liberalizmin_ak_kitabi

8/8/2019 liberalizmin_ak_kitabi

1/127

Liberalizmin ak kitab

www.derindusunce.org Fikir Platformu

1

Liberalizmin Ak Kitab


2/127



2

Bu kitap Derin Dnce FikirPlatformunun okurlarna

armaandr.

www.derindusunce.org
http://www.derindusunce.org/http://www.derindusunce.org/


3/127



3

indekiler

nsz.......................................................................................................................................................................................... 4

Vahi olan kapitalizm deil devlettir(Pascal Salin)...................................................................................................................... 5

slam ve Liberalizm: Ksa Bir Bak(Mustafa Erdoan) ................................................................................................................ 8

slam ve Liberalizm: kinci blm(Mustafa Erdoan)................................................................................................................ 19

Dikkat Liberalizm! Sevmeyin, Kabuklu yemi vermeyin! (1) (Pascal Salin) ............................................................................... 27

Dikkat Liberalizm! Sevmeyin, Kabuklu yemi vermeyin! (2) (Pascal Salin) ............................................................................... 32

Kapitalizm krizde mi? (Pascal Salin) .......................................................................................................................................... 38

Kapitalizme ahlk bulatrlabilir mi? (Mehmet Ylmaz) ........................................................................................................... 42

slam ve Kapitalizm zerine(1) (Mustafa Akyol)....................................................................................................................... 45

slam ve Kapitalizm zerine(2) (Mustafa Akyol)....................................................................................................................... 47

Liberalizm bir Atatrk ilkesi olabilir miydi? (Emre Er)............................................................................................................... 49

Vietnamdan Kapitalizm Dersleri(Mustafa Akyol) .................................................................................................................... 52

slam ve Liberalizm: atma m birlii mi? (Mustafa Akyol) .................................................................................................. 54

zgrlk bir Avrupa iin(Ufuk Uras) ..................................................................................................................................... 57

Liberaller Allahsz mdr? (Mustafa Akyol) ................................................................................................................................ 59

Devlet eitimde rekabete ak m? (Ufuk Cokun) ................................................................................................................... 61

Devlet TEKELinde zenginleme mmkn m? (Ufuk Cokun) ................................................................................................. 64

Kapitalizm sosyal adalet getirir(Emre Er) .................................................................................................................................. 67

Poplizm ile sosyal devlet arasndaki nans: kmr, yiyecek, yardmlar(Emre Er) ................................................................. 80

Piyasa Fetiizmine vg(O. Tan Haskol) ................................................................................................................................... 82

Dz Dnyadan Ka Yok(Mustafa Akyol) ................................................................................................................................. 87

Suudi ampanyas ve Dayatlan Dinin Sahtelii(Mustafa Akyol) ............................................................................................... 89

Kapitalizm Mslmann Yitik Maldr (I) (Mustafa Akyol) ........................................................................................................ 91

Kapitalizm Mslmann Yitik Maldr (II) (Mustafa Akyol) ....................................................................................................... 93

Kapitalizm Mslmann Yitik Maldr (III) (Mustafa Akyol) ...................................................................................................... 95

Gnah ileme zgrl(Mehmet Ylmaz) ............................................................................................................................... 97

Kreselleme Korkusu(O. Tan Haskol) .................................................................................................................................... 100

Kreselleme Korkusu 2(O. Tan Haskol) ................................................................................................................................. 108

Kreselleme Korkusu 3(O. Tan Haskol) ................................................................................................................................. 115

Yeni Patronunuz indistanl Olacak ! (Mehmet Ylmaz) ......................................................................................................... 122


4/127



4

nsz

1930 model bir ulus-devletin, bir devlet babann ocuklaryz. Son derecede Mill bir eitim

grdk, renim deil. Hayatta iimize yarayacak meslek bilgileri ya da eletirel bir bak renmedik

mill okullarda. Varlmz Trk varlnaarmaan etmekiin eitildik, eilip bkldk.

Liberallerin dilinden dmeyen Bireysel haklar ve zgrlklerbizim gibi Kemalist amarhanelerde

ykanm beyinler iin ok yeni. Ankaradan uzaktan kumanda ile ynetilmeye o kadar altk ki gnlk

hayatmzn kanunla deil de piyasa ile belirlenmesi neredeyse bilim-kurgu.

Trkiyeyi kh bir fabrika kh bir kla zannediyoruz. Faprika mdr ya da gomandan ne emir verirse

uygulayacaz. Varlmz armaan ettik ya!

Trkiyede yaayan insanlarn ulus-devlet boyunduruundan kurtulmasnda nemli bir rol oynuyor

liberaller. Daha da oynayacaklar. Biz de bu kitapta liberalizmin temel tezleriyle uyumlu, bu fikir

akmna dorudan ya da dolayl destek veren makaleleri birletirdik.

Peki liberalizm her derde deva m? Hi eletirilecek yan yok mu? Trkiyenin gerekleriyle uyumlu

mu? Kendi iindeki tutarszlklar hatta insan doasyla atmas hakknda neler sylenebilir?

Liberalizm ne yazk ki insan nefsini, bencillik ve kibir gibi insan doasnn en korkun ynlerini

ilhlatrp bir ideoloji haline getirebilir. Yepyeni ve modern bir totalitarizm retebilir. Ama gelin iin

bu yann yaknda yayna gireceimiz bir baka kitaba, Liberalizmin Kara Kitabna brakalm. Balang

olarak 127 sayfa boyunca liberallerin hakl olduklar ksmlar teslim etmeye alalm.

