WYRAŹ TO BEZ SŁÓW!Inspiracje dla amatorskich zespołów teatralnych

Publikacja powstała w ramach programu „Dilettante – teatr w ruchu”

Wyraź to

bez słów!

WYRAŹ TO BEZ SŁÓW!

Wydaje się, że mówienie to najprostszy sposób ko-munikacji, jest precyzyjne, zazwyczaj konkretne. Jeśli zrezygnujemy z mówienia, będzie nam o wiele trud-niej przekazywać pewne informacje (np. medyczne), jednocześnie zaś o wielu rzeczach będziemy mogli po-wiedzieć w inny, bogatszy sposób: kolory mogą odda-wać stan naszych emocji, ruch opowiedzieć zabawną historyjkę, a rysunek rozbawić do łez.

Wielu twórców teatralnych świadomie zrezygnowało ze słów, m.in. po to, by ich dzieła były bardziej uni-wersalne i zrozumiałe także przez widzów, którzy mó-wią w innych językach. Niektórzy z nich (np. wybitna tancerka i choreografka Pina Bausch czy znakomity mim Marcel Marceau) byli znani na całym świecie właśnie dzięki temu, że ich prace były dla wszystkich zrozumiałe.

Tworząc teatr amatorski, również możemy próbować rezygnować z mówienia, zastąpić je działaniem, re-kwizytem, scenografią czy pięknym obrazem. Wyrazić bez słów można komiczne opowieści, dziwne sytuacje,

22

nasze emocje i wiele innych pomysłów, jakie przyjdą nam do głowy. Podjęcie decyzji o całkowitej rezygnacji ze słów w przedstawieniu otwiera reżysera i aktorów na pracę z ciałem (spróbujcie zatańczyć ból zęba), rodzi nowe pomysły scenograficzne (scenografia może stać się bardziej wieloznaczna), każe na nowo odnajdywać sens i znaczenie każdego gestu scenicznego (wystar-czy tupnąć nogą, by pokazać zniecierpliwienie, nie trzeba o nim opowiadać). Nowego znaczenia nabiera również muzyka: przestaje być tylko podkładem, staje się, w pewnym sensie, dodatkowym aktorem.

Czasem może się okazać, że jakieś słowo lub zdanie jest w przedstawieniu niezbędne – wtedy nabiera wielkiego znaczenia, brzmi z nową siłą, ponieważ jest otoczone milczącym ruchem.

I widzowie, i twórcy są przyzwyczajeni do tego, że w życiu codziennym w wielu sytuacjach posługują się słowami. Teatr, rezygnując ze słowa, daje wyraźny sygnał, że nie chce naśladować codzienności, że chce być sztuką.

Jest jeszcze jedna sprawa, o której dobrze pamiętać: rezygnując z mówienia w przedstawieniu, zyskujemy absolutną pewność, że nikt nie zapomni tekstu!

Hubert Michalak

3

NA RRR… ROZGRZEWKĘ

→ NutKi

Ćwiczenie indywidualne dla najmłodszych. Rozgrzewa ciało i wyobraźnię. Jeśli masz do dyspozycji salę z pianinem i potrafisz na nim grać, możesz śmiało wykorzystywać to ćwiczenie w ramach rozgrzewki. Każdy uczestnik jest solistą ćwiczącym muzyczną gamę, którą należy śpiewać cia-łem. Uczestnicy rozpoczynają śpiew z pozycji przysia-du, są skuleni. Twoim zadaniem jest wygrywanie na pianinie gamy „do, re, mi, fa, sol, la, si, do”. Uczestni-cy w tym czasie pokazują dźwięki ciałem, podnosząc się i coraz bardziej rozciągając wraz z coraz wyższym dźwiękiem. Na nutce „do” uczestnicy mają być jak naciągnięta struna, starając się wysunąć ręce jak naj-wyżej. Następnie, śpiewając gamę z góry na dół: „do, si, la, sol, fa, mi, re, do”, muszą ściągnąć całe ciało do dołu, kucając i kuląc się na najniższej nutce.

Dźwięki rozchodzą się i są coraz wyższe – dotykamy rękami nieba, nutki opadają i przybierają tony – po-wracamy na ziemię. (Weronika Idzikowska)

4

BŁYSKOtLiWE ĆWiCZENiA iNtEGRACYJNE

→ FiGuRY GEOmEtRYCZNE

Co jest niezbędne:• dużo wolnej przestrzeni, • długa lina związana na końcach (ok. 1,5 m na każdego uczestnika), • grupa uczestników.

Poproś uczestników, aby stanęli w kole. Na czas za-bawy zamykają oczy (lub zakładają opaski). Połóż linę na ziemi. Uczestnicy szukają jej i podnoszą do góry.

Zadaniem grupy jest formowanie z liny zarysu figur geometrycznych zleconych przez Ciebie.

Obowiązują trzy reguły:• wszyscy uczestnicy trzymają linę podczas trwania zabawy,

• nie rozmawiają, wykonując zadania,• nikt nie otwiera oczu (nie zdejmuje opaski).

Zachęć do wykonania pierwszego zadania – utworze-nia z liny np. kwadratu, trójkąta czy rombu. Po jakimś czasie zapytaj grupę, czy ukończyli działanie. Jeśli padnie odpowiedź twierdząca, wszyscy otwierają oczy i przyglądają się temu, co stworzyli.Przed kolejnym zadaniem grupa może przedyskuto-wać koncepcję tworzenia nowej figury, a potem znów w milczeniu i z zamkniętymi oczami wykonuje kolejne zadanie.

