Küreselleşme, Sendikasızlaştırma ve Yoksullaştırma (Y. Akkaya)

8/3/2019 Kreselleme, Sendikaszlatrma ve Yoksullatrma (Y. Akkaya)

1/12

"KDRESELLE~ME" ,SENDIKASIZLA~TIRMA VE

YOKSULLA~TIRMAYiiksel AKKA Y A

"Kimsesi: bir memlekete; yahut, yerlilerin yeni tavattun edenlere kolay yerverdigi seyrek niifuslu bir memlekete elkoyan medeni bir milletin somiirge-cileri, zenginlige ve ikbale dogru, her hangi bir diger insan toplulugundandaha te: yol alir" .J"Surekli genisleyen siirian ihtiyacmt karsilamak icin burjuvazi, yeryuvar-laginin biitiiniine el atmakta. Her yerde yerlesmesi, her yerde yapilasmast,her yerde bag kurmasi gerekiyor. Burjuvazi, diinya pazanni somiirmek yo-luyla tum iilkelerin iiretini ve tiiketimi kozmopolitlestirdi. Gericilerin cokiizidecekleri bicimde ulusal zemini sanayinin ayagtnin altindan cekiverdi.En eski ulusal sanayiler yok edildi ve hald yok ediliyor".2

Kiiresellesme: Yeni Bir Oigu mu?Her yeni siirec beraberinde yeni kavramlan da giindeme getirmektedir. Yirmin-

ci yuzyilm son yirmi yilma damgasmi vuran "kiiresellesme" kavrami da bunlardanbiridir. Uretim ve emek sureclerinden cok sermaye ve finans hareketleri ile ulasimve iletisim teknolojilerindeki gelismelerin dikkate almarak yeni bir siirece girildigidile getirilmektedir. Belirtilen faktorlerdeki gelismelere bagh olarak da kapitalizminkiiresellesmekte oldugu ifade edilmektedir. Oysa, burada yeni olan bir sey yoktur.Ciinkii, kapitalizm dogasi geregi diinya pazarlanna yayilmak, siirekli genislernek,yeni kar alan Ian bulmak zorundadir. Bu durum kapitalizm icin olmazsa olmazdir, si-ne qua nondur. Giris babmdan A.Smith'in 1776 yilinda, K.Marx-F.Engels'in 1848yazrms olduklan eserlerden yapilan almtilar, bugiin oldugu kadar diin de "kiiresel-

Adam Smith, Milletlerin Zenginligi.Kitap III, (Cev. IlDerin), Maarif Basimevi, Ankara, 1955,s.121.

2 K. Mark-F.Engels, Komiinist Parti Manitestosu, (Cev. Y. Onay), Evrensel B as rrn Y ay in , Istanbul,1998, s.50.


2/12

100 IOKSEL AKKA YAlesme" olarak ifade edilen siirecin gecerli oldugunu ortaya koymaktadir. Cunku, ka-pitalizm "uretim araclannda, dolayisiyla iiretim iliskilerinde ve dolayisiyla turn top-lumsal iliskilerde surekli devrim yapmaksizm var olamaz't.' Bu durum kapitalizminayirt edici ozelliklerinden olup, uretimde surekli donusumu, tum toplumsal kesimle-rin arahksiz sarsintiya ugratilmasmr, sonsuz guvensizligi olusturmasmi gerekli kil-maktadir. Oyle ki, bu surecte "Tum yerlesmis iliskiler, dogurduklarr eski deger yar-gilan ve goruslerle birlikte cozulup dagilmakta, yeni olusanlarsa daha kerniklesme-den eskimektedir. Kahci ve duran ne varsa buharlasiyor, kutsal diye ne varsa kutsal-uktan diisuyor ve insanlar nihayet yasam tavirlanna, karsihkh iliskilerine, ayilrmsgozlerle bakmak zorunda kahyor"." Kapitalizmin dunya pazanna yayilmasi bu ne-denle kacirnlmazlasiyor. Cunkii, artik sadece yerli hammadeyi degil, aym zamandaen uzak bolgelerin hammaddelerinin de islenip, tirununun de yalmz kendi iilkesindedegil, dunyanm her yerde birden tuketildigi yeni sanayiler ortaya cikmaktadrr. "Yer-li imalatla karsilanan eski ihtiyaclann yerini de, en uzak ulke ve iklimlerin urunle-riyle ancak giderebilecek ihtiyaclar ahyor. Eski yerel ve ulusal kapahhk ve kendineyeterlilik yerine de, uluslann her yonde hareketliligi ve her yonde birbirine bagim-lilig; gecmekte" dir. Bunun en onemli araclan olarak ise karsirruza tum iiretim aray -lannm hizla gelistirilmesi, ulasim ve iletisimin sonsuz kolaylastinlmasi cikmakta-dlr.s Kapitalizm bu ozelligi ile "tiim uluslan , eger yerle bir olmak istemiyorlarsaburjuva uretim tarzma uymaya zorluyor; uygarhk diye kendi uygarligmi ithal etme-ye" zorluyor.? Dun oldugu gibi bugun de. Dun, burjuvazi, kapitalizm, emperyalizmolarak nitelendirilen bu stirec, bugun kuresellesme olarak nitelendiriyor. Sifatlandir-malar degisse de, surecin ozunde bir degisiklik yok. Oz uretimin ve tuketimin dun-yaya yayilmasirn, tum dunyayi suursiz bir uretim ve tuketim alaruna donusturulme-sinden baska bir ey degildir. Kuskusuz ulasilan her asamaya bagli olarak daha yet-kinlesmis uretim gucleri ve iiretim iliskileriyle. Eger, "Tarih, her biri kendinden on-ce gelen kusaklar tarafmdan kendisine aktanlmis olan malzemeleri, sermayeleri,uretici gucleri kullanan farkh kusaklann ardarda gelisinden baska bir sey"? degilse,bundan daha dogal ne olabilir ki? Oyle oldugu icin de, bireylerin "gittikce koca-manlasan ve son kertede kendini diinya pazari olarak aylga vuran bir gucun kolesihaline gelmeleri de tamamen ampirik bir olgudur","