Tabi bu arada islmc veya solcu arkadalar istemezk dndaki argmanlarn ve alternatif

nerilerini bizimle paylaabilirler.


5/127



5

Vahi olan kapitalizm deil devlettir(Pascal Salin)

Pascal Salinin Franszca zgemii, kitaplar ve makaleleri (47sayfa)

Devletin hi bir ahlk veya bilimsel meruiyeti yoktur,sadece insan toplumlarndaki iddetin bir rndr.Buszlerin sahibiPascal Salin radikal liberaller(*) olarak

adlandrlanFrdric Bastiat ,Ludwig von Mises veFriedrichHayek gibi dnrlerin izinden yryen dnyaca nl birekonomist.Paris IX Dauphine niversitesinde retim yesiolan Salin ileParisteki evinde grtk.Liberalizmin ekonomidnda kalan alanlara nasl uygulanacan sorduk kendisine.Hukuk devletinden bireysel sorumlulua, mill eitimden barts yasana kadar eitli konularadeindik.

Prof. Dr. SalinLibralisme adl kitabnda ncezgrlk,sorumluluk vemlkiyet ile temellerini attliberalizmi allmn ok dnda bir adan sunuyor. Bilimsel bir titizlikle liberal dncenin insana,retkenliine, farkllna ve eitliliine olan saygsn anlatyor.

Bireylerin bir kalp iinde eritilmeye alld lkelerde yaayan, tebalam adeta kamulatrlmmilletler iin son derecede artc fikirler bunlar. Ancak Salinin dahil olduu dnce akm Batdakiliberalizmi de amas sebebiyle ayr bir isim alyor:Libertaryen . Libertaryenler devletin rolnnasgriye indirilmesini savunduklar iin 1970lerden beri minarist olarak nitelendiriliyorlar. (fr.minarchisme / minarchie, ing. minarchism,minarchy)

Derin Dnce:Liberalizm gndemden hi dmyor. Ama iinin ne ile doldurulduu da sanki o kadarbelli deil. Sizegre en ak tanm nasl olmaldr?

Pascal Salin:Aslnda liberalizmin gndeme gelmesi sevindirici bir ey.Marxiszmden ilham alan

kollektivizmin etkisinde uzun sre neredeyse unutulmutu bu kavram. Halbuki gndemden hi
http://www.derindusunce.org/2007/11/20/vahsi-olan-kapitalizm-degil-devlettir/http://www.derindusunce.org/author/pascalsalin/http://www.derindusunce.org/author/pascalsalin/http://www.derindusunce.org/author/pascalsalin/http://www.derindusunce.org/?p=578http://www.derindusunce.org/?p=578http://www.derindusunce.org/?p=578http://fr.wikipedia.org/wiki/Pascal_Salinhttp://fr.wikipedia.org/wiki/Pascal_Salinhttp://fr.wikipedia.org/wiki/Pascal_Salinhttp://www.wikiberal.org/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Bastiathttp://www.wikiberal.org/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Bastiathttp://www.wikiberal.org/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Bastiathttp://www.wikiberal.org/wiki/Ludwig_von_Miseshttp://www.wikiberal.org/wiki/Ludwig_von_Miseshttp://www.wikiberal.org/wiki/Friedrich_von_Hayekhttp://www.wikiberal.org/wiki/Friedrich_von_Hayekhttp://www.wikiberal.org/wiki/Friedrich_von_Hayekhttp://www.wikiberal.org/wiki/Friedrich_von_Hayekhttp://www.dauphine.fr/http://www.dauphine.fr/http://fr.wikipedia.org/wiki/Parishttp://fr.wikipedia.org/wiki/Parishttp://fr.wikipedia.org/wiki/Parishttp://tr.wikipedia.org/wiki/Liberalhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Liberalhttp://www.amazon.fr/Lib%C3%A9ralisme-Pascal-Salin/dp/2738108091/ref=pd_bbs_sr_2?ie=UTF8&s=books&qid=1195243411&sr=8-2http://www.amazon.fr/Lib%C3%A9ralisme-Pascal-Salin/dp/2738108091/ref=pd_bbs_sr_2?ie=UTF8&s=books&qid=1195243411&sr=8-2http://www.amazon.fr/Lib%C3%A9ralisme-Pascal-Salin/dp/2738108091/ref=pd_bbs_sr_2?ie=UTF8&s=books&qid=1195243411&sr=8-2http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96zg%C3%BCrl%C3%BCkhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96zg%C3%BCrl%C3%BCkhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96zg%C3%BCrl%C3%BCkhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sorumlulukhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sorumlulukhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sorumlulukhttp://tr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BClkiyethttp://tr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BClkiyethttp://tr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BClkiyethttp://www.derindusunce.org/2007/10/01/ax-welate-min-%e2%80%93-ah-vatanim/http://www.derindusunce.org/2007/10/01/ax-welate-min-%e2%80%93-ah-vatanim/http://www.derindusunce.org/2007/10/01/ax-welate-min-%e2%80%93-ah-vatanim/http://www.derindusunce.org/2007/10/01/ax-welate-min-%e2%80%93-ah-vatanim/http://www.wikiberal.org/wiki/Libertarianismehttp://www.wikiberal.org/wiki/Libertarianismehttp://www.wikiberal.org/wiki/Libertarianismehttp://en.wikipedia.org/wiki/Minarchismhttp://en.wikipedia.org/wiki/Minarchismhttp://en.wikipedia.org/wiki/Minarchismhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Marksizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Marksizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Marksizmhttp://fr.wikipedia.org/wiki/Collectivismehttp://fr.wikipedia.org/wiki/Collectivismehttp://fr.wikipedia.org/wiki/Collectivismehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Marksizmhttp://en.wikipedia.org/wiki/Minarchismhttp://www.wikiberal.org/wiki/Libertarianismehttp://www.derindusunce.org/2007/10/01/ax-welate-min-%e2%80%93-ah-vatanim/http://www.derindusunce.org/2007/10/01/ax-welate-min-%e2%80%93-ah-vatanim/http://tr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BClkiyethttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sorumlulukhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96zg%C3%BCrl%C3%BCkhttp://www.amazon.fr/Lib%C3%A9ralisme-Pascal-Salin/dp/2738108091/ref=pd_bbs_sr_2?ie=UTF8&s=books&qid=1195243411&sr=8-2http://tr.wikipedia.org/wiki/Liberalhttp://fr.wikipedia.org/wiki/Parishttp://www.dauphine.fr/http://www.wikiberal.org/wiki/Friedrich_von_Hayekhttp://www.wikiberal.org/wiki/Friedrich_von_Hayekhttp://www.wikiberal.org/wiki/Ludwig_von_Miseshttp://www.wikiberal.org/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Bastiathttp://fr.wikipedia.org/wiki/Pascal_Salinhttp://www.derindusunce.org/?p=578http://www.derindusunce.org/?p=578http://www.derindusunce.org/author/pascalsalin/http://www.derindusunce.org/2007/11/20/vahsi-olan-kapitalizm-degil-devlettir/


