7ate1o że *e1oyo8raże)"e poł!(zo)e *e#t 8ezpoFred)"o z '(z'("em roz:o#zyQ a #amo toyo8raże)"e *e#t e#tety(z)ym yo8raże)"em (e7ooF(" Za(5odz" ty7:o pyta)"e(zy te1o rodza*' BLIH yo8raże)"e (e7ooF(" o17e "#t)"e*e

$eF7" z #amym '*moa)"em appre5e)#"o 6ormy *a:"e1oF przedm"ot' da)e1o

)ao(z)"e b 8ez od)"e#"e)"a *e* do *a:"e1oF po*C("a (e7' o#"!1)"C("ao:reF7o)e1o poz)a)"a b poł!(zo)a *e#t roz:o#z to yo8raże)"e )"e zo#ta*e przezto od)"e#"o)e do przedm"ot' 7e(z *edy)"e do podm"ot'Q roz:o#z zaF )"e możeyrażaG )"(ze1o "))e1o *a: ty7:o do#to#oa)"e te1o przedm"ot' do ładzpoz)a(zy(5 (5odz!(y(5 1rC re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a " to o ty7e o "7e#"C o)e )"e* z)a*d'*! b może zatem yrażaG ty7:o #'8"e:ty)! 6orma7)!(e7ooFG przedm"ot' 0o '*moa)"e 6orm przez yo8ra)"C )"e mo1ło8y8o"em )"1dy )a#t!p"G 1dy8y re67e:#y*)a ładza #!dze)"a )"e por)yała "(5(5oG8y #po#8 )"e zam"erzo)y przy)a*m)"e* ze #o*! zdo7)oF("! od)o#ze)"ada)y(5 )ao(z)y(5 do po*CG $eF7" "C( przy tym por)ya)"' yo8ra)"a *a:o

ładza 'zy#:"a)"a da)y(5 )ao(z)y(5 a pr"or" zo#ta*e dz"C:" *a:"em'Fyo8raże)"' #po#8 )"e zam"erzo)y proadzo)a z1od)oFG z ")te7e:tem*a:o ładz! po*CG " dz"C:" tem' 8'dz" #"C '(z'("e roz:o#zy to przedm"ot m'#"8yG (za# 'z)a)y za (e7oy d7a re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a S!d ta:" *e#te#tety(z)ym #!dem o (e7ooF(" przedm"ot' b #!dem :try )"e op"era #"C )ażad)ym *'ż "#t)"e*!(ym po*C("' o tym przedm"o("e " żad)e1o też po*C("a o )"m)"e do#tar(za $eF7" 6orma przedm"ot' a )"e ma=

J

W#tCp

BLH ter"a7)a #tro)a yo8raże)"a te1o przedm"ot' (z'("e zo#ta*e #ame*re67e:#*" o )"e* 8ez zam"ar' 'zy#:a)"a *a:"e1oF po*C("a o przedm"o("e 'z)a)a zapod do roz:o#zoa)"a #"C + yo8raże)"em ta:"e1o przedm"ot' to 'aża #"Cże roz:o#z z"!za)a *e#t z yo8raże)"em te1o przedm"ot' #po#8 :o)"e(z)ytz) :o)"e(z)y )"e ty7:o d7a podm"ot' :try 6ormC tC '*m'*e 7e(z d7a :ażde1o o17e :to yda*e #!d Przedm"ot )azya #"C (za# p"C:)ym zdo7)oFG zaF



ydaa)"a #!d )a pod#ta"e ta:"e* roz:o#zy a "C( też #po#8po#ze(5)"e aż)y b #ma:"em $eF7" 8o"em pood' do roz:o#zy dopatr'*emy#"C *edy)"e 6orm"e *a:! przedm"ot ma d7a re67e:#*" o17e a zatem )"e (z'("' przedm"ot' " 8ez od)"e#"e)"a 1o też do po*C("a :tre 8y za"erało *a:"Fzam"ar b to *edy)"e przy#ł'1'*!(a podm"oto" pra"dłooFG emp"ry(z)ym

'żya)"' ładzy #!dze)"a o17e *ed)oFG y=

+ W ory1")a7e _ L'#t a) der Hor#te77')1V przy (zym przc]"rn"e: _a)V#:az'*e t' )a to że _Hor#te77')1V yo8raże)"e *e#t przedm"otem _roz:o#zyVWy)":a z te1o że Ka)t przez _L'#tV roz:o#z )"e roz'm"e #ame1o ty7:ododat)"e1o za8ar"e)"a emo(*o)a7)e1o 7e(z r)"eż (ały ta: za8ar"o)y a:tp#y(5"(z)y od)o#z!(y #"C ")te)(*o)a7)"e do pe)e1o przedm"ot' W *Czy:'po7#:"m )"e da #"C a)a7o1"(z)y #po#8 t* przez poł!(ze)"e rze(zo)":a_roz:o#zV za pomo(! odpo"ed)"e1o przy"m:a z dr'1"m rze(zo)":"em#(5ara:teryzoaG #to#'):' m"Cdzy roz:o#z! a tym (o oz)a(za dr'1" rze(zo)":

*a:o #to#'):' ")te)(*o)a7)e1o A78o"em )p zrot _roz:o#z yoła)a przezVo:reF7a te) #to#')e: *a:o przy(zy)oy a "C( z'peł)"e rż)y od")te)(*o)a7)e1o a zrot _roz:o#z z"!za)a z V #to#'):' te1o 87"że* o17e )"eo:reF7a &5(!( "C( *Czy:' po7#:"m #(5ara:teryzoaG 1o *a:o ")te)(*o)a7)ym'#" #"C za#t!p"G _roż:o#zV przez #łoo _roz:o#zoa)"e #"CV :tre oz)a(załaF)"e dodat)"o emo(*o)a7)"e za8ar"o)y a:t ")te)(*o)a7)y a )"e *edy)"e #amoto za8ar"e)"e przy (zym poł!(zo)y z )"m dr'1" 'żyty #z#tym przypad:'rze(zo)": oz)a(za przedm"ot te1o a:t'

W#!p J<

o8ra)" " ")te7e:t' *e#t tym (zy))":"em z :trym z1adza #"C yo8raże)"eprzedm"ot' re67e:#*" :tre* ar'):" #! a pr"or" po#ze(5)"e o8o"!z'*!(eQ apo)"eaż ta z1od)oFG przedm"ot' z ładzam" poz)a(zym" podm"ot' *e#tprzypad:oa przeto yoł'*e o)a yo8raże)"e *e1o (e7ooF(" #to#'):' doładz poz)a(zy(5 podm"ot'

Ta: "C( mamy t' roz:o#z :tra *a: #ze7:a roz:o#z a78o przy:roFG )"eyoła)a przez po*C("e o7)oF(" t* dz"C:" 'przed)"em' zdeterm")oa)"'yż#ze* ładzy poż!da)"a przez (zy#ty roz'm )"e może )"1dy )a BLHI pod#ta"e

po*CG 8yG 'z)a)a za :o)"e(z)"e z"!za)! z yo8raże)"em pe)e1o przedm"ot'7e(z :ażdym ypad:' m'#" przez podda)e re67e:#*" #po#trzeże)"e 8yGrozpoz)a)a *a:o z"!za)a z tym yo8raże)"emQ toteż *a: #ze7:"e #!dyemp"ry(z)e )"e może o)a yrażaG o8"e:ty)e* :o)"e(z)oF(" a)" prete)doaG doaż)oF(" a pr"or" A7e #!d #ma:' roF(" #o8"e *a: :ażdy "))y #!d emp"ry(z)y ty7:oprete)#*C do te1o 8y 8yG aż)ym d7a :ażde1o (o 8ez z17Cd' )a e)Ctrz)!przypad:ooFG te1o #!d' za#ze *e#t moż7"e To (o *e#t t'ta* dz")e ")"ezy:łe #proadza #"C ty7:o do te1o że )"e emp"ry(z)e po*C("e 7e(z '(z'("eroz:o#zy a zatem o17e )"e po*C("e *e#t t' tym (o ta: *a: 1dy8y 8yło o)o

*a:"mF orze(z)":"em z"!za)ym z poz)a)"em przedm"ot' ma 8yG przez #!d

#ma:' :ażdem' (zło"e:o" "mp'toa)e " z yo8raże)"em przedm"ot'#:o*arzo)e



$ed)o#t:oy #!d emp"ry(z)y )p ypo"edz"a)y przez te1o :to :ry#zta7e1r#:"m #po#trze1a r'(5om! :rop7C ody yma1a #ł'#z)"e 8y :ażdy "))ym'#"ał #t"erdz"G to #amo 1dyż #!d te) zo#tał yda)y z1od)"e z o17)ym"ar'):am" determ")'*!(e* ła=

JJ

WaCp

dzy #!dze)"a #to#o)"e do pra moż7"e1o doF"ad(zC )"a o17e Podo8)"e "te) :to #ame* re67e:#*" )ad 6orm! pe)e1o przedm"ot' od(z'a roz:o#z 8ez

z17Cd' )a *a:"eF po*C("e roF(" #o8"e #ł'#z)"e prete)#*C do te1o 8y :ażdy (5oG *e#t to #!d emp"ry(z)y " *ed)o#t:oy z )"m #"C z1adzał A78o"em pod te*roz:o#zy t:" o17)ym (5oG #'8"e:ty)ym ar'):' #!d re67e:#y*)y(5 am"a)o"("e (e7oe* z1od)oF(" przedm"ot' 8ez z17Cd' )a to (zy *e#t toytr przyrody (zy #zt':" ze #to#'):"em *a:" za(5odz" m"Cdzy ładzam"poz)a(zym" yma1a)ym"7 d7a :ażde1o poz)a)"a emp"ry(z)e1o t* yo8ra)"BLHh " ")te7e:t' Roz:o#z przeto #!dz"e #ma:' za7eż)a *e#t pradz"e odemp"ry(z)e1o yo8raże)"a " )"e może 8yG a pr"or" poł!(zo)a z żad)ym po*C("em)"e da #"C 8o"em a pr"or" o:reF7"G :try przedm"ot 8Cdz"e (zy też )"e 8Cdz"eodpo"adał #ma:o" 7e(z trze8a 1o _ypr8oaGV a7e m"mo to #ta)o" o)a

determ")'*!(! ra(*C te1o #!d' ty7:o d7ate1o że 'F"adam"amy #o8"e "ż op"era#"C o)a *edy)"e )a re67e:#*" " )a o17)y(5 (5oG ty7:o #'8"e:ty)y(5ar'):a(5 *e* z1od)oF("

+ W ory1")a7e 6"1'r'*e t' 7"(z8a po*edy)(za rodza*' że9#:"e1o _y=ma1a)e*V (ood)o#" #"C do _ze(:ma##"1e U8ere")#t"mm')1V (e7oa z1od)oFG $ed)a: zaErdma))em po#ł'1'*C #"C t' 7"(z8! m)o1! ;'doa zda)"a 8o"em a #z(ze17)oF(" m"e*#(e :trym ym"e)"o)e #! _yo8ra)"a " ")te7e:t zda*e#"C #:azyaG "ż Ka)to" "dz"e t'ta* )"e ty7e o to że d7a :ażde1o poz)a)"aemp"ry(z)e1o yma1a)a *e#t od)oF)a _(e7oa z1od)oFGV "7e o to że :ażde

poz)a)"e emp"ry(z)e yma1a #płdz"ała)"a ym"e)"o)y(5 ładz poz)a(zy(5Merytory(z)"e zar)o ym1 oe* _(e7oe* z1od)oF("c *a: też ym1 oe1o#płdz"ała)"a ładz poz)a(zy(5 #ta)o"! za#ad)"(ze tezy ep"#temo7o1"":a)to#:"e* Przez _yo8ra)"CV )a7eży t' o(zy"F("e roz'm"eG to (o Ka)t)azya _(zy#t!V 7'8 _prod':ty)!V yo8ra)"! odrż)"e)"' od_reprod':ty)e*V (zy7" _6a)taz*"V

W#tCpJ?

z poz)a)"em przedm"ot o17e )a re67e:#*" d7a :tre* 6orma przedm"ot' *e#t (e7oa



0to przy(zy)a d7a :tre* #!dy #ma:' zo#ta*! (o do #e* moż7"oF(" po)"eażmoż7"oFG ta za:łada pe)! za#adC a pr"or" r)"eż podda)e :ryty(e (5oGza#ada ta )"e *e#t a)" za#ad! poz)a(z! d7a ")te7e:t' a)" pra:ty(z)! d7a o7" a"C( 8y)a*m)"e* )"e *e#t za#ad! a pr"or" determ")'*!(!

Moż)oFG doz)aa)"a roz:o#zy ypłya*!(e* z re= BLHIII 67e:#*" )ad 6ormam"przedm"ot zar)o tor przyrody *a: #zt':" )"e #:az'*e *ed)a: ty7:o )a(e7ooFG przedm"ot #to#'):' do re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a z1od)"e zt:"!(ym" podm"o("e + po*C("am" przyrody 7e(z ta:że )a odrt )a (e7ooFGpodm"ot' od)"e#"e)"' do przedm"ot z p'):t' "dze)"a "(5 6ormy a )aet8ra:' 6ormy U)*orm = b z"!z:' z po*C("em o7)oF("Q " tym tł'ma(zy #"C że#!d e#tety(z)y zo#ta*e < *a:o #!d #ma:' od)"e#"o)y )"e ty7:o do te1o (o p"C:)e7e(z ta:że b*a:o (oF (o ypły)Cło z d'=

+ W ory1")a7e _am S'8*e:tV Erdma)) propo)'*e 8y zam"a#t _amV (zytaG_òmV W raz"e przy*C("a te* popra:" )a7eżało8y od)oF)e m"e*#(e tł'ma(zyG #po#8 )a#tCp'*!(y2 _ #to#o)"e do przyrod)"(ze1o po*C("a o podm"o("eV

- _U)6ormV za(5odz" przy z)"o#łoF(" :tre* przedm"ot może )"e po#"adaG6ormy 8o *e#t )"eo1ra)"(zo)y W A)a7"ty(e z)"o#łoF(" m" Ka)t #tr ++2 _Da#Er5a8e)e "#t da1e1e) a'(5 a) e")em 6orm7o#e) %e1e)#ta)de z' 6")de) #o6er)U)8e1re)z5e"t a) "5m ̀ or1e#te77t "rdV Przyp red

< W ory1")a7e 8ra: odpo"ed)":a #łoa _zo#ta*eV W")de78a)d ypeł)"a tC 7':C#łoem _"rdV Erdma)) )atom"a#t ypeł)"a *! #łoem _erde)V z domyF7)ym_m'##V Prze:ład te:#t' 'z'peł)"o)e1o #po#8 zapropo)oa)y przez

Erdma))a m'#"ał8y 8rzm"eG2 _ #!d e#tety(z)y )"e ty7:o m'#" zo#taG *a:o #!d#ma:' od)"e#"o)y do te1o (o p"C:)e V

J.

W#tCp

(5oe1o '(z'("a b do te1o (o z)"o#łe o8e( (ze1o * :ryty:a e#tety(z)e*ładzy #!dze)"a m'#" rozpaFG #"C " )a d"e odpo"ada*!(e tem' 1ł)e (zCF("

HIII

0 7o1"(z)ym yo8raże)"' (e7ooF(" przyrody

W przedm"o("e da)ym )am doF"ad(ze)"' może^ (e7ooFG 8yG yo8rażo)a do*a:" #po#82 a78o )a " pod#ta"e (zy#to #'8"e:ty)e* *a:o z1od)oFG 6ormyprzedm"ot' da)e* )am '*moa)"' 1o appre5e)#"o poprzedza*!(ym #ze7:"e

po*C("e z ładzam" poz)a(zym" a8y to (o da)e )ao(z)"e ze#po7"G te)#po#8 z po*C("am" poz)a)"e o17eQ a78o )a pod#ta"e o8"e:ty)e* *a:o



z1od)oFG *e1o 6ormy z moż7"oF("!Q #ame* rze(zy #to#o)"e do po*C("a o )"e*poprzedza*!(e1o #am! rze(z " za"era*!(e1o pod#taC *e* 6ormy W"dz"e7"Fmy żeyo8raże)"e (e7ooF(" p"er#ze1o ro= * dza*' op"era #"C )a 8ezpoFred)"mroz:o#zoa)"' #"C 6orm! przedm"ot' #ame* re67e:#*" o )"e*Q " d7ate1o też "yo8raże)"e (e7ooF(" dr'1"e1o rodza*' po)"eaż od)o#" 6ormC przedm"ot'

)"e do ładz poz)a(zy(5^ podm"ot' "(5 '*moa)"' te* 6ormy 7e(z doo:reF7o=$ )e1o poz)a)"a przedm"ot' podporz!d:o'*!(e1o 1o da)em' po*C("')"e ma )"( #p7)e1o z roz:o#ze a)"em #"C rze(zam" 7e(z "!że #"C zyda*!(yr o )"(5 #!dy ")te7e:tem $eF7" po*C("e pe)e1o przeG m"ot' *e#t da)e to(zy))oFG ładzy #!dze)"a po#ł'1 a)"' #"C tym po*C("em d7a (e7poz)a(zy(5 7e1a )a *e1o ')ao(z)"a* !(ym przed#ta"e)"' i ei5

+ W ory1")a7e _Dar#te77')1V Wyraz te) tł'ma(zC przez _')ao(z)"a *!(eprzed#ta"e)"om a )"e *a: to zazy(za* *e#t pra:ty:oa)e prze

W#tCpJ

8"t"o t* )a przyporz!d:oa)"' po*C("' te1o (o odpo"ada m' )ao(z)oF("Na#t!p"G to może 8!d dz"C:" )a#ze* ła#)e* yo8ra)" *a: )p #zt'(e :"edyrea7"z'*emy *a:"eF z 1ry poz"Cte po*C("e o pe)ym przedm"o("e :tryo8ra7"Fmy za (e7 8!d dz"C:" przyrodz"e *e* te(5)"(e *a: )p ("ała(5or1a)"(z)y(5 :"edy d7a yda)"a #!d' o*e* ytora(5 przyp"#'*emy *e* )a#zepo*C("e (e7'Q tym ypad:' yo8rażo)a zo#ta*e )"e ty7:o (e7ooFG przyrody*a:o zaarta 6orm"e przedm"ot' a7e ta:że #am *e* ytr yo8rażo)y zo#ta*e

*a:o (e7 )at'ra7)y + A(z:o7"e:_przed#ta"e)"eV _Przed#ta"e)"eV 8o"em *a: r)"eż _yo8raże=)"eVodpo"ada )"em"e(:"em' yrazo" _Hor#te77')1V a prze:ładz"e "dz"e łaF)"e ozaz)a(ze)"e rż)"(y pom"Cdzy _Dar#te77')1V a _Hor=#te77')1V S:oro zaF Ka)tprzez _Dar#te77')1V roz'm"e łaF)"e przyporz!d:oa)"e po*C("' te1o (oodpo"ada m' )ao(z)oF(" to rż)"(C tC zda*e #"C )a*7ep"e* oddaaG "m"e#ł_')ao(z)"a*!(eV W #z(ze17)oF(" też "m"e#ł te) zda*e #"C oddaaG *! 7ep"e*)"ż (zy)"ł8y to przym"ot)": _)ao(z)eV Wpradz"e 8o"em _przed#ta"e)"e)ao(z)e=8rzm"ało8y )at'ra7)"e* )"ż _przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e a7e )"e#:azyało8y )a #pom)"a)! (zy))oFG przyporz!d:oa)"a " #ta)o"ło8y

odpo"ed)": _a)#(5a'7"(5e Hor#te77')1V a )"e _Dar#te77')1V + W ory1")a7e2_Nat'rze(:V Ka)t O . yra)"e odrż)"a _Nat'rze(:V od _Ze(: derNat'rV roz'm"e*!( przez p"er#zy term") (e7 "mma)e)t)y przyrodz"e a przezdr'1" (e7 #to#'):' do )"e* tra)#(e)de)t)y _Nat'rze(:eV zatem to (e7e do

*a:"(5 #ama przyroda )"e*a:o zda*e #"C zm"erzaG a _Ze(: der Nat'rV to (e7 d7a *a:"e1o (ała o17e przyroda a "C( ł!(z)"e z *e* "mma)e)t)ym" (e7am" "#t)"e*eD7a za(5oa)"a "C( te* rż)"(y r)"eż prze:ładz"e tł'ma(zC _Na=t'rze(:Vprzez _(e7 )at'rał)yV a _Ze(: der Nat'rV przez _(e7 przy=rodyV Nadm"e)"G

*ed)a: )a7eży że Ka)t )"e za#ze 'z17Cd)"a tC rż)"(C term")o7o1"(z)! a #z(ze17)oF(" )"e*ed)o:rot)"e po#ł'1'*e #"C term")em _Ze(: der Nat'r

m"e*#(a(5 :try(5 :o)#e:e)(*a term")o7o1"(z)a yma1ała8y za#to#oa)"a



term")' _Nat'rze(:V R)"eż " tC )"e:o)#e:e)(*C term")o7o1"(z)!za(5o'*C prze:ładz"e

J-

)a#ze po*C("e #'8"e:ty)e* (e7ooF(" przyrody *e* 6orma(5 podł'1 praemp"ry(z)y(5 )"e *e#t żad)ym

Ł po*C("em o przedm"o("e 7e(z ty7:o za#ad! ładzy #!dze)"a #ł'ż!(! *e* do te1o8y te* )"ezm"er)e* rż)orod)oF(" przyrody torzyG #o8"e po*C("a a8y m( #"C )"e* zor"e)toaG b to *ed)a: przyp"#'*emy *e* przez to a)a7o1"" z (e7em *a:1dy8y pe"e) z17!d )a )a#z! ładzC poz)a(z! Ta: "C( możemy p"C:)oprzyrody 'ażaG za ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e po *C("a (e7ooF(" 6orma7)e*(zy#to #'8"e:ty)e* (e7e zaF )at'ra7)e za ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e

po*C("a (e7ooF(" rea7)e* o8"e:ty)e*Q o p"er#ze* yda*emy #!dy dz"C:"#ma:o" e#tety(z)"e za poFred)"(tem '(z'("a roz:o#zy o dr'1"e* zaF dz"C:"")te7e:to" " roz'mo" 7o1"(z)"e edł'1 po*CG

Na tym op"era #"C podz"ał :ryty:" ładzy #!dze)"a )a :ryty:C e#tety(z)e* ":ryty:C te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a przy (zym przez p"er#z! )a7eżyroz'm"eG ładzC ydaa)"a za poFred)"(tem '(z'("a roz:o#zy 7'8 przy:roF("#!d o (e7ooF(" 6orma7)e* za)e* ta:że #'8"e:ty)! przez dr'1! zaF ładzCydaa)"a za poFred)"(tem ")te7e:t' " roz'm' #!d o rea7)e* o8"e:ty)e*(e7ooF(" przyrody

W :ryty(e ładzy #!dze)"a ta *e* (zCFG :tra z!* m'*e #"C e#tety(z)! ładz!#!dze)"a *e#t *e* (zCF("!

LI "#tot)! 1dyż ty7:o o)a za"era #o8"e za#adC :tr! ładza #!dze)"a za:łada(ał:o"("e a pr"or" ' pod#ta] #e* re67e:#*" )ad przyrod! a m"a)o"("e za#adC6orma7)e* (e7ooF(" przyrody d7a )a#ze* ładzy poz)a(ze* podł'1 *e* przyrody#z(ze1łoy(5 emp"ry(z)y(5 pra a 8ez :tre* to (e7ooF(" ")te7e:t )"e

W#tCpJ,

do7ał8y #"C )"e* c zor"e)toaG Natom"a#t )a to 8y m'#"ały "#t)"eG o8"e:ty)e(e7e przyrody t* rze(zy moż7"e ty7:o *a:o (e7e )at'ra7)e )"e moż)a podaG

59or" żad)e* ra(*" " (o "C(e* )aet "(5 moż7"oFG )"e y)":a z po*C("aprzyrody *a:o przedm"ot' doF"ad(ze)"a zar)o o17)oF(" *a: " #z(ze1ła(5Q *e#t ty7:o ta: że ładza #!dze)"a )"e za"era*!( #o8"e a pr"or"za#ady :tra mo1ła8y do te1o #ł'żyG za"era pra"dło po#ł'1"a)"a #"C )"e:try(5 ypad:a(5 (o do pe)y(5 ytor " )a 'żyte: roz'm' po*C("em(e7 *a:o że oa tra)#(e)de)ta7)a za#ada przy1otoała *'ż ")te7e:t do#to#oa)"a po*C("a (e7' przy)a*m)"e* pod z17Cdem 6ormy do przyrody



Tra)#(e)de)ta7)a za#ada po7e1a*!(a )a tym 8y (e7ooFG przyrody #'8"e:ty)e* re7a(*" do )a#ze* ładzy poz)a(ze* yo8rażaG #o8"e przy#ł'1'*!(e* pe)e* rze(zy 6orm"e *a:o za#adC ydaa)"a #!d o przyrodz"epozo#ta"a *ed)a: *a:o z'peł)"e )"eo:reF7o)! :e#t"C 1dz"e " *a:"(5ypad:a(5 po")"e)em ydaaG o )"e* #!d *a:o o ytorze ed7e za#ady

(e7ooF(" a )"e ra(ze*" ed7e o17)y(5 pra przyrody a e#tety(z)e* ładzy#!dze)"a pozo#ta"a do roz#trzy1)"C("a )a pod#ta"e #ma:' (zy ytr *e1o6orma odpo"ada )a#ze* ładzy poz)a(ze* #:oro e#tety(z)a ładza #!dze)"aroz#trzy1a )"e )a pod#ta"e z1od)oF(" z po*C("am" 7e(z )a pod#ta"e '(z'("aNatom"a#t ładza #!dze)"a 'żyt:' te7eo7o1"(z)ym po= LII da*e #po#8 F("F7eo:reF7o)y ar'):" pod *a:"m" )a7eży o (zymF )p o *a:"mF or1a)"zm"e("e7e#)ym ydaG

+ Zda)"e to *e#t ory1")a7e ta: z8'doa)e że to m"e*#(e moż)a 8y

zam"a#t przez _ )"e*V (o od)o#" #"C do _przyrodyV tł'ma(zyG też

przez _ )"(5V (o b " to r)"eż #e)#o)"e b od)o#"ło8y #"C do

_#z(ze1łoy(5 emp"ry(z)y(5 praV

Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a ?

?>

W#tCp

#!d podł'1 "de" pe)e1o (e7' przyrodyQ )"e może o)a *ed)a: )a pod#ta"epo*C("a przyrody *a:o przedm"ot' doF"ad(ze)"a poołaG #"C )a żad)! za#adC:tra 8y 'poaż)"ała *! do przyp"#ya)"a przyrodz"e a pr"or" re7a(*" do (e7 (zyteż (5oG8y ty7:o do przy*C("a *a:"F )"eo:reF7o)y #po#8 że rze(zy"#tedoF"ad(ze)"e y:aże (oF podo8)e1o te1o rodza*' ytora(5 Te1o zaFpoodem *e#t 6a:t że d7a #ame1o ty7:o emp"ry(z)e1o rozpoz)a)"a o8"e:ty)e*

(e7ooF(" pe)ym przedm"o("e m'#"my do:o)aG "e7e #z(ze1łoy(5doF"ad(ze9 " rozpatrzyG *e pod a#pe:tem *ed)oF(" "(5 za#ady b E#tety(z)aładza #!dze)"a *e#t "C( pe)! odrC8)! ładz! ydaa)"a #!d o rze(za(5)a pod#ta"e pe)e1o pra"dła a )"e )a pod#ta"e p(*CG Te7eo7o1"(z)a)atom"a#t )"e *e#t odrC8)! ładz! 7e(z ty7:o re67e:#y*)! ładz! #!dze)"a o17e *e* #po#8 po#tCpoa)"a 8o"em *a: to #"C dz"e*e za#ze poz)a)"'teorety(z)ym oparty *e#t )a po*C("a(5 a7e od)"e#"e)"' do pe)y(5przedm"ot przyrody )a za#ada(5 #z(ze17)y(5 a m"a)o"("e )a za#ada(5

*edy)"e re67e:#y*)e* )"e determ")'*!(e* przedm"ot ładzy #!dze)"a Zez17Cd' "C( )a #e za#to#oa)"e )a7eży o)a do teorety(z)e* (zCF(" 6"7ozo6"" a

ze z17Cd' )a #e za#ady #z(ze17)e :tre )"e #! *a: to do:try)"e 8yG m'#"determ")'*!(e m'#" zarazem #ta)o"G odrC8)! (zCFG Kryty:" Natom"a#t



e#tety(z)a ładza #!dze)"a )"(zym )"e przy(zy)"a #"C do poz)a)"a #y(5 LIIIprzedm"ot a przeto m'#" 8yG za7"(zo)a ty7:o do #ta)o"!(e* propede'ty:C#ze7:"e* 6"7ozo6"" :ryty:" yda*!(e1o #!dy podm"ot' oraz *e1o ładzpoz)a(zy(5 o "7e te zdo7)e #! po#"adaG za#ady a pr"or" )"eza7eż)"e zre#zt! odte1o do *a:"e1o teorety(z)e1o (zy pra:ty(z)e1o 'żyt:' za#ady te mo1ły8y

#ł'żyG

W#tCp?+

IB

0 po"!za)"' praoda#t ")te7e:t' " roz'm' przez ładzC #!dze)"a

I)te7e:t '#ta)a"a a pr"or" praa d7a przyrody *a:o przedm"ot' zmy#ł (e7'teorety(z)e1o poz)a)"a Qe" moż7"ym doF"ad(ze)"' Roz'm '#ta)a"a a pr"or"praa d7a o7)oF(" " *e* ła#)e* przy(zy)ooF(" *a:o d7a te1o (o podm"o("e

*e#t )adzmy#łoe (e7' o#"!1)"C("a 8ezar'):oe1o poz)a)"apra:ty(z)e1o S'ere))a dz"edz")a po*C("a przyrody pod7e1a*!(a *ed)em' "#'ere))a dz"edz")a po*C("a o7)oF(" pod7e1a*!(a dr'1"em' z ty(5 praoda#t#! #:'te: 1łC8o:"e* przepaF(" dz"e7!(e* to (o )adzmy#łoe od z*a"#:(ał:o"("e od1rodzo)e od #ze7:"e1o za*em)e1o pły' *a:" z"Cte d7a#"e8"e #amy(5 mo1ły8y i b :ażda ed7e #y(5 pod#taoy(5 pra b )a #"e8"ey"eraG Po*C("e o7)oF(" )"e determ")'*e )"(ze1o 8e#t"mmt )"(5t# od)"e#"e)"' do teorety(z)e1o poz)a)"a przyrodyQ ta: #amo )"e (zy)" te1o po*C("eprzyrody od)"e#"e)"' do pra:ty(z)y(5 pra o7)oF(" " d7ate1o też )"e *e#tmoż7"e przerz'(e)"e pomo#t' '` z *ed)e* z ty(5 dz"edz") do dr'1"e* $eF7" *ed)a:determ")'*!(e ra(*e przy(zy)ooF(" podł'1 po*C("a o7)oF(" oraz podł'1pra"dła pra:ty(z)e1o *a:"e po*C("e to za"era )"e ma*! po:ry("a przyrodz"ea to (o zmy#łoe )"e może determ")oaG te1o (o )adzmy#łoe podm"o("e bto *ed)a: odrot)ym :"er'):' pradz"e )"e od)"e#"e)"' do poz)a)"aprzy= rody a7e prze("eż od)"e#"e)"' do )a#tCp#t y)":a=

+ Tł'ma(zC przez _mo1ły8yV ed7e I " II yda)"a :try(5 6"1'r'*e _:))te)VW III yda)"' )atom"a#t 6"1'r'*e _:o))e)V mo1! ao *ed)a: zda*e m" #"C 8yGpo1or#ze)"em te:#t'

?c

?

W#tCp



*!(y(5 z p"er#ze1o d7a te* dr'1"e* + *e#t to moż7"e " zaarte *'ż po*C("'przy(zy)oo#(" za poFred)"(tem o7)oF(" :tre* #:'t:" z1od)"e z *e*6orma7)ym" praam" do:o)aG #"C ma*! F"e("e $ed)a: yraz _przy(zy)aV'żyty od)"e#"e)"' do te1o (o )adzmy#łoe oz)a(za ty7:o pod#taC d7ayz)a(ze)"a 8e#t"mme) przy(zy)oo#(" przedm"ot przyrody :"er'):'

pe)e1o #:'t:' #to#o)"e do "(5 ła#)y(5 pra przyrod)"(zy(5 a7e zarazemta:że #po#8 z1od)y z 6orma7)! za#ad! pra roz'moy(5 Moż7"oF(" te1o#zy#t:"e1o )"e moż)a pradz"e p(*!G a7e zarz't t:"!(e* tym rze:ome*#prze(z)oF(" da #"C y#tar(za*!(y #po#8 o8a7"Gc

c $ed)! z "e7' #prze(z)oF(" t:"!(y(5 rze:omo tym z'peł)ym odrż)"e)"'przy(zy)oo#(" przyrody od przy(zy)oo#(" za poFred)"(tem o7)oF(" ma 8yGed7e (zy)"o)e1o prze(" tem' odrż)"e)"' zarz't' to że 1dy m"C (zy to oprze#z:oda(5 *a:"e przyroda #ta"a przy(zy)oo#(" podł'1 pra o7)oF("podł'1 pra mora7)y(5 (zy to o pop"era)"' *e* przez przyrodC przyz)a*C

prze("eż p"er#ze* pły )a dr'1! A7e *eF7" ty7:o ze(5(e #"C zroz'm"eG to (opo"edz"ałem 8ardzo łato ')":)!G 8łCd)e* ")terpreta(*" Sta"a)"e opor' (zypop"era)"e )"e od8ya #"C m"Cdzy przyrod! a o7)oF("! 7e(z m"Cdzy p"er#z!

*a:o z*a"#:"em a #:'t:am" dr'1"e* *a:o z*a"#:am" F"e("e zmy#łQ " )aetprzy(zy)ooFG o7)oF(" (zy#te1o " pra:ty(z)e1o roz'm' *e#t przy(zy)ooF("!pe)e* podporz!d:oa)e* oe* o7)oF(" przy(zy)y )at'ra7)e* podm"ot' *a:o(zło"e:a a "C( rozpatrya)e1o *a:o z*a"#:oQ pod#taC zaF do ta:"e* *e*determ")a(*" za"era #o8"e #6era ")te7"1"8"7)a < *a:! ma #"C )a myF7" 1dy moao o7)oF("Q a za"era *! zre#zt! #po#8 )"eytł'ma(za7)y ta: #amo *a:)"eytł'ma(za7)a *e#t #6era ")te7"1"8"7)a #ta)o"!(a )adzmy#łoy #'8#trat

przyrody+ Z po*C("a o7)oF(" d7a przyrody

W I yda)"' )"e ma #p*)":a _')dV "

< W ory1")a7e2 _da# I)te77"1"8"7eV W da)"e*#ze* term")o7o1"" 6"7o

zo6"(z)e* yraz te) oz)a(za to (o da*C #"C poz)aG ty7:o przez roz'ra

W#tCp?< S:'t:"em opartym )a po*C("' o7)oF(" *e#t (e7 o#ta= LH te(z)y E)dze(: :try#am (zy też *e1o z*a"#:o F"e("e zmy#ł po")"e) "#t)"eG przy (zymar')e: *e1o moż7"oF(" przyrodz"e podm"ot *a:o "#tota zmy#łoa am"a)o"("e *a:o (zło"e: zo#ta*e z 1ry założo)y Władza :tra ar')e: te) apr"or" " )"eza7eż)"e od po#t'7at pra:ty(z)y(5 za:łada t* ładza #!dze)"ada*e )am po*C("' (e7ooF(" przyrody po*C("e poFred)"(z!(e m"Cdzy po*C("am"przyrody a po*C("em o7)oF(" 'moż7""a*!(e prze*F("e od (zy#te1o roz'm'teorety(z)e1o do (zy#te1o roz'm' pra:ty(z)e1o tz) od pra"dłooF(" z1od)e*z p"er#zym do o#tate(z)e1o (e7' z1od)e1o z dr'1"mQ to 8o"em da*e )am

moż7"oFG poz)a)"a (e7' o#tate(z)e1o E)dze(: :try może #taG #"Crze(zy"#ty ty7:o przyrodz"e " z1od)"e z *e* praam"



I)te7e:t przez to że *e1o praa mo1! 8yG a pr"or" za#to#oa)e do przyrodydo#tar(za )am dood' )a to że przyrodC poz)a*emy ty7:o *a:o z*a"#:o a tymLHI #amym #:az'*e zarazem )a *e* )adzmy#łoy #'8=#trat pozo#ta"a*!( 1o

*ed)a: z'peł)"e )"eo:reF7o)ym Władza #!dze)"a dz"C:" #e* za#adz"e a pr"or"ydaa)"a #!d o przyrodz"e podł'1 moż7"y(5 *e* pra #z(ze1łoy(5

#pra"a że )adzmy#łoy #'8#trat zar)o )a# *a: " poza )am" da*e #"Cdeterm")oaG

(zy ")te7e:t 7'8 drodze )adzmy#7oe* ")t'"(*" prze(""e9#t"e do te1o (o *e#t zmy#łoo poz)aa7)e #e)#"8"7"# Ka)t 'aża _")te77"1"=8"7"aV za (oF bprzy)a*m)"e* teorety(z)"e b )"epoz)aa7)e1o a *edy)"e mo1!(e1o 8yGprzed#ta"o)ym przez #am ty7:o ")te7e:t (zy7" za (oF (o da #"C pradz"epomyF7eG a7e (ze1o )"e moż)a teorety(z)"e poz)aG W tł'ma(ze)"' za(5o'*Cła("9#:"e 8rzm"e)"e yraz' 1dyż *edy)"e z term")em ła("9#:"m #:o*arzo)a *e#t(ała *e1o że ta: po"em trady(*a " 8o1a(to z)a(ze)"oe

?J

W#tCp

przez ładzC roz'mo!+ Roz'm zaF determ")'*e 1> przez #e pra:ty(z)e

prao a pr"or" " te) #po#8 ładza #!dze)"a 'moż7""a prze*F("e od dz"edz")ypo *C("a przyrody do dz"edz")y po*C("a o7)oF("

W od)"e#"e)"' do ładz p#y(5"(z)y(5 o17e roz aża)y(5 *a:o yż#zet**a:o po#"ada*!(e e)t5a7te)de a'to)om"C ")te7e:t *e#t d7a ładzy poz)a(ze*d7a teorety(z)e* ładzy poz)a)"a przyrody t! ładz! :tra za"era:o)#tyt'ty)e za#ady a pr"or"Q d7a '(z'("a roz:o#zy " przy:roF(" *e#t )"! ładza#!dze)"a )"e=za7eż)"e od po*CG " (z'G :tre ma*! z"!ze: z determ")oa)"emładzy poż!da)"a " :tre mo1ły8y przez to 8yG 8ezpoFred)"o pra:ty(z)eQ d7aładzy poż!da)"a re#z("e *e#t )"! roz'm :try *e#t pra:ty(z)y 8ezpoFred)"(ta *a:"e*:o7"e: roz:o#zy )"eza7eż)"e od *e* po(5odze)"a " :try *a:o

ładza yż#za yz)a(za ładzy poż!da)"a (e7 o#tate(z)y E)dze(: z :trym"!że #"C (zy#to roz'moe 'podo8a)"e przedm"o("e Przy#ł'1'*!(e ładzy#!dze)"a po*C("e (e7ooF(" przy=LHII rody )a7eży *e#z(ze do po*CG przyrod)"(zy(5a7e ty7:o *a:o re1'7aty)a za#ada ładzy poz)a(ze* b (5oG

+ W ory1")a7e2 _da# ")te77e:t'e77e Hermo1e)V W O <J Pro7e1ome)

Ka)t )azya poz)a)"e 'zy#:a)e przez _Her#ta)dV ")te7e:t _")te7=

7e:t'e77V Zdaało8y #"C "C( że _")te77e:t'e77V tra:t'*e *a:o przy

m"ot)": 8Cd!(y z"!z:' z _Her#ta)dV Tym(za#em *ed)a: *a: )a to



)"e*ed)o:rot)"e #:az'*e :o)te:#t po#ł'1'*e #"C tym przym"ot)":"em

r)"eż z)a(ze)"' od)o#z!(ym #"C do _Her)')6tV roz'm Po)"eaż

zaF prze:ładz"e po#ł'1'*C #"C yrazem _")te7e:tV *a:o odpo"ed)":"em

term")' _Her#ta)dV )"e mo1C przym"ot)":"em _")te7e:t'a7)yV po#ł'

1"aG #"C tym e7a#ty(z)ym z)a(ze)"' *a:"m Ka)t 'żya przy

m"ot)":a _")te77e:t'e77V 7e(z m'#zC o1ra)"(zyG *e1o za#to#oa)"e do

ty(5 ypad: :try(5 _")te77e:t'e77V *e#t z"!z:' z _Her#ta)dV

a )"e z _Her)')6tV W pozo#tały(5 zatem ypad:a(5 tł'ma(zC _")te7=

7e:t'e77V )"e przez _")te7e:t'a7)yV 7e(z przez _roz'moyV

W#tCp??

d e#tety(z)y o )"e:try(5 przedm"ota(5 8!d przy=ody 8!d #zt':"proadz!(y do ytorze)"a #"C te1o o>*e("a #ta)o" od)"e#"e)"' do '(z'("aroz:o#zy a78o 0rzy:roF(" za#adC :o)#tyt'ty)! Spo)ta)"(z)oFG 1rze ładzpoz)a(zy(5 :try(5 za*em)a z1od)oFG #ta)o" pod te* roz:o#zy (zy)"#pom)"a)e po*C("e zdat)ym do poFred)"(ze)"a przy po"!za)"' dz"edz")ypo*C("a przyrody z po*C("em o7)oF(" o "7e "dz"e o y)":a*!(e z )"(5 )a#tCp#ta łprzy (zym roz:o#z ta

+ W ory1")a7e2 _ ") "5re) 3o71e)V przy (zym )"e "adomo

(zy _"5re)V #ta)o" 7"(z8C po*edy)(z! rodza*' że9#:"e1o (zy też 7"(z8C

m)o1! :tre1o:o7"e: rodza*' %dy8y "C( (5("ało #"C te #łoa 8ez

z17Cd' )a :o)te:#t " odm"e))oFG rodza* 1ramaty(z)y(5 o8'

*Czy:a(5 do#ło)"e tł'ma(zyG moż)a 8y to '(zy)"G zar)o przez2

_ *e* )a#tCp#ta(5V *a: " przez2 _ "(5 )a#tCp#ta(5 V

a re#z("e też przez _ #y(5 )a#tCp#ta(5 V $a: y)":a ze #po

#o8' *a:" tł'ma(zC te #łoa ")terpret'*C _"5re)V *a:o 7"(z8C m)o1!

z tym że za"me: te) od)o#" #"C do _dz"edz") po*C("a przyrodyV " _po=

*C("a o7)oF("V

W ory1")a7e2 _d"e#eV ta przy (zym *a: z :o)te:#t' *a#)o y)":a

*e#t to za"me: 'żyty 7"(z8"e po*edy)(ze* rodza*' że9#:"e1o M)"e*

*a#)o *ed)a: z :o)te:#t' y)":a do (ze1o te) za"me: #"C od)o#" Za



tym żC od)o#" #"C do _L'#tV roz:o#z (zem' da*C yraz prze:ładz"e

przema"a zar)o z17!d merytory(z)y *a: " pe"e) (5oG może

)"ez8yt mo()y ar1'me)t 1ramaty(z)y T"erdze)"e 8o"em że roz:o#z

e#tety(z)a b\ o ta:! t' 8o"em )"e!tp7""e "dz"e b zma1a emo(*o

)a7)! dy#pozy(*C mora7)! z1adza #"C z'peł)oF(" z po17!dam" Ka)ta

Nadto b " )a tym po7e1a #pom)"a)y ar1'me)t 1ramaty(z)y b przed

tym za"m:"em _d"e#eV o :tre1o y*aF)"e)"e t' "dz"e te)że za"me:

y#tCp'*e tym zda)"' ty7:o *ede) raz a to poł!(ze)"' łaF)"e

z _L'#tV _%r')d d"e#er L'#tV b _pod te* roz:o#zyV b Moż7"e

*e#t *ed)a: też od)"e#"e)"e te1o za"m:a do "))e1o poprzedza*!(e1o 1o

rze(zo)":a rodza*' że9#:"e1o a to a78o do _Spo)ta)e"tatV #po)ta

)"(z)oFG za (zym )aet po)"e:!d przema"a 8'doa zda)"a a78o

do _Z'#amme)#t"mm')1V z1od)oFG (o z)o' rze(zoo yda*e #"C

8ardz"e* 'za#ad)"o)e a78o też do _Her:)'p6')1V po"!za)"e (o też

)"e 8yło8y 8ez#e)#o)e

?.

W#ty

zma1a zarazem podat)oFG 'my#ł'c )a '(z'("e mora7)e b Na#tCp'*!(a ta8e7a'łat" prze17!d #zy#t:"(5 yż#zy(5 ładz ze #ta)o"#:a "(5 #y#tematy(z)e*

*ed)oF(" c

W#zy#t:"e ładze 'my#ł'

Władze poz)a(ze

Za#ady a pr"or"

Za#to#oa)"e do

ładza poz)a)"a



")te7e:t

pra"dłooFG

przyrody

'(z'("e roz:o#zy " przy:roF("

ładza #!dze)"a

(e7ooFG

#zt':"

ładza poż!da)"a

roz'm

(e7 o#tate(z)y E)dze(:

o7)oF("

c &zy)"o)o m" zarz'ty z te1o pood' że mo*e podz"ały dz"edz")"e (zy#te*6"7ozo6"" #! )"ema7 za#ze tr*(zło)oe Leży to *ed)a: #ame* )at'rze rze(zy

$eF7" podz"ał ma 8yG do:o)a)y a pr"or" to 8Cdz"e o) a78o a)a7"ty(z)y op"era*!(y#"C )a za#adz"e #prze(z)oF("Q " (za# *e#t za#ze d'(zło)oy !'od7"8et e)#e#t a't A a't )o) A] A78o *e#t o) #y)tety(z)y a *eF7" *a: tym ypad:' ma8yG do:o)a)y )a pod#ta"e po*CG a pr"or" a )"e *a: matematy(e )apod#ta"e )ao(z)oF(" odpo"ada*!(e* a pr"or" po*C("' to #to#o)"e do te1o (opotrze8)e *e#t do #y)tety(z)e* *ed)oF(" o17e potrze8)e do te1o #!m"a)o"("e " ar')e: a to (o 'ar'):oa)e < po*C("e y)":a*!(e zpoł!(ze)"a te1o (o 'ar'):oa)e ze #ym ar'):"em podz"ał m'#" 8yG:o)"e(z)"e try(5otom"!

+ W ory1")a7e2 _de# %em't5#V Wyraz _%em""t5V oz)a(za zazy(za*emo(*o)a7)! #6erC p#y(5":" przy (zym (za#em y#tCp'*e z)a(ze)"'od)o#z!(ym #"C zła#z(za do 1łC8#zy(5 że ta: po"em po:ład te* #6ery 7'8też z)a(ze)"' pozyty)"e *! o(e)"a*!(ym Ka)t *ed)a: po#ł'1'*e #"C )"m z)a(ze)"' 8ardzo #zero:"m o8e*m'*!(ym (ałoFG p#y(5":" " poz8a"o)ym

a:(e)t a:#*o7o1"(z)y(5 D7ate1o tł'ma(ze 1o przez _'my#łV

\ &o:o7"e: *e#t *e#t a78o A a78o )"e A

P0DZIAŁ &AŁE%0 DZIEŁA

&z("G p"er_za KRYTYKA ESTETY&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

Rozdz"ał p"er#zy A)a7"ty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a



K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF("

Rozdz"ał dr'1" D"a7e:ty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

&z("G dr'1a KRYTYKA TELE0L0%I%ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

Rozdz"ał p"er#zy A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

Rozdz"ał dr'1" D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

Dodate: Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

T

Rozdz"ał p"er#zy

ANALITYKA ESTETY&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

K#"C1a p"er#za ANALITYKA PIkKNA

PIERWSZE ZNAMIk SĄDU SMAKU \ A MIAN0WI&IE R0ZWAANE%0 &0 D0 $AK0@&I

O+ S!d #ma:' *e#t e#tety(z)y

A8y odrż)"G (zy (oF *e#t p"C:)e (zy )"e od)o#"my yo8raże)"a )"e za pomo(!")te7e:t' do przedm"ot' (e7em 'zy#:a)"a poz)a)"a 7e(z z pomo(! yo8ra)"8yG może "!ż!(e* #"C z ")te7e:tem do podm"ot' c oraz *e1o '(z'("a roz:o#zya78o przy:roF(" S!d #ma:' )"e *e#t "C( #!dem poz)a(zym a zatem )"e *e#t#!dem 7o1"(z)ym 7e(z e#tety(z)ym przez (o roz'm"e #"C #!d :tre1o ra(*adeterm")'*!(a )"e może 8yG "))a *a: ty7:o #'8"e:ty)a W#ze7:"e od)o#ze)"e #"Cprzed#ta"e9 a )aet (z'G może 8yG o8"e:ty)e " oz)a(za (za# to (orea7)e emp"ry(z)ym przed#ta"e=

c De6")"(*a #ma:' przy*Cta t' za pod#taC 8rzm" że #ta)o" o) zdo7)oFGo(e)"a)"a te1o (o p"C:)e &ze1o zaF )a7eży doma1aG #"C 8y pe"e) przedm"ot

)azaG p"C:)ym to y:ryG m'#" a)a7"za #!d #ma:' Z)am"o)a :tre taładza #!dze)"a #e* re67e:#*" 'z17Cd)"a z)a7azłem zor'*!( #"C )a7o1"(z)y(5 6'):(*a(5 ydaa)"a #!d #!dz"e #ma:' 8o"em za#ze *e#z(zezaarte *e#t pe)e od)"e#"e)"e #"C do ")te7e:t' b Na*p"er rozażam t'7o1"(z)! 6'):(*C *a:oF(" 1dyż #!d e#tety(z)y o tym (o p"C:)e *! przede#zy#t:"m 'z17Cd)"a



.

Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

)"' b z y*!t:"em od)o#ze)"a #"C do '(z'("a roz:o#zy " przy:roF(" :tre )"eo:reF7a )"(ze1o przedm"o("e 7e(z :trym podm"ot od(z'a #am #"e8"e *a:zo#ta*e po8'dzo)y przez przed#ta"e)"e

U*!G #! ładz! poz)a(z! *a:"F re1'7ar)y odpo"ada*!(y #em' (e7o"8'dy)e: )"eza7eż)"e od te1o (zy yra)ym (zy mCt)ym yo8raże)"' to (oFz'peł)"e "))e1o )"ż 8yG F"adomym te1o yo8raże)"a poł!(ze)"' z '(z'("emEmp6")d')1 'podo8a)"a Wyo8raże)"e zo#ta*e tym dr'1"m ypad:'od)"e#"o)e (ał:o"("e do podm"ot' a m"a)o"("e do *e1o '(z'("a "ta7)e1oza)e1o '(z'("em roz:o#zy 7'8 przy:roF("Q ytarza o)o z'peł)"e odrC8)!zdo7)oFG odrż)"a)"a " o(e)"a)"a (ze1oF :tra )"(zym )"e przy(zy)"a #"C dopoz)a)"a 7e(z ty7:o da)e yo8raże=? )"e zaarte podm"o("e ze#ta"a z (ał!ładz! przed#ta"a)"a #o8"e *a:! 'my#ł od(z'("' #e1o #ta)' #o8"e'F"adam"a Przed#ta"e)"a da)e pe)ym #!dz"e mo1! 8yG emp"ry(z)e azatem e#tety(z)eQ #!d*ed=)a: )a "(5 pod#ta"e yda)y *e#t torem 7o1"(z)ym

*eże7" zo#ta*! o)e #!dz"e ty7:o od)"e#"o)e do przedm"ot' I )a odrt2 1dy8yda)e przed#ta"e)"a 8yły )aet roz'moe rat"o)a7 a7e #!dz"e zo#tałyod)"e#"o)e ył!(z)"e do podm"ot' do *e1o '(z'("a to o ty7e 8ył8y za#zee#tety(z)ym

Upodo8a)"e o:reF7a*!(e #!d #ma:' *e#t z'peł)"e 8ez")tere#o)e

I)tere#o)ym+ )azyamy 'podo8a)"e *a:"e ł!(zymy z przed#ta"e)"em"#t)"e)"a pe)e1o przed=

+ Wyraz te) )a7eży roz'm"eG ył!(z)"e z)a(ze)"' y5"#z(zo)ym Ka)to#:"e* *e1o de6")"(*" W #z(ze17)oF(" )"e )a7eży 1o 8raG z)a=

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a .<m"ot' Te1o rodza*' 'podo8a)"e od)o#" #"C przeto zarazem za#ze do ładzypoż!da)"a 8!d *a:o pod#taa *e* o:reF7e)"a 8!d (5o("aż8y *a:o (oF (opozo#ta*e :o)"e(z)ym z"!z:' z t! pod#ta! %dy )atom"a#t pytamy (zy (oF

*e#t p"C:)e )"e (5(emy "edz"eG (zy )am 7'8 :om'F "))em' za7eży )a "#t)"e)"'da)e* rze(zy (zy (5oG8y ty7:o mo1ło )a )"m za7eżeG b 7e(z (5odz" *edy)"e o to

*a: *! o(e)"amy #amym ty7:o o17!da)"' )ao(z)ym 7'8 re67e:#y*)ym %dym)"e :to zapyta (zy 'ażam pała( :try "dzC przed #o8! za . p"C:)y mo1Cpradz"e odpo"edz"eG2 )"e 7'8"C te1o rodza*' rze(zy :tre zro8"o)e #! ty7:od7a 1ap"e)"a #"C )a )"eQ a78o *a: "ro:ezy*#:" Sa(5em+ że Paryż' )a*8ardz"e*

podo8a*! m' #"C 1ar:'(5)"eQ mo1C też #ty7' Ro'##ea']a potCp"aG prż)oFGmoż)y(5 :trzy z pot' 7'd' torz! ta: z8Cd)e rze(zyQ re#z("e mo1C (ał:"em



łato #"C prze:o)aG że 1dy8ym z)a*doał #"C )a 8ez7'd)e* y#p"e 8ez )adz"e"z)a7ez"e)"a #"C :"edy:o7"e: z)o' Frd 7'dz" " m1ł #amym #ym ży(ze)"emy(zaroaG ta:" #pa)"ały 1ma(5 )"e zadaał8ym #o8"e )aet te1o tr'd'1dy8ym *'ż po#"adał (5atC do#tate(z)"e d7a m)"e y1od)! Moż)a #"C tym#zy#t:"m ze m)! z1odz"G " przyz)aG m" ra(*C ty7:o że )"e o tym teraz *e#t

moa &5(e #"C ty7:o "edz"eG (zy #amem' przed#ta"e)"' przedm"ot'toarzy#zy e m)"e podo8a)"e #"C (5oG8ym )aet do "#t)"e)"a przedm"ot' te1oprzed#ta"e)"a od)o#"ł

(ze)"' poto(z)ym t* za("eF)"o)ym do #6ery 5edo)"#ty(z)e* (zy 'ty7"tar)e*W#za: (o yra)"e #t"erdza O J Kryty:" ładzy #!dze)"a )a*yż#zeza")tere#oa)"e ł!(zy #"C ed7e Ka)ta z do8rem mora7)ym :tre Ka)t po*m'*eprze("eż #po#8 *a: )a*8ardz"e* da7e:" od #ze7:"e1o 5edo)"zm' (zy'ty7"taryzm' + Wdz ")d"a9#:"


#"C z'peł)"e o8o*Ct)"e Łato do#trze( "ż tedy :"edy (5(C po"edz"eG żeprzedm"ot *e#t p"C:)y " do"eFG że po#"adam #ma: "dz"e o to (o #o8"e #amym(zy)"C z te1o yo8raże)"a a )"e o to (zym *e#tem za7eż)y od "#t)"e)"a te1oprzedm"ot' Każdy m'#" przyz)aG że #!d o p"C:)"e do :tre1o :rada #"C)a*dro8)"e*#zy )aet ")tere# *e#t 8ardzo #tro))"(zy " )"e *e#t (zy#tym #!dem#ma:' A8y #praa(5 #ma:' od1ryaG ro7C ar8"tra )"e moż)a )a*m)"e*#zym )aet #top)"' 8yG za")tere#oa)ym "#t)"e)"' da)e* rze(zy 7e(z

m'#" #"C pod tym z17Cdem 8yG z'peł)"e o8o*Ct)ym Te1o zaF y#o(e do)"o#łe1o t"erdze)"a )"e możemy 7ep"e* o8*aF)"G )"żprze("#ta"a*!( (zy#tem' 8ez")tere#o)em' c 'podo8a)"' t:"!(em' #!dz"e #ma:' to 'podo8a)"e :tre *e#t poł!(zo)e z ")tere#em b zła#z(za *eF7"możemy zarazem 8yG pe)" że )"e ma "C(e* rodza* ")tere# )"ż te :trezaraz ym"e)"C

O<

Upodo8a)"e tym (o przy*em)e poł!(zo)e *e#t z ")tere#em

Przy*em)e *e#t to (o podo8a #"C zmy#łom (z'("' T' )a#'a #"C od raz'#po#o8)oFG do #:ryty:oa)"a 'tarte1o zy(za*' m"e#za)"a ze #o8! d' z)a(ze9

*a:"e m"eG może yraz _(z'("eV " do zr(e)"a )a to

c S!d o pe)ym przedm"o("e :try :om'F #"C podo8a może 8yG

z'peł)"e 8ez")tere#o)y a prze("eż 8ardzo ")tere#'*!(yQ to z)a(zy że

)"e op"era #"C )a żad)ym ")tere#"e a7e 8'dz" ")tere#Q te1o rodza*' #!

dam" #! #zy#t:"e (zy#te #!dy mora7)e A7e #!dy #ma:' #ame #o8"e

)"e 'za#ad)"a*! żad)e1o o17e ")tere#' Ty7:o toarzy#t"e po#"a



da)"e #ma:' #ta*e #"C (zymF ")tere#'*!(ym (ze1o pod )"e8ae(6

':ażC ]

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a .?

'a1"= W#ze7:"e 'podo8a)"e ta: zy:7e m" #"C 7'8 myF7" *e#t #amo (z'("em*a:"e*F roz:o#zy Toteż #zy#t:o (o #"C podo8a *e#t łaF)"e d7ate1o że #"Cpodo8a przy*em)e " za7eż)"e od rozma"ty(5 #top)" 7'8 też #to#'): do "))y(5przy*em)y(5 (z'G poa8)e m"łe za(5y(a*!(e zadoa7a*!(e "td $eże7" #"(

*ed)a: to 'z)a za #ł'#z)e to o "7e "dz"e o dz"ała)"e )a '(z'("e roz:o#zy (zymFz'peł)"e ta:"m #amym #! raże)"a zmy#ł determ")'*!(e #:ło))oF(" za#adyroz'm' yz)a(za*!(e o7C oraz '(5y(o)e ty7:o re67e:#*" 6ormy )ao(z)oF("o:reF7a*!(e ładzC #!dze)"a Dz"ała)"em tym 8o"em 8yła8y przy*em)oFG

od(z'a)"' ła#)e1o #ta)'Q a po)"eaż #zy#t:o (o (zy)"! )a#ze ładze m'#"o#tate(z)"e zm"erzaG do te1o (o pra:ty(z)e " z*ed)o(zyG #"C tym *a:o #o"m (e7' przeto )"e moż)a 8y "m "mp'toaG że8y o(e)"ały rze(zy " "(5artoF(" " "))y #po#8 )"ż te) *a:" za"era #"C o8"e(ya)e* przez )"eprzy*em)oF(" Spo#8 *a:" o)e do )"e* do(5odz! 8ył8y o#tate(z)"e z'peł)"eo8o*Ct)yQ a po)"eaż *edy)"e y8r Frod: m1ł8y #ta)o"G rż)"(C to 7'dz"emo17"8y pradz"e o8")"aG #"C za*em)"e o 1ł'potC " 8ra: roz#!d:' a7e )"1dy opodłoFG " złoF7"oFGQ #zy#(y 8o"em :ażdy z1od)"e ze #o"m #po#o8em"dze)"a rze(zy zm"erza7"8y do *ed)e1o " te1o #ame1o (e7' *a:"m d7a :ażde1o z)"(5 8yła8y przy*em)oFG i

$eże7" pe)a łaF("oFG ;e#t"mm')1 '(z'("a roz:o#zy 7'8 przy:roF(" 8ya)azya)a (z'("em Emp=6")d')1 to yraz te) oz)a(za (oF z1oła "))e1o )"żtedy :"edy (z'("em )azyam przed#ta"e)"e pe)e*

+ W ory1")a7e 6"1'r'*e try8 oz)a*m'*!(y Po)"eaż *ed)a: :o)te:#t

zda*e #"C yma1aG try8' ar'):oe1o po#ł'1'*C #"C )"m prze:ładz"e


..


rze(zy przez zmy#ły #e)#"e )a7eż!(e* do ładzy , poz)a(ze* + zdo7)oF("doz)aa)"a W tym dr'1"m 8o"em przypad:' przed#ta"e)"e od)o#" #"C doprzedm"ot' p"er#zym zaF ty7:o do podm"ot' " )"e #ł'ży do żad)e1o poz)a)"a

r)"eż )"e do te1o przez :tre podm"ot poz)a*e #am #"e8"e



W poda)ym yże* o:reF7e)"' roz'm"emy "C( przez yraz _(z'("eV o8"e:ty)eprzed#ta"e)"e zmy#łoeQ a8y zaF )"e )arażaG #"C ("!ż )a )"e8ezp"e(ze9#to8łCd)e1o roz'm"e)"a (5(emy to (o za#ze m'#" pozo#taG (zymF ty7:o#'8"e:ty)ym " (a7e )"e może #ta)o"G yo8raże)"a przedm"ot' oz)a(zyGpoto(z)"e 'żya)! )az! _'(z'("eV Z"e7o)a 8ara ł!: *a:o #po#trzeże)"e c

pe)e1o przedm"ot' zmy#ł )a7eży do o8"e:ty)e1o (z'("aQ a7e przy*em)oFG *a:! o)a #pra"a )a7eży do (z'("a #'8"e:ty)e1o :tre )"e #ta)o"przed#ta"e)"a żad)e1o przedm"ot' tz) do '(z'("a :tre tra:t'*e przedm"ot

*a:o o8"e:t 'podo8a)"a )"e #ta)o"!(e1o poz)a)"a przedm"ot'

To zaF że #!d m* o pe)ym przedm"o("e 'z)a*!(y 1o za przy*em)y yrażape)e za")tere#oa)"e tym przedm"otem y)":a *a#)o *'ż #t!d że toza")tere#oa)"e 8'dz" b przez yoła)"e (z'("a b poż!da)"e te1o rodza*'przedm"ot Ta: "C( założe)"em te1o że przedm"ot #"C podo8a *e#t )"e #amty7:o #!d o )"m

+ W I yda)"' zam"a#t _ładza poz)a(zaV y#tCp'*e #łoo _po=z)a)"eV

- W ory1")a7e2 _Rezept"`"tatV

< W ory1")a7e2 _a7# Wa5r)e5m')1 e")e# %e1e)#ta)de# de# S"))e#V ;'doate1o zda)"a )"e y:7'(za *ed)a: tł'ma(ze)"a te1o zrot' przez _*a:o#po#trzeże)"aV "td Merytory(z)"e ydaało8y #"C to 8ardz"t* 'za#ad)"o)eS:!d")!d *ed)a: "emy że Ka)t (zC#to "de)ty6":'*e *a:oF(" zro:oe zraże)"em re#p #po#trzeże)"em

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a .

7e(z ta:że od)"e#"e)"e "#t)"e)"a te1o przedm"ot'c do me1o #ta)' o "7e te) #ta)zo#ta*e z8'dzo)y przez ta:" przedm"ot D7ate1o o tym (o przy*em)e m"my+> )"e ty7:o że #"C )am podo8a 7e(z że )a# ("e#zy Wyrażam d7a9 )"e #amo ty7:o'z)a)"e 7e(z ytorzo)a zo#ta*e przez to pe)a #:ło))oFGQ do te1o zaF (o #po#8 )a*8ardz"e* żyy *e#t przy*em)e )"e przy)a7eży )aet żade) #!d ołaF("oF(" przedm"ot' ta: że (" :trzy za#ze )a#ta"e)" #! ty7:o )ade7e:toa)"e #"C tym 8o"em #łoem oz)a(za #"C 1łC8"C zadoo7e)"a (5Ct)"e

#trzym'*! #"C od #ze7:"e1o ydaa)"a #!d OJ Upodo8a)"e do8r' "!że #"C z ")tere#em

Do8re *e#t to (o podo8a #"C za poFred)"(tem roz'm' )a pod#ta"e #ame1opo*C("a N"e*ed)o )azyamy do8rym do (ze1oF pożyte(z)ym a m"a)o"("e to(o podo8a #"C )am ty7:o *a:o Frode:Q (o "))e1o zaF )azyamy do8rym #amym #o8"e to m"a)o"("e (o #amo d7a #"e8"e #"C podo8a W o8' ty(5 przypad:a(5zaarte *e#t za#ze po*C("e pe)e1o (e7' a tym #amym #to#')e: roz'm' doprzy)a*m)"e* moż7"e1o a:t' o7" Wo77e) a zatem 'podo8a)"e "#t)"e)"'pe)e1o przedm"ot' 7'8 pe)e* (zy))oF(" tz) *a:"F ")tere#



A8y 'z)aG (oF za do8re m'#zC za#ze "edz"eG (zym ma 8yG da)y przedm"ott* m'#zC po#"adaG o )"m pe)e po*C("e To m" *e#t )"epotrze8)e 8y z)a7eG

+ W ory1")a7e2 _d"e ;ez"e5')1 #e")er Ei"#te)z a'6 me")e) Z'#ta)dVSy)ta:ty(z)"e _#e")erV )a7eżało8y od)"eFG do _Urte"7V (o *ed)a: )"e da*e

roz#!d)e1o #e)#'Q *e#t rze(z! )"e!tp7"! że Ka)to" (5odz" o "#t)"e)"eprzedm"ot'

.c

.-


(zymF p"C:)o K"aty ara8e#:"+ pop7!ta)e 8ez (e7' ' za)e 67ore#am" )"eoz)a(za*! )"(ze1o )"e za7eż! o* żad)e1o o:reF7o)e1o po*C("a a prze("eżpodo8a*! #"C Upodo8a)"e tym (o p"C:)e m'#" za7eżeG od za#ta)ec "e)"a #"C)ad pe)ym przedm"otem proadz!(e1o dc *a:"e1oF 87"że* )"eo:reF7o)e1opo*C("a " tym łaF)"^ rż)" #"C od te1o (o przy*em)e :tre z'peł)oFG op"era#"C )a (z'("' Emp6")d')1

Wpradz"e "e7' przypad:a(5 to (o przy*em)y yda*e #"C tym #amym (o

do8re M" #"C )p zazy" (za*2 #ze7:a a #z(ze17)oF(" trała przy*em)oFG *e#t #ama #o8"e do8ra Z)a(zy to m)"e* "C(e* ty7e (o2 8yG tra7e przy*em)ym" 8yG do8rym b to *ed)o " to #amo N"etr'd)o *ed)a: za'ażyG że za(5odz" t'ty7:o pe)e 8łCd)e pom"e#za)"e #ł 1dyż po*C("a #o"F("e z"!za)e z tym"yrazam" 8y)a*m)"e* )"e da*! #"C za*em)"e za#t!p"G To (o przy*em)e :tre

*a:o ta:"e ':az'*e przedm"ot *edy)"e *e1o od)"e#"e)"' do zmy#ł' m'#" przezpo*C("e *a:"e1oF (e7' 8yG )aX p"er pod("!1)"Cte pod za#ady roz'm' a8y *a:oprzedm"ot o7" 8yło )aza)e do8rym To że przypad:' :"edy to (o przy*em)e)azyam zarazem do8rym (5odz" o (ał:"em "))e od)"e#"e)"e #"C do 'podo8a)"a"daG #t!d że przypad:' te1o (o do8re moż)a za#ze zapytaG (zy *e#t o)o

ty7:o poFred)"o do8re (zy też 8ezpoFred)"o do8re (zy *e#t pożyte(z)e (zy +#amo #o8"e do8reQ przypad:' )atom"a#t te1o (o przy*em)e o ta:"mpyta)"' o17e )"e może 8yG moy 1dyż #łoo to oz)a(za za#ze (oF (o8ezpoFred)"o #"C podo8a Podo8)"e ma #"C rze(z z tym (o )azya)" p"C:)ym

+ W ory1")a7e2 _6re"e Ze"(5)')1e)V

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a .,

N )a*po#po7"t#zy(5 ypo"edz"a(5 odrż=



)"amy to (o przy*em)e od te1o (o do8re 0 potra"e zao#trza*!(e* #ma: dz"C:":orze)"om " "))ym dodat:om m" #"C 8ez a5a)"a że *e#t przy*em)a azarazem przyz)a*e #"C że )"e *e#t o)a do8raQ pradz"e 8ezpoFred)"o do1adzazmy#łom 7e(z poFred)"o t* rozaża)a przez roz'm :try patrzy )a )a#tCp#ta)"e podo8a #"C Naet ydaa)"' #!d o zdro"' moż)a tC rż)"(C *e#z(ze

za'ażyG Zdro"e *e#t d7a :ażde1o :to *e ma 8ezpoFred)"o przy*em)eprzy)a*m)"e* )e1aty)"e t* *a:o 8ra: #ze7:"(5 do7e17"oF(" ("e7e#)y(5 A8y

*ed)a: m( po"edz"eG że o)o *e#t do8re trze8a *e#z(ze przy pomo(y roz'm'od)"eFG *e do (e7 a m"a)o"("e '*!G zdro"e *a:o #ta) :try do8rze )a#'#po#a8"a do załat"a)"a #zy#t:"(5 )a#zy(5 #pra &o do #z(zCF7"oF(" re#z("e:ażdy prze("eż #!dz" że )a*"C:#z! zar)o (o do "7oF(" *a: " trałoF(" #'mCprzy*em)oF(" ży("oy(5 może )azaG pradz"ym a )aet )a*yż#zymdo8rem $ed)a:że " przed tym zdry1a #"C roz'm Przy*em)oFG *e#t roz:o#z! $eF7"zaF "dz"e ty7:o o )"! to 8yło8y 1ł'pot! ży"G #:r'p'ły (o do Frod: :tre )am

*e* do#tar(za*! )"eza7eż)"e od te1o (zy 'zy#:'*e #"C *! 8"er)"e dz"C:" 5o*)oF("

przyrody (zy też )a#z! a:ty)oF("! " )a#zym ła#)ym dz"ała)"em Roz'm *ed)a: )"e da #o8"e )"1dy m"G że "#t)"e)"e (zło"e:a :try ty7:o po to ży*e " tym (e7' roz"*a (5oG8y *a: )a*"C:#z! +X a:ty)oFG 8y oddaaG #"Croz:o#zy po#"ada #amo #o8"e+ artoFG " to )aet (za# 1dy8y tym#zy#t:"m #ł'żył *a: )a*7ep"e* za Frode: "))ym ta: #amo *a: o) )a#ta"o)ym )adoz)aa)"e roz:o#zy

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _a) #"(5V #amo #o8"e

>


a m"a)o"("e #ł'żył przez to że przez #ympat"C #pł='(ze#t)"(zył8y e#zy#t:"(5 "(5 przy*em)oF("a(5 Ty7:o dz"C:" tem' (o (zło"e: 8ez z17Cd' )adoz)aa)! przy*em)oFG (zy)" peł)e* o7)oF(" " )"eza7eż=)oF(" od te1o (ze1o

przyroda mo1ła8y m' do#tar(zyG )aet przy *e1o 8"er)oF("7 )ada*e o) #e*e1zy#te)(*" *a:o "#t)"e)"' o#o8y artoFG a8#o7't)! a #z(zCF7"=oFG b raz z(ał! peł)"! #e* przy*em)oF(" b )"e *e#t (a7e do8rem 8ezar'):oym c

A7e )"eza7eż)"e od (ałe* rż)"(y m"Cdzy przy*em)oF("! a do8rem z1od)e #! o)e *ed)a: pod tym z17Cdem że ł!(z! #"C za#ze z *a:"mF za")tere#oa)"emI)tere##e "(5 przedm"o("e Doty(zy to )"e ty7:o te1o (o przy=*em)e O< "te1o (o poFred)"o do8re pożyte(z)e :tre podo8a #"C *a:o Frode:proadz!(y do *a:"e*F przy*em)oF(" 7e(z ta:że te1o (o 8ez za#trzeżeA " pod:ażdym z17Cdem *e#t do8re a m"a)o"("e do8ra mora7)e1o z :trym ł!(zy #"C)a*yż#ze za")tere#oa)"e J I)tere##e Do8ro *e#t 8o"em przedm"otem o7"

t* zdeterm")oa)e* przez roz'm ładzy poż!da)"a A prze("eż (5("eG (ze1oF "



ży"G 'podo8a)"e *e1o "#t)"e)"' tz) 8yG (zymF za")tere#oa)ym to *ed)o "to #amo

c 08o"!ze: oddaa)"a #"C roz:o#zy *e#t o(zy"#t! )"edorze(z)oF("! Ta:!)"edorze(z)oF("! m'#" 8yG rze:omy o8o"!ze: ta:"(5 (zy))oF(" :tre ma*! )a

(e7' *edy)"e oddaa)"e #"C roz:o#zy )aet tedy 1dy8y 8yło o)o pomyF7a)e7'8 przyozdo8"o)e #po#8 )a*8ardz"e* 'd'(5o"o)y " (5oG8y )aet 8yło=m"#ty(z)! tz )"e8"a9#:! roz:o#z!

+ W ory1")a7e2 _Wa# "5m d"e Nat'r a'(5 7e"de)d èr#(5a66o

:))teV przy (zym #łoo _7e"de)dV 1ramaty(z)"e od)o#" #"C do _Nat'rV

(o )"e da*e roz#!d)e1o #e)#'

W I yda)"' )"e ma #łoa _a8#o7'te)V a8#o7't)y

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +

O?

Por)a)"e trze(5 #pe(y6"(z)"e rż)y(5 rodza* 'podo8a)"a

Zar)o przy*em)oFG *a: " do8ro od)o#z! #"C do ładzy poż!da)"a " o ty7e teżł!(z! #"C z pe)ym 'podo8a)"em2 p"er#za z 'podo8a)"em pato7o1"(z)"e+'ar'):oa)ym przez pod)"ety #t"m'7o# dr'1"e z (zy#to pra:ty(z)ym

o:reF7o)ym )"e ty7:o przez yo8raże)"e przedm"ot' 7e(z zarazem ta:że przezprzed#ta"o)y z"!ze: podm"ot' z "#t)"e)"em przedm"ot' podo8a #"C )"e ty7:oprzedm"ot a7e ta:że *e1o "#t)"e)"e Natom"a#t< #!d #ma:' *e#t #!dem (zy#to:o)=temp7aty)ym t* #!dem :try od)o#z!( #"C o8o*Ct)"e do "#t)"e)"aprzedm"ot' "!że ty7:o pe)! *e1o łaF("oFG z '(z'("em roz:o#zy "przy:roF(" A7e #ama ta :o)temp7a(*a r)"eż )"e )a"!z'*e do po*CGQ #!d #ma:'8o"em )"e *e#t #!dem poz)a(zym a)" teorety(z)ym a)" pra:ty(z)ym J "d7ate1o a)" )"e ma za pod#taC po*CG a)" też do "(5 'zy#:a)"a )"e *e#tprzy#to#oa)y

To (o przy*em)e p"C:)e 7'8 do8re oz)a(za "C( trzy rż)e #to#'):"

przed#ta"e9 do '(z'("a roz:o#zy

+ Słoo _pat5o7o1"#(5V _pato7o1"(z)"eV y#tCp'*e ' Ka)ta z)a

(ze)"' od8"e1a*!(ym od poto(z)e1o N"e oz)a(za 8o"em (5oro87"oF("

(zy )"e)orma7)oF(" 7e(z #am 6a:t pod7e1a)"a 8od(om zmy#łoym " po

pCdom To dr'1"e z)a(ze)"e pozo#ta*e zre#zt! pe)ym z"!z:'

z p"er#zym Pod7e1a)"e 8o"em 8od(om zmy#łoym może 8yG 'a

ża)e ze #ta)o"#:a ety:" zła#z(za ry1ory#ty(z)e* #ty7' Ka)ta za



pe)e1o rodza*' (5oro87"oFG mora7)!

Zda)"a te1o 8ra: yd I

< W ory1")a7e2 _Da5erV Wo8e( te1o Po)"eaż *ed)a: #p*)": te)

)"e z1adza #"C z :o)te:#tem za#tCp'*C 1o z1od)"e z Ro#e):ra)zem przez

_Da1e1e)V Natom"a#t

J W yda)"' p"er#zym 8ra: #ł _a)" pra:ty(z)ymV


+? " przy:roF(" ze z17Cd' )a :tre odrż)"amy *ed)e przedm"oty 7'8 rodza*eprzed#ta"e9 od dr'1"(5 Ta:że odpo"ada*!(e :ażdem' z )"(5 yrazy :trym"oz)a(zamy #pra"a)e przez )"e zadoo7e)"e )"e #! te #ame Przy*em)ym d7a:o1oF )azya #"C to (o ("e#zy p"C:)ym b to (o m' ty7:o #"C podo8a do8rym bto (o *e#t przeze9 (e)"o)e apro8oa)e + t* to (zym o) "dz" artoFGo8"e:ty)! Przy*em)oFG do#tCp)a *e#t ta:że d7a )"e po#"ada*!(y(5 roz'm'z"erz!tQ p"C:)o ty7:o d7a 7'dz" t* "#tot z"erzC(y(5 7e(z m"mo to roz'm)y(5(5oG )"e ył!(z)"e roz'm)y(5 *a: )p d'(5y 7e(z ta:że z"erzC(y(5 Qdo8ro zaF d7a :ażde* o17e "#toty roz'm)e* T"erdze)"e to może dop"ero da7#zym ("!1' 'zy#:aG z'peł)e 'za#ad)"e)"e " y*aF)"e)"e Moż)a po"edz"eG że#poFrd ty(5 #zy#t:"(5 trze(5 rodza* 'podo8a)"a *edy)"e " ył!(z)"e'podo8a)"e #ma:' tym (o p"C:)e *e#t 'podo8a)"em 8ez")tere#o)ym "#o8od)ymQ żad)e 8o"em za")tere#oa)"e a)" zmy#ł a)" roz'm' )"ezm'#za )a# do po(5ały D7ate1o moż)a 8y o 'podo8a)"' po"edz"eG że trze(5 #pom)"a)y(5 ypad:a(5 od)o#" #"C o)o 8!d do #:ło))oF(" 8!d doprzy(5y7)oF(" 8!d do #za('):' Przy(5y7)oFG *e#t 8o"em *edy)ym #o8od)ym'podo8a)"em Przedm"ot #:ło))oF(" oraz ta:" przedm"ot :tre1o poż!da)"e

)arz'(a )am pe)e prao roz'moe )"e pozo#ta"a*! )am #o8ody8yFmy z (ze1oF #am" '(zy)"7" przedm"ot roz:o#zy +. Każde za")tere#oa)"eza:łada potrze8C a78o *! yoł'*e " *a:o pod#taa 'z)a)"a )"e pozo#ta"a *'ż#o8ody #!do" o przedm"o("e

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _1e8"77"1tV apro8oa)e c W I yda)"' )"e ma #łod _a8er a'(5V do _t"er"#e5eV od _(5oG )"e ył!(z)"ec do _z"erz((y(5V

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a <



&o #"C ty(zy t:"!(e1o #:ło))oF(" za")tere#oa)"a y6 tym (o przy*em)e to:ażdy po"ada2 1łd *e#t )a*=7ep#zym :'(5arzem a 7'dz"om o zdroym apety("e#ma:'*e #zy#t:o (o *ada7)eQ toteż ta:"e 'podo8a)"e )"e F"ad(zy o y8orzedo:o)a)ym )a pod#ta"e #ma:' Ty7:o tedy 1dy potrze8a zo#tała za#po:o*o)amoż)a odrż)"G :to #poFrd "e7' #ma: po#"ada a :to )"e I#t)"e*! r)"eż

do8re o8y(za*e _proadze)"e #"CV 8ez ()oty 'prze*moFG 8ez ży(z7"oF("przyzo"toFG 8ez '(z("oF(" "td %dz"e 8o"em przema"a prao mora7)e tam)"e ma *'ż o8"e:ty)"e + żad)e1o #o8od)e1o y8or' (o do te1o (o )a7eży(zy)"G o:azya)"e zaF #ma:' #ym za(5oa)"' #"C 7'8 o#!dza)"'za(5oa)"a #"C "))y(5 *e#t (zymF z'peł)"e "))ym )"ż '*a)"a)"e #e1omora7)e1o #po#o8' myF7e)"aQ te) 8o"em za"era )a:az " yoł'*e potrze8C)atom"a#t #ma: mora7)y ty7:o "1ra przedm"otam" 'podo8a)"a a7e )"e przy"!z'*e#"C do żad)e1o z )"(5

De6")"(*a Er:7dr')1 p"C:)a y#)'ta z p"er#ze1o z)am"e)"a #!d' #ma:'

Sma: *e#t zdo7)oF("! do o(e)"a)"a pe)e1o przedm"ot' 7'8 #po#o8'przed#ta"a)"a )a pod#ta"e z'peł)"e 8ez")tere#o)e1o podo8a)"a #"C a78o)"epodo=8a)"a Przedm"ot ta:"e1o 'podo8a)"a )azya #"C p"C:)ym

+ W I yda)"' 6"1'r'*e zam"a#t przy#ł:a _o8"e:t"̀ V o8"e:

ty)"e #p*)": _a'(5V też

W ory1")a7e2 _ o5)e #"(5 a) e")e# z' 5a)1e)V przy (zym

_e")e#V z 'a1" )a rodza* 1ramaty(z)y od)o#" #"C do _W5o71e6a77e)V

'podo8a)"e Id!( *ed)a: za Erdma))em zam"a#t _e")e#V (zytam

_e")e)V (o od)o#" #"C do _%e1e)#ta)dV przedm"ot " (o zda*e #"C

F("F7e* yrażaG myF7 Ka)ta

J


+

DRU%IE ZNAMIk SĄDU SMAKU A MIAN0WI&IE R0ZWAANE%0 &0 D0 IL0@&I



O.

P"C:)em *e#t to (o yo8raża)e *e#t 8ez po*CG *a:o przedm"ot po#ze(5)e1o i'podo8a)"a

Ta de6")"(*a Er:7ar')1 p"C:)a da*e #"C y)"o#:oaG z poprzed)"e* *e1ode6")"(*" *a:o przedm"ot' z'peł)"e 8ez")tere#o)e1o 'podo8a)"a $eF7" 8o"em:toF zda*e #o8"e #praC z te1o że *e1o 'podo8a)"e *a:"mF przedm"o("e *e#t ')"e1o #ame1o (zymF z'peł)"e 8ez")tere#o)ym to )"e może o) #!dz"G o tym")a(ze* a)der# 8e'rte"7e) *a: ty7:o te) #po#8 że m'#" o)o za"eraG #o8"e

*a:"F pod 'podo8a)"a aż)y d7a :ażde1o (zło"e:a S:oro 8o"em'podo8a)"e to )"e op"era #"C )a *a:"e*F #:ło))oF(" da)e1o podm"ot' a)" )a

*a:"m:o7"e: "))ym przemyF7a)ym

+ W ory1")a7e2 _a771eme")e)V N"em"e(:" yraz _a771eme")V po#"ada daz)a(ze)"a2 *ed)o odpo"ada*!(e ła("9#:"em' term")o" _1e)e=ra7"#V " dr'1"eodpo"ada*!(e ła("9#:"em' term")o" _')"èr#a7"#V Tam "C( 1dz"e yraz_a771eme")V y#tCp'*e te:F("e p"er#zym z ty(5 z)a(ze9 tł'ma(zC 1o przez_o17)yV tam zaF 1dz"e "dz"e o dr'1"e z ty(5 z)a(ze9 tł'ma(zC 1o przez_po#ze(5)yV To #amo doty(zy yraz po:re)y(5 *a: )p _A771eme")5e"tV(o za7eż)"e od :o)te:#t' tł'ma(zC 8!d przez _o17)oFGV 8!d przez_po#ze(5)oFGV Term")y )"em"e(:"e o :try(5 moa mo1! ta: 8yG 'żyte żeza"era*! #o8"e ł!(z)"e o8yda #pom)"a)e z)a(ze)"a

Spre(yzoa)"e rż)"(y pom"Cdzy tym" pozo#ta*!(ym" ze #o8! F("#łymz"!z:' z)a(ze)"am" yma1ało8y o8#zer)y(5 yod )a :tre 8ra: t'm"e*#(a Za(5odz" też przy tym da7e:o "d!(a roz8"eż)oFG #po#o8"e "(5rż)"(oa)"a p )p a)a7"zC z)a(ze)"a term") 6ra)('#:"(5 _1e)era7V "_')"èr#e7V _Ho(a8'7a"re te(5)"!'e et (r"t"!'e de 7a p5"7o#op5"eV A La7a)de]aNa#'a*!(e #"C t' tr'd)oF(" 8y)a*m)"e* *ed)a: )"e #to*! )a prze#z:odz"e")t'"(y*)em' '(5y(e)"' rż)"(y o :tr! t' "dz"e

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ?

za")tere#oa)"' #:oro te) :to yda*e #!d (z'*e #"C z'peł)"e #o8od)y #ym 'podo8a)"' :tre ży" *o przedm"ot' b to )"e może o) y:ryG żad)y(5o#o8"#ty(5 ar'):+ *a:o pood 'podo8a)"a :trym" :"eroała8y #"C

*edy)"e *e1o ")dy"d'a7)oFG " d7ate1o m'#" o) pod#taC te1o 'podo8a)"a'patryaG (zymF (o może założyG :ażdym "))ym podm"o("eQ m'#" zatem#!dz"G że ma do#tate(z)! pod#taC do te1o 8y ta:że :ażdem' przyp"#aGpodo8)e 'podo8a)"e Toteż 8Cdz"e o) o p"C:)"e m"G te) "# #po#8 *a: 1dy8y#ta)o"ło o)o łaF("oFG przedm"ot' a #!d o )"m 8ył #!dem 7o1"(z)ym *a:1dy8y #ta)o"ł poz)a)"e przedm"ot' )a pod#ta"e po*CG

> )"m b (5o("aż *e#t to ty7:o #!d e#tety(z)y " za"era



ty7:o pe)e od)"e#"e)"e yo8raże)"a przedm"ot' do

podm"ot' ;Cdz"e ta: m"ł d7ate1o że #!d te) za

"era prze("eż to podo8"e9#to do #!d' 7o1"(z)e1o że

moż)a założyG *e1o aż)oFG d7a :ażde1o (zło"e:a

A7e po#ze(5)oFG ta )"e może y)":aG z po*CG

A78o"em z po*CG )"e ma prze*F("a do '(z'("a roz:o#zy

7'8 < przy:roF(" (5y8a że (zy#ty(5 praa(5 pra:

ty(z)y(5 a7e te ł!(z! #"C z za")tere#oa)"em z *a:"m

(zy#ty #!d #ma:' )"e *e#t z"!za)y Wy)":a z te1o że

z #!dem #ma:' raz ze F"adomoF("! że od1radzamy

#"C )"m od #ze7:"e1o ")tere#' m'#" ł!(zyG #"C pre=

+ W ory1")a7e2 _Pr"àt8ed")1')1e)V (ze1o do#ło)e tł'ma(ze)"e

przez _pryat)e ar'):"V 8rzm"ało8y tym m"e*#(' )"e(o dz"a(z)"e

+ (o d7ate1o tł'ma(zC #o8od)"e 7e(z *a: #!dzC z1od)"e z myF7! za

art! ory1")a7e przez _o#o8"#te ar'):"c

W ory1")a7e2 _#e") S'8*e:t a77e")V *edy)"e *e1o podm"ot Za

#:a:'*!(e to yraże)"e raz"ło8y zła#z(za do#ło)ym prze:ładz"e )a

*Czy: po7#:" Na#'a o)o też z'peł)"e t' )"epotrze8)e :omp7":a(*e

")terpreta(y*)e D7ate1o też tł'ma(zC *e #o8od)"e

- Wed7e I yda)"a2 zam"a#t _7'8V2 _"V

.


te)#*a do te1o 8y )"e po#"ada*!( po#ze(5)oF(" oparte* )a przedm"ota(5 8yGaż)ym d7a :ażde1o (zło"e:a t* m'#" ł!(zyG #"C prete)#*a do #'8"e:ty)e*po#ze(5=

)oF("



Por)a)"e p"C:)a z przy*em)oF("! " do8rem za pomo(! yże* poda)e*łaF("oF("

$eF7" (5odz" o to (o przy*em)e :ażdy poprze#ta*e )a tym że *e1o #!d :tryop"era #"C )a o#o8"#tym '(z'("' + " za :tre1o pomo(! ypo"ada o pe)ym

przedm"o("e że m' #"C podo8a o1ra)"(za #"C *edy)"e do *e1o o#o8y D7ate1o też:"edy m"2 ")o :a)ary*#:"e *e#t przy*em)e a :to "))y popra" to yraże)"e "przypom)" m' że po")"e) 8ył po"edz"eG2 *e#t d7a m)"e przy=+, *em)e \bz1adza #"C (5Ct)"e I ta: ma #"C rze(z )"e ty7:o z tym (o #ma:'*e *Czy:o"pod)"e8"e)"' " przeły:o" 7e(z ta:że z tym (o może 8yG przy*em)e o(zom "'#zom :ażde1o $ed)em' 8ara 6"oł:oa yda*e #"C ła1od)! " m"ł! d7a "))e1o

*e#t o)a marta " z"Cdła $ede) 7'8" d"C: ")#tr'me)t dCty(5 "))y d"C:")#tr'me)t #my(z:oy(5 Sp"eraG #"C o to z t! ")te)(*! a8y #!d "))y(5 rż)yod )a#ze1o p"Ct)oaG *a:o )"e#ł'#z)y ta: *a: 1dy8y 8ył o) 7o1"(z)"eprze("#ta)y )a#zem' b 8yło8y 1ł'pot!Q za:re#"e te1o (o przy*em)e

o8o"!z'*e "C( za#ada2 :ażdy ma #* ła#)y #ma: zmy#ł Z'peł)"e ")a(ze* ma #"C rze(z z tym (o p"C:)e ;yło8y łaF)"e )a odrtrC(z Fm"e#z)e 1dy8y

+ W ory1")a7e2 _Pr"àt1e6'5IV pryat)e '(z'("e P 'a1C za

m"e#z(zo)! przy O . a doty(z!(! yraz' _Pr"àt8ed")1')1e)V

Wed7e I yda)"a2 zam"a#t _``â#)yV _odr(8)yV

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a

" prze:o)a)"' że ma do8ry #ma: pr8oał #pra"ed7""aG #"e8"e m"!(2te) przedm"ot 8'dy=e: :try "dz"my '8ra)"e :tre :toF )o#" :o)(ert :try#ły#zymy "er#z 8Cd!(y przedm"otem o(e)y 2e#t d7a m)"e p"C:)y $eF7" 8o"empodo8a #"C ty7:o "em' )"e po")"e) )azyaG 1o p"C:)ym W"e7e rze(zy może o)'ażaG za poa8)e " przy*em)e b )":o1o to )"e o8(5odz"Q *eF7" *ed)a: 'z)a*e (oFza p"C:)e to przyp"#'*e ta:że "))ym to #amo łaF)"e 'podo8a)"eQ )"e yda*e o)#!d' *edy)"e d7a #"e8"e 7e(z d7a :ażde1o " m" o p"C:)"e ta: *a:8y 8yło o)ołaF("oF("! > rze(zy D7ate1o też m" że da)a rze(z *e#t p"C:)a )a to zaF

że "))" z1odz! #"C z *e1o #!dem 'podo8a)"a 7"(zy )"e d7ate1o że "e7o:rot)"e#t"erdz"ł "ż "(5 #!d z1od)y *e#t z *e1o ła#)ymQ prze(")"e yma1a te1o od)"(5 %a)" "(5 :"edy yda*! #!d odm"e))y " odma"a "m #ma:' :tre1opo#"ada)"a doma1a #"C *ed)a: od )"(5 0 ty7e też )"e moż)a po"edz"eG że :ażdyma #* odrC8)y #ma: Z)a(zyło8y to 8o"em ty7e (o2 )"e ma o17e #ma:'tz) )"e ma #!d' e#tety(z)e1o :try m1ł8y #ł'#z)"e prete)doaG do te1o 8y:ażdy #"C z )"m z1adzał

N"em)"e* *ed)a: moż)a r)"eż od)"e#"e)"' do te1o (o przy*em)e#t"erdz"G że ydaa)"' #!d' o )"m zdarza #"C m"Cdzy 7'dm" *ed)omyF7)oFG

ze z17Cd' )a :tr! *ed)ym odma"a #"C #ma:' "))ym zaF #"C 1o przyz)a*e b "to )"e z)a(ze)"' )arz!d' zmy#łoe1o 7e(z z)a(ze)"' zdo7)oF(" ydaa)"a



#!d o tym (o przy*em)e o17e Ta: )p o :"mF :to 'm"e #o"(5 1oF(" te)#po#8 'ra(zyG przy*em)oF("am" 8a"!(ym" #zy#t:"e zmy#ły że #zy#t:"m #"Cto podo8a po"ada #"C że po#"ada #ma: A7e t'ta* po#ze(5)oFG roz'm"a)a *e#tty7:o #e)#"e por=

-


)a(zymQ toteż mamy t' ty7:o pra"dła 1e)era7)e ta:"m" 8o"em #! #zy#t:"epra"dła emp"ry(z)e a )"e ')"er#a7)e tz) )"e ta:"e *a:"e #!d #ma:'

pode*m'*e #"C '#ta)o"G #to#'):' do p"C:)a 7'8 do + :try(5 roF(" #o8"eprete)#*e $e#t to #!d < doty(z!(y #to#'): toarzy#:"(5 o "7e op"era*! #"C o)e)a pra"dła(5 emp"ry(z)y(5 Wpradz"e *eF7" (5odz" o do8ro to #!dy r)"eż#ł'#z)"e ro#z(z! #o8"e prete)#*e do aż)oF(" d7a :ażde1o podm"ot' a7e do8rozo#ta*e yo8rażo)e *a:o przedm"ot po#ze(5)e1o 'podo8a)"a ty7:o dz"C:"po*C("' (o )"e za(5odz" a)" przypad:' przy*em)oF(" a)" przypad:' p"C:)a

O-

Po#ze(5)oFG 'podo8a)"a yo8rażo)a zo#ta*e #!dz"e #ma:' ty7:o *a:o#'8"e:ty)a

Ta #z(ze17)a łaF("oFG ;e#t"mm')1 po#ze(5)oF(" #!d' e#tety(z)e1o:tr! #t"erdza #"C #!dz"e #ma:' #ta)o" o#o87"oFG pradz"e )"e d7a 7o1":aa7e d7a 6"7ozo6a tra)#(e)de)ta7)e1oQ yma1a o)a z *e1o #tro)y )"emałe1oy#"ł:' 8y y:ryG *e* rdło a7e za to też

+ W I yda)"' )"e ma #t '*Cty(5 )a"a#

a W ory1")a7e2 1e)era7e ')"èr#a7e Re1e7)V 1e)era7)e ')"er#a7)epra"dła 0drż)"e)"a te1o )"e )a7eży m"e#zaG z odrż)"e)"em te1o (o o17)e1e)era7"# od te1o (o po#ze(5)e ')"èr#a7"# om"o)ym przyp"#"e do O .

T'ta* 8o"em "dz"e p"er#zym rzCdz"e o zrż)"(oa)"e o8rC8"e #ame*po#ze(5)oF(" a m"a)o"("e o rż)"(e *e* rozp"CtoF(" _%e)era7)eV #!m"a)o"("e pra"dła o po#ze(5)oF(" ty7:o przy87"żo)e* _')"er#a7)eV zaFpra"dła o po#ze(5)oF(" z'peł)e* )"e dop'#z(za*!(e* y*!t:

< Zda)"e to *e#t ta: z8'doa)e *a: 1dy8y doty(zyło dop"ero (o #pom)"a)e1o_#!d' #ma:' o tym (o p"C:)ec Tym(za#em "dz"e )"m 6a:ty(z)"e o #!d o tym(o przy*em)e #ta)o"!(y 1ł)y temat poprzed)"(5 zda9

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,



y pe)! łaF("oFG )a#ze* ładzy poz)a(ze* :tra 8ez te* a)a7"zypozo#tała8y )"ez)a)a

Po p"er#ze )a7eży peł)" prze:o)aG #"C o tym że )rzez #!d #ma:' o p"C:)"e"mp't'*e #"C :ażdem' 'podo8a)"e *a:"mF przedm"o("e )"e op"era*!( #"C *ed)a:

przy tym )a po*C("' tedy 8o"em 8yło8y o)o do8rem " że ta prete)#*a dopo#ze(5)e* aż)oF(" ta: "#tot)y #po#8 przy#ł'1'*e #!do" )a pod#ta"e:tre1o 'z)a*emy (oF za p"C:)e "ż 8ez pomyF7e)"a przy tym o )"e* )":om')"e przy#zło8y )a myF7 'ży("e te1o yraz' 7e(z #zy#t:o (o 8ez poFred)"(tapo*C("a #"C podo8a zo#tało8y za7"(zo)e do przy*em)oF(" $eF7" 8o"em (5odz" oto (o przy*em)e pozo#ta"a #"C :ażdem' #o8odC o(e)y " )":t )"e yma1a oddr'1"e1o z1ody )a #* #!d #ma:' ta: *a: #"C to za#ze prze("eż dz"e*e przy:ażdym #!dz"e #ma:' doty(z!(ym p"C:)a P"er#zy z ty(5 #ma: mo1C)azaG #ma:"em zmy#ł a dr'1" #ma:"em re67e:#*" P"er#zy 8o"em yda*e oprzedm"o("e ty7:o #!dy o#o8"#te dr'1" zaF #!dy przed#ta"a*!(e #"C *a:o

po#po7"("e aż)e+ p'87"(z)e + W ory1")a7e2 _1eme")1'7t"1V (o do#ło)"e tł'ma(zC przez _po#po=7"("eaż)eV A)a7o1"(z)"e tł'ma(zC _%eme")1""7t"1:e"tV przez _po#po=7"ta aż)oFGVb $a: z da7#ze1o ("!1' te:#t' y)":a yraz _po#po7"ta aż)oFGV oz)a(zaG maed7e Ka)ta tC #am! d7a :ażde1o podm"ot' aż)oFG #to#'):' pe)e1oyo8raże)"a )"e do ładzy poz)a(ze* 7e(z do '(z'("a roz:o#zy " przy:roF("Z)a(zyG ma "C( m)"e* "C(e* ty7e (o emo(*o)a7)a aż)oFG po#ze(5)a Wda7#zym ("!1' te:#t' )azya *! Ka)t też _#'8"e:t"è A771eme")1'7t"1:e"tV#'8"e:ty)a aż)oFG po#ze(5)a I (5oG o:reF7a *! *a:o _87o## #'8"e:t"`V(zy#to #'8"e:ty)a do#tate(z)"e *ed)a: )"e odrż)"a *e* pod z17Cdem

term")o7o1"(z)ym od oparte* )a po*C("a(5 (zy7" ")te7e:t'a7)e* #'8"e:ty)e*aż)oF(" po#ze(5)e* y)":a*!(e* z o8"e:ty)e* aż)oF(" po#ze(5)e* &o"C(e* oper'*e )aet po*C("em o8"e:ty)e* po#po7"te* aż)oF(" (f #:az'*e )ato że )"e prze#trze1a :o)#e:e)t)"e odrż)"e)"a _po#po7"=toF("V od_po#ze(5)oF("V

->


a7e o8yda yda*! o przedm"o("e #!dy e#tety(z)e )*e pra:ty(z)e tz) *edy)"e+ doty(z!(e #to#'):' y o8raże)"a te1o przedm"ot' do '(z'("a roz:o#zy" przy :roF(" Dz")ym yda*e #"C *ed)a: że 1dy (o do #ma:' zmy#ł )"e ty7:odoF"ad(ze)"e #:az'*e ** *e1o #!d o #pra"a)e* przez (oF roz:o#zy 7'8 przy:roF(" )"e *e#t po#ze(5)"e aż)y 7e(z że :ażdy też :to ta:" #!d yda*e *e#t

*'ż #am przez #"C ta: #:rom)y że )"e "mp't'*e "))ym z1ody )a ta:" #!d

(5o("aż rze(zy"#toF(" #poty:a #"C (zC#to r)"eż " ty(5 #!da(5 8ardzorozpo#ze(5)"o)! *ed)omyF7)oFG b to #ma: re67e:#*" :try prze("eż *a: '(zy



doF"ad(ze)"e r)"eż doFG (zC#to doz)a*e zaod' #e* prete)#*" do te1o 8y *e1o #!d o p"C:)"e 8ył po#ze(5)"e aż)y << d7a :ażde1o może )"em)"e*'ażaG za moż7"e (o też rze(zy"F("e (zy)" yo8raz"G #o8"e #!dy :tremo1ły8y doma1aG #"C te* po#ze(5)e* z1ody I rze(zy"F("e :ażdym ze #y(5#!d #ma:' "mp't'*e *! :ażdem' (zło"e:o" przy (zym (" :trzy yda*! te1o

rodza*' #!dy (a7e )"e #p"era*! #"C )a temat moż7"oF(" ta:"e1o ro#z(ze)"a 7e(z)"e mo1! ty7:o po#z(ze17)y(5 ypad:a(5 po1odz"G #"C (o do #ł'#z)e1o#po#o8' za#to#oa)"a te* zdo7)oF("

0tż )a7eży t' przede #zy#t:"m zaz)a(zyG że po#ze(5)oFG :tra )"eop"era #"C )a (5oG8y ty7:o

+ W I yda)"' )"e ma t' #łoa _87o##V *edy)"e

W ory1")a7e2 _ d"e d"e#e E")#t"mm')1 a771eme") 6ordem

:))te)V :tre mo1ły8y po#ze(5)"e doma1aG #"C te* z1odyPo)"eaż *ed)a: tym m"e*#(' )"e "dz"e o po#ze(5)oFG doma1a)"a

#"C z1ody 7e(z o po#ze(5)oFG #ame* z1ody przem"e#z(zam przy#łe:

_po#ze(5)"eV prze:#ztał(a*!( 1o zarazem )a przym"ot)": _po#ze(5)yV

od)o#z!(y #"C do _z1odyV

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a -+ *p po*C("a(5 o przedm"o("e )"e *e#t (a7e

"(z)a 7e(z e#tety(z)a t* )"e za"era o8"e:ty)e* 7e(z ty7:o #'8"e:ty)! "7oFG#!d' d7a :tre* o:reF7e)"a )o#ł'1'*C #"C yrazem _po#po7"ta aż)oFGVoz)a(za*!(ym tC #am! aż)oFG d7a :ażde1o podm"ot' a7e )"e #to#'):'pe)e1o yo8raże)"a do ładzy poz)a(ze* 7e(z d '(z'("a roz:o#zy "przy:roF(" Moż)a *edaa: po#ł'1"aG #"C tym #amym yrazem r)"eż *aoz)a(za)"a 7o1"(z)e* "7oF(" #!d' *eF7" #"C ty7:o doda że (5odz" o o8"e:ty)"epo#ze(5)! aż)oFGł odrż)"e)"' od (zy#to #'8"e:ty)e* :tra za#ze *e#t

e#tety(z)a

S!d o8"e:ty)"e aż)y *e#t )"m za#ze r)"eż #'8"e:ty)"e tz) *eF7" #!daż)y *e#t d7a #zy#t:"e1o (o zaarte *e#t za:re#"e da)e1o po*C("a to aż)y

*e#t d7a :ażde1o :to za poFred)"(tem te1o po*C("a przed#ta"a #o8"e pe"e)przedm"ot Z #'8"e:ty)e* )atom"a#t aż)oF(" po#ze(5)e* t* e#tety(z)e* :tra)"e J op"era #"C )a po*C("' )"e moż)a )o#"G o 7o1"(z)e*Q te) rodza* #!d8o"em o17e )"e zra(a #"C :' przedm"oto" A7e d7ate1o też e#tety(z)apo#ze(5)oFG przyp"#ya)a pe)em' #!do" m'#" 8yG #z(ze17)e1o rodza*'1dyż )"e "!że o)a predy:at' p"C:)a z po=

+ ;'e: zam"a#t _A771eme")1""7t"1:("tV (zyta _%eme")1'7t"1:e"tV po



#po7"ta aż)oFG Wyda*e #"C to pradz"e 'za#ad)"o)e z 'a1" )a to

e tym zda)"' moa *e#t o _tym #amym yraz"eV a zatem o zde6"

)"oa)e* poprzed)"m zda)"' _po#po7"te* aż)oF("V oraz )a to że

da7#zym ("!1' te:#t' Ka)t proadza eipre##"# èr8"# term") _o8"e:=

ty)"e po#po7"("e aż)eV Po)"eaż po*C("e _o8"e:ty)"e po#po7"te*

aż)oF("V *a:o ma*!(e #"C rż)"G od _o8"e:ty)"e po#ze(5)e* aż=

)oF("V )"e *e#t *a#)e )a7eży przy*!G że *a: #pom)"ałem *'ż przyp"

#"e do yraz' _1eme")1"77t"1V Ka)t )Qe odrż)"a :o)#e:e)t)"e _po#po=

7"toF("V od _po#ze(5)oF("V I tC )"e:o)#e:e)(*C )a7eży *a: #!dzC

za(5oaG prze:ładz"e

Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a

-


*C("em przedm"ot'+ rozpatrya)ym (ałe* *e1o 7o1"(z)e* #6erze a m"mo toroz("!1a 1o )a (ał! #6erC ty(5 :trzy yda*! #!dy o p"C:)"e

&o #"C ty(zy "7oF(" 7o1"(z)e* to #zy#t:"e #!dy #ma:' #! #!dam" *ed)o#t:oym"Po)"eaż m'#zC :o)6ro)toaG przedm"ot 8ezpoFred)"o z mym '(z'("emroz:o#zy " przy:roF(" " to )"e za pomo(! po*CG to oe #!dy )"e mo1! m"eG"7oF(" o8"e:ty)"e po#po7"("e aż)y(5 #!d b (5oG *eF7" *ed)o#t:oeyo8raże)"e przedm"ot' #!d' #ma:' zo#ta)"e z1od)"e z ar'):am"determ")'*!(ym" te) #!d przez por)a)"e zam"e)"o)e po*C("e to może zte1o po#taG #!d 7o1"(z)"e o17)y Np2 rżC )a :tr! patrzC 'z)a*C )apod#ta"e #!d' #ma:' za p"C:)!Q )atom"a#t #!dpo#ta*!(y przez por)a)"e"e7' po*edy)(zy(5 rż2 _rże o17e #! p"C:)eV zo#ta*e ypo"edz"a)y *'ż )"ety7:o *a:o #!d ył!(z)"e e#tety(z)y 7e(z *a:o oparty )a #!dz"e e#tety(z)ym #!d7o1"(z)y S!d zaF2 _rża *e#t zapa(5' przy*em)aV *e#t pradz"e r)"eż#!dem e#tety(z)ym " *ed)o#t:oym a7e )"e #!dem #ma:' ty7:o #!dem zmy#ł< Rż)" #"C o) m"a)o"("e od p"er#ze1o tym

+ M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I yda)"a :tre )"m zda*e #"C 8yG 7ep"e*zreda1oa)e )"ż II " III Wed7e II " III yda)"a m'#"ało8y #"C tł'ma(zyG2 _ 1dyż

predy:at p"C:)a )"e ="!że #"C z po*C("em przedm"ot'V



- W ory1")a7e2 _"m %e8ra'(5eV 'ży("' Z 'a1" )a pe)! dz"a(z)oFGte1o yraże)"a (zytam z1od)"e z Erdma))em2 _"m %e=r'(5eV zapa(5'

< Ka)t po#ł'1'*e #"C term")am" _%e#(5ma(:V #ma: " _%e#(5ma(:#='rte"7V#!d #ma:' #po#8 (5"e*)y Raz 8o"em *a: )p O - m" zar)o o

_#ma:' re67e:#*"V doty(z!(ym p"C:)a *a: też o _#ma:' zmy#łV doty(z!(ymprzy*em)oF(" 'aża że o8yda te rodza*e I _#ma:'V mo1! #ta)o"Gpod#taC odpo"ed)"(5 #!d #ma:' T'ta* I zaF *edy)"e #!d doty(z!(y p"C:)a'aża za #!d #ma:' prze("#ta"a*!( I

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a -<

e #!d #ma:' po("!1a za #o8! e#tety(z)! "7oFG 'a)t"= S ta7 po#ze(5)oF(" t*aż)oF(" d7a :ażde1o (ze1o )"e moż)a z)a7eG #!dz"e o przy*em)oF(" Ty7:o

#!dy > tym (o do8re (5oG o:reF7a*! zarazem 'podo8a)"e `` pe)ymprzedm"o("e po#"ada*! po#ze(5)oFG 7o1"(z)! a )"e *edy)"e e#tety(z)!Q aż)e#! 8o"em od)"e#"e)"' do przedm"ot' *a:o poz)a)"e te1o przedm"ot' a przezto d7a :ażde1o podm"ot'

$eF7" o przedm"ota(5 yda*e #"C #!dy ty7:o podł'1 po*CG z)":a #ze7:"eyo8raże)"e p"C:)a Toteż )"e może "#t)"eG żad)e pra"dło )a :tre1o za#adz"e:toF m1ł8y 8yG zm'#zo)y do 'z)a)"a (ze1oF za p"C:)e S!d' o tym (zy pe"e)'8"r pe"e) dom 7'8 pe"e) :"at *e#t p"C:)y )":t )"e da #o8"e )arz'("Gżad)! rada)")! o ra(*a(5 7'8 za#ada(5 Każdy (5(e "dz"eG przedm"ot )a ła#)eo(zy ta: *a: 1dy8y to (zy 8Cdz"e #"C podo8ał za7eż)e 8yło od (z'("aEmp6")d')1 a m"mo to *eF7" )az"e tedy przedm"ot p"C:)ym #!dz" że ma za#o8! *a:"F 1ło# po#ze(5)y " y#'a ro#z(ze)"e 8y :ażdy #"C z )"m z1odz"ł 1dyż prze(")ym ypad:' o#o8"#te raże)"e Pratemp6")d')1 8yło8y m"aroda*)ety7:o d7a )"e1o #ame1o+ " *e1o 'podo8a)"a

Ta: "C( "dz"my t' że #!dz"e #ma:' )"e *e#t po#t'7oa)e )"( "))e1o *a:ty7:o ta:" po#ze(5)y 1ło# doty(z!(y 'podo8a)"a 8ez poFred)"(ta po*CG b tym#amym "C( moż7"oFG #!d' e#tety(z)e1o :try m1ł8y .

1o #!do" zmy#ł doty(z!(em' przy*em)oF(" A O +< )azya te #!dy

zmy#ł mater"a7)ym" #!dam" e#tety(z)ym" prze("#ta"a*!( *e 6orma7)ym:tre )azya łaF("ym" 7'8 *a: r)"eż O +< (zy#tym" #!dam" #ma:'

+ Tł'ma(zC edł'1 I yda)"a W yda)"' trze("m zam"a#t _6""r "5)V d7a )"e1omamy _6'r de) ;etra(5te)de) d7a o17!da*!(e1o

-J




8yG 'aża)y za aż)y d7a :ażde1o S!d #ma:' # )"e po#t'7'*e z1ody #zy#t:"(5(zy)"G to 8o"em może ty7:o #!d 7o1"(z)"e o17)y po)"eaż może przyta(zaGra(*e a ty7:o "mp't'*e :ażdem' tC z1odC *a:o *ede) z przypad: re1'ły :tre*

pot"erdze)"a o(ze:'*e o)+ )"e od po*CG 7e(z od przył!(ze)"a #"C "))y(5 d>)"e1o %ło# po#ze(5)y *e#t "C( ty7:o pe)! "de! )a (zym o)a po7e1a te1o *e#z(ze t' )"e rozażamy Może 8yG rze(z! )"epe)! (zy te) :to 'aża "ż yda*e #!d #ma:' "#tot)"e yda*e #!d z1od)"e z t! "de!Q to *ed)a: że #!d #* do)"e* od)o#" że ma to "C( 8yG #!d #ma:' oz)a*m"a o) przez 'ży("e yraz'_p"C:)oV Sam d7a #"e8"e *ed)a: może o) 'pe)"G

> tym dz"C:" #ame* F"adomoF(" że #zy#t:o (o )a

7eży do przy*em)oF(" " do8ra oddz"e7"ł od 'podo8a)"a

*a:"e m' *e#z(ze pozo#tałoQ " to *e#t #zy#t:o od)"e#"e)"' *do (ze1o o(ze:'*e o) z1ody ze #tro)y :ażde1o

+ (ze1o ty(5 ar'):a(5 m"ał8y też prao yma1aG

1dy8y )"e to że (zC#to tym ar'):om '(5y8"ał " y

daał #:'te: te1o 8łCd)y #!d #ma:'

O,

Roz8"r pyta)"a2(zy #!dz"e #ma:' '(z'("e roz:o#zy poprzedza #!d o przedm"o("e (zy teżodrot)"e

Roz"!za)"e te1o zada)"a *e#t :7'(zem do :ryty: #ma:' " za#ł'1'*e z te1oz17Cd' )a za*C("e #"C )"m z (ał! 'a1!

%dy8y roz:o#zoa)"e #"C da)ym przedm"otem po przedzało #!d a #!dz"e#ma:' m"ało8y #"C przy

+ W p"er#zym " dr'1"m yda)"' 6"1'r'*e t' za"me: _erV trze(5 _e#V Wp"er#zym ypad:' od)o#"ł8y #"C o) do (zło"e:a yda*!(a

"

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a -?

z)aaG przed#ta"e)"' przedm"ot' ty7:o zdo7)oFG lo#ze(5)e1o 'dz"e7a)"aa771eme"t"e M"tte"78ar:e"t te* roz:o#zy to po#tCpoa)"e ta:"e 8yło8y #prze(z)e z#o8! #amym= Roz:o#z 8o"em te1o rodza*' )"e 8yła8y )"(zym "))ym *a: ty7:o

przy*em)oF("! (z'("a zmy#łoe1o a zatem mo1ła8y z1od)"e ze #! )at'r! m"eG



ty7:o aż)oFG o#o8"#t! Prat1'7t"1:e"t 1dyż za7eżała8y 8ezpoFred)"o odyo8raże)"a przez :tre przedm"ot zo#ta*e da)y

Ta: "C( zdo7)oFG po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C #ta)' 'm`#ł' da)ymprzed#ta"e)"' *e#t tym (o *a:o #'8"e:ty)y ar')e: #!d' #ma:' m'#" 7eżeG '

*e1o pod#tay " yołyaG *a:o )a#tCp#to roz:o#zoa)"e #"C przedm"otem N"( *ed)a: )"e może po#ze(5)"e #"C 'dz"e7"G pr(z poz)a)"a " przed#ta"e)"a o "7e)a7eży o)o do poz)a)"a Ty7:o tedy 8o"em przed#ta"e)"e *e#t o8"e:ty)e "ty7:o dz"C:" tem' po#"ada o)o po#ze(5)"e aż)y p'):t od)"e#"e)"a z :trymła= - dza przed#ta"a)"a ' #zy#t:"(5 7'dz" zm'#zo)a *e#t z1adzaG #"C $eF7" zaFdeterm")'*!(a ra(*a #!d' doty(z!(e1o te* zdo7)oF(" do po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a#"C przed#ta"e9 ma 8yG pomyF7a)a *a:o *edy)"e #'8"e:ty)a a m"a)o"("e 8ez'dz"ał' po*C("a o przedm"o("e to )"e może )"! 8yG )"( "))e1o *a: ty7:o #ta)='my#ł' :try za(5odz" e za*em)ym #to#'):' ładz przed#ta"a)"a tedy:"edy od)o#z! o)e da)e przed#ta"e)"e do *a:"e1oF poz)a)"a o17e

Władze poz)a(ze :tre zo#ta*! przez to przed#ta"e)"e proadzo)e 1rCma*! t' #o8odC dz"ała=

#!d #ma:' o :trym *ed)a: zda)"' ty") )"e ma moy a dr'1"m do #!d'#ma:' o :trym łaF)"e moa *e#t tym zda)"' W tym d'(5' też tł'ma(zC

-.


)"a+ 1dyż żad)e o:reF7o)e po*C("e )"e o1ra)"(za * do pe)e1o #z(ze17)e1opra"dła poz)a)"a Sta) 'my#ł' tym przed#ta"e)"' m'#" "C( 8yG #ta)e"*od(z'a)"a #o8od)e* 1ry ładz przed#ta"a)"a do :o)'*!(e* #"C da)ymprzed#ta"e)"' ma*!(ym )a (e7' poz)a)"e o17e A8y z przed#ta"e)"a dz:trem' da)y *e#t *a:"F przedm"ot mo1ło o17 po#taG poz)a)"e potrze8ayo8ra)" d7a poł!(ze)"a rż)orod)oF(" da)y(5 )ao(z)y(5 (ałoFG oraz te7e:t'

d7a otrzyma)"a *ed)oF(" po*C("a *ed)o(z!(e1o t przed#ta"e)"a Te) #ta)#o8od)e* 1ry ładz po z)a(zy(5 przed#ta"e)"' dz"C:" :trem' da)y *pe"e) przedm"ot m'#" po#"adaG łaF("oFG po #ze(5)e1o 'dz"e7a)"a#"CQ poz)a)"e 8o"em *a:o o:re=, #"e)"e przedm"ot' z :trym z1adzaG #"C ma*!da) *a:"m:o7"e: podm"o("e przed#ta"e)"a *e#t *e=dy)! 6orm!przed#ta"a)"a aż)! d7a :ażde1o podm"ot'

Po)"eaż #'8"e:ty)a zdo7)oFG po#ze(5)e1o 'dz"" 7a)"a #"C #po#o8'przed#ta"a)"a zaarte1o #!dz" #ma:' po"))a m"eG m"e*#(e 8ez założe)"a z1r *a:"e1oF o:reF7o)e1o po*C("a )"e może o)a 8yG )"(zym "))ym *a: ty7:o#amym #ta)em 'my#ł' za(5odz (ym #o8od)e* 1rze yo8ra)" " ")te7e:t'o "" ładze te ta: *a: to *e#t yma1a)e d7a *a:"e1oF p( z)a)"a o17e z1adza*!



#"C ze #o8!Q zda*emy #o8 8o"em #praC z te1o że te) #'8"e:ty)y #to#')e)ada*!(y #"C d7a poz)a)"a o17e m'#" 8yG ta: #am aż)y d7a :ażde1opodm"ot' a zatem m"eG zdo7)o po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C *a: :ażdeo:reF7o)e poz)Q

+ W ory1")a7e2 _d"e d'r(5 d"e#e Hor#te77')1 ")# Sp"e7 1e#etzt erd #")d 5"er8e"") e")em 6re"e) Sp"e7eV Przyp red

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a -

67"e :tre prze("eż za#ze op"era #"C )a oym #to#'):' *a:o )a #ym#'8"e:ty)ym ar'):'

Te) *edy)"e #'8"e:ty)y e#tety(z)y #!d o przedm"o("e 7'8 o przed#ta"e)"'dz"C:" :trem' da)y zo#ta*e przedm"ot poprzedza "C( roz:o#zoa)"e #"C )"m "#ta)o" pod#taC d7a roz:o#zoa)"a #"C 5armo)"! ładz poz)a(zy(5Q " *edy)"ety7:o )a te* po#ze(5)oF(" #'8"e:ty)y(5 ar'): ydaa)"a #!d

> przedm"ota(5 op"era #"C po#ze(5)a #'8"e:ty)a

aż)oFG 'podo8a)"a :tre ł!(zymy z przed#ta"e)"em

przedm"ot' )azya)e1o przez )a# p"C:)ym

Dało8y #"C łato )a pod#ta"e )at'ra7)e* #:ło))oF(" (zło"e:a dotoarzy#:oF(" y:azaG emp"ry(z)"e " p#y(5o7o1"(z)"e że moż)oFG 'dz"e7a)"a

#e1o <> #ta)' 'my#ł' (5oG8y też ty7:o od)"e#"e)"' do ładz poz)a(zy(5po("!1a za #o8! roz:o#zQ d7a )a#ze1o *ed)a: (e7' *e#t to )"ey#tar(za*!(e W#!dz"e #ma:' roz:o#z :tr! #am" od(z'amy przyp"#'*emy *a:o :o)"e(z)!:ażdem' "))em' ta: *a: 1dy8yb*eF7" )azyamy (oF p"C:)ym b p"C:)o)a7eżało 'z)aG za `łaF("oFG #ame1o przedm"ot' '#ta)a"a)! )"m a) "5m8e#t"mmt podł'1 po*CGQ p"C:)o 8o"em )"e od)"e#"o)e do '(z'("a podm"ot'#amo d7a #"e8"e *e#t )"(zym Rozaże)"e #za:że te1o za1ad)"e)"a m'#"myodłożyG do (za#' odpo"edz" )a pyta)"e2 (zy " *a: moż7"e #! #!dy e#tety(z)e apr"or"

Teraz rozażymy *e#z(ze pyta)"e m)"e*#ze* a1"2 *a:" #po#8 'F"adam"amy#o8"e #!dz"e #ma:' za*em)! #'8"e:ty)! z1od)oFG ładz poz)a(zy(5 (zye#tety(z)"e poprzez #am ty7:o zmy#ł e)Ctrz)y

+ (z'("e (zy ")te7e:t'a7)"e poprzez F"adomoFG )a

#ze1o zam"erzo)e1o dz"ała)"a :trym ładze te pro

adzamy 1rC

--




%dy8y da)e przed#ta"e)"e yoł'*!(e #!d #ma:' 8yło po*C("em :tre *ed)o(zyło8y ")te7e:t " yo8ra)"C ydaa)"' #!d' o przedm"o("e (e7' *e1opoz)a)"a to F"adomoFG te1o #to#'):' 8yła8y ")te7e:t'a7)a *a: o8"e:ty)ym#(5ematyzm"e ładzy #!dze)"a o (zym moa Kryty(e c W(za# *ed)a: #!d)"e 8ył8y ydaa)y od)"e#"e)"' do roz:o#zy " przy=<" :roF(" a tym #amym)"e 8ył8y #!dem #ma:' S!d #ma:' *ed)a: o:reF7a #po#8 od po*CG)"eza7eż)y przedm"ot pod z17Cdem 'podo8a)"a " predy:at' p"C:)oF("0a #'8"e:ty)a *ed)oFG #to#'):' może "C( #"C '*a)"G ty7:o zapoFred)"(tem (z'("a Po8'dze)"e o8' ty(5 ładz yo8ra)" " ")te7e:t' do)"eo:reF7o)e* a *ed)a: #:'te: przy(zy)"e)"a #"C da)e1o przed#ta"e)"a

z1od)e* (zy))oF(" a m"a)o"("e do te* :tra potrze8)a *e#t do *a:"e1o:o7"e:poz)a)"a o17e *e#t tym łaF)"e (z'("em :tre1o zdo7)oFG po#ze(5)e1o'dz"e7a)"a #"C po#t'7'*e #!d #ma:' $a:"F o8"e:ty)y #to#')e: może 8yGpradz"e ty7:o pomyF7a)y a7e m"mo to może o) *eF7" (o do #y(5 ar'):

*e#t #'8"e:ty)y 8yG od(z'ty #ym dz"ała)"' )a 'my#łQ przy ta:"m zaF#to#'):' :try *a: #to#')e: ładz przed#ta"a)"a do ładzy poz)a(ze* o17eQ )"e za:łada ' #e* pod#tay żad)e1o po*C("a )"e *e#t też moż7"e żad)e"))e 'F"adom"e)"e 1o #o8"e *a: ty7:o przez od(z'("e Emp6")d')1 #:'t:' :trypo7e1a )a 'łat"o)e* 1rze o8' ty(5 przez za*em)! ze #o8! z1od)oFGpo8'dzo)y(5 ładz 'my#ł' yo8ra)" " ")te7e:t' Przed#ta"e)"e :tre *a:o

*ed)o#t:oe " 8ez por)ya)"a 1o z "))ym" przed#ta=

+ W Kryty(e (zy#te1o roz'm'

W I yda)"' )"e ma #ł '*Cty(5 )a"a#

K#"1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a -,

("e)"am" z1adza #"C *ed)a: z ar'):am" o17)oF(" tz) te1o (zym #"C ")te7e:t o17e za*m'*e proadza ładze poz)a(ze tC propor(*o)a7)! z1od)oFG

:tre* doma1amy #"C d7a :ażde1o poz)a)"a " :tr! też d7ate1o 'ażamy zaaż)! d7a :ażde1o :to ma ydaaG #!dy przez ")te7e:t " zmy#ły ł!(z)"e < tz)d7a :ażde1o (zło"e:a

De6")"(*a Er:7dr')1 p"C:)a y#)'ta z dr'1"e1o z)am"e)"a #!d' #ma:'

P"C:)e *e#t to (o 8ez poFred)"(ta po*C("a po#ze(5)"e #"C podo8a

TRZE&IE ZNAMIk SĄDU A MIAN0WI&IE R0ZWAANE%0 &0 D0 RELA&$I &ELW

O +> 0 (e7ooF(" o17e



$eF7" pra1)"emy y*aF)"G (o to *e#t (e7 podł'1 *e1o o:reF7e9 tra)#(e)de)ta7)y(5)"e za:łada*!( )"(ze1o emp"ry(z)e1o a (zym *e#t )p '(z'("e roz:o#zyto po"emy2 (e7 to przedm"ot po*C("a o "7e 'ażamy *e za przy(zy)C te1oprzedm"ot' za rea7)! pod#taC *e1o moż7"oF("Q przy(zy)ooFG zaF po*C("a od)"e#"e)"' do *e1o przedm"ot' b to (e7ooFG *orma6")a7"# W#zCdz"e tam "C(

1dz"e )"e ty7:o poz)a)"e przedm"ot' a7e #am przedm"ot *e1o 6orma 7'8e1zy#te)(*a *a:o #:'te: pomyF7a)y zo#ta*e *a:o moż7"y ty7:o przez po*C("ete1o #:'t:' tam myF7"my o pe)ym (e7' Wyo8raże)"e #:'t:' *e#t t'ta* ra(*!determ")'*!(! << *e1o przy(zy)C " poprzedza tC przy(zy)C @"adomoFG

,>


przy(zy)ooF(" przy#ł'1'*!(e* pe)em' przed#ta"C )"' " zm"erza*!(e* *eF7""dz"e o #ta) podm"ot' X> 'trzyma)"a 1o )"m może t' o17)"e 8"or!( oz)a=(zaG to (o )azyamy roz:o#z!Q przy:roF("! )atom"a#t *e#t to przed#ta"e)"e:tre za"era #o8"e pod#taC do ta:"e1o determ")oa)"a #ta)' przed#ta"e98y prze#zły #e ła#)e prze(""e9#to 8y )"e dop'F("G do )"(5 7'8 *e '#')!Gc

Władza poż!da)"a o "7e da*e #"C o)a determ")oaG ty7:o za pomo(! po*CG tz)do te1o 8y dz"ałaG z1od)"e z yo8raże)"em pe)e1o (e7' 8yła8y o7!&e7oym *ed)a: )azya #"C pe"e) przedm"ot 7'8 #ta) 'my#ł' a78o *a:!F(zy))oFG ta:że tedy 1dy "(5 moż7"oFG )"e za:łada :o)"e(z)"e yo8raże)"ape)e1o (e7' a )azya*! #"C ta: z te* ra(*" że "(5 moż7"oFG możemy #o8"eytł'ma(zyG " po*!G ty7:o tedy :"edy ' *e* pod#tay założymy przy(zy)ooFG:"er'*!(! #"C (e7am" t* o7C :tra '(zy)"ła *e z ta:"m" z1od)"e z yo8raże)"empe)e1o o:reF7o)e1o pra"dła &e7ooFG może "C( 8yG 8ez (e7' o "7e przy(zy)te* 6ormy )"e przyp"#'*emy *a:"e*F o7" (5o("aż ytł'ma(ze)"e *e* moż7"oF("może #taG #"C d7a )a# zroz'm"ałe ty7:o tedy 1dy yproadzamy *! z pe)e*

o7" N"e za#ze *ed)a: m'#"my to (o #po#trze1amy )":aG e")#e5e) (odo *e1o moż7"oF(" za poFred)"(tem roz'm' <J Możemy zatem *a:!F (e7ooFG(o do 6ormy przy)a*m)"e* #po#trze1aG )"e za:łada*!( ' *a* pod#tay żad)e1o(e7' *a:o mater"" )ei'# 6")a7"# oraz #t"erdzaG *! przedm"ota(5 (5oG )"e")a(ze* *a: za pomo(! re67e:#*"

+ W I yda)"' )"e ma #ł '*Cty(5 )a"a#

Przedm"ot #ta) 'my#ł' 7'8 (zy))oFG Przyp red

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,+



OV

U pod#tay #!d' #ma:' )"e 7eży )"( "))e1o

*a: ty7:o 6orma (e7ooF(" pe)e1o przedm"ot'

7'8 #po#o8' przed#ta"e)"a 1o

W#ze7:" (e7 *eF7" #"C 1o 'aża za pod#taC 'podo8a)"a ł!(zy #"C za#ze zpe)! ")tere#o)oF("! *a:o determ")'*!(! ra(*! #!d' o przedm"o("e roz:o#zyD7ate1o też ' pod#tay #!d' #ma:' )"e może 7eżeG żade) (e7 #'8"e:ty)y A7eta:że żad)e przed#ta"e)"e o8"e:ty)e1o (e7' t* moż7"oF(" przedm"ot'#ame1o podł'1 za#ad z"!z:' (e7oe1o a zatem żad)e po*C("e do8ra )"e możedeterm")oaG #!d' #ma:'Q *e#t to 8o"em #!d e#tety(z)y a )"e poz)a(zy "d7ate1o )"e doty(zy żad)e1o po*C("a łaF("oF(" oraz e)Ctrz)e* 7'8ze)Ctrz)e* moż7"oF(" przedm"ot' za poFred)"(tem te* 7'8 "))e* przy(zy)y

7e(z *edy)"e za*em)e1o #to#'):' ładz yo8raże)"oy(5 o ty7e o "7e #! o)ezdeterm")oa)e przez *a:"eF przed#ta"e)"e

0tż #to#')e: te) 1dy przedm"ot zo#ta*e o:reF7o)y <?+ *a:o p"C:)y poł!(zo)y *e#t z '(z'("em roz:o#zy o :tre* #!d #ma:' orze:a że *e#t aż)! d7a :ażde1o(zło"e:a Wy)":a z te1o że a)" toarzy#z!(a yo8raże)"' przy*em)oFG a)"yo8raże)"e do#:o)ałoF(" przedm"ot' " po*C("e do8ra )"e mo1! za"eraG #o8"era(*" determ")'*!(e* te) #!d N"( "))e1o zatem *a: ty7:o #'8"e:ty)a (e7ooFG przed#ta"e)"' pe)e1o przedm"ot' (e7ooFG 8ez *a:"e1o:o7"e:o8"e:ty)e1o (zy #'8"e:ty)e1o (e7' a "C( #ama ty7:o 6orma (e7ooF("zaarta yo8raże)"' za :tre1o poFred)"(tem przedm=ot *a:"F zo#ta*e )amda)y może b o "7e *! #o8"e 'V` "adam"amb #ta)o"G 'podo8a)"e o :trym8ez poFred)"(ta po*C("a y=

,


da*emy #!d *a:o o zdo7)ym do po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C " :try tym #amym#ta)o"G może ra(*C o:reF7a*!(! #!d #ma:'

O+

S!d #ma:' op"era #"e )a ra(*a(5 a pr"or"

Po"!za)"e a pr"or" '(z'("a roz:o#zy a78o przy:roF(" *a:o #:'t:' b z *a:"m:o7"e: yo8raże)"em (z'("em a78o po*C("em *a:o *e1o przy(zy)! *e#tz1oła )"emoż7"eQ za(5odz"ł8y 8o"em tedy #to#')e: przy(zy)oy+

:try o8rC8"e przedm"ot doF"ad(ze)"a może 8yG poz)a)y za#zety7:o a po#ter"or" <. " za poFred)"(tem #ame1o doF"ad(ze)"a Wpradz"e



Kryty(e pra:ty(z)e1o roz'm' '(z'("e #za('):' *a:o pe)! #z(ze17)! "#o"#t! mody6":a(*C te1o '(z'("a )"e odpo"ada*!(! F("F7e a)" roz:o#zy a)"przy:roF(" *a:! yoł'*! )a# przedm"oty emp"ry(z)e yproadz"7"Fmyrze(zy"F("e a pr"or" z o17)y(5 po*CG ety(z)y(5 A7e tam mo17"Fmy teżprze:ro(zyG 1ra)"(e doF"ad(ze)"a " odołaG #"C do przy(zy)ooF(" oparte* )a

)adzmy#łoe* łaF("oF(" podm"ot' a m"a)o"("e do przy(zy)ooF(" zo7)oF(" A7e )aet " tam yproadz"7"Fmy z "de" mora7)oF(" de# S"tt7"(5e) *a:oz przy(zy)y łaF(""e )"e to '(z'("e 7e(z ty7:o determ")a(*C o7" Sta)'my#ł' zaF toarzy#z!(y *a:"em'F przez (o:o7"e: zdeterm")oa)em'a:to" o7" *e#t *'ż #am #o8"e '(z'("em roz:o#zy " z tym '(z'("em "de)ty(z)y "d7ate1o )"e może o)o y)":aG ze9 *a:o #:'te:Q to o#tat)"e m'#"ało8y #"C przy*!Gty7:o

+ Wed7e I yda)"a _ #z(ze17)y 8e#o)dere# #to#')e: przy=(zy)oyV

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,<

tedy + 1dy8y po*C("e mora7)oF(" de# S"tt7"(5e) *a:o do8ra poprzedzałodeterm")a(*C o7" przez )ormC da# %e#etzteQ tedy 8o"em )"emoż7"e 8yło8yyproadze)"e roz:o#zy *a:a ł!(zyła8y #"C z po*C("em " #ame1o po*C("a *a:o(zy#te1o ty7:o poz)a)"a

Podo8)"e też ma #"C rze(z z roz:o#z! #!dz"e e#tety(z)ym b ty7:o że t'ta* *e#to)a (zy#to :o)=temp7aty)a " )"e proadz" do ")tere#o)(F(" #to#'):' doprzedm"ot'Q #!dz"e mora7)ym )atom"a#t *e#t o)a pra:ty(z)a @"adomoFG(zy#to 6orma7)e* (e7ooF(" 1rze ładz poz)a(zy(5 podm"ot' < z"!za)e* zprzed#ta"e)"em dz"C:" :trem' da)y *e#t *a:"F przedm"ot #ama *e#t roz:o#z!Qza"era o)a 8o"em ra(*C determ")'*!(! (zy))oFG podm"ot' z"!za)! zpo8'dze)"em *e1o ładz poz)a(zy(5 a "C( przy(zy)ooFG e)Ctrz)!8Cd!(! przy(zy)ooF("! (e7o! od)"e#"e)"' do poz)a)"a o17e a7e )"eo1ra)"(zo)! do pe)e1o o:reF7o)e1o poz)a)"a a tym #amym ty7:o 6ormC#'8"e:ty)e* (e7ooF(" *a:"e1oF przed#ta"e)"a #!dz"e e#tety(z)ym Roz:o#zta )"e *e#t też pod żad)ym z17Cdem pra:ty(z)a b )"e *e#t )"! a)" *a: ta :traypłya z pato7o1"(z)e1o moty' przy*em)oF(" a)" *a: ta :tra ypłya zmoty' ro=

+ M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I yda)"a W )a#tCp)y(5 #łoo

_a7#da))V tedy zo#tało op'#z(zo)e

W ory1")a7e2 _ a8er o5)e a'6 e")e 8e#t"mmte Er:e))t)"#

(")1e#(5ra):t z' #e")V (o #!dz!( ed7e 1ramaty(z)e* 8'doy zda

)"a od)o#"ło8y #"C do _da# ;e'##t#e") der 87o## 6orma7e) Ze(:ma#=

#"1:e"tV F"adomoFG (zy#to 6orma7)e* (e7ooF(" Se)# zda)"a

#:az'*e *ed)a: )a to że )"e "dz"e t' o )"eo1ra)"(ze)"e oe* F"ado



moF(" do o:reF7o)e1o poz)a)"a 7e(z o od)oF)e )"eo1ra)"(ze)"e _e=

)Ctrz)e* przy(zy)ooF("V W tym "C( też d'(5' m"e*#(e to tł'

ma(zC ]

,J


z'moe1o c a m"a)o"("e z yo8rażo)e1o do8ra N"em)"e* *ed)a: za"era o)a #o8"e przy(zy)ooFG tym m"a)o"("e że d!ży do 'trzyma)"a #ta)' #amy(5yo8raże9 oraz do te1o 8y ładze poz)a(ze )ada7 8ez *a:"e1oF da7#ze1ozam"ar' #"C )"m" za*moały Tramy przy :o)temp7a(*" p"C:)a 1dyż:o)temp7a(*a ta #ama #"C potC1'*e " reprod':'*e $e#t to (oF a)a7o1"(z)e1o dooe1o tra)"a przy przedm"o("e \b (5o("aż )"e *e#t z )"m "de)ty(z)e b :"edy przed#ta"e)"' te1o przedm"ot' (oF pradz"e1o raz po raz po8'dza 'a1Cprzy (zym 'my#ł pozo#ta*e 8"er)`

O j<

&zy#ty #!d #ma:' *e#t )"eza7eż)y od poa8' " zr'#ze)"a

W#ze7:a ")tere#o)oFG :az" #!d #ma:' " poz8a"a 1o 8ez#tro))oF(" #z(ze17)"etedy 1dy )"e y#'a o) <- ta: *a: ")tere#o)oFG roz'm' (e7ooF(" przed'(z'("e roz:o#zy 7e(z )a )"m *! op"era (o "dz"my łaF)"e za#ze #!dz"ee#tety(z)ym o (zymF *a:o o tym (o 8'dz" zadoo7e)"e (zy przy:roFG D7ate1oteż #!dy :tre tem' pod7e1a*! )"e mo1! 8!d (a7e prete)doaG doorze:a)"a po#ze(5)"e aż)e1o 'podo8a)"a 8!d też #top)"' o ty7em)"e*#zym "7e "C(e* #pom)"a)e1o rodza*' (z'G z)a*d'*e #"C Frd ra(*"determ")'*!(y(5 #ma: Sma: :trem' do 'podo8a)"a potrze8)a *e#t dom"e#z:apoa8' " zr'#ze9 a (o "C(e* ta:" :try (zy)" z )"(5 :ryter"'m #y(5 po(5ał

*e#t za#ze *e#z(ze 8ar8arzy9#:"

+ _A'# dem ")te77e:t'e77e) %r')(7eV

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,?

Tym(za#em *ed)a: poa8 )"e ty7:o za7"(za)y *e#t \zC#to do p"C:)a :trepo"))o łaF(""e doty(zyG ty7:o 6ormy *a:o (oF (o przy(zy)"a #"C dopo#ze(5)e1o 'podo8a)"a e#tety(z)e1o 7e(z )aet #am #o8"e 'aża)y *e#tza p"C:)o to z)a(zy że mater"a 'podo8a)"a tra:toa)a *e#t *a:o 6orma2

)"eporoz'm"e)"e da*!(e #"C *a: "e7e "))y(5 ' :try(5 pod#tay 7eży *e#z(ze



8!d (o 8!d (oF pradz"e1o '#')!G ty7:o przez #tara))e o:reF7e)"e ty(5po*CG

S!d #ma:' )a :try )"e y"era*! pły' poa8 " zr'#ze)"e (5oG da*! #"Cpoł!(zyG z 'podo8a)"em p"C:)"e :tre1o ra(*! determ")'*!(! *e#t zatem ty7:o

(e7ooFG 6ormy *e#t (zy#tym #!dem #ma:'O+J <,

08*aF)"e)"e )a przy:łada(5

S!dy e#tety(z)e podz"e7"G moż)a ta: #amo *a: teorety(z)e 7o1"(z)e )aemp"ry(z)e " (zy#te P"er#ze to te :tre o pe)ym przedm"o("e 7'8 #po#o8"e

*e1o przed#ta"e)"a orze:a*! że *e#t przy*em)y a78o )"eprzy*em)y dr'1"e zaF tote :tre orze:a*! że *e#t p"C:)yQ p"er#ze #! #!dam" zmy#ł mater"a7)ym"#!dam" e#tety(z)ym" zaF *edy)"e dr'1"e *a:o 6orma7)e i #! łaF("ym"

#!dam" #ma:' S!d #ma:' *e#t "C( ty7:o o ty7e (zy#ty o "7e determ")'*!(a 1o ra(*a )"e za"eradom"e#z:" 7" ty7:o emp"ry(z)e1o 'podo8a)"aQ to zaF za(5odz" za#ze 1dy poa87'8 zr'#ze)"e ma*! *a:"F 'dz"ał #!dz"e za :tre1o pomo(! (oF ma 8yG 'z)a)eza p"C:)e

Prze(" tem' y#'a)e #! rż)e zarz'ty :tre o#tate(z)e* #e* :o):7'z*"'#"ł'*! przed#ta"G poa8

+ W I yda)"' )"e ma #ł _a7# 6orma7eV *a:o 6orma7)e

,.

Kryty:a e#tety(ztte* ładzy #!dze)"a

)"e ty7:o *a:o :o)"e(z)y #:ład)": p"C:)a a7e )aet *a:o (oF (o #amo #o8"e

y#tar(za 8y 8yG )aza)e p"C:)ym ;ardzo "e7' 'aża #am *a:"F :o7or )pz"e7o)! 8arC m'ray a78o #am *a:"F d"C: odrż)"e)"' od 5ała# "#zmer *a: )p d"C: #:rzyp"e( za p"C:)y #am #o8"e (5o("aż ' pod#tayzar)o *ed)e1o *a: dr'1"e1o zda*e #"C 7eżeG *edy)"e ty7:o mater"a yo8raże9a m"a)o"("e *edy)"e (z'("e " d7ate1o za#ł'1'*!i ty7:o )a )azC przy*em)y(5\ Zarazem *ed)a: :ażdy za'aży że zar)o raże)"e 8ary *a: " d"C:'ty7:o o ty7e prete)d'*! do te1o 8y 8yG 'z)a)e za p"C:)e o "7e #! (zy#teQ to zaF

*e#t o:reF7e)"em ;e#t"mm')1 doty(z!(ym *'ż 6ormy a zarazem (zymF *edy)ym ty(5 przed#ta"e)"a(5 (o z (ał! pe)oF("! może #"C po#ze(5)"e 'dz"e7aG

Tr'd)o 8o"em przy*!G 8y #ama *a:oFG (z'G 8yła e #zy#t:"(5 podm"ota(5

*ed)a:oa " 8y :ażdy te) #am #po#8 o(e)"ał " daał p"er#ze9#to



przy*em)oF(" *ed)e* 8ary przed "))! 7'8 d"C:o" pe)e1o ")#tr'me)t'm'zy(z)e1o przed "))ym

$eże7" przy*m"emy za E'7ererr'< że 8ary #! zarazem :o7e*)o po #o8"e)a#tCp'*!(ym" 'derze)"am" p'7#'# eter' ta: *a: to)y 'derze)"am"

#trz!F)"Cte1o d"C:"em po"etrza oraz (o )a*aż)"e*#ze że 'my#ł po#trze1a"(5 dz"ała)"e )a po8'dzo)y or1a) )"e ty7:o za poFred)"(tem zmy#ł' 7e(z'*m'*e ta:że dro1! re67e:#*" re1'7ar)! 1rC raże9 a "C( 6ormC

+ Wed7e I " II yda)"a _za#ł'1"ały8yV

M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I " II yda)"a Wed7e III yda)"a

)a7eżało8y t$'ma(zyG zam"a#t _ te) #am #po#8V b _ ta:" #po#8V

(o *e#t m)"e* *a#)e

< E'7er Leo)ard 'r r +> zm r +-< y8"t)y matematy:

" 6"zy: #za*(ar#:"

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,

poł!(ze)"a rż)y(5 przed#ta"e9 o (zym (a7e )"e !tp" + to 8ara " d"C:)"e 8yły8y #amym" ty7:o (z'("am" 7e(z 6orma7)ym *'ż o:reF7e)"em *ed)oF(" "(5rż)orod)oF(" a (za# mo1ły8y też #ame d7a #"e8"e 8yG za7"(za)e do p"C:)a

&zy#toFG *ed)a: *a:"e1oF (z'("a pro#te1o rodza*' e")er e")6a(5e)Emp6")d')1#art oz)a(za że *e1o *ed)orod= J" )oFG )"e zo#ta*e a)" zam!(o)a a)"przera)a przez żad)e o8(e1o rodza*' (z'("e " *e#t #pra! *edy)"e 6ormyQ moż)a8o"em a8#tra5oaG przy tym od *a:oF(" te1o rodza*' (z'("a tz) od te1o (zy "

*a:! 8arC a78o (zy " *a:" d"C: o)o przed#ta"a D7ate1o #zy#t:"e 8arypro#te 'aża)e #! b*a:o że #! (zy#te b za p"C:)eQ 8ary m"e#za)e )"epo#"ada*! te* za7ety d7ate1o łaF)"e że )"e mamy b po)"eaż )"e #! pro#te bżad)e1o :ryter"'m do o(e)y (zy )a7eży )azaG *e (zy#tym" (zy )"e(zy#tym"

+ Wed7e I " II yda)"a2 _ (o prze("eż 8ardzo !tp"(V Ta *a)a #prze(z)oFG

yołała ży! :o)troer#*C m"Cdzy :ome)tatoram" Kryty:" ładzy #!dze)"a $ed)" *a: )p W")de78a)d 'aża*! że *edy)"e reda:(*a te1o m"e*#(a III yda)"'da*e yraz rze(zy"#tem' po17!do" Ka)ta te* :e#t"" )atom"a#t "))" *a: )pS(5)dr66er " A#ter za*m'*! odm"e))e #ta)o"#:o ;yG może *ed)a: że ta#prze(z)oFG y)":a po pro#t' ze zm"a)y zapatrya9 Ka)ta *a:a mo1ła )a#t!p"Gm"edzy II a III yda)"em W#za: II yda)"e y#zło r +,< a III r +,,(za#oy od#tCp m"Cdzy )"m" y)o#" "C( #zeFG 7at

- W ory1")a7e2 _o8 ')d e7(5e 3ar8C oder o8 ')d e7(5er To)

#"e òr#te77eV przy (zym _#"eV od)o#" #"C do _Emp6")d')1#artV Do

#ło)y prze:ład m'#"ał8y zatem 8rzm"eG2 (zy " *a:a 8ara a78o (zy



" *a:" d"C: *e przed#ta"a Ka)t *ed)a: (5y8a ra(ze* (5("ał po"e

dz"eG że (z'("e pe)e1o rodza*' _przed#ta"aV *a:!F 8arC (zy d"C:

)"ż że ta 8ara (zy d"C: _przed#ta"aV od)oF)e (z'("e D7ate1o

też z1od)"e z Erdma))em zam"a#t _e7(5er To)V (zytam _e7(5e)

To)V (o pradz"e odra(a #e)# zda)"a a7e )ada*e m' 8ardz"e* zro

z'm"ałe z)a(ze)"e

Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a 1

,-


J

&o #"C ty(zy #za:że p"C:)a przyp"#ya)e1o przed m"oto" ze z17Cd' )a *e1o6ormC a m"a)o"("e te1> "ż m)"ema #"C że może o)o )aet 8yG #potC1oa)eprzez poa8 to mamy t' do (zy)"e)"a z po#po7"ty 8łCdem y#o(e)"e:orzy#t)ym d7a rzete7)e1o 8ez=#tro))e1o 1r')to)e1o #ma:' \b (5o("ażopr(z p"C:)a moż)a t' 8ez#prze(z)"e dodaG ta:że *e#z(ze pe)e poa8y tym(e7' 8y poza #amym ty7:o 'podo8a)"em+ za")tere#oaG *e#z(ze 'my#łyo8rażC=)"em przedm"ot' " przy(zy)"G #"C te) #po#8 do za(5a7a)"a #ma:' "

*e1o :'7t'ry #z(ze17)"e tedy :"edy *e#t o) *e#z(ze #'roy " )"eyro8"o)y A7e

rze(zy"#toF(" przy)o#z! o)e #!do" #ma:' '#z(zer8e: *eF7" F("!1a*! )a #"e8"e'a1C *a:o ra(*a o:reF7a*!(a #!d o p"C:)"e Ta: da7e(e 8o"em 8łCd)e *e#tt"erdze)"e *a:o8y poa8y przy(zy)"ały #"C do p"C:)a że ra(ze* m'#z! o)e *a:o8(e trCty 8yG dop'#z(zo)e z pe)! po8łaż7"oF("! tedy :"edy #ma: *e#t

*e#z(ze #ła8y " )"eyro8"o)y " to ty7:o o ty7e o "7e )"e za:ł(a*! oe* p"C:)e*6ormy

W ma7ar#t"e rze8"e (o "C(e* e #zy#t:"(5 #zt':a(5 p7a#ty(z)y(5 ar(5"te:t'rze " #zt'(e o1rod)"(ze* o "7e #! o)e #zt':am" p"C:)ym" mome)tem"#tot)ym *e#t ry#')e: :trym pod#ta! )a *a:"e* op"era #"C #ma: *e#t )"e to(o #pra"a zadoo7e)"e (z'("' 7e(z ty7:o to (o #"C podo8a dz"C:" #e* 6orm"e

;ary :tre "7'm")'*! zary# ry#'):' b to #praa poa8' Mo1! o)e (zy)"Gpradz"e przedm"ot #am #o8"e ży#zym d7a (z'("a )"e mo1!



+ W ory1")a7e2 _a'##er dem tro(:e)e) Wo571e6a77e)V (zy7" do#ło)ymtł'ma(ze)"'2 _poza #'(5ym 'podo8a)"emV

+ W I yda)"' 6"1'r'*e t' zam"a#t #łoa _8e7e8tV oży"o)ym #łoo _8e7"e8tV'7'8"o)ym

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,,

\ d)a: '(zy)"G 1o 1od)ym o17!da)"a a)" p"C:)ymQ $ 2_ ra(ze* #ame (zC#to)aet 8ardzo y#o:"m ))"' o1ra)"(ze)"' przez to (ze1o yma1a p"C:)a a a)aet tam 1dz"e poa8 zo#ta*e dop'#z(zo)y o) '#z7a(5et)"e)"' *edy)"e przezp"C:)! 6ormC

d!

W#ze7:a 6orma przedm"ot zmy#ł zar)o zmy=* ze)Ctrz)y(5 *a: " bpoFred)"o b zmy#ł' e)Ctrz)e1o *e#t a78o :#ztałtem a78o 1r!Q dr'1"mypad:' *e#t o)a a78o 1r! :#ztałt prze#trze)"2 )'r)":a " ta)"e( a78o #am!ty7:o + 1r! (z'G (za#"e poa8 8ar 7'8 przy*em)y(5 to) ")#tr'me)t'może #"C do te1o doł!(zyG a7e łaF("ym przedm"otem (zy#te1o #!d' #ma:'

*e#t p"er#zym ypad:' ry#')e: a dr'1"m :ompozy(*aQ to zaF że (zy#toFGzar)o 8ar *a: " d"C: (zy też "(5 rż)orod)oFG " :o)tra#t zda*! #"Cprzy(zy)"aG do p"C:)a )"e z)a(zy (a7e że #ta)o"! o)e *a:8y *a:"Fr)orzCd)y dodate: 17e"(5art"1e) '#atz do 'podo8a)"a 6orm"e d7ate1o "ż#ame d7a #"e8"e #! przy*em)e 7e(z d7ate1o J< że 6ormC tC ty7:o do:ład)"e*

do8"t)"e* " peł)"e*#zy #po#8 ')ao(z)"a*! a po)adto przez #* poa8 oży"a*!yo8raże)"e roz8'dza*!( " 'trzym'*!( 'a1C #:"eroa)! )a #am przedm"ot

Naet to (o )azya)e *e#t 'p"C:#za*!(! de:ora(*! parer1a < tz) to (o do(ałe1o yo8raże)"a przedm"ot' )"e )a7eży e)Ctrz)"e *a:o *e1o (zCFG#:ładoa 7e(z ty7:o ze)Ctrz)"e *a:o dodate: " z"C:#za 'podo8a)"eprze*a"a)e przez #ma: (zy)" to prze("eż ta:że ty7:o dz"C:" #e* 6orm"e ta: *a:)p opray ma7o"deł

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _87o##e#V #am! ty7:o

Wed7e I yda)"a2 _ ')ao(z)"a*! a po)adto przez #* poa8

roz8'dza*! " zma1a*! 'a1CV

< W I yda)"' )"e ma #łoa _parer1aV

-c

+>>




a78oł #zaty )a po#!1a(5 a78o :o7'm)ady do:oła #pa)"ały(5 8'do7" $eF7" *ed)a: #ama de:ora(*a )"( po7e1a )a p"C:)e* 6orm"e *eF7" za#to#oa)a *e#t ta: *a: złota rama *edy)"e tym (e7' 8y #ym poa8em za7e("G ma7o"dłopo(5a7e "dza to )azya #"C o)a tedy ozdo8! " przy)o#" '#z(zer8e:pradz"em' p"C:)'

Wzr'#ze)"e '(z'("e :trym przy*em)oFG po#ta*e ty7:o poprzez (5"7oeza5amoa)"e " )a#tCp'*!(y po )"m #"7)"e*#zy przypły #"ły ży("oe* )"e *e#t8y)a*m)"e* (zymF (o przy)a7eży p"C:)' Wz)"o#łoFG zaF z :tr! poł!(zo)e *e#t'(z'("e zr'#ze)"a yma1a "))e1o :ryter"'m o(e)y )"ż to :tre 7eży 'pod#tay #ma:' Ta: "C( o:az'*e #"C że ra(*! determ")'*!(! (zy#ty #!d #ma:')"e *e#t a)" poa8 a)" zr'#ze)"e b #łoem żad)e (z'("e *a:o mater"a #!d'

e#tety(z)e1o

JJ O +?

S!d #ma:' *e#t z'peł)"e )"eza7eż)y od po*C("a do#:o)ałoF("

08"e:ty)a (e7ooFG może 8yG poz)a)a ty7:o poprzez od)"e#"e)"e te1o (orż)orod)e do o:reF7o)e1o (e7' a "C( ty7:o za pomo(! po*C("a $'ż z te1o#ame1o *a#)o y)":a że p"C:)o :tre1o o(e)"a)"e ma za pod#taC *edy)"e6orma7)! (e7ooFG t* (e7ooFG 8ez (e7' *e#t z'peł)"e )"eza7eż)e od yo8raże)"ado8ra po)"eaż do8ro za:łada (e7ooFG o8"e:ty)! t* od)"e#"e)"e przedm"ot'

do pe)e1o o:reF7o)e1o (e7'

08"e:ty)a (e7ooFG *e#t a78o ze)Ctrz)! tz) 'żyte(z)oF("! a78oe)Ctrz)! tz) do#:o)ałoF("! przed=

+ W I yda)"' )"e ma #ł _E")6a##')1e) der %ema7de odrV oprayma7o"deł a78o

]WI yda)"' )"e ma #ł '*Cty(5 )a"a#

K#"C1a p"er#za= A)a7"ty:a p"C:)a +>+

m"ot' To że 'podo8a)"e *a:"mF przedm"o("e z pood' :tre1o przedm"ot te))azyamy p"C:)ym )"e może op"eraG #"C )a yo8raże)"' *e1o 'żyte(z)oF("y)":a z do#tate(z)! *a#)oF("! z o8' poprzed)"(5 rozdz"ał cQ ta:"m ypad:'8o"em )"e 8yło8y o)o 8ezpoFred)"m 'podo8a)"em przedm"o("e :tre *e#tar'):"em "#tot)ym #!d' o p"C:)"e Natom"a#t o8"e:ty)a e)Ctrz)a(e7ooFG (zy7" do#:o)ałoFG 8ardz"e* *'ż z87"ża #"C do orze(z)":a _p"C:)oV "d7ate1o J? też 'aża)a 8yła )aet przez z)a:om"ty(5 6"7ozo6 *ed)a: z tymza#trzeże)"em że ty7:o tedy :"edy zo#ta*e pomyF7a)a #po#8 mCt)y za

"de)ty(z)! z p"C:)em Rze(z! )a*yż#ze* a1" *e#t roz#trzy1)"C("e :ryty(e#ma:' (zy p"C:)o rze(zy"F("e da #"C #proadz"G do po*C("a do#:o)ałoF("



A8y ydaG #!d o o8"e:ty)e* (e7ooF(" potrze8'*emy za#ze po*C("a *a:"e1oF(e7' " to *eF7" (e7ooFG ta )"e ma 8yG ze)Ctrz)! 'żyte(z)oF("! 7e(ze)Ctrz)! po*C("a (e7' e)Ctrz)e1o :try 8y za"erał pod#taCe)Ctrz)e* moż7"oF(" przedm"ot' Wo8e( te1o zaF że (e7 o17e *e#t (zymF(ze1o po*C("e może 8yG 'aża)e za pod#taC moż7"oF(" #ame1o przedm"ot' to

yo8raże)"e #o8"e o8"e:ty)e* (e7ooF(" pe)e* rze(zy m'#" 8yG poprzedzo)eprzez po*C("e te1o (zym po"))a oa rze(z 8yGQ z1od)oFG zaF zaarte* )"e*rż)orod)oF(" z po*C("em da*!(ym pra"dło d7a poł!(ze)"a )"e* te*rż)orod)oF(" #ta)o" *a:oF("o! do#:o)ałoFG rze(zy 0d )"e* rż)" #"C(ał:o"("e do#:o)ałoFG "7oF("oa *a:o z'peł)oFG :ażde* rze(zy #o"m

+ W ory1")a7e2 _a'# 8e"de) òr"1e) ha'pt#t""(:e)V 0z)a(za to pradopodo8)"e1r'py para1ra6 poF"C(o)y(5 om"e)"' p"er#zy(5 d' z)am"o) #!d'#ma:' a "C( OO +b? " od ?b,

+>


rodza*' #ta)o"!( po*C("e *edy)"e :a)tytaty``)e #zy#t:oFG + przy :trym"o (zym po"))a da)a rze(z 8yG pomyF7a)e zo#ta*e *'ż z 1ry *a:o o:reF7o)e a

:e#t"a doty(zy ty7:o te1o (zy #zy#t:o (o do te1> *e#t potrze8)e *e#t )"e* zaarte Mome)t 6orma7)y yo8raże)"' pe)e*rze(zy tz) poł!(ze)"e rż)orod)oF(" *ed)"C 8ez o:reF7e)"a (zym ta *ed)"a po="))a 8yG )"e ':az'*e #am przez #"C żad)e* o1o7C J. o8"e:ty)e* (e7ooF("A8#tra5'*e #"C t' 8o"em or*

*ed)" te* *a:o (e7' od te1o (zym da)a rze(z po"))a 8yG " 'myF7eo17!da*!(e1o )"e pozo#ta*e )"( poza #'8"e:ty)! (e7ooF("! przed#ta"e9 TazaF #:az'*e pradz"e )a pe)! (e7ooFG #ta)' przed#ta"e9 podm"o("e a o8rC8"e te1o #ta)' )a pe)e zadoo7e)"e podm"ot' z '*moa)"a da)e* 6ormy

przez yo8ra)"C a7e )"( #:az'*e )a żad)! do#:o)ałoFG przedm"ot' :tryt'ta* )"e zo#ta*e pomyF7a)y za poFred)"(tem po*C("a pe)e1o (e7' Ta: )p1dy #po#trze1am 7e#"e m'raC doo:oła :tre* drzea torz! o8d :oła " )"emam przy tym yo8raże)"a o (e7' a m"a)o"("e o tym że m'raa ta ma #ł'żyGza "e*#:" p7a( ta)e(z)y to #ama 6orma )"e da*e m" )a*m)"e*#ze1o )aet po*C("ao do#:o)ałoF(" Wyo8raża)"e zaF #o8"e 6orma7)e* o8"e:ty)e* (e7ooF(" 8ez (e7't* #ame* ty7:o 6ormy pe)e* do#:o)ałoF(" 8ez #ze7:"e* mater"" " po*C("a o tym z(zym zo#ta*e o)a 'z1od)"o)a (5oG8y m"ała tym 8yG ty7:o "dea pra"dłooF(" o17e #ta)o" yra)! #prze(z)oFG

+ W ory1")a7e2 _der A775e"tV (o tł'ma(zC do#ło)"e przy pomo(y

#zt'(z)e1o pradz"e a7e przy*Cte1o po7#:"e* term")o7o1"" 6"7ozo6"(z)e*



yraz' _#zy#t:oFGV

W I yda)"' )"e ma zda)"a podrzCd)e1o przełożo)e1o przy po

mo(y #ł2 _(5oG8y o17eV

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +><

S!d #ma:' *e#t #!dem e#tety(z)ym t* ta:"m :try )"era #"C )a pod#taa(5#'8"e:ty)y(5 " :tre1o ra(*! determ")'*!(! )"e może 8yG żad)e po*C("e azatem ta:że )"e po*C("e pe)e1o o:reF7o)e1o (e7' D7ate1o też przez p"C:)o *a:o6orma7)! #'8"e:ty)! (e7ooFG )"e roz'm"e #"C 8y)a*m)"e* do#:o)ałoF("przedm"ot' J *a:o rze:omo 6orma7)e* a zarazem *eh)a: m"mo to o8"e:ty)e*(e7ooF("Q po17!d zaF 1ło#z!(y że po*C("a p"C:)a " do8ra rż)"! #"C od #"e8"ety7:o #! 6orm! 7o1"(z)! tz) że p"er#ze z )"(5 *e#t ty7:o mCt)ym a dr'1"e +yra)ym po*C("em do#:o)ałoF(" a7e poza tym #! *ed)a:oe (o do treF(" "po(5odze)"a b po17!d ta:" *e#t )"e'za#ad)"o)y A78o"em (za# )"e 8yło8ym"Cdzy )"m" żad)e* #pe(y6"(z)e* rż)"(y a #!d #ma:' 8ył8y ta: #amo #!dempoz)a(zym *a: #!d :trym 'z)a*e #"C (oF za do8reQ podo8)"e *a: m"!( otym że o#z'#to *e#t (zymF )"e1odz"ym (zło"e: pro#ty op"era #* #!d )amCt)y(5 6"7ozo6 zaF )a yra)y(5 za#ada(5 a 1r')("e rze(zy *ed)a: o8a* )aty(5 #amy(5 za#ada(5 roz'moy(5 M"łem *'ż o tym że #!d e#tety(z)y *e#t#!dem *edy)ym #ym rodza*' " )"e do#tar(za żad)e1o o17e )aet "mCt)e1o poz)a)"a przedm"ot' Poz)a)"e ta:"e do:o)aG #"C może ty7:o poprzez#!d 7o1"(z)yQ

+ W ory1")a7e2 _ d"e er#te 87o## e") èrorre)er d"e ze"te przy (zym _d"eer#teV od)o#"ło8y #"C do _S(5)5e"t a7# e")e 6orma7e #'8"e:t"èZe(:ma##"1:e"tV p"C:)o *a:o 6orma7)a #'8"e:ty)a (e7ooFG zaF _d"eze"teV do _o8"e:t"è Ze(:ma##"1:e"tV o8"e:ty)a (e7ooFG Po)"eaż

*ed)a: "dz"e t' p"er#zym rzCdz"e o prze("#ta"e)"e po*CG a dop"eropoFred)"o przedm"ot przez )"e oz)a(za)y(5 (zytam z1od)"e z Hor7a)deremzam"a#t _d"e er#teV2 _der er#teV a zam"a#t _d"e ze"teV2 _der ze"teV (o od)o#"#"C łaF)"e do po*C("a a to p"er#zym ypad:' do po*C("a p"C:)a *a:o6orma7)e* #'8"e:ty)e* (e7ooF(" zaF dr'1"m do po*C("a o8"e:ty)e*

(e7ooF("

+>J


#!d e#tety(z)y )atom"a#t od)o#" przed#ta"e)"e poprzez :tre da)y *e#t pe"e)przedm"ot ył!(z)"e do podm"ot' " )"e ':az'*e żad)e* łaF("oF(" przedm"ot'



7e(z ty7:o (e7o! 6ormC determ")oa)"' ładz y=o8raże)"oy(5 ł :tre #"C)"m za*m'*! S!d te) d7ate1o też )azya #"C e#tety(z)ym że *e1o ra(*!determ")'*!(! )"e *e#t po*C("e 7e(z od(z'("e przez zmy#ł e)Ctrz)y oe*z1od)oF(" 1rze ładz 'my#łoy(5 :tra może J- 8yG ty7:o od(z'ta%dy8yFmy )atom"a#t (5("e7" )azyaG e#tety(z)ym" mCt)e po*C("a " o8"e:ty)y

#!d :tre1o pod#taC o)e #ta)o"! otrzyma7"8yFmy ")te7e:t :try yda*e #!dy #po#8 zmy#łoy 7'8 zmy#ł :try yo8raża #o8"e #e przedm"oty zapoFred)"(tem po*C("a (o " *ed)ym " dr'1"m ypad:' za"era #o8"e#prze(z)oFG< Władz! torze)"a po*CG )"eza7eż)"e od te1o (zy #! o)e mCt)e(zy yra)e *e#t ")te7e:tQ a (5o("aż do #!d' #ma:' *a:o #!d' e#tety(z)e1opotrze8)y *e#t r)"eż *a: do #zy#t:"(5 #!d ")te7e:t to )"e y#tCp'*e o) #!dz"e tym *a:o ładza poz)a)"a przedm"ot' 7e(z ty7:o *a:o ładza o:reF7a)"a#!d'J " zaarte1o )"m a7e 8ez poFred)"(ta po*C("a przed#ta"e)"a # po=

+ Wed7e I yda)"a2 _(e7o! 6ormC ładz yo8raże)"oy(5c]

Tł'ma(ze to m"e*#(e edł'1 I yda)"a Wed7e II " III2 _o "7e o)a

ty7:o może 8yG od(z'taV

< W I yda)"' )"e ma #ł2 _(o " #prze(z)oFGV

J Wed7e I " II yda)"a zam"a#t _#!d'V2 _te1ożV (o od)o#" #"C do

_przedm"ot'V

- W ory1")a7e2_')d #e")er Hor#t(77')1V (zy7" do#ło)"e2 _" *e1o

przed#ta"e)"ac przy (zym _#e")erV *e1o od)o#"ło8y #"C ed7e reda:(*" IIIyda)"a do _Urte"7V #!d a ed7e reda:(*" I " II yda)"a o (zym 8yła moa poprzed)"m przyp"#"e do _%e1e)#ta)dV przedm"ot 0tż pradz"eprzedm"otem przed#ta"e)"a może 8yG o(zy"F("e ta:że #!d )"e zda*e #"C

*ed)a: 8y Ka)t tym m"e*#(' III y=

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +>?

dł'1 #to#'):' te1o przed#ta"e)"a do podm"ot' " *e1o e)Ctrz)e1o '(z'("a " to

o ty7e o "7e #!d te) moż7"y *e#t podł'1 pe)e1o po#ze(5)e1o pra"dłaO +.