Jeśli grupa świetnie daje sobie radę z figurami geo-metrycznymi, można pokusić się o trudniejsze zadania i ułożyć np. samochód czy domek. (Monika Filipowicz)

5

→ WSpóLNY tON

Poproś, aby uczestnicy stanęli w kole i zamknęli oczy. Grupa stoi w ciszy tak długo, aż ktoś ośmieli się wy-dobyć z siebie ciągły dźwięk na samogłosce „o”. Inni uczestnicy mają za zadanie dołączyć do tej osoby, starając się dopasować do zaproponowanego dźwię-ku. Jeżeli ktoś poczuje potrzebę zmiany samogłoski, robi to: proponuje barwę, intensywność dźwięku itp. Grupa musi usłyszeć zmianę i się do niej dopasować. Wygląda to jak przepływanie jednego dźwięku w inny. (Mateusz Paw)

6

itp. – chowa za siebie tę rękę, która się pomyliła. Zo-staje więc w grze z jedną ręką. Jeżeli pomyli się drugi raz – odpada z gry. Zabawa trwa do czasu, aż zosta-nie dwóch graczy. Wtedy grają oni na cztery ręce do pierwszego błędu.

Uwagi dla Ciebie: Ty również uczestniczysz w tej grze, ponadto pilnujesz reguł zabawy oraz sędziujesz. Impuls powinien być przekazywany w sposób płynny i w miarę szybki. (Tomasz Tylka)

→ SEmAFORY

Poproś, aby uczestnicy dobrali się w pary i stanęli na-przeciw siebie. Ich zadanie będzie polegać na jedno-czesnym wykonywaniu ruchów rękami. Pierwszy ruch to uderzenie dłońmi o kolana, kolejnym ruchem może być do wyboru: 1) obie ręce wędrują w prawo, 2) w lewo,3) obie ręce unoszą się w górę.

2 RAZY R, czyli RYtm i REFLEKS

→ impuLS

Zaproponuj, aby uczestnicy zabawy usiedli w kręgu. Każdy kładzie przed sobą dłonie na podłodze, trawie itp., po czym prawą dłoń zakłada za lewą dłoń uczest-nika po swojej prawej stronie. Efektem powinno być wzajemne przeplatanie się dłoni.

Jedna osoba puszcza impuls, czyli lekko odrywa dłoń od powierzchni i uderza tą samą dłonią o nią. Na po-czątku impuls wędruje zawsze w prawą stronę. Inni uczestnicy po kolei przekazują impuls, uważając, aby nie oderwać ręki za wcześnie bądź za późno. Jeśli ktoś szybko uderzy o powierzchnię dwa razy, impuls zmienia swój kierunek.

Jeśli któryś z graczy się pomyli – spóźni się z prze-kazaniem impulsu, zagapi, oderwie za wcześnie dłoń

7

Następnie znowu uderzamy dłońmi o kolana itd. Je-żeli zdarzy się, że po klepnięciu w kolana obie osoby pokażą jednocześnie to samo, następnym ruchem po uderzeniu dłońmi o kolana będzie uderzenie dłońmi o dłonie przeciwnika, po czym, nie przerywając, konty-nuujemy zabawę, czyli uderzamy dłońmi o kolana itd. Podczas zabawy uczestnicy wypracowują wspólny określony rytm i tempo, w którym są pokazywane ruchy. Zabawę przerywamy w momencie pomyłki któ-regoś z uczestników i możemy przyznać punkt temu z pary, który się nie pomylił.

W większej grupie można przeprowadzić zabawę na zasadzie eliminacji po jednej osobie z pary po każdej przegranej. W ten sposób wyłoni się wielki zwycięzca. (Tomasz Tylka)

Drugi wariant ćwiczenia:Poproś, aby uczestnicy dobrali się dwójkami i stanęli naprzeciwko siebie. Jedna osoba z pary jako pierwsza wskazuje kierunki wyprostowanymi rękoma, mając do wyboru górę, dół, prawą i lewą stronę. Pomiędzy

wskazaniami uczestnicy klaszczą w dłonie. Druga osoba próbuje naśladować ruchy pierwszej, koncen-trując uwagę na partnerze. W razie pomyłki ćwiczący ,,przybijają sobie piątki” i ćwiczą dalej. Ćwiczenie wykonujemy rytmicznie, w sposób ciągły. Z czasem zamieniamy się rolami, tworzą się nowe dwójki. (Tadeusz Dylawerski)

→ KWADRAt

Wyznacz na podłodze (sznurkiem/kredą/piłeczkami) kwadratową przestrzeń, powinna być na tyle duża, aby wszyscy się zmieścili na jej krawędziach. Po bo-kach powinno zostać trochę miejsca, tak aby można było swobodnie biegać dookoła kwadratu. Każdemu z boków przypisz jakąś cyfrę. Ich suma powinna być większa od liczby uczestników zabawy, np. jeśli w grupie jest 12 osób, to możemy tak rozdzielić:bok A – 4, bok B – 5, bok C – 4, bok D – 6 (razem 19)lub A – 3, B – 6, C – 4, D – 5 (razem 18);jeśli jest 8 osób, np. tak:A – 3, B – 4, C – 3, D – 2 (11)

8

Ustaw zespół tak, aby przynajmniej dwa boki były zapełnione: czyli, idąc za pierwszym przykładem: na jednym boku 4 osoby, na drugim 5, na trzecim mogą być tylko 3, na boku D nie ma nikogo.

Zadanie polega na tym, aby odpowiednia liczba osób równym krokiem przemaszerowała 4 kroki do przodu, na środek kwadratu i cztery do tyłu. Najpierw idzie bok A, potem B, potem C i D. Ponieważ uczestni-ków jest mniej niż osób potrzebnych do wypełnienia wszystkich boków, muszą się szybko przemieszczać. Czyli: po zakończeniu marszu na boku A, ktoś musi przebiec na C, bo tam brakuje jednej osoby (mamy 3, a powinno być 4), pozostali biegną na D i jeszcze cze-kają na tych z B, żeby dołączyli (na D potrzebujemy 6 osób).Głośno liczymy kroki.Ruch musi mieć stały, wyznaczony rytm.Nie wolno przebiegać przez środek kwadratu.Nie wolno mówić.Walczymy tak długo, aż nabierzemy wprawy w prze-mieszczaniu się lub uczestnicy padną z wyczerpania.

modyfikacje dla zaawansowanych:Na boku A muszą być ustawione 4 osoby, ale tylko dwie idą. Nie można się umawiać, trzeba wyczuć, czy kolega pójdzie, czy zostanie.