6/127



6

inmemesi gereken konulardan biri bu bence. Yani ideal bir toplum ina etmek isteyen (ki politikrenklerisa veyasol olabilir) kollektivistler ile liberallerin mcadelesi.

Ne yazk ki liberalizm ou kez bir c gibi gsteriliyor. Devlet ideolojisini, tek tip dsncebasksn

meru klmak iin yaplyor bu. Hemen arkasndan da ar liberallerin dnyay fethettiini sylemekve btn sosyo-ekonomik felaketleri, krizleri ona atfetmek tabuta son iviyi akyor.Ama zgr bir toplumun olumas sadece ekonomik anlamda yanizelletirmelerle, ticaretin veyasermaye piyasalarnn gelimesiyle olmuyor. te bunun iin temel ilkelere dayanan salam bir teoriyeihtiya var.

Bir tanm vermek gerekirse liberalizm bireysel hak ve zgrlkleri insan topluluklarnn vazgeilmezreferans noktas yapmak demek. Bir baka deyile, zddyla tarif etmek istersek liberalizm meruolmayan btn kstlamalarn ortadan kaldrld bir yaklam. u halde haklar ve dolaysyla mlkiyetve sorumluluk kavramlar liberalizmin ayrlmaz birer paras.

Derin Dnce:Demek istiyorsunuz ki liberalizm sadece ekonomik bir dnce sistemi deil. Biryaam tarz, ahlk sorgulamalar da iine alan felsefi bir yaklam. O halde liberalizm kavram nedenvahi kapitalizm ile sk sk yanyana geliyor?

Pascal Salin:Aklayaym. Liberalizm bata da sylediim gibi kiisel hak ve zgrlklerin tarifi vesavunulmasyla dorudan alakal. Gerekte btn insanlarn birbirlerinin haklarna sayg gstererekbir arada yaayabilmeleri iin tek yol liberalizm. Byle bakldnda liberalizm sizin de dediiniz gibi biryaam tarz hatta hmanizmin kendisi. Zira liberalizm insan deitirmeye almayan, olduu gibikabul eden, onun doasna sayg duyan tek yaklam gnmzde.

Bizler sadece madd varlklar deiliz. Manevi ve ayn zamanda sosyal boyutlar var insan dediimiz

varln. Liberalizme vahi kapitalizmin vahiliini atfetmek gerekte byk bir hata. Esas vahi olandevletin kendisi. Neden? Meru olmayan yasal kstlamalarn monopol devletin elinde de ondan.Ama devlet kendisinin sorgulanmasna engel olmak iin mill eitim denen bir monopol kurmu.ocuklar bydklerinde baz sorular sormasnlar diye kafalar belli bir ekilde formatlanyor. Devletdediimiz olgunun gerekte hi bir ahlk veya bilimsel meruiyeti yok, sadece insan toplumlarndakiiddetin bir rn.

Derin Dnce:Yani size gre liberalizm orman kanunlarnn geerli olduu, en gllerin dierleriniezdii bir sistem deil?

Pascal Salin:Kesinlikle byle bir ey olamaz. Zira liberalizm zgrlkleri savunur ama bakalarnn

haklarna sayg erevesinde kalmak artyla.

Derin Dnce: Kitabnzda devleri deil haklar nplana karyorsunuz. Neden?