S!d #ma:' )a :tre1o pod#ta"e

*a:"F przedm"ot 'z)a)y zo#ta*e za p"C:)y

pod ar'):"em pe)e1o o:reF7o)e1o po*C("a

)"e *e#t (zy#tym #!dem #ma:'

I#t)"e*! da rodza*e p"C:)a2 p"C:)o o7)e p'7(5r"=t'do à1a " p"C:)o 7" ty7:oza7eż)e p'7(5r"t'do ad5aere)# i P"er#ze )"e za:łada żad)e1o po*C("a o tym



(zym przedm"ot ma 8yGQ dr'1"e za:łada ta:"e po*C("e oraz #to#'*!(! #"C do )"e1odo#:o)ałoFG przedm"ot' P"C:)o p"er#ze1o rodza*' o:reF7a #"C *a:o d7a #"e8"e"#t)"e*!(e p"C:)o te* 7'8 oe* rze(zyQ dr'1"e *a:o z"!za)e

da)"a Kryty:" ładzy #!dze)"a m"ał )a myF7" te1o rodza*' _przed#ta"e)"e #!d'V

Zape)e m"ał )a myF7" to #amo (o I " II yda)"' t* pro#te yo8raże)"eprzedm"ot' a ty7:o przeo(zył e po za#t!p"e)"' #łoa _de##e78e)V te1oż6"1'r'*!(e1o I " II yda)"' przez #łoa _de# Urte"7#V #!d' 6"1'r'*!(e IIIyda)"' _#e")erV za(z)"e #"C od)o#"G zam"a#t do _przedm"ot'V b do _#!d'VD7ate1o też _#e")erV tł'ma(zC )"e _*e1oV 7e(z przez _zaarte1o )"mV

+ W ory1")a7e2 _6re"e S(5o)5e"t 87o## a)5a)1e)de S(5o)5e"tV

Przełoże)"e term")' _a)5a)1e)de S(5)5e"tV )a *Czy: po7#:" #pra"a

poaż)e tr'd)oF(" Do#ło)e *e1o tł'ma(ze)"e *a: )p przez _p"(:)o

do(zep"o)o 8rzm" dz"a(z)"e a po)adto może )a#'aG o8(! Ka)to"

myF7 *a:o8y ty7:o to p"C:)o #ta)o"ło :a7"6":a(*C przedm"ot ")dy

"d'a7)y(5 " *a:o ta:"e 8yło )"m" 'ar'):oa)e a )atom"a#t _p"C:)o

o7)eV roz'm"a)e 8yG m"ało )a modłC p7ato9#:"e* "de" p"C:)a *a:o

p"C:)o _#amo #o8"eV D7ate1o też tł'ma(zC te) term") przez _p"C:)o

za7eż)eV (o )"e tym #top)"' )a#'a oo )"epoż!da)e #:o*arze)"e

a :ażdym raz"e 8rzm" )at'ra7)"e*

Wed7e I " II yda)"a zam"a#t _d"e Arte) der er#te)V rodza*e

p"er#ze1o2 _d"e er#ter) p"er#ze

+>.


J, z pe)ym po*C("em p"C:)o 'ar'):oa)e przy p"#ya)e *e#t przedm"otompodpada*!(ym pod p> *e("e pe)e1o #z(ze17)e1o (e7'

K"aty )a7eż! do o7)e1o p"C:)a przyrody i $a:! rze(z! ma 8yG :"at te1opoza 8ota)":"em )":t (5y8a )"e "e " )aet 8ota)": :try rozpoz)a*e :"e("eor1a) rozrod(zy ;e*r'(5t')1#or1a) roF7")y )"e 8"erze te1o (e7' )at'ra7)e1opod 'a1C tedy :"edy y da*e o :"ata(5 #!d )a pod#ta"e #ma:' U

pod#tay te1o #!d' )"e za:łada #"C "C( żad)e* do#:o)ałoF(" żad)e*e)Ctrz)e* (e7ooF(" do :tre* od)o#"ło8y #"C poł!(ze)"e rż)orod)oF("



*ed)! (ałoFG W"e7e 1at'): pta: pap'1a :o7"8er ra*#:" pta: 7"(z)e#:or'p"a:" mor#:"e #! d7a #"e8"e p"C:)em #")d S(5o)=5e"te) )"e 8Cd!(ym (a7ełaF("oF("! przedm"ot' o:reF7o)e1o (o do #e1o (e7' podł'1 po*CG 7e(zpodo8a*!(ym #"C *a:o o7)e " #amo d7a #"e8"e Ta: )p ry#'):" a 7a 1re(!'e =or)ame)t 7"F("a#ty )a opraa(5 7'8 )a pap"eroy(5 tapeta(5 "td #ame d7a #"e8"e

)"( )"e oz)a(za*!Q )"e przed#ta"a*! o)e )"(ze1o żad)e1o przedm"ot'podpada*!(e1o pod pe)e o:reF7o)e po*C("e " #! o7)ym p"C:)em Moż)a t'r)"eż za7"(zyG to (o m'zy(e )azya #"C 6a)taz*oa)"em 8ez temat' a)aet #ze7:! m'zy:C 8ez te:#t' <

+ W ory1")a7e2 _#")d 6re"e Nat'r#(5)5e"te)V

a 7a 1re(!'e2 da)"e* 'żya)e o:reF7e)"e or)ame)t' za)e1o

mea)drem

< Wed7e I " II yda)"a zam"a#t _6a)taz*oa)"emV2 _6a)taz*am"VKo)te:#t przema"a za tym że Ka)t przez _6a)taz*oa)"eV )"e ro

z'm"ał t' "mpro"zoa)"a *a: też przez _6a)taz*eV )"e roz'm"ał #pe(y

6"(z)e* 6ormy m'zy(z)e* o #o8od)e* :o)#tr':(*" R)"eż yraz

_tematV )"e y#tCp'*e t' z)a(ze)"' m'zy:o7o1"(z)ym 7e(z ma

oz)a(zaG temat pozam'zy(z)y )p 7"tera(:" :try ma zo#taG przy

pomo(y m'zy:" _"7'#troa)yV _przed#ta"o)yV _3a)taz*oa)"eV (zy"

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +>

ydaa)"' #!d' o o7)ym p"C:)"e tz) (o do ae* ty7:o 6ormy #!d #ma:' *e#t(zy#ty N"e za:łada 2( t' a)" po*C("a *a:"e1oF (e7' do :tre1o m"ała8y da)em'przedm"oto" #ł'żyG rż)orod)oFG a)" te1o ?> (> rzedm"ot te) m"ał8yprzed#ta"aGQ #:'te: 8ył8y 8o"em ta:" że #o8oda yo8ra)" :tra )"e*a:o8a" #"C o17!da)"em :#ztałt' '7e1ła8y ty7:o o1ra)"(ze)"' Natom"a#t p"C:)o(zło"e:a a tym p"C:)o mCż(zyz)y :o8"ety 7'8 dz"e(:a p"C:)o :o)"a 7'88'dy):' :oF("oła pała(' ar#e)ał' (zy a7ta)y za:łada po*C("e (e7' :tryo:reF7a (zym da)a rze(z ma 8yG a tym #amym po*C("e *e* do#:o)ałoF("Q *e#t toteż d7ate1o ty7:o p"C:)o za7eż)e Podo8)"e *a: poł!(ze)"e przy*em)oF(" (z'("a zp"C:)em :tre łaF(""e doty(zy ty7:o 6ormy #tało )a prze#z:odz"e (zy#toF("#!d' #ma:' ta: z) teraz poł!(ze)"e do8ra te1o m"a)o"("e do (ze1orż)orod)oFG #ł'ży #amem' przedm"oto" z 'a1" )a *e1o (e7 z p"C:)em #z:odz"(zy#toF(" te1o #!d'

Moż)a 8y )p "e7e 6orm podo8a*!(y(5 #"C 8ezpoFred)"o )ao(z)oF("za#to#oaG do *a:"e*F 8'do7" 1dy8y 8'do7a ta )"e m"ała 8yG :oF("ołemQ moż)a



8y *a:!F po#taG 'p"C:#zyG #ze7:"e1o rodza*' ozd8:am" oraz 7e::"m" (5o("ażre1'7ar)ym" 7")"am" *a: to (zy)"! Nooze7a)d(zy(y #ym tat'aż' 1dy8ypo#taG

_6a)taz*eV _8ez temat'V z)a(zy t' "C( ty7e (o m'zy:a _a8#o7't)aV

prze(""e9#t"e do _pro1ramoe*V Wyraz _te:#tV re#z("e 8"erze Ka)t z)a(ze)"' 8ardzo #zero:"m o8e*m'*!(ym zar)o te:#t (5odz!(y #:ładp"eF)" oper "td *a: też pozam'zy(z)y _tematV m'zy:" pro1ramoe* %dy8y8o"em 8rał 1o ył!(z)"e p"er#zym z ty(5 z)a(ze9 )"e 8yło8y zroz'm"ałet"erdze)"e że #ze7:a m'zy:a 8ez te:#t' )a7eży do o7)e1o p"C:)a W#za:może )"e po#"adaG te:#t' tym !#:"m z)a(ze)"' a *ed)a: _przed#ta"aGVpe"e) _tematV

+>-


ta )"e 8yła (zło"e:"emQ "))a )atom"a#t mo1ła8y m"eG o "e7e #'8te7)"e*#ze ry#y "8ardz"e* '*m'*!(y ła1od)"e* #zy zary# tarzy 1dy8y )"e m"ała przed#ta"aGmCt=(zyz)y (zy )aet o*o)":a

$I Upodo8a)"e rż)orod)oF(" zaarte* pe)e* rze(zy *e#t ze z17Cd' )ao:reF7a*!(y *e* moż7"oFG (e7 e)Ctrz)y 'podo8a)"em opartym )a po*C("'='podo8a)"e )atom"a#t p"C:)"e *e#t ta:"m :tre )"e za:łada żad)e1o po*C("a7e(z 8ezpoFred)"o ł!(zy #"C z przed#ta"e)"em poprzez :tre przedm"ot *e#"da)y )"e z tym poprzez :tre zo#ta*e pomyF7a)y $eF7" "C( #!d #ma:' zo#ta*e tym dr'1"m 'podo8a)"' 'za7eż)"o)y od (e7' zaarte1o p"er#zym *a:o #!dz"e roz'moym " #:'te: te1o o1ra)"(zo)y to tedy )"e *e#t o) *'ż o7)ym "(zy#tym #!dem #ma:'

Wpradz"e dz"C:" tem' poł!(ze)"' 'podo8a)"a e#tety(z)e1o z roz'moymma: od)o#" tC :orzyFG że zo#ta*e '#ta7o)y " że moż)a (5o("aż )"e *e#t

po#ze(5)y pody:toaG m' od)"e#"e)"' do pe)y(5 z1od)"e z (e7am"o:reF7o)y(5 przedm"ot pe)e pra"dła A7e )"e #! to (za# pra"dła#ma:' 7e(z *edy)"e pra"dła 'z1od)"e)"a #ma:' z roz'mem t* p"C:)a z do8remdz"C:" :trym p"C:)o + #ta*e #"C zdat)ym )arzCdz"em zam"ar' od)"e#"e)"' dodo8raQ #ł'ży o)o tedy do te1o a8y )a#tr* 'my#ł' :try #am #"e8"e 'trzym'*e" po#"ada #'8"e:ty)! aż)oFG po#ze(5)! pod("!1)!G pod te) #po#8myF7e)"a :try da #"C 'trzymaG ty7:o z d'żym y#"ł:"em a7e *e#t o8"e:ty)"epo#ze(5)"e aż)y WłaF(""e *ed)a:

? a)" do#:o)ałoFG )"e zy#:'*e )"( dz"C:" p"C:)' a)"



+ W ory1")a7e II " III yda)"a _*e)e#V oo (o od)o#" #"C do _da# S(5)eV to(o p"C:)e W ory1")a7e I yda)"a )atom"a#t 6"1'r'*e _*e)erV (o od)o#" #"C do_der %e#(5mar:V #ma:

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +>,

)"C:)o dz"C:" do#:o)ałoF(" A7e po)"eaż ypad:' :"edy przed#ta"e)"e przez:tre da)y )am *e#t pe"e) przedm"ot por)'*emy za pomo(! po*C("a

przedm"otem z tym (zym po")"e) o) 8yG )"e da #"C ')":)!G 8y zarazem )"eze#ta"G podm"o("e przed#ta"e)"a z (z'("em (ała zdo7)oFG ładzyyo8raże)"a zy#:'*e )a tym :"edy o8yda #ta)y 'my#ł' ze #o8! #"C z1adza*!

S!d #ma:' 8ył8y od)"e#"e)"' do przedm"ot' o o:reF7o)ym (e7' e)Ctrz)ymty7:o (za# (zy#ty 1dy8y te) :to yda*e #!d )"e m"ał a78o żad)e1o po*C("a otym (e7' a78o #ym #!dz"e od )"e1o a8#tra5oał A7e (za# (5oG ydał8ytra6)y #!d #ma:' o(e)"a*!( przedm"ot *a:o o7)e p"C:)o )araz"ł8y #"C )a)a1a)C " )a zarz't złe1o #ma:' ze #tro)y :o1oF "))e1o :to 'z)a*e p"C:)oda)e1o przedm"ot' ty7:o za łaF("oFG za7eż)! :to 8"erze pod 'a1C (e7przedm"ot' b (5oG :ażdy z )"(5 )a #* #po#8 yda*e #!d tra6)yQ p"er#zypodł'1 te1o (o przed#ta"a #"C *e1o zmy#łom a dr'1" podł'1 te1o (o po#"ada #e* myF7" Za pomo(! te1o rozrż)"e)"a moż)a położyG :re# )"e*ed)em' #poro"m"Cdzy ar8"tram" #ma:' )a temat p"C:)a y:az'*!( "m że *ede) z )"(5 m" op"C:)"e o7)ym a dr'1" o p"C:)"e za7eż)ym że p"er#zy yda*e (zy#ty a dr'1"#to#oa)y #!d #ma:'

O + ?<

0 "dea7e p"C:)a

N"e może "#t)"eG żad)e o8"e:ty)e pra"dło #ma:' :tre za pomo(! po*CGo:reF7ało8y (o *e#t p"C:)e Każdy 8o"em #!d z te1o rdła i *e#t e#tety(z)yQ

+ 0party )a #ma:' Przyp red

++>


tz) że *e1o ra(*! determ")'*!(! *e#t '(z'("e podm"ot' a )"e po*C("e przedm"ot'Po#z':"a)"e *a:"e*F za#ady #ma:' :tra mo1ła8y za pomo(! o:reF7o)y(5 po*CGpodaG o17)e :ryter"'m p"C:)a *e#t tr'dem darem)ym 1dyż to (ze1o #"C #z':a

*e#t )"emoż7"e " #amo #o8"e #prze(z)e Po#ze(5)a zdo7)oFG 'dz"e7a)"a #"C(z'("a podo8a)"a #"C 7'8 )"epodo8a)"a " to ta:a :tra "#t)"e*e 8ez po*C("aQ



*ed)omyF7)oFG (o do te1o '(z'("a o ty7e o "7e *e#t to moż7"e #zy#t:"(5 epo: "7'd przy yo8raża)"' #o8"e pe)y(5 przedm"ot b #zy#t:o to #ta)o"emp"ry(z)e (5oG #ła8e " za7ed"e d7a y#)'a)"a przyp'#z(ze9 y#tar(za*!(e:ryter"'m7 #:az'*!(e że pot"erdzo)y przez przy:łady #ma: po(5odz" z1łC8o:o ':ryte* #zy#t:"m 7'dz"om #p7)e* pod#tay z1od)oF(" ydaa)"'

#!d o 6orma(5 *a:"(5 da)e "m #! przedm"oty

D7ate1o też 'aża #"C )"e:tre ytory #ma:' za e1zemp7ary(z)e b a7e )"e tym z)a(ze)"' *a:o8y #ma: moż)a 8yło )a8yG przez )aF7adoa)"e #ma:'"))y(5 7'dz" Sma: 8o"em m'#" 8yG ładz! a'to)o=SJ m"(z)! te) zaF :to)aF7ad'*e pe"e) zr y:az'*e pradz"e o "7e (zy)" to tra6)"e zrC(z)oFG a7e#ma: o ty7e ty7:o o "7e o zorze tym #am potra6" ydaG #!dc Z te1o y)":a

*ed)a: że )a*yż#zy zr

c Wzory #ma:' o "7e "dz"e o #zt':" po#ł'1'*!(e #"C #łoem po"))y 8yG#6orm'łoa)e *Czy:' martym " '(zo)ymQ martym d7ate1o 8y )"e m'#"ały'7e1aG zm"a)om *a:"m )"e'(5ro))"e pod7e1a*! *Czy:" żye (o #pra"a żeyrazy y#z':a)e ed7e A'#dr'(:e #ta*! #"C 8a)a7)e po#po7"te przeżya*! #"Ca )oo'torzo)e ty7:o )a :rt:" (za# (5odz! o8"e1Q '(zo)ym zaF d7ate1o8y m"ał 1ramaty:C )"e

+ W yda)"' I " II2 _emp"ry(z)e :ryter"'mV

W ory1")a7e2 _ m'## e") #e78#t e"1e)e# Yerm1e) #e")V

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +++

p"erozr #ma:' *e#t ty7:o "de! :tr! :ażdy m'#" ytorzyG #amym #o8"e "ed7e :tre* m'#" o(e)"aG Szy#t:o (o *e#t przedm"otem #ma:' (o *e#tprzy:ładem ydaa)"a #!d )a pod#ta"e #ma:' a )a=ret #am #ma: ':ażde1o _IdeaV oz)a(za łaF(""e po*C("e roz'moe a _"deałV b yo8raże)"e(ze1oF *ed)o#t:oe1o *a:o *e#te#ta ade:at)e1o pe)e* "de" D7ate1o też]p"erozr #ma:' :try op"era #"C o(zy"F("e )a )"eo:reF7o)e* "de" roz'm' ope)ym ma:#"m'm a7e )"e może 8yG '*Cty za pomo(! po*CG 7e(z ty7:oyo8rażo)y *ed)o#t:oym przed#ta"e)"' ')ao(z)"a*!(ym może 8yG

)aza)y 7a(ze* "deałem p"C:)a :tre1o pradz"e )"e po#"adamy a7e :try#taramy #"C #o8"e ytorzyG ;Cdz"e to *ed)a: ty7:o "deał yo8ra)" a tod7ate1o łaF)"e że )"e op"era #"C )a po*C("a(5 7e(z )a ')ao(z)"a*!(ymprzed#ta"e)"'Q ładz! zaF ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a *e#t yo8ra)"a b

$a:że "C( do(5odz"my do ta:"e1o "deał' #[ p"C:)a A pr"or" (zy emp"ry(z)"e Ada7e*2 *a:" rodza* p"C:)a )ada*e #"C do "deał'

Przede #zy#t:"m )a7eży zaz)a(zyG że p"C:)o d7a :tre1o #z':aG mamy"deał' )"e może 8yG p"C:)em o7)ym à1e 7e(z m'#" 8yG p"C:)em '#ta7o)ymza pomo(! po*C("a o8"e:ty)e* (e7ooF(" " (o za tym "dz"e b m'#" )a7eżeG doprzedm"ot' z'peł)"e (zy#te1o #!d' #ma:' 7e(z oparte1o (zCF("oo )a roz'm"e+

Z)a(zy to że *a:"e:o7"e: 8yły8y motyy %r"")de ydaa)"a #!d' o "dea7e#zCdz"e m'#" tam ' pod=



pod7e1a*!(! :apryF)ym zm"a)om mody 7e(z za(5o'*!(! #e )"ezm"e))epra"dła

+ W ory1")a7e2 z'm Te"7 ")te77e:t'"erte# %e#(5ma(:#'rte"7

Wed7e I " II yda)"a zam"a#t _za(5o'*!(!V b _ma*!(!V

m' a poa"'1 o$(reF7o)y(: po*CG o:reF7a*!(a a pr"or" (e7 )a:trym op"era [Xl e)Ctrz)a moż7"oFG przedm"ot' Ideał' p"C:)y(5 :"atp"C:)e1o 'me87oa)"a p"C:)e1o "do:' )"e da #"C pomyF7eG A7e )"e moż)ata:że yo8rażaG #o8"e "deał' p"C:)a za7eż)e1o od o:reF7o)y(5 (e7 )pp"C:)e1o dom' m"e#z:a7)e1o p"C:)e1o drzea p"C:)e1o o1rod' "td a toprzyp'#z(za7)"e d7ate1o że (e7e te + )"e #! przez #e po*C("e do#tate(z)"eo:reF7o)e " '#ta7o)e #:'te: (ze1o (e7ooFG *e#t t' )"ema7 ta: o7)a $re" *a:

ypad:' o7)e1o p"C:)a Ty7:> to (o #o8"e #amym po#"ada (e7 #e1o"#t)"e)"a r* (zło"e: :try za pomo(! roz'm' #am #o8"e y z)a(z!( może (e7ea tam 1dz"e m'#" *e (zerpaG ze ?. #po#trzeże9 ze)Ctrz)y(5 'm"e *ed)a:ze#ta"G *e z (e7am" "#tot)ym" " o17)ym" oraz ydaG e#tety(z)y #!d o "(5z1od)oF(" z )"m" b*edy)"e (zło"e: )ada*e #"C Frd #zy#t:"(5 przedm"otF"ata )a "deał p"C:)a ta: *a: *edy)"e 7'dz:oFG *e1o o#o8"e *a:o ")te7"1e)(*a)ada*e #"C )a "deał do#:o)ałoF("

Do te1o *ed)a: potrze8)e #! d"e rze(zy2 po p"er#ze e#tety(z)a "dea )ormy a8Cd!(a *ed)o#t:o! da)! )ao(z)! yo8ra)" " przed#ta"a*!(a :ryter"'m *e1o< o(e)y ;e'rte"7')1 *a:o *e#te#ta )a7eż!(e1o do pe)e1o #z(ze17)e1o1at'):' z"erz!tQ po dr'1"e "dea roz'moa :tra z (e7 7'dz:oF(" o "7e )"emo1!

ql AUIŁc J $ŁjKA:7

+ W ory1")a7e2 _d"e Ze(:eV (e7e Z1od)"e *ed)a: ze #ł'#z)! po

pra:! Erdma))a (zytam2 _d"e#e Ze(:eV " ta: też tł'ma(zC

W ory1")a7e2 _Norma7"deeV &5odz" t' łaF(""e o to (o )a7eżało8y

)azaG _)orm! "dea7)!V b "dea7)ym o8razem "dea7)ym typemPrzyp red

< W ory1")a7e2 _#e")erV (o )"e!tp7""e od)o#" #"C do _Me)#(5V

(zło"e:

8yG yo8rażo)e #po#8 zmy#łoy (zy)" za#adC y *e1o + po#ta(" poprzez :tr!(e7e te o8*a"a*! \ *a:o (oF (o *e#t "(5 y#tCp'*!(ym z*a"#:' l*aer)

Idea )ormy m'#" #e e7eme)ty #:łada*!(e )a po#taG z"erzC("apo#z(ze17)e1o rodza*' (zer=lG z doF"ad(ze)"aQ a7e )a*"C:#za (e7ooFG :o)=



tr':(*" po#ta(" :tra )adaała8y #"C )a po#ze(5)e :ryter"'m e#tety(z)e*o(e)y :ażde* *ed)o#t:" te1o 1at'):'c o8raz :try )"e*a:o #po#8 zam"erzo)yz)a7azł #"C ' pod#tay te(5)":" przyrody " :trem' ade:at)y *e#t ty7:orodza* *a:o (ałoFG a )"e odrC8)"e *a:aF *ed)o#t:a b o8raz te) zaarty *e#t

*ed)a: ty7:o "de" te1o :try yda*e o(e)C "de" :tra może *ed)a: raz ze

#ym" propor(*am" 8yG *a:o "dea e#tety(z)a z'peł)"e ") eo)(reto przed#ta"o)a pe)ym #ł'ż!(ym za zr o8raz"e A8y '(zy)"G pe)e* ? m"erzezroz'm"ałym *a: #"C to dz"e*e :tż 8o"em zdoła ydrzeG przyrodz"e (ałe*peł)" *e* ta*em)"(C #pr8'*my ytł'ma(zyG to p#y(5o7o1"(z)"e

Na7eży t' zaz)a(zyG że yo8ra)"a #po#8 z1oła d7a )a# )"epo*Cty 'm"e przyda)e* o:az*" " to )aet po 'pły"e dł'1"e1o (za#' yołaG po)o)"e )"e ty7:oz)a:" po*CG a7e ta:że odtorzyG o8raz " po#taG przedm"ot' #poFrd )"ez7"(zo)e*"7oF(" przedm"ot rż)y(5 1at'): a78o też *ed)e1o " te1o #ame1o 1at'):'Q (o"C(e* *eF7" 'my#ł #:ło))y *e#t do por)a9 'm"e o)a też ed7e #ze7:"e1o

pradopodo8"e9#ta rze(zy"F("e (5oG #po#8 )"ey#tar(za*!(y d7aF"adomoF(" #pra"G że o8razy )a:łada*! #"C )"e=

+ W ory1")a7e2 _e")erV pe)e* (o Erdma)) #ł'#z)"e za#tCp'*e

przez _#e")erV *e1o od)o#z!(e #"C do _Me)#(5V (zło"e: P po

przed)"! 'a1C

Wed7e I yda)"a _reprod':oaG " #pra"Gc

Ka)t b Kryty:a "adzy #!dze)"a ,

++J


*a:o *ede) )a dr'1" oraz ydo8yG dz"C:" :o)1r'et"("* "e7' o8raz te1o

#ame1o 1at'):' o8raz poFred)" :try #ł'ży #zy#t:"m za #p7)y _m"er)":VKtoF )p "dz"ał ty#"!( doro#ły(5 mCż(zyz) $eF7" ze(5(e o) teraz ydaG #!d o "(5)orma7)e* "e7:oF(" :tre* o(e)y )a7eży do:o)aG #po#8 por)a(zy toed7e me1o m)"ema)"a yo8ra)"a #pra" że d'ża "7(FG o8raz może )aet(ały te) ty#"!( )a:łada #"C *ede) )a dr'1"Q a *eF7" o7)o m" za#to#oaG przy tyma)a7o1"C do opty(z)e1o #po#o8' przed#ta"a)"a to prze#trze)" :tre*)a*"C:#za "(5 "7oFG po:ry*e #"C ze #o8! " 1ra)"(a(5 o8rC8"e :try(5po"erz(5)"a o:aże #"C "7'm")oa)! )a*1CF("e* )a )"! )ałożo)ym :o7orem'"do(z)" #"C "e7:oFG poFred)"a :tra zar)o (o do y#o:oF(" *a: " #zero:oF("8Cdz"e r)"e odda7o)a od #:ra*)e* 1ra)"(y po#ta(" )a*"C:#zy(5 *a: "

)a*m)"e*#zy(5 I to łaF)"e *e#t po#taG odpo"ada*!(a p"C:)em' mCż(zy)"e To#amo dało8y #"C 'zy#:aG #po#8 me(5a)"(z)y tz) przez zm"erze)"e



#zy#t:"(5 ty#"!(a po#ta(" z#'moa)"e "(5 y#o:oF(" #zero:oF(" " 1r'8oF("oraz podz"e7e)"e otrzyma)y(5 #'m przez ty#"!( Wyo8ra)"a )atom"a#t do:o)'*ete1o #ame1o za pomo(! *a:"e1oF dy)am"(z)e1o e6e:t' y)":a*!(e1o z"e7o:rot)e1o '*C("a ta:"(5 po#ta(" "(5 oddz"ałya)"' )a or1a) zmy#ł'e)Ctrz)e1o $eF7" podo8)y #po#8 po#z':amy d7a te1o poFred)"e1o m"t=

t7er) mCż(zyz)y poFred)"e* 1łoy a d7a )"e* poFred)"e1o )o#a "td to po#taG ta7eżeG 8Cdz"e ' pod#tay "de" )ormy + p"C:)e1o mCż(zyz)y :ra*' :trymprzeproadza)o ta:"e por)a)"eQ d7ate1o M'rzy)

+ Wed7e I yda)"a2 _to po#taG ta 8Cdz"e "de! )ormyV

K#"C1C p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ++?

667US" m"eG z :o)"e(z)oF(" ty(5 emp"ry(z)y(5 ar'):a(5 "))! "deC )ormyp"C:)e* po#ta(" + )"ż (zło"e: 8"a6y* a &5"9(zy: "))! )"ż E'rope*(zy: Ta: #amom"ała8y #"C rze(z 1dy8y #zło o zr p"C:)e1o :o)"a 7'8 p#a Pe)e$ ra#y \ b

Ta "dea )ormy )"e zo#tała lyproadzo)a z za(zerp)"Cty(5 z doF"ad(ze)"apropor(*" *a:o o:reF7o)y(5 pra"deł 7e(z prze(")"e dop"ero )a *e* pod#ta"e#ta*! #"C moż7"e pra"dła o(e)y $e#t o)a o8razem (ałe1o 1at'):' ')o#z!(ym#"C m"Cdzy #zy#t:"m" po#z(ze17)ym" rozma"ty #po#8 od #"e8"erż)"!(ym" #"C )ao(z)ym" przed#ta"e)"am" ")dy"d' o8razem :tryprzyroda położyła *a:o p"erozr ' pod#tay #y(5 tor te1o #ame1orodza*' a7e *a: #"C zda*e )"e potra6"ła o#"!1)!G 1o żad)ym z po#z(ze17)y(5")dy"d' Idea ta )"e *e#t żad)ym raz"e peł)ym p"erozorem ?,p"C:)a o8rC8"e da)e1o rodza*' 7e(z ty7:o 6orm! #ta)o"!(! )"eodzo)yar')e: #ze7:"e1o p"C:)a a przeto ty7:o popra)oF("! przed#ta"a)"'1at'):' $e#t o)a *a: )aza)o #ły))e1o _Dory6oro#aV # Po7"=:7eta :a)o)em dote1o #ame1o m(1ła #ł'żyG od)"e#"e)"' do #e1o rodza*' ta:że _KroaVMyro)a A7e d7ate1o łaF)"e )"e może o)a za"eraG )"( #pe(y6"(z)"e(5ara:tery#ty(z)e1oQ ")a(ze* 8o"em )"e 8yła8y "de! )ormy rodza*' To*(ż')ao(z)"a*!(e *e* przed#ta"e)"e )"e podo8a #"C ze z17Cd' )a *e* p"C:)o 7e(zty7:o d7ate1o że )"e y:ra(za prze(" żad)em' z ar'): pod :trym" *edy)"e

*a:aF rze(z da)e1o ro=

+ Wedł'1 I yda)"a2 _"))y "deał p"C:)e* po#ta("V + W I yda)"' )"e ma yraz'_1a)zeV peł)ym , Rze8a przed#ta"a*!(a młodz"e9(a )"o#!(e1o dz"dC

,c

++.




dza*' może 8yG p"C:)a U)ao(z)"a*!(e *e* przed#ta"e)"e *e#t ty7:o a:adem"(:opopra)e #(5'71ere(5t c 0d "de" )ormy te1o (o p"C:)e )a7eży *ed)a: *e#z(zeodrż)"G "deał p"C:)a :try z przyto(zo)y(5 *'" pood możemy #podz"eaG

#"C z)a7eG *edy)"e po#ta(" 7'dz:"e* W )"e* zaF "deał #proadza #"C doyraża)"a te1o (o mora7)e 8ez (ze1o przedm"ot )"e .> m1ł8y podo8aG #"Cpo#ze(5)"e " do te1o *e#z(ze pozyty)"e )"e ty7:o )e1aty)"e *a:"mFa:adem"(:o popra)ym przed#ta"e)"' ')ao(z)"a*!(ym Ze)Ctrz)"e"do(z)y yraz "de" mora7)y(5 :tre rz!dz! e)Ctrz)"e (zło"e:"em możepradz"e 8yG za(zerp)"Cty ty7:o z doF"ad(ze)"aQ a7e do te1o 8y ("e7e#)ym'ze)Ctrz)"e)"' #"C *a:o #:'te: dz"ała)"a te1o (o e)Ctrz)e '"do(z)"G)"e*a:o z"!ze: ty(5 "de" ze #zy#t:"m (o )a#z roz'm "de" )a*yż#ze*(e7ooF(" "!że z do8rem mora7)ym2 #z7a(5et)oFG d'#zy a78o (zy#toFG #"łC 7'8#po:* "td b do te1o potrze8a a8y (zy#te "dee roz'm' " "e7:a mo( yo8ra)"

poł!(zyły #"C o#o8"e te1o :to (5(e (5oG8y ty7:o *e o(e)"aG a tym 8ardz"e* 'te1o :try (5(e *e )ao(z)"e

c Łato za'ażyG że tarze do#:o)a7e re1'7ar)e *a:"(5 ma7arz (5Ct)"epo#z':'*e *a:o mode7" zazy(za* )"( )"e m"!Q )"e za"era*! o)e 8o"em )"((5ara:tery#ty(z)e1o " yraża*! ra(ze* "deC rodza*' )"ż #pe(y6"(z)e (e(5y *a:"e*Fo#o8y Te1o rodza*' (e(5y (5ara:tery#ty(z)e doproadzo)e do prze#ady tz))ar'#za*!(e #am! "deC )ormy (e7ooFG rodza*' )o#z! )azC :ary:at'ryDoF"ad(ze)"e też '(zy że oe z'peł)"e re1'7ar)e tarze zapo"ada*!zazy(za* (zło"e:a ta:że " e)Ctrz)"e prze("Ct)e1oQ przyp'#z(za7)"e o "7eo7)o przy*!G że przyroda #tro)"e ze)Ctrz)e* yraża propor(*C #tro)y

e)Ctrz)e* d7ate1o że *eF7" żad)a z dy#propor(*" 'my#ł' )"e y8"*a #"C po)adpropor(*C potrze8)! do #torze)"a (zło"e:a ty7:o o7)e1o od ad to )"emoż)a tam o(ze:"aG )"( z te1o (o )azya #"C 1e)"a7)oF("! :tre* przyrodazda*e #"C od8"e1aG od #y(8 zy(za*)y(5 propor(*" m"Cdzy ładzam" 'my#ł' )a:orzyFG *ed)e* z )"(5

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ++

orzed#ta"G Sł'#z)oFG ta:"e1o "deał' p"C:)a y)":a te#o że )"e poza7a o)

żad)em' poa8o" zmy#ło=em' m"e#zaG #"C do 'podo8a)"a *a:"e ży" do #e1o)rzedm"ot' a7e m"mo to pozo#ta"a m"e*#(e d7a ży=e1o )"m za")tere#oa)"aQ tozaF doodz" że o(e)a ." )a pod#ta"e ta:"e1o :ryter"'m )"1dy )"e może 8yG(zy#to e#tety(z)a " że o(e)a )a pod#ta"e "deał' p"C:)a )"e *e#t #amym ty7:o#!dem #ma:'

De6")"(*a Er:7dr')1 p"C:)a y#)'ta z trze("e1o z)am"e)"a #!d' #ma:'

P"C:)o *e#t 6orm! (e7ooF(" da)e1o przedm"ot' o "7e zo#ta*e o)a )"m#po#trzeżo)a 8ez yo8raże)"a *a:"e1oF (e7' c

&ZWARTE ZNAMIk SMAKU MIAN0WI&IE P0D WZ%LkDEM .



M0DALN0@&I UP0D0;ANIA W PRZEDMI0TA&h "

O +- &o to *e#t moda7)oFG #!d' #ma:'

0 :ażdym przed#ta"e)"' mo1C po"edz"eG2 *e#t przy)a*m)"e* moż7"e że o)o*a:o poz)a)"e poł!(zo)e

c Prze(" te* de6")"(*" moż)a 8y y#')!G ar1'me)t że "#t)"e*! rze(zy :try(5"do(z)a *e#t (e7oa 6orma (5oG )"e rozpoz)a*emy )"(5 "(5 (e7' )pydo8ya)e (zC#to ze #tary(5 mo1"ł )arzCdz"a :am"e))e zaopatrzo)e otr

*a:8y )a trzo)e:Q )arzCdz" ty(5 (5o("aż :#ztałt "(5 yra)"e #:az'*e )a(e7ooFG :tre* (e7' #"C )"e z)a )"e 'z)a*emy *e#z(ze przez to #amo za p"C:)e

$ed)a:że *'ż #amo to że 'ażamy *e za dz"eło r!: 7'dz:"(5 K')#ter:y#tar(za 8yFmy m'#"e7" przyz)aG że :#ztałt "(5 od)o#zo)y *e#t do *a:"e1oFzam"ar' " o:reF7o)e1o (e7' Toteż "do: "(5 )"e 8'dz" )a# 8ezpoFred)"e1o

+ Wed7e I " II yda)"a2 _ przedm"o("ec

++-


*e#t z roz:o#z! 0 tym (o )azyam przy*em)ym poq "adam że rze(zy"F("e8'dz" e m)"e roz:o#z Natf m"a#t o p"C:)"e #!dz" #"C że pozo#ta*(o)o :o)"e(z)y z"!z:' z 'podo8a)"em Ato7" :o)"e(z)oFG ta *e#t #z(ze17)e1orodza*'2 )"e *e#t to teorety(z)a o8"e: ty)a :o)"e(z)oFG :tra poza7a#t"erdz"G a pr"or" że :ażdy od(z'*e to 'podo8a)"e przedm"o("e :try )azyamp"C:)ym N"e *e#t to r)"eż :o)"e(z)oFG pra:ty(z)a 1dz"e dz"C:" po*C("om(zy#te* roz'moe* o7" #ł'ż!(e* za pra"dło "#totom #o8od)"e dz"ała*!(ym'podo8a)"e to *e#t :o)"e(z)ym )a#tCp#tem pe)e1o o8"e:ty)e1o praa " )"eoz)a(za )"( "))e1o *a: ty7:o to że po"))"Fmy 8ezar'):oo 8ez *a:"e1oFda7#ze1o zam"ar' pe"e) #po#8 po#tCpoaG Ko)"e(z)oFG tC *a:o

:o)"e(z)oFG pomyF7a)! #!dz"e e#tety(z)ym możemy )azaG ty7:oe1zemp7ary(z)! t* :o)"e(z)oF("! yraże)"a przez #zy#t:"(5 apro8aty .< )ape"e) #!d 'aża)y za przy:ład *a:"e1oF po#ze(5)"e aż)e1o a7e )"eda*!(e1o #"C #6orm'łoaG pra"dła Po)"eaż #!d e#tety(z)y )"e *e#t #!demo8"e:ty)ym " poz)a(zym :o)"e(z)oFG ta )"e może 8yG yproadzo)a zo:reF7o)y(5 po*CG )"e *e#t zatem apody:ty(z)a Tym m)"e* da #"C o)ay)"o#:oaG z po#ze(5)oF(" doF"ad(ze)"a z z'peł)e* z1od)oF(" #zy#t:"(5#!d doty(z!(y(5 p"C:)a da)e1o przedm"ot' &5odz" 8o"em )"e ty7:o o to żedoF"ad(ze)"e )"e zdołało8y zape)e do#tar(zyG )a to do#tate(z)"e 7"(z)y(5dood a7e r)"eż o to że )a emp"ry(z)y(5 #!da(5 )"e da #"C oprzeGpo*C("a :o)"e(z)oF(" ty(5 #!d



'podo8a)"a Natom"a#t :"at )p t'7"pa) 'aża)y *e#t za p"C:)y po)"eażpatrz!( )a9 #t"erdzamy pe)! (e7ooFG :tra ed7e )a#ze1o o )"e* #!d' )"eod)o#" #"C "o żad)e1o o17e (e7'

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ++,

O +,

S'8"e:ty)a :o)"e(z)oFG *a:! przyp"#'*emy #!do" #ma:' *e#t ar'):oa

S!d #ma:' "mp't'*e :ażdem' że yraz" )a9 z1odC :ażdy :to 'z)a*e (oF zap"C:)e pra1)"e 8y #zy#(y 'aża7" że po"))" (5a7"G da)y przedm"ot " r)"eż'z)aaG 1o za p"C:)y Ta: "C( po"))oFG #!dz"e e#tety(z)ym )aet tedy1dy "#t)"e*! #zy#t:"e da)e potrze8)e do yda)"a #!d' ypo"ada)a *e#t

*ed)a: ty7:o ar'):oo Za8"e1amy o z1odC #zy#t:"(5 1dyż mamy do te1o b#zy#t:"m #p7)! b pod#taC I mo17"8yFmy 7"(zyG )a tC z1odC 1dy8yFmyty7:o m"e7" za#ze pe)oFG że da)y przypade: zo#tał tra6)"e pod("!1)"Cty podo! pod#taC *a:o pod pra"dło rz!= .J dz!(e apro8at!

O >

War'):"em :o)"e(z)oF(" *a:! #'po)'*e #!d #ma:' *e#t "dea _#e)#'#(omm')"#V+

%dy8y #!dy #ma:' po#"adały ta: *a: #!dy poz)a(ze o:reF7o)! za#adCo8"e:ty)! to te) :to 8y

+ W ory1")a7e2 _%eme")#"))V (o #ta)o" do#ło)e przetł'ma(ze)"e )a *Czy:)"em"e(:" ła("9#:"e1o term")' _#e)#'# (omm')"#V z17 1re(:"e1o B0IHYa"a"5*a"( Term") te) y#tCp'*e dz"e*a(5 6"7ozo6"" )ader rozma"ty(5z)a(ze)"a(5 P"erot)"e a #z(ze17)oF(" ' Ary#tote7e#a oz)a(zał o) *a:"Fzmy#ł :oordy)'*!(y raże)"a od8"era)e przez po#z(ze17)e zmy#ły " ł!(z!(y *e yo8raże)"e przedm"ot' R)"eż oz)a(zał ")tro#pe:(y*)! F"adomoFG te1oyo8raże)"a W )o#ze* 6"7ozo6"" )atom"a#t oz)a(za o) przeaż)"e m)"e* "C(e*to (o pop'7ar)"e )azya #"C _zdroym roz#!d:"emV (zy7" #p7)y #zy#t:"m7'dz"om za#8 po*CG " prze:o)a9] W *e#z(ze zaF "))ym z)a(ze)"' y#tCp'*e o)

t'ta* *a:o ma*!(y oz)a(zaG zdo7)oFG ydaa)"a o(e)y e#tety(z)e* )a pod=

+>


*e podł'1 te* za#ady ydaał m1ł8y prete)doaG $> te1o 8y *e1o #!d 8ył8ezar'):oo :o)"e(z)y %dy8y zaF b ta: *a: #!dy #ma:' (zy#to zmy#łoe1o



b )"e p> #"adały żad)e* za#ady to "(5 :o)"e(z)oFG o17e )e przy#zła8y)":om' )a myF7 M'#z! o)e przeto m"eG *a:!F za#adC #'8"e:ty)! :tra )apod#ta"e ty7:o '(z'("a a )"e po*CG (5oG #po#8 po#ze(5)"e aż)yo:reF7ała8y (o #"C podo8a 7'8 )"e podo8a Ta:! za#adC moż)a 8y *ed)a: 'ażaGty7:o za #e)#'# (omm')"# :try #po#8 "#tot)y rż)" #"C od zdroe1o

roz#!d:'i )azya)e1o )"e:"edy r)"eż #e)#'# (omm')"# (om=mo) #e)#e Zdroy roz#!de: 8o"em yda*e #!dy = )"e )a pod#ta"e '(z'("a 7e(z za#ze)a pod#ta"e po*CG (5oG oparty(5 zazy(za* ty7:o )a )"e*a#)o przed#ta"o)y(5za#ada(5 <

#ta"e #ame1o '(z'("a a7e prze("eż #po#8 po#ze(5)"e aż)y (zy7" #p7)!#zy#t:"m 7'dz"om dy#pozy(*C emo(*o)a7)! Ka)t yra)"e też odrż)"a tCzdo7)oFG od _zdroe1o roz#!d:'c *a:o yda*!(e1o #!dy )"e )a pod#ta"e'(z'("a 7e(z po*CG a(z:o7"e: zazy(za* ty7:o )"e*a#)y(5 N"epodo8)a zatemtł'ma(zyG tym ypad:' _%eme")#"))V przez _zdroy roz#!de:V Z 'a1" zaF

)a o "e7e ("aF)"e*#ze z)a(ze)"e *a:"e po#"ada po7#:" yraz _zmy#łV por)y)"' ze z)a(ze)"em *a:"e po#"ada ła("9#:" _#e)#'#V " )"em"e(:" _S"))V)"ełaF("e 8yło8y też tł'ma(ze)"e do#ło)e przez _zmy#ł #p7)yV W 8ra:'"C( łaF("e1o po7#:"e1o odpo"ed)":a zm'#zo)y *e#tem tł'ma(zyG t'_%eme")#"))V przy pomo(y ła("9#:"e1o *e1o odpo"ed)":a :trym zre#zt!po7#:a 7"terat'ra 6"7ozo6"(z)a )"e*ed)o:rot)"e po#ł'1'*e #"C *a:om"Cdzy)arodoym 6"7ozo6"(z)ym term")em te(5)"(z)ym

+ W ory1")a7e2 ̀ om 1eme")e) Her#ta)de

W ory1")a7e2 _%eme")#")) #e)#'# (omm')"#V Po)"eaż %eme")=

#")) tł'ma(zC o8e( 8ra:' odpo"ed)"e1o po7#:"e1o yraże)"a przy

pomo(y ła("9#:"e1o term")' 'm"e#z(zam )a"a#"e a)1"e7#:" *e1o od

po"ed)": 'żya)y zre#zt! )a r)" z ła("9#:"m term")em *a:o term")

te(5)"(z)y r)"eż o8rC8"e "))y(5 *Czy:

- Wed7e I yda)"a2 _ (5oG zazy(za* )a )"(5 *a:o )a ty7:o )"e*a#)oprzed#ta"o)y(5 za#ada(5V

K#"1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ++

"C( ty7:o przy założe)"' że "#t)"e*e ta:" #e)#'# mm')"# przez (o *ed)a:roz'm"emy )"e *a:"F zmy#ł zeW)(trz)y 7e(z #:'te: ypłya*!(y z o7)e* 1ry )a=zy(5 ładz poz)a(zy(5 b ty7:o przy założe)"' .# )otarzam ta:"e1o #e)#'#(omm')"# może 8yG yda)y #!d #ma:'

O+

&zy moż)a #po#8 'za#ad)"o)y za:ładaG "#t)"e)"e _#e)#'# (omm')"#V



Poz)a)"e " #!dy raz z toarzy#z!(ym "m prze:o)a)"em po"))y m"eG zdo7)oFGpo#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"CQ prze(")ym 8o"em ypad:' )"eprzy#ł'1"ała8y "m z1od)oFG z przedm"otem2 8yły8y o)e #zy#t:"e (zy#to#'8"e:ty)! 1r! ładz yo8raże)"oy(5 ta: łaF)"e *a: te1o yma1a#(epty(yzm $eF7" *ed)a: poz)a)"e ma m"eG zdo7)oFG 'dz"e7a)"a #"C to ta:że #ta)

'my#ł' tz) '#po#o8"e)"e ładz poz)a(zy(5 do poz)a)"a o17e b am"a)o"("e propor(*a *a:a (e(5oaG m'#" przed#ta"e)"e za :tre1opoFred)"(tem da)y *e#t pe"e) przedm"ot a8y m( '(zy)"G ze9 poz)a)"e bta:że '#po#o8"e)"e to m'#" m"eG zdo7)oFG po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"CQ 8ez)"e1o 8o"em *a:o #'8"e:ty)e1o ar'):' poz)a)"a )"e mo17"8yFmy otrzymaGpoz)a)"a *a:o #:'t:' I ta: też "#to("e dz"e*e #"C za#ze 1dy da)y przedm"otproadza za poFred)"(tem zmy#ł r'(5 yo8ra)"C (e7' poł!(ze)"ate1o (o rż)orod)e a yo8ra)"a b ")te7e:t r (e7' ze#po7e)"a te*rż)orod)oF("+ *ed)oFG

+ W ory1")a7e2 der#e78e) te*że (o od)o#"ło8y #"C do E")8"7d')1#=:ra6tyo8ra)"a Ka)t ma t' *ed)a: ra(ze* )a myF7" 6'):(*C ")te7e:t' #:"eroa)! )aprzed#ta"a*!(y #"C yo8ra)" przedm"ot poł!(zo)!

+


I

po*C("a Ato7" '#po#o8"e)"' ładz poz)a(zy(5 przy #ł'1'*! b za7eż)"e odrozma"toF(" da)y(5 )am przed=.. m"ot b rozma"te propor(*e N"em)"e* *ed)a:m'#" "#t)"eG ta:a propor(*a :tre* te) e)Ctrz)y #to#')e: *e#t)a*:orzy#t)"e*#zy d7a oży"e)"a o8' ładz 'my#ł' *ed)e* przez dr'1! *eF7" "dz"eo poz)a)"e da)y(5 przedm"ot o17eQ '#po#o8"e)"e to zaF )"e może 8yG

o:reF7o)e "))y #po#8 *a: ty7:o przez '(z'("e )"e podł'1 po*CG S:oro "C(#amo to '#po#o8"e)"e a tym #amym " *e1o od(z'("e przy da)ym yo8raże)"'m'#" m"eG zdo7)oFG po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C zdo7)oFG zaF po#ze(5)e1o'dz"e7a)"a #"C '(z'("a za:łada #e)#'# (omm')"# b to możemy #po#8'za#ad)"o)y przy*!G *e1o "#t)"e)"e " to m"a)o"("e )"e op"era*!( #"C )ao8#era(*a(5 p#y(5o7o1"(z)y(5 7e(z *a:o :o)"e(z)y ar')e: moż7"oF("po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C )a#ze1o poz)a)"a (o m'#" 8yG założo)e :ażde*7o1"(e " :ażde* za#adz"e poz)a)"a :tra )"e *e#t #(epty(z)!

Ko)"e(z)oFG po#ze(5)e* z1ody

pomyF7a)a #!dz"e #ma:' *e#t :o)"e(z)oF("! #'8"e:ty)a



:tra przy założe)"' _#e)#'# (omm')"#V

przed#ta"a)a *e#t *a:o o8"e:ty)a

We #zy#t:"(5 #!da(5 )a :try(5 pod#ta"e 'z)a*emy (oF za p"C:)e )"epoza7amy )":om' 8yG "))e1o zda)"a (5oG )"e op"eramy )a#ze1o #!d' )apo*C("a(5 . 7e(z ty7:o )a )a#zym '(z'("'Q '(z'("e to za:ładamy

razem rż)orod)oFG a )"e )a yo8ra)"C *a:o ta:! " d7ate1o (zytam z1od)"e zHor7a)derem zam"a#t _der#e78e)V2 _de##e78e)V (o od)o#" #"C do _da#Ma))"16a7t"1eV

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +<

"C( t' ' pod#tay )"e*a:o '(z'("e o#o8"#te 7e(z *a:o #zy#t:"m #p7)e Te)

#e)#'# (omm')"# zaF o "7e #peł)"aG ma ta:"e zada)"e )"e może 8yG oparty )adoF"ad(ze)"'Q prete)d'*e 8o"em do te1o 8y 'pra)"aG )a# do ydaa)"a#!d za"era*!(y(5 pe)! po"))oFG N"e m" że :ażdy z1odz" #"C z )a#zym#!dem 7e(z że po")"e) #"C z )"m z1odz"G Se)#'# (omm')"# "C( :tre1o #!dprzyta(zam t'ta*+ *a:o przy:ład me1o #!d' #ma:' " :trem' z te1o pood'przyp"#'*C aż)oFG e1zemp7ary(z)! *e#t *edy)"e "dea7)! )orm!Q przy *e*założe)"' moż)a 8y #!d :try 8y #"C z )"! z1adzał oraz yraża)e )"m'podo8a)"e pe)ym przedm"o("e '(zy)"G #ł'#z)"e pra"dłem d7a :ażde1o(zło"e:a Za#ada ta *e#t pradz"e ty7:o #'8"e:ty)a a7e tra:toa)a *a:o#'8"e:ty)"e=po#ze(5)a *a:o "dea :o)"e(z)a d7a :ażde1o mo1ła8y *eF7"

(5odz" o *ed)omyF7)oFG rż)y(5 yda*!(y(5 #!d 7'dz" doma1aG #"C )a r)" zo8"e:ty)! po#ze(5)e* apro8aty o "7e m"ało8y #"C ty7:o pe)oFG że da)yprzypade: zo#tał tra6)"e pod("!1)"Cty pod tC za#adC

TC )"eo:reF7o)! )ormC *a:"e1oF #e)#'# (omm')"# rze(zy"F("e za:ładamyQdoodz" te1o )a#za prete)#*a do ydaa)"a #!d #ma:' &zy rze(zy"#toF(""#t)"e*e ta:" #e)#'# (omm')"# *a:o :o)#tyt'ty)a za#ada moż7"oF("doF"ad(ze)"a (zy też *a:aF yż#za *e#z(ze za#ada roz'm' )arz'(a )am ty7:o

*a:o re1'7aty)! za#adC to .- 8yFmy p"er#zym rzCdz"e d7a yż#zy(5 (e7ytorzy7" #o8"e *a:"F #e)#'# (omm')"#Q (zy zatem #ma: *e#t ładz!

p"erot)! " )at'ra7)! (zy ty7:o "de! *a:"e*F zdo7)oF(" #zt'(z)e* :tr! m'#"mydop"ero )a8yG ta: "ż #!d #ma:' ze #ym "mp'toa)"em po#ze(5)e*

+ Wed7e I yda)"a zam"a#t _t'ta*V2 _#o8"eV

+J




apro8aty 8ył8y "#to("e rze(zy ty7:o po#t'7atem ro z'm' :"er'):'ytorze)"a ta:"e* *ed)omyF7)oF(" '#po#o8"e)"aQ (zy "C( po"))oFG t*o8"e:ty)a :o=)"e(z)oFG z8"eż)oF(" '(z'("a #zy#t:"(5 z '(z'("em :aż=de1o zo#o8)a oz)a(zała8y ty7:o moż7"oFG o#"!1)"e ("a pod tym z17Cdem z1od)oF("a #!d #ma:' #ta)o"ł8y ty7:o przy:ład za#to#oa)"a te* za#ady b te1o

#zy#t:"e1o )"e (5(emy " )"e możemy t' *e#z(ze 8adaG 1dyż m'#"my )a raz"edo:o)aG roz8"or' ładzy #ma:' )a *e* e7eme)ty a8y :o9(' poł!(zyG *e "deC#e)#'#

(omm')"#

\

De6")"(*a Er:7dr')1 p"C:)a y#)'ta z (zarte1o z)am"e)"a #!d' #ma:'

P"C:)e *e#t to (o 8ez pomo(y po*C("a poz)a*e #"C *a:o przedm"ot :o)"e(z)e1o

'podo8a)"aUWA%A 0%LNA D0 PIERWSZE%0 R0ZDZIAŁU ANALITYKI

Wy("!1a*!( o#tate(z)y )"o#e: z doty(5(za#oy(5 a)a7"z o:az'*e #"C że#zy#t:o #proadza #"C do po*C("a #ma:' że #ma: *e#t to ładza ydaa)"a#!d' ., o przedm"o("e *e1o od)"e#"e)"' do o7)e* pra"dłooF(" yo8ra)"

$eF7" tedy #!dz"e #ma:' m'#"my yo8ra)"C rozażaG *e* o7)oF(" z)a(zy topo p"er#ze że 'ażamy *! )"e za odtr(z! za pod7e1a*!(! praom :o*arze)"a7e(z za tr(z! " #amo(zy))! za rdło doo7)y(5 6orm moż7"y(5 da)y(5)ao(z)y(5 Da7e* (5o("aż przy '*moa)"' da)e1o przedm"ot' zmy#ł

yo8ra)"a z"!za)a *e#t o:reF7o)! 6orm! te1o przedm"ot' " o ty7e też )"e *e#t*a: "ma1")a(*"i #o8od)a #e* 1rze to moż7"e *e#t

+ W ory1")a7e2 _"e "m D"(5te)V

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +?

rze("eż *e#z(ze do przy*C("a że przedm"ot może *e* do#tar(zyG ta:"e* łaF)"e6ormy :tra za"era #o8"e

:"e poł!(ze)"e rż)orod)oF(" *a:"e #torzyła8y yo8ra)"a 1dy8y pozo#ta"o)a#o8od)"e #o8"e #ame* torzyła z1od)"e z pra"dłooF("! ")te7e:t' o17eNatom"a#t to że yo8ra)"a *e#t o7)a a *ed)a: #ama przez #"C pra"dłoa tz)że przy#ł'1'*e *e* a'to=)om"a #ta)o" #prze(z)oFG Ty7:o ")te7e:t '#ta)a"aprao $eF7" zaF yo8ra)"a zo#ta*e zm'#zo)a do po#tCpoa)"a podł'1 pe)e1oo:reF7o)e1o praa (za# to (zym ytr *e* po")"e) 8yG (o do #e* 6ormyco:reF7a)e *e#t przez po*C("aQ tedy *ed)a: *a: yże* y:aza)o przedm"otem'podo8a)"a )"e *e#t p"C:)o 7e(z do8ro 'podo8a)"e do#:o)ałoF(" o(zy"F("ety7:o 6orma7)e* #!d zaF )"e *e#t #!dem #ma:' Pra"dłooFG przeto 8ez praa "#'8"e:ty)a z1od)oFG yo8ra)" z ")te7e:tem 8ez o8"e:ty)e* 8Cdz"e mo1ła b

po)"eaż yo8raże)"e od)"e#"o)e zo#ta*e do o:reF7o)e1o po*C("a o przedm"o("e



b "#t)"eG ty7:o razem z o7)! pra"dłooF("! ")te7e:t' :tr! )aza7"Fmy też(e7ooF("! 8ez (e7' oraz ze #o"#tym (5ara:terem #!d' #ma:'

Kryty(y #ma:' zaF przyta(za*! zazy(za* *a:o )a*= T0 pro#t#ze " )a*8ardz"e*)"e#por)e przy:łady p"C:)a :#ztałty 1eometry(z)"e re1'7ar)e )p :oło :adrat

#zeF("a) "td A prze("eż )azya #"C te :#ztałty łaF)"e d7ate1o re1'7ar)ym" że)"e moż)a yo8raz"G #o8"e "(5 ")a(ze* )"ż 'aża*!( *e za ')ao(z)"a*!(eprzed#ta"e)"a pe)e1o o:reF7o)e1o po*C("a :tre dy:t'*e oem' :#ztałto"re1'łC podł'1 :tre* *edy)"e *e#t o) moż7"y $ed)o z do*1a m'#" 8yG zatem8łCd)e2 a78o #!d :ryty: przyp"#'*!(y p"C:)o #pom)"a)ym :#ztałtom a78o)a#z #!d #t"erdza*!(y że d7a p"C:)a

+.


:o)"e(z)! *e#t (e7ooFG )"e oparta )a po*C("' ;e1r"$

N":t (5y8a )"e 8Cdz"e #!dz"ł że pptrze8)y *e#t &ZX "e: o do8rym #ma:' dote1o a8y :#ztał("e :oła z)a7eG "C:#ze 'podo8a)"e )"ż 8y7e *a: )a8az1ra)ym :o)t'rze (zoro8o:' r)o8o(z)ym " pro#to=:!t)ym "C:#ze )"ż :rzyym rż)o8o(z)ym " *a:8y z)"e:#ztał(o)ymQ do te1o 8o"em potrze8a ty7:ozdro=e1o roz#!d:' a )"e #ma:' Tam 1dz"e #t"erdzamy *a:"F zam"ar )p 8yydaG #!d o "e7:oF(" pe)e1o p7a(' a78o 8y 'ezy)"G *a:"mF podz"a7ezroz'm"ałym za*em)y #to#')e: (zCF(" do #"e8"e " (ałoF(" tam po trze8a +:#ztałt re1'7ar)y(5 " to *a: )a*pro#t#zy(5 a 'podo8a)"e op"era #"C tedy )"e8ezpoFred)"o )a "do:' da)e* 6"1'ry 7e(z )a przydat)oF(" *e* do #ze7:"(5moż7"y(5 (et Po:* o F("a)a(5 torz!(y(5 :rzye :!ty ta:"e1oż :#ztałt'po"erz(5)"a o1rod' a )aet #ze7:"e '(5y8"a)"e #ymetr"" zar)o po#ta("z"erz!t )p #torze)"a *ed)oo:"e *a: 8'dy): 7'8 :"et)": )"e podo8a#"C 1dyż #prze(""a #"C (e7o" " to )"e ty7:o pra:ty(z)"e z 'a1" )a pe"e)o:reF7o)y 'żyte: ty(5 rze(zy 7e(z ta:że ze z17Cd' )a #!d *a:" możemy ydaG o

)"(5 z p'):t' "dze)"a " #ze7:"(5 moż7"y(5 zam"ar To #zy#t:o )"eza(5odz" #!dz"e #ma:' :try o "7e *e#t (zy#ty ł!(zy 8ezpoFred)"o z #amymty7:o o17!da)"em przedm"ot' podo8a)"e a8o )"ep(do8a)"e #"C 8ez z17Cd' )a

*a:":o7"e: 'żyte: 7'8 (e7

Pra"dłooFG :tra doproadza do po*C("a pe)e1o przedm"ot' *e#tpradz"e ar'):"em )"ez8Cd)ym

+ Wed7e I yda)"a2 _Tam 1dz"e "#t)"e*e pe"e) zam"ar )p 8y ydaG #!d o"e7:oF(" pe)e1o p7a(' a78o 8y '#ta)o"G podz"a7e za*em)y #to#')e:(zCF(" do #"e8"e " do (a7o"(" tam potrze8aV



K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +

(o)d"t"o #")e 'a )o) '*C("a przedm"ot' *ed)o *edy)e

rzed#ta"e)"e oraz o:reF7e)"a *e1o rż)orod)oF(" *e1o 6orm"e 0:reF7e)"e to *e#t (e7em *eF7" (5odz"

poz)a)"e " od)"e#"e)"' do te1o poz)a)"a *e#t o)o za#ze też poł!(zo)e z'podo8a)"em :tre toarzy#zy z"#z(ze)"' #"C :ażde1o (5oG8y ty7:opro87ematy(z)e1o zam"ar' A7e tedy+ *e#t o)o ty7:o apro8at! roz"!za)"a(zy)"!(e1o zadoFG pe)em' zada)"' a )"e o7)ym " #po#8 )"eo:reF7o)y(e7oym za*moa)"em #*e ładz 'my#łoy(5 tym (o )azyamy p"C:)em przy(zym ")te7e:t #to" )a '#ł'1a(5 yo8ra)" a )"e odrot)"e

W rze(zy :tra moż7"a *e#t ty7:o dz"C:" *a:"em'F zam"aro" 8'dy):' a)aet z"erzC("' m'#" re1'7ar)oFG po7e1a*!(a )a #ymetr"" yrażaG *ed)oFG

)ao(z)oF(" toarzy#z!(! po*C("' (e7' " )a7eży raz z )"m do poz)a)"a Tam *ed)a: 1dz"e (5odz" ty7:o o 'trzyma)"e o7)e* 1ry ładz yo8raża)"a podar'):"em *ed)a: 8y )"e #prze(""ało #"C to ")te7e:to" )p par:a(5de:ora(*a(5 )Ctrz m"e#z:a7)y(5 e #ze7:"e1o rodza*' 1'#to)y(5 #przCta(5"td )a7eży o "7e moż)oF(" ')":aG re1'7ar)oF(" prze*a"a*!(e* #"C *a:o przym'#D7ate1o też #ty7 a)1"e7#:" par:a(5 (zy #ty7 8aro:oy me87a(5 doproadza#o8odC yo8ra)" ra(ze* do 1ra)"(y 1rote#:ooF(" " tym odrz'(e)"'#ze7:"(5 przym'#oy(5 pra"deł dopatr'*e #"C]te1o łaF)"e ypad:' :trym#ma: może tora(5 yo8ra)" '*a)"G #! )a*"C:#z! do#:o)ałoFG

W#zy#t:o (o *e#t #zty)"e re1'7ar)e (o z87"ża #"C do re1'7ar)oF("matematy(z)e* #prze(z)e *e#t z do8rym #ma:"em d7ate1o że )"e zatrzym'*eo:a )a dł'=

+ W I yda)"' )"e ma yraz' _a7#da))V tedy

+-


że* 7e(z o "7e yra)ym *e1o zam"arem )"e *e#t poz)a)"e 7'8 *a:"F o:reF7o)y (e7pra:ty(z)y yoł'*e z)'dze)"e Natom"a#t to (o poza7a )a )"eym'#zo)! a(e7o! 1rC yo8ra)" *e#t d7a )a# za#ze (zymF )oym " )"e przy:rzy #"C)am #ym "do:"em

Mar#de) c m" #ym op8"e S'matry że o7)e p"C:)o przyrody ota(za tam"dza ze#z!d " d7ate1o )"e 8ardzo 1o *'ż po("!1aQ )atom"a#t )apot:a)a przeze9

1łC8" 7a#' p7a)ta(*a :rze p"eprzoy(5 1dz"e ty(z:" po :try(5 p)"e #"C taroF7")a torz! r)o7e1łe a7e*e m"ała d7a9 "e7e 'ro:'Q )o#" o) z te1o że



p"erot)e )"e '*Cte pozor)"e żad)e re1'ły p"C:)o podo8a #"C *a:o odm"a)aty7:o tem' :to #yt *e#t "do:' p"C:)a re1'7ar)e1o A7e y#tar(zyło8y 1dy8y#pr8oał zo#taG przez *ede) ty7:o dz"e9 #e* p7a)ta(*" p"eprz' a8y #"Cprze:o)aG że :"edy ")te7e:t dz"C:" re1'7ar)oF(" droży #"C )a#tr* porz!d:':try *e#t m' za#ze potrze8)y b przedm"ot prze#ta*e 1o 8a"G " y"era ra(ze*

'("!ż7"y przym'# )a yo8ra)"C pod(za# 1dy #e* rż)orod)oF(" aż doz8yt:' rozrz't)a tamte*#za przyroda )"e podporz!d:oa)a ( przym'#o"#zt'(z)y(5 pra"deł może 8ez przery do#tar(zaG po:arm' *e1o #ma:o"Naet F"er1ot pta(ta )"e da*!(y #"C '*!G żad)e pra"dła

< m'zy(z)e zda*e #"C za"eraG "C(e* o7)oF(" " 8ardz"e* po("!1aG )a#z #ma:)"ż Fp"e (zło"e:a y:o)ya)y podł'1 #ze7:"(5 pra"deł #zt':" m'zy(z)e*Q

*eF7" 8o"em Fp"e te) (zC#to " przez dł'ż#zy (za# #"C potarza doz)a*emy o"e7e #zy8("e* '(z'("a prze#yt' Przyp'#z(za7)"e *ed)a: m"e#zamy t' z p"C:)em#ame1o

+ Mar#de) a)1"e7#:" *Czy:oz)a(a " et)o7o1 'r +?J r zr) +-<. a'tor dz"ełapt h"#tory o6 S'matra

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +,

p" to że #pł'(ze#t)"(zymy radoF(" małe1o rzem"łe1o #torze)"aQ Fp"e te)8o"em do:ład)"e

F7adoa)y przez (zło"e:a ta: *a: to )"e:"edy dz"e*e #"C z tre7am" #ło":a

yda*e #"C )am (zymF z1oła poz8a"o)ym #ma:'

Na7eży re#z("e odrż)"G p"C:)e przedm"oty od o"e:)y(5 "do: )aprzedm"oty :try(5 z pood' od7e1łoF(" (zC#to )"e moż)a *'ż yra)"erozpoz)aG Przy o17!da)"' "do: #ma: zda*e #"C t:"G )"e ty7e tym (oyo8ra)"a po7' "dze)"a '*m'*e "7e ra(ze* tym (o może o)a #o8"e przy te*#po#o8)oF(" y"ma1")oaG t* #o"#ty(5 6a)taz*a(5 :trym odda*e #"C 'my#łpo8'dza)y #po#8 )"eprzera)y rż)orod)oF("! o17!da)! przez o:oQpodo8)"e *a: tedy :"edy patrzymy )a zm"e))e :#ztałty o1)"a pło)!(e1o )a:om"):' 7'8 )a ("(5o #zemrz!(y #tr'my: " (5o("aż żad)e z )"(5 )"e *e#t p"C:)em

ma*! *ed)a: te) 'ro: d7a yo8ra)" że 'trzym'*! *e* #o8od)! 1rC

K#"C1a dr'1a

ANALITYKA WZNI0SŁ0@&I

O<

Prze*F("e od ładzy ydaa)"a #!d o p"C:)"e do ładzy ydaa)"a #!d oz)"o#łoF("



P"C:)o z1od)e *e#t ze z)"o#łoF("! tym że *ed)+ " dr'1"e podo8a #"C #amod7a #"e8"e a )a#tCp)"e tym że *ed)o " dr'1"e )"e za:łada #!d' zmy#łoe1o a)"7o1"(z)"e o:reF7a*!(e1o 7e(z #!d re67e:#y*)y W :o)#e:e)(*" )"e op"era #"C to'podo8a)"e )a (z'(""" ]Emp*")d')1 ta: *a: (z'("e przy*em)oF(" a)" )ao:reF7o)ym po*C("' *a: 'podo8a)"e tym (o do8re a7t m"mo to zo#ta*e o)o

prze("eż od)"e#"o)e do po*CG (5oG 8ez o:reF7e)"a do :try(5 Upodo8a)"e zatem"!że #"C t' z #amym przed#ta"e)"em ')ao(z)"a*!(ym (zy też zdo7)oF("! dota:"e1o przed#ta"a)"a dz"C:" :trem' ładza ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a(zy7" yo8ra)"a rozpatrya)a *e#t przy #po#o8)oF(" pe)e* da)e* )ao(z)e* *a:oz1od)a ze zdo7)oF("! ")te7e:t' (zy roz'm' do torze)"a po*CG " *a:o ta:a :tra#p"era te ładze D7ate1o też te o8yda

+ W ory1")a7e2 _ a7# ;e6rder')1 der 7etzt(re'V przy (zym _der $etztere)Vmoże 1ramaty(z)"e od)o#"G #"C 8!d do _Her)')6tV ro z'm 8!d ł!(z)"e do_Her#ta)dV ")te7e:t " _Her)')6tV Rze(zoo )atom"a#t łaF("a *e#t *edy)"e

dr'1a ")terpreta(*a Moa t' 8o"em o #p7)y(5 łaF("oF("a(5 p"C:)a "z)"o#łoF(" S:oro zaF przeży("'

a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +<+

rodza*e #!d #! #!dam" *ed)o#t:oym" a m"mo to )rete)d'*! do po#ze(5)e*aż)oF(" d7a :ażde1o podm"ot' (5oG ro#z(ze)"a "(5 od)o#z! #"C ty7:o do '(z'("aroz:o#zy a )"e do poz)a)"a przedm"ot'

Rz'(a*! #"C *ed)a: o(zy ta:że 'derza*!(e m"Cdzy ? )"m" rż)"(e P"C:)o przyrodz"e doty(zy 6ormy przedm"ot' ta zaF po7e1a )a o1ra)"(ze)"'Q z)"o#łoFG)atom"a#t moż)a z)a7eG r)"eż przedm"o("e )"e po#"ada*!(ym 6ormy o "7e )"m 7'8 za *e1o przy(zy)"e)"em #"C yo8rażo)a zo#ta*e )"eo1ra)"(zo)oFG :trazo#ta*e *ed)a: myF7oo 'z'peł)"o)a (ałoFGQ o8e( te1o yda*e #"C że zap"C:)o 'aża #"C ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e )"eo:reF7o)e1o po*C("a ")te7e:t'za z)"o#łoFG zaF ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e ta:"e1o #ame1o po*C("aroz'moe1o Upodo8a)"e ł!(zy #"C zatem p"er#zym ypad:' zyo8raże)"em *a:oF(" dr'1"m zaF z yo8raże)"em "7oF(" To dr'1"e'podo8a)"e rż)" #"C z)a(z)"e ta:że #ym 1at'):' od p"er#ze1oQ p"er#zem'8o"em p"C:)' $ toarzy#zy 8ezpoFred)"o po(z'("e ")te)#y)"e*#ze1o ży("a "

d7ate1o da*e #"C o)o po1odz"G z poa8am" " 1r! yo8ra)"Q dr'1"e zaF '(z'("ez)"o#łoF(" *e#t roz:o#z! po#ta*!(! ty7:o poFred)"o a m"a)o"("e te)#po#8 że zo#ta*e ytorzo)a przez '(z'("e (5"7oe1o za5amoa)"a #"łży("oy(5 " )a#tCp'*!(e1o zaraz potem tym #"7)"e*#ze1o "(5 )apły' (o #pra"aże *a:o zr'#ze)"e )"e yda*e #"C o)a 1r! 7e(z poaż)ym za*C("em

od)o#z!(ym #"C do p"C:)a #płdz"ała ed7e Ka)ta yo8ra)"a łaF)"e z")te7e:tem )"epodo8)a t' ")te7e:t' pom")!G Roz'm *a:o (zy))":#p76')1'*!(y przeży("' od)o#z!(ym #"C do z)"o#łoF(" proadza Ka)t O.

+ W I yda)"' )"e ma yraz' '*Cte1o )a"a#



c $

+>c

+<


yo8ra)" D7ate1o też z)"o#łoFG )"e da*e #"C po1odz"G z poa8em a po)"eaż'my#ł *e#t t' przez przed=. m"ot )"e ty7:o po("!1a)y a7e )a przem"a) ta:że#ta7e odtr!(a)y 'podo8a)"e e z)"o#łoF(" za"era )"e ty7e pozyty)! roz:o#z

"7e ra(ze* podz" 7'8 #za(')e: t* za#ł'1'*e )a )azC roz:o#zy )e1aty)e* + Na*aż)"e*#z! *ed)a: " e)Ctrz)! rż)"(! m"Cdzy z)"o#łoF("! a p"C:)em *e#t)"e!tp7""e )a#tCp'*!(a2 *eF7" (o *e#t rze(z! #ł'#z)! 8"erzemy t' p"er#zymrzCdz"e pod roza1C ty7:o z)"o#łoFG przedm"ota(5 przyrody z)"o#łoFG8o"em #zt'(e o1ra)"(zo)a zo#ta*e za#ze do ar'): z1od)oF(" zprzyrod! to o:az'*e #"C że p"C:)o przyrodz"e #amo"#t)e "!że #"C z(e7ooF("! 6ormy dz"C:" (zem' przedm"ot zda*e #"C 8yG )"e*a:o z 1ryprzez)a(zo)y d7a )a#ze* ładzy #!dze)"a #ta*!( #"C te) #po#8 #am #o8"eprzedm"otem 'podo8a)"a Natom"a#t to (o 8ez mCdr:oa)"a a #amym ty7:o'*C("' 8'dz" )a# '(z'("e z)"o#łoF(" może ydaaG #"C (o do 6ormypradz"e #prze(z)e z (e7em )a#ze* ładzy #!dze)"a )"e odpo"ada*!(e )a#ze*ładzy ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a " zada*!(e )"e*a:o 1ałt yo8ra)" a7em"mo to yda*e #"C o )"m #!d *a:o o (zymF tym 8ardz"e* z)"o#łym

Z te1o *ed)a: od raz' "daG że o17e )"e#ł'#z)"e #"C yrażamy )azya*!( *a:":o7"e: przedm"ot przyrody z)"o#łym (5o("aż "e7e z )"(5 możemy z'peł)"e#ł'#z)"e )azaG p"C:)ym" $a:że 8o"em moż)a od)o#"G #"C z yrazem 'z)a)"ado (ze1oF (o '*Cte zo#ta*e *a:o #prze(z)e z (e7em N"e możemy po"edz"eG t')"( "C(e* )"ż to że przedm"ot przyrody )ada*e #"C

+ Wed7e I yda)"a2 _ 'podo8a)"e e z)"o#łoF(" za#ł'1'*e )a )azC )"e ty7epozyty)e* roz:o#zy "7e ra(ze* podz"' 7'8 #za('):' t* roz:o#zy )e1aty)e*

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +<<

_

do te1o 8y ')ao(z)"a*!(o przed#ta"aG z)"o#łoFG *a:! moż)a )apot:aG 'myF7eQ łaF("a 8o"em z)"o#łoFG )"e może 8yG zaarta żad)e* 6orm"e zmy#łoe* " doty(zy ty7:o "de* roz'm' :tre a(z:o7"e: ade:at)e "(5

przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e )"e *e#t moż7"e zo#ta*! łaF)"e przez tC da*!(!#"C zmy#łoo przed#ta"G )"eade:at)oFG po8'dzo)e " przyoła)e do 'my#ł'



Ta: )p 8ez:re#)e1o "(5ram" #ma1a)e1o o(ea)' )"e moż)a )azaG z)"o#łym $e1o "do: *e#t #tra#z)y " m'#"ało #"C *'ż przedtem po"G 'my#ł rż)e1orodza*' "dee *eF7" "do: ta:" ma z8'dz"G )"m '(z'("e :tre #amo *e#tz)"o#łe d7ate1o że po8'dza 'my#ł do odr(e)"a #"C od F"ata zmy#ł "za*C("a #"C "deam" za"era*!(ym" yż#z! (e7ooFG

Samo"#t)e p"C:)o przyrody ':az'*e )am pe)! te(5)":C przyrody :trapoza7a )am yo8raz"G *! #o8"e *a:o #y#tem oparty )a praa(5 :try(5 za#ad)"e z)a*d'*emy (ałe* )a#ze* ładzy ")te7e:t'a7)e* a m"a)o"("e *a:o #y#temoparty )a za#adz"e (e7ooF(" pod z17Cdem 'żyt:' ładzy #!dze)"a od)"e#"e)"' do z*a"#: ta: "ż m'#" #"C ydaaG o )"(5 #!dy )"e ty7:o *a:o o)a7eż!(y(5 do przyrody *e* poz8a"o)ym (e7' me(5a)"zm"e a7e też *a:o o(zymF (o *e#t a)a7o1"(z)e ze #zt':!+ Samo"#t)e p"C:)o przyrody )"e roz#zerzapradz"e rze(zy"#toF(" )a#ze1o poz)a)"a przedm"ot przyrody a7eroz#zerza za to )a#ze po*C("e o przyrodz"e *a:o o (zymF (o *e#t 7" ty7:o

me(5a)"zmem do po*C("a o )"e* *a:o o #zt'(e b to zaF #:ła)"a do 1łC8o:"(5do("e:a9 )ad moż7"oF("! ta:"e* 6ormy A7e tym (o zy:7"Fmy )azyaG przyrodz"e -

+ Wed7e I yda)"a2 _ (o )a7eży do #zt':"c

+<J


z)"o#łym ta: da7e(e c )"e ma )"(ze1o (o )aproadzało8y )a *a:"eF #z(ze17)eza#ady o8"e:ty)e " odpo"ada*!(e "m 6ormy przyrody że po8'dza o)o "deez)"o#łoF(" ra(ze* #ym (5ao#"e (zy #ym )a*dz":#zym )a*8ardz"e* )"e'*Ctym re1'ły )"eładz"e " #p'#to#ze)"' *eF7" ty7:o dopatrzyG #"C )"(5 moż)a"e7:(F(" " mo(y Z re1o "dz"my że po*C("e te1o (o przyrodz"e *e#t z)"o#łe8y)a*m)"e* )"e *e#t ta: aż)e " 8o1ate :o)#e:e)(*e *a: po*C("e te1o (o )"e* *e#t p"C:)e "że o17e )"e #:az'*e )a (oF (e7oe1o #ame* przyrodz"e

7e(z ty7:o )a moż7"y 'żyte: *e* da)y(5 )ao(z)y(5 do te1o a8y )a# #amy(5o8'dz"G po(z'("e (e7ooF(" z'peł)"e )"eza7eż)e* od przyrody D7a p"C:)a przyrodz"e m'#"my #z':aG ra(*" poza )am" d7a z)"o#łoF(" zaF *edy)"e )a##amy(5 " #po#o8"e myF7e)"a :try )o#" z)"o#łoFG yo8raże)"e przyrody28ardzo to potrze8)a 'a1a #tCp)a :tra "dee z)"o#łoF(" (ał:o"("e od1radzaod "de" (e7ooF(" przyrody " z teor"" z)"o#łoF(" (zy)" *edy)"e dodate: doe#tety(z)e* o(e)y (e7ooF(" przyrodyQ za pomo(! "de* z)"o#łoF(" 8o"em )"ezo#ta*e przed#ta"o)a żad)a #z(ze17)a 6orma przyrodz"e 7e(z ` ty7:o ':aza)ye)t"(:e7t zo#ta*e (e7oy 'żyte: *a:" yo8ra)"a (zy)" z *e* yo8raże)"a

, O J



0 podz"a7e 8ada9 )ad '(z'("em

z)"o#łoF("

&o #"C ty(zy podz"ał' po#z(ze17)y(5 mome)t e#tety(z)e1o o(e)"a)"aprzedm"ot "(5 od)"e#"e)"'

+ W ory1")a7e2 _#o1arV )aet Po)"eaż *ed)a: te) przy#łe: )"e z1adza #"Cz :o)te:#tem (zytam z1od)"e z harte)#te")em2 _#o 1arV ta: da7e(e

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +<?

'rz'("a z)"o#łoF(" to a)a7"ty:a 8Cdz"e mo1ła

"6aG #"C ed7e te* #ame* za#ady (o roz8"orze

r h #ma:' $a:o #!d 8o"em e#tety(z)e* re67e:#y*)e*

"zy #!dze)"a m'#" 'podo8a)"e e z)"o#łoF(" ` #amo *a: p"C:)"e 8yG(o do "7oF(" po#ze(5)"e ż)e (o do *a:oF(" 8ez")tere#o)e (o do re7a(*" m'#" a? przed#ta"a)"e #'8"e:ty)e* (e7ooF(" a (o do $a7)oF(" yo8raże)"e te*(e7o(F(" *a:o :o)"e(z)e* Pod tym z17Cdem metoda )"e 8Cdz"e od8"e1aG oda#to#oa)e* poprzed)"m rozdz"a7e + (5y8a że przy:ładało8y #"C a1C do te1oże tam b po)"eaż #!d e#tety(z)y doty(zy 6ormy przedm"ot' b rozpo(zC7"Fmyod 8ada)"a *a:oF(" a t' o8e( moż7"oF(" )"epo#"ada)"a 6ormy przez to (o)azyamy z)"o#łym za(z)"emy od "7oF(" *a:o p"er#ze1o z)am"e)"a #!d'

e#tety(z)e1o o z)"o#łoF("Q a7e pod :try )a# do te1o #:ła)"a "do(z)y *e#t z poprzed)"e1o para1ra6'

A)a7"za *ed)a: z)"o#łoF(" yma1a podz"ał' *a:"e1o )"e potrze8'*e a)a7"zap"C:)a a m"a)o"("e po= dz"ał' )a z)"o#łoFG matematy(z)! "dy)am"(z)!

U(z'("e z)"o#łoF(" ł!(zy #"C 8o"em z pe)ym z"!= za)ym z o(e)!przedm"ot' (5ara:tery#ty(z)ym por'#ze)"em 'my#ł' pod(za# 1dy #ma: *a:o'podo8a)"e p"C:)"e za:łada " 'trzym'*e 'my#ł #ta)"e #po:o*)e*:o)temp7a(*" $eF7" *ed)a: o tym por'#ze)"' 'my#ł' ma #"C ydaG #!d *a:o o

(zymF #'8"e:ty)"e (e7oym 1dyż to (o z)"o#łe podo8a #"C zo#ta*e o)oprzez yo8ra)"C od)"e#"o)e a78o do ładzy poz)a)"a a78o do ładzy poż!da)"aa7e o8yd' od)"e#"e)"a(5 #!d o (e7ooF(" da)y(5 yo8raże9 zo#ta*e yda)yty7:o ze

+ W ory1")a7e2 _"m òr"1e) A8#(5)"tteV Ko)#e:e)(*a term")o7o1"(z)ayma1ała8y 'ży("a zrot'2 _"m òr"1e) ;'(5eV poprzed)"e*

:#"Cdze

+<.




z17Cd' )a te ładze 8ez 8ra)"a pod 'a1C (e7' ' ")tere#'Q o8e( te1o zaF że)a#tCp)"e p"er#ze z ty(` od)"e#"e9 *a:o matematy(z)e '#po#o8"e)"e yo8ra)"a dr'1"e *a:o dy)am"(z)e przyp"#a)e zo#ta*e prze" m"oto" zo#ta*e o) e#pom)"a)y do*a:" #po#8 yo8rażo)y *a:o z)"o#ły

A 0 MATEMATY&ZNE$ WZNI0SŁ0@&I

O? De6")"(*a )om")a7)a z)"o#łoF("

Wz)"o#łym )azyamy to (o *e#t a8#o7't)"e "e7:*e A7e 8yG "e7:"m " #ta)o"G"e7:oFG to z'peł)"e rż)e po*C("a ma1)"t'do " !'a)t"ta# + Ta: #amo *a: po"e

-" dz"eG po pro#t' #"mp7"("ter że (oF *e#t "e7:"e *e#t też (zymF z'peł)"e "))ym)"ż po"edz"eG że *e#t o)o a8#o=7't)"e "e7:"e a8#o7'te )o) (omparatema1)'m Ty) dr'1"m *e#t (oF (o *e#t po)ad #ze7:"e por)a)"e "e7:"e A7e(o z)a(zyG ma yraże)"e że (oF *e#t

+ Ma1)"t'do2 "e7:oFG prze(""e9#t"e do małoF("Q !'a)'ta2 "e7:oFG o17e"7oFG W Kryty(e (zy#te1o roz'm' 6orm'ł'*e Ka)t tz a:#*omat )ao(z)oF("ed7e :tre1o #zy#t:"e da)e )ao(z)e #! e:#te)#y)ym" "e7:oF("am" oraz tza)ty(ypa(*C #po#trzeże)"a ed7e + re* e #zy#t:"(5 z*a"#:a(5 to (o rea7)e(zy7" to (o *e#t przedm"otem (z'("a po#"ada "e7:oFG ")te)#y)! t* pe"e)

#top"e9 Idz"e t' "C( o po#"ada)! przez #zy#t:"e 8ez y*!t:' z*a"#:a "e7:oFG o17e (zy7" o !'a)t"ta# 0d )"e* zaF b " o tym łaF)"e *e#t moa poyż#zymm"e*#(' Kryty:" ładzy #!dze)"a b )a7eży odrż)"G ma1)"t'do (zy7" to (ozazy(za* ma #"C )a myF7" m"!( o *a:"mF przedm"o("e że *e#t _"e7:"V a )"e_małyV _Ma1)"t'doV *e#t "C( prze(""e9#t"e do _'a)t"ta#V (e(5!yrż)"a*!(! pe)e przedm"oty W"e7:oFG z)a(ze)"' _ma1)"t'doV moż)a 8yzde6")"oaG *a:o pe"e) z)a(z)"e*#zy a7e 87"że* )"e da*!(y #"C o:reF7"G " re7aty)y#top"e9 "e7:oF(" z)a(ze)"' _'a)t"ta#V

"


"e7:"e a78o małe a78o Fred)"e &zy#tym po*C("em ")te7e:t' o)o )"e *e#t a tymm)"e* zmy#ło! da)! )ao(z)! (zy po*C("em roz'moym 1dyż )"e za"era #o8"e żad)e* za#ady poz)a)"a M'#" "C( 8yG po*C("em ła=(7zy #!dze)"a a78o odta:"e1o po*C("a po(5odz"G " m'#" za:ładaG ' #e* pod#tay #'8"e:ty)! (e7ooFGprzed#ta"e)"a od)"e#"e)"' do ładzy #!dze)"a e (oF *e#t pe)! "e7:oF("!%ro##e !'a)t'm o tym możemy do"edz"eG #"C z #ame* rze(zy 8ez żad)e1opor)ya)"a *e* z "))ym" a m"a)o"("e tedy :"edy "e7oFG *ed)orod)oF("

#ta)o" razem *ed)oFG A7e #t"erdze)"e *a: "e7:"e o)o *e#t yma1a za#ze *a:o m"er)":a Ma## (ze1oF "))e1o (o też *e#t "e7:oF("! Wo8e( te1o *ed)a: że



przy ydaa)"' #!d' o "e7:oF(" "dz"e )"e ty7:o o "e7oFG 7"(z8C 7e(z ta:że o"e7:oFG *ed)o#t:" "e7:oFG m"er)":a ta zaF *e* "e7:oFG potrze8'*e *a:om"er)":a ("!17e )a )oo (ze1oF "))e1o z (zym mo1ła8y 8yG por)ya)a #ta*e#"C *a#)e że żad)e o:reF7e)"e "e7:oF(" z*a"#: )"e może o17e do#tar(zyGa8#o7't)e1o po*C("a "e7:oF(" 7e(z za#ze ty7:o po*C("e por)a(ze

$eF7" "C( m"C po pro#t' że (oF *e#t "e7:"e to zda*e #"C że )"e mam )a myF7"żad)e1o o17e por)a)"a przy)a*m)"e* )"e z *a:"mF o8"e:ty)ym m"er= -)":"em 1dyż przez to (a7e )"e o:reF7am *a: "e7:" *e#t da)y przedm"ot A7e (5oGm"ar! por)a)"a *e#t 7" ty7:o #'8"e:ty)a #!d roF(" #o8"e prete)#*C dopo#ze(5)e* )a9 z1ody+ S!dy2 _mCż(zyz)a te) *e#t p"C:)yV oraz _mCż(zyz)ate) *e#t "e7:"V )"e o1ra)"(za*! #"C *edy)"e do podm"ot' yda*!(e1o #!d 7e(z )a

+ W ory1")a7e2 _;e#t"mm')1V o:reF7e)"e (o zda*e #"C #ta)o"G 8ł!d dr':ar#:"D7ate1o (zytam z1od)"e z harte)#te")em " Ro#e):ra)zem _;e"#t"mm')1V

+<-


r)" z #!dam" teorety(z)ym" doma1a*! #"C 8y #zy#(y yraz"7" )a )"e z1odC

Po)"eaż *ed)a: #!d :trym o:reF7a #"C (oF po pro#t' *a:o "e7:"e ma )"e ty7:oyrażaG to że przedm"ot po#"ada pe)! "e7:oFG 7e(z ta:że to że przyp"#'*e #"Cm' *! yż#zym #top)"' )"ż "e7' "))ym przedm"otom te1o #ame1o 1at'):')"e o:reF7a*!( *ed)a: do:ład)"e #top)"a te* yż#zoF(" to ' pod#tay te1o #!d'przy*m'*e #"C )"e!tp7""e pe"e) m"er)": (o do :tre1o za:łada #"C że moż)a1o przy*!G d7a :ażde1o (zło"e:a *a:o łaF)"e ta:" #am a7e :try )"e )ada*e #"Cdo 7o1"(z)e1o matematy(z)"e o:reF7o)e1o 7e(z ty7:o e#tety(z)e1o o(e)"a)"a"e7:oF(" 1dyż *e#t to m"ez)": 7eż!(y *edy)"e #'8"e:ty)"e ' pod#tay #!d'

*e1o re67e:#*" )ad "e7:oF("! 08(*Ct)e *e#t przy tym zre#zt! (zy m"er)": te) *e#temp"ry(z)y *a: )p Fred)"a "e7:(FG z)a)y(5 )am 7'dz" z"erz!t pe)e1o

1at'):' drze dom 1r "tp (zy też *e#t m"er)":"em da)ym a pr"or" :try#:'te: 8ra: Ma)1e7 yda*!(e1o #!d podm"ot' + o1ra)"(zo)y *e#t do#'8"e:ty)y(5 ar'): ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a ") (o)=(reto ta:"(5)p *a: #6erze pra:ty(z)e*2 rozm"ary %ro##e pe)e* ()oty 7'8 o7)oF("po7"ty(z)e* " #pra= "ed7"(F(" pe)ym :ra*'Q 7'8 #6erze teorety(z)e*2 #:a7a%ro##e tra6)oF(" (zy )"etra6)oF(" do:o)a)e* o8#era(*" 7'8 pom"ar' "tp

Ua1" 1od)e *e#t t' to że (5o("aż z1o7! )"e *e#teFmy za")tere#oa)" przedm"o("e t* (5oG e1zy#te)(*a *e1o *e#t )am o8o*Ct)a to prze("eż #ama *e1o"e7:oFG )aet tedy 1dy przedm"ot rozpatr'*e #"C *a:o poz8a"o)y 6ormymoże ł!(zyG #"C z 'podo8a)"em po#ze(5)"e #"C

+ Wed7e I yda)"a2 _ 8ra: po(7m"otV




+<,

*e7!*!(ym " tym #amym za"eraG F"adomoFG #'=

tty)e* (e7ooF(" 'żyt:oa)"' )a#zy(5 ładz

z)a(zy(5Q a7e )"e *e#t to 'podo8a)"e przedm"o("e

+ tedy 1dy moa o p"C:)"e przedm"ot 8o"em

może tym (o z)"o#łe )"e po#"adaG 6ormy 1dz"e

e67e:#y*)a ładza #!dze)"a (z'*e #"C od)"e#"e)"' do

0oz)a)"a o17e #po#8 (e7oy '#po#o8"o)! b

"e&z 'podo8a)"e roz#zerza)"' yo8ra)" #o8"e

#ame*=

$eF7" z yże* poda)ym za#trzeże)"em o pe)ym przedm"o("e po"adamy popro#t' że *e#t "e7:" to #!d te) )"e *e#t #!dem matematy(z)"e=determ")'*!(ym7e(z *edy)"e #!dem re67e:#*" doty(z!(ym przed#ta"e)"a teo przedm"ot' :tre

*e#t #'8"e:ty)"e (e7oe d7a pe)e1o 'żyt:' )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 przyo(e)"a)"' "e7:oF("Q z yo8raże)"em tym ł!(zymy tedy za#ze pe"e) rodza*#za('):' ta: *a: z tym (o )azyamy po pro#t' małym po1ardC Zre#zt!ydaa)"e o rze(za(5 #!d' *a:o o "e7:"(5 a78o mały(5 doty(zyG może#zy#t:"(5 rze(zy a )aet #zy#t:"(5 "(5 łaF("oF("Q d7ate1o )aet p"C:)o)azyamy "e7:"m 7'8 małym Przy(zy)y te1o )a7eży #z':aG tym że #zy#t:o(o 8yFmy :"edy:o7"e: )ao(z)oF(" przed#ta"a7" #o8"e podł'1 przep"#ładzy #!dze)"a a "C( yo8raża7" #o8"e e#tety(z)"e #zy#t:o to razem z"Cte

*e#t z*a"#:"em a tym #amym też pe)! "e7:oF("! 'a)t'm

$eF7" *ed)a: )azyamy (oF )"e ty7:o "e7:"m 7e(z 8ezz17Cd)"e a8#o7't)"e pod:ażdym z17Cdem po)ad #ze7:"e por)a)"e "e7:"m t* z)"o#łymroz'm"emy od raz' że )"e z1adzamy #"C )a #z':a)"e d7a9 ade:at)e1o m"er)":apoza )"m 7e(z *edy)"e )"m #amym $e#t to "e7:oFG r)a *edy)"e #ame* #o8"e

+J>




Z te1o y)":a "C( że z)"o#łoF(" )"e )a7eży #z':a przedm"ota(5 przyrody7e(z *edy)"e )a#zy(X "dea(5Q :e#t"a zaF *a:"(5 "dea(5 o)a t:" )=8yGodłożo)a )a p)"e* b do ded':(*"

Poda)! yże* de6")"(*C moż)a yraz"G ta:że )a #tep'*!(y #po#82 Wz)"o#łe *e#t to por)a)" z (zym #zy#t:o "))e *e#t małe Łato #t!d y)"> #:oaGże przyrodz"e )"e może 8yG )"( da)e (o == )"eza7eż)"e od te1o za *a: "e7:"e8yFmy *e 'aża7" = )"e mo1ło8y rozaża)e "))ym #to#'):' 8yG zde=1radoa)e do (ze1oF )"e#:o9(ze)"e małe1o " )a odrt )"( )"e może 8yG )"e*ta: małe 8y )"e dało #"C por)a)"' z *e#z(ze m)"e*#zym" rozm"aram"po"C:#zyG d7a )a#ze* yo8ra)" do "e7:oF(" (ałe1o F"ata Do p"er#ze* z ty(5o8#era(*" dały )am o86"ty mater"ał te7e#:opy a do dr'1"e* m":ro#:opyRozaża*!( "C( rze(z z te1o #ta)o"#:a )"e )a7eży )"(ze1o -? (o może 8yGprzedm"otem zmy#ł )azyaG z)"o#łym A7e łaF)"e d7ate1o że )a#ze*yo8ra)" t:" d!że)"e do :ro(ze)"a )aprzd )"e#:o9(zo)oFG )a#zym zaFroz'm"e prete)#*a do a8#o7't)e* tota7)oF(" *a:o rea7)e* "de" b to )aet oo)"edo#to#oa)"e )a#ze* ładzy o(e)"a)"a "e7:oF(" przedm"ot F"ata zmy#łdo te* "de" #ta*e #"C (zymF (o po8'dza )a# '(z'("e *a:"e*F ładzy)adzmy#łoe* &zymF a8#o7't)"e "e7:"m )"e *e#t "C( przedm"ot zmy#ł 7e(z'żyte: *a:" ładza #!dze)"a (zy)" #po#8 )at'ra7)y z pe)y(5 przedm"ot(e7em po8'dza)"a te1o '(z'("a " por)a)"' z tym 'żyt:"em :ażdy "))y *e#tmały Wz)"o#łym )a7eży przeto )azaG )a#tr* d'(5a yoła)y przez pe)eza*m'*!(e re67e:#y*)! ładzC #!dze)"a yo8raże)"e )"e zaF #am przedm"ot

K#"C1a dł'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +J+

Do poprzed)"(5 "C( 6orm'ł de6")"'*!(y(5 z)"o=

toFG możemy dodaG *e#z(ze )a#tCp'*!(!2 z)"o#łe *e#t

(ze1o #ama ty7:o moż7"oFG pomyF7e)"a F"ad(zy

"#t)"e)"' pe)e* ładzy 'my#ł' prze:ra(za*!(e* :ażdy m"er)": zmy#łoy

O .

0 potrze8)e* do "de" z)"o#łoF(" o(e)"e "e7:oF(" przedm"ot przyrodyKat'rd")1e

0(e)a "e7:oF(" za pomo(! po*CG 7"(z8oy(5 *(5 z)a: a71e8rze *e#tmatematy(z)a )atom"a#t o(e)a #ame* ty7:o )ao(z)oF(" do:o)a)a )a o:o

*e#t e#tety(z)a 0:reF7o)e po*C("e o tym *a: "e7:"e -. (oF *e#t możemy'zy#:aG pradz"e ty7:o i za pomo(! 7"(z8 przy)a*m)"e* przy87"że)"' przezzra#ta*!(e )"e#:o9(zo)oFG #zere1" 7"(z8 :try(5 m"er)":"em *e#t *ed)o#t:a "o ty7e #ze7:a 7o1"(z)a o(e)a "e7:oF(" *e#t o(e)! matematy(z)! Wo8e( te1o

*ed)a: że "e7:oFG m"er)":a m'#" 8yG prze("eż przy*Cta *a:o "adoma to 1dy8yo(e)a te* "e7:oF(" m"ała 8yG do:o)a)a z)o' ty7:o za pomo(! 7"(z8 :try(5



*ed)o#t:! m'#"ał8y 8yG "))y m"er)": a "C( matematy(z)"e b )"e mo17"8yFmy)"1dy m"eG p"er#ze1o (zy7" pod#taoe1o m"er)":a a tym #amym teżo:reF7o)e1o po*C("a o da)e* "e7:oF(" 0(e)a "e7:oF(" m"er)":a pod#taoe1om'#" "C( po7e1aG *edy)"e )a tym że moż)a *! '*!G 8ezpoFred)"o )ao(z)oF(" "za pomo(! yo8ra)" 'żyG do ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a po*CG 7"(z8oy(5

Z)a(zy to że #ze7:a o(e)a "e7:oF(" przedm"o=

+ W I yda)"' )"e ma przy#ł:a _)'rV ty7:o

+J


przyrody *e#t :o9(' e#tety(z)a tz) #'8"e:ty)"e a )"e o8"e:ty)"e

D7a matematy(z)e* o(e)y "e7:oF(" )"e "#t)"e*e "e pradz"e )"( o (zymmoż)a 8y po"edz"eG że *e#"" )a*"C:#ze "e7:oFG 7"(z8 8o"em zra#ta )"e#:o9 (zo)(FG d7a e#tety(z)e* )atom"a#t "#t)"e*e )"e!tpQ "e ((F (o *e#t)a*"C:#ze " o )"m łaF)"e po"adam że *eF7" 'ażamy *e za m"arC a8#o7't)!po)ad :tr! #'8"e:ty)"e d7a yda*!(e1o #!d podm"ot' )"e *e#t moż7"a żad)a"C:#za to po("!1a o)o za #o8! "deC z)"o#łoF(" " yoł'*e to zr'#ze)"eR'5r')1 :tre1o - )"e może z8'dz"G matematy(z)a o(e)a "e7:oF(" zapomo(! 7"(z8 (5y8a że " o "7e #pom)"a)y yże* e#tety(z)y m"er)":pod#taoy 'trzym'*e #"C przy tym żyo yo8ra)" Ta 8o"em+ przed#ta"a')ao(z=)"a*!(o za#ze ty7:o "e7:oFG re7aty)! otrzymya)! przezpor)ya)"e z "))ym" "e7:oF("am" te1o #ame1o rodza*' e#tety(z)a zaF"e7:oFG a8#o7't)! *a:! 'my#ł zdo7)y *e#t )ao(z)(F(" '*!G

Do te1o 8y pe)! "7oFG '*!G )ao(z)"e yo8ra)" (e7em 'ży("a *e* *a:om"er)":a 7'8 *a:o *ed)o#t:" d7a o(e)y "e7:oF(" za pomo(! 7"(z8 potrze8a d'(zy))oF(" te* ładzy2 '*moa)"a appre5e)#"o " #(a7a)"a (ompre5e)#"oae#t5et"(a Z '*moa)"em )"e ma :łopot' 1dyż może o)o "FG )"e#:o9(zo)oFG

#(a7a)"e )atom"a#t #ta*e #"C tym tr'd)"e*#ze "m da7e* po#'a #"C '*moa)"edo(5odz!( #zy8:o do #e1o ma:#"m'm a m"a)o"("e do e#tety(z)e1o)a*"C:#ze1o pod#taoe1o m"er)":a o(e)y "e7:oF(" $eF7" 8o"em '*moa)"epV#')Cło #"C ta: da7e:o że p"er '*Cte (zCF("oe yo8raże)"a zmy#łoy(5da)y(5 rze(zoy(5 za(zy)a*! *'ż y1a=

(m

+ Matematy(z)a o(e)a "e7:oF("

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +J<



#aG yo8ra)" :"edy za(zy)a o)a '*moaG "C:#ze "(5 "7oF(" to yo8ra)"a z *ed)e* #tro)y tra(" ty7e "7e zy#:'*e z dr'1"e* a #(a7a)"e po#"ada pe)ema:#"m'm poza :tre y*FG o)o )"e może

Tym da #"C ytł'ma(zyG to (o p"#ze Saàry+ #y(5 re7a(*a(5 z E1"pt'2 a8y

peł)" przeżyG zr'#ze)"e R'5r')1 *a:"e yoł'*e "e7:oFG p"ram"d )"e )a= ##7eży a)" za 8ardzo #"C do )"(5 z87"żaG a)" z8yt)"o od )"(5 odda7aG W tym dr'1"m8o"em ypad:' '*moa)e przez )a# (zCF(" p"Ctrz!(e #"C )ad #o8! 87o:":am"e))e yo8raża)e #! ty7:o )"e*a#)o " tedy "(5 yo8raże)"e )"e oddz"ał'*e)a #!d e#tety(z)y podm"ot' W ypad:' p"er#zym )atom"a#t o:o potrze8'*epe)e1o (za#' 8y '*C("e p"ram"dy od pod#tay do #z(zyt' doproadz"G do:o9(a tym zaF (za#"e to (o p"er zo#tało '*Cte za#ze (zCF("oo y1a#aza)"m yo8ra)"a '*m"e mome)ty o#tat)"e " d7ate1o #(a7e)"e )"1dy )"e *e#tz'peł)e To #amo też może y#tar(zyG a8y ytł'ma(zyG o#zołom"e)"e (zy rodza*o)"eFm"e7e)"a :tre *a: opo"ada*! o1ar)"a "dza :"edy p"er#zy raz (5odz"

do :oF("oła F P"otra Rzym"e Rodz" #"C t' 8o"em pe)e '(z'("e )"e=ade:at)oF(" yo8ra)" do "de" (ałoF(" a8y m( *! #o8"e ')ao(z)"a*!(oprzed#ta"GQ yo8ra)"a o#"!1a t' #e ma:#"m'm a '#"ł'*!( *e prze:ro(zyGpo1r!ża #"C z)o' #o8"e #ame* (o proadza*! #ta) *a:"e1oF peł)e1ozr'#ze9 'podo8a)"a

N"e zam"erzam *e#z(ze teraz )"( po"edz"eG o pod#ta"e te1o 'podo8a)"apoł!(zo)e1o z yo8raże)"em :tre (ze1o )a*m)"e* )a7eżało8y #"C po )"m#podz"e=

+ 3ra)('#:" 1e)erał " m")"#ter toarzy#zył Napo7eo)o" I ypra"e do E1"pt'Q

a'tor pam"Ct)":

+JJ


aG zra(a )a#z! 'a1C )a )"eade:at)oFG yo8raże)"a a zatem też )a#'8"e:ty)! *e1o )"e(e7ooFG d7a ładzy #!dze)"a o(e)"e "e7:oF(" b 7e(z)adm"e)"am ty7:o że *eF7" #!d e#tety(z)y ma 8yG (zy#ty )"e zm"e#za)y z #!demte7eo7o1"(z)ym *a:o roz'moym " *eF7" ma #ta)o"G przy:ład z'peł)"eodpo"ed)" d7a :ryty:" e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a to )"e po"))o #"Cz)"o#łoF(" ':azyaG ytora(5 #zt':" )p 8'dy):a(5 :o7'm)a(5 "td1dz"e (e7 7'dz:" o:reF7a zar)o 6ormC *a: " "e7:oFG a)" też przedm"ota(5przyrody] :try(5 #amo po*C("e ł!(zy #"C *'ż z pe)ym o:reF7o)ym (e7em )p z"erzCta(5 o "adomym przez)a(ze)"' )at'ra7)ym 7e(z #'roe* przyrodz"ea " )"e* )aet ty7:o tedy 1dy )"e za"era #o8"e żad)e1o poa8' " )"e ł!(zy

#"C z '(z'("em yoła)ym rze(zy"#tym )"e8ezp"e(ze9#tem " to ty7:o o ty7e o"7e za"era o)a #o8"e "e7:oFG W te1o rodza*' yo8raże)"a(5 8o"em



przyroda )"e za"era )"(ze1o (o 8yło8y mo)#tr'a7)e ')1e5e'er a)" )"(ze1o(o 8yło8y #pa)"ałe (zy #tra#z)eQ "e7:oFG *a:a zo#ta*e t' '*Cta możezra#taG do doo7)y(5 rozm"ar 8y7e ty7:o yo8ra)"a mo1ła '*!G *! *ed)!(ał(FG Mo)#tr'a7)y *e#t przedm"ot tedy :"edy #:'te: #e* "e7:oF("')"(e#t"a (e7 #ta)o"!(y *e1o po*C("e Ko7o#a7)ym zaF )azya #"C #amo ty7:o

')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e *a:"e1oF po*C("a pra"e z8yt "e7:"e1o+ 8y mo1ło o17e 8yG ')ao(z)"a*!(o przed#ta"o)e 1ra)"(zy

+ W ory1")a7e2 _ 87o##e Dar#te77')1 e")e# ;e1r"66# 1e))a)t d"e 6'r a77eDar#te77')1 8e")a5e z' 1ro## "#tV przy (zym _d"eV od)o#" #"C do _Dar#te77')1VSta)o" to o(zy"#ty 8ł!d dr':ar#:" :tre1o '#')"C("a Ka)t yra)"e doma1ał#"C erra("e do I yd a7e :try 6"1'r'*e *e#z(ze yda)"' II " III Zam"a#t "C(_d"eV )a7eży (zytaG _derV (o od)o#" #"C do _;e1r"66V

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +J?

z tym (o re7aty)"e mo)#tr'a7)eQ o#"!1)"C("e 8o"em (e7' *a:"m *e#t')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e pe)e1o po*C("a zo#ta*e 'tr'd)"o)e przez to że)a=o(z)oFG przedm"ot' *e#t d7a )a#ze* ładzy '*moa)"a )"ema7 z8yt "e7:a Upod#tay )atom"a#t (zy#te1o #!d' o z)"o#łoF(" *eF7" ma to 8yG #!d e#tety(z)y ")"e ,> pom"e#za)y z żad)ym #!dem ")te7e:t' (zy roz'm' )"e może *a:o *e1ora(*a determ")'*!(a 7eżeG o17e (e7 przedm"ot'

Po)"eaż #zy#t:o (o ma re67e:#y*)e* ty7:o ładzy #!dze)"a 8ez")tere#o)"e#"C podo8aG m'#" ł!(zyG #"C #ym yo8raże)"' z (e7ooF("! #'8"e:ty)! "zarazem po#ze(5)"e aż)! (5oG ' pod#tay ydaa)e1o t' #!d' )"e 7eży *a: ypad:' p"C:)a (e7ooFG 6ormy przedm"ot' )a#'a #"C pyta)"e2 (zym *e#t ta#'8"e:ty)a (e7ooFG " (o '#ta)a"a *! *a:o )ormC a8y przez #am! ty7:o o(e)C"e7:oF(" b " to ta:"e* :tra do#zła aż do #t"erdze)"a że )a#za ładzayo8ra)" )"e )ada*e #"C do ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a po*C("a pe)e*"e7:oF(" b #ta)o"G mo1ła pod#taC po#ze(5)"e aż)e1o 'podo8a)"a

Wyo8ra)"a #ym dodaa)"' te1o (o potrze8)e *e#t do yo8raże)"a"e7:oF(" :ro(zy #ama przez #"C )aprzd )"e#:o9(zo)oFG )"e )atra6"a*!( )ażad)e prze#z:odyQ ")te7e:t zaF :"er'*e )"m+ za pomo(! po*C("a 7"(z8y do (ze1o

tamta m'#" do#tar(zyG #(5emat'Q te* pro(ed'rze *a:o )a7eż!(e* do 7o1"(z)e*o(e)y "e7:oF(" t:" pradz"e (oF o8"e:ty)"e (e7oe1o z1od)e1o z po*C("empe)e1o (e7' a ta:"m *e#t :ażdy po=

+ Wyo8raże)"em "e7:oF("

Wyo8ra)"a


+J.




m"ar a7e )"e ma tym )"( (e7oe1o d7a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a " )"( (oyołyało8y 'podo8a)"e " W te* zam"erzo)e* (e7ooF(" )"e ma też )"( (ozm'#zało8y do te1o 8y "e7:oFG m"er)":a a tym #amym #(a7a)"a "e7:oF("

*ed)! )ao(z)oFG doproadzaG aż do 1ra)"(y zdo7)oF(" yo8ra)" " to ta: da7e:o *a: ty7:o o17e może #y(5 przed#ta"e)"a(5 ')ao(z)"a*!(y(5 #"C1aGyo8ra)"a W ")te7e:t'a7)e* o(e)"e "e7:oF(" arytmety(e do(5odz" #"C8o"em r)"e da7e:o )"eza7eż)"e od te1o (zy #(a7a)"e *ed)o#te: doproadza#"C do 7"(z8y +> de:ady(e (zy ty7:o do J tetra:ty(eQ da7#ze zaF "e7:oF("torzy #"C t' przez dodaa)"e a78o *eF7" "e7:oFG !'a)t'm da)a *e#t )ao(z)oF(" przez '*C("e *edy)"e pro1re#y)e )"e :ompre5e)#y)e podł'1

pe)e* przy*Cte* za#ady pro1re#*" I)te7e:t zo#ta*e te* matematy(z)e* o(e)"e"e7:oF(" r)"e do8rze o8#ł'żo)y " za#po:o*o)y )"eza7eż)"e od te1o (zyyo8ra)"a y8"era *a:o *ed)o#t:C "e7:oFG da*!(! #"C o8*!G *ed)ym rz'temo:a *a: )p #topC 7'8 prCt (zy też m"7C )"em"e(:! a78o )aet Fred)"(C z"em":try(5 '*C("e *e#t pradz"e moż7"e a7e )"e #(a7e)"e *ed)! da)! )ao(z)!yo8ra)" )"e *e#t o)o moż7"e za pomo(! (ompre5e)#"o ae#t5et"(a (5oGz'peł)"e *e#t moż7"e za pomo(! (ompre5e)#"o 7o1"(a po*C("' 7"(z8y Wo8' ypad:a(5 7o1"(z)a o(e)a "e7:oF(" "dz"e 8ez prze#z:d )"e#:o9(zo)oFG

Umy#ł *ed)a: po#ł'#z)y *e#t #o8"e 1ło#o" roz'm' :try d7a #ze7:"(5

"e7:oF(" *a:"e #! m' da)e )aet d7a ty(5 :tre )"e mo1! pradz"e )"1dy 8yG (ałoF(" '*Cte a7e o :try(5 m"mo to yda*e #"C przed#ta"e)"' zmy#łoym#!d *a:o o (zymF (o *e#t (a= łoF(" da)e doma1a #"C tota7)oF(" a tym #amym#(a=

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +J

7e)"a *ed)! da)! )ao(z)!Q zarazem też ż!da 8y #zy#t:"e (zło)y pro1re#y)ezra#ta*!(e1o #zere1' 7"(z8 mo1ły 8yG ')ao(z)"a*!(o przed#ta"o)e )"e

dop'#z(za*!( pod tym z17Cdem y*!t:' )aet d7a te1o (o )"e#:o9(zo)e d7aprze#trze)" " m")"o)e1o (za#' Q (zy)"!( ra(ze* )"e')":)"o)ym pomyF7e)"e te*)"e#:o9(zo)oF(" #!dz"e zdroe1o roz'm' *a:o (ze1oF (ał:o"("e #e*tota7)oF(" da)e1o

To (o )"e#:o9(zo)e *e#t *ed)a: a8#o7't)"e a )"e *edy)"e :omparaty)"e"e7:"e W por)a)"' z )"m *e#t #zy#t:o "))e #poFrd "e7:oF(" te1o #ame1o1at'):' małe Rze(z! )a*aż)"e*#z! *e#t #za:że to że #ama ty7:o moż)oFGpomyF7e)"a #o8"e te1o (o )"e#:o9(zo)e *a:o (ałoF(" F"ad(zy o "#t)"e)"'ładzy 'my#ł' prze:ra(za*!(e* #ze7:! m"arC zmy#ł Zmy#ły 8o"emyma1ały8y #(a7e)"a :tre do#tar(zyło8y *a:o *ed)o#t:C ta:"e1o m"er)":a :try

pozo#taał8y od)"e#"e)"' do )"e#:o9(zo)oF(" pe)ym o:reF7o)ym da*!(ym#"C 7"(z8oo yraz"G #to#'):' (o *e#t )"emoż7"e Do te1o *ed)a: a8y da)!+



)"e#:o9(zo)oFG m( (5o("aż8y pomyF7eG #o8"e #po#8 o7)y od #prze(z)oF("do te1o potrze8)a *e#t 'myF7e 7'dz:"m ładza :tra #ama *e#t )adzmy#łoa

Ty7:o dz"C:" )"e* 8o"em " *e* "de" pe)e1o )o'me)o) :tre #amo )"edop'#z(za ')ao(z)"e)"a a7e *ed)a: zo#ta*e]podłożo)e *a:o #'8#trat pod)ao(z)oFG F"ata *a:o z*a"#:a zo#ta*e )"e#:o9(zo)oFG F"ata zmy#ł

(zy#te* roz'mo=

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _da)!V 1e1e8e)e

+ W ory1")a7e2 _e")e# No'me)o)#V Tym prze*Ctym od P7ato)a 1re(:"mterm")em :tryQ )a"a#em m"!( po")"e) z)"em(zo)ym 8rzm"e)"' 8yGp"#a)y _Noo'me)o)V a )"e _No'me)o)V b po#ł'1'*e #"C Ka)t d7a oz)a(ze)"aprze(""e9#ta z*a"#:a Er#(5e")')1=6a")ome)o) (zy7" d7a oz)a(ze)"aprzedm"ot' po)adzmy#łoe1o

++c

T

+J-


,< e* ")łe7e:t'e77e) o(e)"e "e7:oF(" (ał:o"("e #(a7o)a " podporz!d:oa)apod *a:"eF po*C("e (5oG o(e)"C matematy(z)e* za poFred)"(tem po*C("a7"(z8y )"e #:o9(zo)oFG ta )"1dy )"e może 8yG (ałoF(" pomyF7a)a $a:o ładzadz"C:" :tre* moż)a #o8"e pomyF7eG )"e#:o9 (zo)oFG )adzmy#łoe* )ao(z)oF("

*a:o da)! #ym ")te7"1"8"7)ym #'8#tra("e prze:ra(za o)a #ze7:! m"arCprzy#ł'1'*!(! zmy#łooF(" " *e#t ta: "e7:a że por)a)"a z )"! )"e ytrzym'*e)aet ładza matematy(z)e1o o(e)"a)"aQ o(zy"F("e )"e pod z17Cdet)teorety(z)ym #ł'ż8"e ładzy poz)a(ze* a7e prze("eż *a:o roz#zerze)"e

za#"C1' 'my#ł' :try (z'*e #"C zdo7)y do prze:ro(ze)"a 1ra)"( zmy#łooF(" pod"))ym pra:ty(z)ym z17Cdem

Przyroda *e#t "C( z)"o#ła ty(5 #o"(5 z*a"#:a(5 :try(5 )ao(z)oFGpo("!1a za #o8! "deC *e* )"e#:o9(zo)oF(" To zaF może )a#t!p"G ty7:o tedy 1dy)a*"C:#ze )aet '#"łoa)"a )a#ze* yo8ra)" o:az'*! #"C )"edo#tate(z)e doo(e)y "e7:oF(" pe)e1o przedm"ot' W matematy(z)e* )atom"a#t o(e)"e"e7:oF(" yo8ra)"a może #pro#taG :ażdem' przedm"oto" " do#tar(zyG te*o(e)"e y#tar(za*!(e* m"ary 1dyż po*C("a 7"(z8oe ")te7e:t' potra6"! dro1!pro1re#*" :ażd! m"arC do#to#oaG do :ażde* "e7:oF(" *a:a *e#t da)a+ 0(e)a

"e7:oF(" :tre* od(z'a #"C te)de)(*C do ta:"e1o #(a7e)"a :tre prze:ra(za



zdo7)oFG yo8ra)" do zroz'm"e)"a moż7"oF(" pro1re#y)e1o '*moa)"a (ałoFG )ao(z)! m'#" "C( 8yG o(e)!

+ W I yda)"' )"e ma #ł2 _*a:a *e#t da)aV

W ory1")a7e2 _ ") e7(5er d"e ;e#tre8')1 z'r Z'#amme)6a##')1

da# Yermo1e) der E")8"7d')1#:ra6t ""8er#(5re"tet d"e pro1re##"è A't=

6a##')1 ") e") %a)ze# der A)#(5a'')1 z' 8e1re"6e) 1e6'57t "rdV

Wo8e( ad7"oF(" te* reda:(*" W")de78a)d propo)'*e #ta"e)"e po=

"

:#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +J,

e#tety(z)! przy (zym #t"erdza #"C zarazem że ładza ta )"eo1ra)"(zo)a #ym :ro(ze)"' )aprzd )"e )a= ,J da*e #"C do te1o 8y przy )a*m)"e*#zymy#"ł:' ")te7e:t' mo1ła '(5y("G m"arC zdat)! do o(e)y "e7:oF(" " do te* o(e)y

*e* 'żyG WłaF("! zaF )"ezm"e))! m"ar! pod#tao! przyrody *e#t *e* a8#o7't)a(ałoFG :tra przyrodz"e *a:o z*a"#:' *e#t #(a7o)! )"e#:o9(zo)oF("! Po)"eaż

*ed)a: ta m"ara pod#taoa *e#t po*C("em #o8"e #prze(z)ym 1dyż )"emoż7"a *e#t a8#o7't)a tota7)oFG pro1re#*" )"e ma*!(e* :o9(a m'#" oa "e7:oFGprzedm"ot' przyrody od)"e#"e)"' do :tre* yo8ra)"a 8ezoo()"e #to#'*e(ał! #! zdo7)oFG #(a7a)"a #proadz"G po*C("e przyrody do )adzmy#ło=e1o

#'8#trat' :try 7eży ' pod#tay zar)o przyrody *a: " )a#ze* ładzy myF7e)"a " *e#t "C:#zy )"ż #ze7:a przy#ł'1'*!(a zmy#łom m"ara (o #pra"a że )"e ty7e oprzedm"o("e moż)a ydaG #!d że *e#t z)"o#ły "7e ra(ze* o )a#tro*' 'my#ł' przyo(e)"a)"' 1o A "C( ta: #amo *a: e#tety(z)a ładza #!dze)"a ydaa)"'#!d' o p"C:)"e od)o#" yo8ra)"C *e* o7)e* 1rze do ")te7e:t' po to 8y'z1od)"G *! z *e1o po*C("am" o17e )"e o:reF7a*!( "(5 ta: #amo od)o#" o)aprzy ydaa)"' o pe)e* rze(zy #!d' *a:o o z)"o#łe* tC #am! ładzC $ doroz'm' 8y 'z1od)"G *! #'8"e:ty)"e z *e1o "deam" )"e o:reF7a*!( z :trym" toz)a(zy 8y ytorzyG ta:" )a#tr* 'my#ł' :try odpo"adał8y " z1adzał #"C z tym)a#tro*em *a:" po#ta=

m"Cdzy #łoem _Z'#amme)6a##')1V a #łoam" _da# Herm1e)V2 _d"eV (o)ada*e zda)"' *aF)"e*#zy " ed7e #ze7:"e1o pradopodo8"e9#ta z1od)y z")te)(*! Ka)ta #e)# W prze:ładz"e "C( op"eram #"C )a reda:(*" W")de78a)da

+ M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I yda)"a Wed7e II " III yda)"a2 od)o#" #"C ta#ama ładzaV

+?>




,? ał8y dz"C:" płyo" o:reF7o)y(5 pra:ty(z)y(5

"de" )a '(z'("e

Z te1o "daG też że pradz"e* z)"o#łoF(" )a7eży #z':aG ty7:o 'myF7e te1o:to yda*e #!d a )*e przedm"o("e przyrody :tre1o o(e)a )a#tr* te) yoł'*e Ktż 8y też (5("ał )azaG z)"o#łym" 8ez:#ztałt)e dz":"m )"eładz"e#p"Ctrzo)e ma#y 1r#:"e z "(5 po:rytym" 7odem #z(zytam" a78o po#Cp)e#za7e*!(e morze "td A7e 'my#ł (z'*e #"C o(e)"e #ame1o #"e8"e pod)"e#"o)y:"edy :o)temp7'*!( *e 8ez z17Cd' )a "(5 6ormC zda*e #"C )a yo8ra)"C oraz )apoł! (zo)y z )"! (5oG z'peł)"e 8ez o:reF7o)e1o (e7' a *edy)"e roz#zerza*!(y *e*za:re# roz'm a m"mo to #t"erdza że (ała mo( yo8ra)" *e#t )"eade:at)! \

"deom roz'm' Przy:ład matematy(z)e* z)"o#łoF(" przyrody #ame* )ao(z)oF("do#tar(za*! #zy#t:"e te przypad:" 1dz"e da)e )am *e#t )"e ty7e "C:#ze po*C("e7"(z8oe "7e ra(ze* "e7:a *ed)o#t:a *a:o m"er)": d7a yo8ra)" (e7em #:r(e)"a#zere1 7"(z8oy(5 Drzeo :tre1o y#o:oFG o(e)"amy ed7e y#o:oF("mCż(zyz)y może )"e!tp7""e #ł'żyG za m"er)": y#o:oF(" 1ryQ *eże7" zaFy#o:oFG ta y)o#"ła8y )p m"7C to 1ra ta może z)o' #ł'żyG za *ed)o#t:C7"(z8"e yraża*!(e* Fred)"(C z"em" a8y *! te) #po#8 ')ao(z)"GQ )a#tCp)"emoże Fred)"(a z"em" #ł'żyG za *ed)o#t:C d7a

,. z)a)e1o )am #y#tem' p7a)etar)e1o te) zaF d7a Dro1"

M7e(z)e* oraz d7a )"ezm"erzo)e* m)o1oF(" ta:"(5 #y

#tem dr1 m7e(z)y(5 za)y(5 1"azdam" m1ła"=

+ Słoo to tł'ma(zC ed7e I " II yda)"a W III yda)"' 8o"em 6"1'r'*e #:'te:8łCd' dr':ar#:"e1o zam"a#t _')a)1eme##e)V _)"6=ade:at)aV2 _a)1eme##e)Vade:at)a


+?+

(oym" :tre torz! przyp'#z(za7)"e m"Cdzy #o8! z)o' te1o rodza*' #y#"em(o )"e poza7a przyp'#z(zaG że )apot:amy t' *a:"eF 1ra)"(e 0tż z)"o#łoFGprzy e#tety(z)ym o(e)"a)"' ta: )"ezm"erzo)e* (ałoF(" po7e1a )"e ty7e )a "e7:oF("

7"(z8y "7e )a tym że m"arC )a#ze1o po#'a)"a #"C )aprzd do(5odz"my *(o7e*)o do (oraz "C:#zy(5 *ed)o#te:Q przy(zy)"a #"C do te1o #y#tematy(z)y



podz"ał 8'doy F"ata :try #zy#t:o (o "e7:"e przyrodz"e przed#ta"a )amza#ze z)o' *a:o małe łaF(""e zaF przed#ta"a )a#z! yo8ra)"C (ałe*

*e* 8ez1ra)"(z)oF(" a raz z )"! przyrodC *a:o (oF z)":ome1o por)a)"' z"deam" roz'm' *eF7" ma o)a *e #po#8 ade:at)y tmao(z)"a*!(o przed#ta"G

O- 0 *a:oF(" 'podo8a)"a przy o(e)"e z)"o#łoF(" Po(z'("e )"eodpo"ed)"oF(" )a#ze* ładzy do o#"!1)"C("a "de" 8Cd!(e* d7a )a#praem *e#t #za('):"em 0tż "dea #(a7e)"a :ażde1o z*a"#:a *a:"e mo1ło8y8yG )am da)e )ao(z)oFG (ałoF(" *e#t "de! )arz'(a)! )am przez praoroz'm' :try poza a8#o7't)! (ałoF("! )"e 'z)a*e żad)e1o "))e1o o:reF7o)e1od7a :ażde1o aż)e1o " )"ezm"e))e1o m"er)":a Na#za yo8ra)"a *ed)a: #ym)a*"C:#zym )aet y#"ł:' :"er'):' yma1a)e1o od )"e* #(a7e)"a pe)e1oda)e1o )am przedm"ot' (ałoFG )ao(z)oF(" a zatem :"er'):'')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a "de" roz'm' ':az'*e #e 1ra)"(e " #! )"eodpo="ed)"oFG a7e zarazem prze("eż #e pooła)"e do doproadza)"a doade:at)oF(" z "de! t! *a:o praem

+?


U(z'("e "C( że (oF *e#t z)"o#łe przyrodz"e *e#t #za('):"em d7a )a#ze1oła#)e1o pooła)"a ty7:o że #:'te: pe)e* #'8rep(*" pod#ta"e)"e #za('):'d7a przedm"ot' zam"a#t #za('):' d7a "de" (zło"e(ze9#ta t:"!(e* )a# *a:opodm"o("e #za(')e: te) o:az'*emy przedm"oto" przyrody :try )"e*a:o')ao(z)"a )am yż#zoFG roz'moe1o pooła)"a )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5po)ad )a*da7e* #"C1a*!(! zdo7)oFG zmy#łooF("

U(z'("e z)"o#łoF(" *e#t "C( '(z'("em przy:roF(" ypłya*!(ym cz)"eodpo"ed)"oF(" )a#ze* yo8ra)" *e* e#tety(z)e* o(e)"e "e7:oF(" do o(e)ydo:o)ya)e* przez roz'm a r)o(zeF)"e ta:że roz:o#z! *a:! 8'dz" z1od)oFG

te1o łaF)"e #!d' o )"eodpo"ed)"oF(" )a*da7e* )aet #"C1a*!(e* zdo7)oF("zmy#łoe* z "deam" roz'm' *a:o że d!że)"e do ty(5 "de" *e#t prze("eż d7a )a#praem $e#t m"a)o"("e d7a )a# praem roz'm' " )a7eży do )a#ze1opooła)"a a8yFmy #zy#t:o (o przyroda *a:o przedm"ot zmy#ł za= "era d7a)a# "e7:"e1o o(e)"a7" por)a)"' z "deam" roz'm' *a:o małeQ d7ate1o też#zy#t:o (o z8'dza )a# '(z'("e te1o )adzmy#łoe1o pooła)"a z1od)e *e#tz tym praem Na*yż#zym zaF d!że)"em yo8ra)" ')ao(z)"a*!(ymprzed#ta"e)"' *ed)o#t:" m"ary d7a o(e)y "e7:oF(" *e#t re7a(*a do (ze1oFa8#o7't)"e "e7:"e1o a przeto też re7a(*a do praa roz'm' )a:az'*!(e1o 8y

*edy)"e to łaF)"e przy*!G *a:o )a*yż#zy m"er)": "e7:oF(" We)Ctrz)e "C(

#po#trzeże)"e )"eodpo"ed)"oF(" :ażde1o zmy#łoe1o m"er)":a do do:o)ya)e*przez roz'm o(e)y "e7:oF(" *e#t z1od)oF("! z *e1o praam" " zarazem



przy:roF("! *a:! z8'dza )a# '(z'("e )a#ze1o )adzmy#łoe1o pooła)"apodł'1 :tre1o 'aża)"e :aż=

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +?<

de* m"ary zmy#łooF(" za )"eade:at)! + "deom rop)"' *e#t (zymF (e7oym atym #amym roz:o#z! Umy#ł yo8raża*!( #o8"e to (o *e#t z)"o#łe przyrodz"e(z'*e #"C "C( por'#zo)y pod(za# 1dy e#tety(z)ym #!dz"e o p"C:)"e przyrodz"e tra #po:o*)e* :o)temp7a(*" Por'#ze)"e to #z(ze17)"e z #ame1opo(z!t:' moż)a por)aG ze #trz!#em t* z #zy8:o )a przem"a) po #o8"e)a#tCp'*!(ym odtr!(a)"em " przy("!1a)"em przez *ede) " te) #am przedm"ot To(o *e#t po)ad m"arC yo8ra)" a prze= ("eż aż tam 1)a *! '*moa)"e da)y(5

)ao(z)y(5 #ta)o" )"e*a:o przepaFG :tre* o8a"a #"C o)a #am! #"e8"eza1'8"GQ a7e )"e *e#t o)o prze("eż po)ad m"arC ta:że d7a "de" roz'm' o tym (o)adzmy#łoe " d7a te* "de" yołya)"e ta:"e1o d!że)"a yo8ra)" *e#t (zymFpra"dłoym a zatem (zymF r)e* m"erze ,, po("!1a*!(ym *a: 8yłoodtr!(a*!(ym d7a #ame* zmy#łooF(" Sam #!d *ed)a: pozo#ta*e przy tym za#zety7:o e#tety(z)y 1dyż )"e op"era*!( #"C )a o:reF7o)ym po*C("' przedm"ot'przed#ta"a *edy)"e #'8"e:ty)! 1rC #amy(5 ładz 'my#ł' yo8ra)" " roz'm'

*a:o 5armo)"*)! )aet poprzez :o)tra#t Ta: #amo 8o"em *a: przy ydaa)"'#!d' o p"C:)"e yo8ra)"a " ")te7e:t przez #! z1od)oFG ta: t'ta* <yo8ra)"a

+ Tł'ma(zC to #łoo ed7e I " ++ yda)"a T"ze("e 8o"em za"era tymm"e*#(' 8ł!d dr':ar#:" #:oro 6"1'r'*e )"m zam"a#t _')a)=1eme##e)V)"eade:at)!2 _a)1eme##e)V ade:at)!

# W ory1")a7e2 _de# Her#ta)de#V ")te7e:t' (o *ed)a: zda*e #"C )"eodpo"adaG rze(zy"#te* ")te)(*" Ka)ta W#za: "dee przyporz!d:o'*e o)roz'mo" a ")te7e:t oper'*e ed7e Ka)ta po*C("am" :ate1or"am" Nadto z"!z:' ze z)"o#łoF("! Ka)t #ta7e #pom")a o roz'm"e D7ate1o też z1od)"e zErdma))em (zytam t' zam"a#t _de# Her=#ta)de#V2 _der Her)')6tV

< W I yda)"' )"e ma #łoa _5"erV t'ta*

+?J


" roz'm przez #! )"ez1od)oFG ytarza*! #'8"e:ty)! (e7ooFG ładz 'my#ł'b a m"a)o"("e '(z'("e że *e#teFmy po#"ada)"' (zy#te1o #amo"#t)e1o roz'm'



(zy7"+ ta:"e* zdo7)oF(" o(e)y "e7:oF(" :tre* do#:o)ałoFG )"e da #"C przez )"("))e1o ')ao(z)"G *a: ty7:o przez ':aza)"e )"edo#tate(z)oF(" te* ładzy :tra ')ao(z)"a*!(ym przed#ta"a)"' "e7:oF(" przedm"ot zmy#ł #ama *e#t)"eo1ra)"(zo)a

Wym"erze)"e *a:"e*F prze#trze)" #e)#"e *e* '*C("a *e#t zarazem *e* op"#a)"em atym #amym o8"e:ty)ym r'(5em yo8ra)" " pro1re#*!Q )atom"a#t #(a7e)"e"e7oF(" *ed)oFG b )"e myF7" 7e(z )ao(z)oF("b a tym #amym #(a7e)"e te1o (ozo#tało #':(e#y)"e '*Cte *ed)! (5"7C *e#t re1re#*! :tra z)o#" ar')e:(za#oy t:"!(y pro1re#*" yo8ra)" " (zy)" )ao(z)ym r)o(ze#)e "#t)"e)"e

$e#t o)a zatem po)"eaż )a=I00 #tCp#to (za#oe *e#t ar'):"em zmy#ł'e)Ctrz)e1o " )ao(z)oF(" #'8"e:ty)ym r'(5em yo8ra)" zada*!(ymzmy#ło" e)Ctrz)em' 1ałt :try m'#" " 8yG tym yraz"#t#zy "m "C:#za *e#tzaartoFG 'a)n t'm *a:! yo8ra)"a #(a7a *ed)! da)! )ao(z)! D!że)"ezatem do '*C("a *ed)! po#z(ze17)! da)! )ao(z)! m"er)":a "e7:oF(" :tre1o

'*C("e yma1a yra)"e (za#' *e#t #po#o8em yo8raża)"a :try z#'8"e:ty)e1o #ta)o"#:a #prze(z)y *e#t z (e7em a7e o8"e:ty)"e d7a o(e)y"e7:oF(" *e#t potrze8)y a tym #amym (e7oy przy (zym *ed)a: o tym #amym1ał("e *a:" yo8ra)"a zada*e podm"oto" zo#ta*e y=

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _oderV (zy7"

W ory1")a7e2 _] a7# z'r V *a:o d7a przy (zym )"e "a

domo *a:"m (e7' 6"1'r'*e te) przy#łe: _a7#V *a:o Z1od)"e "C(

z Erdma))em przy#łe: te) op'#z(zam


+??

da)y #!d *a:o o (zymF (e7oym d7a (ałe1o pooła)"a 'my#ł'

$a:oFG '(z'("a z)"o#łoF(" po7e1a )a tym że *e#t o)o + '(z'("em)"ezadoo7e)"a U)7'#t z ładzy ydaa)"a #!d e#tety(z)y(5 o pe)ymprzedm"o("e :tre zo#ta*e przy tym r)o(zeF)"e przed#ta"o)e *a:o (e7oeQ

*e#t to moż7"e dz"C:" tem' że ła#)a )"ezdo7)oFG podm"ot' #pra"a żeod:ryta zo#ta*eX F"adomoFG )"eo1ra)"(zo)e* zdo7)oF(" te1o #ame1o podm"ot'a 'my#ł może o te* dr'1"e* ydaG #!d e#tety(z)y ty7:o za poFred)"(temp"er#ze*

W 7o1"(z)e* o(e)"e "e7:oF(" )"emoż7"oFG do*F("a :"edy:o7"e: do a8#o7't)e*

tota7)oF(" poprzez pro1re#y)e ym"erza)"e przedm"ot F"ata zmy#ł (za#"e " prze#trze)" rozpoz)a7"Fmy *a:o )"emoż7"oFG o8"e:ty)! to *e#t *a:o



)"emoż7"oFG pomyF7e)"a )"e#:o9(zo)oF(" *a:o (ał:o"("e da)e* a )"e*a:o)"emoż7"oFG ty7:o #'8"e:ty)! to *e#t *a:o )"ezdo7)oFG *e* '*C("a T'ta* 8o"em)"e 8"erze #"C o17e pod 'a1C #top)"a #(a7e)"a *ed)! da)! )ao(z)! *a:om"er)":a 7e(z #zy#t:o za7eży od po*C("a 7"(z8y W e#tety(z)e* )atom"a#t o(e)"e"e7:oF(" m'#" po*C("e 7"(z8y odpaFG a78o '7e( zm"a)"e a (zymF (e7oym *e#t d7a

)"e* ty7:o #(a7e)"e *ed)o#t:C m"er)":a do:o)a)e przez yo8ra)"C a tym#amym z om")"C("em po*CG praa

+ W ory1")a7e2 _#"eV (o od)o#" #"C do _'a7"tatV *a:oFG Trzyma*!( #"C "C(F("F7e 8rzm"e)"a ory1")ał' )a7eżało8y tł'ma(zyG2 _ że *e#t o)a V Ka)t *ed)a:(5y8a )"e (5("ał po"edz"eG że *a:oFG '(z'("a e#t #ama '(z'("em 7e(z ra(ze*)a7eży przyp'F("G że popeł)"ł 8ł!d 1ramaty(z)y Z1od)"e "C( z #'1e#t"!y#')"Ct! przez Hor7a)dera (zytam zam"a#t _#"eV2 _e#V (o od)o#" #"C do _%e6'57de# Er5a8e)e)V '(z'("e z)"o#łoF("

# M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I yda)"a Wed7e II " III yda)"a )a7eżało8ytł'ma(zyG2 _*a:o *edy)"e da)e*V (o *e#t m)"e* *a#)e

+?.


"m #':(e#y)e1o ytarza)"a po*CG "e7:oF(" $eF7" zaF pe)a "e7:oFGdo(5odz" )"ema7 do :re#'7 )a#ze* zdo7)oF(" #(a7a)"a *ed)! da)! )ao(z)!"e7:oF(" zaF 7"(z8 (o do :try(5 F"adom" *e#teFmy że )a#za zdo7)oFG *e#t)"eo1ra)"(zo)a doma1a*! #"C od yo8ra)" m"mo to e#tety(z)e1o #(a7e)"a "C:#z! *ed)o#t:C to (z'*emy #"C *a: 1dy8yFmy 8y7" 'myF7e zam:)"C(" podz17Cdem e#tety(z)ym pe)y(5 1ra)"(a(5 N"em)"e* *ed)a: z 'a1" )a:o)"e(z)oFG roz#zerza)"a yo8ra)" a8y #tała #"C ade:at)! tem' (o )a#ze*

ładzy roz'm' *e#t )"eo1ra)"(zo)e a m"a)o"("e ade:at)! "de" a8#o7't)e*(ałoF(" zo#ta*e #pom)"a)a yże* przy:roFG a tym #amym ta:że )"e(e7ooFG

ładz yo8ra)" d7a "de" roz'm' " "(5 po8'dza)"a przed#ta"o)a prze("eż *a:o(e7oa A7e też dz"C:" tem' łaF)"e #ta*e #"C #!d e#tety(z)y #am (zymF#'8"e:ty)"e (e7oym d7a roz'm' *a:o rdła "de* to *e#t d7a ta:"e1oroz'moe1o ")te77e:t'e77 #(a7e)"a

+> o8e( :tre1o #ze7:"e e#tety(z)e #(a7e)"e *e#t małe a przedm"ot zo#ta*e *a:o z)"o#ły '*Cty z roz:o#z! :tra może do*FG do #:'t:' ty7:o zapoFred)"(tem przy:roF("

; 0 DYNAMI&ZNE$ WZNI0SŁ0@&I PRZYR0DY

O- 0 przyrodz"e *a:o o potCdze



PotC1a Ma(5t *e#t ładz! :tra ma przea1C )ad d'żym" prze#z:odam" No#"o)a )azC przemo(y %e=

+ M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I " II yda)"a W III yda)"' 8o"em 6"1'r'*e#:'te: 8łCd' dr':ar#:"e1o zam"a#t _da# A'##er#teV2 _da# A'##ereV #tro)a

ze)Ctrz)a

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +?

a7t *eF7" ma przea1C ta:że )ad oporem te1o (o #amo *e#t potC1! Przyrodarozpatrya)a #!dz"e e#tety(z)ym *a:o potC1a )"e ma*!(a )ad )am" przemo(y

*e#t dy)am"(z)"e z)"o#ł!

$eF7" mamy o przyrodz"e ydaG #!d *a:o o dy)am"(z)"e z)"o#łe* to m'#" o)a8yG yo8rażo)a *a:o 8'dz!(a 7C: (5oG )a odrt )"e :ażdy 8'dz!(y 7C:przedm"ot przed#ta"a #"C )a#zym #!dz"e e#tety(z)ym *a:o z)"o#ły Wo(e)"e e#tety(z)e* 8o"em )"e oparte* )a po*C("' moż)a o przeadze )adprze#z:odam" #!dz"G ty7:o )a pod#ta"e "e7:oF(" opor' To *ed)a: (zem''#"ł'*emy #"C oprzeG *e#t (zymF złym " *eF7" #t"erdzamy że )a#za ładza m')"e #pro#ta #ta*e #"C o)o przedm"otem 7C:' D7a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"amoże "C( przyroda o ty7e ty7:o '(5odz"G za potC1C a tym #amym zady)am"(z)"e z)"o#ł! o "7e rozaża)a *e#t *a:o przedm"ot z8'dza*!(y 7C: +><

Moż)a *ed)a: pe"e) przedm"ot 'ażaG za \ 8'dz!(y 7C: )"e 7C:a*!( #"C 1oDz"e*e #"C to tedy 1dy o(e)"amy przedm"ot te) #po#8 że *edy)"e myF7"

przed#ta"amy #o8"e ypade: że 1dy8yFmy (5("e7" #ta"G m' opr #ze7:" opro:azał8y #"C z'peł)"e darem)y W te) #po#8 (zło"e: ()ot7"y 8o" #"C ;o1a )"e7C:a*!( #"C 1o 1dyż )"e może pomyF7eG c #o8"e żad)e1o ta:"e1o )"epo:o*!(e1ozdarze)"a 8y (5("ał #prze(""G #"C ;o1' " *e1o przy:aza)"om A7e :ażdym ta:"mypad:' :tre1o )"e 'aża za #am #o8"e )"emoż7"y "dz" )"m "#totC8'dz!(! 7C:

Kto #"C 7C:a )"e może ydaG #!d' o z)"o#łoF(" przyrodz"e ta: #amo *a: te):o1o po("!1a #:ło))oFG 7'8 poż!da)"e Appet"t )"e może ydaaG #!d' op"C:)"e P"er#zy ')":a "do:' przedm"ot' 8'dz!(e1o )"m tro1CQ " 6 o17e

)"epodo8)a z)a7eG

+?-


'podo8a)"a #tra(5' :try 8ył8y z"Cty )a #er"o D7ate1o też przy*em)oFGypłya*!(a z '#ta)"a pe)e* do7e17"oF(" *e#t radoF("! W tym zaF ypad:'



po)"eaż z"!za)a *e#t z 'o7)"e)"em #"C od )"e8ezp"e(ze9#ta *e#t o)aradoF("! poł!(zo)! z po#ta)o"e)"em 8y )"1dy "C(e* )a )"e #"C )"e )arażaG &o"C(e* )aet myF7! )"e(5Ct)"e ra(a #"C do te1o '(z'("a )"e m"!( *'ż o tym8y m"ało #"C #amem' #z':aG do9 o:az*"

t Strze7"#te *a:8y 1ro)"e z)o#z!(e #"C #:ały ("Cż:"e p"Ctrz!(e #"C )a )"e8"e(5m'ry )ad("!1a*!(e Frd p"or') " 1rzmot '7:a)y (ałe* #e*)"#z(z!(e* potCdze or:a)y " #poodoa)e przez )"e #p'#to#ze)"a 8'rz7"y8ez:re#)y o(ea) y#o:" odo#pad potCż)e* rze:" "tp =b #zy#t:o to b por)a)"' z tym" potC1am" b o8ra(a )a#z! zdo7)oFG opor' dro8"az1 8ezz)a(ze)"a A7e "(5 "do: tym #"7)"e* )a# po("!1a "m "C:#zy 8'dz" 7C: o "7e ty7:o#am" z)a*d'*emy #"C 8ezp"e(z)ym m"e*#(' D7ate1o też przedm"oty ta:"e(5Ct)"e )azyamy )"o#łym" 1dyż pod)o#z! mo( )a#ze* d'#zy po)ad *e*zy(za*)! prze("Ct)! m"arC " poza7a*! )am od:ryG #o8"e z'peł)"e "))e1orodza*' zdo7)oFG do #ta"a)"a opor' :tra oFm"e7a )a# do te1o 8y m"erzyG #"C z

pozor)! #ze(5mo(! przyrody W )"ezm"erzo)oF(" przyrody " )"edo#tate(z)oF(" )a#ze* ładzy do te1o 8y e#tety(z)e* o(e)"e "e7:oF(" *e* dz"edz")y #to#oaG *a:"F propor(*o)a7)y m"er)":z)a7e7"Fmy pradz"e )a#ze ła#)e o1ra)"(ze)"e z)a*d'*!( *ed)a:r)o(zeF)"e )a#ze* ładzy roz'moe* "))y )"e zmy#łoy m"er)": :try)aet o! )"e#:o9(zo)oFG ma pod #o8! *a:o *ed)o#t:C m"ary " por)a)"' z:trym #zy#t:o przyrodz"e *e#t

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +?, ałe #t"erdza*!( tym #amym że )a#z 'my#ł ma prze=a1( )ad przyrod! )aet *e* )"ezm"erzo)oF(" Ta: #amo " teraz )"emoż)oFG odpar("a potC1" przyrody

*a*e )am rozaża)ym *a:o "#toty )at'ra7)e od(z'G pradz"e )a#z! )"emo(6"zy(z)!ł a7e zarazem też I0S od:rya )a# ładzC #!dze)"a o #o8"e *a:o o)"eza7eż)y(5 od przyrody oraz to że mamy przea1C )ad przyrod! Na tymoparte *e#t #amoza(5oa)"e #"C z'peł)"e "))e1o rodza*' )"ż to :tre może przezprzyrodC poza )am" 8yG zaata:oa)e " y#ta"o)e )a )"e8ezp"e(ze9#to przy(zym (zło"e(ze9#to )a#ze* o#o8"e )"e doz)a*e t' po)"że)"a (5oG8y (zło"e:m'#"ał '7e( oe* przemo(y W te) #po#8 )a#zym #!dz"e e#tety(z)ym

yda*emy o przyrodz"e #!d *a:o

> z)"o#łe* )"e d7ate1o że 8'dz" 7C: 7e(z d7ate1o że

ape7'*e do t:"!(e* )a# #"ły :tra )"e *e#t przyrod!

8y #zy#t:o to (o *e#t przedm"otem )a#ze* tro#:"

do8ra do(ze#)e zdro"e " ży("e 'ażaG za (oF

małe1o " 8y d7ate1o *e* potC1" :tre* tym za:re#"e

)"e!tp7""e pod7e1amy m"mo to )"e 'ażaG za (oF



(o ma #to#'):' do )a# " )a#ze* o#o8ooF(" ta:! prze

mo( że m"e7"8yFmy #"C przed )"! :orzyG ypad:'

1dy8y #zło o )a*yż#ze )a#ze za#ady "(5 'trzyma)"e

+ proadze)"e (zy) PrzyrodC )azyamy "C(

t'ta* z)"o#ł! *edy)"e d7ate1o że z)o#" o)a yo8ra

)"C do ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a ta:"(5 y

pad: *a:"(5 'my#ł może od(z'G ła#)! z)"o#łoFG

#e1o pooła)"a " #! yż#zoFG )aet )ad przy

rod!

Ta o(e)a #"e8"e #ame1o )"e tra(" )"( z te1o pood' że m'#"my b a8y od(z'Gto e)t'z*a#ty(z)e 'podo=

W I yda)"' )"e ma yraz'2 _p5y#"#(5eV 6"zy(z)!

+.>


8a)"e b "edz"eG "ż z)a*d'*emy #"C 8ezp"e(z)ym położe)"' (5oG mo1ło8y #"CydaaG że *eF7" )"e=8ezp"e(ze9#to )"e 1roz" )a #er"o to " ze z)"o#łoF("! +>.)a#ze* ładzy d'(5a #praa )"e przed#ta"a #"C r)"eż z8yt #er"o Upodo8a)"e8o"em doty(zy t' ty7:o '*a)"a*!(e1o #"C ta:"(5 ypad:a(5 pooła)"a )a#ze*ładzy *a:o dy#pozy(*" zaarte* )a#ze* )at'rze=)atom"a#t roz")"C("e "yG"(ze)"e *e* pozo#ta"o)e zo#tało )am #amym " #ta)o" )a#ze= zada)"e I tym t:" prada )aet 1dy8y (zło"e: o "7e ta: da7e:o #"C1a #! re67e:#*! 8ył

*a: )a*8ardz"e* F"adomy #e* tera)"e*#ze* rze(zy"#te* )"emo(y Za#ada ta zda*e #"C 8yG pradz"e )a("!1)"Cta " ymCdr:oa)a a tym #amymz8yt #:omp7":oa)a d7a #!d' e#tety(z)e1o o8#era(*a (zło"e:a *ed)a:doodz" (ze1oF prze(")e1o a m"a)o"("e te1o że może o)a 7eżeG ' pod#tay)a*po#po7"t#zy(5 )aet #!d (5oG )"e za#ze zda*emy #o8"e z te1o #praC&ż 8o"em *e#t )aet d7a (zło"e:a dz":"e1o przedm"otem )a*"C:#ze1opodz"' &zło"e: :try )"e "e (o to #tra(5 :try #"C )"e 7C:a a "C( )"e (o6aprzed )"e8ezp"e(ze9#tem 7e(z z (ałym #po:o*em mCż)"e przy#tCp'*e do dz"ełaNaet )a*8ardz"e* (y"7"zoa)ym #ta)"e za(5o'*e #"C )ada7 te) #z(ze17)"ey#o:" #za(')e: d7a o*o)":aQ ty7:o że yma1a #"C po)adto 8y po#"adał

zarazem #ze7:"e ()oty po:o*oe2 ła1od)oFG #pł(z'("e " )aet pe)! *a:przy#to" d8ałoFG o #! ła#)! o#o8C b a #zy#t:o łaF)"e d7ate1o że poz)a*e



#"C po tym "ż 'my#ł *e1o )"e (o6)"e #"C przed )"e8ezp"e(ze9#tem D7ate1o też(5oG8y )"e "adomo *a: #p"era)o #"C przy por)ya)"' mCża #ta)' +> zodzem o to :try z )"(5 za#ł'1'*e )a yż#zy #za(')e: #!d e#tety(z)yroz#trzy1a )a :orzyFG dr'1"e1o

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +.^

Naet o*)a *eF7" proadzo)a *e#t z za(5oa)"em porz!d:' " z po#za)oa)"empra o8yate7#:"(5 ma #o8"e (oF z)"o#łe1o przy (zym (zy)" o)a (5ara:ter)arod' :try "edz"e *! te) #po#8 tym z)"oF7e*#zym "m 7"(z)"e*#ze 8yły)"e8ezp"e(ze9#ta )a *a:"e 8ył )arażo)y " Frd :try(5 zdołał mCż)"eprzetraG Natom"a#t dł'1otrały po:* "edz"e zazy(za* do pa)oa)"a #ame1oty7:o d'(5a 5a)d7' a raz z )"m do pa)oa)"a )"#:"e* (5("oF(" t(5rzo#ta "z)"e"eF("a=7oF(" oraz do 'pod7e)"a #"C #po#o8' myF7e)"a )arod' Prze(" tem'

roz8"oro" po*C("a z)"o#łoF(" przyp"#'*!(em' z)"o#łoFG *a:"e*F potCdze zda*e#"C przema"aG to że ;o1a przed#ta"amy #o8"e zazy(za* 8'rzy "(5'rzetrzC#"e)"' z"em" "tp *a:o o8*a"a*!(e1o #* 1)"e a zarazem ta:że #o*!z)"o#łoFG b przy (zym *ed)a: ma"a)"e #o8"e że 'my#ł )a#z *e#t yż#zypo)ad dz"ała)"e " *a:= #"C zda*e )aet po)ad zam"ary ta:"e* potC1" 8yło8y1ł'pot! " zarazem z'(5a7#tem T'ta* )"e '(z'("e z)"o#łoF(" )a#ze* ła#)e*)at'ry 7e(z ra(ze* ':orze)"e #"C przy1)C8"e)"e " po(z'("e (ał:o"te* )"emo(yizda*e #"C 8yG )a#tro*em 'my#ł' odpo"ed)"m przy z*a"a)"' #"C ta:"e1oprzedm"ot' " zazy(za* też te1o rodza*' zda==rże)"a(5 przyrod)"(zy(5 ł!(zy #"Co) z *e1o "de! W o17e "o# re7"1"" pada)"e )a z"em"C o:azya)"e (z("

po(5y7o)! 1ło! Frd 1e#t " y:rzy:"a7" peł)y(5 #:r'(5y " 7C:' zda*e #"C8yG *edy)ym odpo"ed)"m za(5oa)"em #"C o8e()oF(" 8#ta " d7ate1o teżprzeaża*!(a "C:#zoFG 7'd przy#o"ła #o8"e to #zy#t:o " dot!d prze#trze1a

Te) )a#tr* 'my#ł' )"e *e#t *ed)a: 8y)a*m)"e* #am #o8"e " :o)"e(z)"e z"!za)yz "de!

+ Wed7e I yda)"a _#e* (ał:o"te* )"emo(y

Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a +

+.

Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #adza)"a

z)"o#łoF(" re7"1"" " *e* przedm"ot' &zło"e: :try rze(zy"F("e #"C 7C:a 1dyżz)a*d'*e #o8"e pod do te1o zda*!( #o8"e #praC że #ym 1od)ympotCp"e)"a zamy#łem z1rze#zył prze(" potCdze :tre* o7a *e#t )"eodparta "

zarazem #pra"ed7"a )"e z)a*d'*e #"C z1oła ta:"m #ta)"e 'my#ł' 8ypodz""aG "e7:oFG 8o#:! do te1o 8o"em potrze8a )a#tro*' #po:o*)e*



:o)temp7a(*" " z'peł)e* #o8ody #!d' Ty7:o tedy :"edy (zło"e: F"adomy *e#t#e* #z(zere* m"łe* ;o1' ")te)(*" mo1! dz"ała)"a oe* potC1" #ł'żyG doz8'dze)"a )"m "de" z)"o#łoF(" #pom)"a)e* "#toty +>, te* m"erze *a:"e*' #"e8"e #ame1o #t"erdza odpo"ada*!(! *e* o7" z)"o#łoFG ")te)(*" dz"C:" tem'zaF z)o#" #"C po)ad 7C: przed ta:"m" dz"ała)"am" przyrody :try(5 )"e 'aża za

y8'(5y 1)"e' te* "#toty Naet po:ora *a:o #'roy #!d o ła#)y(5 8ra:a(5:tre przy F"adomoF(" do8ry(5 ")te)(*" łato dały8y #"C za#ło)"G 'łom)oF("!)at'ry 7'dz:"e* *e#t z)"o#łym )a#tro*em 'my#ł' ("erp"!(e1o 87 #amopotCp"e=)"a= a8y #top)"oo '#')!G *e1o przy(zy)C $edy)"e tym rż)" #"C e)Ctrz)"ere7"1"a od za8o8o)' Za8o8o) yoł'*e 'myF7e )"e (zeFG d7a te1o (o z)"o#łe7e(z 7C: " #tra(5 przed "#tot! przemoż)! :tre* o7" zatrożo)y (zło"e: (z'*e #"Cpod7e1ły )"e ży"!( *ed)a: d7a )"e* y#o:"e1o #za('):'Q z te1o zaF )"e możeo(zy"F("e y)":)!G )"( "))e1o *a: ty7:o '8"e1a)"e #"C o ła#:C " pod(57e8"a)"e#"C b )"1dy zaF re7"1"a ()ot7"e1o żyota

Wz)"o#łoFG )"e t:" "C( żad)ym przedm"o("e przyrody 7e(z ty7:o )a#zym'myF7e o "7e *e#teFmy zdo7)" 'F"adom"G #o8"e )a#z! przea1C )ad przyrod! )a# #amy(5 a dz"C:" tem' też )ad przyrod! poza )am" *a:o że ta )a )a#płya W#zy#t:o (o z8'dza

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +.<

)a# to '(z'("e b\ a *ed)ym z te1o *e#t potC1a przyrody :tra rz'(a yza)"e)a#zym #"łom b )azya #"( a(z:o7"e: )"ełaF(""e z)"o#łymQ " ty7:o przy

założe)"' te* "de" )a# " od)"e#"e)"' do )"e* *e#teFmy zdo7)" do*FG do "de"z)"o#łoF(" oe* "#toty :tra yoł'*e )a# 1łC8o:" #za(')e: )"e ty7:o przez#! po=t(1j *a:! o:az'*e przyrodz"e 7e(z 8ardz"e* *e#z(ze przez da)! )amzdo7)oFG ydaa)"a 8ez 7e:' #!d' > potCdze przyrody oraz moż)oFG myF7e)"a o)a#zym pooła)"' *a:o o (zymF (o *e#t yż#ze od )"e*

O, ++>

> moda7)o:" #!d' o z)"o#łoF(" przyrody

N"ez7"(zo)a *e#t "7oFG przedm"ot przyrody p"C:)e* c od)"e#"e)"' do :try(5

:ażdem' (zło"e:o" rC(z "mp't'*emy #!d z1od)y z )a#zym " (o do :try(5)"e my7!( #"C z8yt)"o możemy te* z1od)oF(" o(ze:"aGQ (o #"C ty(zy )atom"a#t)a#ze1o #!d' o tym (o z)"o#łe przyrodz"e )"e możemy ta: łato 7"(zyG )aapro8atC "))y(5 Do te1o 8o"em a8y m( ydaG #!d o te* #o"#te* za7e("eprzedm"ot przyrody zda*e #"C 8yG

+ W ory1")a7e2 _der #(5)e) Nat'ro Wyraże)"e to 8yło8y e #pł(ze#)ym *Czy:' )"em"e(:"m roz'm"a)e z'peł)"e ")a(ze* )"ż epo(e Ka)ta Z)a(zyło8y popro#t' ty7e (o _p"C:)a przyrodaV (zy7" yrażało8y po17!d że przyroda *a:o ta:a

*e#t p"C:)a Ka)t )atom"a#t roz'm"e przez _#(5)e Nat'rV przyrodC o "7e *e#tp"C:)a (zy7" przy pomo(y te1o yraże)"a yrż)"a pe)! _(zCFGV przyrody *a:o

_p"C:)!V Po#ł'1'*e #"C "C( a)a7o1"(z)! term")o7o1"! *a: #to#'):' do #zt':" :tre* yrż)"a _#zt':C p"C:)!V #(5)e K')#t *a:o pe)! odm"a)C _#zt':"



o17eV K')#t ""8er5a'pt p OO J< " JJ To #pe(y6"(z)e " od8"e1a*!(e odpoto(z)e1o z)a(ze)"e oraz a)a7o1"C do 8'doy zrot2 _#zt':a p"C:)aV "_#zt':" p"C:)eV '#"ł'*C oddaG *Czy:' po7#:"m przez 'm"e#z(ze)"e przym"ot)":a_p"C:)aV po rze(zo)":' _przyrodaV

+c

+.J


potrze8)a o "e7e "C:#za :'7t'ra )"e ty7:o #ame* e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a7e(z ta:że 7eż!(y(5 ' *e" pod#tay ładz poz)a(zy(5

Na#tr* 'my#ł' potrze8)y do od(z'a)"a z)"o#łoF(" yma1a *e1o raż7"oF(")a "dee 1dyż łaF)"e )a )"eade:at)oF(" przyrody #to#'):' do )"(5 a "C(ty7:o przy założe)"' "(5 "#t)"e)"a oraz )a ytCże)"' yo8ra)" 8y tra:toaGprzyrodC *a:o #(5emat d7a ty(5 "de" po7e1a to (o dz"ała )a zmy#łooFGod#tra#za*!(o (5oG zarazem " po("!1a*!(oQ *e#t to 8o"em 1ałt *a:" roz'mzada*e zmy#łooF(" ty7:o p> to 8y roz#zerzyG *! " do#to#oaG do #e* łaF("e*pra:ty(z)e* dz"edz")y " :azaG *e* #:"eroaG #po*rze)"e )a )"e#:o9(zo)oFG :tra

*e#t d7a )"e* 8ezde))! przepaF("! I rze(zy #ame* to (o my przy1otoa)" +++przez :'7t'rC )azyamy z)"o#łym ydaaG #"C 8Cdz"e 8ez rozo*' "de"ety(z)y(5 (zło"e:o" prym"ty)em' *edy)"e (zymF (o )apaa #tra(5em Wtym (o #ta)o" dod mo(y przyrody *e* )"#z(zy("e7#:"m dz"ała)"' o1rom)e* #:a7" *e* potC1" o8e( :tre* *e1o ła#)a mo( z'peł)"e za)":a "dz"eGo) 8Cdz"e ty7:o #am tr'd )"e8ezp"e(ze9#to " 1rozC Frd :try(5 m'#"ał8y żyG(zło"e: )a )"e #:aza)y Ta: )a przy:ład )azyał po(z("y roz#!d)y zre#zt!(5łop #a8a'dz:" *a: opo"ada pa) de Sa'##'re+ #zy#t:"(5 m"łoF)":7odo( 8ez a5a)"a ar"atam" I :to "e (zy )"e 8yło8y tym pe)e* ra(*"1dy8y 8ada(z pode*moał 8ył )"e8ezp"e(ze9#ta )a *a:"e #"C t' )arażał

*edy)"e z zam"łoa)"a *a: to

+ %eo7o1 " 1eo1ra6 '(ze#t)": *ed)e* z p"er#zy(5 ypra )a Mo)7 ;7a)('rodzo)y +>, zmarły +,> Wzm"a):C o (5łop"e #a=8a'dz:"m o :trymmoa te:F("e za(zerp)!ł Ka)t z *e1o Hoya1e# da)# 7e# A7pe#

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +.?

zazy(za* (zy)"! )"ema7 #zy#(y podrż)"(y 7'8 po t> 8y m( :"edyF o1ło#"G )ate) temat patety(z)e op"#y= W rze(zy"#toF(" *ed)a: ")te)(*! *e1o 8yło

oF"e(a)"e 7'dz"Q tamto zaF pod)o#z!(e d'#zC '(z'("e po#"adał z)a:om"tym!ż " 'dz"e7"ł 1o po)adto (zyte7)":om op"# #e* podrży



A7e z te1o że #!d o tym (o z)"o#łe przyrodz"e yma1a yż#zym #top)"')"ż #!d o p"C:)"e :'7t'ry )"e y)":a prze("eż 8y zo#tał o) )a*p"er ytorzo)yprzez :'7t'rC a potem dop"ero drodze :o)e)(*" proadzo)y do#połe(ze9#taQ ma o) #! pod#taC )at'rze 7'dz:"e* m"a)o"("e tym (oraz ze zdroym roz#!d:"em przyp"#aG moż)a :ażdem' (zło"e:o" " od )"e1o

yma1aG b dy#pozy(*" do od(z'a)"a "de* pra:ty(z)y(5 to *e#t dy#pozy(*" do te1o (o mora7)e +

Na tym łaF)"e op"era #"C :o)"e(z)oFG te1o 8y #!d "))y(5 7'dz" o tym (oz)"o#łe z1adzał #"C z )a#zym :o)"e(z)oFG :tr! #!dz"e ta:"m zarazem"mp7":'*emy Ta: 8o"em *a: yty:amy 8ra: #ma:' tem' :to pozo#ta*eo8o*Ct)y przy ydaa)"' #!d' o przedm"o("e przyrody :try my 'ażamy zap"C:)y ta: #amo po"adamy o :"mF :o1o )"e zr'#za to o (zym yda*emy #!d

*a:o o z)"o#łym że )"e po#"ada '(z'("a A7e " *ed)e1o " dr'1"e1o yma1amy od:ażde1o (zło"e:a " z 1ry *e )"m za:ładamy o "7e po#"ada o) pe)! :'7t'rC z

t! ty7:o rż)"(! że p"er#ze1o b po)"eaż ładza #!dze)"a od)o#" )"myo8ra)"C 7" ty7:o do ")te7e:t' *a:o ładzy po*CG b doma1amy #"C rC(z od:ażde1o (zło"e:a )atom"a#t dr'1"e1o b po)"eaż ładza #!dze)"a od)o#" )"m yo8ra)"C

+ Wed7e I yda)"a2 do "de" mora7)y(5

+..


do roz'm' *a:o do ładzy "de* b doma1amy #"C ty7:o przy pe)ym#'8"e:ty)ym założe)"' o :trym #!dz"my *ed)a: że mamy prao przyp"#yaG

*e :ażdem' (zło"e:o" a m"a)o"("e przy założe)"a mora7)e1o '(z'("a (zło"e:' iQ tym #amym zaF przyp"#'*emy :o)"e(z)oFG ta:że tem' #!do"e#tety(z)em'

Ta moda7)oFG #!d e#tety(z)y(5 a m"a)o"("e :o)"e(z)oFG do :tre* ro#z(z!#o8"e o)e prete)#*C #ta)o" *ed)o z 1ł)y(5 "(5 z)am"o) d7a :ryty:" ładzy#!dze)"a Ko)"e(z)oFG ta 8o"em poza7a łaF)"e rozpoz)aG )"(5 pe)!za#adC a pr"or" " ył!(za *e z dz"edz")y p#y(5o7o1"" emp"ry(z)e* :tre*za1")Cły8y ""< Frd rozma"ty(5 '(z'G zadoo7e)"a " 87' z dodat:"em )"( )"em"!(e1o ep"tet' #'8te7)"e*#ze1o '(z'("a b\ po to a8y *e oraz za "(5poFred)"(tem ładzC #!dze)"a ł!(zyG do :7a#y ty(5 ładz poz)a(zy(5 :treop"era*! #"C )a za#ada(5 a pr"or" a *a:o ta:"e ("!1)!G *e do 6"7ozo6""tra)#(e)de)ta7)e*

UWA%A 0%LNA D0 EKSP0ZY&$I \ RE3LEKSY$NY&h SĄDW ESTETY&ZNY&h



$eF7" "dz"e o '(z'("e roz:o#zy )a7eży przedm"oty za7"(zaG 8!d do te1o (oprzy*em)e 8!d do te1o (o p"C:)e 8!d do te1o (o z)"o#łe 8!d do te1o (o8ezz17Cd)"e do8re "'(')d'm p'7(5r'm #'87"me 5o=)e#t't)

+ W I yda)"' )"e ma #ł _"m Me)#(5e)V (zło"e:'

W I yda)"' )"e ma #ł:a _a'(5V ta:że

- W ory1")a7e2 _Eipo#"t"o)V (o ed7e de6")"(*" zaarte* Kryt*(t (zy#te1oroz'm' oz)a(za2 _d"e de't7"(5e e)) 17e"(5 )"(5t a'#6'5r7"(5e Hor#te77')1de##e) a# z' e")em ;e1r"66e 1e5rtV b yra)e (5oG )"e y(zerp'*!(eprzed#ta"e)"e te1o (o )a7eży do pe)e1o po*C("a

K#"C1a dm1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +.

Przy*em)oFG *e#t *a:o 8odz"e( poż!da9 za#ze *ed)a:oa )"eza7eż)"e od te1o#:!d 8y ypłyała =" *a: #pe(y6"(z)"e rż)e 8yło8y yo8raże)"e zmy#ł' " (z'("ao8"e:ty)"e z"Cty(5 D7ate1o też przy ydaa)"' #!d' o *e* pły"e )a 'my#ł"dz"e ty7:o

> m)o1oFG pod)"et r)o(ze#)y(5 " #':(e#y)y(5

+ )"e*a:o ty7:o o ma#C przy*em)e1o (z'("aQ te*

zaF )"e moż)a '(zy)"G zroz'm"ał! ")a(ze* *a: ty7:o

przez "7oFG Przy*em)oFG )"e roz"*a d7ate1o :'7t'ry" *e#t #pra! ty7:o roz:o#zoa)"a #"C b P"C:)o )a

tom"a#t yma1a yo8raże)"a pe)e* *a:oF(" przed

m"ot' :tra da*e #"C też '(zy)"G zroz'm"ał! " #pro

adz"G do po*CG (5oG #!dz"e e#tety(z)ym )"e zo#ta*e

do )"(5 #proadzo)aQ roz"*a też :'7t'rC 1dyż zarazem

'(zy zra(aG '(z'("' roz:o#zy 'a1C )a (e7ooFG b ++JWz)"o#łoFG po7e1a *edy)"e )a re7a(*" :tre* o tym

(o yo8raże)"' przyrody *e#t zmy#łoe zo#ta*e yda)y #!d *a:o o (zymF (o)ada*e #"C do moż7"e1o )ad=zmy#łoe1o 'żyt:' b Do8ro 8ezz17Cd)e o:trym yda*emy #!d #po#8 #'8"e:ty)y )a pod#ta"e '(z'("a *a:"e o)opa*a przedm"ot '(z'("a mora7)e1o *a:o moż7"oFG determ")oa)"a #"łpodm"ot' przez yo8raże)"e 8ezz17Cd)"e przym'#za*!(e1o praa yrż)"a #"C1ł)"e moda7)oF("! :o)"e(z)oF(" op"era*!(e* #"C )a po*C("a(5 a pr"or"Q za"erao)a #o8"e )"e ty7:o prete)#*C do apro8aty ze #tro)y #zy#t:"(5 a7e ta:że *e*

)a:az " #ama #o8"e )"e )a7eży pradz"e do e#tety(z)e* 7e(z do (zy#te*roz'moe* ")te77e:t'e77e) ładzy #!dze)"aQ toteż przyp"#ya)a *e#t )"e



#!dz"e *edy)"e re67e:#y*)ym 7e(z determ")'*!(ym )"e przyrodz"e 7e(z o7)oF("A7e moż7"oFG determ")oa)"a podm"ot' przez tC "deC " to podm"ot' :try *eF7"(5odz" o zmy#łooFG może od(z'aG #o8"e

+.-


prze#z:ody a7e zarazem też przea1C )ad )"! #:'te: po:o)a)"a ty(5prze#z:d może od(z'aG *a:o mody6" :a(*C #e1o ła#)e1o #ta)'b#łoem'(z'("e mora7)e *e#t prze("eż o ty7e (zymF po:re)ym e#tety(z)e* ładzy

#!dze)"a " *e* ar'):om 6orma7)ym że może #ł'żyG do te1o 8y z1od)oFG zpraem (zy))oF(" oparte* )a o8o"!z:' przed#ta"G b )"e zatra(a*!( #e*(zy#toF(" b zarazem *a:o e#tety(z)! to *e#t *a:o z)"o#ł! a78o też p"C:)!(ze1o 8y )"e 8yło 1dy8y #"C '#"łoało '#ta)o"G )at'ra7)y z"!ze: m"Cdzy'(z'("em mora7)ym a '(z'("em przy*em)oF("

$eF7" pod#'m'*emy y)":" doty(5(za#oe* e:#pozy(*" o8' rodza* #!de#tety(z)y(5 otrzymamy )a#tCp'*!(e :rt:"e de6")"(*e2

P"C:)e *e#t to (o podo8a #"C #ame* o(e)"e a "C( )"e za poFred)"(tem(z'("a zmy#łoe1o z1od)e1o z po*C("em ")te7e:t'a7)ym Z te1o y)":a #amoprzez #"C że m'#" o)o podo8aG #"C z'peł)"e 8ez")tere#o)"e

Wz)"o#łe *e#t to (o podo8a #"C 8ezpoFred)"o przez #* opr prze(":o tem' (zym za")tere#oa)e #! zmy#ły

08yd"e te de6")"(*e *a:o de6")"(*e po#ze(5)"e aż)y(5 #!d e#tety(z)y(5doty(z! pod#ta #'8"e:ty)y(5 a m"a)o"("e z *ed)e* #tro)y pod#tazmy#łooF(" "(5 dz"ała)"' )a :orzyFG :o)temp7a=ty)e1o ")te7e:t' a z dr'1"e* "(5 dz"ała)"' prze(":o zmy#łooF(" a d7a (e7 pra:ty(z)e1o roz'm' i

+ Wed7e I yda)"a2 _ a z dr'1"e* "(5 dz"ała)"' 8re (e7om pra:ty(z)e1o

roz'm' przy (zymV 08"e reda:(*e te1o zda)"a rż)"! #"C "C( m"Cdzy #o8!merytory(z)"e a7e r)ym #top)"' #! )"e*a#)e Przez _#'8"e:ty)e pod#tayV ory1")a7e2 _#'8"e:t"è %r')deV zmy#łooF(" roz'm"e Ka)tpradopodo8)"e 6'):(*e yo8ra)"

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +.,

rzy (zym o8"e *a:o z*ed)o(zo)e *ed)ym " tym #amym podm"o("e #! (e7oe od)"e#"e)"' do '(z'("a mora7)e1o P"C:)o przy1oto'*e )a# do te1o 8y (oF

)aet przyrodC 8ez")tere#o)"e :o(5aGQ z)"o#łoFG zaF do te1o 8y (oF y#o:o(e)"G )aet 8re )a#zem' zmy#łoem' ")tere#o"



To (o z)"o#łe moż)a op"#aG )a#tCp'*!(y #po#82 6e#t to przedm"otprzyrody :tre1o yo8raże)"e #:ła)"a 'my#ł :' tem' da# %em""t 8e#t"mmt8y )"e=oS"!1a7)oFG przyrody '*moał myF7oo *a:o ')ao(z)"a*!(eprzed#ta"e)"a] "de*

L"tera7)"e rze(z 8"or!( " rozaża*!( *! 7o1"(z)"e )"e moż)a "de* )ao(z)"eprzed#ta"G $eF7" *ed)a: d7a o17!da)"a przyrody roz#zerzamy matematy(z)"e (zydy)am"(z)"e )a#z! emp"ry(z)! ładzC yo8raża)"a doł!(za #"C do te1o)"e'(5ro))"e roz'm *a:o ładza za:łada*!(a )"eza7eż)oFG a8#o7't)e* tota7)oF("" yoł'*e b a(z:o7"e: darem)e b '#"łoa)"e 'my#ł' 8y yo8raże)"ezmy#łoe '(zy)"G ade:at)ym "deom c To '#"łoa)"e " '(z'("e )"eo#"!1a7)oF(""de" przez yo8ra)"C *e#t #amo ')ao(z)"a*!(ym przed#ta"e)"em #'8"e:ty)e*(e7ooF(" )a#ze1o 'my#ł' 'żyt:oa)"'

a #z(ze17)oF(" do*a:! *e* 6'):(*C za7eż)"e do te1o (zy przeży("e e#tety(z)eod)o#" #"C do p"C:)a (zy do z)"o#łoF(" W p"er#zym ypad:' yo8ra)"a5armo)"z'*e z ")te7e:tem 0 "7e zaF "dz"e o dr'1" ypade: to Ka)t tym m"e*#('p"er#ze1o yda)"a "do(z)"e a:(e)t'*e :o)67":t yo8ra)" *a:o _pod#tayzmy#łooF(" z roz'mem a tymże m"e*#(' II " III yda)"a :o)67":t *e* *a:o#ta*!(e* #"C _)a=rzCdz"em roz'm'V b ta: 8o"em o:reF7a Ka)t da7#zym ("!1'

*e* 6'):(*e #!dz"e e#tety(z)ym o z)"o#łoF(" b ze zmy#łooF("! #am! + Wory1")a7e2 _d"e#e)V tym (o )"e!tp7""e od)o#" #"C do _Idee)V "deeW")de78a)d )atom"a#t :aże (zytaG zam"a#t _d"e#e)V2 _d"(#erV (o ma od)o#"G #"Cdo _a8#o7'te Tota7"tatV tota7)oFG a8#o7't)a Wed7e W")de78a)da "C()a7eżało8y tł'ma(zyG2 _ ade:at)ym tota7)oF("

+>


++.

yo8ra)" #ł'ż8"e #e1o )adzmy#łoe1o pooła* " zm'#za )a# do#'8"e:ty)e1o myF7e)"a o #ame* p rodz"e *e* tota7)oF(" *a:o o')ao(z)"a*!(ym przed #ta"e)"' (ze1oF )adzmy#łoe1o a7e z tym że prze*#ta"e)"a te1o o8"e:ty)"e )"e *e#teFmy #ta)"e y torzyG

Ry(5ło 8o"em prze:o)'*emy #"C że przyroda prze#trze)" " (za#"epoz8a"o)a *e#t z'peł)"e te1o (o 8ezar'):oe a tym #amym też a8#o7't)e*



"e7=:oF(" :tre* doma1a #"C prze("eż )a*po#po7"t#zy )aet roz'm I to łaF)"eprzypom")a )am że mamy d> (zy)"e)"a ty7:o z przyrod! *a:o z*a"#:"em " że#amo to z*a"#:o m'#" dodat:' 8yG 'aża)e ty7:o za ')ao(z)"a*!(eprzed#ta"e)"e przyrody #ame* #o8"e *a:! roz'm ma "de" Idea zaF te1o (o)adzmy#łoe "dea :tre* )"e 'm"emy pradz"e 87"że* o:reF7"G z"!z:' z

(zym )"e możemy przyrodz"e roz=poz)aG*e* ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a7e(z 'm"emy *! #o8"e ty7:o pomyF7eG zo#ta*e roz8'dzo)a )a# przez przedm"otprzy :trym *eF7" yda*emy o )"m #!d e#tety(z)y )atCżamy yo8ra)"C doo#tate(z)e* 1ra)"(y (zy to roz#zerza7)oF(" #e)#"e matematy(z)ym (zy to *e*ładzy )ad 'my#łem #e)#"e dy)am"(z)ym przy (zym ydaa)"e te1o #!d'op"era #"C )a po(z'("' że pooła)"e 'my#ł' y:ra(za (ał:o"("e poza dz"edz")Cprzyrody )a po(z'("' mora7)ym " od)"e#"e)"' do te1o po(z'("a yda)yzo#ta*e o yo8raże)"' przedm"ot' #!d *a:o o (zymF #'8"e:ty)"e (e7oym

3a:tem*e#t że od(z'a)"e te1o (o z)"o#łe przyrodz"e )"e da #"C )aet

pomyF7eG o "7e )"e ł!(zy #"C z tym )a#tr* 'my#ł' podo8)y do mora7)e1oQ " (5oG8ezpoFred)"e roz:o#zoa)"e #"C p"C:)em przyrody za=

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" ++

tłada r)"eż " roz"*a pe)! #z7a(5et)oFG + #po#o8' myF7e)"a t* )"eza7eż)oFG'podo8a)"a od #ame* ty7:o roz:o#zy zmy#łoe* to prze("eż przed#ta"a o)ora(ze* o7)oFG 1rze "m Sp"e7e )"ż podporz!d:oa)ym pra' za*C("' ')tere")em 1e#etz7"(5e) %e#(5d*te (o #ta)o" "#tot)! (e(5C mora7)oF(" (zło"e:a

:tre* IIT roz'm m'#" zadaG 1ałt zmy#łooF(" ty7:o że #!dz"e e#tety(z)ym oz)"o#łoF(" 1ałt te) zo#ta*e przed#ta"o)y *a:o zada)y przez #am! yo8ra)"C *a:o )arzCdz"e roz'm'

Upodo8a)"e tym (o z)"o#łe przyrodz"e *e#t też d7ate1o ty7:o )e1aty)epod(za# 1dy 'podo8a)"e tym (o p"C:)e *e#t pozyty)eQ *e#t m"a)o"("e'(z'("em poz8a"e)"a o7)oF(" yo8ra)" przez )"! #am! #:'te: te1o żezdeterm")oa)a zo#ta*e *a:o (e7oa podł'1 "))e1o praa )"ż prao 'żyt:'emp"ry(z)e1o Dz"C:" tem' roz#zerza #"C o)a " )a8"era mo(y :tra *e#t "C:#zaod te* z :tre* rezy1)'*e A7e pod#taa te* mo(y *e#t d7a )"e* #ame* ':ryta "zam"a#t )"e* ma o)a po(z'("e że rezy1)'*e z (ze1oF 7'8 zo#ta*e (ze1oF

poz8a"o)a 7e(z zarazem ta:że popz'("e przy(zy)y :tre* zo#ta*epodporz!d:oa)a] Zd'm"e)"e 1ra)"(z!(e ze #tra(5em 1roza " )a8oż)y dre#z(zprze)":a*!(y "dza )a "do: z)o#z!(y(5 #"C :' )"e8' ma#y 1r#:"(51łC8o:"(5 przepaF(" " 5'(z!(y(5 )a "(5 d)"e d mro(z)y(5 p'#t:o" 7eF)y(5zapra#za*!(y(5 do po#Cp)y(5 rozmyF7a9 "td b #zy#t:o to o "7e "dz *e#tF"adomy #e1o 8ezp"e(z)e1o położe)"a

+ W ory1")a7e2 _L"8era7"tatV (o tł'ma(zC przez _#z7a(5et)oFGV :"er'*!( #"C *ed)ym ze z)a(ze9 ła("9#:"e1o yraże)"a _7"8era7"ta#V

a Wed7e I " II yda)"a2 _*a:o )arzCdz"' roz'm'c a7# e")em Wer:=ze'1e derHer)')6t (o *e#t )"ezroz'm"ałe^ Ka)t m"ał (5y8a )a myF7"2 _a7# m"t e")emWer:ze'1e der Her)')6tV *a:o )arzCdz"em roz'm'



+ Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

)"e *e#t rze(zy"#tym 7C:"em 7e(z ty7:o pr8! podda)"a #"C m' yo8ra)" poto a8y od(z'G )a #o8"e po tC1C te* łaF)"e ładzy :tra poza7a poł!(zyGyoła)e tym por'#ze)"e 'my#ł' z *e1o #po:o*)ym #ta)em " te) #po#8'zy#:aG przea1C )ad przyrod! )a# #amy(5 a tym #amym też )ad przyrod!poza )am" *a:o mo1!(! y"eraG pły )a )a#ze do8re #amopo(z'("eWyo8ra)"a 8o"em z1od)"e z praem :o*arze)"a 'za7eż)"a )a#z #ta)zadoo7e)"a od ar'): 6"zy(z)y(5Q a7e o)a też łaF)"e z1od)"e z za#adam"#(5emat' ładzy #!dze)"a a "C( o "7e *e#t podporz!d:oa)a o7)oF(" *e#t)arzCdz"em roz'm' " *e1o "de* a *a:o ta:"e )arzCdz"e ładz! 'trzymya)"a)a#ze* )"eza7eż)oF(" o8e( pły przyrody 7"# depre(*o)oa)"a te1o (oed7e )"(5 + *e#t "e7:"e *a:o (ze1oF małe1o a zatem dopatrya)"a #"C (ze1oF8ezz17Cd)"e "e7:"e1o ty7:o *e1o podm"ot' ła#)ym pooła)"' Ta re67e:#*ae#tety(z)e* ładzy #!dze)"a (e7' z)"e#"e)"a #"C do ade:at)oF(" zroz'mem a7e 8ez o:reF7o)e1o po*C("a roz'moe1o przed#ta"a przedm"ot)aet poprzez o8"e:ty)! )"eade:at=)oFG )a*8ardz"e* (5oG8y roz#zerzo)e*yo8ra)" prze("eż *a:o #'8"e:ty)"e (e7oy d7a roz'm' *a:o ładzy "de*

+ W ory1")a7e I " II yda)"a 6"1'r'*e _)a(5 der er#tere)V a ory1")a7e IIIyda)"a _)a(5 der 7etztere)V przy (zym o8yd' ypad:a(5 )a#'a*! #"Ctr'd)oF(" ")terpreta(y*)e Z1od)"e zatem z popra:! Erdma))a (zytam _)a(5de) 7etztere)V (o od)o#" #"C do _Nat're")=67""##eV płyy przyrody

c Za"me: _#"(5V #"C #ta"ł do te:#t' W")de78a)d ;ez odpo"ed)"e1o 8o"em'z'peł)"e)"a te:#t pozo#tał8y )"ezroz'm"ały Erdma)) )atom"a#t #ta"a tymm"e*#(' _der Nat'rV przyrody (o zda*e m" #"C 8yG m)"e* z1od)e z :o)te:#tem z"!z:' z (zym op"eram prze:ład )a reda:(*" W")de78a)da


W o17e )a7eży t' m"eG )a 'adze o (zym *'ż yże* #pom)"a)o że tra)#(e)de)ta7)e* e#tety(e ładzy #!dze)"a ma 8yG moa *edy)"e o (zy#ty(5

#!da(5 e#tety(z)y(5 że zatem przy:ład )"e o7)o (zerpaG z ta:"(5 p"C:)y(57'8 z)"o#ły(5 przedm"ot przyrody :tre za:łada*! po*C("e pe)e1o (e7'Q tym ypad:' 8yła8y to 8o"em (e7ooFG a78o te=7eo7o1"(z)a a78o op"era*!(a #"C)a #amy(5 ty7:o (z'=("a(5 przy*em)oF(" 7'8 87' yoła)y(5 przez pe"e)przedm"ot a tym #amym p"er#zym ypad:' )"e 8yła8y (e7ooF("!e#tety(z)! a dr'1"m )"e 8yła8y (e7ooF("! (zy#to 6orma7)! $eF7" "C( "do:1"adz"#te1o )"e8a )azyamy z)"o#łym to ' pod#tay te1o #!d' o )"m m'#"#"C założyG )"e po*C("a F"at zam"e#z:ały(5 przez "#toty roz'm)e a *a#)y(5p'):t :try(5 peł)a *e#t prze#trze9 )ad )am" )"e )a7eży 'ażaG za "(5#ło9(a por'#za*!(e #"C po 8ardzo d7a )"(5 (e7oo '#ta"o)y(5 or8"ta(5 b 7e(zty7:o )"e8o ta:"e *a:"e "dz"my to z)a(zy *a:o o78rzym"e #zy#t:o o8e*m'*!(e#:7ep"e)"e " *edy)"e pod to yo8raże)"e )a7eży pod("!1aG z)"o#łoFG :tr!(zy#ty #!d e#tety(z)y przyp"#'*e tem' przedm"oto" Podo8)"e " przy "do:'



=o(ea)' )"e po"))"Fmy '*moaG 1o te) #po#8 *a: myF7"my o )"mz8o1a(e)" #ze7:"e1o rodza*' "adomoF("am" :tre )"e #! *ed)a: zaarte 8ezpoFred)"e* )ao(z)oF(" )a przy:ład *a:o o o78rzym"m :r7e#t"e #torze9od)y(5 *a:o o "e7= ++, :"m rezer'arze d d7a yparoa9 :tre d7a do8ra7!d ypeł)"a*! po"etrze (5m'ram" a78o też *a:o o ży"o7e c :try rozdz"e7a

pradz"e :o)ty)e)ty a7e

+ Wed7e I yda)"a2 _ )p przed#ta"aG 1o #o8"e *a:o o78rzym"e1o :r7e#ta#torze9 od)y(5 "e7:"e1o rezer'ar' d d7a yparoa9 a78o też ży"ołVWed7e II yda)"a _ )p *a:o o o78rzym"m

+J Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

zarazem 'moż7""a )a*"C:#z! m"Cdzy )"m" ł!(z)oFG] #zy#t:o to 8o"em "edz"e

do #!d ył!(z)"e te=teo7o1"(z)y(5 M'#"my )atom"a#t# *a: to (zy)"! poe("'m"eG dopatrzyG #"C z)"o#łoF(" o(ea)' #amym ty7:> "do:' *a:" ':az'*e #"C)a#zym o(zom 1dy *e#t #po :o*)y *a:o *a#)e o1ra)"(zo)e *edy)"e przez )"e8oz"er("adło d 1dy zaF *e#t )"e#po:o*)y *a:o ot(5ła9 za1raża*!(apo(5ło)"C("em #zy#t:"e1o To #amo )a7eży po"edz"eG o p"C:)"e " z)"o#łoF("po#ta(" 7'dz:"e* T' )"e m'#"my *a:o ra(*" determ")'*!(e* #!d 8raG pod 'a1Cpo*C("a (e7 d7a :try(5 "#t)"e*! #zy#t:"e (zło):" ("ała 7'dz:"e1o a)" teżdop'#z(zaG do te1o 8y z1od)oFG z oym" (e7am" płyała )a )a#z ta:"mypad:' *'ż )"e (zy#ty #!d e#tety(z)y a(z:o7"e: to 8y )"e 8yły o)e z )"m"#prze(z)e #ta)o" o(zy"F("e :o)"e(z)y ar')e: ta:że e#tety(z)e1o

'podo8a)"a E#tety(z)a (e7ooFG *e#t pra"dłooF("! ładzy #!dze)"a *e*o7)oF(" Upodo8a)"e przedm"o("e za7eży od od)"e#"e)"a *a:"e (5(emy )adaGyo8ra)"2 8y ty7:o o)a #ama d7a #"e8"e #o8od)ym za*C("' 8a"ła 'my#ł $eF7")atom"a#t #!d o:reF7a)y *e#t przez (oF "))e1o (zy to przez raże)"e zmy#łoe(zy też przez po*C("e ")te7e:t'a7)e to *e#t o) pradz"e z1od)y z praem a7e)"e *e#t #!dem o7)e* ładzy #!dze)"a $eF7" "C( m" #"C o roz'moym")tt77e:t'e77 p"C:)"e (zy z)"o#łoF(" to po p"er#ze yraże)"a te )"e #! (ał:"empopra)e 1dyż "dz"e t' o e#tety(z)e yo8raże)"a *a:"(5 8y )a# o17e )"e8yło 1dy8yFmy 8y7" #am" ty7:o (zy#tym" ")te7"1e)(*am" a78o też myF7"przed#ta"a7" #o8"e #"e8"e *a:o ta:"eQ po

:r7e#t"e #torze9 od)y(5 "e7:"m rezer'arze d d7a yparo=a9 a78oteż ży"o7eV


+?



"r'1"eQ (5o("aż o8"e te artoF(" *a:o przedm"oty ro= +> '7T+oe1mora7)e1o 'podo8a)"a da*! #"C pradz"e o ty7e po1odz"G z 'podo8a)"eme#tety(z)ym że )"e op"era*! #"C )a żad)ym ")tere#"e to prze("eż o ty7e tr'd)o *ez )"m poł!(zyG że ma*! o8'dz"G pe)e za")tere#oa)"e :tre b*eF7"')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e ma 8yG z1od)e z 'podo8a)"em zaartym #!dz"e

e#tety(z)ym b )"e mo1ło8y )"1dy do*FG )"m do #:'t:' ")a(ze* )"ż poprzezza")tere#oa)"e zmy#łoe *a:"e przed#ta"e)"' ')ao(z)"a*!(ym zo#ta*e z )"mpoł!(zo)eQ przez to *ed)a: yrz!dza #"C roz'moe* ")te77e:t'e77 (e7ooF("'#z(zer8e: " za)"e(zy#z(za #"C *!

Przedm"otem (zy#te1o " 8ezar'):oe1o 'podo8a)"a roz'moe1o")te77e:t'e77e) Wo571e*a77e)# *e#t prao mora7)e #e* potCdze z *a:! dz"ała )a# )a #zy#t:"e 8ez y*!t:' yprzedza*!(e *e po8'd:" 'my#ł'Q a po)"eażpotC1a ta da*e #"C poz)aG e#tety(z)"e łaF(""e ty7:o poprzez rezy1)a(*C (ooz)a(za yz'("e z (ze1oF (5o("aż dz"e*e #"C to "m"C o7)oF(" e)Ctrz)e* a7e

za to od:rya )a# )"ez8ada)! 1łC8"C te* )adzmy#ło(* ładzy z #zy#t:"m" *e* )"e#:o9(zo)oFG #"C roz("!1a*!(ym" )a#tCp#tam" przeto 'podo8a)"e *e#t t'z e#tety(z)e1o p'):t' "dze)"a od)"e#"e)"' do zmy#łooF(" )e1aty)e to

*e#t #prze(z)e z tym ")tere#em a7e z roz'moe1o ")te77e:t'e77 p'):t' "dze)"apozyty)e " poł!(zo)e z pe)ym ")tere#em Z te1o y)":a że roz'moe #amo #o8"e (e7oe mora7)e do8ro m'#"ało8y b *eF7" ydamy o )"m #!d e#tety(z)yb 8yG przed#ta"o)e )"e ty7e *a:o p"C:)e "7e ra(ze* *a:o z)"o#łe b ta: 8yz8'dzało 8ardz"e* '(z'("e #za('):' :tre od)o#" #"C z po1ard! do poa8' )"żm"łoF(" " po'6ałe* #ympat""Q

+.


)at'ra 7'dz:a 8o"em z1adza #"C z oym do8rem )"e #ama przez #"C 7e(z ty7:o)a #:'te: 1ałt' *a:" roz' zada*e zmy#łooF(" Na odrt ta:że " to (o

)azyamy z)"o#łym przyrodz"e poza )am" a78o też )a# "" )a przy:ładpe)e a6e:ty zo#ta)"e przed#ta"o)e ty7:o *a:o mo( 'my#ł' z)o#ze)"a #"Cdz"C:" za#adom mora7)ym i po)ad pe)e prze#z:ody ze #tro)y zr)y=#łooF(" "z8'dz" te) #po#8 za")tere#oa)"e

Przy tym za1ad)"e)"' (5(C #"C tro(5C zatrzymaG Idea do8ra poł!(zo)a za6e:tem )azya #"C e)t'z*azmem Te) #ta) 'my#ł' zda*e #"C 8yG ta: da7e(ez)"o#łym że zazy(za* po"ada #"C "ż 8ez )"e1o )"e da #"C )"( "e7:"e1odo:o)aG Ato7" :ażdy a6e:t c *e#t F7epy 8!d y8orze #e1o (e7' 8!d b o "7e(e7 zo#ta^ r)"eż yt:)"Cty przez roz'm b *e1o rea7"za(*"Q a6e:t 8o"em *e#ttym por'#ze)"em 'my#ł' :try (zy)" 1o )"ezdo7)ym do #o8od)e1o rozaża)"a

za#ad 8y #to#o)"e do )"(5 #"e8"e determ")oaG < N"e może "C( żad)! m"ar!za#ł'żyG )a to 8y podo8aG #"C



c A6e:ty rż)"! #"C #pe(y6"(z)"e od r"am"Ct)oF(" A6e:ty od)o#z! #"C *edy)"e do'(z'("a )am"Ct)oF(" zaF )a7eż! do ładzy poż!da)"a " #! #:ło))oF("am" :tre'tr'd)"a*! 7'8 ')"emoż7""a*! #ze7:"e determ")oa)"e :"er'): o7" przezza#ady P"er#ze y8'(5a*! 1ałto)"e " #! )"ezam"erzo)eQ dr'1"e tra*! dł'1o "#! przemyF7a)e Ta: )a przy:ład )"e(5CG *a:o 1)"e *e#t a6e:tem a7e *a:o

)"e)a"FG ż!dza zem#ty )am"Ct)oF("! Nam"Ct)oFG )"e może )"1dy " podżad)ym z17Cdem 8yG )aza)a z)"o#ł!Q a6e:("e 8o"em o7)oFG 'my#ł'zo#ta*e pradz"e za5amoa)a a7e )am"Ct)oF(" zo#ta*e z)"e#"o)a

+ W ory1")a7e2 _d'r(5 me)#(57"(5e %r')d#atze dz"C:" za#adom

7'dz:"m (o *ed)a: #6orm'łoa)e *e#t z8yt o17)":oo Wo8e( te1o

z1od)"e z harte)#te")em (zytam2 _d'r(5 mora7"#(5e %r')d#atzeV

Wed7e I yda)"a2 _ po)ad prze#z:odyc

< Wed7e I yda)"a2 _ )"ezdo7)ym do )a#tCp'*!(e1o po #o8od)ym

rozaże)"' determ")oa)"a #"e8"e przez za#adCV


+

\oz')"o" A7e e#tety(z)"e *e#t *ed)a: e)t'z*azm m"mo t> z)"o#ły 1dyż po7e1a)a )ap"C("' #"ł przez "dee yre )ada*! 'my#ło" rozma(5 dz"ała*!(y o "e7emo()"e* " trałe* )"ż po8'dza)"e za poFred)"(tem ryo8raże9 zmy#łoy(5 A7e(o yda*e #"C (zymF dz")ym )aet o7)oFG od a6e:t apat5e"a p57e1ma ")#"1)6"(a' 8o)o + łaF("a 'my#łom "er)ym #ym zm"e))ym za#adom

*e#t " to #po#8 o "e7e do#:o)a7#zy]Q z)"o#ła 1dyż za )"! przema"azarazem to że podo8a #"C (zy#tem' roz'mo" $edy)"e te1o rodza*' 'my#ł)azya #"C #z7a(5et)ym Wyraz te) #to#'*emy )a#tCp)"e ta:że od)"e#"e)"' dorze(zy )p do 8'dy):' #za6y #ty7' 7"tera(:"e1o po#tay ("e7e#)e* "tp *eF7"z8'dza )"e ty7e zdz""e)"e a6e:t t:"!(y yo8raże)"' )ooF("prze:ra(za*!(e* o(ze:"a)"a "7e podz" zdz""e)"e :tre )"e '#ta*e 1dy rze(ztra(" (5ara:ter )ooF(" (o )a#tCp'*e tedy 1dy "dee #ym ')ao(z)"a*!(ymprzed#ta"e)"' #po#8 )"e 1ry zam"erzo)y " )"e #zt'(z)y z1adza*! #"C z'podo8a)"em e#tety(z)ym

Każdy a6e:t z rodza*' e)er1"(z)y(5 der a(:ere) Artba)"m" #tre)'" ta:"m"a)o"("e :try roz8'dza F"adomoFG )a#zy(5 #"ł do po:o)a)"a #ze7:"e1o



opor' *e#t e#tety(z)"e z)"o#ły )p 1)"e a )aet rozpa(z m"a)o"("eyoła)a o8'rze)"em a )"e rezy1)a(*! Natom"a#t a6e:t z rodza*' t:7"y(5 der#(5me7ze)de) Art :try #amo '#"łoa)"e opor' (zy)" (zymF przy:rym a)"m'm7a)1'"d'm )"e ma #o8"e )"( #z7a(5et)e1o a7e może 8yG za7"(zo)y do te1o (o '#po=

+

+ Apat"a 67e1ma dodat)"m z)a(ze)"'

A)"m'# #tre))''#2 'my#ł dz"e7)y #"7)y a:ty)y

< A)"m'# 7a)1'"d'#2 'my#ł 1)'F)y 8"er)y


+<

+- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

#o8"e)"' *e#t p"C:)e D7ate1o też zr'#ze)"a R'6"r')1e) :try(5 )a#"7e)"e może8yG ta: "e7:"e że #ta)! #"C a6e:tam" #! 8ardzo rozma"te I#t)"e*! zr'#ze)"aFm"ałe " "#t)"e*! (z'łe Te dr'1"e *eF7" )a#"7e)"e "(5 zma1a #"C do a6e:t' )"e #!)"( arteQ #:ło))oFG do )"(5 )azya #"C #e)tyme)ta7)oF("! W#pł(z'*!(e ("er=p"e)"e :tre )"e poza7a #"C po("e#zyG a78o :trem' *eF7" doty(zy )"edo7"'ro*o)y(5 'myF7)"e #"C podda*emy do te1o #top)"a że '7e1amy zł'dze)"'6a)taz*" *a:o8y 8yły to )"edo7e rze(zy"#te b ("erp"e)"e ta:"e rodz" " ':az'*ed'#zC (z'ł! e"(5e See7e a7e zarazem #ła8! :tra ma #o*! p"C:)! #tro)C "może pradz"e 8yG )aza)a 6a)ta#ty(z)! a7e )"1dy e)t'z*a#ty(z)! Ro=+<ma)#e łzae dramaty *ałoe przep"#y mora7)e :tre żo)17'*! ta: za)ym"(5oG 6ał#zy"e #z7a(5et)ym" ")te)(*am" a7e 6a:ty(z)"e (zy)"! #er(e z"Cdłym ")"eraż7"ym )a #'roe )a:azy o8o"!z:' )"ezdo7)ym do #ze7:"e1o #za('):'d7a 1od)oF(" 7'dz:"e* )a#ze* o#o8"e oraz d7a pra 7'dz:"(5 :tre oz)a(za*!z'peł)"e (oF "))e1o )"ż #z(zCF7"oFG 7'dz" " o17e do #ze7:"(5 #tały(5 za#adQ)aet :aza)"e re7"1"*)e :tre za7e(a pła#z(z!(e #"C )"#:"e '8"e1a)"e #"C o ła#:Coraz po(57e8#ta rezy1)'*!(e z #ze7:"e1o za'6a)"a do )a#zy(5 zdo7)oF("op"era)"a #"C tem' (o )a# *e#t złe zam"a#t #:ło)"G )a# do #ta)o(ze1oytCże)"a #"ł *a:"e przy (ałe* )a#ze* 'łom)oF(" prze("eż *e#z(ze )am pozo#ta)!

d7a po:o)a)"a )a#zy(5 #:ło))oF("Q 6ał#zya po:ora 'patr'*!(a po1ardz"e d7a#ame1o #"e8"e o8ł'd)ym peł)ym #:r'(5y #:om7e)"' 8"er)e* *edy)"e



po#ta"e 'my#ł' *edy)y #po#8 z*ed)a)"a #o8"e )a*yż#ze* "#toty b #zy#t:oto )"e da*e #"C po1odz"G z tym (o moż)a 8y za7"(zyG do p"C:)a a *e#z(ze m)"e* ztym (o moż)a 8y za7"(zyG do z)"o#łoF(" (5ara:ter'

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +,

A: ta:że 1ałto)e zr'#ze)"a 'my#ł' poł!(zo)e zy to pod )az! z8'doa)"amora7)e1o z "deam" re7"1"" (zy to *a:o )a7eż!(e *edy)"e do :'7t'ry z "deam"za"era*!(ym" ")tere# #połe(z)y )"e mo1! (5oG8y doproadzały yo8ra)"C do)a*"C:#ze1o )atCże)"a 8y)a*m)"e* roF("G #o8"e prete)#*" do za#z(zyt)e* ro7"z)"o#łe1o przed#ta"e)"a ')ao(z)"a*!(e1o *eF7" )"e pozo#ta"a*! po #o8"eta:"e1o )a#tro*' 'my#ł' :try a(z:o7"e: ty7:o poFred)"o y"era pły )aF"adomoFG *e1o #"ły " zde(ydoa)"e #"C do te1o (o za"era #o8"e (zy#t!(e7ooFG roz'mo! do te1o (o )ad=zmy#łoe W#zy#t:"e te zr'#ze)"a #!

ty7:o pod)"e(e)"em Mot"o) *a:"e #"C 7'8" ze z17Cd' )a zdro"e Przy*em)eo#ła8"e)"e *a:"e )a#tCp'*e po ta:"m #trz!#"e #poodoa)ym przez 1rC a6e:t

*e#t +J roz:o#zoa)"em #"C do8rym #amopo(z'("em ypłya*!(ym zprzyr(o)e* r)oa1" rż)y(5 )a#zy(5 #"ł ży("oy(5Q y(5odz" to :o9(' )atC #am! roz:o#z :tr! ta: m"7e od(z'a*! #y8ary(" W#(5od' :"edy :aż! #o8"e)"e*a:o prze1)"ataG #e ("ała ła1od)"e )a("#:aG " '1)"ataG #zy#t:"e m"CF)"e "#tayQ rż)"(a zaF po7e1a ty7:o )a tym że tam za#ada dz"ała)"a z)a*d'*e #"C po)a*"C:#ze* (zCF(" )a# #amy(5 t' zaF z'peł)"e poza )am" Ta: )p )"e*ede)

*e#t prze:o)a)y że zo#tał mora7)"e z8'doa)y :aza)"em :trym+ prze("eż)"(ze1o żad)e1o #y#tem' do8ry(5 ma:#ym )"e z8'doa)o b a78o że

'#z7a(5et)"ła 1o *a:aF tra1ed"a (5o("aż ("e#zy #"C łaF(""e ty7:o z te1o że'dało m' #"C #z(zCF7""e rozpro#zyG )'dC Wz)"o#łoFG zatem m'#" za#zeod)o#"G #"C do #po#o8' myF7e)"a t* do ma:#ym

+ W ory1")a7e2 _")demV (o )"e z1adza #"C z :o)te:#tem Z1od)"e "C( zErdma))em (zytam _") demV :trym

+<c

+-> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"azape)"a*!(y(5 p"er"a#t:o" roz'moem' " "deom r) z'm' przea1C )adzmy#łooF("!

N"e )a7eży #"C o8a"aG że '(z'("e z)"o#łoF(" #tra(" (oF )a ta:"ma8#tra:(y*)ym #po#o8"e ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a :tre od)"e#"e)"' dote1o (o zmy #łoe #ta*e #"C z'peł)"e )e1aty)eQ yo8ra)"a 8o"em (5o("ażpoza #6er! zmy#ło! )"e z)a*d'*e )"( (ze1o mo1ła8y #"C trzymaG (z'*e #"C

*ed)a: łaF)"e dz"C:" tem' odpad)"C("' o1ra)"(ze9 (zymF )"eo1ra)"(zo)ymQ to'#')"C("e o1ra)"(ze9 zaF *e#t ')ao(z)"a*!(ym przed#ta"e)"em

)"e#:o9(zo)oF(" :tre )"e może pradz"e łaF)"e d7ate1o 8yG )"1dy "))ym *a:ty7:o )e1aty)ym a7e m"mo to (zy)" d'#zC #zer#z! N"e ma 8yG może



z)"oF7e*#ze1o m"e*#(a żydo#:"e* :#"Cdze pra )"ż przy:aza)"e2 N"e 8Cdz"e#z(zy)"ł #o8"e o8raz' 7'8 *a:"e*:o7"e: podo8"z)y a)" te1o (o *e#t )"e8"e a)"te1o (o *e#t )a z"em" a)" te1o (o pod z"em"! "td Samo to przy:aza)"e możeytł'ma(zyG e)t'z*azm *a:" )ard żydo#:" #ym (y"7"zoa)ym o:re#"e ")#e")er 1e#"łtełe) Per"ode c ży"ł d7a #e* re7"1"" 1dy +? por)yał #"C z "))ym"

)arodam" a78o tC d'mC *a:! pa*a ma5ometa)"zm To #amo łaF)"e doty(zyr)"eż przed#ta"e)"a praa mora7)e1o " t:"!(e* )a# dy#pozy(*" domora7)oF(" &ał:"em 8łCd)! *e#t o8aa że 1dy8y poz8a"G mora7)oFG#zy#t:"e1o (o może *! za7e("G zmy#łom )"e po("!1ała8y za #o8! żad)e1o'z)a)"a poza z"m)ym " 8ezd'#z)ym " )"e po#"adała8y #o8"e #"ły por'#za*!(e*a)" )"(ze1o (o mo1ło8y zr'#zyG Rze(z ma #"C rC(z odrot)"eQ tam 8o"em1dz"e zmy#ły )"(ze1o *'ż przed #o8! )"e "dz! a )"ezaprze(zo)a " )"ezatarta "deamora7)oF(" *ed)a:

+ Wed7e I " II yda)"a b _") #e")er 1e#"ttete) Epo(5e

5]""1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +-+

ozo#ta*e za(5odz"ła8y ra(ze* potrze8a o8)"że)"a roz=r)a&5' )"eo1ra)"(zo)e*yo8ra)" a8y )"e pozo7"G `" do*FG do e)t'z*azm' )"ż potrze8a #z':a)"a d7aty(5 e* b z o8ay przed "(5 8ez#"7)oF("! b pomo(y

o8raza(5 " (ałym tym dz"e("))ym apara("e D7ate1o "(ż rz!dy (5Ct)"ezeza7ały )a 8o1ate ypo#aże)"e re7"1' te1o rodza*' a:(e#or"a '#"ł'*!( te)#po#8 '`ò7)"G podda)e1o od tr'd' a7e zarazem też od zdo7)oF(" roz#zerza)"a#"ł #e* d'#zy poza 1ra)"(e 8y moż)a 8yło m' *e #amoo7)"e )arz'("G " dz"C:"tem' ym łat"e* )"m *a:o *edy)"e 8"er)ym :"eroaG

To (zy#te pod)o#z!(e d'#zC *edy)"e )e1aty)e ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"emora7)oF(" )"e za1raża )atom"a#t )"e8ezp"e(ze9#tem marzy("e7#ta :trepo7e1a )a 'ro*e)"' 8y (oF "dz"eG poza #ze7:"m" 1ra)"(am" zmy#łooF("+ (zy7"8y F)"G :"er'*!( #"C za#adam" #za7eG roz'moo a *e#t ta: łaF)"e d7ate1o żeoo ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e mora7)oF(" *e#t *edy)"e )e1aty)eN"edo("e(zo)oFG "de" o7)oF(" zamy:a 8o= "em z'peł)"e dro1C #ze7:"e*pr8"e pozyty)e1o ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"aQ prao mora7)e zaF *e#t

)a# #amo #o8"e (zymF (o do#tate(z)"e " p"erot)"e determ")'*e )a#zedz"ała)"e ta: "ż )"e poza7a )am )aet roz17!daG #"C za *a:!F "))! )"ż o)o ra(*!determ")'*!(! $eF7" e)t'z*azm moż)a por)aG z o8ł!= +. :a)"em tomarzy("e7#to b z o8łCdemQ o8łCd zaF )a*m)"e* #poFrd #zy#t:"e1o da*e #"Cpo1odz"G ze z)"o#łoF("! 1dyż *e#t #e* do("e:7"oF(" Fm"e#z)y We)t'z*azm"e *a:o a6e:("e yo8ra)"a )"e ma ('17" marzy=("e7#t"e *a:oza:orze)"o)e* F7C(z!(e* )am"Ct)oF(" *e#t

+ Wed7e I yda)"a2 _ 1ra)"(am" mora7)oF("c (o (5y8a *e#t 8łCdemdr':ar#:"m



+- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

o)a poz8a"o)a pra"deł P"er#zy e)t'z*azm t> przem"*a*!(y przypade: :try)"e:"edy doty:a )a* zdro#zy )aet roz#!de: dr'1"e marzy("eł#to *e#t(5oro8! :tra 1o roz#tra*a

Pro#tota )"ezam"erzo)a :')#t7o#e (e7ooFG *e#t )"e=*a:o #ty7em przyrody ez)"o#łoF(" a r)"eż " m> ra7)oF(" 8Cd!(e* dr'1! )adzmy#ło! )at'r! prZy(zym z)amy ty7:o *e* praa a7e )"e po#"adamy #o8"e ta:"e* )adzmy#łoe*ładzy :tra pozo7"ła8y )am '*!G )ao(z)"e (5oG8y to (o #ta)o" pod#taCte1o praoda#ta

Na7eży t' *e#z(ze zaz)a(zyG że (5oG 'podo8a)"e zar)o p"C:)"e *a: ez)"o#łoF(" )"e ty7:o yra)"e rż)" #"C od "))y(5 o(e) e#tety(z)y(5 #!po#ze(5)! zdo7)oF("! 'dz"e7a)"a #"C a7e dz"C:" te* łaF("oF(" #ta*e #"C ta:że od)"e#"e)"' do #połe(ze9#ta :trym to 'dz"e7a)"e #"C *e#t moż7"e (zymF (o

8'dz" za")tere#oa)"e to *ed)a: ta:że odo#o8)"e)"e #"C od #ze7:"e1o#połe(ze9#ta 'aża)e *e#t za (oF z)"o#łe1o o "7e op"era #"C )a "dea(5a8#tra5'*!(y(5 od #ze7:"e1o za")tere#oa)"a zmy#łoe1o Wy#tar(zaG #amem'#o8"e " tym #amym )"e potrze8oaG #połe(ze9#ta )"e 8Cd!( #za:że)"e#połe(z)ym t* )"e '("e:a*!( od #połe(ze9#ta *e#t (zymF (o z87"ża #"C doz)"o#łoF(" ta: *a: :ażde z)"e#"e)"e #"C po)ad potrze8y Natom"a#t '("e:a)"eod 7'dz" #:'te: m"za)=trop"" d7ate1o że "(5 )"e)a"dz"my a78o #:'te:a)tropo6o8"" 7C:' przed 7'dm" d7ate1o że #"C "(5 8o"my *a:o ro1 *e#t(zymF zar)o 8rzyd:"m *a: U 1od)ym po1ardy N"em)"e* *ed)a: "#t)"e*epe)a y#o(e )"ełaF(""e ta: )aza)a m"za)trop"a do :tre* #:ło))oFG

zy:ła '*a)"aG #"C z "e:"em 'myF7e "e7' ży(z7"y(5 7'dz" a :tra *e#tpradz"e o "7e

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +-<

"dz"e o ży(z7"oFG do#tate(z)"e 6"7a)trop"*)a a7e #:'te: "e7' #m't)y(5doF"ad(ze9 da7e:a od 'podo8a)"a 7'dz"a(5 Prze*a"a #"C o)a #:ło))oF(" do#amot)oF(" 6a)ta#ty(z)ym pra1)"e)"' 8y m( #pCdz"G #e ży("e od7e1łe*#"edz"8"e "e*#:"e* a78o też ' młody(5 o#8 marze)"' o #z(zCF7"ym ży("' z

)"e7"(z)! rodz")! )a )"e z)a)e* pozo#tałem' F"at' y#p"e z (ze1o ta: do8rze'm"e*! :orzy#taG po"eF("o=p"#arze " a'torzy ro8")#o)ad 3ał#z )"edz"C(z)oFG)"e#pra"ed7"oFG dz"e("))oFG tra:toa)"' (e7 'aża)y(5 przez )a##amy(5 za aż)e " "e7:"e a d!że)"' do :try(5 #am" 7'dz"e yrz!dza*! #o8"e)aza*em #ze7:"e moż7"e do pomyF7e)"a :rzydy b=#zy#t:o to pozo#ta*e ta:"e* #prze(z)oF(" z "de! te1o (zym mo17"8y o)" 8yG 1dy8y (5("e7" " ta:#prze(""a #"( '#"7)em' pra1)"e)"' "dze)"a "(5 7ep#zym" że yrze(ze)"e #"C#ze7:"(5 radoF(" ży("a #połe(z)e1o po to a8y "(5 )"e )"e)a"dz"G #:oro )"emoże #"C "(5 :o(5aG yda*e #"C ty7:o mał! o6"ar! Te) #m'te: )"e z pood':rzyd *a:"e 7o# yrz!dza "))ym 7'dz"om #m'te: :tre1o przy(zy)! *e#t

#ympat"a 7e(z z pood' :rzyd *a:"e #am" #o8"e yrz!dza*! #m'te: :trypo7e1a )a a)typat"" pody:toa)e* za#adam" *e#t b po)"eaż op"era #"C )a



"dea(5 b z)"o#łyQ )atom"a#t te) p"er#zy może )a*7ep#zym raz"e '(5odz"Gty7:o za p"C:)y R)"e do("p)y *a: 1r')to)y Sa'##'re po"ada op"#"e #e*Cdr:" po A7pa(5 o ;o)5omme *ed)e* z 1rzy#ty(5 o:o7"( #a8a'dz:"(5 że_pa)'*e tam pe"e) )"e#ma(z)y #m'te:V To z)a(zy że z)ał o) r)"eż #m'te:")tere#'*!(y *a:" z8'dza "do: p'#t:o"a do :tre1o 7'dz"e (5Ct)"e 8y #"C

prze)"eF7" +- a8y )"( *'ż "C(e* )"e #ły#zeG a)" )"e do"adyaG #"C o F"e("ea7e p'#t:o"e to )"e po"))o *ed)a: 8yG

+-J Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

z'peł)"e )"e1oF("))e 8y o6"aroaG 7'dz"om ty7:o moż)oFG '("!ż7"e1o )a*yż#zym #top)"' ży("a b Do 'a1" te* #:ła)"a m)"e ty7:o (5CGprzypom)"e)"a że ta:że zmart"e)"e 7e(z )"e #m'te: pełe) przy1)C8"C )"amoże 8yG za7"(zo)e do a6e:t e)er1"(z)y(5 *eF7" ma #! pod#taC "dea(5

mora7)y(5Q *eF7" *ed)a: zmart"e)"e op"era #"C )a #ympat"" " *a:o ta:"e *e#t )aetm"łe )a7eży ty7:o do a6e:t t:7"y(5Q (zy)"C to tym (e7' 8y zr("G 'a1C)a )a#tr* 'my#ły :try ty7:o p"er#zym ypad:' *e#t z)"o#ły

c

c c

Z przeproadzo)! poyże* tra)#(e)de)ta7)! e:#pozy(*! #!d e#tety(z)y(5możemy teraz por)aG ta:że 6"z*o7o1"(z)! c opra(oa)! przez ;'r:e]a " "e7'"))y(5 8y#try(5 mCż a8y zo8a(zyG do (ze1o proadz" (zy#to emp"ry(z)a

e:#pozy(*a z)"o#łoF(" " p"C:)a ;'r:C c :try o "7e "dz"e o te) #po#8tra:toa)"a przedm"ot' za#ł'1'*e )a m"a)o )a*z)a:om"t#ze1o a'tora do(5odz")a te* drodze #tr < *e1o dz"eła do #t"erdze)"a2 _że po(z'("e z)"o#łoF("op"era #"C )a popCdz"e #amoza(5oa(zym " )a 7C:' a "C( )a ("erp"e)"' :tre)"e doproadza*!( do rze(zy"#te1o roz#tro*' or1a) ("e7e#)y(5 yoł'*er'(5y *a:"e przez to że o(zy#z(za*! de7":at)"e*#ze (zy 1r'8#ze )a=+, (zy)"! z)"e8ezp"e(z)y(5 7'8 przy:ry(5 zat:a9 zdo7)e #! yołaG przy*em)e '(z'("apradz"e )"e roz:o#zy 7e(z pe)e1o rodza*' przy*em)e1o dre#z(z'

c &yt'*C 1o ed7e )"em"e(:"e1o prze:ład' *e1o dz"eła2 Do("e:a)"a 6"7ozo6"(z)e

)ad po(5odze)"em )a#zy(5 po*CG o p"C:)"e " z)"o#łoF(" Ry1a yda)e 'hart:)o(5a +<

_

+ Wed7e I yda)"a2 _p#y(5o7o1"(z)!V

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoFc

+-?



pe)e1o zm"e#za)e1o z 7e:"em #po:o*'V P"C:)o :tre op"era o) )a m"łoF(" a7e *ed)a: 'aża za )"e z"!za)e " poż!da)"em #proadza o) #tr ?+b? do_od=oreże)"a roz7')"e)"a " z"ot(ze)"a ł:"e) ("ała * tym #amym do *a:"e1oF

zm"C:(ze)"a rozp'#z(ze)"a o#ła8"e)"a *a:"e1oF opada)"a zam"era)"a " ta*a)"a#o7" przy*em)oF(" Te) #po#8 tł'ma(ze)"a pop"era o) )a#tCp)"e przy:ładam" :try(5 )"e ty7:o yo8ra)"a poł!(ze)"' z ")te7e:tem a7e )aet raże)"az7)y#łoe mo1! )a# z8'dz"G po(z'("e zar)o p"C:)a *a: z)"o#łoF(" $a:oop"# p#y(5o7o1"(z)y *e#t ta a)a7"za z*a"#: )a#ze1o 'my#ł' 8ardzo p"C:)a "do#tar(za 8o1ate1o mater"ał' do )a*'7'8"(9#zy(5 do("e:a9 a)tropo7o1""emp"ry(z)e* N"( da #"C też zaprze(zyG że #zy#t:"e )a#ze yo8raże)"a)"eza7eż)"e od te1o (zy o8"e:ty)"e #! o)e ty7:o zmy#łoe (zy też peł)"")te7e:t'a7)e mo1! *ed)a: #'8"e:ty)"e ł!(zyG #"C z przy*em)oF("! 7'8 87em(5oG8y " *ed)o " dr'1"e m"ało 8yG 7edo do#trze1a7)e #zy#t:"e o)e 8o"em

oddz"ał'*! )a )a#ze '(z'("e ży("a " żad)e z )"(5 po)"eaż *e#t mody6":a(*!podm"ot' )"e może 8yG o8o*Ct)e A )aet mopa *a: t"erdz"ł Ep":'r 'ażaGza#ze przy*em)oFG " 87 za (oF o#tate(z)"e prze("eż ("e7e#)e1o (5oG8ypo(z!t:"em "(5 8yła yo8ra)"a a78o )aet yo8raże)"a ")te7e:t'a7)e 1dyżży("e 8ez od(z'a)"a or1a)' ("e7e#)e1o 8yło8y *edy)"e F"adomoF("! "#t)"e)"aa7e )"e do8rym (zy złym #amopo(z'("em t* '(z'("em zmoże)"a (zyza5amoa)"a #"ł ży("oy(5Q 'my#ł 8o"em *e#t #am d7a #"e8"e (ał:o"("e ży("em#am! za#ad! ży("a a za5amoa)"a (zy dodat)"e płyy m'#z! 8yG #z':a)epoza 'my#łem (5o("aż #amym (zło"e:' a zatem *e1o poł!(ze)"' ze #ym("ałem

6 "

+-.


+<> $eF7" *ed)a: 'podo8a)"a przedm"o("e dopatr'*emy #"C *edy)"e " ył!(z)"e tym że #pra"a o) przy*em=)oFG ty7:o #ym poa8em a78o przez to że zr'#zato )"e moż)a )":om' "))em' "mp'toaG z1ody )a #!d e#tety(z)y *a:" myFmyyda7" :ażdy 8o"em :"er'*e #"C tym z17Cdz"e " to #ł'#z)"e ty7:o #ymła#)ym ")dy"d'a7)ym zmy#łem A7e (za# '#ta*e też #ze7:a (e)z'ra#ma:' (5y8a że *a:"F przy:ład przy ta(za)y przez "))y(5 )a #:'te:przypad:oe* z1od)oF(" "(5 #!d )arz'(o)o 8y )am z )a:azem apro8aty

Ta:"e* *ed)a: za#adz"e pradopodo8)"e 8yFmy #"C #prze(""7" " pooła7" )a

)at'ra7)e prao podporz!d:oa)"a #!d' op"era*!(e1o #"C )a )a#zym ła#)ym



8ezpoFred)"m do8rym #amopo(z'("' )a#zem' ła#)em' zmy#ło" a )"ezmy#łom "))y(5

$eF7" "C( #!d #ma:' ma '(5odz"G )"e za e1o"#ty(z)y 7e(z z1od)"e ze #!e)Ctrz)! )at'r! tz) ze z17Cd' )a )"e1o #ame1o a )"e ze z17Cd' )a

przy:łady *a:"e "))" da*! (o do #e1o #ma:' ma 8yG 'z)a)y :o)"e(z)"e zap7'ra7"#ty(z)y+b=(zy7" *eF7" 'z)a*e #"C 1o za ta:" :try ma prao yma1aG 8y:ażdy m'#"ał #"C z )"m z1odz"G b to ' *e1o pod#tay m'#" 7eżeG *a:aFo8"e:ty)a (zy też #'8"e:ty)a za#ada a pr"or" do :tre* do*FG )"e moż)a)"1dy przez F7edze)"e emp"ry(z)y(5

+ Użyte te:F("e yrazy2 e1o"#ty(z)yV " _p7'ra7"#ty(z)yV b y#tCp'*! t'o(zy"F("e z)a(ze)"' z'peł)"e od8"e1a*!(ym od te1o *a:"m #"e*e zazy(za*roz'm"e Doty(z! t'ta* 8o"em )"e*a:o roz("!1łoF(" #'8"e:ty)e* ła#)oF(" #!d'(zy7" _e1o"#ty(z)yV 8ył8y #!d aż)y ty7:o d7a podm"ot' :try 1o yda*e a_p7'ra7"#ty(z)yV 8ył8y #!d aż)y d7a "C:#ze* 7"(z8y podm"ot Przy tym yraz2_p7'ra7"#ty(z)yV łaF(""e )"e z1adza #"C z tym (o Ka)t 1ło#" )a temat_po#ze(5)e*V=aż=)oF(" #'8"e:ty)e* #!d e#tety(z)y(5 1dyż #:az'*e ty7:o)a pe)! o:reF7o)! m)o1oFG podm"ot a )"e )a #zy#t:"e podm"oty (ze1oprze("eż yma1ała8y oa _po#ze(5)oFGV

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +-

pra do:o)'*!(y(5 #"C 'myF7e zm"a)Q praa te 8o"em 'moż7""a*! ty7:opoz)a)"e *a: ydaa)e #! #!dy a7e )"e 6orm'ł'*! )a:az' *a: po"))y o)e 8yGydaa)e " to ta: 8y )a:az te) 8ył 8ezar'):oy Ta:" *ed)a: )a:az za:łada*!#!dy #ma:' #:oro 'aża*! ze 'podo8a)"e *e#t 8ezpoFred)"o z"!za)e zpe)ym yo8raże)"em &5oG8y "C( )a po(z!t:' m'#"ała za#ze m"eG m"e*#(eemp"ry(z)a e:#pozy(*a #!d e#tety(z)y(5 po to 8y do#tar(zyG mater"ał' d7a8ada9 yż#ze1o rzCd' tra)#(e)de)ta7)e rozpatrya)"e te* ładzy *e#t *ed)a:moż7"e " z "#toty #e* )a7eży do )" :ryty:" #ma:' c $eF7"8y 8o"em #ma: )"epo#"adał za#ad a pr"or" )"e m1ł8y orze:aG o #!da(5 "))y(5 7'dz" " (5oG8y ty7:o z

*a:"mF pozorem praa #!dy te apro8oaG 7'8 odrz'(aG

W#zy#t:o (o poza tym )a7eży do a)a7"ty:" e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

za"era p"er#zym rzCdz"e2

DEDUK&$A &ZYSTY&h SĄDW ESTETY&ZNY&h ]

O<>

Ded':(*a #!d e#tety(z)y(5

o przedm"ota(5 przyrody )"e ma za*moaG #"e tym

(o przyrodz"e )azyamy z)"o#łym

7e(z ty7:o p"C:)em



Prete)#*a #!d' e#tety(z)e1o do te1o 8y 8yG po#ze(5)"e aż)ym d7a:ażde1o podm"ot' yma1a b

+ Wed7e I yda)"a2 _ tra)#(e)de)ta7)e rozpatrya)"e te* ładzy

*ed)a: z "#toty #e* )a7eży do :ryty:" #ma:'V

W I yda)"' )"e ma te1o zda)"a

< W I yda)"' 6"1'r'*e tyt'ł2 Dt"tte# ;'(5 Ded'(t"o) der d#t5et"#(5e)

Urte"7e W #p"#"e 8łCd dr':ar#:"(5 doma1a #"C Ka)t #:reF7e)"a (ałe1o

te1o tyt'ł' a7e II " III yda)"' op'#z(za ty7:o #łoa _Dr"tte# ;'(5V

a )atom"a#t doda*e #łoo _re")e)V (zy#ty(5

+-- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

*a:o #!d :try m'#" op"eraG #"C )a *a:"e*F za#adz"e a pr"or" b= ded':(*" t*'za#ad)"e)"a #e1o 'ro#z(ze=)"a :tra m'#" 8yG doda)a do e:#pozy(*" te1o#!d' *eF7" doty(zy o) m"a)o"("e 'podo8a)"a 6orr)"e przedm"ot' a78o *e*)"epodo8a)"a #"C Ta:"m" #! #!dy #ma:' o p"C:)"e przyrodz"e A78o"em(e7ooFG ma ta:"m ypad:' #! pod#taC prze("eż przedm"o("e " *e1opo#ta(" (5oG zarazem )"e #:az'*e )a pod#ta"e po*CG proadz!(y(5 do #!d'poz)a(ze1o )a *e1o +< #to#')e: do "))y(5 przedm"ot 7e(z doty(zy

o17e *edy)"e '*C("a te* 6ormy o "7e ta o:az'*e #"C z1od)!7 z ładz! zar)otorze)"a po*CG *a: " ')ao(z)"a*!(e1o "(5 przed#ta"a)"a 'myF7e (o *e#t"de)ty(z)e z '*C("em D7ate1o też moż)a r)"eż od)"e#"e)"' do p"C:)a przyrodz"e y#')!G #zere1 pyta9 doty(z!(y(5 przy(zy)y (e7ooF(" *e* 6orm2 )p(zym moż)a ytł'ma(zyG że przyroda ta: rozrz't)"e roz#"ała p"C:)o #zCdz"e a)aet )a d)"e o(ea)' do:!d rzad:o ty7:o do("era o:o 7'dz:"e d7a :tre1o

*edy)"e prze("eż p"C:)o *e#t (e7oe "tp

Ato7" z)"o#łoFG przyrodz"e b*eF7" yda*emy o )"e* (zy#ty #!d e#tety(z)y )"ezm"e#za)y z po*C("am" do#:o)ałoF(" *a:o (e7ooF(" o8"e:ty)e* :trym toypad:' 8ył8y to #!d te7eo7o1"(z)y b\ może 8yG 'aża)a za z'peł)"e

poz8a"o)! 6ormy 7'8 :#ztałt' a m"mo to za przedm"ot (zy#te1o 'podo8a)"a "':azyaG #'8"e:ty)! (e7ooFG da)e1o yo8raże)"a Na#'a #"C t' "C(pyta)"e (zy ta:że d7a te1o rodza*' #!d' e#tety(z)e1o moż)a 8y doma1aG #"Copr(z e:#pozy(*" te1o (o )"m zo#ta*e pomyF7a)e *e#z(ze ded':(*" *e1oprete)#*" do *a:"e*F #'8"e:ty)e* za#ady *"$8r"or"

+ Wed7e I yda)"a2 _ o "7e ta *e#t z1od)aV

d='1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +-,



Na to moż)a odpo"edz"eG że z)"o#łoFG2 przyrodz"e ty7:o )"ełaF(""e )o#"tC )azC " po"))a łaF(""e 8yG przyp"#a)a+ *edy)"e #po#o8o" myF7e)"a a78ora(ze* t:"!(e* )at'rze 7'dz:"e* pod#ta"e do te1o #po#o8' myF7e)"a Do *e1o'F"adom"e)"a #o8"e da*e '*C(" poz8a"o)e1o 6ormy " )"e(e7oe1o przedm"ot'

*edy)"e #po#o8)oFG2 przedm"o* te) zo#ta*e te) #po#8 #'8"e:ty)"e (e7oo

'żyty a7e )"e yda*e #"C o )"m #!d' *a:o o (e7oym a)" ze z17Cd' )a )"e1o#ame1o Q")" ze z17Cd' )a *e1o 6ormC )"e*a:o #pe("e# 6")a7"# a((ep7a )o) data D7ate1o )a#za e:#pozy(*a #!d o z)"o#łoF(" przyrody 8yła zarazem "(5ded':(*! A)a7"z'*!( 8o"em zaart! )"(5 re67e:#*C ładzy #!dze)"az)a7e7"Fmy )"(5 (e7oy #to#')e: m"Cdzy ładzam" poz)a(zym" :try m'#"8yG a pr"or" założo)y ' pod#tay ładzy dz"ała*!(e* )a za#adz"e (e7 tz)o7" " :try d7ate1o #am *e#t a pr"or" (e7oy To zaF od raz' za"era ded':(*C<t* '#pra"ed7""e)"e prete)#*" ta:"e1o #!d' do po#ze(5)"e :o)"e(z)e* aż)oF("

Na#z! "C( rze(z! 8Cdz"e teraz po#taraG #"C (y7:o o ded':(*C #!d #ma:' t*

#!d o p"C:)"e przedm"ot przyrody 8y te) #po#8 (ał:o"("e y:o)aG)a#ze zada)"e od)"e#"e)"' do (ałe* e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

O< 0 metodz"e ded':(*" #!d #ma:'

08o"!ze: przeproadze)"a ded':(*" tz) da)"a rC:o*m" #ł'#z)oF(" #!dpe)e1o rodza*' po#ta*e

+ Wed7e I yda)"a2 _ " łaF(""e zo#ta*e przyp"#a)aV

Po#taG przy*Cta a )"e da)a]*a:o (e7oa

< Wed7e I yda)"a2 _od raz' #ta)o" ded':(*(V

+,> Kryty:a e#tety(z)e:"7adzy #!dze)"a

$T

ty7:o (za# 1dy #!d roF(" #o8"e prete)#*C do :o)"e(z

+<J )oF("Q za(5odz" to ta:że (za# 1dy doma1a #"C

d7a #"e8"e #'8"e:ty)e*c po#ze(5)oF(" t* z1ody ze

#tro)y :ażde1o podm"ot' m"mo że prze("eż )"e *e#t

#!dem poz)a(zym 7e(z ty7:o #!dem o roz:o#zy a78o

przy:roF(" z"!za)e* z pe)ym da)ym przedm"otem =n

a "C( roF(" #o8"e prete)#*C do pe)e* d7a :ażde1o 8ez



y*!t:' aż)e* #'8"e:ty)e* (e7ooF(" :tra b*a:o że

*e#t to #!d #ma:' \b= )"e po"))a #"C op"eraG )a po*C

("a(5 o da)e* rze(zy

Po)"eaż tym ypad:' )"e mamy do (zy)"e)"a z #!dem poz)a(zym2 a)" zteorety(z)ym ' :tre1o pod#tay 7eży po*C("e przyrody da)eiprzez ")te7e:t a)"z (zy#tym #!dem pra:ty(z)ym ' :tre1o pod#tay 7eży "dea o7)oF(" *a:o apr"or" da)a przez roz'm " po)"eaż )"e mamy t' 'za#ad)"aG + (o do aż)oF(" apr"or" a)" #!d' :try przed#ta"a (zym *e#t pe)a rze(z a)" te1o żepo")"e)em (ze1oF do:o)aG a8y do )"e* doproadz"G b o8e( te1o#zy#t:"e1o trze8a t' 8Cdz"e y:azaG *edy)"e po#ze(5)! aż)oFG pe)e1o

*ed)o#t:oe1o #!d' d7a ładzy #!dze)"a o17e #!d' yraża*!(e1o#'8"e:ty)! (e7ooFG emp"ry(z)e1o przed#ta"e)"a 6ormy *a:"e1oF przedm"ot'a8y ytł'ma(zyG *a: to *e#t moż7"e że (oF mo1ło8y podo8aG #"C *edy)"e

ydaa)"' #!d' 8ez poFred)"(ta (z'("a zmy#łoe1o (zy p(*C("a " że ta: *a:#!d o pe)ym przedm"o("e yda)y 1o7" poz)a)"a o17e po#"ada po#ze(5)"eaż)e a771eme")e pra=

+<? "dła ta: #amo moż)a z 1ry o1ło#"G że 'podo8a)"e

:ażde1o podm"ot' może 8yG 'z)a)e za pra"dło d7a

:ażde1o "))e1o

+ Wed7e I yda)"a2 _ )"e potrze8a t' 'za#ad)"aGV


+,+

TeF7" zaF ta po#ze(5)a aż)oFG ma #"C op"eraG )"e z8"era)"' 1ło# "

ypytya)"' "))y(5 o "(5 #po#8 od(z'a)"a 7e(z )"e*a:o )a a'to)om""podm"ot' yda*!(e1o #!d o '(z'("' roz:o#zy z"!za)ym z da)ymyo8raże)"em a "C( )a *e1o ła#)ym #ma:'

m"mo to )"e ma o)a 8yG yproadzo)a z po*CG to #!d ta:" b *a:"m 6a:ty(z)"e *e#t #!d #ma:' b za"era pod*)! " to 7o1"(z)! o#o87"oFG a m"a)o"("e pop"er#ze po#ze(5)! aż)oFG a pr"or" a7e )"e 7o1"(z)e* o17)oF(" podł'1 po*CG7e(z po#ze(5)! aż)oFG A771eme")5e"t #!d' *ed)o#t:oe1o a po dr'1"e:o)"e(z)oFG :tra za#ze m'#" #"C op"eraG )a pod#taa(5 a pr"or"] a7e ta:!:tra )"e za7eży *ed)a: od żad)y(5 ra(*" doodoy(5 a pr"or" ra(*" :try(5przed= +<. #ta"e)"e mo1ło8y ym'#"G apro8atC "mp'toa)! :ażdem'

(zło"e:o" przez #!d #ma:'



A)a7"za ty(5 7o1"(z)y(5 o#o87"oF(" :trym" #!d #ma:' rż)" #"C od #ze7:"(5#!d poz)a(zy(5 b o "7e po(z!t:oo a8#tra5oaG t' 8Cdz"emy od #ze7:"e*

*e1o treF(" a m"a)o"("e od '(z'("a roz:o#zy a por)yaG *edy)"e 6ormCe#tety(z)! z 6orm! #!d o8"e:ty)y(5 *a:! dy:t'*e 7o1":a b #ama ta a)a7"zay#tar(zy do ded':(*" te* o#o87"e* ładzy Przed#tamy "C( )a*p"er te

(5ara:tery#ty(z)e łaF("oF(" #ma:' y*aF)"a*!( *e przy:ładam"

O<

P"er#za o#o87"oFG #!d' #ma:'

S!d #ma:' o:reF7a #* przedm"ot z p'):t' "dze)"a 'podo8a)"a *a:o p"C:)oro#z(z!( #(8"e prete)#*C do te1o 8y :ażdy 1o apro8oał ta: *a: 1dy8y 8ył#!dem o8"e:ty)ym

Po"edz"eG2 = te) :"at *e#t p"C:)y = z)a(zy ty7ej (o przyta:'*!( m' yraz"G *e1oła#)! prete)#*e do podo8a)"a #"C :ażdem' Z ra(*" przy*em)oF(" #e1>Zapa(5' :"at )"e ma żad)y(5 te1o rodza*' pr te)#"" $ed)em' #pra"a te)zapa(5 przy*em)oFG ' dr'=So yoł'*e 87 1łoy $a:"eż "))e moż)a 8y "e( Lj y#)'G przyp'#z(ze)"e *e#5 )"e to ze p"(:77> )a7eży 'ażaG za łaF("oFG#ame1o :"at' łaF("oFG :tra )"e do#to#o'*e #"C do rozma"toF(" 1ł Tty7'żzmy#ł 7e(z do :tre* o)e m'#z! #"C #to#oaG eFh (5(! ydaG o )"e* #!d A

*ed)a: rze(z )"e ma #"e ta: S!d #ma:' po7e1a prze("eż łaF)"e )a tym żepe)! rze(z )azya p"C:)! ty7:o z 'a1" )a tC *e* łaF("oFG :tre* o)a#to#'*e #"C do )a#ze1o #po#o8'

Nadtrma1a #"C od :ażde1o #!d' ma*!(e1o do"eFG #ma:' podm"ot'2 żepodm"ot po")"e) yda=tl aG #!d #am d7a #"e8"e 8ez potrze8y *a:"e1oF#z':a)"a po oma(:' )a pod#ta"e doF"ad(ze)"a #rod #!d Ł)y(5podm"ot " 'przed)"e1o do"adya)"a #"e (zy te) #am przedm"ot podo8a#"C "))ym 7'8 me podo8a " że tym #amym po")"e) :ażdy podm"otypo"adaG " #* #!d )"e *a:o )aF7adoa)"e "))y(5 te" ra("" że rze(z *a:aFrze(zy"F("e po#ze(5)"e #"C )odo8a 7e(z a pr"or" Na7eżało8y "C( przyp'#z(zaGże #!d m'#" a p9m za"eraG #o8"e po*C("e przedm"ot' do poz)a)"a :tre1oza"era o) za#adCQ a7e #!d #ma:' )"e op"era #"C (a7e )a po*C("a(5 " żad)ym

ypad:' )"e 6e#t poz)a)"em 7e(z ty7:o #!dem e#tety(z)ym D7ate1o teżmłody poeta )"e da*e #"C przez #!d

Tr)a7e II " III yda)"a2 _a8#pre(5e)V odma"aG (o #ta)o"pradopodo8)"e 87ad p"#ar#:" o8e( (ze1o z1od)"e z :ryty(z)ym yda)"am"(zytam2 _a'##pre(5e)V

+,<

p'87"(z)oF(" (zy #y(5 przy*a("ł od"eFG od prze:o)a)"a że *e1o poemat *e#tp"C:)yQ a *eF7" da*e "m po#ł'(5 to )"e d7ate1o 8y teraz ")a(ze* #* poemat



o(e)"ał 7e(z d7ate1o że (5o("aż8y (ała p'87"(z)oFG m"ała przy)a*m)"e* *eF7" o)"e1o "dz"e 6ał#zyy #ma: to prze("eż z)a*d'*e o) ż!dzy po:7a#:'do#tate(z)y pod do te1o 8y za#to#oaG #"C )aet 8re ła#)em'#!do" do po#po7"ty(5 'ro*e9 p'87"(z)oF(" p)"e* dop"ero 1dy *e1o ładza#!dze)"a dz"C:" pra:ty(e 8ardz"e* #"C yo#trzyła od#tCp'*e do8roo7)"e od #e1o

poprzed)"e1o #!d' b ta: *a: to też (zy)" ze #ym" #!dam" :tre (ałoF("oparte #! )a roz'm"e Sma: doma1a #"C *edy)"ec a'to)om"" &zy)"e)"e zaF z('dzy(5 #!d determ")'*!(e* ra(*" ła#)e1o #!d' 8yło8y 5etero)om"!

3a:t że dz"eła #tarożyt)y(5 za(5a7a)e #! #ł'#z)"e m

*a:o zory a "(5 tr(y )azya)" :7a#y:am" *a: 1dy8y

#ta)o"7" Frd p"#arzy pe)! ary#to:ra(*C :tra przez

#* przy:ład '#ta)a"a praa d7a 7'd' zda*e #"C

#:azyaG )a rdła a po#ter"or" #ma:' " o8a7aG *e1o

a'to)om"C :ażdym podm"o("e R)"e do8rze *ed)a:

moż)a 8y po"edz"eG że dz"eła #tarożyt)y(5 matema

ty: :tre dot!d 'aża)e #! za )"eza#t!p"o)y zr

)a*"C:#ze* 1r')to)oF(" " e7e1a)(*" metody #y)te

ty(z)e* mo1! ta:że #ł'żyG za dod że )a#z 7oz'm

*e#t roz'mem )aF7ad'*!(ym " #am z #"e8"e )"e *e#t

zdo7)y z )a*yż#z! ")t'"(*! poprzez :o)#tr':(*C po*CG

przeproadz"G F("#ły(5 dood N"e "#t)"e*e żade)

o17e ta:" 'żyte: )a#zy(5 #"ł (5oG8y 8ył )a*8ardz"e*

#o8od)y a)" )aet roz'm' zm'#zo)e1o #zy#t:"e

#e #!dy (zerpaG ze #p7)e1o rdła a pr"or" :try

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _87o##V *edy)"e Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a

y

+,. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

N"e "#t)"e*e "C( żad)a emp"ry(z)a ra(*a dood=:tra mo1ła8y )arz'("G:om'F #!d #ma:'

Po tre2 *e#z(ze m)"e*#zym #top)"' może dod a pr"or" oparty )ao:reF7o)y(5 pra"dła(5 determ")oa] #!d o p"C:)"e %dy :toF od(zyt'*e m" #*



poemat a78o proadz" m)"e )a przed#ta"e)"e :tre o#tate(z)"e )*6 przypada m" *a:oF do #ma:' to (5oG8y poołya* #"C )a ;attea'i (zy Le##")1a 7'8 *e#z(zeda)"e*#zy " #ła)"e*#zy(5 :ryty: #ma:' oraz )a #zy#t:"e prze )"(5'#ta)o"o)e re1'ły *a:o )a dod że *e1o poemat *e#t p"C:)y " (5oG8y pe)em"e*#(a :tre łaF)"e m" #"C )"e podo8a*! z1adzały #"C peł)" z re1'łam" p"C:)a

*a:"e zo#tały tym z17Cdz"e '#ta)o"o)e " #! p> #ze(5)"( 'z)a)e bzaty:am #o8"e '#zy )"e (5(C #ł'(5aG żad)y(5 ar1'me)t " mCdr:oa9 " ra(ze*przy*mC że oe re1'ły :ryty: #! 8łCd)e a78o że przy)a*m)"e* t'ta* )"eza(5odz" ypade: "(5 za#to#oa)"a )"ż 8ym m"ał dop'F("G do te1o 8y ra(*edoodoe a pr"or" determ")oały m* #!dQ ma o) 8o"em 8yG #!dem #ma:' a)"e ")te7e:t' (zy roz'm'

Zda*e #"C że #ta)o" to *ed)! z 1ł)y(5 przy(zy) d7a :try(5 te* ładzyydaa)"a #!d e#tety(z)y(5 )ada)o łaF)"e m"a)o #ma:' &5oG8y 8o"em:toF +J y7"(zał m" #zy#t:"e #:ład)":" pe)e* potray " )adm"e)"ał że :ażdy z

)"(5 *e#t d7a m)"e #am przy*em)y " *e#z(ze poza tym #ł'#z)"e (5a7"ł artoFGzdroot)! te1o poży"e)"a b to *e#tem 1ł'(5y )a te #zy#t:"e ar1'me)typr8'*C potraC mym *Czy:"em " mym pod)"e8"e)"em " )a te* pod#ta"e a )"epodł'1 za#ad o17)y(5 yda*C #* #!d

I rze(zy #ame* #!d #ma:' ydaa)y *e#t za#ze 8ez y*!t:' *a:o #!d *ed)o#t:oy o przedm"o("e I)te7e:t może dz"C:" tem' że por)'*e przedm"otpod


+,

667Cde podo8a)"a #"C z #!dem "))y(5 7'dz" yto=G #!d o17)y2 )p #zy#t:"et'7"pa)y #! p"C:)eQ a7e A`H(za# )"e *e#t to #!d #ma:' 7e(z #!d 7o1"(z)y :try7a("( pe)e1o przedm"ot' do #ma:' (zy)" orze(z)"="=e>" pe)e1o rodza*'przedm"ot o17e S!dem ma:' )atom"a#t *e#t *edy)"e to dz"C:" (zem'

pe"e) ed)o#t:oy da)y t'7"pa) 'ażam za p"C:)y t* to 7z"(:" (zem' mo*e'podo8a)"e )"m 'ażam za po#ze(5)"e aż)e 0#o87"oFG te1o #!d'po7e1a zaF )a tym że (5oG po#"ada aż)oFG *edy)"e #'8"e:ty)! to prze("eżroF(" #o8"e prao do #zy#t:"(5 podm"otQ to zaF mo1ło8y 8yG ty7:o tedy1dy8y 8ył #!dem o8"e:ty)ym :try op"era #"C )a ra(*a(5 poz)a(zy(5 * może8yG ym'#zo)y za pomo(! dood'

O<J a o8"e:ty)a za#ada #ma:' )"e *e#t moż7"a

Przez za#adC #ma:' moż)a 8y roz'm"eG za#adC pod :tre* ar'):" dało8y #"Cpod("!1)!G po*C("e pe)e1o przedm"ot' a8y potem drodze )"o#:oa)"ado*FG do :o):7'z*" że *e#t p"C:)y $e#t to *ed)a: a8#o7't)"e )"emoż7"e Ko)"e(z)e



8o"em *e#t a8ym 8ezpoFred)"o przed#ta"e)"' przedm"ot' od(z'ł roz:o#z 7e*zaF )"e może m" )":t m"G żad)ym" ra(*am" doodoym" &5oG "C( :ryty(y

*a: po"ada h'me potra6"! 8ardz"e* e6e:to)"e mCdr:oaG )"ż :'(5arze toprze("eż 7o# "(5 *e#t ta:" #am N"e mo1! o)" 7"(zyG )a #"łC ra(*" doodoy(5 *a:o)a ra(*C determ")'*!(! "(5 #!d " mo1! o(ze:"aG *e* ty7:o od re67e:#*" podm"ot'

)ad #ym ła#)ym #ta)em roz:o#zy (zy przy:roF(" z ył!(ze)"em #ze7:"(5przep"# " pra"deł

+,- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

Tym *ed)a: (zym :ryty(y mo17"8y " po"))" aQ moaG #"C #y(5rozaża)"a(5 ta: "ż8y #ł'żyło to popra"e " roz#zerze)"' )a#zy(5 #!d #ma:')"e *e#t +JJ yłoże)"e determ")'*!(e* ra(*" te1o rodza*' #!d e#te=ty(z)y(5 o17)e* )ada*!(e* #"C do 'żyt:' 6orm'7e b (o *e#t )"emoż7"e b 7e(z

przeproadze)"e 8ada9 )ad ładzam" poz)a(zym" " "(5 6'):(*am" ty(5#!da(5 oraz ':aza)"e b\ )a przy:łada(5 b za*em)e* "(5 #'=8"e:ty)(*(e7ooF(" (o do :tre* yże* y:aza)o że *e* 6orma da)ym przed#ta"e)"'#ta)o" p"C:)o przedm"ot' te1o przed#ta"e)"a Kryty:a #ma:' *e#t "C( #amab o "7e "dz"e o przed#ta"e)"e przez :tre da)y )am zo#ta*e pe"e) przedm"ot b(zymF ty7:o #'8"e:ty)ym *e#t o)a m"a)o"("e #zt':! a78o )a':! :traza*em)y #to#')e: m"Cdzy ")te7e:tem " yo8ra)"! da)ym przed#ta"e)"'8ez od)"e#"e)"a do poprzedza*!(e1o (z'("a a78o po*C("a a zatem "(5 z1od)oFG(zy )"ez1od)oFG pod("!1a pod pra"dła oraz o:reF7a *e (o do "(5 ar'): $e#t#zt':! *eF7" po:az'*e to ty7:o )a przy:łada(5Q *e#t )a':! *eF7" moż7"oFG

ydaa)"a te1o rodza*' #!d yodz" z )at'ry ty(5 ładz * a:o ładzpoz)a(zy(5 o17e $edy)"e z t! dr'1! *a:o :ryty:! tra)#(e)de)ta7)! mamy t'#zCdz"e do (zy)"e)"a Ma o)a roz")!G " 'za#ad)"G #'8"e:ty)! za#adC #ma:'

*a:o za#adC a pr"or" ładzy #!dze)"a Kryty:a *a:o #zt':a '#"ł'*e *edy)"eza#to#oaG 6"z*o7o1"(z)e t' p#y(5o7o1"(z)e a zatem emp"ry(z)e pra"dła:trym" #ma: rze(zy"F("e #"C :"er'*Q )"e za#ta)a"a*!( #"C )ad "(5moż7"oF("! do ydaa)"a #!d' o #y(5 przedm"ota(5 oraz przeproadza:ryty:C dz"eł #zt':" p"C:)e* b ta: *a: tamta :ryty:C #ame* ładzy ydaa)"a o)"(5 #!d'


O <?

6a#ad! #ma:' *e#t #'8"e:ty)a za#ada ładzy #!dze)"a o17e

S!d #ma:' rż)" #"C tym od #!d' 7o1"(z)e1o że te) dr'1" #'8#'m'*eprzed#ta"e)"e p(d po*C("a przedm"ot' )od(za# 1dy p"er#zy (a7e pod p(*C("e)"e #'8#'=")'*e 1dyt prze(")ym raz"e :o)"e(z)a apro8ata D0#ze(5)amo1ła8y zo#taG ym'#zo)a za pomo(! dood N"em)"e* *ed)a: *e#t o) o ty7e

podo8)y do 7o1"(z)e1o że prete)d'*e do po#ze(5)oF(" " :o)"e(z)oF(" a7e )"e)a pod#ta"e p(*CG ocprzedm"o("e (zy7" do po#ze(5)oF(" " :o)"e(z)oF(" ty7:o



#'8"e:ty)e* Wo8e( te1o zaF że po*C("a #ta)o"! #!dz"e *e1o treFG to (o)a7eży do poz)a)"a przedm"ot' a #!d #ma:' )"e da*e #"C zdeterm")oaG przezpo*C("a to #!d te) op"era #"C ty7:o )a #'8"e:ty)ym 6orma7)ym ar'):' #!d' o17e S'8"e:ty)ym ar'):"em #ze7:"(5 #!d *e#t #ama ładza ydaa)"a#!d (zy]" ładza #!dze)"a Ta za#to#oa)a do przed#ta"e)"a przez :tre

da)y *e#t pe"e) przedm"ot yma1a z1od)oF(" d `' ładz przed#ta"a)"a 7o8"e(ze1oQ2 m"a)o"("e yo8ra)" ha "zy#:a)"a )ao(z)e F(" " poł!(ze)"a y*rż)orod)oF(" =` *ed)o oraz ")te7e:t' 77a ytorze)"a po*C("a *a:oprzed#ta"e)"a *ed)oF(" te1o poł!(ze)"a A7e po)"eaż ' pod#tay #!d' )"e 7eżyt'ta* po*C("e przedm"ot' to #!d te) może po7e1aG ty7:o )a #'8#'me*" #ame*yo8ra)" przy przed#ta"e)"' przez :tre da)y *e#t pe"e) przedm"ot podar'):" #pra"a*!(e że ")te7e:t o17e prze(5odz" o" )a=o(z)oF(" do po*CGZ)a(zy to że po)"eaż o7)oFG yo8ra)" łaF)"e )a tym po7e1a "ż yo8ra)"aproadza #(5ematy #(5emał"#"ert 8ez poFred)"(ta po=

>> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

*C("a #!d #ma:' m'#" op"eraG #"C )a #amym ty7:o 0r"

(z'("' za*em)e1o po8'dza)"a #"C yo8ra)" *eQ

o7)oF(" " ")te7e:t' z *e1o pra"dłooF("! a "C( )a

'(z'("' :tre poza7a ydaG o przedm"o("e #!d )a

pod#ta"e (e7ooF(" przed#ta"e)"a przez :tre da)y *e#t pe"e) przedm"ot do te1o 8y #pom( ładze

poz)a(zei "(5 #o8od)e* 1rzeQ #ma: zaF *a:o

#'8"e:ty)a ładza #!dze)"a za"era za#adC #'8=

#'m(*" a7e )"e da)y(5 )ao(z)y(5 pod po*C("a 7e(z

ładzy 'zy#:"a)"a da)y(5 )ao(z)y(5 (zy przed

#ta"e9 '5ao(z)"a*!(y(5 t* yo8ra)" pod ładzC'zy#:"a)"a po*CG t* pod ")te7e:t o "7e p"er#za

#e* o7)oF(" z1adza #"C z dr'1! *e* pra"dło

oF("

Do z)a7ez"e)"a te1o tyt'ł' pra)e1o dro1! ded':(*" #!d #ma:' mo1! "C(#ł'żyG )am] za yty(z)! ty7:o 6orma7)e łaF("oF(" te1o rodza*' #!d a zatemty7:o o ty7e o "7e rozpatr'*emy )"(5 *edy)"e "(5 6ormC 7o1"(z)!

O<.



0 zada)"' ded':(*" #!d #ma:'

Ze #po#trzeże)"em pe)e1o przedm"ot' może ł!(zyG #"C 8ezpoFred)"o #!dpoz)a(zy po*C("e przedm"ot' o17e :tre1o emp"ry(z)e orze(z)":" za"eraoo #po#trzeże)"e dz"C:" (zem' po#taG może #!d emp"ry(z)y U pod#tay

ta:"e1o #!d' 7eż! po*C("a a pr"or" o #y)tety(z)e* *ed)" rż)orod)oF(" te1o (o)ao(z)"e

+ W ory1")a7e 7"(z8a po*edy)(za2 _d(# Er:e))t)"#èrm1e)#V Po)"eaż *ed)a:'ży("e 7"(z8y po*edy)(ze* )"e z1adza #"C t' z :o)te:#tem (zytam z1od)"e zErdma))em2 _der Er:e))t)"#èrm.1e)V

dr'1a A)a7"ty:a z)"o"7o:"

>+

)e to zaF 'moż7""a '*C("e te* rż)orod)oF(" *a:o

:F("oF(" ;e#t"mm')1 pe)e1o przedm"ot'Q po*C("a :ate1or"e yma1a*!ded':(*" :tra zo#tała też

rzeproadzo)a Kryty(e (zy#te1o roz'm' dz"C:" (zem'

oż)a 8yło roz"!zaG zada)"e doty(z!(e :e#t""2 *a:

moż7"e #y)tety(z)e #!dy poz)a(ze a pr"or" To

ada)"e doty(zyło "C( za#ad a pr"or" (zy#te1o ")te7e:t' *e1o #!dteorety(z)y(5

Ze #po#trzeże)"em może *ed)a: ł!(zyG #"C ta:że 8ezpoFred)"o '(z'("e roz:o#zya78o przy:roF(" oraz 'podo8a)"e :tre toarzy#zy przed#ta"e)"' przedm"ot' "#ł'ży tem' przed#ta"e)"' zam"a#t orze(z)":aQ te) zaF #po#8 po#taG może#!d e#tety(z)y :try )"e *e#t #adem poz)a(zym U pod#tay ta:"e1o #!d' *eF7")"e *e#t o) 7" ty7:o #!dem (z'("a 7e(z 6orma7)ym #!dem re67e:#*" "mp't'*!(ym to'podo8a)"e :ażdem' (zło"e:o" *a:o :o)"e(z)e m'#" 7eżeG (oF *a:o za#ada apr"or" :tra może o#tate(z)"e 8yG *edy)"e #'8"e:ty)a ]*eF7" o8"e:ty)a )"em"ała8y 8yG moż7"a d7a te1o rodza*' #!d A7e r)"eż *a:o ta:a potrze8'*eo)a ded':(*" a8y moż)a 8yło zroz'm"eG+ *a:" #po#8 #!d e#tety(z)y możeroF("G #o8"e prete)#*C do :o)"e(z)oF(" Na tym też po7e1a zada)"e *a:"m #"Cteraz za*m'*emy2 *a: #! moż7"e #!dy #ma:' Zada)"e to doty(zy zatem za#ad apr"or" #tepoa)y(5 przez (zy#t! ładzC #!dze)"a #!da(5 e#tety(z)y(5 tz) ta:"(5 :try(5 )"e ma o)a *a: #!da(5 teorety(z)y(5 *edy)"e #'8#'moaGpod o8"e:ty)e po*C("a ")te7e:t'a7)e " :try(5 pod7e1a o)a *a:"em'F pra'

7e(z *e#t #ama d7a #"e8"e #'8"e:ty)"e zar)o przedm"otem *a: " praem



Wed7e I da)"a2 _a8` zroz'm"eGc

>


Zada)"e to da #"C też przed#ta"G te) #po#82 *a *e#t moż7"y #!d :try 7"ty7:o )a pod#ta"e *a:"e1o o#o8"#te1o e"e)e) '(z'("a roz:o#zy #pra"a)e1opr#e pe"e) przedm"ot )"eza7eż)"e od *e1o po*C("a orze:ał8y o te* roz:o#zy "pr"or" tz) 8ez potrze8y (ze:a)"a )a yraże)"e z1ody przez "))y(5 * ":o o(zymF (o *e#t z"!za)" ` :ażdym "))ym podm"o("e z przed#ta"C=)"em te1o

przedm"ot'

Łato #t"erdz"G że #!dy #ma:' #! #y)tety(z)e 1dy y:ra(za* o)e pozapo*C("e " )aet poza )ao(z)oFG przedm"ot' " doda* doA po#ta(" orze(z)":a(oF (o )"e * e#t )" et poz)a)"em " m"a)o"("e '(z'("e roz:o#zy "78oprzy:roF(" T2j zaF że #!dy te (5o("aż orze(z)": doty(z!(y z"!za)e* zyo8raże)"em o#o=+J, 8"#te* roz:o#zy *e#t emp"ry(z)y #! *ed)a: zarazem * #F7""dz"e o yma1a)! apro8atC przez :ażde1o (zło"e:a #!dam" " pr"or" "78o za ta:"epra1)! '(5odz"G b #zy#t:o to zaarte *e#t *'ż r)"eż yraża)e* przez )"eprete)#*"Q =y te) #po#8 zada)"e :ryty:" ładzy #!dze)"a o :trym moa )a7eży

do o17)e1o pro87em' 6"7ozo6"" tra)#(e) łe)ta7)e*2 *a: #! moż7"e #!dy#y)tety(z)e " pr"or"

] &o łaF(""e t"erdz" #"C a pr"or" o przedm"o("e

\` #!dz"e #ma:'

0 tym że przed#ta"e)"e pe)e1o przedm"ot' po="!(zo) ? *e#t 8ezpoFred)"o zroz:o#z! możemy do"edz"eG #"C ty7:o ze #po#trzeże)"a e)Ctrz)e1o to zaFb o "7e )"e (5("ało8y #"C #:azaG )a )"( "))e1o *a: ty7:o )a to b dało8y #!dty7:o emp"ry(z)y Z żad)ym 8o"em przed#ta"e)"em )"e mo1C " pr"or" poł!(zyG

o:reF7o)e1o '(z'("a roz:o#zy a78o przy:roF(" (5y8a że

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" ><

pod#tay 7eży zaarta roz'm"e za#ada a pr"or" determ")'*!(a o7CQpo)"eaż )a#tCp#tem te1o *e#t roz:o#z '(z'("' mora7)ym )"e może o)ałaF)"e d7ate1o (a7e 8yG por)ya)a z roz:o#z! #ma:' *a:o le doma1a #"Co:reF7o)e1o po*C("a pe)e1o praa Natom"a#t roz:o#z #ma:' ma 8yG8ezpoFred)"o przed #ze7:"m po*C("em poł!(zo)a z #amym ty7:o ydaa)"em

#!d' D7ate1o też #zy#t:"e #!dy #ma:' #! #!dam" *ed)o#t:oym" 1dyż #*



orze(z)": m"!(y o 'po=do8a)"' ł!(z! )"e z po*C("em 7e(z z da)ym *ed)o#t:oym przed#ta"e)"em emp"ry(z)ym

Ta: "C( )"e roz:o#z 7e(z po#ze(5)a aż)oFG te* roz:o#zy da)a #po#trzeże)"' *a:o poł!(zo)a 'myF7e z #amym ty7:o ydaa)"em #!d' o

pe)ym przedm"o("e *e#t tym (o zo#ta*e #!dz"e #ma:' przed#ta"o)e a pr"or" *a:o po#ze(5)e pra"dło ładzy #!dze)"a *a:o aż)e d7a :ażde1o (zło"e:a To że * ł:"" przedm"ot z roz:o#z! #po#trze1am " yda* ? o )"m #!d b*e#t #!dememp"ry(z)ym A7e to że 'ażam 1o za p"C:)y tz) że o7)o m" 'podo8a)"e to"mp'toaG :ażdem' (zło"e:o" * a:o :o)"e(z)e b*e#t #!dem a pr"or"

O<-

Ded':(*a #!d #ma:'

$eF7" przyz)a*emy że (zy#tym #!dz"e #ma:' 'podo8a)"e przedm"o("e

z"!za)e *e#t z #amym ty7:o ydaa)"em #!d' o * e1o 6orm"e to tym (ood(z'amy *a:o poł!(zo)e 'myF7e z przed#ta"e)"em przedm"ot' )"e może8yG )"( "))e1o *a: ty7:o #'8"e:ty)a (e7ooFG te* 6ormy d7a ładzy #!dze)"aPo)"eaż zaF ładza #!dze)"a o "7e "dz"e o 6orma7)e pra"dła ydaa)"a o(zymF #!d' 8ez 'z17Cd)"e)"a *a:"e*:o7"e:

>J

Kryty:a e#tety(z)y ładzy #!dze)"a

mater"" (z'("a zmy#łoe1o (zy po*C("a może 8yG +?+ #:"eroa)a ty7:o )a#'8"e:ty)e ar'):" po#ł'1"a )"a #"C ładz! #!dze)"a o17e :tra )"e *e#tprzy #to#oa)a e")1er"(5tet a)" do *a:"e1oF #z(ze17)e1o rodza*' zmy#ł'a)" do *a:"e1oF #z(ze17)e1o po*C("a ")te7e:t'a7)e1o a zatem )a te)#'8"e:ty)y (zy))": *a:" moż)a założyG ' #zy#t:"(5 7'dz" *a:o :o)"e(z)y d7a#ze7:"e1o moż7"e1o poz)a)"a o17e b przeto z1od)oFG pe)e1o

przed#ta"e)"a z tym" ar'):am" ładzy #!dze)"a m'#" daG #"C przy*!G a pr"or" *a:o aż)a d7a :ażde1o (zło"e:a Z)a(zy to że :ażdem' moż)a 8Cdz"e #ł'#z)"e"mp'toaG roz:o#z (zy7" #'8"e:ty)! (e7ooFG da)e1o przed#ta"e)"a d7a#to#'):' za(5odz!(e1o m"Cdzy ładzam" poz)a(zym" ydaa)"' #!d' o

*a:"mFc zmy#łoym przedm"o("e o17e c

Ua1a

Ded':(*a ta *e#t d7ate1o ta: łata że )"( ma o)a potrze8y 'za#ad)"a)"ao8"e:ty)e* rea7)oF(" pe)e1o

c A8y m"eG prao doma1a)"a #"C po#ze(5)e* apro8aty #!d' e#tety(z)e*ładzy #!dze)"a op6era*!(e* #"C *edy)"e )a #'8"e:ty)y(5 ra(*a(5 y#tar(zy



*eF7" #"C przyz)a że2 " S'8"e:ty)e ar'):" te* ładzy o "7e "dz"e o #to#')e:proadzo)y(5 t' r'(5 ładz poz)a(zy(5 do poz)a)"a o17e #! '#zy#t:"(5 7'dz" te #ame b (o m'#" 8yG prad! 1dyż ")a(ze* 7'dz"e )"e mo17"8y#o8"e :om')":oaG #y(5 przed#ta"e9 a )aet poz)a)"aQ S!d 'z17Cd)"aGma *edy)"e te) #to#')e: a zatem *edy)"e 6orma7)y ar')e: ładzy #!dze)"a "

ma 8yG (zy#ty t* )"e pom"e#za)y a)" z po*C("am" o przedm"o("e a)" z (z'("am" *a:o ra(*am" determ")'*!(ym" $eF7" )aet od)"e#"e)"' do te1o dr'1"e1oar'):' popeł)"o)o *a:"F 8ł!d to doty(zy to ty7:o ad7"e1o za#to#oa)"a dope)e1o po#z(ze17)e1o ypad:' da)e1o )am przez prao 'poaż)"e)"a bprzez (o *ed)a: 'poaż)"e)"e o17e z)"e#"o)e )"e zo#ta*e

Wed7e I yda)"a2 _o1ra)"(zo)aV e")1e#(5ra):t

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" >?

o*C("aQ p"C:)o 8o"em )"e *e#t po*C("em o przedm"o("e #!d #ma:' )"e *e#t #!dempoz)a(zym T"erdz" o) *edy)"e że mamy prao za:ładaG po#ze(5)"e ' :aż=

*1o=o (zło"e:a te #ame #'8"e:ty)e ar'):" ładzy #!dze)"a *a:"e z)a*d'*emy #o8"eQ a pr(z te1o *e#z(ze to że da)y przedm"ot pod("!1)C7"Fmy tra6)"e pod tear'):" To dr'1"e )a#trC(za (o prada )"e'(5ro))e tr'd)oF(" *a:"e )"ey#tCp'*! przy 7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a 7o1"(z)e* 8o"em do:o)'*e #"C#U8#'m(*" pod po*C("a e#tety(z)e* zaF pod da*!(y #*( *edy)"e od(z'G #to#')e:m"Cdzy yo8ra)"! " ")te7e:tem z1adza*!(ym" #"C ze #o8! za*em)"e przy'*moa)"' yo8rażo)e* 6ormy przedm"ot' przy (zym #'8#'me*a ta może łato

o:azaG #"C zł'd)!+ W )"(zym to *ed)a: )"e '#z(z'p7a za#ad)oF(" prete)#*"ładzy #!dze)"a do po#ze(5)e* apro8aty :tra to prete)#*a #proadza #"Cty7:o do te1o 8y 'z)aG za #ł'#z)! za#adC ydaa)"a )a pod#ta"e#'8"e:ty)y(5 ra(*" #!d aż)y(5 d7a :ażde1o (zło"e:a 0 "7e 8o"em "dz"e otr'd)oFG " !tp7"oFG (o do tra6)oF(" #'8#'me*" pod o! za#adC to )"e (zy)" o)aza#ad)oF(" prete)#*" do po#ze(5)e* aż)oF(" #!d' e#tety(z)e1o o17e aprzeto " #ame* za#ady pro87ematy(z)! ta: #amo *a: zdarza*!(a #"C (5oG )"e ta:(zC#to " łato 8łCd)a #'8#'me*a 7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a pod *e* za#adC )"emoże za#ady te* :tra *e#t o8"e:ty)a '(zy)"G pro87ematy(z)! %dy8y *ed)a:po#ta"G pyta)"e2 *a: *e#t moż7"e przy*C("e a pr"or" przyrody *a:o o1ł'I)8e1r"*6 przedm"ot #ma:' \b to *e#t to #praa ma*!(a z"!ze: zte7eo7o1"!Q m'#"ało8y #"C 8o"em

+ W I yda)"' )"e ma zda)"a '*Cte1o )a"a#

Wed7e I yda)"a2 _przyrody ta:że *a:oV

>. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

tedy 'ażaG za (e7 przyrody z"!za)y #po#a +<< "#tot)y z *e* po*C("em

'#ta)a"a)"e przez )"! 6orm (e 7oy(5 d7a )a#ze* ładzy #!dze)"a A7e #ł'#z)oFG



tP=5"potezy 8'dz" *e#z(ze poaż)e !tp7"(F(" pod(za# 1dy rze(zy"#toFGp"C:)a przyrody *e#t do#tCp)a do F"ad(ze)"'

O<, > zdo7)oF(" 'dz"e7a)"a #"e (z'("a

$eF7" (z'("e *a:o rea7)y (zy))": #po#trzeże)"a zo#ta*e od)"e#"o)e do poz)a)"a)azya #"C o)o (z'("em zr)y=#łoymQ #pe(y6"(z)oFG zaF *e1o *a:oF(" moż)a #o8"eyo8raz"G *a:o zdo7)! 'dz"e7aG #"C 8ez y*!t:' *ed)a:oy #po#8 *eF7" #"Cprzy*m"e że :ażdy po#"ada ta:" #am zmy#ł *a: my b te1o *ed)a: )"e moż)a o(z'("' zmy#łoym 8ezz17Cd)"e 1ry założyG Ta: )p :om'F :om' 8ra:zmy#ł' poo)"e)"a )"e moż)a prze:azaG te1o rodza*' (z'("aQ a 1dy8y 1o m')aet )"e 8ra:ło )"e moż)a 8yG pe)ym (zy pe"e) :"at yoł'*e )"m ta:"e#amo (z'("e *a:"e yoł'*e )a# $a:o *e#z(ze 8ardz"e* rż)"!(y(5 #"C m"Cdzy#o8! m'#"my yo8raz"G #o8"e 7'dz" 1dy rze(z doty(zy przy*em)oF(" (zy)"eprzy*em)oF(" przy od(z'a)"' te1o #ame1o przedm"ot' zmy#ł "8ezz17Cd)"e )"e moż)a ż!daG a8y #zy#(y \ z1adza7" #"C ze #o8! tym że te#ame przedm"oty #pra"a*! "m roz:o#z Roz:o#z te1o rodza*' po)"eaż do'my#ł' do(5odz" o)a za poFred)"(tem zmy#ł' a my #am" *e#teFmy przy tym8"er)" moż)a )azaG roz:o#z! "$J 'ży("a de# %e)'##e#

Upodo8a)"e )atom"a#t pe)e* (zy))oF(" ze z17Cd' )a *e* (5ara:ter mora7)y)"e *e#t roz:o#z! 'ży("a 7e(z roz:o#z! pły)!(! z ła#)e1o dz"ała)"a

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" >

o z1od)oF(" z "de! pooła)"a (zło"e:a c U(z'("e )azyamy mora7)ymymara *ed)a: po*CG (e7ooF("! o7)! 7e(z :"er'*!(! #"C praam"

**

toteż )"e może o)o po#ze(5)"e 'dz"e7aG #"C ")a(ze* ]a: za poFred)"(temroz'm' a *eF7" roz7o#z ma 8yG

:ażde1o *ed)a:oa b to )"e ")a(ze* *a: poprzez F("F7e o:reF7o)e pra:ty(z)epo*C("a roz'moe

Roz:o#zoa)"e #"C tym (o z)"o#"e przyrodz"e roF(" #o8"e pradz"e *a:oroz:o#z roz'm'*!(e* 7o)=ter)p7a(*" ta:że prete)#*C do te1o 8y #zy#(ypo#ze(5)e )"m '(ze#t)"(zy7" a7e za:łada prze("eż ta:że pe)e "))e '(z'("ea m"a)o"("e '(z'("e )a#ze1o )ad=zmy#łoe1o pooła)"a b '(z'("e zaF ta:"eprzy (ałe* #e* )"e*a#)oF(" ma pod#taC mora7)! N"e *e#tem *ed)a: 'pra)"o)ydo te1o 8y #po#8 8ezar'):oy założyG że "))" 7'dz"e 8Cd! r)"eż #"C tym:"eroaG " z)a*d! 'podo8a)"e :o)temp7a(*" dz":"e* "e7:oF(" przyrody'podo8a)"e *a:"e1o za"#te )"e moż)a przyp"#aG *e* "do:o" :try *e#t ra(ze*od#tra#za*!(y N"em)"e* *ed)a: zaży#zy że przy :ażde* #to#o)e*#po#o8)oF(" )a7eżało8y 8raG pod 'a1C #pom)"a)e yże* dy#pozy(*emora7)e mo1C "mp'toaG :ażdem' ta:że oo 'podo8a)"e a7e ty7:o za



poFred)"(tem praa mora7)e1o :tre ze #e* z)o' #tro)y op"era #"C )apo*C("a(5 roz'moy(5

+ W ory1")a7e2 _ m"t der Idee #e")er ;e#t"mm')1V przy (zym _#e")erV od)o#"#"C 1ramaty(z)"e a78o do _Wo571e6a77e)V 'podo8a)"e a78o do _%e)'##V

'ży("e (o o8' ypad:a(5 *e#t )"ezroz'm"a7e Tł'ma(zC zatem #o8od)"e7e(z :"er'*!( #"C przyp'#z(za7)! ")te)(*! Ka)ta

- W ory1")a7e2 _ #e")er ""8er#"))7"(5e) ;e#t"mm')1V przy (zym )"e "adomodo (ze1o za"me: _#e")erV ma #"C od)o#"G &e7em "C( '(zy)"e)"a te1o m"e*#(a8ardz"e* zroz'm"ałym (zytam zam"a#t _#e")ere2 _')#ererV

>-


+?? Natom"a#t roz:o#zoa)"e #"C p"C:)em )"e *e#t irj :o#z! a)" 'ży("a de#%e)'##e# a)" dz"ała7)oF(" Wed*' pra a)" roz'm'*!(e* :o)temp7a(*" edł'1"de* *e( #ame* ty7:o re67e:#*" N"e ma*!( *a:o yty(z)e* (e7' A za#ady roz:o#z tatoarzy#zy po#po7"tem' '*C("' *a :"e1oF przedm"ot' przez yo8ra)"C *a:oładzy )a o(z)oF(" *e* od)"e#"e)"' do ")te7e:t' *a:o ładzy po*CG " (zy)" toza poFred)"(tem pe)e* opera(*"] ładzy #!dze)"a *a:"e* m'#" o)a do:o)yaGta:że d7a )a*po#po7"t#ze1o doF"ad(ze)"aQ ty7:o że tym ypad:' zm'#zo)a

*e#t o)a (zy)"G to d7a 'zy#:a)"a emp"ry(z)e1o o8"e:ty)e1o po*C("a tamtym zaF ydaa)"' #!d e#tety(z)y(5 *edy)"e po to 8y 'F"adom"G#o8"e że yo8raże)"e #to#'*e #"C do 5armo)"*)e* #'8"e:ty)"e (e7oe*(zy))oF(" ;e#(5!6t"1')1 o8' ładz poz)a(zy(5 "(5 o7)oF(" tz) po to 8yte) #ta) < yo8raże)"a od(z'aG z roz:o#z! Roz:o#z ta m'#" :o)"e(z)"e po7e1aG' :ażde1o )a ty(5 #amy(5 ar'):a(5 1dyż #! to #'8"e:ty)e ar'):"moż7"oF(" poz)a)"a o17e a propor(*a m"Cdzy ładzam" poz)a(zym"

*a:a yma1a)a *e#t 1dy (5odz" o #ma: yma1a)a *e#t ta:że tedy 1dy (5odz"o po#po7"ty " zdroy roz#!de: :tre1o "#t)"e)"e mamy prao założyG '

:ażde1o D7ate1o łaF)"e też te) :to )a pod#ta"e #ma:' yda*e #!d o "7e ty7:o F"adomoF(" te* )"e 8ł!dz" " )"e 8"erze mater"" za 6ormC a poa8' za p"C:)oma prao "mp'toaG #'8"e:ty)! (e7ooFG t* #e 'podo8a)"e przed=

+ Wed7e I yda)"a _po*(G prze pe)! op(ra(*(V

W I yda)"' 8ra: #łoa _1e)ot"(tV zm'#zo)a (o pood'*e

ad7"oFG 8'doy zda)"a

< Wed7e I yda)"a2 _8y #* #ta)V



K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" >,

"o("e :ażdem' "))em' (zło"e:o" oraz 'ażaG #e (z'("e za ta:"e :trepo#ze(5)"e " to 8ez poFred)"(ta po*CG może #"C 'dz"e7aG

O J 0 #ma:' *a:o pe)e1o rodza*' _#e)#'# (omm')"#V

&zC#to )ada*emy ładzy #!dze)"a \b o "7e zra(amy 'a1C )"e ty7e )a *e*re67e:#*C "7e ra(ze* ty7:o )a *e* rez'7tat =b m"a)o zmy#ł' " m"my o zmyF7eprady zr)yF7e przyzo"toF(" #pra"ed7"oF(" "td b (5o("aż *emy aprzy)a*m)"e* po"))"Fmy "edz"eG że )"e zmy#ł *e#t tym (zym po*C("a temo1! m"eG #! #"edz"8C " że *e#z(ze m)"e*#zym #top)"' po#"ada o) zdo7)oFG6orm'łoa)"a po#ze(5)"e aż)y(5 a771eme")er pra"deł N"1dy 8o"em )"emo1ło8y )am przy*FG )a myF7 te1o rodza*' przed#ta"e)"e prady #to#o)oF("p"C:)a 7'8 #pra"ed7"oF(" 1dy8yFmy )"e 'm"e7" z)"eFG #"C po)ad zmy#ły doyż#zy(5 ładz poz)a(zy(5 Po#po7"ty roz#!de: 7'dz:" :try *a:o 7" ty7:o

zdroy *e#z(ze )"e :#ztał(o)y roz#!de: 'aża)y *e#t za m")"m'm *a:"e1omoż)a za#ze #podz"eaG #"C od :o1oF :to roF(" #o8"e prete)#*C do m"a)a(zło"e:a do#tCp'*e też d7ate1o )"em"łe1o za#z(zyt' o:reF7a)"a 1o m"a)emzmy#ł' po#po*"te1o #e)#'# (omm')"# przy (zym przez #łoo _po#po7"tyVroz'm"e #"C )"e ty7:o +? )a#zym *Czy:' :try pod tym z17Cdem za"erarze(zy"F("e d'z)a(z)oFG a7e ta:że "e7' "))y(5 ty7e (o m"71are b to (o)apoty:a #"C #zCdz"e " (ze1o po#"ada)"e )"e #ta)o" 8y)a*m)"e* za#ł'1" (zyprzy"7e*'

Przez #e)#'# (omm')"# )a7eży *ed)a: roz'm"eG "deC zmy#ł' #p7)e1o tz)

ta:! ładzC ydaa)"a o (zymFKa)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a +?

+> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

#!d :tra #e* re67e:#*" 'z17Cd)"a )`yF7ar" a pr"or" #po#8przed#ta"a)"a łaF("y też :ażde* "))em' (zło"e:o" 8y przez to )"e*a:o#:o)6ro)toa] #* #!d z (ałym roz'mem 7'dz:"m " ')":)!G dz"e:] tem' zł'dze9ypłya*!(y(5 z #'8"e:ty)y(5 a r'): ")dy"d'a7)y(5 :tre mo1! łato

8yG 'a ża)e za o8"e:ty)e " yrzeG '*em)y pły )a #!d 0d8ya #"C to te) #po#8 że :o)6ro)t'*emy #* #!d )"e ty7e z rze(zy"#tym" "7e ra(ze* zmoż7"ym" ty7:o #!dam" "))y(5 ł'dz" #ta"amy #"e8"e m"e*#(e :ażde1o"))e1o (zło"e:a a8#tra5'*!( *edy)"e od o1ra)"(ze9 *a:"e przypad:ooz"!za)e #! z ydaa)"em o (zymF #!d' przez )a#= #amy(5Q te1o zaF do:o)'*e#"C z)o' te) #po#8 że pom"*amy moż7""e *a: )a*8ardz"e* #zy#t:o to (o #ta)"e+ przed#ta"a)"a #o8"e (ze1oF #ta)o" mater"C tz) (z'("e " zra(amy'a1C *edy)"e )a 6orma7)e łaF("oF(" )a#ze1o przed#ta"e)"a 7'8 )a#ze1o#ta)' przed#ta"a)"a #o8"e (ze1oF 0tż ta (zy))oFG re67e:#*" zda*e #"C 8yGmoże z8yt :')#zto)! 8y moż)a 8yło przyp"#aG *! ładzy :tr! )azyamy

zmy#łem po#po7"tym A7e +?- ta:! yda*e #"C o)a ty7:o tedy 1dy #"C *! yraża a8#tra:(y*)y(5 6orm'ła(5Q )"( )"e *e#t 8o"em #amo #o8"e )at'ra7)"e*#ze )"ż



a8#tra5oa)"e od poa8' " zr'#ze)"a 1dy #z':a #"C #!d' :try ma #ł'żyG zapo#ze(5)e pra"dło

N"że* poda)e ma:#ymy po#po7"te1o roz#!d:' 7'dz:"e1o )"e (5odz! pradz"e #:ład )")"e*#zy(5 rozaża9 *a:o e7eme)ty Te"7e :ryty:" #ma:' m(1! *ed)a:

#ł'żyG do y*aF)"e)"a *e* za#ad S! to ma:#ymy )a#tCp'*!(e2 " myF7eG #amem'Se78#tde):e) my=

+ Wed7e I yda)"a2 _(o )a#zym #ta)"eV

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" ++

]7eG #ta"a*!( #"C m"e*#(e :ażde1o "))e1o (zło"e:a myF7eG za#ze z1odz"e ze #amym #o8! P"er#za \pet ma:#ym! #po#o8' myF7e)"a o7)e1o odprze#!d $ qa b myF7e)"a roz#zerzo)e1o trze("a b :o)#e:e)t)e1oP"er#za *e#t ma:#ym! )"1dy )"e 8"er)e1o oz')"' S:ło))oFG do 8"er)oF(" azatem do 5etero=om"" roz'm' )azya #"C prze#!demQ a )a*"C:#zym #ooFrd#zy#t:"(5 prze#!d *e#t przed#ta"a)"e #o8"e przyrody *a:o )"e pod7e1a*!(e*pra"dłom *a:"e ' *e* pod#tay :ładz"e ")te7e:t przez *e*+ ła#)e "#tot)eprao2 tz) za8o8o) Uo7)"e)"e od za8o8o)' )azya #"C oF"e(e)"em c 1dyż

*a::o7"e: )aza ta przy#ł'1'*e ta:że 'o7)"e)"' od prze#!d o17e to +?,

c Ry(5ło moż)a za'ażyG że oF"e(e)"e *e#t pradz"e ") t5e#" rze(z! łat!a7e ") 5"pot5e#" < rze(z! tr'd)! " mo1!(! 8yG ty7:o z o7)a rea7"zoa)! D7a(zło"e:a 8o"em :try (5(e #to#oaG #"C ty7:o do #e1o "#tot)e1o (e7' " )"e

(5(e "edz"eG o )"(zym (o y:ra(za poza *e1o ")te7e:t *e#t pradz"e rze(z!z'peł)"e łat! )"e 8yG 8"er)ym 'żya)"' #e1o roz'm' 7e(z 8yG za#ze d7a#"e8"e praoda(zymQ a7e o8e( te1o że tr'd)o *e#t '#trze( #"C przed d!że)"emdo "edzy prze:ra(za*!(e* ")te7e:t " że za#ze z)a*d! #"C ta(y :trzy z d'ż! pe=

+ Wed7e I yda)"a2 _przez #e ła#)eV Na 'a1C za#ł'1'*e to że 7"(z)"#poFrd ty(5 yda( Kryty:" ładzy #!dze)"a :trzy zre#zt! op"era*! #"C )a IIz17 III ory1")a7)ym yda)"' m"e*#(e to poda*! 8rzm"e)"' I yda)"a )pErdma)) " Hor7a)der Wed7e #ze7:"e1o pradopodo8"e9#ta po(5odz" to #t!dże reda:(*a te1o m"e*#(a II " III ory1")a7)ym yda)"' zdaała #"C "m za"eraG

*a: 1dy8y :o)(e#*C )a rze(z rea7"zm' )"ez1od)! z tra)#(e)de)ta7)ym"dea7"zmem Ka)ta " że zatem #ta)o"#:o ep"#temo7o1"(z)e Ka)ta zdaało #"C "mz)a*doaG 7ep#zy yraz reda:(*" I yda)"a :trym moa o tym że ")te7e:t:ładz"e ' pod#tay przyrody pra"dła przez _#eV prao )"ż reda:(*" II " IIIyda)"a ed7e :try(5 ")te7e:t (zy)" to przez _*e*V prao t* prao #ame*przyrody

- W za#adz"e

< W za#to#oa)"'

+?c



+ Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

za8o8o) za#ł'1'*e *ed)a: p"er#zym rzCdz"e ) em")e)t" )a m"a)oprze#!d'Q F7epota 8o"em #proadza za8o8o) " (o "C(e* )aet o8o"!zt

*e* yma1a )a*yra)"e* F"ad(zy o potrze8"e p0r) 1a)"a :"ero)"(t' ze

#tro)y "))y(5 a tym #am o #ta)"e roz'm' 8"er)e1o &o #"C ty(zy dr'1"e* ma:#ym#po#o8' myF7e)"a to *e#teFmy pradz"e przyzy& *e)" )azyaG o1ra)"(zo)ym("a#)ym (o #ta)o" pre (""e9#to (ze1oF roz#zerzo)e1o te1o (zy*e ta7e)t`)"e y#tar(za*! do (zy)"e)"a z )"(5 "e7:"e1o a zXa #z(za ")te)#y)e1o'żyt:' A7e )am "dz"e t' )*e

> zdo7)oFG poz)a)"a 7e(z o #po#8 myF7e)"a po7e1a*!(y

)a (zy)"e)"' ze zdo7)oF(" te* (e7oe1o 'żyt:'Q te) zaF

(5oG8y *a: )a*m)"e*#zy 8ył za:re# " poz"om do *a:"e1o

#"C1a 7'dz:a zdo7)oFG )at'ra7)a #:az'*e *ed)a: )a

(zło"e:a o #zer#zym #po#o8"e myF7e)"a *eF7" potra6"+

z)"eFG #"C po)ad #'8"e:ty)e ar'):" ")dy"d'a7)e

#!d' pod(za# 1dy 7"(z)" "))" #! *a:8y )"(5 zam:)"C("

+ za#ta)a"aG #"C )ad #ym ła#)ym #!dem ze #ta)o"#:a

po#ze(5)e1o :tre może o) ty7:o dz"C:" tem' o:re=

+.> F7"G że (z'a #"C #ta)o"#:o "))y(5 Trze("! ma:#ymC a m"a)o"("e:o)#e:e)t)e1o #po#o8' myF7e)"a )a*tr'd)"e* *e#t o#"!1)!G " moż)a do*FG do)"e* ty7:o przez poł!(ze)"e o8' poprzed)"(5 " po "(5 doproadzo)ym do pray(zC#tym #to#oa)"' Moż)a

)oF("! #"e8"e o8"e(yaG 8Cd! "ż potra6"! za#po:o"G ż!dzC te* "edzy przeto'trzyma)"e 7'8 przyr(e)"e )e1aty)e* *edy)"e #tro)y :tra #ta)o" "#totCoF"e(e)"a #po#o8"e myF7e)"a zła#z(za p'87"(z)ym m'#" 8yG 8ardzotr'd)e

+ W ory1")a7e zda)"e to *e#t ad7""e z8'doa)e 1dyż *a:o orze(ze)"e 6')1'*e#am 8ezo:o7"(z)": _#"(5 e1#etze)V z)"eFG #"C Z1od)"e "C( z Erdma))emdoda*C #łoo _:a))V potra6" W")de78a)d zaF :aże (zytaG2 _#"(5 e1#etztVz)o#" #"C


"edz"eG2 p"er#za z ty(5 ma:#ym *e#t ma:#ym! P *e7"t' dr'1a ładzy #!dze)"aa trze("a roz'm' maW"!z'*( do przera)e1o przez tC dy1re#*C to:'

r*" po"adam że #ma: m1ł8y z "C:#z! #ł'#z)o= \ 5`G )aza)y #e)#'#(omm')"# )"ż zdroy roz#!de: b



[&+c " ]" c ++

\ Ve m"a)o zmy#ł' #p7)e1o c mo1ła8y )o#"e ra(ze*

tety&Z)a ładza #!dze)"a )"ż roz'moa o "7e o17e

5(e #"C 'żyaG #łoa _zmy#łV d7a oz)a(ze)"a dz"ała)"a #ame* ty7:o re67e:#*" )a'my#łQ t' 8o"em roz'm"e #"C przez zmy#ł '(z'("e roz:o#zy Moż)a 8y )aet

*16t)"oaG #ma: *a:o zdo7)oFG ydaa)"a #!d' o tym (o )a#ze '(z'("ez"!za)e z da)ym yo8raże)"em (zy)" zdo7)ym do po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C8ez poFred)"(ta po*C("a

Um"e*Ct)oFG 7'dz" :om')":oa)"a #o8"e #y(5 myF7" yma1a r)"eż pe)e1o#to#'):' m"Cdzy yo8ra)"! " ")te7e:tem a8y z po*C("am" m( ł!(zyG da)e)ao(z)e a z tym" z)o'i po*C("a ł!(z!(e #"C poz)a)"e a7e (za# z1od)oFGo8' ładz 'my#ł' oparta *e#t )a praa(5 " pod7e1a przym'#o" o:reF7o)y(5po*CG Ty7:o tam 1dz"e yo8ra)"a #e* o7)oF(" po8'dza ")te7e:t a te) 8ezpomo(y po*CG pra"a yo8ra)"C 1rC opart! )a pra"dła(5 przed#ta"e)"e'dz"e7a #"C )"e *a:o myF7 7e(z *a:o e)Ctrz)e '(z'("e (e7oe1o #ta)' 'my#ł'

Sma: *e#t "C( ładz! orze:a)"a a pr"or" o zdo7)oF(" 'dz"e7a)"a #"C '(z'Gpoł!(zo)y(5 8ez poFred)"(ta po*C("a z da)ym przed#ta"e)"em

c Sma: moż)a 8y o:reF7"G *a:o #e)#'# (omm')"# ae#t5et:'# po#po7"ty

roz#!de: 7'dz:" zaF *a:o #e)#'# (omm')"# 7o1"('#

] W + yda)"' )"e ma #łoa _"eder'mV z)o'

+J


%dy8y o7)o 8yło przy*!G że #ama zdo7)oFG #ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C'(z'("a przy#ł'1'*!&e1 #ma:o" *'ż #ama #o8"e m'#" po8'dzaG )a# za")tere#oa)"e o (zym )"e mamy *ed)a: praa )o#"] )a pod#ta"e łaF("oF("re67e:#y*)e* *edy)"e ładzy #!dze)"a moż)a 8y #o8"e ytł'ma(zyG #:!d #"C8"erze to że '(z'("e zo#ta*e #!dz"e #ma:' "mp'toa)e :ażdem' po)"e:!d

*a:o o8o"!ze:

OJ] > emp"ry(z)ym za")tere#oa)"' p"C:)"e

$'ż yże* y:aza)o do#tate(z)e* m"erze że determ")'*!(! ra(*! #!d' #ma:')a :tre1o pod#ta"e (oF 'z)a*e #"C za p"C:)e )"e ma 8yG ")tere#o)oFG Z te1o

*ed)a: )"e y)":a a8y z #!dem ta:"m 1d` +. zo#tał *'ż yda)y *a:o (zy#ty #!de#tety(z)y żad)e za")tere#oa)"e )"e mo1ło 8yG potem poł!(zo)e To



poł!(ze)"e *ed)a: 8Cdz"e za#ze mo1ło 8yG ty7:o poFred)"e tz) #ma: m'#" 8yG)aprzd przed#ta"o)y *a:o poł!(zo)y z (zymF "))ym a8y z 'podo8a)"em #ame*re67e:#*" pe)ym przedm"o("e moż)a 8yło *e#z(ze poł!(zyG roz:o#zoa)"e #"C

*e1o "#t)"e)"em *a:o (oF do (ze1o #proadza #"C :ażde za")tere#oa)"e (zymF T' 8o"em #!dz"e e#tety(z)ym o8o"!z'*e to (o m" #"C #!dz"e

poz)a(zym o rze(za(5 o17e2 a po##e ad e##e )o) à7et (o)#e!'e)t"a + To"))e zaF (o ma 8yG poł!(zo)e ze #ma:"em może 8yG a78o (zymFemp"ry(z)ym a m"a)o"("e #:ło))oF("! łaF("! )at'rze 7'dz:"e* a78o (zymFroz'moym eta# I)te77e:t'e77e# *a:o łaF("oFG o7" po7e1a*!(a )a tym

Z te1o że (oF może 8yG )"e y)":a że o)o *e#t

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" +?

może 8yG determ")oa)a a pr"or" przez roz'mQ ed)o " dr'1"e za"era #o8"e 'podo8a)"e "#t)"e=

pe)e1o przedm"ot' " te) #po#8 mo1! #torzyG

d#taC do za")tere#oa)"a tym (o podo8ało #"C \ ż d7a #"e8"e " 8ez z17Cd')a *a:":o7"e: ")tere#

mp"ry(z)"e 8'dz" p"C:)o za")tere#oa)"e ty7:o rama(5 #połe(z)oF("Q *eF7" "C('z)a*e #"C popCd 0o7e(z)y za )at'ra7)y ' (zło"e:a zdat)oFG zaF

#:ło))oFG do te1o tz) toarzy#:oFG za potrze8C

(Z*o"e:a *a:o #torze)"a przez)a(zo)e1o do ży("a #po=

7e(z)e1o a "C( za łaF("oFG przy)a7eż)! (zło"e

(ze9#t' to )"e moż)a ta:że #ma:' )"e 'ażaG za +.<

ładzC ydaa)"a #!d o tym #zy#t:"m dz"C:"

(zet)' moż)a prze:azyaG :ażdem' "))em' (zło"e

:o" )aet #e '(z'("a a zatem za Frode: #p"era)"a

te66> (ze1o doma1a #"C )at'ra7)a #:ło))oFG :ażde1o

(zło"e:a

&zło"e: op'#z(zo)y )a 8ez7'd)e* y#p"e )"e 'p"C:#zał8y ył!(z)"e d7a #"e8"e#ame1o a)" #e* (5aty a)" #ame1o #"e8"eQ )"e #z':ał8y :"at a tym m)"e* 8y

*e #adz"ł po to 8y #"C )"e #tro"GQ ty7:o #połe(z)oF(" od(z'a o) potrze8C )"ety7:o te1o 8y 8yG (zło"e:"em 7e(z ta:że )a #* #po#8 o1ładzo)ym(zło"e:"em po(z!te: (y"7"za(*" Za ta:"e1o 8o"em 'aża #"C (zło"e:a :try

*e#t #:ło))y " zdo7)y roz:o#z #! 'dz"e7aG "))ym " :tre1o żade) przedm"ot )"ezadoa7a *eF7" 'podo8a)"a )"m )"e może dz"e7"G z "))ym" Toteż :ażdy )"e*a:o



)a mo(y 'moy p"erot)e* pody:toa)e* przez #am! 7'dz:oFG o(ze:'*e " ż!daod :ażde1o 8y #to#oał #"C do te1o ymo1' po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"Croz:o#zy W te) #po#8 )a8"era #połe(z)oF(" a1" " #:'p"a )a #o8"e d'żeza")tere#oa)"e po(z!t:oo o(zy"F("e ty7:o to (o poa8)e )p 8ar)":"

+.


do ma7oa)"a #"C ro(o'i ' Kara"8 " (y)o8er ' Iro :ez a78o :"atym'#ze7:" pta#"e p"ra o p"C:)y(5 8ara(5 z (za#em *ed)a: też p"C:)e 6ormy *a:

rm (złe) '8ra9 "td :tre )"e ł!(z! #"C z żad)! przy*em)oF("! tz) z'podo8a)"em z"!za)ym z y ("em b aż :o9(' (y"7"za(*a o#"!1)!#zy #o"+.J #z(zyt '(zy)" z ty(5 6o"m 1ł)y )"ema7 (e7 #'8te7)y(5 #:ło))oF(" przy(zym (z'("a Emp6")d')1e) ty7:o o ty7e #! t' (e)"o)e o "7e da*! #"C po#ze(5)"e'dz"e7aG=a7e (5o("aż tym ypad:' roz:o#zoa)"e #"C ta:"m przedm"otem *e#t ':ażde1o (zło"e:a ty7:o )"ez)a(z)e " #amo d7a #"e8"e )"e 8'dz" yra)e1oza")tere#oa)"a to *ed)a: "dea *e1o zdo7)oF(" po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"Cpod)o#" )"ema7 )"e#:o9(ze)"e *e1o artoFG

Do te1o *ed)a: poFred)"ob=dz"C:" popCdo" #połe(z)em' b z p"C:)em

z"!za)e1o a "C( emp"ry(z)e1o za")tere#oa)"a )"e przy"!z'*emy t' żad)e*a1" 1dyż za*moaG #"C mamy ty7:o tym (o może od)o#"G #"C a pr"or" (5oG8yty7:o poFred)"o do #!d' #ma:' $eF7"8y 8o"em m"ało #"C o:azaG że " z t! 6orm!ł!(zy #"C *a:"F ")tere# to z)a(zyło8y że #ma: od:rył prze*F("e )a#ze* ładzyydaa)"a o (zymF #!d od zmy#łoe1o roz:o#zoa)"a #"C do '(z'("amora7)e1o " przez to zy#:ało8y #"C )"e ty7:o 7ep#ze #:az:" (o do (e7oe1o#to#oa)"a #ma:' 7e(z zo#tał8y ta:że *a:o ta:" przed#ta"o)y (zło) poFred)"ła9('(5a 7'dz:"(5 ładz a pr"or" od :try(5 m'#" za7eżeG #ze7:"epraoda#to Ty7e 8o"em da #"C (5y8a po"edz"eG o emp"ry(z)ymza")tere#oa)"' przedm"ota(5 #ma:' " #amym #ma:' że #:oro #ma:

do1adza #:ło))oF(" (5oG8y )a*= + Ro(o' a ra(ze* ro'(o' 7'8 'r'('2 #'8#ta)(*a 8ar"!(a #porz!dzo)a z roF7")y;"ia ore77a)a


+







za")tere#oa)"e+ b po17!d te) z1od)y *e#t z (zy#tym " 1r')to)ym #po#o8emmyF7e)"a #zy#t:"(5 7'dz" :trzy :'7tyoa7" #e po(z'("e ety(z)e $eF7"(zło"e: :try po#"ada doFG #ma:' 8y z )a*"C:#z! z)a*omoF("! rze(zy "#'8te7)oF("! ydaaG #!dy o ytora(5 #zt':" p"C:)e* op'#z(za (5Ct)"epom"e#z(ze)"e :trym )apot:aG moż)a oe p"C:)e dz"eła S(5o):e"łe)

podtrzym'*!(e prż)oFG a :ażdym raz"e rozry:" toarzy#:"e " zra(a #"C :'p"C:)' przy=

to *edy)"e )"m moż)a ży"G

+ Wed7e I yda)"a2 _ m"mo Fred)"e za")tere#oa)"om

> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

rody a8y t' z)a7eG d7a #e1o d'(5a )"e*a:o zmy#$0`` roz:o#z ta:"m to:'myF7" *a:"e1o peł)" roz ")!G )"1dy )"e potra6" b to )a te) *e1o y8r 8pdz"emy #am" #po17!daG z y#o:"m #za('):"em " zał> żymy że po#"ada o) p"C:)!d'#zC do *a:"e* )"e może roF("G #o8"e prete)#*" żade) z)a(a " m"łoF)": #zt':" zte* ra(*" że *e#t za")tere#oa)y #y(5 przedm"ota(5 Na (zym "C( po7e1arż)"(a m"Cdzy tym" ta: odm"e))ym" o(e)am" S(5atzU)1 do*a:"e1o rodza*'przedm"ot :tre #!dz"e #ame1o #ma:' )"e zaprze(zały8y (5y8a #o8"eza*em)"e p"er#ze9#ta

Po#"adamy zdo7)oFG (zy#to e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a 'moż7""a*!(! )amydaa)"e 8ez poFred)"(ta po*CG #!d o 6orma(5 " z)a*dya)"e #amym

ty7:o ydaa)"' #!d o )"(5 'podo8a)"a :tre )arz'(amy :ażdem'(zło"e:o" *a:o pra"dło przy (zym #!d te) )"e op"era #"C )a ")tere#o)oF(" a)"też *e* )"e ytarza Z dr'1"e* #tro)y po#"adamy ta:że zdo7)oFG roz'moe*ładzy #!dze)"a ")te77e:t'e77e Urte"7#:ra*t 'moż7""a*!(! )am o:reF7e)"e apr"or" 'podo8a)"a #a=+., my(5 ty7:o 6orma(5 ma:#ym pra:ty(z)y(5 o "7e#ame przez #"C )ada*! #"C do po#ze(5)e1o praoda#tab 'podo8a)"e :tre)arz'(amy :ażdem' (zło"e:o" *a:o prao przy (zym #!d )a#z )"e op"era #"C)a ")tere#o)oF(" a7e *ed)a: *! ytarza Roz:o#z a78o przy:roFG p"er#zym#!dz"e )azya #"C roz:o#z! a78o przy:roF("! #ma:' dr'1a zaF roz:o#z! a78oprzy:roF("! '(z'("a mora7)e1o

Po)"eaż *ed)a: roz'm *e#t r)"eż za")tere#oa)y tym 8y "dee do :try(5yoł'*e '(z'("' mora7)ym 8ezpoFred)"e za")tere#oa)"e po#"adały teżo8"e:ty)! rea7)oFG tz) a8y przyroda '*a)"ła przy)a*m)"e* pe"e) F7ad a78odała #:az:C że za"era

K#"C1a dr'1a A)a)ty)a z)"o#łoF("



+

#o8"e *a:!F pod#taC do przy*C("a pra"dłoe* z1od=F(" *e* ytor z )a#zym)"eza7eż)ym od #ze7:"e* \ tere#o)oF(" 'podo8a)"em :tre a pr"or" 'z)a*emyza `r> o8o"!z'*!(e :ażde1o (zło"e:a 8ez moż7"=\oF(" opar("a te1o )adooda(5 b to roz'm )'"#" 8yG za")tere#oa)y :ażdym prze*a"a)"' przezprzy=ode podo8)e* z1od)oF("Q y)":a z te1o że 'my#ł )"e może myF7eG o p"C:)"eprzyrody )"e 8Cd!( zarazem t`m za")tere#oa)y $e#t to *ed)a:za")tere#oa)"e po:re)e mora7)em'Q " te) :to *e#t za")tere#oa)y p"C:)"eprzyrody może 8yG )"m ty7:o o ty7e o "7e "'ż przedtem do8rze '1r')toał #e

za")tere#oa)"e t`m (o ety(z)"e do8re 0 tym "C( :o1o p"C:)o przyrody8ezpoFred)"o ")tere#'*e ma #"C pod przyp'#z(zaG że po#"ada przy)a*m)"e*dy#pozy(*C do do8ry(5 ")te)(*" mora7)y(5

KtoF może po"edz"eG że to tł'ma(ze)"e #!d e#tety(z)y(5 po:re"e9#temz '(z'("em mora7)ym y17!da z8yt '(ze)"e a8y *e 'ażaG za pradz"!")terpreta(*C p"#ma #zy6roe1o *a:"m przyroda #y(5 p"C:)y(5 6orma(5o8razoo do )a# przema"a A7e po p"er#ze to 8ezpoFred)"e za")tere#oa)"e tym (o p"C:)e przyrodz"e )"e *e#t rze(zy"F("e po#ze(5)e 7e(z łaF("ety7:o tym :try(5 'my#łooFG ':#ztałtoała #"C *'ż :' tem' (o do8re a78o *e#tdo te1o ':#ztałtoa)"a #z(ze17)"e podat)aQ a )a#tCp)"e a)a7o1"a m"Cdzy(zy#tym #!dem #ma:' b :try )"e za7eż!( od żad)e1o za")tere#oa)"a (zymF poza7a od(z'G 'podo8a)"e " zarazem yo8raża *e #o8"e a pr"or" *a:oprzy#ł'1'*!(e 7'dz:oF(" o17e b a #!dem mora7)ym :try (zy)" to #amo )apod#ta"e po*CG )aet 8ez yra)e1o #'8te7)e1o " ma*!(e1o *a:"F (e7rozmyF7a)"a b a)a7o1"a ta proadz" do podo8)e1o 8ezpoFred)"e1o za")tere#o=

+>


a)"a przedm"o("e p"er#ze1o *a: " dr'1"e1 #!d' b z tym ty7:o żeza")tere#oa)"e to p"er#zym *e#t o7)e a d"'1"m op"era #"C )a

o8"e:ty)y(5 praa(5 Do te1o doł!(za #"C *e#z(ze podz" d7a pr` rody :tra #y(5 p"C:)y(5 tora(5 prze*a"a #"e *a:o #zt':a )"e *edy)"e #:'te:





pta: yraża e#ołoFG " "(5 zadoo7e)"e ze #e1o "#t)"e)"a Ta: przy)a*m)"e*")terpret'*emy przyrodC 8ez z17Cd' )a to (zy (oF ta:"e1o *e#t *e* zam"arem(zy )"e A7e to za")tere#oa)"e p"C:)"e *a:"e t' ży"my yma1a :o)"e(z)"e8y 8yło to p"C:)o przyrody Za)":a o)o z'peł)"e 1dy ty7:o za'ażymy żepad7"Fmy o6"ar! zł'dze)"a " że *e#t to *edy)"e #zt':a b " to ta: da7e(e że (za#

ta:że #ma: )"e może z)a7eG *'ż tym )"( p"C:)e1o a zro: )"( poa8)e1o&ż 8ardz"e* "e78"! poe(" )"ż (zaro)"e p"C:)e tre7e #ło":a roz8rzm"ea*!(e #amot)y(5 :rza:a(5 ("(5y "e(zr]7et)" przy ła1od)ym F"et7e :#"Cży(aZ)a)e #! *ed)a: przy:łady że 8ra:' ta:"e1o Fp"C= +< a:a *a:"F :roto(5"7)y1o#podarz 1oF(" #y(5 :trzy przy8y7" do )"e1o a8y roz:o#zoaG #"C "e*#:"mpo=

to (o potra6" #"C zro8"G od raz' 1dy #"C ty7:o "e )a7eży '(zy)"G tz) tedy1dy #"C do#tate(z)"e poż!da)y rez'7tat )"e *e#t )azya)e #zt':! * #zt':")a7eży (oF ty7:o o ty7e o "7e m"mo *e1o ) \ do:ład)"e*#ze* z)a*omoF(" )"e po#"ada#"C *e#z(ze prz to od raz' 'm"e*Ct)oF(" y:o)a)"a &amper c )p 0t=#'*e 8ardzodo:ład)"e *a:"e po"))o 8yG )a*7epSz o8'"e a7e z pe)oF("! )"e 'm"ał 1o'#zyG c

< Szt':C odrż)"a #"C też od rzem"o#łaQ p"er#za )o#" )azC o7)e* rzem"o#ło)atom"a#t może )azya #"C ta:że #zt':! zaro8:o! Na p"er#z! zapatr'*emy#"C ta: *a: 1dy8y mo1ła ypaFG (e7oo 'daG #"e ty7:o *a:o 1ra tz) *a:oza*C("e :tre #amo d7a #"e8"e *e#t przy*em)e b= )a dr'1! zaF te) #po#8 że

*a:o pra(a t* za*C("e :tre #amo d7a #"e8"e *e#t )"eprzy *em)e '("!ż7"e a

)C(!(e ty7:o przez #* e6e:t )p y)a1rodze)"e " tym #amym może 8yG)arz'(o)e +. drodze przym'#' Ke#t"a (zy 5"erar(5"" (e(5ze1arm"#trze ma*! '(5odz"G za arty#t a )atom"a#t :oa7e za rzem"eF7)":yma1a b d7a yda)"a

> tym #!d' b "))e1o= p'):t' "dze)"a )"ż te) *a:"

my t' za*m'*emyQ yma1a m"a)o"("e 'z17Cd)"e

)"a propor(*o)a7)e1o #to#'):' m"Cdzy ta7e)tam"

:tre m'#z! 7eżeG ' pod#tay te1o (zy tamte1o #poFrdty(5 za*CG N"e (5(C t' (5odz"G :e#t"C (zy ta:że

Frd ta: za)y(5 #"edm"' #zt': yzo7o)y(5 )"e y=

c W mo"(5 #tro)a(5 pro#ty (zło"e: 1dy m' #"C przed:łada ta:"e )p zada)"e *a: Ko7'm8a z *e1o *a*:"em odpo"ada2 to )"e *e#t żad)a #zt':a 7e(z ty7:o"edzaQ to z)a(zy *eF7" #"C "e potra6" #"C to zro8"GQ

+ to #amo po"ada o #zy#t:"(5 rze:omy(5 #zt':a(5 :'17arza Natom"a#t

:')#zto" 7")o#:o(z:a 8y)a*m)"e* )"e odm" m"a)a #zt':"



+ A)atom 5o7e)der#:" 'r + zm +-,

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a zmo##("

7"e)"o)o ee)t'a7)"e ta:"(5 :tre )a7eżało8y za="`zyG do )a': oraz teżta:"(5 :tre )a7eżało8y po=ta"G )a r)" z rzem"o#łam" Warto #za:przy1)"eG że e #ze7:"e* #zt'(e o7)e* :o)"e(z)y \eSt m"mo to pe"e)e7eme)t przym'#' a78o *a: #"C m" pe"e) me(5a)"zm 8ez :tre1od'(5 )ory m'#" 8yG #zt'(e o7)y " :try ty7:o oży"a dz"eło )"e m"ał8y ("ała "(ał:"em 8y #"C '7ot)"ł )p poez*" popra)oFG " 8o1a(to *Czy:a a ta:żeprozod"a " metr'm N"e:trzy 8o"em )o#" y(5oa(y #!dz! ze )a*7ep"e*pop"era*! #zt':C o7)! 1dy 'a7)"a*! *! od #ze7:"e1o przym'#' " z )"e* *a:opra(y (zy)"! 7" ty7:o 1rC

OJJ 0 #zt'(e p"C:)e* N"e "#t)"e*e )a':a o p"C:)"e b 7e(z ty7:o :ryty:a b a)" p"C:)a )a':a #(5o)eW"##e)#(5a*t 7e(z ty7:o #zt':a p"C:)a #(5o)e K')#t &o #"C ty(zy 8o"em +p"er#ze* to m"ało8y #"C )"e* '#ta7aG )a':oo tz) )a pod#ta"e ra(*"doodoy(5 (zy (oF )a7eży 'ażaG za p"C:)e (zy też )"eQ #!d o p"C:)"e )"e8ył8y zatem 1dy8y )a7eżał do )a':" #!dem #ma:' &o #"C zaF ty(zy dr'1"e* to)a':a :tra *a:o ta:a ma 8yG p"C:)a *e#t a8#'rdem %dy8y 8o"emdopytya)o #"C )"e* *a:o )a'(e o ra(*e " doody z8yto 8y )a# e6e:to)ym"6raze#am" 5o)# mot# Tym (o #:ło)"ło do poto(z)e1o yraże)"a _)a':"p"C:)eV )"e 8yło 8ez !tp"e)"a )"( "))e1o *a: ty7:o to że z'peł)"e tra6)"e#po#trzeżo)o "ż do #zt':" p"C:)e* (ałe* *e* do#:o)ałoF(" potrze8a d'żo"edzy )p z)a*omoF(" #taro=

+.c

- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

żyt)y(5 *Czy: o(zyta)"a a'tora(5 + :trzy U&L dz! za :7a#y:z)a*omoF(" 5"#tor"" za8yt: #ta żyt)oF(" "td Toteż te )a':" 5"#tory(z)e d7ate1o

\ #ta)o"! :o)"e(z)e przy1otoa)"e " pod#taC h$ #zt':" p"C:)e* a po(zCF(" też d7ate1o że przez )"e r z'm"a)o )aet z)a*omoFG ytor #zt':"p"C:) \ retory:" " poez*" zo#tały #ame #:'te: pom"e#za)" yraz )aza)e)a':am" p"C:)ym"

$eF7" #zt':a op"era*!( #"C )a poz)a)"' pe)ee> moż7"e1o przedm"ot'y:o)'*e *edy)"e (zy))oF(" potrze8)e do *e1o 'rze(zy"#t)"e)"a b*e#t o)a#zt':! me(5a)"(z)!Q *eF7" zaF 8ezpoFred)"o ma )a (e7' '(z'=+- ("e roz:o#zy)azya #"C #zt':! e#tety(z)! Ta zaF *e#t #zt':! 8!d przy*em)! 8!d p"C:)!Przy*em)! *e#t o)a 1dy *e* (e7em *e#t to 8y roz:o#z toarzy#zyła yo8raże)"om

*a:o #amym ty7:o (z'("om p"C:)! zaF tedy 1dy ma "m toarzy#zyG *a:ope)ym rodza*om poz)a)"a



Szt':am" przy*em)ym" #! te :try(5 (e7em *e#t *edy)"e de7e:toa)"e #"C Ta:"m" #! #ze7:"e poa8y :tre mo1! 8a"G toarzy#to przy #to7e2 )p dar")tere#'*!(e* )arra(*" ")"(*oa)"e toarzy#t"e #o8od)e* " oży"o)e*rozmoy proadza)"e żartem " Fm"e(5em e#ołe1o )a#tro*' :trym moż)a

*a: po"ada #"C p7eFG trzy po trzy przy (zym )":t )"e ma zam"ar' 8yG

odpo"edz"a7)ym za to (o m" 1dyż "dz"e t' ty7:o o (5"7o! rozry:C a )"e o#tały temat d7a rozmyF7a9 7'8 opo"ada9 Na7eży do te1o r)"eż #po#8

*a:" 'de:oroa)o #tł 8y #pra"ał przy=

+ W ory1")a7e2 _;e7e#e)5e"t der A'tore)V o(zyta)"e a'tor (o #ta)o"ad7"e #6orm'łoa)"e o8e( (ze1o z1od)"e z Erdma))em (zytam _;e7e#e)5e"t") de) A'tore)V


,

\ m)oFGj a przy d'ży(5 8a):"eta(5 )aet toarzy=

a(a "m m'zy:a Ta*e7m'#":2 zadz""a*!(y tr

:tre1o zada)"em *e#t podtrzymya)"e 6orm"e przy=

m)e1o #zmer' e#ołe1o )a#tro*' 'my#ł " :try

("aż )":t )"e zra(a )a*m)"e*#ze* (5oG8y 'a1"

*e* :ompozy(*C #przy*a #o8od)e* rozmo"e #!=

"ad przy #to7e Na7eż! t' re#z("e #ze7:"e1o ro=

za*' 1ry :try(5 *e#t #"C za")tere#oa)ym ty7:o

``r tymc 8y (za# przy*em)"e prze#zedł

Szt':a p"C:)a )atom"a#t *e#t #po#o8em przed#ta= +, p"e)"a :try #am d7a#"e8"e *e#t (e7oy " :try (5o("aż 6*e#t (e7oy 8ez (e7' #przy*a *ed)a: :'7t'rzeładz 'my#łoy(5 :"er'):' toarzy#:"e1o 'dz"e7a)"a #"C po#ze(5)a]zdo7)oFG 'dz"e7a)"a #"C roz:o#zy za"era *'ż #ym po*C("' to że )"e ma o)a8yG roz:o#z! 'ży("a de# %e)'##e# ypłya*!(! z #ame1o ty7:o (z'("a 7e(zroz:o#z! re67e:#*" D7ate1o też #zt':a e#tety(z)a *a:o #zt':a p"C:)a *e#t ta:!#zt':! d7a :tre* :ryter"'m #ta)o" re67e:#y*)a ładza #!dze)"a a )"e zmy#łoe(z'("e

OJ?

Szt':a *e#t #zt':! p"C:)! o ty7e o "7e zda*e #" 8yG zarazem przyrod!





OJ

08*aF)"e)"e " pot"erdze)"e po"'yż#ze* de6")"(*" 1e)"a7)oF("

W#zy#(y z1adza*! #"C (o do te1o że 1e)"a7)oFG )a7eży 'ażaG za (oF z'peł)"eprze("#ta)e1o d'(5o" )aF7ado)"(ta Wo8e( te1o zaF że '(ze)"e #"C )"e

*e#t )"(zym "))ym *a: ty7:o )aF7adoa)"em to )a*"C:#za )aet zdo7)oFGpo*Ct)oFG po*em)oFG 'my#ł' '(5odz"G może ty7:o za po*Ct)oFG a )"e za1e)"a7)oFG A7e )aet *eF7" :toF #amodz"e7)"e myF7" (zy 'pra"a poez*C a )"ety7:o po*m'*e to (o pomyF7e7" "))" (o "C(e* *eF7" )aet ymyF7" (oF )oe1o dz"edz")"e #zt':" " )a':" to prze("eż ta:że " to )"e #ta)o" *e#z(ze do#tate(z)e*ra(*" 8y ta:"em' )"e*ed)o:rot)"e "e7:"em' 'my#ło" prze(""e9#t"e dote1o :try )"1dy )"e potra6" )"( "C(e* *a: ty7:o '(zyG #"C " )aF7adoaG " d7ate1o)azya)y *e#t matoł:"em )adaaG m"a)o 1e)"'#zaQ te1o 8o"em moż)a 8yło #"C)a'(zyG a "C( o#"!1)!G )a )at'ra7)e* drodze 8ada)"a " myF7e)"a podł'1pra"deł " )"e rż)" #"C to )"(zym #pe(y6"(z)ym od te1o (o moż)a )a8yG przezp"7)oFG drodze )aF7ado)"(ta Ta: )p moż)a z'peł)"e do8rze )a'(zyG #"C#zy#t:"e1o (o yłożył+ Neto)

+ W I yda)"' 8ra: #ł _òr1etra1e) 5atV yłożył

<J

Kryty:a e#tety(z)e* ład"* #!dze)"a

+-J #ym )"eFm"erte7)ym dz"e7e o za#ada(5 6"7ozo6"" przy rody (5oG ta:"e7:"e1o potrze8a 8yło 'my#ł' 8y 'o :o)aG ta:"(5 od:ryGQ )"e moż)a )atom"a#t)a'(zyG #"e p"#aG peł)y(5 po7ot' "er#zy (5oG8y #zy#t:"e przep"#y doty(z!(epoez*" 8yły )"e "edz"eG *a: do:ład)e a zory )"e "edz"eG *a: z)a:om"te

Tł'ma(zy #"C to tym że Neto) potra6"ł8y )"e ty7:o #o8"e #amem' 7e(z ta:że:ażdem' "))em' ':azaG #po#8 (ał:"em )ao(z)y " o:reF7o)y (e7':o)ty)'oa)"a *e1o pra( #zy#t:"e #e*e po(zy)a)"a od p"er#zy(5 pod#ta

1eometr"" aż do #y(5 "e7:"(5 " 1łC8o:"(5 od:ryGQ )atom"a#t żade) homer (zyW"e7a)d )"e potra6"ł8y #:azaG *a:" #po#8 *e1o "dee peł)e 6a)taz*" a zarazem1łC8o:"(5 myF7" rodz! #"C " ł!(z! *e1o 'myF7e d7ate1o że #am te1o )"e "e ")":o1o zatem )a'(zyG te1o )"e może W dz"edz")"e )a':" przeto )a*"C:#zyod:ry(a rż)" #"C ty7:o #top)"em od )a*peda)ty(z)"(*=#ze1o )aF7ado(y "'(z)"a rż)" #"C )atom"a#t #po#8 #pe(y6"(z)y od te1o :om' )at'ra dałata7e)t do #zt': p"C:)y(5 N"e oz)a(za to *ed)a: żad)e* de1rada(*" oy(5 "e7:"(5mCż :trym rd 7'dz:" ty7e zadz"C(za por)a)"' z 6aorytam" przyrody z'a1" )a "(5 ta7e)t do #zt': p"C:)y(5 A78o"em łaF)"e )a tym że ta7e)tp"er#zy(5 #torzo)y *e#t do (oraz "C:#ze1o #tałe1o roz"*a)"a do#:o)ałoF("

y)": poz)a)"a + " do #ze7:"(5 za7eż)y(5 od te1o :orzyF(" a zarazem do



)a'(za)"a "))y(5 ty(5 #amy(5 "adomoF(" b po7e1a "(5 "e7:a yż#zoFG )adtym"

+-? :trzy za#ł'1'*! )a za#z(zyt )azya)"a #"C 1e)"'#zam"2 d7a ty(5 8o"em#zt':a ma 1dz"eF #* :re# 1dyż ma o)a #! yt:)"Ct! 1ra)"(C :tre* )"e może

prze:ro=+ Wed7e I yda)"a2 _ y)":a(5 poz)a)"aV

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" <?