Ufff. Powodzenia! (Dagmara Żabska)

9

→ AKCENtY

Na kartce piszemy kolejne cyfry: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Najpierw całą grupą spokojnie klaszczemy do 12, pró-bując wyakcentować wartości zaznaczone na poma-rańczowo: 1, 4, 5, 7, 9, 10.Próbujemy na różne sposoby: klaszcząc, cicho liczy-my, a akcentujemy głośno; liczymy w głowie, klasz-czemy tylko akcenty. Kiedy grupa zapamięta rozłoże-nie akcentów, ustawia się w kole. Prowadzący pusz-cza w krąg iskierkę, czyli cała grupa równo, cichutko wyklaskuje 12, a akcenty wyklaskują po kolei stojące obok siebie osoby.Załóżmy, że w kręgu stoi 7 osób, nazwę je literkamiA B C D E F G

Ponieważ stoimy w kręgu, iskierka się zapętla. Poni-żej w tabeli jest zapisane, co która osoba wyklaskuje.

Gdy grupa dobrze sobie radzi, można dowolnie zmie-niać kolejność, a jeszcze później rozejść się po sali i w ruchu przekazywać sobie kolejność akcentowania (czyli A do F, ten do G, ta do B itd.).

Miłego klaskania! (Dagmara Żabska)

A B C D E F G A B C D E F G A B C... 1 4 5 7 9 10 1 4 5 7 9 10 1 4 5 7 9...

10

W JAK WYOBRAŹNiA

→ pOROZmAWiAJmY pOWAżNiE

Podziel uczestników na dwie grupy i zaproponuj każ-dej z nich po jednym uczuciu, emocji, którą będą mu-siały zaprezentować kolegom. Najlepiej jeśli będą to uczucia zbliżone do siebie, np. nadzieja i oczekiwanie. Żadna z grup nie wie, co otrzymała druga. Grupy stają naprzeciwko siebie, po przeciwległych stronach sali. Wszyscy zamykają oczy.

Grupy kolejno prezentują swoje emocje. Pierwsza wciąga nosem jak najwięcej powietrza (jakby wą-chała kwiatki) i delikatnie otwiera usta. Następnie wydycha powietrze, wydając jednocześnie dźwięk, w którym będzie zawarta nasza emocja. Powtarza-my tę czynność trzy razy. Gdy jedna grupa skończy, druga wykonuje tę samą czynność ze swoją emocją w głosie. Robimy kilka powtórzeń ćwiczenia, aby grupy mogły odgadnąć, jakie emocje otrzymały

od Ciebie. Będzie to krótka dźwiękowa rozmowa o emocjach. (Natalia Koza)

11

→ WSpóLNiE pOZNAJEmY śWiAt

Ćwiczenie najlepiej wykonać w plenerze, ciekawym miejscem może się także okazać zamknięte pomiesz-czenie, w którym jest dużo różnych, przypadkowych przedmiotów.

Łączymy się w pary. Jedna osoba (nazwijmy ją oso-bą A) będzie prowadzącą, druga prowadzoną (osoba B). Osoba A zasłania oczy osobie B i trzyma swoją dłoń na jej plecach. Będzie ją teraz prowadzić w kie-runku różnych obiektów znajdujących się w najbliż-szym otoczeniu, przystając przy każdym z nich na dłuższą chwilę. Wówczas osoba A nakierowuje dłonie B tak, aby ta mogła znajdujący się przed nią obiekt dotknąć, powąchać, usłyszeć (osoba A może np. stu-kać w powierzchnię tego przedmiotu lub rysować po nim paznokciem). Partnerzy nie mogą zamienić z sobą ani jednego słowa w czasie ćwiczenia.

Zadanie może trwać ok. 15 min., aby osoba B miała możliwość uruchomić wszystkie zmysły. Po tym cza-sie osoby w parach zamieniają się rolami. (Ewa Woźniak)

12

GRuNt tO WSpóŁpRACA

→ ChóR

W ćwiczeniu bierze udział cała grupa, która pełni rolę chóru, oraz Twoja skromna osoba, która zamieni się w dyrygenta. Poproś grupę, aby stanęła naprzeciwko Ciebie, tak by każdy dobrze Cię widział. Unoszeniem i opuszczaniem dłoni lub batuty będziesz wyznaczać natężenie dźwięku, jaki będzie wydawać chór – od kompletnej ciszy (dłoń przy podłodze) do ogłuszające-go wrzasku (dłoń uniesiona jak najwyżej nad głową).Przed rozpoczęciem ćwiczenia możecie ustalić naj-mniejsze, średnie i największe natężenie dźwięku, jed-nak nie jest to konieczne. Gdy grupa wykaże oznaki zmęczenia, zakończ ćwiczenie.

Taka zabawa w chór może się okazać skuteczną me-todą na „okiełznanie” grupy na początku zajęć. Z pew-nością uczy słuchania siebie nawzajem i wspólnego reagowania na polecenie. (Hubert Michalak)

→ DROGA

Wybierz jedną osobę z grupy, która będzie wędrow-cem. Pozostali stają blisko siebie, przyjmując różne pozycje (sytuacja wyjściowa). Będą oni symboliczną drogą dla osoby wędrowca. Zarówno cały zespół two-rzący drogę, jak i osoba A są ciągle w ruchu, ciągle blisko siebie. Zadaniem osób z grupy jest tworzenie ciekawej drogi. Droga to zbiór różnych rzeźb, które wędrowiec musi zdobywać, pokonywać, musi się między nimi przeciskać, przechodzić pod nimi. Ważne, żeby droga była ciągle przed wędrowcem. Nie ma drogi, nie ma podróży. (Justyna Sobczyk)

13

→ SKOJARZENiA

Zadanie najlepiej sprawdzi się w grupie 6-, 8-osobowej. Wyznacz 3 osoby, które wybiorą sobie przedmiot lub element przyrody. Wspólnie zbudują go ze swoich ciał i zaprezentują innym (np. autobus, las lub plac zabaw). Przed rozpoczęciem zadania osoby te mogą na 3 min. wyjść z sali, aby się naradzić. Zadaniem pozostałych osób będzie odgadnięcie, co przedstawiają ich koledzy. Nie wolno im się jednak komunikować z sobą, każdy musi zaufać swoim skojarzeniom. Daj im chwilę na za-stanowienie, po czym wyznacz osoby, które mają się kolejno włączać w tworzenie ruchomej rzeźby.