3 A.g.e., s. 50.4 A.g.e., s.50.5 A.g.e.,s.50-51.6 A.g.e., s. 51.7 K. Marx-F.Engels, Alman Ideolojisi (Feuerach), (Cev, S. Belli), Sol Yayinlan, Ankara, 1999, s.63.8 A.g.e., s. 64.


3/12

EKONOMiK YAKLA$IM. 101

Ulasilan "yeni" asamayi ifade etmek icin, 1960'lara dogru Harvard, Stanford,Columbia gibi prestijli Amerikan isletme okullannda kullamlmaya baslanan, yinebu cevrelerden ylkml bazi iktisatcilar tarafmdan popiilerize edilen ve son yillann"gozde" kavramlanndan biri haline gelen "kiiresellesme" kendine bir yandan "tut-kulu" yandaslar ote yandan "alerjik" karsitlar yaratti, Belirleyici yonu iktisadi 01 -makla birlikte "kuresellesme" olgusu siyasal, kiilturel yonleriyle de gundeme geti-rildi.? Iktisadi gelismeleri anlatirken basvurulan temel referans noktalanndan birihaline gelen kuresellesrne yeni yatmm araclannm yaratilmasi, bunlann etkinliginiarttiran ve yaygmlastiran bir haberlesme ve bilgi islern teknolojisinin hizla gelisme-si, sermayenin dolasimmm serbestlesmesini ifade etmek icin kullarnlrnaktadrr. Buturden salt iktisadi bir acidan bakildigmda kuresellesme gercekte sermayenin ulus-lararasilasmasmdaki hizlanmanm ve genislernenin artik uluslararasilasrna kavrarm-na sigmayan bir duzeye ulastigim ifade etmek icin kullarulmaktadir. Burada soz ko-nusu olan artik uluslararasi, dogrusal bir boyut degil, global cok yonlii ve karmasikbir boyuttur. 10

Kuresellesme kavramiyla ifade edilen bu surecin iki bileseni var. Bir tanesi ser-maye birikim sureci ile ilgili. Burada esas olan sermaye dolasimmm serbestlesmesi,hacminin artmasi, hizlanmasi, yaygmlasmasi ve yeni yatmm araclanmn devreyegirmesinden sozedilmektedir. Ikincisi ise teknolojik gelismelerle ile ilgili. Burada dabilgisayarlann yaygmlasmasmda, haberlesme ve bilgi islemin hizlanmasmdan vebtlyiik bir hizla ucuzlamasmdan, ucuzlamasma yol acan gelismelerden soz edilmek-tedir. Omegin, sabit fiyatlar iizerinde hesaplandigmda, 1920'den 1990'a kadar orta-lama maliyetler deniz tasrmacihginda yaklasik yuzde 70, hava tasimaciliginda yak-lasik yuzde 80, uydu kullarummda yaklasik yuzde 90, uluslararasi telefon kullam-nunda ise yuzde 99 dusmustur.!' Ote yandan, bilgisayarh sisternlerin uygulamayakonulmasi, uretim siirecinin planlama ve tasanm asamasindan nihai montaj asama-sma kadar farkh alt bolumlere bolunerek uzak mesafelerden esgudumle ytiriitillebil-mesini olanakh kilarak, aym urunun iiretiminin farkh asamalannm yeryuzunun cokfarkh noktalannda surdurulebilmesini ekonomik olarak anlamli hale getirrnistir.

Teknolojik devrimle el ele gelisen ve sermayeni.n yeni cografyalan hizla etki ala-nma almasiyla ilerleyen ve kuresellesme olarak ifade edilen bu siirecin, bu gelisme-lerin dunya ekonomisinin 1870-1911 arasinda yasadigr "belle epoque?a, kapitaliz-min hizh bir yayilma ve gelisme donernine, buyuk olcude benzedigi gorulmektedir.