Pascal Salin:Bunun sebebi ok basit. Haklar objektiftir. devler ise kiisel ahlak anlaynn birsonucudur. Ahlak bir yandan evrenseldir, herkesin haklarna sayg gstermeyi ierir. Ama dieryandan son derecede kiiseldir. Her birimiz iyiyi ve kty baka trl ayrd ederiz. Bu sebepledevlerin deil haklarn ve zgrlklerin tarif edilmesi ve bunlara saygnn esas alnmas gerekir.Derin Dnce:Liberalizmi uygulamak iin nasl bir politika uygulamak gerekir?Pascal Salin : Bilinen uygulamalarn tam tersinin yaplmas gerekir. Ama insanlara adm adm u yolutakip etmelisiniz demek istemiyorum. Bir pusulann yolu deil kuzeyi gstermesi gibi Liberalizm adl

kitabm da zgrlk bir sorgulamay iaret ediyor. Yani somut admlar her toplum kendi koullarna
http://tr.wikipedia.org/wiki/Sa%C4%9Fc%C4%B1l%C4%B1khttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sa%C4%9Fc%C4%B1l%C4%B1khttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sa%C4%9Fc%C4%B1l%C4%B1khttp://tr.wikipedia.org/wiki/Solculukhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Solculukhttp://www.oib.gov.tr/http://www.oib.gov.tr/http://www.oib.gov.tr/http://www.spk.gov.tr/http://www.spk.gov.tr/http://tr.wikipedia.org/wiki/Hukukhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Hukukhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Hukukhttp://www.spk.gov.tr/http://www.oib.gov.tr/http://tr.wikipedia.org/wiki/Solculukhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Sa%C4%9Fc%C4%B1l%C4%B1k


7/127



7

gre atacaktr. Benim vermek istediim ise bir sorun karsnda zgrlklerden yana tavr almaysalayacak, bu tavr ile devleti, merkeziyeti, yasak yapya alternatif fikir retecek bir yaklamdr.

Derin Dnce:Somut olarak Liberal bir politika nasl hayata geirilebilir?Pascal Salin:Bir siyasal sistemden dierine gei her zaman zor olmutur. Mesel Rusyaya bakn:Komnizmi terk ediyoruz, liberal ekonomiye geiyoruz demekle olmuyor bu iler. Sihirli bir denekyok yani. Ama Fransa iin de durum kolay deil. Devletin uygun grd fikirler devletin ngrdbiimde btn genlere verildii iin tek tip dnceden kurtaramyoruz kendimizi. Medya veniversiteler de tek tip dnceyi yayyor ve savunuyor.

Mill eitim dediiniz nedir? Herkese okuma ans verme bahanesiyle insanlarn tek tip dnmesinisalamaktan baka?

Bu tek tip dnceden kurtulmann kolay olmadn biliyorum. Sosyalist bir eitim veKeynesi birekonomi eitimi aldm. Baka trl dnmeyi renmem zaman ald elbette. u kesin bir gerek:nsanlar tek tip dnmeyi terk etmedikleri srece siyaset asla deimeyecektir.

Vatandan ocuklatrld gl devlet modeli ile sorumluluk kavram ortadan kaldrd srecesorunlarmza salkl ve kalc zm aramamz imknsz.

Derin Dnce:Btn toplumsal sorunlar liberal dnce ile zlebilir diyorsunuz. Fransada veTrkiyede yaanan barts yasana sizin ilkelerinizi uygulayabilir miyiz?Pascal Salin:Elbette. Herkes istedii gibi giyinebilmeli. Sorun zaten devletin anne-babalarn yerinekarar vermesinden kaynaklanyor. ocuklarnn hi bir din simge bulunmayan okullarda okumasn

isteyenleri de dikkate alrsak eitli okullarn varlna izin veren bir yaklam olmal:

1)Her trl giyim serbestlii,2)Bartl ve ak niforma mecburiyeti,3)Kyafet serbest ama barts dhil din iaret yasa.

Btn bu okullarn varlna izin verilmi olsa sorun kalmaz. Ama benim kiisel tercihim her eyinserbest olaca okullardr. Zira laiklik hi bir dini dayatmamaktr. Ama ayn zamandadin iaretleriveya kyafet mecburiyetlerine de sayg gstermektir.

(*)Aklayc not:Trkiyede liberal ve liberteryen kelimeleri Trkede liberteryen kelimesi mevcut

ancak ksaca bir noktaya dikkat ekmek gerekiyor. ABD dnda liberteryenizm daha anarizmeyakn bir liberallik olarak yorumlanabilir. Zira Avrupa ve Trkiyede liberal ABDde olduu gibi dahasol bir anlama sahip deil, bildik klasik liberalizme iaret ediyor. ABDde liberalizm kelimesi byklde anlam kaymasna urad iin klasik liberaller de Trkiyede kendilerini liberteryen olarakadlandrmakta problem grmyorlar.

Daha fazla ayrnt isteyen okurlar iin :http://www.tpe.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=162&Itemid=58
http://tr.wikipedia.org/wiki/John_Maynard_Keyneshttp://tr.wikipedia.org/wiki/John_Maynard_Keyneshttp://www.tpe.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=162&Itemid=58http://www.tpe.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=162&Itemid=58http://www.tpe.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=162&Itemid=58http://tr.wikipedia.org/wiki/John_Maynard_Keynes


8/127



8

slam ve Liberalizm: Ksa Bir Bak(Mustafa Erdoan)

Sunu:2008e Hacettepe niversitesi retim yesi olan Mustafa Erdoann bir makalesiylebalyoruz.