YG " :tra zo#tała przyp'#z(za7)"e *'ż da)o o#"!=)"Cta " )"e może *'ż 8yG "C(e*roz#zerzo)a Poza `m )"e r)oż)a zdo7)oF(" te* 'dz"e7"G "))ym 7e(z m'#" )a 8yGda)a :ażdem' 8ezpoFred)"o z rC:" przyrodyQ \)*e o)a razem z )"m dop:"przyroda :"edyF ta: art7o )"e 'zdo7)" z)o' :o1oF "))e1o :try )"e potrze8'*e)"(ze1o "C(e* *a: przy:ład' 8y ta7e)to" :tre1o *e#t F"adomy :azaGdz"ałaG podo8)y #po#8

po)"eaż ta7e)t przyrodzo)y m'#" '#ta)a"aG pra"dła d7a #zt':" *a:o #zt':"p"C:)e* po#ta*e pyta)"e *a:"e1o rodza*' *e#t to pra"dło N"e może o)o 8yG'*Cte żad)! 6orm'łC 8y #ł'żyG za przep"# 1dyż z)a(zyło8y to że #!d o p"C:)"eda*e #"C zdeterm")oaG )a pod#ta"e po*CG Pra"dło to m'#" zo#taGya8#tra5oa)e z te1o (o zo#tało y:o)a)e tz) z ytor' podł'1 :tre1o"))" ma*! pr8oaG #e1o ła#)e1o ta7e)t' 8y z"!G 1o #o8"e za zr a7e )"edo )aF7adoa)"a 7e(z do :o)ty)'oa)"a + Tr'd)o y=

+ Poyż#ze m"e*#(e zreda1oa)e *e#t ma)'#:ryp("e Ka)ta #po#8)"ezroz'm"ały 1dyż 8rzm"2 _)"(5t der Na(5a5m')1 #o)der) derNa(5a5m')1V )"e do )aF7adoa)"a 7e(z do )aF7adoa)"a K"e#eetter:try przeproadzał :ore:tC zm"e)"ł o8e( te1o to m"e*#(e )a#tCp'*!(y#po#82 _)"(5t der Na(5ma(5')1 #o)der) der Na(5a5m')1V )"e do:op"oa)"a 7e(z do )aF7adoa)"a " to #6orm'łoa)"e 6"1'r'*e yda)"a(5Kryty:" ładzy #!dze)"a $a: *ed)a: #ł'#z)"e pod)o#" Hor7a)der Ka)t m"ałpradopodo8)"e )a myF7" "))e #6orm'łoa)"e a m"a)o"("e2 _)"(5t derNa(5a5m')1 #o)der) der Na(56o71eV )"e do )aF7adoa)"a 7e(z do

:o)ty)'oa)"a Ka)t 8o"em #ta7e prze("#ta"a )aF7adoa)"e _Na(5a5m')1V:o)ty)'oa)"' _Na(56o71eV zaF :op"oa)"e _Na(5ma(5')1V 'aża za odm"a)C)aF7adoa)"a p )p OO < " J, Prze:ład op"eram )a #'pozy(*" Hor7a)=dera (5oGo) #am #ym yda)"' Kryty:" ładzy #!dze)"a za(5o'*e reda:(*CK"e#eettera

<. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

tł'ma(zyG *a: to *e#t moż7"e Idee arty#ty z8'dza* podo8)e "dee ' *e1o'(z)"a *eF7" )at'ra 'ży(zyła m' podo8)e* propor(*" ładz 'my#ł' Wzory #zt':"



p"(:)eQ #! zatem *edy)ym" Frod:am" 'moż7""a*!(ym" prze:aza)"e *e*potom)oF(" N"e mo1ło8y o)o do*FG do #:'t:'

+-. za pomo(! #amy(5 ty7:o op"# a zła#z(za dz"e

dz")"e #zt': po#ł'1'*!(y(5 #"C #łoem przy (zym Frd

)"(5 :7a#y(z)ym" #taG #"C mo1! ty7:o te :tre zo#tały

yrażo)e da)y(5 marty(5 " teraz ty7:o Xa:o

'(zo)e za(5oa)y(5 *Czy:a(5

&5oG #zt':a me(5a)"(z)a *a:o #zt':a 7" ty7:o p"7 )oF(" " y'(ze)"a #"C 8ardzo#"C rż)" od #zt':" p"C:)e* *a:o #zt':" 1e)"a7)oF(" to *ed)a: )"e ma ta:"e* #zt':"p"C:)e* :tre* "#tot)ym ar'):"em #zt':" )"e 8yło8y (oF me(5a)"(z)e1o (oda*e #"C '*!G " #to#oaG podł'1 pra"deł a "C( (oF a:adem"(:o popra)e1o

%oF 8o"em m'#" 8yG przy tym pomyF7a)e *a:o (e7 1dyż ")a(ze* )"e moż)a 8y *e*ytor' przyp"#aG #zt'(eQ 8ył8y o) *edy)"e ytorem przypad:' A8y zaFpe"e) (e7 'rze(zy"#t)"G potrze8a o:reF7o)y(5 pra"deł :try(5 )"e moż)a'ażaG za )"(o8o"!z'=*!(e S:oro zaF "#tot)! a7e )"e *edy)! (e(5! (5ara:ter'1e)"'#za *e#t ory1")a7)oFG ta7e)t' to płyt:"e 'my#ły #!dz! że )"e ma 7ep#ze1o#po#o8' y:aza)"a że *e#t #"C :"t)!(ym 1e)"'#zem )"ż odrz'(e)"e przym'#'#ze7:"(5 #z:o7)y(5 pra"deł #!dz! że 7ep"e* parad'*e #"C )a :o)"' )aro"#tym)"ż )a '*eżdżo)ym %e)"a7=)oFG może do#tar(zyG ty7:o 8o1ate1o mater"ał' d7atr( #zt':" p"C:)e* a7e opra(oa)"e te1o mater"ał' " *e1o 6orma yma1a*!y:#ztał(o)e1o przez #z:ołC ta7e)t' 8y '(zy)"G ze9 'żyte: mo1!(y o#taG #"C

przed

+- ładz! #!dze)"a $eF7" zaF :toF )ae"2 #praa(5

yma1a*!(y(5 )a*#tara))"e*#ze1o 8ada)"a roz'mo=


<

e10* przema"a " roz#trzy1a *a: 1e)"'#z to *e#t to rC(z Fm"e#z)eQ )"e"adomo ty7:o z (ze1o 8ardz"e* Om"aG #"C )a7eży (zy z :'17arza :try ro8"doo:oła #"e8"e ty7e #z'm' że )"e moż)a o )"(zym ydaG *a#)e1o #!d' a7e za tomoże tym "C(e* #"e8"e ma"aG (z` ra(ze* z p'87"(z)oF(" :tra do8rod'#z)"ema"a #"e8"e że *e* )"ezdo7)oFG *a#)e1o zroz'm"e)"a " '*C("a oe1oar(ydz"eła ")t'"(*" po(5odz" #t!d "ż do#tar(za #"C *e* ma#am" )oy(5 prad prze(""e9#t"e do (ze1o za*moa)"e #"C #z(ze1łam" poprzez #to#o)e

y*aF)"e)"a " z1od)e ze #z:o7)ym" pra"dłam" 8ada)"e za#ad yda*e #"e *e* ty7:oparta(ze)"em



0 #to#'):' 1m"a7)oF(" do #ma:'

Do yda)"a #!d' o p"C:)y(5 przedm"ota(5 *a:o ta:"(5 potrze8)y *e#t #ma:Q)atom"a#t do #ame* #zt':" p"C:)e* tz) do torze)"a ta:"(5 przedm"otpotrze8)a *e#t 1e)"a7)oFG

$eF7" 1e)"a7)oFG 'aża #"C za ta7e)t do #zt':" p"C:)e* )a (o #:az'*e #o"#tez)a(ze)"e te1o #łoa " pra1)"e #"C tym (e7' rozłożyG *! )a te ładze :trem'#z! poł!(zyG #"C razem 8y #torzyG ta:" ta7e)t to rze(z! :o)"e(z)! *e#t)aprzd do:ład)e o:reF7e)"e rż)"(y m"Cdzy p"C:)em przyrody 1dz"e trze8aty7:o #ma:' a8y ydaG o )"m #!d a p"C:)em #zt':" :tre1o moż7"oFG (o przyydaa)"' #!d' o te1o rodza*' przedm"o("e trze8a ta:że 'z17Cd)"G yma1a1e)"a7)oF("

P"C:)o przyrody *e#t p"C:)! rze(z!Q p"C:)o #zt':" *e#t p"C:)ym przed#ta"e)"empe)e* rze(zy

A8y ydaG #!d o p"C:)"e przyrody *a:o ta:"m )"e

<-


m'#zC m"eG 'przed)"o po*C("a o tym (zym

"]Q

przedm"ot po")"e) 8yG tz) )"e m'#zC z)aG "e]Q mater"a7)e* (e7ooF(" (e7'Q *e1o o(e)"e pede8a \ #"C 8o"em (zy#ta 6orma #ama d7a #"e8"e 8ez z)a2 m(F("(e7' $(F"" *ed)a: przedm"ot da)y *e#t *a:o ` tr #zt':" " *a:o ta:" ma 8yG'z)a)y za p"C:)y t> po)"eaż #zt':a za#ze za:łada pe"e) (e7 prz`] (zy)"e

oraz *e* przy(zy)oeFG m'#" #"C ' pod#tay założyG )a*p"er po*C("e o tym(zym rze(z ta 8yG p> "))a b a po)"eaż do#to#oa)"e rż)orod)oF(" aarte* rze(zy do *e* e)Ctrz)e1o przez)a(ze)"a *a:o (e7' #ta)o"do#:o)ałoFG te* rze(zy to m'#" #"e przy ydaa)"' #!d' o p"C:)"e #zt':" z"!Gzarazem pod 'a1C do#:o)ałoFG rze(zy (o (a7e )"( (5odz" 1rC przyydaa)"' #!d' o p"C:)"e przyrody *a:o ta:"m Wpradz"e przy ydaa)"'#!d' zła#z(za +-, o żyy(5 przedm"ota(5 przyrody *a: )p o (zło"e:' (zy:o)"' 8"erze #"e zazy(za* \b (5(!( ydaG #!d o "(5 p"C:)"e b pod 'a1C ta:żeo8"e:ty)! (e7ooFG a7e (za# też #!d )"e *e#t *'ż (zy#to e#tety(z)y tz)#amym ty7:o #!dem #ma:' Wydaa)y #!d )"e *e#t tedy *'ż #!dem o

przyrodz"e :tra przed#ta"a #"C *a:o #zt':a 7e(z o przyrodz"e :trarze(zy"F("e *e#t #zt':! a(z:o7"e: )ad7'dz:! a #!d te7eo7o1"(z)y #ł'ży



e#tety(z)em' za pod#taC " ar')e: (o m'#" o) z"!G pod 'a1C M"!( )p2_to *e#t p"C:)a :o=8"etaV )"e ma #"C ta:"m ypad:' )a myF7" 6a:ty(z)"e )"("))e1o *a: ty7:o to że przyroda p"C:)y #po#8 przed#ta"ła *e* po#ta(" (e7e do :try(5 zm"erza 8'do"e ("ała :o8"e(e1o A8y 8o"em przedm"ot m1ł8yG ta:" #po#8 pomyF7a)y za pom((! 7o1"(z)"e 'ar'):oa)e1o #!d'

e#tety(z)e1o m'#" #"C poza #am! 6orm! 'z17Cd)"G ta:że po*C("e

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" <,

Szt':a p"C:)a prze*a"a #! do#:o)ałoFG tym `łaF)"ej że op"#'*e p"C:)"erze(zy :tre przyrodz"e 8`ły8j] #zpet)e 7'8 )"e podo8ały8y #"C 3'r"e(5oro8y p'#to#ze)"a o*e))e "tp mo1! *a:o (oF (o przy)o#" z:odC S 8yG8ardzo p"C:)"e op"#a)e (o "C(e* )aet przed#ta"o)e ma7o"d7eQ *ed)e1oty7:o rodza*' #zpetoty )"epodo8)a przed#ta"G #po#8 z1od)y z

przyrod! )"e ')"(e#t"a*!( zarazem #ze7:"e1o 'podo8a)"a e#tety(z)e1o " tym#amym p"C:)a arty#ty(z)e1o m"a)o"("e te* #zpetoty :tra 8'dz" #trCtWo8e( te1o 8o"em że tym o#o87"ym (z'("' po=7eo=a*!(ym )a #amymty7:o 'ro*e)"' przedm"ot yo8raża)y zo#ta*e ta:" #po#8 *a: 1dy8y )arz'(ał#"C ",V )am a8yFmy #"C )"m roz:o#zoa7" (zem' #"C *ed)a: Tàłto)"eop"eramy to arty#ty(z)e1o przed#ta"e)"a te1o przedm"ot' )"e odrż)"amy *'ż )a#zym (z'("' od )at'ry #ame1o przedm"ot' " przed#ta"e)"e to )"e może o8e(te1o 8yG 'aża)e za p"C:)e Toteż #zt':a rze8"ar#:a *a:o że *e* ytora(5)"ema7 )"e odrż)"a #"C #zt':" od przyrody y:7'(zyła ze #e* tematy:"8ezpoFred)"e przed#ta"e)"e przedm"ot #zpet)y(5 poza7a )atom"a#t

przed#ta"aG )p Fm"erG po#ta(" p"C:)e1o 1e)"'#za oda1C o*e))! po#ta(" Mar#a za pomo(! a7e1or"" 7'8 atry8't :tre #"C podo8a*! a "C(ty7:o poFred)"o poprzez ")terpreta(*C roz'mo! " )"e d7a #ame* ty7:oe#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

Ty7e o p"C:)ym przed#ta"a)"' przedm"ot' :tre *e#t łaF(""e ty7:o 6orm!')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a pe)e1o po*C("a dz"C:" :tre* po*C("e to *e#t

+ W I yda)"' )"e ma #ł _a7# S(5ad7"(5:'"t()V *a:o (oF (o przy)o#" #z:odC

J>


po#ze(5)"e prze:azya)e A7e )ada)"e te* 6ormy toro" #zt':" p"C:)e*yma1a *edy)"e #ma:' podł' :tre1o arty#ta yG"(zy#zy 1o " #pradz"#zyrozma"ty(5 zora(5 #zt':" 7'8 przyrody :#ztałt'*e # dz"eło " po "e7' (zC#to

żm'd)y(5 pr8a(5 '(zy)"e)" m' zadoFG z)a*d'*e re#z("e tC 6ormC *a:a 1ozadoa7aQ d7ate1o też 6orma ta )"e *e#t )"e*a:o #praa )at(5)"e)"a 7'8



#o8od)e1o rozma(5' ładz 'my#ł' 7e(z poo7)e1o a )aet #:r'p'7at)e1o'7ep#za)"a p> t," to a8y do#to#oaG *! do myF7" a m"mo to )"e dop'F("G doy"era)"a przez )"! '*em)e1o pły' )a o7)oFG ty(5 ładz "(5za*em)e* 1rze

A7e #ma: *e#t *edy)"e ładz! ydaa)"a #!d' o (zymF a )"e ładz! tr(z! "to (o *e#t z )"m z1od)e )"e *e#t *e#z(ze przez to #amo dz"ełem #zt':" p"C:)e*Może o)o 8yG ytorem )a7eż!(ym do #zt':" pożyte(z)e* " me(5a)"(z)e* a78o)aet )a':" ytorem opartym )a o:reF7o)y(5 pra"dła(5 :try(5 moż)a #"C)a'(zyG " :tre m'#z! 8yG do:ład)"e prze#trze1a)e Podo8a*!(a #"C zaF 6orma

*a:! ytoro" tem' #"C )ada*e *e#t ty7:o Frod:"em prze:azya)"a )"e*a:oma)"er! y:ład' (o do :tre1o pozo#ta*emy *e#z(ze do pe)e1o #top)"a#o8od)" (5o("aż poza tym *e#t o) z"!za)y z pe)ym o:reF7o)ym (e7em Ta:#amo yma1amy )p 8y za#taa #tołoa (zy *a:aF rozpraa ety(z)a a )aet:aza)"e m"ały #ame #o8"e 6ormC #zt':" p"C:)e* a7e )"e (zy)"!(e* raże)"a

'myF7)e*Q a7e z te1o pood' rze(zy ty(5 )"e )az"emy prze("eż dz"ełam" #zt':"p"C:)e* Do #zt':" p"C:)e* )atom"a#t za7"(zamy "er#z m'zy:C 1a7er"C o8raz"tp (5o("aż t' moż)a (zC#to *a:"mF dz"e7e :tre ma 8yG dz"ełom #zt':"p"C:)e* #pot:aG #"C z 1e)"a7)oF("! 8ez #ma:' a "))ym ze #ma:"em 8ez1e)"a7)oF("

Km1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" J+

O J, +,

0 ład(a(5 'my#ł' #:łada*!(y(5 #"C )a 1e)"a7)oFG

> pe)y(5 ytora(5 od :try(5 o(ze:'*e #"C że

przy)a*m)"e* po (zCF(" po"))y o:azaG #"C #zt':!

p"C:)! m" #"C że #! 8ez po7ot' o5)e %e"#t i (5o

("aż *eF7" "dz"e o #ma: )"e z)a*d'*e #"C )"(5 )"(ze1o

(o za#ł'1"ało8y )a )a1a)C Poemat *a:"F może 8yG

(a7e z1ra8)y " 'dat)y a7e 8ez po7ot' $a:aF opo

"eFG *e#t do:ład)a " *a: )a7eży z8'doa)a a7e 8ez

po7ot' $a:aF 'ro(zy#ta moa *e#t 1r')to)a " za

razem :')#zto)a a7e 8ez po7ot' N"e*ed)a rozmoa

*e#t )aet za*m'*!(a a7e m"mo to 8ez po7ot'Q )aet

o *a:"e*F :o8"e("e moż)a po"edz"eG że *e#t ład)a

rozmo)a " m"ła a7e 8ez po7ot' &zym *e#t "C( to



(o roz'm"e #"C t'ta* przez po7ot %e"#t

Po7otem z)a(ze)"' e#tety(z)ym )azyamy zaart! 'myF7e za#adCoży"a*!(! Tym zaF przy pomo(y (ze1o za#ada ta oży"a d'#zC mater"ałem:t=

+ Do#ło)e tł'ma(ze)"e m'#"ało8y 8rzm"eG _8ez d'(5aV ;yło8y

o)o z'peł)"e )"ełaF("e 1dyż yraz _%e"#tV zo#tał t' 'żyty ta:"m

łaF)"e z)a(ze)"' *a:"e1o )"e po#"ada po7#:" yraz _d'(5V Podo8)"e

8o"em *a: 6ra)('#:" yraz _e#pr"tV o8e*m'*e )"em"e(:" yraz _%e"#tV

opr(z ty(5 z)a(ze9 *a:"e r)"eż po#"ada po7#:" yraz _d'(5V "))y

*e#z(ze :omp7e:# z)a(ze9 :trem' *Czy:' po7#:"m m)"e* "C(e* od

po"ada*! #łoa2 _8y#troFGV _do("pV _pomy#łooFGV _8ły#:ot7"=

o#]GV _żyoFG 'my#ł'V _po7otV "tp Wyraz _%e"#tV za"era tedy )"e

*a:o rodza*oe z)a(ze)"e od)o#z!(e #"C do ty(5 #zy#t:"(5 dop"ero (o

ym"e)"o)y(5 #pe(y6"(z)y(5 a po:re)y(5 #o8"e łaF("oF(" _d'(5o=

y(5V Po)"eaż zaF *Czy:' po7#:"m 8ra: yraz' za"era*!(e1o a)a

7o1"(z)e rodza*oe z)a(ze)"e m'#" #"C tł'ma(zyG yraz _%e"#tV o "7e

y#tCp'*e oma"a)ym t' z)a(ze)"' przy pomo(y rozma"ty(5 za

7eż)"e od :o)te:#t' #ł W )")"e*#zym ypad:' yraz _po7otV zda*e

m" #"C 8yG )a*odpo"ed)"e*#zym " d7ate1o też po#ł'1'*C #"C )"m prze

:ładz"e


J

Kryty:a e#tety(z)e* tadzy #!dze)"a

rym tym (e7' #"C po#ł'1'*e *e#t to (o ładze 'my#ł pra"a r'(5 (e7oy ta:! za*em)! 1rC :tr 'trzym'*e #"C #ama przez #"C " )aet #ama zma()"potrze8)e :' tem' #"ły



0tż t"erdzC że za#ad! t! )"e *e#t )"( "))e1o *a7 ty7:o zdo7)oFG')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a "deQ e#tety(z)y(5Q przez "deC e#tety(z)! zaFroz'm"em ta:"e ytorzo)e przez yo8ra)"C przed#ta"e)"e :tre da*e d'żodo myF7e)"a przy (zym *ed)a: żad)a +,< o:reF7o)a myF7 tz) po*C("e )"e może8yG m' ade:at)e " (o za tym "dz"e żad)a moa a)" (ał:o"("e '*!G a)"

zroz'm"ałym '(zy)"G 1o )"e może N"e=tr'd)o za'ażyG że *e#t o)aodpo"ed)":"em pe)da)t "de" roz'moe* 8Cd!(e* )a odrt po*C("em :trem'żad)a )ao(z)oFG przed#ta"e)"e ytarza)e przez" yo8ra)"C ade:at)a8yG )"e może

Wyo8ra)"a *a:o tr(za ładza poz)a(za *e#t m"a)o"("e 8ardzo "e7:!potC1! torze)"' )"e*a:o dr'1"e* przyrody z mater"ał' do#tar(za)e1o *e* przezprzyrodC rze(zy"#t! 0dda*emy #"C *e* tedy 1dy doF"ad(ze)"e yda*e #"C)am z8yt po#zed)"e " przetarzamy *e (o prada ("!17e *e#z(ze podł'1a)a7o1"(z)y(5 pra a7e zarazem *ed)a: podł'1 za#ad zaarty(5 yże* a

m"a)o"("e roz'm"e a :tre #! d7a )a# r)"e )at'ra7)e *a: te podł'1 :try(5")te7e:t '*m'*e przyrodC emp"ry(z)! 0d(z'amy przy tym )a#z! )"eza7eż)oFGod praa :o*arze)"a :tre "!że #"C z emp"ry(z)ym 'żya)"em oe* ładzyta: że pradz"e podł'1 te1o praa zapoży(zamy od przyrody mater"ał a7epotra6"my 1o przero8"G (oF z'peł)"e "))e1o a m"a)o"("e (oF (o *e#t yż#ze)"ż przyroda

r

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" J<

Te1o rodza*' przed#ta"e)"a ytarza)e przez y=8ra)"( moż)a )azaG"deam" b z *ed)e* #tro)y *ate1o że przy)a*m)"e* zm"erza*! :' (zem'F (o 7eży

za 1ra)"(! doF"ad(ze)"a " te) #po#8 '#"ł'*! #"C z87"żyG do ')ao(z)"a*!(e1oprzed#ta"e)"a po*CG ro=')7oy(5 "de" roz'moy(5 ")te77e:t'e77e) Idee)+,J

> )ada*e "m pozr o8"e:ty)e* rea7)oF("Q z dr'1"e*

zaF #tro)y b " to 1ł)"e b d7ate1o że żad)e po*C("e

)"( może "m *a:o e)Ctrz)ym da)ym )ao(z)ym 8yG

(aXaem ade:at)e Poeta odaża #"C zmy#łoo przed=

=ta"G "dee roz'm' o )"e"dz"a7)y(5 "#tota(5 :r

7e#to )"e8"e#:"e p"e:ło "e(z)oFG #torze)"e F"ata

$M b a78o też odaża #"C to (ze1o przy:łady z)a*d'*e



pradz"e doF"ad(ze)"' *a: )p Fm"erG zazdroFG

+ #ze7:"e y#tCp:" a ta:że m"łoFG #łaC "tp 'zmy#ło

"G y(5odz!( poza 1ra)"(e doF"ad(ze)"a za po

Fred)"(tem yo8ra)" '#"ł'*!(e* dor)aG przy:ła

do" roz'm' o#"!1a)"' te1o (o )a*yż#ze " to

'zmy#ło"G ta:"e* peł)" d7a *a:"e* )"e moż)a z)a7eG

przy:ład' przyrodz"e Tere)em )a :trym zdo7)oFG

'orze)"a "de" e#tety(z)y(5 może o8*a"G #"C (ałe*

Qè* peł)" *e#t łaF(""e poez*a Zdo7)oFG ta *ed)a:

rozaża)a *edy)"e d7a #"e8"e *e#t łaF(""e ty7:o ta=

e)tem yo8ra)"

$eF7" pod *a:"eF po*C("e pod:łada #"C przed#ta"e)"e ytorzo)e przezyo8ra)"C " #ł'ż!(e *e1o ')ao(z)"a)em' przed#ta"e)"' a7e 8'dz!(e #amoprzez #"C ty7e myF7" "7e )"1dy )"e moż)a poł!(zyG razem *ed)ym o:reF7o)ympo*C("' przez (o po*C("e #amo zo#ta*e e#tety(z)"e #po#8 )"eo1ra)"(zo)yroz#zerzo)e to yo8ra)"a o:az'*e #"C tym ypad:' tr(z! " pra"a r'(5ładzC "de" roz'moy(5 roz'm

JJ Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

8y m"a)o"("ea przy #po#o8)oF(" *a:"e1oF przed#t "e)"a myF7ała o (zymF"C(e* )"ż da #"C ta:"

+,? przed#ta"e)"' '*!G " yra)ym '(zy)"G (5oG

prada to _"C(e*V )a7eży do po*C("a przedm"ot'

3ormy :tre #ame )"e #ta)o"! ')ao(z)"a*!(eeo przed#ta"e)"a da)e1opo*C("a 7e(z ty7:o *a:o '8o(zm=przed#ta"e)"e yo8ra)" yraża*! z"!za)e ztym po*C("em )a#tCp#ta " *e1o po:re"e9#to z "))ym" )azyamy atry8'tam"e#tety(z)ym" przedm"ot' :tre1o po*C("e *a:o "dea roz'moa )"e może 8`Gade:at)"e przed#ta"o)e I ta: orzeł $o"#za z 8ły#:a"(! #zpo)a(5 *e#tatry8'tem potCż)e1o :r7a )"e8"o# a pa atry8'tem #pa)"ałe* :r7oe* )"e8"o#N"e przed#ta"a*! o)e *a: atry8'ty 7o1"(z)e te1o (o za"era #"C )a#zy(5po*C("a(5 z)"o#łoF(" " ma*e#tat' #torze)"a 7e(z (oF "))e1o (oF (o da*eyo8ra)" #po#o8)oFG roz("!1)"C("a #"C )a m)#to po:re)y(5 yo8raże9

da*!(y(5 "C(e* do myF7e)"a )"ż moż)a yraz"G o:"(F7o)ym przez #łoapo*C("' da*!( zarazem "deC e#tety(z)! :tra #ł'ży "de" roz'moe* zam"a#t



7o1"(z)e1o przed#ta"e)"a a łaF(""e do te1o 8y oży"G 'my#ł przez otar("em' "do:' )a )"eprze*rza)e po7e po:re)y(5 yo8raże9 Szt':a p"C:)a (zy)" to)"e ty7:o ma7ar#t"e 7'8 rze8"e 1dz"e )aza _atry8'tyV zazy(za* *e#t'żya)aQ ta:że poez*a " :ra#om#to (zerp"! po7ot )ada*!(y ży("a

+,. "(5 dz"ełom *edy)"e z e#tety(z)y(5 atry8't przedm"ot' toarzy#z!(y(5 7o1"(z)ym " )ada*!(y(5 y

o8ra)" rozma(5 8y myF7ała przy tym (5oG #po#8

)"eroz")"Cty "C(e* )"ż da #"C o8*!G *ed)ym po=

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _)am7"(5V m"a)o"("e a Wed7e I yda)"a _"yra)"e pomyF7eGV

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" J?

a zatem *ed)ym o:reF7o)ym yraże)"' b p :rt:oF(" m'#zC #"C o1ra)"(zyGdo )"e"e7' ty7:o przy:ład

$eF7" "e7:" :r7 ta: yraża #"C *ed)ym ze #y(5 "er#zy+2 b 0p'FGmy toży("e 8ez #zemra)"a )"(ze1o )"e żał'*!( " zo#ta"a*!( te) F"at pełe) *e#z(zedo8rodz"e*#t Ta: #ło9(e 1dy ':o9(zyło #! dz"e))! dro1C *e#z(ze rozta(zała1od)e F"atło )a )"e8"e a o#tat)"e prom"e)"e *a:"e F7e prze#torza #! *e1oo#tat)"m" e#t(5)"e)"am" d7a do8ra F"ataV b to #! "deC roz'mo! 8y

*e#z(ze pod :o)"e( ży("a (z'G #"C o8yate7em F"ata oży"a o) atry8'tem :tryyo8ra)"a #pom")a*!( #zy#t:"e przy*em)oF(" m")"o)e1o p"C:)e1o d)"a7et)"e1o *a:"e przyodz" )am )a pam"CG po1od)y "e(zr ł!(zy z tymyo8raże)"em " :try 8'dz" m)#to (z'G " yo8raże9 '8o(z)y(5 d7a *a:"(5 )"ez)a*d'*emy odpo"ed)"e1o yraże)"a Z dr'1"e* #tro)y może )aet roz'moepo*C("e ")=te77e:t""e77er ;e1r"*6 )a odrt #ł'żyG za atry8't przed#ta"e)"'zmy#łoem' " te) #po#8 poprzez "deC te1o (o )adzmy#łoe )adaG m' ży("aa7e ty7:o tedy 1dy 'żya tym (e7' atry8't' e#tety(z)e1o z"!za)e1o#'8"e:ty)"e ze F"adomoF("! te1o (o )ad= +, zmy#łoe Ta: )p po"adape"e) poeta op"#'*!( p"C:)y pora)e:2 _#ło9(e ypły)Cło *a: #po:* ypłya z

()otyV @"adomoFG ()oty *eF7" (5oG8y myF7am" #ta"my #"C m"e*#(e(zło"e:a ()ot7"e1o rodz"

+ Ka)t (yt'*e t' )"em"e(:"m proza"(z)ym prze:ładz"e pra

dopodo8)"e ła#)ym 6ra)('#:" "er#z 3rydery:a II pr'#:"e1o p 0e'`re#

de 3r"d5: U %ra)d B ><

$e#t to (ytat z "er#za $ P5 L W"t5o6a p A:adem"#(5e %ed"(5te

L"p#: +- I #tr > a7e )"eF("#ły 1dyż W"t5o6 p"#ze2 _a'# %'teV

do8ro(" Ka)t zaF (yt'*e2 _a'# T'1e)dV z ()oty



J.

Kryty:a e#tety(z)e* :ad"y #!d"ema

+,-

'myF7e m)#to z)"o#ły(5 " '#po:a*a*!(y(5 '(z'G " ot"era )"eo1ra)"(zo)eper#pe:tyy rado#)e* )r` #złoF(" :tre* żade) yraz odpo"ada*!(y *a:"em']o:reF7o)em' po*C("' peł)" )"e do#"C1a c

Słoem "dea e#tety(z)a *e#t ytorzo)ym przez yo8ra)"C przed#ta"e)"em#toarzy#zo)ym z pe`` )ym po*C("em " poł!(zo)ym #o8od)ym 'żyt:' te"yo8ra)" z ta:! rż)orod)oF("! (zCF("oy(5 przed#ta"e9 że )"e moż)a d7a)"e1o z)a7eG ta:"e1o y raże)"a :tre oz)a(zało8y *a:"eF o:reF7o)e p(*C("e=te) #po#8 przed#ta"e)"e to 7 #pra"a że myF7" doda*emy do po*C("a "e7eta:"(5 rze(zy :tre )"e da*! #"C )azaG a :try(5 od(z'a)"e )ada*e ładzom

poz)a(zym ży("a a *Czy:o" *a:o #ame* ty7:o 7"terze =b po7ot' Władzam" 'my#ł' zatem :try(5 poł!(ze)"e pe)ym #to#'):' #ta)o"1e)"a7)oFG #! yo8ra)"a " ")te7e:t Wo8e( te1o *ed)a: że przy 'żya)"'yo8ra)" d7a poz)a)"a pozo#ta*e o)a pod przym'#em

c Moż7"e że )"1dy )"( po"edz"a)o )"( z)"oF7e*#ze1o (zy też że żad)a myF7)"e zo#tała z)"o#łe* yrażo)a )"ż oym )ap"#"e )ad F"!ty)"! Izydy mat:"=przyrody2 _$a *e#tem #zy#t:"m (o *e#t (o 8yło " (o 8Cdz"e " )":t zeFm"erte7)y(5 )"e '(5y7"ł me* za#ło)yV Se1)er c po#ł'żył #"C t! "de! pomy#łoe*")"e("e 'm"e#z(zo)e* )a :ar("e tyt'łoe* #e* )a':" o przyrodz"e a8y #e1o

'(z)"a :tre1o 8ył 1ot proadz"G do #e* F"!ty)" )apeł)"G )aprzdF"!to87"ym dre#z(zem ma*!(ym pra"G *e1o myF7 )a#tr* 'ro(zy#te*'a1"

+ W ory1")a7e III yda)"a2 _d"eV (o )"e!tp7""e od)o#" #"C do _Hor#te77')1 derE")8"7d')1#:ra6tV przed#ta"e)"e #torzo)e przez yo8ra)"C (zy7" do "de"e#tety(z)e* W I " II yda)"' )atom"a#t 6"1'r'*e _derV (o ee)t'a7)"e mo1ło8y#"C od)o#"G do _6re"er %(8ra'(5V #o8od)y 'żyte: yo8ra)"

J W#pł(ze#)y Ka)to" matematy:



K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" J

")te7e:t' " pod7e1a ta:"em' o1ra)"(ze)"' c że m'#" #to#oaG #"C do *e1o po*C("a)atom"a#t 'żyta zam"arze e#tety(z)ym *e#t o)a #o8od)a 8y *e#z(ze po)ad#! z1od)oFG z po*C("em do#tar(zyG (5o("aż #po#8 )"ezam"erzo)y")te7e:to" 8o1ate1o )"eroz")"Cte1o mater"ał' :tre1o o) #ym po*C("' )"e'z17Cd)"ał " :try #to#'*e *ed)a: )"e ty7e o8"e:ty)"e (e7' poz)a)"a "7e#'8"e:ty)"e (e7' )ada)"a ży("a ładzom poz)a(zym a zatem poFred)"oprze("eż ta:że (e7' poz)a)"aQ o8e( te1o #zy#t:"e1o 1e)"a7)oFG po7e1ałaF(""e )a pe)ym #z(zCF7"ym #to#'):' *a:"e1o żad)a )a':a )"e może)a'(zyG a żad)a p"7)oFG #"C y'(zyG a :try poza7a z *ed)e* #tro)yy)a*dyaG "dee d7a da)e1o po*C("a a z dr'1"e* tra6)y d7a )"(5 yraz dz"C:":trem' yoła)y tym #zy#t:"m #'8"e:ty)y )a#tr* 'my#ł' może *a:otoarzy#z!(y pe)em' po*C("' 8yG prze:aza)y "))ym Ta7e)t #ta)o" łaF(""eto (o )azya #"C po7otemQ do te1o 8o"em a8y yraz"G to (o pe)ymyo8raże)"' przy pe)ym #ta)"e 'my#ł' )"e da*e #"C )azaG " a8y '(zy)"G *ezdo7)ym do po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C 8ez z17Cd' )a to (zy yrazem tymma 8yG *Czy: ma7ar#to (zy rze8a b do te1o potrze8a zdo7)oF(" '*moa)"a#zy8:o przem"*a*!(e* 1ry yo8ra)" " ze#po7e)"a *e* po*C("e :tre d7ate1ołaF)"e +,, *e#t ory1")a7)e " zarazem da*e po(z!te: )oem' pra"dł' *a:"e1o)"e moż)a 8yło y)"o#:oaG z poprzedza*!(y(5 *e za#ad 7'8 przy:ładda*!(e #"C prze:azyaG 8ez przym'#' pra"deł

c

c

+ Wed7e I " II yda)"a2 _ pod7e1a przym'#o" ")te7e:t' " tem'

o1ra)"(ze)"'V

Wed7e I yda)"a2 _prze:azyaG 8ez przym'#'V

J-


$eF7" po ty(5 a)a7"za(5 rz'("my o:"em #te(z )a poda)! yże* de6")"(*C te1o (o)azyamy 1e)"a7)oF("! to zo8a(zymy2 po p"er#ze że *e#t o)a ta7e)tem do#zt':" a )"e do )a':" :tre* do:ład)"e z)a)e pra"dła m'#z! yprzedzaG "o:reF7aG #po#8 po#tCpoa)"a )"e*Q po dr'1"e że *a:o ta7e)t do #zt':" za:łada

o:reF7o)e po*C("e ytor' *a:o (e7' a zatem ")te7e:t a7e zarazem ta:że pe)e(5oG )"eo:reF7o)e] yo8raże)"e mater"ał' tz) )ao(z)oF(" d7a ')ao(z)"a*!(e1o



przed#ta"e)"a te1o po*C("a a "C( pe"e) #to#')e: yo8ra)" do ")te7e:t'Q żepo trze("e prze*a"a #"C )"e ty7e rea7"za(*" yt:)"Cte1o (e7' przez')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e o:reF7o)e1o po*C("a "7e yłoże)"' 7'8 yraże)"'"de" e#tety(z)y(5 za"era*!(y(5 8o1aty mater"ał d7a rea7"za(*" te1o zam"ar' atym #amym przed#ta"a yo8ra)"C *e* o7)oF(" od #ze7:"e1o :"eroa)"a #"C

pra"dłam" a m"mo to *a:o (e7o! d7a ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a da)e1opo*C("aQ żere#z("e po (zarte )"e 'myF7)a )"e zam"erzo)a #'8"e:ty)a(e7ooFG o7)e* z1od)oF(" >> yo8ra)" z pra"dłooF("! ")te7e:t' za:ładata:! propor(*C " )a#tr* ty(5 ładz *a:"(5 daG )"e może żad)e #to#oa)"e #"C dopra"deł (zy to )a':" (zy to me(5a)"(z)e1o )aF7ado)"(ta 7e(z *a:"e #torzyGmoże *edy)"e )at'ra podm"ot'

Z1od)"e z tym" założe)"am" *e#t 1e)"a7)oFG #ł'ż!(! za zr m'#ter5a6tory1")a7)oF("! rodzo)e* zdo7)oF(" podm"ot' #o8od)ym 'żya)"' *e1o ładzpoz)a(zy(5 W te) #po#8 ytr 1e)"'#za z1od)"e z tym (o )a7eży )"mprzyp"#aG 1e)"a7)oF(" a )"e ee)t'a7)em' y'(ze)"' #"C (zy #z:o7e *e#tprzy:ładem )"e do )aF7adoa)"a (za# 8o"em za=

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" J,

tra("ło8y #"C + #zy#t:o to] (o *e#t )"m 1e)"a7)oF("! " #ta)o" d'(5a dz"eła7e(z d7a :o)ty)'oa)"a przez "))e1o 1e)"'#za :trym 8'dz" #"C dz"C:" tem''(z'("e *e1 ła#)e* ory1")a7)oF(" poza7a*!(e* )a ta:"e :orzy#ta)"e z o7)oF("od przym'#' pra"deł #zt'(e e #zt':a zy#:'*e przez to #ama )oe pra"dło(o #pra"a "ż ta7e)t o:az'*e #"C (zymF (o #ł'ży za zr Po)"eaż *ed)a:1e)"'#z *e#t te1o rodza*' 6aorytem przyrody że )a7eży 'ażaG 1o za rzad:"ety7:o z*a"#:o to przy:ład *e1o #ta*e #"C d7a "))y(5 zdo7)y(5 1ł #z:oł! tz)]opart! )a pra"dła(5 metody(z)! #:az:! tym za:re#"e *a:"m moż)a *!8yło y#)'G z ytor *e1o d'(5a " "(5 o#o87"oF("Q toteż o ty7e *e#t d7a)"(5 #zt':a p"C:)a )aF7ado)"(tem :trem' przyroda przez 1e)"'#za'ży(zyła pra"deł

A7e to )aF7adoa)"e #ta*e #"C małpoa)"em *eF7" >+ '(ze9 :op"'*e #zy#t:o

ł!(z)"e z tym (o 1e)"'#z m'#"ał *a:o (oF 8rzyd:"e1o dop'F("G ty7:o d7ate1o że)"e dało #"C o)o 8ez '#z(zer8:' d7a "de" '#')!G 0da1a ta:a *e#t ty7:o '1e)"'#za za#ł'1!Q pe)a Fm"ałoFG yraz' " o17e pe)e od(5y7e)"e odzy:łe1o pra"dła *e#t (zymF #to#o)ym ' 1e)"'#za a7e 8y)a*m)"e* )"eza#ł'1'*e )a )aF7ado)"(toQ pozo#ta*e o)o #amo #o8"e za#ze 8łCdem :try)a7eży #taraG #"C '#')!G a7e :try #ta)o" )"e*a:o przy"7e* 1e)"'#za 1dyż to (o rozma(5' *e1o d'(5a *e#t )"e do )aF7adoa)"a mo1ło8y '("erp"eG #:'te:troż7"e* o#troż)oF(" Ma=)"eroa)"e *e#t "))ym rodza*em małpoa)"a am"a)o"("e #ame* ty7:o o#o87"oF(" ory1")a7)oF(" o17e

+ Wed7e I yda)"a2 _``(za# 8o"em odpadło8yV



?>

Kry ły:a e#"ety(y'* ładzy #!dze)"a

a8y *a: )a*8ardz"e* odda7"G #"C od )aF7ado( V po#"ada*!( prze("eż ta7e)t'8y 8yG zarazem (zym" (o #ł'ży za zr b\ I#t)"e*! pradz"e o17e d``=]#po#o8y mod" ':ład' yraża)y(5 myF7" z :try(5 *ede) )azya #"C ma)"er!mod'# ae#ł5et"('# a dr'1" metod! mod'# 7o1"('# " :tre tym rż)"! #"C od#"e8"e że p"er#zy )"e po#"ada "))e1o :ryter"'m *a: po(z'("e *ed)oF("')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a dr'1" zaF :"er'*e #"C pod tym z17Cdemo:reF7o)ym" za#adam"= #zt'(e p"C:)e* (5odz" zatem ra(5'8C ty7:o >p"er#zy Zma)"e" oa)ym *ed)a: )azya #"C dz"eło #zt':" ty7:o (za# *eF7"

yraże)"e *e1o "de" zm"erza do o#o87"oF(" a )"e zo#ta*e do#to#oa)e do "de"0:azałoFG :')#zto)oFG* )ap'#zo)oFG " a6e:ta(*a 8y7e ty7:o yrż)"G #"C a7e8ez po7ot' od te1o (o po#po7"te przypom")a*! za(5oa)"e #"C (zło"e:a o:trym po"ada #"C że przy#ł'(5'*e #"C #o8"e 1dy m" a78o też za(5o'*e #"Cta: *a: 1dy8y z)a*doał #"C )a #(e)"e a8y #"C )a )"e1o 1ap"o)o (o za#zezdradza parta(za

O?>

0 poł!(ze)"' #ma:' z 1e)"a7)oF("! ytora(5 #zt':" p"C:)e*

$eF7"8y :to pytał o (o 8ardz"e* (5odz" tora(5 #zt':" p"C:)e* (zy o to 8yprze*a"ała #"C )"(5 1e=)"a7)oFG (zy też #ma: to 8yło8y to r)oaż)epyta)"' (zy "C:#z! )"(5 ro7C od1rya yo8ra)"a (zy też ładza #!dze)"aWo8e( te1o że p"er#zym ypad:' #zt':a za#ł'1'*e ra(ze* )a )azC peł)e*po7ot' a ty7:o dr'1"m )a m"a)o #zt':" p"C:)e* to to

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" ?+

"rU1"e *e#t przy)a*m)"e* *a:o ar')e: )"ez8Cd)y (o)=t"o #")e 'a )o) rze(z!

1ł)! :tr! )a7eży m"eG )a z17Cdz"e przy ydaa)"' #!d' o #zt'(e *a:o#zt'(e p"C:)e* D7a p"C:)a :o)"e(z)e *e#t )"e ty7e 8o1a(to " ory1")a7)oFG "de* "7edo#to#oa)"e yo8ra)" *e* o7)oF(" do pra"dłooF(" ")te7e:t' &ałe 8o"em8o1a(to yo8ra)" )"e torzy #e* poz8a= >< "o)e* pra o7)oF(" )"( pr(z)o)#e)#Q ładza #!dze)"a )atom"a#t *e#t zdo7)oF("! do#to#oa)"a *e* do")te7e:t'

Sma: *e#t *a: ładza #!dze)"a o17e dy#(yp7")! (zy7" :ar)oF("! 1e)"a7)oF("pod(")a mo()o *e* #:rzydła o1ładza *! " #z7"6'*e a7e zarazem 'dz"e7a *e* ta:że#:aze: (zym " *a:"m za:re#"e ma #"C o)a za*!G a8y pozo#taG (e7o! a)o#z!( *a#)oFG " ład 8o1a(to myF7" #pra"a że "dee te #ta*! #"C trałym" że

)ada*! #"C do #tałe* a zarazem po#ze(5)e* apro8aty do :o)ty)'oa)"a przez"))y(5 " do ("!17e roz"*a*!(e1o #"C :'7tyoa)"a $eF7" "C( raz"e :o)67":t'



m"Cdzy tym" d"ema łaF("oF("am" (oF ma *a:"mF dz"e7e 8yG złożo)e o6"erze to m'#"ało8y to doty(zyG ra(ze* 1e)"a7)oF("Q ładza #!dze)"a zaF :tra #praa(5 #zt':" p"C:)e* orze:a )a pod#ta"e ła#)y(5 za#ad dop'F(" ra(ze* dote1o 8y '#z(zer8:' doz)ała o7)oFG " 8o1a(to yo8ra)" )"ż ")te7e:t

Do #zt':" p"C:)e* 8yły8y zatem potrze8)e yo8ra)"a ")te7e:t po7ot " #ma: c c Trzy p"er#ze z ym"e)"o)y(5 ładz o#"!1a*! dop"ero dz"C:" (zarte* #eze#po7e)"e h'me da*e #e* 5"#tor"" do zroz'm"e)"a A)17":om że a(z:o7"e: #y(5 dz"eła(5 )"e '#tCp'*! żad)em' 7'do" )a F"e("e pod z17Cdemp"er#zy(5 trze(5 łaF("oF(" rozpatrya)y(5 oddz"e7)"e to *ed)a: (o do te*:tra *e *ed)o(zy m'#"e7"8y '#t!p"G m"e*#(a #ym #!#"adom 3ra)('zom

?

Kryty:a e#tety(z)eX ładzy #!dze)"a

>J

O?=0 podz"a7e #zt': p"C:)y(5

P"C:)o )"eza7eż)"e od te1o (zy *e#t to p"C:)o przyrody (zy #zt':" moż)a o17e )azaG yraża)"em "de" e#tety(z)y(5Q ty7:o że #zt'(e p"C:)e* "dea tam'#" 8yG yoła)a przez po*C("e przedm"ot' przyrodz"e p"C:)e* zaF #amare67e:#*a )ad pe)! da)! )ao(z)! 8ez po*C("a o tym (zym ma 8yG przedm"oty#tar(za do po8'dze)"a " prze:aza)"a "de" za :tre* yraz 'aża #"C przedm"ot

$eF7" "C( (5(emy do:o)aG podz"ał' #zt': p"C:)y(5 to )"e możemy y8raG tym (e7' przy)a*m)"e* )a pr8C y1od)"e*#ze* za#ady )"ż a)a7o1"a pom"Cdzy#zt':! a #po#o8em yraża)"a #"C *a:"m po#ł'1'*! #"C 7'dz"e przy m"e)"'(5(!( #po#8 moż7""e )a*do#:o)a7#zy ze #o8! #"C poroz'm"eaG tz) )"e ty7:o(o do #y(5 po*CG a7e też (o do #y(5 (z'G c Po7e1a >? o) )a #ło"e m"m"(e "to)"e )a arty:'7a(*" 1e#ty:'7a(*" " mod'7a(*" Ty7:o przez poł!(ze)"e ty(5 trze(5#po#o8 yraża)"a m"!(y ypo"ada #"C (ał:o"("e MyF7 )ao(z)oFG " (z'("ezo#ta*! 8o"em te) #po#8 r)o(zeF)"e " *a:o poł!(zo)e prze:aza)e "))em'

(zło"e:o"





>

pra(! a7e m"mo to )"e o17!da*!( #"C )a żade) "))y (e7 tz) )"eza7eż)"e od)a1rody za#po:o*o)y " po8'dzo)y

M(a da*e "C( pradz"e (oF (ze1o )"e o8"e('*e a m"a)o"("e za*m'*!(!1rC yo8ra)"Q a7e 'rya też (oF z te1o (o o8"e(ał " (o #ta)o" prze("eż(zy))oFG :tr! z1od)"e z zapo"edz"! m"ał #"C za*!G a m"a)o"("e z (e7oe1o#po#o8' zatr'd)"e)"a ")te7e:t' Poeta )atom"a#t o8"e('*e= mało " zapo"ada ty7:o

#am! 1rC "de* a7e do:o)'*e (ze1oF (o 1od)e *e#t tr'd'2 do#tar(za m"a)o"("e"1ra*!( ")te7e:to" po:arm' " )ada*e za poFred)"(tem yo8ra)" ży("a *e1opo*C("omQ p"er#zy zatem da*e 1r')("e rze(zy m)"e* a dr'1" "C(e* )"żo8"e('*e +

Szt':" p7a#ty(z)e (zy7" #zt':" yraża)"a ="de* )ao(z)oF(" zmy#łoe* )"epoprzez yoła)e #łoam" yo8raże)"a #ame* ty7:o yo8ra)" #! a78o #zt':!prady zmy#łoe* a78o pozor' zmy#łoe1o P"er#za )azya #"C p7a#ty:!dr'1a ma7ar#tem 08"e (zy)"! z :#ztałt prze#trze)" yraz "de*2 p"er#za'do#tCp)"a :#ztałtX] dom zmy#łom2 zro:o" " doty:o" (5o("aż przy tym

dr'1"m )"e ma )a 'adze p"C:)a dr'1a ty7:o zro:o" Idea e#tety(z)a ar(5e=typo) prazr 7eży yo8ra)" ' pod#tay "(5 o8'Q a7e :#ztałt :try *! yrażae:typo) od8"("e da)y *e#t 8!d #e* ("e7e#)e* roz("!1łoF(" ta: *a: #amprzedm"ot "#t)"e*e 8!d ta:" #po#8 *a:" "dz" 1o o:o ta: *a: prze*a"a #"C)a pła#z(zy)"eQ 8!d teżb=)aet *eF7" za(5odz" p"er#zy ypade: bar'):"em re67e:#*" (zy)" #"C a78o od)o#ze)"e #"C do pe)e1o rze(zy"#te1o (e7'a78o ty7:o pozr ta:"e1o (e7'

+ W I yda)"' )"e ma zda)"a _m"t5") *e)er èr#pr"(5tV p"er#zy zatemo8"e('*e

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" ??

Do p7a#ty:" *a:o do p"er#ze1o rodza*' p7a#ty(z)y(5 #zt': p"C:)y(5 )a7eż!rze8a " ar(5"te:t'ra P"er#za *e#t #zt':! :tra po*C("a przedm"ot')ao(z)"a*!(o przed#ta"a #po#8 ("e7e#)y ta: *a: mo1ły8y o)e "#t)"eG przyrodz"e ty7:o że *a:o #zt':a p"C:)a 'z17Cd)"a przy tym (e7ooFGe#tety(z)!Q dr'1a *e#t #zt':! ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a po*CGprzedm"ot :tre moż7"e #! ty7:o dz"C:" #zt'(e " :try(5 >- 6orma po#"ada

*a:o #! ra(*C determ")'*!(! )"e przyrodC 7e(z pe"e) ar8"tra7)y (e7 b*e#t

#zt':! ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a "(5 #to#o)"e do te1o zam"ar' a7ezarazem też #po#8 e#tety(z)"e (e7oy W dr'1"e* z ym"e)"o)y(5 #zt':



pe)e 'żyt:oa)"e przedm"ot' #zt':" #ta)o" rze(z 1ł)! do :tre* *a:o doar'):' o1ra)"(zo)e zo#ta*! "dee e#tety(z)e W p"er#ze* zaF z ty(5 #zt':1ł)ym zam"arem *e#t #amo yo8raża)"e "de" e#tety(z)y(5 Ta: )p po#!1"7'dz" 8o1 z"erz!t "tp )a7eż! do p"er#ze1o rodza*' F"!ty)"e zaF 7'8#pa)"ałe 8'do7e przez)a(zo)e )a ze8ra)"a p'87"(z)e a78o też m"e#z:a)"a ł':"

try'm6a7)e :o7'm)y :e)ota6y+ "tp z)"e#"o)e d7a '(z(ze)"a (zy*e*F pam"C(")a7eż! do ar(5"te:t'ry &o "C(e* za7"(zyG do )"e* moż)a #ze7:" #przCt domoyro8oty #to7ar#:"e "tp rze(zy #ł'ż!(e do 'żyt:'Q zdat)oFG 8o"em ytor' dope)e1o 'żyt:' *e#t mome)tem "#tot)ym dz"eła ar(5"te:t'ryQ #ama )atom"a#trze8a przez)a(zo)a o#tate(z)"e ty7:o do o17!da)"a " ma*!(a podo8aG #"C #amad7a #"e8"e *e#t *a:o ("e7e#)e przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e ty7:o)aF7ado)"(tem przyrody z 'z17Cd)"e)"em *ed)a: "de"

+ %ro8o(e )"e za"era*!(e zło: a z8'doa)e ty7:o d7a '(z(ze)"a zmarłe1o

?. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

e#tete(z)y(5 przy (zym prada zmy#łoa )"e po"rm po#'aG #"C ta: da7e:o8y dz"eło prze#tało m"eG (5a ra:ter #zt':" " ar8"tra7)e1o ytor' Prod':t 6W"77:'r

Ma7ar#to *a:o dr'1" rodza* #zt': p7a#ty(z)y(5 *a:o te) m"a)o"("e :tryza*m'*e #"C ')ao(z)"a*!^ (ym przed#ta"a)"em pozor' zmy#łoe1o :')#zto)ym poł!(ze)"' z "deam" podz"e7"ł8ym )a #zt':C p"C:)e1o o8razoa)"aprzyrody " )a #zt':C p"C:)e1o 1r'poa)"a *e* ytor P"er#z! 8yło8yłaF("e ma7ar#to dr'1! b #zt':a o1rod)"(za L"t#t1drt)ere" P"er#ze8o"em da*e ty7:o pozr roz("!1łoF(" ("e7e#)e* dr'1a zaF da*e *! pradz"e #po#8 pradz"y a7e za to da*e ty7:o pozr za#to#oa)"a " 'żyt:' do "))y(5(e7 )"ż *edy)"e 1ra yo8ra)" o17!da)"' *e* 6orm c

Ta dr'1a #zt':a )"e *e#t )"(zym "))ym *a: ty7:o 'p"C:#za)"em tere)' t! #am!rż)orod)oF("! traam" :"atam" :rza:am" " drzeam" a )aet odam"pa1r:am" " do7")am" *a:"e* przed#ta"a 1o do

c Dz")ym yda*e #"C że #zt':a o1rod)"(za może 8yG 'aża)a za pe"e)

rodza* #zt':" ma7ar#:"e* m"mo że przed#ta"a ')ao(z)"a*!(o #e 6ormy #po#8("e7e#)y Wo8e( te1o *ed)a: że (zerp"e o)a #e 6ormy rze(zy"F("e z przyrodydrzea :rza:" tray :"aty 7eF)e " po7)e *a: to (zy)" przy)a*m)"e* )a #amympo(z!t:' " o ty7e )"e *e#t #zt':! *a: )p p7a#ty:a oraz o8e( te1o żear'):"em do:o)ya)e1o przez )"! 1r'poa)"a )"e *e#t po*C("e przedm"ot' "

*e1o (e7' *a: )p ar(5"te:t'rze 7e(z *edy)"e #o8od)a 1ra yo8ra)" przyo17!da)"' to o ty7e podo8)a *e#t o)a do (zy#to e#tety(z)e1o ma7ar#ta :tre)"e ma o:reF7o)e1o temat' a *edy)"e d7a rozry:" ze#ta"a za pomo(! F"atła "("e)" po"etrze z"em"C " odC b N"e(5a* (zyte7)": o(e)"a to o17e ty7:o *a:opr8C poł!(ze)"a #zt': p"C:)y(5 pod *ed)! za#adC *a:! ma 8yG tym ypad:'za#ada yraża)"a "de* e#tety(z)y(5 edł'1 a)a7o1""+ moy " )"e 'aża te1o zade6")"ty)y "(5 yd



+ Słoo to tł'ma(zC ed7e I yda)"a Wed7e II " III yda)"a )a7e=

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o7oF(" ?

ż!da)"a przyroda ty7:o że '1r'poa)! ")a(ze* " od=0``"ed)"o do pe)y(5 "de"A7e p"C:)e ze#ta"e)"e Le(zy ("e7e#)y(5 do#tCp)e *e#t r)"eż ty7:o o:' *a: +>a*ar#toQ zmy#ł doty:' )atom"a#t )"e może+ do#tar=zyG )ao(z)e1o yo8raże)"ata:"e* 6ormy Do ma7ar"a #zero:"m te1o #łoa z)a(ze)"' za7"(zył8ym *e#z(zede:ora(*e )Ctrz m"e#z:a7)y(5 za pomo(! tapet 8oazer"" " #ze7:"e1o p"C:)e1o'me87oa)"a #ł'ż!(e1o Qedy)"e do o17!da)"aQ to #amo doty(zy #zt':" '8"era)"a#*( ze #ma:"em p"erF("e)"e ta8a:"er:" "td %azo) 8o"em :"at rozma"ty(5po:* pełe) rż)e1o rodza*' ozd8 7"(za*!( to )aet #tr* pa9 torz! )a#pa)"ały(5 'ro(zy#toF("a(5 rodza* ma7o"dła :tre podo8)"e *a: ta: za)ema7o"dła łaF("e o "7e zada)"em "(5 )"e *e#t )a'(za)"e 5"#tor"" 7'8

przyrodoz)a#ta przez)a(zo)e #! *edy)"e do o17!da)"a a8y ("e#zyGyo8ra)"CQo7)! 1r! "de* " za*moaG 8ez o:reF7o)e1o (e7' e#tety(z)! ładzC#!dze)"a &5o("aż y:o)a)"e #zy#t:"(5 ty(5 ozd8 może pod z17Cdemme(5a)"(z)ym z)a(z)"e #"C rż)"G " yma1aG z'peł)"e rż)y(5 arty#t to

*ed)a: #!d #ma:' o tym (o p"C:)e te* #zt'(e *e#t o ty7e te) #am #po#8o:reF7o)y że #!d ydaa)y *e#t ty7:o o 6orma(5 8ez 'z17Cd)"a)"a (e7' " tota: *a: przed#ta"a*! #"C o)e o:' po*edy)(zo 7'8 '1r'poa)"' )a pod#ta"eraże)"a *a:"e y"era*! )a yo8ra)" b To zaF że #zt':a p7a#ty(z)a może )aza#adz"e a)a7o1"" 8yG za= ++ 7"(zo)a do 1e#ty:'7a(*" mo"e b 'za#ad)"o)e

*e#t tym "ż d'(5 arty#ty da*e za poFred)"(tem :#ztałt

żało8y tł'ma(zyG2 _ed7e #tr':t'ryV ory1")a7e2 _)a(5 der A)7a1eV (o#ta)o" po1or#ze)"e te:#t'

+ Wed7e I yda)"a2 _" zmy#ł doty:' )"e możeV

+ Wed7e I yda)"a2 _" a8yV

Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a +-

?- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

("e7e#)y(5 yraz tem' (o " *a: myF7ał :aż!( *a* za pomo(! m"m":"przema"aG rze(zy #ame*2 8ardzo zy(za*)a 1ra )a#ze* 6a)taz*" przyp"#'*!(e*rze(zom martym #to#o)"e do "(5 6ormy d'(5a :try z )*( przema"a

< Szt':a po7e1a*!(a )a p"C:)e* 1rze (z'G ołya)y(5 z ze)!trz " :tram"mo to m'#" zdo7)oFG po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C )"e może doty(zyG)"(ze1o "))e1o *a: ty7:o propor(*" m"Cdzy rż=)ym" #top)"am" )a#tro*' )ap"C("azmy#ł' :trem' przy)a7eży (z'("e tz) *e1o to)'Q " tym #zero:"m te1o #łoaz)a(ze)"' może #zt':a ta 8yG podz"e7o)a )a :')#zto)! 1rC (z'Gc #ł'(5' "

zro:' a zatem )a m'zy:C " #zt':C :o7or b= %od)e 'a1" *e#t to że o8ydate zmy#ły o8o: zdo7)oF(" od8"era)"a raże9 ta:"e* "7oF(" *a:"e* potrze8a 8y za



"(5 poFred)"(tem 'zy#:aG po*C("a przedm"ot ze)Ctrz)y(5 po#"ada*! *e#z(zepoł!(zo)! z tym #z(ze17)! zdo7)oFG od(z'a)"a o :tre* )"e moż)a do:ład)"epo"edz"eG (zy ' *e* pod#tay 7eży zmy#ł (zy re67e:#*aQ oraz to że )"e:"edy możeza(5odz"G 8ra: te* raż7"oF(" (5oG zmy#ł *e#t poza tym *eF7" "dz"e o 'żya)"e 1o (e7' poz)a)"a przedm"ot (a7e )"e ad7"y 7e(z )aet y8"t)"e +

#'8te7)y Z)a(zy to że )"e moż)a #ta)o(zo po"edz"eG (zy pe"e) :o7or 7'8pe"e) to) d"C: *e#t *edy)"e przy*em)ym (z'("em (zy też *e#t *'ż #am #o8"e p"C:)! 1r! (z'G " *a:o ta:" "!że #"C z 'podo8a)"em do 6ormy yda)ym#!dz"e e#tety(z)ym $eF7" z"!G pod 'a1C #zy8:oFG dr1a9 F"atła a78o *a: dr'1"m ypad:' po"etrza :tra )a*pradopodo8)"e* z)a(z)"e prze:ra(za#ze7:! )a#z! zdo7)oFG

+ Wed7e I yda)"a2 _1rC to)em (z'("aV

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" ?,

ydaa)"a )a "(5 pod#ta"e + 8ezpoFred)"o przy #po#trzeże)"' #!d' o propor(*" podz"a7e (za#' to )a7eżało8y #!dz"G że od(z'a #"C ty7:o dz"ała)"e ty(5 dr1a9)a e7a#ty(z)e (zCF(" )a#ze1o ("ała )atom"a#t podz"ał' (za#' )a "(5 pod#ta"e)"e za'aża #"C " )"e 'z17Cd)"a przy ydaa)"' o tym #!d' " że o8e( te1o z8aram" " d"C:am" ł!(zy #"C ty7:o przy*em)oFG a )"e p"C:)oFG *(5 :ompozy(*"

$eF7" )atom"a#t z"!G pod 'a1C po p"er#ze to (o od #tro)y matematy(z)e*da*e #"C po"edz"eG o propor(*" ty(5 dr1a9 m'zy(e " o ydaa)ym o )"(5#!dz"e oraz to że o rż)"(y 8ar yda*emy *a: )a7eży #!dy podł'1 a)a7o1"" z

m'zy:!Q *eF7" po dr'1"e 'z17Cd)"G b rzad:"e pradz"e b przy:łady 7'dz":trzy )a*7ep#zym )a F"e("e zro:"em )"e potra6"! odrż)"aG :o7or a)a*o#trze*#zym #ł'(5em d"C: a poza tym r)"eż to że (" :trzy topotra6"! od8"era*! przy rż)y(5 )ap"C("a(5 #:a7" 8ar 7'8 to) raże)"azm"e)"o)e* *a:oF(" a )"e *edy)"e #top)"a (z'("a a po)adto że "(5 7"(z8a da*e #"Co:reF7"G za pomo(! zroz'm"ały(5 rż)"( b to mo1ło8y +< #"C ydaaG "ż *e#t#"C zm'#zo)ym (z'("a o8yd' ty(5 zmy#ł 'ażaG )"e za #amo ty7:oraże)"e zmy#łoe 7e(z za #:'te: #!d' o 6orm"e y#tCp'*!(e* 1rze "e7' (z'GRż)"(a *ed)a: *a:! pood'*e p"er#zy 7'8 dr'1" po17!d ydaa)"' #!d' opod#taa(5 m'zy:" #poodoała8y ty7:o tC zm"a)C de6")"(*" że 'z)a)o 8ym'zy:C a78o *a: myFmy to '(zy)"7" za p"C:)! 1rC (z'G za poFred)"(tem#ł'(5' a78o za 1rC przy*em)y(5 (z'G Ty7:o edł'1 p"er#ze*

+ W ory1")a7e2 _d'r(5 d"e#e78eV (o od)o#" #"C do _S(5)e77"1:e"tV #zy8:oFGZa #ł'#z)! *ed)a: 'ażam popra:C Erdma))a :try :aże (zytaG2 _d'r(5d"e#e78e)V (o od)o#" #"C do dr1a9

.> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy

de6")"(*" 8Cdz"emy m"e7" o m'zy(e yo8raże)"e o #zt'(e z'peł)oF(" p"C:)e*

edł'1 dr'1"e* zaF * o #zt'(e przy)a*m)"e* po (zCF(" przy*em)e*



> poł!(ze)"' #zt': p"C:)y(5 *ed)ym " tym #amym ytorze

Kra#om#to moż)a poł!(zyG z ')ao(z)"a*!(ym przed#ta"e)"em ma7ar#:"mzar)o *e1o podm"ot *a: " przedm"ot "do"#:' #(e)"(z)ymQ poez*e zm'zy:! Fp"e"e Fp"e zaF z ma7ar#:"m teatra7)ym przed#ta"e)"em

')ao(z)"a*!(ym operze 1rC raże9 m'zy(z)y(5 z 1r! :#ztałt ta9(' "tdR)"eż ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e z)"o#łoF(" o "7e )a7eży o)o do #zt':"p"C:)e* może poł!(zyG #"C z p"C:)em ' rymoa)e* tra1ed"" poema("edyda:ty(z)ym orator"'m W poł!(ze)"a(5 ty(5 *e#t #zt':a p"C:)a *e#z(ze:')#zto)"e*#zaQ (zy *ed)a: też p"C:)"e*#za =n to moż)a po)"eaż :rzyż'*! #"Ct' ze #o8! ta: 7"(z)e " rż)e1o rodza*' 'podo8a)"a )"e:try(5 z ty(5ypad: !tp"G We #ze7:"e* #zt'(e p"C:)e* mome)t "#tot)y po7e1a prze("eż)a 6orm"e :tra d7a o8#era(*" " ydaa)"a #!d' *e#t (zymF (e7oym 1dz"eroz:o#z *e#t zarazem :'7t'r! " '#po#a8"a d'(5a do "de* (zy)"!( 1o tym #amymraż7"ym )a "C(e* ta:"(5 roz:o#zy " rozrye:Q )"e po7e1a zaF )a mater""

(z'("a )a poa8"e (zy zr'#ze)"' 1dz"e (5odz" ty7:o o roz:o#zoa)"e #"C :tre)"(ze1o )"e da*e "de" otCp"a d'(5a " z 8"e1"em (za#'+ (zy)" przedm"otodraża*!(ym a 'my#ł #:'te: F"adomoF(" "ż *e1o )a#tr* #prze(z)y *e#t ed7e#!d'

+ W I yda)"' )"e ma #t _)a(5 ')d )a(5V z 8"e1"em (za#'

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" .+

ozUm' z (e7em b )"ezadoo7o)ym z #ame1o #"e8"e " :apryF)ym

Ta:" też *e#t o#tate(z)y 7o# #zt': p"C:)y(5 *eF7" ***e zo#ta*! #po#8 87"ż#zy 7'8da7#zy poł!(zo)e z "deam" mora7)ym" *edy)ym" :trym toarzy#zy #amo"#t)e'podo8a)"e Sł'ż! o)e (za# ty7:o roz=*Y(e :tre* potrze8C od(z'a #"C tym#"7)"e* "m 8ardz"e* po#ł'1'*emy #"C )"! do te1o 8y )"ezadoo7e)"e 'my#ł' z#ame1o #"e8"e '#')!G przez to że ("!17e (zy)" #"C #"e8"e *e#z(ze 8ardz"e*8ez'żyte(z)ym " )"ezadoo7o)ym z #"e8"e Do p"er#ze1o zaF (e7' )a*8ardz"e* o17e przydat)e *e#t p"C:)o przyrody *eF7" za(za#' zo#ta*e #"Cprzyzy(za*o)ym do te1o 8y *e o8#eroaG "# ydaaG o )"m #!d " podz""aG

O?<Wza*em)e por)a)"e artoF(" e#tety(z)e* #zt': p"C:)y(5

WFrd #zy#t:"(5 #zt': p"C:)y(5 )a(ze7)e m"e*#(e za*m'*e poez*a :tra)"ema7 z'peł)oF(" zadz"C(za #e po#ta)"e 1e)"a7)oF(" " )a*m)"e* podda*e #"C:"ero)"(t' przep"# (zy przy:ład Roz#zerza o)a 'my#ł przez to że da*eo7)oFG yo8ra)" " o8rC8"e da)e1o po*C("a Frd )"eo1ra)"(zo)e*rż)orod)oF(" moż7"y(5 z1od)y(5 z tym po*C("em 6orm ':az'*e )am tC :tra"!że *e1o ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"a z ta:"m 8o1a(tem myF7" *a:"em'żade) yraz *Czy:oy )"e *e#t z'peł)"e ade:at)y tz) że e#tety(z)"e z)o#" #"C

do poz"om' "de" Poez*a :rzep" 'my#ł poza7a*!( m' od(z'G *e1o o7)!



#amorz't)"e dz"ała*!(! " )"eza7eż)! od determ")a(*" przyrody ładzC rozaża)"aprzyrody *a:o z*a"#:a " ydaa)"a o )"e* #!=

. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

d podł'1 po17!d *a:"(5 o)a #ama przez #"C doF"ad(ze)"' )"e )a#'a a)"zmy#ło" a)" ")te7e:to" b= a zatem po#ł'1"a)"a #"C )"! d7a 'żyt:' te1o (o)adzmy#łoe )"8y *e1o #(5ematem I1ra o)a 'ł'd! *a:! #po#8 doo7)yyoł'*e )"e proa=7. dza*!( *ed)a: przez to 8ł!dQ #ama 8o"em o:reF7a#e za*C("e *edy)"e *a:o 1rC :tra może *ed)a: przez ")te7e:t " d7a *e1o zada)"a8yG (e7oo 'żyta b Kra#o=m#to o "7e roz'm"e #"C przez )"e #zt':C per#az*"tz) zodze)"a p"C:)ym pozorem *a:o ar# orator"a a )"e *edy)"e #zt':Cp"C:)e1o m"e)"a e7o:e)(*C " #ty7 *e#t d"a7e:ty:! :tra (zerp"e z poez*" ty7ety7:o "7e potrze8a 8y przed yda)"em #!d' z*ed)aG " :orzy#t)"e )a#tro"G 'my#ły

d7a m(y oraz do te1o 8y #!d te) poz8a"G o7)oF("Q d7ate1o też )"e moż)a *e*za7e(aG a)" do #a7" #!doe* a)" d7a am8o) $eF7" 8o"em "dz"e o '#tay (y"7)e opraa po#z(ze17)y(5 o#8 a78o

> trałe po'(ze)"e " #:ło)"e)"e 'my#ł do tra6)e*

z)a*omoF(" " #'m"e))e1o prze#trze1a)"a #y(5 o8o

"!z: b to 1od)oF(" ta: aż)e1o zada)"a '(5y8"a

':azya)"e (5oG8y ty7:o F7ad y8'*ałoF(" do("p'

+ yo8ra)" a tym 8ardz"e* #zt':" per#az*" " z*ed)y

a)"a )a (zy*!:o7"e:i :orzyFG ;o (5o("aż #zt':a ta

może 8yG )"e:"edy 'żyta d7a (e7 #o8"e #amy(5

z1od)y(5 z praem " 1od)y(5 po(5ały to #ta*e #"C

o)a prze("eż 1od)! potCp"e)"a d7ate1o że te) #po

#8 ma:#ymy " ")te)(*e '7e1a*! #'8"e:ty)"e #:aże)"'

a(z:o7"e: #am (zy) *e#t o8"e:ty)"e z1od)y z pra

emQ )"e y#tar(za 8o"em (zy)"G to (o *e#t #ł'#z)e

7e(z )a7eży też (zy)"G to z te1o *edy)"e pood' że *e#t

#ł'#z)e $'ż #amo 8o"em yra)e po*C("e te1o ro=

+ Wed7e I yda)"a2 _)a #o*!V

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" .<



#pra 7'dz:"(5 poł!(zo)e z żyym "(5 przed#ta"e)"em ')ao(z)"a*!(ym zapomo(! przy:ład " 8ez + '(5y8"e)"a pra"dłom p"C:)e1o 8rzm"e)"a

*Czy:oe1o (zy #to#o)oF(" yraz' d7a "de* roz'm' (o ł!(z)"e #ta)o" #zt':Cp"C:)e1o m"e)"a b *'ż ta #amo y8"era y#tar(za*!(y pły )a 'my#ły7'dz:"e 8ez potrze8y 'r'(5am"a)"a przy tym ma#zy)er"" per#az*" :tra b

po)"eaż może 8yG r)"e do8rze 'żyta do y8"e7a)"a 7'8 ma#:oa)"a y#tCp:'" omył:" b )"e może z'p(ł)"e '#')!G #:ryte1o pode*rze)"a że zo#tało #"C *a:!F#zt'(z:! prze(5ytrzo)ym W poez*" #zy#t:o od8ya #"C '(z(""e " #z(zerze 0)a#t"erdza #ama że (5(e *edy)"e 'pra"aG za*m'*!(! 1rC yo8ra)" " to )r #po#8pod z17Cdem 6ormy z1od)y z praam" ")te7e:t' " że )"e d!ży do te1o 8yo#z':aG " '#"d7"G ")te7e:t ] zmy#łoym przed#ta"e)"em ')ao(z)"a*!(ym c

Na dr'1"m po poez*" m"e*#(' po#ta"ł8ym o "7e +- "dz"e o poa8 " zr'#ze)"e'my#ł' tC #zt':C :tra Frd #zt': m"!(y(5 )a*8ardz"e* #"C do )"e* z87"ża

\ M'#zC przyz)aG że p"C:)y poemat #pra"ał m" za#ze (zy#te zadoo7e)"epod(za# 1dy 7e:t'ra (5oG8y )a*7ep#ze* moy rzym#:"e1o retora 7'doe1o (zydz"#"e*#ze1o m(y par7ame)tar)e1o 7'8 :az)odz"e" poł!(zo)a d7a m)"e za#ze8yła z )"eprzy*em)ym '(z'("em dezapro8aty d7a pod#tCp)e* #zt':" 'm"e*!(e*#:ło)"G 7'dz" b )"(zym ma#zy)y b do yda)"a aż)y(5 #praa(5 #!d' :tryprzy #po:o*)ym za#ta)o"e)"' m'#" #tra("G d7a )"(5 #ze7:! aż)oFG ŁatoFGy#ło"e)"a #"C oraz #zt':a p"C:)e1o m"e)"a (zy7" ł!(z)"e retory:a )a7eż! do#zt':" p"C:)e*Q a7e #zt':a orator#:a ar# orator"a *a:o #zt':a po#ł'1"a)"a #"C#ła8o#t:am" 7'dz" d7a #y(5 zam"ar (5oG8y 8yły to zam"ary #y(5")te)(*a(5 7'8 też rze(zy"F("e *a: )a*7ep#ze )"e za#ł'1'*e )a żade) #za(')e:

Toteż o#"!1)Cła o)a zar)o Ate)a(5 *a:" Rzym"e )a*yż#zy #z(zyt dop"ero

(za# 1dy pa9#to (5y7"ło #"C :' 'pad:o" " pradz""e patr"oty(z)y #po#8myF7e)"a y1a#ł Kto po#"ada*!( *a#)y 17!d #pray łada *Czy:"em *e1o8o1a(t"e + (zy#toF(" oraz o8darzo)y płod)! zdo7)! do ')ao(z)"a*!(e1o przed=

.J


" 8ardzo )at'ra7)y #po#8 da*e #"C z )"! poł!&H] a m"a)o"("e m'zy:C ;o *a::o7"e: przema"a o)a] pomo(! #amy(5 ty7:o (z'G 8ez po*CG a tym #am)"e pozo#ta"a *a: poez*a )"(ze1o (o )a7eżało8y prz myF7eG to prze("eżzr'#za o)a 'my#ł #po#8 8ar dz"e* rż)orod)y a (5o("aż ty7:o przem"*a* !(oto *ed)a: 1łC8"e* $e#t o)a o(zy"F("e "C(e* roz:o#zoa)"em #Qe )"ż :'7t'r! 8"e1myF7" *a:" m"mo(5odem zo#ta*e prz` tym po8'dzo)y *e#t ty7:o y)":"em *a:"e*F

*a:8y me=(5a)"(z)e* a#o(*a(*" " ma z1od)"e z #!dem *a:" yda*e o )"e* roz'mm)"e*#z! artoFG )"ż :ażda "))a ze #zt': p"C:)y(5 D7ate1o też doma1a #"C o)a

*a: :ażde roz:o#zoa)"e #"C (zC#t#ze* odm"a)y " )"e ytrzym'*e :"7:a:rot)e1o



potarza)"a 8ez yołya)"a prze#yt' $e* (zar :try może #"C ta: po#ze(5)"e'dz"e7aG zda*e

+, #"C po7e1aG )a tym że :ażdy yraz moy 'żya)y pe)ym z"!z:'po#"ada to) odpo"ada*!(y *e1o

] #e)#o"Q to) te) m)"e*#zym 7'8 "C:#zym #top)"' oz)a(za a6e:t m"!(e1o" za*em)"e 1o ' #ł'(5a(za yoł'*e przy (zym a6e:t te) z8'dza )"m )aodrt ta:że tC "deC *a:a mo"e ta:"m to)em #"C yrażaQ a po)"eażmod'7a(*a *e#t )"e*a:o po#ze(5)! zroz'm"ał! d7a :ażde1o (zło"e:a mo!'(z'G m'zy:a 'pra"a *! #ama d7a #"e8"e (ałe* *e* do8"t)oF(" a m"a)o"("e

*a:o moC a6e:t " )a te* drodze prze#ta"a)"a #y(5 "de* yo8ra)"! żyo "(ałym #er(em prze*m'*e #"C pradz"ym do8rem te) *e#t `"r 8o)'# d"(e)d"per"t'#+ m(! 8ez #zt':" a7e peł)ym do8"t)oF(" *a:"m 1o (5(e "dz"eG &y(ero (5oG #am )"e za#ze pozo#taał "er)y tem' "deało"

+ Pray m!ż doF"ad(zo)y mo"e

Zrot te) Ka)t 8łCd)"e przyp"#'*e &y(ero)o" zam"a#t Kato)o"

Star#zem'


.?

: #zy#t:"m poł!(zo)e z tym )at'ra7)y #po#8 podł'1 praa :o*arze)"a "deee#tety(z)e Wo8e( te1o *ed)a: że te "dee e#tety(z)e )"e #! po*C("am" "o:reF7o)ym" myF7am" #ama ty7:o 6orma ':ład' ty(5 (z'G 5armo)"a " me7od"a#ł'ży zam"a#t 6ormy moy do te1o 8y poprzez propor(*o)a7)"e #top)"oa)y "(5)a#tr* :try może zo#taG matematy(z)"e podporz!d:oa)y pe)ympra"dłom 1dyż przy d"C:' po7e1a o) )a #to#'):' "7oF(" dr1a9 po"etrza tym #amym (za#"e *a:o że d"C:" ł!(z! #"C ze #o8! r)o(zeF)"e 7'8 y6

pe)ym )a#tCp#t"e yraz"G "deC e#tety(z)! pe)e* ")te1ra7)e* (ałoF(" *a:"e1oF)"e da*!(e1o #"C y#ło"G 8o1a(ta myF7" #to#o)"e do temat' :trym *e#tdom")'*!(y 'torze a6e:t $edy)"e z t! matematy(z)! (5oG )"e przed#ta"o)!przez o:reF7o)e po*C("a 6orm! > "!że #"C 'podo8a)"e :tre ł!(zy re67e:#*C)ad tym" 7"(z)ym" toarzy#z!(ym" #o8"e 7'8 )a#tCp'*!(ym" po #o8"e (z'("am" z"(5 1r! *a:o aż)ym d7a :ażde1o ar'):"em *e* p"C:)aQ toteż *edy)"e o)a *e#ttym (zy))":"em )a :tre1o pod#ta"e #ma: może roF("G #o8"e prao doorze:a)"a z 1ry o #!dz"e :ażde1o (zło"e:a

N"em)"e* *ed)a: matematy:a )"e ma 8ez !tp"e)"a )a*m)"e*#ze1o 'dz"ał'

ytarza)"' (zar' " zr'#ze)"a 'my#ł' *a:"e yoł'*e m'zy:aQ *e#t o)a ty7:o)"ez8Cd)ym ar'):"em (o)d"t"o #")e 'a )o) te* propor(*" m"Cdzy raże)"am"



zar)o "(5 poł!(ze)"' *a: " "(5 zm"e)"a)"' #"C b dz"C:" :tre* #ta*e #"Cmoż7"e "(5 poł!(ze)"e " zapo8"eże)"e tem' 8y #"C za*em)"e )"e ')"(e#t"ały7e(z z1od)"e "!zały ("!1ły r'(5 oży"a*!( 'my#ł przez 5armo)"z'*!(e )"m"a6e:ty " pra"a*!( tym #amym 8ło1" #ta) roz:o#zoa)"a #"C #amym #o8!

.. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

$eF7" )atom"a#t o(e)"amy artoFG #zt': p"C:)y(5 z p'):t' "dze)"a :'7t'ry *a:"e* 'ży(za*! o)e 'my#ło" a *a:o m"er)": 8"erzemy roz#zerza)"e za:re#'ty(5 ładz :tre m'#z! d7a poz)a)"a poł!(zyG #"C è ładzy #!dze)"a tom'zy:a za*m'*e Frd #zt': p"C:)y(5 )a*)"ż#ze m"e*#(e (5o("aż za*m'*e 8yGmoże )a*yż#ze Frd #zt': :tre o(e)"amy zarazem podł'1 #pra"a)e* przez)"e przy*em)oF(" o ty7e że 'pra"a + *edy)"e 1rC raże)"am" Pod tym "C(z17Cdem #zt':" p7a#ty(z)e #to*! z)a(z)"e od )"e* yże*Q pra"a*!( 8o"em

yo8ra)"C o7)! a prze("eż do#to#oa)! do ")te7e:t' 1rC y:o)'*! zarazempe)! ezy))oFG ytarza*!( rze(z :tra #ł'ży po*C("om ")te7e:t' za trały "#am przez #"C za7e(a*!(y #"C Frode: 'łat"e)"a "(5 z*ed)o(ze)"a ze zmy#łooF("! "pod)"e#"e)"a te) #po#8 )"e*a:o o1łady Ur8a)"tdt yż#zy(5 ładzpoz)a(zy(5 Dro1a ty(5 d(5 rodza* #zt': *e#t z'peł)"e odm"e))a2p"er#za proadz" od (z'G :' )"eo:reF7o)ym "deom dr'1a zaF od o:reF7o)y(5"de" :' (z'("om Te o#tat)"e yoł'*! raże)"e trałe p"er#ze )atom"a#t ty7:oprzem"*a*!(e Tamte może yo8ra)"a z porotem przyołaG " przy*em)"e #"C)"m" 8a"G te zaF a78o (ał:o"("e 1a#)! a78o #! d7a )a# b 1dy zo#ta*! przezyo8ra)"C )"e'myF7)"e potrzo)e b ra(ze* '("!ż7"e )"ż przy*em)e M'zy:a

1rze#zy po)adto pe)ym 8ra:"em o1łady 1dyż b 1ł)"ez 'a1" )a łaF("oFG#y(5 ")#tr'me)t b rozprze#trze)"a #"C #ym płyem da7e* )"ż #"C te1opra1)"e )a #!#"ad te) #po#8 )"e*a:o #"C )arz'(a "))ym " tym #amymo1ra)"(za o7)oFG "))y(5 7'dz" )"e )a7eż!(y(5 do m'zy:a7)e1o 1ro)a N"e (zy)"!te1o #zt':" przema"a*!(e do o(z' 1dyż y#tar(zy odr("G ty7:o o(zy a8y )"edop'F("G do #"e8"e ra=


.

'a *a:"e yoł'*! Rze(z ma #"C t' pra"e ta: "a: z roz:o#zoa)"em #"C da7e:oroz(5odz!(ym #"C za= )a(5em Kto y("!1a z :"e#ze)" )aper6'moa)!(5'#t:C do )o#a (zC#t'*e zapa(5em #zy#t:"(5 o8o: " do:oła #"e8"e 8re "(5o7" " zm'#za "(5 *eF7" (5(! oddy(5aG do !(5a)"a razem z )"mQ d7ate1o teżzy=(za* te) y#zedł z modyc



SpoFrd #zt': p7a#ty(z)y(5 przyz)ał8ym p"er#ze9=#to ma7ar#t' po (zCF("d7ate1o że *a:o #zt':a ry#'):' 7eży o)o ' pod#tay #zy#t:"(5 pozo#tały(5#zt': p7a#ty(z)y(5 a po (zCF(" d7ate1o że może o "e7e da7e* :ra(zaG #6erC"de* " #to#o)"e do )"(5 ta:że 8ardz"e* roz#zerzaG po7e )ao(z)oF(" )"ż da)e *e#tto pozo#tałym #zt':om p7a#ty(z)ym

O?JB Ua1a

Pom"Cdzy tym (o podo8a #"C *edy)"e yda)ym o )"m #!dz"e a tym (o#pra"a zadoo7e)"e Her1)""=1e) b podo8a #"C (z'("' b za(5odz" *a: to(zC#to pod:reF7a7"Fmy "#tot)a rż)"(a To dr'1"e *e#t (zymF (ze1o )"e moż)a

*a: p"er#ze "mp'toaG :aż=

c &" :trzy za7e(a7" ta:że Fp"ea)"e p"eF)" :oF("e7)y(5 przy domoy(5)a8oże9#ta(5 )"e za#ta)a"a7" #"C )ad tym że przez ta:! 5ałaF7"! " #:'te:te1o łaF)"e zazy(za* 6aryze'#zo#:! po8oż)oFG )a:łada7" )a p'87"(z)oFG

d'ży ("Cżar 1dyż zm'#za7" #!#"ad a78o do przył!(za)"a #"C do Fp"e' a78o doprzerya)"a #e* pra(y 'my#łoe* a

+ W ory1")a7e 8ra: (y6roe1o oz)a(ze)"a te1o para1ra6' W#ta"am *e zahorte)#te")em

+ W I yda)"' )"e ma o#tat)"(5 zda9 te:#t' po(z!#zy od #ł2 _A'##erdem5a)1t der M'#":V M'zy:a 1rze#zy po)adto oraz przyp"#' Wed7e II yda)"a)a7eżało8y przyp"#"e #łoa _)a:łada7"V " _zm'#za7"V za#t!p"G #łoam"_)a:łada*!V " _zm'#za*!jj

.- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #adze)"a

dem' (zło"e:o" Zadoo7e)"e (5oG8y *e1o pr (zy)a t:"ła )aet "dea(5zda*e #"C po7e1aG za# )a '(z'("' "C:#ze* ")te)#y)oF(" (ałe1o ży("a (z6o <"e:a a tym #amym też ("e7e#)e1o #amopo(z'("a (z`] zdro"a ta: "ż Ep":'r:try #ze7:! przy*em)oFG Her1)'1e) 'ażał 1r')("e rze(zy za (z'("e("e7e#)e )"e my7"ł #"C może tym z17Cdz"e 7e(z ty7:o #am #"e8"e 7e roz'm"ał1dyż 'podo8a)"e roz'moe da# ")te77e:ł'e77e Wo571e*a77e) a )aet pra:ty(z)eza7"(zał do przy*em)oF(" Pam"Cta*!( o te* rż)"(y moż)a #o8"e ytł'ma(zyG *a:

#"C to dz"e*e że pe)a przy*em)oFG może )"e podo8aG #"C tem' :try *!od(z'a )p radoFG '8o1"e1o 7e(z prao myF7!(e1o (zło"e:a z pood'#pad:' po :o(5a*!(ym 1o a7e #:!pym o*(' a78o *a: może 1łC8o:" 87 *ed)a:podo8aG #"C tem' :try 1o ("erp" )p #m'te: doy z pood' Fm"er(" *e*za#ł'żo)e1o mCża a78o *a: pe)a przy*em)oFG może *e#z(ze dodat:oo #"Cpodo8aG )p zadoo7e)"e *a:"e )am #pra"a )a':a :tr! 'pra"amy a78o

*a:"F 87 )p )"e)a"FG zazdroFG " ż!dza zem#ty może *e#z(ze dodat:oo )"epodo8aG #"C Podo8a)"e #"C a78o )"e podo8a)"e #"C op"era #"C t' )a roz'm"e " *e#ttym #amym (o apro8ata a78o dezapro8ataQ zadoo7e)"e zaF " 87 mo1! op"eraG#"C ty7:o )a '(z'("' 7'8 )a per#pe:ty"e moż7"e1o o8o*Ct)"e (zym

#poodoa)e1o do8re1o (zy też złe1o #amopo(z'("a W#ze7:a zm"e))ao7)a 1ra (z'G ' :try(5 pod#tay )"e 7eży żade) zam"ar #pra"a



zadoo7e)"e 1dyż zma1a po(z'("e zdro"a przy (zym o8o*Ct)e *e#t (zy yda)ym #!dz"e roz'moym od(z'amy 'podo8a)"e *e* przedm"o("e a)aet #amym tym zadoo7e)"' (zy też )"eQ zadoo7e)"e może #potC1oaG #"Cdo a6e:t' (5oG8yFmy )"e ży"7" za")tere#oa=


.,

)"a #amym przedm"o("e a przy)a*m)"e* ta:"e1o= :tre 8yło8y propor(*o)a7)edo #top)"a te1o a6e:t'

TC o7)! 1rC możemy podz"e7"G )a 1rC 5azardo! 1re d"C: " 1rC myF7"P"er#za yma1a za")tere=#oa")' (zy to od #tro)y prż)oF(" (zy to od #tro)y:orzyF(" o#o8"#te* :tre )"e *e#t *ed)a: 8y)a*m)"e* ta: d'że *a: za")tere#oa)"e #po#o8"e za pomo(! :t=te1o '#"ł'*emy :orzyFG tC o#"!1)!G Dr'1a yma1a

*edy)"e zm"a)y (z'G z :try(5 :ażde pozo#ta*e pe= J )ym #to#'):' doa6e:t' )"e o#"!1a*!( *ed)a: #top)"a a6e:t' " po8'dza "dee e#tety(z)e Trze("aypłya *edy)"e ze zm"a)y yo8raże9 e ładzy #!dze)"a przez (o )"e zo#ta*epradz"e ytorzo)a żad)a myF7 :tra ł!(zyła8y #"C z *a:"mF ")tere#em a7e'my#ł zo#ta*e *ed)a: oży"o)y

$a:"e zadoo7e)"e m'#z! #pra"aG 1ry przy (zym )"e m'#" #"C (a7e za:ładaG '"(5 pod#tay ")tere#o)e1o zam"ar' te1o doodz! #zy#t:"e )a#ze "e(zor)eze8ra)"a toarzy#:"eQ 8ez 1"er 8o"em żad)e )"ema7 toarzy#to )"e 'm"eprzy*em)"e #pCdzaG (za#' Toarzy#z! tem' *ed)a: '(z'("a )adz"e" 7C:'radoF(" 1)"e' #zyder#ta zm"e)"a*!( (o (5"7C #! ro7C+ " ta: #! żye żedz"C:" )"m *a:o e)Ctrz)ym "mp'7= =#om #zy#t:"e 6'):(*e ży("oe ("ała zda*!#"C zma1aG (ze1o doodz" yoła)e tym oży"e)"e 'my#ł' m"mo że )"(ze1o#"C przy tym )"e zy#:ało a)" )"e )a'(zyło Wo8e( te1o *ed)a: że 1ra 5azardoa)"e *e#t 1r! p"C:)! pozo#tamy *! t' )a '8o(z' Natom"a#t m'zy:a " tematyma*!(e yołaG Fm"e(5 to ta:"e da rodza*e 1ry "deam" e#tety(z)ym" (zy też

yo8raże)"am" ")te7e:t'a7)ym" :tre o#tate(z)"e )"e da*! )"( do

+ Wed7e I yda)"a2 _zm"e)"a*!( #"C (o (5"7CV


'aży( tym (oF (o #"C podo8a 7e(z d7ate1o że e o(ze:"a)"e 8yło )ap"Cte" )a17e o8ra(a #"C )"(oFG A78o 1dy #pad:o8"er(a 8o1ate1o :re:"e1o (5(e rr'"'rz!dz"G y#o(e 'ro(zy#ty po1rze8 a7e ża7" #"C + że )*e 'da*e m' #"C to ta: *a:

trze8a 1dyż *a: po"ada2 _"m "C(e* da*C p"e)"Cdzy mym żało8)":om 8yy17!da7" za#m'(e)" tym e#e7e* o)" y17!da*!V b t> 1łoF)o #"C Fm"e*emy





dr'1"e po to 8y rozpatryaG - #* przedm"ot odpo"adaG może za*em)e)aprCże)"e " odprCże)"e e7a#ty(z)y(5 (zCF(" )a#zy(5 )Ctrz)oF(" :tre 'dz"e7a#"C przepo)"e podo8)"e *a: to od(z'a*! 7'dz"e ła#:ot7"" b przy (zym pł'(ayrz'(a*! #"e8"e #zy8:o po #o8"e )a#tCp'*!(y(5 od#tCpa(5 po"etrze " te) #po#8 pood'*! :orzy#t)y d7a

+ Wed7e I yda)"a2 _)"(zym 1od)ym tr'd'V Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a

+,

J


zdro"a r'(5 I te) r'(5 *edy)"e a )"e to (o dz"e*e #"C 'myF7e #ta)o"łaF("! przy(zy)C zadoo7e)"a z myF7" :tra 1r')("e rze(zy )"(ze1o )"eprzed=#ta"a b Ho7ta"re po"edz"ał że )"e8o a8y zr)oażyG 7"(z)e 'drC:")a#ze1o ży("a dało )am d"e rze(zy2 )adz"e*C " #e) Po")"e) 8ył za7"(zyG do te

o *e#z(ze Fm"e(5 1dy8y ty7:o Frod:" do z8'dze)"a 1> ' 7'dz" roz'm)y(5z)a*doały #"C ta: łato pod rC:! a do("p 7'8 ory1")a7)oFG 5'mor' *a:"(5 dote1o potrze8a )"e 8yły r)"e rzad:"e *a: (zC#ty *e#t ta7e)t do poetyzoa)"a #po#8 łam"!(y 1łoC b *a: ' m"#ty(z)y(5 myF7"("e7" #pe:'7aty)y(5 )azłama)"e :ar:'b*a: ' 1e)"'#zy a78o #po#8 łam"!(y #er(e b *a: '#e)tyme)ta7)y(5 po"eF("op"#arzy a78o podo8)y(5 "m mora7"#t

Moż)a "C( *a: m" #"C zda*e #po:o*)"e przyz)aG Ep":'ro" że #ze7:aprzy*em)oFG Her1)'1e) (5oG8y 8yła #poodoa)a przez po*C("a po8'dza*!(e"dee e#tety(z)e *e#t (z'("em z"erzC(ym tz) ("e7e#)ym b )"e yrz!dza*!(przez to )a*m)"e*#ze1o '#z(zer8:' d'(5oem' '(z'("' #za('):' d7a "de"

mora7)y(5 :tre7 )"e *e#t przy*em)oF("! 7e(z (e)"e)"em #ame1o #"e8"e(zło"e(ze9#ta )a# z)o#z!(ym )a# po)ad potrze8C ta:"e* przy*em)oF("(o "C(e* )"e yrz!dza*!( przez to )a*m)"e*#ze1o '#z(zer8:' )aet m)"e*#z7a(5et)em' '(z'("' #ma:'

&oF złożo)e1o z o8' ty(5 mome)t y#tCp'*e

)a")oF(" 8Cd!(e* prote#tem )at'ra7)e* #z(zeroF("

(5ara:teryz'*!(e* p"erot)"e 7'dz:oFG prze(" #zt'(e

, ma#:oa)"a #"C :tra #tała #"C dr'1! )a#z! )at'r!





yda*e #"C #!d z'peł)"e "))y a )aet prze(")y )"ż zy:7e a prze("eż z1od)"e zpe)ym" o8o"!z'*!(ym" ta:"m )a#tro*' 'my#ł' za#adam" roz'moym" Kto8re o7" pod7e1a ta:"m przem"a)om )azya #"C :apryF)ym +Q te) zaF :to'm"e operoaG )"m" doo7)"e " (e7oo po to 8y za pomo(! :o)tra#t'z8'dza*!(e1o Fm"e(5 (oF żyo ')ao(z)"a* !(o przed#ta"G )azya #"C b o) "

*e1o #ty7 b 5'mory#ty(z)ym Ta ma)"era )a7eży *ed)a: ra(ze* do #zt':"przy*em)e* )"ż do p"C:)e* 1dyż przedm"ot te* dr'1"e* m'#" za#ze #am #o8"eprze*a"aG pe)! 1od)oFG " d7ate1o yma1a pe)e* poa1" #po#o8"e')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a ta: *a: #ma: #po#o8"e ydaa)"a o )"m#!d'

+ Wed7e I " II yda)"a2 _*e#t :apryF)yV

Rozdz"ał dr'1"

DIALEKTYKA ESTETY&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

<+

O ??

Władza #!dze)"a *eF7" ma 8yG d"a7e:ty(z)a m'#" 8yG przede #zy#t:"m

roz'm'*!(a èr)')6te7)d tz) *ady *e* m'#z! roF("G #o8"e b " to a pr"or" bprete)#*C do o17)oF(" c 1dyż )a prze("#ta"a)"' ta:"(5 łaF)"e #!d po7e1ad"a7e:ty:a D7ate1o )"emoż7"oFG po1odze)"a e#tety(z)y(5 #!d zmy#łoy(5#!d o tym (o przy*em)e " (o )"eprzy*em)e )"e *e#t d"a7e:ty(z)a Ta:że:o)67":t m"Cdzy #!dam" #ma:' b *a:o że :ażdy pooł'*e #"C *edy)"e )a #*ła#)y #ma: b )"e #ta)o" *e#z(ze d"a7e:ty:" #ma:'Q )":t 8o"em < )"ezam"erza ze #e1o #!d' '(zy)"G o17)e1o pra"dła $eF7" "C( "dz"e o po*C("ed"a7e:ty:" :tra mo1ła8y doty(zyG #ma:' to )"e pozo#ta*e )am )"( pr(zd"a7e:ty:" doty(z!(e* za#ad :ryty:" #ma:' a )"e d"a7e:ty:a #ame1o #ma:'Q (o#"C ty(zy 8o"em pod#tay moż7"oF(" #!d #ma:' o17e to #prze(z)e ze

#o8! po*C("a y#tCp'*! t' #po#8 )at'ra7)y " )"e'(5ro))y Tra)#(e)de)ta7)a:ryty:a #ma:' 8Cdz"e "C( o ty7e

c S!dem roz'm'*!(ym "'d"("'m rat"o(")a)# może )azyaG #"C :ażdy !d :tryy#tCp'*e *a:o o17)yQ *a:o ta:" 8o"em może o) #ł'żyG za prze#ła):C "C:#z!e )"o#:' roz'moym S!dem yroz'moa)ym 6"'d"("'m rat"o(")at'm)atom"a#t może zo#taG )aza)y ty7:o ta:" #!d :try pomyF7a)y zo#ta*e *a:o:o):7'z*a )"o#:' roz'moe1o a "C( *a:o oparty )a za#ada(5 a pr"or"

- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dee)"a



ty7:o za"eraG dz"ał mo1!(y )o#"G m"a)o d"a7e:t "=e#tety(z)e* ładzy #!dze])"ao "7e o:aże #"C że "#t) *a:aF a)ty)om"a za#ad te* ładzy a)ty)om"a ( $& )"!(apro87ematy(z)! *e* pra"dłooFG a tym #am` też *e* e)Ctrz)! moż7"oFG

O?.

Przed#ta"e)"e a)ty)om"" #ma:'

P"er#zy :om')ał doty(z!(y #ma:' za"era #* t"erdze)"' za pomo(!:tre1o :ażdy (zło"e: te1o #ma:' poz8a"o)y zam"erza za8ezp"e(zyG #Qe przedee)t'a7)! )a1a)!2 :ażdy ma #* ła#)y #ma: Z)a(zy to ty7e (o2determ")'*!(a ra(*a te1o #!d' *e#t *edy)"e #'8"e:ty)a zadoo7e)"e a78oprzy:roFG " d7ate1o )"e może o) roF("G #o8"e praa do te1o 8y "))" #"C )a9:o)"e(z)"e z1adza7"

Dr'1"m :om')ałem #ma:' z :tre1o (zy)"! 'żyte: )aet (" :trzy przyz)a*!

#!do" #ma:' prao orze:a)"a o (zymF #po#8 aż)y d7a :ażde1o (zło"e:a<< *e#t t"erdze)"e2 o #ma:' dy#p'toaG )"e moż)a Z)a(zy to ty7e (o2determ")'*!(a ra(*a #!d' #ma:' może 8yG pradz"e o8"e:ty)a a7e )"e da*e#"C o)a #proadz"G do o:reF7o)y(5 po*CG " d7ate1o o #amym #!dz"e )"e moż)a)"(ze1o roz#trzy1)!G )a pod#ta"e dood (5o("aż #ł'#z)"e " z peł)ympraem moż)a )a *e1o temat #"C #p"eraG Sp"era)"e #"C 8o"em " dy#p'=toa)"e#! pradz"e (zymF o ty7e *ed)ym " tym #amym że '#"ł'*! przez za*em)eprze("#ta"a)"e #o8"e #!d doproadz"G do "(5 'z1od)"e)"a a7e rż)"! #"Ctym że dy#p't'*!( ma #"C )adz"e*C o#"!1)!G to op"era*!( #"C )a o:reF7o)y(5po*C("a(5 *a:o ra(*a(5 doodoy(5 (zy7" przy*m'*!( że ra(*! #!d' #! o8"e:=

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" ,

ty)e po*C("a Tam *ed)a: 1dz"e 'aża #"C to za

)"emoż7"e #!dz" #"C że dy#p'toa)"e *e#t r)"eż )"emoż7"e

Łato za'ażyG że poFrod:' m"Cdzy tym" doma :om')ałam" 8ra:t"erdze)"a :tre pradz"e )"e *e#t poto(z)"e o8"e1' a7e zaarte *e#tprze("eż ' :ażde1o myF7" a m"a)o"("e2 )a temat #ma:' moż)a #"C #p"eraG

a(z:o7"e: )"e dy#p'toaG To t"erdze)"e *ed)a: za"era #o8"eprze(""e9#to p"er#ze1o t"erdze)"a $eF7" 8o"em o (oF o7)o #"C #p"eraG tom'#" "#t)"eG )adz"e*a do*F("a za*em)"e do z1ody Z)a(zy to że m'#" #"C m"eGmoż)oFG 7"(ze)"a )a ta:"e ra(*e #!d' :tre )"e ma*! *edy)"e pryat)e* aż)oF("(zy7" )"e #! *edy)"e #'8"e:ty)eQ tem' zaF rC(z prze("#ta"a #"C ym"e)"o)ayże* za#ada2 :ażdy ma #* ła#)y #ma:

W od)"e#"e)"' do za#ady #ma:' y#tCp'*e "C( )a= <J #tep'*!(a a)ty)om"a2

+ Teza S!d #ma:' )"e op"era #"C )a po*C("a(5Q

prze(")ym 8o"em raz"e moż)a 8y 8yło o )"m



dy#p'toaG roz#trzy1aG )a pod#ta"e dood

A)tyteza S!d #ma:' op"era #"C )a po*C("a(5Q

prze(")ym 8o"em raz"e )"e moż)a 8y b m"mo rż

)"(y ty(5 #!da(5 b )aet )a "(5 temat #"C #p"eraG

roF("G #o8"e prete)#*e do te1o że "))" m'#z! :o)"e(z)"e

z1odz"G #"C )a te) #!d

O? Roz"!za)"e a)ty)om"" #ma:'

N"e "#t)"e*e żad)a "))a moż7"oFG '#')"C("a :o)67":t' m"Cdzy tym"pod:łada)ym" pod :ażdy #!d #ma:' za#adam" :tre )"e #! )"(zym "))ym

*a: ty7:o

->


przed#ta"o)ym" yże* a)a7"ty(e d"ema #)e 6"(z)ym" łaF("oF("am" #!d'

#ma:' )"ż y:aza)] że po*C("e do :tre1o od)"e#"o)y zo#ta*e przedm" ] te1orodza*' #!da(5 )"e *e#t o8yd' ma:#ymy e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a 8ra)e tym #amym #e)#"e że te) do*a:" #e)# a78o p'):t "dze)"a ydaa)"' o(zymF #!d' *e#t d7a )a#ze* tra)#(e)de)ta7)e* ładzy #!dze)"a (zymF:o)"e(z)ym a7e że r)"e )"e')":)"o)ym #ta*e #"C *a:o )at'ra7)a "7'z*azł'dze)"e y)":a*!(e z pom"e#za)"a *ed)e1o z dr'1"m

S!d #ma:' m'#" od)o#"G #"C do *a:"e1oF po*C("a prze(")ym 8o"em raz"e )"em1ł8y (a7e roF("G <? #o8"e prete)#*" do :o)"e(z)e* aż)oF(" d7a :ażde1o A7e)a pod#ta"e *a:"e1oF po*C("a )"e moż)a #!d' te1o 'dood)"G d7ate1o łaF)"eże p(*C("e może 8yG a78o ta:"e że da*e #"C o:reF7"G a78o też może o)o #amo #o8"e 8yG )"eo:reF7o)e " zarazem ta:"e :tre )"e da*e #"C o:reF7"G Po*C("emp"er#ze1o rodza*' *e#t po*C("e ")te7e:t'a7)e da*!(e #"C o:reF7"G za pomo(!orze(z)": za(zerp)"Cty(5 z )ao(z)oF(" zmy#łoe* :tra może m'odpo"adaGQ po*C("em dr'1"e1o rodza*' *e#t tra)#(e)de)ta7)e po*C("e roz'moeo tym (o )adzmy#łoe " (o 7eży ' pod#tay #ze7:"e* )ao(z)oF(" a "C( po*C("e:tre1o #po#8 teorety(z)y da7e* o:reF7"G )"e moż)a i

S!d #ma:' zra(a #"C :' przedm"otom zmy#ł a7e )"e po to 8y o:reF7"G "(5po*C("e d7a 'żyt:' ")te7e:t' )"e *e#t to 8o"em #!d poz)a(zy Toteż #!d ta:"

*a:o od)"e#"o)e do roz:o#zy *ed)o#t:oe przed#ta"e)"e )ao(z)e *e#t ty7:o

#!dem pryat)ym " o ty7e 8ył8y o)





7e(z mo1! #pł"#t)"eG (5oG ytł'ma(ze)"e moż7"oF(" "(5 po*C("a prze:ra(za)a#z! zdo7)oFG poz)a(z! Na te* pod#ta"e moż)a '(zy)"G zroz'm"ałym żepozr te) *e#t (zymF )at'ra7)ym " d7a roz'm' 7'dz:"e1o )"e'(5ro))ym *a:r)"eż to d7a(ze1o ta:"m *e#t " pozo#ta*e (5oG po roz"!za)"' pozor)e*#prze(z)oF(" )"e proadza *'ż 8ł!d

W o8yd' #p"era*!(y(5 #"C ze #o8! #!da(5 8"erzemy m"a)o"("e po*C("e )a:trym po#ze(5)a aż)oFG #!d' m'#" #"C op"eraG *ed)ym " tym #amymz)a(ze)"' a m"mo to ypo"adamy o )"m da prze(")e orze(ze)"a Tezazatem po"))a 8rzm"eG2 #!d #ma:' )"e op"era #"C )a o:reF7o)y(5 po*C("a(5Qa)tyteza zaF2 #!d #ma:' op"era #"C *ed)a: )a pe)ym a(z:o7"e: )"eo:reF7o)ympo*C("' m"a)o"("e )adzmy#łoe1o #'8=#trat' z*a"#:Q (za# )"eza(5odz"ł8y m"Cdzy )"m" żade) :o)67":t

N"(ze1o "C(e* )"ż z7":"doaG te) :o)67":t m"Cdzy *ed)ym" ro#z(ze)"am" #ma:'" ro#z(ze)"am" "m prze("#ta)ym" '(zy)"G )"e możemy Do#tar(ze)"e o:reF7o)e*o8"e:ty)e* za#ady #ma:' )a pod#ta"e :tre* #!dy #ma:' moż)a 8yyproadzaG :o)tro7oaG " 'doad)"aG *e#t 8ezz17Cd)"e )"emoż7"eQ )"e8ył8y to 8o=

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" -<

"em (za# #!d #ma:' Moż)a ty7:o #:azaG )a #'= <-

8"e:ty)! za#adC a m"a)o"("e )a )"eo:reF7o)! "deC

(ze1oF )adzmy#łoe1o )a# *a:o )a *edy)y :7'(z

do roz"!za)"a za1ad:" te* ładzy :tre* rdła #!

d7a )a# #amy(5 ':ryte a7e )"e moż)a żade) "))y

#po#8 '(zy)"G *e* 8ardz"e* zroz'm"ał! ]

U pod#tay przed#ta"o)e* t' " roz"!za)e* a)ty=)or)"" 7eży #ł'#z)e po*C("e#ma:' *a:o 7" ty7:o re67e:#y*)e* e#tety(z)e* ładzy #!dze)"aQ o8yd"e )a pozr#p"era*!(e #"C ze #o8! za#ady zo#tały t' ze #o8! po1odzo)e te) #po#8 że

o8yd"e mo1! 8yG pradz"e (o też y#tar(za %dy8yFmy )atom"a#t *a:odeterm")'*!(! ra(*C #ma:' przy*C7" *a: to (zy)"! )"e:trzy z 'a1" )a

*ed)o#t:ooFG yo8raże)"a 7eż!(e1o ' pod#tay #!d' #ma:' przy*em)oFGa78o *a: (5(! "))" z 'a1" )a po#ze(5)! aż)oFG #ma:' za#adC do#:o)ałoF("" #to#o)"e do te1o #6orm'łoa7" de6")"(*C #ma:' b to po#tała8y z te1oa)ty)om"a :tre* żad)! m"ar! )"e moż)a ")a(ze* roz"!zaG *a: ty7:o y:az'*!(że o8yda prze("#ta)e #o8"e a7e )"e *edy)"e :o)trady:(y*)"e t"erdze)"a #!6ał#zyeQ to zaF #ta)o" )a#tCp)"e dod że po*C("e )a :trym :ażde z )"(5 #"Cop"era #amo #o8"e zaprze(za Ta: <, "C( o:az'*e #"C że roz"!za)"ea)ty)om"" e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a prze8"e1a dro1! podo8)! do te* *a:! #zła

Kryty:a przy roz"!zya)"' a)ty)om"" (zy#te1o roz'm' teorety(z)e1o oraz żezar)o t'ta* *a: " ta:że Kryty(e pra:ty(z)e1o roz'm' a)ty)om"e 8re o7"



zm'#za*! do y*rze)"a poza to (o zmy#łoe " do #z':a)"a tym (o)adzmy#łoe p'):t' ze#po7e)"a #zy#t:"(5 )a#zy(5 ładz orze:a*!(y(5 apr"or"2 żad)e 8o"em "))e )"e pozo#ta*e y*F("e 8y doproadz"G roz'm do z1odyz #amym #o8!

-J Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

Ua1a I

Po)"eaż 6"7ozo6"" tra)#(e)de)ta7)e* z)a*d'*emy ta: (zC#to poody doodrż)"e)"a "de* od po*CG ")te7e:t'a7)y(5 może o:azaG #"C rze(z! pożyte(z)!proadze)"e term") te(5)"(z)y(5 odpo"ada*!(y(5 za(5odz!(ym m"Cdzy)"m" rż)"(om S!dzC że )":t )"e 8Cdz"e m"ał )"( prze(":o tem' *eF7" )"e:tre z)"(5 zapropo)'*C b Idee )a*o17)"e*#zym te1o #łoa z)a(ze)"' to

przed#ta"e)"a od)"e#"o)e do pe)e1o przedm"ot' podł'1 pe)e* #'8"e:ty)e*a78o o8"e:ty)e* za#ady a7e te) #po#8 że m"mo to )"e mo1! )"1dy #taG #"C *e1o poz)a)"em 0d)o#z! #"C o)e a78o podł'1 #'8"e:ty)e* *edy)"e za#adyz1od)oF(" m"Cdzy ładzam" poz)a(zym" m"Cdzy yo8ra)"! " ")te7e:tem dope)e* da)e* )ao(z)e* " (za# )azya*! #"C e#tety(z)ym"Q a78o też od)o#z!#"C podł'1 pe)e* o8"e:ty)e* za#ady do pe)e1o po*C("a )"e mo1!( *ed)a:)"1dy do#tar(zyG poz)a)"a przedm"ot' " )azya*! #"C "deam" roz'moym"Q tym ypad:' po*C("e *e#t po*C("em tra)#(e)de)t)ym J> rż)"!(ym #rC odpo*C("a ")te7e:t'a7)e1o pod :tre za#ze moż)a podłożyG ade:at)"e m'odpo"ada*!(e doF"ad(ze)"e " :tre d7ate1o )azya #"C "mma=)e)t)ym

Idea e#tety(z)a )"e może #"C #taG poz)a)"em 1dyż *e#t pe)! da)! )ao(z)!yo8ra)" d7a :tre* )"1dy )"e moż)a z)a7eG ade:at)e1o po*C("a Idearoz'moa )atom"a#t )"e może )"1dy #taG #"C poz)a)"em 1dyż za"era #o8"epo*C("e (ze1oF )adzmy#łoe1o :trem' )"1dy )"e może 8yG da)a ade:at)y#po#8 )ao(z)oFG

0tż #!dzC że "deC e#tety(z)! moż)a 8y )azaG )"e


da*!(ym #"C ye:#po)oaG i yo8raże)"em przy)a7eż)ym yo8ra)" "deCroz'mo! zaF r""e da*!(ym #"C zademo)#troaG po*C("em roz'm' &o do o8'ty(5 Qde" za:łada #"C że zo#tały ytorzo)e 8y)a*m)"e* )"e 8ezpod#ta)"e 7e(zop"era*!( #"C )a yże* poda)e* de6")"(*" "de" o17e z1od)"e z pe)ym"za#adam" ładz poz)a(zy(5 do :try(5 )a7eż! tz) p"er#za z1od)"e z#'8"e:ty)ym" a dr'1a z1od)"e s o8"e:ty)ym" za#adam"

Po*C("a ")te7e:t'a7)e m'#z! *a:o ta:"e daG #"C za#ze zademo)#troaG o "7eprzez demo)#troa)"e roz'm"e #"C *a: a)atom"" #amo ty7:o ')ao(z)"a*!(eprzed#ta"a)"e < a to z)a(zy że odpo"ada*!(y "m przedm"ot m'#" za#ze m(8yG da)y )ao(z)oF(" (zy#te* a78o emp"ry(z)e*Q *edy)"e 8o"em te) #po#8



mo1! o)e #taG #"C poz)a)"em Po*C("e "e7:oF(" może 8yG a pr"or" da)e )ao(z)oF(" prze#trze)" )p pe)e* 7")"" pro#te* "td po*C("e przy(zy)y )"e=prz()":7"oF(" 'derze)"' ("ał "td 08yda te po*C("a mo1! zatem 8yGpot"erdzo)e przez )ao(z)oFG emp"ry(z)! tz) zaarta )"(5 myF7 może 8yGz"7'#troa)a zademo)#troa)a po:aza)a )a przy:ładz"e I m'#" #"C to m(

'(zy)"G 1dyż prze(")ym raz"e )"e ma #"C pe)oF(" (zy myF7 )"e *e#t p'#tatz) poz8a"o)a #ze7:"e1o przedm"ot'

+ W ory1")a7e2 _e")e ")eipo)"8e Hor#te77')1V Przez _eipo)"ere)V roz'm"e t'Ka)t *a: y)":a z da7#ze1o ("!1'2 _e")e Hor#te77')1 der E")8"7d')1#:ra6t a'6;e1r"63e 8r")1e)V #proadz"G pe)e yo8raże)"e przy)a7eż)e yo8ra)" dopo*CG

- W ory1")a7e2 _e")e) ")demo)#tra87e) ;e1r"66V Przez _demo)#tr"e=re)Vroz'm"e t' Ka)t *a: y)":a z da7#ze1o ("!1'2 _#e")e) ;e1r"63 z'17e"(5 ") derA)#(5a'')1 dar#te77e)V #o*e po*C("e przed#ta"aG zarazem )ao(z)oF("

c W I yda)"' )"e ma #ł '*Cty(5 )a"a#

-. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

W 7o1"(e po#ł'1'*emy #"C yraże)"am" że (oF da*e #"C zademo)#troaG (zy też)"e da*e #"C zademo)#troaG zazy(za*] ty7:o od)"e#"e)"' do t"erdze9P"er#ze moż)a 8y 7ep"e* o:reF7"G przez )aza)"e "(5 t"erdze)"am" ty7:opoFred)"o pe)ym" dr'1"e zaF przez )aza)"e "(5 8ezpoFred)"o pe)ym"Q

(zy#ta 6"7ozo6"a za"era 8o"em ta:że t"erdze)"a o8yd' rodza* *eF7" roz'm"e#"C przez )"e t"erdze)"a pradz"e mo1!(e " )"e mo1!(e 8yG 'dood)"o)e Napod#taa(5 a pr"or" może o)a *a:o 6"7ozo6"a (oF pradz"e 'doad)"aG a7e )"emoże demo)#troaG *eF7" )"e (5(e #"C z'peł)"e " (ał:o"("e ode*FG od z)a(ze)"ate1o #łoa ed7e :tre1o demo)#troaG o#te)dere ei5"8ere + z)a(zy ty7e (o#o*e po*C("e (zy to doodz!( 1o (zy też *edy)"e de6")"'*!( przed#ta"aGzarazem )ao(z)oF(" :tra *eF7" *e#t )ao(z)oF("! a pr"or" )azya #"C:o)#tr'oa)"em te1o po*C("a a *eF7" *e#t ta:że emp"ry(z)! pozo#ta*e':azya)"em przedm"ot' dz"C:" :trem' za8ezp"e(za #"C po*C("' o8"e:ty)!rea7)oFG Ta: )p po"ada #"C o a)atom"e że demo)#tr'*e o:o 7'dz:"e *eF7"

po*C("e *a:"e przedtem yłożył dy#:'r#y)"e ')ao(z)"a przez przeproadza)"e#e:(*" te1o or1a)'

Po*C("e roz'moe o )adzmy#łoym #'8#tra("e #zy#t:"(5 o17e z*a"#: a78oteż o tym (o m'#" zo#taG założo)e ' pod#tay de(yz*" )a#ze* o7" W"77:'r od)"e#"e)"' do pra mora7)y(5 m"a)o"("e po*C("e tra)#(e)de)ta7)e* o7)oF("

*e#t z"!z:' z tym *'ż pod z17Cdem #e1o rodza*' )"e da*!(ym #"Czademo)#troaG po*C("em " "de! roz'mo! ()ota )ato=

+ Po:azyaG '*a)"aG

Wed$e I yda)"a2 _*e#tV




-

a#t *e#t ta:"m po*C("em ty7:o pod z17Cdem #top)"a2 l"er#zem' 8o"em )"emoż)a przydaG doF"ad(ze=*' )"( (o #amo #o8"e odpo"adało8y m' (o do

*a:oF(" o8rC8"e zaF dr'1"e* żade) emp"ry(z)y prod':t oe* przy(zy)ooF(" )"eo#"!1a te1o #top)"a *a:" "dea oZ77r)oa yz)a(za *a:o pra"dło podo8)"e *a: ypad:' "de" roz'moe* yo8ra)"a ze #! )ao(z)oF("! )"e do#"C1a da)e1opo*C("a ta: ypad:' "de" e#tety(z)e* ")te7e:t )"e o#"!1a za poFred)"(tempo*CG )"1dy (ałe* e)Ctrz)e* )ao(z)oF(" yo8ra)" *a:! ł!(zy o)a z da)ymprzed#ta"e)"em Wo8e( te1o *ed)a: że #proadz"G pe)e yo8raże)"eprzy)a7eż)e yo8ra)" do po*CG z)a(zy ty7e (o *e e:#po)oaG to "deae#tety(z)a może 8yG )aza)a )"e da*!(ym #"C ye:#po)oaG yo8raże)"emprzy)a7eż)ym yo8ra)" *e* o7)e* 1rze W da7#zym ("!1' 8CdC m"ał#po#o8)oFG po"edz"eG *e#z(ze )"e*ed)o o te1o rodza*' "dea(5Q teraz zaz)a(zamty7:o że o8yda rodza*e "de* zar)o "dee roz'moe *a: " e#tety(z)em'#z! m"eG #e za#ady " to m"a)o"("e *ed)e " dr'1"e roz'm"e2 p"er#ze o8"e:ty)y(5 a dr'1"e #'8"e:ty)y(5 za#ada(5 *e1o 'żyt:'

Z1od)"e z tym moż)a 1e)"a7)oFG zde6")"oaG ta:że *a:o zdo7)oFG torze)"a

"de" e#tety(z)y(5 (o ':az'*e zarazem pod d7a :tre1o ytora(5 1e)"'#z')at'ra podm"ot' a )"e przemyF7a)y (e7 yz)a(za #zt'(e ytarza)"' te1o (op"C:)e pra"dła S:oro 8o"em #!d o p"C:)"e )"e ma 8yG ydaa)y podł'1po*CG 7e(z )a pod#ta"e (e7oe1o proadza)"a yo8ra)" )a#tr* z1od)oF("z ładz! torze)"a po*CG o17e to )"e pra"dło " przep"# mo1! #ł'żyG za#'8"e:ty)! yty(z)! oe* e#tety(z)e* a7e 8ezar'):oe* (e7ooF(" #zt'(e p"C:)e* :tra ma

-- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

roF("G #o8"e 'za#ad)"o)! prete)#*C do te1o że m :ażdem' #"C podo8aG 7e(z *edy)"e to (o *e#t ty7" )at'r! podm"o("e a7e )"e może 8yG pod("!V)*e podżad)e pra"dła 7'8 po*C("a tz) )adzmy#ło' #'8#trat #zy#t:"(5 *e1o ładz#'8#trat :tre1o )" do#"C1a żad)e po*C("e ")te7e:t'a7)e a zatem t AS]od)"e#"e)"' do (ze1o 'z1od)"e)"e #zy#t:"(5 )a#zyrX^ J< ładz poz)a(zy(5#ta)o" o#tate(z)y (e7 za:reF7o)y przez ")te7"1"8"7)y p"er"a#te: )a#ze*)at'ry Ty7:o te) #po#8 *e#t moż7"e to że ' pod#tay #zt':" p"C:)e* :tre*)"e moż)a )arz'("G żad)e* o8"e:ty)e* za#ady 7eży #'8"e:ty)a a m"moto po#ze(5)"e aż)a za#ada a pr"or"

7a1a ++





,> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

te1o rodza*' #!dy )"e 8"or! pod 'a1C )adzmy#łoe1o #'8#trat' da)y(5przedm"ot *a:o z*a"#: a ta:że to że )a odrt a)ty)om"e te da*! #"Croz"!zaG tedy :"edy 8"erze #"C to pod 'a1C &o #"C zaF ty(zy a)ty)om"" 'żyt:oa)"' ładzy #!dze)"a #to#o)"e do po#t'7at' roz'm' " da)e1o t' *e*roz"!za)"a to )"e ma "))e1o #po#o8' *e* om")"C("a *a: ty7:o2 a78o zaprze(zyGże ' pod#tay e#tety(z)e1o #!d' #ma:' 7eży *a:aF za#ada a pr"or" o8e( (ze1o7 #ze7:a *e1o prete)#*a do :o)"e(z)oF(" po#ze(5)e* )a9 z1ody 8yła8y8ezpod#ta)ym p'#tym 'ro*e)"em a #!d #ma:' za#ł'1"ał8y )a 'z)a)"e 1o zatra6)y ty7:o o ty7e że J? zdarza #"C "ż "e7' 7'dz" z1od)"e 1o yda*eQ " za tra6)y'ażało8y #"C 1o tym ypad:' łaF(""e też )"e d7ate1o że przyp'#z(za #"C"ż za t! z1od! :ry*e #"C pe)a za#ada a pr"or" 7e(z d7ate1o że *a: #"C to dz"e*e #ma:' od(z'a)ym przez pod)"e8"e)"e podm"oty ma*! przypad:oo *ed)a:o!8'doC or1a)"(z)! A78o też m'#"ało8y #"C przy*!G że #!d #ma:' *e#t łaF(""e':rytym #!dem roz'moym o do#:o)ałoF(" *a:! od:ry7"Fmy pe)e* rze(zy od)o#ze)"' #"C zaarte* )"e* rż)orod)oF(" do *ed)e1o (e7' " że tym #amym#!d te) ty7:o z pood' mCt)o#(" (e(5'*!(e* tC )a#z! re67e:#*C )azya)y *e#te#tety(z)ym (5oG 1r')("e rze(zy *e#t to #!d te7eo7o1"(z)y W tym ypad:'moż)a 8y 'z)aG roz"!za)"e a)ty)om"" przez "dee tra)#(e)de)ta7)e za)"epotrze8)e " poz8a"o)e z)a(ze)"a a praa #ma:' poł!(zyG z przedm"otam"zmy#ł *a:o (zymF (o *e#t )"e ty7:o z*a"#:"em 7e(z ta:że rze(z! #am! #o8"e

$a: mało *ed)a: przyda*e

+ W ory1")a7e2 _da##V że (o )"e z1adza #"C z :o)te:#tem &zytam "C( zaW")de78a)dem2 _#o da##V

K#"C1a dr'1ac A)a7"ty:a z)"o#łoF(" ,+

#"C zar)o p"er#zy *a: " dr'1" y8"e1 y:aza7"Fmy "e7' m"e*#(a(5e:#pozy(*" #!d #ma:' $eF7" )atom"a#t przyz)a*e #"C )a#ze* ded':(*"przy)a*m)"e* ty7e że przeproadzo)a zo#tała #po#8 łaF("y (5oG )"e e#zy#t:"(5 p'):ta(5 do#tate(z)"e *a#)o to yła)"a*! #"C trzy "dee2 po p"er#ze b

"dea p"er"a#t:a )adzmy#łoe1o o17e 8ez da7#ze1o o:reF7e)"a *a:o#'8#trat' przyrodyQ po dr'1"e b te1o #ame1o )adzmy#łoe1o p"er"a#t:a *a:oza#ady #'8"e:ty)e* (e7ooF(" przyrody d7a )a#ze* ładzy poz)a(ze*Q po trze("e\b te1o #ame1o )adzmy#łoe1o p"er"a#t:a *a:o za#ady (e7 o7)oF(" "za#ady z1od)oF(" ty(5że z o7)oF("! #6erze ety(z)e*

O?- J.

0 "dea7"zm"e (e7ooF(" przyrody

oraz #zt':" *a:o o *edy)e* za#adz"e e#tety(z)e*

ładzy #!dze)"a



Za#adC #ma:' moż)a oprzeG przede #zy#t:"m a78o )a tym że #ma: yda*e#!dy za#ze )a pod#ta"e emp"ry(z)y(5 ra(*" determ")'*!(y(5 a "C( )apod#ta"e ta:"(5 ra(*" :tre da)e #! ty7:o a po#ter"or" przez zmy#ły a78o też'z)aG że yda*e o) #e #!dy )a pod#ta"e ra(*" a pr"or" P"er#ze #ta)o"#:omoż)a 8y )azaG emp"ryzmem :ryty:" #ma:' d"'1"e *e* ra(*o)a7"zmem Podł'1

p"er#ze1o przedm"ot )a#ze1o 'podo8a)"a )"e rż)"ł8y #"C od te1o (oprzy*em)e podł'1 dr'1"e1o *eF7"8y #!d op"erał #"C )a o:reF7o)y(5 po*C("a(5 bod te1o (o do8re W te) #po#8 zaprze(zo)o 8y "#t)"e)"' #ze7:"e1o p"C:)a F"e("e a zam"a#t )"e1o pozo#tała8y )am ty7:o odrC8)a )aza #ł'ż!(a 8yGmoże do o:reF7e)"a pe)e* m"e#za)")y

>c

,

Kryty:a e#tety(z)e* tadzy #!dze)"'

o8' poprzed)"o ym"e)"o)y(5 rodza* 'podo8a)"a Wy:aza7"Fmy *ed)a: że"#t)"e*! ta:że ra(*e 'podo8a)"a a pr"or" te zaF mo1! #pł"#t)"eG z za#ad!ra(*o)a7"zm' (5oG )"e da*! #"C '*!G o:reF7o)e po*C("a

Natom"a#t ra(*o)a7"zm za#ady #ma:' to ra(*o)a7"zm a78o rea7"zm' (e7ooF("a78o *e* "dea7"zm' Wo8e( J te1o *ed)a: że #!d #ma:' )"e *e#t #!dempoz)a(zym a p"C:)o )"e *e#t łaF("oF("! przedm"ot' rozaża)e1o d7a #"e8"e)"e moż)a ra(*o)a7"zm' za#ady #ma:' )"1dy oprzeG )a założe)"' że (e7ooFGzo#ta*e tym #!dz"e pomyF7a)a *a:o o8"e:ty)a tz) że #!d doty(zyteorety(z)"e a zatem też 7o1"(z)"e (5oG ty7:o #po#8 mCt)y do#:o)ałoF("przedm"ot' 7e(z ty7:o )a tym że e#tety(z)"e doty(zy o) y#tCp'*!(e* podm"o("e z1od)oF(" przed#ta"e)"a te1o przedm"ot' yo8ra)" z "#tot)ym"za#adam" ładzy #!dze)"a o17e Z)a(zy to że )aet z1od)"e z za#ad!ra(*o)a7"zm' #!d #ma:' oraz rż)"(a m"Cdzy *e1o rea7"zmem " "dea7"zmem może8yG oparta ty7:o )a tym że o! #'8"e:ty)! (e7ooFG 'aża #"C a78o *a:

p"er#zym przypad:' za rze(zy"#ty zam"erzo)y (e7 przyrody 7'8 #zt':"po7e1a*!(y )a z1od)oF(" z )a#z! ładz! #!dze)"a a78o *a: dr'1"m przypad:'+ty7:o za )"e opart! )a (e7' przypad:oo " #am! przez #"C y#tCp'*!(! (e7o!z1od)oFG z potrze8am" ładzy #!dze)"a od)"e#"e)"' do przyrody " do *e* podł'1#z(ze17)y(5 pra ytorzo)y(5 6orm

Za rea7"zmem e#tety(z)e* (e7ooF(" przyrody przema"a*! 8ardzo ymo)"ep"C:)e ':#ztałtoa)"a :r7e#t"e przyrody or1a)"(z)e*Q (5("ało8y #"C 8o"emprzy*!G "ż pod#ta! torze)"a p"C:)a 8yła

+ W I yda)"' )"e ma #ł _"m ze"te) 3a77eV dr'1"m przypad:'





ze #o8! pod :!tem .> #top)" przy (zym :ażdym "(5 p'):("e przył!(za*! #"C do)"(5 "))e ta: #amo )a(5y7o)e dop:" (ałoFG )"e przem"e)" #"C 7d ta: "ż przez(ały te) (za# oda *a:a z)a*d'*e #"C m"Cdzy "1"eł:am" 7od' )"e #ta*e #"C#top)"oo 1C#t#za 7e(z *e#t z'peł)"e ta: #amo pły))a *a: 8yła8y przy z)a(z)"eyż#ze* ("epło("e m"mo że *e#t ta: #amo z"m)a *a: 7d Wydz"e7a*!(! #"C

mater"! :tra (5"7"

?> prze*F("a #ta) #tały )a17e '(5odz" *e#t z)a(z)a "7oFG #'8#ta)(*" ("ep7)e*:tre* '8yte: #:oro potrze8)a 8yła *edy)"e do 'trzyma)"a #ta)' pły))e1o8y)a*m)"e* )"e (zy)" te1o (o teraz *e#t 7odem a)" tro(5C z"m)"e*#zym )"ż 8yłaprzed (5"7! pły))a tym 7odz"e oda

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" ] ,?

L"(z)e #o7e oraz :am"e)"e po#"ada*!(e :#ztałt :ry#ta7"(z)y po#ta*! r)"eż zpe)e1o 1at'):' 17e8y rozp'#z(zo)e* )"e "adomo za pomo(! (ze1o odz"eR)"eż #:or'p:oe :o)6"1'ra(*e "e7' m")erał #zeF("e))e1o 1a7e)"t'(zero)o:r'#z' c "td torz! #"C ed7e #ze7:"e1o pradopodo8"e9#ta odz"e oraz przez F(")a)"e #"C (z!#te(ze: #poodoa)e tym że *a:aF przy(zy)azm'#za *e do op'#z(za)"a te1o Frodo"#:a " ze#po7e)"a #"C ze #o8! o:reF7o)eze)Ctrz)e :#ztałty

A7e #ze7:"e mater"e :tre 8yły pły))e *edy)"e #:'te: 1or!(a " )a8rały#tałoF(" przez oz"C8"e)"e y:az'*! po przełama)"' ta:że o:reF7o)! e)Ctrz)!te:#t'rC z (ze1o moż)a )o#"G że 1dy8y )"e prze#z:odz"ł tem' "(5 ła#)y("Cżar 7'8 dz"ała)"e po"etrza o:azały8y ta:że )a ze)!trz #! #pe(y6"(z)"e "młaF("! po#taG 08#eroa)o to )a )"e:try(5 meta7a(5 :tre po #top"e)"'ze)Ctrz)"e #tard)"ały a7e e)!trz 8yły *e#z(ze pły))eQ ypompoya)om"a)o"("e e)Ctrz)! pły))! *e#z(ze (zCFG " poza7a)o )a#tCp)"e )a #po:o*)eF(")a)"e #"C pozo#tałe* *e#z(ze e)!trz re#zty W"e7e #poFrd oy(5m")era7)y(5 ?+ :ry#ta7"za(*" *a: dr'zy :a7(yt' 5ematyt ara1o)"t torz! (zC#to8ardzo p"C:)e :#ztałty przypom")a*!(e )a*ymyF7)"e*#ze tory #zt':" a a'reo7a *a#:")" A)t"paro# po#tała *edy)"e dz"C:" odz"e prze("e:a*!(e* przezar#ty 1"p#'

Pły)y "#t)"ały edł'1 #ze7:"(5 oz)a: o17e przed ("ałam" #tałym" a zar)oroF7")y *a: ("ała z"erzC(e torz! #"C z pły))e* #'8#ta)(*" po:armoe*)a8"era*!(e* #po:o*' 6ormy &o prada torzy #"C o)a

+ P"rar1yt

,.






W #zt'(e p"C:)e* za#ada "dea7"zm' (e7ooF(" y#tCp'*e *e#z(ze yra)"e* Zprzyrod! p"C:)! ma d)a 8o"em to #p7)e że )"e moż)a t' przy*!Ge#tety(z)e1o rea7"zm' (e7ooF(" za poFred)"(tem (z'G zam"a#t 8yG #zt':!p"C:)! 8yła8y tedy *edy)"e przy*em)! Natom"a#t to że 'podo8a)"e yoła)eprzez "dee e#tety(z)e )"e m'#" za7eżeG od o#"!1)"C("a o:reF7o)y(5 (e7 przez

#zt':C *a:o me(5a)"(z)"e (e7o! że zatem )aet ra(*o)a7"zm"e za#ady 7eży 'pod#tay "dea7)oFG (e7 a )"e "(5 rea7)oFG #zy#t:o to #ta*e

,-


#"C *a#)e *'ż dz"C:" tem' że #zt':a p"C:)a *a:o ta: m'#" 8yG 'aża)a )"e zaytr ")te7e:t' " )a':" 7e( 1e)"a7)oF(" " tym #amym otrzym'*e #e pra"dło>" $J "de" e#tety(z)y(5 rż)"!(y(5 #"C #po#8 "#tot)y >* roz'moy(5 "de"o:reF7o)y(5 (e7

Podo8)"e *a: "dea7)oFG przedm"ot zmy#ł *a:> z*a"#: *e#t *edy)ym#po#o8em za :tre1o pomo(! moż)a ytł'ma(zyG to że "(5 6ormy da*! #"C apr"or" o:reF7"G ta: też "dea7"zm (e7ooF(" *e#t ydaa)"' #!d o p"C:)"eprzyrody " #zt':" *edy)ym założe)"em dz"C:" :trem' :ryty:a może ytł'ma(zyG

moż7"oFG #!d' #ma:' doma1a*!(e1o #"C a pr"or" aż)oF(" d7a :ażde1o )"eop"era*!( #za:że przed#ta"o)e* przedm"o("e (e7ooF(" )a po*C("a(5

O?, 0 p"C:)"e *a:o #ym8o7' mora7)oF("+

Wy:aza)"e rea7)oF(" )a#zy(5 po*CG yma1a za#ze da)y(5 )ao(z)y(5 $eF7" #!to po*C("a emp"ry(z)e da)e )ao(z)e )azya*! #"C przy:ładam" $eF7" #! to (zy#tepo*C("a ")te7e:t'a7)e da)e )ao(z)e )o#z! )azC #(5emat $eF7" #"C zaFyma1a y:aza)"a o8"e:ty)e* rea7)oF(" )aet po*CG roz'moy(5 tz) "de* ato (e=

+ W ory1")a7e2 _S"tt7"(5:e"tV A)a7o1"a etymo7o1"(z)a przema"ała8y zatł'ma(ze)"em te1o yraz' przez _o8y(za*)oFGV W#za: _S"tt7"(5:e"tV yodz"#"C od _S"tteV a _S"tteV z)a(zy ty7e (o_o8y(za*V _S"tt7"(5:e"tV *ed)a: )"epo#"ada te1o #ame1o z)a(ze)"a (o _o8y(za*)oFGV _S"tt]"(5=:e"tV 8o"emoz)a(za z1od)oFG ")te)(y* z )ormam" ety(z)ym" roz'm"a)ym" *a:o a8#o7't)"eo8o"!z'*!(e )atom"a#t _o8y(za*)oFGV oz)a(za z1od)oFG ze)Ctrz)e1oza(5oa)"a #"C z pa)'*!(ym" da)e* epo(e " da)ym Frodo"#:' zy(za*am"D7ate1o też tł'ma(ze _S"tt7"(5=:e"tV przez _mora7)oFGV

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" ,,





c To (o poz)a)"' *e#t ")t'"ty)e )a7eży prze("#ta"G tem' (ody#:'r#y)e a )"e tem' (o #ym8o7"(z)e P"er#ze zaF *e#t a78o #(5ematy(z)edo(5odz" do #:'t:' przez demo)#troa)"e a78o #ym8o7"(z)e *a:oprzed#ta"a)e podł'1 #ame* ty7:o a)a7o1""

+ W ory1")a7e2 _z"#(5e) der Re1e7V m"Cdzy pra"dłem Po)"eaż 'ży("e7"(z8y po*edy)(ze* )"e *e#t t' łaF("e (zytam z1od)"e z Erd=ma))em "W")de78a)dem2 _z"#(5e) de) Re1e7)V

"


<>+

$a)"ej )"e t' *ed)a: m"e*#(e )a zatrzymya)"e #"C )ad *ym Na#z *Czy: pełe) *e#t te1o rodza*' poFred)"(5 przed#ta"e9 ')ao(z)"a*!(y(5 oparty(5 )a a)a7o1""t6#:'te: (ze1o yraz )"e za"era łaF("e1o #(5emat' d7a po*C("a 7e(z *edy)"e#ym8o7 d7a re67e:#*" I ta: )p #łoa _pod#taaV podpora 6')dame)t 7 _za=7eżeGV za (zymF 7eżeG _ypłyaGV z (ze1oF zam"a#t y)":aGV <

_#'8#ta)(*aV (zy7" *a: yraża #"C Lo(:e2 )o#"("e7 a:(yde)# oraz )"ez7"(zo)e"))e #łoa )"e #! 5"potypozam" #(5ematy(z)ym" 7e(z #ym8o7"(z)ym" " yraża*!po*C("a )"e za poFred)"(tem 8ezpoFred)"e* )ao(z)oF(" 7e(z ty7:o )a pod#ta"ea)a7o1"" do )"e* tz) przez prze)"e#"e)"e re67e:#*" o pe)ym przedm"o("e

+ W ory1")a7e2 _%r')d St""tze ;a#"#V Ka)t #:az'*e t' )a do

*a:"e z)a(ze)"e yraz' _%r')dV Z)a(zy o) m"a)o"("e zar)o ty7e

(o _podV #e)#"e 7o1"(z)ym (zy przy(zy)oym *a: " ty7e (o _6')da=

me)tV "tp #e)#"e (zło)' re7a(*" 6"zy(z)e* prze#trze))e* P"er#ze z)a(ze)"e "!że #"C też z dr'1"m #:oro _%r')dV #e)#"e 7o1"(z)ym (zy

przy(zy)oym przed#ta"a #"C o8razoo *a:o (oF )a (zym _op"era #"(V

_)a#tCp#toV (zy _#:'te:V W *Czy:' po7#:"m *ed)a: yraz _podV

po#"ada "))e do*a:"e z)a(ze)"e a m"a)o"("e 7o1"(z)e z17 przy(zy

)oe a78o pro(ed'ra7)o=#!doe )atom"a#t )"e oz)a(za _6')dame)t'V

#e)#"e (zło)' re7a(*" 6"zy(z)e* prze#trze))e* D7ate1o prze:ładz"epo#ł'1'*C #"C zam"a#t yrazem _podV yrazem _pod#taaV _Pod=



#taaV 8o"em oz)a(za podo8)"e *a: )"em"e(:" yraz _%r')dV za

r)o (zło) re7a(*" 6"zy(z)e* prze#trze))e* *a: też (zło) re7a(*" 7o1"(z)e*

(zy przy(zy)oe* przy (zym a)a7o1"(z)"e *a: *Czy:' )"em"e(:"m

o8yda te z)a(ze)"a "!ż! #"C ze #o8!

W ory1")a7e2 _a85a)1e) ò) o8e) 1e5a7te) erde)V (o z)a(zy

do#ło)"e2 _za7eżeG 8yG z 1ry trzyma)ymV R)"eż " t' m'#"ałem

ze z17Cd' )a odm"e))oFG #:o*arze9 z)a(ze)"oy(5 *Czy:' )"em"e(

:"m " po7#:"m :orzy#taG tł'ma(ze)"' z pe)e* #o8ody

< W ory1")a7e2 _6o71e)V (o do#ło)"e z)a(zy _)a#t(poaGV _y=

)":aGV _8yG po#ł'#z)ymV Po)"eaż te:F("e "dz"e o re7a(*C 7o1"(z)!

tł'ma(zC _6o71e)V przez _y)":aGV

<>


)ao(z)oF(" )a z'peł)"e "))e po*C("e :trem' 8yG może żad)a da)a )ao(z)a)"1dy )"e może 8ezpoFred)"o odpo"adaG $eF7" moż)a #am ty7:o #po#8przed#ta"a)"a )azaG *'ż poz)a)"em (o (5y8a o7)o *eF7" #ta)o" o) za#adC)"e teorety(z)e1o o:reF7e)"a (zym przedm"ot *e#t #am #o8"e 7e(z o:reF7e)"apra:ty(y )e1o (zym *e1o "dea ma #"C #taG d7a )a# " d7a (e7oe1o *e* 'żyt:' to#ze7:"e )a#ze poz)a)"e ;o1a *e#t *e=dy)"e #ym8o7"(z)eQ toteż te) :to tra:t'e *e

*a:o #(5ematy(z)e )a r)" z ta:"m" łaF("oF("am" *a: ")te7e:t o7a "td':az'*!(ym" #! o8"e:ty)! rea7)oFG *edy)"e *e#te#ta(5 te1o F"ata popada

a)tropo=?- mor6"zm ta: *a: odrz'(a*!( #zy#t:o (o ")t'"ty)e popada de"zm przez :try )"e poz)a*e #"C o17e )"( a "C( ta:że )"( pod z17Cdempra:ty(z)ym 0tż po"adam2 p"C:)o *e#t #ym8o7em te1o (o ety(z)"e do8re "ty7:o z te1o też z17Cd' ze z17Cd' )a #to#')e: :try d7a :ażde1o (zło"e:a

*e#t (zymF )at'ra7)ym " :try :ażdy "mp't'*e "))ym *a:o o8o"!z:oy podo8a#"C o)o ro#z(z!( #o8"e prete)#*e do te1o 8y apro8oał *e :ażdy "))y2 'my#ł zaFF"adomy *e#t przy tym zarazem pe)e1o '#z7a(5et)"e)"a " z)"e#"e)"a #"Cpo)ad #am! ty7:o zdo7)oFG doz)aa)"a roz:o#zy za poFred)"(tem raże9zmy#łoy(5 " o(e)"a artoFG "))y(5 'my#ł ta:że )a pod#ta"e podo8)e*ma:#ymy "(5 ładzy #!dze)"a $e#t to oa #6era ")te7"1"8"7)a :' :tre* *a: to

po:azał poprzed)" para1ra6+ #po17!da #ma: z (zym zre#zt! 5armo)"z'*! )a#zeyż#ze ładze poz)a(ze a 8ez (ze1o po#ta=



+ W")de78a)d za'aża że "C:#zym #top)"' (zy)" to Ua1a I do O ?

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" <><

y m"Cdzy "(5 )at'r! ze#ta"e)"' z prete)#*am" Qa:"e roF(" #o8"e #ma: #ame#prze(z)oF(" W za:re#"e te* zdo7)oF(" ładza #!dze)"a )"e (z'*e #"C *a: to *e#tpoza tym ydaa)"' o (zymF #!d' emp"ry(z)e1o pod7e1ł! 5etero)om"" praemp"ry(z)y(5Q #to#'):' *o przedm"ot ta: (zy#te1o 'podo8a)"a )ada*e o)apraa #ama #o8"e ta: *a: roz'm (zy)" to #to#'):' do ładzy poż!da)"aZar)o z 'a1" )a tC e)Ctrz)! t:"!(! podm"o("e moż7"oFG *a: " z 'a1")a ze)Ctrz)! moż7"oFG 5armo)"z'*!(e* z tym przyrody (z'*e #"C o)a od)"e#"o)!do (ze1oF #amym podm"o("e " poza )"m (o )"e *e#t przyrod! a)" też o7= ?,)oF("! a *ed)a: z"!za)e *e#t z tym (o #ta)o" pod#taC o7)oF(" am"a)o"("e ze #6er! )adzmy#ło! :tre* ładza teorety(z)a zo#ta*e *a:"F

#p7)y " )"ez)a)y #po#8 poł!(zo)a *ed)oFG z ładz! pra:ty(z)!Prz`to(zymy t' )"e:tre mome)ty te* a)a7o1"" )"e pom"*a*!( *ed)a: zarazemza(5odz!(y(5 m"Cdzy )"m" rż)"(

+ P"C:)o podo8a #"C 8ezpoFred)"o a7e ty7:o re67e:#y*)e* )ao(z)oF(" a )"e *a: mora7)oFG po*C("' Podo8a #"C o)o 8ez")tere#o)"e to (o mora7)"edo8re *e#t pradz"e :o)"e(z)"e poł!(zo)e z pe)ym ")tere#em a7e )"e z ta:"m:try poprzedza #!d o 'podo8a)"' 7e(z z ta:"m :try zo#ta*e dop"ero przez #!dte) yoła)y < Wo7)oFG yo8ra)" a "C( zmy#łooF(" )a#ze* ładzy 2zo#ta*e ydaa)"' #!d'

+ Tł'ma(zC F("F7e edł'1 ory1")ał' :try 8rzm"2 _a7#o der S"))7"(5=:e"t ')#ere#Herm1e)#V Hor7a)der #ł'#z)"e *ed)a: zapyt'*e (zy )"e po")"e) ra(ze*8rzm"eG2 _a7#o de# Herm1e)# ')#erer S"))7"(5:e"tV a "C( ładzy )a#ze*zmy#łooF("

<>J


o tym (o p"C:)e przed#ta"o)a *a:o z1od)a z praq "dłooF("! ")te7e:t' #!dz"e mora7)ym o7)oFG o7" zo#ta*e pomyF7a)a *a:o *e* z1od)oFG z #am! #o8!podł'1 po#ze(5)y(5 pra roz'moy(5 J S' 8"e:ty)a za#ada ydaa)"a#!d' o p"C:)"e zo#ta*e przed#ta"o)a *a:o po#ze(5)"e aż)a tz) *a:o aż)ad7a :ażde1o a7e )"e *a:o poz)aa7)a przez po*C("e o17)e o8"e:ty)a za#adamora7)oF(" zo#ta*e 'z)a)a ta:że za po#ze(5)"e aż)! t* d7a #zy#t:"(5podm"ot a zarazem ta:że d7a #zy#t:"(5 (zy))oF(" #ame1o podm"ot' a przy

tym *e#z(ze za poz)aa7)! .> przez po*C("e o17)e D7ate1o też #!d mora7)y)"e ty7:o zdo7)y *e#t do :"eroa)"a #"C o:reF7o)ym" za#adam" :o)#tyt'ty)ym"



7e(z moż7"y *e#t ty7:o przez opar("e ma:#ym )a ty(5 łaF)"e za#ada(5 " "(5o17)oF("

Ta:że po#po7"ty ")te7e:t zy:ł 'z17Cd)"aG za(5odz!(! t' a)a7o1"C " (zC#to)ada*emy p"C:)ym przedm"otom przyrody 7'8 #zt':" )azy :tre ' pod#tay

zda*! #"C za:ładaG #!d mora7)y Np 8'dy):" 7'8 drzea )azyamyma*e#taty(z)ym" " #pa)"ałym" a78o )"y Fm"e*!(ym" #"C " rado#)ym"Q )aet8ary )azya)e #! )"e"))ym" #:rom)ym" t:7"ym" 1dyż z8'dza*! '(z'("a:tre za"era*! (oF a)a7o1"(z)e1o do F"adomoF(" #ta)' 'my#ł' yoła)e1oprzez #!dy mora7)e Sma: 'moż7""a )"e*a:o prze*F("e 8ez z8yt 1ałto)e1o#:o:' od poa8' zmy#łoe1o do #tałe1o za")tere#oa)"a mora7)e1o5a8"t'e77e) mora7"#(5e) I)=tere##e przed#ta"a*!( yo8ra)"C *a:o ta:! :trata:że #e* o7)oF(" da*e #"C determ")oaG #po#8 (e7oy d7a ")te7e:t' oraz'(z!( )aet przedm"ota(5 zmy#ł z)a*doaG #o8od)e 'podo8a)"e ta:że8ez poa8' zmy#łoe1o

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoF(" <>?

O .> .6

Dodate: 0 metodo7o1"" #ma:'

podz"ał Kryty:" )a )a':C o e7eme)ta(5 " metodo7o1"! :tra poprzedza )a':C)"e da*e #"C za#to#oaG do :ryty:" #ma:' 1dyż )a':a o p"C:)"e a)" )"e "#t)"e*ea)" )"e może "#t)"eG " #!d #ma:' )"e da*e #"C o:reF7"G )a po#ta"e za#ad &o #"C

ty(zy 8o"em e7eme)t' )a':oe1o :ażde* #zt'(e :try ')ao(z)"a*!(ymprzed#ta"a)"' *e* przedm"ot' d!ży do prady to*e#t o) pradz"e )"ez8Cd)ymar'):"em (o)d"t"o #")e _a )o) #zt':" p"C:)e* a7e )"e )"! #am! Szt':a p"C:)amoże po#"adaG "C( ty7:o pe)! ma)"erC mod'# a )"e metodC )a'(za)"amet5od'# M"#trz m'#" )ao(z)"e po:azaG (o " *a: '(ze9 ma y:o)aGQ a o17)epra"dła pod :tre o#tate(z)"e pod("!1a #o*e po#tCpoa)"e mo1! #ł'żyGra(ze* do te1o 8y przy #po#o8)oF(" przypom)"eG m' 1ł)e mome)ty te1opo#tCpoa)"a )"ż do te1o 8y m' *e przep"#yaG Przy tym #zy#t:"m )a7eży

*ed)a: 'z17Cd)"G *e#z(ze pe"e) "deał *a:" #zt':a m'#" m"eG przed o(zyma(5oG #e* pra:ty(e )"1dy 1o (ałe* peł)" )"e o#"!1a Ty7:o przez po8'dze)"e

yo8ra)"= '(z)"a do do#to#oya)"a #"C do da)e1o po*C("a przez zra(a)"e'a1" )a )"edo#ta=te(z)oFG yraz' do ypo"edze)"a "de" :tre* )"e .do#"C1a #amo po*C("e 1dyż *e#t o)a "de! e#tety(z)! oraz przez #'ro! :ryty:Cmoż)a zapo8"e( tem' 8y przy:łady *a:"e p"zed:łada #"C '(z)"o" )"e 8yłyprzeze9 od raz' tra:toa)e *a:o prototypy " zory do )aF7adoa)"a )"epod7e1a*!(e żad)e* yż#ze* *e#z(ze )orm"e oraz ła#)e* o(e)"eQ 8y )"e zdła"Gprzez to 1e)"a7)oF(" a raz z )"! ta:że o7)oF(" #ame* yo8ra)" *e*pra"dłooF(" 8ez :tre* )"e *e#t




<>. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

moż7"a #zt':a p"C:)a a)" )aet tra6)y yda*!( o )"e* #!d ła#)y #ma:

Propede'ty:a #ze7:"e* #zt':" p"C:)e* o "7e "d2

> o#"!1)"C("e )a*yż#ze1o #top)"a *e* do#:o)ałoF("

zda*e #"C po7e1aG )"e )a przep"#a(5 7e(z )a :#ztałto

a)"' ładz 'my#ł' za pomo(! ty(5 #tCp)y(5 "a=

domoF(" :tre )azya)e #! 5'ma)"ora+ przyp'#z(za7)"e

d7ate1o że _(zło"e(ze9#toV oz)a(za z *ed)e* #tro)y

po#ze(5)e '(z'("e #pł'(ze#t)"(ta a z dr'1"eQ

zdo7)oFG 1łC8o:"e1o " po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C=

o8yd"e zaF łaF("oF(" razem z"Cte da*! łaF("e

7'dz:oF(" po(z'("e #połe(z)e (zym rż)" #"C o)a od

z"erzC(e* o1ra)"(zo)oF(" Zar)o epo:a *a: " 7'dy

:try(5 żyy pCd do :"eroa)e* praam" #po

łe(z)oF(" dz"C:" :tre* 7'd #ta*e #"C trał! #p7)ot!

a7(zył z d'żym" prze#z:odam" "!ż!(ym" #"C z tr'd

)ym zada)"em poł!(ze)"a o7)oF(" a zatem też

r)oF(" z przym'#em op"era*!(ym #"C 8ardz"e* )a

.< #za('):' " podda)"' #"C z o8o"!z:' )"ż )a 7C:' b ta:a epo:a " ta:" 7'dm'#"ał )aprzd y)a7eG #zt':C za*em)e1o :om')":oa)"a #"C "de* )a*8ardz"e*yro8"o)e* (zCF(" #połe(ze9#ta z "deam" prym"ty=)"e*#ze* < *e1o (zCF("m'#"ał do#to#oaG #zer#zy za:re#

+ "C:#z! #'8te7)oFG p"er#zy(5 do )at'ra7)e* pro#toty + 3"7o7o1"a :7a#y(z)a z)a*omoFG 7"terat'ry 1re(:"e* " rzym#:"e* 5"#tor"a#tarożyt)a "td (zy7" )a':" _5'ma)"#ty(z)eV o "7e doty(z! #tarożyt)e* :'7t'ry1re(:"e* " rzym#:"e*

c _%e#e77"1:e"tV b ed7e I yda)"a W II " III yda)"' 6"1'r'*e

t' (5y8a omył:oo _%7'(:#e7"1:e"tV #z(zCF7"oFG 0p"eram #"C "C(

t' )a I yda)"'

c W ory1")a7e2 _m"t dem ro5ere)V z prym"ty)"e*#z! (o yma1a



'z'peł)"e9 Wyraz _"deam"V #ta"am :orzy#ta*!( z przyp"#:' Hor7a)=

dera zam"e#z(zo)e1o *e1o yda)"' Kryty:" ładzy #!dze)"a

c

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#to:" <>

" y" dr'1"(5 a8y te) #po#8 z)a7eG Frode: m"Cdzy yż#z! :'7t'r! apoprze#ta*!(! )a ma=*y*) )at'r! Frode: :try #ta)o" tra6)e )"e da*!(e #"C#6orm'łoaG podł'1 o17)y(5 pra"deł :ryter"'m ta:że d7a #ma:' *a:opo#ze(5)e1o zmy#ł' 7'dz:"e1o Mało *e#t pradopodo8)e 8y *a:aF p)"e*#zaepo:a '(zy)"ła zory te z8Cd)ym"Q 8Cdz"e o)a 8o"em (oraz m)"e* 87"#:a )at'rze" :o9(' poz8a"o)a trały(5 pozo#ta"o)y(5 przez )"! przy:ład )"e 8yła8yy6 #ta)"e 'torzyG #o8"e po*C("a o #z(zCF7"ym ze#po7e)"' *ed)ym " tym #amym7'dz"e przym'#' pra)e1o )a*yż#ze* :'7t'ry z #"ł! " #ł'#z)oF("! #o8od)e*

)at'ry od(z'a*!(e* #! ła#)! artoFG Sma: *ed)a: *e#t 1r')("e rze(zy ładz! ydaa)"a #!d o 'zmy#ła"a)"'"de* ety(z)y(5 za poFred)"(tem przeproadzo)e* przez re67e:#*C a)a7o1""m"Cdzy *ed)ym " dr'1"m + z (ze1o też *a: " z ma*!(e* #"C )a tym oprzeG"C:#ze* podat)oF(" )a '(z'("e yoła)e przez te "dee :tre d7ate1o też)azya #"C '(z'("em mora7)ym ypłya oa roz:o#z :tre* #ma: przyp"#'*epo#ze(5)! aż)oFG d7a 7'dz:oF(" o17e a )"e *edy)"e d7a ")dy"d'a7)e1o'(z'("a .J :ażde1o po#z(ze17)e1o (zło"e:aQ z"!z:' z tym #ta*e #"C

*a#)e że pradz"! propede'ty:! (e7' ':o)#tyt'oa)"a #ma:' *e#troz")"C("e "de* ety(z)y(5 " :'7t'ra '(z'("a mora7)e1o A78o"em ty7:o dz"C:"doproadze)"' do 5armo)"" m"Cdzy zmy#łooF("! a tym '(z'("em pradz"y#ma: może przy8raG o:reF7o)! )"ezm"e))! 6ormC

+ W I yda)"' )"e ma #ł '*Cty(5 )a"a# + W I yd zam"a#t2 a78o"emty7:o dz"C:" doproadze)"'V b _przez doproadze)"ec

+c

&zCFG dr'1a

KRYTYKA TELE0L0%I&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

O.7 .