9 Taner Timur, Kuresellesme ve Demokrasi Krizi, Imge Kitabevi, Ankara, 1996, s.7-8.10 Ergin Yrldrzoglu, Kiiresellesme ve Kriz, Alan Yaymcrhk , istanbul, 1996, s. 14.II Sungur Savran, "Kuresllesme mi, uluslararasilasma rm (I)", Smif Bilinci, Sayi: 16, Kasun 1996,s.45.


4/12

102 IUK SEL A KK AY ASermayenin serbest dolasirm; dogrudan veya portfoy yatmmlar ile sermaye ihraci veboylece sermayenin uluslararasilasmasi; demiryolu ve buharh gemilerin yaygmlas-masi; i


5/12


Ir

ce pay almayan bu buyuk kitleyi uzun yillar bu kosullar altinda cahstrrrnayr, yarati-lacak olan bu yeni durumu kabullenmeyi olanakh krlacak rmdir? Tarih bu acidan 01 -dukca ogretici orneklerle dolu, geriye doniip bakmak yeniden dusunmeyi gerekli kil-maktadir.

Kendiliginden bir gelisrneyi isaret ettiginden kuresellesme kavrammm oznesiyok. Oznesi olmadrgi icin de yonii yok; global. Bu nedenle de kuresellesme karst-rmza , kendiliginden ve adeta dogal ve homojen bir surec olarak ortaya cikiyor vehie bir direnis olanagim icerrniyor. Bu ozelligi nedeniyle sihirli bir kavrama donus-tiinilen kiiresellesme calisanlann lehine/yaranna bir politika onerisi geldiginde asil-maz bir engel olarak cikanlmakta; calisanlann yasam kosullanm olumsuz etkileye-cek politikalar soz konusu oldugunda ise hakh bir mazeret olarak kullamlmaktadir.

Oznesine isaret edilmeyen "kiiresellesme" soylerninde temel hedef ve amac ola-rak dunyaya acilma, rekabet gucii gibi kavramlar onemli yer tutarken 1980 oncesi-nin kalkmma, sanayilesme, sosyal adalet, sosyal refah gibi kavramlar ya tamamenunutulmus ya da tozlanmak uzere rafa kaldmlrmstir. "Kuresel ekonominin" gerek-lerine uyum saglamak icin ise sirketlerin esnek olmasi gerektigi sik sik dile getiril-mektedir. Buradaki esneklik hem iiretim sureclerini hem de emek sureclerini kapsa-maktadir. Oznesine isaret edilmeyen kuresellesme surecinin aktorleri olarak karst-miza Dunya Bankasi ve IMF'nin cikmasi tesadufi degildir. Ciinkii , kuresellesmeekonomik bir surec oldugu kadar esas itibariyle bir siyasal siirectir de.ls Bu siireciniki tarafinda gelismis ve gelismekte olan iilkelerin devletleri olmakla birlikte, ulkeicindeki siruflar da bu gelismelerden etkilenmektedir. Gelismekte olan ulkelerin ye-niden yapilandinlmasmdan en cok etkilenenler ise iicretli calisanlar olrnaktadir, Re-kabet ve uyum adina emek piyasalanmn esneklestirilrnesi, kuralsizlastmlmasi, or-gutsuz kilmmasi cahsanlan hem gucsuz kilmakta hem de gelecege yonelik giiveni-ni kirmakta, kaygih ve korkulu bir ortama stlrtiklemektedir. Butun bunlar ise cah-sanlara, kir ve kent emekcilerine, issizlere yoksulluk olarak yansimaktadir. Aslmdason yirmi yilda kiiresellesme olarak sifatlandmlan surec isci simfun orgutsuzlestir-me, bu orgutsuzlestirmege bagli olarak once cahsanlann sonra toplumun diger ke-simlerinin yoksullastmlmasmdan baska bir sey degildir. Ciinku, kuresellesme olarakefsanelestirilen bu siirec aslmda J. E. Stiglitz' in ifadesi ile "buyuk hayal kinkh-gl"ndan baska bir sey degildir.l? Hayal kmkhgmm otesinde F. Sensesin ifadesiyle

15 i.Usur, "Kuresellesme ve Yoksulluk", Yoksulluk, Siddet ve insan Haklari, TODAiE Yayim, An-kara, 2002, s. 48-49.