Gdy wszyscy uczestnicy staną się już poszczególnymi elementami tajemniczego obiektu, zapytaj ich, co pre-zentują. Jeśli wszyscy będą jednomyślni, pogratuluj im i zapytaj, co było dla nich najczytelniejszą wska-zówką. Jeśli grupie nie udało się odgadnąć, zapytaj, co wprowadziło ich w błąd. Trening czyni mistrza, próbujemy dalej. Zadanie rozpoczynają osoby, które poprzednio zgadywały. (Natalia Koza)

14

JAK ONi tO ROBiĄ, CZYLi KRótKi tRENiNG AKtORSKi

→ mOWA OCZu

Poproś grupę, aby usiadła na podłodze, w kole. Te-raz niech każdy postara się spojrzeniem – bez słów, gestów i mimiki – wyrazić zdania, które im zasuge-rujesz, np.: „kocham cię”, „nie lubię cię” itp. Poproś, aby w trakcie wykonywania tego ćwiczenia uczestnicy obserwowali pozostałych.

Czy dostrzegają zmianę w wyrazie twarzy kolegi wraz z kolejnym wypowiadanym przez Ciebie zdaniem?

→ ZGADNiJ, CO DO CiEBiE móWiĘ

Poproś, aby jeden z aktorów wyszedł z sali, a pozo-stali stanęli w kole i umówili się, co wszyscy jedno-cześnie będą mówić oczami po powrocie aktora, np.: „jesteś wspaniały/a” lub „jesteś okropny/a” itp.

Po powrocie, nieobecny wcześniej aktor wchodzi do środka koła i musi zgadnąć, co pozostali chcą przeka-zać mu oczami.

W obu ćwiczeniach ważne jest, aby uczestnicy na-uczyli się wyrażać oczami (bez przerysowania) emocje i myśli bez użycia gestów, słów i dźwięków. (Alla Maslovskaya)

15

impROWiZACJA – CO tAm KOmu W DuSZY GRA…

→ KRótKA hiStORiA

Przygotuj dla grupy kilka lub kilkanaście reprodukcji z zakresu malarstwa lub rzeźby, mogą być też współ-czesne zdjęcia. Powinny przedstawiać jedną postać, najlepiej w dynamicznej pozie.

Niech każdy z uczestników wylosuje jedno zdjęcie i uważnie mu się przyjrzy, starając się zebrać jak naj-więcej informacji o postaci, którą wylosował, jej osobo-wości, sposobie poruszania się, patrzenia itp., stworzy w wyobraźni historię, która doprowadziła bohatera do pozy i stanu emocjonalnego prezentowanych na ob-razku. Następnie przybierze identyczną pozę jak osoba na fotografii. Wykonawca etiudy tworzy również ciąg dalszy historii dotyczącej postaci z fotografii, czyli w wyobraźni wychodzi z pozycji, którą przybrała osoba na zdjęciu i wymyśla jej dalsze losy.

Ostatni etap to prezentacja etiudy:• przedstawienie za pomocą ruchu, gestu, mimiki hi-storii poprzedzającej to, co widzimy na zdjęciu;• przybranie postawy z fotografii i wytrzymanie kilku sekund w tzw. stop klatce; • dokończenie opowieści, czyli wyjście z pozy i panto-mimiczne zaprezentowanie finału wymyślonej opo-wiastki. (Monika Filipowicz)

→ ZDANiE iNACZEJ

Napisz na kartce własne, niepowtarzalne, wyjątkowe zdanie, np. „Wczoraj, z moim przyjacielem, Różowym Słoniem, zrobiliśmy wypad na Marsa, gdzie sprzedają najlepszą w całej galaktyce cukrową watę”. Następ-nie każdy wyraz zastąp ruchem CAŁEGO ciała (staraj się nie pokazywać znaczenia słów, niech ruch będzie abstrakcyjny). Ruch musi być bardzo precyzyjny, tak jak precyzyjne są słowa, a w nich głoski. Jeśli mówimy niewyraźnie, nikt nas nie rozumie. Kiedy już wszystkie słowa zastąpisz odpowiednio wyćwiczonymi ruchami, zaprezentuj widzom zdanie w nowej wersji. Będzie to

16

arcyciekawy układ choreograficzny. Po zakończeniu wypowiedz zdanie na głos. (Jakub Snochowski)

→ NiEmY CYRK

W cyrku zawsze jest tłoczno i głośno. Pełno tam roz-maitych dźwięków. Ale czy tylko dźwięki przekazują nam stany i emocje aktorów? Zatkajmy uszy i prze-nieśmy się w świat ciszy, w ruchu, tańcu i uśmiechach odnajdźmy prawdziwy przekaz.