0 o8"e:ty)e* (e7ooF(" przyrody



Podł'1 za#ad tra)#(e)de)ta7)y(5 "#t)"e*e aż:" pod do przy*C("a#'8"e:ty)e* (e7ooF(" przyrody *e* #z(ze1łoy(5 praa(5 (e7ooF("do#to#oa)e* do '(5y(e)"a *e* przez 7'dz:! ładzC #!dze)"a " do moż7"oF("po"!za)"a po#z(ze17)y(5 doF"ad(ze9 #y#tem W ta:"m ypad:' moż)ao(ze:"aG że Frd 7"(z)y(5 tor przyrody moż7"e 8Cd! ta:że ta:"e :tre

*a:8y 'myF7)"e 'torzo)e d7a )a#ze* ładzy #!dze)"a za"era*! ta:"e#pe(y6"(z)e do#to#oa)e do )"e* 6ormy i :tre dz"C:" #e* rż)orod)oF(" "

*ed)oF(" #ł'ż! )"e*a:o do te1o 8y zma()"aG " 8a"G #"ły 'my#ł' (5odz!(e 1rC przy 'żyt:' te* ładzy " :trym d7ate1o też )ada*e #"C m"a)o 6orm p"C:)y(5

017)a "dea )at'ry *a:o o1ł' przedm"ot zmy#łoy(5 )"e da*e )am *ed)a:pod#tay do przy*C("a że przedm"oty przyrody #ł'ż! #o8"e za*em)"e za Frod:" do (e7 " że #ama "(5 moż7"oFG *e#t do#tate(z)"c zroz'm"ała ty7:o dz"C:"te1o rodza*' przy(zy)ooF(" We #pom)"a)ym 8o"em poprzed)"o ypad:'y= .- o8raże)"e przedm"ot' po)"eaż zaarte *e#t )a# t

+ W ory1")a7e2 _e")e #o7(5e #pez"6"#(5e "5r a)1eme##e)e 3orm e)t5a7=te)Vza"era*! ta:! #pe(y6"(z)! do#to#oa)! do )"e* 6ormC Po)"eaż *ed)a::o)te:#t yma1a 7"(z8y m)o1"e* (zytam z1od)"e z Erdma))em2 _#o7(5e#pez"6"#(5e "5r a)1eme##e)e 3orme) e)t5a7te)V

<+ Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#amy(5 mo1ło 8yG z'peł)"e do8rze pomyF7a)e ta:że Q a pr"or" *a:o zdo7)e ")ada*!(e #"C do e)Ctrz)"e (e7o=e1o ze#tra*a)"a )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5W *]ay *]ed)a: #po#8 (e7e :tre )"e #! )a#zym" (e7am" " :tre )"e przy#ł'1'*!ta:że przyrodz"e )"e 'ażamy *eQ prze("eż za ")te7"1e)t)e *e#te#to m"mo tomo1! + po"))y #ta)o"G #z(ze17)y rodza* przy(zy)ooF(" a przy)a*m)"e*pe)! z'peł)"e #o"#t! *e* pra"dło=oFG b te1o z pe)ym (5oG8y'za#ad)"e)"em )*e możemy (a7e a pr"or" z 1ry założyG %o "C(e* )aetdoF"ad(ze)"e )"e może )am do"eFG "(5 rze(zy"#toF(" M'#"ała8y *e (5y8apoprzedz"G #pe:'7a(*a roz'moa ta zaF ty7:o )arz'(a po*C("e (e7' )at'rzeprzedm"ot a7e )"e (zerp"e 1o z przedm"ot " "(5 emp"ry(z)e1o poz)a)"aQpo#ł'1'*e #"C "C( )"m 8ardz"e* po to 8y '(zy)"G przyrodC zroz'm"ał! :"er'*!( #"Ca)a7o1"! do pe)e* #'8"e:ty)e* pod#tay "!za)"a yo8raże9 )a# #amy(5

)"ż po to 8y *! poz)aG op"era*!( #"C )a o8"e:ty)y(5 pod#taa(5

Poza tym *e#t o8"e:ty)a (e7ooFG *a:o za#ada moż7"oF(" przedm"otprzyrody ta: da7e:a od te1o 8y #po#8 :o)"e(z)y "!zaG #"C z po*C("emprzyrody że o:az'*e #"C ra(ze* tym )a (o 1ł)"e pooł'*emy

l #"C 8y )a te* pod#ta"e 'dood)"G przypad:ooFG *e* #ame" oraz *e* 6ormyK"edy #"C 8o"em #:az'*e )p )a

., 8'doC *a:"e1oF pta:a ydr!że)"e *e1o :oF(" położe)"e *e1o #:rzydeł r'(5' " o1o)a przy #teroa)"a "td to po"ada #"C że )a pod#ta"e #ame1o ty7:o

)ei'# e*6e(t'#c *e#t to #zy#t:o przyrodz"e )a*=



+ Z"!ze: przy(zy)oy roz'm"e)"' (zy#to me(5a)"#ty(z)ym (zy7" zy:7'(ze)"em #ze7:"e* ")terpreta(*" te7eo7o1"(z)e* W O .? o:reF7a 1o Ka)t *a:o_po"!za)"e przy(zy) #pra(zy(5c

Kryty:a te7eo7o1t"z)e* ładzy #!dze)"a

<+<

yż#zym #top)"' przypad:oe o "7e )"e em"e #"C *e#z(ze do pomo(y#z(ze17)e1o rodza*' przy(zy)o=0F(" a m"a)o"("e przy(zy)ooF(" podł'1(e7 )ei'# 6")a7"#Q z)a(zy to że przyroda rozażo)a *a:o 7" ty7:o me(5a)"zm

mo1ła 8yła ':#ztałtoaG #"C ")a(ze* )a ty#"!( "))y(5 #po#o8 )"e )atra6"a*!()"1dz"e )a *ed)oFG podł'1 ta:"e* łaF)"e za#ady " że z)a7eG a pr"or" )a*m)"e*#z!(5oG8y pod#taC do te1o moż)a zatem #podz"eaG #"C *edy)"e poza po*C("emprzyrody a )"e )"m

N"em)"e* *ed)a: (zy)" #"C #ł'#z)"e że za7"(za #"C przy)a*m)"e* *a:o (oFpro87ematy(z)e1o do 8ada)"a przyrody ydaa)"e o )"e* #!d te7eo7o1"(z)y(5Qa7e ty7:o po to 8y )a pod#ta"e a)a7o1"" z przy(zy)ooF("! podł'1 (e7pod("!1)!G *! pod za#ady o8#era(*" " 8ada9 )"e prete)d'*!( do te1o 8y *! )ate* pod#ta"e y*aF)"G Wydaa)"e #!d te7eo7o1"(z)y(5 )a7eży "C( do

re67e:#y*)e* a )"e determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a Po*C("e z"!z: " 6ormprzyrody podł'1 (e7 *e#t prze("eż przy)a*m)"e* dodat:o! za#ad! pod("!1a)"a *e* z*a"#: pod pra"dła tam 1dz"e #ame ty7:o me(5a)"(z)e praaprzy(zy)ooF(" )"e y#tar(za*! 0 pod#ta"e te7eo7o1"(z)e* m"my 8o"emtedy :"edy pe)em' po*C("' przedm"ot' b *a: 1dy8y zaarte o)o 8yło przyrodz"e a )"e )a# b przyp"#'*emy przy(zy)ooFG od)"e#"e)"' doprzedm"ot' a78o ra(ze* przed#ta"amy #o8"e moż7"oFG przedm"ot' podł'1a)a7o1"" do te1o rodza*' przy(zy)ooF(" *a:! > )apoty:amy #o8"e " tym#amym myF7"my o przyrodz"e *a:o o (zymF te(5)"(z)ym dz"C:" przy#ł'1'*!(ym *e*ła#)ym zdo7)oF("omQ ypad:' )atom"a#t :"edy )"e przyp"#'*emy *e* ta:"e1o

#po#o8' dz"ała)"a przy(zy)ooFG *e* m'#"e7"8yFmy #o8"e yo8raz"G *a:o F7epy

<+J Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a]

me(5a)"zm %dy8yFmy )atom"a#t przyp"#ya7" przyrodz"e przy(zy)y dz"ała*!(e)a pod#ta"e zam"ar' " tym #amym położy7" ' pod#tay te7eo7o1"" )"e #am! ty7:ore1'7aty)! za#adC ydaa)"a #!d o z*a"#:a(5 a przyroda #y(5#z(ze1łoy(5 praa(5 mo1ła8y 8yG pomyF7a)a *a:o pod7e1a*!(a tymprzy(zy)om b położy7"8yFmy przez to ' *e* pod#tay ta:że pe)! :o)#tyt'ty)!za#adC yproadza)"a tor przy=rody z *e* przy(zy)Q 1dy8y ta: 8yło topo*C("e (e7' przyrody przy)a7eż)e 8yło8y *'ż )"e re67e:#y*)e* 7e(z determ")'*!(e*



ładzy #!dze)"a A7e tedy )"e )a7eżało8y o)o 6a:ty(z)"e do ładzy #!dze)"a *a:o (oF (o *e* #o"F("e przy#ł'1'*e *a: )p po*C("e p"C:)a *a:o 6orma7)e*#'8"e:ty)e* (e7ooF(" 7e(z *a:o po*C("e roz'moe proadz"ło8y do )a':przyrod)"(zy(5 *a:!F )o! przy(zy)ooFG :tr! prze("eż zapoży(zamy ty7:o od)a# #amy(5 " przyp"#'*emy "))ym *e#te#tom )"e (5(!( #za:że 'ażaG "(5 za

"#toty te1o #ame1o (o my rodza*'

Rozdz"ał p"er#zy

ANALITYKA TELE0L0%I&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

+

O.a

> o8"e:ty)e* (e7ooF(" :tra *e#t *edy)"e 6orma7)a odrż)"e)"' od mater"a7)e*

W#ze7:"e 6"1'ry 1eometry(z)e )ary#oa)e podł'1 pe)e* za#ady y:az'*!rż)orod)! (zC#to podz""a)! o8"e:ty)! (e7ooFG a m"a)o"("e to że )ada*!#"C do roz"!zya)"a "e7' pro87em )a pod#ta"e *ed)e* *edy)e* za#ady ata:że do roz"!zya)"a :ażde1o z )"(5 )"e#:o9(ze)"e #am #o8"e rozma"ty#po#8 &e7ooFG *e#t t' o(zy"F("e o8"e:ty)a " roz'moa ")te7e:t'e77 a )"e

*edy)"e #'8"e:ty)a " e#tety(z)a Wyraża o)a 8o"em przy#to#oa)"e 6"1'ry doytarza)"a 7"(z)y(5 zam"erzo)y(5 :#ztałt " zo#ta*e poz)a)a przez roz'm A7eta (e7ooFG )"e (zy)" prze("eż moż7"ym po*C("a #ame1o przedm"ot' tz) )"e'aża #"C 1o za moż7"y 7" ty7:o ze z17Cd' )a te) 'żyte:

W ta: pro#te* 6"1'rze *a: :oło t:" pod#taa roz= "!za)"a m)#tapro87em z :try(5 :ażdy d7a #"e8"e yma1ał8y rż)e1o rodza*' (zy))oF("przy1otoa(zy(5 roz"!za)"a y)":a*!(e1o )"e*a:o #amo przez #"C *a:o *ed)az )"e#:o9(ze)"e "e7' z)am"e)"ty(5 łaF("oF(" te* 6"1'ry %dy "dz"e )p o to 8y zda)e* pod#tay " prze("7e1łe1o do )"e* :!ta #:o)#tr'oaG

<+.

Kryty:a 7e7t7o7o1:z)(* ładzy #!dze)"a

tr*:!t to zada)"e ta:"e *e#t )"eo:reF7o)e tz) da*e #"C roz"!zaG

)"e#:o9(ze)"e rż)orod)y #po#8 Koło *ed)a: *a:o m"e*#(e 1eometry(z)e d7a#zy#t:"(5 tr*:!t odpo"ada*!(y(5 tem' ar'):o" o8e*m'*e prze("eż



#zy#t:"e te roz"!za)"a A78o 1dy d"e 7")"e ma*! #"C ta: prze(")aG 8y pro#to:!t'torzo)y z d' (zCF(" *ed)e* r)ał #"C pro#to:!to" 'torzo)em' z d' (zCF("dr'1"e* to roz"!za)"e zada)"a )a#trC(za )a pozr d'ż! tr'd)oFG Tym(za#em#zy#t:"e 7")"e prze(")a*!(e #"C e)!trz :oła :tre1o o8d :ażd! z )"(5o1ra)"(za dz"e7! #"C #ame przez #"C podł'1 t(* propor(*" I))e :rzye 7")"e

do#tar(za*! z)o' "))y(5 (e7oy(5 roz"!za9 o :try(5 (a7e )"e myF7a)o pra"d7e #ta)o"!(ym "(5 :o)#tr':(*C W#ze7:"e prze:ro*e #toż:oe #ame d7a#"e8"e " za*em)"e ze #o8! por)a)e za"era*! 7"(z)e za#ady roz"!zya)"am)#ta moż7"y(5 pro87em (5oG de6")"(*a o:reF7a*!(a "(5 po*C("e *e#t ta:8ardzo pro#ta Pradz"! radoFG #pra"a )am 1or7"oFG z *a:! #tarożyt)"1eometrzy 8a=< da7" łaF("oF(" 7")"" te1o rodza*' )"e da*!( #"C z8"G z trop'#ta"a)ym przez o1ra)"(zo)e 1łoy pyta)"em do (ze1o "edza ta m"ała8y#ł'żyGQ )p z)a*omoFG para=8o7" 8ez z)a*omoF(" praa ("Cż:oF(" )a z"em" :tre8yło8y dało "m moż)oFG za#to#oa)"a *e* do 7")"" rz't' ("ał ("Cż:"(5 *e* :"er')e:może 8yG 'aża)y za r)o7e1ły do ("Cż:oF(" *e* r'(5'Q a78o z)a*omoFG e7"p#y

8ez prze(z'a)"a że ("Cż:oFG z)a*d'*e #"C ta:że ("ała(5 )"e8"e#:"(5 oraz 8ezz)a*omoF(" dz"ała)"a *e* praa rż)y(5 od7e1łoF("a(5 od p'):t' przy("!1a)"a:tre #pra"a że ("ała te #o8od)ym r'(5' 7")"C tC za:reF7a*! Pra('*!( te*dz"edz")"e b #am" )"eF"adom" te1o b d7a potom)oF(" roz:o#zoa7" #"C(e7ooF("! t:"!(! "#to("e rze(zy :tr! potra6"7" prze=

("Cż z'peł)"e a p9or" przed#ta"G ')ao(z)"a*! \ \ :o)"e(z)oF(" P7ato) #amm"#trz te" )a" T $e* #"e z =(5ytem do te1o rodza*' p"ei""Be6 6("o#arze(zy przy :tre* od:rya)"' możem` T =#"C 8ez #ze7:"e1o doF"ad(ze)"a

oraz do Td 'my#ł' 8y 5armo)"C m"edzy "#t$tam" (zerpa6 ladzmy#oe*za#ady do (ze1o do(5odz! *eLze ła "("o#(" 7"(z8 :trym" 'my#ł "1ra m'zy(e=(5ytem :try z)"#ł 1o po)ad po*C("a (m c cc] do "de* *a:"ezdaały m' #"C 8yG ZL a7ZZ (zema ty7:o przez roz'mo! t)te77e:t'e7:6( z prazrodłem #zy#t:"(5 "#tot N"( dz")e1o Ł )"e z)a*!(y(5 #"C )a1eometr"" '#'ał ze #e" #z:)ł #:oro to (o A)a:#a1ora# )"o#:oał z prze ] ]doF"ad(ze)"a " "(5 (e7oe1o z"!z:' $SS "e#( z (zy#te* e)Ctrz)"e d'(5' 7'dz:"m t6(c \ \ ")t'"(*" A)#(5a'')1 W :o)"e(z)oF(" 8o *e#t(e7oe " ma te1o rodza*' łaF("oF(" *a: 1dy8^ zo#tało 'my#7me #torzo)e d7a)a#ze1o 'żyt:77 (5oG zda*e #"C p"erot)"e przy#ł'1"aG "#to("e rze&zH 8e7

z17Cd' )a )a#z 'żyte: = :o)"e(z)oF(" td t7 łaF)"e pod#taa "e7:"e1opodz"' d7a )at'ry )"e t̀ T poza )am" "7e )a#zym ła#)ym roz'm"e L` " moż)a(5y8a y8a(zyG że te) podz" m1ł #:'te: 8łCd)e1o roz'm"e)"a z (za#em'rFG do 1z Ta roz'moa ")te77e:t'e77e (e7ooFG *ed)a: B ] *e#to8"e:ty)a a )"e *a: e#tety(z)a #'8t: T da*e S+C (o do #e* moż7"oF("z'peł)"e do8rze at y7:o #po#8 o17)y po*!G *a:o (e7ooFG 7"Uy7:o 6orma7)ame rea7)a tz) *a:o (e7ooFG 8ez potrze8y za:łada)"a ' *e* pod#tay pe)e1o(e7' a t`)T Y

podł'1 pe)e* za#adyQ *ed)oFG te*



r

<+- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

:"r! #po#8 doo7)y przy*m'*C " *a:o po*C("e :ładC ' pod#tay za#to#oa)ado pe)e* 6ormy )ao(z)oF(" do prze#trze)" z)a*d'*!(e* #"C e m)"e r)"eż *edy)"e *a:o przed#ta"e)"e " to przed#ta"e)"e a pr"or" (zy)" zroz'm"ał! *ed)oFG7"(z)y(5 y)":a*!(y(5 z :o)=

? #tr':(*" oe1o po*C("a pra"deł :tre pod rż)ym

moż7"ym z17Cdem #! (e7oe (o *ed)a: )"e 'poaż)"a

do pod:łada)"a pod tC (e7ooFG pe)e1o (e7' (zy też

*a:"e*:o7"e: "))e* *e* pod#tay Rze(z )"e przed#ta"a#"C t' ta: *a: ypad:' :"edy *a:"mF zam:)"Ctym

pe)y(5 1ra)"(a(5 ze#po7e rze(zy poza m)! )p

*a:"mF o1rodz"e #t"erdzam ład " re1'7ar)y ':ład

drze :"et)": a7e" "td (o do :try(5 )"e mo1C #"C

#podz"eaG 8ym m1ł a pr"or" y)"o#:oaG *e z o1ra

)"(ze)"a pe)e* prze#trze)" do:o)a)e1o przeze m)"epodł'1 doo7)e1o pra"dła2 #! to 8o"em rze(zy

"#t)"e*!(e :tre m'#z! 8yG da)e emp"ry(z)"e 8y

mo1ły 8yG poz)a)e a )"e #amo ty7:o pe)e zaarte

e m)"e przed#ta"e)"e o:reF7o)e podł'1 pe)e* za#ady

a pr"or" D7ate1o też *e#t ta emp"ry(z)a (e7ooFG *a:o

rea7)a za7eż)a od po*C("a pe)e1o (e7' A7e ta:że pod )a :trym op"era #"C podz" d7a #po#trzeżo)e* pradz"e "#to("e przedm"ot o "7e "(5 po*C("a mo1! 8yG #:o)#tr'oa)e (e7ooF(" da*e#"C 8ardzo łato " to *a:o #ł'#z)y zroz'm"eG Rż)orod)e pra"dła :try(5

*ed)oFG ypłya*!(a z *ed)e* za#ady z8'dza te) podz" #! #zy#t:"e#y)tety(z)e " )"e y)":a*! z po*C("a przedm"ot' )p :oła 7e(z yma1a*! 8yprzedm"ot te) 8ył da)y )ao(z)oF(" $ed)oFG ta )a8"era *ed)a: #:'te: te1opozor' *a:o8y emp"ry(z)"e m"ała *a:!F rż)! od )a#ze* ładzy yo8ra=

. że)"! ze)Ctrz)! pod#taC pra"deł " *a:o8y zatem

z1od)oFG przedm"ot' z łaF("! ")te7e:to" potrze8!



Rozdz"ał I A)a7"ty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<+,

pra"deł 8yła #ama #o8"e (zymF przypad:oym a tym #amym moż7"a ty7:odz"C:" (e7o" yra)"e :' tem' #:"eroa)em' Wpradz"e 5armo)"a ta *a:o żepom"mo (ałe* te* (e7ooF(" zo#ta*e poz)a)a prze("eż )"e emp"ry(z)"e 7e(z apr"or" po"))a 8yła #ama przez to )aproadz"G )a# )a to że prze#trze9 dz"C:":tre* 7" ty7:o o:reF7e)"' za poFred)"(tem ładzy yo8raża)"a #to#o)"e dope)e1o po*C("a przedm"ot 8ył moż7"y )"e *e#t łaF("oF("! rze(zy poza m)!7e(z ty7:o zaartym e m)"e #po#o8em yo8raża)"aQ że 6"1'rC zatem *a:!ry#'*C ade:at)"e do pe)e1o po*C("a tz) m* ła#)y #po#8 przed#ta"a)"a#o8"e te1o (o zo#ta*e m" ze)Ctrz)"e da)e 8ez z17Cd' )a to (zym o)o *e#t#amo #o8"e proadzam #am (e7ooFG a )"e zo#ta*C o )"e* przezQ tC 6"1'rCemp"ry(z)"e + po'(zo)y " że tym #amym )"e *e#t ")" d7a te* (e7ooF(" potrze8)yżade) #z(ze17)y (e7 poza m)! tz) przedm"o("e Wo8e( te1o *ed)a: że torozaża)"e yma1a *'ż :ryty(z)e1o 'żya)"a roz'm' " )"e może tym #amym8yG od raz' zaarte ydaa)"' #!d o przedm"o("e ed7e *e1o łaF("oF(")"e da*e m" o)o 8ezpoFred)"o )"(ze1o pr(z poł!(ze)"a 5etero1e)"(z)y(5pra"deł )aet pod z17Cdem te1o (o ma*! #o8"e )"e*ed)orod)e1o *ed)!za#adC :tra 8ez yma1a)"a *a:"e*F #z(ze17)e* pod#tay 7eż!(e* poza mo"mpo*C("em " o17e mo"m przed#ta"e)"em a pr"or" zo#ta*e prze("eż przezem)"e a pr"or" 'z)a)a za pradz"! Zdz""e)"e *e#t pe)ym za")try1oa)"em'my#ł' )"emoż7"oF("! po1odze)"a pe)e1o przed#ta"e)"a " da)e1o przez )"epra"dła z za#adam" 7eż!(ym" *'ż ' pod#tay da)e1o 'my#ł' (o )a#tCp#t"e yoł'*e

+ W I yda)"' )"e ma yraz'2 _emp"r"#(5V emp"ry(z)"e

<>

Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

!tp7"oFG (zy #"C do8rze "dz"ało " (zy #!d 8ył #ł'#z)y Podz" )atom"a#t tozdz""e)"e #ta7e pora(a*!(e m"mo '#ta)"a te* !tp7"oF(" $e#t o) zatemz'peł)"e )at'ra7)ym #:'t:"em oe* o8#eroa)e* (e7ooF(" "#to("e c rze(zy*a:o z*a"#: :tre* d7ate1o )"e moż)a 1a)"G że 'z1od)"e)"e oe* 6ormy )a=

o(z)oF(" zmy#łoe* :tra )azya #"C prze#trze)"! ze zdo7)oF("! do po*CG z")te7e:tem *e#t )"e ty7:o (zymF d7a )a# )"eytł'ma(za7)ym pod tym z17Cdem



że *e#t to łaF)"e ta a )"e "))a 6orma 7e(z po)adto roz#zerza *e#z(ze )a#z'my#ł :aż!( m' )"e*a:o prze(z'aG (oF (o 7eży *e#z(ze poza oym"zmy#łoym" przed#ta"e)"am" " (zym moż)a 8y z)a7eG o#tate(z)! (5oG )am)"e z)a)! pod#taC oe* z1od)oF(" Te* pod#tay )"e m'#"my pradz"e z)aG1dy "dz"e ty7:o o 6orma7)! (e7ooFG )a#zy(5 przed#ta"e9 a pr"or"2 a7e #am 6a:t

że m'#"my patrzeG da7e* poza te zmy#łoe przed#ta"e)"a )apaa zarazempodz"em d7a przedm"ot' :try )a# do te1o zm'#za

Przyy:7"Fmy #pom)"a)e łaF("oF(" zar)o :#ztałt 1eometry(z)y(5 *a: "7"(z8 z pood' pe)e* - "(5 (e7ooF(" a pr"or" d7a #ze7:"e1o rodza*' 'żyt:'poz)a(ze1o :tre* )"e mo17"Fmy o(ze:"aG )a pod#ta"e pro#toty "(5:o)#tr':(*" )azyaG p"C:)em " d7ate1o też m" #"C )p o te* (zy oe* p"C:)e*łaF("oF("

+ W ory1")a7e2 _") de) We#e)V "#tota(5 Po)"eaż *ed)a: Ka)t

poprzed)"o po#ł'1"ał #"C a)a7o1"(z)y(5 ypad:a(5 7"(z8! po*e

dy)(z! :tra zre#zt! też zda*e #"C 8yG t' odpo"ed)"e*#za (zytam

z1od)"e z popra:! Erdma))a2 _") dem We#e)V

W ory1")a7e2 _#"eV (o może od)o#"G #"C zar)o do _Here")=

8ar')1V 'z1od)"e)"e *a: " do _3ormV 6orm N"e mo1!( z po

od' odm"e))oF(" rodza* 1ramaty(z)y(5 ty(5 yraz *Czy:'

po7#:"m " )"em"e(:"m za(5oaG d'z)a(z)oF(" ory1")ał' y8"eram

dr'1! a7ter)atyC *a:o zda*!(! #"C 8ardz"e* odpo"adaG ")te)(*" Ka)ta

Rozdz"ał I A)a7"ty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <+

(oła :tra te) (zy "))y #po#8 zo#tała od:ryta A7e to że łaF("oF(" te #!(e7oe #t"erdzamy )"e )a pod#ta"e e#tety(z)e1o #!d' o )"(5Q )"e *e#t to #!d >(zymF 8ez poFred)"(ta po*C("a :try poza7a+ $o#trze( ty7:o #'8"e:ty)!

(e7ooFG #o8od)e* 1rze )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 b 7e(z roz'moy #!d> (zymF podł'1 po*CG :try poza7a yra)"e roz

poz)aG (e7ooFG o8"e:ty)! tz) przydat)oFG do #ze7

:"e1o rodza*' )"e#:o9(ze)"e rozma"ty(5 (e7 Na7e

żało8y )azaG *! ra(ze* re7aty)! do#:o)ałoF("! )"ż

p"C:)em 6"1'ry matematy(z)e* Naza _p"C:)o roz'

moo )"e po"))a o17e 8yG dozo7o)aQ prze(")ym 8o"em raz"e #łoo _p"C:)oV m'#"ało8y #tra("G



#ze7:"e o:reF7o)e z)a(ze)"e a78o 'podo8a)"e roz'moe

(ał! #o*! yż#zoFG )ad zmy#łoym P"C:)ym moż)a 8y

ra(ze* )azaG demo)#troa)"e ta:"(5 łaF("oF(" 1dyż

dz"C:" )"em' ")te7e:t *a:o zdo7)oFG torze)"a po*CG

+ yo8ra)"a *a:o zdo7)oFG ')ao(z)"a*!(e1o "(5 przed

#ta"a)"a (z'*! #"C a pr"or" zmo()"o)e (o ł!(z)"e z pre

(yz*! *a:! )o#" roz'm )azya #"C e7e1a)(*! te1o de

mo)#troa)"a Q t' 8o"em *e#t prze("eż przy)a*m)"e*

'podo8a)"e #'8"e:ty)e (5oG *e1o pod#taa t:"

po*C("a(5 pod(za# 1dy do#:o)ałoFG po("!1a za #o8! , 'podo8a)"eo8"e:ty)e

O.<

0 re7aty)e* (e7ooF(" przyrody odrż)"e)"' od (e7oo"(" e)Ctrz)e*

DoF"ad(ze)"e )aproadza )a#z! ładzC #!dze)"a )a po*C("e o8"e:ty)e* "mater"a7)e* (e7ooF(" t* )a po*C("e pe)e1o (e7' przyrody ty7:o (za# 1dy"dz"e

+ Wed7e I yda)"a2 _poza7ał8yVKa)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a

<

Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

o yda)"e #!d' o ta:"m #to#'):' przy(zy)y do #:'t:' cQ :tre1o zroz'm"e)"e *a:o pra"dłoe1o 'ażamy za moż7"e d7a )a# ty7:o dz"C:" tem' że "deC #:'t:'pod:ładamy pod przy(zy)ooFG *e1o przy(zy)y *a:o 7eż!(y ' pod#tay *e* #ame*ar')e: moż7"oF(" #:'t:' ] To zaF może )a#t!p"G do*a:" #po#82 a78o te)że #:'te: 'ażamy 8ezpoFred)"o za ytr #zt':" a78o te) że 'ażamy 1oty7:o za mater"ał #ł'ż!(y #zt'(e "))y(5 moż7"y(5 *e#te#t przyrody a "C( że'ażamy 1o a78o za (e7 a78o za Frode: do (e7oe1o 'żyt:' ze #tro)y "))y(5przy(zy) Ta dr'1a (e7ooFG -> )azya #"C 'żyte(z)oF("! d7a 7'dz" a78o teżprzydat)oF("! d7a :ażde1o "))e1o #torze)"a " *e#t *edy)"e re7aty)aQ p"er#za

)atom"a#t *e#t e)Ctrz)! (e7ooF("! *e#te#ta )at'ra7)e1o



Rze:" )p ')o#z! ze #o8! #ze7:"e1o rodza*' z"em"e )ada*!(e #"C do 'prayroF7") #:łada*!( *e )"e:"edy poFrod:' 7!d' a (zC#to też ' #y(5 '*FG Na)"e:try(5 y8rzeża(5 przypły za)o#" te) m'ł )a 7!d a78o #:łada 1o )a *e1o8rze1' przez (o b zła#z(za tam 1dz"e 7'dz"e poma1a*! 8y m'ł' te1o odpłyz)o' )"e odproadz"ł b po"C:#za #"C o8#zar żyz)e* z"em" " :r7e#to roF7")

:rze" #"C tam 1dz"e przedtem prze8yały ry8y " #:or'p"a:" Ta:"e1oroz#zerza)"a 7!d' do:o)yała przeaż)"e przyroda #ama " (zy)" to (5oG z o7)a

*e#z(ze da7#zym ("!1' + Za(5odz" "C( py=ty)"e (zy )a7eży to 'ażaG za (e7przyrody z te* ra(*"

c Po)"eaż (zy#te* matematy(e )"e może 8yG moy o "#t)"e)"' 7e(z ty7:o omoż7"oF(" rze(zy a m"a)o"("e o odpo"ada*!(e* "(5 po*C("' )ao(z)oF(" a tym#amym (a7e )"e o przy(zy)"e " #:'t:' to #ze7:a za'ażo)a tam (e7ooFGm'#" 8yG 'aża)a *edy)"e za 6orma7)! a )"1dy za (e7 )at'ra7)y

+ W I yda)"' za(zy)a #"C t' )oy '#tCp

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <<

że *e#t to 'żyte(z)e d7a 7'dz"Q 'żyte(z)oF(" 8o"em d7a #ame1o :r7e#ta roF7"))"e moż)a t' 8raG pod 'a1C 1dyż zam"a) za )"! od8"era #"C #torze)"ommor#:"m ty7e :orzyF(" "7e przy8ya 7!do"

+ A78o 8y daG przy:ład przydat)oF(" pe)y(5 przedm"ot przyrody *a:oFrod: d7a "))y(5 #torze9 *eF7" za:łada #"C *e *a:o Frod:" to żad)a "))a

17e8a )"e do1adza #o#)om 8ardz"e* )"ż 17e8a p"a#z(zy#ta 0tż da)e morzeza)"m y(o6ało #"C z 7!d' pozo#ta"ło )a#zy(5 pł)o()y(5 o:o7"(a(5 ty7etere) p"a#z(zy#ty(5 że )a te* z"em" zre#zt! ta: )"e'żyte(z)e* d7a #ze7:"e*'pray mo1ły po#taG roz7e1łe 7a#y -+ #o#)oe o :try(5 )"eroz#!d)ey:ar(zoa)"e (zC#to o8")"amy )a#zy(5 przod:Q " t' moż)a zapytaG (zy toprada)e od:łada)"e ar#t p"a#:' 8yło (e7em przyrody a8y 'moż7""Gpo#ta)"e )a )"(5 7a# #o#)oy(5 $ed)o *e#t *a#)e że *eF7" przy*m'*e #"C "ż7a#y 8yły (e7em przyrody to m'#" #"C ta:że p"a#e: 'z)aG za (e7 a7e ty7:ore7aty)y d7a :tre1o z dr'1"e* #tro)y da)e y8rzeże mor#:"e " *e1o (o6a)"e #"C8yły ty7:o Frod:"em W #zere1' 8o"em podporz!d:oa)y(5 #o8"e (zło)

z"!z:' (e7oe1o m'#" :ażdy (zło) poFred)" 8yG 'aża)y za (e7 (5oG )"e za (e7o#tate(z)y d7a :tre1o )a*87"ż#za *e1o przy(zy)a *e#t Frod:"em Podo8)"e teżm'#"ała )a z"em" ro#)!G traa *eF7" )a F"e("e m"ało żyG 8ydło o(e :o)"e "tda7e m'#"ały ta:że ro#)!G #ło)e z"oła )a p"a#z(zy#ty(5 p'#ty)"a(5 *eF7" m"ały żyG"e78ł!dy a78o też m'#"ało z)a*doaG #"e

+ W I yda)"' )"e ma t' )oe1o '#tCp'

c Wed7e I yda)"a2 _*a:o (e7eV Rż)"(a ta po(5odz" zape)e #t!d że Ka)tod)"#ł I yda)"' #łoo _#"eV *e do _a)dere %e#(5p6eV "))y(5 #torze9 a )a#tCp)y(5 yda)"a(5 do _Nat'rd")1eV przedm"ot przyrody

c



<J Kryty:a 7C7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

"e7e ta:"(5 (zy "))y(5 1at'): z"erz!t traożer=)y(5 *eF7" m"ały "#t)"eG "7:"ty1ry#y " 7y Wy)":a z te1o że o8"e:ty)a (e7ooFG :tre* pod#ta! *e#tprzydat)oFG )"e *e#t (e7ooF("! o8"e:ty)! rze(zy #amy(5 #o8"e " że )"e *e#tta: *a:o8y )"e moż)a 8yło po*!G p"a#:' d7a #"e8"e *a:o #:'t:' y)":a*!(e1o ze#e* przy(zy)y t* morza )"e przyp"#'*!( m' *a:"e1oF (e7' " )"e 'aża*!( #:'t:'a m"a)o"("e p"a#:' za dz"eło :')#zt' $e#t to (e7ooFG *edy)"e re7aty)a " od)"e#"e)"' do #ame* rze(zy :tre* zo#ta*e przyp"=- #ya)a ty7:oprzypad:oaQ a (5o("aż #poFrd przyto(zo)y(5 przy:ład )a7eży rozma"tetray #ame d7a #"e8"e 'ażaG za 'or1a)"zoa)e ytory przyrody a tym#amym za peł)e $'")#zt' to prze("eż od)"e#"e)"' do z"erz!t :tre )"m" #"C:arm"! 'aża #"C *e za #'ro! ty7:o mater"C

$eF7" :o9(' (zło"e: dz"C:" o7)oF(" #e* przy(zy=)ooF(" 'aża przedm"otyprzyrody za przydat)"e*#ze] do #y(5 (zC#to 1ł'p"(5 zam"ar )p rż)o8ar)ep"ra pta#"e d7a ozdo8y #e1o #tro*' 8ar)e m")erały 7'8 #o:" roF7"))e d7a#zm"):" a )"e:"edy też do #y(5 roz'm)y(5 zam"ar *a: 'żya)"e :o)"a do

*azdy (zy 8y:a b= a )a M")or(e )aet o#ła " < F")" \b do ora)"a to ty(5ypad:a(5 )"e moż)a przy*!G od)"e#"e)"' do te1o 'żyt:' )aet re7aty)e1o(e7' przyrody Roz'm *e1o 8o"em potra6" )adaG rze(zom z1od)oFG ze #ym"ar8"tra7)ym" pomy#łam" z ta:"m" do *a:"(5 1o )aet )"e prede#ty)oałaprzyroda Ty7:o *eF7" przy*m'*e #"C że 8yło zam"erzo)e "ż 7'dz"e ma*! żyG )az"em" to )"e mo1ło "m prze("eż za8ra:)!G

+ Wed7e I yda)"a2 _przydat)eV

Wed7e I yda)"a2 _do #e1o roz'm)e1o zam"ar'V

< W I yda)"' )"e ma #ł2 _de) E#e7 ')dV o#ła "

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?

przy)a*m)"e* ty(5 Frod: 8ez :try(5 )"e mo17"8y "#t)"eG *a:o z"erzCta " to

*a:o z"erzCta roz'm)e (5oG8y )a 8ardzo )"#:"m #z(ze87'Q tym *ed)a:ypad:' m'#"ało8y #"C te przedm"oty przyrody :tre do te1o #! )"ez8Cd)e'ażaG ta:że za (e7e )at'ra7)e

W z"!z:' z tym łato zroz'm"eG że ze)Ctrz)a (e7ooFG przydat)oFG *a:"e*Frze(zy d7a "))y(5 mo1ła8y 8yG 'aża)a za ze)Ctrz)y (e7 )at'ra7)y ty7:o podtym ar'):"em że "#t)"e)"e te1o d7a (ze1o da)a -< rze(z *e#t 8ezpoFred)"o(zy *a:"F da7#zy #po#8 przydat)a 8yło8y #amo #o8"e (e7em przyrodyWo8e( te1o *ed)a: że )a pod#ta"e #ame* o8#era(*" przyrody )"e da #"C )"1dyte1o '#ta7"G to y)":a #t!d że re7aty)a (e7ooFG (5oG #:az'*e 5"potety(z)"e)a (e7e )at'ra7)e )"e 'pra)"a prze("eż do ydaa)"a a8#o7't)e1o #!d'te7eo7o1"(z)e1o



@)"e1 za8ezp"e(za za#"ey z"m)y(5 :ra*a(5 przed mrozem 'łat"a ł!(z)oFGm"Cdzy 7'dm" dz"C:" #a)"om Lapo9(zy: z)a*d'*e tam z"erzCta :tre'moż7""a*! tC ł!(z)oFG re)"6ery d7a :try(5 #'(5y me(5 *a:" m'#z! #o8"e#ame y:opyaG #pod F)"e1' #ta)o" do#tate(z)y po:arm a :tre da*! #"Czarazem łato o#o"G " (5o("aż )a o7)oF(" mo1ły8y z'peł)"e do8rze #"C

'trzymaG (5Ct)"e da*! #"C *e* poz8a"G D7a 'żyt:' "))y(5 7'dc te* #ame*7odoate* #tre6"e za"era morze "e7:"e* o86"toF(" z"erzCta :tre pozapo:armem " '8"orem do#tar(za*! "m *e#z(ze opr(z drzea *a:"e "m morze)"e*a:o #amo przy)o#" do m"e#z:a9 mater"ał opałoy(5 d7a o1rzea)"a "(5(5at Za(5odz" t' "C( 1od)y podz"' z8"e1 ty7' od)"e#"e9 przyrody do *ed)e1o(e7' a tym (e7em *e#t %re)7a)d=

+ W I yda)"' ])"e ma yraz' _Ho7:erV 7'd

r

<. Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

(zy: Lapo9(zy: Samo*ed $a:'t "td Tr'd)o *ed)a: zroz'm"eG d7a(ze1o o17e7'dz"e m'#z! tam żyG

-J T"erdz"G zatem że opary po#ta(" F)"e1' opada*!

z po"etrza że morze ma #e pr!dy :tre ')o#z! ze

#o8! yro#łe ("ep7e*#zy(5 :ra*a(5 drzeo " że

"#t)"e*! d'że 8o1ate o7e* z"erzCta mor#:"e d7ate1o

łaF)"e że ' pod#tay przy(zy)y yoł'*!(e* #zy#t:"e

te ytory p"zyrody 7eży "dea :orzyF(" d7a pe)y(5

mar)y(5 #torze9 b t"erdz"G ta: 8yło8y #!dem

8ardzo ryzy:o)ym " ar8"tra7)ym ;o 1dy8y )aet

(ała ta pożyte(z)oFG przyrody )"e m"ała m"e*#(a )"e

od8"ło8y #"C to )"(zym )a do#tate(z)oF(" przy(zy)

)at'ra7)y(5 do yoła)"a te* łaF("oF("2 prze(")"e

)aet #amo yma1a)"e od przyrody 8y m"ała ta:"e

\ dy#pozy(*e " przyp"#ya)"e *e* ta:"e1o (e7' *a:o że ty7:o )a*da7e* po#')"Cta)"ez1oda m"Cdzy 7'dm" mo1ła "(5 zapCdz"G aż ta: )"e1oF("))e #tro)y b

ydało8y #"C )am #amym (zymF z'(5ałym " )"e przemyF7a)ymO.J



> #o"#tym (5ara:terze rze(zy *a:o (e7 )at'ra7)y(5

A8y zroz'm"eG że pe)a rze(z *e#t moż7"a ty7:o *a:o (e7 tz) żeprzy(zy)ooF(" *e* po#ta)"a m'#" #"C #z':aG )"e me(5a)"zm"e przyrody 7e(z przy(zy)"e :tre* zdo7)oFG dz"ała)"a zo#ta*e zdeterm")oa)a przez po*C("a do

te1o potrze8a 8y 6orma te* rze(zy )"e 8yła moż7"a )a pod#ta"e #amy(5 ty7:opra przyrody tz) ta:"(5 :tre mo1! 8yG przez )a# poz)a)e za poFred)"(tem#ame1o ")te7e:t' za#to#oa)e1o do

-? przedm"ot zmy#łoy(5 " 8y )aet *e* emp"ry(z)e

poz)a)"e (o do *e* przy(zy)y " #:'t:' za:ładało po=

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <

*CG"a roz'm' Przypad:ooFG 6ormy te* rze(zy od)"e#"e)"' do roz'm'prze*a"a*!(a #"C m"mo #zy#t:"(5 pra przyrody *e#t #ama pod#ta! do'*C("a *e* przy=(zy)ooS(" te) #po#8 *a: 1dy8y o)a z te1o pood' łaF)"e8yła moż7"a ty7:o dz"C:" roz'mo"Q roz'm 8o"em :try :ażde* 6orm"eytor' przyrody poz)aG m'#" ta:że :o)"e(z)oFG te* 6ormy *eF7" (5(e zroz'm"eG(5oG8y ty7:o ar'):" z"!za)e z po#ta)"em te1o ytor' )"e może *ed)a:zarazem przy*!G te* :o)"e(z)oF(" *a:o zaarte* da)e* 6orm"e Toteżprzy(zy)ooFG *e#t (za# zdo7)oF("! dz"ała)"a podł'1 (e7 o7!* aprzedm"ot :try zo#ta*e yo8rażo)y *a:o moż5]y ty7:o dz"C:" te* o7"yo8raża)y 8ył8y *a:o moż7"y ty7:o *a:o (e7

%dy8y :toF :ra*' :try yda*e m' #"C 8ez7'd)ym #po#trze1ł yry#oa)! p"a#:' 6"1'rC 1eometry(z)! )p re1'7ar)y #zeF("o:!t to *e1o re67e:#*arozaża*!( po*C("e te* 6"1'ry 'przytom)"ła8y #o8"e a(z:o7"e: )"e*a#)o zapoFred)"(tem roz'm' *ed)oFG za#ady ytorze)"a te1o po*C("a " z1od)"e ztym )"e 'ażała8y p"a#:' #!#"ed)"e1o morza "atr 7'8 #tp z)a)y(5 m'z"erz!t a)" żad)e* "))e* )"eypo#ażo)e* roz'm przy(zy)y za pod#taCmoż7"oF(" ta:"e* 6"1'ry Przy= -. pad:ooFG 8o"em z8"eż)oF(" z ta:"mpo*C("em :tre moż7"e *e#t ty7:o roz'm"e ydaała8y #"C m' ta:)"e#:o9(ze)"e d'ż! że r)"e do8rze moż)a 8y przy*!G *a:o8y )"e "#t)"ało

tym ypad:' żad)e o17e prao przyrody Przy*!ł8y zatem że )"e przy(zy)at:"!(a *edy)"e me(5a)"(z)"e dz"ała*!(e* przyrodz"e 7e(z ty7:o po*C("e ta:"e1oprzedm"ot' *a:o po*C("e :tre ty7:o roz'm może daG " por)aG z )"m przedm"otmo1ło8y za"eraG ta:że przy(zy)ooFG :o)"e(z)! do o#"!1)"C("a ta:"e1o#:'t:' " że o8e( te1o #:'te: te)

<<> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

)a tym #amym drze"e 1ał! " :ażdy 7"FG 'ażaG za ty7:o za#z(zep"o)e 7'8zao(z:oa)e )a )"m a tym #amym za "#t)"e*!(e #amo d7a #"e8"e d"zeo :trety7:o przy(zep"a #"C do "))e1o " pa#ożyt'*e )a )"m L"F("e #! pradz"e



ytoram" drzea a7e drzeo " 7"F("e 'trzym'*! #"C za*em)"e2 #tałe 8o"emo8rya)"e 7"F(" za8"ło8y drzeo a *e1o zro#t za7eży od "(5 c oddz"ałya)"a )ap"e9 0 #amopomo(y przyrody *a:a prze*a"a #"C ty(5 tora(5 raz"e "(5'#z:odze)"a :"edy pe)a 8ra:'*!(a (zCFG potrze8)a do 'trzyma)"a #!#"ed)"(5za#t!p"o)a zo#ta*e przez pozo#tałeQ o mo)#tra(5 " potor)y(5 :#ztałta(5

y#tCp'*!(y(5 pro(e#"e zro#t' :"edy pe)e (zCF(" #:'te: zdarza*!(y(5#"C 8ra: 7'8 prze#z:d :#ztałt'*! #"C z'peł)"e )oy #po#8 a8y 'trzymaG to(o *e#t :#ztałt'*!( #"C a)orma7)y tr b o tym #pom")am t' ty7:om"mo(5odem (5oG )a7eż! o)e do )a*dz")"e*#zy(5 łaF("oF(" toror1a)"(z)y(5

-, O.?

Rze(zy *a:o (e7e )at'ra7)e #! *e#te#tam" reor1a)"zoa)ym"

Z1od)"e z tym (o po"edz"e7"Fmy poprzed)"m para1ra6"e rze(z :tra *a:o

ytr przyrody ma 8yG zarazem rozpoz)a)a *a:o moż7"a ty7:o *a:o (e7)at'ra7)y m'#" pozo#taaG do #ame* #"e8"e e za*em)ym #to#'):' przy(zy)y "#:'t:'Q *e#t to yraże)"e )"e(o )"ełaF("e " )"eo:reF7o)e :tre yma1ayproadze)"a z *a:"e1oF o:reF7o)e1o po*C("a

Z"!ze: przy(zy)oy o "7e zo#ta*e pomyF7a)y ty7:o przez ")te7e:t *e#t#zere1"em przy(zy) " #:'t:

+ Wed7e I yda)"a2 _od te1o "(5V

Rozdz"ał I A)a7"ty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <<+

:try za#ze 8"e1)"e dł a rze(zy :tre *a:o #:'t:" za:łada*! "))e rze(zy *a:oprzy(zy)y )"e mo1! zarazem za*em)"e 8yG "(5 przy(zy)! Te1o rodza*'z"!ze: przy(zy)oy )azya #"C po"!za)"em przy(zy) #pra(zy(5 )ei'#e*6e(t"''# Da #"C *ed)a: pomyF7eG ta:że z"!ze: przy(zy)oy oparty )a po*C("'roz'moym podł'1 (e7 :try rozpatrya)y *a:o #zere1 za"erał8y #o8"eza7eż)oFG zar)o dł *a: " 1rC " rze(z oz)a(zo)a tym #zere1' raz *a:o#:'te: za#ł'1'*e prze("eż "d!( 1rC )a m"a)o przy(zy)y te* rze(zy :tre* o)a

*e#t #:'t:"em W #6erze pra:ty(z)e* m"a)o"("e #6erze #zt':" łato z)a7eG

te1o rodza*' z"!ze:Q )p dom *e#t pradz"e od)"e#"e)"' do p"e)"Cdzypo8"era)y(5 za )a*em przy(zy)! ,> a7e ta:że " )a odrt2 yo8raże)"e te1omoż7"e1o do(5od' 8yło przy(zy)! z8'doa)"a dom' Ta:" z"!ze: przy(zy)oy)azya)y *e#t z"!z:"em przy(zy) (e7oy(5 )ei)# 6")a7"# Sto#o)"e* 8yło8y8yG może )azaG p"er#zy z"!z:"em przy(zy) rea7)y(5 a dr'1" "dea7)y(5 1dyżprzy ta:"e* )ome):7at'rze po*m'*emy od raz' że )"e może 8yG "C(e* *a: te darodza*e przy(zy)ooF("

Do te1o 8y rze(z *a:aF 8yła (e7em )at'ra7)ym yma1a)e *e#t po p"er#ze 8y *e* (zCF(" zar)o (o do #e1o "#t)"e)"a *a: 6ormy 8yły moż7"e ty7:o dz"C:" "(5

od)o#ze)"' #"C do (ałoF(" Sama rze(z 8o"em *e#t (e7em " tym #amym podpadapod pe)e po*C("e 7'8 "deC :tra a pr"or" m'#" o:reF7aG #zy#t:o (o rze(zy te*



ma 8yG zaarte $eF7" *ed)a: rze(z zo#ta*e pomyF7a)a *a:o ty7:o te) #po#8moż7"a *e#t o)a *edy)"e dz"ełem #zt':" t* ytorem *a:"e*F rż)e* od *e* mater""*e* (zCF(" przy(zy)y roz'm)e*:tre* przy(zy)o=oFG do8"era)"' " ł!(ze)"'(zCF("* zo#ta*e o:reF7o)a

<< Kryty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

przez *e* "deC *a:"e*F moż7"e* dz"C:" tem' (ałoF(" a zatem )"( przez przyrodCpoza )"!

$eF7" *ed)a: rze(z *a:o ytr przyrody ma m"mo to za"eraG #o8"e " #e*e)Ctrz)e* moż7"oF(" pe)e od)o#ze)"e #"C do (e7' tz) *eF7" ma 8yG moż7"aty7:o *a:o (e7 )at'ra7)y " 8ez przy(zy)ooF(" po*CG "#tot roz'm)y(5 poza )"! topotrze8)e *e#t do te1o ,+ po dr'1"e 8y (zCF(" *e* ł!(zyły #"C *ed)oFG (ałoF("

dz"C:" tem' że #! #to#'):' do #"e8"e )aza*em przy(zy)! " #:'t:"em #e*6ormy A78o"em ty7:o te) #po#8 moż7"e #ta*e #"C to że "dea (ałoF(" o:reF7a)a odrt za*em)"e ze #e* #tro)y 6ormC " poł!(ze)"e #zy#t:"(5 (zCF(" a7e)"e*a:o przy(zy)a b\ 1dyż tedy 8yła8y rze(z ta ytorem #zt':" \b\ 7e(z *a:opod#taa poz)a)"a #y#tematy(z)e* *ed)oF(" 6ormy " poł!(ze)"a #ze7:"e* zaarte* da)e* mater"" rż)orod)oF(" d7a te1o :try yda*e o )"e* #!d

$eF7" "C( o ("e7e *a:"mF mamy ydaG #!d że *e#t #amo #o8"e " (o do #e*e)Ctrz)e* moż7"oF(" (e7em )at'ra7)ym to potrze8)e *e#t do te1o 8y#zy#t:"e *e1o (zCF(" za*em)"e #"C ytarzały zar)o (o do 6ormy *a: "z"!z:' torz!( te) #po#8 dz"C:" ła#)e* przy(zy)ooF(" pe)! (ałoFG:tre* po*C("e mo1ło8y )a odrt "#to("e po#"ada*!(e* #to#o)! d7a ta:"e1oytor' przy(zy)ooFG podł'1 po*CG 8yG przy(zy)! te* (ałoF(" podł'1 pe)e*za#ady " tym #amym mo1ło8y po"!za)"e przy(zy) #pra(zy(5 8yG 'aża)ezarazem za #:'te: przy(zy) (e7oy(5

W ta:"m ytorze przyrody :ażda (zCFG podo8)"e *a: "#t)"e*e ty7:o dz"C:"#zy#t:"m pozo#tałym (zCF("om zo#ta*e pomyF7a)a ta:że *a:o "#t)"e*!(a 1o7""))y(5 " 1o7" (ałoF(" tz) *a:o )arz!d or1a) $e#t to *ed)a:

Rotdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a<<<

)"ey#tar(za*!(e (zCFG ta mo1ła8y 8o"em 8yG ta:że )arz!dem #torzo)ymprzez #zt':C " tym #amym (o do , #e* moż7"oF(" yo8rażo)a ty7:o *a:o (e7 o17e m'#" "C( 8yG pomyF7a)a *a:o or1a) ytarza*!(y "))e (zCF(" a zatem te) #po#8 że :ażda ytarza ``za*em)"e dr'1! Te1o rodza*' or1a) )"emoże 8yG )arz!dem #torzo)ym przez #zt':C 7e(z ty7:o or1a)em #torzo)ymprzez przyrodC do#tar(za*!(! mater"ał' do #ze7:"(5 )arzCdz" )aet d7a ta:"(5:tre torzy #zt':a " ty7:o tedy " d7ate1o ytr ta:" *a:o "#tota'or1a)"zoa)a " or1a)"z'*!(a #am! #"e8"e może 8yG )aza)y (e7em )at'ra7)ym



W ze1arze *e#t *ed)a (zCFG )arz!dem r'(5' "))y(5 a7e *ed)o :ł:o )"e *e#tprzy(zy)! #pra(z! ytorze)"a "))e1o+Q *ed)a (zCFG "#t)"e*e pradz"e 1o7""))e* a7e )"e dz"C:" )"e* D7ate1o też przy(zy)a #pra(za ze1ara " *e1o 6ormyzaarta *e#t )"e )at'rze te* mater"" 7e(z poza )"! "#to("e :tra potra6"dz"ałaG ed7e "de* pe)e* (ałoF(" moż7"e* dz"C:" *e* przy(zy=)ooF(" D7ate1o też

*ed)o :ł:o ze1arze 8y)a*m)"e* )"e ytarza dr'1"e1o a tym m)"e* *ede)ze1ar "))e ze1ary " )a do8"te: *e#z(ze te) #po#8 8y 'żyał do te1o "))e*mater"" 8y *! or1a)"zoał D7ate1o też ze1ar #am ze #"e8"e )"e odtarzaode8ra)y(5 m' (zCF(" )"e yr)'*e 8ra: #e1o p"e"#ze1o ':#ztałtoa)"aprzez doda)"e "))y(5 (zCF(" a)" #am #"C )"e )apra"a 1dy prze#tał #pra)"e6'):(*o)oaGQ możemy )atom"a#t o(ze:"aG te1o #zy#t:"e1o od'or1a)"zoa)e* przyrody I#tota 'or1a)"zoa)a *e#t "C( )"e ty7:o ma#zy)! b ta8o"em za"era #o8"e #"łC 7" ty7:o por'#za=

+ Wed7e I yda)"a2 _a7e )"e *e#t przy(zy)! #pra(z! ytorze)"a "))y(5V

<<J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

*!(! b 7e(z po#"ada #o8"e #"łC :#ztałt'*!(! " to ta:! *a:"e* 'dz"e7a mater"om:tre #! *e* poz8a"o)e or1a=] )"z'*e *e a to z)a(zy że po#"ada #o8"e tr(z!#"łC rozrod(z! :tre* )"e moż)a ytł'ma(zyG #am! ty7:o zdo7)oF("! pra"a)"a r'(5 me(5a)"zm

0 przyrodz"e " *e* zdo7)oF(" prze*a"a*!(e* #"C to=

,< ra(5 'or1a)"zoa)y(5 po"ada #"C o "e7e za mało

1dy )azya #"C zdo7)oFG tC (zymF a)a7o1"(z)ym do

#zt':"2 (za# 8o"em myF7" #"C o artyF("e "#to("e

roz'm)e* poza )"! Przyroda or1a)"z'*e #"C ra(ze*

#ama " :ażdym 1at'):' #y(5 tor 'or1a)"zo

a)y(5 (zy)" to pradz"e )a o1ł podł'1 *ed)a:o

e1o zor' a7e za#ze z odpo"ed)"m" od(5y7e)"am"

*a:"(5 za7eż)"e od o:o7"(z)oF(" yma1a #amoza(5oa=

)"e ;yG może że 8ardz"e* z87"żamy #"C do zroz'm"e)"a

te* )"ez8ada)e* łaF("oF(" 1dy )azyamy *! (zymF

a)a7o1"(z)ym do ży("a a7e tedy m'#"my 8!d y

po#ażyG mater"C *a:o #am! mater"C ta:! łaF("oFG

5"7ozo"zm :tra #prze(z)a *e#t z *e* "#tot! 8!d



#:o*arzyG z )"! *a:!F za#adC o8(! pozo#ta*!(! z )"! e

#p7)o("e d'#zC A7e tym dr'1"m ypad:'

*eF7" tr ta:" ma 8yG ytorem przyrody to a78o *'ż

z 1ry za:ładamy 'or1a)"zoa)! mater"C *a:o or1a)

oe* d'#zy )"e (zy)"!( mater"" a)" tro(5C 8ardz"e*

zroz'm"ał!Q a78o m'#"my '(zy)"G z d'#zy ar(5"te:ta

te* 8'do7" " ył!(zyG te) #po#8 tr te) z ("e=

,J 7eF)e* przyrody Do:ład)"e* m"!( )"e za"era #o

8"e or1a)"za(*a przyrody żad)e* a)a7o1"" do *a:"e*:o7

"e: z)a)e* )am przy(zy)ooF(" c P"C:)o przyrody

c Na odrt moż)a za pomo(! a)a7o1"" do #pom)"a)y(5 8ezpoFred)"(5 (e7)at'ra7)y(5 y*aF)"G pe)e poł!(ze)"e :tre *ed)a: )apoty:a #"C ta:że 8ardz"e* "de" )"ż rze(zy"#toF(" Ta: )p z"!z:' z o#tat)"o do:o)a)ym z'peł)ymprze:#ztał(e)"em pe)e1o "e7:"e1o

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <<?

moż)a #ł'#z)"e )azaG (zymF a)a7o1"(z)ym do #zt':" 1dyż przyp"#'*e #"C *eprzedm"otom ty7:o ze z17Cd' )a re67e:#*C doty(z!(! "(5 ze)Ctrz)e* )ao(z)oF("a zatem ty7:o z 'a1" )a 6ormC *a:! po#"ada "(5 po"erz(5)"a A7e e)Ctrz)ado#:o)ałoFG przyrody ta: *a: *! po#"ada*! rze(zy :tre moż7"e #! ty7:o *a:o(e7e )at'ra7)e " :tre d7ate1o )azyamy "#totam" 'or1a)"=zoa)ym" )"e da #"CpomyF7eG " ytł'ma(zyG )a pod#ta"e a)a7o1"" do *a:"e*:o7"e: z)a)e* )am6"zy(z)e* tz) )at'ra7)e* zdo7)oF(" (o "C(e* b po)"eaż #am" )a7eżymy doprzyrody )a*#zer#zym z)a(ze)"' b=)aet )"e )a pod#ta"e do:ład)e* a)a7o1""do #zt':" 7'dz:"e*

Po*C("e rze(zy *a:o (ze1oF (o *e#t #amo #o8"e (e7em )at'ra7)ym )"e *e#t "C(:o)#tyt'ty)ym po*C("em ")te7e:t' (zy roz'm' a7e może *ed)a: 8yG re1'=7aty)ym po*C("em d7a re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a ,? a8y )a pod#ta"epe)e* da7e:"e* a)a7o1"" do )a#ze* przy(zy)ooF(" podł'1 (e7 )adaaG o17e :"er')e: 8ada)"om )ad te1o rodza*' przedm"otam" oraz rozmyF7a)"om )ad"(5 )a*yż#z! pod#ta!Q to dr'1"e pradz"e )"e 1o7" poz)a)"a przyrody 7'8oe* *e* prapod#tay 7e(z ra(ze* 1o7" te* #ame* łaF)"e t:"!(e* )a#pra:ty(z)e* ładzy roz'm' a)a7o1"" do :tre* rozpatrya7"Fmy przy(zy)C oe*(e7ooF("

I#toty 'or1a)"zoa)e #! "C( *edy)ym" "#totam" przyrodz"e :tre b

(5oG8y rozpatrya)e #ame d7a



)arod' pa9#to po#ł'1"a)o #"C (zC#to " #po#8 8ardzo odpo"ed)" #łoem_or1a)"za(*aV d7a o:reF7e)"a #po#o8' 'rz!dze)"a ładz z"erz(5)"(5 "td a)aet (ałe1o '#tro*' pa9#toe1o Każdy 8o"em (z"o) po")"e) 8yG ta:"e*(ałoF(" o(zy"F("e )"e ty7:o Frod:"em 7e(z zarazem ta:że (e7em a #:oro#płdz"ała 'moż7""e)"' (ałoF(" to "dea te* (ałoF(" m'#" z dr'1"e* #tro)y

o:reF7aG *e1o m"e*#(e " 6'):(*C

<<. Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#"e8"e " 8ez 'z17Cd)"e)"a "(5 #to#'):' do "))y(5 rze(zy b\ m'#z! 8yGpomyF7a)e *a:o moż7"e ty7:o *a:o (e7e przyrody 0)e zatem p"er#zymrzCdz"e )ada*! o8"e:ty)! rea7)oFG po*C("' (e7' )"e 8Cd!(e1o (e7empra:ty(z)ym 7e(z (e7em przyrody a dz"C:" tem' do#tar(za*! )a':omprzyrod)"(zym pod#taC d7a te7eo=7o1"" tz) d7a #po#o8' ydaa)"a #!d o

#y(5 przedm"ota(5 podł'1 ]pe)e* #z(ze17)e* za#ady do :tre* proadze)"a*a:o że moż7"oFG ta:"e1o rodza*' przy(zy)ooF(" )"e da #"C a pr"or" (a7epo*!G )"e 8y7"8yFmy "))ym ypad:' żad)ym raz"e 'pra)"e)"

O..

> za#adz"e ydaa)"a #!d o e)Ctrz)e* (e7ooF(" "#tota(5'or1a)"zoa)y(5

Za#ada ta b=a zarazem *e* de6")"(*a b 8rzm"2 'or1a=] )"zoa)ym toremprzyrody *e#t te) :trym ,. #zy#t:o *e#t za*em)"e (e7em " Frod:"em N"(

)"e *e#t )"m )adarem)e 8ez(e7oe " )"( )"e może 8yG przyp"#a)e F7epem'me(5a)"zmo" przyrody

Za#ada ta b *eF7" (5odz" o *e* rdło b= da*e #"C pradz"e yproadz"G zdoF"ad(ze)"a a m"a)o"("e z ta:"e1o :tre przeproadza)e *e#t metody(z)"e ")azya #"C o8#era(*! z 'a1" *ed)a: )a orze:a)! przez tC za#adCpo#ze(5)oFG " :o)"e(z)oFG te1o rodza*' (e7ooF(" )"e może za#ada ta op"eraG#"C *edy)"e )a ra(*a(5 emp"ry(z)y(5 7e(z m'#" m"eG ' pod#tay *a:!F za#adC apr"or" (5oG8y 8yła o)a *edy)"e za#ad! re1'7aty)! a (e7e o :try(5 moa"#t)"ały ty7:o "de" te1o :to yda*e #!d a )"e przy(zy)"e #pra(ze* D7ate1o

też moż)a yże* #pom)"a)! za=

Rozdz"ał I A)a7"ty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <<

#adC )azaG ma:#ym! ydaa)"a #!d o e)Ctrz)e* (e7ooF(" "#tot'or1a)"zoa)y(5

W"adomo że a)atomo"e roF7") " z"erz!t a8y z8adaG "(5 #tr':t'rC " m()":)!G poody d7a :try(5 " *a:"m (e7' da)e "m zo#tały ta:"e łaF)"e(zCF(" ta:"e łaF)"e położe)"e " poł!(ze)"e (zCF(" oraz ta łaF)"e 6orma

e)Ctrz)a przy*m'*! *a:o 8ezar'):oo :o)"e(z)! o! ma:#ymC że )"( ta:"m #torze)"' )"e *e#t )adarem)e 1ło#z!( zarazem *a:o za#adC o17)e* )a':"



o przyrodz"e że )"( )"e dz"e*e #"C 8ez przy(zy)y + W "#to("e rze(zy )"e mo1! o)"ta: #amo od#t!p"G od te* te7eo7o1"(z)e* za#ady *a: od o17)e* 6"zy:a7)e* 1dyż ta:

*a: przy pom")"C("' te* dr'1"e* )"e otrzyma7"8yFmy żad)e1o o17edoF"ad(ze)"a ta: przy po= , m")"C("' p"er#ze* )"e otrzyma7"8yFmy żad)e*yty(z)e* d7a o8#era(*" te1o rodza*' przedm"ot przyrody :tre zo#tały przez

)a# *'ż raz te7eo7o1"(z)"e pomyF7a)e *a:o podpada*!(e pod po*C("e (e7)at'ra7)y(5

Po*C("e to 8o"em )aproadza roz'm )a z'peł)"e "))y porz!de: rze(zy )"żporz!de: #ame1o ty7:o me(5a)"zm' przyrody :try t' )"e może )am *'ży#tar(zyG Pod#ta! moż7"oF(" to"' przyrody ma t' 8yG "dea Wo8e( te1o

*ed)a: że "dea *e#t a8#o7't)! *ed)oF("! przed#ta"e)"a pod(za# 1dy mater"a *e#t"e7oF("! rze(zy :tra #ama d7a #"e8"e )"e może daG )am o:reF7o)e* *ed)oF(" "(5poł!(ze)"a +> *eF7" ta *ed)oFG "de" #ł'żyG ma )aet *a:o determ")'*!(a ra(*a apr"or" przy=

+ W ory1")a7e2 _ò) ')1e6a5rV Zrot te) może y#tCpoaG rż

)y(5 od("e)"a(5 z)a(ze)"oy(5 :try(5 #p7)ym ry#em *e#t oz)a(za

)"e (ze1oF pod pe)ym z17Cdem )"e o:reF7o)e1o Ko)te:#t #:az'*e

)a to że poyż#zym m"e*#(' "dz"e o o:reF7e)"e determ")a(*C przy

(zy)oe o8e( (ze1o zrot te) tł'ma(zC t' przez _8ez przy(zy)yV


<<- Kryty:a 7e7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

rod)"(ze1o praa przy(zy)ooF(" te1o rodza*' 6ormy rze(zy złożo)e* b (e7przyrody m'#" zo#taG roz("!1 )"Cty )a #zy#t:o (o zaarte *e#t *e* torze

$eF7" 8o"em *'ż raz od)o#"my te1o rodza*' #:'te: (ałoF(" do )adzmy#łoe*ra(*" determ")'*!(e* yż#ze* po)ad F7epy me(5a)"zm przyrody to #!d *a:"yda*emy o tym #:'t:' m'#" (ałoF(" 8yG oparty )a te* za#adz"e " )"e mażad)e1o pood' 8y 'ażaG 6ormC ta:"e* rze(zy za (zCF("oo *e#z(ze za7eż)! od

te1o me(5a)"zm' 1dyż (za# #:'te: pom"e#za)"a )"e*ed)orod)y(5 za#adza8ra:ło8y )am o17e *a:"e*F pe)e* za#ady ydaa)"a #!d'

,- ;yG może że )p ("e7e z"erzC(ym )"e:tre (zCF(" *a: #:ra :oF(" ło#ydały8y #"C po*!G *a:o za1C#z(ze)"a po#ta*!(e podł'1 pra (zy#tome(5a)"(z)y(5 A7e o przy(zy)"e prze("eż :tra do#tar(za )ada*!(! #"C do te1omater"C :tra *! te) #po#8 mody6":'*e 6orm'*e+ " odpo"ed)"(5 m"e*#(a(5o#adza m'#"my za#ze ydaG #!d te7eo7o1"(z)y ta: "ż #zy#t:o tym ("e7em'#" 8yG 'aża)e za 'or1a)"=zoa)e " #zy#t:o też pe)ym od)"e#"e)"' dorze(zy *e#t #amo z)o' or1a)em

O.



> za#adz"e Ideo7o1"(z)e1o

ydaa)"a #!d o przyrodz"e o17e

*a:o o #y#tem"e (e7

Po"edz"e7"Fmy yże* o ze)Ctrz)e* (e7ooF(" przedm"ot przyrody że )"eda*e o)a do#tate(z)e1o 'pra)"e)"a do te1o 8y )"m" *a:o (e7am" przyrodypo#ł'1"aG #"C *a:o ra(*am" tł'ma(z!(ym" "(5 "#t)"e)"e a)"

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _6ormtV 6orm'*e

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <<,

do te1o 8y "(5 przypad:oo (e7oym" #:'t:am" "de" po#ł'1"aG #"C cdo

'za#ad)"e)"a "(5 "#t)"e)"a podł'1 za#ady przy(zy) (e7oy(5 N"e moż)a przeto'ażaG od raz' za (e7e )at'ra7)e )p rze: d7ate1o że 'łat"a*! Frd7!do!ł!(z)oFG m"Cdzy )arodam" 1r po)"eaż :ry*! #o8"e rdła ty(5 rze: " za#o8yF)"e1' d7a 'trzyma)"a "(5 pod(za# o:re# 8ezde#z(zoy(5 a)" #padz"#toF("7!d :tra odproadza te ody " o#'#za 7!d &5o("aż 8o"em ta :o)6"1'ra(*apo"erz(5)" z"em" ,, 8ardzo 8yła potrze8)a d7a po#ta)"a " 'trzyma)"a #"C:r7e#ta roF7") " z"erz!t to )"e za"era o)a prze("eż )"( ta:"e1o (ze1omoż7"oFG yma1ała8y :o)"e(z)"e przy*C("a przy(zy)ooF(" podł'1 (e7 To#amo doty(zy roF7") :try(5 (zło"e: 'żya d7a #e* potrze8y (zy przy*em)oF("doty(zy z"erz!t ta:"(5 *a: "e78ł!d 8ydło :o9 p"e# "td :tre może o)

"e7ora:" #po#8 y:orzy#taG (zy to d7a poży"e)"a (zy to d7a '#ł'1" 8ez :try(5 z)a(z)e* m"erze )"e może #"C o8e*FG > #to#'):' ze)Ctrz)ym rze(zy z:try(5 żad)a #ama d7a #"e8"e )"e da*e pod#tay do 'aża)"a *e* za (e7 moż)aty7:o 5"potety(z)"e ydaG #!d *a:o o #to#'):' (e7oym

Uz)aG rze(z *a:!F z 'a1" )a *e* e)Ctrz)! 6ormC za (e7 )at'ra7)y to z'peł)"e(o "))e1o )"ż 'ażaG "#t)"e)"e te* rze(zy za (e7 przyrody + Do te1o dr'1"e1ot"erdze)"a potrze8)e )am *e#t )"e ty7:o po*C("e pe)e1o moż7"e1o (e7' 7e(zta:że poz)a)"e o#tate(z)e1o (e7' #(op'# przyrody (o yma1a od)"e#"e)"a *e*do (ze1oF )adzmy#łoe1o to zaF 8ardzo prze:ra(za #ze7:"e )a#zete7eo7o1"(z)e poz)a)"e przyrody a78o"em (e7'

+ W ory1")a7e2 _E") D")1 a7# Nat'rze(: 8e'rte"7e) "#t 1a)z eta# a)dere#a7# d"e Ei"#te)z d"e#e# D")1e# 6'r Ze(: der Nat'r 5a7te)V

<J> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

"#t)"e)"a #ame* przyrody )a7eży #z':aG poza przyrod! We)Ctrz)a 6orma (5oG8yty7:o d8ła tray może d7a )a#ze* 7'dz:"e* ładzy ydaa)"a o (zymF #!d#ta)o"G y#tar(za*!(y dod że *e1o po#ta)"e moż7"e 8yło *edy)"e podł'1

pra"dła (e7 %dy *ed)a: po=<>> m"*a*!( to 8"erzemy pod 'a1C ty7:o 'żyte: *a:" z te1o (zy)"! "))e "#toty )at'ra7)e tz) 1dy prze#ta*emy rozpatryaG



e)Ctrz)! or1a)"za(*C " zra(amy 'a1C ty7:o )a ze)Ctrz)e (e7oe re7a(*e(zy7" )a to że traa potrze8)a *e#t 8ydł' a 8ydło (zło"e:o" *a:o Frode:e1zy#te)(*" " )"e "e #"C d7a(ze1o łaF(""e potrze8)e *e#t "#t)"e)"e 7'dz"pyta)"e )a :tre b*eF7" ma #"C )p )a myF7" t'8y7( Noe* ho7a)d""$ 7'8 Z"em"01)"#te* )"e *e#t (5y8a ta: łato odpo"edz"eG b to )"e do(5odz" #"C do

żad)e1o (e7' :ate1ory(z)e1o 7e(z (ała ta (e7oa re7a(*a op"era #"C )a ar'):':try m'#" 8yG (oraz da7e* prze#'a)y " :try *a:o )"e'ar'):oa)y "#t)"e)"epe)e* rze(zy *a:o (e7 o#tate(z)y 7eży z'peł)"e poza za#"C1"em 6"zy:a7)o=te7eo7o1"(z)e1o rozpatrya)"a F"ata Wtedy *ed)a: )"e *e#t rze(z ta:a (e7em)at'ra7)ym 1dyż )"e może o)a a)" (ały *e* rodza* 8yG 'aża)a za ytrprzyrody

Ta: "C( ty7:o mater"a o "7e *e#t 'or1a)"zoa)a "!że #"C #po#8 :o)"e(z)y zpo*C("em o )"e* *a:o o (e7' )at'ra7)ym 1dyż ta *e* #pe(y6"(z)a 6orma *e#tzarazem ytorem przyrody A7e po*C("e to proadz" teraz :o)"e(z)"e do "de"

(ałe* przyrody *a:o #y#tem' podł'1 pra"dła (e7Q "de" te* m'#" #"C terazpodporz!d:oaG b podł'1 za#ad roz'm' b (ały me(5a)"zm przyrodyprzy)a*m)"e* po to 8y #pr8oaG )a tym

+ Noa ho7a)d"a2 da)a )aza A'#tra7""

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <J+

y*aF)"e)"a z*a"#:a przyrody Ta za#ada roz'm' przy#ł'1'*e m' ty7:o *a:o#'8"e:ty)a tz) *a:o ma:#yma2 #zy#t:o )a F"e("e #ł'ży do (ze1oF )"( )a<>+ tym F"e("e )"e *e#t )adarem)"eQ " dz"C:" przy:łado" *a:"i da*e przyroda #y(5 tora(5 or1a)"(z)y(5 mar)y prao a )aet po"))oFG )"e o(ze:"aG od)"e* " *e* pra )"(ze1o *a: ty7:o te1o (o (ałoF(" *e#t (e7oe

Rze(z *a#)a że )"e *e#t to za#ada d7a determ")'*!(e* 7e(z ty7:o d7a re67e:#y*)e*ładzy #!dze)"a że *e#t o)a za#ad! re1'7aty)! a )"e :o)#tyt'ty)! " że dz"C:")"e* otrzym'*emy ty7:o )"G przeod)"! do te1o 8y przedm"oty przyrody "(5od)"e#"e)"' do pe)e* da)e* *'ż ra(*" determ")'*!(e* rozażaG podł'1 )oe1o#y#tem' pra " 8y "edzC o przyrodz"e roz#zerzyG podł'1 pe)e* "))e* za#ady am"a)o"("e za#ady przy(zy) (e7oy(5 8ez '#z(zer8:' *ed)a: d7a me(5a)"zm'

przy#ł'1'*!(e1o *e* przy(zy)ooF(" N"e prze#!dza to zre#zt! 8y)a*m)"e*:e#t"" (zy (oF o (zym yda*emy #!d podł'1 te* za#ady *e#t zam"erzo)ym(e7em przyrody a "C( (zy tray "#t)"e*! d7a 8ydła 7'8 o"e( te zaF " pozo#tałeprzedm"oty przyrody d7a (zło"e:a Do8rze *e#t rozpatryaG ta:że z te* #tro)yrze(zy )aet )am )"em"łe " pod pe)ym" z17Cdam" c #prze(z)e z (e7em Moż)a8y )p po"edz"eG że ro8a(to :tre do:'(za 7'dz"om "(5 '8ra)"a(5 ło#a(57'8 łż:a(5 #ta)o" ed7e m!dre1o zrz!dze)"a przyrody 8odz"e( do (zy#toF(":tra *'ż #ama d7a #"e8"e *e#t aż)ym Frod:"em za(5oa)"a zdro"aQ a78o żemo#:"ty " "))e :!F7"e oady :tre p'#ty)"a(5 <>

+ W ory1")a7e2 _da##V że (o )"e z1adza #"C z :o)te:#tem &zytam "C(z1od)"e z popra:! harte)#te")a _da#V *a:"



<J Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

Amery:" ta: 8ardzo da*! #"C e z)a:" dz":"m #! d7a ty(5 #ta"a*!(y(5 p"er#ze:ro:" 7'dz" 8od(em do dz"ała)"a 8y o#'#zaG 8a1)a " :ar(zoaG 1C#tepo#trzym'*!(e po"e po"etrza 7a#y 8y dz"C:" tem' *a: " przez 'praC z"em"'(zy)"G m"e*#(e "(5 zam"e#z:a)"a zarazem zdro#zym Naet to (o (zło"e:o" *e1o e)Ctrz)e* or1a)"za(*" yda*e #"C prze(")e )at'rze ot"era przy ta:"m#po#o8"e rozpatrya)"a za*m'*!(! a )"e:"edy też po'(za*!(! per#pe:tyC )ate7eo7o1"(z)y porz!de: rze(zy )a :try 8ez ta:"e* za#ady #amo 6"zy:a7)erozaża)"e )"e mo1ło8y )a# )aproadz"G Ta: *a: )"e:trzy #!dz! że ta#"em"e(da)y zo#tał (zło"e:o" (zy z"erzC("' :trym ży*e )"e*a:o d7a za#t!p"e)"ape)e1o 8ra:' *a:"m dot:)"Cte #! *e1o or1a)y ży("oe podo8)"e m1ł8ymzapytaG (zy marze)"a #e))e :try(5 )"1dy #e) )"e *e#t poz8a"o)y (5o("ażty7:o rzad:o *e #o8"e przypom")amy )"e #! 8yG może (e7oym 'rz!dze)"emprzyrody po7e1a*!(ym )a tym że przy odprCże)"' #zy#t:"(5 ("e7e#)y(5 #"łpor'#za*!(y(5 #ł'ż! do te1o 8y za poFred)"(tem yo8ra)" " *e* d'że*r'(57"oF(" :tra tym #ta)"e do(5odz" (zC#to do a6e:t' por'#zaG do 1łC8"or1a)y ży("oe D7ate1o też przy przeładoa)"' żoł!d:a :"edy r'(5 te) *e#t tym8ardz"e* potrze8)y 1ra yo8ra)" pod(za# #)' )o()e1o *e#t zazy(za* o "e7eży#zaQ " że zatem 8ez te* e)Ctrz)"e por'#za*!(e* #"ły " mC(z!(e1o )"epo:o*':tre1o ")C przyp"#'*emy <>< marze)"om #e))ym a :tre #! 8yG może6a:ty(z)"e 7e:ar#tem #e) )aet zdroym #ta)"e 8ył8y może z'peł)ymy1aF)"C("em ży("a

Ta:że p"C:)o przyrody tz) *e* 5armo)"zoa)"e z o7)! 1r! )a#zy(5 ładzpoz)a(zy(5 przy '*moa)"' " ydaa)"' #!d' o *e* z*a"#:a(5 może te)

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <J<

#po#8 8yG 'aża)e za o8"e:ty)! (e7ooFG przyrody *e* (ałoF(" *a:o#y#tem"e :tre1o (zło)em *e#t (zło"e: *eF7" ty7:o ydaa)"e o )"e* #!dte7eo7o=1"(z)y(5 )a pod#ta"e (e7 )at'ra7)y(5 )a :tre )aproadza*! )a#"#toty 'or1a)"zoa)e 'pra)"ło )a# *'ż raz do "de" "e7:"e1o #y#tem' (e7

przyrody Możemy to + 'ażaG za prze*a ży(z7"oF(" %')#t c o:aza)e* )amprzez przyrodC że poza tym (o pożyte(z)e ta: #z(zodrze *e#z(ze roz#"ała#zCdz"e p"C:)o " poa8y " :o(5aG *! za to a r)"eż #y(5 rozaża)"a(5 )ad)"! od)o#"G #"C do )"e* z #za('):"em z pood' *e* )"ezm"erzo)oF(" " od(z'aG *a: ty(5 roz= <>J aża)"a(5 #am" #ta*emy #"C #z7a(5et)"e*#" łaF)"e ta: *a: 1dy8yprzyroda tym łaF(""e (e7' od:ryła " przy#tro"ła #! #pa)"ał! #(e)C

W tym para1ra6"e )"e (5(emy )"( "))e1o po"edz"eG *a: ty7:o to że 1dy razod:ry7"Fmy przyrodz"e pe)! zdo7)oFG do torze)"a ta:"(5 tor :tre da*!#"C pomyF7eG ty7:o podł'1 po*C("a przy(zy) (e7oy(5 to ro8"my :ro: da7e* "'ażamy że o7)o )am ta:że o ty(5 tora(5 :tre #ame a78o "(5 a(z:o7"e:(e7oe #to#'):" )"e (zy)"! :o)"e(z)ym po#z':"a)"a "))e* za#ady "(5moż7"oF(" poza me(5a)"zmem F7epo



c W (zCF(" e#tety(z)e* po"edz"e7"Fmy że #po17!damy z ży(z7"oF("! )aprzyrodC p"C:)! ży"!( z'peł)"e o7)e 8ez")tere#o)e 'podo8a)"e *e*6orm"e W (zy#tym 8o"em #!dz"e #ma:' (a7e )"e 8"erzemy pod 'a1C te1o

*a:"m (e7' "#t)"e*e to p"C:)o przyrody2 (zy po to 8y 8'dz"G )a# roz:o#z (zy też)"eza7eż)"e od #ze7:"e1o od)o#ze)"a #"C do )a# *a:o do (e7 W #!dz"e

te7eo7o1"(z)ym )atom"a#t zra(amy 'a1C ta:że )a to od)o#ze)"e #"C " (za#możemy 'ażaG za ży(z7"oFG przyrody to że ze(5("ała przez ':azya)"e ty7'p"C:)y(5 po#ta(" 'łat"G )am dro1C do :'7t'ry

+ W ory1")a7e2 _#"eV (o )"e z1adza #"C z :o)te:#tem &zytam "C( "1od)"e zpopra:! Yor7a)dera _e#V

<JJ Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

dz"ała*!(y(5 przy(zy) b że o7)o )am *ed)a: ydaaG o )"(5 #!dy *a:o o)a7eż!(y(5 do #y#tem' (e7 $'ż 8o"em p"er#za "dea yproadza )a# o "7e"dz"e o *e* pod#taC poza F"at zmy#ł z"!z:' z (zym *ed)oFG)adzmy#łoe* za#ady m'#" 8yG 'aża)a za aż)! )"e *edy)"e d7a pe)y(51at'): "#tot )at'ra7)y(5 7e(z te) #am #po#8 ta:że d7a (ałoF(" przyrody

*a:o #y#tem'

O.-

> za#adz"e "deo7o1"" *a:o o e)Ctrz)e* za#adz"e przyrodoz)a#ta

Za#ady *a:"e*F )a':" #! a78o *e* "mma)e)t)e " )azya*! #"C rodz"mym" pr")("p"adome#t"(a a78o op"era*! #"C )a po*C("a(5 :tre mo1! z)a7eG m"e*#(e+ ty7:opoza )"! " #! za#adam" z ze)!trz pere1r")a Na':" <>? :tre za"era*! za#adyte1o dr'1"e1o rodza*' :ład! ' pod#tay #y(5 do:try) tezy zapoży(zo)e7emmata t* poży(za*! od "))e* )a':" *a:"eF po*C("e a raz z )"m pod#taC#e1o ':ład'

Każda )a':a #ta)o" d7a #"e8"e #y#tem D7ate1o też )"e y#tar(za 8'doaG )"e* z1od)"e z za#adam" tz) po#tCpoaG te(5)"(z)"e 7e(z m'#" #"C *! b *a:o1ma(5 "#t)"e*!(y d7a #"e8"e b= tra:toaG ta:że ar(5"te:to)"(z)"e a )"e*a:odo8'd:C " (zCFG "))e1o 1ma(5' 7e(z *a:o (ałoFG d7a #"e8"e (5oG p)"e*

moż)a '#ta)o"G prze*F("e z te1o 1ma(5' do dr'1"e1o " )a odrt

$eF7" proadzamy "C( do )a':" o przyrodz"e " do *e* :o)te:#t' po*C("e ;o1a8y ytł'ma(zyG #o8"e (e=

+ Wed7e I yda)"a2 _z)a7eG #e m"e*#(ec

Rozdz"ał I A)a7"ty:a 7e7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a<J?

7ooFG przyrodz"e a potem z)o' po#ł'1'*emy #"C t! (e7ooF("! 8y do"eFGże ;1 "#t)"e*e b to żad)a Z ty(5 d(5 )a': )"e *e#t e)Ctrz)"e '1r')toa)a



a zł'd)a d"a7e7a c (zy)" :ażd! )"epe)! przez to że 1ra)"(e "(5 za("era*! #"Cza*em)"e

Sam yraz _(e7 przyrodyV do#tate(z)"e zapo8"e1a *'ż te* 1mata)")"e a8y )"edop'F("G do pom"e#za)"a )a':" o przyrodz"e oraz pood *a:"e da*e o)a do

ydaa)"a #!d te7eoło1"(z)y(5 o *e* przedm"ota(5 z rozaża)"em o ;o1' a"C( z yodem teo7o1"(z)ym Toteż )"e )a7eży tra:toaG *a:o rze(zy 8ła5e* <>.te1o (zy #pom)"a)y yże* yraz m"e#za #"C z yrazem ma*!(ym oz)a(zaG(e7 ;o1a 'rz!dze)"' przyrody a )aet 'aża #"C te) dr'1" za #to#o)"e*#zy "8ardz"e* odpo"ed)" d7a *a:"e*F po8oż)e* d'#zy *a:o że :o9(' m'#" prze("eżdo*FG do te1o że oe (e7oe 6ormy przyrodz"e yodz" #"C od m!dre1o#tr(y F"ataQ )a7eży )atom"a#t do:ład)"e " #:rom)"e o1ra)"(zyG #"C doyraz' :try ty7:o ty7e m" m" "7e "emy b a m"a)o"("e do (e7' przyrodyA78o"em za)"m *e#z(ze pytamy o przy(zy)C #ame* przyrody od)a*d'*emy przyrodz"e " pro(e#"e *e* torze)"a #"C te1o rodza*' tory :tre po#ta*! )"e*

)a za#adz"e z)a)y(5 pra emp"ry(z)y(5 podł'1 :try(5 )a':a o przyrodz"em'#" ydaaG #!dy o #y(5 przedm"ota(5 " tym #amym m'#" ta:że do#z':"aG#"C "(5 przy(zy)ooF(" podł'1 pra"dła (e7 )"e* #ame* D7ate1o też )"e o7)o

*e* prze#:a:"aG ła#)e* 1ra)"(y 8y to (ze1o po*C("' żad)e o17edoF"ad(ze)"e )"e może 8yG ade:at)e " )a (o o7)o #"C ażyG

+ D"a7e7a2 8łCd)e :oło

c W I yda)"' )"e ma #łoa _)'rV ty7:o

<J. Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

dop"ero po doproadze)"' )a':" o przyrodz"e do :o9(a ("!1aG )"! #am! *a:o *e* rodz"m! za#adC WłaF("oF(" przyrody :tre da*! #"C a pr"or" zademo)#troaGa "C( po*!G (o do #e* moż7"oF(" )a pod#ta"e o17)y(5 za#ad 8ez żad)e1o'dz"ał' doF"ad(ze)"a )"e mo1! m"mo że za"era*! #o8"e te(5)"(z)!(e7ooFG 8y)a*m)"e* 8yG za7"(zo)e b po)"eaż #! 8ezz17Cd)"e :o)"e(z)e bdo te7eo7o1"" ] przyrody *a:o do pe)e* )a7eż!(e* do 6"zy:" metody roz"!zya)"a

*e* za1ad)"e9 D7ate1o też a)a7o1"e <> arytmety(z)e 1eometry(z)e podo8)"e *a: o17)e praa me(5a)"(z)e (5o("aż zaarte )"(5 poł!(ze)"e *ed)e*

za#adz"e rozma"ty(5 )a pozr z'peł)"e od #"e8"e )"eza7eż)y(5 pra"deł może #"C)am ydaaG zd'm"ea*!(e " 1od)e podz"' )"e prete)d'*! do te1o 8yod1ryaG 6"zy(e ro7C te7eo7o1"(z)y(5 ra(*" y*aF)"a*!(y(5 Toteż (5o("aża)a7o1"e te za#ł'1'*! )a to 8y 'z17Cd)"aG *e rozaża)"a(5 )ad o17)! teor"!(e7ooF(" przedm"ot przyrody rozaża)"a te )a7eżały8y *ed)a: 1dz"e ")dz"e* am"a)o"("e do meta6"zy:" " )"e #ta)o"ły8y e)Ctrz)e* za#ady )a':" oprzyrodz"e *a::o7"e: od)"e#"e)"' do emp"ry(z)y(5 pra (e7 )at'ra7)y(5prze*a"a*!(y(5 #"C "#tota(5 'or1a)"zoa)y(5 *e#t )"e ty7:o dozo7o)e a7e)aet )"e')":)"o)e po#ł'1"a)"e #"C metod! ydaa)"a #!d te7eo7o1"(z)y(5

*a:o za#ad! przyrodo=z)a#ta od)"e#"e)"' do pe)e* #o"#te* :7a#y *e1o

przedm"ot



3"zy:a zatem a8y do:ład)"e trzymaG #"C #y(5 1ra)"( a8#tra5'*e (ał:o"("e odpyta)"a (zy (e7e )at'ra7)e #! (e7am" zam"erzo)ym" (zy )"e zam"erzo)ym"Q8yło8y to 8o"em m"e#za)"em #"C do ('dzy(5 #pra

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <J

m"a)o"("e do meta6"zy:" Wy#tar(zy że #! to przedm"oty da*!(e #"Cytł'ma(zyG *edy)"e " ył!(z)"e podł'1 pra przyrody :tre mo1! 8yG przez )a#ty7:o pomyF7a)e *a:o podporz!d:oa)e "de" (e7 *a:o za#adz"e " :tre *edy)"e te) #po#8 mo1! (o do #e* e)Ctrz)e* 6ormy 8yG (5oG8y )aet ty7:oe)Ctrz)"e <01 poz)aa)e A8y "C( )"e F("!1aG )a #"e8"e pode*rze)"a że )a*m)"e*#zym (5oG8y #top)"' prete)d'*emy do te1o 8y do )a#zy(5 ra(*"poz)a(zy(5 m"e#zaG (oF (o (a7e )"e )a7eży do 6"zy:" a m"a)o"("e *a:!F)ad)at'ra7)! przy(zy)C m" #"C pradz"e te7eo7o1"" o przyrodz"e ta: *a:

1dy8y (e7ooFG 8yła )"e* zam"erzo)a a7e zarazem *ed)a: ta: że zam"ar te)przyp"#'*e #"C przyrodz"e tz) mater"" &5(emy przez to zaz)a(zyG )"e może8o"em (o do te1o po#taG żad)e )"eporoz'm"e)"e 1dyż *'ż #amo przez #"C*a#)e *e#t że )":t )"e 8Cdz"e przyp"#yaG marte* mater"" zam"ar' ełaF("ym te1o #łoa z)a(ze)"' że #łoo to oz)a(za t' ty7:o za#adCre67e:#y*)e* a )"e determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a że )"e ma o)o "C(proadzaG żad)e* odrC8)e* pod#tay przy(zy)ooF(" 7e(z do#tar(zyGdodat:oo ty7:o d7a 'żyt:' roz'm' pe)! "))! metodC 8ada9 )"ż metodaop"era*!(a #"C )a praa(5 me(5a)"(z)y(5 a8y te) #po#8 'z'peł)"G to (o te* dr'1"e* metodz"e *e#t )"ey#tar(za*!(e )aet d7a emp"ry(z)e1o od:rya)"a

#zy#t:"(5 #z(ze1łoy(5 pra przyrody D7ate1o też te7eo7o1"" o "7e ("!1a#"C *! do 6"zy:" m" #"C (ał:"em #ł'#z)"e o m!droF(" o#z(zCd)oF(" przezor)oF("do8ro(zy))oF(" przyrody )"e (zy)"!( przez to z )"e* roz'm)e* "#toty 1dyż 8yło8yto )"edorze(z)e a7e też )"e Fm"!( '#ta)a"aG )ad )"! "))e* roz'm)e* "#toty *a:oer:m"#trza 1dyż to 8yło8y

<J- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<>, z'(5ałe èrme##e)cQ ma to oz)a(zaG ty7:o pe"e) rodza* przy(zy)ooF("

przyrody a)a7o1"(z)e* do )a#ze* przy(zy)ooF(" te(5)"(z)ym 'żyt:oa)"'roz'm' :"edy (5(emy m"eG przed o(zyma pra"dło podł'1 :tre1o m'#" #"Cdo:o)yaG 8ada9 )ad pe)ym" toram" przyrody

D7a(ze1o *ed)a: (e7eo7o1"a )"e #ta)o" zazy(za* dz"ał' #ame* teorety(z)e*)a':" o przyrodz"e 7e(z ("!1a)a *e#t do teo7o1"" *a:o propede'ty:a 7'8 prze*F("edo )"e* Dz"e*e #"C to tym (e7' 8y 8ada)"e przyrody

c N"em"e(:"e #łoo _èrme##e)Vł *e#t tra6)ym peł)ym z)a(ze)"a #łoem S!dprzy :trym zapom")a #"C o(e)"G przy87"że)"' m"arC #y(5 #"ł #e1o")te7e:t' może )"e:"edy 8rzm"eG 8ardzo po:or)"e a m"mo to 8yG 8ardzo

prete)#*o)a7)y 8ardzo z'(5ały S!dam" ta:"m" #! przeaż)"e te :tre )a pozr"e78"! m!droFG 8o#:! przez przyp"#ya)"e *e* dz"e7e #torze)"a "



'trzymya)"a F"ata ta:"(5 zam"ar :tre ma*! łaF(""e przy)o#"G za#z(zytła#)e* m!droF(" mCdr:'*!(e1o

+ N"em"e(:" przym"ot)": _èrme##e)V odpo"ada poł#:"em' _z'=(5ałyVN"em"e(:" te) yraz "!że #"C *ed)a: etymo7o1"(z)"e z "))ym z)a(ze)"em )"ż

po7#:" Wyodz" #"C 8o"em od (za#o)":a _me##e)V m"erzyG a zła#z(za (d'torzo)e1o ze9 (za#o)":a _#"(5 èr=me##e)V z)a(zy ty7e (o pomy7"G #"C _m"erze)"'V a78o _oda=żyG #"C )a (oFV W tym dr'1"m z)a(ze)"' (za#o)":te) 'żya)y *e#t zazy(za* #e)#"e '*em)ym #:az'*!(ym )a _odau)"e #"CV)a (oF (o prze:ra(za #"ły zdo7)oF(" (zy 'pra)"e)"a To z)a(ze)"e op"era #"C"C( )a p"er#zym #:oro te1o rodza*' _odae)"e #"CV ypłya ze z8yty#o:"e* o(e)y #ame1o #"e8"e a "C( z pomył:" _m"e=rze)"'V #e* o#o8y Ztym też to z)a(ze)"em (za#o)":a _#"(5 èr=me##e)V ł!(zy #"C z)a(ze)"eprzym"ot)":a _èrme##e)VQ _èrme##e)V z'(5ały *e#t te) :to prze8"era*!(m"arC o(e)"e #e* o#o8y t* o(e)"a*!( #"C za y#o:o a "C( 8łCd)"e aży #"C

)a (oF (ze1o )"e potra6" a78o )"e po")"e) (zy)"G 0tż przy pomo(y te1oroz7e:łe1o zrot' oma"a*!(e1o m'#"ało8y #"C tł'ma(zyG _èrme##e)V 1dy8y#"C (5("ało daG *Czy:' po7#:"m yraz etymo7o1"(z)em' *e1o po(5odze)"' )a:tre pooł'*e #"C Ka)t

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<J,

podł'1*e* me(5a)"zm' #:'p"G )a tym (o 'm"emy `` te) #po#8 poddaG )a#ze*o8#era(*" 7'8 e:#peryme)tom że podo8)"e *a: przyroda potra6"7"8yFmy *e bprzy)a*m)"e* pod z17Cdem podo8"e9#ta pra b #am" ytorzyGQ a78o"emty7:o o ty7e moż)a (oF peł)" zroz'm"eG o "7e 'm"e #"C *e )a pod#ta"e po*CG#amem' zro8"G " doproadz"G do #:'t:' ;'doa or1a)"(z)a )atom"a#t *a:oe)Ctrz)y (e7 przyrody )"e#:o9(ze)"e <+> prze:ra(za #ze7:! zdo7)oFG #zt':"do przed#ta"e)"a (ze1oF podo8)e1o %o #"C zaF ty(zy ze)Ctrz)y(5 'aża)y(5

za (e7oe 'rz!dze9 przyrody )p "atry de#z(ze "tp to 6"zy:a 8ada pradz"e"(5 me(5a)"zm a7e żade) #po#8 )"e może przed#ta"G "(5 od)o#ze)"a #"C do(e7 o "7e ma o)o #ta)o"G ar')e: przy)a7eż)y :o)"e(z)"e przy(zy)"e 1dyż ta:o)"e(z)oFG po"!za)"a doty(zy ył!(z)"e poł!(ze)"a )a#zy(5 po*CG a )"ełaF("oF(" rze(zy

Rozdz"ał dr'1"



DIALEKTYKA TELE0L0%I&ZNE$ WŁADZY SADZENIA

O.,

&o to *e#t a)ty)om"a ładzy #!dze)"a

Determ")'*!(a ładza #!dze)"a )"e ma żad)y(5 ła#)y(5 za#ad:o)#tyt''*!(y(5 po*C("a o przedm"ota(5 N"e *e#t a'to)om"! 1dyż #'8#'m'*eo)a ty7:o pod da)e praa 7'8 po*C("a *a:o pod za#ady WłaF)"e d7ate1o )"e *e#to)a też )arażo)a )a )"e8ezp"e(ze9#to ła#)e* a)ty)om"" " )a #prze(z)oFG#y(5 za#adi D7ate1o też tra)#(e)de)ta7)a ładza #!dze)"a :tra za"erałaar'):" #'8#'moa)"a pod :ate1or"e )"e 8yła d7a #"e8"e )omotety(z)a 7e(zpodaała ty7:o ar'):" zmy#łoe* )ao(z)oF(" pod *a:"m" moż)a da)em'po*C("' *a:o pra' ")te7e:t' )adaG rea7)oFG za#to#oa)"e Q (o do te1o )"emo1ła o)a )"1dy popaFG )"ez1od)oFG z #am! #o8! przy)a*m)"e* o "7e "dz"e oza#ady

Re67e:#y*)a )atom"a#t ładza #!dze)"a ma do:o)y= <+ aG #'8#'mp(*" podprao :tre )"e *e#t *e#z(ze da)eQ #ta)o" zatem 6a:ty(z)"e ty7:o za#adCre67e:#*" o przed=

+ W ory1")a7e2 _"#t #"e e")em W"der#tre"t "5rer Pr")z"p"e) a'#1e#etztV (oz)a(zyło8y że determ")'*!(a ładza #!dze)"a łaF)"e *e#t )arażo)a )a#prze(z)oFG #y(5 za#ad Po)"eaż *ed)a: ta:"e t"erdze)"e z pe)oF("! )"eodpo"ada ")te)(*" Ka)ta " )"e z1adza #"C z zaartym tym #amym zda)"'#t"erdze)"em że determ")'*!(a ładza #!dze)"a )"e *e#t )arażo)a )a)"e8ezp"e(ze9#to ła#)e* #e* a)ty)om"" (zytam z popra:! Erdma))azam"a#t _e")em W"der#tre"to2 _:e")em W"der#tre"tV

<?

Kryty:a 7e"eo"o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<+<

m"ota(5 d7a *a:"(5 o8"e:ty)"e )"e *e#teFmy z'peł)"e po#"ada)"' żad)e1opraa 7'8 po*C("a przedm"ot' :tre do#tate(z)"e )adaało8y #"C )a za#adC d7aza(5odz!(y(5 ypad: Wo8e( te1o zaF że 'żya)"e ładz poz)a(zy(5 )"e

*e#t dop'#z(za7)e 8ez za#ad to re67e:#y*)a ładza #!dze)"a 8Cdz"e m'#"ała ta:"(5 ypad:a(5 #ama #peł)"aG ro7C za#ady :tra b *a:o że )"e *e#t o8"e:ty)a





Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a J

T

<?J Kryty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

Dr'1! ma:#ym! *e#t a)tyteza2 )"e:tre ytory mater"a7)e* przyrody )"e mo1!8yG 'aża)e za moż7"e podł'1 7" ty7:o me(5a)"(z)y(5 pra yda)"e o )"(5#!d' yma1a z'peł)"e "))e1o praa przy(zy)ooF(" a m"a)o"("e praaprzy(zy) (e7oy(5

%dy8y zam"e)"G teraz te r(1'7aty)e za#ady 8ada)"a )a :o)#tyt'ty)eza#ady moż7"oF(" #amy(5 przedm"ot to 8rzm"ały8y o)e2

Teza2 #ze7:"e ytarza)"e rze(zy mater"a7)y(5 moż7"e *e#t podł'1 7"

ty7:o me(5a)"(z)y(5 pra A)tyteza2 )"e:tre ypad:" ytarza)"a ta:"(5 rze= *"# (zy )"e #! moż7"e podł'1 7" ty7:o me(5a)"(z)y(5 pra

W tym dr'1"m (5ara:terze *a:o o8"e:ty)e za#ady

d7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a 8yły8y o)e ze #o8!

#prze(z)e a tym #amym *ed)o z ty(5 d(5 t"erdze9

m'#"ało8y 8yG 6ał#zyeQ 8yła8y to pradz"e a)ty=

)om"a a7e )"e ładzy #!dze)"a 7e(z :o)67":t prao=

] da#t"e roz'm' Roz'm zaF )"e może 'dood)"G a)"

Q *ed)e* a)" dr'1"e* z ty(5 za#ad 1dyż )"e możemy po=

2] #"adaG żad)e* a pr"or" determ")'*!(e* za#ady moż7"oF("

] rze(zy podł'1 emp"ry(z)y(5 *edy)"e pra przyrody

&o #"C ty(zy )atom"a#t yłożo)e* poprzed)"o ma=

"^ :#ymy re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a to 6a:ty(z)"e )"e

t ] za"era o)a żad)e* #prze(z)oF(" $eF7" 8o"em po"a=

" dam2 o #zy#t:"(5 zdarze)"a(5 mater"a7)e* przyro=

] dz"e a tym #amym też o #zy#t:"(5 6orma(5 *a:o *e*

^ ytora(5 m'#zC *eF7" "dz"e o "(5 moż7"oFG ydaaG

#!dy )a pod#ta"e 7" ty7:o me(5a)"(z)y(5 p"a to

" przez to )"e po"adam że #! o)e moż7"e 7" ty7:o )a

"(5 pod#ta"e tz) z y:7'(ze)"em :ażde1o "))e1o



rodza*' przy(zy)ooF("Q ma to *edy)"e z)a(zyG że

t2 re67e:#*" )ad )"m" po")"e)em :"eroaG #"C za#ad!

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <??

#ame1o ty7:o me(5a)"zm' przyrody " tym #amym me(5a)"zm te) m"arC #y(5moż7"oF(" 8adaG a78o"em 8ez '(zy)"e)"a 1o pod#ta! 8ada)"a )"e może 8yGmoy o łaF("ym poz)a)"' przyrody To zaF )"e prze#z:adza dr'1"e* ma:#ym"e8y przy )adarza*!(e* #"C #po#o8)oF(" a m"a)o"("e tedy 1dy (5o= <+. dz" o)"e:tre 6ormy )at'ra7)e a z"!z:' z )"m" )aet o (ał! przyrodC 8adaG *e "rozażaG podł'1 za#ady *a:a z'peł)"e rż)" #"C od za#ady y*aF)"a)"a )apod#ta"e me(5a)"zm' przyrody a m"a)o"("e podł'1 za#ady przy(zy)(e7oy(5 Re67e:#y*)e rozaża)"e 8o"em )a pod#ta"e p"er#ze* ma:#ymy )"e

'7e1a przez to z)"e#"e)"'Q prze(")"e za7e(a #"C :o)ty)'oaG *e ta: da7e(e *a: toty7:o moż7"e N"e po"ada #"C też przez to że oe 6ormy )"e 8yły8y moż7"e )apod#ta"e #ame1o me(5a)"zm' przyrody T"erdz" #"C ty7:o że roz'm 7'dz:":"er'*!( #"C t! ma:#ym! " po#tCp'*!( te) #po#8 )"e 8Cdz"e m1ł )"1dyz)a7eG )a*m)"e*#ze* (5oG8y pod#tay te1o (o #ta)o" #pe(y6"(z)! "#totC (e7')at'ra7)e1o (5o("aż 8Cdz"e m1ł zdo8yG "))! "edzC o praa(5 przyrody N"eprze#!dza #"C przy tym :e#t"" (zy )"e z)a)e* )am e)Ctrz)e* pod#ta"eprzyrody #ame* z"!ze: 6"=zy(z)o=me(5a)"(z)y " z"!ze: (e7oy )"e ł!(z! #"C ty(5 #amy(5 rze(za(5 *ed)e* za#adz"e 7e(z t"erdz" #"C ty7:o że )a#z roz'm)"e *e#t #ta)"e poł!(zyG "(5 ta:"e* za#adz"e " że o8e( te1o ładza #!dze)"ab

*a:o re67e:#y*)a :"er'*!(a #"C #'8"e:ty)! ra(*! a )"e *a:o determ")'*!(a#to#'*!(a #"C do o8"e:ty)e* za#ady moż7"oF(" rze(zy #amy(5 #o8"e bzm'#zo)a *e#t d7a pe)y(5 6orm przyrodz"e przy*!G *a:o pod#taC "(5moż7"oF(" "))! za#adC )"ż za#ada me(5a)"zm' przyrod)"(ze1o

Jc

<?. Kryty:a U7eo7e1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<+ O+

Przy1otoa)"e do roz"!za)"a poyż#ze* a)ty)om""

N"e 'm"emy 8y)a*m)"e* do"eFG )"emoż7"oF(" ytarza)"a or1a)"(z)y(5tor przyrody przez #am ty7:o me(5a)"zm przyrodyQ )"e potra6"my 8o"em)"e#:o9(zo)e* rż)orod)oF(" #z(ze1łoy(5 pra przyrody 8Cd!(y(5 d7a )a#(zymF przypad:oym *a:o że poz)a*emy *e ty7:o emp"ry(z)"e zroz'm"eG *e*p"er#ze* e)Ctrz)e* pod#ta"e a zatem )"e potra6"my żad)! m"ar! do#"C1)!Ge)Ctrz)e* z'peł)"e y#tar(za*!(e* za#ady moż7"oF(" przyrody za#ady 7eż!(e* #6erze )adzmy#łoe* &zy "C( zdo7)oFG tr(za przyrody )"e *e#t r)"edo8rze y#tar(za*!(a do te1o o (zym yda*emy #!d *a:o o '6ormoa)ym 7'8poł!(zo)ym podł'1 "de" (e7 *a: y#tar(za do te1o do (ze1o potrze8)a *e#t



*a: #"C )am yda*e *edy)"e me(5a)"(z)a "#tota przyrodyQ " (zy 6a:ty(z)"e 'pod#tay rze(zy *a:o łaF("y(5 (e7 )at'ra7)y(5 za *a:"e m'#"my *e:o)"e(z)"e 'ażaG 7eży z'peł)"e "))y rodza* p"erot)e* przy(zy)ooF(" :try)"e może (a7e 8yG zaarty mater"a7)e* przyrodz"e (zy*e* ")te7"1"=8"7)ym#'8#tra("e a m"a)o"("e2 ")te7e:t ar(5"te:to)"(z)y b o tym #zy#t:"m roz'm

)a#z 8ardzo o1ra)"(zo)y o "7e "dz"e o po*C("e przy(zy)ooF(" *eF7" *e1o#pe(y6":a(*a ma do:o)aG #"C a pr"or" )"e może żad)! m"ar! 'dz"e7"G )am żad)e1oy*aF)"e)"a b <+- A7e ta: #amo *e#t po)ad #ze7:! !tp7"oFG pe)e że #amme(5a)"zm przyrody ta:że )"e m1ł8y od)"e#"e)"' do )a#ze* ładzypoz)a(ze* #ta)o"G ra(*" tł'ma(z!(e* po#ta)"e "#tot or1a)"(z)y(5 D7are67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a *e#t to "C( z'peł)"e #ł'#z)a za#ada

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a tdeo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?

że d7a ytł'ma(ze)"a ta: o(zy"#te1o po"!za)"a rze(zy podł'1 przy(zy)(e7oy(5 m'#" 8yG pomyF7a)a *a:aF rż)a od me(5a)"zm' przy(zy)ooFG am"a)o"("e przy(zy)ooFG dz"ała*!(e* #to#o)"e do (e7 ")te7"1e)t)e*przy(zy)y F"ata b (5oG8y )aet+ za#ada ta 8yła d7a determ")'*!(e* ładzy#!dze)"a *a: )a*8ardz"e* po(5op)a " )"emoż7"a do 'dood)"e)"a W p"e"#zymypad:' *e#t o)a *edy)"e ma:#ym! ładzy #!dze)"a przy (zym po*C("e te1orodza*' przy=(zy)ooF(" *e#t *edy)"e "de! :tre* 8y)a*m)"e* )"e zam"erzamyprzyz)aaG rea7)oF(" 7e(z po#ł'1'*emy #"C )"! ty7:o *a:o dro1o#:azem d7are67e:#*" :tra za#ze dop'#z(za #ze7:"e me(5a)"(z)e ra(*e y*aF)"a*!(e " )"e1'8" #"C 1dz"eF poza F"atem zmy#łQ dr'1"m ypad:' za#ada ta 8yła8y

za#ad! o8"e:ty)! :tr! dy:toał8y roz'm " :tre* ładza #!dze)"adeterm")'*!( #"e8"e m'#"ała8y #"C poddaG 1'8"!( #"C *ed)a: przy tym 1dz"eFpoza F"atem zmy#ł #6erze prze:ra(za*!(e* 1ra)"(e poz)a)"a " #(5odz!( 8yGmoże )a ma)o(e

W#ze7:" zatem pozr a)ty)om"" pom"Cdzy ma:#ymam" łaF(""e 6"zy:a7)e1ome(5a)"(z)e1o " te7eo7o=1"(z)e1o #po#o8' y*aF)"a)"a po7e1a )a tym żem"e#za #"C za#adC re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a z za#ad! determ")'*!(e* ładzy#!dze)"a oraz a'to)om"C p"er#ze* :tra o8o"!z'*e *edy)"e #'8"e:ty)"e )a#z'żyte: <+, roz'm' od)"e#"e)"' do #z(ze1łoy(5 pra emp"ry(z)y(5 z5etero)om"! dr'1"e* :tra m'#" #to#oaG #"C do da)y(5 przez ")te7e:t o17)y(57'8 #z(ze1łoy(5 pra

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _a'(5V też a (o z 'a1" )a :o)te:#t przełożo)oprzez _)aetV

<?- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

O=

0 rozma"ty(5 #y#tema(5 doty(z!(y(5 (e7ooF(" przyrody



N":t *e#z(ze )"e podaał !tp7"oFG #ł'#z)oF(" za#ady że #!dy o pe)y(5przedm"ota(5 przyrody o "#tota(5 or1a)"(z)y(5 oraz o "(5 moż7"oF(" m'#z!op"eraG #"C )a po*C("' przy(zy) (e7oy(5 )aet tedy 1dy #z':a #"C ty7:o )"("przeod)"e* 8y poz)aG łaF("oF(" ty(5 przedm"ot drodze o8#era(*" )"eda*!( #"C 8ada)"e "(5 p"erot)e1o po(5odze)"a Pyta)"e "C( może doty(zyG

*edy)"e te1o (zy za#ada ta *e#t ty7:o #'8"e:ty)"e aż)a tz) (zy *e#t ty7:oma:#ym! )a#ze* ładzy #!dze)"a (zy też o8"e:ty)! za#ad! przyrody myF7:tre* przy#ł'1"ał8y *e* opr(z *e* me(5a)"zm' oparte1o )a #amy(5 ty7:opraa(5 r'(5' "))y *e#z(ze rodza* przy(zy)ooF(" a m"a)o"("e przy=(zy)ooFG podł'1 (e7 :trym pod7e1ały8y tamte przy(zy)y tz) #"łypor'#za*!(e c *a:o przy(zy)y 8Cd!(e ty7:o Frod:am"

Pyta)"e to (zy też zada)"e d7a #pe:'7a(*" moż)a 8y pozo#ta"G *a:o #praCz'peł)"e )"e prze#!dzo)! " )"e roz"!za)!Q *eF7" 8o"em zadoa7amy #"C#pe:'7a(*! o8rC8"e 1ra)"( #ame1o ty7:o poz)a)"a przyrody y#tar(za*! )am

#pom)"a)e yże* ma:#ymy do te1o + W ory1")a7e2 _der 8ee1e)de) Kra6teV #"ł por'#za*!(y(5 Po

)"eaż *ed)a: Ka)t m"ał ra(ze* )a myF7" _#"ły por'#za*!(e *a:o 8Cd!(e

#ame _przy(zy)am"V )"ż przy(zy)y ty(5 #"ł (zytam z1od)"e z popra:!

Erdma))a2 _d"e 8ee1e)de) Kra6teV

W ory1")a7e2 _)'r a7# M"tte7'r#a(5e)V Wyraz _M"tte7'r#a(5e)V

może oz)a(zaG a78o o17e _przy(zy)y poFred)"e a78o też pe"e)"(5 rodza* a m"a)o"("e przy(zy)y 6')1'*!(e *a:o Frod:" do o#"!1)"C

("a pe)y(5 (e7 Ko)te:#t zda*e m" #"C przema"aG za przy*C("em

dr'1"e1o z)a(ze)"a

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eoto1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?,

m"arC 7'dz:"(5 #"ł 8adaG przyrodC " F7edz"G *e* <> )!*8ardz"e* ':ryteta*em)"(e $e#t to "C( po)"e:!d pe)e prze(z'("e )a#ze1o roz'm' a78o )"e*a:o#:az:a da)a )am przez przyrodC że za poFred)"(tem oe1o po*C("aprzy(zy) (e7oy(5 mo17"8yFmy y*FG )aet poza przyrodC a *! #am! 'm"eF("G )a*yż#zym p'):("e #zere1' przy(zy)oe1o 1dy8yFmy porz'("7" 8ada)"eprzyrody (5o("aż )"e"e7e *e#z(ze te* dz"edz")"e o#"!1)C7"Fmy a78o *e )ape"e) przy)a*m)"e* (za# przera7" " #pr8oa7" )a*p"er do"edz"eG #"C do(ze1o proadz" to o8(e )a'(e przyrod)"(ze* po*C("e a m"a)o"("e po*C("e(e7 )at'ra7)y(5 0a 8ez#por)a ma:#yma m'#"ała8y tym ypad:' zam"e)"G#"C o(zy"F("e zada)"e ot"era*!(e #zero:"e po7e d7a #por a m"a)o"("e2

(zy y#tCp'*!(y przyrodz"e z"!ze: (e7oy doodz" #z(ze17)e1o rodza*' *e*przy(zy)ooF("Q (zy też z"!ze: te) rozpatrya)y #am #o8"e " podł'1



o8"e:ty)y(5 za#ad )"e *e#t ra(ze* tym #amym (o me(5a)"zm przyrody a78oop"era #"C )a te* #ame* pod#ta"e ty76to że my b po)"eaż )"e:try(5 tora(5przyrody pod#taa ta *e#t (zC#to z8yt 1łC8o:o d7a )a#zy(5 8ada9 ':ryta bpr8'*emy #to#oaG za#adC #'8"e:ty)! a m"a)o"("e za#adC #zt':" tz)przy(zy)ooF(" :"er'*!(e* #"C "deam" 8y *! drodze a)a7o1"" pod#')!G

przyrodz"e Te) za8"e1 pomo()"(zy "e7' ypad:a(5 #"C )am 'da*e )"e:try(5 zaF zda*e #"C że )"e żad)ym *ed)a: ypad:' )"e 'pra)"a doproadza)"a do )a':" o przyrodz"e *a:"e1oF odrC8)e1o #po#o8' dz"ała)"arż)e1o od przy(zy)ooF(" oparte* )a *edy)"e <+ me(5a)"(z)y(5 praa(5#ame* przyrody Naz"*my #po#8 po#tCpoa)"a przyrody przy(zy)ooFG z'a1" )a #t"erdza)y przez )a# *e* tora(5 mome)t podo=

<.> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

8"e9#ta do (eł te(5)":! tC zaF podz"e7my )a zam"erzo)! te(5)"(a")te)t"o)a7"# " )"e zam"erzo)! te(5)"ea )at'ra7"# P"er#za ma z)a(zyG żezdo7)oFG przyrody do tr(zoF(" podł'1 przy(zy) (e7oy(5 m'#" 8yG 'aża)a za#z(ze17)y rodza* przy(zy)ooF(" =b dr'1a że *e#t o)a 1r')("e rze(zyz'peł)"e tym #amym (o me(5a)"zm przyrody " że przypad:oa z8"eż)oFG z)a#zym" po*C("am" o #zt'(e " "(5 pra"dłam" zo#ta*e *a:o #'8"e:ty)y *edy)"ear')e: ydaa)"a o )"e* #!d 8łCd)"e ")terpretoa)a *a:o #z(ze17)y rodza*tr(zoF(" przyrody

$eF7" m"my teraz o #y#tema(5 y*aF)"a)"a przyrody od #tro)y przy(zy)

(e7oy(5 to m'#"my zaz)a(zyG że #zy#t:"e o)e #! do1maty(z)e tz) "od! ze#o8! #pr o o8"e:ty)e za#ady moż7"oF(" rze(zy podł'1 przy(zy) dz"ała*!(y(5 #po#8 zam"erzo)y (zy też ył!(z)"e #po#8 )"e zam"erzo)y )"e zaF o#'8"e:ty)! ma:#ymC ydaa)"a #!d o przy(zy)"e te1o rodza*' (e7oy(5tor W tym dr'1"m ypad:' dały8y #"C roz8"eż)e za#ady *e#z(ze *a:"F#po#8 po=< ł!(zyG pod(za# 1dy p"er#zym *a:o :o)trady:to=ry*)"eprze("#ta)e z)o#z! #"C za*em)"e " )"e mo1! "#t)"eG o8o: #"e8"e

I#t)"e*! do*a:"e1o rodza*' #y#temy doty(z!(e te(5)":" przyrody t* *e* #"łytr(ze* podł'1 pra"dła (e72 #y#tem "dea7"zm' a78o rea7"zm' (e7)at'ra7)y(5 P"er#zy po7e1a )a t"erdze)"' że #ze7:a (e7ooFG przyrody *e#t

)"e zam"erzo)a dr'1" )a t"erdze)"' że )"e:try(5 ypad:a(5 "#tota(5or1a)"(z)y(5 *e#t o)a zam"erzo)a z (ze1o moż)a 8y y("!1)!G 5"potety(z)"e'za#ad)"o)! :o):7'z*C że te(5)":a przyrody *e#t te(5)":! zam"erzo)! tz) żeta:że

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <.+

> "7e "dz"e o #zy#t:"e "))e *e* ytory *e#t o)a `r od)"e#"e)"' do (ałoF("przyrody zam"erzo)a t* (e7em



" Idea7"zm (e7ooF(" 65am t' za#ze )a myF7" (e7ooFG o8"e:ty)! *e#t"dea7"zmem a78o przypad:ooF(" Ka#'a7"tat a78o 6ata7"zm' o:reF7e)"'przyrody (o do (e7oe* 6ormy *e* ytor P"er#za za#ada doty(zy #to#'):'mater"" do 6"zy(z)e* pod#tay *e* 6ormy a m"a)o"("e do pra r'(5' b dr'1a *e*#to#'):' do po)ad6"zy(z)e* pod#tay *e* #ame* " (ałe* przyrody Przyp"#ya)y

Ep":'ro" (zy Demo:ryto" #y#tem przypad:ooF(" b *e#t *eF7" 8raG 1odo#ło)"e ta: *a)"e )"edorze(z)y ze )"e ma pood' zatrzymyaG #"C )ad )"mQ#y#tem 6ata7"zm' )atom"a#t za :tre1o tr(C 'aża #"C Sp")ozC (5oG ed7e#ze7:"(5 oz)a: *e#t to #y#tem o "e7e #tar#zy :try pooł'*e #"C )a (oF)adzmy#łoe1o a "C( )a (oF (ze1o << )a#za zdo7)oFG po*moa)"a )"edo#"C1a )"e da*e #"C ta: łato o8a7"G d7ate1o że *e1o po*C("e pra"#toty )"e da*e#"C (a7e zroz'm"eG To #za:że *e#t *a#)e że z"!ze: (e7oy F"e("e m'#" #y#tem"e tym 8yG przy*Cty *a:o )"e zam"erzo)y b zo#ta*e o) 8o"emyproadzo)y z pra"#toty a7e )"e z *e* ")te7e:t' a zatem )"e z *e* zam"ar' 7e(z z:o)"e(z)oF(" *e* )at'ry " yodz!(e* #"C #t!d *ed)oF(" F"ataQ 6ata7"zm (e7ooF("

*e#t "C( zarazem *e* "dea7"zmem

Rea7"zm (e7ooF(" *e#t ta:że a78o 6"zy(z)y a78o po)ad6"zy(z)y P"er#zyop"era #"C przyrodz"e )a (zymF a)a7o1"(z)ym do ładzy dz"ała*!(e* podł'1zam"ar (zy7" )a ży("' mater"" zaartym a78o )"e* #ame* a78o też zapoFred)"(tem oży"a*!(e* #zy#t:o e)Ctrz)e* za#ady *a: d'#za F"ata ")azya #"C

<. Kryty:a teteo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

5"7ozo"zmem Dr'1" yodz" *e z prapod#tay #ze(5 F"ata *a:o z zam"aremtorz!(e* od po(z!t:' ż` e* ")te7"1e)t)e* "#toty " *e#t te"zmem c

<J c 7

ade) z poyż#zy(5 #y#tem )"e #peł)"a te1o

(o zapo"ada

&ze1o (5(! #zy#t:"e te #y#temy &5(! ytł'ma(zyG )a#ze #!dy te7eo7o1"(z)eo przyrodz"e " pr8'*! te) #po#8 te1o do:o)aG że *ed)e zaprze(za*!

pradz"oF(" ty(5 #!d tz) 'z)a*! *e za "dea7"zm yo8rażo)e* *a:o #zt':aprzyrody+ "))e zaF 'z)a*! *e *a pradz"e " o8"e('*! y:azaG moż7"oFGprzyrody )a pod#ta"e "de" przy(zy) (e7oy(5

" Sy#temy opo"ada*!(e #"C= za "dea7"zmem przy(zy) (e7oy(5 przyrodz"edop'#z(za*! pradz"e za#adz"e przyrody z *ed)e* #tro)y przy(zy)ooFGopart! )a praa(5 r'(5' dz"C:" :tre* przedm"oty

c W"daG z te1o że #z:oły 6"7ozo6"(z)e pr8oały zazy(za* e #zy#t:"(5)"ema7 #pe:'7aty)y(5 #praa(5 (zy#te1o roz'm' o "7e "dz"e o t"erdze)"ado1maty(z)e #ze7:"(5 roz"!za9 *a:"e d7a pe)e1o za1ad)"e)"a #! moż7"e

Ta: )p pr8oa)o tł'ma(zyG (e7ooFG przyrody to )"eży! mater"! 7'8



)"eżyym ;o1"em to ży! mater"! 7'8 żyym ;o1"em D7a )a# )"e pozo#ta*e )"("))e1o *a: ty7:o raz"e :o)"e(z)oF(" od#t!p"G od #zy#t:"(5 ty(5 o8"e:ty)y(5t"erdze9 " :ryty(z)"e rozażyG )a#z #!d *edy)"e od)"e#"e)"' do )a#zy(5 ładzpoz)a(zy(5 a8y )adaG "(5 za#adz"e aż)oFG *eF7" )"e do1maty(z)! to prze("eżaż)oFG ma:#ymy y#tar(za*!(! do te1o 8y roz'm m1ł )"! #po#8 pe)y

#"C po#ł'1"aG

+ Tł'ma(zC F("F7e edł'1 ory1")ał' N"e*a#)oFG te:#t' po7#:"e1o #ta)o" zatem"er)e od8"("e )"e*a#)oF(" te:#t' )"em"e(:"e1o Ka)t zape)e )"e m"ał )a myF7"te1o *a:o8y od)oF)e #y#temy 'z)aały #!dy te7eo7o1"(z)e za _"dea7"zmprzyrodyV 7e(z to że 'z)a*! *edy)"e "dea7"#ty(z)! "(5 ")terpreta(*C (zy7" że1ło#z! *a: po"ada Ka)t poprzed)"m para1ra6"e _"dea7"zm (e7 )at'ra7)y(5V

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <.<

rzyrody "#t)"e*! *a:o (e7oe a7e zaprze(za*! przyro=L"e ")te)(*o)a7)oF(" tz)prze(z! 8y 8yła o)a #po=[ zam"erzo)y zdeterm")oa)a do te1o "(5 (e7oe1otorze)"a a78o "))ym" #łoy 8y (e7 8ył t' przy(zy)! Te#t to #po#8tł'ma(ze)"a #to#oa)y przez Ep":'ra a :try po7e1a )a tym że zaprze(za #"Cz'peł)"e rż=l(y m"Cdzy te(5)":! przyrody a #am! ty7:o me(5a)":! Q przy*m'*eF7epy przypade: *a:o ra(*C tł'ma(z!(! )"e ty7:o z1od)oFG ytorzo)y(5 torz )a#zym" po= <? *C("am" o (e7' to z)a(zy te(5)":C 7e(z )aet *a:o ra(*Ctł'ma(z!(! o:reF7o)oFG przy(zy) te1o ytarza)"a podł'1 pra r'(5' tz) "(5me(5a)":CQ )"e tł'ma(zy o) "C( 6a:ty(z)"e )"(ze1o )aet te1o #:!d #"C

8"erze pozr )a#zym #!dz"e te7eo7o=r"(z)ym " tym #amym 8y)a*m)"e* )"e'doad)"a zaarte1o tym #!dz"e rze:ome1o "dea7"zm'

Z dr'1"e* #tro)y Sp")oza (5(e zao#z(zCdz"G )am #ze7:"(5 do("e:a9 )adpod#ta! moż7"oF(" (e7 przyrody " poz8a"G tC "deC #ze7:"e* rea7)oF(" przezto że )"e 'aża (e7 ty(5 o17e za ytory 7e(z za a:(yde)#y ")5ere)t)epra"#to("e a "#to("e te* *a:o #'8#trato" oy(5 (e7oy(5 przedm"ot przyrody)"e przyp"#'*e od)"e#"e)"' do )"(5 przy(zy)ooF(" 7e(z *edy)"e #'8#y#te)(*CQtoteż za8ezp"e(za o) pradz"e dz"C:" 8ezar'):oe* :o)"e(z)oF(" te* "#totyraz ze #zy#t:"m" ")5ere)t)ym" *e* *a:o a:(yde)#y przedm"otam" przyrody6ormom )at'ra7)ym *ed)oFG pod#tay :tre* yma1a #ze7:a (e7ooFG a7e

zarazem poz8a"a *! przypad:ooF(" 8ez :tre* *ed)oFG (e7' )"e da #"CpomyF7eG a raz z tym ta:że moż7"oF(" #ze7:"e1o zam"ar' podo8)"e *a:prapod#taC przedm"ot przyrody poz8a"a #ze7:"e1o ")te7e:t' a77e)

Yer#ta)d

<.J Kryty:a teteo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

Sp")ozyzm )"e rea7"z'*e *ed)a: te1o (ze1o (5(e &5(e podaG ra(*C tł'ma(z!(!(e7oy z"!ze: przed m"ot przyrody :tre1o )"e )e1'*e a yr)"e)"a *edy)"e

*ed)oFG podm"ot' :trem' #zy#t:"e o)e ")5ere)t)e A7e 1dy8y )aet z1odz"G#"C z )"m <. *e#te#ta F"ata po#"ada*! te1o rodza*' e1zy#te)(*C )"e z)a(zy to



że oa *ed)oFG o)to7o1"(z)a *e#t * tym #amym od raz' *ed)oF("! (e7o! "8y)a*m)"e* )"( (zy)" *e* zroz'm"ał! $ed)oFG (e7oa *e#t 8o"em z'peł)"e#z(ze17)ym rodza*em tamte* *ed)oF(" o)to7o=1"(z)e* " (a7e )"e y)":a zpo"!za)"a rze(zy *e #te#t F"ata *ed)ym podm"o("e pra"#to("e 7e(zza"era #o8"e 8ezz17Cd)"e re7a(*C do przy(zy)y ypo#ażo)e* ")te7e:tQ 8o

*eF7"8y )aet #zy#t:"e t# rze(zy poł!(zyło #"e *ed)ym pro#tym podm"o("e to)"e y)":a z te1o (a7e (e7oa re7a(*a o "7e )"e przy*m"e #"e po p"er#ze żeza(5odz" m"Cdzy )"m" e)Ctrz)e dz"ała)"e #'8#ta)(*" *a:o przy(zy)y a podr'1"e że *e#t o)a przy(zy)! dz"C:" #em' ")te7e:to" ;ez #peł)"e)"a ty(56orma7)y(5 ar'): *e#t #ze7:a *ed)oFG ty7:o przyrod)"(z! :o)"e(z)oF("! a

*eF7" m"mo to przyp"#'*e #"e*! rze(zom :tre przed#ta"amy #o8"e *a:orozpro#zo)e *e#t o)a=F7ep! :o)"e(z)oF("! 0 "7e 8y *ed)a: :toF (5("ał )azaG(e7ooF("! przyrody to (o #z:oła + )azya tra)#(e)de)ta7)! do#:o)ałoF("!rze(zy od)"e#"e)"' do "(5 ła#)e* "#toty myF7 :tre* #zy#t:"e rze(zyza"era*! #o8"e to #zy#t:o (ze1o potrze8a 8y 8yG ta:! a )"e "))! rze(z! b

to 8yła8y to ty7:o dz"e("))a 1ra #ł a )"e po*C("a $eF7" 8o"em #zy#t:"e rze(zym'#z! 8yG pomyF7a)e *a:o (e7e a "C( :"edy 8yG rze(z! " 8yG (e7em *e#t *ed)ym" tym #amym

S(5o7a#ty:a

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <.?

t> 1r')("e rze(zy )"e ma )"(ze1o (o za#ł'1"ało8y )a to 8y przed#ta"G *e

#pe(*a7)"e *a:o (e7 Z te1o *a#)o "daG że Sp")oza #proadza*!( )a#ze < po*C("a o tym (o(e7oe przyrodz"e do F"adomoF(" oa# #amy(5 e #ze(5o8e*m'*!(e* am"mo to zarazem pro#te* "#to("e " do#z':'*!( #"C oe* 6ormy ty7:o *ed)oF(" te*"#toty+ m'#"ał m"eG zam"ar 1ło#ze)"a )"e rea7"zm' 7e(z *edy)"e "dea7"zm'(e7ooF(" przyrody $e )aet te1o )"e potra6"ł do:o)aG 1dyż #amo ty7:oprzed#ta"e)"e *ed)oF(" #'8#trat' )"e może yołaG "de" (5oG8y )aet ty7:o)"ezam"erzo)e* (e7ooF("

&" :trzy )"e ty7:o 1ło#z! rea7"zm (e7 )at'ra7)y(5 7e(z )aet 'aża*! że

1o tł'ma(z! #!dz! że potra6"! y*aF)"G przy)a*m)"e* moż7"oFG pe)e1o#z(ze17)e1o rodza*' przy(zy)ooF(" a m"a)o"("e przy(zy) dz"a"a*!(y(5 #po#8 zam"erzo)yQ ")a(ze* 8o"em )"e mo17"8y #"C pod*!G ytł'ma(ze)"a oy(5(e7 )at'ra7)y(5 D7a y#')"C("a 8o"em )a*ryzy=:o)"e*#ze* )aet 5"potezym'#" #"C 8yG pe)ym przy)a*m)"e* moż7"oF(" te1o (o #"C przy*m'*e zapod#taC " m'#" #"C m"eG moż)oFG zape)"e)"a *e* po*C("' o8"e:ty)e* rea7)oF("

A7e moż7"oFG żye* mater"" :tre* po*C("e za"era #prze(z)oFG #:oro "#tot)!(e(5! (5ara:tery#ty(z)! mater"" *e#t 8ra: ży("a ")er(*a )"e da*e #"C )aetpomyF7eGQ po#"'1"aG #"C zaF moż7"oF("! oży"o)e* mater"" oraz moż7"oF("!'*moa)"a (a"e* przyrody *a:o

+ W ory1")a7e2 _der 7etztere)V (o od)o#"ło8y #"C a78o do _;e1r"66eV



po*C("a a78o do _Nat'rV przyroda P"er#za z ty(5 ")terpreta(*"

(zy)"ła8y te:#t rC(z )"ezroz'm"ałym a dr'1a a(z:o7"e: rze(zoo

łaF("a )"e zda*e #"C *ed)a: do:ład)"e z1adzaG z :o)te:#tem Wo8e(

te1o z1od)"e z popra:! Erdma))a (zytam2 _de# 7etztere)V (o od)o#"

#"C do _We#e)V "#tota H

<.. Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

"#toty z"erzC(e* "m"C 5"potezy o (e7ooF(" przy <- rody d'że* #:a7"moż)a od 8"edy ty7:o o ty7e o "7e mater"a ta:a da)a )am *e#t doF"ad(ze)"' 'or1a)"=zoa)"' przyrody )a mał! #:a7C a7e 8y)a*m)"e* )"e da #"C a pr"or" po*!G

(o do #e* moż7"oF("+ $eF7" #"C (5(e yproadz"G (e7ooFG przyrody "#tota(5or1a)"(z)y(5 z ży("a mater"" a te1o ży("a )"e moż)a poz)aG ")a(ze* *a: "#tota(5 or1a)"(z)y(5 (zy7" że 8ez te1o rodza*' doF"ad(ze)"a )"e moż)a#torzyG #o8"e po*C("a o moż7"oF(" te1o ży("a b to popeł)"a #"C 8łCd)e :ołoh"7ozo"zm )"e #peł)"a zatem te1o (o o8"e('*e

Te"zm re#z("e r)"eż )"e 'm"e 'za#ad)"G do1maty(z)"e moż7"oF(" (e7)at'ra7)y(5 *a:o :7'(za do te7eo7o1"" (5o("aż po#"ada )ad #zy#t:"m" "))ym"pod#taam" *e* tł'ma(ze)"a tC yż#zoFG że dz"C:" ")te7e:to" przyp"#ya)em'pra"#to("e )a*#:'te(z)"e* ydz"era (e7ooFG przyrody "dea7"zmo" " do te1o 8y *!ytorzyG proadza przy(zy)ooFG zam"erzo)!

M'#"ało8y #"C t' 8o"em przede #zy#t:"m #po#8 y#tar(za*!(y d7adeterm")'*!(e* ładzy #!dze)"a 'dood)"G )"emoż7"oFG (e7oe* *ed)oF(" mater"" za

+ Zda)"e to *e#t ory1")a7e ta: z8'doa)e *a: 1dy8y #zło )"m

o to 8y _moż7"oFG oży"o)e* mater"" oraz moż7"oFG '*moa)"a (ałe*

przyrody *a:o "#toty z"erze(*V 8yła _da)a doF"ad(ze)"'V oraz

o toże _moż7"oFGV ta _)"e da*e #"C a pr"or" po*!G (o do #e* moż7"oF("S!dzC *ed)a: że Ka)t m"ał t' )a myF7" (o "))e1o a m"a)o"("e to 8y

oa _mater"aV 8yła _da)a doF"ad(ze)"' oraz to że o)a _)"e da*e

#"C a pr"or" po*!G (o do #e* moż7"oF(" b " tym też d'(5' tł'ma(zC

W ory1")a7e2 _der#e78e)V (o od)o#"ło8y #"C a78o do _Ze(:ma]##"1=

:e"tV (e7ooFG a78o do _or1a)"#"erte We#e)V "#toty or1a)"(z)e

Z 'a1" *ed)a: )a :o)te:#t :trym Ka)t zm"erza do y:aza)"a_87Cd)e1o :ołaV od)oF)e* ar1'me)ta(*" (zytam _de##e78e)V (o od



)o#" #"C do _Le8e)V ży("e

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1az)e* ładzy #!dze)"a < .

poFred)"(tem #ame1o ty7:o *e* me(5a)"zm' a8y m"eG prao pe"e)o:reF7o)y #po#8 założyG *e* pod#taC poza przyrod! N"e potra6"my *ed)a:y:azaG )"(ze1o "C(e* *a: ty7:o to że 'z17Cd)"a*!( łaF("oF(" " 1ra)"(e)a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 )"e roz'm"emy prze("eż )aet p"er#ze*e)Ctrz)e* pod#tay (5oG8y <, te1o me(5a)"zm' przyrody )"e po"))"Fmy żade) #po#8 za#ady o:reF7o)y(5 re7a(*" (e7oy(5 do#z':"aG #"C mater"" "że )"e pozo#ta*e )am żade) "))y #po#8 orze:a)"a o ytarza)"' *e* tor *a:o(e7 )at'ra7)y(5 )"ż przez przy*C("e )a*yż#ze1o ")te7e:t' *a:o przy(zy)yF"ata To *ed)a: #ta)o" pod#taC ty7:o d7a re67e:#y*)e* a )"e d7adeterm")'*!(e* ładzy #!dze)"a " żad)e* m"erze )"e może 'pra)"aG do

*a:"e1oF o8"e:ty)e1o t"erdze)"a

OJ Przy(zy)! )"emoż7"oF(" do1maty(z)e1o tra:toa)"a

po*C("a te(5)":" przyrody

*e#t )"emoż7"oFG y*aF)"e)"a

(e7' )at'ra7)e1o

$a:"mF po*C("em (5oG8y m"ało o)o )aet 8yG emp"ry(z)"e 'ar'):oa)epo#ł'1'*emy #"C do1maty(z)"e *eF7" 'ażamy *e za podporz!d:oa)e " zaarte "))ym po*C("' przedm"ot' :tre #ta)o" za#adC roz'm' " *eF7" #to#o)"e do)"e* *e o:reF7amy Po#ł'1'*emy #"C zaF mm ty7:o :ryty(z)"e *eF7" rozpatr'*emy *eył!(z)"e od)"e#"e)"' do )a#ze* ładzy poz)a(ze* a tym #amym do#'8"e:ty)y(5 ar'): *a:"(5 zo#ta*e pomyF7a)e )"e pode*m'*!( #"Corze:a)"a (ze1o:o7"e: o *e1o przedm"o("e Do1maty(z)e po#ł'1"a)"e #"Cpo*C("em *e#t "C( pra"dłem d7a

<.- Kryty:a te7eoto1"(z)e* ładzy #!dze)"a

determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a a :ryty(z)e *edy)"e d7a re67e:#y*)e* ładzy#!dze)"a

<<> 0tż po*C("e pe)e* rze(zy *a:o (e7' )at'ra7)e1o *e#t pD$C("em#'8#')"'*!(ym przyrodC pod ta:! przy=(zy)ooFG *a:a da*e #"C pomyF7eG ty7:oprzez roz'm a8y podł'1 te* za#ady ydaG #!d o tym (o o przedm"o("e da)e *e#t doF"ad(ze)"' A8y m( *ed)a: po#ł'1"aG #"C )"m #po#8 d7adeterm")'*!(e* ładzy #!dze)"a do1maty(z)y m'#"e7"8yFmy c )a*p"(" 'pe)"G#"C że po*C("e to po#"ada o8"e:ty)! rea7)oFG 1dyż ")a(ze* )"e mo17"8yFmy#'8#'moaG ped )"e żad)e1o przedm"ot' przyrody Po*C("e *ed)a: pe)e* rze(zy

*a:o (e7' )at'ra7)e1o *e#t pradz"e po*C("em emp"ry(z)"e 'ar'):oa)ym t*moż7"ym ty7:o pod pe)ym" da)ym" doF"ad(ze)"' ar'):am" a7e ta:"m



:tre )"e da*e #"C m"mo #zy#t:o ya8#tra5oaG z doF"ad(ze)"a " *e#t moż7"ety7:o )a pod#ta"e *a:"e*F za#ady roz'moe* ydaa)"' #!d' o przedm"o("ePo*C("e to *a:o ta:a za#ada )"e może "C( (a7e 8yG poz)a)e #e* o8"e:ty)e*rea7)oF(" tz) te) #po#8 że #to#o)"e do )"e1o m(ż7"y *e#t przedm"ot a)"do1maty(z)"e 'za#ad)"o)e " )"e "emy (zy *e#t o)o *edy)"e po*C("em

#p(:'7aty)ym " o8"e:ty)"e p'#tym (o)(ept'# rat"o(")a)# (zy teżroz'moym :o)#tyt''*!(ym poz)a)"e pot"erdzo)ym przez roz'm (o)(ept'#rat"o(")at'# N"e może o)o "C( 8yG tra:toa)e *a:o (oF do1maty(z)e1o d7adeterm")'*!(e* ładzy #!dze)"a a to z)a(zy że )"e ty7:o )"e moż)aroz#trzy1)!G (zy przedm"oty przyrody rozpatrya)e

+ W ory1")a7e2 _m'##te) "̀rV m'#"e7"Fmy Po)"eaż *ed)a: :o)

te:#t yma1a ra(ze* try8' ar'):oe1o (zytam z1od)"e z K"r(5=

ma))em _m'##te) "rV

Wed7e I yda)"a2 _(zy )"e *e#tV

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <.,

*a:o (e7e )at'ra7)e yma1a*! d7a #e1o ytorze)"a przy(zy)ooF(" z'peł)"e#z(ze17)e1o rodza*' przy=(zy)ooF(" podł'1 zam"ar (zy też )"e b a7e )"emoż)a )aet o to+ pytaG 1dyż po*C("e (e7' )at'ra7= <<+ )e1o )"e da*e #"C (o do#e* o8"e:ty)e* rea7)oF(" 'dood)"G za poFred)"(tem roz'm' t* )"e *e#t

po*C("em :o)#tyt'ty)ym d7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a 7e(z ty7:ore1'7aty)ym d7a re67e:#y*)e*

Ze po*C("e to )"e *e#t :o)#tyt'ty)e y)":a *a#)o z te1o że *a:o po*C("e tor')at'ra7)e1o za"era o)o #o8"e :o)"e(z)oFG przyrod)"(z! a *ed)o(zeF)"e te*#ame* rze(zy *a:o (e7' przypad:ooFG 6ormy przedm"ot' od)"e#"e)"' do#amy(5 ty7:o pra przyrody Wy)":a z te1o że *eF7" )"e ma tym t:"G#prze(z)oFG m'#" o)o za"eraG pod#taC moż7"oF(" ta:"e* rze(zy przyrodz"e a zarazem prze("eż ta:że pod#taC moż7"oF(" #ame* przyrody " *e*#to#'):' do (ze1oF (o )"e *e#t emp"ry(z)"e poz)aa7)! przyrod! (oF )adzmy=#łoe1o a "C( do (ze1oF (o przez )a# )"e może o17e 8yG poz)a)e *eF7" o

rze(zy te* (5(!( roz#trzy1)!G #praC *e* moż7"oF(" ma 8yG yda)y #!d )apod#ta"e "))e* przy(zy)ooF(" )"ż przy(zy)ooFG me(5a)"zm' przyrody Wo8e(te1o "C( że po*C("e rze(zy *a:o (e7' )at'ra7)e1o *e#t d7a determ")'*!(e*

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _dar)a(5V o to

Do:ład)"e edł'1 ory1")ał' )a7eżało8y to m"e*#(e tł'ma(zyG2

_ $eF7" o )"m (5(!( roz#trzy1)!G #praC *e1o moż7"oF("c przy

(zym za"m:" _)"mV " _*e1oV od)o#"ły8y #"C do _po*C("aV Po)"eaż

*ed)a: #e)# zda)"a #:az'*e )a to że )"e "dz"e t' o moż7"oFG po*C("a



7e(z o moż7"oFG rze(zy #ta)o"!(e* przedm"ot po*C("a tł'ma(zC to

m"e*#(e pradz"e )"ez1od)"e z te:#tem a7e *a: #!dzC z1od)"e z ")

te)(*! Ka)ta


<> Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

ładzy #!dze)"a (zymF (o prze:ra(za *e* moż7"oF(" :"edy rozpatr'*e #"Cprzedm"ot za poFred)"(tem roz'm' (5o("aż d7a re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"amoże o)o od)"e#"e)"' do przedm"ot doF"ad(ze)"a 8yG (zymF"mma)e)t)ym " że po*C("' tem' )"e moż)a )adaG o8"e:ty)e* rea7)oF("yma1a)e* d7a #!d determ")'*!(y(5 b przeto *e#t rze(z! zroz'm"ał! że

#ze7:"e #y#temy *a:"e 8y #"C ty7:o #:o)#tr'oało d7a << do1maty(z)e1otra:toa)"a po*C("a (e7 )at'ra7)y(5 oraz przyrody *a:o (ałoF(" po"!za)e* zapoFred)"(tem przy(zy) (e7oy(5 )"(ze1o a)" #po#8 o8"e:ty)"e t"erdz!(ya)" #po#8 o8"e:ty)"e prze(z!(y roz#trzy1)!G )"e mo1! $eF7" 8o"em#'8#'m'*e #"C rze(zy pod pe)e po*C("e :tre *e#t *edy)"e pro87ematy(z)e to "

*e1o #y)tety(z)e orze(z)":" )p t'ta*2 (zy (e7 przyrody *a:" zo#ta*e przez )a#pomyF7a)y *a:o )"ez8Cd)y do ytorze)"a rze(zy *e#t (e7em zam"erzo)ym (zy)"e zam"erzo)ym proadz"G m'#z! do ta:"(5że pro87ematy(z)y(5 (zy tot"erdz!(y(5 (zy to prze(z!(y(5 #!d o przedm"o("eQ )"e *e#t 8o"em"adome (zy yda*e #"C #!d o (zymF (zy o )"(zym Po*C("e przy(zy)ooF("

przez (e7e przy(zy)o=oF(" #zt':" po#"ada )"e!tp7""e o8"e:ty)! rea7)oFGpodo8)"e *a: po*C("e przy(zy)ooF(" )a za#adz"e me(5a)"zm' przyrody Po*C("e

*ed)a: przy(zy)ooF(" przyrody podł'1 pra"dła (e7 a tym 8ardz"e* po*C("e"#toty :tra (a7e )"e może )am 8yG da)a doF"ad(ze)"' a m"a)o"("epo*C("e ta:"e* "#toty *a:o prapod#tay przyrody może pradz"e 8yG 8ez po=pad)"C("a #prze(z)oFG pomyF7a)e a7e m"mo to )"e )adaaG #"C dodo1maty(z)y(5 o:reF7e9Q po*C("' tem' 8o"em po)"eaż )"e da*e #"C o)oy"eFG z doF"ad(ze)"a " )"e *e#t ta:że potrze8)e d7a 'moż7""e)"a

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a <+

doF"ad(ze)"a o8"e:ty)a rea7)oFG )"e może 8yG przez )"( za8ezp"e(zo)a A1dy8y )aet to m"ało m"e*#(e to *a:że m1ł8ym rze(zy :tre podaa)e #!#ta)o(zo za ytory #zt':" 8o#:"e* za7"(zaG *e#z(ze do tor przyrody :tre*)"ezdo7)oFG do ytarza)"a te1o <<< rodza*' przedm"ot )a pod#ta"e #y(5ła#)y(5 pra '(zy)"ła łaF)"e :o)"e(z)ym pooła)"e #"C )a "))! rż)! od)"e* przy(zy)C

O?

Po*C("e o8"e:ty)e* (e7ooF(" przyrody



*e#t :ryty(z)! za#ad! roz'm' d7a re67e:#y*)e*

ładzy #!dze)"a

$e#t to prze("eż z'peł)"e (oF "))e1o 1dy po"em2 ytarza)"e pe)y(5przedm"ot przyrody (zy też (ałe* przyrody *e#t moż7"e ty7:o dz"C:" przy(zy)"e:tra :"er'*e #"C #ym dz"ała)"' zam"aram" (zy też 1dy po"em2 z1od)"e zpe)! #o"#t! łaF("oF("! mo"(5 ładz poz)a(zy(5 )"e potra6"C ")a(ze* ydaG#!d' o moż7"oF(" oy(5 rze(zy " "(5 ytarza)"' *a: ty7:o przy*m'*!(przy(zy)C dz"ała*!(! podł'1 zam"ar a zatem "#totC :tra torzy #po#8a)a7o1"(z)y do przy(zy)ooF(" ")te7e:t' W p"er#zym ypad:' (5(C (oF orze( oprzedm"o("e " *e#tem zo8o"!za)y y:azaG o8"e:ty)! rea7)oFG przy*Cte1oprzeze m)"e po*C("aQ dr'1"m roz'm o:reF7a ty7:o #po#8 'żyt:oa)"a mo"(5ładz poz)a(zy(5 #to#o)"e do "(5 łaF("oF(" oraz "#tot)y(5 ar'):zar)o "(5 za:re#' *a: " "(5 1ra)"( P"er#za za#ada *e#t "C( za#ad!o8"e:ty)! d7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a dr'1a zaF #'8"e:ty)! *edy)"ed7a re67e:#y*)e* ładzy <<J

?c

< Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#!dze)"a a zatem *e* ma:#ym! *a:! )a:łada )a )"! roz'm

$e#t m"a)o"("e d7a )a# rze(z! :o)"e(z)! 8yFmy przyrodz"e pod#'a7" po*C("e

zam"ar' *eF7" (5(emy za pomo(! #tałe* o8#era(*" 8adaG *! (5oG8y ty7:o (o do *e*'or1a)"zoa)y(5 torQ d7ate1o też po*C("e to *e#t *'ż d7a #ame1oemp"ry(z)e1o 'żyt:' )a#ze1o roz'm' 8ezz17Cd)"e :o)"e(z)! ma:#ym! $a#)!też *e#t rze(z! że 1dy raz przy*C7"Fmy ta:! )"G przeod)"! 8ada)"' p"zyrody "#("erdz"7"#my *e* przydat)oFG to m'#"my przy)a*m)"e* ypr8oaG #pom)"a)!ma:#ymC ładzy #!dze)"a ta:że od)"e#"e)"' do (ałoF(" przyrody 1dyżpo#ł'1'*!( #"C t! ma:#ym! moż)a 8y ee)t'a7)"e od:ryG *e#z(ze )"e:tre "))epraa przyrody praa :tre o8e( o1ra)"(zo)oF(" )a#ze1o 17!d' e)Ctrz)y me(5a)"zm przyrody pozo#tały8y "))ym przypad:' d7a )a#':ryte &o #"C ty(zy *ed)a: te1o dr'1"e1o #po#o8' 'żya)"a rozpatrya)e*

ma:#ymy ładzy #!dze)"a to *e#t to pradz"e rze(z pożyte(z)a a7e )"e)"ez8Cd)a 1dyż przyroda (ałoF(" )"e *e#t )am da)a *a:o 'or1a)"zoa)a yże* przyto(zo)ym )a*("aF)"e*#zym z)a(ze)"' te1o #łoa $eF7" "dz"e )atom"a#to *e* ytory o :try(5 m'#"my ydaG #!d *a:o o (zymF (o mo1ło ty7:o #po#8 zam"erzo)y zo#taG ta: a )"e ")a(ze* ':#ztałtoa)e a8y 'zy#:aG (5oG8yty7:o emp"ry(z)e poz)a)"e "(5 e)Ctrz)e* łaF("oF(" to oa ma:#ymare67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a *e#t "#tot)"e :o)"e(z)a 1dyż )aet myF7 o )"(5 *a:oo rze(za(5 'or1a)"zoa)y(5 )"e *e#t <<S moż7"a *eF7" )"e ł!(zy #"C z )"! myF7" oytorze)"' "(5 #po#8 zam"erzo)y

Po*C("e rze(zy :tre* e1zy#te)(*C 7'8 6ormC przed#ta"amy #o8"e *a:o moż7"e

ty7:o pod ar'):"em



Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy myF7e)"a <<

pe)e1o (e7' poł!(zo)e *e#t )"erozera7)"e z po*C("em *e* przypad:ooF("edł'1 pra przyrody D7ate1o też przedm"oty przyrody :tre 'ażamy zamoż7"e ty7:o *a:o (e7e #ta)o"! )a*z)a:om"t#zy dod przypad:ooF(" (ałoF("F"ata " #! *edy)! 'z)aa)! zar)o przez pro#ty roz#!de: *a: " przez 6"7ozo6ara(*! doodo! za7eż)oF(" " po(5odze)"a F"ata od "#t)"e*!(e* poza F"atem " toze z17Cd' )a o! (e7o! 6ormC ")te7"1e)t)e* "#totyQ d7ate1o też te7eo7o1"a )"emoże )"1dz"e ")dz"e* z)a7eG o#tate(z)e1o y*aF)"e)"a #y(5 do("e:a9 *a: ty7:o teo7o1""

&ze1ż *ed)a: o#tate(z)"e doodz" )a*do#:o)a7#za )aet te7eo7o1"a &zydoodz" może te1o że ta:a ")te7"1e)t)a "#tota "#t)"e*e N"e N"e doodz")"(ze1o "C(e* *a: ty7:o te1o że #to#o)"e do łaF("oF(" )a#zy(5 ładz

poz)a(zy(5 a "C( ł!(z!( doF"ad(ze)"e z )a*yż#zym" za#adam" roz'm'#ta)o(zo )"e potra6"my 'torzyG #o8"e po*C("a o moż7"oF(" ta:"e1o F"ata "))y #po#8 )"ż za:łada*!( myF7" dz"ała*!(! #po#8 zam"erzo)y )a*yż#z!

*e1o przy(zy)C 08"e:ty)"e "C( )"e możemy 'dood)"G t"erdze)"a że")te7"1e)t)a pra"#tota "#t)"e*e b 7e(z y:azaG to <<. możemy ty7:o #'8"e:ty)"ed7a 'żyt:' )a#ze* ładzy #!dze)"a *e* re67e:#*" )ad (e7am" przyrodz"e :tre)"e da*! #"C pomyF7eG podł'1 żad)e* "))e* za#ady *a: ty7:o za#ada zam"erzo)e*przy(zy)ooF(" )a*yż#ze* przy(zy)y

%dy8yFmy (5("e7" 'dood)"G poyż#ze t"erdze)"e do1maty(z)"e )a pod#ta"e

ra(*" te7eo7o1"(z)y(5 to zap7!ta7"8yFmy #"C tr'd)oF(" z :try(5 )"epotra6"7"8yFmy #"C y":łaG M'#"e7"8yFmy 8o"em tedy ' pod#tay ty(5)"o#: założyG t"erdze)"e że "#toty 'or1a)"zoa)e )"e #! )a F"e("e ")a(ze*moż7"e

<J Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

*a: ty7:o dz"C:" dz"ała*!(e* z zam"arem przy(zy)"e W z"!z:' z tym *ed)a:)arz'(ało8y #"C )am )"e'(5ro))"e t"erdze)"e że #:oro 'm"emy ty7:o przy po

mo(y "de" (e7 rze(zy te 8adaG "(5 z"!z:' przy (zy)oym " z"!ze: te)poz)aaG *e1o pra"dłooF(" to *e#teFmy też 'pra)"e)" za:ładaG to #amołaF)"e ta:że d7a :ażde* myF7!(e* " poz)a*!(e* "#toty *a:o ar')e: :o)"e(z)y atym #amym przy)a7eż)y przedm"oto" a )"e ty7:o )am *a:o podm"oto" A7e zta:"m t"erdze)"em )"e 'trzymamy #"C S:oro 8o"em (e7 przyrodz"e *a:o(e7 zam"erzo)y(5 )"e #t"erdzamy łaF(""e drodze o8#era(*" 7e(z ty7:o )a#ze* re67e:#*" )ad *e* toram" doda*emy po*C("e to myF7" *a:o )"G przeod)"!ładzy #!dze)"a to (e7e te )"e #! )am da)e dz"C:" przedm"oto" A pr"or" *e#t d7a)a# )aet rze(z! )"emoż7"! 'za#ad)"G ta:"e po*C("e *e1o o8"e:ty)e*rea7)oF(" *a:o )ada*!(e #"C << do przy*C("a Pozo#ta*e "C( )am z :o)"e(z)oF("ty7:o t"erdze)"e op"era*!(e #"C )a #'8"e:ty)y(5 *edy)"e ar'):a(5 am"a)o"("e t"erdze)"e #to#'*!(e* #"C do )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a :tre #6orm'łoa)e *a:o aż)e #po#8



o8"e:ty)"e do1maty(z)y 8rzm"ało8y2 "#t)"e*e ;1Q a7e d7a )a# 7'dz"$ dop'#z(zao)o ty7:o o1ra)"(zo)e #6orm'łoa)"e2 )"e potra6"my (e7ooF(" :tra m'#" 8yGzałożo)a ' pod#tay )aet )a#ze1o poz)a)"a e)Ctrz)e* moż7"oF(" "e7'przedm"ot przyrody ")a(ze* #o8"e pomyF7eG " '(zy)"G zroz'm"ał! *a: ty7:oprzed#ta"a*!( #o8"e *! " o17e F"at *a:o ytr ")te7"1e)t)e* przy(zy)y

;o1a

+ Wed7e I yda)"a2 _d7a )a# *a:o 7'dz"V

W I yda)"' )"e ma #ł2 _e")e# %otte#V ;o1a

r

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?