16 LE. Stiglitz, Kuresellesme Biiyiik Hayal Kmkhgl, (Cev. A. Tascioglu-D. Vural), Plan B Yaym-cihk, istanbul, 2002.


6/12

104 IOKSEL AKKAYA I

Ikuresellesmenin oteki yuzii yoksulluk"tur _ 1 7 Yoksullasnrrnanm en onemli araci isetoplumun emek ile sermaye arasindaki bolusurn siirecinde, toplumun sosyal refahharcamalannda aldigi paym artinlmasi mucadelesinde islevi olan sendikalann etki-sizlestirilmesidir. Kuresellesme adi altmda son ceyrek yiizytl da yapilan bundan bas-ka bir ey degildir. Orgutsuz kapitalizm olmasa bile, etkisiz orgiitlii kapitalizm ter-cih edilmistir.lf

Kuresellestir, Sendikasrzlastir, yoksullastirKuresellesme surecinin ideolojisini yapanlann cok iyi bildikleri bir ey var. Dun-

den kalan bir deneyim olarak. Toplumda simflar varsa, isciler hareketlenmisse, isci-ler kendisi icin smif olma kimligine kavusmussa, daha yiiksek iicret ve daha iyi ya-sam istemeyi cgrenmislerse artik siyasal iktisadi da biliyorlardir, taleplerini bunagore bicimlendiriyorlardir. 0 zaman bu bilinci ve bu bilincin kaynagi orgutleri yoketmek ya da en azmdan zayiflatarak dumura ugratmak gerekir. Bunun icin bir terbi-ye edici biiyiik korku gerekir. Kapitalizmde issizlikten, bir gelirden yoksun kalmak-tan daha biiyuk korku olmaz. Esneklik, rekabet bu korkunun olusturuldugu ve haya-ta gecirildigi onernli araclar olmustur. Esneklik, rekabet ve issizlik baskisi once sen-dikalan zayiflatrms, ardmdan sendikaya uye olmamn "sakmcalanrn" gostermistir.Oyle oldugu icin de 1980 sonrasi donern sendikasizlastirma donemi olrnustur. Cun-kii, sendikamn gii


7/12


Tablo 1: Sendikastslasttrma ve Bu Siirecte Yoksulla~ma:1985-1995 (%)Dike Tanrn dis: isgucunde Ucret ve maaslilarda Kentsel Yoksulluk KIrSal Y oksulluksendikalilasmada sendikahlasmada Niifusun (%) Niifusun (%)

degisim orarn degisim oram1985-1995 (%) 1985-1995 (%) 1980 1990 1980 1990

Mistr -23.9 -9.1 26 29 19 21Kenya -59.6 ... 10 29 55 46G. Afrika 40.7 130.7 ... ... ...Uganda -49.9 ... ... 16 ... 24Zambiya -33.3 ... 26 45 80 87Arjantin -47.9 -42.6 7 15 10 20Kanada -0.6 1.8 ... .. . ... ...Sili 37.2 . . . 12 32 25 34Kolombiza -37.3 ... 36 38 45 68EI Salvador -8.0 ... .. . 43 76 56Meksika -42.7 -28.2 36 37 54 55ABD -15.2 -21.2 .. . ... ... .. .Uruguay -41.4 ... 9 !O 21 23Venezuella -42.5 -42.6 15 31 26 53Avustraly_a -29.6 -29.6 ... ... ... .. .Ban_g1ade_j_ -71.9 ... 66 34 74 53(in -7.8 .. . 2 0 24 12Hindistan -18.2 ... 40 4 5 I 48Japonya --17.7 -16.7 ... ... ... ...Malezva -13.4 13 7 37 19Yeni Zelanda -50.7 -55.1 ... . .. ... ...Pakistan -13.4 ... 23 ... 30 .. .Filipinler 24.1 84.9 45 37 59 52Sinzapur -20.4 -18.1 .. . ... ... ...Tayland -7.4 -2.5 22 1 5 33 34Avusturva -29.2 -19.2 .. . ... ... . ..Belcika -9.2 -0.2 ... ... ... ...(ek Cumh. -52.8 -44.3 ... .. . ... ...Danimarka 1.2 2.3 ... ... . .. ...Finlandiva -2.8 16.1 ... ... .. .Fransa -47.4 -37.2 ... ... ... . ..Alrnanva (Bir) -3.5 -17.6 ... ... ... . ..Yunanistan -34.5 -33.8 15 ... 34 . ..Maearistan -29.2 -25.2 ... ... . .. ...Irlanda -12.5 -12.6 ... .. . . ..Israil -76.9 -77.0 ... ... ... ...Italva -7.0 -7.4 ... ... ... ...Hollanda -6.7 -11.0 ... ... ... . ..Polonva -42.6 -42.5 ... ... ... ...Portekiz -53.7 -50.2 ... ... .. .Romanva -19.8 ... ... .. . ... . ..Slovakya -31.9 -19.8 .. . ... ... ...lspanya 56.2 62.1 ... ... ... ...Isvec -2.7 8.7 ... ... ... ...Isvicre -21.2 -21.7 ... .. . ... . ..Ingiltere -27.2 27.7 ... .. . ...