Mslmanca bir devlet idaresinin nasl olmas gerektii slamn kendisi kadar eski bir soru. 9cu yydaFarabden, 14nc yyda bn Haldundan gnmze kadar uzuyor bu aray. Bugn slamcorafyasnda ou lkeye asker kkenli diktatrler hkim. Bir buuk milyar Mslmanndnyaekonomisinden ald pay ancak Almanyannki kadar. Ne resmen eriat ile ynetilen SuudArabistan ve ran ne de ksmen slam hkmler uygulayan Fas, Sudan, Nijerya gibi lkelerinrejimleri Mslmanlar imrenilecek bir ekilde yaatabiliyorlar.

slamn siyasete hkmetmesi gereken temel kavramlarndan biri olan kul hakk lt alndndadierlerine rnek olarak gsterilecek tek bir slam lkesi bulmak imknsz. ster istemez u sorular aklageliyor:

Bat lkelerinin bugnk seviyelerine erimelerinde byk pay olan liberal demokrasiMslman bir lkede uygulanabilir mi?Demokrasi ve slam uyumlu mudur?Mslman bir lkenin demokratiklemesi iin slamn veya demokrasinin ilkelerinden dnvermek gerekir mi?
http://www.derindusunce.org/2008/01/02/islam-ve-liberalizm-kisa-bir-bakis/http://www.derindusunce.org/author/mustafaerdogan/http://www.derindusunce.org/author/mustafaerdogan/http://www.derindusunce.org/author/mustafaerdogan/http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/http://www.derindusunce.org/2007/05/19/muslumanlarin-ic-hastaliklari-ve-neo-cahiliyye-devrinin-sonu/http://www.derindusunce.org/author/mustafaerdogan/http://www.derindusunce.org/2008/01/02/islam-ve-liberalizm-kisa-bir-bakis/


9/127



9

lkemizde slam ve liberal demokrasinin uyumu konusu tartlrken en byk sorun kavramlarntanm, kapsam ve aydnlarca alglan arasndaki farklardan kaynaklanyor.liberalizm de bu kavram

karmaasndan fazlasyla payn alm bir terim. ou kez liberal ekonomi ile kartrlan,bazen vahikapitalizm ile zdeletirilen liberalizminslam ile uyumlu olup olmadn sormak bile entellektel bircesaret istiyor.

Mustafa Erdoan birazdan okuyacanz makalesinde sadece cesur sorular sormakla kalmyor, onlaraslamn kaynaklarnda ve siyas tarihinde cevaplar da aryor. Elbette deerli okuyucularmzn buyazy Derin Dnce adna yazlm bir manifesto olarak grmemeleri gerekir. Bir bilim adamnnslm ve liberal demokrasi zerine nemli sorgulamalar yapt bu alma bizim gzmzde bir sondeil bir balang olabilir ancak.

ki blm halinde yaynlayacamz makalenin tamamn indirmek iin de ayrca sitemizden bir

balant vereceiz yaynn sonunda. Emeklerinden dolay Mustafa Erdoana, yaynlamamza verdiiizinden dolay daLiberal Dnce Topluluuna teekkr ederiz.

Birinci blm

Liberal slamLiberalizm, deoloji, Dinslam retinin Dinamizm Arac:tihatslam Bir Siyaset midir?slamda Hilafet ve Siyasi Rejim Sorunummet ve Siyasal Topluluk

kinci blm

slamda Birey ve CemaatPiyasa Ekonomisi ve slamslamda Hukuk DevletiLiberalizm, Laiklik, slam

slam ve Liberalizm: Ksa Bir Bak - Mustafa Erdoan

Bir sredir, snrl bir evrede de olsa, mtereddit bir slupla Liberal slam veya slami liberalizm

gibi kavramlardan sz ediliyor, bunlarn anlaml bir arayn ifadesi olup olmadklar en azndan birksmmzn zihnini megul ediyor. Byle bir arayn gndemimizde yer etmesi sadece teorik bir ilgiveya srf bir entellektel tecesss meselesi olmasa gerektir. Bu aslnda Trkiyenin gerek birihtiyacndan kaynaklanan ciddi bir ilgidir. nk, liberal-demokratik bir sosyo-politik sistem iindeslamn yerinin ne olduu sorunu, nfusunun ounluu Mslman olan bir lke olarak Trkiye iinzellikle nemlidir. Ayrca, byle bir sorunun ortaya kmasnda galiba en belirleyici etken,geleneksel olarak aydnlar arasnda, slam dininin -iddia edilen- nitelii gerei liberal demokratik birdzenle badamad yolundaki kanaatin yaygn olmasdr.
http://www.derindusunce.org/2007/11/20/vahsi-olan-kapitalizm-degil-devlettir/http://www.derindusunce.org/2007/11/20/vahsi-olan-kapitalizm-degil-devlettir/http://www.derindusunce.org/2007/11/20/vahsi-olan-kapitalizm-degil-devlettir/http://www.derindusunce.org/2007/11/20/vahsi-olan-kapitalizm-degil-devlettir/http://www.derindusunce.org/2007/11/28/kapitalizm-krizde-mi/http://www.derindusunce.org/2007/11/28/kapitalizm-krizde-mi/http://www.derindusunce.org/2007/11/28/kapitalizm-krizde-mi/http://www.derindusunce.org/2007/11/28/kapitalizm-krizde-mi/http://www.hurfikirler.com/http://www.hurfikirler.com/http://www.hurfikirler.com/http://www.derindusunce.org/2007/12/29/islam-degisime-ne-kadar-aciktir-ictihad-uzerine/http://www.derindusunce.org/2007/12/29/islam-degisime-ne-kadar-aciktir-ictihad-uzerine/http://www.derindusunce.org/2007/12/29/islam-degisime-ne-kadar-aciktir-ictihad-uzerine/http://www.derindusunce.org/2007/12/29/islam-degisime-ne-kadar-aciktir-ictihad-uzerine/http://www.hurfikirler.com/http://www.derindusunce.org/2007/11/28/kapitalizm-krizde-mi/http://www.derindusunce.org/2007/11/28/kapitalizm-krizde-mi/http://www.derindusunce.org/2007/11/20/vahsi-olan-kapitalizm-degil-devlettir/http://www.derindusunce.org/2007/11/20/vahsi-olan-kapitalizm-degil-devlettir/