$eF7" t"erdze)"e to oparte )a )"e'(5ro))"e :o)"e(z)e* ma:#ym"e )a#ze* ładzy#!dze)"a (zy)" (ał:o"("e zadoFG #ze7:"em' zar)o #pe:'7aty)em' *a: "pra:ty(z)em' 'żya)"' )a#ze1o roz'm' :ażdym 7'dz:"m zam"arze to(5("ał8ym "edz"eG (o łaF(""e tra("my przez to że )"e 'm"emy do"eFGaż)oF(" te1o t"erdze)"a ta:że d7a yż#zy(5 "#tot " to m"a)o"("e )apod#ta"e (zy#ty(5 o8"e:ty)y(5 ra(*" :tre )"e#tety prze:ra(za*! )a#z!zdo7)oFG poz)a(z! $e#t 8o"em (ał:"em pe)e że "#tot 'or1a)"zoa)y(5 ""(5 e)Ctrz)e* moż7"oF(" )"e możemy )a pod#ta"e *edy)"e me(5a)"(z)y(5za#ad przyrody )aet do#tate(z)"e poz)aG a (ż dop"ero ytł'ma(zyG *e #o8"e

$e#t to do te1o #top)"a pe)e że możemy Fm"ało po"edz"eG "ż d7a 7'dz" 8yło8y

(zymF )"edorze(z)ym (5oG8y ty7:o ży"G ta:"e zamy#ły (zy #podz"eaG #"C że:"edyF z*a" #"C *e#z(ze *a:"F Neto) :try potra6" <<- ytł'ma(zyG (5oG8y ty7:opo#ta)"e d8ła tray )a pod#ta"e pra przyrody *a:"m żade) zam"ar )"e)arz'("ł #to#o)e1o porz!d:'Q prze(")"e m'#"my (zło"e:o" moż7"oF("zroz'm"e)"a te1o 8ezz17Cd)"e odm"G Natom"a#t z8yt z'(5ałym 8ył8y z)a#ze* #tro)y #!d że ta:"m raz"e ta:że #ame* przyrodz"e 1dy8yFmy zdoła7"prze)":)!G aż do *e* za#ady :tr! :"er'*e #"C #pe(y6":a(*" #y(5 o17)y(5z)a)y(5 )am pra )"e mo1ła8y 8yG ':ryta tz) ':ryta #amym ty7:ome(5a)"zm"e przyrody do#tate(z)a ra(*a moż7"oF(" "#tot 'or1a)"zoa)y(5 8ezprzyp"#ya)"a "(5 ytorze)"' *a:"e1oF zam"ar' b #:!dże 8o"em możemy o

tym "edz"eG Pradopodo8"e9#ta odpada*! (ał:o"("e tam 1dz"e "dz"e o #!dy(zy#te1o roz'm' b Ta: "C( :e#t"" (zy ' pod#tay te1o (o #ł'#z)"e)azyamy (e7am" )at'ra7)ym" t:" *a:o przy(zy)a

<. Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

F"ata a zatem *a:o #tr(a *a:aF "#tota dz"ała*!(a )a pod#ta"e zam"ar )"emożemy ydaG o8"e:ty=)"e żad)e1o o17e a)" t"erdz!(e1o a)" prze(z!(e1o#!d'Q pe)e *e#t ty7:o to że *eF7" mamy ydaG #!d przy)a*m)"e* z1od)"e z tym

(o )a#za ła#)a )at'ra poza7a )am zroz'm"eG (zy7" z1od)"e z ar'):am" "1ra)"(am" )a#ze1o roz'm' to )"e możemy ' pod#tay moż7"oF(" oy(5 (e7



)at'ra7)y(5 żad)! m"ar! za:ładaG )"( "))e1o *a: ty7:o ")te7"1e)t)! "#totCQ *edy)"e to odpo"ada ma:#ym"e )a#ze* re=<<, 67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a azatem pe)e* ra(*" #'8"e:ty)e* a7e )"erozł!(z)"e z"!za)e* z rodem 7'dz:"m

O. Ua1a

Rozaża)"e )")"e*#ze :tre 8ardzo )aet za#ł'1'*e )a #z(ze1łoe om"e)"e 6"7ozo6"" tra)#(e)de)ta7)e* zo#ta)"e potra:toa)e t' ty7:o ep"z(dy(z)"e " ma )a(e7' pe)e y*aF)"e)"e a )"e 'dood)"e)"e te1o (o zo#tało t' yłożo)e

Roz'm *e#t ładz! za#ad a #y(5 )a*da7e* "d!(y(5 ro#z(ze)"a(5 zm"erza :'tem' (o 8ezar'):oeQ ")te7e:t )atom"a#t #to" do *e1o '#ł'1 za#ze ty7:o podpe)ym ar'):"em :try m'#" 8yG da)y A7e 8ez po*CG ")te7e:t' :trym m'#"8yG da)a o8"e:ty)a rea7)oFG roz'm )"e może o17e #po#8 o8"e:ty)y#y)tety(z)"e ydaaG #!d " *a:o roz'm teorety(z)y )"e za"era 8y)a*m)"e*#am d7a #"e8"e za#ad :o)#tyt'ty)y(5 7e(z *edy)"e re1'7aty)e W:rt(e

prze:o)'*emy #"C że tam 1dz"e ")te7e:t )"e może )ad!żyG za roz'mem roz'mza(zy)a prze:ra(zaG 1ra=

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <

)"(e poz)a)"a " prze*a"a #"C "dea(5 pradz"e c 'za#ad)"o)y(5 *a:oza#ada(5 re1'ła ty )y(5 a7e )"e o8"e:ty)"e aż)y(5 po*C("a(5Q ")te7e:t)atom"a#t :try )"e może dotrzymaG m' :ro:' a :try 8ył8y prze("eżroz'mo" potrze8)y do te1o 8y m"eG aż)oFG d7a przedm"ot o1ra)"(za

aż)oFG #pom)"a)y(5 "de* roz'm' ty7:o do podm"ot' a7e prze("eż *a:o o17)!d7a #zy#t:"(5 podm"ot te1o 1at'):' tz) o1ra)"(za *! do ar'):' żez1od)"e z )at'r! )a#ze* 7'dz:"e* ładzy poz)a(ze* a78o )aet o17e zpo*C("em *a:"e potra6"my #o8"e ytorzyG o ładzy poz)a(ze* #:o9(zo)e*"#toty roz'm)e* o17e m'#" #"C " )"e moż)a ")a(ze* myF7eG *a: ty7:o te)#po#8Q )"e t"erdz" #"C *ed)a: przy tym że <J> ra(*a ta:"e1o #!d' 7eży przedm"o("e Przyto(zymy t' przy:łady :tre #! pradz"e z8yt aż)e " z8yttr'd)e 8y *e t' od raz' )arz'(aG (zyte7)":o" *a:o t"erdze)"a do"edz"o)ea7e dadz! m' mater"ał do za#ta)o"e)"a #"C " mo1! po#ł'żyG do o8*aF)"e)"a te1o(o #ta)o" t' )a#ze łaF("e zada)"e

D7a 7'dz:"e1o ")te7e:t' *e#t rze(z! )"ez8Cd)"e :o)"e(z)! odrż)"a)"erze(zy"#toF(" " moż7"oF(" rze(zy Pod te1o t:" podm"o("e " )at'rze *e1oładz poz)a(zy(5 ;o 1dy8y do (zy))oF(" ty(5 ładz )"e 8yły potrze8)e daz'peł)"e 5etero1e)"(z)e #:ład)":" a m"a)o"("e ")te7e:t d7a po*CG " )ao(z)oFGzmy#łoa d7a przedm"ot :tre "m odpo"ada*! to odrż)"e)"e ta:"e m"Cdzytym (o moż7"e a tym (o rze(zy"#te )"e m"ało8y (a7e m"e*#(a %dy8y8o"em

+ W ory1")a7e2 _z'òrV )aprzd (o *ed)a: )"e *e#t *a#)e )a t7e :o)te:#t'Z1od)"e "C( z popra:! Ro#e):ra)za (zytam2 _zarV pradz"e



- W I yda)"' )"e ma #ł2 _" z8yt tr'd)eV

<- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

")te7e:t )a#z 8ył ")te7e:tem o17!da*!(ym )"e m"ał8y żad)y(5 "))y(5przedm"ot *a: ty7:o to (o rze(zy"#te 0dpadły8y tedy zar)o po*C("a:tre doty(z! *edy)"e moż7"oF(" *a:"e1oF przedm"ot' *a: " zmy#łoe da)e)ao(z)e :tre )am (oF da*! a7e )"e 'moż7""a*! rozpoz)a)"a te1o _(oFV *a:oprzedm"ot' A7e #ze7:"e )a#ze odrż)"a)"e te1o (o *edy)"e moż7"e od te1o(o rze(zy"#te po7e1a )a tym że p"er#ze oz)a(za ty7:o od)"e#"e)"eprzed#ta"e)"a pe)e* rze(zy do )a#ze1o po*C("a " o17e do zdo7)oF("myF7e)"a dr'1"e zaF b założe)"e "#t)"e)"a te* rze(zy *a:o #ame* #o8"e pozatym po*C("em+ 0drż)"a)"e zatem rze(zy moż7"y(5 od rze(zy"#ty(5 *e#todrż)"e)"em aż)ym ty7:o #'8"e:ty)"e d7a ")te7e:t' 7'dz:"e1o a78o"em my

możemy prze("eż o (zymF *e#z(ze myF7eG (5oG o)o )"e "#t)"e*e a78o yo8rażaG#o8"e (oF *a:o da)e (5oG )"e mamy o )"m żad)e1o *e#z(ze po*C("a T"erdze)"a"C( że rze(zy mo1! 8yG moż7"e )"e 8Cd!( rze(zy"#te " że zatem z #ame*moż7"oF(" )"e moż)a (a7e )o#"G o rze(zy"#toF(" o8o"!z'*! z'=<J+ peł)"e#ł'#z)"e roz'm 7'dz:" )"e doodz!( *e#z(ze przez to że rż)"(a ta t:" #amy(5 rze(za(5 To 8o"em że o rze(zy"#toF(" )"e moż)a )o#"G z moż7"oF("że zatem t"erdze)"a te ma*! pradz"e aż)oFG ta:że #to#'):' doprzedm"ot *a:o że )a#za ładza poz)a(za *a:o zmy#łoo 'ar'):oa)aza*m'*e #"C ta:że przedm"otam" zmy#ł a7e )"e ma*! aż)oF(" d7a rze(zy o17e b= #zy#t:o to y)":a *a#)o z )"e'(5ro))e1o po#t'7at' roz'm' 8y

przy*!G *a:"eF _(oFV prapod#taC *a:o 8ezar'):oo :o)"e(z)"e "#t)"e*!(e (zym )"e po"))o #"C *'ż "C(e*

+ W I yda)"' )"e ma #ł '*Cty(5 )a"a#

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <,

odrż)"aG moż7"oF(" " rze(zy"#toF(" z tym że d7a "de" te* ")te7e:t )a#z )"edy#po)'*e a8#o7't)"e żad)ym po*C("em t* )"e może z)a7eG #po#o8' *a:"

m"ał8y przed#ta"G #o8"e ta:! rze(z " *e* #po#8 "#t)"e)"a $<o 1dy *! ty7:o pomyF7"8ez z17Cd' )a to *a: *! #o8"e pomyF7" zo#ta*e o)a yo8rażo)a ty7:o *a:omoż7"a $eF7" )atom"a#t 'F"adam"a *! #o8"e *a:o da)! )ao(z)oF(" *e#t o)arze(zy"#ta " ")te7e:t )"e myF7" przy tym (a7e o moż7"oF(" D7ate1o też *e#tpo*C("e a8#o7't)"e :o)"e(z)e* "#toty pradz"e )"ez8Cd)! "de! roz'm' a7e d7a")te7e:t' 7'dz:"e1o )"eo#"!1a7)ym pro87ematy(z)ym po*C("em A7e aż)oFG te1opo*C("a od)o#" #"C prze("eż do 'żyt:' )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 z1od)"e z "(5#o"#t! łaF("oF("! a "C( )"e do przedm"ot' " tym #amym )"e do :ażde*poz)a*!(e* "#totyQ )"e mo1C 8o"em ' :ażde* poz)a*!(e* "#toty za:ładaGmyF7e)"a " )ao(z)oF(" *a:o d' rż)y(5 ar'): (zy))oF(" *e* + ładzpoz)a(zy(5 " tym #amym za:ładaG ' )"e* odrż)"a)"a moż7"oF(" "rze(zy"#toF(" rze(zy I)te7e:t d7a :tre1o rż)"(a ta )"e "#t)"ała8ypo"edz"ał8y2 #zy#t:"e przedm"oty *a:"e poz)a*C #! "#t)"e*! Moż7"oFG zaF



ta:"(5 przedm"ot :tre *ed)a: )"e "#t)"e*! b tz) "(5 przypad:ooFG *eF7""#t)"e*! a "C( też :o)"e(z)oFG :tr! )a7eży od moż7"oF(" odrż)"G b (a7e )"emo1ła8y )aet po#taG yo8raże)"' <J ta:"e* "#toty To *ed)a: (o ta:!tr'd)oFG #pra"a )a#zem' ")te7e:to" a m"a)o"("e dor)a)"e t' ze

+ W ory1")a7e2 _"5rerV (o ma z)a(zyG ty7e (o _"(5V " od)o#"G #"C do _We#e)V 7"(z8"e m)o1"e* "#toty Po)"eaż *ed)a: :o)te:F("e yraz _We#e)V y#tCp'*e 7"(z8"e po*edy)(ze* (zytam z1od)"e z W")de78a)dem2 _#e")erV

<-> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#ym" po*C("am" roz'mo" po7e1a *edy)"e )a tym że d7a9 *a:o d7a ")te7e:t'7'dz:"e1o *e#t (zymF (o prze:ra(za *e1o moż7"oF(" (zy7" *e#t )"emoż7"e z'a1" )a #'8"e:ty)e ar'):"+ *e1o poz)a)"a łaF)"e to z (ze1o roz'm *a:o z

(ze1oF )a7eż!(e1o do przedm"ot' (zy)" za#adC Przy tym #zy#t:"m o8o"!z'*e *ed)a: za#ze ma:#yma że o #zy#t:"(5 przedm"ota(5 :try(5 poz)a)"eprze:ra(za zdo7)oFG ")te7e:t' myF7"my z1od)"e z #'8"e:ty)ym" z"!za)ym" #po#8 :o)"e(z)y z )a#z! t* 7'dz:! )at'r! ar'):am" (zy))oF(" *e* ładzQ orazto że *eF7" yda)e te) #po#8 #!dy (o )"e może )aet 8yG ")a(ze* 1dy (5odz"o po*C("a prze:ra(za*!(e zdo7)oFG ")te7e:t' )"e mo1! 8yG za#adam":o)#tyt'ty)ym" o:reF7a*!(ym" przedm"ot ta:"m *a:"m o) *e#t to pozo#ta)!

*ed)a: m"mo #zy#t:o za#adam" re1'7aty)ym" po#ł'1"a)"' #"C"mma)e)t)ym" " pe)ym" do#to#oa)ym" do 7'dz:"e1o zam"ar'

Roz'm podo8)"e *a: teorety(z)ym rozaża)"' przyrody przy*!G m'#" "deC)"e 'ar'):oa)e* ')=8ed")1te :o)"e(z)oF(" *e* prapod#tay za:łada też rozaża)"' pra:ty(z)ym #! ła#)! #to#'):' do przyrody )"e'ar'):oa)! ')8ed")1te przy(zy=)ooFG t* o7)oFG *a:o że *e#t F"adomy#e1o )a:az' mora7)e1o Wo8e( te1o zaF że o8"e:ty)a :o)"e(z)oFG (zy)

*a:o o8o"!z:' zo#ta*e t' prze("#ta"o)a :o)"e(z)oF(" :tra przy#ł'1"ała8y(zy)om tym *a:o zdarze)"om 1dy8y "(5 pod#taa t:"ła przy=

+ W ory1")a7e2 _de) #'8"e:t"è) ;ed")1')1e) ')m17"(5 "#tV *e#t)"emoż7"e d7a #'8"e:ty)y(5 ar'): Po)"eaż *ed)a: to #6orm'łoa)"eyda*e #"C )"ełaF("e (zytam z1od)"e z Erdma))em2 _de) #'8"e:t"ye)

;ed")1')1e) )a(5 ')m17"(5 "#tV

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #adze)"a <-+

rodz"e a )"e o7)oF(" t* przy(zy)ooF(" roz'm' po)"eaż (zy) mora7)"e8ezz17Cd)"e :o)"e(z)y 'aża)y *e#t 6"zy(z)"e za z'peł)"e przypad:oy tz) że(oF to :o)"e(z)e po"))o 8y #"C dz"aG (zC#to *ed)a: #*C )"e dz"e*e przeto

*a#)e *e#t że ypłya to ty7:o z #'8"e:ty)e* łaF("oF(" )a#ze* ładzypra:ty(z)e* * praa mora7)e m'#z! 8yG przed#ta"o)e *a:o )a:azy a z1od)e z

)"m" (zy)y *a:o o8o"!z:" " że ro= <J< z'm yraża tC :o)"e(z)oFG )"e przez *a:"F8yt zdarze)"e 7e(z przez (oF (o 8yG po"))o N"e m"ało8y to m"e*#(a



1dy8yFmy roz'm *e1o przy(zy)ooF(" rozpatrya7" 8ez 'z17Cd)"a)"azmy#łooF(" *a:o #'8"e:ty)e1o ar'):' *e1o #to#oa)"a do przedm"otprzyrody a zatem *a:o przy(zy)C dz"ała*!(! F"e("e ")te7"1"8"7)ym z1od)ympod :ażdym z17Cdem z praem mora7)ym 1dz"e )"e za(5odz"ła8y żad)arż)"(a pom"Cdzy po"))oF("! a po#tCpoa)"em pom"Cdzy pe)ym praem

pra:ty(z)ym doty(z!(ym te1o (o dz"C:" )am *e#t moż7"e a teorety(z)ymdoty(z!(ym te1o (o dz"C:" )am *e#t rze(zy"#te I (5o("aż F"at ")te7"1"8"7)y :trym #zy#t:o 8yło8y rze(zy"#te *'ż ty7:o d7ate1o że *e#t *a:o (oF do8re1omoż7"e (5o("aż )aet o7)oFG *a:o 6orma7)y ar')e: te1o F"ata *e#t d7a )a#po*C("em prze:ra(za*!(ym 1ra)"(e poz)a)"a )"e )ada*!(ym #"C )a:o)#tyt'ty)! za#adC o:reF7e)"a przedm"ot' " *e1o o8"e:ty)e* rea7)oF(" toprze("eż o7)oFG ta z1od)"e z łaF("oF("am" )a#ze* (zCF("oo zmy#łoe*)at'ry " )a#ze* zdo7)oF(" #ł'ży )am " #zy#t:"m roz'm)ym "#totom z"!za)ymze F"atem zmy#ł m"arC *a: możemy *e #o8"e z1od)"e z łaF("oF("am")a#ze1o roz'm' yo8raz"G za po#ze(5)! za#adC re1'7aty)! :tra )"e

o:reF7a o7)oF(" *a:o 6ormy przy(zy)ooF("

<- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* "6dzy #!dze)"a

#po#8 o8"e:ty)y 7e(z b " to )"e z m)"e*#z! aż)oF("! )"ż 1dy8y to m"ałom"e*#(e b (zy)" z pra"dła po#tCpoa)"a z1od)e1o z o! "de! )a:az d7a:ażde1o

Podo8)"e moż)a też *eF7" "dz"e o #praC :tr! rozażamy z1odz"G #"C z tym że

)"e #t"erdz"7"8yFmy żad)e* rż)"(y pom"Cdzy me(5a)"zmem )at'ra7)ym ate(5)":! przyrody tz) y#tCp'*!(ym )"e* z"!z:"em (e7oym 1dy8y )a#z")te7e:t )"e 8ył ta:"m ")te7e:tem :try m'#" prze(5odz"G od te1o (o o17)e <JJ:' tem' (o #z(ze1łoe z"!z:' z (zym ładza #!dze)"a )"e może tym (o#z(ze1łoe rozpoz)aG (e7ooF(" a tym #amym ydaaG #!ddeterm")'*!(y(5 8ez po#"ada)"a o17)e1o praa pod :tre mo1ła8y to (o#z(ze1łoe #'8#'moaG To *ed)a: (o #z(ze1łoe za"era *a:o ta:"e od)"e#"e)"' do te1o (o o17)e (oF przypad:oe1o a roz'm m"mo to doma1a#"C 8y poł!(ze)"' #z(ze1łoy(5 pra przyrody za(5odz"ła *ed)oFG a zatempra"dłooFG :tra to pra"dłooFG przypad:ooF(" )azya #"C (e7ooF("! przy (zym yproadze)"e pra #z(ze1łoy(5 z o17)y(5 *e#t z 'a1" )aprzypad:ooFG :tr! praa #z(ze1łoe #o8"e za"era*! )"emoż7"e a pr"or"przez o:reF7e)"e po*C("a przedm"ot' Wo8e( te1o po*C("e (e7ooF(" przyrodyprze*a"a*!(e* #"C *e* ytora(5 o:az'*e #"C po*C("em )"eodzo)ym d7a7'dz:"e* ładzy #!dze)"a od)"e#"e)"' do przyrody a7e ta:"m :tre )"e doty(zyo:reF7e)"a #amy(5 przedm"ot a zatem #'8"e:ty)! za#ad! roz'm' d7a ładzy#!dze)"a :tra to za#ada *a:o re1'7aty)a )"e :o)#tyt'ty)a *e#t d7a )a#ze*7'dz:"e* ładzy #!dze)"a ta: #amo :o)"e(z)"e aż)a *a: 1dy8y 8yła za#ad!o8"e:ty)!

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a teUo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a <-<



O

0 #o"#ty(5 łaF("oF("a(5 ")te7e:t' 7'dz:"e1o

dz"C:" :trym po*C("e (e7' )at'ra7)e1o

#ta*e #"C d7a )a# moż7"e

W poda)e* yże* 'adze m"7"Fmy o #o"#ty(5 łaF("oF("a(5 )a#ze* )aetyż#ze* ładzy poz)a(ze* :tre łato #:ło))" *e#teFmy prze)o#"G *a:oo8"e:ty)e orze(z)":" )a rze(zy #ame WłaF("oF(" te doty(z! *ed)a: "de*:trym żade) przedm"ot )"e może ade:at)"e 8yG da)y doF"ad(ze)"' " :tremo1! <J? o8e( te1o #ł'żyG ty7:o za za#ady re1'7aty)e rozpatrya)"'doF"ad(ze)"a Wpradz"e ta: #amo ma #"C rze(z z po*C("em (e7' )at'ra7)e1o tym m"a)o"("e (o doty(zy przy(zy)y moż7"oF(" ta:"e1o orze(z)":a bprzy(zy)y :tra t:"G może ty7:o "de"Q a7e odpo"ada*!(y *e* #:'te: #am

ytr da)y *e#t prze("eż przyrodz"e a po*C("e przy(zy)ooF(" przyrody *a:o"#toty dz"ała*!(e* podł'1 (e7 zda*e #"C (zy)"G z "de" (e7' )at'ra7)e1o *e*:o)#tyt'ty)! za#adC Pod tym łaF)"e z17Cdem rż)" #"C ta "dea od#zy#t:"(5 "))y(5 "de*

Rż)"(a ta po7e1a *ed)a: )a tym że "dea o :tre* moa )"e *e#t za#ad!roz'mo! d7a 'żyt:' ")te7e:t' 7e(z d7a ładzy #!dze)"a tz) 7" ty7:o d7a#to#oa)"a ")te7e:t' o17e do moż7"y(5 przedm"ot doF"ad(ze)"a b am"a)o"("e tam 1dz"e #!d )"e może 8yG #!dem determ")'*!(ym 7e(z *edy)"ere67e:#y*)ym 1dz"e zatem przedm"ot może 8yG pradz"e da)y doF"ad(ze)"' a7e )"e moż)a o )"m ydaG z1od)"e z "de! o:reF7o)e1o )"em"!( *'ż (ał:o"("e ade:at)e1o #!d' 7e(z moż)a ty7:o #)'G o )"m pe)ere67e:#*e

<-J Kryty:a te7eo7o1"(z)C* ładzy #!dze)"a

Rż)"(a ta doty(zy "C( pe)e* #o"#te* łaF("oF(" )a#ze1o 7'dz:"e1o")te7e:t' od)"e#"e)"' do ładzy #!dze)"a re67e:#*" te* ładzy )adprzedm"otam" przyrody $eF7" zaF ta: *e#t to ' pod#tay m'#" t' 7eżeG "deamoż7"oF(" "))e1o )"ż 7'dz:" ")te7e:t' podo8)"e <J. *a: to 8yło :ryty(e

(zy#te1o roz'm' 1dz"e m'#"e7"Fmy m"eG myF7" "))! moż7"! )ao(z)oFG )"ż)a#za *eF7" m"e7"Fmy )a#z! 'ażaG za pe"e) #z(ze17)y *e* rodza* am"a)o"("e za ta:" d7a :tre1o + przedm"oty ma*! aż)oFG ty7:o *a:o z*a"#:aa8y m( po"edz"eG 2 pe)e ytory przyrody m'#z! z1od)"e ze #z(ze17)!łaF("oF("! )a#ze1o ")te7e:t' 8yG rozpatrya)e przez )a# (o do #e*moż7"oF(" te) #po#8 *a: 1dy8y 8yły ytorzo)e z zam"arem " *a:o (e7e N"eyma1a #"C przy tym #za:że 8y rze(zy"F("e "#t)"ała *a:aF #z(ze17)aprzy(zy)a :tre* ra(*! determ")'*!(! 8yło8y yo8raże)"e pe)e1o (e7'Q tym#amym zaF )"e poda*e #"C !tp7"oFG te1o że *a:"F "))y yż#zy )"ż 7'dz:"")te7e:t )"e m1ł8y z)a7eG pod#tay moż7"oF(" ta:"(5 tor przyrody ta:że

me(5a)"zm"e przyrody t* z"!z:' przy(zy)oym d7a :tre1o )"e przy*m'*e#"C ył!(z)"e ")te7e:t' *a:o przy(zy)y





")te7e:t )a#z może y:o)aG ty7:o dz"C:" z1od)oF(" (e(5 przyrody z )a#z! ładz!po*CG :tra *e#t "e7(e przypad:oa (zy))oFG :tre* ")t'"ty)y ")te7e:t )"epotrze8'*e

I)te7e:t )a#z po#"ada "C( d7a ładzy #!dze)"a tC o#o87"! (e(5C że

do:o)ya)ym przeze9 poz)aa)"' )"e zo#ta*e to (o #z(ze1łoe o:reF7o)eprzez to (o o17)e a tym #amym )"e może to (o #z(ze1łoe 8yGyproadzo)e ył!(z)"e z te1o (o o17)e $ed)o(zeF)"e po"))o *ed)a: to (o#z(ze1łoe rż)orod)oF(" przyredy z1adzaG #"C za pomo(! po*CG " pra ztym (o o17)e *eF7" ma o)o 8yG pod )"e pod("!1)"CteQ z1od)oFG ta zaF m'#" ty(5 ar'):a(5 8yG y#o(e przypad:oa " poz8a"o)a o:reF7o)e* za#ady d7aładzy #!dze)"a

A8y *ed)a: m"mo to m( przy)a*m)"e* pomyF7eG m(ż7"(FG ta:"e* z1ed)eF("przedm"ot przyredy z ładz! #!dze)"a z1ed)eF(" :tr! przed#ta"amy #o8"e

*a:o przypad:o! a "C( moż7"! ty7:o dz"C:" zm"erza*!(em' do )"e* (e7o"m'#"my zarazem pomyF7eG #o8"e *a:"F "))y ")te7e:t od)"e#"e)"' do :tre1o b "to przed #ze7:"m przyp"#ya)ym m' (e7em b możemy o! z1od)oFG praprzyredy z )a#z! ładz! #!dze)"a :tra d7a )a#ze1o ")te7e:t' da*e #"C pomyF7eGty7:o za pomo(! ta:"e1o Frod:a ł!(ze)"a *a: (e7e przed#ta"G #o8"e *a:o:o)"e(z)!

I)te7e:t )a#z po#"ada m"a)o"("e tC łaF("oFG że #ym poz)aa)"' )pprzy(zy)y pe)e1o ytor' m'#" prze(5odz"G od te1o (o a)a7"ty(z)"e=(17)eod po*CG do te1o (o #z(ze1łoe do da)e* )ao(z)eF(" emp"ry(z)e* N"eo:reF7a o) "C( przy tym )"(ze1o rż)orod)oF(" te1o (o #z(ze1łoe 7e(z

m'#" d7a

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze"

<-

ładzy #!dze)"a o(ze:"aG te1o o:reF7e)"a od #'8=#'mp(*" )ao(z)oF("emp"ry(z)e* *eF7" przedm"ot *e#t <_ ytorem przyrody pod po*C("e Możemy

*ed)a: pomyF7eG #o8"e ta:że ta:" ")te7e:t :try )"e 8Cd!( ta: *a: )a#zdy#:'r#y)y 7e(z ")t'"ty)y prze(5odz" od te1o (o #y)tety(z)"e=o17)e od)ao(z)oF(" pe)e* (ałoF(" *a:o ta:"e* do te1o (o #z(ze1łoe tz) od (ałoF("do (zCF("Q a "C( ")te7e:t :try a)" #am a)" *e1o przed#ta"e)"e (ałoF(" )"eza"era #o8"e b (e7' 'moż7""e)"a o:reF7o)e* 6ormy (ałoF(" bprzypad:ooF(" poł!(ze)"a (zCF(" poł!(ze)"a potrze8)e1o )a#zem'")te7e:to" :try m'#" prze(5odz"G od (zCF(" *a:o o17)"e pomyF7a)y(5 pod#tado rozma"ty(5 ma*!(y(5 8yG pod )"e #'8#'moa)e moż7"y(5 6orm *a:o

)a#tCp#t Z1od)"e z łaF("oF("am" )a#ze1o ")te7e:t' )a7eży prze(")"erea7)! (ałoFG przyrody 'ażaG ty7:o za #:'te: dz"ała)"a #płzaod)"(z!(y(5



ze #o8! por'#za*!(y(5 #"ł po#z(ze17)y(5 (zCF(" $eF7" "C( (5(emy przed#ta"G#o8"e )"e moż7"oFG (ałoF(" *a:o za7eż)! od (zCF(" (o odpo"ada )a#zem'dy#:'r#y=)em' ")te7e:to" 7e(z b #to#o)"e do ")te7e:t' ")t'"ty)e1o")te7e:t' prazor bmoż7"oFG (zCF(" "(5 łaF("oF("a(5 " poł!(ze)"' *a:oza7eż)! od (ałoF(" b to )"e może to ze z17Cd' )a tC #am! łaF)"e #o"#t!

łaF("e FG )a#ze1o ")te7e:t' do:o)aG #"C te) #po#8 że (ałeFG za"erała8ypod#taC moż7"oF(" po"!za)"a (zCF(" (o dy#:'r#y)e* metodz"e poz)a)"a#ta)o"ło8y #prze(z)oFG 7e(z ty7:o te) #po#8 że przed#ta"e)"e (ałoF("za"erało8y #o8"e pod#taC <?> moż7"oF(" *e* 6ormy " przy#ł'1'*!(e1o *e*poł!(ze)"a (zCF(" Wo8e( te1o *ed)a: że (ałoFG 8yła8y tedy #:'t:"emytorem :tre1o przed#ta"e)"e 'aża

.c

<-- Kryty:a 7e7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#"C za przy(zy)C *e* moż7"oF(" ytr zaF przy(zy)y :tre* ra(*! determ")'*!(! *e#t *edy)"e przed#ta"e)"e *e* c #:'t:' )azya #"C (e7em b to z te1o y)":a że *e#t to *edy)"e )a#tCp#tem #z(ze17)e* łaF("oF(" )a#ze1o ")te7e:t' *eF7"przed#ta"amy #o8"e ytory przyrody *a:o moż7"e podł'1 "))e1o rodza*' przy=(zy)ooF(" )"ż przy(zy)ooFG przyrod)"(zy(5 pra mater"" a m"a)o"("e *a:omoż7"e ty7:o podł'1 przy(zy)ooF(" (e7 " przy(zy) (e7oy(5Q a ta:że to żeza#ada ta )"e doty(zy moż7"oF(" #amy(5 te1o rodza*' rze(zy )aetrozaża)y(5 *a:o z*a"#:a )a pod#ta"e te1o #po#o8' ytarza)"a 7e(z ty7:o

moż7"e1o d7a )a#ze1o ")te7e:t' ydaa)"a #!d o )"(5 Przy tym #ta*e #"C d7a)a# zarazem *a#)e d7a(ze1o przyrodoz)a#t"e )"e zadoa7a )a# 8y)a*m)"e*y*aF)"e)"e tor przyrody za pomo(! przy(zy)ooF(" podł'1 (e7m"a)o"("e d7ate1o że y*aF)"a)"' tym pra1)"emy o ytora(5 przyrodyydaG #!d ty7:o #to#o)"e do )a#ze* zdo7)oF(" ydaa)"a o )"e* #!d tz)podł'1 re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a a )"e #to#o)"e do rze(zy #amy(5 d7a'żyt:' determ")'=

+ W ory1")a7e2 _#e")erV (o od)o#"ło8y #"C do _;e#t"mm')1#1r')dV

ra(*a determ")'*!(a a78o do _Prod':tV ytr " (o o8yd' y

pad:a(5 ypa(za #e)# zda)"a &zyta)" zatem z1od)"e z popra:!

Erdma))a _"5rerV (o od)o#" #"C do _Ur#a(5eV przy(zy)a

W ory1")a7e2 _da## d"e#e# Pr")z"p )"(5t d"e Mo17"(5:e"t #o7(5er

D")1e #e78#t #o)der) )'r der ')#erem Her#ta)de m17"(5e) ;e'rte"=

7')1 der#e78e) a)1e5eV (ze1o prze:ład m'#"ał8y 8rzm"eG2 _że za#ada

ta )"e doty(zy moż7"oF(" #amy(5 te1o rodza*' rze(zy 7e(z ty7:o

moż7"oF(" moż7"e1o d7a )a#ze1o ")te7e:t' ydaa)"a #!d o )"(5V



Po)"eaż *ed)a: reda:(*a ta za"era po*C("e _moż7"oF(" moż7"oF("c

:trym t' Ka)t ed7e #ze7:"e1o pradopodo8"e9#ta )"e zam"erzał

#"C po#ł'1"aG (zytam z1od)"e z popra:! harte)#te")a2 _#o)der)

)'r d"e ')#erem Yer#ta)de m17"(5eV

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a <-,

*!(e* ładzy #!dze)"a N"e potrze8a też (a7e przy tym 'doad)"aG że ta:"")te77e(t'# ar(5etyp'#+ *e#t moż7"yQ y#tar(zy ty7:o to że prze("#ta"a)"e)a#ze1o dy#:'r=#y)e1o potrze8'*!(e1o o8raz ")te7e:t' ")te77e(t'# e(typ'#oraz przypad:ooF(" te1o rodza*' łaF("oF(" <?+ )aproadza )a# )a yże*#pom)"a)! "deC ")te77e(t'# ar(5etyp'# oraz to że "dea ta )"e za"era #o8"e

żad)e* #prze(z)oF("

K"edy pe)! (ałoFG mater"" z p'):t' "dze)"a *e* 6ormy rozpatr'*emy *a:oytr (zCF(" oraz "(5 #"ł " zdo7)oF(" do #po)ta)"(z)e1o ł!(ze)"a #"C ze #o8!doda*!( myF7" "))e mater"e :tre :"er'*! te (zCF(" za*em)"e :' #o8"e(za# przed#ta"amy #o8"e me(5a)"(z)y #po#8 ytarza)"a te* (ałoF(" A7e te) #po#8 )"e otrzym'*emy po*C("a (ałoF(" *a:o (e7' :tre1o e)Ctrz)amoż7"oFG za:łada 8ezz17Cd)"e "deC (ałoF(" od :tre* za7eż)e #! )aetłaF("oF(" " #po#8 dz"ała)"a (zCF(" a prze("eż te) #po#8 m'#"myprzed#ta"G #o8"e ("ało or1a)"(z)e Z te1o *ed)a: *a: łaF)"e y:aza)o )"e

y)":a 8y me(5a)"(z)e ytorze)"e ta:"e1o ("ała 8yło )"emoż7"eQ 8yło8y to8o"em r)oz)a(z)e z t"erdze)"em że przed#ta"e)"e #o8"e ta:"e* *ed)oF(" ł!(ze)"' te1o (o rż)orod)e *e#t d7a :ażde1o ")te7e:t' )"emoż7"e tz) #o8"e#prze(z)e o "7e "dea te* *ed)oF(" )"e 8yła8y za"azem ytarza*!(! *! przy(zy)!tz) 8ez przy*C("a torze)"a z zam"arem N"em)"e* *ed)a: y)":ało8y to6a:ty(z)"e 1dy8yFmy m"e7" prao 'ażaG *e#te#ta mater"a7)e za rze(zy #ame #o8"e Wtedy 8o"em *ed)oF("! #ta)o"!(! pod#taC moż7"oF(" torprzyrody 8yła8y 7" ty7:o *ed)oFG prze#trze)"Q a7e prze#trze9

+ I)te7e:t o17!da*!(y prototypy prazory rze(zy #ame #o8"e

<,> Kryty:a te7eoto1:z)e* ładzy #!dze)"a

)"e *e#t rea7)! pod#ta! ytor 7e(z ty7:o "(5 6or

<? ma7)ym ar'):"em (5o("aż y:az'*e o)a pe)e po

do8"e9#to do #z':a)e* przez )a# rea7)e* pod#tay pod

tym z17Cdem że prze#trze)" )"emoże żad)a (zCFG 8yG o:reF7o)a 8ez'z17Cd)"e)"a #to#'):' do (ałoF(" :tre* przed#ta"e)"e 7eży zatem '

pod#tay moż7"oF(" ty(5 (zCF(" Wo8e( te1o *ed)a: że *e#t przy)a*m)"e*moż7"e 'ażaG F"at mater"a7)y ty7:o za z*a"#:o a *a:o #'8#trat pomyF7eG



#o8"e (oF *a:o rze(z #am! #o8"e (oF (o )"e *e#t z*a"#:"em pod te) #'8#tratzaF podłożyG odpo"ada*!(! m' )ao(z)oFG ")te7e:t'a7)! (5o("aż )"e *e#t to(a7e )a#za )ao(z)oFG b przeto "#t)"eG mo1ła8y pe)a )adzmy#łoaa(z:o7"e: d7a )a# )"epoz)aa7)a pod#taa rea7)a przyrody do :tre* #am"r)"eż )a7eżymyQ " #zy#t:o to (o *e#t )"e* *a:o przedm"ot zmy#ł

:o)"e(z)e rozpatrya7"8yFmy p(dł'1 pra me(5a)"(z)y(5 )atom"a#t z1od)oFG " *ed)oFG pra #z(ze1łoy(5 oraz 6orm )a )"(5 oparty(5 :tre por)a)"' ztamtym" me(5a)"(z)ym" m'#"my 'ażaG za przypad:oe b #zy#t:o to *a:oprzedm"oty roz'm' a )aet (ałoFG przyrody *a:o #y#tem rozpatrya7"8yFmy )"e* zarazem podł'1 pra te7eo7o1"(z)y(5 Wydaa7"8yFmy "C( o )"e* #!dpodł'1 do*a:"e1o rodza*' za#ad przy (zym te7eo7o1"(z)y #po#8 y*aF)"a)"a)"e y:7'(zał8y me(5a)"(z)e1o pod pozorem że #po#o8y te #! ze #o8!za*em)"e #prze(z)e

Na te* pod#ta"e da #"C zroz'm"eG ta:że to (ze1o łato moż)a 8yło #"C

domyF7"G a7e tr'd)o 8yło z (ał! pe)oF("! t"erdz"G " 'dood)"G m"a)o"("eto że

<?< za#ada me(5a)"(z)e1o yodze)"a (e7oy(5 tor

przyrody może pradz"e "#t)"eG o8o: te7eo7o1"(z)e*

Rozdz"ał II sD"a7e:"y:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<,+

a7e )"e może 8y)a*m)"e* '(zy)"G *e* z8Cd)! Z)a(zy to że przy rozpatrya)"'rze(zy :tr! 'ażaG m'#"my za (e7 )at'ra7)y przy rozpatrya)"' or1a)"(z)e*"#toty moż)a pradz"e pr8oaG #ze7:"(5 z)a)y(5 " pozo#ta*!(y(5 *e#z(ze dood:ry("a pra me(5a)"(z)e1o ytarza)"a oraz o7)o też ży"G )adz"e*C )ao#"!1)"C("e te) #po#8 do8ry(5 y)": )"1dy *ed)a: )"e moż)a 1dy (5odz" omoż7"oFG ta:"e1o ytor' '(5y7"G #"C (d :o)"e(z)e F(" pooła)"a #"C )a pe)!

z'peł)"e rż)! od te1o za#adC ytarza)"a m"a)o"("e )a przy(zy)ooFGpodł'1 (e7 W o17e żade) roz'm 7'dz:" ta:że żade) "))y #:o9(zo)y :trypod z17Cdem *a:oF(" 8ył8y podo8)y do )a#ze1o a7e przeyż#zał8y 1o *a:)a*8ardz"e* (o do #top)"a )"e może m"eG )adz"e" że potra6" zroz'm"eG po#ta)"e(5oG8y ty7:o dz"e8eł:a tray )a pod#ta"e 7" ty7:o me(5a)"(z)y(5 przy(zy)

$eF7" 8o"em te7eo7o1"(z)y z"!ze: przy(zy) " #:'t: *e#t d7a ładzy #!dze)"aa8#o7't)"e )"ez8Cd)y (e7' y*aF)"e)"a moż7"oF(" ta:"e1o przedm"ot' )aettedy 1dy (5(emy 8adaG *! :"er'*!( #"C ty7:o deF"ad(ze)"emQ *eF7" d7aprzedm"ot ze)Ctrz)y(5 *a:o z*a"#: )"e moż)a z)a7eG )"1dz"e żad)e*od)o#z!(e* #"C do (e7 y#tar(za*!(e* pod#tay " m'#" #"C *e* t:"!(e* ta:że

przyrodz"e #z':aG *ed)a: ty7:o )adzmy#łoym *e* #'8#tra("e przy (zym#ze7:" 17!d te) #'8#trat *e#t d7a )a# z'peł)"e zam:)"Cty b to (zerpa)"e z



przyrody #ame* ra(*" <?J y*aF)"a*!(y(5 d7a z"!z: (e7oy(5 *e#t d7a )a#rze(z! z'peł)"e )"emoż7"! " )a7eży z1od)"e z łaF("oF("am" 7'dz:"e* ładzypoz)a(ze* #z':aG "(5 )a*yż#ze* ra(*" pra")te7e:("e *a:o przy(zy)"e F"ata

<, Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

O-

0 poł!(ze)"' za#ady po#ze(5)e1o me(5a)"zm' mater"" z za#ad! Ideo7o1"(z)! te(5)"(e przyrody

Roz'mo" za7eży 8ardzo )a tym 8y )"e dop'F("G do rezy1)a(*" z me(5a)"zm')at'ra7)e1o ytora(5 przyrody oraz )a tym 8y )"e pom"*aG 1o przy "(5y*aF)"a)"'Q 8ez )"e1o 8o"em )"e moż)a zdo8yG żad)e1o 17!d' )at'rCirze(zy &5o("aż :ażdy od raz' z1adza #"C z tym że *a:"F )a*yż#zy ar(5"te:t#torzył 6ormy przyrody 8ezpoFred)"o ta: *a: o)e od"e(z)"e "#t)"e*! (zy teżpredeterm")oał te :tre to:' *e* dz"e* ") "5rem La'*e :#ztałt'*! #"C #po#8 ("!1ły podł'1 te1o #ame1o zor' \b to *ed)a: )"e po#'a to )a#ze1opoz)a)"a przyrody a)" o :ro: )aprzd po)"eaż #po#8 dz"ała)"a oe* "#toty " *e*"de* ma*!(y(5 za"eraG za#ady moż7"oF(" *e#te#t )at'ra7)y(5 *e#t )amz'peł)"e )"e z)a)y " y(5odz!( z )"(* )"e możemy )"e*a:o z 1ry :' doło" apr"or" y*aF)"G przyrody $eF7" *ed)a: y(5odz!( z 6orm przedm"otdoF"ad(ze)"a a "C( z doł' 1rC a po#ter"or" ze=<?? (5(emy b po)"eaż

*a: #!dz"my #t"erdzamy )"(5 (e7ooFG b poołaG #"C a8y *e ytł'ma(zyG)a przy(zy)C dz"ała*!(! podł'1 (e7 to tł'ma(ze)"e ta:"e 8yło8y (ał:"emta'to7o1"(z)e " zodz"7"8yFmy roz'm #łoam" )"e m"!( *'ż o tym że tam1dz"e #:'te: te* metody tł'ma(ze)"a za(zy)amy 1'8"G #"C #6erzeprze:ra(za*!(e* 1ra)"(e poz)a)"a " do:!d poz)a)"e przyrody )"e może za )am"pod!żyG roz'm '7e1a

+ W ory1")a7e2 _") der Nat'rV )at'rze (o *ed)a: )"e z1adza #"C z:o)te:#tem &zytam "C( z1od)"e z popra:! Erdma))a _") d"e Nat'rV

\ Wed7e I " II yda)"a2 _z)a*omoFG przyrodyV

Rozdz"ał II D"a7e:"y:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <,<

po:'#"e #(5odze)"a )a ma)o(e poety(:"e* 6a)taz*" a prze("eż zapo8"e1a)"etem' *e#t *e1o p"er#zym pooła)"em

Z dr'1"e* #tro)y *e#t :o)"e(z)! ma:#ym! roz'm' r)"eż to 8y =tora(5przyrody )"e pom"*aG za#ady (e7Q za#ada ta 8o"em (5o("aż )"e #pra"a że#po#8 po#taa)"a ty(5 tor #ta*e #"C d7a )a# 8ardz"e* zroz'm"ały *e#tprze("eż za#ad! 5e'ry#ty(z)! do("e:a)"a #z(ze1łoy(5 pra przyrody ta:żeprzy założe)"' że )"e (5(e #"C *e* 'żyG do te1o 8y )a *e* pod#ta"e y*aF)"G

przyrodC #am! po)"eaż tory te (5o("aż #po#8 o(zy"#ty y:az'*!i pe)!zam"erzo)! *ed)oFG (e7o! )azya)e #! *e#z(ze ("!17e ty7:o (e7am" )at'ra7)ym"



a to z)a(zy że )"e #z':a #"C pod#tay "(5 moż7"oF(" poza przyrod! Wo8e( te1o *ed)a: że :o9(' m'#" prze("eż do*FG do za1ad)"e)"a te* moż7"oF(" to *e#trze(z! r)"e :o)"e(z)! przy*C("e myF7" d7a )"(5 #z(ze17)e1o rodza*'przy(zy)o=oF(" *a:"e* )"e #poty:a #"C przyrodz"e b podo8)"e *a: #o*! ła#)!przy(zy)ooFG po#"ada me(5a)":a przy(zy) przyrod)"(zy(5Q #taG #"C to m'#"

te) #po#8 że do re(epty)oF(" "e7' oraz "))y(5 6orm )"ż te do *a:"(5 zdo7)a *e#t mater"a )a pod#ta"e me(5a)":" doł!(zyG #"C *e#z(ze m'#" #po)ta)"(z)oFGpe)e* przy(zy)y :tra )"e może zatem 8yG mater"! " 8ez <?. :tre* )"e moż)apodaG żad)e* pod#tay ty(5 6orm Roz'm m'#" pradz"e za)"m '(zy)" te):ro: po=\ #tCpoaG o#troż)"e " )"e '#"łoaG tł'ma(zyG *a:o te7eo7o1"(z)e* :ażde*te(5)":" przyrody tz) :ażde* *e* tr(ze* zdo7)oF(" :tra y:az'*e *a: przy("ała(5

+ W ory1")a7e2 _dar7e1tV y:az'*e (o od)o#" #"C do _Nat'rV przyrodaPo)"eaż *ed)a: :o)te:#t #:az'*e )a to że "dz"e t' ra(ze* o tory przyrody

(zyta)" z1od)"e z popra:! Erdma))a2 _dar7e1e)V

<,J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"'

re1'7ar)y(5 (e7ooFG :#ztałt' d7a #ame1o ty7:o )a#ze1o '*moa)"a 7e(zza#ze dop:" #"C da 'ażaG *! za moż7"! #:'te: #ame1o ty7:o me(5a)"zm'A7e 1dy8y (5("eG (ał:o"("e y:7'(zyG za#adC te7eo7o=1"(z)! " :"eroaG #"C#amym ty7:o me(5a)"zmem tam 1dz"e d7a roz'moe1o 8ada)"a moż7"oF(" 6ormprzyrody )a pod#ta"e "(5 przy(zy) (e7ooFG o:az'*e #"C )"ezaprze(za7)"e

od)o#ze)"em do "))e1o rodza*' przy=(zy)ooF(" to m'#"ało8y to doproadz"Groz'm do 6a)ta#ty(z)oF(" " 8ł!:a)"a #"C Frd ro*e9 o )"e da*!(y(5 #"C o17epomyF7eG zdo7)oF("a(5 przyrody podo8)"e *a: #ama ty7:o te7eo7o1"(z)a metodatł'ma(ze)"a )"e 'z17Cd)"a*!(a (a7e me(5a)"zm' przyrody '(zy)"ła8y 1omarzy("e7#:"m

08"e te za#ady )"e da*! #"C poł!(zyG *ed)ym przedm"o("e przyrody *a:opod#tay tł'ma(ze)"a ded':(*" *ed)e* przez dr'1!Q tz) )"e da*! #"C poł!(zyGd7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a *a:o do1maty(z)e " :o)#tyt'ty)e za#adypoz)a)"a przyrody $eF7" )p przy*m'*C że po(zar:C )a7eży 'ażaG za ytr<? #ame1o ty7:o me(5a)"zm' mater"" za prod':t )oe1o ':#ztałtoa)"a

*a:"e torzy o)a #ama d7a #"e8"e :"edy *e* e7eme)ty zo#ta*! #:'te: roz:ład'y#o8odzo)e to )"e mo1C r)o(zeF)"e te1o #ame1o ytor' yproadzaGz te* #ame* mater"" *a:o z przy(zy)ooF(" dz"ała*!(e* podł'1 (e7 Na odrt

*eF7" te) #am ytr 'ażam za (e7 )at'ra7)y to )"e mo1C 7"(zyG )ame(5a)"(z)y #po#8 *e1o ytarza)"a " )"e mo1C te1o #po#o8' ytarza)"a'ażaG za :o)#tyt'ty)! za#adC d7a yda)"a #!d' o *e1o moż7"oF(" " tym#amym poł!(zyG o8yd"e za#ady $ed)a metoda tł'ma(ze)"a 8o"em y:7'(zadr'1! b przy*m'*!( )aet że o8"e:ty)"e o8yd"e pod#tay moż7"oF(" ta:"e1oytor'

Rozdz"ał II D"aU:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <,?



op"erały8y #"C ty7:o )a *ed)e* *edy)e* :tre* )"e 8ra7"8yFmy *ed)a: pod 'a1CZa#ada :tra ma 'moż7""G po1odze)"e o8' metod ydaa)"' #!d oprzyrodz"e m'#" 8yG założo)a (zymF (o 7eży poza )"m" o8"ema a zatem teżpoza moż7"ym emp"ry(z)ym przed#ta"e)"em przyrody a7e m"mo to za"era"(5 pod#taC t* tym (o )adzmy#łoe " do (ze1o :ażda z ty(5 d' metod

tł'ma(ze)"a m'#" 8yG od)"e#"o)a Wo8e( te1o *ed)a: że o tym (o )adzmy#łoe)"e możemy m"eG "))e1o po*C("a )"ż )"eo:reF7o)e po*C("e pod#tay'moż7""a*!(e* ydaa)"e #!d o przyrodz"e podł'1 pra emp"ry(z)y(5 )"e8Cd!( poza tym #ta)"e te1o po*C("a 87"że* o:reF7"G za pomo(! żad)e1oorze(z)":a b to y)":a z te1o że poł!(ze)"e o8' za#ad )"e może #"C op"eraG )apod#ta"e y*aF)"e)"a e:#p7":a(*" moż7"oF(" ytor' ed7e da)y(5 pra d7adeterm")'*!(e* ładzy #!dze)"a 7e(z ty7:o )a pod#ta"e rozaże)"ae:#pozy(*" te* moż7"= <?- oF(" d7a re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a Wy*aF)"Gz)a(zy 8o"em ty7e (o yproadz"G z pe)e* za#ady :tr! m'#" #"C o8e( te1o'm"eG yra)"e poz)aG " podaG 0tż za#ada me(5a)"zm' przyrody " za#ada *e*

przy=(zy)ooF(" podł'1 (e7i m'#z! pradz"e *ed)ym " tym #amymytorze przyrody "!zaG #"C *ed)e* *edy)e* )adrzCd)e* za#adz"e " ł!(z)"e z)"e* ypłyaG 1dyż ")a(ze* )"e mo1ły8y o)e rozaża)"' przyrody "#t)"eG *ed)ao8o: dr'1"e*Q *eF7" *ed)a: za#ada ta o8"e:ty)"e #p7)a a "C( 'za#ad)"a*!(ata:że #p7)oFG za7eż)y(5 od )"e* ma:#ym 8ada)"a przyrody

+ Słoa2 _)a(5 Ze(:e)V 8ez :try(5 te:#t 8ył8y )"ezroz'm"ały dodałErdma)) S(5ope)5a'er " Ro#e):ra)z zaF propo)oa7" doda)"e #ł2 _d'r(5

Te(5)":V przez te(5)":C

<,. Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

*e#t te1o rodza*' za#ad! że może 8yG pradz"e ':aza)a a7e )"1dy do:ład)"epoz)a)a " yra)"e poda)a 8y po#ł'żyG #"C )"! da)y(5 przypad:a(5 b to zta:"e* za#ady )"e moż)a za(zerp)!G żad)e1o y*aF)"e)"a tz) yra)e1o "do:ład)e1o yod' moż7"oF(" ytor' przyrody moż7"e1o )a pod#ta"e ty(5d(5 5etero1e)"(z)y(5 za#ad W#p7)! *ed)a: za#ad! z *ed)e* #tro)yme(5a)"(z)e1o a z dr'1"e* te7eo7o1"(z)e1o yod' *e#t #6era )adzmy#łoa:tr! m'#"my podłożyG pod przyrodC '*moa)! *a:o z*a"#:o 0 tym *ed)a: )"emożemy pod teorety(z)ym z17Cdem 'torzyG #o8"e )a*m)"e*#ze1o pozyty)"eo:reF7o)e1o po*C("a W *a:" "C( #po#8 )a pod#ta"e te1o po*C("a *a:o za#adyprzyroda #ta)o"+ (o do #y(5 pra #z(ze1łoy(5 d7a )a# #y#tem :trym1ł8y 8yG poz)a)y *a:o moż7"y zar)o podł'1 za#ady torze=<?, )"a )apod#ta"e przy(zy) 6"zy(z)y(5 *a: " podł'1 za#ady przy(zy) (e7oy(5 b te1o żade) #po#8 ytł'ma(zyG )"e moż)aQ )atom"a#t *eF7" zdarza #"C że y#tCp'*!ta:"e przedm"oty przyrody *a:"(5 pod z17Cdem "(5 moż7"oF(" )"e potra6"mypodł'1 za#ady me(5a)"zm' :tra ma za#ze prete)#*e 8y od)o#"G #"C do

*e#te#t )at'ra7)y(5 pomyF7eG )"e op"era*!( #"C )a za#ada(5 te7eo7o1"(z)y(5 b\ to moż)a założyG że o7)o Fm"ało podł'1 o8' ty(5 za#ad do("e:aG praprzyrody #:oro moż7"oFG *e* ytor może 8yG poz)a)a przez )a#z ")te7e:t)a pod#ta"e *ed)e* 7'8 dr'1"e* za#ady )"e prze*m'*!( #"C pozor)!#prze(z)oF("! m"Cdzy za#adam" ydaa)"a #!d o )"(5 Mamy 8o"em



zape)"o)! przy)a*m)"e* moż7"oFG że o8yd"e #:oro doty(z! z*a"#: :treza:łada*! )ad=

Wed7e I yda)"a2 _#ta)o"ła8yV

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<,

zmy#ło! pod#taC dały8y #"C ta:że o8"e:ty)"e po1odz"G *ed)e*] za#adz"e

&5o("aż "C( zar)o me(5a)"zm *a: " te7eo7o=1"(z)y zam"erzo)y te(5)"(yzmprzyrody mo1! od)"e#"e)"' do te1o #ame1o ytor' " *e1o moż7"oF("pod7e1aG )a mo(y #z(ze17)y(5 pra #p7)e* )adrzCd)e* za#adz"e przyrody bto z 'a1" )a o1ra)"(zo)oFG )a#ze1o ")te7e:t' )"e możemy m"mo to b po)"eaż

*e#t to za#ada tra)#(e)de)t)a b poł!(zyG o8' za#ad przy y*aF)"a)"' te1o#ame1o ytor' przyrody )aet (za# :"edy e)Ctrz)a moż7"oFG te1oytor' *e#t zroz'm"ała ty7:o )a pod#ta"e przy(zy)o=oF(" podł'1 (e7 ata:"m" #! mater"e or1a)"(z)e <.> Pozo#ta*emy zatem przy ym"e)"o)e*za#adz"e te=7eo7o1"" 1ło#z!(e* że z 'a1" )a łaF("oFG ")te7e:t' 7'dz:"e1o )"emoż)a d7a ytł'ma(ze)"a moż7"oF(" "#tot or1a)"(z)y(5 przyrodz"eprzy*moaG "))e* przy(zy)y )"ż dz"ała*!(! z zam"arem " że #am ty7:ome(5a)"zm przyrody )"e może 8y)a*m)"e* y#tar(zyG do ytł'ma(ze)"a ty(5 *e*ytorQ (o zre#zt! )"e z)a(zy 8yFmy (5("e7" za pomo(! te* za#adyroz#trzy1aG #praC moż7"oF(" ty(5 rze(zy *a:o ta:"(5

Po)"eaż za#ada ta *e#t+ ty7:o ma:#ym! re67e:#y*)e* a )"e determ")'*!(e*ładzy #!dze)"a " d7ate1o aż)a *e#t *edy)"e #'8"e:ty)"e d7a )a# a )"eo8"e:ty)"e d7a moż7"oF(" te1o rodza*' rze(zy *a:o ta:"(5 1dz"e o8yda#po#o8y ytarza)"a mo1ły8y prze("eż ł!(zyG #"C ze #o8! *ed)e* " te* #ame*pod#ta"eQ a da7e* po)"eaż 8ez po"!za)"a te7eo7o1"(z)"e pomyF7a)e1o#po#o8' torze)"a z ł!(z!(ym #"C z )"m

+ W ory1")a7e 8ra:'*e #łoa _"#tV *e#t W#ta"am *e z1od)"e z popra:!Erdma))a

<,- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

po*C("em da*!(e1o #"C t' zarazem #t"erdz"G me(5a)"zm' przyrody )"e moż)a8y (a7e te1o rodza*' tor' 'ażaG za ytr przyrody b przeto ma:#yma o:tre* moa po("!1a za #o8! zarazem :o)"e(z)oFG poł!(ze)"a o8yd' za#ad

ydaa)"' #!d o rze(za(5 *a:o o (e7a(5 )at'ra7)y(5 a7e )"e po to 8y (ałoF(" 7'8 pe)y(5 (zCF("a(5 *ed)! za#t!p"G dr'1! N"e moż)a 8o"em



zam"a#t te1o (o przy)a*m)"e* przez )a# pomyF7a)e *e#t *a:o moż7"e ty7:o <."dz"C:" zam"aro" przy*!G me(5a)"zm' a zam"a#t te1o (o )a pod#ta"eme(5a)"zm' poz)a)e zo#ta*e *a:o :o)"e(z)e )"e moż)a przy*!G przypad:ooF(":tra *a:o #e* ra(*" determ")'*!(e* yma1ała8y *a:"e1oF (e7' 7e(z moż)a ty7:o

*ed)! za#adC me(5a)"zm podporz!d:oaG dr'1"e* zam"erzo)em'

te(5)"(yzmo" (o z1od)"e z tra)#(e)de)ta7)! za#ad! (e7ooF(" przyrodymoż)a Fm"ało '(zy)"G

Tam 8o"em 1dz"e (e7e zo#ta*! pomyF7a)e *a:o pod#tay moż7"oF(" pe)y(5rze(zy m'#" #"C przy*!G ta:że Frod:" :try(5 prao dz"ała)"a )"e yma1a d7a#"e8"e )"(ze1o (o za:ładało8y pe"e) (e7 " 8Cd!( tym #amym me(5a)"(z)emoże m"mo to 8yG podporz!d:oa)! przy(zy)! zam"erzo)y(5 #:'t: D7ate1oteż )aet or1a)"(z)y(5 tora(5 przyrody a tym 8ardz"e* tedy 1dypood'*!( #"C )"e#:o9(zo)! m)o1oF("! ty(5 tor przy*m'*emy przy)a*m)"e*)a za#adz"e dozo7o)e* 5"potezy y#tCp'*!(y poł!(ze)"' przy(zy)

przyrod)"(zy(5 podł'1 pra #z(ze17)y(5 mome)t zam"ar' r)"eż *a:o o17)!za#adC re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a d7a (ałoF(" przyrody F"ata da*e #"CpomyF7eG "e7:"e a )aet po#ze(5)e poł!(ze)"e pra me(5a)"(z)y(5 zte7eo7o1"(z)ym" ytora(5 przyrody )"e m"e#za*!( ze #o8! za#ad

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a <,,

ydaa)"a #!d o )"(5 " )"e za#tCp'*!( *ed)e* dr'1! W #!da(5 te7eo7o1"(z)y(58o"em o mater"" )aet tedy 1dy o 6orm"e *a:! o)a przy8"era yda*emy #!d

że *e#t moż7"a ty7:o dz"C:" zam"aro" może o)a prze("eż (o do #e* )at'ryz1od)"e z praam" me(5a)"(z)ym" 8yG podporz!d:oa)a oem' przed#ta="o)em' (e7o" ta:że *a:o Frode: Wo8e( te1o *ed)a: że pod#taa moż7"oF("te1o poł!(ze)"a 7eży (zymF (o )"e *e#t a)" tym a)" tamtym a)"me(5a)"zmem a)" z"!z:"em (e7oym 7e(z )adzmy#łoym #'8#tra=temprzyrody :try )"e zo#ta*e przez )a# poz)a)y to o8yda te #po#o8yprzed#ta"a)"a #o8"e moż7"oF(" ta:"(5 przedm"ot )"e da*! #"C d7a )a#ze1o7'dz:"e1o roz'm' #top"G *ede) " #!d o )"(5 )"e może 8yG yda)y przez )a#")a(ze* *a: ty7:o #to#o)"e do z"!z:' przy(zy) (e7oy(5 ma*!(e1o #!pod#taC )a*yż#zym ")te7e:("e (o "C( )"(zym )"e '#z(z'p7ate7eo7o1"(z)e1o #po#o8' tł'ma(ze)"a

Wo8e( te1o *ed)a: że pozo#ta*e (ał:o"("e )"eo:reF7o)e " )"1dy b *eF7" "dz"e o)a#z roz'm b )"e da #"C o:reF7"G *a: da7e(e me(5a)"zm przyrody przy(zy)"a#"C *e* o8rC8"e *a:o Frode: do rea7"za(*" :ażde1o zam"ar' (e7oe1oE)da8#"(5tQ a da7e*2 po)"eaż z 'a1" )a #pom)"a)! yże* ")te7"1"8"7)! za#adCmoż7"oF(" przyrody o17e moż)a )aet przy*!G że *e#t o)a za#ze " #zCdz"emoż7"a )a pod#ta"e o17)"e ze #o8! z1od)y(5 pra o8' rodza* tz) pra6"zy(z)y(5 " pra przy(zy) (e7oy(5 (5o("aż (a7e )"e możemy zroz'm"eG

*a:" #po#8 #"C to dz"e*e b to z te1o #zy#t:"e1o y)":a że )"e "emy też *a:da7e:o #"C1a moż7"y d7a )a# me(5a)"(z)y #po#8 y*aF)"a)"aQ ty7:o ty7e *e#t

pe)e że 1dy8yFmy )aet )"e "edz"eG *a: da7e:o tym za#z7" te)me(5a)"(z)y



J>> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#po#8 8Cdz"e za#ze )"ey#tar(za*!(y d7a rze(zy :tre raz 'z)a7"Fmy za (e7e)at'ra7)eQ z1od)"e "C( <.< z łaF("oF("am" )a#ze1o ")te7e:t' m'#"my#zy#t:"e te pod#tay podporz!d:oaG za#adz"e te7eo7o1"(z)e* Na tym "C(op"era #"C )a#ze 'pra)"e)"e a z 'a1" )a do)"o#łoFG *a:! d7a )a#ze1oteorety(z)e1o 'żya)"a roz'm' po#"ada 8ada)"e przyrody ed7e za#adyme(5a)"zm' ta:że )a#ze pooła)"e2 #zy#t:"e )aet *a: )a*8ardz"e* (e7oeytory " ydarze)"a przyrodz"e tł'ma(zyG dopty me(5a)"(z)"e dop:" 7eżyto za#"C1' )a#ze* zdo7)oF(" :tre* 1ra)"( o8rC8"e te* metody tł'ma(ze)"apodaG )"e potra6"my a7e przy tym )"1dy )"e tra("G z o(z' te1o że te :tremożemy *edy)"e *a:o podpada*!(e pod po*C("e (e7' (5oG8y ty7:o przedłożyGroz'mo" do 8ada)"a m'#"my z1od)"e z "#tot)! łaF("oF("! )a#ze1o roz'm')"e zaża*!( )a oe me(5a)"(z)e przy(zy)y podporz!d:oaG *ed)a:o#tate(z)"e przy(zy)ooF(" podł'1 (e7

Dodate:+

<.J

MET0D0L0%IA TELE0L0%I&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

O,

&zy "deo7o1"a m'#" 8yt tra:toa)a *a:o )a7eż!(a do przyrodoz)a#ta

Każda )a':a m'#" m"eG e)(y:7oped"" #zy#t:"(5 )a': #e o:reF7o)e m"e*#(e $eF7" *e#t to )a':a 6"7ozo6"(z)a to m'#" #"C yz)a(zyG *e* m"e*#(e teorety(z)yma78o pra:ty(z)ym *e* dz"a7eQ *eF7" zaF przy)a7eży do p"er#ze1o z )"(5 m'#" #"Cyz)a(zyG *e* m"e*#(e a78o )a'(e o przyrodz"e o "7e rozaża to (o może 8yGprzedm"otem doF"ad(ze)"a a "C( )a'(e o ("ała(5 )a'(e o d'#zy " o17)e*

:o#mo7o1"" a78o )a'(e o ;o1' o prapod#ta"e F"ata *a:o o1ł' #zy#t:"(5przedm"ot doF"ad(ze)"a

Za(5odz" tedy pyta)"e2 *a:"e m"e*#(e )a7eży #"C te=7eo7o1"" &zy )a7eży o)a dołaF(""e ta: )azya)e* )a':" przyrod)"(ze* (zy do teo7o1"" $ed)o z do*1am'#" za(5odz"GQ m"e*#(em 8o"em żad)e* )a':" )"e może 8yG prze*F("e z *ed)e*do dr'1"e* 1dyż prze*F("e oz)a(za ty7:o roz(zło):oa)"e 7'8 or1a)"za(*C#y#tem' a )"e m"e*#(e )"m

To że )"e )a7eży o)a do teo7o1"" *a:o *e* (zCFG <.? (5oG łaF)"e teo7o1""

moż)a '(zy)"G z )"e* )a*aż)"e*#zy 'żyte: *a#)e *e#t #amo przez #"C Przedm"o=



+ W I yda)"' )"e ma )a1ł:a2 _A)5a)1V Dodate: Ka)t b Kryty:a ładzy#!dze)"a

J> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

tem *e* 8o"em #! tory przyrody oraz "(5 przy(zy)aQ a (5oG #:az'*e )a tCprzy(zy)C *a:o )a pod#taC 7eż!(! poza " po)ad przyrod! )a 8o#:"e1o #tr(Cto )"e (zy)" te1o *ed)a: d7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a 7e(z *edy)"e ty7:od7a re67e:#y*)e* *e* rozaża)"' przyrody ty7:o po to a8y ydaa)"em #!=d oprzedm"ota(5 F"ata za pomo(! ta:"e* "de" :"eroaG *a:o za#ad! re1'7aty)! #po#8 do#to#oa)y do ")te7e:t' 7'dz:"e1o

A7e tym #amym też #top)"' zda*e #"C te7eo7o1"a )"e )a7eżeG do )a':"przyrod)"(ze* :tre* potrze8)e #! za#ady determ")'*!(e a )"e *edy)"ere67e:#y*)e a8y m( #:azaG o8"e:ty)e pod#tay dz"ała9 przyrody I "#to("erze(zy teor"a przyrody (zy7" me(5a)"(z)e tł'ma(ze)"e *e* z*a"#: przez "(5przy(zy)y #pra(ze )"( )"e zy#:'*e )a tym że rozaża #"C *e podł'1za*em)e1o #to#'):' (e7 U#ta7e)"e (e7 przyrody *e* ytora(5 o "7e#ta)o"! o)e #y#tem podł'1 po*CG te7eo7o1"(z)y(5 )a7eży łaF(""e ty7:o doop"#' przyrody opra(oa)e1o edł'1 pe)e* #pe(*a7)e* yty(z)e* 1dz"e roz'mdo:o)'*e pradz"e (ze1oF #pa)"ałe1o po'(za*!(e1o " pra:ty(z)"e pod

)"e*ed)ym z17Cdem (e7oe1o a7e )"e da*e żad)e1o y*aF)"e)"a (o dopo#ta)"a " e)Ctrz)e* moż7"oF(" ty(5 6orm o (o prze("eż łaF)"e (5odz" teorety(z)e* )a'(e przyrod)"(ze*

Te7eo7o1"a *a:o )a':a )"e )a7eży zatem do żad)e* do:try)y 7e(z ty7:o do:ryty:" " to do :ryty:" pe)e* #z(ze17)e* ładzy poz)a(ze* m"a)o"("e ładzy#!dze)"a 0 "7e *ed)a: za"era za#ady a pr"or" może o)a " m'#" podaG metodCo:reF7a*!(! *a: m'#" #"C ydaaG #!dy o przyrodz"e edł'1 za#ady przy(zy)(e7oy(5Q toteż metodo7o1"a *e* y"era przy)a*m)"e* )e=

I

Metodo7o1"a U7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

J><

1aty)y pły )a po#tCpoa)"e teorety(z)e* )a'(e przyrod)"(ze* a ta:że )a

#to#')e: *a:" )a':a ta może meta6"zy(e m"eG do teo7o1"" *a:o propede'ty:a do)"e*



O->

0 :o)"e(z)ym podporz!d:oa)"' za#ady me(5a)"zm'

za#adz"e U7eo7o1"(z)e* przy tł'ma(ze)"' rze(zy

*a:o (e7' )at'ra7)e1o

Prao d!że)"a do (zy#to me(5a)"(z)e1o #po#o8' tł'ma(ze)"a #zy#t:"(5tor przyrody *e#t #amo #o8"e z'peł)"e )"eo1ra)"(zo)e A7e )a#za zdo7)oFGdaa)"a #o8"e rady za pomo(! te1o ty7:o tł'ma(ze)"a *e#t o8e( łaF("oF(")a#ze1o ")te7e:t' o "7e ma o) do (zy)"e)"a z rze(zam" *a:o (e7am" )at'ra7)ym")"e ty7:o 8ardzo mała a7e ta:że yra)"e o1ra)"(zo)a b ta: <. m"a)o"("e że

*eF7" "dz"e o ytł'ma(ze)"e ty(5 (e7 to z1od)"e z za#ad! ładzy #!dze)"a)"(ze1o o17e )"e moż)a do:o)aG przy pomo(y #ame1o ty7:o #pom)"a)e1oyże* po#tCpoa)"a " (o za tym "dz"e ydaa)"e #!d o ta:"(5 ytora(5

m'#" 8yG za#ze przez )a# podporz!d:oa)e zarazem za#adz"e te7eo7o1"(z)e* $e#t przeto rze(z! roz'm)! a )aet za#ł'1! F7edz"G b d7a ytł'ma(ze)"aytor przyrody b dopty me(5a)"zm przyrody dop:" przema"a za tympradopodo8"e9#to " (o "C(e* rezy1)oaG z te* pr8y )"e d7ate1o że do*F("e)a te* drodze do (e7ooF(" przyrody *e#t #amo #o8"e )"emoż7"e 7e(z ty7:od7ate1o że *e#t to )"emoż7"e d7a )a# *a:o 7'dz"Q do te1o 8o"em potrze8)a8yła8y )ao(z)oFG "))a )"ż zmy#łoa oraz o:reF7o)e poz)a)"e ")te7"1"8"7)e1o#'8#trat' przyrody (o pozo7"ło8y podaG *a:a *e#t pod#taa #ame1o

c

J>J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

me(5a)"zm' z*a"#: podł'1 #z(ze1łoy(5 pra bq #zy#t:o to zaF (ał:o"("eprze:ra(za )a#z! zdo7)oFG poz)a)"a

A8y "C( 8ada(z przyrody )"e pra(oał )a prż)o m'#" o) yda*!( #!dy orze(za(5 :try(5 po*C("e *a:o (e7 )at'ra7)y(5 *e#t )"e!tp7""e 'za#ad)"o)e"#toty or1a)"(z)e za:ładaG za#ze *a:o pod#taC *a:"F p"erot)y or1a)"zm

:try #am po#ł'1'*e #"C oym me(5a)"zmem a8y ytarzaG "))e or1a=<.-)"(z)e 6ormy a78o roz"*aG #o*! ła#)! )oe po=#ta("e :tre y)":a*! *ed)a:za#ze z oe1o (e7' " #to#'*! #"C do )"e1o

&5a7e8)! *e#t rze(z! rozpatryaG za pomo(! a)atom"" por)a(ze* "e7:"F"at "#tot or1a)"(z)y(5 a8y #t"erdz"G (zy )"e z)a*dz"e #"C )"m *eF7" "dz"e oza#adC ytarza)"a (oF podo8)e1o do #y#tem' a8yFmy )"e m'#"e7" poprze#taG)a #ame* ty7:o za#adz"e #!dze)"a :tra zre#zt! *eF7" "dz"e o 17!d "(5ytarza)"e )"(ze1o )"e y*aF)"a " małod'#z)"e zrezy1)oaG z #ze7:"e*prete)#*" do poz)a)"a przyrody tym z17Cdz"e Z1od)oFG ty7' 1at'):z"erzC(y(5 pod z17Cdem pe)e1o #p7)e1o "m #(5emat' :try zda*e #"C

7eżeG ' pod#tay )"e ty7:o 8'doy "(5 :oFG(a 7e(z ta:że ':ład' pozo#tały(5(zCF(" ("ała b 1dz"e podz"' 1od)a pro#tota pod#taoe1o zary#' przez



#:r(e)"e *ed)y(5 (zCF(" a przedł'że)"e "))y(5 przez red':oa)"e *ed)y(5 aroz"*a)"e dr'1"(5 potra6"ła ytorzyG ta: "e7:! rż)orod)oFG 1at'): b da*e'my#ło" (5oG #ła8y prom"e9 )adz"e" "ż moż)a 8y t' )"e*ed)e1o do:o)aG zapomo(! za#ady me(5a)"zm' przyrody 8ez :tre* żad)a )a':a przyrod)"(za " ta:"#t)"eG )"e może Ta a)a7o1"a 6orm #:oro m"mo (ałe* rż)orod)oF(" zda*! #"C 8yG

ytorzo)e podł'1 pe=

I

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J>?

)e1o #p7)e1o p"erozor' zma()"a dom)"ema)"e rze(zy"#te1o "(5po:re"e9#ta po(5odze)"' od #p7)e* prama("erzy #:'te: #top)"oe1oz87"ża)"a <., #"C *ed)e1o 1at'):' z"erz!t do dr'1"e1o po(z!#zy od te1o

:trym za#ada (e7 zda*e #"C 8yG )a*8ardz"e* '1r')toa)a tz) od (zło"e:a ażdo po7"pa a od te1o )aet do m(5 " poro#t :o9(' zaF do )a*)"ż#ze1odo#trze1a7)e1o d7a )a# #z(ze87a przyrody do #'roe* mater""Q od )"e* " od *e* #"łzda*e #"C po(5odz"G podł'1 pra me(5a)"(z)y(5 podo8)y(5 do ty(5 podł'1:try(5 dz"ała o)a tora(5 :ry#ta7"(z)y(5 (ała te(5)":a przyrody :tra *e#td7a )a# "#tota(5 or1a)"(z)y(5 ta: )"epo*Cta że (z'*emy #"C zm'#ze)" przy*!Gd7a )"(5 "))! za#adC

Ar(5eo7o1o" przyrody o7)o "C( z za(5oa)y(5 F7ad )a*da)"e*#zy(5 *e*przerot proadz"G z1od)"e ze z)a)ym m' 7'8 przyp'#z(za7)ym *e*me(5a)"zmem o! "e7:! rodz")C #torze9 ta: 8o"em )a7eżało8y *! #o8"eprzed#ta"G *eF7" #pom)"a)e #ze(5#tro))"e #"C prze)":a*!(e po:re"e9#toma m"eG *a:!F pod#taC Wo7)o m' #!dz"G że ma("erzy9#:"e ło)o z"em" :tray#zła łaF)"e ze #e1o (5aoty(z)e1o #ta)' z po(z!t:' )"(zym *a:"eF "e7:"ez"erzC rodz"ło #torze)"a o m)"e* (e7oe* 6orm"e a te z)o' rodz"ły "))e :tre:#ztałtoały #"C #po#8 8ardz"e* do#to#oa)y do m"e*#(a *a:"m zo#tały#płodzo)e " do za*em)y(5 m"Cdzy #o8! #to#'): aż re#z("e toma("erzy9#:"e ło)o #amo o#ty1ł#zy " #:o#t)"a#zy o1ra)"(zyło #e porody dope)y(5 <> o:reF7o)y(5 da7e* *'ż )"e yradza*!(y(5 #"C 1at'): #:'t:"em(ze1o rż)orod)oFG pozo#tała ta:a *a:a 8yła )a :o9(' dz"ała7)oF(" oy(5płod)y(5 #"ł :#ztałt'*!(y(5 b= N"em)"e* *ed)a: m'#" o) :o9(' te* po=

J>. Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#ze(5)e* mat(e rodz"("e7(e przyp"#aG *a:"eF 'or1a)"=zoa)"e (e7oo)a#ta"o)e )a te #zy#t:"e #torze)"a prze(")ym 8o"em raz"e (e7oa 6ormaytor F"ata z"erzC(e1o " roF7"))e1o )"e dała8y #"C (o do #e* moż7"oF("z1oła pomyF7eG c A7e *eF7" ta: to prze#')!ł o) ty7:o da7e* pod#taC y*aF)"a)"a ")"e może <+ prete)doaG do te1o że ')"eza7eż)"ł ytarza)"e o8' ty(5:r7e#t przyrody od ar'):' przy(zy) (e7oy(5 Naet *eF7" "dz"e o zm"a)y

:trym przypad:oo pod7e1a*! )"e:tre ")dy"d'a 1at'): or1a)"(z)y(5 to(za# :"edy #t"erdzamy że te) "(5 zm"e)"o)y (5ara:ter #tał #"C dz"edz"(z)y "



zo#tał (5ło)"Cty przez "(5 #"łC rozrod(z! b )"e moż)a o tym ydaG (5y8a"))e1o #!d' )"ż te) że *e#t to o:o7"(z)oF("oe roz")"C("e pe)e* da)ym1at'):' p"erot)"e *'ż t:"!(e* (e7oe* dy#pozy(*" #ł'ż!(e* 'trzyma)"' 1at'):'Qpłodze)"e 8o"em ta:"(5 #amy(5 "#tot *e#t b o=

\ h"potezC te1o rodza*' moż)a )azaG aa)t'r)"(zym ryzy:"em roz'm' (5oG)"e"e7e mamy zape)e 8ada(zy przyrody )aet Frd )a*8y#trze*#zy(5:trym )"e przy(5odz"ła8y o)a )"e:"edy *'ż )a myF7 N"e *e#t o)a 8o"em)"edorze(z)a *a: 1e)erat"o ae'"ò(a przez (o roz'm"e #"C #torze)"e "#totyor1a)"(z)e* dz"C:" me(5a)"(e #'roe* )"e='or1a)"zoa)e* mater"" ;yła8y toza#ze *e#z(ze 1e)erat"o ')o(a )a*o17)"e*#zym te1o #łoa z)a(ze)"' o "7e8y (oF or1a)"(z)e1o po#taało ty7:o z (ze1oF "))e1o r)"eż or1a)"(z)e1o(5oG za:re#"e te1o 1at'):' "#tot #pe(y6"(z)"e ode9 rż)orod)e1o )p 1dy8ype)e z"erzCta od)e roz"*ały #"C #top)"oo z"erzCta 8łot)e a z ty(5 pope)e* 7"(z8"e po:o7e9 po#taały z"erzCta 7!doe A pr"or" ed7e #!d'

#ame1o ty7:o roz'm' )"e za"era #"C tym żad)a #prze(z)oFG DoF"ad(ze)"e *ed)a: )"e da*e )am )a to żad)e1o przy:ład' Prze(")"e z1od)"e zdoF"ad(ze)"em #ze7:"e płodze)"e *a:"e z)amy *e#t 1e)erat"o 5omo)yma a)"e ty7:o ')o(a *a:o prze(""e9#to do płodze)"a z #'8#ta)(*" )"eor1a)"(z)e* "da*e ytory *ed)orod)e ta:że (o do 8'doy or1a)"(z)e* z "#tot! ytarza*!(! "

*a: da7e:o #"C1a )a#za emp"ry(z)a z)a*omoFG przyrody )"e #poty:amy )"1dz"e1e)erat"o 5etero)yma

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #adze)"a J>

8e( #zy#t:o prze)":a*!(e* e)Ctrz)e* (e7ooF(" "#tot or1a)"(z)y(5 b F("F7ez"!za)e z ar'):"em 8y #"ła rozrod(za )"e (5ła)"ała #"e8"e )"( (o ta:"m#y#tem"e (e7 )"e )a7eży r)"eż do *ed)e* z )"e=roz")"Cty(5 p"erot)y(5dy#pozy(*" ;o *eże7" od#t!p"my od te* za#ady to )"e możemy m"eG pe)oF(" (zy)"e:tre (zCF(" 6ormy z *a:! mamy do (zy)"e)"a teraz *a:"mF 1at'):' )"e #!ta:że przypad:oe1o poz8a"o)e1o (e7' po(5odze)"aQ a za#ada te7eo7o1"" że "#to("e or1a)"(z)e* )"e )a7eży 'ażaG za )"e(e7oe )"( (o 'trzym'*e #"C *e*rozm)aża)"' m'#"ała8y przez to #taG #"C za#to#oa)"' y#o(e zaod)! "mo1ła8y za(5oaG aż)oFG ty7:o d7a prarod' :tre1o *ed)a: *'ż )"e z)amy

Prze(":o tym :trzy d7a #ze7:"(5 ta:"(5 )a= < t'ra7)y(5 (e7 'aża*! za:o)"e(z)e przy*moaG te7eo7o1"(z)! za#adC ydaa)"a #!d tz) *a:"Far(5"te:to)"(z)y ")te7e:t h'me y#'a zarz't że moż)a 8y z r)ym praemzapytaG *a: moż7"y *e#t ta:" ")te7e:t tz) *a: mo1ły #po#8 ta: (e7oy #:'p"G#"C *ed)e* "#to("e oe rż)e zdo7)oF(" " łaF("oF(" #ta)o"!(e o moż7"oF("")te7e:t' po#"ada*!(e1o zarazem mo( y:o)a(z! Ato7" zarz't te) *e#t(5y8"o)y &ała 8o"em tr'd)oFG *a:a "!że #"C z pyta)"em o p"er#zeytorze)"e rze(zy :tra za"era #o8"e #ame* (e7e " *edy)"e przez )"e da*e #"Cpo*!G po7e1a )a #z':a)"' oe* *ed)oF(" pod#tay 'moż7""a*!(e* poł!(ze)"e tym ytorze te1o (o oddz"e7)e " rż)orod)e $eF7" "C( pod#taC tC 'm"e#z(za

#"C ")te7e:("e przy(zy)y tr(ze* *a:o pro#te* #'8#ta)(*" 'dz"e7a #"C )a oo



pyta)"e o "7e o)o *e#t te=7eo7o1"(z)e odpo"edz" y#tar(za*!(e*Q *eF7" *ed)a:#z':a #"C przy(zy)y ty7:o mater"" *a:o a1re1a("e

J>- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

"e7' rozpro#zo)y(5+ #'8#ta)(*" 8ra: )am z'peł)"e *ed)oF(" za#ady d7ae)Ctrz)"e (e7oe* 6ormy *e* ':#ztałtoa)"aQ a'to:ra(*a zaF mater"" ta:"(5tora(5 :tre ")te7e:t )a#z po*!G może ty7:o *a:o (e7e *e#t poz8a"o)ymz)a(ze)"a #łoem

St!d to po(5odz" że (" :trzy d7a o8"e:ty)"e (e7oy(5 6orm mater"" #z':a*!)a*yż#ze* pod#tay "(5 << moż7"oF(" a7e pod#ta"e te* )"e przyz)a*! łaF)"e")te7e:t' #:ap7""e (zy)"! z (ałoF(" F"ata *ed)! #ze(5o8e*m'*!(! #'8#ta)(*Cpa)te"zm a78o (o *e#t ty7:o pe)ym do:ład)"e*#zym y*aF)"e)"em pop"zed=)"e*

tezy o1ł "e7' o:reF7e9 ")5er'*!(y(5 *ed)e* *edy)e* pro#te* #'8#ta)(*"#p")ozyzm " (zy)"! to ty7:o tym (e7' 8y 'zy#:aG o! *ed)oFG pod#tay#ta)o"!(! ar')e: #ze7:"e* (e7ooF(" Wpradz"e *ed)em' ar'):o" te1ozada)"a a m"a)o"("e *ed)oF(" zaarte* z"!z:' (e7oym (zy)"! o)" przytym zadoFG za pomo(! (zy#te1o o)t7o1"(z)e1o po*C("a #'8#ta)(*" pro#te* a7e)"(ze1o )"e przyta(za*! d7a #peł)"e)"a dr'1"e1o ar'):' a m"a)o"("e#to#'):' te*że #'8#ta)(*" do *e* #:'t:' *a:o (e7' (o ma odpo"edz" )a topyta)"e 87"że* o:reF7"G o! o)to=7o1"(z)! pod#taC Ta: "C( )"e da*! o)"8y)a*m)"e* odpo"edz" )a (ałe pyta)"e :tre pozo#ta*e d7a )a#ze1o roz'm'(zymF )a (o żade) #po#8 )"e da #"C odpo"edz"eG *eF7" )"e przed#ta"amy

#o8"e oe* pra=pod#tay rze(zy *a:o #'8#ta)(*" pro#te* a *e* (e(5y'moż7""a*!(e* #pe(y6"(z)! łaF("oFG op"era*!(y(5 #"C )a )"e* 6orm przyrody am"a)o"("e "(5 (e7o!

+ W ory1")a7e2 _a'# e")a)derV po#tały(5 za*em)"e ze #"e8"e

(o #prze(z)e *e#t z :o)te:#tem D7ate1o z1od)"e z popra:! harte)=

#te")a (zytam2 _a'##er e")a)derV (o tł'ma(zC przez _rozpro#zo)eV

Wed7e I " II yda)"a2 _ re7a(*" (e7oe*V

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

J>,

*ed)oFG *a:o (e(5y #'8#ta)(*" ")te7"1e)t)e* + *e* zaF #to#'):' do oy(5 6ormprzyrody z 'a1" )a przypad:ooFG *a:! z)a*d'*emy e #zy#t:"m (o

myF7"my #o8"e *a:o moż7"e ty7:o *a:o (e7 *a:o #to#'):' przy(zy)oe1o



O -+ <J

0 doł!(ze)"' me(5a)"zm'

do za#ady< te7eo7o1"(z)e* tł'ma(ze)"' (e7' )at'ra7)e1o *a:o ytor' przyrody

Podo8)"e *a: me(5a)"zm przyrody )"e może z1od)"e z poprzedza*!(ympara1ra6em #am y#tar(zyG do te1o 8y )a *e1o pod#ta"e pomyF7eG #o8"emoż7"oFG "#toty or1a)"(z)e* 7e(z m'#" przy)a*m)"e* z1od)"e z łaF("oF("am")a#ze* ładzy poz)a)"a 8yG p"erot)"e podporz!d:oa)y pe)e* z zam"aremdz"ała*!(e* przy(zy)"e ta: )"e y#tar(za r)"eż #ama ty7:o te7eo7o1"(z)apod#taa ta:"e* "#toty do te1o 8y zarazem rozpatryaG *! " ydaaG o )"e* #!dy

*a:o o ytorze przyrody *eF7" do te* pod#tay )"e doł!(zy #"C *e1o cme(5a)"zm' )"e*a:o ro7" )arzCdz"a pe)e* z zam"arem dz"ała*!(e* przy(zy)y:tre* (e7o" przyroda podporz!d:o'*e #"C *ed)a: #y(5 me(5a)"(z)y(5praa(5 Roz'm )a#z )"e po*m'*e moż7"oF(" ta:"e1o ze#po7e)"a d' z'peł)"e

rż)y(5 rodza* przy(zy)ooF(" tz) ze#po7e)"a przyrody *e* po#ze(5)e*pra"dłooF(" z "de! o1ra)"(za*!(! *! do pe)e* #z(ze17)e* 6ormy d7a :tre* o)a#ama )"e za=

+ Wed7e I yda)"a2 _")te7"1"8"7)e*V

W ory1")a7e 8ra: orze(ze)"a Wo8e( te1o za W")de78a)dem #ta

"am _z)a*d'*emyV

< W yd I 8ra: yraz'2 _Pr")z"pV za#ady

c Wed7e I yda)"a2 _*e*V

J+> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

"era żad)e* pod#tayQ moż7"oFG ta t:" )ad=zmy#łoym #'8#tra("e przyrodyo :trym )"e możemy orze( )"( t"erdz!(e1o poza tym że *e#t o) "#tot! #am! #o8"e :tre* *edy)"e z*a"#:o *e#t )am z)a)e N"em)"e* *ed)a: pozo#ta*e mo(yza#ada że o #zy#t:"m (o 'ażamy za )a7eż!(e do te* przyrody p5ae)o=

<< me)o) " za *e* ytr m'#"my też myF7eG *a:o o z"!= za)ym z )"! ed7epra me(5a)"(z)y(5 1dyż 8ez te1o rodza*' przy(zy)o(#(" "#toty or1a)"(z)e

*a:o (e7e przyrody )"e 8yły8y prze("eż ytoram" przyrody $eF7" tedy przy*m'*e#"C te7eo7o1"(z)! za#adC ytarza)"a ty(5 "#tot a ")a(ze* prze("eż 8yG )"e możeto moż)a ' pod#tay "(5 e)Ctrz)e* (e7oe* 6ormy założyG a78o o:az*o)a7"zma78o pre#ta8"7"zm przy(zy)y Wed7e p"er#ze1o )a*yż#za przy(zy)a F"ata przy#po#o8)oF(" :ażde1o zapłod)"e)"a 8ezpoFred)"o )adaała8y m"e#za*!(e* #"C )"m mater"" ':#ztałtoa)"e or1a)"(z)e z1od)"e ze #! "de!Q ed7e dr'1"e1o zaF)o#"ła8y o)a p"er#ze ytory te* #e* m!droF(" ty7:o dy#pozy(*C za :tre*poFred)"(tem "#tota or1a)"(z)a ytarza "#toty ta:"e #ame *a: o)a a 1at')e:

'trzym'*e #"C #po#8 #tały *a:o że '8yte: ")dy"d' 'z'peł)"a)y *e#t)"eprzera)"e przez "(5 ła#)! pood'*!(! zarazem "(5 z)"#z(ze)"e )at'rC $eF7"



#"C przy*m'*e o:az*o)a7"zm ytarza)"a "#tot or1a)"(z)y(5 to zo#ta*e przy tym(ał:o"("e ye7"m")oa)a #ze7:a przyroda a raz z )"! ta:że #ze7:"e'żyt:oa)"e roz'm' do ydaa)"a #!d o moż7"oF(" te1o rodza*' ytorQd7ate1o też meż)a założyG że )":t :om' (o:o7"e: za7eży )a 6"7ozo6"" #y#tem'te1o )"e przy*m"e

<. Pre#ta8"7"zm zaF może po#tCpoaG do*a:" #po#8 Rozpatr'*e o)m"a)o"("e :ażd! "#totC or1a)"(z)!

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J++

#płodzo)! przez r)! #o8"e "#totC 8!d *a:o *e* ed':t 8!d *a:o *e* prod':tSy#tem płodze)"a *a:o torze)"e 7" ty7:o ed':t )azya #"C #y#temem pre6or=ma(*" ")dy"d'a7)e* a78o też teor"! eo7'(*" #y#tem zaF płodze)"a *a:o torze)"e

prod':t )azya)y *e#t #y#temem ep"1e)ezyQ moż)a 1o r)"eż )azaG#y#temem pre6orma(*" 1at'):oe* 1dyż zdo7)oFG prod':ty)a ")dy"d'płodz!(y(5 zo#tała t' prze("eż z1od)"e z e)Ctrz)ym" (e7oym" dy#pozy(*am"

*a:"e przypadły 'dz"a7e "(5 1at'):o" b a tym #amym " "(5 #pe(y6"(z)a 6orma =b `"rt'a7"ter+ pre6or=moa)a Sto#o)"e do te1o moż)a 8y teor"C prze(")! t*pre6orma(*" ")dy"d'a7)e* )azaG ra(ze* teor"! ")o7'(*" 7'8 teor"! #z'67ad:o!

Rze(z)"(y teor"" eo7'(*" :trzy '#'a*! :ażde ")dy"d''m #pod :#ztałt'*!(e*#"ły przyrody a8y yproadz"G *e 8ezpoFred)"o od #ame1o #tr(y )"e (5("e7"

*ed)a: ryzy:oaG t"erdze)"a "ż dz"e*e #"C to z1od)"e z 5"potez! o:az*o)a7"zm'tz) ta: że :ażdy a:t zapłod)"e)"a 8ył8y ty7:o 6orma7)oF("! pod :tre*ar'):"em )a*yż#za roz'm)a przy(zy)a F"ata po#ta)o"ła 8yła torzyG za:ażdym razem 8ezpoFred)"o płd a mat(e pozo#ta"G ty7:o *e1o roz")"C("e "y=:arm"e)"e 0po"edz"e7" #"C tedy za pre6orma(*! b < ta: *a:8y )"e 8yło#zy#t:o *ed)o (zy te1o rodza*' 6ormom :aże #"C po#taaG #po#8)adprzyrodzo)y )a po(z!t:' (zy dop"ero to:' dz"e* F"ata " *a:8y ra(ze*przez torze)"e o:az*o)a7)e )"e zao#z(zCdzo)o #o8"e "e7:"e* "7oF(")adprzyrodzo)y(5 za8"e1 *a:"e 8yły8y :o)"e(z)e 8y po(zCty zara)"' F"ataem8r"o)

+ _H"rt'a7"terV z)a(zy t' ty7e (o _pod z17Cdem moż7"oF("V # Wed7e I

yda)"a2 _)"e (8(!V

J+ Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

przez ta: dł'1" (za# aż do #e1o roz")"C("a )"e '("erp"ał #:'te: )"#z(z!(y(5 #"łprzyrody " za(5oał #"C )"e '#z:odzo)y b a r)"eż *a: 1dy8y dz"C:" torze)"'o:az*o)a7)em' )"e o:azała #"C )"epotrze8)a " 8ez(e7oa )"epor)a)"e "C:#za"7oFG ta:"(5 pre=6ormoa)y(5 "#tot )"ż :"edy:o7"e: m"ały8y #"C roz")!G a razz tym ta:a #ama "7oFG a:t torze)"a &5("e7" o)" *ed)a: tym przy)a*m)"e*

pozo#ta"G (oF przyrodz"e 8y )"e popaFG aż z'peł)! 5"per9zy:C :tra możeo8e*FG #"C 8ez #ze7:"e1o przyrod)"(ze1o tł'ma(ze)"a &o prada tra7" o)"



*e#z(ze przy #o*e* 5"per6"zy(e #:oro )aet mo)#tra(5 :try(5 )"epodo8)aprze("eż 'ażaG za (e7e przyrody z)a*dya7"+ podz"' 1od)! (e7ooFG(5o("aż8y ta m"ała zm"erzaG ty7:o do te1o 8y :"edyF *a:"F a)atom m1ł z1or#zyG#"C )"! *a:o 8ez(e7o! (e7ooF("! " doz)aG przy1)C8"a*!(e1o zd'm"e)"a A7eytarza)"a 8a#tard )"e mo17" *'ż żad)! m"ar! tło(zyG #y#tem pre6orma(*"

7e(z m'#"e7" )a#"e)"' o#o8)": mC#:"(5 :trem' zre#zt! )"e przyz)aa7")"(ze1o poza me(5a)"(z)! łaF("=<- oF("! #ł'że)"a em8r"o)o" za p"er#zypo:arm przyz)aG po)adto *e#z(ze (e7oo :#ztałt'*!(! #"łC :tre* *ed)a: od)"e#"e)"' do (ałoF(" prod':t' #torzo)e1o przez da ")dy"d'a te1o #ame1o1at'):' żad)em' z )"(5 o8o*1a przyz)aG )"e (5("e7"

%dy8y )atom"a#t )aet )"e "edz"a)o o )"e!tp7"e* yż#zoF(" *a:! o8ro9(aep"1e)ezy ma p(d z17Cdem ra(*" emp"ry(z)y(5 doodz!(y(5 #ł'#z)oF(" *e1oteor"" )ad rze(z)":"em teor"" p"er#ze* b to #am roz'm 8ył8y prze("eż *'ż z1ry #z(ze17)"e ży(z7""e '#po#o=

+ W ory1")a7e2 _6")de)V z)a*d'*! Po)"eaż *ed)a: z po(z!t:' zda)"a6"1'r'*e (za# prze#zły (zytam z1od)"e z Erdma))em _6a)de)V


J+<

8"o)y d7a *e1o metody tł'ma(ze)"aQ rozpatr'*e o)a 8o"em przyrodC *eF7" "dz"e orze(zy :tre )a po(z!t:' moż)a #o8"e przed#ta"G *a:o moż7"e ty7:o podł'1przy(zy)ooF(" (e7 *a:o #amodz"e7)"e tr(z! a )"e ty7:o roz"*a*!(!przy)a*m)"e* za:re#"e rozm)aża)"a " dz"C:" tem' z moż7""e )a*m)"e*#zymodołya)"em #"C do (zy))":a )adprzyrodzo)e1o pozo#ta"a prze("eżprzyrodz"e #zy#t:o (o po tym p"er#zym po(z!t:' )a#tCp'*e )"e orze:a*!(

*ed)a: )"(ze1o o tym p"er#zym po(z!t:' o8e( :tre1o 6"zy:a o17e o:az'*e#"C 8ez#"7)! )"eza7eż)"e od te1o *a:" ła9('(5 przy(zy) pr8oała8y t'#to#oaG

&o #"C ty(zy teor"" ep"1e)ezy to )":t )"e do:o)ał "C(e* zar)o d7a *e*'dood)"e)"a *a: " d7a #6orm'łoa)"a rzete7)y(5 za#ad *e* za#to#oa)"a po(zCF(" dz"C:" o1ra)"(ze)"' )az8yt Fm"ałe1o z )"e* :orzy#ta)"a )"ż pa) rad(ador' ;7'me)8a(5i Każdy 6"zy(z)y #po#8 tł'ma(ze)"a ty(5 ytorrozpo(zy)a o) od <, mater"" 'or1a)"zoa)e* Sł'#z)"e 8o"em 'z)a*e za#prze(z)! z roz'mem moż7"oFG a8y #'roa mater"a #ama #"C p"erot)"e':#ztałtoała ed7e pra me(5a)"(z)y(5 a8y z )at'ry te1o (o poz8a"o)e *e#tży("a mo1ło yło)"G #"C ży("e " a8y mater"a #ama przez #"C mo1ła )adaG #o8"e6ormC #am! #"e8"e 'trzym'*!(e* (e7ooF("Q zarazem *ed)a: przyz)a*e o)

me(5a)"zmo" przyrody podporz!d:oa)em' te* )"edo("e(zo)e* d7a )a#za#adz"e p"erot)e1o 'or1a)"zoa)"a pe)! )"e da*!(! #"C o:reF7"G a7e )"e





te1o (zy rze(zy"#toFG *e1o #ama *e#t (e7em (zy )"e W od)"e#"e)"' do "#toty'or1a)"zoa)e* moż)a #"C *e#z(ze zapytaG2 po (o o)a "#t)"e*e bccca7e )"ełato'(zy)"G to od)"e#"e)"' do rze(zy :try(5 rozpoz)a*e #"C ty7:o dz"ała)"eme(5a)"zm' przyrody W 'or1a)"=zoa)y(5 "#tota(5 8o"em przed#ta"amy#o8"e *'ż *a:o ar')e: "(5 e)Ctrz)e* moż7"oF(" przy(zy)o=oFG podł'1

(e7 *a:"F tr(zy ")te7e:t " od)o#"my tC (zy))! ładzC do *e* ra(*"determ")'*!(e* do zam"ar' I#t)"e*e ty7:o *ed)a *edy)a ze)Ctrz)a (e7ooFG:tra pozo#ta*e z"!z:' z e)Ctrz)! (e7ooF("! 'or1a)"zoa)e* 8'doy "(5o("aż )"e ma #e)#' pytaG *a:"m (e7' łaF)"e ta te) #po#8 z8'doa)a"#tota m'#"ała8y "#t)"eG to *ed)a: #to#'):' ze)Ctrz)ym #ł'ży o)a *a:oFrode: do pe)e1o (e7' $e#t tym 8'doa or1a)"(z)a o8' pł(" "(5 za*em)ym<-+ #to#'):' :tre1o (e7em *e#t rozm)aża)"e ła#)e1o 1at'):'Q t' 8o"emmoż)a *e#z(ze za#ze zapytaG ta: #amo *a: pytamy przy pe)ym ")dy"d''m2d7a(ze1o m'#"ała "#t)"eG ta:a para 0dpo"ed 8rzm"2 para ta #ta)o" przede#zy#t:"m or1a)"z'*!(! (ałoFG (5oG )"e zor1a)"zoa)! *ed)ym ty7:o ("e7e

K"edy pytamy po (o pe)a rze(z "#t)"e*e to odpo"ed 8rzm" a78o że *e*"#t)"e)"e " ytarza)"e )"e *e#t żad)ym #to#'):' do przy(zy)y dz"ała*!(e*podł'1 zam"ar " tedy roz'm"emy za#ze że przy(zy)! *e* po#ta)"a *e#tme(5a)"zm przyrodyQ a78o że "#t)"e*e *a:aF zam"erzo)a pod#taa *e* "#t)"e)"a*a:o przypad:oe* "#toty )at'ra7)e* a myF7 tC tr'd)o *e#t oddz"e7"G od po*C("arze(zy 'or1a)"zoa)e* $eF7" 8o"em d7a *e* e)Ctrz)e* moż7"oF(" m'#"myzałożyG przy=(zy)ooFG przy(zy) (e7oy(5 oraz "deC 7eż!(! ' pod#tay te*przy(zy)ooF(" to " "#t)"e)"e te1o ytor'

J+. Kryty:a e:o7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

)"e może 8yG przez )a# pomyF7a)e ")a(ze* )"ż *a:o (e7 A78o"em przed#ta"o)y#:'te: :tre1o przed#ta"e)"e *e#ti zarazem aerm")'*!(! ra(*! ")te7"1e)t)e*przy(zy)y dz"ała*!(e* :"er'):' ytorze)"a te1o #:'t:' )azya #"C (e7em Wtym "C( ypad:' moż)a a78o po"edz"eG że (e7 "#t)"e)"a ta:"e* "#toty )at'ra7)e*t:" )"e* #ame* tz) że *e#t o)a )"e ty7:o (e7em 7e(z ta:że (e7em o#tate(z)ymQa78o że (e7 te) <- z)a*d'*e #"C poza )"! "))y(5 "#tota(5 )at'ra7)y(5 tz) że"#t)"e*e o)a (e7oo )"e *a:o (e7 o#tate(z)y 7e(z zarazem też :o)"e(z)"e *a:oFrode:

K"edy *ed)a: prze8"e1amy myF7! (ał! przyrodC )"e z)a*d'*emy )"e* *a:oprzyrodz"e żad)e* "#toty :tra mo1ła8y roF("G #o8"e prete)#*C do te1o za#z(zyt'że #ta)o" (e7 o#tate(z)y dz"eła #torze)"a " moż)a )aet do"eFG a pr"or" żeto (o mo1ło8y *e#z(ze d7a przyrody ee)t'a7)"e 8yG (e7em :o9(oym b'z17Cd)"a*!( #ze7:"e moż7"e do pomyF7e)"a o:reF7e)"a " łaF("oF(" *a:"e(5("ało8y #"C *e ypo#ażyG b )"1dy prze("eż *a:o przedm"ot )at'ra7)y )"e może8yG (e7em o#tate(z)ym

K"edy patrzymy )a :r7e#to roF7") to prze8o1ata płod)oFG dz"C:" :tre* roF7")y

:rze"! #"C )a :ażde* )"ema7 17e8"e mo1ła8y zraz' )a#')!G myF7 8y 'ażaG *eza ta:" (zy#ty prod':t me(5a)"zm' przyrody *a:" '*a)"a o)a tora(5



:r7e#ta m")erał ;7"ż#za #za:że z)a*omoFG )"eop"#a)"e m!dre* 8'doyor1a)"(z)e* roF7") )"e poza7a )am traG przy te* myF7"

+ Wed7e I yda)"a2 _#:'te: :try *e#tV

Ka)t odrż)"a _E)dze(:V od _7etzter Ze(:V przy (zym p"er#zy

*e#t da7e* "d!(y b o#tate(z)y (e7 dz"eła #torze)"a o17e b a dr'1"

doty(zy :o9(oe1o (e7' przyrody " ta: też 8re do#ło)em' 8rzm"e

)"' term")y te tł'ma(zymy Przyp red


J+

7e(z rodz" pyta)"e2 po (o ="#t)"e*! te tory $eF7" odpo"adamy #o8"e2 d7a:r7e#ta z"erz!t :tre z)a*d'*e )"(5 po:arm a8y mo1ło #"C ta: "e7'rż)y(5 rodza*a(5 rozpo#ze(5)"G po (ałe* z"em" b to po#ta*e z) :e#t"apo (ż "#t)"e*! te z"erzCta ży"!(e #"C roF7")am" 0dpo"ed mo1ła8y 8rzm"eG2d7a z"erz!t drap"eż)y(5 :tre mo1! ży"G #"C ty7:o tym (o ma #o8"e ży("e2A7e :o9(' po#ta*e pyta)"e2 *a:"em' <-< (e7o" #ł'ż! te raz z tamtym":r7e#tam" przyrody Sł'ż! (zło"e:o" do rż)orod)e1o 'żyt:' *a:" ")te7e:t

*e1o '(zy 1o (zy)"G ze #zy#t:"(5 oy(5 #torze9Q o) to łaF)"e *e#t :o9(oym(e7em #torze)"a t' )a z"em" 1dyż *e#t )a )"e* *edy)! "#tot! :tra 'm"e #torzyG#o8"e po*C("e (e7 " dz"C:" #em' roz'mo" z8'doaG z a1re1at' (e7oo':#ztałtoa)y(5 rze(zy #y#tem (e7

Moż)a 8y ta:że p*FG za #z7a(5("(em L"))e'#zem dro1! pozor)"e odrot)! "po"edz"eG2 z"erzCta roF7")ożer)e "#t)"e*! po to 8y 'm"ar:oaG 8'*)y rozro#t:r7e#ta roF7") :try #poodoał8y zdła"e)"e "e7' *e1o + 1at'):Qz"erzCta drap"eż)e po to 8y za:reF7"G 1ra)"(e żarło(z)oF(" roF7")ożer)y(5 b

re#z("e (zło"e: po to 8y tCp"!( drap"eż( " zm)"e*#za*!( "(5 7"(z8Cdoproadz"ł do pe)e* r)oa1" m"Cdzy tr(zym" a )"#z(zy("e7#:"m" #"łam"przyrody W te) #po#8 (zło"e: a(z:o7"e: 8ardzo 8y pra1)!ł 8yG pod pe)ymz17Cdem 'z)a)y za (e7 po#"adał8y *ed)a: pod "))ym z)o' z17Cdem ty7:oz)a(ze)"e Frod:a

$eF7" o8"e:ty)! (e7ooFG o8rC8"e rż)orod)oF("

+ W ory1")a7e2 _der#e78e)V (o 1ramaty(z)"e a7e #prze(z)"e z #e)#em

zda)"a od)o#" #"C do _1ea(5#6re##e)de T"ereV z"erzCta roF7")ożer)e

&zytam "C( z1od)"e z popra:! Erdma))a2 _de##e78e)V (o od)o#"



#"C do _P67a)ze)re"(5V :r7e#to roF7")

Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a -

J+- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

1at'): #torze9 z"em#:"(5 oraz "(5 za*em)ym do #"e8"e #to#'):'ze)Ctrz)ym *a:o "#tot (e7oo #:o)#tr'oa)y(5 przy*m'*emy za za#adC toroz'm #:ła)"a #"C do te1o 8y rama(5 te1o #to#'):' z)o' pomyF7eG #o8"epe)! or1a)"za(*C " #y#tem #zy#t:"(5 <-J :r7e#t przyrody podł'1 przy(zy)(e7oy(5 Ato7" t' doF"ad(ze)"e zda*e #"C yra)"e #prze(""aG ma:#ym"eroz'm' #z(ze17)"e 1dy (5odz" o :o9(oy (e7 przyrody :try *e#t prze("eżpotrze8)y d7a 'moż7""e)"a ta:"e1o #y#tem' " :tre1o )"e możemy 'patryaG )"(zym "))ym *a: ty7:o (zło"e:' #:oro od)"e#"e)"' do )"e1o *a:o *ed)e1o z

7"(z)y(5 1at'): z"erz!t przyroda zar)o #y(5 )"#z(zy("e7#:"(5 *a: "tr(zy(5 #"ła(5 )"e '(zy)"ła ra(ze* )a*m)"e*#ze1o y*!t:' od za#adypodporz!d:oa)"a #zy#t:"e1o "(5 me(5a)"zmo" z ył!(ze)"em #ze7:"e1o(e7'

P"er#z! rze(z! *a:a przy ':łada)"' (e7oe* (ałoF(" z "#tot )at'ra7)y(5 )a z"em"m'#"ała8y 8yG zam"erzo)y #po#8 'rz!dzo)a 8yło8y (5y8a "(5 m"e*#(ezam"e#z:a)"a 17e8a " ży"oł )a :tre* " :trym m"ały8y o)e m"eG moż)oFG'trzyma)"a #"C A7e do:ład)"e*#za z)a*omoFG (5ara:tery#ty(z)y(5 łaF("oF(" te*pod#tay #ze7:"e1o or1a)"(z)e1o torze)"a )"e #:az'*e )a żad)e "))e *a:ty7:o )a z'peł)"e 8ez zam"ar' dz"ała*!(e przy(zy)y (o "C(e* ra(ze* )a przy(zy)yp'#to#z!(e )"ż #przy*a*!(e ytarza)"' porz!d:o" " (e7om L!d " morzeza"era*! #o8"e )"e ty7:o pom)":" da)y(5 potCż)y(5 #p'#to#ze9 *a:"m '7e1łyo)e raz z #zy#t:"m" ży*!(ym" )"(5 " )a )"(5 #torze)"am" a7e (ała "(5#tr':t'ra 'ar#t"e)"e 7!d " 1ra)"(e mrz y17!da*! z'peł)"e ta: *a: 1dy8y8yły ytorem dz":"(5 #ze(5potCż)y(5 #"ł (5aoty(z)"e dz"ała*!(e* przyrody

$a::o7"e: tedy :o)6"1'ra(*a

J+,

Metodo7o1"a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#tr':t'ra " z8o(za 7!d zda*! #"C 8yG o8e()"e *a: <-? )a*8ardz"e* (e7oodo#to#oa)e do z8"era)"a d z atmo#6ery a te do torze)"a #"C pom"Cdzyrż)e1o rodza*' ar#tam" 17e8y rdeł d7a rozma"ty(5 tor oraz do 8"e1'rze: to *ed)a: 87"ż#ze "(5 z8ada)"e doodz" że po#tały o)e *edy)"e y)":'dz"ała)"a *'ż to o1)"#ty(5 *'ż to od)y(5 y8'(5 7'8 też 1ałto)y(5 8'rzo(ea)' " że doty(zy to zar)o po#ta)"a "(5 p"er#ze* po#ta(" *a:" #z(ze17)"ep)"e*#zy(5 prze:#ztał(e9 " #poodoa)e1o tym y1")"C("a "(5 p"er#zy(5tor or1a)"(z)y(5 c b S:oro "C( tere) zam"e#z:a)"a b 1r')t ma("erzy#ty

7!dy " ło)o ma("erzy#te morza b= ty(5 #zy#t:"(5 #torze9 )"e #:az'*e )ażade) "))y *a: ty7:o )a z'peł)"e )"e zam"erzo)y me(5a)"zm #e1o po#ta)"a to



*a:" #po#8 " *a:"m praem możemy d7a ty(5 tor do= <-. ma1aG #"C "))e1opo(5odze)"a " o8#taaG przy tym A(z:o7"e: *a: te1o zda)"em &ampera zda*!#"C doodz"G )a*do:ład)"e*#ze 8ada)"a pozo#tałoF(" po oy(5 )"#z(z!(y(5dz"ała)"a(5 przyrody (zło"e: )"e 8ył o8*Cty tym" przerotam" to *e#t o) *ed)a:ta: 8ardzo za7eż)y od pozo#tały(5 #torze9 z"em#:"(5 że *eF7" przy*m'*emy

me(5a)"zm przyrody po#ze(5)"e

c $eF7" przy*Ct! )azC _5"#tor"a )at'ra7)aV mamy za(5oaG d7a op"#' przyrodyto treFG )a :tr! )aza ta do#ło)"e #:az'*e a m"a)o"("e yo8raże)"eda)e1o #ta)' Z"em" (o do :tre1o (5oG tr'd)o t' 7"(zyG )a *a:!F pe)oFGo7)o *ed)a: torzyG do8rze 'za#ad)"o)e 5"potezy moż)a )azaG ar(5eo7o1"!przyrody prze(""e9#t"e do ar(5eo7o1"" #zt':" Do za:re#' p"er#ze*)a7eżały8y #:am"e7")y ta: *a: do za:re#' dr'1"e* ("o#a)e :am"e)"e "tdPo)"eaż 8ez przery (5oG ze #ł'#z)y(5 pood poo7" )ad ta:! ar(5eo7o1"!pod )az! teor"" Z"em" rze(zy"F("e #"C pra('*e 8yła8y to )aza )ada)a )"e

*a:"mF ty7:o 'ro*o)ym 8ada)"om przyrod)"(zym 7e(z ta:"m do *a:"(5 #amaprzyroda )a# zapra#za " zya

-c

r

J> Kryty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

rz!dz!(y #zy#t:"m" "))ym" #torze)"am" to m'=#"my 'z)aG że " (zło"e: *e#t)"m o8*Cty )aet *eF7" ")te7e:t *e1o zdołał przy)a*m)"e* z)a(z)e* (zCF(" o(a7"G1o Frd ty(5 #p'#to#ze9 przyrody

Ar1'me)t te) zda*e #"C *ed)a: doodz"G (ze1oF "C(e* )"ż za"erała ")te)(*a *a:"e* 1o y#')"Cto m"a)o"("e )"e ty7:o te1o że (zło"e: )"e może 8yG

:o9(oym (e7em przyrody " że z te* #ame* ra(*" a1re1at 'or1a)"zoa)y(5przedm"ot )at'ra7)y(5 )a z"em" )"e może 8yG #y#temem (e7Q doodz" ta:żeże )aet tory przyrody 'aża)e poprzed)"o za (e7e )at'ra7)e )"e ma*! "))e1ordła *a: me(5a)"zm przyrody

W yże* poda)ym *ed)a: roz"!za)"' a)ty)om"" za#ad me(5a)"(z)e1o "te7eo7o1"(z)e1o #po#o8' ytarza)"a or1a)"(z)y(5 "#tot )at'ra7)y(5 mo17"Fmy#"C prze:o)aG że za#ady te od)"e#"e)"' do przyrody torz!(e* ed7e #y(5#z(ze1łoy(5 pra do :try(5 #y#tematy(z)e1o z"!z:' 8ra: )am *ed)a::7'(za #! <- ty7:o za#adam" re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a N"e o:reF7a*! o)em"a)o"("e #ame #o8"e po(5odze)"a ty(5 "#tot 7e(z m"! ty7:o ty7e że my

z1od)"e z łaF("oF("am" )a#ze1o ")te7e:t' " )a#ze1o roz'm' )"e możemy "#tota(5 te1o rodza*' pomyF7eG #o8"e te1o po(5odze)"a ")a(ze* *a: ty7:o podł'1



przy(zy) (e7oy(5 D7ate1o )a*da7e* "d!(e '#"łoa)"a a )aet Fm"ałoFG pr8a(5 me(5a)"(z)e1o "(5 ytł'ma(ze)"a )"e ty7:o #! dop'#z(za7)e 7e(z roz'm:aże )am )aet to (zy)"G a(z:o7"e: "emy że z pood #'8"e:ty)y(5:try(5 rdłem *e#t #z(ze17)y rodza* " o1ra)"(zo)oFG )a#ze1o ")te7e:t' )"1dy)am to )"e może y#tar(zyG a )"e d7ate1o "ż8y me(5a)"zm ytarza)"a 8ył

#am #o8"e #prze(z)y z po(5odze)"em opartym

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)t* ładzy #!dze)"a J+

)a (e7a(5 Wre#z("e mo17"Fmy #"C też prze:o)aG że `6 )adzmy#łoe* za#adz"eprzyrody zar)o poza )am" *a: " )a# o8yda #po#o8y przed#ta"a)"a #o8"emoż7"oF(" przyrody dały8y #"C z #o8! z'peł)"e do8rze po1odz"G Spo#8 8o"em

*e* przed#ta"a)"a #o8"e podł'1 przy(zy) (e7oy(5 *e#t ty7:o #'8"e:ty)ymar'):"em 'żyt:' )a#ze1o roz'm' *eF7" )"e zadoa7a #"C o) ydaa)"em #!d

o przedm"ota(5 *a:o ty7:o o z*a"#:a(5 7e(z doma1a #"C od)"e#"e)"a #amy(5 ty(5z*a"#: raz z "(5 za#adam" do )adzmy#łoe1o #'8=#trat' 8y 'z)aG za moż7"epe)e praa "(5 *ed)oF(" :tre* roz'm )"e może #o8"e przed#ta"G ")a(ze* *a: zapoFred)"(tem (e7 Frd :try(5 po#"ada o) ta:że " ta:"e :tre #!)adzmy#łoe

O -< <-S

> :o9(oym (e7' przyrody *a:o #y#tem' te7eo7o1"(z)e1o

W poprzed)"m para1ra6"e y:aza7"Fmy że po#"adamy y#tar(za*!(y pod do

te1o 8y podł'1 za#ad roz'm' aż)y(5 pradz"e )"e d7a determ")'*!(e* a7eprze("eż d7a re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a 'ażaG (zło"e:a )"e ty7:o ta: *a: to(zy)"my z #zy#t:"m" "#totam" or1a)"(z)ym" za (e7 )at'ra7)y 7e(z ta:że t' )az"em" za :o9(oy (e7 przyrody od)"e#"e)"' do :tre1o #zy#t:"e "))eprzedm"oty przyrody #ta)o"! #y#tem (e7 $eF7" "C( #amym (zło"e:' m'#"y#tCpoaG to (o ma *a:o (e7 8yG zrea7"zoa)e poprzez *e1o z"!ze: z przyrod!to (e7 te) m'#" 8yG a78o te1o rodza*' że może 8yG o#"!1)"Cty przez przyrodC

*e* do8ro(zy))ym dz"ała)"' b a78o *e#t )"m zdat)oFG " zrC(z)oFG do #ze7:"e1orodza*' (e7 do *a:"(5

+

J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

przyroda może 8yG ze)Ctrz)"e " e)Ctrz)"e przez (zło"e:a 'żytaP"er#zym (e7em przyrody 8yła8y #z(zCF7"oFG dr'1"m :'7t'ra (zło"e:a

Po*C("e #z(zCF7"oF(" )"e *e#t po*C("em :tre (zło"e: m1ł8y ya8#tra5oaGze #y(5 ")#ty):t " za(zerp)!G te) #po#8 z t:"!(e1o )"m z"erzC(e1op"er"a#t:a 7e(z *e#t ty7:o "de! pe)e1o #ta)' :try pra1)"e o) '(zy)"G

(zy#to emp"ry(z)y(5 ar'):a(5 ade:at)ym te* "de" (o *e#t )"emoż7"e Torzy o) *! #o8"e #am " to 8ardzo rozma"ty #po#8 przy pomo(y #e1o



z"!za)e1o z yo8ra)"! " zmy#łam" ")te7e:t' a )aet zm"e)"a to po*C("e + ta:(zC#to że przyroda 1dy8y )aet (ał:o"("e pod7e1ała *e1o a"8"=tra7)(* o7"żad)! prze("eż m"ar! )"e mo1ła8y b= a8y o:azaG #"C z1od)! z tym (5"e*)ympo*C("em a przez to z (e7em *a:" :ażdy #o8"e ar8"tra7)"e yz)a(za b poddaG #"C

*a:"em'F o:reF7o)em' o17)em' " #tałem' pra' A7e 1dy8yFmy )aet (5("e7"

8!d (e7 te) z)"żyG do poz"om' *a:"e*F pradz"e* potrze8y )at'ra7)e* (o do:tre* rodza* 7'dz:" *e#t pod :ażdym z17Cdem <-, ze #o8! z1od)y 8!dprze(")"e pod)"eFG )a )a*yż#zy poz"om zdo7)oFG torze)"a #o8"e (e7'ro*o)y(5 b to *ed)a: te1o (o (zło"e: roz'm"e przez #z(zCF7"oFG " (o6a:ty(z)"e #ta)o" *e1o ła#)y :o9(oy (e7 )at'ra7)y a )"e (e7 o7)oF(" )"1dy)"e zdołał8y o) o#"!1)!GQ )at'ra *e1o 8o"em )"e *e#t te1o rodza*' 8y potra6"łapoprze#taG )a tym (o *'ż po#"ada " 'żya " zadoo7"G #"C tym Z dr'1"e* #tro)yy#o(e 8łCd)e *e#t m)"ema)"e że przyroda y8rała #o8"e (zło"e:a za #e1o#z(ze17)e1o '7'8"e9(a " po#tCpo=

+ W ory1")a7e2 _d"e#e)V (o ze #ta)o"#:a 1ramaty(z)e1o zda*e #"C od)o#"G do_Her#ta)dV ")te7e:t Po)"eaż *ed)a: 8yło8y to )"ezroz'm"a7e od)o#zC te)za"me: do _;e1r"66V

Metodo7o1"a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J<

ała z )"m ła#:a"e* )"ż ze #zy#t:"m" z"erzCtam"Q prze(")"e #y(5dz"ała)"a(5 )"#z(z!(y(5 *a: zaraza 1łd poodz"e mrozy )apaF(" "))y(5d'ży(5 " mały(5 z"erz!t "tp ta: #amo )"e o#z(zCdzała 1o *a: #zy#t:"(5 "))y(5

z"erz!t &o "C(e* 8ezroz'm)oFG *e1o ła#)y(5 przyrodzo)y(5 #:ło))oF("#proadza )a9 <,> )adto ymyF7o)e + TZ&T )"e1o #ame1o 'trap"e)"a zaF"))e] *e#z(ze zadaa)e m' przez *e1o ła#)y rd przez '("#: ładzC8ar8arzy9#to o*e) "td #proadza*! )a9 ta: 7"(z)e :7C#:" przy (zym #ampra('*e "7e ty7:o może )ad za1ład! ła#)e1o 1at'):' ta: że )aet )a*8ardz"e*do8ro(zy))a przyroda poza )am" o "7e 8y (e7em *e* 8yła #z(zCF7"oFG rod'7'dz:"e1o )"e potra6"ła8y #z(zCF7"oF(" te* *e* #y#tem"e )a z"em" o#"!1)!G 1dyż)at'ra )a#za )"e *e#t )a tC #z(zCF7"oFG podat)a &zło"e: *e#t przeto za#zety7:o o1)"em ła9('(5' (e7 przyrody $e#t o) pradz"e za#ad! od)"e#"e)"' do #zere1' (e7 do (ze1o przyroda zda*e #"C 1o #ym p7a)"eprzez)a(zaG *a:o że #am #"e8"e t! za#ad! (zy)"Q a7e zarazem *e#t o) ta:żeFrod:"em d7a 'trzyma)"a (e7ooF(" me(5a)"zm"e pozo#tały(5 o1)" $a:o

*edy)a "#tota )a z"em" po#"ada*!(a ")te7e:t a przeto zdo7)oFG doo7)e1oyz)a(za)"a #o8"e #amem' (e7 *e#t o) pradz"e tyt'7ar)ym pa)emprzyrody " =b\ *eF7" 'aża #"C przyrodC za #y#tem te7eo7o1"(z)y b z 'a1" )a #eprzez)a(ze)"e :o9(oym *e* (e7emQ a7e *e#t )"m za#ze ty7:o ar'):oo am"a)o"("e o "7e 'm"e " (5(e )adaG *e* " #o8"e #amem' ta:"e (e7oe od)"e#"e)"e:tre )"eza7eż)"e od przyrody mo1ło8y 8yG #amoy#tar(za7)e a zatem (e=

+ Wed7e Iyda)"a2 _8ezroz'm)oFG przyrodzo)y(5 #:ło))oF(" #proadza )a9)aet ymyF7o)ec



JJ Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

7em o#tate(z)ym :tre1o (a7e )"e )a7eży #z':aG przyrodz"e

;y *ed)a: z)a7eG to (o mamy (zło"e:' przy=

<,+ )a*m)"e* 'z)aG za :o9(oy (e7 przyrody m'#"my

'#ta7"G (o może '(zy)"G przyroda a8y 1o przy1oto

aG do te1o (o #am m'#" '(zy)"G 8y 8yG (e7em o#ta

te(z)ym oraz oddz"e7"G to od #zy#t:"(5 "))y(5 (e7

:try(5 moż7"oFG op"era #"C )a ar'):a(5 *a:"(5

moż)a o(ze:"aG ty7:o od przyrody Do te1o rodza*'

(e7 )a7eży #z(zCF7"oFG )a z"em" przez (o roz'm"t

#"C o1ł #ze7:"(5 (e7 (zło"e:a moż7"y(5 dz"C:"

przyrodz"e poza )"m " )"mQ *e#t to mater"a #zy#t:"(5

*e1o (e7 )a z"em" :tra o "7e 'aża *! za #*

ył!(z)y (e7 (zy)" 1o )"ezdo7)ym do yz)a(ze)"a

#e* ła#)e* e1zy#te)(*" *a:"e1oF (e7' o#tate(z)e1o

" do#to#oa)"a #"C do9 Z #zy#t:"(5 *e1o (e7 przy

rodz"e pozo#ta*e "C( ty7:o 6orma7)y #'8"e:ty)y a

r')e: a m"a)o"("e ar')e: zdat)oF(" do yz)a(za

)"a #o8"e #amem' o17e (e7 " do po#ł'1"a)"a #"C

)"eza7eż)"e od przyrody zaarte* tym (o o:reF7a

*a:o #* (e7 przyrod! *a:o Frod:"em #po#8 od

po"ada*!(y ma:#ymom *e1o o7)y(5 (e7 o17e b

ar')e: :try przyroda d!że)"' do 7eż!(e1o poza

)"! (e7' o#tate(z)e1o może #peł)"G " (o zatem za *e*

:o9(oy (e7 może 8yG 'aża)e Wyra8"a)"e zdat)(F("

"#toty roz'm)e* do doo7)y(5 (e7 o17e a zatem

*e* o7)oF(" *e#t :'7t'r! A "C( ty7:o :'7t'ra

może 8yG :o9(oym (e7em *a:" mamy pod#taC przy



p"#yaG przyrodz"e od)"e#"e)"' do rod' 7'dz:"e1o

)"e zaF *e1o ła#)a #z(zCF7"oFG )a z"em" a78o )aet

ro7a )a*aż)"e*#ze1o )arzCdz"a #ł'ż!(e1o do '#ta)a=

<, "a)"a ład' " 5armo)"" 8ezroz'm)e* przyrodz"e

poza )"m

Metodo7o1"a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

J?

A7e )"e :ażda :'7t'ra y#tar(za do o#"!1)"C("a te1o :o9(oe1o (e7' przyrodyK'7t'ra zrC(z)oF(" *e#t o(zy"F("e )a*1ł)"e*#zym #'8"e:ty)ym ar'):"emzdat=)oF(" do rea7"za(*" (e7 o17e b )"e y#tar(za o)a *ed)a: do te1o 8ypom( o7"+ o:reF7a)"' " y8orze *e* (e7 (o )a7eży prze("eż #po#8"#tot)y do (ał:o"te* zdat)oF(" do (e7 Dr'1" ar')e: zdat)oF(" ]:try moż)a8y )azaG :'7t'r! :ar)oF(" dy#(yp7")y *e#t ar'):"em )e1aty)ym " po7e1a )a'o7)"e)"' o7" od de#potyzm' ż!dz )a #:'te: :try(5 *a:o przy:'(" dope)y(5 rze(zy )at'ra7)y(5 #ta*emy #"C )"ezdo7)" do #amodz"e7)e1o y8or'

poza7amy 8o"em )a to 8y "Czam" #tały #"C d7a )a# popCdy *a:"e przyrodadała )am zam"a#t yty(z)e* a8yFmy )"e za)"ed8ya7" (zy )aet zadaa7"1ałt )a#zem' z"erzC(em' pooła)"' (5o("aż *e#teFmy prze("eż do#tate(z)"eo7)" 8y "Czy te F("!1aG 7'8 pop'#z(zaG przedł'żaG a78o #:ra(aG za7eż)"e odte1o (ze1o yma1a*! (e7e roz'm'

ZrC(z)oFG )"e może odpo"ed)"o roz")!G #"C rodza*' 7'dz:"m ")a(ze* a)"że7"poprzez )"er)oFG m"Cdzy 7'dm"Q przeaża*!(a 8o"em 7"(z8a 7'dz" #tara #"C

> to (o :o)"e(z)e *e#t d7a ży("a )"e*a:o me(5a)"(z)"e

)"e potrze8'*!( do te1o żad)e* #pe(*a7)e* #zt':" a (zy)"to d7a y1ody " #po:o*' "))y(5 :trzy 'pra"a*! <,< m)"e* :o)"e(z)edz"edz")y ta:"e *a: :'7t'ra )a':a

+ #zt':a " przez :try(5 ta przeaża*!(a 7"(z8a 'trzy

mya)a *e#t #ta)"e '("#:' żm'd)e* pra(y " #:!py(5

moż7"oF(" 'żya)"aQ #top)"oo *ed)a: " do te* :7a#y

do("era )"e*ed)o z :'7t'ry :7a# yż#zy(5 Ato7" raz

z rozo*em :'7t'ry y#o:" *e* #z(ze8e7 ta:" )a :t=



+ Wed7e I yda)"a2 _o7)oF("V

c Wed7e I " II yda)"a2 _ty7:o zam"a#tV

J. Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

rym poż!da)"e te1o (o z8Cd)e za(zy)a *'ż przy)o#"G '#z(zer8e: tem' (o)"ez8Cd)e )azya #"C z8yt:"em 'trap"e)"a zra#ta*! po o8' #tro)a(5 z r)!#"ł! p> *ed)e* )a #:'te: o8(e* przemo(y po dr'1"e* #:'te: e)Ctrz)e1o)"e)a#y(e)"a ;ły#:ot7"a )Cdza *e#t *ed)a: z"!za)a z rozo*em )at'ra7)y(5#:ło))oF(" rodz"e 7'dz:"m a (e7 przyrody #ame* (5oG )"e *e#t )a#zym (e7emzo#ta*e przy tym prze("eż o#"!1)"Cty 3orma7)ym ar'):"em pod *a:"m przyredate) #* zam"erzo)y (e7 *edy)"e może o#"!1)!G *e#t ta:" '#tr* e za*em)y(5#to#'):a(5 m"Cdzy 7'dm" :trym #z:odom y)":a*!(ym ze za*em)"e #"C

za7(za*!(e* o7)oF(" prze("#ta"o)a zo#ta*e praorz!d)a #"ła rama(5pe)e* (ałoF(" )o#z!(e* )azC #połe(z)oF(" o8yate7#:"e* 1dyż ty7:o )"e*może do*FG do )a*=pomyF7)"e*#ze1o rozo*' )at'ra7)y(5 dy#pozy(*" D7a )"e*#za:że o "7e 7'dz"e 8y7"8y doFG roz#!d)" 8y *! z)a7eG " doFG m!drzy 8ydo8roo7)"e poddaG #"C *e* przym'#o" potrze8)a 8yła8y *e#z(ze (ałoFG:o#mopo7"ty(z)a t* #y#tem #zy#t:"(5 pa9#t :trym 1roz" )"e8ezp"e(ze9#toza*em)e1o )e1aty)e1o oddz"ałya)"a )a #"e8"e W 8ra:' ta:"e1o #y#tem' " zpood' <,J prze#z:d *a:"e )aet moż7"oF(" ta:"e1o pro*e:t' #ta"a*!am8"(*a ż!dza pa)oa)"a oraz (5("oFG zła#z(za ty(5 :trzy ma*! ładzC rC:a(5 rze(z! )"e')":)"o)! *e#t o*)a :tre* a78o pa9#ta dz"e7! #"C "

rozpada*! )a m)"e*#ze a78o *ed)o pa9#to przył!(za do #"e8"e "))e m)"e*#ze'#"ł'*!( 'torzyG "C:#z! (ałoFG $a:o )"e zam"erzo)a przez 7'dz" yoła)a)"eo:"ełz)a)ym" )am"Ct)oF("am" (5oG 1łC8o:o ':ryta może+ zam"erzo)aprzez )a*yż#z! m!droFG pr8a

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _możeV

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J

*eF7" )"e proadze)"a to *ed)a: przy1otoa)"a #ta)' praorz!d)oF("

poł!(zo)e1o z o7)oF("! pa9#t a dz"C:" tem' też *ed)oF(" "(5 mora7)"e'1r')toa)e1o #y#tem' pom"mo )a*#tra#z7"#zy(5 :7C#: *a:"e #proadza o)a)a rd 7'dz:" " może *e#z(ze "C:#zy(5 *a:"m" '("#:a 1o #tałe do )"e* po1oto"e (za#"e po:o*' #ta)o" o)a 1dy )adz"e*a )a #po:o*)y #ta) #z(zCF7"oF(" 7'd'(oraz 8ardz"e* #"C odda7a *ede) 8odz"e( "C(e* do te1o 8y #zy#t:"e ta7e)ty#ł'ż!(e :'7t'rze doproadz"G do )a*yż#ze1o rozo*'

&o #"C ty(zy dy#(yp7")y ty(5 #:ło))oF(" do :try(5 dy#pozy(*a )at'ra7)a zez17Cd' )a )a#ze przez)a(ze)"e *a:o pe)e1o 1at'):' z"erz!t *e#t z'peł)"e(e7oa :tre *ed)a: y#o(e 'tr'd)"a*! roz* 7'dz:oF(" b to ta:że "

od)"e#"e)"' do te1o dr'1"e1o ymo1' :'7t'ry "do(z)a *e#t (e7oa te)de)(*aprzyrody do ta:"e1o :#ztałtoa)"a :tre (zy)" )a# przy#tCp)ym" d7a (e7



yż#zy(5 )"ż te *a:"e może )a#trC(zyG #ama przyroda N"ezaprze(za7)a *e#tprzea1a <,? '*em)y(5 )a#tCp#t *a:"e #'8te7)oFG #ma:' do(5odz!(a do *e1o"dea7"za(*" a )aet 7':#'# )a po7' )a':" *a:o (oF (o #ta)o" poży:C d7aprż)oF(" #proadza*! )a )a# #:'te: ytarza)e1o przez )"e a )"e da*!(e1o#"C za#po:o"G m)#ta #:ło))oF("Q a7e )"e moż)a też )"e do#trze1aG (e7'

przyrody po7e1a*!(e1o )a (oraz "C:#zym o1ra)"(za)"' #'rooF(" " 8r'ta7)oF("ty(5 #:ło))oF(" #:ło))oF(" do 'ży("a b :tre )a7eż! ra(ze* do z"erzC(e1o )a# (5ara:ter' " )a*8ardz"e* #to*! )a prze#z:odz"e :#ztałtoa)"' )a# :'yż#zem' pooła)"' b= oraz )a tym 8y 'toroaG dro1C rozo*o"(zło"e(ze9#ta

Szt':! p"C:)a " )a':" :tre dz"C:" po#ze(5)"e 'dz"e7a*!(e* #"C roz:o#zyoraz dz"C:" o1ładz"e " :'7t'rze

J- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

toarzy#:"e* (zy)"! (zło"e:a *eF7" )"e ety(z)"e 7ep#zym to prze("eż(y"7"zoa)ym o1ra)"(za*! z)a(z)e* m"erze tyra)"C poż!da9 zmy#łoy(5 "przy1oto'*! przez to (zło"e:a do rz!d :try(5 ładzC #praoaGpo")"e) ty7:o roz'mQ :7C#:" zaF *a:"e z#yła )a )a# *'ż to przyroda *'ż to)"ez1od7"y 7'dz:" e1o"zm mo8"7"z'*! zarazem potC1'*! " 5art'*! #"ły )a#ze*d'#zy 8yFmy oym #:ło))oF("om )"e '7e1a7" " te) #po#8 poza7a*! )amod(z'G pe)! ':ryt! )a# zdat)oFG do yż#zy(5 (e7 c

<,. O -J

> (e7' o#tate(z)ym "#t)"e)"a F"ata t* #ame1o dz"eła #torze)"a

&e7em o#tate(z)ym *e#t ta:" :try )"e yma1a "))e1o (e7' *a:o ar'):' #e*moż7"oF("

$eF7" *a:o ra(*C tł'ma(z!(! (e7ooFG przyrody przy*m'*emy 7" ty7:o *e*me(5a)"zm to )"e możemy pytaG po (o "#t)"e*! rze(zy )a F"e("e 1dyż tedyz1od)"e

c Łato roz#trzy1)!G *a:! artoFG ma d7a )a# ży("e *eże7" artoFG ta m"erzo)a

*e#t ty7:o 'ży("em ty7:o #z(zCF7"oF("! )at'ra7)ym (e7em o1ł' )a#zy(5#:ło))oF(" Spada o)a po)"że* zeraQ :tż 8o"em (5("ał8y )a )oo rozpo(zy)aGży("e ty(5 #amy(5 ar'):a(5 a78o )aet podł'1 )oe1o przez #"e8"e'łożo)e1o a7e z1od)e1o z 8"e1"em przyrody p7a)' :try 8y m"ał *ed)a: też

*edy)"e 'ży("e )a (e7' $a:! artoFG po#"ada ży("e proadzo)e z1od)"e z (e7em *a:" ma (o do )a# przyroda " :tre po7e1a )a tym (o #"C (zy)" a )"e ty7:o )atym że #"C 'żya 1dz"e *ed)a: *e#teFmy ty7:o Frod:"em do )"eo:reF7o)e1oo#tate(z)e1o (e7' y*aF)"7"Fmy *'ż yże* N"e pozo#ta*e "C( (5y8a )"( pr(zartoF(" *a:! #am" )ada*emy )a#zem' ży("' przez to (o )"e ty7:o (zy)"my a7ezarazem #po#8 (e7oy ta: )"eza7eż)"e od przyrody (zy)"my że )aet

"#t)"e)"e przyrody może ty7:o pod tym ar'):"em #ta)o"G (e7



Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J,

z te1o rodza*' "dea7"#ty(z)ym #y#temem moa *e#t ty7:o o 6"zy(z)e* moż7"oF("rze(zy a myF7e)"e o )"(5 *a:o o (e7a(5 8yło8y ty7:o 8ezprzedm"oto!#pe:'7a(*! Q 8ez z17Cd' )a to (zy ta:! 6ormC rze(zy tł'ma(zyło8y #"C przezprzypade: (zy przez F7ep! :o)"e(z)oFG 8yło8y to o8' ypad:a(5 p'#tepyta)"e Przy*m'*!( *ed)a: z"!ze: (e7oy F"e("e *a:o rea7)y <, " za:łada*!(d7a9 #pe(*a7)y rodza* przy(zy)ooF(" a m"a)o"("e przy(zy)y dz"ała*!(e* #po#8 zam"erzo)y )"e możemy poprze#taG )a pyta)"'2 po (o przedm"oty F"ata"#toty or1a)"(z)e ma*! ta:! (zy "))! 6ormC " po (o przyroda proadz"ła *e te a )"e "))e #to#'):" z17Cdem "))y(5Q *eF7" 8o"em *'ż raz pomyF7e7"Fmy o")te7e:("e :try m'#" 8yG 'z)a)y za przy(zy)C moż7"oF(" ta:"(5 6orm *a:"erze(zy"F("e z)a*d'*emy rze(za(5 to m'#"my też łaF)"e )"m #amymdo#z':"aG #"C o8"e:ty)e* pod#tay :tra :azała8y tem' tr(zem'")te7e:to" te) #po#8 dz"ałaG pod#tay :tra 8yła8y (za# (e7emo#tate(z)ym d7a *a:"e1o ta:"e rze(zy "#t)"e*!

Po"edz"ałem *'ż yże* że (e7 o#tate(z)y )"e *e#t (e7em d7a :tre1oo#"!1)"C("a " z1od)e1o z *e1o "de! zrea7"zoa)"a y#tar(zała8y przyroda 1dyż

*e#t to (e7 8ezar'):oy N"e ma 8o"em )"( ta:"e1o przyrodz"e *a:o *e#te#t"e zmy#łoym (ze1o ra(*a determ")'*!(a t:"!(a )"e* #ame* )"e8yła8y za#ze #ama z)o' 'ar'):oa)aQ doty(zy to )"e ty7:o )at'ry poza)am" mater"a7)e* 7e(z ta:że )at'ry )a# myF7!(e* b z tym za#trzeże)"em żerozażam ty7:o to e m)"e (o *e#t rze(zy"F("e )at'r! Rze(z )atom"a#t :tra

z 'a1" )a #* o8"e:ty)y (5ara:ter "))a "#t)"eG :o)"e(z)"e *a:o (e7o#tate(z)y ")te7"1e)t)e* przy(zy)y m'#" 8yG te1o rodza*' 8y po=

J<>


<,- rz!d:' (e7 )"e za7eżała od żad)e1o "))e1o ar'):'*

*a: ty7:o od #e* "de"

0tż mamy )a tym F"e("e ty7:o *ede) *edy)y 1!=7 t')e: "#tot :try(5przy(zy)ooFG *e#t te7eo7o1"(z)a t* #:"eroa)a :' (e7om " po#"ada zarazem tCłaF("=7 oFG że prao podł'1 :tre1o "#toty te ma*! o:reF7aG #e (e7eprzed#ta"a)e *e#t przez )"e #ame *a:o 8ez=7 ar'):oe " )"eza7eż)e odar'): )at'ra7)y(5 a "C(+ *a:o #amo #o8"e :o)"e(z)e I#tot! ta:! *e#t6(zło"e: a7e rozaża)y *a:o )o'me)o)2 *edy)a "#tot )at'ra7)a ' :tre* *e*

ła#)y(5 przy#ł'1'*!(y(5 *e*7 łaF("oF("a(5 #t"erdz"G możemy prze("eż pe)!)ad=7 zmy#ło! ładzC o7)oFG a )aet prao przy(zy=7 )ooF(" ł!(z)"e z *e*



przedm"otem :try może o)a #o8"e yz)a(zyG *a:o (e7 )a*yż#zy )a*yż#zed8r F"e("e

$eF7" "dz"e o (zło"e:a " o :ażd! "#totC roz'mr F"e("e *a:o "#totC mora7)!)"e moż)a *'ż pytad da7e*2 po (o 'em ") 6")em o) "#t)"e*e $'ż #amo *e1

"#t)"e)"e za"era #o8"e (e7 )a*yż#zy :trem' możd o) ta:"m za:re#"e *a:"m to potra6" podporz!d:o=7 aG (ał! przyrodC a przy)a*m)"e* 8re:trem' )"a o7)o m' 'ażaG #"e8"e za podda)e1o *a:"em':o7"e7* płyo"przyrody b 0 "7e "C( przedm"oty F"ata7 *a:o *e#te#ta #e* e1zy#te)(*"za7eż)e potrze8'*! dz"ała*!(e* podł'1 (e7 )a*yż#ze* przy(zy)y to (zło7 "e:

*e#t (e7em o#tate(z)ym dz"eła #torze)"a ;ea )"e1o 8o"em ła9('(5 :o7e*)o#o8"e podporz!d:oał

<,, )y(5 (e7 )"e 8ył8y doproadzo)y do :o9(a a *e7

dy)"e (zło"e:' b a7e " )"m też ty7:o *a:o pd7

m"o("e mora7)oF(" b moż)a #t"erdz"G 8(zar'):oe

+ W ory1")a7e2 _a8erV a7e (o *ed)a: )"e z1adza #"C z :o)te:#te) &zytam "C(_a7#oV


J<+

o "7e "dz"e o (e7e praoda#toQ ył!(z)"e o)o (zy)" 1o "C( zdo7)ym do te1o8y 8ył (e7em o#tate(z)ym :trem' (ała przyroda *e#t te7eo7o1"(z)"epodporz!d:o=

a)a

O-? J>>

0 6"zy:o=teo7o1""

3"zy:o=teo7o1"a *e#t pod*Ct! przez roz'm pr8! )"o#:oa)"a z (e7 przyrody:tre mo1! 8yG poz)a)e *edy)"e emp"ry(z)"e o )a*yż#ze* przy(zy)"e przyrody" *e* łaF("oF("a(5 Teo7o1"! mora7)! ety:o=teo7o1"! 8yła8y pr8a)"o#:oa)"a z (e7' mora7)e1o "#tot roz'm)y(5 przyrodz"e :try może 8yGpoz)a)y a pr"or" o oe* przy(zy)"e " *e* łaF("oF("a(5

c Mo1ło8y 8yG r)"eż ta: że #z(zCF7"oFG "#tot roz'm)y(5 )a F"e("e *e#t(e7em przyrody a (za# #z(zCF7"oFG ta 8yła8y też *e* :o9(oym (e7em

Przy)a*m)"e* a pr"or" )"e możemy "edz"eG d7a(ze1o przyroda )"e m"ała8y 8yGta: 'rz!dzo)a #:oro za poFred)"(tem *e* me(5a)"zm' #:'te: te) przy)a*m)"e*



o ty7e o "7e my #"C możemy tym zor"e)toaG 8ył8y prze("eż moż7"y A7emora7)oFG " podporz!d:oa)a *e* przy(zy)ooFG :"er'*!(a #"C (e7am" *e#t8ezz17Cd)"e )"emoż7"a za poFred)"(tem przy(zy) )at'ra7)y(5Q za#ada8o"em :tra yz)a(za *e* dz"ała)"e *e#t za#ad! )adzmy#ło! a zatem porz!d:' (e7 *edy)ym moż7"ym (zy))":"em :try od)"e#"e)"' do

przyrody *e#t a8#o7't)"e 8ezar'):oy a podm"ot mora7)oF(" zo#ta*e *edy)"edz"C:" tem' za:a7"6":oa)y *a:o (e7 o#tate(z)y dz"eła #torze)"a :trem' (ałaprzyroda *e#t podporz!d:oa)a Sz(zCF7"oFG )atom"a#t *a: to z1od)"e zeF"ade(tem doF"ad(ze)"a y:aza)o poprzed)"m para1ra6"e )"e *e#t )aet(e7em przyrody od)"e#"e)"' do 7'dz" *a:o "#tot 'przy"7e*oa)y(5 przed"))ym" #torze)"am" )"e m"!( *'ż o tym 8y m"ała 8yG (e7em o#tate(z)ym(ałe1o #torze)"a L'dz"e mo1! )"e!tp7""e (zy)"G z )"e* #* :o9(oy#'8"e:ty)y (e7 $eF7" *ed)a: pytam o (e7 o#tate(z)y #torze)"a2 po (o 7'dz"em'#"e7" "#t)"eG b to moa *e#t o o8"e:ty)ym (e7' )a*yż#zym *a:"e1oyma1ał8y )a*yż#zy roz'm d7a #e1o dz"eła #torze)"a $eF7" :toF odpo"e )a

to2

J< Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

P"er#za z )at'ry rze(zy poprzedza dr'1! ;o *eF7" mamy z rze(zy "#t)"e*!(y(5)a F"e("e )"o#:oaG #po#8 te7eo7o1"(z)y o przy(zy)"e F"ata to m'#z! 8yG)aprzd da)e (e7e przyrody d7a :try(5 mamy )a#tCp)"e #z':aG (e7'o#tate(z)e1o a potem d7a te1o (e7' za#ady przy(zy)ooF(" te* )a*yż#ze*przy(zy)y

L"(z)e 8ada)"a przyrod)"(ze mo1! " m'#z! op"eraG #"C )a za#adz"ete7eo7o1"(z)e* (5oG )"e ma przy tym pood' pytaG o pod#taC moż7"oF("(e7oe1o dz"a=J>+ ła)"a z :tr! #poty:amy #"C rozma"ty(5 tora(5 przyrody A

*eF7" (5(emy " o tym m"eG *a:"eF po*C("e to )"e dy#po)'*emy t' żad)ym da7e*"d!(ym 17!dem pr(z ty7:o ma:#ymy re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a2 żem"a)o"("e (5oG8y " )am 8ył da)y ty7:o *ede) *edy)y or1a)"(z)y tr przyrody)"e możemy z 'a1" )a łaF("oF(" )a#ze* ładzy poz)a)"a pomyF7eG d7a9 "))e*pod#tay )"ż tC :tra #ta)o" przy(zy)C #ame* przyrody (zy to przyrody (ałe*(zy ty7:o da)e* *e* (zCF(" " :tra dz"C:" ")te7e:to" za"era od)o#z!(! #"C do te1otor' przy(zy)ooFGQ *e#t to za#ada ydaa)"a o (zymF #!d :tra )"epo#'a )a# pradz"e a)" o :ro: )aprzd tł'ma(ze)"' rze(zy )at'ra7)y(5 " "(5po(5odze)"a a7e 'moż7""a )am prze("eż pe"e) rz't o:a poza przyrodC 8yFmypo*C("e pra"#toty poza tym ta: )"epłod)e mo17" ee)t'a7)"e 87"że* o:reF7"G

a8y "#t)"ały "#toty :trym 8y oa )a*yż#za przy(zy)a mo1ła yF"ad(zaGdo8rodz"e*#ta to popada #"C #prze(z)oFG z ar'):"em :trem' roz'm 7'dz:"podporz!d:o'*e )aet )a*1łC8#ze 7'dz:"e pra1)"e)"e #z(zCF7"oF(" am"a)o"("e z ar'):"em z1od)oF(" z *e1o ła#)ym e)Ctrz)ympraoda#tem mora7)ym Doodz" to że #z(zCF7"oFG może 8yG ty7:o (e7em'ar'):oa)ym a (zło"e: ty7:o *a:o "#tota mora7)a (e7em o#tate(z)ym

#torze)"a &o #"C ty(zy #za:że *e1o #ta)' to #z(zCF7"oFG ł!(zy #"C z tym



#ta)em ty7:o *a:o )a#tCp#to m"arC z1od)oF(" z oym (e7em *a:o (e7em#e1o "#t)"e)"a

Metodo7o1"a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

J<<

0tż po"adam2 6"zy:o=teo7o1"a (5oG8y )a*da7e* po#')"Cta )"e może )amprze("eż y*aF)"G )"(ze1o (o doty(zy o#tate(z)e1o (e7' #torze)"a 1dyż )"edo(5odz" o)a )aet do te1o 8y pytaG o te) (e7 Może "C( o)a pradz"e'#pra"ed7""G po*C("e ")te7"1e)t)e* przy(zy)y F"ata *a:o #'8"e:ty)"e b*edy)"e

d7a łaF("oF(" )a#ze* ładzy poz)a)"a b zdat)e po*C("e moż7"oF(" rze(zy:tre )a pod#ta"e (e7 możemy '(zy)"G #o8"e zroz'm"ałym" )"e może *ed)a:te1o po*C("a a)" pod teorety(z)ym a)" pod pra:ty(z)ym J> z17Cdem 87"że*o:reF7"GQ *e* '#"łoa)"e zaF #torze)"a teo7o1"" )"e o#"!1a #e1o (e7' " pozo#ta*eza#ze ty7:o 6"zy(z)! te7eo7o1"! Re7a(*a (e7oa 8o"em *e#t " m'#" 8yG )"e*rozpatrya)a za#ze ty7:o *a:o 'ar'):oa)a przyrodz"e a tym #amym )"emoże o)a )aet y#')!G pyta)"a o (e7 d7a :tre1o "#t)"e*e #ama przyrodapod#taa do te1o m'#" 8yG #z':a)a poza przyrod! (e7 do :tre1o o:reF7o)e*"de" #proadza #"C r)"eż o:reF7o)e po*C("e oe* yż#ze* ")te7"1e)t)e*przy(zy)y F"ata a tym #amym moż7"oFG teo7o1""

&o #"C ty(zy za1ad)"e92 do (ze1o rze(zy )a F"e("e #! #o8"e )aza*emprzydat)eQ do (ze1o rż)orod)oFG zaarta *a:"e*F rze(zy te*że rze(zy #ł'żyQ )a

*a:"e* pod#ta"e moż)a )aet przy*moaG że )"( F"e("e )"e "#t)"e*e)adarem)"e 7e(z #zy#t:o #ł'ży (zem'F przyrodz"e pod ar'):"em że pe)erze(zy *a:o (e7e po"))y "#t)"eG b przy (zym roz'm )a#z )"e po#"ada d7aładzy #!dze)"a żad)e* "))e* za#ady moż7"oF(" przedm"ot' o :trymydaała8y )"e'(5ro))"e #!d te7eo7o1"(z)y pr(z za#ady podporz!d:oa)"ame(5a)"zm' przyrody ar(5"te:to)"(e roz'm)e1o #tr(y F"ata b )a #zy#t:oto te7eo7o1"(z)y po17!d )a F"at da*e pro#t #pa)"ał! " 1od)! )a*yż#ze1o

podz"'Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a ,

J<J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

odpo"ed A7e o8e( te1o że da)e b a przeto " za#ady o:reF7e)"a oe1opo*C("a ")te7"1e)t)e* przy(zy)y F"ata *a:o )a*yż#ze1o arty#ty b #! *edy)"eemp"ry(z)e )"e poza7a*! o)e )o#"G o żad)y(5 da7#zy(5 *e* łaF("oF("a(5poza tym" *a:"e *e* dz"ała)"a(5 ':az'*e J>< )am doF"ad(ze)"eQ a

doF"ad(ze)"e to po)"eaż )"e może )"1dy o8*!G (ałe* przyrody *a:o #y#tem'm'#" (zC#to )atra6"aG )a ra(*e doodoe #prze(z)e pozor)"e z oym po*C("em "



pom"Cdzy #o8! )"1dy *ed)a: (5oG8yFmy )aet zdo7)" 8y7" prze*rzeG emp"ry(z)"e(ałoFG #y#tem' o "7e doty(zy o) #ame* ty7:o przyrody )"e może c z)"eFG )a#po)ad przyrodC do #ame1o (e7' *e* "#t)"e)"a a dz"C:" tem' do o:reF7o)e1opo*C("a oe* yż#ze* ")te7"1e)(*"

K"edy 'pra#z(zamy #o8"e zada)"e *a:"e (5(e roz"!zaG 6"zy:o=teo7o1"aroz"!za)"e to yda*e #"C łate $eF7" 8o"em rozrz't)"e #to#'*emy po*C("e8o#:oF(" do :ażde* pomyF7a)e* przez )a# ")te7"1e)t)e* "#toty może "(5 8yG *ed)a7'8 "C(e* :tra po#"ada 7"(z)e " 8ardzo "e7:"e a7e łaF)"e )"e #zy#t:"ełaF("oF(" *a:"e o17e 8yły8y *e* potrze8)e do #torze)"a przyrodyodpo"ada*!(e* moż7""e )a*"C:#zem' (e7o" a78o 'ażamy że to )"('*em)e1o 'z'peł)"aG *a:"e*F teor"" 8ra: te1o (o ma*! #peł)"aG ra(*edoodoe doo7)ym" dodat:am" " 1dz"e ma*!( ty7:o pod#taC do przy*C("a"e7' (e(5 do#:o)ałoF(" a (o to *e#t d7a )a# _"e7eV 'ażamy #"C za'pra)"o)y(5 do za:łada)"a #ze7:"(5 moż7"y(5 b tedy 6"zy(z)a te7eo7o1"a

może poaż)"e prete)doaG do za#z(zyt' 'za#ad)"a)"a teo7o1"" $eF7" *ed)a:doma1amy #"C #:aza)"a (o

+ W ory1")a7e2 _:))e)V m( (o )"e z1adza #"C z 8'do! zda)"a &zytam"C( z1od)"e z popra:! harte)#te")a2 _:a))V

Metodo7o1"a te7eo"o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J<?

łaF(""e #:ła)"a )a# a po)adto 'pra)"a do (zy)"e)"a oy(5 'z'peł)"e9 b\ to)a prż)o 8Cdz"emy d7a )a#ze1o '#pra"ed7""e)"a #z':a7" pod#tay za#ada(5teorety(z)e1o 'żyt:' roz'm' :try to 'żyte: 8ez= J>J z17Cd)"e yma1a 8yd7a ytł'ma(ze)"a pe)e1o przedm"ot' doF"ad(ze)"a )"e przyp"#yaG m'"C(e* łaF("oF(" )"ż #t"erdza)e przez )a# emp"ry(z)e da)e "(5 moż7"oF(" Po87"ż#zym z8ada)"' #t"erdz"7"8yFmy *ed)a: że t:" )a# łaF(""e a pr"or" "dea)a*yż#ze* "#toty oparta )a z1oła odm"e))ym 'żyt:' roz'm' )a pra:ty(z)ym:try :aże )am )"edo#tate(z)e przed#ta"e)"a te7eo7o1""c 6"zy(z)e* o prapod=#ta"e (e7 przyrodz"e 'z'peł)"G " doproadz"G do po*C("a 8#ta przy(zym )"e ma"a7"8yFmy #o8"e 8łCd)"e że #torzy7"Fmy tC "deC a raz z )"! "teo7o1"C dz"C:" teorety(z)em' roz'moem' po#ł'1"a)"' #"C 6"zy(z)!z)a*omoF("! F"ata a tym m)"e* że 'dood)"7"Fmy *e* rea7)oFG

N"e moż)a #tarożyt)ym ta: 8ardzo 8raG za złe te1o że yo8raża7" #o8"e #y(58o1 *'ż to tym (o doty(zy "(5 potC1" *'ż to tym (o doty(zy "(5 zam"ar" ")te)(*" #po#8 8ardzo rozma"ty #zy#t:"(5 *ed)a: )"e ył!(za*!( )aet "(5z"erz(5)":a *a:o za#ze *e#z(ze )a 7'dz:! modłC o1ra)"(zo)y(5 Rozaża*!(8o"em ':ład " 8"e1 "ze(zy przyrodz"e z)a*dya7" tym pradz"edo#tate(z)! pod#taC do te1o 8y *a:o *e* przy(zy)C przy*moaG (oF "C(e* )"żme(5a)"zm " dom)"emyaG #"C poza ma#zy)er"! te1o F"ata zam"ar pe)y(5yż#zy(5 przy(zy) o :try(5 )"e mo17" myF7eG ")a(ze* )"ż *a:o o )ad7'dz:"(5Wo8e( te1o *ed)a: że )atra6"a7" )a tym F"e("e )a J>?

+ Wed7e I yda)"a2 _teo7o1""V



,c

J<. Kryty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

rze(zy do8re " złe (e7oe " #prze(z)e z (e7em 8ardzo b przy)a*m)"e* podł'1)a#ze1o roz'm"e)"a b ze #o8! pom"e#za)e a )"e mo17" pozo7"G #o8"e )a to 8y "m"C ar8"tra7)"e #torzo)e* "de" )a*do#:o)a7#ze1o i #tr(y przy*!G *ed)a: po:ry*om' że ' pod#tay 7eż! t' (e7e m!dre " do8ro(zy))e )a (o )"e "dz"e7"prze("eż żad)e1o dood' przeto #!d "(5 o )a*yż#ze* przy(zy)"e F"ata b o "7em"a)o"("e po#tCpoa7" z'peł)"e :o)#e:e)t)"e podł'1 ma:#ym (zy#toteorety(z)e1o 'żyt:' roz'm' b )"e m1ł ypaFG ")a(ze* I))" :trzy (5("e7" *a:o6"zy(y 8yG zarazem teo7o1am" #!dz"7" że z)a*d! za#po:o*e)"e d7a roz'm' tym"ż a8#o7't)! *ed)oFG yma1a)e* przez roz'm za#ady rze(zy )at'ra7)y(5za8ezp"e(z! #o8"e za pomo(! "de" *ed)e* "#toty :tre* *a:o *edy)e* #'8#ta)(*"

#zy#t:"e te rze(zy 8yły8y ty7:o ")5er'*!(ym" o:reF7e)"am"Q #'8#ta)(*a ta )"e8yła8y pradz"e przy(zy)! F"ata poprzez ")te7e:t a7e )"e* *a:o podm"o("ezaarty 8ył8y prze("eż #ze7:" ")te7e:t "#tot te1o F"ataQ 8yła8y to "C( "#tota:tra )"e ytarzała8y pradz"e )"(ze1o podł'1 (e7 a7e :tre* #zy#t:"erze(zy z 'a1" )a *ed)oFG podm"ot' :tre1o #! ty7:o o:"eF7e)"am" m'#"ały8yprze("eż #po#8 :o)"e(z)y )aet 8ez (e7' " zam"ar' za*em)"e do #"e8"e(e7oo #"C od)o#"G Ta: oto proadz"7" o)" "dea7"zm przy(zy) (e7oy(5 przez toże ta: tr'd)! do ydo8y("a *ed)oFG m)#ta (e7oo ze#po7o)y(5 #'8#ta)(*"prze:#ztał("7" z za7eż)oF(" przy=J>. (zy)oe* od *ed)e* #'8#ta)(*" e#płza7eż)oFG "(5 ")5ere)(*" *ed)e* W rez'7ta("e #y#tem te) rozpatrya)y ze

#ta)o"#:a ")5er'*!(y(5 "#tot F"ata pod

+ Wed7e I yda)"a2 _"de" *ed)e1o *edy)e1o )a*do#:o)a7#ze1o c Wed7e Iyda)"a2 _Q 8ył8y to "C( podm"ot :try a7e :trymV

Metodo7o1"a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J<

)az! pa)te"zm' a p)"e* ze #ta)o"#:a *edy)e1o #'8#y#t'*!(e1o podm"ot' *a:o pra"#toty pod )az! #p")ozyzm' )"e ty7e roz"!zał pyta)"e doty(z!(e

p"er#ze* pod#tay (e7ooF(" przyrody "7e 'z)ał *e ra(ze* za 8ezprzedm"otoe#:oro po*C("e (e7ooF(" o1oło(o)e ze #ze7:"e* #e* rea7)oF(" 'z)a)o za 7" ty7:o8łCd)! ")terpreta(*C o17)e1o o)to7o1"(z)e1o po*C("a rze(zy o17e

Na pod#ta"e #amy(5 ty7:o teorety(z)y(5 za#ad 'żyt:oa)"a roz'm' )a (zym *edy)"e 6"zy:o=teo7o1"a #"C op"era )"e moż)a "C( )"1dy 'torzyG ta:"e1o po*C("a8#ta :tre 8y y#tar(zało do ydaa)"a przez )a# te7eo7o1"(z)y(5 #!d oprzyrodz"e A78o 'z)a*emy 8o"em #ze7:! te7eo7o1"C za (zy#te zł'dze)"e ładzy#!dze)"a ydaa)"' przez )"! #!d o z"!z:' przy(zy)oym rze(zy "'("e:amy #"C ył!(z)"e do za#ady (zy#te1o me(5a)"zm' przyrody :tra z 'a1")a *ed)oFG #'8#ta)(*" b o8e( :tre* )"e *e#t o)a )"(zym "))ym *a: ty7:o

rż)orod)oF("! *e* o:reF7e9c b yda*e #"C )am pozor)"e za"eraG po#ze(5)eod)"e#"e)"e do (e7Q a78o :"edy zam"a#t te1o "dea7"zm' przy(zy) (e7oy(5



o7"my trzymaG #"C za#ady rea7"zm' te* #z(ze17)e1o "odza*' przy(zy)ooF(" tomożemy pod (e7e przyrodz"e podłożyG 8!d "e7e ")te7"1e)t)y(5 pra"#tot 8!dty7:o *ed)! *edy)!Q #:oro 8o"em d7a 'za#ad)"e)"a po*C("a te* pra"#toty )"erozporz!dzamy J> )"(zym "))ym *a: ty7:o emp"ry(z)ym" za#adam"za(zerp)"Ctym" z rze(zy"#te1o z"!z:' (e7oe1o F"e("e to z *ed)e* #tro)y

)"e możemy poradz"G #o8"e z )"ez1od)oF("! *a:! przyroda od)"e#"e)"' do *ed=

+ Wed7e I yda)"a2 _*e1o o:reF7e9V (o ma #"C od)o#"G (5y8a do_me(5a)"zm'V

J<-


)oF(" (e7oe* 7"(z)y(5 ':az'*e przy:łada(5 a z dr'1"e* )"e możemy po*C("a *ed)e* *edy)e* ")te7"1e)t)e* przy(zy)y ta:"e1o łaF)"e *a:"e torzymy #o8"e )apod#ta"e #ame1o ty7:o doF"ad(ze)"a )"1dy y#)'G #t!d #po#8do#tate(z)"e o:reF7o)y d7a *a:"e*:o7"e: o8o*Ct)"e *a:" #po#8 teorety(z)"e(zy pra:ty(z)"e 'żyte(z)e* teo7o1""

Te7eo7o1"a 6"zy(z)a #:ła)"a )a# pradz"e do #z':a)"a teo7o1"" a7e )"e możeżad)e* #torzyG (5oG8yFmy )a*do:ład)"e* F7edz"7" przyrodC )a pod#ta"edoF"ad(ze)"a " #tara7" #"C od:rytem' )"e* z"!z:o" (e7oem' pom( zapoFred)"(tem "de" roz'moy(5 :tre d7a zada9 6"zy(z)y(5 m'#z! 8yGteorety(z)e Na (ż #"C to zda b #ł'#z)"e 'ty#:"aG 8Cdz"emy b że ' pod#tay#zy#t:"(5 ty(5 'rz!dze9 za:ładamy "e7:" d7a )a# )"epo*Cty ")te7e:t " że:ażemy m' rz!dz"G tym F"atem #to#o)"e do *_1o zam"ar b #:oro przyroda)"( )am )"e m" a)" )"1dy po"edz"eG )"e może o zam"arze o#tate(z)ym 8ez:tre1o )"e możemy prze("eż #torzyG #o8"e #p7)e1o p'):t' od)"e#"e)"a#zy#t:"(5 ty(5 (e7 przyrodz"e żad)e* y#tar(za*!(e* za#ady te7eo7o1"(z)e*(zy to a8y poz)aG #zy#t:"e (e7e *a:o '*Cte *ede) #y#tem (zy to a8y'torzyG #o8"e po*C("e )a*yż#ze1o ")te7e:t' *a:o przy(zy)y ta:"e* przyrody

po*C("e :tre mo1ło8y #ł'żyG za :ryter"'m )a#ze* te7eo7o1"(z)"e *! rozaża*!(e*ładzy #!=J>- dze)"a M"ał8ym pradz"e (za# do (zy)"e)"a z ")te7e:temte(5)"(z)ym K')#tèr#ta)d d7a (e7 rozpro#zo)y(5 a7e )"e z m!droF("! d7a(e7' o#tate(z)e1o :try m'#" łaF(""e za"eraG ra(*C determ")'*!(! tamte)")te7e:t W 8ra:' *ed)a: (e7' o#tate(z)e1o :try może 8yG #:aza)y ty7:o apr"or" przez (zy#ty roz'm 1dyż #zy#t:"e (e7e F"e("e #! emp"=

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J<,

ry(z)"e 'ar'):oa)e " )"e mo1! za"eraG )"(ze1o "))e1o *a: ty7:o to (o *e#tdo8re do (ze1oF 7'8 d7a (ze1oF *a:o przypad:oe1o zam"ar' a )"e to (o do8re



*e#t 8ezz17Cd)"e " :try *edy)"e m1ł8y m)"e po'(zyG *a:"e łaF("oF(" *a:"#top"e9 " *a:" #to#')e: )a*yż#ze* przy(zy)y przyrody + mam #o8"e pomyF7eGa8y m( o )"e* ydaG #!d *a:o o #y#tem"e te7eo7o1"(z=)ym b *a: " *a:"mpraem o7)o m" t' mo*e 8ardzo o1ra)"(zo)e po*C("e o oym pra")te7e:("e:tre mo1C oprzeG ty7:o )a mo*e* )":łe* z)a*omoF(" F"ata o przy#ł'1'*!(e* te*

]pra"#to("e mo(y 'rze(zy"#t)"e)"a #y(5 "de" o *e* o7" (zy)"e)"a te1o "tddoo7)"e roz#zerzaG " 'z'peł)"aG doproadza*!( *e do "de" #ze(5m!dre*)"e#:o9(zo)e* "#toty %dy8y m"ało #"C to do:o)aG #po#8 teorety(z)y tozałoże)"em m'#"ała8y t' 8yG mo*a ła#)a #ze(5"edza a8ym m1ł zroz'm"eG(e7e przyrody (ałym "(5 z"!z:' oraz po)adto *e#z(ze o1ar)!G myF7! #ze7:"e"))e moż7"e p7a)y por)a)"' z :trym" p7a) o8e()y m'#"ał8y #ł'#z)"e 8yG'aża)y za )a*7ep#zy ;ez te* 8o"em #ze(5#tro))e* z)a= JoV *omoF(" #:'t:')"e mo1C a)" y("!1)!G )"o#:' o o:reF7o)ym po*C("' )a*yż#ze* przy(zy)y:tre z)a7eG moż)a ty7:o ")te7"1e)(*" pod :ażdym z17Cdem )"e#:o9(zo)e* t* po*C("' 8#ta a)" też #torzyG pod#tay d7a teo7o1""

Przy #ze7:"m moż7"ym roz#zerza)"' 6"zy(z)e* te7eo=7o1"" możemy zatemop"era*!( #"C )a przyto(zo)e* yże* za#adz"e pradz"e po"edz"eG że z1od)"e złaF("oF("am" " za#ad! )a#ze* ładzy poz)a(ze* )"e 'm"emy pomyF7eG #o8"eprzyrody *e* (e7oym z)a)ym )am ':ładz"e ")a(ze* )"ż *a:o ytr ")te7e:t'

+ Wed7e I yda)"a2 _ przy(zy)y do przyrodyV

JJ>


J+>

:trem' o)a pod7e1a &zy *ed)a: ")te7e:t te) *eF7" "dz"e o (ałoFG przyrody " o *e*#torze)"e m"ał *e#z(ze ee)t'a7)"e *a:"F zam"ar o#tate(z)y :try (za# )"e7eżał8y )at'rze F"ata zmy#ł te1o teorety(z)e 8ada)"e przyrody )"e może)am )"1dy '*a)"G Natom"a#t pom"mo (ałe* z)a*omoF(" przyrody pozo#ta*erze(z! )"e roz#trzy1)"Ct! (zy oa )a*yż#za przy(zy)a #ta)o" #zCdz"e *e*prapod#taC podł'1 pe)e1o (e7' o#tate(z)e1o (zy też ra(ze* dz"C:" ")te7e:to"predy#po)oa)em' 8e#t"mmt przez #am! ty7:o :o)"e(z)oFG #e* )at'ry doytarza)"a pe)y(5 6orm a)a7o1"(z)"e do te1o (o ' z"erz!t )azyamy

")#ty):tem arty#ty(z)ym b 8ez potrze8y przyp"#ya)"a *e* d7ate1o (5oG8y ty7:o



m!droF(" a tym m)"e* m!droF(" )a*yż#ze* " to poł!(zo)e* z #ze7:"m" "))ym"łaF("oF("am" potrze8)ym" do te1o 8y *e* ytr 8ył do#:o)ały

3"zy:o=teo7o1"a *e#t zatem 8łCd)"e roz'm"a)! te7eo7o=1"! 6"zy(z)! 'żyte(z)!ty7:o *a:o przy1otoa)"e propede'ty:a do teo7o1"" a y#tar(za*!(! do te1o

(e7' )"e #ama #o8"e *a: )a to #:azyaG (5(e *e* )aza 7e(z ty7:o dz"C:"doł!(ze)"' #"C "))e* za#ady )a :tre* może #"C oprzeG

O-.