Kaynak: fLO, World Labour Report 1997-98, Geneva, 1997'den yararlanilarakdtizenlemistir _


8/12

106 yO KS EL A KKA YA

Tablodaki veriler, bazi istisnalan bulunmakla birlikte, kuresellesme siireci olarakifade edilen donemde genellikle sendikasizlasma ile birlikte yoksullasmamn da ko-sut gittigini gostermektedir. Kuskusuz bu durum tum sendikah ya da sendikasiz i-cilerin mutlak anlamda yoksullasngi anlamma gelmiyor. Ancak, bir iilkede ucretleruzerinde onemli bir siirtikleyicilik islevi goren sendikalann giic kaybetmesi ile bir-likte reel iicretlerdeki dususun hem iscilere hem de toplumun geri kalan kesimine birolumsuzluk olarak, bir yoksullasma siireci olarak da yansidigi cok aciktir.

Son ceyrek yuzyilda sendikalann kiirsellesme surecine uygun orgutlere donustu-ruldugunu, yeterince islah edildigi gosteren onernli dokumanlardan biri de DiinyaBankasi'run hazirlarrus oldugu bir rapordur.P Bu rapora son yillardaki sendikacihk,mevcut durum ve surec ile uyum saglamistrr. Sendikalar artik iscilerin degil, serma-yenin istedigi orgiitlere donusmustur. Cunku, sendikalann orgiitlu oldugu alanlardaartik daha az greve gidilmekte ve grevler daha kisa siirmektedir. Ustelik sendikah is-ci ile sendikasiz ie;:iarasmda cok biiyiik bir ucret farki bulunrnamaktadir. ABD' debu fark yiizde 15'e kadar sendikali ie;:ilehine cikarken, Avrupa'da bu fark yuzde 5-10 arasmda degismektedir. Gelismis sanayilesmis iilkeler acismdan bakildigmda,sendikacihgm yapilandmldigi yeni haliyle kapitalizm tarafindan kabul gorecegi an-lasilmaktadir. Bu nedenle olsa gerek 2000'li yillann basinda Avrupa'da pek coksendika yeniden iiye kazanmaya baslarmstir. Ancak, bu sendikalann iicretler iizerin-de ciddi bir bash clusturmadigi da gozden kacmlmamalidir. Sendika uyeligine go-re, toplu pazarhk kapsarrurun genis oldugu ulkelerde sendikalann ucretleri arttirarakcahsanlar lehine gelir dagihmmi yeniden duzenleme olanagi bulunrnaktadir. Bilin-dig: gibi yoksulluk da ortalama gelir duzeyi, ekonomik biiyume ve gelir dagihrmrnnesitsizlik derecesiyle yakmdan iliskilidir.U

Asgari gecim duzeyini temel alan mutlak yoksulluk yaklasimma gore 1990'11 yil-lann basinda ABD'de yoksulluk oram yuzde 20'dir.22 Daha yuksek gelire sahipolanlar ile yapilan karsilastirmayi iceren goreli yoksulluga gore AB' de yoksullannoran yuzde 17'dir.23 Sendikaciligm ABD'ye gore daha etkili oldugu ve toplu pazar-11kkapsammm oldukca genis oldugu AB' de yoksulluk oramrun, diinyanm en gelis-mis iilkesi olan ABD'ye gore dtisiik olmasi hie de surpriz olarak degerlendirilmeme-lidir. Uyelik acisindan zayiflasalar da sendikalann potansiyel etkisi yoksullastirma-ya yonelik politikalann hayata gecirilmesini daha da zorlastirmaktadir. Reel ucret-lerin dusurulmesinde etkisiz kalan sendikalar ozellikle sosyal harcamalann artinl-

20 T. Aidt-Z.Tzannatos, Unions and Collevtive Bargaining: Economic Effects in a Global Environ-ment" The World Bank, Washington, D.C., 2002.

21 F. Senses, a.g.e., s.149.22 M. Chossudovsky, Yoksullugun Kiiresellesmesl, Civi Y azilan Y ayrru , istanbul, 1999. s.SI.23 F. Senses, a.g.e., s.130.


9/12

EKONOMiK YAKLA$IM I107mamas 1 yonunde onernli faaliyetler de bulunrnuslardir. Az gelismis iilkeler de isedaha vahimdir. Sendikasizlastirma ile birlikte reel ucretler hizla diisrnustur. Omegin,1980-1991 donerninde asgari ucret Venezuella'da yiizde 53, Peru'da yuzde 83 ora-mnda, Fiji'de 1990 yilinda 1975'e gore yiizde 38 oranmda diimiiti.ir.24 Ustelik buulkelerde sendikasizlastirmalara bagli olarak dusuk ucretle cahsanlann da oram art-mis, enformel istihdam yaygmlasrmstir.