10/127



10

lgintir, gnmz Trkiyesinde, slamla liberalizm arasnda bir uyum arayn deerli ve yararl biraba olarak grenler yannda, bu ikisi arasnda asgari dzeyde bile bir uzlamann olabilecei

dncesinden pek honut olmayanlar daha da fazladr denebilir. Bunlarn bir ksmnnhatta liberalslam vb. ifadeleri duymaya bile tahamml yoktur. Denebilir ki, genellikle liberal eilimli kimselerslamn liberal bir yorumunun mmkn olduunu duymaktan honut olan ana grubuoluturuyorlar. nk, liberaller byle bir ihtimalin hem genel olarak insanlk durumu iin birkazan olacan dnyor, hem de zel olarak Mslman Trkiyede bunun zgrlk/oulcu birsosyo-politik sistemin yerlemesi ansn artracan dnyorlar. Binderin (1996: 30) hakl olarakiaret ettii gibi, gl bir slami liberalizm ortaya kmad srece Orta Douda (ve zel olarak daTrkiyede) siyasi liberalizm abalarnn baarya ulaabilmesi son derece zordur.

Buna karlk, slamiyetin liberalizmle badatrlmas giriimleri birbirinden olduka farkl kesimlerinde tepkisini ekmektedir. Bunlarn banda, slamn herhangi bir modern dnceyle bir arada

anlmasndan rahatszlk duyan ilerici Kemalistler ile fikri formasyonlar laiki Kemalizmin dediiyolda olumu olan baz sosyalistler gelmektedir. Onlara gre, din bizatihi gerilik demek-tir, bunedenle insann insanlamas her eyden nce dinden zgrlemesiyle mmkndr. Bir insaniycelme abas olarak dinden zgrlemek ise ancak aklc aydnlanmann yoluna girmekle vebilime sarlmakla, onun iradna teslim olmakla mmkndr. Byle dnenler geriIiberalizmden de pek hazzetmezler, ama yine de ada uygarlkn entellektel temellerinden biriolan liberalizmin adnn slamla ilgili meselelerde gemesini sakncalbulurlar. stelik, uygarl dinkartl ile zdeletiren ve medeni bir siyasi toplumun her trl dini tezahrden arn(dr)lm birtoplum olduunu dnenlerin bir ksm kendilerinin liberal olduu hsn kuruntusu iindedir.

te yandan, liberal slam tartmalarndan holanmayanlar arasnda baz slamclar da vardr. Bunlar

da balca, ya son onyllarn kollektivistik entellektel ortamnn basks altnda slam prososyalist birbiimde kavrayan, ya da Mslman olduktan sonra da insana ve topluma bak znde deimemiolan eski kollektivistlerdir. Ne yazk ki, slami gelenekle zihinsel balants bir hayli zayf olan gnmzsiyasi slamclar ok byk lde bu grubun entellektel etkisi altnda bulunmaktadrlar. Esasen,1970lerden itibaren eviriler yoluyla Trkiye Mslmanlar arasnda popler hale gelen ve esasitibariyle Kuzey Afrika kaynakl olan slamc neriyat da, smrgecilik-kart psikolojinin etkisiyle,slamiyeti bir tr sosyalizm -veya sosyalizan bir ideoloji- olarak yorumlamaktayd. Byle bir havaiinde, liberal fikirlere pek iyi gzle baklmamas yadrgatc olmasa gerektir.

Liberal sfatndan rken dindarlarn bir ksmnn baka ve daha hakl grnen gerekeleri vardr. Bugerekelerden biri genel veya evrensel diyebileceimiz bir sorunla ilgili olup, liberalizmin ne olduuna

ilikin yanl bir kavraytan ileri gelmektedir. Bu kavrayn znde, ada bir ideoloji olarakliberalizmin evrene, hayata, birey ve topluma ilikin tutarl bir bilgi ve deerler sistemine dayand vetoplumu bu dorultuda tanzim etmeyi amalad dncesi yatmaktadr. Yani, liberalizmin kapsaycbir felsefe, total bir ideoloji olarak dine alternatif olma iddias tad sanlmaktadr. Bu nedenle bazMslmanlar, herhangi bir kt niyet veya kast eseri olmakszn, liberalizmi sanki kfrn birtrym gibi alglamaktadrlar. Ne var ki, bu anlay tamamen liberalizm hakkndaki bilgi eksikliinin

rndr ve yedi-sekiz yl ncesine kadar zikre deer bir liberal neriyatn olmad lkemizde mazurda grlebilir.