0 ety:o=teo7o1""

I#t)"e*e #!d :tre1o odrz'("G )"e może )a*po#po7"t#zy )aet ")te7e:t :"edyza#ta)a"a #"C )ad "#t)"e)"em rze(zy F"e("e " e1zy#te)(*! #ame1o F"ata am"a)o"("e że #zy#t:"e te rż)orod)e #torze)"a (5oG8y *a: )a*"C:#za 8yła:')#zto)oFG "(5 8'doy

r

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* "adzy #!dze)"a JJ+

" rozma"toFG "(5 #po#8 (e7oy do #"e8"e za*em)"e od)"e#"o)y(5 z"!z:] (o

"C(e* )aet (ałoFG ta: "e7' "(5 #y#tem :tre )"ełaF(""e )azyamyF"atam" b że #zy#t:"e o)e "#t)"ały8y darem)"e 1dy8y )"e 8yło Frd )"(57'dz" "#tot roz'm)y(5 o17e b tz) że 8ez (zło"e:a (ały #torzo)y F"at8ył8y ty7:o p'#ty)"!+ (zymF )adarem)ym " poz8a"o)ym o#tate(z)e1o (e7' A7e)"e ładza poz)a(za (zło"e:a roz'm teorety(z)y *e#t oym (zy))":"em zez17Cd' )a :try "#t)"e)"e #zy#t:"(5 "))y(5 rze(zy )a F"e("e )a8"erało8ydop"ero #e* artoF(" ta: *a:8y #zło o to 8y 8ył :toF :t m1ł8y te) F"ato17!daG ;o *eF7" to o17!da)"e F"ata )"e daało8y m' )"( pr(z yo8raże9rze(zy poz8a"o)y(5 o#tate(z)e1o (e7' to y= J++ )":' te1o że F"at zo#tałpoz)a)y *e1o "#t)"e)"e )"e zy#:ało8y *e#z(ze żad)e* artoF("Q toteż m'#" #"C

założyG pe"e) *e1o o#tate(z)y (e7 ze z17Cd' )a :try #amo o17!da)"e F"atam"ało8y *a:!F artoFG Ta:że '(z'("e roz:o#zy " *e* #'ma ze z17Cd' )a :tremyF7"my o (e7' o#tate(z)ym dz"eła #torze)"a *a:o da)ym tz) )a#ze do8re#amopo(z'("e przy*em)oFG (zy to ("e7e#)a (zy d'(5oa #łoem )a#za#z(zCF7"oFG )"e *e#t tym (zy))":"em edł'1 :tre1o o(e)"amy o! a8#o7't)!artoFG ;o to że (zło"e: :"edy "#t)"e*e #am (zy)" #z(zCF7"oFG #ymo#tate(z)ym (e7em )"e da*e żad)e1o po*C("a o tym po (o o) ta:"m raz"e o17e "#t)"e*e " *a:! ta:"m raz"e o) #am ma artoFG a8y )a7eżało'przy*em)"aG m' *e1o e1zy#te)(*C Toteż m'#" #"C z 1ry założyG że (zło"e: *e#t(e7em o#tate(z)ym dz"eła #to=

+ W I yda)"' )"e ma #ł _ty7:o p'#ty)"!V



Wed7e I yda)"a2 _o) (zło"e: #amV

JJ Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

rże)"a a8y m"eG roz'moy pod d7a :tre1o przyroda *eF7" rozażamy *! *a:oa8#o7't)! (ałoFG podł'1 za#ady (e7 m'#"ała8y do#to#oyaG #"C do *e1o#z(zCF7"oF(" b A zatem ty7:o ładza poż!da)"a a7e )"e ta :tra (zy)" 1opoprzez zmy#łoe popCdy za7eż)ym od przyrody )"e ta ze z17Cd' )a :tr!artoFG *e1o "#t)"e)"a po7e1a )a tym (ze1o o) doz)a*e " (zym #"C roz:o#z'*e b=a7e artoFG *a:! o) ty7:o #am #o8"e )adaG może " :tra )a tym po7e1a (o o)(zy)" *a: " ed7e *a:"(5 za#ad po#tCp'*e a7e )"e *a:o (zło) przyrody 7e(z o7)oF(" #e* ładzy poż!da)"aQ z)a(zy J+ to że *edy)"e do8ra o7a *e#t tym(zy))":"em dz"C:" :trem' *e1o "#t)"e)"e może m"eG a8#o7't)! artoFG " zez17Cd' )a (o "#t)"e)"e F"ata może m"eG o#tate(z)y (e7

Ta:że )a*po#po7"t#zy #!d zdroe1o roz'm' 7'dz:"e1o z1adza #"C z'peł)oF(" ztym że (zło"e: może ty7:o *a:o "#tota mora7)a 8yG (e7em o#tate(z)ym dz"eła#torze)"a b y#tar(zy ty7:o )a to pyta)"e #:"eroaG )a#z #!d " po8'dz"G 1o doza*moa)"a #"C )"m &ż z te1o b po"e #"C b że da)y (zło"e: po#"ada 8ardzo"e7:" ta7e)t że roz"*a )aet dz"C:" tem' "e7:! a:ty)oFG " y"era :orzy#t)ypły )a #połe(ze9#to że ma zatem "e7:! artoFG zar)o tym (o doty(zy

*e1o ła#)e1o poodze)"a *a: " z p'):t' "dze)"a :orzyF(" od)o#zo)y(5 przez"))y(5 b #:oro )"e po#"ada do8re* o7" $eF7" patrzymy )a9 od *e1o #tro)ye)Ctrz)e* *e#t o) o8"e:tem 1od)ym po1ardy a *eF7" dz"eło #torze)"a )"e ma

8yG e #zy#t:"m poz8a"o)e (e7' o#tate(z)e1o to o) :try *a:o (zło"e:r)"eż do )"e1o )a7eży m'#" *ed)a: *a:o (zło"e: zły 'tra("G F"e("epod7e1łym za#adom mora7)ym " z1od)"e z tym" za#adam" #* (e7 #'8"e:ty)y#z(zCF7"oFG =b to zaF #ta=

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a JJ<

)o" *edy)y ar')e:+ pod :trym *e1o e1zy#te)(*a może #pł"#t)"eG z (e7emo#tate(z)ym

K"edy )atra6"amy F"e("e )a ':łady (e7oe " (e7e te 8Cd!(e )"m" ty7:oar'):oo podporz!d:o'*emy *a: te1o roz'm )"e'(5ro))"e yma1a (e7o"8ezar'):oem' )a*yż#zem' tz) (e7o" o#tate(z)em' b to łato *e#t pop"er#ze #po#trze( że moa (za# )"e o (e7' przyrody o8rC8"e przyrodyJ+<

> "7e o)a "#t)"e*e 7e(z o (e7' *e* "#t)"e)"a raz ze #zy#t

:"m" *e* 'rz!dze)"am" a zatem o (e7' :o9(oym dz"eła

#torze)"a a o8rC8"e te1o o )a*yż#zym łaF(""e

ar'):' pod *a:"m *edy)"e "#t)"eG może (e7 o#tate(z)y



t* ra(*a determ")'*!(a )a*yż#zy ")te7e:t do #to

rze)"a "#tot te1o F"ata

Wo8e( te1o *ed)a: że (zło"e:a 'z)a*emy ty7:o *a:o "#totC mora7)! za (e7dz"eła #torze)"a przeto mamy po p"er#ze pod#taC a przy)a*m)"e* 1ł)yar')e: 8y 'ażaG F"at za (ałoFG po"!za)! podł'1 (e7

+ za #y#tem przy(zy) (e7oy(5Q przede #zy#t:"m zaF

zy#:'*emy d7a :o)"e(z)e1o d7a )a# z1od)"e z łaF("

oF("am" )a#ze1o roz'm' od)o#ze)"a (e7 )at'ra7

)y(5 do ")te7"1e)t)e* przy(zy)y F"ata za#adC :tra

poza7a '*!G )at'rC " łaF("oF(" te* p"er#ze* przy

(zy)y *a:o )a*yż#ze* pod#tay :r7e#t"e (e7

" te) #po#8 o:reF7"G *e* po*C("e N"e potra6"ła te1o

do:o)aG 6"zy(z)a te7eoło1"a :tra proadz"G mo1ła

ty7:o do )"eo:reF7o)y(5 " d7ate1o łaF)"e zar)o

teorety(z)ym *a: " pra:ty(z)ym 'żyt:' )"ezdat)y(5

do te1o po*CG

+ Do#ło)"e edł'1 ory1")ał' )a7eżało8y tł'ma(zyG2 _*a:o *edy)y ar')e:V0ry1")ał *ed)a: *e#t tym m"e*#(' ad7""e zreda1oa)y #:oro prze("eż oymar'):"em )"e ma 8yG #z(zCF7"oFG (zło"e:a złe1o 7e(z prze(")"epoz8a"e)"e 1o *e*

JJJ Kryty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

Wy(5odz!( z te* o:reF7o)e* te) #po#8 za#ady przy=(zy)ooF(" pra"#toty8Cdz"emy m'#"e7" '*!G *! myF7" )"e ty7:o *a:o ")te7"1e)(*C " praoda(zy)"Cprzyrody 7e(z ta:że *a:o praoda(z! z"erz(5)oFG mora7)ym J+J :r7e#t"e(e7 Ze z17Cd' )a )a*yż#ze moż7"e *edy)"e pod *e* pa)oa)"em do8ro am"a)o"("e ze z17Cd' )a "#t)"e)"e "#tot roz'm)y(5 pod7e1ły(5 praommora7)ym 8Cdz"emy m'#"e7" myF7eG o te* pra="#to("e *a:o o #ze(5"edz!(e* ba8y )aet )a*8ardz"e* e)Ctrz)a treFG ")te)(*" #ta)o"!(a o łaF("e* artoF("mora7)e* dz"ała9 roz'm)y(5 "#tot F"ata )"e 8yła przed )"! ':rytaQ *a:o o#ze(5mo1!(e* b 8y mo1ła+ (ał! przyrodC przy#to#oaG do te1o )a*yż#ze1o(e7'Q *a:o o #ze(5do8rot7"e* " zarazem #pra"ed7"e* b 1dyż o8yd"e tełaF("oF(" *a:o poł!(zo)e2 m!droFG #! ar'):am" przy(zy)ooF(" )a*yż#ze*przy(zy)y F"ata *a:o )a*yż#ze1o do8ra podporz!d:oa)e1o praom

mora7)ym I ta: #amo 8Cdz"emy m'#"e7" myF7eG o #zy#t:"(5 pozo#tały(5za:łada)y(5 od)"e#"e)"' do ta:"e1o (e7' o#tate(z)e1o tra)#(e)de)ta7)y(5



łaF("oF("a(5 *a: "e(z)oFG #ze(5o8e()oFG "td do8roG " #pra"ed7"oFG #!8o"em łaF("oF("am" mora7)ym" *a:o o zaarty(5 te* pra"#to("e W te)#po#8 te7eo7o1"a mora7)a 'z'peł)"a 8ra:" 6"zy(z)e* " *a:o p"er#za :ładz"epod#tay pod teo7o1"CQ te7eo7o1"a 6"zy(z)a 8o"em 1dy8y )"e zapoży(zała #"C)"epo#trzeże)"e ' mora7)e* 7e(z m"ała po#tCpoaG :o)#e:e)t)"e )"e mo1ła8y

#ama d7a #"e8"e #torzyG )"(ze1o pr(z

+ W ory1")a7e2 _dam"t er :o))eV przy (zym )"e "adomo do

(ze1o _erV ma #"C od)o#"G Z1od)"e zatem z popra:! Erdma))a

(zytam2 _dam"t e# :))eV przy (zym _e#V od)o#" #"C do _Ure#e)V

pra"#tota

W I yda)"' )"e zda)"a '*Cte1o )a"a#

Metodo7o1"a 7e7eo7o1:zm* ładzy #!dze)"a JJ?

demo)o7o1"" :tra )"e *e#t zdo7)a do 'torze)"a żad)e1o o:reF7o)e1opo*C("a

A7e za#ada od)"e#"e)"a F"ata z 'a1" )a mora7)e przez)a(ze)"e (e7oepe)y(5 *e1o "#tot do )a*yż#ze* J+? przy(zy)y *a:o 8#ta (zy)" to )"e ty7:o te) #po#8 że 'z'peł)"a 6"zy(z)o=te7eo7o1"(z)! ra(*C doodo! " tym #amym:ładz"e *! :o)"e(z)"e ' pod#tay roz'moa)"a b\ 7e(z y#tar(za do te1o też

#ama d7a #"e8"eQ :"er'*e o)a przy tym 'a1C )a (e7e przyrody " )a 8ada)"e':ryte* poza *e* 6ormam" )"epo*Cte* "e7:"e* #zt':" 8y "deom do#tar(za)ym przez(zy#ty roz'm pra:ty(z)y daG )a przy:ładz"e (e7 )at'ra7)y(5 m"mo(5odempot"erdze)"e A78o"em po*C("e "#tot te1o F"ata pod7e1ły(5 praom mora7)ym

*e#t za#ad! a pr"or" podł'1 :tre* (zło"e: m'#" :o)"e(z)"e ydaaG #!d o #o8"e#amym Na#tCp)"e #:oro #zCdz"e mamy dz"ała*!(! #po#8 zam"erzo)y " dope)e1o (e7' #:"eroa)! przy(zy)C F"ata to mora7)y #to#')e: m'#" 8yGr)"e :o)"e(z)"e ar'):"em moż7"oF(" dz"eła #torze)"a *a: #to#')e: oparty)a praa(5 6"zy(z)y(5 *eF7" m"a)o"("e oa ")te7"1e)t)a przy(zy)a ma r)"eżpe"e) (e7 o#tate(z)y b\ " roz'm 'aża *! r)"eż a pr"or" za za#adC

:o)"e(z)! do ydaa)"a te7eo7o1"(z)e1o #!d' o "#t)"e)"' rze(zy &5odz" "C(teraz ty7:o o to (zy mamy y#tar(za*!(! d7a roz'm' (zy to #pe:'7aty)e1o (zypra:ty(z)e1o pod#taC a8y przyp"#yaG dz"ała*!(e* podł'1 (e7 )a*yż#ze*przy(zy)"e (e7 o#tate(z)y To 8o"em że tedy (e7em tym z1od)"e z#'8"e:ty)ym" łaF("oF("am" )a#ze1o roz'm' " )aet )"eza7eż)"e od te1o *a:8yFmy #o8"e yo8raża7" roz'm "))y(5 "#tot )"e mo1ło8y 8yG )"( J+. "))e1o *a:(zło"e: pod7e1a*!(y praom mora7)ym b możemy przy*!G a pr"or" *a:o pe)eQ)atom"a#t (e7e przy=

JJ. Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a



rody porz!d:' 6"zy(z)ym )"e mo1! z1oła 8yG a pr"or" poz)a)e a zła#z(za )"emoż)a żade) #po#8 zroz'm"eG że przyroda 8ez ta:"(5 (e7 )"e mo1ła8y"#t)"eG

Ua1a

Wyo8ramy #o8"e (zło"e:a (5"7a(5 :"edy )a#tr* *e1o 'my#ł' :"er'*e #"C :''(z'("om mora7)ym $eF7" oto(zo)y p"C:)! przyrod! #po:o*)"e " po1od)"eroz:o#z'*e #"C #ym ży("em b od(z'a #o8"e potrze8C 8yG :om'F za todz"C(z)ym A78o )"e(5 "))ym razem z)a*dz"e #"C tym #amym )a#tro*' 'my#ł'Frd )aał' o8o"!z: :trym może " (5(e '(zy)"G zadoFG ty7:o przezdo8roo7)! o6"arCQ tedy od(z'a o) #o8"e potrze8C 8y tym #amymy:o)yał r)"eż (oF )a:aza)e1o " o:azyał po#ł'#ze9#to *a:"em'F ład(yA78o przy*m"*my że )"e8a(z)"e '(5y8"ł #em' o8o"!z:o" (zym *ed)a: )"e)araz"ł #"C )a odpo"edz"a7)oFG o8e( 7'dz" b tedy #'roe yrz'ty *a:"e #o8"e(zy)" przema"aG )"m 8Cd! ta:"m *Czy:"em *a: 1dy8y to 8ył 1ło# #Cdz"e1oprzed :trym m'#" zdaG z te1o #praC Słoem2 potrze8'*e o) *a:"e*F ")te7"1e)(*"mora7)e* a8y 'zy#:aG d7a (e7' d7a :tre1o "#t)"e*e "#totC :tra 8yła8y z1od)"e ztym (e7em przy(zy)! *e1o " F"ata Szt'(z)e do#z':"a)"e #"C *a:"(5F po8'de: 'podłoża ty(5 '(z'G 8yło8y dar rem)e Pozo#ta*! o)e 8o"em 8ezpoFred)"mz"!z:' J+ z )a*(zy#t#z! ")te)(*! mora7)! 1dyż dz"C(z)oFG po#ł'#ze9#to "'po:orze)"e #"C podda)"e #"C za#ł'żo)em' #:ar(e)"' to #z(ze17)e'#po#o8"e)"a 'my#ł'c do po(z'("a o8o"!z:' 'my#ł zaF #:ło))y do roz=

+ Wed7e I yda)"a2 _#z(ze17)a determ")a(*a 'my#7'V

Metodo7o1"a "e7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

JJ

#zerza)"a #e* mora7)e* po#tay do8roo7)"e przed#ta"a #o8"e myF7" de):t#"(5 pe"e) przedm"ot t' )a F"e("e )"e "#t)"e*!(y 8y m"arC moż)oF(" ta:że" #to#'):' do ta:"e1o przedm"ot' #t"erdz"G #* o8o"!ze: $e#t zatem (o)a*m)"e* moż7"e b a mora7)ym #po#o8"e myF7e)"a t:" do te1o ta:żepod#taa b a8y przed#ta"G #o8"e (zy#t! mora7)! potrze8C "#t)"e)"a ta:"e*"#toty pod :tre* ładz! )a#za mora7)oFG zy#:'*e 8!d "C:#z! #"łC 8!d teżprzy)a*m)"e* ed7e )a#ze1o przed#ta"e)"a c #zer#zy za:re# a m"a)o"("e)oy przedm"ot d7a *e* #to#oa)"aQ #łoem2 a8y 8ez #ze7:"e1o z17Cd' )adod teorety(z)y a tym m)"e* *e#z(ze )a e1o"#ty(z)y ")tere# przy*!G pe)!mora7)"e praoda(z! "#totC poza F"atem )a (zy#to mora7)e* o7)e* od#ze7:"e1o o8(e1o pły' przy tym o(zy"F("e ty7:o #'8"e:ty)e* pod#ta"e b)a #amo ty7:o za7e(e)"e (zy#te1o pra:ty(z)e1o roz'm' :try #am d7a #"e8"e *e#t



praoda(zy I (5oG8y ta:a po#taa 'my#ł' zdarzała #"C rzad:o a78o )"e traładł'1o 7e(z przem"*ała #zy8:o " 8ez trały(5 #:'t: " )"e 8'dz"ła żad)y(5rozmyF7a9 )ad przed#ta"o)ym po#ta(" ta:"e* mary przedm"otem a)" )"e8'dz"ła y#"ł:' pod("!1)"C("a *e* pod yra)e po*C("a b to *ed)a: )"epodo8)a)"e do#trze( że pod#ta! do te1o *e#t t:"!(a )a# b *a:o #'8"e:ty)a za#ada

b mora7)a dy#pozy(*a do te1o 8y rozaża)"' F"ata )"e zadoa7aG #"C *e1o(e7ooF("! podł'1 przy(zy) )at'ra7)y(5 7e(z pod:ładaG pod )"! *a:!F pa)'*!(!)ad przyrod! podł'1 za#ad mora7)y(5 )a*yż#z! przy(zy)C b Do te1odo(5odz" *e#z(ze " to że (z'*emy #"C przez prao mo=

Wed7e I yda)"a2 _)a#ze1o #po#o8' przed#ta"a)"ac

JJ- Kryty:a teUo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

ra7)e zm'#ze)" d!żyG :' o17)em' )a*yż#zem' (e=J+- ło" a7e raz z (ał!przyrod! *ed)a: )"ezdo7)" do *e1o o#"!1)"C("aQ że ty7:o o "7e do9 d!żymy o7)o)am 'ażaG #"e8"e za odpo"ada*!(y(5 o#tate(z)em' (e7o" ")te7"1e)t)e*przy(zy)y F"ata o "7e 8y ta:a "#t)"ała Ta: "C( "#t)"e*e (zy#ta mora7)a ra(*apra:ty(z)e1o roz'm' 8y przy(zy)C tC c po)"eaż może #"C to do:o)aG 8ez#prze(z)oF(" przy*!G *eF7" *'ż )"e z "))y(5 pood to przy)a*m)"e* z te1oz17Cd' a8yFmy d!że)"a te1o )"e 'aża7" za (ał:"em prż)e #y(5 #:'t:a(5 " przez to )"e )araża7" #"C )a )"e8ezp"e(ze9#to dop'#z(ze)"a do *e1o o#ła8"e)"a

Przez to #zy#t:o (5(C t' po"edz"eG ty7:o ty7e że 7C: m1ł pradz"e )a*p"er#torzyG 8o1 demo)y a7e roz'm dop"ero m1ł za poFred)"(tem #y(5za#ad mora7)y(5 #torzyG po*C("e ;o1a )aet 1dy8y #"C te7eo7o1"" przyrody

*a: to zy:7e 8ya y:azało "e7:! "1)ora)(*C a78o też b z pood' tr'd)oF("yr)a)"a #prze(z)y(5 ze #o8! pod tym z17Cdem z*a"#: za pomo(!do#tate(z)"e ypr8oa)e* za#ady \b\ "e7:" #(epty(yzmQ oraz że e)Ctrz)emora7)e o:reF7a)"e (e7' "#t)"e)"a ;o1a 'z'peł)"ło to (ze1o )"e do#taało "edzyo przyrodz"e a m"a)o"("e za7e(a*!( 8y d7a o#tate(z)e1o (e7' "#t)"e)"a #ze(5=rze(zy b :tre1o za#ada )"e zadoa7a roz'm' ")a(ze* *a: ety(z)"e b\ pomyF7eG#o8"e )a*yż#z! przy(zy)C z ta:"m" łaF("oF("am" za pomo(! :try(5 zdo7)a

*e#t poddaG (ał! przyrodC oem' *edy)em' zam"aro" :trem' przyroda #ł'ży *edy)"e za )arzCdz"e tz) pomyF7eG #o8"e tC )a*yż#z! przy(zy)C *a:o 8#to

+ Wed7e II yda)"a2 _przy(zy)y teV

z W I yda)"' )"e ma #t2 _ #y(5 #:'t:a(5V


JJ,



O- 0 mora7)ym doodz"e "#t)"e)"a ;o1a

I#t)"e*e 6"zy(z)a te7eo7o1"a+ :tra do#tar(za )a#ze* #)'*!(e* teorety(z)ere67e:#*e ładzy #!dze)"a y#tar(za*!(! ra(*C doodo! do te1o 8y przy*!G"#t)"e)"e ")te7"1e)t)e* przy(zy)y F"ata A7e )a# #amy(5 J+, a 8ardz"e* *e#z(ze

po*C("' roz'm)e* o8darzo)e* o7)oF("! #e* przy(zy)ooF(" "#toty o17eod)a*d'*emy ta:że te7eo7o1"C mora7)! :tra *ed)a: *a:o że re7a(*a (e7oa może )a# #amy(5 raz z *e* praem 8yG poz)a)a a pr"or" #po#8 o:reF7o)y a "C(

*a:o :o)"e(z)a )"e potrze8'*e tym (e7' d7a te* e)Ctrz)e* pra"dłooF("żad)e* ")te7"1e)t)e* przy(zy)y poza )am" b podo8)"e *a: z (e7ooF(" d7a#ze7:"(5 moż7"y(5 :')#zt *a:! #t"erdzamy 1eometry(z)y(5ła#)oF("a(5 6"1'r )"e o7)o )am )"o#:oaG o *a:"mF )a*yż#zym ")te7e:("e:try 8y te ła#)oF(" "m )adaał Ta te7eo7o1"a mora7)a *ed)a: doty(zy )a# *a:o"#tot F"ata a "C( *a:o "#tot z"!za)y(5 z "))ym" rze(zam" )a F"e("eQ " te #amełaF)"e praa mora7)e )a:az'*! )am ydaaG #!d o ty(5 rze(za(5 8!d *a:o o

(e7a(5 8!d *a:o o przedm"ota(5 od)"e#"e)"' do :try(5 #am" *e#teFmy (e7emo#tate(z)ym 0tż z te* mora7)e* te7eo7o1"" doty(z!(e* od)o#ze)"a #"C )a#ze*ła#)e* przy(zy)ooF(" do (e7 a )aet do (e7' o#tate(z)e1o :try m'#" 8yG)a#zym zam"arem )a F"e("e a ta:że ze za*em)e1o od)o#ze)"a #"C F"ata dooe1o ety(z)e1o (e7' " ze)Ctrz)e* moż7"oF(" *e1o #peł)"e)"a do (ze1o żad)a6"zy(z)a te7eo7o1"a )"e może )am do#tar(zyG #:az:" y=

+ Wed7e I yda)"a2 _6"zy(z)a teo7o1"aV Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a

<>

J?> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

J> ła)"a #"C :o)"e(z)e pyta)"e2 (zy zm'#za o)a )a#ze roz'moe ydaa)"e#!d' do te1o a8y y*FG poza F"at " #z':aG d7a oe1o od)o#ze)"a #"C przyrodydo t:"!(e1o )a# (zy))":a ety(z)e1o *a:"e*F ")te7"1e)t)e* )a*yż#ze* za#adya8yFmy przed#ta"7" #o8"e przyrodC *a:o (e7o! ta:że od)"e#"e)"' do

mora7)e1o e)Ctrz)e1o praoda#ta " *e1o moż7"e1o y:o)a)"a Wy)":a zte1o że "#t)"e*e )"e!tp7""e te7eo7o1"a mora7)a " że ta pozo#ta*e z )omotety:!o7)oF(" z *ed)e* a z )omotety:! przyrody z dr'1"e* #tro)y r)"e :o)"e(z)ymz"!z:' *a: praoda#to '#tro*oe 8""r1er7"(5e %e#etz1e8')1 z pyta)"em1dz"e )a7eży #z':aG or1a) y:o)a(zy(5 " że o17e prze*a"a #"C z"!ze:e #zy#t:"m (zym roz'm ma ':azaG za#adC rze(zy"#toF(" pe)e1opra"dłoe1o ty7:o )a pod#ta"e "de" moż7"e1o porz!d:' b Przed#ta"myteraz )a*p"er prze*F("e 3ort#(59tt roz'm' od oe* te7eo7o1"" mora7)e* " *e*#to#'):' do te7eo7o1"" 6"zy(z)e* b :' teo7o1"" a )a#tCp)"e rozażymy moż7"oFG "mo( "!ż!(! te1o rodza*' )"o#:oa)"a



$eF7" "#t)"e)"e pe)y(5 rze(zy a78o też ty7:o pe)y(5 6orm rze(zy 'aża #"C zaprzypad:oe a "C( moż7"e ty7:o )a #:'te: (ze1oF "))e1o *a:o przy(zy)y tomoż)a ra(*" )a*yż#ze* a zatem 8ezar'):oe* d7a te1o (o 'ar'):oa)e#z':aG d7a te* przy=(zy)ooF("+ 8!d 6"zy(z)ym 8!d te7eo7o1"(z)ymporz!d:' podł'1 )ei'# e*6e(t"`'# a78o 6")a7"# Z)a(zy

J+ to że moż)a zapytaG2 *a:a *e#t )a*yż#za tr(za przy(zy)a a78o (o *e#t *e*)a*yż#zym a8#o7't)"e 8ez=

+ W ory1")a7e2 _z' d"e#er Ka'#a7"tat der o8er#te)V (o *e#t)a*pradopodo8)"e* omył:! &zytam zatem z1od)"e z popra:! Erd=ma))a _z'd"e#er Ka'#a7"tat de) o8er#te)V

Metodo7o1"a teUo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J?+

ar'):oym (e7em tz) o#tate(z)ym (e7em ytarza)"a przez )"! ty(5 a78o#zy#t:"(5 o17e *e* tor Za:łada #"C przy tym o(zy"F("e że przy(zy)a tazdo7)a *e#t przed#ta"aG #o8"e (e7e że *e#t przeto "#tot! ")te7"1e)t)! a78oprzy)a*m)"e* m'#" 8yG przez )a# pomyF7a)a + *a:o dz"ała*!(a #to#o)"e do prata:"e* "#toty

0tż *eF7" :"er'*emy #"C porz!d:"em te7eo7o1"(z)ym o8o"!z'*e za#ada z :tr!m'#" z1odz"G #"C 8ezpoFred)"o )a*po#po7"t#zy )aet roz'm 7'dz:" a m"a)o"("eże *eF7" o17e ma "#t)"eG *a:"F (e7 o#tate(z)y :try roz'm m'#" #:azaG a pr"or"b to (e7em tym )"e może 8yG )"( "))e1o *a: (zło"e: :ażda roz'm)a "#tota

F"ata pod7e1a*!(y praom mora7)ym c %dy8y J

c Po"adam 'myF7)"e2 pod7e1a*!(y praom mora7)ym ')ter mora7"#(5e)%e#etze) &e7em o#tate(z)ym dz"eła #torze)"a )"e *e#t 8o"em (zło"e:#to#'*!(y #"C do pra mora7)y(5 )a(5 mora7"#(5e) %e#etzt) t* ta:" :try "(5prze#trze1a Tym o#tat)"m yrazem po"edz"e7"8yFmy 8o"em "C(e* )"ż"emy2 m"a)o"("e że 7eży mo(y #tr(y F"ata #pra"G 8y (zło"e:po#tCpoał za#ze z1od)"e z praam" mora7)ym" to zaF za:łada po*C("eo7)oF(" " po*C("e przyrody a ty7:o o te* dr'1"e* da*e #"C pomyF7eG *a:"Fze)Ctrz)y #tr(a :tre m'#"ało8y za"eraG #o8"e 17!d )adzmy#łoy

#'8#trat przyrody " *e1o toż#amoFG z tym (o (zy)" moż7"! F"e("eprzy(zy)ooFG poprzez o7)oFG a (o prze:ra(za z)a(z)"e po*Ct)oFG )a#ze1oroz'm' Ty7:o o (zło"e:' pod7e1a*!(ym praom mora7)ym możemy )"eprze:ra(za*!( 1ra)"( )a#ze1o po*moa)"a po"edz"eG że "#t)"e)"e *e1o #ta)o"(e7 o#tate(z)y F"ata Z1adza #"C to też (ałe* peł)" z #!dem roz'm' 7'dz:"e1o#)'*!(e1o mora7)e re67e:#*e o 8"e1' rze(zy F"e("e S!dz"my że )aet tym(o złe od)a*d'*emy F7ady m!dre1o z"!z:' (e7oe1o o "7e ty7:o "dz"my żey#tCp)y zło(zy9(a )"e 'm"era za)"m

+ Wed7e I yda)"a2 _ przez )a# przed#ta"o)aV

Wed7e I yda)"a2 _że (zło"e: po#tCp'*eV W II yda)"' zaF





mater"a7)e1oQ a7e yz)a(za )am *ed)a: " to a pr"or" (e7 o#tate(z)y :' :trem'd!żyG )a# zo8o"!z'*eQ (e7em tym *e#t )a*yż#ze moż7"e poprzez o7)oFG do8ro )a F"e("e

S'8"e:ty)ym ar'):"em pod *a:"m (zło"e: a ed7e #ze7:"(5 )a#zy(5 po*CG

ta:że :ażda roz'm)a #:o9(zo)a "#tota może pod7e1a*!( poyż#zem' pra'yt:)!G #o8"e (e7 o#tate(z)y *e#t #z(zCF7"oFG Wy)":a z te1o że )a*yż#zymmoż7"ym F"e("e do8rem Jc 6"zy(z)ym do :tre1o o "7e to od )a# za7eżypo"))"Fmy *a:o do (e7' o#tate(z)e1o d!żyG *e#t #z(zCF7"oFG pod o8"e:ty)ymar'):"em z1od)oF(" (zło"e:a z praem mora7)ym :tre (zy)" 1o 1od)ymte1o 8y 8ył #z(zCF7"y

Ato7" o8' ty(5 ymo1 yz)a(zo)e1o )am przez prao mora7)e (e7'o#tate(z)e1o )"e *e#teFmy #ta)"e z1od)"e ze #zy#t:"m" ładzam" )a#ze1oroz'm' przed#ta"G #o8"e *a:o po"!za)y(5 przez #ame ty7:o przy(zy)y)at'ra7)e " zarazem odpo"ada*!(y(5 "de" pomyF7a)e1o (e7' o#tate(z)e1oPo*C("e zatem pra:ty(z)e* :o)"e(z)oF(" ta:"e1o (e7' o#"!1a)e1o poprzezza#to#oa)"e )a#zy(5 #"ł )"e z1adza #"C z teorety(z)ym po*C("em 6"zy(z)e*moż7"oF(" *e1o o#"!1)"C("a *eF7" z o7)oF("! )a#z! )"e ł!(zymy żad)e* "))e*przy(zy=

J?J Kryty:a te teo7o1"(z)e* "t"adzy #!dze)"a

)ooF(" *a:"e1oF Frod:a *a: ty7:o przy(zy)ooFG przyrody

M'#"my przeto przy*!G mora7)! przy(zy)C F"ata #tr(C F"ata 8y m(z1od)"e z praem mora7)ym yt:)!G #o8"e *a:"F (e7 o#tate(z)yQ toteż o ty7e o"7e to dr'1"e *e#t :o)"e(z)e o ty7e t* tym #amym #top)"' " z te1o #ame1opood' :o)"e(z)e też *e#t przy*C("e p"er#ze1o2 m"a)o"("e że "#t)"e*e ;1 c

c c

J? Dod te) :trem' z łatoF("! moż)a )adaG 6ormC 7o1"(z)e* pre(yz*" )"e(5(e t"erdz"G że przy*C("e "#t)"e)"a ;o1a *e#t r)"e :o)"e(z)e *a: 'z)a)"eaż)oF(" praa mora7)e1o " że tym #amym te) :to )"e może prze:o)aG #"C dop"er#ze1o może 'z)aG #"C za zo7)"o)e1o od po"))oF(" y)":a*!(y(5 z

dr'1"e1o N"e^ M'#"e7"8yFmy (za# ty7:o za)"e(5aG zm"erza)"a doo#tate(z)e1o (e7' F"e("e o#"!1a7)e1o przez #peł)"a)"e te1o dr'1"e1o+ tz)do 5armo)"*)"e z1od)e* z prze#trze1a)"em pra mora7)y(5 #z(zCF7"oF(" "#tot

c Te) mora7)y ar1'me)t )"e ma do#tar(zyG o8"e:ty)"e aż)e1o dood'"#t)"e)"a ;o1a )"e ma !tp"!(em' 'dood)"G że ;1 "#t)"e*e 7e(z *edy)"e to że

*eF7" (5(e pod z17Cdem mora7)ym myF7eG :o)#e:e)t)"e to m'#" z1odC )a tCtezC ł!(zyG do ma:#ym #e1o pra:ty(z)e1o roz'm' b N"e ma też 8yG przez topo"edz"a)e że do mora7)oF(" :o)"e(z)e *e#t przy*C("e #z(zCF7"oF(" #zy#t:"(5"#tot roz'm)y(5 F"ata #to#o)"e do "(5 mora7)oF(" 7e(z że dz"C:" )"e* *e#t to

:o)"e(z)e $e#t to zatem #'8"e:ty)"e d7a "#tot mora7)y(5 y#tar(za*!(yar1'me)t



+ Wed7e I " II yda)"a2 _przez #peł)"a)"e te1o p"er#ze1oV (o

o(zy"F("e *e#t #6orm'łoa)"em ad7"ym Dop"ero "C( reda:(*a

III yda)"a odda*e tym m"e*#(' )a7eży("e myF7 Ka)ta

W I yda)"' )"e ma te1o przyp"#'


J??

roz'm)y(5 *a:o )a*yż#ze1o do8ra F"e("e $ Każda roz'm)a "#tota m'#"ała8yza#ze *e#z(ze 'ażaG #"C za F("F7e z"!za)! )a:azem mora7)oF(" 1dyż praa

*e* #! praam" 6orma7)ym" " )a:azy "(5 #! 8ezar'):oe 8ez z17Cd' )a (e7e*a:o mater"" o7" A7e *edy)ym ymo1"em (e7' o#tate(z)e1o ta: *a: 1o roz'mpra:ty(z)y dy:t'*e "#totom F"ata *e#t pe"e) po*o)y J. )"e przez "(5)at'rC *a:o "#tot #:o9(zo)y(5 )"eodparty (e7 :try roz'm (5(e "dz"eGpod7e1łym ty7:o pra' mora7)em' *a:o )"e)ar'#za7)em' ar'):o" a78o'po#ze(5)"o)ym podł'1 te1o praa (zy)"!( te) #po#8 z d!że)"a doo#"!1)"C("a z1od)e* z mora7)oF("! #z(zCF7"oF(" (e7 o#tate(z)y D!żyG do te1o(e7' o "7e to od)"e#"e)"' do p"er#zy(5 7eży )a#ze* mo(y )a:az'*e )am

prao mora7)e )"eza7eż)"e od te1o *a:" *e#t y)": te1o y#"ł:' Speł)"e)"eo8o"!z:' po7e1a 8o"em )a poaż)ym a:("e o7" a )"e )a poFred)"(5przy(zy)a(5 poodze)"a

Przy*m"*my tedy że *a:"F (zło"e: poodoa)y (zy to #ła8oF("! #zy#t:"(5 ta:8ardzo za(5a7a)y(5 ar1'me)t #pe:'7aty)y(5 (zy to )"e:trym")"epra"dłooF("am" z *a:"m" #poty:a #"C przyrodz"e " F"e("e zmy#łprzy(5y7a #"C do t"erdze)"a że )"e ma ;o1a b\ a7e 1dy8y (5("ał z te* ra(*"'ażaG )a:azy o8o"!z:' za *edy)"e 'ro*o)e )"eaż)e " )"e o8o"!z'*!(e "zam"erzał *e 8ez #:r'p'ł prze:ra(zaG 8ył8y " )aet #y(5 ła#)y(5 o(za(5

)":(zem)":"em &zło"e: ta:" ta:że " tedy 1dy8y )a#tCp)"e m1ł #"C prze:o)aGdo te1o o (zym po(z!t:oo W!tp"ł pozo#tał8y z tym #o"m #po#o8emmyF7e)"a

+ W ory1")a7e2 _a7# da# 5o(5#te We7t8e#teV *a:o )a*yż#ze do8ro F"ata (o)"e z1adza #"C z 8'do! zda)"a &zytam "C( z1od)"e z popra:! Erdma))a2_a7# de# 5o(5#te) We7t8e#te)V

J?.





:try odpo"ada y#o:"m ymo1om te1o pooła)"a o#ła8"aG #za('):' *a:"m)apaa 1o prao mora7)e a8y 8yG m' 8ezpoFred)"o po#ł'#z)ym (o )"emo1ło8y do:o)aG #"C 8ez '#z(zer8:' d7a *e1o po#tay mora7)e* b to m'#" o) amoże to Fm"ało '(zy)"G 1dyż #amo #o8"e )"e *e#t to przy)a*m)"e* #prze(z)e zam"arze pra:ty(z)ym tz) po to a8y przy)a*m)"e* 'torzyG #o8"e po*C("e moż7"=

J, oF(" mora7)"e m' yz)a(zo)e1o (e7' o#tate(z)e1o przy*!G "#t)"e)"emora7)e1o #tr(y F"ata tzm ;o1a

O-- 01ra)"(ze)"e aż)oF(" dood' mora7)e1o

&zy#ty roz'm *a:o ładza pra:ty(z)a t* *a:o ładza determ")oa)"a#o8od)e1o 'żyt:' )a#ze* przy=

J?- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

(zy)ooF(" przez "dee (zy#te po*C("a roz'moe )"e ty7:o po#"ada pra"emora7)ym re1'7aty)! za#adC )a#zy(5 dz"ała9 a7e da*e )am przez to zarazemza#adC #'8"e:ty)"e=:o)#tyt'ty)! po*C("' przedm"ot' :try pomyF7eG możety7:o roz'm " :try ma z1od)"e z oym praem 8yG 'rze(zy"#t)"o)y przez)a#ze dz"ała)"e F"e("e Idea (e7' o#tate(z)e1o 'żyt:oa)"' o7)oF(" podł'1pra mora7)y(5 ma zatem #'8"e:ty)"e=pra:ty(z)! rea7)oFG $e#teFmy a pr"or"zdeterm")oam" przez roz'm do te1o 8y #zy#t:"m" #"łam" d!żyG dorea7"zoa)"a )a*yż#ze1o do8ra F"e("e :tre po7e1a )a poł!(ze)"')a*"C:#ze* pomyF7)oF(" roz'm)y(5 "#tot F"ata z )a*yż#zym ar'):"em do8ra )"(5 + tz) )a poł!(ze)"' po#ze(5)e* #z(zCF7"oF(" z )a*8ardz"e* z1od)! zpraem mora7)oF("! W tym (e7' o#tate(z)ym moż7"oFG *ed)e* (zCF(" am"a)o"("e #z(zCF7"oF(" 'ar'):oa)a *e#t emp"ry(z)"e t* za7eż)a odłaF("oF(" przyrody od te1o (zy z1od)a *e#t z tym (e7em (zy )"e a podz17Cdem teorety(z)ym pro87ema=J<> ty(z)a pod(za# 1dy dr'1a (zCFGm"a)o"("e mora7ł )oFG od)"e#"e)"' do :tre* *e#teFmy o7)" od #pł7 'dz"ał'przyrody *e#t pod z17Cdem #e* moż7"oF(" a pr"or" '1r')toa)a "do1maty(z)"e pe)a D7a o8"e:ty)e* zatem teorety(z)e* rea7)oF(" po*C("a (e7'o#tate(z)e1o roz'm)y(5 "#tot F"ata yma1a)e *e#t a8yFmy )"e ty7:o my m"e7"yt:)"Cty )am a pr"or" (e7 o#tate(z)y 7e(z a8y ta:że dz"eło #torze)"a t* #amF"at m"ał *eF7" (5odz" o #e "#t)"e)"e *a:"F (e7 o#tate(z)y (o b 1dy8y dało #"C

'dood)"G a pr"or" b dodało8y do #'8"e:ty)e* rea7)oF(" (e7' o#tate(z)e1o

+ Wed7e I " II yda)"a2 _ )"mV (o (5y8a *a: #!dz" Yor7a)der od)o#" #"C do_da# We7t8e#teV )a*yż#ze do8ro F"e("e


J?,



rea7)oFG o8"e:ty)! $eF7" 8o"em dz"eło #torze)"a r)a o17e *a:"F (e7o#tate(z)y to )"e możemy 1o #o8"e ")a(ze* pomyF7eG *a: ty7:o te) #po#8 żem'#" z1adzaG #"C z mora7)ym :try *edy)"e 'moż7""a po*C("e (e7' 0tż F"e("e z)a*d'*emy pradz"e (e7e a te7eo7o1"a 6"zy(z)a przed#ta"a *e ta:"(5rozm"ara(5 że o "7e yda*emy #!d z1od)y z roz'mem mamy :o9(' pod#taC

do przy*C("a *a:o za#adC 8ada)"a przyrody "ż przyrodz"e o17e )"( )"e *e#t8ez (e7' b= a7e o#tate(z)e1o (e7' przyrody #z':amy )"e* #ame* darem)"ePodo8)"e *a: "dea te1o (e7' t:" ty7:o roz'm"e ta: też moż)a " trze8a #z':aG(e7' te1o (o do *e1o o8"e:ty)e* moż7"oF(" ty7:o "#tota(5 roz'm)y(5 Roz'mpra:ty(z)y ty(5 "#tot *ed)a: )"e ty7:o #:az'*e te) (e7 o#tate(z)y a7e o:reF7a teżJ<+ to po*C("e (o do ar'): pod *a:"m" *edy)"e (e7 o#tate(z)y dz"eła#torze)"a może 8yG przez )a# pomyF7a)y

Ta: "C( po#ta*e pyta)"e2 (zy o8"e:ty)a rea7)oFG po*C("a o#tate(z)e1o (e7'dz"eła #torze)"a )"e mo1ła8y 8yG y:aza)a ta:że d7a teorety(z)y(5 yma1a9

(zy#te1o roz'm' #po#8 y#tar(za*!(y " (5oG )"e apody:ty(z)y d7adeterm")'*!(e* to *ed)a: y#tar(za*!(y d7a ma:#ym teorety(z)"e=re67e:#y*)e*ładzy #!dze)"a $e#t to m")"m'm te1o (ze1o moż)a ż!daG od 6"7ozo6""#pe:'7aty)e* :tra pode*m'*e #"C poł!(zyG (e7 ety(z)y z (e7am" )at'ra7)ym" zapomo(! "de" *ed)e1o *edy)e1o (e7'Q a7e )aet " to m")"m'm *e#t (zymF z)a(z)"e"C(e* )"ż zdoła o)a :"edy:o7"e: do:o)aG

Wed7e za#ady teorety(z)"e=re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a po"edz"e7"8yFmy2 *eF7"mamy pod#taC do te1o a8y d7a (e7oy(5 tor )at'ry przy*!G )a*yż#z!

J.> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

przy(zy)C przyrody :tre* przy(zy)ooFG *eF7" "dz"e o rze(zy"#toFG ty(5 toro dz"eło #torze)"a m'#"c 8yG pomyF7a)a *a:o "))a )"ż ta :tra yma1a)a *e#td7a me(5a)"zm' przyrody m"a)o"("e "))a )"ż przy(zy)ooFG ")te7e:t' to ta:że te* pra"#to("e 8Cdz"emy m"eG do#tate(z)! pod#taC do te1o 8y pomyF7eG #o8"e(e7e )"e ty7:o #zCdz"e przyrodz"e a7e ta:że (e7 o#tate(z)y *eF7" )"e po to a8yy:azaG "#t)"e)"e ta:"e* "#toty to prze("eż przy)a*m)"e* po to *a: to m"ało J<m"e*#(e te7eo7o1"" 6"zy(z)e* a8y #"C prze:o)aG że moż7"oFG ta:"e1o F"atamożemy '(zy)"G d7a )a# zroz'm"ał! )"e ty7:o podł'1 (e7 7e(z ta:że ty7:o przez

to że ' pod#ta *e1o "#t)"e)"a założymy (e7 o#tate(z)y

Ato7" (e7 o#tate(z)y *e#t *edy)"e po*C("em )a#ze1o pra:ty(z)e1o roz'm' " )"eda*e #"C y)"o#:oaG z da)y(5 doF"ad(ze)"a d7a teorety(z)e1o ydaa)"a#!d o przyrodz"e a)" od)"eFG do *e* poz)a)"a N"e *e#t moż7"e "))e'żyt:oa)"e te1o po*C("a *a: ty7:o d7a pra:ty(z)e1o roz'm' podł'1 pramora7)y(5 a (e7em o#tate(z)ym #torze)"a *e#t ta:a )at'ra ;e#(5a**e)5e"tF"ata :tra z1od)a *e#t z tym (o możemy podaG *a:o o:reF7o)e *edy)"e podł'1pra z1od)a m"a)o"("e z (e7em o#tate(z)ym )a#ze1o (zy#te1o roz'm'pra:ty(z)e1o o "7e ma o) 8yG roz'mem pra:ty(z)ym 0tż dz"C:" pra'

mora7)em' :tre (e7 te) )a:łada )a )a# zam"arze pra:ty(z)ym po tom"a)o"("e a8y 'żyG )a#zy(5 #"ł d7a *e1o rea7"za(*" mamy pod#taC do te1o 8y



przy*!G *e1o moż7"oFG y:o)a7)oFG a tym #amym ta:że z1od)! z )"m )at'rCrze(zy *a:o że 8ez doł!(ze)"a #"C przyrody do pe)e1o

+ Wed7e I " II yda)"a2 _m'#"a7aV

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J.+

)"eza7eż)e1o od )a#ze* mo(y ar'):' te1o (e7' *e1o 'rze(zy"#t)"e)"e )"e8yło8y moż7"e Ta: "C( mamy do te1o pod#taC mora7)! 8y pomyF7eG ta:że "d7a F"ata o#tate(z)y (e7 #torze)"a

N"e *e#t to *ed)a: *e#z(ze )"o#:oa)"e z te7eo7o1"" J<< mora7)e* o teo7o1"" tz)o "#t)"e)"' mora7)e1o #tr(y F"ata 7e(z ty7:o o (e7' o#tate(z)ym dz"eła#torze)"a :try zo#ta*e te) #po#8 o:reF7o)y To zaF że d7a te1o dz"eła#torze)"a tz) d7a "#t)"e)"a rze(zy z1od)"e z (e7em o#tate(z)ym m'#" #"C iprzy*!G po p"er#ze "#totC ")te7"1e)t)! po dr'1"e zaF )"e ty7:o ")te7"1e)t)! *a:tedy 1dy #zło o moż7"oFG przedm"ot przyrody o :try(5 zm'#ze)" 8y7"FmyydaaG #!d *a:o o (e7a(5 a7e zarazem " mora7)! *a:o #tr(C F"ata a zatem;o1a b *e#t dr'1"m )"o#:"em ta: z8'doa)ym że "dz" #"C "ż y#)'ty zo#tał

*edy)"e d7a ładzy #!dze)"a edł'1 po*CG pra:ty(z)e1o roz'm' a *a:o ta:" d7are67e:#y*)e* a )"e determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a N"e możemy 8o"emprzyp"#yaG #o8"e moż)oF(" zroz'm"e)"a te1o że (5oG )a#z mora7)"e=pra:ty(z)yroz'm rż)" #"C (o do #y(5 za#ad "#tot)"e od te(5)"(z)"e=pra:ty(z)e1o to #amoza(5odz"G m'#" ta:że )a*yż#ze* przy(zy)"e F"ata o "7e przy*m'*emy że *e#to)a ")te7"1e)(*! " że d7a (e7' o#tate(z)e1o potrze8)y *e#t *e* #pe(*a7)y " "))yrodza* przy(zy)ooF(" )"ż d7a #amy(5 ty7:o (e7 przyrodyQ że przeto my )a#zym (e7' o#tate(z)ym mamy pod#taC mora7)! do te1o 8y przy*!G )"e ty7:o(e7 o#tate(z)y dz"eła #torze)"a *a:o #:'te: a7e ta:że "#totC mora7)! *a:oprapod#taC #torze)"a @m"ało zaF możemy po"edz"eG że z1od)"e złaF("oF("am" )a#ze1o roz'm' J<J

+ Wed7e I " II yda)"a2 _m'#"a7o #"(V

J.

Kryty:a łe7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

moż7"oF(" ta:"e* do praa mora7)e1o " *e1o przedm"ot' od)"e#"o)e* (e7ooF(" *a: ta :tra t:" oym (e7' o#tate(z)ym z1oła )"e potra6"my zroz'm"eG 8ezprzy *C("a #tr(y F"ata " ład(y 8Cd!(e1o zarazem mora7)ym praoda(!

Rze(zy"#toFG )a*yż#ze1o mora7)"e=praoda(ze1o #tr(y *e#t zatemdo#tate(z)"e y:aza)a ty7:o d7a pra:ty(z)e1o 'żyt:' )a#ze1o roz'm' a7e )"e



orze:a o)a )"(ze1o teorety(z)"e o *e1o "#t)"e)"' Roz'm 8o"em potrze8'*e d7amoż7"oF(" #e1o (e7' dy:toa)e1o )am " 8ez te1o przez *e1o ła#)epraoda#to pe)e* "de" dz"C:" :tre* #po#8 y#tar(za*!(y d7are67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a '#')"Cta zo#ta*e prze#z:oda y)":a*!(a z)"emoż)oF(" prze#trze1a)"a te1o praoda#ta :"er'*!( #"C *edy)"e

przyrod)"(zym po*C("em o F"e("eQ toteż "dea ta zy#:'*e te) #po#8 pra:ty(z)!rea7)oFG (5oG d7a #pe:'7aty)(1o poz)a)"a 8ra: *e* (ał:o"("e #ze7:"(5Frod: do )ada)"a #o8"e ta:"e* rea7)oF(" pod z17Cdem teorety(z)ym d7aytł'ma(ze)"a przyrody " o:reF7e)"a )a*yż#ze* przy(zy)y D7a teor(ty(z)"e=re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a te7eo7o1"a 6"zy(z)a do#tate(z)"e 'dood)"ła )apod#ta"e (e7 przyrody "#t)"e)"e ")te7"1e)t)e* przy(zy)y F"ataQ d7apra:ty(z)e* zaF do:o)'*e te1o te7eo7o1"a mora7)a przez po*C("e (e7'o#tate(z)e1o J<? :try zm'#zo)a *e#t o)a z pra:ty(z)e1o z17Cd' przyp"#aGdz"eł' #torze)"a 08"e:ty)e* rea7)oF(" "de" ;o1a *a:o mora7)e1o #tr(yF"ata )"e moż)a pradz"e y:azaG przez #ame ty7:o 6"zy(z)e (e7eQ )"em)"e*

*ed)a: 1dy poz)a)"e "(5 ł!(zy #"C z poz)a)"em mora7)e1o (e7' o#tate(z)e1oto #:'te: ma:#ymy (zy#te1o roz'm' a8y prze#trze1aG o "7e ty7:o moż7"e

*ed)oF(" za#ad ma*! o)e d'że z)a(ze)"e

Metodo7o1"a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

J.<

o "7e "dz"e o przy*F("e z pomo(! pra:ty(z)e* rea7)oF(" oe* "de" za poFred)"(temte* rea7)oF(" *a:! o)a ma *'ż c d7a ładzy #!dze)"a pod z17Cdemteorety(z)ym W (e7' zapo8"eże)"a )a#'a*!(em' #"C z łatoF("!)"eporoz'm"e)"' *e#t )a*yż#zym #top)"' :o)"e(z)e przy tym zaz)a(zyG że pop"er#ze #zy#t:"e te łaF("oF(" )a*yż#ze* "#toty możemy pomyF7eG #o8"ety7:o 9a pod#ta"e a)a7o1"" $a:że 8o"em m"e7"8yFmy z8adaG *e* )at'rC #:orodoF"ad(ze)"e )"e może )am #:azaG )"(ze1o do )"e* podo8)e1o Po dr'1"e żeprzez tC a)a7o1"C a możemy *! ty7:o pomyF7eG a7e )"e poz)aG " teorety(z)"e

)at'rC tC *e* przyp"#aGQ to zaF 8yło8y #pe:'7aty)ym zam"arze )a#ze1oroz'm' :o)"e(z)e d7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a a8y m( )":)!G to(zym )a*yż#za przy(zy)a F"ata *e#t #ama #o8"e T' *ed)a: "dz"e ty7:o o to

*a:"e mamy 'torzyG #o8"e po*C("e o te* "#to("e z1od)"e z )at'r! )a#zy(5 ładzpoz)a(zy(5 " (zy mamy przy*!G *e* "#t)"e)"e a8y (e7o" b :tre1o'rze(zy"#t)"e)"e #ze7:"m" #"łam" a pr"or" 8ez #ze7:"e1o te1o rodza*'założe)"a )a:az'*e )am (zy#ty roz'm pra:= J<. ty(z)y b )adaG r)"eż ty7:opra:ty(z)! rea7)oFG tz) a8y m( #o8"e pomyF7eG ty7:o pe"e) zam"erzo)y#:'te: *a:o moż7"y Po*C("e to może d7a #pe:'7aty)e1o roz'm' 8yG o(zy"F("e(zymF (o prze:ra(za 1ra)"(e poz)a)"a N"e(58y )aet łaF("oF(" *a:"e

przyp"#'*emy pomyF7a)e* dz"C:" )"m "#to("e :ryły #o8"e + W ory1")a7e2 _8erełt 5atV ma po1oto"' (o )"e *e#t *a#)e )a



t7e :o)te:#t' Z1od)"e "C( z popra:! harte)#te")a (zytam2 _8ere"t#

5atV

W ory1")a7e2 _d'r(5 da##e78eV przy (zym )"e "adomo do (ze1o

_da##e78eV ma #"C od)o#"G Z1od)"e zatem z popra:! Erdma))a (zy

tam2 _d'r(5 d"e#e78eV (o od)o#" #"C do _A)a7o1"eV

r

J.J Kryty:a te5o7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

o8"e:ty)ym za#to#oa)"' a)tropomor6"zmQ #to#'*emy *e prze("eż )"e zam"arze 8yFmy (5("e7" o:reF7aG podł'1 te1o *e* )"eo#"!1a7)! d7a )a# )at'rC 7e(z)a# #amy(5 " )a#z! o7C Ta: *a: (oF )azyamy przy(zy)! podł'1 po*C("a *a:"emamy o #:'t:' a7e ty7:o ze z17Cd' )a *e* re7a(*C do )"e1o c )"e (5(!(*e#z(ze tym #amym e)Ctrz)"e o:reF7aG *e* e)Ctrz)e* łaF("oF(" przezła#)oF(" :tre z)a)e #! )am *edy)"e " ył!(z)"e o te1o rodza*' przy(zy)a(5 "m'#z! 8yG da)e przez doF"ad(ze)"e b ta: *a: )p d'#zy przyp"#'*emy m"Cdzy"))ym" ta:że `"m 7o(omot"àm 1dyż torz! #"C rze(zy"F("e pe)e r'(5y ("ała:try(5 przy(zy)a 7eży *e* yo8raże)"a(5 )"e (5(!( *e#z(ze d7ate1oprzyp"#yaG *e* *edy)e* po#ta(" z)a)y(5 )am #"ł por'#za*!(y(5 m"a)o"("e za

pomo(! przy("!1a)"a< )a("#:' 'derze)"a a "C( r'(5' :try za#ze za:łada *a:"F przedm"ot roz("!1ły b\ ta: #amo 8Cdz"emy m'#"e7" przy*!G (oF (o za"erapod#taC moż7"oF(" " pra:ty(z)e* rea7)oF(" t* y:o)a7)oF(" *a:"e1oF:o)"e(z)e1o mora7)e1o (e7' o#tate(z)e1o a7e to (oF J 8Cdz"emy mo17"pomyF7eG #o8"e z1od)"e z łaF("oF("am" o(ze:"a)e1o po )"m #:'t:' *a:o"#totC m!dr! rz!dz!(! F"atem podł'1 pra mora7)y(5 a z1od)"e złaF("oF("am" )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 8Cdz"emy m'#"e7" *! #o8"e pomyF7eG

*a:o rż)! od przyrody przy(zy)C rze(zy a8y yraz"G (5oG8y ty7:o #to#')e: te*prze:ra(za*!(e* #zy#t:"e )a#ze ładze poz)a(ze "#toty do przedm"ot')a#ze1o roz'm' pra:=

I

+ Do#ło)"e ed7e ory1")ał' )a7eżało8y tł'ma(zyG2 _*e* re7a(*C

te1ożV (o *e#t )"ezroz'm"ałe Przeto za Erdma))em #ta"am przy=

"me: _z'V do

I



_S"ł( por'#za*!(!V

]WI yda)"' )"e ma #łoa _przy("!1a)"aV

Metodo7o1"a 7e7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

J.?

ty(z)e1o N"e z)a(zy to *ed)a: że (5(emy przez to teorety(z)"e *e* przyp"#aG *edy)! te1o rodza*' z)a)! )am przy(zy)ooFG a m"a)o"("e ")te7e:t " o7C a)")aet że (5(emy (5oG8y o8"e:ty)"e odrż)"aG pomyF7a)! )"e* przy(zy)ooFG

od)"e#"e)"' do te1o (o d7a )a# *e#t (e7em o#tate(z)ym *a:o (oF (o #ame*te* "#to("e rż)" #"C od przy(zy)ooF(" od)"e#"e)"' do przyrody " *e* (e7oy(5determ")a(*" o17e 7e(z możemy przy*!G tC rż)"(C ty7:o *a:o #'8"e:ty)"e:o)"e(z)! d7a łaF("oF(" )a#ze* ładzy poz)a(ze* " *a:o aż)! d7a re67e:#y*)"ea )"e d7a o8"e:ty)"e determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a $eF7" *ed)a: "dz"e odz"edz")C pra:ty(z)! to ta:a za#ada re1'7aty)a d7a roztrop)oF(" 7'8 m!droF("

*a:2 dz"ałaG z1od)"e z tym *a:o (e7em (o #to#o)"e do łaF("oF(" )a#zy(5 ładzpoz)a(zy(5 może 8yG przez )a# pomyF7a)e *a:o *edy)"e pe"e) #po#8moż7"e b *e#t zarazem za#ad! :o)#tyt'ty)! tz) pra:ty(z)"e determ")'*!(!Q)atom"a#t ta #ama za#ada *a:o za#ada ydaa)"a #!d o o8"e:ty)e*

moż7"oF(" rze(zy ta m"a)o"("e że ta:że przedm"oto" przy#ł'1'*e 7" ty7:o te)rodza* moż7"oF(" *a:" przy#ł'1'*e )a#ze* ładzy myF7e)"a 8y)a*m)"e* )"e *e#tteorety(z)"e determ")'*!(! 7e(z J<- *edy)"e re1'7aty)a za#ad! d7a re67e:#y*)e*ładzy #!dze)"a

Ua1a

Te) dod mora7)y )"e *e#t *a:!F )oo y)a7ez"o)! a7e *e#t :ażdym raz"e )oy #po#8 roz")"Ct! ra(*! doodo! Dod te) t:"ł 8o"em e ładzy7'dz:"e1o roz'm' *e#z(ze przed )a*(zeF)"e*#zym" #tad"am" *e* rozo*' a raz zpo#tCpem *e* :'7t'ry 8ył ty7:o (oraz da7e* roz"*a)y %dy ty7:o 7'dz"e za(zC7"

Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a <+

J..




za#ta)a"aG #"C )ad praem " 8ezpra"em epo(e :"edy *e#z(ze )"e zra(a7"'a1" )a (e7ooFG przyrody " :orzy#ta7" z )"e*] )"e myF7!( przy tym o )"(zym"))ym *a: ty7:o o zy(za*)ym 8"e1' zdarze9 przyrodz"e m'#"ał )"e'(5ro))"epo*a"G #"C #!d że )"e może to 8yG )"1dy rez'7ta("e o8o*Ct)e (zy (zło"e:po#tCpoał '(z(""e (zy )"e1odz""e #pra"ed7""e (z` dro1! 1ałt

(5o("aż8y aż po :re# *e1o ży("a )"e #pot:ało 1o przy)a*m)"e* #po#8 "do(z)y#z(zCF("e za *e1o ()oty 7'8 :ara za *e1o z8rod)"e $e#t ta: *a: 1dy8y 7'dz"e#ły#ze7" #o8"e *a:"F 1ło# m"!(y "m< że m'#" 8yG ")a(ze*Q tym #amymm'#"ało t:"G )"(5 ':ry("' )"e*a#)e przed#ta"e)"e (ze1oF do (ze1o d!żyG(z'7" #"C zo8o"!za)" a z (zym y)": ta:" )"e dał8y #"C z1oła po1odz"G a78o b\

*eF7" *'ż 'aża7" 8"e1 zdarze9 F"e("e za *edy)y porz!de: rze(zy b )"e 'm"e7"z tym poł!(zyG oe1o e)Ctrz)e1o (e7oe1o o:reF7e)"a #e1o 'my#ł' $eF7")aet #po#8 )"e "edz"eG *a: prym"ty)y przed#ta"a7" #o8"e moż7"oFGyr)a)"a ta:"e* )"epra"dłooF(" :tra m'#" 'my#ł 7'dz:" da7e:o mo()"e*o8'rzaG )"ż F7epy przypade: *a:" moż)a 8y (5("eG '(zy)"G za#ad! ydaa)"a #!=

J<, d o przyrodz"e to )"1dy *ed)a: )"e mo17" ymyF7"G "))e* za#ady d7aze#po7e)"a przyrody z "(5 e)Ctrz)ym praem ety(z)ym a)"że7" rz!dz!(aF"atem ed7e pra mora7)y(5 )a*yż#za przy(zy)aQ zada)y 8o"em *a:oo8o"!ze: (e7 o#tate(z)y )"(5 oraz przyroda poza )"m" 8ez żad)e1o (e7'o#tate(z)e1o :tre* prze("eż (e7 ma #"C 'rze(zy"#t)"G pozo#ta*!z17Cdem #"e8"e #prze(z)oF(" &o do e)Ctrz)e* łaF("oF("+ oe* przy(zy)yF"ata mo17"

+ Wed7e I yda)"a2 _&o do `7aF("oF("V

Metodo7o1"a te7eo51"ez)e* ładzy #!dze)"a

J.

'ro"G #o8"e )"e*ed)! )"edorze(z)oFGQ a7e mora7)y #to#')e: rz!dze)"'F"atem pozo#tał za#ze ta:" #am *a:" d7a )a*m)"e* yro8"o)e1o roz'm' *e#t

po#ze(5)"e zroz'm"ały o "7e 'aża #"e8"e za roz'm pra:ty(z)y a :trem'roz'm #pe:'7aty)y )"e może a)" przy87"że)"' dotrzymaG :ro:' b Dz"C:"tem' mora7)em' za")tere#oa)"' #:"eroa)a też zo#tała ed7e #ze7:"e1opradopodo8"e9#ta po raz p"er#zy 'a1a )a p"C:)o " (e7e przyrodz"e (o)a#tCp)"e po#ł'żyło z)a=$(om"("e do zmo()"e)"a oe* "de" a7e )"e mo1łoprze("eż a)" *e* 'za#ad)"G a)" tym m)"e* o8e*FG #"C 8ez oe1o za")tere#oa)"a;o )aet rozpatrya)"e (e7 przyrody #ta*e #"C ty7:o od)"e#"e)"' do (e7'o#tate(z)e1o (zymF 1od)ym te1o 8epzoFred)"e1o za")tere#oa)"a *a:"e ta:z)a(z)e* m"erze prze*a"a #"C podz""e d7a przyrody 8ez z17Cd' )a

*a:!:o7"e: mo1!(! ypły)!G #t!d :orzyFG



O-, 0 pożyt:' z ar1'me)t' mora7)e1o

01ra)"(ze)"e roz'm' tym (o doty(zy #zy#t:"(5 )a#zy(5 "de" o rze(za(5)adzmy#łoy(5 do ar'): JJ> "(5 pra:ty(z)e1o 'żyt:' ma od)"e#"e)"' do"de" ;o1a o! )"ezaprze(zo)! :orzyFG że zapo8"e1a tem' 8y teo7o1"a )"e

prze#zła teozo6"C po*C("a proadza*!(e roz'm 8ł!d " prze:ra(za*!(e1ra)"(e poz)a)"a a78o 8y )"e #padła do poz"om' demo)o7o1"" a)tropo=mor6"(z)y #po#8 yo8raża)"a #o8"e "#toty )a*yż#ze* 8y re7"1"a )"e popadła te'r1"C marzy("e7#:"e 'ro*e)"e o moż7"oF(" od(z'a)"a "))y(5 "#tot)adzmy#łoy(5 " y"era)"a )a odrt )a )"e pły' a78o "do7o7atr"eza8o8o))e 'ro*e)"e że moż)a przypo=

<+c

J.- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ład(y #!dze)"a

do8aG #"C )a*yż#ze* "#to("e "))ym" #po#o8am" )"ż przez po#taC mora7)! c

$eF7" 8o"em prż)oF(" " zaroz'm"ałem' mCdr:oa)"' )a temat te1o (o 7eżypoza #6er! zmy#ł przyz)a*e #"C (5oG8y )a*m)"e*#ze prao do teoret`(z= )e1o" roz#zerza*!(e1o poz)a)"e orze:a)"aQ *eF7" zeza7a #"C )a to 8y (5ełp"G #"C17!dem "#t)"e)"e JJ " łaF("oF(" )at'ry 8o#:"e* *e* ")te7e:t " o7C t:"!(e )"(5 praa " y)":a*!(e #"ad ła#)oF(" d7a F"ata b\ to (5("ał8ym"edz"eG 1dz"e " *a:"m p'):("e (5("ało8y #"C o1ra)"(zyG 'ro#z(ze)"a roz'm'Q zte1o 8o"em rdła #:!d 17!d zo#tał za(zerp)"Cty moż)a 8y o "7e ty7:o b=

*a: #"C #!dz" \b )atCży #"C #! myF7 #podz"eaG #"C *e#z(ze "e7' te1o rodza*''ro=#z(ze9 01ra)"(ze)"e ta:"(5 'ro#z(ze9 m'#"ało8y prze("eż do:o)aG #"C )apod#ta"e pe)e* za#ady a )"e )p ty7:o z te* ra(*" że #t"erdz"my "ż #zy#t:"e z)"m" pr8y o:azały #"C dot!d (5y8"o)eQ )"e doodz" to 8o"em *e#z(ze)"emoż7"oF(" *a:"e1oF 7ep#ze1o y=

c ;ało(5a7#tem roz'm"e)"' pra:ty(z)ym *e#t za#ze *e#z(ze ta re7"1"a

:tra przed#ta"a #o8"e )a*yż#z! "#totC *a:o ypo#ażo)! ta:"e łaF("oF("z1od)"e z :trym" (oF "))e1o *e#z(ze )"ż mora7)oFG mo1ło8y #ta)o"Gy#tar(za*!(y #o8"e ar')e: z1od)e1o z *e* o7! po#tCpoa)"a (zło"e:a ;o1dy8y #"C )aet '*Cło po*C("e te* "#toty pod Wz17Cdem teorety(z)ym #po#8

*a: )a*8ardz"e* (zy#ty " o7)y od o8raz zmy#łoy(5 to pod z17Cdempra:ty(z)ym 8yła8y o)a+ m"mo to przed#ta"o)a *a:o 8oże: Ido7 tz) #po#8 a)tro=pomor6"(z)y *eże7" "dz"e o łaF("oF(" *e* o7"

+ W ory1")a7e2 _erV (o od)o#" #"C do _;e1r"66V po*C("e Do#ło)"e

"C( )a7eżało8y tł'ma(zyG2 _o)o przed#ta"o)ec Se)# (ałe1o zda)"a

#:az'*e *ed)a: )a to że "dz"e t' )"e o _przed#ta"e)"eV po*C("a *a:o



ta:"e1o 7e(z *e1o przedm"ot' t* _"#toty )a*yż#ze*V " tym d'(5'

też tł'ma(zC

W I yda)"'2 _Idea7V "deał

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J?,

)":' T' #za:że )"e ma moż7"oF(" "))e* za#ady *a: przy*!G że od)"e#"e)"' do#6ery )adzmy#łoe* żad)! m"ar! )"e moż)a orze( )"(ze1o teorety(z)"e (5y8aty7:o )e1aty)"e a78o że roz'm )a#z za"era #o8"e )"e yzy#:a)! *e#z(ze#:ar8)"(C )"e "adomo *a: do)"o#ły(5 za(5oa)y(5 d7a )a# " )a#zy(5 potom:#zer#zy(5 "adomoF(" b &o #"C ty(zy #za:że re7"1"" tz) mora7)oF(" od)"e#"e)"' do ;o1a *a:o praoda(y to o "7e )a*p"er m'#"ało8y )a#t!p"G *e1oteorety(z)e poz)a)"e mora7)oFG m'#"ała8y #to#oaG #"C do teo7o1"" a m"e*#(ee)Ctrz)e1o :o)"e(z)e1o praoda#ta roz'm' m'#"ało8y )"e ty7:o zo#taGproadzo)e *a:"eF ze)Ctrz)e ar8"tra7)e praoda#to )a*yż#ze* "#toty 7e(zta:że praoda#t"e #amym #zy#t:"e 8ra:" )a#ze1o 17!d' )at'rC te*"#toty JJ m'#"ały8y roz("!1)!G #"C )a przep"#y ety(z)e c (zy)"!( re7"1"C (zymF)"emora7)ym " ypa(za*!( *!

> "7e "dz"e o )adz"e*C )a ży("e przy#złe to *eF7" za

m"a#t te1o a8y z (e7' o#tate(z)e1o :try #to#o)"e

do )a:az' praa mora7)e1o mamy #am" 'rze(zy

"#t)"G '(zy)"G )"G przeod)"! #!d' roz'moe1o d7a

)a#ze1o pooła)"a :try zatem ty7:o pod z17Cdem

pra:ty(z)ym 'aża)y *e#t za :o)"e(z)y 7'8 1od)y

przy*C("a zra(amy #"C z pyta)"em do )a#ze* teore

ty(z)e* ładzy poz)a(ze* b to )a':a o d'#zy )"e

da*e tym z17Cdz"e ta: *a: przedtem teo7o1"a )"(

"C(e* *a: )e1aty)e po*C("e o )a#ze* myF7!(e* "#to("e

a m"a)o"("e że żad)a z *e* (zy))oF(" " żad)e z*a"#:o

zmy#ł' e)Ctrz)e1o )"e da #"C mater"a7"#ty(z)"e y

tł'ma(zyG że "C( roz#zerza*!(y #!d determ")'*!(y

o *e* odrC8)e* )at'rze o tra)"' 7'8 )"etra)"' *e*

+ Wed7e I yda)Qa2 _ roz("!1)!G #"C ta:że )a przep"#y ety(z)eV

Wed7e I yda)"a2 _o )a#zym pooła)"'



J>

Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy

o#o8ooF(" po Fm"er(" )"e *e#t d7a )a# )a pod#ta"e ra(*" #pe:'7aty)y(5 zapomo(! (ałe* )a#ze* ładzy poz)a(ze* żad)!=m"ar! moż7"y S:oro "C(#zy#t:o pozo#ta"o)e zo#ta*e t'ta* te7eo7o1"(z)em' ydaa)"' o )a#zym"#t)"e)"' #!d' z p'):t' "dze)"a pra:ty(z)e* :o)"e(z)oF(" oraz założe)"' )a#ze1oda7#ze1o "#t)"e)"a *a:o ar'):' :o)"e(z)e1o d7a 8ezz17Cd)"e )am przez roz'myt:)"Cte1o (e7' o#tate(z)e1o przeto prze*a"a #"C tym zarazem :orzyFG:tra pradz"e )a p"er#zy rz't o:a zda*e #"C 8yG #trat! a m"a)o"("e że ta:

*a: teo7o1"a )"1dy )"e może #taG #"C d7a )a# JJ< teozo6"! ta: ra(*o)a7)ap#y(5o7o1"a )"1dy )"e może #taG #"C p)e'mato7o1"! *a:o )a':a roz#zerza*!(apoz)a)"e a7e z dr'1"e* #tro)y *e#t o)a r)"eż za8ezp"e(zo)a przedpopad)"C("em mater"a7"zmQ *e#t o)a ra(ze* ty7:o a)tropo7o1"! zmy#ł'e)Ctrz)e1o t* z)a*omoF("! )a#ze* myF7!(e* *a)" ży("' a *a:o teorety(z)epoz)a)"e pozo#ta*e ty7:o (zymF emp"ry(z)ym &o #"C ty(zy )atom"a#t :e#t"")a#ze1o "e(z)e1o "#t)"e)"a to p#y(5o7o1"a ra(*o)a7)a )"e *e#t o17e )a':!teorety(z)! 7e(z op"era #"C )a *ed)ym *edy)ym )"o#:' te7eo7o1"" mora7)e* ta:#amo *a: #ze7:"e *e* #to#oa)"e :o)"e(z)e *e#t *edy)"e d7a )"e* z 'a1" )a )a#zepooła)"e pra:ty(z)e

O,>

0 #po#o8"e 'z)aa)"a (ze1oF za pradC mora7)ym ] doodz"e "#t)"e)"a ;o1a

0d :ażde1o dood' )"eza7eż)"e od te1o (zy przeproadza)y *e#t *a: doodz"e poprzez o8#era(*C przedm"ot' 7'8 e:#peryme)t przez 8ezpoFred)"eemp"=

+ Wedł'1 Ro#e):"a)za po"))o 8yG2 _ te7eo7o1"(z)ymV


J+

ry(z)e przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e te1o (o ma 8yG 'dood)"o)e (zy teżprzez roz'm a pr"or" t )a pod#ta"e za#ad yma1a #"C przede #zy#t:"m2 a8y )"e

per#adoał 7e(z prze:o)yał a78o przy)a*m)"e* oddz"ałyał )a prze:o)a)"etz) a8y ra(*a doodoa 7'8 )"o#e: )"e 8ył *edy)"e #'8"e:ty)! e#tety(z)!



determ")'*!(! ra(*! apro8aty (zy#tym pozorem 7e(z a8y 8ył o8"e:ty)"eaż)y " 7o1"(z)! pod#ta! poz)a)"aQ prze(")ym 8o"em raz"e ")te7e:t *e#tzodzo)y a )"e prze:o)ya)y Do te* :ate1or"" pozor)y(5 dood )a7eży te):try do8re* 8yG może ")te)(*" a7e *ed)a: z rozmyF7)ym zata*e)"em #e*#ła8oF(" przeproadza)y *e#t teo7o1"" )at'ra7)e*Q m"a)o"("e tedy 1dy

przyta(za #"C z)a(z)! "7oFG dood )a to że przedm"oty przyrody po#tałypodł'1 za#ady (e7 " y:orzy#t'*e #"C #'8"e:ty)! ty7:o pod#taC roz'm'7'dz:"e1o a m"a)o"("e łaF("! m' #:ło))oFG do przy*moa)"a #zCdz"e tam1dz"e może #"C to do:o)aG 8ez #prze(z)oF(" zam"a#t "e7' za#ad *ed)e* *edy)e*oraz do te1o 8y tam 1dz"e za#adz"e te* #poty:a #"C ty7:o )"e:tre a78o 7"(z)ee7eme)ty yma1a)e d7a o:reF7e)"a pe)e1o po*C("a pozo#tałe dodaG myF7"a8y te) #po#8 przez ar8"tra7)e 'z'peł)"e)"e doproadz"G da)e po*C("erze(zy do :o9(a $a#)e 8o"em że *eF7" #poty:amy przyrodz"e ty7e tor:tre #:az'*! )am )a ")te7"1e)t)! przy(zy)C b to d7a(ze1ż zam"a#t ty7'przy(zy) )"e m"e7"8yFmy ra(ze* pomyF7eG #o8"e ty7:o *ed)e* *edy)e* a )"e* )"e

)p ty7:o "e7:" ")te7e:t potC1C "td 7e(z ra(ze* #ze(5m!droFG #ze(5potC1C *ed)ym #łoem pomyF7eG *! #o8"e *a:o ta:! :tra za"erała8y d7a #ze7:"(5moż7"y(5 rze(zy do#tate(z)! pod#taC ta:"(5 łaF("oF(" b " d7a(ze1ż )"em"e7"8yFmy po=

J


)adto te* *edy)e* #ze(5mo1!(e* pra"#to("e )"e ty7:o JJ? )"e przyp"#aG ")te7e:t'd7a pra " tor przyrody 7e(z ta:że *a:o mora7)e* przy(zy)"e F"ata)a*yż#ze1o ety(z)e1o roz'm' pra:ty(z)e1o #:oro dz"C:" tem' do :o9(adoproadzo)em' po*C("' otrzyma7"Fmy za#adC y#tar(za*!(! ł!(z)"e zar)od7a poz)a)"a przyrody *a: " d7a m!droF(" mora7)e* " #:oro prze(" moż7"oF("ta:"e* "de" )"e da #"C y#')!G żad)e1o (5oG8y ty7:o do pe)e1o #top)"a'za#ad)"o)e1o zarz't' A :"edy zo#ta*! przy tym zarazem pra"o)e r'(5

mora7)e po8'd:" 'my#ł' " z :ra#om(z! #ad! doda*e #"C *e#z(ze do )"(5żye za")tere#oa)"e )a (o 8ez#prze(z)"e za#ł'1'*! to )a#tCp#tem te1o *e#tty7:o m"e)"e że dod te) *e#t o8"e:ty)"e y#tar(za*!(y oraz "C:#zoF(" ypad: po#ł'1"a)"a #"C )"m z8a"e))y pozr :try '(5y7a #"e(ał:o"("e od #ze7:"e* :o)tro7" #e* 7o1"(z)e* pre(yz*" a )aet ł!(zy #"C z)"e(5C("! " odraz! do )"e* ta: *a:8y )a *e* d)"e :ryło #"C *a:"eF y#tCp)epo!tp"ea)"e b N"e moż)a pradz"e )"( m"eG prze(" tem' o "7e 8"erze #"CłaF(""e pod 'a1C po#po7"t! 'żyte(z)oFG A7e o8e( te1o że )"e moż)a " )"e)a7eży po#trzymyaG te1o dood' od roz#z(zep"a)"a #"C )a d"e zaarte te*ar1'me)ta(*" )"e*ed)orod)e (zCF(" a m"a)o"("e )a tC :tra )a7eży do 6"zy(z)e*

" )a tC :tra )a7eży do mora7)e* te7eo7o1"" 1dyż "(5 ze#po7e)"e ')"emoż7""arozpoz)a)"e 1dz"e 7eży łaF("y )er dood' oraz *a:a JJ. *e1o (zCFG " *a:"



#po#8 m'#"ała8y 8yG opra(oa)a a8y m1ł o) za(5oaG #! aż)oFG przy)a*#'ro#ze* )aet :o)tro7" )aet 1dy8y m'#"ało #"C (o do *ed)e* (zCF("przyz)aG #ła8oFG )a#ze1o 17!d' roz'moe1o b to *e#t o8o"!z:"em 6"7ozo6aprzy*m'*!( )aet że )"e 7"(zył8y #"C ze #ta"a)ym m' yma1a)"em #z(zeroF("

Metodo7o1"a teUo7o1"(a'* ładzy #!dze)"a

J<

zdema#:oaG te) (5oG8y *a: )a*8ardz"e* z8a"e))y pozr do :tre1opom"e#za)"e ta:"e może doproadz"G " oddz"e7"G to (o *e#t ty7:o rze(z!

per#az*" od te1o (o ma mo( prze:o)ya)"a #! to o:reF7e)"a apro8aty rż)e)"e ty7:o (o do #top)"a a7e )aet (o do rodza*' a8y po#taC 'my#ł' tymdoodz"e m( przed#ta"G otar("e (ałe* *e* *a#)oF(" a #am dod p6eddaG#o8od)"e )a*F("F7e*#ze* :o)tro7"

Dod *ed)a: :try zm"erza do te1o 8y prze:o)aG może z)o' 8yGdo*a:"e1o redza*'Q a78o ta:"m :try ma orze:aG (zym przedm"ot *e#t #am #o8"e a78o ta:"m :try ma orze:aG (zym o) *e#( d7a )a# 7'dz" o17ez1od)"e z :o)"e(z)ym" d7a )a# roz'moym" za#adam" ydaa)"a o )"m #!d'dod iai] aAY6r#"a` a78o dod iai] a`fp"j"o`c przy (zym dr'1"e

yraże)"e z"Cte *e#t o17)ym z)a(ze)"' doty(z!(ym 7'dz" o17e Wp"er#zym ypad:' op"era #"C o) )a za#ada(5 y#tar(za*!(y(5 d7adeterm")'*!(e* a dr'1"m ty7:o d7a re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a W tym dr'1"mypad:' )"e może o) op"era*!( #"C )a teorety(z)y(5 ty7:o za#ada(5 )"1dyoddz"ałaG )a prze:o)a)"eQ *eF7" *ed)a: ' *e1o pod#tay :ładz"e JJ #"Cpra:ty(z)! za#adC roz'mo! :tra ma o8e( te1o aż)oFG po#ze(5)! ":o)"e(z)! to dod te) może #ł'#z)"e roF("G #o8"e prete)#*e doy#tar(za*!(e1o pod z17Cdem (zy#to pra:ty(z)ym tz) do mora7)e1oprze:o)ya)"a Dod *ed)a: oddz"ałya )a prze:o)a)"e (5oG *e#z(ze )"eprze:o)ya o "7e proadzo)y *e#t ty7:o po drodze do te1o "od!(e* tz) o "7e

za"era #o8"e ty7:o o8"e:ty)e :' tem' ra(*e :tre a(z:o7=+ Sto#o)"e do prady a78o #to#o)"e do (zło"e:a c W I yda)"' )"e ma #łoa_ty7:oV

J.




)"e moż)a z te1o (zym #! o)e )"e*ed)orod)e y=

JJ, ("!1aG z *ed)e* z )"(5 przez a)a7o1"C )"o#: o dr'=

J?> 1"e* t* prze)o#"G oe* (e(5y #pe(y6"(z)e* rż)"(y z *ed

)e* )a dr'1! I ta: )p mo1C )a pod#ta"e a)a7o1""

do praa r)oF(" dz"ała)"a " prze("dz"ała)"a e

za*em)ym przy("!1a)"' " odpy(5a)"' #"C ("ał po

myF7eG #o8"e ta:że #p7)otC (zło) *a:"e*F #połe(z

)oF(" podł'1 re1'ł praa a7e )"( mo1C prze)o#"G )a

)"! oy(5 (e(5 #pe(y6"(z)y(5 mater"a7)e1o przy("!

1a)"a 7'8 odpy(5a)"a " (e(5y te przyp"#yaG po#z(ze

17)ym o8yate7om a8y mo17" #ta)o"G #y#tem :try

)azya #"C pa9#tem b Podo8)"e o7)o )am przy=

(zy)ooFG pra"#toty od)"e#"e)"' do przedm"ot

F"ata *a:o (e7 )at'ra7)y(5 pomyF7eG #o8"e podł'1

a)a7o1"" do ")te7e:t' *a:o pod#tay 6orm pe)y(5

ytor )azya)y(5 przez )a# dz"ełam" #zt':" 1dyż

dz"e*e #"C to ty7:o "m"C teorety(z)e1o 7'8 pra:ty(z

)e1o 'żyt:' )a#ze* ładzy poz)a)"a 'żyt:' *a:"

mamy podł'1 pe)e* za#ady (zy)"G z te1o po*C("a

od)"e#"e)"' do przedm"ot przyrody )a F"e("eQ

J?+ a7e z te1o że ' "#tot F"ata m'#"my przy(zy)"e ta:"e1o

#:'t:' o :trym yda*emy #!d *a:o o arty#ty(z)ym

przyp"#aG ")te7e:t )"e możemy żad)! m"ar! )"o#:o

aG )a pod#ta"e a)a7o1"" że ta:że " te* "#to("e :tra

łaF("oF("a(5 1dyż t'ta* 8ra: łaF)"e za#ady d7a moż7"oF(" ta:"e1o #po#o8')"o#:oa)"a a m"a)o"("e oe* par"ta# rat"o)"# + :tra pozo7"ła8y )a*yż#z!"#totC " (zło"e:a ze z17Cd' )a przy(zy)ooFG "(5 o8' za7"(zyG do *ed)e1o "te1o #ame1o rodza*' N"e moż)a przy(zy)o=oF(" "#tot F"ata :tra *e#t za#zezmy#łoo 'ar'):oa)! a ta:! *e#t przy(zy)ooFG przez ")te7e:t prze)o#"G )a

"#totC :tre* z tamtym" "#totam" )"e ł!(zy żad)e #p7)e po*C("e rodza*' pozapo*C("em rze(zy o17e



$ed)a:ooF(" ra(*"

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a ĄnI+

od przyrody *e#t z'peł)oF(" rż)a przy#ł'1'*e #to#'):' do te*że przyrodyta:a #ama przy(zy)ooFG *a:! #po#trze1amy ' (zło"e:aQ a78o"em doty(zy tołaF)"e oe1o mome)t' )"e*ed)orod)oF(" P'):t der U)17e"(5=art"1:e"t :trym"Cdzy zmy#łoo (o do #y(5 #:'t: 'ar'):oa)! przy(zy)! a #am!)adzmy#ło! pra="#tot! zo#ta*e pomyF7a)y te*że po*C("' a przeto )"e może 8yG)a )"e prze)"e#"o)y+ b W tym łaF)"e że 8o#:! przy(zy)ooFG po")"e)em#o8"e pomyF7eG ty7:o podł'1 a)a7o1"" do ")te7e:t' :tre* to ładzy )"e z)amy żad)e* "))e* "#to("e *a: ty7:o zmy#łoo 'ar'):oa)ym (zło"e:' za"era#"C za:az przyp"#ya)"a ;o1' ")te7e:t' e łaF("ym te1o #łoa z)a(ze)"' c

< &ze1oF ta:"e1o *a: m)"ema)"e )"e ma o17e #!da(5 a pr"or"Q poprzezta:"e #!dy 8o"em poz)a*e #"C a78o (oF *a:o z'peł)"e pe)e a78o o17e )"(A7e *eF7" )aet da)e ra(*e doodoe z :try(5 y(5odz"my *a: t'ta* z (e7 przyrodz"e #! emp"ry(z)e to )"e moż)a za "(5 pomo(! y#'aG żad)y(5prze("eż m)"ema9 y(5odz!(y(5 poza #6erC zmy#ł JS " ta: ryzy:o)ym#!dom przyz)aaG )a*m)"e*#ze1o

c N"e tra(" )a tym )"( przed#ta"e)"e #to#'):' te* "#toty do F"ata a)" tym (odoty(zy teorety(z)y(5 a)" tym (o doty(zy pra:ty(z)y(5 )"o#: z te1opo*C("a &5("eG 8o"em z8adaG (zym ta "#tota *e#t #ama #o8"e *e#t r)"e8ez(e7oym *a: darem)ym F("8#tem

+ W prze:ładz"e zo#ta*e za(5oa)a ad7"oFG reda:(*" te1o zda)"a ory1")a7e%dy8y (5("ało #"C ad7"oFG tC '#')!G )a7eżało8y zda)"e to )a#tCp'*!(y#po#8 zreda1oaG2 _a78o"em doty(zy to łaF)"e oe1o mome)t' *a:"m)"e*ed)orod)oFG m"Cdzy zmy#łoo (o do #y(5 #:'t: 'ar'):oa)!przy(zy)! a #am! )adzmy#ło! pra="#tot! pomyF7a)a zo#ta*e te*że po*C("' aprzeto )"e może 8yG )a )"e prze)"e#"o)eV

r

J- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

(5oG8y praa do pradopodo8"e9#ta Pradopodo8"e9#to 8o"em *e#t(zCF("! pe)oF(" moż7"e* pe)ym #zere1' ra(y* ra(*e pradopodo8"e9#tapor)'*e #"C t' z ra(*! y#tar(za*!(! *a: (zCF(" z (ałoF("! do :try(5 oa ra(*a)"ey#tar(za*!(a m'#" m( zo#taG 'z'peł)"o)a A7e o8e( te1o że *a:odeterm")'*!(e ra(*e pe)oF(" *ed)e1o " te1o #ame1o #!d' m'#z! o)e 8yG

*ed)orod)e 1dyż prze(")ym raz"e )"e torzyły8y razem *ed)e* "e7:oF(" *a:!

*e#t pe)oFG przeto *ed)a "(5 (zCFG )"e może 7eżeG 1ra)"(a(5 moż7"e1odoF"ad(ze)"a a dr'1a poza #ze7:"m moż7"ym doF"ad(ze)"em S:oro zaF



(zy#to emp"ry(z)e ra(*e doodoe )"e proadz! do )"(ze1o )adzmy#ło=e1o to8ra: "(5 #zere1' pe)y(5 ra(*" )"e może 8yG przez )"( 'z'peł)"o)y Toteż'#"łoa)"e dotar("a t! dro1! do #6ery )adzmy#łoe* " *e* poz)a)"a )"(zym )a#do te1o )"e przy87"ża a tym #amym #!dz"e o )"e* opartym )a za(zerp)"Cty(5 zdoF"ad(ze)"a ar1'me)ta(5 )"e za"era #"C żad)e pradopodo8"e9#to

J To (o ma #ł'żyG *a:o 5"poteza do ytł'ma(ze)"a moż7"oF(" da)e1oz*a"#:a m'#" 8yG (ał:o"("e pe)e przy)a*m)"e* (o do #e* moż7"oF(" Do#yGże ypad:' 5"potezy zrze:am #"C poz)a)"a rze(zy"#toF(" :tre 'aża)ymza pradopodo8"e9#to m)"e=J?< ma)"' *e#z(ze za:ładam b )"(ze1o "C(e*poF"C("G t' )"e mo1C Przy)a*m)"e* moż7"oFG te1o (o za:ładam ' pod#tay

*a:"e1oF tł'ma(ze)"a )"e może 8yG poda)a !tp7"oFG 1dyż prze(")ymraz"e p'#tym 'ro*e)"om )"e 8yło8y :o9(a Przy*C("e zaF moż7"oF(" "#toty)adzmy#łoe* o:reF7o)e* ed7e pe)y(5 po*CG 8yło8y założe)"em z'peł)"e8ezpod#ta)ym #:oro )"e *e#t da)y żade) z :o)"e(z)y(5 ar'): poz)a)"a

doty(z!(y te1o (o poz)a)"' oparte *e#t )a )ao(z)oF("


J,

a *a:o :ryter"'m te* moż7"oF(" pozo#ta*e ty7:o #ama za#ada #prze(z)oF(" :tra'dood)"G może 7" ty7:o moż7"oFG myF7e)"a a )"e #ame1o przedm"ot'pomyF7a)e1o

Wy)":a #t!d *a:o rez'7tat że d7a roz'm' 7'dz:"e1o )"e *e#t moż7"y podz17Cdem teorety(z)ym 8ezz17Cd)"e żade) dod "#t)"e)"a pra"#toty *a:o8#ta a78o d'#zy *a:o )"eFm"erte7)e1o d'(5a dod :try )a*m)"e*#ze*(5oG8y m"erze m1ł8y #poodoaG 'z)a)"e te1o za pradz"e a to z z'peł)"ezroz'm"ałe1o pood'2 po)"eaż d7a o:reF7e)"a "de" F"ata )ad=zmy#łoe1o )"epo#"adamy żad)e1o z1oła mater"ał' 1dyż m'#"e7"8yFmy za(zerp)!G 1o z rze(zyF"ata zmy#ł ta:" zaF mater"ał #ta)o(zo )"e *e#t ade:at)y tem'

przedm"oto" przeto o8e( c 8ra:' #ze7:"e1o o:reF7e)"a ty(5 "de" )"e pozo#ta*e)"( pr(z po*C("a (ze1oF )"ezmy#łoe1o za"era*!(e1o #o8"e o#ta= J?J te(z)!pod#taC F"ata zmy#ł (o )"e #ta)o" *e#z(ze poz)a)"a *a:o roz#zerze)"apo*C("a e)Ctrz)e* łaF("oF(" te1o (o )"ezmy#łoe

O,]

> #po#o8"e *a:" pra:ty(z)a "ara 'z)a*e (oF za pradC

K"edy :"er'*emy )a#z! 'a1C ty7:o )a to *a:" #po#8 (oF może z1od)"e z#'8"e:ty)ym" łaF("oF("am" )a#zy(5 ładz yo8raża)"a 8yG d7a )a#

przedm"otem poz)a)"a re# (o1)o#("8"7"# to po*C("a ze#ta"a)e #! (za# )"e



z przedm"otam" 7e(z ty7:o z )a#zym" ładzam" poz)a(zym" " z 'żyt:"em *a:"(zy)"G

+ Wed7e I " II yda)"a2 _a7e o8eoj

J-> Ktyty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

o)e mo1! zam"arze teorety(z)ym (zy pra:ty(z)ym z da)e1o yo8raże)"a apyta)"e (zy (oF *e#t "#tot! poz)aa7)! (zy )"e *e#t pyta)"em :tre doty(zy )"emoż7"oF(" #amy(5 rze(zy 7e(z )a#ze1o "(5 poz)a)"a

Rze(zy poz)aa7)e #! tro*a:"e1o rodza*'2 #! to przedm"oty m)"ema)"aop")a8"7e 6a:ty #("8"7e " przedm"oty "ary merC (red"8"7e

" Przedm"oty (zy#ty(5 ty7:o "de" roz'm' :tre żad)ym moż7"ym

doF"ad(ze)"' )"e mo1! 8yG ')ao(z)"a*!(o przed#ta"o)e d7a teorety(z)e1opoz)a)"a )"e #! też o ty7e (a7e rze(zam" poz)aa7)ym"Q tym #amym )"e moż)a(o do )"(5 ży"G )aet m)"e= ma)"a b= m)"emaG 8o"em a pr"or" *e#t *'ż #amo #o8"e (zymF )"edorze(z)ym " pro#t! dro1! do #amy(5 ty7:o 'ro*e9 Na#zet"erdze)"e a pr"or" *e#t "C( a78o pe)e a78o )"e za"era )"(ze1o (o 8y moż)a'z)aaG za pradz"e Przedm"oty m)"ema)"a #! przeto za#ze przedm"otam"

*a:"e1oF przy)a*m)"e* #amo #o8"e moż7"e1o poz)a)"a emp"ry(z)e1oprzedm"otam" F"ata zmy#ł :tre *ed)a: z 'a1" )a #am #top"e9 *a:"m tCzdo7)oFG po#"adamy *e#t da)ym ypad:' d7a )a# )"emoż7"e Ta: )p eter)oożyt)y(5 6"zy: e7a#ty(z)y 67'"d 37""##"1:e"t prze)":a*!(y #ze7:"e "))e

mater"e " (ał:o"("e z )"m" zm"e#za)y *e#t *edy)"e przedm"otem m)"ema)"aza#ze *ed)a: z 1at'):' ta:"(5 że 1dy8y zmy#ły ze)Ctrz)e 8yły )a*yż#zym#top)"' yo#trzo)e m1ł8y zo#taG przez )a# #po#trzeżo)y a7e 6a:ty(z)"e )"emoże o) )"1dy 8yG drodze o8#era(*" 7'8 e:#pe"yme)t' ')ao(z)"a*!(oprzed#ta"o)y Przy*moa)"e "#t)"e)"a roz'm)y(5 m"e#z:a9( "))y(5 p7a)et

*e#t przedm"otem m)"ema)"aQ 1dy8yFmy 8o"em mo17" pode*FG do )"(5 87"że* (o#amo #o8"e *e#t moż7"e '#ta7"7"8yFmy drodze doF"ad=

I

I=

Metodo7o1"a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J-+

(ze)"a (zy o)" "#t)"e*! (zy )"eQ )"1dy *ed)a: ta: #"C do )"(5 )"e z87"żymy "d7ate1o pozo#ta*e )am ty7:o m)"ema)"e Natom"a#t m)"emaG że mater"a7)ym#ze(5F"e("e "#t)"e*! (zy#te 8ez("e7e#)e myF7!(e d'(5y *eF7" m"a)o"("eodrz'(a #"C *a: #"C to #ł'#z)"e (zy)" pe)e za ta:"e 'aża)e rze(zy"#te+

z*a"#:a z)a(zy to #amo (o poetyzoaG " )"e *e#t 8y)a*m)"e* rze(z!m)"ema)"a 7e(z #am! ty7:o "de! *a:a pozo#ta*e :"edy "#to("e myF7!(e*



od8"eramy #zy#t:o (o mater"a7)e a pozo#ta"amy *e* m"mo to zdo7)oFGmyF7e)"a &zy J?. *ed)a: myF7e)"e :tre z)amy ty7:o ' (zło"e:a t* poł!(ze)"' z ("ałem (za# )apradC pozo#ta*e te1o )"e *e#teFmy #ta)"e#t"erdz"G Ta:a rze(z *e#t "#tot! yroz'moa)! e)# rat"o)"# rat"o(")a)t"# a7e)"e *e#t "#tot! roz'mo! e)# rat"o)"# rat"o(")atae Q (o do

+ W I yda)"' )"e ma #łoa _rze(zy"#teV

Za(ytoa)e te:F("e yraże)"a ła("9#:"e #ta)o"! term")y

te(5)"(z)e 6"7ozo6"" #(5o7a#ty(z)e* p %o(7e)"'# R Lei"(o) p5"7o#op5"('m

+.+< A8y )a7eży("e *e zroz'm"eG )a7eży zdaG #o8"e #praC z te1o że

'żyty )"(5 yraz _rat"oV y#tCp'*e yraże)"' _e)# rat"o)"# rat"o("=

)a)t"#V z'peł)"e odm"e))ym z)a(ze)"' )"ż yraże)"' _e)# rat"o)"#

rat"o(")ataeV oraz że o8yd' ty(5 yraże)"a(5 z)a(ze)"e yraz'

_rat"o(")ar"V '7e1a za("eF)"e)"' a7e :ażdym z )"(5 odm"e))ym :"e

r'):' W p"er#zym z ty(5 yraże9 _rat"oV oz)a(za roz'm a _rat"o=

(")a)#V 6'):(*C te1o roz'm' (zy7" roz'moa)"e o17e _Rat"o

rat"o(")a)#V z)a(zy "C( do#ło)"e ty7e (o _roz'm roz'm'*!(yV

W z"!z:' z tym _e)# rat"o)"# rat"o(")a)t"#V oz)a(za łaF(""e to

(o "#t)"e*e *a:o _przed#ta"o)eV przez roz'm roz'moa)"' (zy7"

*e1o przedm"ot _")te)(*o)a7)yV Zazy(za* *ed)a: )ada*e #"C tem' y

raże)"' z)a(ze)"e ("aF)"e*#ze a m"a)o"("e o1ra)"(zo)e do przedm"ot'

_(zy#toV (zy7" ył!(z)"e _")te)(*o)a7)e1oV a "C( ta:"e1o :try #ta

)o" ty7:o tr myF7oy W tym ypad:' zatem yraz _rat"o(")ar"V

oz)a(zaG ma roz'moa)"e *a:o 6'):(*C torze)"a te1o rodza*' :o)

#tr':(*" (zy#to myF7oy(5 W tym też to za("eF)"o)ym z)a(ze)"' za

(ytoał to yraże)"e Ka)t (5(!( przy *e1o pomo(y #(5ara:teryzoaG

da)e roz'moa)"e *a:o _p'#t!V #pe:'7a(*C b $a:o #:ład)": )atom"a#t




J- Kryty:a U7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

te* dr'1"e* moż)a prze("eż #po#8 y#tar(za*!(y y:azaG o8"e:ty)! rea7)oFG *e* po*C("a przy)a*m)"e* d7a pra:ty(z)e1o 'żyt:' roz'm' 1dyż 'żyte: te)

yraże)"a _e)# rat"o)"# rat"o(")ataeV oz)a(za _rat"oV )"e roz'm 7e(z "#totCrze(zy a _rat"o(")ar"V roz'moa)"e :tre *! od:rya " dz"C:" :trem' *edy)"emoże o)a zo#taG od:ryta prze(""e9#t"e do te1o (o do#tCp)e *e#t8ezpoFred)"em' ")t'"ty)em' poz)a)"' _Rat"o=(")ar"V "C( oz)a(za tymypad:' roz'moa)"e 8Cd!(e )"e #pe:'7a(*! '*em)ym te1o #łoa z)a(ze)"'7e(z poz)a)"em b (zy7" _rat"o rat"o(")ataV to ty7e (o "#tota rze(zyyroz'moa)a dodat)"m z)a(ze)"' (zy7" poz)a)a drodze roz'moa)"a a_e)# rat"o)"# rat"o(")ataeV to (oF 8Cd!(e1o ta:! "#tot! b Wy*aF)"e)"a yma1ateż #po#8 *a:" Ka)t przyporz!d:o'*e tym ła("9#:"m yraże)"om )"em"e(:"e_E)# rat"o)"# rat"o(")a)t"#V )azya o) _èr)')6te7te# We#e)c "#tot!_yroz'moa)!V '*em)ym z)a(ze)"' (zy7" _y#pe:'7o=a)!V a _e)#rat"o)"# rat"o(")ataeV _Her)')6te#e)V _"#tot! roz'=mo!V Na p"er#zy rz'to:a 'derza to że o "7e "dz"e o p"er#ze z ty(5 yraże9 za#tCp'*e ła("9#:""m"e#ł (zy))y _rat"o(")a)#V )"em"e(:"m "m"e#łoem 8"er)ym _èr)')6te7te#V

$e#t to *ed)a: ty7:o zm"a)a #po#o8' '*C("a "de)ty(z)e1o przedm"ot'Merytory(z)"e 8o"em y(5odz" )a *ed)o (zy (oF o:reF7a #"C *a: yraże)"'ła("9#:"m *a:o tr roz'm'*!(e1o roz'm'V (zy7" roz'moa)"a (zy też *a: )"em"e(:"m *a:o tr yroz'moa)y W"C:#z! tr'd)oFG #pra"a '(5y(e)"ez"!z:' m"Cdzy ła("9#:"m yraże)"em _e)# rat"o)"# rat"o(")ataeV a )"em"e(:"m_Her)')6te#e)V Przede #zy#t:"m 8o"em yraz"e _Her=)')6te#e)V zda*e#"C 8ra:oaG łaF)"e te1o (zem' da*e yraz ła("9#:"e yraże)"e _e)# rat"o)"#

rat"o(")ataeV a m"a)o"("e że "dz"e t' o "#totC poz)a)! przez roz'm " tymz)a(ze)"' _yroz'moa)!V ] W#za: )a p"er#zy rz't o:a _Her)')6te#e)Vzda*e #"C z)a(zyG ty7:o ty7e (o "#tota ypo#ażo)a roz'm (zy7" roz'm)aZaży#zy *ed)a: że *Czy:' )"em"e(:"m poł!(ze)"e rze(zo)": *ede)rze(zo)": yrażaG może rozma"te m"Cdzy )"m" re7a(*e przeto _Hem')6te#e)Voz)a(zaG może r)"eż "#totC #ta)o"!(! przedm"ot roz'm' (zy7" roz'moa)"a3a:ty(z)"e poyż#zym :o)te:F("e _Her)')6te#e)V oz)a(za *ed)o " dr'1"e2"#tot! 8o"em *a:"e* t' ed7e Ka)ta roz'm pradz"e )"e poz)a*e F("#łym te1o#łoa z)a(ze)"' 6')1'*e t' 8o"em )"e *a:o roz'm teorety(z)y 7e(z *edy)"e *a:opra:ty(z)y a7e *a:! prze("eż 'motyoa)y #po#8 po#t'7'*e " *a:"e* zatem

Ka)t

Metodo7o1"a e:o7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

J-<

:try ma #e #o"#te " apody:ty(z)"e pe)e za#ady a pr"or" )aet te1o po*C("a#"C doma1a po#t'7'*e



Przedm"oty d7a po*CG :try(5 o8"e:ty)a rea7)oFG może 8yG (zy to przez(zy#ty roz'm (zy to przez doF"ad(ze)"e p"er#zym przypad:' )a pod#ta"eteorety(z)y(5 7'8 pra:ty(z)y(5 da)y(5 roz'm' e #zy#t:"(5 zaF ypad:a(5za poFred)"(tem odpo"ada*!(e* "m )ao(z)oF(" y:aza)a #! 6a:tam" re#6a(t" c Ta:"m" 6a:tam" #! matematy(z)e ła#)oF(" rż)y(5 "e7:oF("

1eometr"" 1dyż mo1! o)e d7a teorety(z)e1o roz'm' 8yG a pr"or" ')ao(z)"a*!(oprzed#ta"o)e Na#tCp)"e #! 6a:tam" r)"eż rze(zy 7'8 "(5 J? łaF("oF(":tre mo1! 8yG y:aza)e przez doF"ad(ze)"e doF"ad(ze)"e ła#)e 7'8 ('dzepoprzez F"ade(to b Rze(z! *ed)a: #z(ze17)"e 1od)! 'a1" *e#t to że Frd6a:t z)a*d'*e #"C )aet pe)a "dea roz'moa :tra #ama #o8"e )"e może8yG przed#ta"o)a )ao(z)oF(" a tym #amym też teorety(z)"e do"edz"o)a (odo #e* moż7"oF("2 *e#t to "dea o7=

c Roz#zerzam t' *a: m" #"C zda*e #ł'#z)"e po*C("e 6a:t' poza zy(za*)ez)a(ze)"e te1o #łoa N"e potrze8a 8o"em a )aet )"e moż)a o1ra)"(zaG te1o

yraz' *edy)"e do rze(zy"#te1o doF"ad(ze)"a :"edy moa *e#t o #to#'):'rze(zy do )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5Q #amo 8o"em moż7"e doF"ad(ze)"e *'ży#tar(za 8y m"G o )"(5 *a:o o (zymF (o *e#t *edy)"e przedm"otem pe)e1oo:reF7o)e1o #po#o8' poz)a)"a

8y)a*m)"e* )"e 'aża za ytr p'#te* #pe:'7a(*" 7e(z za przedm"ot #ł'#z)"e "tra6)"e _yroz'moa)yV ma 8yG (zło"e: *a:o "#tota roz'm)a " *a:o ta:a)a7eż!(a do _F"ata ")te7"1"8"7)e1oV prze(""e9#t"e do (zło"e:a *a:o "#toty(5odz!(e* #:ład przyrody " *a:o ta:a )a7eż!(e* do _F"ata zmy#łV_Her)')6te#e)V oz)a(za t' "C( ł!(z)"e "#totC _yroz'moa)!V dodat)"mte1o #łoa z)a(ze)"' *a: " _ro=z'm)!V Z 'a1" też )a to pod*)e z)a(ze)"e

tł'ma(zC te) term") )"e przez _"#tota roz'm)aV 7e(z przez _"#tota roz'moa

<c

J-J Kryty:a teUo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

)oF("Q rea7)oFG te* "de" *a:o #z(ze17)e1o rodza*' przy=(zy)ooF(" :tre* po*C("eprze:ra(zało8y z teorety(z)e1o p'):t' "dze)"a 1ra)"(e poz)a)"a da*e #"Cy:azaG przez pra:ty(z)e praa (zy#te1o roz'm' " z1od)y(5 z tym" praam"

rze(zy"#ty(5 dz"ała)"a(5 a tym #amym doF"ad(ze)"' b $e#t to *edy)apoFrd #zy#t:"(5 "de" (zy#te1o roz'm' :tre* przedm"ot *e#t 6a:tem " m'#" 8yGza7"(zo)y do #("8"7"a +

< Przedm"oty :tre od)"e#"e)"' do o8o"!z:oe1o 'żyt:' (zy#te1o roz'm'pra:ty(z)e1o m'#z! (zy to *a:o )a#tCp#ta (zy to *a:o ra(*e 8yG a pr"or"pomyF7a)e a7e d7a teorety(z)e1o 'żyt:' roz'm' prze:ra(za*! 1ra)"(e poz)a)"a#! *edy)"e przedm"otam" "ary Ta:"m *e#t )a*yż#ze ma*!(e #"C dz"C:" o7)oF("'rze(zy"#t)"G do8ro F"e("e Po*C("e te1o do8ra )"e może 8yG (o do #e*o8"e:ty)e* rea7)oF(" do"edz"o)e żad)ym moż7"ym d7a )a# doF"ad(ze)"' a"C( #po#8 y#tar(za*!(y d7a teorety(z)e1o 'żyt:' ro=J?- z'm'Q a7e'żya)"e te1o po*C("a d7a moż7""e )a*7ep#ze1o 'rze(zy"#t)"e)"a oe1o (e7'prze("eż )a:aza)e *e#t przez pra:ty(z)y (zy#ty roz'm a tym #amym m'#" 8yG



przy*Cte *a:o moż7"e To )a:aza)e 'rze(zy"#t)"e)"e raz z *edy)ym" *a:"edadz! #"C przez )a# pomyF7eG ar'):am" *e1o moż7"oF(" a m"a)o"("e z"#t)"e)"em ;o1a " )"eFm"erte7)oF("! d'#zy #! przedm"otam" "ary re#6"de" " to

*edy)ym" #poFrd #zy#t:"(5 przedm"ot :tre mo1! 8yG ta: )aza)e c

c Przedm"oty "ary )"e #! *ed)a: przez to #amo arty:'łam" "ary o "7e przez toroz'm"eG mamy ta:"e przedm"oty "ary :try(5 e)Ctrz)e 7'8 ze)Ctrz)eyz)aa)"e może 8yG )arz'(o)e *a:o o8o=

+ Do rze(zy :tre moż)a "edz"eG

Wed7e I yda)"a2 _a7e prze("eż )a:aza)e *e#tV

Metodo7o1"a Ideo7o1"(z)eX ładzy #!dze)"a J-?

;o (5o("aż " to (ze1o możemy )a'(zyG #"C ty7:o z doF"ad(ze9 "))y(5 7'dz"dz"C:" "(5 F"ade(t' m'#"my ta:że "erzyG to )"e *e#t o)o *e#z(ze d7ate1o#amo #o8"e przedm"otem "ary D7a *ed)e1o 8o"em z oy(5 F"ad: 8yło toprze("eż *e1o ła#)ym doF"ad(ze)"em " 6a:tem a78o *a:o ta:"e *e za:ładamyPoza tym m'#" 8yG moż7"e do*F("e )a te* drodze "ary 5"#tory(z)e* do "edzyQtoteż przedm"oty 5"#tor"" " 1eo1ra6""7 *a: " #zy#t:o o17e o (zym "edzaz1od)"e z łaF("oF("am" )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 przy)a*m)"e* *e#t moż7"a)"e )a7eż! do przedm"ot "ary 7e(z do 6a:t Ty7:o przedm"oty (zy#te1oroz'm' mo1! :ażdym raz"e 8yG przedm"otam" "ary a7e )"e *a:o przedm"oty#ame1o ty7:o (zy#te1o roz'm' J?, #pe:'7aty)e1o 1dyż tym ypad:' )"e

mo1! o)e 8yG #po#8 pe)y za7"(zo)e )aet do rze(zy tz) do przedm"otoe1o moż7"e1o d7a )a# poz)a)"a S! to "dee t* po*C("a :trym )"e moż)ateorety(z)"e zape)"G o8"e:ty)e* rea7)oF(" Natom"a#t )a*yż#zy (e7o#tate(z)y *a:" "))" *e#teFmy 'rze(zy"#t)"G tz) to dz"C:" (zem' *edy)"emożemy #taG #"C 1od)" te1o 8y #am" 8yG (e7em o#tate(z)ym dz"eła #torze)"a

*e#t "de! :tra ma d7a )a# pod z17Cdem pra:ty(z)ym o8"e:ty)! rea7)oFG "rze(z!Q a7e o8e( te1o że )"e możemy tem' po*C("' )adaG te* rea7)oF(" #e)#"eteorety(z)ym (e7 te) *e#t *edy)"e przedm"otem "ary (zy#te1o roz'm' a raz z)"m *e#t )"m ta:że ;1

"!ze:Q ta:"(5 "C( arty:'ł "ary teo7o1"a )at'ra7)a )"e za"era ;o #:oroo)e *a:o przedm"oty "ary )"e mo1! )a r)" z 6a:tam" op"eraG #"C )a dooda(5teorety(z)y(5 to mamy t' do (zy)"e)"a ze #o8od)ym 'z)aa)"em (ze1oF zapradC " ty7:o *a:o ta:"e da*e #"C o)o po1odz"G z mora7)oF("! podm"ot'

+ W I yda)"' )"e ma #ł _" 1eo1ra6""c

J-.




" )"eFm"erte7)oFG *a:o ar'):" pod :trym" *edy)"* możemy z1od)"e z )at'r!)a#ze1o 7'dz:"e1o roz'rm pomyF7eG #o8"e moż7"oFG oe1o y)":'pra"dłoe1o 'żyt:oa)"a )a#ze* o7)oF(" Uz)aa)"e *ed)a: (ze1( za pradC

rze(za(5 "ary *e#t 'z)aa)"em za pradC ty7:o (zy#to pra:ty(z)ymzam"arze tz) "ar! mora7)! :tra )"(ze1o )"e doodz" d7a teorety(z)e1o 7e(z *edy)"e d7a pra:ty(z)e1o (zy#te1o poz)a)"a roz'moe1o )a#ta"o)e1o )a#peł)"a)"e o8o"!z: " 8y=* )a*m)"e* )"e roz#zerza #pe:'7a(*" a)"pra:ty(z)y(5+ pra"deł roztrop)oF(" :"er'*!(e* #"C za#ad! #ame 7'8#ta

$eF7" )a*yż#za za#ada #ze7:"(5 pra ety(z=7 )y(5 *e#t po#t'7atem to raz z )"mpo#t'7oa)a *e#t7 J.> zarazem moż7"oFG )a*yż#ze1o *e* przedm"ot' a tym"#amym ta:że ar')e: pod *a:"m moż7"oFG tC możemy7 pomyF7eG Poz)a)"e te*moż7"oF(" )"e #ta*e #"C przez to7 a)" "edz! a)" m)"ema)"em doty(z!(ym"#t)"e)"a^ " łaF("oF(" ty(5 ar'): *a:o (oF (o *e#t teore=7 ty(z)ym

#po#o8em poz)a)"a 7e(z *edy)"e przyp'#z(ze=7 )"em pra:ty(z)ym " do te1o)a:aza)ym od)"e#"e)"' do mora7)e1o 'żyt:' )a#ze1o roz'm'

%dy8yFmy )aet mo17" o:reF7o)e po*C("e ")te7"=7 1e)t)e* przy(zy)y F"ataoprzeG pozor)"e )a (e7a(5 przyrody *a:"e )am 6"zy(z)a te7eo7o1"a ta:"m 8o=+1a(t"e przed#ta"a to "#t)"e)"e te* "#toty )"e 8yło8y I prze("eż rze(z! "ary%dy8ym 8o"em przy*moał *e I )"e "m"C #peł)"a)"a me1o o8o"!z:' 7e(zty7:o d7a7 ytł'ma(ze)"a przyrody 8yło8y o)o ty7:o )a*8ardz"e*^ odpo"ada*!(ym)a#zem' roz'mo" m)"ema)"em " 5"=7 potez! Te7eo7o1"a ta )"e proadz" "C(8y)a*m)"e* do I

+ W I yda)"' )"e ma #ł od _a)" pra:ty(z)y(5V aż do :o9(a zda)"a


J-

o:reF7o)e1o po*C("a ;o1a )atom"a#t z)a7eG *e moż)a *edy)"e po*C("'mora7)e1o #tr(y F"ata 1dyż 7" ty7:o o)o #:az'*e (e7 o#tate(z)y do

*a:"e1o za7"(zaG #"e8"e możemy ty7:o o ty7e o "7e po#tCp'*emy z1od)"e z tym (oprao mora7)e yz)a(za )am *a:o (e7 o#tate(z)y " do (ze1o tym #amym )a#zo8o"!z'*e Z)a(zy to że po*C("e ;o1a ty7:o dz"C:" re7a(*" do przedm"ot')a#ze1o o8o"!z:' *a:o ar'):' moż7"oF(" o#"!1)"C("a *e1o o#tate(z)e1o (e7''zy#:'*e )a#zym 'z)aa)"' (ze1oF za pradC przy"7e* '(5odze)"a zaprzedm"ot "aryQ to #amo )atom"a#t po*C("e )"e może J." *ed)a: #em'przedm"oto" )adaG z)a(ze)"a 6a:t' 8o (5o("aż :o)"e(z)oFG o8o"!z:' *e#t d7apra:ty(z)e1o roz'm' (ał:"em *a#)a to prze("eż o#"!1)"C("e *e1o (e7'

o#tate(z)e1o *a:o że )"e 7eży o) (ał:o"("e )a#ze* mo(y przy*moa)e *e#t



ty7:o d7a pra:ty(z)e1o 'żyt:' roz'm' a przeto )"e *e#t ta: *a: #am o8o"!ze:pra:ty(z)"e :o)"e(z)e c

c &e7 o#tate(z)y :tre1o rea7"za(*C )a:az'*e )am prao mora7)e )"e *e#tpod#ta! o8o"!z:'Q pod#taa ta 8o"em za"era #"C pra"e mora7)ym :tre

*a:o 6orma7)a za#ada pra:ty(z)a :"er'*e )am" #po#8 :ate1ory(z)y 8ezz17Cd' )a przedm"oty ładzy poż!da)"a )a mater"C o7" a tym #amym 8ezz17Cd' )a *a:":o7"e: (e7 Ta 6orma7)a łaF("oFG mo"(5 dz"ała9podporz!d:oa)"e "(5 za#adz"e po#ze(5)e* aż)oF(" )a :tre* *edy)"e po7e1a"(5 e)Ctrz)a artoFG mora7)a 7eży (ał:o"("e )a#ze* mo(yQ toteż mo1CFm"ało a8#tra5oaG od moż7"oF(" (zy )"eo#"!1a7)oF(" (e7 :tre z1od)"e zoym praem o8o"!za)y *e#tem rea7"zoaG 1dyż )a )"(5 po7e1a ty7:oze)Ctrz)a artoFG mo"(5 po#tCp: *a:o od (ze1oF c (o )"1dy (ał:o"("e me* mo(y )"e 7eży a8y m"eG )a z17Cdz"e ty7:o to (o do m)"e )a7eży N"em)"e*zam"ar 'rze(zy"#t)"e)"a (e7' o#tate(z)e1o #zy#t:"(5 roz'm)y(5 "#tot t*

#z(zCF7"oF(" o "7e *e#t o)a moż7"a z1odz"e + W ory1")a7e2 _a7# eta#V *a:o (oF (o )"e z1adza #"C z :o)te:#temSto#o)"e "C( do popra:" Erdma))a (zytam2 _a7# ò) eta#V

J-- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

J. W"ara *a:o 5a8"t'#+ a )"e *a:o a(t'# *e#t mora7

)ym #po#o8em myF7e)"a roz'm' *e1o 'z)aa)"' za "

pradC te1o (o d7a poz)a)"a teorety(z)e1o *e#t )"e=

do#tCp)e $e#t o)a "C( #tał! za#ad! 'my#ł' 'z)aa)"a "

* za pradC te1o (o m'#" #"C założyG :o)"e(z)"e *a:o

]I ar')e: moż7"oF(" )a*yż#ze1o mora7)e1o (e7' o#ta=

te(z)e1o ze z17Cd' )a o8o"!ze: d!że)"a do )"e1o c

z o8o"!z:"em < zo#ta*e )am prze("eż )arz'(o)y łaF)"e przez )a:az

o8o"!z:' Roz'm #pe:'7aty)y *ed)a: )"e "dz" (a7e moż7"oF(" rea7"za(*" te*#z(zCF7"oF(" a)" przez )a#z! ła#)! zdo7)oFG 6"zy(z)! a)" przez #płdz"ała)"eprzyrody M'#" o) ra(ze* b o "7e możemy ydaG

> tym *a:"F roz'm)y #!d b 'ażaG że przy*C("e "ż ta:" rez'7tat )a#ze1o

#ł'#z)e1o po#tCpoa)"a moż7"y *e#t dz"C:" #ame* przyrodz"e )a#

+ poza )am" a "C( 8ez ;o1a " )"eFm"erte7)oF(" 8yło8y m"mo do8ry(5

")te)(*" o(ze:"a)"em 8ezza#ad)ym " darem)ym " b o "7e 8y m1ł

8yG z'peł)"e pe)ym te1o #!d' =b 'z)aG #amo prao mora7)e za (zy#te



zł'dze)"e )a#ze1o roz'm' pod z17Cdem pra:ty(z)ym Wo8e( te1o

*ed)a: że roz'm #pe:'7aty)y prze:o)'*e #"C (ałe* peł)" że )"1dy

#"C to #taG )"e może oe "dee zaF :try(5 przedm"ot 7eży poza przyrod!

mo1! )atom"a#t 8yG 8ez #prze(z)oF(" pomyF7a)e b to 8Cdz"e m'#"ał

a8y )"e popaFG #prze(z)oFG z #amym #o8! 'z)aG oe "dee d7a #e1o

ła#)e1o pra:ty(z)e1o praa " yz)a(zo)e1o przez )"e zada)"a a "C(

pod z17Cdem pra:ty(z)ym za rea7)e

c $e#t o)a za'6a)"em do o8"et)"(y da)e* przez prao mora7)e a7e )"e*a:o dota:"e* :tra *e#t tym pra"e zaarta 7e(z *a:o do (ze1oF (o *a #am )"e:ładam " to z mora7)"e y#tar(za*!(e1o pood' J &e7 o#tate(z)y 8o"em )"e

może 8yG )a:aza)y przez żad)e prao roz'm' o "7e te) )"e o8"e('*e zarazem(5oG8y #po#8 )"epe)y *e1o o#"!1a7)oF(" " o "7e )"e 'pra)"a tym #amym do'z)a)"a za pradC *edy)y(5 ar'): pod *a:"m" roz'm )a#z może *edy)"e tCo#"!1a7)oFG #o8"e pomyF7eG Wyraża to *'ż #amo #łoo_6"de#V?Q " (zymF)a#'a*!(ym

+ Dy#pozy(*a #ta) + A:t

< Wed7e II yda)"a2 _ z1odz"e z zam"aremV (o #ta)o" (5y8a

8ł!d

J W I yda)"' )"e ma #ł od _7e(zV aż do :o9(a zda)"a

? W"ara

Metodo7o1"a teUo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

J-,

a(z:o7"e: a)" *e1o moż7"oF(" a)" *e1o )"emoż7"oF(" )"e *e#teFmy #ta)"epo*!G W"ara po pro#t' ta: )azya)a *e#t '6)oF("! o#"!1)"C("e zam"ar':tre1o rea7"za(*a *e#t o8o"!z:"em a7e :tre1o o#"!1a7)oFG a tym #amym "moż7"oFG *edy)y(5 *a:"e możemy pomyF7eG *e1o ar'): )"e *e#t d7a )a#zroz'm"ała W"ara "C( :tra od)o#" #"C do #z(ze17)y(5 przedm"ot )"e8Cd!(y(5 przedm"otam" moż7"e* "edzy 7'8 m)"ema)"a tym ypad:'m'#"ała8y o)a #z(ze17)"e dz"edz")"e 5"#tor"" zaG #"C łato"er)oF("! a )"e"ar! ma (ał:o"("e (5ara:ter mora7)y $e#t o)a #o8od)ym 'z)aa)"em za

pradC )"e te1o )a (o moż)a z)a7eG do1maty(z)e doody d7a teorety(z)"edeterm")'*!(e* ładzy #!dze)"a a)" te1o do (ze1o 'ażamy #"C za



o8o"!za)y(5 7e(z te1o (o przy*m'*emy ze z17Cd' )a pe"e) zam"ar#to#o)"e do pra o7)oF(" a7e )"e ta: *a: )p *a:"eF m)"ema)"e 8ezdo#tate(z)e* pod#tay 7e(z *a:o '1r')toa)e roz'm"e (5oG ty7:o ze z17Cd')a *e1o pra:ty(z)e 'żyt=:oa)"e #po#8 y#tar(za*!(y d7a *e1o zam"ar' ;ezta:"e* pod#tay 8o"em mora7)y #po#8 myF7e)"a ypad:' '(5y8"e)"a

teorety(z)em' roz'mo" do=

!tp7"oFG może ydaaG #"C ty7:o to *a:! dro1! yraz te) " ta #z(ze17)a "deado#tały #"C do 6"7ozo6"" mora7)e* #:oro proadzo)a zo#tała o)a dop"ero raz z(5rzeF("*a9#tem a przy*C("e *e* zda*e #"C 8yG ty7:o po(57e8"a*!(ym)aF7ado)"(tem *e1o+ *Czy:a N"e *e#t to zre#zt! *edy)y ypade: :trymprzedz")a ta re7"1"a )"ezr)a)e* pro#to("e #e1o y:ład' z8o1a("ła6"7ozo6"C z)a(z)"e F("F7e* o:reF7o)ym" " (zy#t#zym" po*C("am" ety(z)ym" )"ż te

*a:"e 6"7ozo6"a do te1o (za#' #ama zdołała daG a :tre *eF7" *'ż raz zo#tały da)e#! przez roz'm do8roo7)"e apro8oa)e " przy*moa)e *a:o po*C("a :tre 8y

m1ł o) " po")"e) 8ył #amodz"e7)"e #torzyG " proadz"G + W I " II yda)"' 6"1'r'*e tym m"e*#(' za"me: _"5rerV (o ma (5y8a z)a(zyG_"(5V " domyF7)"e od)o#"G #"C do _(5rzeF("*a)V

J,> Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

ma1!*!(em' #"C dood' moż7"oF(" przedm"ot' mora7)oF(" )"e po#"adatrałoF(" " #ta)o(zoF(" 7e(z a5a #"C pom"Cdzy pra:ty(z)ym" )a:azam" ateorety(z)ym" !tp7"oF("am" N"e do"erzaG z)a(zy 5ołdoaG ma:#ym"e)"edaa)"a o17e "ary F"ade(tomQ )"e"erz!(ym )atom"a#t *e#t te) :tooma"a)ym przez )a# "deom roz'm' po)"eaż 8ra: "m teorety(z)e1o'za#ad)"e)"a "(5 rea7)oF(" odma"a z te1o pood' #ze7:"e* aż)oF(" Wyda*eo) zatem #o*e #!dy do1maty(z)"e Do1maty(z)a )"e"ara )"e może *ed)a:#pł"#t)"eG z pa)'*!(! #po#o8"e myF7e)"a ma:#ym! ety(z)! roz'm )"e może8o"em )a:azaG d!że)"a do (e7' 'z)a)e1o za (z(ze 'ro*e)"e może )atom"a#t#pł"#t)"eG z )"! "ara #(epty(z)a e"*e7#17a'5e d7a :tre* 8ra:prze:o)a)"a oparte1o )a #pe:'=7aty)ym roz'm"e #ta)o" ty7:o ta:!prze#z:odC :tr! :ryty(z)e e*rze)"e 1ra)"(e roz'm' może poz8a"G pły')a po#tCpoa)"e " zam"a) za to o6"aroaG "erze te* przeaża*!(e pra:ty(z)e

'z)aa)"e *e* za pradC

$eF7" zam"a#t )"e:try(5 )"e'da)y(5 pr8 )a po7'

6"7ozo6"" '#"ł'*e #"C proadz"G "))! za#adC " zape)"G

*e* pły (za# "e7:"e zadoo7e)"e #pra"a )am

zroz'm"e)"e *a: " d7a(ze1o pr8y oe m'#"ały #:o9(zyG

J.? #"C )"epoodze)"em

;1 o7)oFG " )"eFm"erte7)oFG d'#zy b oto zada)"a do :try(5 roz"!za)"azm"erza*! #zy#t:"e po(zy)a)"a meta6"zy:" *a:o do #e1o o#tate(z)e1o "



ył!(z)e1o (e7' Uaża)o m"a)o"("e że do:try)a o7)oF(" potrze8)a *e#t ty7:o6"7ozo6"" pra:ty(z)e* *a:o )e1aty)y ar')e: )atom"a#t )a':a o ;o1' "łaF("oF("

Metodo7o1"a te7eo7o1'z)e* ładzy #!dze)"a J,+

d'#zy *a:o przy)a7eż)a do 6"7ozo6"" teorety(z)e* m'#" 8yG d7a #"e8"e " oddz"e7)"edo"edz"o)a a8y )a#tCp)"e o8"e *e #:o*arzyG z tym (o )a:az'*e prao mora7)e:tre *e#t moż7"e ty7:o pod ar'):"em o7)oF(" " te) #po#8 #torzyGre7"1"C Łato *e#t *ed)a: zroz'm"eG że pr8y te m'#"ały za"eFG Z #amy(58o"em o)to7o1"(z)y(5 po*CG o rze(za(5 o17e 7'8 o "#t)"e)"' :o)"e(z)e* "#toty)"e da #"C żad)! m"ar! 'torzyG po*C("a pra"#toty po*C("a o:reF7o)e1o przezorze(z)":" :tre mo1ły8y 8yG da)e doF"ad(ze)"' a "C( #ł'żyG do poz)a)"aQpo*C("e zaF oparte )a doF"ad(ze)"' m"!(ym o 6"zy(z)e* (e7ooF(" przyrody

)"e mo1ło z) do#tar(zyG y#tar(za*!(e1o dood' d7a mora7)oF(" a tym#amym do poz)a)"a ;o1a Podo8)"e " z)a*omoFG d'#zy )a8yta przezdoF"ad(ze)"e do:o)ya)e przez )a# ty7:o tym ży("' )"e mo1ła do= J..#tar(zyG po*C("a o *e* d'(5oe* )"eFm"erte7)e* )at'rze tym #amymy#tar(za*!(e1o d7a mora7)oF(" Teo7o1"a " p)e'mato7o1"a *a:o zada)"a ma*!(e#ł'żyG dy#(yp7")om #pe:'7aty)e1o roz'm' )"e mo1! po#taG )a pod#ta"eemp"ry(z)y(5 da)y(5 " orze(z)": po)"eaż po*C("e ty(5 )a': prze:ra(za1ra)"(e #zy#t:"(5 )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 b 0:reF7e)"e o8' po*CGzar)o ;o1a *a: " d'#zy z p'):t' "dze)"a *e* )"eFm"erte7)oF(" może )a#t!p"Gty7:o przez orze(z)":" :tre a(z:o7"e: #ame moż7"e #! ty7:o *a:o oparte )a

)adzmy#łoe* pod#ta"e m'#z! m"mo to do"eFG #e* rea7)oF(" doF"ad(ze)"' 1dyż ty7:o te) #po#8 mo1! 'moż7""G poz)a)"e "#tot z'peł)"e)adzmy#ło=y(5 b Ta:"m orze(z)":"em *e#t *edy)e roz'm"e 7'dz:"m#poty:a)e po*C("e o7)oF(" (zło"e:a pod7e1a*!(e1o praom mora7)ym raz z(e7em o#tate(z)ym :try roz'm poprzez te praa yz)a(zaQ p"er#ze da*!

J,

Kryty:a te:o7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

moż)oFG przyp"#a)"a #tr(y przyrody dr'1"7 zaF (zło"e:o" ty(5 łaF("oF(":tre za"era*! :o)"e(z)y ar')e: moż7"oF(" "(5 o8'Q ta: "ż z te* łaF)"e "de"moż)a )o#"G o "#t)"e)"' " łaF("oF("a(5 oy(5 poza tym z'peł)"e przed )am"':ryty(5 "#tot

Ta: "C( pod d7a :tre1o (5y8" ta pr8a 'dood)"e)"a ;o1a ")"eFm"erte7)oF(" )a (zy#to teorety(z)e* drodze 7eży tym że )a te* drodzepo*CG przyrod)"(zy(5 )"e *e#t moż7"e żad)e o17e poz)a)"e te1o (o



)adzmy#łoe To )atom"a#t że 'da*e #"C to )a dro=J. dze mora7)e* przezpo*C("e o7)oF(" ma #* pod tym "ż (zy))": )adzmy#łoy o7)oFG7eż!(y t' ' pod#tay )"e ty7:o do#tar(za dz"C:" o:reF7o)em' pra'przy(zy)ooF(" *a:"e ze9 ypłya mater"ał' do poz)a)"a dr'1"e1o (zy))":a)adzmy#łoe1o mora7)e1o (e7' o#tate(z)e1o " ar'): *e1o o#"!1a7)oF("

7e(z ta:że *a:o 6a:t y:az'*e #! rea7)oFG dz"ała)"a(5Q a7e też łaF)"e d7ate1o)"e może do#tar(zyG żad)e* "))e* ra(*" doodoe* )"ż aż)e* ty7:o pod z17Cdempra:ty(z)ym *edy)y zre#zt! *a:" *e#t potrze8)y re7"1""

+ Wyraz _p"er#zeV d"e er#te"e) od)o#" #"C (5y8a do _pra mora7=)y(5V Tr'd)oFG )atom"a#t #pra"a ")terpreta(*a yraz' _dr'1"V der 7etztere Zda*e #"Co)= 8o"em od)o#"G do _E)dze(:V (e7 o#tate(z)y #:oro te:F("e ym"e)"o)opo _praa(5 mora7)y(5V łaF)"e _(e7 o#tate(z)yV Ze z17Cd merytory(z)y(5

*ed)a: )a#'a #"C pyta)"e (zy )"e po")"e) od)o#"G #"C ra(ze* do _;e1r"66 der3re"5e"tV po*C("e o7)oF(" :tr! to ")terpreta(*C dop'#z(za też 'żyty te:F("e

)"em"e(:"m rodza* 1ramaty(z)y W *Czy:' )"em"e(:"m 8o"em zar)o_E)dze(:V *a: " _;e1r"66V #! rze(zo)":am" te1o #ame1o a m"a)o"("emC#:"e1o rodza*' 1ramaty(z)e1o A7e prze:ładz"e )a *Czy: po7#:" )"e da #"Cpod#')!G moż7"oF(" te* dr'1"e* ")terpreta(*" o8e( za(5odz!(e* *Czy:'po7#:"m odm"e))oF(" rodza*' 1ramaty(z)e1o rze(zo)":2 _(e7V " _po*C("eV


J,<

Za#ze pozo#ta*e przy tym rze(z! "e7(e 1od)! 'a1" że #poFrd trze(5(zy#ty(5 "de" roz'moy(52 ;1 o7)oFG " )"eFm"erte7)oFG b= "dea o7)oF(" *e#t

*edy)ym po*C("em doty(z!(ym #6ery )adzmy#łoe* :tre za poFred)"(temprzy(zy)ooF(" *a:a zo#ta*e )"m pomyF7a)a doodz" #e* o8"e:ty)e*rea7)oF(" przyrodz"e przez #e moż7"e )"e* dz"ała)"e " przez to łaF)"e'moż7""a ze#po7e)"e o8' tamty(5 "de* z przyrod! #zy#t:"(5 zaF trze(5

za*em)"e ze #o8! re7"1"CQ " że zatem mamy #o8"e za#adC :tra zdo7)a *e#t'(zy)"G z "de" te1o (o )adzmy#łoe )a# a7e przez to ta:że z "de" te1o (o)adzmy#łoe poza )am" moż7"e (5o("aż ty7:o pra:ty(z)ym zam"arzepoz)a)"e o (zym m'#"ała z!tp"G 6"7ozo6"a (zy#to #pe:'=7aty)a :tra ta:że " oo7)oF(" potra6"ła daG )e1aty)e ty7:o po*C("e Ta: "C( o:az'*e #"C żepo*C("e o7)oF(" *a:o pod#taoe po*C("e #ze7:"(5 8eza= J.- r'):oopra:ty(z)y(5 pra zdo7)e *e#t roz#zerzyG roz'm poza te 1ra)"(e o8rC8"e:try(5 :ażde przyrod)"(ze teorety(z)e po*C("e m'#"ało8y pozo#taG8ez)adz"e*)"e )a za#ze zam:)"Cte

UWA%A 0%LNA D0 TELE0L0%II



$eF7" yła)"a #"C pytaa"e2 *a:a *e#t Frd "))y(5 ar1'me)t 6"7ozo6"" a1aar1'me)t' mora7)e1o doodz!(e1o "#t)"e)"a ;o1a ty7:o *a:o przedm"ot' "aryd7a pra:ty(z)"e (zy#te1o roz'm' + to (ały "(5 za#8 da*e #"C łato prze*rzeG "tedy o:az'*e #"C że )"e ma t' (o y8"eraG " że teorety(z)a ładza roz'm' m'#"

+ Wed7e I yda)"a2 _D7a pra:ty(z)e1o (zy#te1o roz'm'V

J,J


o8e( 8ez#tro))e* :ryty:" #ama yrze( #"C #zy#t:"(5 #y(5 'ro#z(ze9W#ze7:"e 'z)aa)"e (ze1oF za pradC *eF7" )"e ma o)o 8yG z'peł)"e8ezpod#ta)e m'#" op"eraG #"C7 przede #zy#t:"m )a 6a:("eQ *edy)a rż)"(amoże "C( za(5odz"G ty7:o doodze)"' m"a)o"("e tym (zy 'z)aa)"ey#)'te1o #t!d )"o#:' za pradC może 8yG )a tym 6a:("e oparte *a:o "edzad7a teorety(z)e1o poz)a)"a (zy też ty7:o *a:o "ara d7a poz)a)"a pra:ty(z)e1oW#zy#t:"e 6a:ty )a7eż! 8!d do po*C("a przyrody :tre doodz" #e* rea7)oF(" )aprzedm"ota(5 zmy#ł da)y(5 a78o mo1!(y(5 8yG da)e przed #ze7:"m"po*C("am" przyrod)"(zym" b 8!d do po*C("a o7)oF(" :tre #! rea7)oFGy:az'*e #po#8 do#tate(z)y przez przy(zy)ooFG roz'm' od)"e#"e)"'do pe)y(5 moż7"y(5 dz"C:" )"e* F"e("e zmy#ł #:'t: )"eodpar("epo#t'7oa)y(5 przez roz'm pra"e mora7)ym Po*C("e przyrody zaF )a7eż!(ety7:o do teorety(z)e1o poz)a)"a *e#t 8!d meta=+ J., 6"zy(z)e " (ał:o"("e apr"or" 8!d 6"zy(z)e t* a po#ter"or"X " da*!(e #"C pomyF7eG 7" ty7:o przezo:reF7o)e doF"ad=I (ze)"e Meta6"zy(z)e po*C("e przyrody :tre )"e za:ładało:reF7o)e1o doF"ad(ze)"a *e#t zatem o)to7o1"(z)e7 0)to7o1"(z)ym zaFdoodem "#t)"e)"a ;o1a ypro=I adzo)ym z po*C("a pra"#toty *e#t a78o te):tr z o)to7o1"(z)y(5 orze(z)": b *edy)y(5 przez :tre "#tota ta da #"CpomyF7eG *a:o (ał:o"("e o:reF7o)a bI )"o#:'*e o "#t)"e)"' a8#o7't)"e:o)"e(z)ym a78o te)$ :try z a8#o7't)e* :o)"e(z)oF(" "#t)"e)"a *a:"e*F rze(zy$

(zym:o7"e: 8y o)a 8yła )o#" o orze(z)":a(5 pra=6 "#totyQ do po*C("a 8o"empra"#toty a8y )"e 8yła

+ Wedł'1 I " II yda)"a2 _m'#" roz'm op"eraj

Ua1a o17)a do te7eo7o1"" J,?

(zymF po(5od)ym )a7eży 8ezar'):oa :o)"e(z)oFG *e* "#t)"e)"a " a8y moż)a8yło #o8"e tC :o)"e(z)oFG przed#ta"G (ał:o"te o:reF7e)"e *e* przez *e* po*C("e

i Uaża)o że o8yda te ymo1" #peł)"a po*C("e o)toło1"(z)e* "de")a*rea7)"e*#ze* "#(oty " te) #po#8 po#tały da doody meta6"zy(z)e



Dod :try przy*moał za pod#taC (zy#to meta6"zy(z)e po*C("e przyrody)azya)y doodem łaF(""e o)to7o1"(z)yt) )o#"ł z po*C("a )a*rea7)"e*#ze*"#toty o *e* 8ezz17Cd)"e :o)"e(z)ym "#t)"e)"'Q 1dy8y 8o"em t"erdz" #"C "#totata )"e "#t)"ała to 8ra:ło8y *e* pe)e* rea7)oF(" a m"a)o"("e e1zy#te)(*" b Dr'1"dod za)y ta:że doodem meta6"zy(z)"e :o#mo7o1"(z)ym )o#"ł z

:o)"e(z)oF(" "#t)"e)"a *a:"e*F rze(zy a "#t)"e)"e m'#" #"C 8ezz17Cd)"e przy*!G1dyż F"adomoF(" #ame1o #"e8"e *e#t o)o )am da)e o (ał:o"tym *e*o:reF7e)"' *a:o )a*rea7)"e*#ze* "#toty2 po)"eaż #zy#t:o (o "#t)"e*e m'#" 8yG(ał:o"("e o:reF7o)e przeto to (o 8ezz17Cd)"e :o)"e(z)e m"a)o"("e to (o mypoz)aG mamy *a:o ta:"e a "C( a pr"or" m'#" 8yG (ał:o"("e o:reF7o)e przez#e po*C("eQ to zaF da*e #"C #t"erdz"G ty7:o po*C("' rze(zy )a*rea7)"e*#ze* N"em'#"my y:azyaG t' #o6"#ty:" zaarte* o8yd' J> ty(5 )"o#:a(5 (o'(zy)"o)o *'ż "))ym m"e*#('Q )a7eży ty7:o zaz)a(zyG że ta:"e doody (5oGmoż)a 8y "(5 8ro)"G za pomo(! #ze7:"e1o rodza*' #'8te7)oF(" d"a7e:ty(z)y(5)"e mo1ły8y *ed)a: )"1dy m"eG za#"C1' #zer#ze1o )"ż a:adem"(:" " przem:)!G do

#połe(ze9#ta a)" yrzeG )a*m)"e*#ze1o pły' )a #am ty7:o zdroyroz#!de:

+ Wed7e I yda)"a2 _przez #amo ty7:o *e* po*C("eV

Wed7e I yda)"a2 _*e#t o)o m" da)eV W II yda)"' 6"1'r'*e

tym m"e*#(' _"rV my (o #ta)o" 8ł!d dr':ar#:"

J,. Kryty:a te7eo7o1Uz)e* ładzy #!dze)"a

Dod przy*m'*!(y za #! pod#taC ta:"e po*C("e przyrody :tre może 8yGty7:o emp"ry(z)e a7e m"mo to ma yproadz"G )a# poza 1ra)"(e przyrody *a:oo1ł' przedm"ot zmy#łoy(5 )"e może 8yG "))ym doodem *a: ty7:o opartym)a (e7a(5 przyrodyQ po*C("e ty(5 (e7 )"e da*e #"C pradz"e 'torzyG a pr"or"7e(z ty7:o dro1! doF"ad(ze)"a a7e o8"e('*e o)o )am ta:"e po*C("e prapod#tayprzyrody :tre *edy)e #poFrd #zy#t:"(5 *a:"e ty7:o możemy pomyF7eG )ada*e#"C do te1o (o )adzmy#łoe a m"a)o"("e do po*C("a *a:"e1oF )a*yż#ze1o")te7e:t' *a:o przy(zy)y F"ata I 6a:ty(z)"e dod te) #to#o)"e do za#adre67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a t* z1od)"e z łaF("oF("am" )a#ze* 7'dz:"e*

ładzy poz)a)"a #peł)"a tC o8"et)"(C (ałe* peł)" b= &zy po#"ada o) *ed)a:moż)oFG do#tar(ze)"a )am )a pod#ta"e ty(5 #amy(5 da)y(5 po*C("a)a*yż#ze* t* )"eza7eż)e* ")te7"1e)t)e* "#toty ta:że *a:o ;o1a t* #tr(y F"atarz!dzo)e1o przez praa mora7)e a "C( #po#8 y#tar(za*!(o o:reF7o)y d7a"de" o#tate(z)e1o (e7' "#t)"e)"a F"ata b oto pyta)"e od :tre1o #zy#t:oza7eży 8ez z17Cd' )a to (zy yma1amy teorety(z)"e y#tar(za*!(e1o po*C("apra"#toty d7a potrze8 (ałe1o poz)a)"a przyrody i (zy też pra:ty(z)e1o d7apotrze8 re7"1""

Te) z 6"zy(z)e* te7eo7o1"" za(zerp)"Cty ar1'me)t *e#t 1odz"e) 'z)a)"a Wy"erao) pły r)"e prze:o)ya*!(y )a po#po7"ty roz#!de: *a: " )a )a*8ardz"e* J+#'8te7)e1o myF7"("e7a a ta:" )p Re"mar'# #ym )"eprzeF("1)"o)ymdoty(5(za# dz"e7e :trym tC



+ Wed7e II yda)"a2 _d7a potrze8 (ałe* z)a*omoF(" przyrodyV

herma) Sam'e7 Re"mar'# 'r +.,J zm +.- Ka)t ma t' )a

myF7" *e1o dz"eło pt A85a)d7')1 ò) de) òr)e5m#te) Wa5r5e"te) der )at'r=

7"(5e) Re7"1"o) ham8'r1 +?J

Ua1a o17)a do teUo7o1""

J,

ra(*C doodo! z łaF("! #o8"e 1r')to)oF("! " *a#)oF("! #z(ze1łooył'#z(za zdo8ył #o8"e przez to )"eFm"erte7)! za#ł'1C =r= &o *ed)a: #pra"a żedod te) 'zy#:'*e ta: potCż)y pły )a 'my#ł #z(ze17)"e tedy :"edyyda*emy o tym #!d )a z"m)o zr'#za)"e 8o"em 'my#ł' " yołya)"epod)"o#łe1o )a#tro*' przez ('da przyrody moż)a 8y za7"(zyG do per#az*" " że#po:o*)"e z (ał:o"t! '7e1łoF("! 1o apro8'*emy N"e (zy)"! te1o (e7e 6"zy(z)e:tre #zy#t:"e #:az'*! )a *a:"F )"ez8ada)y ")te7e:t przy(zy)"e F"ataQ te8o"em )"e #! do te1o y#tar(za*!(e *a:o że )"e za#po:a*a*! potrze8ypyta*!(e1o roz'm' Po (o 8o"em pyta roz'm "#t)"e*! #zy#t:"e oe ta::')#zto)e przedm"oty przyrody po (o "#t)"e*e #am (zło"e: )a :trym

zatrzymaG #"C m'#"my *a:o )a :o9(oym da*!(ym #"C przez )a# pomyF7eG (e7'przyrody po (o "#t)"e*e (ała ta przyroda " (o *e#t (e7em o#tate(z)ym ta:#pa)"ałe* " rż)orod)e* #zt':" 0dpo"ed że o#tate(z)ym (e7em d7a :tre1o#torzo)y zo#tał F"at " #am (zło"e: *e#t roz:o#zoa)"e #"C 7'8 o17!da)"e:o)temp7oa)"e " podz""a)"e (o *eF7" poprze#ta*e #"C )a tym )"e *e#t też)"(zym "C(e* *a: #z(ze17)e1o rodza*' roz:o#z! )"e może zadoo7"G roz'm'Qroz'm 8o"em za:łada artoFG o#o8"#t! :tr! (zło"e: może ty7:o #am #o8"e)adaG *a:o ar')e: pod :trym *edy)"e o) " *e1o "#t)"e)"e mo1! 8yG (e7emo#tate(z)ym W 8ra:' te1o (e7' *edy)e1o :try )ada*e #"C do o:reF7o)e1opo*C("a (e7e przyrody )"e (zy)"! zadoFG *e1o potrze8"e #z(ze17)"e d7ate1o że

)"e mo1! do#tar(zyG żad)e1o o:reF7o)e1o po*C("a o )a*yż#ze* "#to("e *a:o pod:ażdym z17Cdem #o8"e y#tar(za*!(e* " d7ate1o łaF)"e *edy)e* :tr!łaF(""e )azaG moż)a )a*yż#z! oraz

Ka)t b Kryty:a ładzy #!dze)"a <<

J,-

Kryty:a łe7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a



o praa(5 )a mo(y :try(5 ")te7e:ti *e#t przy(zy)! F"ata

J To "C( że dod 6"zy(z)o=te7eo7o1"(z)y *e#t ta: prze:o)'*!(y *a:8y 8yłzarazem doodem teo7o1"(z)ym )"e *e#t y)":"em po#ł'1"a)"a #"C "deam"(e7 przyrody *a:o ty7'ż emp"ry(z)ym" ra(*am" doodoym" "#t)"e)"a)a*yż#ze1o ")te7e:t'Q a7e )"epo#trzeże)"e m"e#za #"C t' z )"o#:"em t:"!(a :ażdym (zło"e:' " do 1łC8" 1o prze*m'*!(a mora7)a ra(*a doodoa myF7:tre* "#to("e o8*a"a*!(e* ta: )"epo*Cty :')#zt (e7a(5 przyrody przyp"#'*emyta:że (e7 o#tate(z)y a "C( m!droFG (5o("aż #po#trze1a)"e (e7 przyrody )a#do te1o )"e 'pra)"a 'z'peł)"a*!( te) #po#8 #amoo7)"e 8ra:" *a:"ear1'me)t te) *e#z(ze y:az'*e 3a:ty(z)"e "C( ty7:o mora7)a ra(*a doodoaa " ta ty7:o pod z17Cdem mora7)ym yoł'*e prze:o)a)"e z :trym :ażdy #"C1łC8o:o z1adzaQ ra(*a zaF 6"zy(z)o=te7eo7o1"(z)a ma ty7:o tC za#ł'1C że#:"ero'*e 'my#ł rozaża)"' F"ata )a dro1C (e7 a przez to :'")te7"1e)t)em' #tr(y F"ataQ mora7)a 8o"em re7a(*a do (e7 oraz "deata:"e1o łaF)"e praoda(y " #tr(y F"ata *a:o po*C("e teo7o1"(z)e < (5oG

*e#t o)o (zy#tym dodat:"em zda*e #"C *ed)a: #amo przez #"C roz"*aG z oe* ra(*"doodoe*

Na tym też moż)a zy:łym y:ładz"e poprze#taG A78o"em po#po7"tem' "zdroem' roz#!d:o" *e#t zazy(za* tr'd)o oddz"e7aG od #"e8"e *a:o )"e*ed)o=

+ Wed7e I yda)"a2 _*e* ")te7e:tV

W ory1")a7e2 _ò) der ;em'5')1V z tr'dze)"a (o 8rzm" doFG

dz"a(z)"e Z1od)"e zatem z popra:! harte)#te")a (zytam2 _ò) der

;e)'tz')1V

< Wed7e II yda)"a2 _teorety(z)eV (o #ta)o" 8ł!d dr':ar#:"

Ua1a o17)a do łeteoto1""

J,,

rod)e rozma"te m"e#za)e przez )"e1o za#ady #poFrd :try(5 ty7:o *ed)a *e#td7a9 rze(zy"F("e *edy)ym " #ł'#z)ym p'):tem y*F("a do )"o#:oa)"a b o "7eoddz"e7a)"e to yma1a 1łC8o:"e1o )amy#ł' A7e mora7)a ra(*a doodoa"#t)"e)"a ;o1a łaF(""e )"e ty7:o 'z'peł)"a 6"zy(z)o=te7eo7o1"(z)! ra(*Cdoodo! doproadza*!( *! do dood' peł)e1o 7e(z *e#t od= JX rC8)ymdoodem :try za#tCp'*e 8ra: mo(y prze:o)ya*!(e* tamte* ra(*" doodoe*

Ta 8o"em 6a:ty(z)"e )"( "C(e* #pra"G )"e może *a: ty7:o to 8y roz'm ydaa)"' #!d' o pod#ta"e przyrody " *e* przypad:oym a7e podz"' 1od)ym



ładz"e poz)aa)ym przez )a# ty7:o drodze doF"ad(ze)"a #:"eroaG )aprzy(zy)ooFG pe)e* przy(zy)y za"era*!(e* pod#taC te1o ład' c podł'1(e7 a :tr! z1od)"e z łaF("oF("am" )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 m'#"mypomyF7eG #o8"e *a:o przy(zy)C ")te7"1e)t)! " zr("G *e1o 'a1C )a )"! " te)#po#8 '(zy)"G 1o przy#tCp=)"e*#zym d7a dood' mora7)e1o A78o"em to (o *e#t

potrze8)e do te1o po*C("a rż)" #"C ta: "#tot)"e od #zy#t:"e1o (o za"eraG "(ze1o )a'(zyG mo1! po*C("a przyrod)"(ze że potrze8a odrC8)e* od poprzed)"(5(ał:o"("e )"eza7eż)e* ra(*" doodoe* " ta:"e1oż dood' 8y #po#8y#tar(za*!(y d7a teo7o1"" #6orm'łoaG po*C("e pra"#toty " )o#"G o *e* "#t)"e)"'b Dod mora7)y :try "#t)"e)"e ;o1a 'doad)"a roz'mo" o(zy"F("e ty7:o zpra:ty(z)e1o a7e prze("eż

+ W ory1")a7e2 _der#e78e)V (o może od)o#"G #"C 8!d do _Nat'rV przyroda8!d do _0rd)')1 der#e78e)V ład te*że przyrody N"e mo1!( o8e(za(5odz!(e* *Czy:' po7#:"m odm"e))oF(" rodza* 1ramaty(z)y(5 od)oF)y(5

rze(zo)": za(5oaG te* )"ez8yt zre#zt! do)"o#łe* d'z)a(z)oF(" prze:ładz"e przy*m'*C dr'1! a7ter)atyC *a:o )ada*!(! te:#to" 8ardz"e*#pre(yzoa)y #e)#

<<c

?>> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

)"eodoła7)e1o p'):t' "dze)"a pozo#taał8y d7ate1o *e#z(ze za#ze mo(y(5oG8yFmy F"e("e )"e z)a*doa7" o17e żad)e1o a78o ty7:o d'z)a(z)ymater"ał d7a 6"zy(z)e* te7eo7o1"" Moż)a #o8"e pomyF7eG że "#toty roz'm)e"dz"ały8y #"C oto(zo)e ta:! przyrod! :tra )"e y:az'*e żad)e1o yra)e1oF7ad' or1a)"za(*" 7e(z *edy)"e #:'t:" dz"ała)"a #ame1o ty7:o me(5a)"zm' #'roe*mater"" ze z17Cd' )a :tre " o8e( zm"e))oF(" )"e:try(5 przypad:oo ty7:o(e7oy(5 6orm " #to#'): mo1ło8y #"C zdaaG że )"e ma pod#tay do)"o#:oa)"a o "#t)"e)"' ")te7"1e)t)e1o #tr(yQ (za# )"e 8yło8y też pood'do przy*moa)"a 6"zy(z)e* tełeo7o1"" a7e m"mo to roz'm :try )"e otrzymyał8yt' żad)y(5 #:aze: ze #tro)y po*CG przyrod)"(zy(5 z)a7azł8y *ed)a: po*C("' o7=JJ )oF(" " oparty(5 )a )"m "dea(5 ety(z)y(5 pra:ty(z)"ey#tar(za*!(! pod#taC do po#t'7oa)"a po*C("a pra="#toty #po#8

do#to#oa)y do ty(5 "de" tz) *a:o 8#ta oraz przyrody a )aet )a#ze1oła#)e1o "#t)"e)"a *a:o z1od)e1o z oym 8#tem " *e1o praam" + (e7'o#tate(z)e1o a m"a)o"("e ze z17Cd' )a )"eodoła7)y )a:az pra:ty(z)e1oroz'm' b To zaF że F"e("e rze(zy"#tym "#toty roz'm)e z)a*d'*! 8o1atymater"ał d7a 6"zy(z)e* te7eo7o1"" (o łaF)"e )"e 8yło8y :o)"e(z)e #ł'żyar1'me)to" mora7)em' za poż!da)e pot"erdze)"e *a:o że przyroda potra6"#torzyG (oF a)a7o1"(z)e1o do "de" roz'moy(5 mora7)y(5 Po*C("e 8o"em)a*yż#ze* przy(zy)y po#"ada*!(e* ")te7e:t (o *ed)a: )"e *e#t )aet przy87"że)"'

+ Wed7e I yda)"a2 _*a:o z1od)e1o z oym" "deam" " "(5 pra=am"V



Wed7e I yda)"a2 _:tre *ed)a:V

Ua1a o17)a do te7eo7o1""

?>+

y#tar(z!*!(e d7a teo7o1"" zy#:'*e przez to rea7)oFG y#tar(za*!(! d7are67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a )"e *e#t *ed)a: potrze8)e do te1o 8y oprzeG )a )"mdod mora7)yQ )"e #ł'ży o)o też do te1o 8y tamte) ar1'me)t :try #amprzez #"C z1oła )"e #:az'*e )a mora7)oFG 'z'peł)"G za pomo(! da7#ze1o)"o#:oa)"a podł'1 *ed)e* *edy)e* za#ady " )adaG m' z)a(ze)"e dood'

D"e ta: rż)orod)e za#ady *a: przyroda " o7)oFG mo1! #ta)o"G ty7:o darż)e #po#o8y doodze)"a #:oro pr8a yproadze)"a te1o dood' z przyrody'aża)a *e#t za )"ey#tar(za*!(! do te1o (o ma 8yG 'dood)"o)e

%dy8y 6"zy(z)o=te7eo7o1"(z)a ra(*a doodoa y#tar(zała d7a #z':a)e1odood' 8yło8y to d7a #pe:'7aty)e1o roz'm' "e7(e zadoa7a*!(e 1dyżdaało8y to ] )adz"e*C #torze)"a teozo6"" ta: m"a)o"("e m'#"a)o 8y )azaGteorety(z)e poz)a)"e )at'ry 8o#:"e* oraz "#t)"e)"a ;o1a poz)a)"e :trey#tar(zało8y do ytł'ma(ze)"a )at'ry F"ata " zarazem do o:reF7e)"a praety(z)y(5 Podo8)"e 1dy8y p#y(5o7o1"a y#tar(zała do te1o 8y do*FG przez )"!

do poz)a)"a )"eFm"erte7)oF(" d'#zy to 'moż7""ła8y p)e'mato7o1"C :tra d7a#pe:'7aty)e1o roz'm' 8yła8y r)"e poż!da)a J? 08"e *ed)a: (5o("aż ta:8ardzo #(57e8"a*! prż)oF(" toarzy#z!(e* ż!dzy "edzy )"e #peł)"a*! ży(ze)"aroz'm' od)"e#"e)"' do teor"" :tra m'#"ała8y+ 8yG oparta )a z)a*omoF(")at'ry rze(zy &zy *ed)a: p"er#za z )"(5 *a:o teo7o1"a a dr'1a *a:oa)tropo7o1"a o8"e oparte )a za#adz"e ety(z)e* t* za#adz"e o7)oF(" a "C(do#to#oa)e do pra:ty(z)e1o 'żyt:' roz'm' )"e #peł)"a*! 7ep"e* *e1oo8"e:ty)e1o o#ta=

Wed7e I yda)"a2 _:tra m'#"ataV (o #ta)o" (5y8a 8ł!d

?> Kryty:a teteo7o1"(z)C* ładzy #!dze)"a

te(z)e1o zam"ar' to "))e pyta)"e :tre1o )"e mamy potrze8y t' 87"że*roztrz!#aG

3"zy(z)o=te7eo7o1"(z)a ra(*a doodoa d7ate1o )"e y#tar(za d7a teo7o1"" że )"eda*e żad)e1o y#tar(za*!(o do te1o zam"ar' o:reF7o)e1o po*C("a pra"#toty a)"daG 1o )"e może 7e(z m'#" #"C *e za(zerp)!G z'peł)"e #:!d")!d 7'8 'z'peł)"G )"m

*a:o (zymF ar8"tra7)"e doda)ym 8ra:" te* ra(*" doodoe* Z "e7:"e* (e7ooF("

6orm przyrody " *e* #to#'): )"o#:'*e("e o ypo#ażo)e* ")te7e:t przy(zy)"eF"ata b a7e o *a:"m #top)"' te1o ")te7e:t' )"o#:'*e("e N"e może("e rze(z



*a#)a po#')!G #"C do t"erdze)"a że o moż7""e )a*yż#zym to 8o"emyma1ało8y a#ze1o prze:o)a)"a że yż#zy ")te7e:t od te1o :tre1o doody#po#trze1a("e F"e("e )"e da #"C pomyF7eG (o 8yło8y r)oz)a(z)e zprzyp"#ya)"em #o8"e przez a# #ze(5"edzy Podo8)"e )o#"("e z o1rom'F"ata o 8ardzo "e7:"e* potCdze *e1o #tr(y a7e 8Cdz"e("e m'#"e7" zadoo7"G #"C

tym że ma to ty7:o z)a(ze)"e por)a(ze d7a a#ze* ładzy po*moa)"a apo)"eaż )"e może("e poz)aG #zy#t:"e1o (o *e#t moż7"e a8y por)aG *e z"e7:oF("! F"ata tym za:re#"e *a:"m *e#t am z)a)y )"e może("e też )apod#ta"e ta: małe* #:a7" y#)'aG )"o#: o #ze(5mo(y #tr(y "td Toteż)"e do(5odz"("e te) #po#8 do żad)e1o o:reF7o)e1o przydat)e1o d7a teo7o1""po*C("a pra"#totyQ moż)a *e 8o"em J. z)a7eG ty7:o po*C("' #zy#t:"(5poł!(zo)y(5 i z ")te7e:tem do#:o)ałoF(" do te1o zaF (zy#to emp"ry(z)e da)e8y)a*m)"e* pom( am )"e mo1! ;ez ta:"e1o #za:że o:reF7o)e1o po*C("a )"emoże("e y("!1aG )"o#:' o *edy)e* ")te7"1e)t)e* pra"#to("e 7e(z ty7:o

Wed7e I yda)"a2 _da*!(y(5 #"C poł!(zyGV

Ua1a o17)a do te7eo7o1""

?><

o8o*Ct)"e d7a *a:"e1o (e7' 5"potety(z)"e *! przy*!G b Moż)a 8y pradz"e#:oro roz'm )"e z1ła#za t' 'za#ad)"o)e1o #prze("' z1odz"G #"C )a to żear8"tra7)"e doda("e2 tam 1dz"e #t"erdza #"C ty7e do#:o)ałoF(" moż)a (5y8aprzy*!G że #zy#t:"e do#:o)ałoF(" poł!(zo)e #! *ed)e* *edy)e* przy(zy)"eF"ata 1dyż roz'm z ta: o:reF7o)! za#ad! " teorety(z)"e " pra:ty(z)"e łat"e*da*e #o8"e radC A7e )"e może("e prze("eż za(5a7aG te1o po*C("a pra"#toty *a:oprzez a# 'dood)"o)e1o 1dyż przy*C7"F("e *e ty7:o d7a 7ep#ze1o 'żyt:' roz'm'W#ze7:"e zatem 7ame)ty " 8ez#"7)e złorze(ze)"a z pood' rze:ome1o87')"er#ta *a:"m m"ało8y 8yG po!tp"ea)"e #ł'#z)oFG ła9('(5a a#zy(5roz'moa9 + #! (z(z! 8'6o)ad! :tra pra1)Cła8y a8y :ażde po!tp"ea)"e

yra)"e ypo"edz"a)e prze(" a#ze* ar1'me)ta(*" 'aża)e 8yło zapodaa)"e !tp7"oFG 'F"C(o)e* prady a8y pod tym pła#z(zy:"emprzemy("G płyt:oFG te* ar1'me)ta(*" Mora7)a te7eo7o1"a )atom"a#t :tra *e#t )"em)"e* mo()o '1r')toa)a )"ż 6"zy(z)a " za#ł'1'*e ra(ze* )a p"er#ze9#to *a:ooparta a pr"or" )a za#ada(5 )"e da*!(y(5 #"C oddz"e7"G od )a#ze1o roz'm'proadz" do te1o (o yma1a)e *e#t d7a moż7"oF(" teo7o1"" a m"a)o"("e doo:reF7o)e1o po*C("a )a*yż#ze* przy(zy)y *a:o przy(zy)y F"ata podł'1 pramora7)y(5 a zatem ta:"e* :tra (zy)" zadoFG )a#zem' mora7)em' (e7o"o#tate(z)em' Do te1o zaF potrze8a )"e m)"e* )"ż #ze(5"edzy #ze(5mo(y#ze(5o8e()oF(" "td *a:o przy)a7eż)y(5 t' )at'ra7)y(5 łaF("oF(" :tre *a:oJ ze#po7o)e z mora7)ym b )"e#:o9(zo)ym b (e7em o#tate(z)ym m'#z! 8yGpomyF7a)e *a:o m' ade:at)e



+ Wed7e I yda)"a2 _#ł'#z)oFG pe)e1o ła9('(5a roz'moa9V

?>J

Kryty:a te7eo7o1z)e* ładzy #!dze)"a

Tym #amym zaF *e#t te7eo7o1"a mora7)a zdo7)a z'peł)"e #amodz"e7)"e #torzyGzdat)e d7a teo7o1"" po*C("e *edy)e1o #tr(y F"ata

W te) #po#8 teo7o1"a proadz" też 8ezpoFred)"o do re7"1"" t* do poz)a)"a)a#zy(5 o8o"!z: *a:o przy:aza9 8o#:"(5 Dop"ero 8o"em poz)a)"e )a#ze1o

o8o"!z:' " yz)a(zo)e1o )am )"m przez roz'm (e7' o#tate(z)e1o mo1łoytorzyG #po#8 o:reF7o)y po*C("e ;o1a :tre zatem *'ż #ym zarod:')"eodł!(z)e *e#t od )a#zy(5 z17Cdem te* "#toty o8o"!z: %dy8y )atom"a#tpo*C("e pra"#toty dało #"C r)"eż z)a7eG o:reF7o)y #po#8 )a drodze (zy#toteorety(z)e* m"a)o"("e po*C("e te* pra"#toty *a:o 7" ty7:o przy(zy)y przyrody toprzyp"#a)"e te* "#to("e )a pod#ta"e 1r')to)y(5 dood przy(zy)ooF("podł'1 pra mora7)y(5 8yło8y *e#z(ze poł!(zo)e z d'żym" tr'd)oF("am" a może)aet z )"emoż7"oF("! do:o)a)"a te1o 8ez ar8"tra7)e1o 'z'peł)"e)"aQ 8ez ty(5dood #za:że oo rze:omo teo7o1"(z)e po*C("e )"e może #ta)o"G pod#tayd7a re7"1"" %dy8y )aet *a:aF re7"1"a mo1ła po#taG )a te* teorety(z)e* drodze to

(o do #e* ")te)(*" a prze("eż )a tym po7e1a to (o *e#t d7a )"e* "#tot)e rż)"ła8y#"C rze(zy"#toF(" od te* :tre* po*C("e ;o1a " pra:ty(z)e prze:o)a)"e o *e1o "#t)"e)"' ypłya z pod#taoy(5 "de" mora7)oF(" ;o 1dy8yFmy m'#"e7"założyG #ze(5mo( #ze(5"edzC "td #tr(y F"ata *a:o po*C("a da)e )am#:!d")!d 8y potem )a#ze po*C("a o o8o"!z:a(5 ty7:o za#to#oaG do )a#ze1oo8e( )"e1o #to#'):' to m'#"ały8y te o8o"!z:" )o#"G )a #o8"e y8"t)e p"Ct)oprzym'#' " ym'#zo)e* '7e1łoF("Q *eF7" )atom"a#t 1łC8o:"e J- po#za)oa)"ep"aa ety(z)e1o ':az'*e )am #o8od)"e z1od)"e z )a:azem )a#ze1o ła#)e1oroz'm'

Ua1a o17)a do 7e7eo7o1""

?>?