Rozdaj uczestnikom po jednej kartce papieru. Oso-by, które dostaną pustą kartkę, będą grać widownię (usiądą, będą bić brawo). Na części kartek znajdują się role do odegrania. Wszystkie zadania dotyczą jed-nego tematu, np. cyrku. Poinformuj uczestników, że po sygnale startu każdy z nich jednocześnie z innymi ma odegrać swoją rolę: słonia, pogromcę, lwa, tresera psów (3 psy, 1 treser), klauna, dyrektora cyrku, lino-skoczka. Każdy z uczestników powinien zwracać uwa-gę na role innych i niektóre odegrać wspólnie. (Justyna Junga)

→ pODAJ DALEJ

Do wykonania ćwiczenia będzie potrzebny niewielki przedmiot codziennego użytku, np. sznurek czy kart-ka. Na potrzeby opisu przyjmijmy, że jest to zapałka. Zadanie wykonuje się w ciszy. Zaproponuj grupie, aby stanęła w kole. Osoba, która rozpoczyna ćwiczenie, pokazuje, w jaki niecodzienny sposób można wyko-rzystać ten przedmiot: zapałka może stać się laską do podpierania się. Kolejna osoba w kole również otrzymuje zapałkę, przez chwilę używa jej jako laski, potem prezentuje własny pomysł na jej niecodzienne użycie. Jeśli osoba otrzymująca zapałkę nie potrafi rozpoznać, jaka jest jej funkcja, osoba przekazująca musi postarać się jeszcze wyraźniej pokazać, do cze-go zapałka służy. Ważne, by przekazując i odbierając przedmiot, nie zatracić jego tymczasowej funkcji. Zapałkę trzeba sobie przekazać jak prawdziwą laskę. Zadanie kończy się, gdy zapałka obejdzie całe koło.(Hubert Michalak)

17

→ śWiAt BEZ SŁóW

Do przeprowadzenia tego ćwiczenia potrzeba dużo małych przedmiotów. Powinny to być rzeczy, któ-re zmieszczą się w dłoni, np.: kostki do gry, guziki, szklane kulki, agrafki. Przedmiotów musi być tyle, ilu uczestników zajęć. Ćwiczenie powinno przebiegać w przestrzeni, w której uczestnicy będą się mogli swobodnie przemieszczać. Na początku poproś, aby wszyscy usiedli w kręgu. W środku kręgu umieść wo-reczek z przedmiotami.

Ćwiczenie ma przebiegać w milczeniu. Każdy pod-chodzi do woreczka i losuje jedną rzecz, nie pokazuje jej nikomu. Uczestnik zastanawia się, w jaki sposób przedstawić ją bez użycia słów. Można używać dźwię-ków, ruchu ciała, min, tupania – nie można mówić ani pisać. Po chwili, kiedy już wszyscy przyjrzą się swoim przedmiotom, zbierz rzeczy z powrotem do woreczka. W kolejnym etapie każdy z uczestników po raz drugi losuje z woreczka przedmiot (jeśli wylosuje ten sam, odrzuca go i bierze kolejny). Po losowaniu wszyscy

wstają i rozchodzą się. Przedmiot z drugiego losowa-nia chowamy w kieszeni lub ściskamy w dłoni – tak aby nikt nie zauważył, co wylosowaliśmy.

Teraz zaczyna się cała zabawa! Wymaga ona jednak od uczestników podzielności uwagi i skupienia. Zada-niem każdego z nich jest przedstawienie w zabawny i niemy sposób przedmiotu z pierwszego losowania. Jednocześnie musi obserwować pozostałych i szukać osoby, która pokazuje przedmiot wylosowany przez niego za drugim razem. Przykładowo: w pierwszym losowaniu wybraliśmy szklaną kulkę – będziemy ją pokazywać. W drugim losowaniu – agrafkę, którą wciąż trzymamy w dłoni – to jej będziemy szukać w ruchach, gestach, dźwiękach innych osób.Uczestnicy przemieszczają się i próbują skomuni-kować bez słów. Nie wolno im przy tym pokazywać nikomu przedmiotów, chyba że podejrzewają, że agrafka w ich dłoni znalazła swojego agrafkowego właściciela. Kto odnalazł swój przedmiot i właściciela drugiego przedmiotu, wraca do kręgu. Kiedy wszyscy już siedzą, prowadzący przerywa milczenie. Może

18

zadać uczestnikom pytania podsumowujące: co było najłatwiejsze i najtrudniejsze podczas tej zabawy? Ja-kich używaliście sposobów, żeby porozumieć się bez słów? Czy możemy sobie wyobrazić świat bez słów? Jak mógłby wyglądać? (Piotr Idziak)

→ mASZ WiADOmOśĆ

W całej przestrzeni znajdują się rozsypane karteczki z nieoczekiwanymi wiadomościami: „Wygrałeś 500 PLN!”, „Musisz jechać do szpitala, miałam telefon, że twój przyjaciel miał wypadek rowerowy!”, „Pakuj się, jutro jedziemy do Paryża!”, „Udało się!”, „Kupiliśmy dla Ciebie kozę!”, „Będziesz miał braciszka!”, „Zosta-łeś królem!”, „Wyprowadzamy się do Warszawy!”.Wyznacz pierwszą osobę, która wybierze sobie miej-sce w przestrzeni, wylosuje karteczkę i zareaguje na to, co przeczytała. Pozostałe osoby podchodzą do głównego bohatera i reagują na jego zachowanie tak, jak je odebrali.

ii etap (z tekstem)Główny bohater z pierwszej części ćwiczenia rozpo-czyna od wylosowanego zdania, mówi je głośno, np. „Wygrałem 500 PLN!”, „Muszę jechać do szpitala…!”, „Jadę do Paryża!”, „Udało mi się!”, „Dostałem kozę!”, „Będę miał braciszka!”, „Zostałem królem!”, „Wypro-wadzam się do Warszawy!”. Pozostałe osoby reagują tak jak wcześniej, ale tym razem dokładają jedno zda-nie do tego, co powiedział główny bohater. (Justyna Sobczyk)

19

ZABAWY DLA mAŁEGO i DużEGO

→ GWiZDEK

Do wykonania ćwiczenia jest nam potrzebny gwizdek zawieszony na sznurku.

Uczestnicy zabawy tworzą koło, stojąc twarzami do środka i trzymając ręce za sobą. Ty, wraz z ochot-nikiem, znajdujesz się w środku koła. Zadaniem ochotnika jest zlokalizowanie gwizdka, który rze-komo krąży wśród uczestników z ręki do ręki i co jakiś czas wybrzmiewa. Ochotnik może wskazać do-wolną osobę, aby pokazała ręce w celu odszukania gwizdka.