11/127



11

Bir ksm Mslmann liberalizme kar devaml bir alarm halinde bulunmasnn -mazur grlebilir-dier bir nedeni de Trkiyenin zel artlaryla ilgilidir. yle ki: Bugnk Trkiye siyasetinde liberal

sfat, yanl olarak, esas itibariyle dindar-kart anlamnda kullanlmaktadr. O kadar ki, toplum vesiyaset meselelerine bak akca illiberal (hatta anti-liberal) olan baz siyasetiler srf dinipratiklerinin zayf olmas veya bu konulardaki kaytszlklar nedeniyle zaman zaman liberal olarakyaftalanmakta; buna karlk kiisel olarak dindar ama toplum ve siyasete bak asdan nispetenliberal olanlar ise anti-liberal olarak nitelendirilmektedirler. Bu grnt ise, samimi dindarlarnliberalliin din dmanl demek olduuna artlanmalarna yol amaktadr.

Liberal slam

Bu yaznn temel problemi, slamn liberal bir yorumunun mmkn olup olmad ve bu erevedebyle bir yorumun slami literatrde yer alan baz dayanaklarnn gzden geirilmesidir. Bu konuyu bir

lde aydnlatabilmek iin, slamla ilgili -ou slami gelenek iinde yer alan- literatrdenyararlanarak, sz konusu problemin muhtemel cevabna ilikin baz ipularna iaret etmek gerekiyor.Ama bundan nce, bir slami Iiberalizmden veya liberal slamdan neyi kastettiimizi ksacaaklamalyz.

Konuyu, liberal-demokratik sistemin Orta-Doudaki gelecei ilgili olarak aynntl bir biimde ilemiolan Leonard Bindera gre (1995:391-92), Mslman dnrler arasnda iki tr slami liberalizminvarlndan sz edilebilir. Birinci anlaytaki Mslmanlara gre, istiare (ura) kurumunun dnda,slamn temel kayna Kuran Mslmanlarn siyasal rgtlenmesiyle ilgili hkmler iermedii -bukonuda sessiz kald- iin, Mslmanlar kendi siyasal kurumlarn liberal (demokratik) bir sistemlebadaacak ekilde semekte zgrdrler. Bununla beraber, byle bir abann sonunda ortaya

kacak olan siyasal rgtlenmenin yine de slami olarak nitelenmesi gerekir. kinci slami liberalizmbiimi ise, (parlamento, seimler, sivil haklar vb.) liberal siyasi kurumlarn Batl liberalizmin siyasal,epistemolojik ve ahlaki ilkelerine deil, fakat dorudan doruya eri kaynaklara, ilahi kkenli slamiyasama ilkelerine dayandrlmas eklinde ortaya kmaktadr.

Biz burada Bindern kurumsal analizinden nemli lde farkl olarak, meseleye esas itibariyledoktrin dzeyinde bakmaya alacaz. Bu yaklamn doal bir sonucu olarak, zerinde younlamakistediimiz, slam retinin liberal ilkelerle uyumu ve farkll sorunu olacaktr. Buna bir bakma, birdin ve dnya gr olarak slamn liberal bir yorumunun teorik olarak mmkn olup olmadnnaratrlmas da denebilir. Byle bir konuyu incelemeye girimenin, bazlarnca, bir tr liberal slamyaratmak ynndeki pein bir istekliliin iareti olarak alglanmas mmkndr. Bu bakmdan

belirtmem gerekiyor ki, amacm varl pheli bir eyi varm gibi gstermek, yani slam zatenliberaldir gibi bir hkme varmak deildir. Sadece, bu konuda zerinde durulmaya deer bulduumbaz noktalara dikkat ekmei amalyorum. Aslnda bu tr bir tahlilin, kurumsal analizden daha zorve elle tutulur sonulara ulalmas ihtimali daha zayf bir i olduunun da farkndaym. Bu nedenle,burada yaplan tahlilin, tartlan konuyla ilgili btn problem alanlarn tketme

iddias tamayan geici bir deneme olduu ve herhangi bir bilimsel veya dini otorite iddiaetmedii imdiden vurgulanmaldr. Amacmz, daha ziyade, bir tartma zemini oluturmak ve konuhakkndaki farkl dncelerin ifadesine bir kap aralamaktr. Yaznn davet edebilecei muhtemeleletirilerden sonra konuyu yeniden ele alabileceimi mit ve temenni ediyorum.