(e7 o#tate(z)y )a#ze1o pooła)"a ł!(zamy do )a#zy(5 per#pe:ty mora7)y(5przy(zy)C 5armo)"z'*!(! z tym (e7em " *e1o rea7"za(*! " (zy)"my to z pradz"!(z("! :tra *e#t (zymF z1oła rż)ym od pato7o1"(z)e* 8o*a)" " o(5ot)"e #"C*e*podporz!d:o'*emy c $eF7"8y :toF pytał d7a(ze1o łaF(""e za7eży )am )a tym8y m"eG o17e teo7o1"C b to *a#)! *e#t rze(z! że *e#t o)a potrze8)a )"e d7a

roz#zerze)"a 7'8 #pro#toa)"a )a#ze* z)a*omoF("c przyrody " o17e *a:"e*:o7"e: teor"" 7e(z *edy)"e d7a re7"1"" t* d7a pra:ty(z)e1o a m"a)o"("emora7)e1o 'żyt:' roz'm' #'8"e:ty)ym zam"arze S:oro zaF o:az'*e #"C że

*edy)y ar1'me)t *a:" proadz" do o:reF7o)e1o po*C("a przedm"ot' teo7o1"" #am *e#t mora7)y b to )"e ty7:o )"e yda #"C to dz")e a7e też )"e od(z'*e #"Cżad)e1o 8ra:' tym że 'z)aa)"e (ze1oF za pradC )a pod#ta"e te* ra(*"doodoe* y#tar(za d7a o#tate(z)e1o (e7' teo7o1"" 1dy przyz)amy że ta:"ar1'me)t y:az'*e do#tate(z)"e "#t)"e)"e ;o1a ty7:o d7a )a#ze1o mora7)e1oprze:o)a)"a tz) pod z17Cdem pra:ty(z)ym a #pe:'7a(*a )"e doodz" )"m(a7e #e* #"ły J, a)" )"e roz#zerza przez to za:re#' przy#ł'1'*!(e1o *e*

c Podz" d7a p"C:)a podo8)"e *a: zr'#ze)"e yołya)e przez ta:rż)orod)e (e7e przyrody :tre myF7!(y 'my#ł *e#t #ta)"e od(z'aG *e#z(zeprzed *a#)ym przed#ta"e)"em #o8"e roz'm)e1o #tr(y F"ata ma*! #o8"e(oF podo8)e1o do '(z'("a re7"1"*)e1o Toteż zda*! #"C o)e dz"ałaG )a*p"er przeza)a7o1"(z)y do mora7)e1o #po#8 ydaa)"a #!d' )a mora7)e '(z'("edz"C(z)oF(" " '"e78"e)"a d7a )"e z)a)e* )am przy(zy)y a tym #amym )a'my#ł przez o8'dze)"e "de" mora7)y(5 #:oro )apeł)"a*! 1o te1o rodza*'podz"em z :trym ł!(zy #"C z)a(z)"e ży#ze za")tere#oa)"e a)"że7" mo1ło8yto #pra"G (zy#to teorety(z)e rozaża)"e

+ Wed7e I yda)"a2 _)a#ze1o poz)a)"aV

Wed7e I yda)"a2 _d7a p"C:)y(5 przedm"otV

?>.

Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #adze)"a

dz"edz")"e Zdz""e)"e a78o rze:oma #prze(z)oFG t"er=dzo)e* t' moż7"oF("teo7o1"" z tym (o :ryty(e #pe:'7aty)e1o roz'm' po"edz"a)o o :ate1or"a(52m"a)o"("e że o)e mo1! proadz"G do poz)a)"a ty7:o za#to#oa)"' doprzedm"ot zmy#łoy(5 )"1dy *ed)a: do te1o (o )adzr9y#łoe b\ z)":a:"edy "dz"my że po#ł'1'*emy #"C )"m" t'ta* do poz)a)"a ;o1a a7e )"e zam"arze teorety(z)ym z p'):t' "dze)"a te1o (zym *e#t *e1o )"ez8ada)a d7a)a# )at'ra #ama #o8"e 7e(z *edy)"e zam"arze pra:ty(z)ym b A8y przy te*#po#o8)oF(" położyG :re# 8łCd)e* ")terpreta(*" oe* "e7(e :o)"e(z)e* tezy

Kryty:" :tra :' zmart"e)"' F7epe1o do1maty:a #proadza roz'm )a port do *e1o 1ra)"( doda*C t' )a#tCp'*!(y :ome)tarz



$eże7" pe)em' ("ał' przyp"#'*C #"łC por'#za*!(! " tym #amym '*m'*C *e myF7"poprzez :ate1or"C przy(zy)ooF(" to zarazem poz)a*C *e przez to tz) o:reF7am

*e1o po*C("e *a:o przedm"ot' o17e przez to (o *em' #amem' *a:o ar')e:moż7"oF(" oe* re7a(*" przy#ł'1'*e *a:o przedm"oto" zmy#ł %dy 8o"em #"łapor'#za*!(a *a:! m' przyp"#'*C *e#t odpy(5a*!(a to przy#ł'1'*e m' (5oG

*e#z(ze )"e 'm"e#z(zam o8o: )"e1o "))e1o ("ała )a :tre o)o t! #"ł! dz"ałape)e m"e*#(e prze#trze)" da7e* pe)a roz("!1łoFG (zy7" prze#trze9 )"m#amym po)adto ypeł)"e)"e te* prze#trze)" przez odpy(5a*!(e #"ły *e1opo#z(ze17)y(5 (zCF(" re#z("e też prao doty(z!(e te1o ypeł)"e)"a tom"a)o"("e że #top"e9i odpy(5a)"a ty(5 (zCF(" m'#" ma7eG te* #ame* propor(*" *a:"e* zra#ta roz("!1łoFG ("ała " z"C:#za #"C prze=

+ W ory1")a7e2 _%r')dV pod pod#taa ra(*a (o )a t7e :o)te:#t' )"e8ardzo *e#t *a#)e D7ate1o też (zytam z1od)"e z popra:! S(5)dr67era2 _%radV

Ua1a o17)a do Ideo7o1""

?>

#trze9 :tr! o)o dz"C:" te* #"7e tym"ż (zCF("am" ypeł)"a b Natom"a#t *eF7"pomyF7C #o8"e "#totC )ad=zmy#ło! *a:o p"er#ze1o #pra(C r'(5' a "C( przez

:ate1or"C przy(zy)ooF(" od)"e#"e)"' do te1o #ame1o przy#ł'1'*!(e1o F"at'o:reF7e)"a do r'(5' ma= J-> ter""7 to )"e mo1C pomyF7eG *e* #o8"e *a:"mFm"e*#(' prze#trze)" a)" *a:o roz("!1łe* (o "C(e* )"e o7)o m" pomyF7eG *e*#o8"e )aet *a:o "#t)"e*!(e* (za#"e " r)o(zeF)"e z "))ym" przedm"otam" N"erozporz!dzam tedy żad)ym" o:reF7e)"am" :tre mo1ły8y '(zy)"G zroz'm"ałymd7a m)"e ar')e: moż7"oF(" r'(5' za poFred)"(tem te* "#toty *a:o pod#tayte1o r'(5' Przez orze(z)": przy(zy)y p"er#zy #pra(a r'(5' )"e poz)a*C"C( 8y)a*m)"e* #ame* te* "#toty 7e(z mam ty7:o przed#ta"e)"e (ze1oF (oza"era #o8"e pod#taC r'(5 F"e("e a *e* re7a(*a do )"(5 *a:o "(5przy(zy)a pozo#ta"a *e* po*C("e z'peł)"e p'#tym 1dyż )"e do#tar(za m" poza

tym )"(ze1o (o )a7eży do łaF("oF(" rze(zy 8Cd!(e* przy(zy)! A pod te1o *e#t te) że za pomo(! orze(z)": :tre z)a*d'*! #* przedm"ot ty7:o F"e("e zmy#ł mo1C pradz"e do*FG do "#t)"e)"a (ze1oF (o m'#" za"eraGpod#taC te1o F"ata zmy#ł a7e )"e do o:reF7e)"a *e1o po*C("a *a:o "#toty)adzmy#łoe* :tre #zy#t:"e oe orze(z)":" y:7'(za Przez :ate1or"Cprzy(zy)ooF(" tedy *eF7" o:reF7am *! przez po*C("e p"er#ze1o #pra(y r'(5'8y)a*m)"e* )"e poz)a*C (zym *e#t ;1Q moż7"e *ed)a: że 'da #"C to 7ep"e* *eF7" zład' pa)'*!(e1o F"e("e ezmC a#'mpt do te1o 8y przy(zy)ooFG ;o1a *a:oprzy(zy)ooFG )a*yż#ze1o ")te7e:t' )"e ty7:o pomyF7eG 7e(z dz"C:" tem'o:reF7e)"' #pom)"a)e1o po*C("a ta:że 1o poz)aG 1dyż tedy odpada '("!ż7"yar')e: prze#trze)" " roz=



?>- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

("!1łoF(" Wy#tCp'*!(a F"e("e "e7:a (e7ooFGc zm'#za )a# 8!d (o 8!d dote1o a8y pomyF7eG #o8"e do )"e* )a*yż#z! przy(zy)C a *e* przy(zy)ooFG *a:odz"ała*!(! przez ")te7e:tQ] a7e 8y)a*m)"e* )a# to )"e 'poaż)"a do te1o 8y

przy(zy)"e te* ")te7e:t przyp"#yaG ta: )p *a: "e(z)oFG ;o1a przed#ta"amy#o8"e *a:o "#t)"e)"e :ażdym (za#"e 1dyż ")a(ze* )"e potra6"my #o8"e 'torzyGżad)e1o po*C("a o #amym J-+ ty7:o "#t)"e)"' *a:o pe)e* "e7:oF(" t* *a:otra)"aQ a78o *a: #ze(5o8e()oFG 8o#:! przed#ta"amy #o8"e *a:o "#t)"e)"e e#zy#t:"(5 m"e*#(a(5 a8y 'moż7""G #o8"e po*moa)"e 8ezpoFred)"e* o8e()oF("d7a rze(zy rozpro#zo)y(5 przy (zym *ed)a: )"e o7)o :tre*:o7"e: z ty(5 (e(5przyp"#yaG ;o1' *a:o (ze1oF )"m poz)a)e1o $eF7" przy(zy)ooFG (zło"e:a od)"e#"e)"' do pe)y(5 *e1o ytor :tre da*! #"C ytł'ma(zyG ty7:o(e7ooF("! zam"erzo)! o:reF7am przez to że przed#ta"am *! #o8"e *a:o *e1o")te7e:t to )"e m'#zC zatrzymyaG #"C )a tym 7e(z mo1C przyp"#aG m' te)

orze(z)": *a:o *e1o do8rze z)a)! łaF("oFG " przez to 1o poz)aG W#za: "emże zmy#łom (zło"e:a przy#ł'1'*! da)e )ao(z)e " że przez ")te7e:t zo#ta*! o)epod("!1)"Cte pod pe)e po*C("e a tym #amym pod per"e pra"dłoQ b żepo*C("e to za"era ty7:o (e(5y #p7)e z pom")"C("em te1o (o #z(ze17)e że

*e#t zatem dy#:'r#y)eQ że re1'ły #ł'ż!(e do te1o a8y da)e przed#ta"e)"apod("!1)!G pod F"adomoFG o17e da)e #! przez )"! przed tym" da)ym")ao(z)ym" "td Q b łaF("oFG tC przyp"#'*C "C(

+ Wed7e I yda)"a2 _"e7:" z"!ze: (e7oyV

Wed7e I yda)"a2 _:tre d7a m)"e da*! #"C ytł'ma(zyG (e7ooF("!

zam"erzo)!V

Ua1a o17)a do "deo7o1"" ?>,

(zło"e:o" *a:o ta:! za :tre* poFred)"(tem 1o poz)a*C %dy *ed)a: (5(C"#totC )adzmy#ło! ;o1a pomyF7eG #o8"e *a:o ")te7"1e)(*C to z p'):t' "dze)"ape)e1o 'żyt:' mo*e1o roz'm' *e#t to )"e ty7:o dozo7o)e a7e )aet)"e')":)"o)eQ 8y)a*m)"e* *ed)a: )"e o7)o przyp"#yaG *e* ")te7e:t' " #(57e8"aG

#o8"e że przez to *a:o przez *e* łaF("oFG moż7"e *e#t *e* poz)a)"e W tymypad:' 8o"em m'#zC pom")!G #zy#t:"e te ar'):" pod *a:"m" *edy)"e z)am")te7e:t " tym #amym o:az'*e #"C że orze(z)": :try #ł'ży ty7:o do o:reF7e)"a(zło"e:a (a7e )"e może 8yG od)"e#"o)y do przedm"ot' )adzmy#łoe1o " żezatem za pomo(! ta: o:reF7o)e* przy(zy)ooF(" z1oła )"emoż7"e *e#t poz)a)"e(zym *e#t ;1 I ta: ma #"C rze(z z #zy#t:"m" :ate1or"am" :tre )"e mo1! m"eG #e)#"e teorety(z)ym żad)e1o z)a(ze)"a d7a poz)a)"a o "7e )"e #! za#to#oa)edo przedm"ot moż7"e1o J- doF"ad(ze)"a b Natom"a#t podł'1 a)a7o1"" z")te7e:tem mo1C " (o "C(e* m'#zC pomyF7eG #o8"e pod pe)ym "))ymz17Cdem )aet "#totC )adzmy#ło! )"e (5(!( *e* zre#zt! przez to poz)aaGteorety(z)"eQ tedy m"a)o"("e 1dy to o:reF7e)"e *e* przy(zy)ooF(" doty(zyta:"e1o #:'t:' F"e("e :try za"era *a:"F mora7)"e :o)"e(z)y a7e d7a "#totzmy#łoy(5 )"ey:o)a7)y zam"ar b (za# 8o"em moż7"e *e#t poz)a)"e



;o1a " *e1o "#t)"e)"a teo7o1"a poprzez łaF("oF(" " o:reF7e)"a *e1oprzy(zy)ooF(" pomyF7a)e )"m ty7:o przez a)a7o1"C poz)a)"e :tre od)"e#"e)"' pra:ty(z)ym a7e też ty7:o ze z17Cd' )a )"e *a:o mora7)e po#"ada#ze7:! yma1a)! rea7)oFG b Ety:o=teo7o1"a *e#t zatem z'peł)"e moż7"aQmora7)oFG 8o"em może m"a)o"("e *eF7" "dz"e o *e* re1'łC a7e )"e *eF7" "dz"e o

(e7 o#tate(z)y *a:" o)a

?+>


łaF)"e yz)a(za "#t)"eG 8ez teo7o1"" )"e pozo#ta"a*!( roz'm' 8ezrad)ym od)"e#"e)"' do te1o (e7' Natom"a#t ety:a teo7o1"(z)a (zy#te1o roz'm'* *e#t)"emoż7"aQ praa 8o"em :try(5 )"e '#ta)a"a p"erot)"e #am roz'm ":try(5 prze#trze1a)"a )"e pood'*e o) *a:o (zy#ta ładza pra:ty(z)a )"e mo1!8yG mora7)e Ta: #amo 8yła8y (zymF )"edorze(z)ym teo7o1"(z)a 6"zy:aQ 8yła8yo)a 8o"em y:ładem )"e pra przyrody 7e(z zarz!dze9 *a:"e*F )a*yż#ze* o7"Q)atom"a#t 6"zy(z)a a łaF(""e 6"zy(z)o=te7eo7o1"(z)a teo7o1"a może #ł'żyGprzy)a*m)"e* za propede'ty:C do teo7o1"" łaF("e* po)"eaż przezrozpatrya)"e (e7 )at'ra7)y(5 (o do :try(5 po#"ada o)a 8o1aty ma=+ ter"ałda*e o)a a#'mpt do "de" (e7' o#tate(z)e1o *a:"e1o przyroda y#')!G )"e możeQ

tym #amym może " o)a pradz"e o8'dz"G potrze8C *a:"e*F teo7o1"" :tra 8ypo*C("e ;o1a y#tar(za*!(y #po#8 o:reF7"ła d7a )a*yż#ze1o pra:ty(z)e1o'żyt:' roz'm' a7e )"e może teo7o1"" te* #torzyG " do#tate(z)"e oprzeG )apo#"ada=* )y(5 przez )"! dooda(5

SK0R0WIDZE

SK0R0WIDZ IMI0N

A)a:#a1ora# <+

;attea'i +,. ;7'me)8a(5 J+< ;'r:C +-J

&amper . J+, &y(ero .JDemo:ryt <.+



Ep":'r +-? .- J

<.+ <.< E'7er ,.

3rydery: II J? \

hart:)o(5 +-J

homer <J

h'me +, ?+ J>

Kartez*'#z J? Ko7'm8 .

Le##")1 +,. L"))e'#z J+ Lo(:e <>+

Mar#de) +- Myro) ++?

Neto) << <J <?

P7ato) <+ Po7":7et ++?

Re"mar'# J,. Ro'##ea' .<

Saàry +J< Sa'##'re de +.J +-< Se1)er J.

Sp")oza <.+ <.< <.? J?.

Ho7ta"re J W"e7a)d <J

<J

SK0R0WIDZ P0$kv

A6e:ty b prze(""e9#t"e do )am"Ct)oF(" 1ałto)y(5 " )"ezam"erzo)y(5 +.Qa6e:ty z)"o#łe +.Q F7epe +.Q e)er1"(z)e " t:7"e + por +-JQ yoł'*!(epod)"e(e)"e +,Q a6e:ty potC1'*! zadoo7e)"e .- )Q zma1a*! 6'):(*e ży("oe.,Q a6e:ty e F)"e <JQ m'zy:a *a:o moa a6e:t .J

A7e1or"a #zt'(e <,

A:(yde)#y <.<

A)a7"ty:a b e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a .+b.Q p"C:)a .+b +,Q z)"o#łoF("+<>b+-Q te7eo=7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <+?b

<J,



A)a7"ty(z)y podz"ał ??

A)a7o1"a b m"Cdzy #zt':! " przyrod! a mora7)oF("! <>Q a)a7o1"a arytmety(z)a<J.Q a)a7o1"a 6orm przyrody J>J )Q )"o#:" z a)a7o1"" JJ J?b-

A)atom a)atom"a b a)atom -. J+Q a)atom"a -?Q por)a(za J>J

A)tropo6o8"a +-

A)tropo7o1"a emp"ry(z)a +-?Q a)tropo7o1"a zmy#ł' e)Ctrz)e1o 6orm!p#y(5o7o1"" J>

A)tropomor6"zm <> J.JQ a)tropo=mor6"(z)y #po#8 yo8raża)"a J. J.-

A)ty)om"a2 a roz'm' teorety(z)e1o ładzy poz)a(ze* -< -,Q 8 roz'm'

pra:ty(z)e1o ładzy poż!da)"a -,Q ( ładzy #!dze)"a '(z'("a roz:o#zy "przy:roF(" -, )Q a)ty)om"a #ma:' -Q *e* teza " a)tyteza ,Q$e$ roz"!za)"e,Q a)ty)om"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?+b por J>

A po#ter"or" g da)e przez zmy#ły emp"ry(z)"e ,+

A pr"or" g praoda(zoFG ładz poz)a(zy(5 +.Q a pr"or" #ze7:"e* moż7"e*)ao(z)oF(" ,Q rdła poz)a)"a a pr"or" ,Q apr"ory(z)oFG #!d #ma:' 1 ,+Qma:#ym ładzy #!dze)"a -Q za#ad -Q po*CG ety(z)y(5 ,Q #!d

Ar(5eo7o1 ar(5eo7o1"a przyrody

J?V J,

Ar(5etypo) prazr ?J Ar(5"te:t b ar(5"te:t )a*yż#zy

<, por J<<Q ar(5"te:to)"(z)y

")te7e:t <?. J> Ar(5"te:t'ra ,- ??

S:oro"dz po*CG

?+?

Arty:'7a(*a ?

Arty#ta <JQ arty#ta )a*yż#zy g ;1 J<J



Arytmety:a (zy#ta +Q *a:o ")te7e:t'a7)a o(e)a "e7:oF(" +J.Q arytmety(z)aa)a7o1"a <J

Atry8'ty b "(5 ro7a #zt'(e <,Q atry8'ty e#tety(z)e " 7o1"(z)e JJ

A'to)om"a #ma:' +,+ +,< ,Q przyrody <JQ ()oty +,JQ re67e:#y*)e* ładzy#!dze)"a <?

;ało(5a7#to A81ottere" de6")"(*a J.-

;ary :o7ory ,.Q de6")"(*! E'7era ,.Q 8ary (zy#te " m"e#za)e ,Q )"e )a7eż! dop"C:)a ,-Q 8'dz! #:ło))oFG do "de* <Q #zt':a :o7or ?-

;ezar'):ooFG to (o 8ezar'):oe \b przyroda poz8a"o)a *e#t te1o (o8ezar'):oe +> por -,

;1 8o#:oFG J<+b?+> por Re7"1"a Przy(zy)a F"ata Prapod#taa Pra"#totaQ

7C: przed ;o1"em +.+ bQ ;1 )"eżyy " żyy <.Q poz)a)"e ;o1a *e#t *edy)"e#ym8o7"(z)e <>Q po*C("e ;o1a )"e )a7eży do )a': przyrod)"(zy(5 <JJb? J<J )Q

*e#t ty7:o 5"potez! J-. za#ad! re1'7aty)! J>Q po*C("e ;o1a teorety(z)"eo:reF7o)e pozo#ta*e za#ze pro87ematy(z)e JJ J-b, ?>JQ ;1 )"e *e#tprzedm"otem poz)a)"a 7e(z "ary J-Jb?Q )"eprzydat)oFG meta6"zy(z)y(5dood "#t)"e)"a ;o1a J,?Q "dea

;o1a op"era #"C )a pra:ty(z)ym 'żyt:' roz'm' J<? por JJ-Q mora7)y dod"#t)"e)"a ;o1a JJ, J?J J. por J?b- J,-Q po*C("e ;o1a *a:o ar')e:moż7"oF(" o#"!1)"C("a (e7' o#tate(z)e1o J- por J., ))Q ;1 *a:o )a*yż#zapod#taa :r7e#t"e (e7 JJ<Q ;1 g )"e#:o9(zo)a ")te7"1e)(*a J<, p teżI)te7"1e)(*aQ łaF("oF(" ;o1a JJJ J+Q ;o1a możemy pomyF7eG ty7:o )apod#ta"e a)a7o1"" J.<Q ;1 g mora7)y #tr(a F"ata J?J.+ J- J,. J,-Q;o1o"e #tarożyt)y(5 J<? ) ;yt Se") prze(""e9#t"e do po"))oF(" So77e)b <-+

&ałoFG da# %a)ze " *e* (zCF(" ytorze przyrody <<+ )) <- ) <,>Q (ałoFGor1a)"z'*!(a J+?Q "dea a8#o7't)e* (ałoF(" +?.Q (ałoFG przyrody < <,>Q (ałoFGmater"" <-,Q (ałoFG *a:o (e7 <-,Q (ałoFG a8#o7't)a +?+ +?. JJQ (ałoFG *a:o

#połe(z)oFG o8yate7#:a J.

&e7 e(: b po*C("e pe)e1o przedm"ot' o "7e za"era #o8"e ra(*C *e1orze(zy"#toF(" .Q rea7)a pod#taa *e1o moż7"oF(" -, por ,> +>+ <. )Q *a:oytr przy(zy)y :tre* ra(*! determ")'*!(! *e#t przed#ta"e)"e *e* #:'t:' <--por <<+ ) J+? ) &e7 e)Ctrz)y +>- ,< <?>Q e)Ctrz)y " ze)Ctrz)y +>+Qo8"e:ty)y J, 1"Q #'8"e:=

<Jc



?+.

S:oro"dz po*

ty)y ,+ ) J<+Q re7aty)y " a8#o7't)y J?Q (e7 o:reF7o)y a pr"or" przez "dee<<+Q (e7 ł!(zy #"C za#ze z ")tere#o)oF("! ,+Q (e7 przyrody e(: der Mat'r>. , <>Q przy(zy)ooFG podł'1 (e7 p Przy(zy)ooFGQ (zło"e: *a:o (e7J>?Q (e7 moż7"y ty7:o za poFred)"(tem po*C("a ")te7e:t' <. ))Q #y#tem (e7p PrzyrodaQ (e7 o7)oF(" ,+ JQ (e7 *a:o mater"a o7" J??Q (zło"e: po#"ada

#o8"e (e7 #e1o "#t)"e)"a ++Q może #o*e (e7e yz)a(zaG za pomo(! roz'm'++ )Q (e7 o#tate(z)y E)dze(: J+. J+- J+bJ-Q (e7 :o9(oy 7etzterZe(: J+. J+- J> JJ J<+ JJ< J? J,Q o#tate(z)y (e7 7'dz:oF(" + J J<+ por &e7 o#tate(z)yQ (e7 :ate1ory(z)y g (e7 'ar'):oa)y <>>Q5e'ry#ty(z)a za#ada (e7 <,< &e7 )at'ra7)y Nat'rze(: gg rze(z 8Cd!(aprzy(zy)! " #:'t:"em #ame* #"e8"e <- por <<> g "#tota 'or1a)"zoa)a "or1a)"z'*!(a #am! #"e8"e <JJ por <<? J+JQ #to#')e: (ałoF(" do (zCF(" (e7')at'ra7)ym <<+ ))Q (e7 )at'ra7)y *e#t po*C("em re1'7aty=)ym a )"e:o)#tyt'ty)ym <<? ) <., por <-<Q *e#t )"("! przeod)"! ładzy #!dze)"a<JQ *e1o o8"e:ty)a rea7)oFG )"e da*e #"C 'dood)"G <., a)" y*aF)"G <.Q *e#t

(zymF o8(ym przyrodoz)a#t"e <?,Q (e7

)at'ra7)y (zymF "))ym )"ż (e7 przyrody <<,Q ze)Ctrz)y (e7 )at'ra7)y <?Q (e7)at'ra7)y emp"ry(z)"e 'ar'):oa)y <.- \ (e7 )at'ra7)y *a:o ytr przy] rodyJ>, )) J> *a:o prze(""e9#to (e7' o7)oF(" J por <+J < ) <J+<J. <??

&e7 o#tate(z)y E)dze(: (zy7" 8ezar'):oy )a*yż#zy J, =)"e yma1a"))e1o (e7' *a:o ar'):' #o*e* moż7"oF(" J-=)"e )a7eży 1o #z':aG

przyrodz"e J<bJ J?, por <J> J,Q yz)a(za)y *e#t przez (zy#ty roz'm ?JJ?? J.> " prao mora7)e J? J,+ por J?<Q *e#t "dea7)y J?Q yma1aod)"e#"e)"a do (ze1oF )adzmy#7oe1o <<,Q po")"e) "#t)"eG ?<Q *e#t "de! " rze(z!

*ed)o(zeF)"e J-?Q ma #'8"e:ty)"e pra:ty(z)! rea7)oFG J?- ))Q (e7emo#tate(z)ym *e#t (zło"e: JJ pod7e1ły za#adom mora7)ym J?+ ))Q (e7o#tate(z)y "#t)"e)"a F"ata J- )) J<< J?- )Q (e7 o#tate(z)y *a:o 5armo)"*)az1od)oFG pra mora7)y(5 " #z(zCF7"oF(" J?J ) J-Q (e7 o#tate(z)y a)"eFm"erte7)oFG " "#t)"e)"e ;o1a J., J-? ) J-

&e7oe przy(zy)y E)d'r#a(5m <<+



<< <<, <J] <JJj <?J <?? <? <?- ) <.> <> <,. <,, J>. J+?Q #!#'8"e:ty)ym ar'):"em 'żyt:' )a#ze1o roz'm' J+Q por też Przy(zy)ooFGPrzy(zy)a

S:oro"dz po*CG

?+

(e7ooFG Ze(:md##"1:e"t g z1od)oFG pe)e* rze(zy z t! *e* łaF("oF("!:tra moż7"a *e#t ty7:o )a pod#ta"e (e7 . por <? ) g po*C("e *a:oprzy(zy)a #e1o przedm"ot' -,Q *e#t pra"dłooF("! przypad:ooF(" <- por<-?Q *e#t przez )a# #amy(5 proadza)a do rze(zy <+,Q (e7ooFG meta6"zy(z)aQ za#ada pra:ty(z)e* (e7ooF(" .b - <. > rż)" #"C od tra)#(e)de)ta7)e*(e7ooF(" przyrody ) *a:o #'8"e:ty)e* ma:#ymy re67e:#y*)e* ładzy#!dze)"a <+b <J )Q (e7ooFG ł!(zy #"C z '(z'("em roz:o#zy <? )Q *e#t ty7:o#'8"e:ty)a " )"e może #taG #"C poz)a)"em J>bJ+ por J+ J- ) <-Q *e#t ty7:oor"e)ta(y*)! za#ad! ładzy #!dze)"a J- )Q za#ad! re1'7aty)! <-Q dz"e7" #"C)a2 + 6orma7)! (zy#to #'8"e:ty)! e#tety(z)! (e7ooFG p"C:)a przyrody " rea7)! o8"e:ty)! 7o1"(z)! (e7ooFG przyrody

+ E#tety(z)e yo8raże)"e (e7ooF(" przyrody <,bJ. g pra"dłooFG ładzy#!dze)"a *e* o7)oF(" +J por +< ?? ) ,?Q za#ada 6orma7)e* (e7ooF("przyrody ,< +< <> g (e7ooFG 8ez (e7' +>> ++ +? , <+Q *e#tty7:o 6orm! #'8"e:ty)e* (e7ooF(" ,< +> por +< + +-- +,> +,- >< )>- J- -+ ,+ , ,= <^ "( może ydaaG #"C

'myF7)! <>Q *e#t 5armo)"*)! >- 8ezar'):o! <-Q 08"e:ty)a (e7ooFG

przyrody <+ )) yodz" #"C z 7o1"(z)e1o yo8raże)"a przyrody J.b?>Q za:ładaod)"e#"e)"e przedm"ot' do pe)e1o o:reF7o)e1o (e7' +>> por J- +>>b +>?Q

*e#t a78o2 a ze)Ctrz)a re7aty)a g 'żyte(z)oFG +>> <=? <<- <J>Q (e7oa #to#'):' do "))y(5 *e#te#t J+JQ a78o *e#t 8 e)Ctrz)a g do#:o)ałoFG +>>) por <+ <<. J> J+J J?.Q może 8yG ta:że )aza)a 6orma7)! (e7ooFG6"1'r matematy(z)y(5 <+? ) <Q ta:że roz'mo! <+? <+ odrż)"e)"' odmater"a7)e* <- <"?j <+ emp"ry(z)e* 7'8 rea7)e* <+-Q )"e *e#t :o)"e(z)!za#ad! moż7"oF(" przyrody <+Q *e#t za#ad! re1'7aty)! a )"e :o)#tyt'ty)!<+JQ *e#t :ryty(z)! za#ad! re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a <+b<. Idea)a*yż#ze* (e7ooF(" ++.Q (zy#ta roz'moa (e7ooFG te1o (o )adzmy#łoe +,Q

(e7ooFG te(5)"(z)a <J.Q 5"potety(z)a <<,Q #ze7:a (e7ooFG y#tCp'*!(a



F"e("e ?>-Q rż)e #y#temy (e7ooF(" przyrody "dea7"zm rea7"zm (e7ooF(" <?-b<. &e7oy z"!ze: << <?? <?, <.J <- <,, J, J<

&5ara:teryzmaty ,,

&5rzeF("*a9#to J-,

&"ało2 a '*Cte tra)#(e)de)ta7)"e g

?+-

S:oro"dz po*C"

#'8#ta)(*a 7'8 #'8#ta)(*a zm"e))a Q 8 '*Cte meta6"zy(z)"e g ("ało ma*!(eze)Ctrz)! przy(zy)C g ("ała emp"ry(z)e g rze(z por'#za*!(a #"C prze#trze)"

&"ało or1a)"(z)e J <-, por 0r1a)"mQ ("ało " d'(5 > )Q )a':a o ("ała(5 J>+

&"Cż:oFG <+.&)ota -.

&y"7"za(*a +? )

&za# b 6orma7)y ar')e: )ao(z=)oF(" a pr"or" ,b<> por +?JQ )a#tCp#to(za#oe *e#t ar'):"em zmy#ł' e)Ctrz)e1o +?J

&zło"e: b*a:o (e7 J+Q *a:o Frode: J+ por JQ *a:o )o'me=)o) J<>Q *a:opodm"ot mora7)oF(" J,Q *a:o :o9(oy (e7 przyrody J+- J+ ra" JJQ #am #o8"eyz)a(za (e7e ++ J<>Q *e#t pa)em przyrody J<Q ty7:o o) )ada*e #"C )a "deałp"C:)a ++Q )"er)oFG m"Cdzy 7'dm" J? )Q "#t)"e)"e 7'dz" *a:o przyp'#z(za7)y(e7 zam"erzo)y <Jb

<? \Q <J>

&zło"e(ze9#to h'ma)"tat b a po#ze(5)e '(z'("e #pł'(ze#t)"(ta <>.Q8 zdo7)oFG 1łC8o:"e1o " po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C <>. por +? <>. )Q pteż L'dz:oFG

&z'("e Emp6")d')1 b pod*)e z)a(ze)"e #łoa .? )Q a (zy#to #'8"e:ty)e g'(z'("e .. p U(z'("eQ 8 o8"e:ty)e g #po#trzeże)"e zmy#łoe .. por



też <, ) .+Q mater"a7)y rea7)y (5ara:ter (z'("a J> J ) o( >. +> ?<Q(z'("e *a:o mater"a #!d' e#tety(z)e1o +>> por .>Q (zy#toFG (z'("a pro#te1o>=1ra (z'G ?-b.> por ?+ .? )Q zm"e))oFG ., ) *e1> artoFG za7eży odzdo7)oF(" po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C +.Q p też Zdo7)oFG po#ze(5)e1o'dz"e7a)"a #"CQ (z'("e przy*em)e ?-Q (z'("e z"erzC(e ("e7e#)e JQ '(z'("e

Emp6")d')1 mora7)e JJ.

&zy))oFG ;e#(5a6t"1')1 5armo)"*)a ładz poz)a(zy(5 >- por +J ?<Qp też %ra

Ded':(*a b 'za#ad)"e)"e +--Q '#pra"ed7""e)"e prete)#*" do po#ze(5)e*aż)oF(" +-,Q a ded':(*a (zy#ty(5 #!d e#tety(z)y(5 +- ))Q *e* metoda +-,b +,+Q doty(zy e#tety(z)e1o 'podo8a)"a 6orm"e przedm"ot' +--Q możedoty(zyG ty7:o p"C:)a +-b, por ,+Q 8 tra)#(e)de)ta7)a ded':(*a (e7ooF("przyrody , por <,J

De"zm <>

Demo)o7o1"a JJ? J. por też JJ;

Demo)#troaG2 przed#ta"aG po*C("e )ao(z)oF(" -. por -?Q e7e1a)(*ademo)#troa)"a <+

D"a7e:ty:a2 prze("#ta"a)"e #o8"e o17)y(5 #!d a pr"or" Q )"( doty(zy#ma:' 7e(z za#ad :ryty:" #ma:' Q d"a7e:ty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"ab

S:oro"dz po*CG

?+,

<>J2 te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?+bJ>> por <?b<

D"a7e7a D"a77e7e zł'd)a <J?

Do8ro )a*yż#ze 5o(5#te# %'t J<> JJJ J?<2 a mora7)e J-<Q 8 6"zy(z)e J?<

Do8ro do8ry da# %'te 1'7 b do8re *e#t to (o podo8a #"C za poFred)"(temroz'm' )a pod#ta"e #ame1o po*C("a . por - ,+Q to (zym "dz" #"CartoFG o8"e:ty)! por +>>Q do8re do (ze1oF pożyte(z)e rż)" #"C oddo8ra :tre #amo d7a #"e8"e #"C podo8a . .- >Q do8ro #amo #o8"e do#tCp)e

*e#t d7a :ażde* "#toty roz'm)e* Q za"era #o8"e )a:az ym'#za*!(y apro8atC+.Q 'podo8a)"e do8r' "!że #"C z ")tere#em .b>Q do8ro ł!(zy #"C z



'podo8a)"em (zy#to pra:ty(z)ym +Q ypłya z moty roz'moy(5 ,<bJ+?Q do8ro mora7)e *e#t o#tate(z)ym (e7em 7'dz:oF(" +Q e#tety(z)"e z)"o#łedo8ro +? )

Do1maty: ?>.

Do1maty(z)e 'za#ad)"e)"e do1")a=t"#(5e ;e1r"")d')1 <.. <.-Q tra:toa)"e<. <.-Q t"erdze)"e <.Q do1maty(z)e o:reF7e)"a <>Q doody J-,Qdo1maty(z)a aż)oFG <.Q do1maty(z)e za#ady <,JQ #y#temy <.>Qdo1maty(z)a )"e"ara J,>Q do1maty(z)e po#ł'1"a)"e #"C po*C("em <. por<

Do:try)a ?> do:try)a7)a #tro)a ,

Do#:o)ałoFG g e)Ctrz)a +>> (e7ooFG o8"e:ty)a +--Q do#:o)ałoFG *a:oF("oa " :a)tyta=ty)a +>+Q p"C:)o *a:o do#:o)ałoFG mCt)"e po*Cta +>++>< -+Q do#:o)ałoFG )"e *e#t e#tety(z)! za#ad! proadz" do a)ty)om"" -<Q8ra)a *e#t *ed)a: pod 'a1C przy ydaa)"' #!d o p"C:)"e #zt':" <-Qpo("!1a za #o8! 'podo8a)"e o8"e:ty)e <+Q re7aty)a do#:o)ałoFG 6"1'rmatematy(z)y(5 <+Q e)Ctrz)a do#:o)ałoFG przyrody <<?

DoF"ad(ze)"e doF"ad(za7)y emp"ry(z)y b doF"ad(za7)e poz)a)"e przyrody-Q #y#tem oparty )a praa(5 emp"ry(z)y(5 <> por ) ? <++QdoF"ad(ze)"e (ał:o"("e ze #o8! po"!za)e < ) por <?<Q (ałoFGdoF"ad(ze)"a <>Q moż7"oFG doF"ad(ze)"a - ,Q doF"ad(ze)"e moż7"e +

, <+

< JJ ?+ J- J-> ?>,Q doF"ad(ze)"e moż7"e " rze(zy"#te J-< por J->QdoF"ad(ze)"e )a*po#po7"t#ze < )Q doF"ad(ze)"e przeproadzo)e metody(z)"e<<.Q prze:ro(ze)"e 1ra)"( doF"ad(ze)"a , Emp"ry(z)e po*C("e <.-Q tere)przy#ł'1'*!(y po*C("om emp"ry(z=c )ym +. )Q po#ta)"e #!d' emp"ry(z)e1o>> por J< )Q emp"ry(z)e ra(*e ,+Q da)e +Q emp"ry(z)a poz)aa7)oFG <.,Qe:#pozy(*a +-Q emp"ry(z)e pra=

?>

S:oro"dz po*"

a <>Q za#ady +Q emp"ry(z)a a)tropo7o1"a +-?



Dod przeproadzo)y emp"ry(z)"e J> )Q dod roz'moy a pr"or" J+Q *a:oprze(""e9#to dood' pozor)e1o J+Q dod BBT] aBfeta` " dod iar]MjpfTto` J< Doodoe ra(*e ;ee"#1r"")de "(5 podz"ał

JJ

Dro1a m7e(z)a #y#temy dr1 m7e(z)y(5 +?>

D'#za b do8ra +-Q p"C:)a >Q (z'ła " #ła8a +-Q d'#za " mater"a <<JQ)"eFm"erte7)oFG d'#zy p N"eFm"erte7)oFG Władze d'#zy See7e)yermd1e) b"(5 "7oFG +Q ta8e7a ładz ??Q yż#ze ładze d'#zy ?? por Władze poz)a(zeNa':a o d'#zy Seete)7e5re J>+ da*e ty7:o )e1aty)e po*C("e o "#to("e myF7!(e*J.1 por P#y(5o7o1"a

Dy#(yp7")a o7" J?Q dy#(yp7")a #:ło))oF(" J

Dz"edz")a #'ere))a 6"7ozo6"" o17e +.b+,Q de6")"(*a po*C("a #'ere))e*dz"edz")y +. )

Ed':t b *a:o prze(""e9#to prod':t' J++Q ed':t r)e* #o8"e "#toty J++bJ+<por <,

E:#peryme)t b #zt':a e:#peryme)t +J

E:#po)oaG g #proadz"G yo8raże)"e do po*CG - por -?

E:#pozy(*a b tra)#(e)de)ta7)a " emp"ry(z)a +-JQ e:#pozy(*a #!d #ma:',+Q e:#pozy(*a

odrż)"e)"' od ded':(*" +-- )

E:typo) od8"("e ?J

Emp"ryzm za#ady #ma:' ,+

E)(y:7oped"a )a': J>+

E)t'z*azm +. +-+Q *e#t e#tety(z)"e z)"o#ły +Q e)t'z*azm yd d7a #e*

re7"1"" +-> )

Ep"1e)eza b płodze)"e "#tot or1a)"(z)y(5 *a:o prod':t odrż)"e)"' oded':t J++b+< p Prod':t

E#tety:a e#tety(z)y b tra)#(e)de)ta7)a e#tety:a ładzy #!dze)"a +<Qydaa)"e #!d e#tety(z)y(5 J- - +? +.- +> +? +,> <+Qe#tety(z)a łaF("oFG yo8raże)"a <,Q atry8'ty e#tety(z)e JJQ e#tety(z)e'żyt:oa)"e ładzy #!dze)"a ,+Q e#tety(z)a o(e)a "e7:oF(" J+ )Q ra(*ae#tety(z)a J+Q e#tety(z)e "dee J ? J -JQ e#tety(z)e #!dy por S!dy#ma:' J+ ?? . -> ) +>< +>, ++- +<> #! *ed)o#t:oe a m"mo to

po#ze(5)"e aż)e b +?. +,>Q e#tety(z)a ładza #!dze)"a p tamżeQe#tety(z)e yo8raże)"e (e7ooF(" przyrody <,bJ. +<, por +JQ e#tety(z)e



'podo8a)"e .b .JQ e#tety(z)a (e7ooFG p &e7ooFGQ e#tety(z)y m"er)":pod#taoy %r')dma## IJj ]J,

Ety:a S"tte)7e5re +<

Ety:o teo7o1"a teo7o1"a mora7)a J<+ JJ> por ?>,

Eo7'(*a b *e* teor"a J++

S:oro"dz po*G

?+

6a:t Tat#a(5e b przedm"ot :tre1o o8"e:ty)a rea7)oFG może 8yG do"edz"o)aJ-< por J1 ) J-< ) J,+ J,

3a)taz*a b p Wyo8ra)"aQ 6a)taz*a m'zy(e p M'zy:a

3ata7"zm 3ata7"#m'# 3ata7"tat b (e7ooF(" <.+Q o:reF7e)"' przyrody '

Sp")ozy <.+ por <. ))3"7ozo6"a b za"era #o8"e za#ady roz'moe1o poz)a)"a rze(zy przez po*C("e++Q dz"e7" #"C )a teorety(z)! 6"7ozo6"a przyrody " pra:ty(z)! 6"7ozo6"a mora7)oF(",b+?Q *e* #'ere))a dz"edz")a +.b+,Q 6"7ozo6"a #pe:'7a=ty)a J?,Q 6"7ozo6"amora7)a 6"7ozo6"a pra:ty(z)a *a:o praoda#to roz'm' +

3"zy:a <J. )) 6"zy(z)y #po#8 tł'ma(ze)"a J+<Q 6"zy:a7)e rozaża)"e <J por<J> <?Q 6"zy(z)a przy(zy)a <,.Q )"edorze(z)oFG 6"zy:" teo7o1"(z)e* ?+> porJJ>Q 6"zy:o=teo7o1"a b 8łCd)"e roz'm"a)a teo7o1"a 6"zy(z)a JJ> por J<+ ))Q6"zy(y :trzy (5(! *ed)o(zeF)"e 8yG teo7o1am" J<.

3orma b prze(""e9#to mater"" )"emater"a7)a #tro)a yo8raże)"a przedm"ot'J+ )Q po7e1a )a o1ra)"(ze)"' przedm"ot' +<+Q 6orma przyrody +,Q mater"" J>b- por <.+Q e#tety(z)e1o 'podo8a)"a ,? ><Q p"C:)a 6orma ,- por P"C:)opor <,Q p"C:)e 6ormy przyrody +- + <++Q 6ormy e)Ctrz)"e (e7oe

<J? J>- J+>Q 6orma podo8a*!(a #"C J>Q 6ormy #pe(y6"(z)e <J>Q 6orma *a:o"#tot)y mome)t #zt':" p"C:)e* .>Q 6orma 7o1"(z)a #!d #ma:' >>Q poz)a)"aemp"ry(z)e1o <<Q )ao(z)oF(" a pr"or" <+-

%e)erat"o ae'"ò(a ')"ò(a 5ot)ot"yma 5etero)yma J>.



%e)"a7)oFG 1e)"'#z da# %e)"e b zdo7)oFG torze)"a "de" e#tety(z)y(5 -Qdy#pozy(*a 'my#ł' ta7e)t za pomo(! :tre* przyroda '#ta)a"a pra"dła d7a#zt':" <+ por < J- ) -Q yodz" #"C z ła("9#:"e1o 1e!"'# <b<Q

*e#t ta7e)tem do #zt':" p"C:)e* < por J-Q yma1a ory1")a7)oF(" < por<. J-Q ytory 1e)"a7)oF(" m'#z! 8yG zoram" (zymF e1zemp7ary(z=)ym

< por <? )Q 8ez 1e)"a7)oF(" )"e #! moż7"e #zt':" p"C:)e <>.Q 1e)"a7)oFG *e#t prze(""e9#tem d'(5a )aF7ado)"(ta <<b.Q *e#t )"eo1ra)"(zo)a ")"eprze:azya7)a <Jb ?Q 1e)"'#z *e#t 6aorytem przyrody J,Q torzy#z:ołC J, do#tar(za mater"ał' :trem' #z:oła )ada*e 6ormC <. )Q1e)"a7)oFG 8ez #ma:' J> " ze #ma:"em ?>Q ładze 'my#ł' #:łada*!(e #"C)a 1e)"a7)oFG J+ ))Q 1e)"a7)oFG to ta7e)t do #zt':" a )"e )a':" <J< J- %eo1ra6"a J-?

?

S:oro"dz po*CG

%eometr"a (zy#ta +JQ #zt':a m"erze)"a 1r')t )"e *e#t 1eometr"! pra:ty(z)!+J ?Q 1eometr"a Neto)a <J por J-<Q 1eometry(z)e a)a7o1"e <J.Qła#)oF(" JJ,Q 6"1'ry +. <+? <> ) <Q m"e*#(e <+.

%e#ty:'7a(*a p M"m":a

%)"e b e#tety(z)"e z)"o#ły +

%od)oFG 7'dz:a +-

%ra Sp"e7 b o7)a 1ra ładz poz)a(zy(5 ?? <+ <JQ ładz 'my#ł' J<++Q o7)a 1ra yo8ra)" " ")te7e:t' z"!z:' p"C:)em -. ) ,< +>J +

+?< ++ 00 , J ?> ) ?< .+ ) .. -Q yo8ra)" " roz'm' z"!z:' ze z)"o#łoF("! +?> +?<Q ty7:o #'8"e:ty)a ++Q re1'7ar)a ,.Q 1rayo8ra)" +- +, ,Q "de* ?< ?Q *e* #:'t:"em #e)#'# (omm')"# ++Qpoez*a *a:o F"adoma 1ra pozor' . .<Q 1ra o7)a m'zy(e .JQ #zt':a(5p7a#ty(z)y(5 ..Q 1ra :#ztałt ,, .>Q 1ra (z'G ,, ? ?- ?, .? .-))Q a6e:t +,Q 1ra dz"e7" #"C )a2 1rC 5azardo! 1rC d"C: " 1rC myF7" .,

%ramaty:a ++ o

harmo)"a g #'8"e:ty)"e (e7oe >-Q 5armo)"a m'zy(z)a .?Q 5armo)"am"Cdzy "#totam" ' P7ato)a <+

hea'to)om"a b dy:toa)"e praoda#ta #amem' #o8"e <JQ b



za#ada re67e:#y*)e* ładzy #! dze)"a <?

hetero)om"a b pra emp"ry(z)y(5 <><Q #ma:' +,< por ,Q determ")'*!(e*ładzy #!dze)"a <? roz'm' ++

h"7ozo"zm <<J <. <..

h"per6"zy:a J+Q po)ad6"zy(z)a 5"=per6"zy(z)a pod#taa <.+

h"poteza b moż7"a ra(*a tł'ma(ze)"a JJ J- )

h"#tor"a J-?

h'ma)"ora <>.

h'mor La')e .

hypotypoza #'8"e(t"o #'8 ad#pe(t'mQ a #(5ematy(z)a ,,Q 8 #ym=8o7"(z)a,,

Idea g po*C("e roz'moe p tamże III ,-Q podz"ał "de* -J )Q "dea )"e może#taG #"C poz)a)"em -JQ d7a "de" e#tety(z)e* -J )"e moż)a z)a7eG ade:at)e1opo*C("a J -Q d7a roz'moe* ade:at)e* )ao(z)oF(" JQ "dea pe)e1oma:#"m'm +++Q e#tety(z)a "dea )ormy (zło"e:a Norma7"dee ++ ) (zerp"e#e e7eme)ty z doF"ad(ze)"a ++<Q p#y(5o7o1"(z)e *e* ytł'ma(ze)"e ++< )Q

*a:o "e7:oFG poFred)"a ++J )Q )"e *e#t p"erozorem 7e(z ar'):"em p"C:)a

++? Idee roz'moe -J )) )"e po#"ada*! o8"e:ty)e* rea7)oF(" J-? por +- #!za#adam" re1'7a=ty)ym" J ) <.b <-< przy(zy)"a*! #"C do o#"!1)"C("ao#tate(z)e1o (e7' #ze7:"e1o poz)a=

S:oro"dz po*CG

?<

)"a Jb? #! pro87ematy(z)e <, a *ed)a: )"ez8Cd)e <, 8'dz! '(z'("ez)"o#łoF(" +<< +.J por +?Q "dee re7"1"*)e +, por J. )Q #połe(z)e +,Qmora7)e .+ J JJQ "dee e#tety(z)e JQ pra:ty(z)e +J, +.?2 "dee o7)oF("J-<bJ por ?>> )Q "dea do8ra +.Q (zło"e(ze9#ta +?Q mora7)oF(" +->Q "deałe7eo7o1"(z)a (ałoF(" << ++Q "dea a8#o7't)! *ed)oF("! przed#ta"e)"a <<Q "dea

(e7 <JQ "dea &ze1oF )adzmy#łoe1o )a# -<Q "dee P7ato)a <+



Idea7"zm "dea7)oFG2 e#tety(z)e* (e7ooF(" ,+b- <.?Q (e7ooF(" przyrody <.+<.Q przy(zy) (e7oy(5 <. J<. )2 "dea7)oFG przedm"ot zmy#ł ,-Q"dea7)y (e7 o#tate(z)y J?Q "dea7)a )orma +<Q "dea7"#ty(z)y #y#tem (e7 J,Q"dea7)a (e7ooFG przyrody <-

Ideał da# Ideał g== yo8raże)"e (ze1oF *ed)o#t:oe1o *a:o *e#te#taade:at)e1o pe)e* "de" IIIQ "deał p"C:)a +++ ) por +>,b++Q do#:o)ałoF("++Q "deał po#ta(" 7'dz:"e* ++. )Q "deał )"ez8Cd)y *e#t d7a #zt':" <>?

Ido7 J.-Q 8ało(5a7#to J.-

I7oFG 'a)t"tat b #!d' #ma:' +b<Q 7o1"(z)a " e#tety(z)a -+b-

Imma)e)t)e po*C("e J>Q "mma=)e)t)e za#ady <J

I)#ty):t b ' z"erz!t +<Q ' (zło"e:a J

I)te7e:t Her#ta)d b ładza po*CG J+ +>J +<> >- - <> <+=<-?Q")te7e:t dy:t'*e a pr"or" praa ładzy poz)a(ze* ?b. przyrodz"e J por .b< ?+ ?< ?? <? <?<= 017)e praa ")te7e:t' g praa przyrody <?Q ")te7e:tpod("!1a da)e )ao(z)e pod po*C("e ?>-Q ze#pa7a rż)orod)oFG *ed)oFG po*C("a++b + por +,, )Q potrze8)y *e#t d7a o8"e:ty)e* aż)oF(" przedm"ot <.b por <-Q #to#')e: ")te7e:t' do roz'm' + > <.Q do yo8ra)" >> -<><bJQ o7)a 1ra ")te7e:t' " yo8ra)" p %raQ za#ady a pr"or" ")te7e:t' >+Q")te7e:t po#po7"ty >-Q )a*po#po7"t#zy JJ>Q zdroy roz#!de: . >-Q ")te7e:t *a:o

zdo7)oFG doo7)e1o yz)a(za)"a #o8"e #amem' (e7 J<Q *a:o ładzao:reF7a)"a #!d' e#tety(z)e1o +>JQ dy#:'r=#y)y <-? <- a7e yma1a o8raz<-, )Q ")te7e:t yż#zy <-JQ (zy#ty < JQ ")te7e:t pra=zor <-Q moż)a #o8"epomyF7eG ")te7e:t o17!da*!(y 7'8 ")t'"ty)y <- ) <-? <- :try )"eprze(5odz" od te1o (o o17)e do te1o (o #z(ze1łoe <-? 7e(z od (ałoF(" do(zCF(" <- por <--Q ")te7e:t )a*yż#zy <,+Q ")te7e:t przy(zy)y tr(ze* J>JJ<Q pra")te7e:t *a:o przy(zy)a F"ata <,,Q ")te7e:t tr(zy prod':ty)y J+?J,Q ")te7e:t ar(5"te:to)"(z)y <?. J>

?J

S:oro"dz po6t(

I)te7"1e)(*a b (zy#ta +JQ yż#za g ;1 J<J J<, JJJ J.+ ?>,Q ")te7"1e)t)a#'8#ta)(*a J>,



I)te7"1"8"7)a b za#ada <,,Q #'8=#trat p tam"eQ ")te7"1"8"7)y F"at <-+Q #6era")te7"1"8"7)a *a:o pod#taa z*a"#: ? por --

I)te77e(t'# ar(5e7yp'# g ")te7e:t ")t'"=ty)y <- <-,Q ")te77e(t'# e(ty=p'# g")te7e:t potrze8'*!(y o8raz <-,

I)te)(*o)a7)oFG <.< )"e przy#ł'1'*e przyrodz"e <.< por Zam"ar

I)tere# za")tere#oa)"e da# I)te=re##e g 'podo8a)"e "#t)"e)"' pe)e1oprzedm"ot' .b< . +JQ za:łada potrze8C a78o *! yoł'*e Q aza")tere#oa)"e tym (o przy*em)e .J ))Q za")tere#oa)"e z"!za)e ze#:ło))oF("! )Q z 1r! 5azardo! .,Q 8 za")tere#oa)"e tym (o do8re .))Q za")tere#oa)"e do8r' mora7)ym roz'moym > +? <>J por >Q ( za")tere#oa)"e tym (o p"C:)e +J ))Q za")tere#oa)"e e#tety(z)e

*e#t o7)e + <J< a mora7)e oparte )a praa(5 +bQ za")tere#oa)"ep"C:)em przyrody *e#t 8ezpoFred)"e roz'moe ")te7=7e:t'e7 +- +Q

za")tere#oa)"e #zt'(e =b poFred)"e

I)t'"ty)y #po#8 przed#ta"e)"a ")t'"t"è Yor#te77')1#art ,,

I#tota We#e) 2 "#tota rze(zy <+ ) <>Q "#tota zor1a)"zoa)a p 0r=

1a)Q "#tota roz'm)a JJJQ )a2 yż#za p ;1

$a:oFG 'a7"tdt b e#tety(z)a <1Q #!d' #ma:' .+b<

*ed)oFG E")5e"t 2 *ed)oFG doF"ad(ze)"a <>b<+Q *ed)oFG yo8ra)" " ")te7e:t'JbJ<Q z*a"#: J+Q *ed)oFG #y)tety(z)a rż)orod)oF(" ? . , >> por ?.J>Q *ed)oFG przyrody <>Q *ed)oFG podł'1 pra emp"ry(z)y(5 <?<Q *ed)oFGpod#ta! 6orm )at'ra7)y(5 <.< <.? por <,> J>- )Q *ed)oFG za#ad *a:oma:#yma roz'm' ? <Jb? <. J.Q *ed)oFG za#ady torze)"a 6"1'r1eometry(z)y(5 <Q *ed)oFG prze#trze)" <-,b1oQ #'8#ta)(*" J<.Q *ed)oFGo)to7o1"(z)a podm"ot' <.JQ #'8"e:ty)a #!d' #ma:' --Q #y#tematy(z)a <Q6ormy poł!(ze)"a #ze7:"e* rż)orod)oF(" <<Q *ed)oFG ładz poz)a(zy(5 ?? )Q

*ed)oFG teorety(z)e* " pra:ty(z)e* ładzy #6erze ")te7"1"8"7)e* <><Q *ed)oFG(e7oa <.< <.. <,< J>-b, J<b-Q a8#o7't)a *ed)oFG za#ady rze(zy

)at'ra7)y(5 Nat'rd")1e J<.

$ed)oFG (e7 (e7oa *ed)oFG p $ed)oFG

$ed)o#ta*)oFG %7e"(56orm"1:e"t

przedm"ot przyrody <<

$Czy: Spra(5e bżyy " marty ++>

Kary:at'ra b prze#ad)e przed#ta"e)"e (e(5 (5ara:tery#ty(z)y(5 *a:"e*F o#o8y++.



S:oro"dz po*CG

??

Kate1or"e g o17)e po*C("a przyrody <. )a :try(5 op"era*! #"C praa przyrody1Q :ate1or"e (zy#te a " por >+Q proadz! do poz)a)"a ty7:o za#to#oa)"' doprzedm"ot zmy#łoy(5 ?>.b?>-

Kate1ory(z)y (e7 g (e7 )"e 'ar'):oa)y <J>

Kaza)"e +, J> por .<

Ko7o#a7)y :o7o##a7"#(5 +JJ

Ko)"e(z)oFG Wote)d"1:e"t #!dz"e e#tety(z)ym ++-Q :o)"e(z)oFGe1zemp7ary(z)a ++-Q :o)"e(z)oFG 7o1"(z)a ,Q o8"e:ty)a ++-Q 6"zy(z)a +<Qpra:ty(z)a +b+< ++- J?<Q teorety(z)a ++-Q F7epa <.J J,

Ko)#tr'oa)"e -.Q :o)#tr'oa)"e po*CG +,<

Ko)#tyt'ty)y prze(""e9#to2 re=1'7aty)y p Za#ady

Ko)temp7a(*a b #po:o*)a te1o (o p"C:)e +<? por +Q roz'm'*!(a:o)temp7a(*a te1o (o z)"o#łe >Q #po:o*)a :o)temp7a(*a 8o#:"e* "e7:oF("+.Q :o)temp7a=ty)y #!d #ma:' + por ,<Q :o)temp7aty)y ")te7e:t +.-

Ko#mo7o1"(z)y dod "#t)"e)"a ;1a J,?

Ko#mopo7"tyzm J?

Kr7e#to (e7 da# RC"(5 der Ze(:e JJ<Q :r7e#to przyrody *a:o #y#tem(e7 J+

Kry#ta7"za(*a ,Jb? por J>?

Kryty(z)a za#ada roz'm' <$Q :ryty(z)e po#ł'1"a)"e #"C po*C("em <.Q:ryty(z)e rozaża)"e <.

Kryty:a2 + Kryty:a (zy#te1o roz'm' *e* (e7 <b. por +, >+ <-J JJQ Kryty:a pra:ty(z)e1o roz'm' ? + ,Q < Kryty:a ładzy #!dze)"a . +, )Q *e*podz"ał J- por b- )a2 e#tety(z)! .+b<> " te7eo7o=1"(z)! <+>b?+>Q *e*zada)"e +J,Q :ryty:a #ma:' +>+ +- +,-Q #ma: *a:o #'8"e:ty)a za#ada

ładzy #!dze)"a +,, za#ady :ryty:" #ma:' +>Q d"a7e:=ty:a #ma:' Qemp"ryzm " ra(*o)a7"zm :ryty:" #ma:' ,+ )Q :7'(z do :ryty:" #ma:' -J



K'7t'ra K'7t'r b yra8"a)"e zdat)oF(" "#toty roz'm)e* do doo7)y(5 (e7 JJQ:'7t'ra zrC(z)oF(" J?2 :ar)oF(" J? por JQ roz* :'7t'ry " *e* p7a1" J?b.Q

*e* przym'# pra)y <>Q :'7t'ra *a:o :o9(oy (e7 przyrody JJ )Q :'7t'ra 7'dz:ab prze(""e9#tem )at'ry 7'dz:"e* <>Q "(5 poł!(ze)"e <>Q :'7t'ra 'my#ł' .J..Q :'7t'ra '(z'("a mora7)e1o <> *e#t ar'):"em pod#taoym d7a '(z'("a

z)"o#łoF(" +.Jb?

LC: 3'r(5t tro1a #tra(5 +? +?- +-J <>.Q 7C: przed ;o1"em prze(""e9#t"e do (z(" +.+bQ przedm"oty przyrody 8'dz!(e 7C: +?

Lemmata g tezy zapoży(zo)e <JJ

Lei par#"mo)"ae -

?.

S:oro"dz po*CG

Lei (o)t")'" -

L"(z8y b +J+Q łaF("oF(" 7"(z8 m'zy(e <+Q po*C("a 7"(z8oe +J+ +J? +J-+?> +??Q #zere1" 7"(z8 +J+ +J +?>Q "e7:oFG 7"(z8 +?.

Lo1":a 7o1"(z)y ' + +,+ -.Q 7o1"(z)e #!dy podł'1 po*CG - J-Q 7o1"(z)e #!dyo przyrodz"e )Q 7o1"(z)a aż)oFG <,Q :o)"e(z)oFG ,Q 7o1"(z)e yo8raże)"e(e7ooF(" przyrody J.b?>

L'dz:oFG (zło"e(ze9#to Me)#(5=5e"t b *e* roz* JQ 1od)oFG +-Q(zło"e(ze9#to )a# J por +?,Q *edy)"e 7'dz:oFG )ada*e #"C )a "deałdo#:o)ałoF(" ++Q p też %zło"e(ze9#to

Ma5ometa)"zm +->

Ma:#"m'm "dea ma:#"m'm +++

Ma:#ymy g #'8"e:ty)e za#ady ładzy #!dze)"a - <+ <? <?- por +< <<<+b <,Q ma:#ymy po#po7"te1o roz#!d:' 7'dz:"e1o +>Q ")te7e:t' +<Qroz'm' +< ,< <J+Q pra:ty(z)e >Q #y#tem do8ry(5 ma:#ym +,Q ma:#ymyme(5a)"zm' przyrodz"e p Me(5a)"zm

Ma7ar#to ,- JJ J ?J ?. ) .Q dz"e7" #"C )a ma7ar#to łaF("e "

#zt':C o1rod)"(z! ?. p Szt':a o1rod)"(zaQ ma7ar#to #zero:"m z)a(ze)"'?Q ma7ar#to p"er#ze poFrd #zt': p7a#ty(z)y(5 .



Ma)"era ?> b prze(""e9#to metody b po7e1a )a zm"erza)"' do

o#o87"oF(" ?>Q ma)"era 5'mory#ty(z)a . por <>?

Marzy("e7#to e1za7ta(*a S(5ar=mere" +-+ <+

Matematy(y +Q matematy(y #tarożyt)" +,<

Matematy:a matematy(z)e b matematy:a op"era #"C )a )ao(z=)oF("odpo"ada*!(e* a pr"or" p> *C("' ?.Q matematy:a (zy#ta <<< matematy:a m'zy(e .? )=matematy(z)e propor(*e dr1a9 m'zy(e ?, por .? )Qmatematy(z)a z)"o#łoFG +<? ) +., +>

Mater"a Mater"e b 'or1a)"zo=a)a <JJ por <J> J+< ) mater"a #'roa *a:o)a*)"ż#zy #z(ze8e7 przyrody J>?Q me(5a)":a mater"" )"e'or1a)"zoa)e* J>. J+<

?>>Q mater"a )"eżya żya <. <.? )Q mater"a ("ep7)a " pły))a ,J )Q mater"aprzy#a*a7)a przez roF7")y <,Q mater"a *a:o a1re1at "e7' #'8#ta)(*" J>b-Q

*a:o prze(""e9#to 6ormy p 3ormaQ a'to=:ra(*a mater"" J>Q praa r'(5'mater"" <? <.+Q (5ao# mater"" poz8a"o)y (e7' J?Q mater"a o7" g (e7 J??J-

Mater"a7"zm J>

Me(5a)":a me(5a)"(z)y prze(""e9#to te(5)":" p Te(5)":a <.<Qme(5a)"(z)e pra(e J? )Q me(5a)"(z)e tł'ma(ze)"e z*a"#: przyrody J>Qdop'#z(za7)oFG a )aet :o)"e(z)oFG ta:"e1o tł'ma(ze)"a J> por

S:oro"dz po*CG

?

<?.bQ me(5a)"(z)e ytarza)"e <-, <,+Q me(5a)"(z)e praa p PraoQme(5a)"(z)e #"ły Q me(5a)"(z)a #zt':a p Szt':aQ me(5a)"(z)e przy(zy)y#pra(ze J> *6e(5a)"zmb mater"" +< ?>>Q me(5a)"zm przyrody +<< ,< <+<) <. < <- <-J J+? ))Q F7epy <<. <J<Q :o)"e(z)y )a':a(5przyrod)"(zy(5 <?Jb? J>JQ )"e y#tar(za do ytł'ma(ze)"a ytor przyrody<,Q doł!(ze)"e za#ad me(5a)"(z)y(5 do te7eo=7o1"(z)y(5 J01 ))Qpodporz!d:oa)"e za#ady me(5a)"zm' za#adz"e te7(o7o1"(z)e* J>< ))Q

me(5a)"zm przyrody Frod:"em do rea7"za(*" :ażde1o zam"ar' (e7oe1o <,,Qme(5a)"zm b "#tot)y ar')e: #zt':" por



77e7od"a .? <.

Meta6"zy:a meta6"zy(z)y b #y#tem meta6"zy:" 2 podz"ał meta6"zy:" ,Q o#tate(z)e(e7e J,> por J><Q meta6"zy(z)e doody J.?Q meta=7"zy(z)e po*C("e przyrodyJ,J )Q meta6"zy(z)a za#ada *a:o prze(""e9#to za#ady tra)#(e)d6()ta7=)e* Q

meta6"zy(z)a m!droFG -6(toda g #po#8 )a'(za)"a J, <>?Q prze(""e9#to ma)"ery J, <>?Qdy#:'r#y)a metoda poz)a)"a <-

7etodo7o1"a Met5ode!7e5re #ma:' <>?b<>Q te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"aJ>+b?+>

"7oFG +? por +., +-?

M"m":a %e8drd')1 M"m": 11 ?Q m"m":a #zt'(e p7a#ty(z)e* ? )=

M")era7o1"a ,<b? J+. ))

M)"ema)"e Me")')1 J ) J-,Q przedm"oty m)"ema)"a J->

Moda7)oFG b #!d' #ma:' ++b +JQ moda7)oFG #!d' o z)"o#łoF(" przyrody +.<b.

Mod7"ta

Mod'7a(*a ? .J

Mo)#tr'a7)y ')1e5e'er +JJ

Mora7)oFG Morał A"ora7"tat S"tt7"(5=:e"t *e* "#tot)a (e(5a ++Q *e* #"7! +->Q *e*przedm"ot J,>Q *e* podm"ot J<> J?JQ *e* za#ada <>JQ p"erot)a "dea mora7)oF("+,JQ #ty7 mora7)oF(" +-Q dy#pozy(*a do mora7)oF(" +->Q mora7)oFG *a:oprzedm"ot J?.Q (zy#te przed#ta"e)"e mora7)oF(" +-+Q p"C:)o *a:o #ym8o7mora7)oF(" ,- ))Q mora7)oFG *e#t '1r')toa)a a pr"or" J?-Q *e* #to#')e: doteo7o1"" J., )Q do8ro mora7)e poł!(zo)e *e#t z pe)ym ")tere#em <><Q praomora7)e %e#etz de6 S"7t7"(7":e"t J?<Q (zy)" (zło"e:a 1od)ym #z(zCF7"oF("

J?<

Mora7)y ety(z)y mora7"#(5#"tt7"(5b mora7)y zam"ar ?>,Q mora7)y ar1'me)tJ?J J. )) J,<Q mora7)e dy#pozy(*e > JJ potrze8y JJ pooła)"e ?>?Q mora7)y (5ara:ter (zy))oF(" >.Q mora7)y #po#8 ydaa)"a #!d' ?>?Qmora7)y (5ara:ter +Q mora7)y #po#8 myF7e)"a

?-



S:oro"dz po*C

< JJ J-- J-,Q mora7)e łaF("oF(" JJJQ mora7)e '(z'("e Emp6")d')1%e6""57 ?? +..+ JJ.Q mora7)y (e7 o#tate(z)y J.J J-- )a:az <->Q mora7)eprao <j ?j ]?j $-o > -. <-+ JJJ JJ? JJb- JJ, )) J?+ J?J?.Q praoda(a mora7)y J.Q mora7)a po#taa JJ J?. )Q mora7)a "ara pW"araQ mora7)a pod#taa %r')d7a1e +?J ra(*a JJ- J.+ J--Q mora7)e za#ady+. JJ JJQ mora7)o=pra:ty(z)e za#ady +< ))Q mora7)e do8ro +Q "dee ++..+ J ?>>Q za")tere#oa)"e p I)tere#Q mora7)a (zy))oFG >. <-+")te7"1e)(*a JJ. 6"7ozo6"a J-,Q mora7)e :r7e#to (e7 JJJQ mora7)"e

'1r')toa)y #y#tem pa9#t <Q mora7)a te7e=o7o1"a JJJ JJ, J.+Q mora7)epo8'd:" JQ mora7)e prze:o)ya)"e J<Q mora7)y #!d ,< + <>J )Q #to#')e:JJ?Q mora7)a m!droFG JQ artoFG JJJ J-Q (zło"e: *a:o "#tota mora7)a J<>JJ J?JQ ;1 *a:o "#tota mora7)a J.+Q mora7)y Str(a F"ata p ;1Q mora7)eo:reF7a)"e (e7' JJ-Q mora7)e pooła)"e J?Q mora7)y #ma: <Q 'zmy#ło"e)"e"de" ety(z)y(5 <>Q roz")"C("e "de" ety(z)y(5 <>Q za#ada ety(z)a g za#adao7)oF(" ?>+

M'zy:a b m" poprzez (z'("a .JQ zr'#za 'my#ł .JQ po7e1a )a p"C:)e* 1rze(z'G #ł'(5oy(5

?- por ?-b.> .? )) *e#t 8ardz"e* roz:o#zoa)"em #"C )"ż :'7t'r! .Jpor ..Q *e#t mo! a6e:t .JQ yraża )"e da*!(e #"C y#ło"G 8o1a(to myF7".?Q prze(5odz" od (z'G do )"eo:reF7o)y(5 "de" <..Q yoł'*e raże)"aprzem"*a*!(e ..

Moż7"oFG M17:5:e"t b 6"zy(z)a +< J, por J.Q e)Ctrz)a 07 << <,Qmoż7"oFG doF"ad(ze)"a p DoF"ad(ze)"eQ moż7"oFG przyrody <,,Q 6ormprzyrody J>Q moż7"oFG ty7:o pomyF7a)a <-b,Q moż7"oFG prze(""e9#temrze(zy"#toF(" < ) J- )Q moż7"oFG pra:ty(z)a +b+<

Nadzmy#łooFG to (o )adzmy#ło( da# U8er#"))7"(5e b*e* trzy "dee ,+ porJ,b<Q to (o )adzmy=#łoe2 a *a:o #'8#trat przyrody b- ?Q *a:o za#ada *e*moż7"oF(" <?.Q 8 *a:o za#ada #'8"e:ty)e* (e7ooF(" przyrody p +> ) +,-<Q ( *a:o za#ada (e7' o7)oF(" +, ?+ J.? ))Q *a:o pod#taa o7)oF(" <><por J,b<Q *a:o za#ada *e* mora7)oF(" +?Q *a:o *ed)oFG 7eż!(a ' pod#tayprzyrody " o7)oF(" +,Q z)amy ty7:o *e* z*a"#:a J+>Q )"e da*e #"C o:reF7"G przez")te7e:t ?<Q )"e da*e #"C determ")oaG przez ładzC #!dze)"a ?.Q *e#t o:reF7o)aprzez roz'm ?<b?JQ *e#t p'):tem ze=

S:oro"dz po*CG



?,

#po7e)"a #zy#t:"(5 )a#zy(5 ładz a pr"or" -<Q *e#t tra)#(e)de)ta7)ym po*C("emroz'moym ->Q )adzmy#łoa )ao(z)oFG +J-Q )adzmy#łoa łaF("oFGpodm"ot' ,Q )a#ze )adzmy=#łoe pooła)"e +? +> >Q )adzmy#łoa ra(*adeterm")'*!(a <<-Q )adzmy#łooFG a z)"o#łoFG +.b-Q )adzmy#łoa za#ada+? <+ <JJ J+Q )adzmy#łoy #'8#trat p S'8=#tratQ )adzmy#łoa pra"#totaJQ )adzmy#łoa ładza )a# +J> +J +? +-

Na")oFG J )

Nam"Ct)oFG Le"de)#(5a6t +Q rż)" #"C od a6e:t' +.

Nao(z)oFG da)e )ao(z)e A)=#(5a'')1 g przed#ta"e)"e #to#oa)e przezyo8ra)"C +,, J -J -Q )ao(z)oFG ze)Ctrz)a <<?Q ze#po7o)a zpo*C("am" poz)a)"e J. por <-> ,-b, <b- ?>-Q a pr"or" ,Q *e*rż)orod)oFG +,,Q )ao(z)oFG pod:łada)a pod po*C("a a pr"or" *e#t a78o#(5ematem a78o #ym8o7em <>>Q )ao(z)oFG e)Ctrz)a te1o (o p"C:)e -+Q)ao(z)oFG "))a )"ż )a#za <-J

J><

NaF7ado)"(to ] Na(5a5m')1 b moż7"e *e#t ty7:o )a'(e 7e(z )"e #zt'(e<<b.Q rż)" #"C od małpoa)"a J, " :o)ty)'oa)"a +,J ) J-b,

Na':a b d!ży do] prady przed#ta"a)"' przedm"ot' <>?Q :ażda

)a':a #ta)o" d7a #"e8"e #y#tem <JJQ e)(y:7oped"a #zy#t:"(5 )a': J>+Q )a':"(zy)"! (zło"e:a (y"7"zoa)ym Jb-Q )"e "#t)"e*e )a':a o p"C:)"e a)" )a':a

p"C:)a + )Q )a':a o ;o1' p Teo7o1"a Na':" przyrod)"(ze przyrodo=z)a#toNat'r"##e)#(5a6t $Ha=t'r:')de <JJ ) <--Q łaF("a )a':a przyrod)"(za J>+dz"e7" #"C )a2 + teor"C przyrody <..Q op"#ya)"e przyrody <..

N"G przeod)"a yty(z)a dro1o#:az Le"t6ade) b doF"ad(ze)"a <<Q 8ada9przyrody J>Q re67e:#y*)e* ładzy #!dze)"a <J+ <?< <? <JQ popCd J?Q#!d' roz'moe1o J.,

N"e#:o9(zo)oFG to (o )"e#:o9(zo)e +J> +J+ )Q )"e#:o9(zo)oFG )"e może 8yG (ałoF(" pomyF7a)a +JQ )"e#:o9(zo)oFG )adzmy#łoe* )ao(z)oF(" +J-Q #(a7o)a)"e#:o9(zo)oFG przyrody +J,Q )"emoż7"oFG pomyF7e)"a )"e#:o9(zo)oF(" +?? aQ

)"e#:o9(zo)oFG 8ezde))! przepaF("! d7a zmy#łooF(" +.JQ ')ao(z)"a*!(eprzed#ta"e)"e )"e#:o9(zo)oF(" +->Q )"e#:o9(ze)"e małe +J>



N"eFm"erte7)oFG ży("e poza1ro8oe J?. )Q )"e *e#t teorety(z)ym pro87ememładzy poz)a(ze* J.,b> por J, J--Q *e#t #pra! "ary J-?b. J,>b+

J,< ?>+

Nomotety:a praoda#to o7)oF(" J?>Q )omotety(z)y <?+


<?

?<>

S:oro"dz po*(

Norma "dea7)a Norma7"dee p Idea No'me)o) +J J<>

08ł!:a)"e o8łCd Wa5)#""m Wa5)="tz +-+ba

08o"!ze: b yz)a(zo)y zo#ta*e przez roz'm ?>JQ *e1o z)"o#łoFG " p"C:)o +.-por <-> ) JJ.Q *e1o #peł)"e)"e J?? por J-Q *e1o pra:ty(z)a :o)"e(z)oFG J-

08#era(*a g metody(z)"e przeproadzo)e doF"ad(ze)"e <<.

0(ea) b *e1o "do: +<<

0d8"("e p E:typo)

0:az*o)a7"zm J+>bJ++

0)to7o1"(z)e po*C("e J>- J< J,+Q o)to7o1"(z)y dod J,JQ o)to=7o1"(z)a "deaJ,?

0pera .>

0rator"'m a.o



0r1a) g )arz!d or1a)"z'*!(y #am #"e8"e <<<Q prze(""e9#t"e do ma#zy)ypo#"ada #"łC :#ztałt'*!(! <<J )Q )"e da*e #"C ytł'ma(zyG )a pod#ta"e prame(5a)"(z)y(5 8ez za#ady (e7' <? J- por <,>b<+

0r1a)"za(*a 'or1a)"zoa)"e 8'doa or1a)"(z)a b 'or1a)"zoa)"e tor

przyrody <<JQ mater"" <J>Q e)Ctrz)a or1a)"za(*a (zło"e:a <JQ 8'doaor1a)"(z)a *a:o e)Ctrz)y (e7 przyrody <J, por J>JQ 'or1a)"zoa)"ep"erot)e J+<Q 8'doa 0r1a)"(z)a pł(" J+?Q or1a)"za(*a pa9#ta <>> <<J

0ry1")a7)oFG b (e(5a 1e)"'#z' p %e)*a7)oFGQ ory1")a7)oFG 5'=

mor' JQ po1o9 płyt:"(5 'my#ł za ory1")a7)oF("! <. 0F"e(e)"e A'6:7arm1++ 0zdo8a S(5m'(: b przy)o#" '#z(zer8e: pradz"em' p"C:)' +>>

Pa)te"zm J>- por J<.bJ<

Pa9#to Staat b #p7)ota oparta )a pra"e J.Q a)a7o1"a do ("e7e#)e1oor1a)"zm' <<JQ mora7)"e '1r')toa)y #y#tem pa9#t JQ pa9#tomo)ar(5"(z)e <>>

Para8o7a <+.

P"C:)o da# S(5d)e S(5S)5e"t b p"C:)em *e#t to (o yo8raża)e *e#t 8ezpoFred)"(ta po*C("a *a:o przedm"ot po#ze(5)e1o 'podo8a)"a J por < -,Qpodo8a #"C 8ez")tere#o)"e .J +.-b,Q podo8a #"C #ame* o(e)"e +.- <>por J >-Q podo8a #"C 8ezpoFred)"o +>+ <>< A)a7"ty:a p"C:)a.+b+,Qrż)"(a m"Cdzy tym(o p"C:)e a tym (o z)"o#łe J?bJ.+<++<?Q rż)"(am"edzy 'podo8a)"em tym (o p"C:)e przy*em)e " do8re .b< por ,+ +>>b+>+ +>< +> +? +..b ,]? p"C:)o )"eza7eż)e *e#t od #ame* roz:o#zyzmy#łoe* +>b+ por ++Q )"eza7eż)e od poa8' ,Jb,.Q *e1o poł!(ze)"e zdo8rem +>- por + -Q po*C("oo )"e da*e #"C poz)aG -< por +>,b++>>? -b- ,+bQ m'#" 8yG od)"e#"o)e do podm"otoe1o '(z'("a .+b. -Q:ryter"'m

S:oro"dz po*CG

?<+

p"C:)a *e#t a pr"or" )a# #amy(5 ,.bQ 'trzym'*e 'my#ł #po:o*)e*:o)temp7a(*" +<? +?<Q po"))o doty(zyG ty7:o 6ormy ,? por ,?b+>> +<+ +<



+<? +-- +,- ><Q ' *e1o pod#tay 7eży 6orma7)o=#'8"e:ty)a (e7ooFG +>>+> <+J <+Q *e#t yrazem "de" e#tety(z)y(5 ?Q toarzy#zy m' po(z'("e")te)#y)"e*#ze1o ży("a $_Q p"C:)e przedm"oty " p"C:)e "do:" )a przedm"oty"1 por <b-Q ty7:o (zy#te 8ary " d"C:" #! p"C:)e ,.b,Q p"C:)o ado#:o)ałoFG +>+ +>< Rodza*e p"C:)a2 p"C:)o o7)e " p"C:)o za7eż)e +>?b.

por +-Q p"C:)o o7)e à1e S(5)5e"t " '#ta7o)e za pomo(! po*C("ao8"e:ty)e* (e7ooF(" $'("erte S(5)5e"t IIIb ++Q p"C:)o p"erot)e " re1'7ar)e+-Q 6"1'r 1eometry(z)y(5 )"e moż)a 'ażaG za p"C:)e <>b"Q p"C:)o #zt':"+- <b - ?Q przyrody <Jb< por +<bJ +-bJ <b- ? J.Qyż#zoFG p"C:)a przyrody )ad p"C:)em #zt':" +,b> bJQ p"C:)oroz'moe +JQ p"C:)o po#ta(" 7'dz:"e* ++? +JQ p"C:)o (zy))oF(" oparte* )ao8o"!z:' +.-Q )"e "#t)"e*e )a':a o p"C:)"e <>?Q #!d a pr"or" o p"C:)"e ><Qp"C:)o roz"*a :'7t'rC +.Q przy1oto'*e )a# do te1o 8y (oF 8ez")tere#o)"e:o(5aG +., por +?Q za")tere#oa)"e p"C:)em przyrody *e#t

oz)a:! do8re* d'#zy +-Q *e#t #ym8o7em mora7)oF(" ,- <>Q "deał p"C:)a 2o1b++Q moż7"y ty7:o po#ta(" 7'dz:"e* ++.

Pły) 37'##"1:e"t b *e1o de6")"(*a J, por ?+

P)e'mato7o1"a b )"e może roz#zerzyG )a#ze* "edzy o d'#zy J> por ?>+

Pod)"eta A)re"ze #t"m'7'# +

Pod#taa %r')d b przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e :tre )"e za"era #(5emat'

d7a po*C("a <>+Q pod#taa e#tety(z)a " 7o1"(z)a J+Q #'8"e:ty)a " o8"e:ty)aJ+ J<bJ mora7)a p tamże

Podz"ał b a)a7"ty(z)y " #y)tety(z)y ??b?.Q podz"ał #zt': p"C:)y(5

<?b,

Podz" ;e')der71 de6")"(*a + por +< <> ?>?

Poemat dyda:ty(z)y Le5r1ed"(5t .>

Poez*a D"(5t:')#t b przed#ta"a zmy#łoo "dee roz'm' J< por JJQ da*e

o7)oFG yo8ra)" .+ .<Q za*m'*e )a(ze7)e m"e*#(e poFrd #zt': p"C:)y(5.+ .<Q )"e ':rya że 'pra"a ty7:o za*m'*!(! 1rC yo8ra)" .<

Po*C("e b o8"e:ty)e -b,Q tra)#(e)de)t)e " "mma)e)t)e -J por +.Qpo*C("e przyrody " o7)oF(" + por J,<Q po*C("e ety(z)e J-,Q (zy#te J Qpro87ematy(z)e <,Q po*C("e ")te7e:t'a7)e Her#ta)de#8e1r"66 -> -+Qprzyrod)"(ze po*C("a

<?c



?<

S:oro"dz po*CG

a pr"or" g (zy#te po*C("a ")te7e:t' < por Q po*C("a ")te7e:t'a7)e m'#z! daG #"Cza#ze zademo)#troaG -?Q #! prze(""e9#tem "de" -J

Po*Ct)oFG %e7e5r"1:e"t b odrż)"e)"' od 1e)"a7)oF(" <<

Po:ora Da)'t +. +-

Po:* +.+ p też Wo*)a

PopCd :#ztałtoa)"a ;"7d')1#tr"e8 J+JQ #"7! :#ztałt'*!(a p S"ła

Po#t'7at po#t'7oaG J-< ?>>

PotC1a mo( Ma(5t b ładza :tra ma przea1C )ad d'żym" prze#z:odam"+?.Q potC1a przyrody +?b,Q potC1a praa mora7)e1o +?

Poa8 Re"z b za7"(za)y *e#t do mater"" a )"e 6ormy 'podo8a)"a ,? por >-

.>Q 'aża)y *e#t (zC#to #am #o8"e za p"C:)o ,? ,-Q poa8 8ar " to)")#tr'me)t' ,, +? <Q poa8 m'zy:" .<b?Q poa8y przyrody +- <

Po"eF(" po"eF("op"#ar(e +- +-<

Pooła)"e ;e#t"mm')1 b podm"ot' +Q )a#ze mora7)e pooła)"e J.,Qpooła)"e )ad=zmy#łoe +? +> >

Po#ze(5)a aż)oFG A771eme")1'7=t"1:e"t 2 #'8"e:ty)a #!d #ma:' .o8"e:ty)a 7o1":" ->b -+ por +,>

Poz)a)"e Er:e))t)"# b emp"ry(z)e +Q poz)a)"e ;o1a *e#t *edy)"e #ym8o7"(z)e<>Q trzy rodza*e rze(zy poz)aa7)y(5 J->Q rdła poz)a)"a a pr"or" ,Qpod#taa

poz)a)"a << <JQ #!dy poz)a(ze prze(""e9#to #!d' #ma:' p tamże +,>Qteorety(z)e " pra:ty(z)e +,>Q #!dy poz)a(ze #y)tety(z)e a pr"or" >+

Pozr S(5e") b *e#t (zymF )at'ra7)ym -Q p"C:)y pozr .Q pozor)y dodJ> ))

Pozyte(z)oF( 'żyte(z)oFG da# M""tz=7"(5e b to (o do8re do (ze1oF .Q gz)Ctrz)a (e7ooFG "oo "o"



Pra"#tota Ure#e) b ' Sp")ozy <.+Q *e* a:(yde)#y <.<Q *e* "#t)"e)"e może 8yGy:aza)e ty7:o #'8"e:ty)"e d7a )a#ze* ładzy #!dze)"a << J<b< por JJJ

J^b JJ J,J ?b< Pra:ty(z)y prze("#ta"e)"e do teorety(z)e1o bpra:ty(z)y z17!d zam"ar A8#"(5t +J- J? J.> J< J-> J-? J, ?>?Q

pra:ty(z)e rozaża)"e <-JQ pra:ty(z)e da)e J-<Q pra:ty(z)y 'żyte: ?> -,JJ< ?>+ ?>?Q pra:ty(z)e przep"#y praa +? ao ?+ ?Q pra:ty(z)epraoda#to +Q pra:ty(z)a "ara J, )Q pra:ty(z)e za#ady +Q "dee +.?Qpra"dła roztrop)oF(" J-.Q pra:ty(z)a moż7"oFG +Q :o)"e(z)oFG p tamżeQrea7)oFG +- J?- J. J.<Q za#ady te(5=)"(z)o=pra:ty(z)e prze(""e9#toza#ad mora7)o=pra:ty(z=)y(5 +<b+? J.+Q pra:ty(z)a ładza roz'm' <<?Qpra:ty(z)y 'żyte: roz'm' J<? J. J-<bJ Prapod#taa Ur1r')d b przyrody

S:oro"dz po*6G

?<<

<<? J,.Q #ze(5F"ata <. por J>+ J.+Q *e* :o)"e(z)oFG

<-J

]radopodo8"e9#to Wa5r#(5e")=7"(5:e"t *e1o de6")"(*a J- por JQ )"eza(5odz" (zy#to roz'moy(5 #!da(5 <?

]ra"dłooFG %e#etzmd##"1:e"t b o7)a pra"dłooFG yo8ra)" +JQ ")te7e:t'+? aoo J- ?+Q pra"dłooFG po#ze(5)a przyrody <?<Q pra"dłooFGpodł'1 (e7 <+Q pra"dłooFG 8ez praa +?

ta"dła Re1e7) b :o)"e(z)e pra"dło g prao <>Q potrze8a pra"deł łaF("a

")te7e:to" <+-b,Q pra"dła 1e)era7)e " ')"er#a7)e -Q e#tety(z)e ?>Qte(5)"(z)o=pra:ty(z)e +<Q 6"z*o7o1"(z)e +,-Q pra"dła 6orma7)e ydaa)"a o(zymF #!d' >< rao %e#etz g :o)"e(z)e pra"dło <> <Q emp"ry(z)e praa")te7e:t' Jb?Q prao przyrody Nat'r1e#etz ,Q przypad:ooFG edł'1pra przyrody <<Q praa przyrody #z(ze1łoe " o17)e <J ) <++ <Jj <?<Q)"e#:o9(zo)a rż)orod)oFG pra #z(ze1łoy(5 <?. por <,?Q praa przyrodyo17)e ma*! #o*! pod#taC )a#zym ")te7e:("e?Q op"era*! #"C )a :ate1or"a(5,Q praa me(5a)"(z)e <<- <J. <J <,> <,- J>,Q prao :o*arze)"ayo8ra)" A##oz"at"o)#1e#etz +J + J ,,Q m'zy(e .JQ



praa te7eo7o1"(z)e <,>Q praa teorety(z)e <-+Q 6orma7)e +?Q moż7"oFGpoł!(ze)"a pra przyrody przez podporz!d:oa)"e *ed)e* za#adz"e rdłemroz:o#zy " podz"' <.b<Q prao Re(5t b *e1o re1'ły J.Q prao (zło"e:a "

*e1o #z(zCF7"oFG to d"e rż)e rze(zy +-Q prao " 8ezpra"e J..

Praoda#to %e#etz1e8')1 2 a teorety(z)e poprzez po*C("e przyrody + )>Q 8 pra:ty(z)e poprzez po*C("e o7)oF(" + +Q e)Ctrz)e praoda#tomora7)e J< J?> J.,Q praoda#to 8ezar'):oe J<>b<+Q ( poł!(ze)"epraoda#t ")te7e:t' " roz'm' przez ładzC #!dze)"a ?+ )

Prazr p Ideał

Predeterm")a(*a <,

Pre6orma(*a b ")dy"d'a7)a " 1at'):oa J++

Pre#ta8"7"zm b przy(zy)y J+>Q może po#taa)"e "#toty or1a)"(z)e* 'ażaG zaed':t 7'8 prod':t J+>b'

Prod':t prze(""e9#to ed':t J++Q prod':t przyrody p Tr

Propede'ty:a E7eme)tar7e5re b te=7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J>b<Qpropede'ty:a #ze7:"e* 6"7ozo6"" ?>Q #zt':" p"C:)e* <>.Q teo7o1"" <J- J>< JJ>?+>

Propor(*a propor(*o)a7)y b propor(*o)a7)y podz"ał 7")"" <+.Q propor(*e to)' ?-Q#to#')e: propor(*a m"Cdzy ładzam"

?<J

S:oro"dz po*CG

poz)a(zym" >J >- J- por %ra

Przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e Dar=#7e77')1 g przyporz!d:oa)"e po*C("' te1o(o odpo"ada m' )ao(z)oF(" J.bJ por J-Q ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"ete1o (o )"e#:o9(zo)e +J +->Q "de" +?+Q "de" e#tety(z)y(5 JQ 5ypotypoza ,,

Przemo( 1ałt %ea7t +?. por +?, ++ +.Q przemo( rz!dz!(a #"C praemJ.

Prze#!d Homrte"7 b #:ło))oFG do 8"er)oF(" ++Q 5etero)om"a roz'm' ++



Prze#trze9 b 6orma a pr"or" moż7"oF(" o17!da)"a rze(zy J> por <+- <>Q *e#tty7:o #po#o8em yo8raża)"a <+, por <,Q )"e *e#t rea7)! pod#ta! rze(zy 7e(zty7:o "(5 6orma7)ym ar'):"em <-,b,>Q ypeł)"e)"e prze#trze)" ?>. )

Przy(5y7)oFG ży(z7"oFG %'a#t g *edy)e #o8od)e 'podo8a)"e <Q ży(z7"oFG

przyrody <J<Przy(zy)ooFG z"!ze: przy(zy)oy Ka'#a7"tat2 a przy(zy)ooFGprzedm"ot przyrody ?Q przy(zy)ooFG pra przyrod)"(zy(5 <--Q me(5a)":aprzy(zy) przyrod)"(zy(5 <,< por <?, <.<Q po"!za)"e przy(zy) #pra(zy(5<<+ g )ei'# e*6e(t"''# <+ <<+Q 8 z"!ze: przy(zy) (e7oy(5 g )ei'# 6")a7"#<+< <>Q przy(zy)ooFG podł'1 (e7 <++ <+< <<? <<, <--

<, <,J <, J J<+Q podł'1 zam"ar <., por <.. J,Q przy(zy)ooFG

:"er'*!(a #"C "deam" <?,Q przy(zy)ooFG oparta )a po*C("a(5 roz'moy(5 <<<.-Q prao przy(zy) (e7oy(5 <?J <? <?- <-- J+?Q z"!ze: przy(zy)(e7oy(5 *e#t #zere1"em 8"e1)!(ym 1rC " dł <<+Q przy(zy)ooFGte7eo7o1"(z)a J<>Q *e#t ty7:o "de! <? J?Q *e#t za#ad! #'8"e:ty)! <?> (przy(zy)ooFG o7" +<Q przy(zy)ooFG za poFred)"(tem o7)oF(" ?+ ) ? ,<J J<> JJ, J?+Q przy(zy)ooFG roz'm' J,J por J,<Q d przy(zy=)ooFG8o#:a a)a7o1"! do przy=(zy)ooF(" ")te7e:t' J.b

Przy(zy)a Ur#a(5e *e* po*C("e ,b<> przy(zy)a " pod#taa %r')d ?Qpo*C("e przy(zy)y może 8yG pot"erdzo)e przez )ao(z)oFG -?Q z"!ze:przy(zy) "dea7)y(5 " rea7)y(5 <<+Q przy(zy)y #pra(ze " (e7oe <<0b<+ <<Jj?b ].Q przy(zy)a dz"ała*!(a podł'1 zam"ar <+ << J>, J, ) J?+Q)ad)at'ra7)a <JQ roz'm)a <<+Q ypo#ażo)a ")te7e:t <.J

Przydat)oFG Z'tra17"(5:e"t b 'żyte(z)oFG re7aty)a (e7ooFG <

<J <?

Przy*em)oFG A))e5m7"(5:e"t b*e#t roz:o#z! .,Q *e#t do#tCp)a ta:że d7az"erz!t por ,J >.Q przy*em)oFG d"C: " 8ar ,. )Q przy*em)oFG )"e

*e#t de=

S:oro"dz po*CG

?<?



term")'*!(! ra(*! #ma:' -<Q pato7o1"(z)y moty przy*em)oF(" ,<

Przy*em)oFG Her1)01e) *e#t (e7em do :tre1o #zy#(y zm"erza*! .?Q z"!za)az 'ży("em . +.Q *e#t edł'1 Ep":'ra za#ze )at'ry ("e7e#)e* .- JQ to (oprzy*em)e g to (o podo8a #"C zmy#łom (z'("' .JQ poł!(zo)e *e#t z ")tere#em

.J ))Q ("e#zy . Q do1adza 8ezpoFred)"o .- )Q rż)"(a m"Cdzy tym (oprzy*em)e a tym (o do8re " p"C:)e .- ) +b< por ,+Q to (o przy*em)e *e#t pato7o1"(z)"e 'ar'):oa)e +Q o1ra)"(za #"C *edy)"e do o#o8yypo"ada*!(e* #!d . por )Q *e#t 8od(em poż!da9 +.

Przy:roFG U)7'#ł b przed#ta"e)"e za"era*!(e #o8"e pod#taC do te1o 8yroz:o#z prze#zła #e ła#)e prze(""e9#to ,> por Roz:o#z

Przypad:ooFG Za77"1:e"t przyrody <+Q przypad:ooFG 6orm przyrody <<.,Q (ałoF(" F"ata <<Q #zy#t:"e1o (o moż7"e *e#t *a:o (e7 J>,Qprzypad:ooFG (zy)' mora7)"e :o)"e(z)e1o <-+Q przypad:ooFG e)Ctrz)a

#!d' #ma:' J<Q F7epy przypade: <.< J..

Przyroda Nat'r g o1ł z*a"#: JQ (ało:#ztałt #zy#t:"(5 przedm"otzmy#łoy(5 +. , <++ J,.Q o1ł przedm"ot zmy#ł

ze)Ctrz)y(5 <?Q *e#t mater"! <JQ )"e 'ażamy *e* za ")te7"1e)t)e *e#te#to<+ por <JQ *e#t z*a"#:"em ? +>Q #:az'*e )a "#t)"e)"e po)adzmy#łoe1o#'8#trat' ?<Q przyroda #ama #o8"e +> przyroda *a:o przedm"ot moż7"e1odoF"ad(ze)"a , < J, )Q *a:o przedm"ot )a#ze1o poz)a)"a <?b<.Q *a:o

przedm"ot zmy#ł ?+Q przyroda poza )am" mater"a7)a " )a# myF7!(a +.b< + +. J,Q przyroda o17e *a:o prze(""e9#to przyrodyzdeterm")oa)e* przez rż)orod)oFG pra #z(ze1łoy(5 - <>Q po*C("eprzyrody da)e przez ")te7e:t +,>Q moż7"oFG przyrody <J por <,Q *e* #y#tem0rd)')1 < por <J <.Q przy=(zy)ooFG przyrodz"e <J-Q przyroda *a:o#y#tem oparty )a za#adz"e (e7ooF(" +<< <<- ))Q )a po*C("a(5 te7eo7o1"(z)y(5J>Q przyroda *a:o #y#tem (e7 J+ )) J+ ))Q przyroda *a:o #zt':a +<< )+b ,Q przyroda p"C:)a " z)"o#ła +.< ) <J<Q :o)temp7a(*a przyrody +-Qprzyroda *a:o #(5emat d7a "de* +.J por +.,Q *e* o7)e ':#ztałtoa)"a ,< )Qzroz'm"ałoFG <Q 6orma JQ e)Ctrz)a "#tota <-Q e)Ctrz)a pod#taa przyrody

*e#t )am )"e z)a)a <??Q przyroda *a:o potC1a +?. ))Q *e* p"C:)o " z)"o#łoFG ptamżeQ )"ezm"erzo)oFG +?-Q

?<.

S:oro"dz po*CG



*e* podporz!d:oa)"e mora7)em' (e7o" o#tate(z)em' J<>b+Q *e* m!droFG <JQ(e7ooFG J..Q e)Ctrz)y (e7 <J,Q przyroda (ałoF(" )"e *e#t )am da)a *a:o'or1a)"zoa)a <Q )"e możemy y*aF)"G przyrody z 1ry :' doło" <,Q p"C:)o

przyrody J- +< +<< >. )) <<Jb. por P"C:)oQ 5"#tor"a )at'ra7)a g op"#przyrody J+, por J,+Q ar(5eo7o1"a przyrody patrz tamżeQ )a':a o przyrodz"e+<Q przyrodoz)a#to " te7eo7o1"a J>+Q :o)"e(z)oFG przyrody p Przy(zy)oo7G3ata7"zm Me(5a)"zm

Po*C("e przyrody prze(""e9#to po*C("a o7)oF(" p tamże + )) < ?+J, )) J,JQ meta6"zy(z)e a pr"or" 7'8 6"zy(z)e a po#ter"or" J,J )Przyrodzo)e )at'ra7)e #:ło))oF(" Natra)7a1e) J< )Q "(5 roz* J. porJ Nat'ra7)e zdo7)oF(" Nat'er=mS1e) <<?

P#y(5o7o1"a b emp"ry(z)a +..Q ra(*o)a7)a J> g a)tropo7o1"a zmy#ł'

e)Ctrz)e1o J> por ?>+ )Q p#y(5o7o1"(z)a o8#era(*a +Q p#y(5o7o1"(z)e#"ły Q pra"dła +,-

Ra(*o)a7"zm za#ady #ma:' prze(""e9#to emp"ryzm' ,+ RadoFG +?- Ramao8raz ,, Rea7)oFG Rea7"tat to (o rea7)e

da# RedC b rea7)oFG (z'("a <,bJ>Q to (o rea7)e emp" ry(z)ymprzed#ta"e)"' .+Q )a*rea7)"e*#za "#tota J,?Q rea7)a pod#taa <,>Q rea7)oFGRea7"=tdt o8"e:ty)a <<. <.? <.- ) J?-j J-<Q pra:ty(z)a +- J?- J. J.<Q

teorety(z)a J?-Q #'=8"e:ty)a J?-Q rea7)oFG (e7 ,

Rea7"zm2 a e#tety(z)e* (e7ooF(" , ) ,?b <.?Q 8 (e7 )at'ra7)y(5 <.><.?Q rea7"zm (e7ooF(" przyrody <.?Q przy (zy) (e7oy(5 J<

Re67e:#*a b ładzy #!dze)"a <+ ) <-<bJQ e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a J ))+Q re67e:#y*)a ładza #!dze)"a p Władza #!dze)"a

Re1'7ar)oFG Re1e7ma##"1:e"t b tarzy ++.Q matematy(z)a + re1'7ar)oFG1eometry(z)y(5 6"1'r *a:o prze(""e9#to p"C:)oF(" +?b-

Re7"1"a g poz)a)"e )a#zy(5 o8a "!z: *a:o przy:aza9 8o#:"(ł ?>J g mora7)oFG od)"e#"e)"^ do ;o1a *a:o praoda(y J., g pra:ty(z)y mora7)y 'żyte:roz'm' #'8"e:ty)ym zam"arz ?>?Q re7"1"a " za8o8o) +.Q ro7# o8raz re7"1"" +-+Q re7"1"* " mora7)oFG +,JQ d7a re7"1" "#tot)a *e#t ")te)(*a %e#"))')1?>J p też U(z'("e re7"1"*)"

Retory:a :ra#om#to ;ered#am :e"t - ?b< .b<

Rodza*e " 1at'):" %at5m1e) ' Ar

S:oro"dz po*CG



?<

)

te) b z"erz!t J>J J>?Q "(5 'trzyma)"e <-b,Q "(5 rż)orod)oFG J+-Q podz"ałprzyrody )a rodza*e " 1at'):" << ) < Roz:o#z L'#t " przy:roFG U)=7'#t b(zło) poFred)" m"Cdzy ładz! poz)a(z! a ładz! poż!da)"a .b= +.Q

mome)t za1ad:oy za#adz"e ładzy #!dze)"a - +Q ł!(zy #"C z ładz!poż!da)"a < por <.Q może 8yG zdeterm")oa)a przez prao mora7)e <Q'(z'("e roz:o#zy ł!(zy #"C z po*C("em (e7ooF(" przyrodz"e <?b<, +,> +,+Qroz:o#z 7'8 przy:roFG )"e może #taG #"C poz)a)"em J>Q roz:o#z #ame* re67e:#*"J< JJ ) por >- ,Q roz:o#z y)":a*!(a ze za*em)e* z1od)oF(" 1ry ładzpoz)a(zy(5 ??Q '(z'("e roz:o#zy " przy:roF(" )"e o:reF7a )"(ze1o przedm"o("e.Q od)o#" #"C do '(z'("a "ta7)e1o podm"ot' .Q zm"erza do 'trzyma)"apodm"ot' #ta)"e *a:"m #"C z)a*d'*e ,> por ,< ,JQ #ta) 'my#ł'toarzy#z!(y a:to" o7" *e#t '(z'("em roz:o#zy ,Q roz:o#z #!dz"ee#tety(z)ym *e#t (zy#to :o)temp7aty)a ,< )Q :ażde przed#ta"e)"e może 8yG

*a:o poz)a)"e poł!(zo)e z roz:o#z! ++Q to (o przy*em)e 8'dz" roz:o#zp"C:)o )atom"a#t "!że #"C z 'podo8a)"em ++-Q roz:o#z pozyty)a " )e1aty)a+<Q roz:o#z e z)"o#łoF(" moż7"a *e#t ty7:o za poFred)"(tem

przy:roF(" +?.Q '(z'("e roz:o#zy a78o przy:roF(" może ł!(zyG #"C 8ezpoFred)"o ze#po#trzeże)"em przed#ta"e)"em przedm"ot' >+ > ><Q roz:o#z #ma:' prze(""e9#t"e do roz:o#zy '(z'("' mora7)ym >< >.b >Q po#ze(5)aaż)oFG roz:o#zy #ma:' >< <>Q *e* zdo7)oFG po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C ptamżeQ roz:o#z 'ży("a >. ,Q roz:o#z pły)!(a z ła#)e1o dz"ała)"a >.Q

#zt':a(5 p"C:)y(5 roz:o#z '#po#a8"a d'(5a do "de* .>Q a)ty)om"a roz:o#zy-,Q #'ma roz:o#zy JJ+ Roz:o#zoa)"e #"C de7e:toa)"e #"C %e)"e##e) .., > - )

JJ J,

Rozpa(z b yoła)a o8'rze)"em *e#t e#tety(z)"e z)"o#ła odrż)"e)"' odyoła)e* rezy1)a(*! +

Roz#!de: zdroy po#po7"ty Me)=#(5erer#ta)d 1eme")er 1e#')der Her#ta)d>- >, )) por JJ> JJ J?+ J,-



Roz'm Hem')6t g ładza za#ad <. por <Q a roz'm teorety(z)y < J +- <.Qroz'm rdłem "de* +?.Q ładz! "de* +.. + J<Q roz'm doma1a #"C 8eza=r'):ooF(" -, ) <.Q a8#o7't)e* tota7)oF(" +J> +J. +.,Q *ed)oF(" <-Qza"era *edy)"e za#ady re1'7aty)e <.Q *a:o ładza poz)a(za (zło"e:a JJ+)"e może ydaaG #!d o8"e:ty)y(5 8ez po*CG ")te7e:t' <.Q

?<-

S:oro"dz po*CG

)"e po")"e) #(5odz"G )a ma)o(e poety(:"e* 6a)taz*" <,b

` <Q 1ra roz'm' " yo8ra)" p %raQ :ryty:a (zy#te1o roz'm' p Kryty:aQ 8roz'm *a:o (zy#ta ładza pra:ty(z)a ?+>Q (zy#ty roz'm pra:ty(z)y JJ? J-JJ,<Q za"era :o)#tyt'ty)e za#ady a pr"or" od)"e#"e)"' do ładzy poż!da)"a J?Q '#ta)a"a a pr"or" praa . ) ??Q zada*e 1ałt zmy#łooF(" ++ ) +.Qdy:t'*e "#totom F"ata (e7 o#tate(z)y J?? por J?- J.> J.<Q *e#t )a*yż#z!mora7)! przy(zy)! F"ata JQ *e1o z"!ze: z '(z'("em roz:o#zy ?Jhetero)om"a roz'm' a ++Q ma:#yma roz'm' +<Q z1od)oFG roz'm' z #amym#o8! -<Q po*C("a roz'moe Her=)')6t8e1r"66e g "dee p tamże J<Qtra)#(e)de)ta7)e po*C("a roz'moe ->Q (zy#te po*C("e roz'moe o tym (o)adzmy=#łoe -+Q prao mora7)e op"era #"C )a pra:ty(z)y(5 po*C("a(5roz'moy(5 >Q 'żyte: roz'm' pra:ty(z)y p tamżeQ teorety(z)y p tamżeQprao roz'm' Hem')6ł1e#etz +?+Q )"o#:" roz'moe He))6t#(57'##e JJ)Q #!d yroz'moa)y "'d"e'm rat"o(")at'm Q #!d roz'm'*!(y "'d"e'm

rat"o(")a)# Q (zy#ta roz'moa o7a Hem')6t"77e ++-

Roza1a za#ta)o"e)"e p Re=

R)o(ze#)oFG "#t)"e)"a #e") +?J

R)oFG po7"ty(z)a <>.

Rż)orod)oFG p Nao(z)oFG



R'(5 ;ee1tm1 b za#ze za:łada *a:"F przedm"ot roz("!1ły J.J por ?>. ))Qpraa r'(5' <? <?- <.+Q "dea p"er#ze1o #pra(y r'(5' )"e da*e poz)a)"a ?>)

Ry#')e: b *e#t "#tot)ym mome)tem e #zy#t:"(5 #zt':a(5 p7a#ty(z)y(5 ,,

por .Q ry#')e: a 7a 1re(!'e +>.Q ara8e#:" b .- )Rze(zy"#toFG W"r:7"(5:e"t bprze(""e9#to moż7"oF(" < ) J- )Q da)a )ao(z)oF(" <, por .

Rze(z #ama #o8"e D")1 a) #"(5 b prze(""e9#to z*a"#:a +- por ,>Qprzedm"ot zmy#łoy )"e *e#t rze(z! #am! #o8"e --Q *e#t )"! ")te7"1"8"7)y#'8#trat przyrody poza )am" " )a# -, por <,>

Rze(z Sa(5e g przedm"ot moż7"e1o poz)a)"a J-?Q podz"ał )a2 przedm"otym)"ema)"a 6a:ty " przedm"oty "ary J-> ))

Rzem"o#ło g #zt':a zaro8:oa .Q może 8yG )arz'(o)a drodze przym'#'prze(""e9#to #zt':" o7)e* .

S!d2 ydaa)"e #!d Urte"7 ;e'rte"7')1 b #!d e#tety(z)y a pr"or" >+ ><Qdeterm")'*!(y +<, <> <- )Q emp"ry(z)y

S:oro"dz po*CG

?<,

><Q 6orma7)y >+Q #!dy poz)a(ze +,>Q #!d 7o1"(z)y 7'8 teorety(z)yprze(""e9#to e#tety(z)e1o .+ . +<> +,? +, >+Q mora7)y +Qre67e:#y*)y +<> +<, >+ <-<Q (zy#ty + <-Q roz'm'*!(y " yroz'moa)yQ #!d #'8"e:ty)o=e#tety(z)y - ))Q te7eo7o1"(z)y )a7eż!(y do re67e:#y*)e*ładzy #!dze)"a prze(""e9#to y*aF)"e)"a <^<j <J< <J? ) <,, S!d #ma:'%e#(5ma(:#'rte"7 b )"e *e#t #!dem 7o1"(z)ym a)" poz)a(zym .+ + ,+ +><) ++- ) +,+ +,, >+ >? -> , 7e(z e#tety(z)ym .+ ) ?Q *e1o ra(*adeterm")'*!(a *e#t ty7:o #'8"e:ty)a .+ ? +><Q *e#t #!dem *ed)o#t:oym -+,. >< - -<Q prete)d'*e *ed)a: do #'8"e:ty)e* po#ze(5)oF(" J< .

>+ ) >< - ) " :o)"e(z)oF(" ++- ))Q przyp"#'*e "mp't'*e "))ym to #amo'podo8a)"e ,-> ) -J ++, +<bJ >-b, ]J Pj +,+bJ > >JQ



po7e1a )a za#ada(5 a pr"or" J? ,b,JQ )a#tCp#tem #!d' #ma:' *e#t roz:o#z -J))Q #!dy #ma:' dz"e7! #"C )a emp"ry(z)e mater"a7)e zmy#łoe " (zy#te6orma7)e 7'8 łaF("e ,?Q ra(*! determ")'*!(! #!d' #ma:' )"e *e#t (e7 ,+Q #!d#ma:' *e#t )"eza7eż)y od poa8' " zr'#ze)"a ,J ))Q od po*CG --Q od po*C("ado#:o)ałoF(" +>>b?Q od te1o (o przy*em)e

" do8re +>Q doty(zy p"C:)a o7)e1o " )"eza7eż)e1o +>?b,Q *e1o ar'):"em *e#tzdo7)oFG po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C -? ))Q "dea #e)#'# (omm')"# ++, )Q(ztery z)am"o)a #!d' #ma:' p Z)am"o)aQ #!d #ma:' )"e da*e #"C determ")oaGza pomo(! ra(*" doodoy(5 +,?bQ Ded':(*a #!d #ma:' *e#t (zCF("!o17)e1o pro87em' 6"7ozo6"" tra)#(e)de)ta7)e* +- )) >+ ) Rż)"(a m"Cdzy#!dem #ma:' a #!dem mora7)ym > a #!dem te7eo7o1"(z)ym ,> <J<Samo7'8#to Se78#t7"e8e J-. S(epty(yzm #(epty(z)y ++ + S(5emat b8ezpoFred)"e przed#ta"e)"e (zy#te1o po*C("a ")te7e:t' <>> por +J? ,- ,,Qprzyroda *a:o #(5emat d7a "de" +.JQ poez*a *a:o #(5emat d7a te1o (o)adzmy#łoe .+bQ #(5emat 1at'): z"erzC(y(5 J>J S(5ematyzm ładzy#!dze)"a -- por +.? ,,

S(a7e)"e (ompre5e)#"o b 7o1"(z)e " e#tety(z)e +J? )Q roz'moe " e#tety(z)e+?. )Q #(a7a)"e do:o)'*e #"C za poFred)"(tem yo8ra)" +J )Q #(a7a)"edo(5odz" #zy8:o do #e1o ma:#"m'm +J Se) S(57a J <JQ marze)"e

#e))e Tra'm <J Se)#'# (omm')"# %eme")#")) >, ))Q e#tety(z)y rż)" #"Cod zdroe1o roz#!d:' +> por >,b+JQ *e#t ar'):"em #!d' #ma:' ++ )Q

?J>

S:oro"dz

za#ad! o:reF7a)"a #po#8 po#ze(5)"e aż)y (o #"C :om'F podo8a *e#t ty7:o#e)#'# (om=m')"# +> por $+,bJQ ae#t5e=t"('# g #ma: 7o1"em b zdroyroz#!de: +<

S"ła b por'#za*!(a :#ztałt'*!(a <<J por J.J ?>. )Q #"7! #'roe* mater"" J>?Q#"ła rozrod(za J>.

S:ło))oFG Ne"1')1 b zdeterm")oa)a zo#ta*e przez raże)"a zmy#ł .?Qytorzo)a przez to (o przy*em)e .



Sma: %e#(5ma(:2 a #ma: zmy#ł ., ,Q po#"ada :ażdy d7a #"e8"e .bQ *e#t *edy)"e #!dem o#o8"#tym , por +>Q #ma: od(z'a)y przez pod)"e8"e)"e,>Q 8 #ma: tym (o p"C:)e a78o #ma: re67e:#*" , *e#t zdo7)oF("! o(e)"a)"ate1o (o p"C:)e ."Q 8ez od)"e#"e)"a 1o do po*C("a J por J,Q "))e de6")"(*e +<-<Q *e#t zdo7)oF("! do o(e)"a)"a )a pod#ta"e 8ez")tere#o)e1o podo8a)"a #"C

<Q *e1o rdła #! ':ryte -b<Q po#z':"a)"e *e1o o8"e:ty)e* za#ady *e#tdarem)e ++> - )Q *e1o za#ad! *e#t #'8"e:ty)a za#ada ładzy #!dze)"a +,,Q

*e#t #e)#'# (omm')"# >, )) por +.Q przy(zy)a )ada)"a ładzy #!de#tety(z)y(5 m"a)a #ma:' +,.Q #ma: )"e yma1a poa8' " zr'#ze9 ,Jb?Q'z1od)"e)"e #ma:' z roz'mem +>-Q p"erozr #ma:' *e#t ty7:o "de! +++Q *e1ozory po"))y 8yG poda=

a)e marty(5 *Czy:a(5 ++>Q #ma: yma1a przy:ład +,J2 #ma: "1e)"a7)oFG J> p też %e)"a7)oFGQ #ma: *e#t dy#eyp7")! :ar)oF("! 1e)"a7)oF("?+Q #ma: #ta)o" prze*F("e od zmy#łoe1o roz:o#zoa)"a #"C do '(z'("amora7)e1o +.Q #ma: zra(a #"C :' #6erze ")te7"1"8"7)e* <> p A)ty)om"a#ma:'Q :'7t'ra #ma:' - por J ) Spe(y6":a(*a przyrody *e* prao << )Q#'8"e:ty)"e (e7oa #pe(y6":a(*a przyrody <- por

<?

Spe:'7a(*a #pe:'7aty)y J-. ?>?Q #pe:'7aty)y zam"ar J.<Q #pe=:'7aty)epoz)a)"e J.Q #pe=:'7aty)a 6"7ozo6"a J?,Q #pe:'7aty)y roz'm J.< J. J--?>.Q #pe:'7aty)e po*C("e èr=)')6te7)der ;e1r"66 <.-Q #pe:'7a(*a roz'moa

Yem')6U7e" <+Sp")ozyzm <.J J>- J<

Spo)ta)"(z)oFG ")te7e:t' <?Q )ao(z=)oF(" <-?Q przy(zy)y <,<Q 1ry ładzpoz)a(zy(5 ??

Spo#8 myF7e)"a De):')1#art +,Q o7)y od prze#!d ++Q :o)#e:e)t)y 2+ +Q mora7)"e do8ry < +,Q pradz""e patr"oty(z)y .< &zy#toFG #po#o8'myF7e)"a ?

Sta) 'my#ł' %em""t#z'#ta)d )a#tr* 'my#ł' %em't##t"mm')1 b e#tety(z)y

#ta) 'my#ł' o7)e* 1rze ładz poz)a(zy(5 -?b ++Q *e1o )a#tCp#tem *e#t roz=

S:oro"dz po*e"

?J+



:o#z -? ))Q ma ty7:o #'8"e:ty)! aż)oFG po#ze(5)! +>-

S'8#ta)(*a b )o#"("e7 a:(yde)# <>+Q *e* dz"ała)"e <.JQ *e* o)to=7o1"(z)epo*C("e J>-Q "e7oFG #'8#ta)(*" J>- J<. ) J?

S'8#trat b )adzmy#łoy #'8#trat przyrody ? +J, -, ,+ <,+ <,, J+>J+ J?+Q z*a"#: - -. <,>2 #zy#t:"(5 ładz --2 7'dz:oF(" -Q #'8#trat")te7"1"=8"7)y +J- -, <?. J><Q 17!d #'8#trat )adzmy#łoy *e#t d7a )a#z'peł)"e zam:)"Cty <,+ )Q #'8#trat ' Sp")ozy <.<

S'8#'m(*a b determ")'*!(a ładza #!dze)"a #'8#'m'*e to (o #z(ze1łoe podto (o o17)e J por ,Q #'8#'m(*a yo8ra)" pod ")te7e:t +J.

S'8#y#te)(*a <.<

Sym8o7 #ym8o7"(z)y b poFred)"e przed#ta"e)"e po*C("a <>>Q #ym8o7"(z)y bprze(""e9#to #(5ematy(z)y ,,Q 5ypotypozy #ym8o7"(z)e <>+Q )a#ze poz)a)"e;o1a *e#t #ym8o7"(z)e <>

Symetr"a +. +

Sympat"a +-<

Sy)teza #y)tety(z)y b (zy#ta #y)teza +Q #y)tety(z)y podz"ał ?? )Q#y)tety(z)a *ed)oFG p $ed)oFGQ #y)tety(z)e orze(z)":" <> JJQ #y)tety(z)epra"dła <+-

Sy#tem doF"ad(ze)"a ?Q #y#tem (e7 przyrody J> J+ por PrzyrodaQ#y#tem podł'1 przy(zy) (e7oy(5 J+-Q #y#tem te=

7eo7o1"(z)y J<,Q przy#zły #y#tem (zy#te* 6"7ozo6"" .Q #y#tem przy#zły #zy#t:"(5pa9#t J.

Sza(')e: A(57')1 =g= po(z'("e )"eodpo"ed)"oF(" )a#ze* ładzy doo#"!1)"C("a "de" 8Cd!(e* d7a )a# praem +?+ por , < +<, ]?= j-j

J <J< J?Sz(zCF7"oFG %"'(:#e7"1:e"7* .1Q *e#t po*C("em (5"e*)ym J JJQ *e#t ty7:o"de! JQ #z(zCF7"oFG może 8yG ty7:o (e7em emp"ry(z)"e 'ar'):oa)ym J<+b J?-Q *e#t pod z17Cdem teorety(z)ym pro87ematy(z)a J?-Q *e#to#tate(z)ym #'8"e:ty)ym (e7em (zło"e:a J JJb< por J?< )Q )"e *e#t(e7em przyrody J<+Q )"e )ada*e e1zy#te)(*" artoF(" a8#o7't)e* > JJ+ por J-Q#z(zCF7"oFG 7'd' JQ #to#')e: #z(zCF7"oF(" do mora7)oF(" J?< J?- ++ J-b-2 )a':a o #z(zCF7"oF(" +J

Sz:oła S(5'7e b to (ze1o moż)a #"C )a'(zyG= b prze(""e9#to 1e)"'#z' J-Q

#zt'(e metody(z)a #:az:a da)a przez 1e)"'#z J, Sz:oły 6"7ozo6"(z)eJ.



A:adem"(:"e 6ormy S(5'76or=me) " "(5 #to#')e: do #zt':" <+ <.

Sz7a(5et)oFG #z7a(5et)y L"8era7"tdt 7"8erał b #po#o8' myF7e)"a ++Q #z7a(5et)y'my#ł +Q #z7a(5et)e ")te)(*e +-

Szpetota da# hd##7"(5e <, )

?J

S:oro"dz po*

Szt':a K')#t2 a #zt':a o17e *a:o prze(""e9#to przyrody JbQ *a:oprzy(zy)ooFG :"er'*!(a #"C "deam" <?,Q *a:o tr(zoFG o7)a J por <+Q #zt':a 8o#:a <Q 8 *a:o prze(""e9#to "edzy zdo7)oFG pra:ty(z)a a )"eteorety(z)a ? por . <>?Q ( *a:o prze(""e9#to rzem"o#ła .Q *a:o o7)a1ra . ) ?J Szt':a e#tety(z)a - ,Q przy*em)a - .> > . ,Q#zt':a p7a#ty(z)a ,- ? ?Jb- ..Q #"edem #zt': yzo7o)y(5 .Q #zt':ame(5a)"(z)a <. J> ,Q #zt':a po#ł'1'*!(a #"C #łoem ++> ? )Q #zt':a

p"C:)a ,- +,- b<< ?> >g . ,Q m'#" ydaaG #"C przyrod!, )Q *e#t #zt':! 1e=)"a7)oF(" <+b< por <. ) p też %e)"a7)oFGQ (zy)")aet to (o 8rzyd:"e p"C:)ym <, )Q yma1a)"a #zt':" p"C:)e* ?+Q m'#" 8yG#zt':! o7)! ?<Q (zy)" (zło"e:a ety(z)"e 7ep#zym Jb-Q przy1oto'*epa)oa)"e roz'm' J-Q *e* za#ada *e#t #'8"e:ty)"e po#ze(5)"e aż)a --Q:"er'*e #"C ma)"er! a )"e metod! <>?Q *e* zory <<? ) Pro*e:t podz"ał' #zt':p"C:)y(5 ? ))Q por)a)"e "(5 e#tety(z)e* artoF(" .+bQ poł!(ze)"e #zt':p"C:)y(5 *ed)ym dz"e7e #zt':" .>b.+ "(5 poł!(ze)"e z "deam" mora7)ym".+Q Szt':a p"C:)e* 1ry (z'G p M'=

zy:a Szt':a o1rod)"(za %arłe)=:')#t L'#t1drt)ere" ,- + ?. Szt':ap7a#ty(z)a P7a#t": dz"e7" #"C )a a ar(5"te:t'rC p tamże " rze8"ar#to ;"7d5a'er:')#7 g<, JJ ?? Szy6roe p"#mo )at'ry +

@m"e(5 *e1o de6")"(*a + por +b.

@p"e b pta: +- ) <Q Fp"e (zło"e:a +-Q )aF7adoa)"e Fp"e' pta:<bJQ Fp"ea)"e p"eF)" :oF("e7)y(5 .Q Fp"e poł!(ze)"em m'zy:" " poez*" .>

@"at We7t b (ałoFG po"!za)a podł'1 (e7 JJ<Q #y#tem przy(zy) (e7oy(5

JJ<Q 8'doa F"ata +?+Q *e1o "e7:oFG +J>Q *e1o d'#za <.+Q *e1o przy(zy)a <?<. <" )) <,+ JJ? J.<Q ")te7"1e)t)a przy(zy)a F"ata J<J ))Q )a*yż#za \



roz'm)a przy(zy)a F"ata J++ JJ>b+ ) J,.Q mora7)a przy(zy)a F"ata J?J )JQ roz'm)e "#toty] F"ata J?- J?b.Q o17!da)"e F"ata JJ+ )Q (z'G #"Co8yate7em F"ata J?Q :o#mo7o1"a J>+

Ta7e)t <+

Ta)"e( ,, .>

Te(5)":a Te(5)": te(5)"(yzm Te(5)"z"#m b przyrody J ++< ]<<j <,< <,Q zda*e #"C po(5odz"G z #"ł #'roe* mater"" J>?Q te(5)":a zam"erzo)a " )"ezam"erzo)a <.>

S:oro"dz po*CG

?J<

Te"zm <. <..

Te7eo7o1"a te7eo7o1"(z)y b ydaa)"e #!d o przedm"ota(5 przyrody podł'1

za#ady (e7' <<. " ))Q za#ada te7eo7o1"" e)Ctrz)! za#ad! przyrodoz)a=#ta<JJ )) por <..bQ te7eo7o1"a )"e #ta)o" dz"ał' )a':" o przyrodz"e <J- porJ>+ )Q *e#t re1'7aty)a a )"e :o)#tyt'ty)a <+JQ )"e )a7eży do żad)e* do:try)yJ>Q ("!1a)a *e#t do teo"01"" *a:o propede'ty:a <J- por << J>b< ?>,b+> *)aproadza roz'm )a "))y porz!de: rze(zy )"ż porz!de: #ame1o ty7:ome(5a)"zm' przyrody <<Q te7eo7o1"a 6"zy(z)a J<< JJ< JJ, ) J?, J-.Qmora7)a JJ1 )Q 6"zy(z)a " mora7)a J ?>< Te7eo7o1"(z)e po*C("e J>Qydaa)"e #!d te7eo7o1"(z=)y(5 <+< <J< <,-b, J<< J< JJ? J>Qte7eo7o1"(z)y #po#8 y*aF)"a)"a <,> <,J <,,Q te7eo7o1"(z)e ra(*e y*aF)"a*!(e<J.Q te7eo7o1"(z)e za1ad)"e)"e J>Q te7eo7o1"(z)e praa <,>Q te7eo7o1"(z)e

poz)a)"e przyrody <<,* te7eo7o1"(z)y porz!de: rze(zy <JQ te7eo7o1"(z)apod#taa <]<j <<j J,Q te7eo7o1"(z)e za#ady %r')d#atze <,.Q te7eo7o1"(z)aza#ada Pr")z"p ,. <,> ) <, )) J<Q te7eo7o1"(z)a za#ada ytarza)"aJ+>Q poł!(ze)"e za#ady po#ze(5)e1o me(5a)"zm' mater"" z za#ad!te7eo7o1"(z)a <, )) J>, ))Q

te7eo7o1"(z)y #po#8 )"o#:oa)"a J<Q te7eo7o1"(z)y #y#tem J+ ))Qte7eo7o1"(z)y te(5)"=(yzm <,Q te7eo7o1"(z)e #!dy ładza #!dze)"a p tamżeQte7eo7o1"(z)y z"!ze: <,+Q te7eo7o1"(z)e rozpatrya)"e F"ata <J> J<< p też

Me(5a)":a Me(5a)"zm



Teo7o1"a g poz)a)"e ;o1a ?>,Q )"e *e#t teozo)! J.Q teo7o1"a )at'ra7)a J+Q )"eza"era arty:'ł "ary J-Jb?Q teo7o1"a )"e da*e #"C emp"ry(z)"e 'dood)"G1dyż prze:ra(za 1ra)"(e )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 J,+Q *e* #to#')e: dote7eo7o1"" << J>+ ) J<< )) do mora7)oF(" J., )Q 8ez mora7)oF(" teo7o1"a8yła8y ty7:o demo)o7o1"! JJJb?Q potrze8)a *edy)"e d7a re7"1"" ?>JQ teo7o1"a

mora7)a b *e* de6")"(*a J<+ por J?? )) " Ety:o=teo7o1"a

Teor"a teorety(z)y b teorety(z)y zam"ar J->Q teorety(z)e poz)a)"e J + )Qteorety(z)e poz)a)"e przyrody + por ?JQ teorety(z)y 'żyte: roz'm' < ?>-, J<? JJ< J-JQ teorety(z)e rozaża)"e przyrody <->Q teorety(z)a )a':aprzyrod)"(za J>Q teorety(z)e za#ady J<Q teorety(z)a (zCFG 6"7ozo6"" - ?>Qteorety(z)a re67e:#y*)a ładza #!dze)"a p tamżeQ teorety(z)a zdo7)oFG ?Qteorety(z)y roz'm <.

Teor"a prze(""e9#t"e do te(5)":" ?

?JJ

S:oro"dz po*CG

Teor"a #z'67ad:oa E")#(5a(5te7')1#=t5eor"e J++

Teozo6"a b proadza roz'm 8ł!d przez po*C("a prze:ra(za*!(e 1ra)"(epoz)a)"a J. por ?>+ )

Te'r1"a b 'ro*e)"e że moż)a od(z'aG "#toty )adzmy#7oe " y"eraG )a )"epły J.

To) b ,. ) ? ?- )Q matematy(z)a propor(*a to) ?, )

Tota7)oFG b #(a7e)"e *ed)! da)! )ao(z)! *e# yma1a)"em roz'm' +J.b

Toarzy#:oFG %e#e77"1:e"t b popCd #połe(z)y ' (zło"e:a +?Q )at'ra7)a#:ło))oFG (zło"e:a do to=arzy#:oF(" -

Tra1ed"a +,

Tra)#(e)de)t)e po*C("e -JQ tra)#(e)de)t)a za#ada <,

Tra)#(e)de)ta7)y b tra)#(e)de)

ta7)a e#tety:a ładzy #!dze)"a +<Q tra)#(e)de)ta7)a :ryty:a



+ #ma:' +,- Q tra)#(e)de)= ta7)a ded':(*a ,Q de6")"(*a +Q za#adapoz)a)"a <Q e:#pozy(*a

] +-JQ o7)oFG -.Q tra)#(e)de)ta7)e praa ")te7e:t' JQ "dee ,>Qtra)#(e)de)ta7)e o:reF7e)"e (e7' -,Q o17)e tra)#(e)de)ta7)e po*C("e przyrody

JQ 6"7ozo6 tra)#=(e)de)ta7"#ta *a:o prze(""e9#to 7o1":a -Q tra)#(e)de)ta7)a6"7ozo6"a +..Q *e* o17)y pro87em > por -J <.Q tra)#(e)de)ta7)a za#ada *a:o prze(""e9#to za#ady meta6"zy(z)e* ppr ?Q tra)#(e)de)ta7)a za#ada

ładzy #!dze)"a b<? <++Q tra)#(e)de)ta7)a ładza #!dze)"a J , -><?+Q tra)#(e)de)ta7)e po*C("e roz'moe ->Q tra)#(e)de)ta7)a do#:o)ałoFG<.JQ tra)#(e)de)ta7)a (e7ooFG << p też &e7ooFG Try(5otom"a *e*'za#ad)"e)"e ?. Tr ytr prod':t przyrody Nat'rprod':t <- <., <<-<j <, )= J.

U(z'("e od(z'("e po(z'("e %e=6""57 b roz:o#zy " przy:roF(" p Roz:o#z U(z'("e *a:o prze(""e9#to (z'("a Emp6")d')1 )"e *e#t poz)a)"em przedm"ot' ..Q'(z'("e mora7)e S"7te)=1e6""57 +.Q rż)" #"C od '(z'("a p"C:)a a7e *e#t m'po:re)e + ) por <> ?>?Q '(z'("e #za('):' p Sza(')e:Q '(z'("e re7"1"*)e?>?Q od(z'("e przez zmy#ł e)Ctrz)y +>JQ e)Ctrz)e '(z'("e (e7oe1o #ta)''my#ł' +<

U*moa)"e appre5e)#"o 6ormy *a:"e1oF przedm"ot' J+Q poprzedza #ze7:"epo*C("e J.Q *e#t pro1re#y)e +J. +J- +?J

Upodo8a)"e Wo571e6a77e) 2 a e#tety(z)e o:reF7a*!(e #!d #ma:' .b.JQop"era #"C )a z'peł)e* #o8odz"e te1o :to yda*e #!d Jb? <J<Q za"era #o8"e *a:"F pod 'podo8a)"a aż)y d7a :ażde1o (zło"e:a J )Q 'podo8a)"ee z)"o#łoF(" +<?Q 'podo8a)"e peł)e zr'#ze9 +J<Q

S:oro"dz po*CG

?J?

'podo8a)"e tyra (o z)"o#łe przyrodz"e *e#t )e1aty)e ++ a tym (op"C:)e b pozyty)e ++ " rż)" #"C od "))y(5 o(e) e#tety(z)y(5 #!po#ze(5)! zdo7)oF("! 'dz"e7a)"a #"C +-Q 'podo8a)"e 7'dz"a(5 +-<Qe#tety(z)e 'podo8a)"e :ażde1o podm"ot' pra"dłem d7a :ażde1o "))e1o "1oQ

'podo8a)"e m'zy(e .Jb? )Q 8 'podo8a)"e tym (o przy*em)e .Jb .-Qop"era #"C )a (z'("' .-Q ( 'podo8a)"e do8r' .b> +?Q (zy#te "



8ezar'):oe 'podo8a)"e roz'moe pra"e mora7)ym +?Q por)a)"e'podo8a)"a e#tety(z)e1o z roz'moym +>- +?

WartoFG ży("a J-Q a8#o7't)a artoFG ży("a .,b> por JJ+b< JJJ J?Q )"epo7e1a )a oddaa)"' #"C roz:o#zy .,b> J,

War')e: b o17)y J J<Q 6orma7)y , +.- +,, >J <-+ JJ J. J.JQ6orma7)y a mater"a7)y J?<Q #'8"e:ty)y JJ >- <. JJ J?< por S!d #ma:'Władza #!dze)"a

W"ara %7a'8e b o17e J-,Q prze(""e9#tem "edzy J,JQ "ara mora7)a g"ara pra:ty(z)a J, ))Q "ara 5"#tory(z)a J-?Q "ara #(epty(z)ae"e717a'8e J,>Q przedm"oty "ary %7a'8e)#a(5e) J-> J-J ))Q arty:'ły"ary )"e #! zaarte teo7o1"" )at'ra7)e* J-?

W"do"#:o #(e)"(z)e S(5a'#p"e7 .> W"e7:oFG %ro##e b "e7:oFG z17Cd)a "a8#o7't)a +<.b +J +JQ "e7oFG *ed)orod)oF(" *e#t "e7:oF("! )"e y)":a*!(!z por)a)"a +<Q "e7:oFG a8#o7't)a )"e przy#ł'1'*e przyrodz"e +>Q *e#t ty7:oo:reF7e)"em )arz'(a)ym przez podm"ot +Q "e7:oFG m"er)":a +<Q Fred)"a"e7:oFG +<-Q "e7:oFG #6erze pra:ty(z)e* +<- ) " teorety(z)e* +<-Q "e7:oFGł!(zy #"C z 'podo8a)"em +<-Q po*C("e "e7:oF(" może 8yG da)e a pr"or" )ao(z=)oF(" prze#trze)" -?Q 8yG "e7:"m )"e z)a(zy to #amo (o #ta)o"G "e7:oFG +<.Qo(e)a "e7:oF(" matematy(z)a " e#tety(z)a +J+ ) por +?-Q 7o1"(z)a o(e)a"e7:oF(" *e#t matematy(z)"e o:reF7o)a +<- ) +J+Q )"e 'z)a*e )"(ze1o (o 8y8yło )a*"C:#ze +JQ "#t)"e*e o)a ty7:o d7a e#tety(z)e* o(e)y "e7:oF(" +J )Q(zy#to roz'moa o(e)a "e7:oF(" +J-

Władza poz)a(za Er:e))t)"#'er=mo1e) < ) + por Q trzy rodza*e yż#zy(5ładz poz)a(zy(5 <-<Q 5armo)"z'*! ze #6er! ")te7"1"8"7)! <>Q "(5 1ra)"(e <Por] <-Q rodz")a yż#zy(5 ładz poz)a(zy(5 >Q #to#')e: ładzy poz)a(ze*do przedm"ot J,Q #o8od)a 1ra ładz poz)a(zy(5 -?b. p też %raQ o1ładaUr8a)"tdt ładz poz)a(zy(5 ..


?J.

S:oro"dz po*C7



Władza poż!da)"a b de6")"(*a a" por < ? + +. -, JQ yż#za J<)"ż#za " yż#za < p też Wo7a

Władza #!dze)"a Urłe"7#:r!6t n ładza ydaa)"a #!d +,,Q ta:że zdroyroz#!de: .Q ładza podporz!d:oa)"a te1o (o #z(ze1łoe tem' (o o17)e J

<-?Q #'8#'m'*e emp"ry(z)! )a=o(z)oFG pod po*C("e <- por Qpodporz!d:o'*e po*C("' to (o odpo"ada m' )ao(z)oF(" J.bQ zdo7)oFGdo#to#oya)"a yo8ra)" do ")te7e:t' ?+Q *e#t (zło)em poFred)"m m"Cdzy")te7e:tem a roz'mem ? +, ) ?<b?.Q m'#" 8yG a pr"or" praoda(za < )Qda*e po*C("e poFred)"(z!(e m"Cdzy po*C("am" przyrody a po*C("em o7)oF(" ?<b??Q )"e może #ta)o"G odrC8)e* (zCF(" #y#tem"e 6"7ozo6"" " przy#złe* meta6"zy:". ,Q tr'd)oFG y#z':a)"' *e* za#ady

. Dz"e7" #"C )a2 a e#tety(z)!

- J. ?> +<? ,< ,. g

ładza ydaa)"a #!d o (e7o

oF(" 6orma7)e* #'8"e:ty)e*

za poFred)"(tem '(z'("a roz

:o#zy 7'8 przy:roF(" J- por

Jj ?>Q *e* :ryty:a .+b<>Q

8 te7eo7o1"(z)! g ładza y

daa)"a #!d o rea7)e* o8"e:

ty)e* (e7ooF(" przyrody za

poFred)"(tem ")te7e:t' " ro

z'm' J-Q *a:o re67e:#y*)a ła

dza #!dze)"a )a7eży do teore

ty(z)e* (zCF(" 6"7ozo6"" ?>Q re67e:=

#y*)a ładza #!dze)"a *e#t ty7:o re1'7aty)! za#ad! ładzy poz)a(ze* ?J por<-Q *e#t prze(""e9#tem determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a :tra #'8#'m'*e ty7:opod da)e praa 7'8 po*C("a " )"e *e#t praoda(za <?+ <?<Q #ta)o"#'8"e:ty)! za#adC re67e:#*" o przedm"ota(5 <?> por <+ ))Q #ł'ży *a:o:ryter"'m d7a #zt':" , Władza #!dze)"a d"a7e:ty(z)a Q o7)a +JQtra)#(e)de)ta7)a p tamżeQ roz'm'*!(a Q e#tety(z)a " 7o1"(z)a >? por .". ?Q roz'moa +< > A)ty)om"a ładzy #!dze)"a <? )Q *e* za#to#oa)"edo #(5emat " #ym8o7" <>>Q *e* #'8"e:ty)e ar'):" >J ) 0?^ $e* 6orma7)e

ar'):" >JQ *e* ma:#yma +<Q *e* za#ada a pr"or" >+ por ?+ <,-Q *e* 1ra ?Qładza #!dze)"a *e#t :o)#tyt'ty)a d7a '(z'("a przy:roF(" " roz:o#zy ?J



Władze 'my#ł' %em't#:rd6łe b "(5 1ra JQ "(5 od)o#ze)"e #"C do #"e8"e ,Q"(5 :#ztałtoa)"e #ta)o" propede'ty:C #zt': p"C:)y(5 <>.

Wo*)a b *e* 8ar8arzy9#to J<Q może m"eG #o8"e (oF z)"o#łe1o +.+Q *e#t)"e')":)"o)a p:" )"e ma :o#mopo7"ty(z)e1o #y#tem' #zy#t:"(5 pa9#t J.Q

m"mo #tra#z7"y(5 :7C#: przy)o#" pożyte: JWo7a b ładza poż!da)"a zdeterm")oa)a przez roz'm > przez

S:oro"dz po*CG

?J

po*C("a 1o przez za#ady .?Q ładza dz"ała*!(a )a za#adz"e (e7 +-, <Qprzy(zy)ooFG :"er'*!(a #"C (e7am" 1oQ o7a *a:o ładza )at'ra7)a +<b+JQdy#(yp7")a o7" p Dy#(yp7")aQ do8ra o7a JJ

Wo7)oFG2 a yo8ra)" +,, +< J- <>?Q 1ry ładz poz)a(zy(5 , J>Q)"edo("e(z)oFG "de" o7)oF(" +-+Q 6"7ozo6"a #pe=:'7aty)a może daG ty7:o)e1aty)e o )"e* po*C("e J,< por J,>Q przy(zy)ooFG za poFred)"(temo7)oF(" " przy(zy)ooFG przyrody ?Q 8 o7)oFG o7" g z1od)oFG o7" ze #o8!#am! podł'1 po#ze(5)y(5 pra roz'moy(5 <>JQ podł'1 pra mora7)y(5 J?-J, por ?Q podł'1 pra pra:ty(z)y(5 ?+Q o7)oFG o7" g (zy#ty pra:ty(z)yroz'm ?Q da)a a pr"or" +,>Q *e#t 6orm! przy(zy)oyoF(" <-+Q *e#t)"e'ar'):oa)! przy=(zy)ooF("! roz'm' <-> por Jb?Q y:az'*e #!rea7)oFG dz"ała)"a(5 #6erze przyrody J,< por J-<bJQ *e#t za#ad!re1'7aty)! 6orma7)ym ar'):"em ")te7"1"8"7)e1o F"ata <-+Q o7)oFG oda6e:t +Q o7)oFG po7"ty(z)a <>. ) Po*C("e o7)oF(" b prze(""e9#tempo*C("a przyrody + )) J,< )Q *e1o dz"edz")a ?+ )Q #* (e7 po"))o o)o

'rze(zy"#t)"G F"e("e zmy#ł +, por <+ J,JQ *e#t pod#taoym

po*C("em #ze7:"(5 pra:ty(z)y(5 pra J,J " ety(z)y(5 "de" ?>> )

W#p7)ota %eme")#(5a6t pa9=#too=pra)a J.

Wy*aF)"e)"e Er:7dr')1 g yra)e " o:reF7o)e yproadze)"e (ze1oF z pe)e*za#ady <,?Q y*aF)"e)"e 6orm przyrody <,< )

Wyo8ra)"a ładza yo8raże)"a2 ładza 'zy#:"a)"a da)y(5 )a=o(z)y(5]J">> >- J por -J <><Q ładza ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a +<> por



+-- >> J <+Q e#tety(z)o=tr(za +J )Q odtr(za ++< ) +JQ '*m'*e "#(a7a 6ormy J+bJ +J ) +J? )Q ł!(zy rż)orod)oFG da)y(5 )ao(z)y(5 (ałoFG -.+ a + +?+,,Q o:reF7a prze#trze9 <+,Q *e* #to#')e: do ")te7e:t' JbJ< +? +<> +-? ],-c ?< )) -JQ #o8od)a 1ra yo8ra)" " ")te7e:t' "ma1"=)a(*" 7'8 6a)taz*" +Jb? +, ?< ,Q o7)a pra"dłooFG yo8ra)"

+?Q *e* o7)oFG +,, +< J- , <>< )Q yo8ra)"a (za#"e #)' <JQ *e* )"e=o1ra)"(zo)oFG +J-b, +?+ +->Q matematy(z)e " dy)am"(z)e '#po#o8"e)"eyo8ra)" +<.Q roz#zerza)"e yo8ra)" przez to (o z)"o#łe +<,Q '(z'("e )"eade=:at)oF(" yo8ra)" do "de" +JJ +J- +?> +?+ ) +., + -Q yo8ra)"a

*a:o )arzCdz"e roz'm' ++

Wytarza)"e torze)"e Erze'=

<.c

?J-

S:oro"dz

1')1 b me(5a)"(z)e <-, J> por <.<Q or1a)"(z)e J+- por <?.Qte7eo7o1"(z)a za#ada ytarza)"a J+> J>Q ytarza)"e zam"erzo)e 7'8 )"ezam"erzo)e <+ < )Q po#ta)"e ytorze)"e d8ła tray <? por <,+Qp"er#ze ytorze)"e rze(zy J>Q #po#o8y po#taa)"a torze)"a #"C F"ataz"erzC(e1o " roF7"))e1o J++ )Q torze)"e przez "#totC ży! #"e8"e *a:o rodza*'<-Q *a:o ")dy"d''m <- )Q ytarza)"e #"C po#z(ze17)y(5 (zCF(" <,b<>Qytarza)"e rze(zy mater"a7)y(5 <?< <?.

Wz)"o#łoFG da# Er5a8e)e g to (o

a8#o7't)"e "e7:"e +<.Q po)ad

#ze7:"e por)a)"e "e7:"e +<.Q

da7#ze de6")"(*e +<, +J+ +?,

+.-Q z1od)oFG z)"o#łoF(" z p"C:

)em +<>Q rż)"(a m"Cdzy )"m"

+<+ +<?Q z)"o#łoFG )"e *e#t za



arta przyrodz"e +< +?- 7e(z

)a# #amy(5 +< +<J )a

#zym #!dz"e +?> ) 'żyt:'

)a#ze* yo8ra)" +<JQ z)"o

#łoFG #po#o8' myF7e)"a +<J +-,Q

)a#tro*' 'my#ł' +J, +.Q )a

#zy(5 "de" +J> por +<<Q podz"ał

)a z)"o#łoFG matematy(z)!

" dy)am"(z)! +<? )Q przy:łady

z)"o#łoF(" matematy(z)e*

+?> ) por +<.b+?.Q z)"o#łoFG dy)am"(z)a +?.b+..Q z)"o#łoFG przyrody "#zt':" +<Q 'podo8a)"e e z)"o#łoF(" *e#t (o do "7oF(" po#ze(5)"e aż)e

(o do *a:oF(" 8ez")tere#o)e (o do re7a(*" #'8"e:ty)o=(e7oe (o domoda7)oF(" :o)"e(z)e +<? +.<bQ moż)a *! z)a7eG r)"eż przedm"o("e )"epo#"ada*!(ym 6ormy +<+ por +< ]<J +<? "<, ]-- +-, o "7e )"m 7'8 za *e1oprzy(zy)"e)"em #"C zo#ta*e yo8rażo)a )"e=o1ra)"(zo)oFG +<+Q za z)"o#łoFG

'aża #"C przed#ta"e)"e po*C("a roz'moe1o +<+ +<<Q to (o 8'dz" '(z'("ez)"o#łoF(" może ydaaG #"C )"eade:at)e ładzy ')ao(z)"a*!(e1oprzed#ta"a)"a +<Q 'podo8a)"e e z)"o#łoF(" por'#za 'my#ł +<+ b por+<? +?<Q po"!za)e *e#t ze zr'#ze)"em +>> +<+ +JQ )"e da*e #"C po1odz"G zpoa8em +<Q yoł'*e podz" 7'8 #za(')e: +<Q podo8a #"C przez #* oprprze(":o tem' (zym za")tere#oa)e #! zmy#ły +.- por +.JQ z)"o#łoFGprzyrody +J- +?- ) ++ +--Q ytor' #zt':" +JJQ ")te)(*" +.Q ;o1a +.+Qre7"1"" +.Q o*)y +.+Q 1"adz"#te1o )"e8a +<Q o(ea)' +< )Q po#ta(" 7'dz:"e*+JQ a6e:t " o7)oF(" od a6e:t + )Q (5ara:ter' +-Q od(z'a)"e te1o (oz)"o#łe yma1a )a#tro*' 'my#ł' podo8)e1o do mora7)e1o +>Q yma1a

raż7"oF(" )a "dee +.JQ :'7t'ry +.JQ po("!1a za #o8! "deC )"e#:o9(zo)oF(" +J-Qz8'dza "C(e* #za('):' )"ż m"łoF(" +?Q *e#t roz=

S:oro"dz po*CG

?J,



:o#z! roz'm'*!(e* :o)temp7a(*" >Q z)"o#łoFG (zy))oF(" oparte* )a o8o"!z:'+.-Q e:#pozy(*a #!d o z)"o#łoF(" *e#t zarazem "(5 ded':(*! +-, Wzr'#ze)"eR'5r')1 b de6")"(*a +>>Q #!d #ma:' zdeterm")oa)y przez zr'#ze)"e )"e *e#t

(zy#ty ,?Q zr'#ze)"e poł!(zo)e *e#t ze z)"o#łoF("! +>>Q ma #o8"e (oFpodo8)e1o do '(z'("a re7"1"*)e1o ?>?Q Fm"ałe " (z'łe +- por +-. .> ) ?

Za8o8o) b de6")"(*a ++

Zam"ar A8#"(5t b przyrody <J por &e7 )at'ra7)y <.> ) <.< <+ J+?Qzam"ar mora7)"e :o)"e(z)y ?>,

Za#ada Pr")z"p b za#ady a pr"or" . + - +..Q determ")'*!(e " re67e:#y*)eJ>Q emp"ry(z)e + ,Q :o)#tyt'ty)e J ? <>J <+J <J+ <-> <- ) <,JQmeta6"zy(z)e )Q re1'7aty)e J ? <^J<.]<-o <- )J?- J.? )Q

#'8"e:ty)a za#ada #ma:' J? +, )) <>J <?Q o8"e:ty)a za#ada mora7)oF("<>J por <?Q ")te7e:t' <?< por <?Q za#ada #'8"e:ty)"e b :o)#tyt'ty)aa78o pra:ty(z)"e determ")'*!(a praa mora7)e1o J?- J.?Q za#ady te(5)"(z)o=pra:ty(z)e " mo=ra7)o=pra:ty(z)e +<Q za#ady tra)#(e)de)ta7)e p

Tra)#(e)de)ta7)yQ za#ada )adzmy#łoa ]?j <JJ * za#ada przy(zy) (e7oy(5<??$ dz"ała)"a przyrody

pod7e1a*! )"e"e7:"e* 7"(z8"e za#ad << por - J+ Za#ada 5e'ry#ty(z)a <,<Qza#ada #prze(z)oF(" ?.Q z)a7ez"e)"e za#ad o17)y(5 d7a #z(ze1łoy(5 pra

przyrody *e#t )"ez8Cd)! potrze8! ")te7e:t' <? Za#ada %r')dmtz o17)y(5 )a':przyrod)"(zy(5 <<Q za#ada te7eo7o1"(z)a <<Q :o)#tyt'ty)a " re1'7aty)a <?JQo8"e:ty)a " #'8"e:ty)a <+b\ Q mora7)a +.Q 6orma7)a ?

Z8yte: 7':#'# J. J

Zdo7)oFG po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a M"tte78ar:e"t *a:o :ryter"'m e#tety(z)y(5#!d -Jb. ) ++ +- >. )) +< <, J por Jb-

Z"em"a b *e* dz"e*e J+- ))2 teor"a J+,

Z*a"#:o g przedm"ot #ze7:"e1o moż7"e1o doF"ad(ze)"a + g przedm"otzmy#ł -+ *e#t za#ze pe)! "e7:oF("! +<,Q *e#t prze(""e9#tem rze(zy#ame* #o8"e 2- <, -- -,

Documents

Krytyka wladzy sadzenia