Tak naprawdę gwizdek jest zawieszony na Twojej szyi (pasku) tak, że zwisa na Twoich plecach. Podcho-dzisz co jakiś czas tyłem do kogoś z kręgu, aby osoba dmuchnęła w gwizdek i zmyliła ochotnika.

Zabawa trwa tak długo, aż ochotnik zorientuje się, że gwizdek wcale nie krąży wśród uczestników zabawy, lecz jest zawieszony na Twoich plecach. Jeśli ochotnik będzie miał przez dłuższy czas z tym problemy, moż-na wcześniej zakończyć zabawę.

Uwagi: kiedy jesteś wewnątrz koła, zawsze musisz być zwrócony twarzą do ochotnika, aby ten nie za-uważył gwizdka. Twoim zadaniem jest także komen-towanie jego poszukiwań. (Tomasz Tylka)

→ BuRZA EmOCJi

Czasem zdarza się, że nie potrafimy się szczerze za-śmiać czy zapłakać. Czasem w życiu brakuje czasu na powiedzenie komuś: „tak bardzo Cię kocham”; „do-brze, że jesteś”; „wracaj!”. Obraz, gest, ruch, dotyk potrafią wyrazić więcej niż słowo, zostają w pamięci na dłużej. Spróbujmy nauczyć się tego razem.

Podziel grupę na 2–3-osobowe podgrupy. Niech każ-da z nich ma do dyspozycji: nożyczki, klej, dużo kolo-

20

rowych czasopism oraz jeden zrolowany karton. Na każdym kartonie jest zapisana emocja, uczucie, np. miłość, radość, spokój. Do emocji grupa wyszuku-je i dobiera obrazki z czasopism, wycina je i przykleja na karton. W ten sposób powstaje obrazkowa burza skojarzeń danej emocji. (Justyna Junga)

21

SŁOWOKRESNE EtiuDY

→ tAJEmNiCZA SiŁA (EtiuDA impROWiZOWANA)

Na określonej przestrzeni dowolnie liczna grupa osób porusza się, naśladując wyznaczonego wcześniej lide-ra. Każda sekwencja ruchowa składa się z kilku trzy-krokowych podejść w określonym kierunku, przy czym ruch zaczyna się od wybranej przez lidera części ciała (np.: nos, ramię, brzuch). Impulsem do wykonania ruchu ma być ,,niewidzialna, tajemnicza lina”, która ciągnie lidera za wybraną część ciała.Zadaniem ćwiczących w grupie jest dyskretne kontro-lowanie ruchów lidera, tak by obserwujący etiudę nie domyślali się, kto jest „nadawcą ruchu”. Dodatkowym zadaniem dla grupy jest świadome wypełnianie wy-znaczonej przestrzeni, tak by powstająca choreogra-fia nie była przypadkowa. (Tadeusz Dylawerski)

→ mOJE miEJSCE

Czy jest na świecie takie miejsce, w którym byłeś/łaś i chcesz tam jak najczęściej wracać? Zdecydowana większość z nas bez wahania je wskaże. Może to morska plaża o poranku, puszcza z prześwitującymi plamami słońca na ziemi, kawałek muru zamazany graffiti, na którym sobie siedziałeś/łaś wczesnym popołudniem, polne ścieżki, ruchliwe ulice, kawiarnia, a może własne podwórko albo dom rodzinny, w którym już nie mieszkasz. Miejsce, za którym tęsknisz, w którym zawsze czułeś/łaś się dobrze. Masz takie miejsce. Teraz zamknij oczy. Postaraj się przywołać z pamięci jak najwięcej szczegółów z tego miejsca. Co Cię otacza, co masz na wyciągnięcie ręki i czego możesz dotknąć? (Spróbuj to zrobić i naprawdę poczuć.) Jaka jest temperatura, czy wieje wiatr, świeci słońce? Co słyszysz? Dźwięki miasta, przyrody, wsi? Niech wszystkie Twoje wspomnienia będą rzeczywiste, prawdziwe. Poczuj zapach tego miejsca. Niech Twoje dłonie przypomną sobie, co czuły, kiedy siadałeś/łaś na ziemi, opierając się

22

o nią. Jeśli czujesz to wszystko, możesz zacząć się poruszać. Wstań, przejdź się, rozejrzyj (spróbuj już z otwartymi oczami). Sprawdź, czy wszystko jest na swoim miejscu. Niech wyobraźnia karmi Twoje zmysły wspomnieniem Twojego Miejsca. Cały czas bądź tam, w Twoim Miejscu. A może wolisz po prostu stać lub siedzieć i tylko tak przeżywać, wspominać. W tej etiudzie nie pokazujesz widzom Swojego Miejsca, tylko JESTEŚ wobec widzów w Twoim Miejscu. (Jakub Snochowski)

→ NiESpODZiEWANA RADOśĆ

Etiuda pantomimiczna. Weź kawałek papieru. Jest to Twój szczęśliwy los. Zagraj sytuację, w której, sie-dząc przed telewizorem, dowiadujesz się, że właśnie wygrałaś/eś niezłą sumę pieniędzy na loterii. Wyraź swoją radość. Pokaż innym, że masz największe na świecie szczęście, że ono ci sprzyja. Następnie spróbuj zrealizować swój los. Podchodząc do okienka wypłat okaże się, że pomyliłaś/eś się. Owszem, wygrane nu-mery zgadzają się, lecz data gry już nie. Utraciłaś/eś

swoją wielką wygraną. Pokaż innym, że to nie ma dla Ciebie znaczenia. Pamiętaj o oczach, w których od-bijają się Twoje emocje. Widz nie może zobaczyć, że utrata wygranej ma dla Ciebie jakiekolwiek znaczenie. (Mateusz Paw)

23

→ „Dilettante – teatr w ruchu” to program działający w ramach Małopolskiego Instytutu Kultury i realizo-wany we współpracy z Teatrem Figur Kraków, prowa-dzony przez pasjonatów dla pasjonatów. Nazwa programu wywodzi się z włoskiego dilettare, co znaczy „lubować się”, i określa osoby, które zaj-mują się czymś ze względu na zamiłowanie, a nieko-niecznie wykształcenie. Pracujemy właśnie z miłośni-kami teatru (instruktorami teatralnymi, nauczycielami, animatorami kultury, pedagogami), którzy prowadzą amatorskie zespoły teatralne, w swojej pracy wyko-rzystują elementy teatru albo uczą o teatrze. Zależy nam na tym, by przekazać im wiedzę i umiejętności, które ich rozwiną i pomogą im w pracy teatralnej.