Kuresellesrne olarak sifatlandmlan bu yeni donernin en temel yaklasimt hem ge-lismis hem de az gelismis ulkelerde sermayenin odullendirilerek ernegin cezalandi-nlmasi ve servetin toplumun tabamndan tavamna aktanlrnasi olmustur. Kisacasr,eger gelir dagihrm tablosunun tepesinde yer alan yiizde yirminin icindeyseniz kure-sellesrneden kazanch cikacaksuuz demektir; merdivenin ustlerine turnandrkca ka-zancmiz da aym orand a artacaktir. Tabandaki yiizde seksenin icinde yer alanlar iseyansi bastan kaybedenlerdir; gelir tablosunda aagl dogru indikce zarara ugramaoraru da artar. K. Phillips25 , Reagan' m neoliberal doktrininin ve politikalanmn 1977ile 1988 arasmda Amerikan gelir dagilnrum nasil degistirdigini tartismaya yer birak-mayacak sekilde gosteriyor. 1980'ler boyunca toplumun en varsil yuzde onu icindeyer alan Amerikan aileleri ortalama aile gelirlerini yiizde 16, yiizde besinde yeralan-lar yuzde 23 oramnda artrrrmslardir. Ancak, Reagan'a en cok dua edenler hie kus-kusuz gelirlerini yuzde 50 oramnda artiran en tepedeki yuzde birlik kesimdir. Ta-bandaki yuzde sekseni olusturan yoksul Amerikahlann hepsi istisnasiz bazi kayip-lara ugrarrustir. En asagida yer alan yuzde onluk kesim gelirinin yuzde 15'ini yitir-mistir. Y ilhk gelirleri yoksulluk smm olan 4.113 dolardan insanhk dis: denilebile-cek 3.504 dolara kadar dusmustur. 1977'de en tepedeki yuzde birlik kesimin ortala-rna geliri en alttaki yiizde ondan 65 kat fazla iken, on yil soma bu oran yuzde yiizon bese firlarmsnr. Bu oylesine bir donusumdur ki, neoliberalizrnin atesli savunucu-lanndan Gray/? bile itiraf etmek zorunda kalrmstir: "Amerika'daki azalan gelirler,cahsan cogunlugu, ozellikle de U anda calismakta olan yoksul insanlann cogunu et-kiliyor. ABD, son yirmi yilda verimliligi istikrarh bicimde artarken, cogunlugun ge-lirlerinin -onda sekizin- aym kaldrgi ya da diitiigii tek gelismis toplumdur. Ekono-mik esitsizlikte boylesi bir buyume, tarihsel olarak benzersizdir. Bu durum, hicbirgelismis demokraside, hatta serbest piyasa politikalannm 1980'lerde en sistemli bi-cimde yerlestirildigi ingilizce konusulan iki iilkede, Ingiltere ve Yeni Zelanda' da bi-le kendini gostermedi. Ingiltere ya da ABD'de on dokuzuncu yuzyil serbest piyasa-lar caginda da ortaya cikrnadi". Oyle oldugu icin de bugiin ABD'de yoksul kesimarasmda ortalama yasam umudu suresi dusrnektedir.24A.g.e,s.191-192.25 K., Phillips, The Politics of Rich and Poor: Wealth and the Electorate in the Reagan Aftermath,

1991, New York.261. Gray, Sahte Safak, OM Yaymcilik, istanbul, 1999.


10/12

108 IOKSEL AKKA YA1"uskusuz sorun sadece gelir kaybi ile simrh kalmarmstir. Yoksullugun pencesin-

de kivranan bu "gelismis" ulkelerde "sue" oranlannda patlamalar meydana gelmis-tir. Oyle ki, artik kitlesel hapsetme politikasi care olarak benimsenmeye baslanmis-tir. 1990'h yillann ortasinda her 193 Amerikahdan biri hapishane ile tamsrmstir. Burakam, Kanada'run 4, ingiltere'nin 5, Japonya'mn 14 katidir. 1997 yilma gelindigin-de ise, 50 Amerikan erkeginden yaklasik biri demir parmakhklann arkasma gecmis,yaklasik yirmide biri erteleme ya da sartli tahliyeden yararlannustir. ABD'de hapis-hanelerdeki dusiik iicret karsihginda fason uretim "cagdas" koleligin hayata geciril-mis bir baska boyutu olmaktadir. Boyle bir ortamda, bes yildizh otel sayisi ile ozelhapishane sayisinm yansrnasmda sasilacak bir yan olmasa gerek! Sanayilesmis iil-kelerdeki cocuk cinayetlerinin yaklasik dortte uciiniin ABD'de yasanmis olmasi isebir baska onemli sorunu olusturrnaktadir."

Amerika, esitsizligin en fazla oldugu toplumlardan biri olma ozelligini korumak-la beraber, yirmi yildir uygulanan neoliberal politikalar sonucu esitsizlik turn tilke-lerde ciddi bicirnde artmisur. Diinya Bankasi raporuna gore gunde 750 milyon kisiyoksulluktan as; kahyor, yaklasik 1.3 milyar insan bir dolardan daha dusuk gelirle.-,yasamim surdurrneye cahsiyor. Giinde iki dolardan daha dusuk bir gelirle yasarmmsurdiirmeye cahsanlann sayisi ise 2.7 milyara ulasmistir.P' Gerek 1 dolar gerekse 2dolar yaklasimi diinyadaki yoksullugun boyutunu tam olarak yansitmamaktadir.Cunku bu olcut sadece en yoksul ulkeler icin anlarnh olur. Turkiye ve Dogu Avru-pa ulkeleri icin bu olcut 4 dolar, gelismis iilkeler icin de 14 dolar olarak almdigmdagercek biraz daha acikca ortaya konrnus olur.29