Jak to robimy?

Na warsztatach z pedagogiki teatru pracujemy z uczestnikami nad teatrem cieni, improwizacjami, tworzeniem lalek teatralnych, głosem, techniką aktor-ską, reżyserią etiud czy tworzeniem całego spektaklu. Dodatkowo prowadzimy konsultacje indywidualne

CZYM JEST „DILETTANTE – TEATR W RUCHU”?

24

→ w szkołach, świetlicach wiejskich, domach kultury, by tworzone tam przedstawienia były inspirujące i co-raz ciekawsze – zarówno dla aktorów, jak i widzów. Posiadamy również stronę internetową, na której gromadzimy bezcenne skarby: materiały edukacyjne, scenariusze, opisy ćwiczeń itp., przydatne w indywi-dualnych zmaganiach z materią teatru, a co najważ-niejsze: raz w roku organizujemy Festiwal Teatrów Amatorskich „Wózek Tespisa” – trzydniowe źródło inspiracji teatralnych dla instruktorów i ich grup oraz dla nas – praktyków i teoretyków teatru.

„Dilettante” jest miejscem wspólnych poszukiwań. Wierzymy w pracę z nieprofesjonalistami, pasjonata-mi teatru oraz w możliwość rozwoju, jaką każdemu może dać teatr. Bo dobry teatr nie musi powstawać w pięknych wnętrzach, nie musi być bardzo kosztow-ny. By powstał, potrzebni są przede wszystkim pięk-ni ludzie i pasja. Potrzebni jesteście Wy – teatralni dilettanti.

25

www.dilettante.pl strona internetowa

programu – dla tych, którzy w swojej pracy teatralnej czują

się opuszczeni; można tutaj znaleźć m.in.: opisy ćwiczeń

teatralnych, propozycje reper-tuarowe, adaptacje sceniczne

literatury, materiały warsztato-we i edukacyjne

Festiwal teatrów amatorskich „wózek

tespisa” – wielkie trzydnio-we święto teatru w jednej

z miejscowości w Małopolsce podsumowujące roczną pracę

instruktorów i grup teatral-nych w ramach programu

„Dilettante”

Dilettante – pasjo-naci i idealiści w imię powszechnej edukacji

teatralnej

teatrakcje – wydarzenia teatralne, happeningi, pokazy spektakli itp. przygotowywane

przez uczestników aktualnej edycji „Dilettante” i realizowa-

ne w ich rodzinnych miejscowo-ściach, będące szansą zapre-zentowania swoich osiągnięć

lokalnej publiczności

26

inDywiDualne konsultacje – dla

instruktorów i ich grup teatralnych, w poszcze-

gólnych miejscowo-ściach

warsztaty z peDagogiki

teatru

kurs mistrzowski – cykl weekendowych spotkań warszta-towych prowadzony przez wybra-nych praktyków teatru z całego świata, podnoszący kwalifikacje kadry programu oraz środowisk teatralnych zainteresowanych

pracą pedagogiczną i tworzeniem ambitnej propozycji dla młodego

widza

kulisy – comiesięczne otwarte spotkania warsz-

tatowe, prowadzone przez zaproszonych artystów (aktorów, reżyserów,

plastyków itp.), na których rozwijamy kreatywność

i zgłębiamy tajniki teatru; dla byłych uczestników „Pracowni” i nie tylko

pracownie – dwu-letni kurs warsztatowy dla instruktorów pro-

wadzących amatorskie zespoły teatralne

2727

KiLKA SŁóW O AutORACh tEKStóW

tADEuSZ DYLAWERSKiAktor, lalkarz, mim, pedagog teatru i cyrku, przez wiele lat związany z Wrocławskim Te-atrem Pantomimy, obecnie aktor Teatru Figur Kraków. W ramach

programu „Dilettante” udziela konsultacji indywidual-nych oraz prowadzi warsztaty z pedagogiki teatru.

mONiKA FiLipOWiCZAbsolwentka Akademii Teatral-nej w Warszawie Wydziału Sztu-ki Lalkarskiej w Białymstoku, aktorka krakowskiego Teatru Lalki Maski i Aktora „Groteska”,

wykładowca AWF w Krakowie.

piOtR iDZiAKAktor Teatru Figur Kraków, współpracownik Małopolskiego Instytutu Kultury. Etnolog, spe-cjalista ds. teatru cieni, muzeów i gier.

WERONiKA iDZiKOWSKAAbsolwentka kulturoznawstwa, studentka etnologii, przyszły teatrolog. Redaguje stronę programu „Dilettante”. Nie wy-obraża sobie życia bez teatru

i sztuk performatywnych.

JuStYNA JuNGAOd 2009 roku zawodowo i uczu-ciowo związana z Teatrem Figur Kraków. Na finiszu studiów za-rządzania kulturą UJ, na starcie organizacji reklamy przy Instytu-

cie Doradztwa i Szkoleń CTI. W „Dilettante” rozkocha-

28 28

na od roku, zajmuje się koordynacją poszczególnych modułów programu.

NAtALiA KOZAAbsolwentka teatrologii UJ oraz Studium Terapii przez Sztukę przy Teatrze Ludowym w Krako-wie, w ostatnich latach praktyk i teoretyk tańca historycznego.

Redaguje stronę programu „Dilettante”.