UNCTAD'm gelir esitsizligi, yoksullasma ve orta smiflann eriyip gitmesi uzeri-ne yapilan 2600 cahsmanm degerlendirilmesinden elde ettigi sonuclan yayimladigi1997 Ticaret ve Kalkmma Raporu bu korkunc gercegin alum bir kez daha cizrnek-tedir. Rapor'a gore, 1965 yilmda G7 iilkelerinin kisi basma gelir duzeyi, en yoksul7 iilkenin gelir duzeyinin 20 kati iken, 1995'te 39 katina cikrmstir. Bir baska karst-lastirrnaya gore ise 1820 yilmda en zengin 20 ulkedeki kisi basina gelir en yoksul20ulkedeki kisi basma gelirin 3 kau iken, bu oran 1870 yilmda 7 kata, 1913 'te 11 ka-ta, 1950'de 35 kata, 1973'te 44 kata, 1992'de de 72 kata S;lkmltlr.30 150 yilda katedilen mesafenin, kuresellesrne adr verilen yirmi yilhk siirecte bir cirpida yasanrmsolmasi yoksullastirmanm boyutlanrn gosterrnesi acismdan oldukca onernlidir. Budurum yoksullugun kuresellestirilmesinden baska bir ey degildir. Oyle oldugu icinde bugiin zenginligin yuzde 85'i ntifusun yiizde 20'lik bir diliminin elinde toplan-27 A.g.e.28 World Bank, World Development Report 1995, Washington, 1995; World Bank, GlobalEconomic Prospects 2000, Washington, 2000.

29 Ulkelere gore bu olcutler icin bakimz World Bank, Global Economic Prospect and the Develop-ping Countries, Washington, 2000; DPT, Gelir Dagihnumn Iyllestirilmcsi ve YoksuluklaMiicadele,Ankara,2001.

30 UNDP, Human Development in This Age of Globalization, 1999,www.undp.org
http://www.undp.org/http://www.undp.org/


11/12

lrI EKONOM iK YAKLA$IM I109

~!

misken, en yoksul yiizde 20'lik dilime zenginligin ancak yuzde 1.3'u ile yetinmekdusmustur! 250 cok iilkeli sirketin gelirinin 2.5 milyar insamn toplam gelirine denkdusmesi ise yoksullugun ve zenginligin nasil bir seyir izledigini gosteren bir baskaonemli gosterge olmaktadir.t' DIke ici gelir dagilirm acisindan bakildigmda ise, nii-fusun en zengin yuzde 20'sinin gelir dagihmmdan aldigi pay 1980'den beri hemenhemen her iilkede artmistir. Gelismekte olan iilkelerin yansmdan fazlasmda, nufu-sun bu kesiminin aldigr pay yuzde 50'nin ustundedir.V UNCTAD'm raporunun buegilimlerin Cin, Rusya ve diger eski Sovyet Cumhuriyetleri gibi genis bir yelpaze-de yer alan degisik ulkelerde gecerli oldugunu isaret etmesi ilginctir. 1990'h yilla-nn ortasmda diinya nufusunun yaklasik yiizde 10'u siddetli beslenme sorunu ile, y O -cuklann ise yuzde lO'undan fazlasi beslenme yetersizliginden kaynaklanan hastahk-lar, sakathklar ve olumler ile karst karsiya idi.33

Farkh nedenleri olmakla birlikte, tarihsel surec icinde hem reel ticretlerin art-masmda hem de sosyal haklann gelistirilmesinde onemli rol oynayan sendikalannetkisizlestirilmesinin hem gelir dagihrmrun bozulmasmda, hem de yoksullastirmadaonemli bir rolunun oldugu yadsmamaz bir gercek olarak karsmuza cikmaktadir.Sendikalann etkisizlestirilmesi ile birlikte reel iicretler dusurulmus, emek piyasalankuralsizlastmhp, esneklestirilmis, enformel istihdam yaygmlasmis, kadm ve cocukemegi ucuz emek gucu olarak yaygm olarak istihdam edilmege baslanrmstrr. Issiz-ligin de yaygmlasip, yapisal bir ozellik kazandigi orgutsuz kapitalizmde yoksullas-tirmanm temel etkenleri olan bu sureclere karsi cikacak bir direnc, bir miicadelearaci olmadigi icin de uygulamalar hizla toplumun genis kesimi uzerinde etkili 01 -mustur. Gerek gelismis iilkelerde gerekse az gelismis iilkelerde yapilan arastirmalaremek piyasalanndaki bu gelismelerin yoksullugun nedenleri arasmda on planda 01 -dugunu gosteren onernli bulgular ortaya koymustur.l" Issizligin arttigi, enformel is-tihdamm yaygmlastigi, degisik ticret diizeylerinin ve verimliligin oldugu, emekpiyasalannm yeniden yapilandmldrgi, sosyal guvenlige, sosyal harcamalara aynlanpaylann azaltildrgi, sendikalann ilimh ve uyumlu sosyal kontrol araclanna donus-turuldugu, sendikasizlastirmanm gerceklestirildigi yerlerde yoksulluk da bu gelis-melerin diizeyine bagh olarak hizh ya da yava olarak artrnaktadir. 1980 oncesininorgutlu kapitalizminde sendikalann guclu oldugu bir donernde gelir dagihmmmgorece daha duzgun olmasi, yoksulluk oranlannm daha dusuk olmasr 1980 sonrasm-daki sendikasizlastirma ile yoksullastirrna arasmda bag oldugunu destekleyen Tab-10 1 ve 2' deki verilerle acikca gorulmektedir. Bu veriler, sendikalann yoksulluklamiicadelede onemli islevlerinin olacagimn bir gostergesi olarak da kabul edilebilir.