ALLA mASLOVSKAYAAbsolwentka Mińskiego Insty-tutu Kultury, specjalizacja: reży-seria teatru dzieci i młodzieży. Aktorka Teatru Figur Kraków, instruktorka teatralna. Dla „Di-

lettante” udziela konsultacji indywidualnych oraz pro-wadzi warsztaty z pedagogiki teatru.

huBERt miChALAKDoktorant teatrologii UJ, współ-pracownik czasopism teatral-nych, aktor i impresario Teatru Figur Kraków, udziela konsultacji indywidualnych dla uczestników

programu „Dilettante” oraz wspiera organizacyjnie działania towarzyszące Festiwalowi „Wózek Tespisa”.

mAtEuSZ pAW Prawie absolwent dramatolo-gii UJ, od trzech lat współpracuje z programem „Dilettante” przy or-ganizacji Festiwalu „Wózek Tespi-sa”. Na co dzień prowadzi spółkę

handlową, w której odpowiada za jej organizację.

29

Bierze udział w realizacji wiosek tematycznych w woj. zachodniopomorskim.

EWA WOŹNiAKAktorka, lalkarka, pedagog teatru, scenograf. Ukończyła również Akademię Praktyk Te-atralnych Gardzienice; obecnie studentka scenografii na DAMU

w Pradze, wiceprezes Stowarzyszenia De-Novo.

DAGmARA żABSKATeatrolog, aktorka i szefowa Teatru Figur Kraków, wieloletnia koordynatorka programu „Dilet-tante”. W ramach programu pro-wadzi dwuletni kurs „Pracowni”

oraz warsztaty z pedagogiki teatru.

JAKuB SNOChOWSKiAktor teatralny i filmowy, in-struktor teatralny. Związany z warszawskimi i krakowskimi teatrami (TR Warszawa, Teatr Dramatyczny, Teatr Ludowy).

JuStYNA SOBCZYKPedagożka teatru, członkini Sto-warzyszenia Pedagogów Teatral-nych. Obecnie związana z Insty-tutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie.

Prowadzi „Teatr 21”, w którym grają osoby z zespo-łem Downa i autystyczne.

tOmASZ tYLKAAstrofizyk, didżej, producent muzyczny. Członek zespołu „Dubska”, współtwórca „Posi-tive Ferment Sound System”, niestrudzony animator kultury.

30

SpiS tREśCiWYRAŹ TO BEZ SŁÓW ............................................... 2NA RRR… ROZGRZEWKĘ → NUTKI .................................................................4BŁYSKOTLIWE ĆWICZENIA INTEGRACYJNE → FIGURY GEOMETRYCZNE ............................... 5 → WSPÓLNY TON ................................................. 62 RAZY R, CZYLI RYTM I REFLEKS → IMPULS .............................................................. 7

→ SEMAFORY ....................................................... 7

→ KWADRAT .......................................................... 8

→ AKCENTY ......................................................... 10W JAK WYOBRAŹNIA → POROZMAWIAJMY POWAŻNIE .................... 11 → WSPÓLNIE POZNAJEMY ŚWIAT .................. 12GRUNT TO WSPÓŁPRACA → CHÓR ................................................................ 13 → DROGA ............................................................ 13 → SKOJARZENIA ................................................. 14

JAK ONI TO ROBIĄ, CZYLI KRÓTKI TRENING AKTORSKI → MOWA OCZU .................................................... 15 → ZGADNIJ, CO DO CIEBIE MÓWIĘ ................... 15IMPROWIZACJA – CO TAM KOMU W DUSZY GRA → KRÓTKA HISTORIA .......................................... 16 → ZDANIE INACZEJ .............................................. 16 → NIEMY CYRK ..................................................... 17

→ PODAJ DALEJ ................................................... 17

→ ŚWIAT BEZ SŁÓW ............................................ 18 → MASZ WIADOMOŚĆ ........................................ 19ZABAWY DLA MAŁEGO I DUŻEGO → GWIZDEK .......................................................... 20 → BURZA EMOCJI ................................................ 20SŁOWOKRESNE ETIUDY → TAJEMNICZA SIŁA (ETIUDA IMPROWIZOWANA) ............................................ 22 → MOJE MIEJSCE ................................................. 22

→ NIESPODZIEWANA RADOŚĆ .......................... 23CZYM JEST „DILETTANTE – TEATR W RUCHU”? .... 24KILKA SŁÓW O AUTORACH TEKSTÓW .................. 28

31

Chcemy, by ta publikacja była inspiracją w Waszej teatralnej pracy. Poprosiliśmy zaprzyjaźnionych z „Dilettante” aktorów i animatorów, aby opisali ćwiczenia i zabawy, które nawiązują do hasła: „Wyraź to bez słów”.

Łatwo jest coś powiedzieć, ale dużo trudniej poka-zać. I, co gorsza, nie ma prostego sposobu, żeby się tego pokazywania nauczyć. Dlatego właśnie mówimy o inspirowaniu, a nie o nauczaniu: mamy nadzieję, że zebrany tu materiał posłuży Wam do własnych po-szukiwań inscenizacyjnych, reżyserskich, aktorskich, pedagogicznych.

www.dilettante.pl

Publikacja powstała

w ramach programu

„Dilettante – teatr w ruchu”,

realizowanego przez

Małopolski Instytut Kultury.

Dofinansowano ze środków

Ministra Kultury i Dziedzictwa

Narodowego.

Małopolski Instytut Kulturyul. Karmelicka 2731-131 Krakówtel.: +4812 422 18 84www.mik.krakow.pl

instytucja kulturyWojewództwa Małopolskiego

Dobór tekstów i opracowanie merytoryczne:

Natalia Koza, Justyna Junga, Dagmara Żabska, Marta Hankus

Redakcja i korekta: Ewa Ślusarczyk

Opracowanie graficzne: Anna Zabdyrska

ISBN: 978-83-61406-52-5

© by Małopolski Instytut Kultury, Kraków 2011