rrrI~

31 Y. Akkaya, Tiirkiye'de Endiistri ili~kileri, Tarih Vakfi/Fliv Yayrm , 1999, s. 52-53.32 UNCTAD, Trade and Development Report 1997, New York, 1997.33 Le Monde Diplomatique, 18 Avril 1995.34 F. Senses. a.g.e., s.164.


12/12

110 IUKSEL AKKAYATablo 2: Sendikasirlastirma ve Yoksulluk OranlariDIke Tanm dJJ isgucunde ins ani Yoksulluk Smm Yoksulluk Snnn

sendikalilasmada Yoksulluk Altmdaki Nufus Altmdaki Nufusdegisun oram (%) (%) (1983-2000) (%) (1983-2000)1985-1995 (%) 1 dolar 2 dolar Ulusal Yoksulluk Sirnn

MlSJr -23.9 31.2 3.1 52.7 22.9Kenya -59.6 31.9 26.5 62.5 42.0G. Afrika 40.7 ... ll.5 35.~ ...Uganda -49.9 40.8 .. . . .. 55.0Zambiva -33.3 40.0 63.6 87.4 86.0Arjantin -47.9 ... ... ... 17.6Kanada -0.6 12.3 7.4a 12.8b~ili 37.2 4.1 2 8.7 21.2Kolombiva -37.3 8.9 19.7 .36.0 17.7EI Salvador -8.0 18.1 21.0 44.5 48.3Meksika -42.7 9.4 15.9 37.7 10.1ABO -15.2 15.8 13.6a 16.9b ...Uruguay -41.4 3.9 2 6.6 .. .Venezuella -42.5 8.5 23.0 47.0 31.3Avustralva -29.6 12.9 17.6a 14.3b .. .Bangladcs -71.9 42.4 29.1 77.8 35.6(in -7.8 14.9 18.~ )2.6 4.6Hindistan -18.2 33.1 44.2 86.2 35.0JanomLa -11 . .7 lL2 1 1 RhMalezva -13.4 ... .. . . .. 15.5Yeni Zelanda -50.7 ... ... ... ...Pakistan -13.4 41.0 31.0 84.6 34.0Filipinler 24.1 14.6 ... ... 36.8Singapur -2004 6.5 .. . ... . ..layland - /.4 14.U L L1 :> .L i.s.:Avusturva -29.2 ... ... 10.6b ...Belfika -9.2 12.6 ... 8.2b ...(ek Cumh. -52.8 .. . ... 4.9b ...Oanimarka 1.2 9.5 ... 9.2b ...Finlandiya -2.8 8.8 4.8a 5.la ...Fransa -47.4 11.1 9.9a 8.0bAlmanva (Bir -3.5 10.5 7.3a 7.5b .. .Yunanistan -34.5 ... ... .. . . ..Macaristan -29.2 ... .. . 1O.lb ...lrlanda -12.5 15.3 .. . 11.lb .. .Israil -76.9 ... ... 13.5b . ..Italva -7.0 12.2 ... 14.2b .. .Hollanda -6.7 8.5 7.1a 8.1a ...Polonya -42.6 ... 10.0c 11.6b .. .Portekiz -53.7Rornanva -19.8 .. . 23c ... ...Slovak_ya -31.9 ... 8.0c 2.lb . ..Ispanya 56.2 11.3 ... 10.1 ...Isvec -2.7 6.7 6.3a 6.6b .. .lsvicrc -21.2 ... ... 9.3b . ..lngiltere -27.2 15.1 15.7a 13.4b ...

Kaynak: lLO, World Labour Report 1997-98, Geneva, 1997; UN, HumanDevelopment Report 2002' den yararlanslarak duzenlemistir.a) giinde 11 dolar (1994-1995); b) medyan gelirin yuzde 50'si (1987-1998); c) gundc 4 dolar (1996-1999)

J

1~~I

1J

1j1J~

1j

Documents

Küreselleşme, Sendikasızlaştırma ve Yoksullaştırma (Y. Akkaya)