12/127



12

Liberalizm, deoloji, Din

Liberalizmin slamla teorik badaabilirlii sorununu, slam asndan ele almadan nce, liberalizminnitelii hakknda ksa bir aklama yapmamz gerekiyor. Bu konuda ncelikle belirtilmesi gereken

nokta, yaygn olarak sanldnn aksine, liberalizm bildik anlamda bir ideoloji olmaddr(l). Buradaideoloji terimini ne snfsal karlar gizlemek zere retilmi bir dnce olarak Marks anlamda,ne de bir toplumda hakim olan kollektif semboller sistemi olarak olaan sosyolojik anlamdakullanyoruz. ideolojiden kastettiimiz, toplumsal ve siyasal alana ilikin olan, Popperci anlamdakapal ve normatif bir dnce sistemidir. deolojinin kapall, onun hakikat tekelcilii -yani hereyi aklama iddias- gtt iin hi bir farkl/rakip gre msamaha etmemesi anlamna gelir. Buanlamda ideoloji dnyevi (bir) din gibidir (Heywood 1992: 7).

te yandan, bu anlamda bir ideoloji, toplumsal-siyasal hayatn nasl rgtlendirilmesi gerektiineilikin bir tasavvura sahip olmas anlamnda normatiftir. Hayekin deyimiyle, ideolojiler kurucu -rasyonalist toplum tasarmlardr. Bir ideolojinin Hayeki anlamda rasyonalist olarak

nitelenebilmesi iin onun epistemolojik anlamda aklc olmas da art deildir. Burada sz konusuedilen rasyonalizm daha ziyade yntemle ilgili olup, tecrbeden bamsz bir ekilde soyutilkelerden yola kan sosyo-politik bir tasavvur, bir kurgu anlamna gelmektedir. Bu erevede,epistemolojik anlamda esas itibariyle aklc saylamayaca halde, bir din de -siyasal slam rneindeolduu gibi- pekl ideolojiletirilebilir. Bu anlatmdan da anlald gibi, ideolojiler siyasi niteliktekurgulardr.

Bu zellikleri dolaysyla ideolojiler eyleme yneliktirler; yani hedef gruplar rgtl toplumsal eylemeyneltme amac gderler (Heyvvood 1992:7). te bu anlamda Iiberalizm bir ideoloji deildir; o dahaziyade bir siyasi ilkeler manzumesidir. Dolaysyla liberalizmin tm toplumsal alan kapsayan normatifbir projesi yoktur. Zaten onun temel iddias da, bu tr total projelerin insanca var olma ve kendimizi

gerekletirme potansiyelimizin nndeki en byk engeller olduklar ynndedir. Geri liberalizminbirtakm felsefi ve ahlaki dayanaklar vardr, ve bunlar eitli liberal dnrlerin eserlerineserpitirilmi durumda bulunabilirler. Ne var ki, bu gibi ontolojik ve epistemolojik n kabuller tam birtutarllk gstermekte olmayp, yazardan yazara farkllk gstermektedirler. Hatta Iiberal diyebilinen herhangi bir yazarn felsefi nclleri her zaman liberal doktrinle zorunlu bir uyum iinde deolmayabilirler. Onun iin liberallerin mezhep ve merepleri de deikendir. rnein, liberallerintanrtanmaz olanlar da vardr, deist, hatta dindar (Hristiyan veya Mslman) olanlar da (ontolojikbakmdan); empirist olanlar da vardr aklc olanlar da (epistemolojik bakmdan). Liberalizm, felsefibakmdan, belki ahlak alannda tutarl bir anlaya sahiptir; ama bu ahlak da dinlerle zorunlu birbadamazlk iinde deildir.

Birtakm felsefi ve ahlaki temel deerleri bulunmakla beraber, esas itibariyle siyasi bir doktrin olanliberalizm bu nedenle bir din olan slamn rakibi deildir. Bu nedenle bizatihi slamn liberalizmleatmas a priori bir zorunluluk deildir. Mamafih, bunu sylemek, liberalizmle genel olarak dinler vezel olarak da slamiyet arasnda birebir bir uyum bulunduu ve bunlar arasnda zaman zaman gerilimve atmalarn ortaya kmayaca anlamna gelmemektedir. Nitekim aada bu tr gerilim veatma durumlarna iaret edilecektir. Burada anlatmak istediimiz, sadece, liberalizmin alternatif birdin olmad ve onunla slam arasnda her zaman bir atma olmasnn zorunlu olmaddr. atmaihtimali ise, liberal bir sosyo-politik dzende slamn yeri bakmdan deil, fakat daha ziyadeMslmanlarn ounlukta olduu bir demokraside dinin kamusal hayata egemen klnmak istenmesidurumunda belirginleir.


13/127



13

slam retinin Dinamizm Arac:tihat

slamn liberal bir bak asndan sempatik grlebilecek ynlerinden biri, onun ierdii hukukioulculuk ve dinamizm unsurudur. Bu, esas itibariyle, slamda dinin yorum tekeline sahip bir dinadamlar snfnn bulunmamasnn salad bir sonutur. Aksine, eitli itikad ve amel mezheplerKurann (ve Snnetin) yorumu konusunda birbirleriyle rekabet halindedirler. Ve bu durumunkurumsal bir temeli de vardr: tihad (2). tihat ve rey messesesi tarihsel olarakdinin deikentoplumsal ortamlara ve yeni ortaya kan sorunlara uyarlanmasnmmkn klm olan dinamik biraratr. Daha da nemlisi, itihat itihat ile nakzolunmaz (Mecelle, m. 16) (3) kuralda ifadesinibulan metodolojik doktrin, merkezi bir din yorumunun balayc otoritesinin nnde nemli birengeldir. Her yetkin din bilgini Kuran ve Snneti kendi tarihsel-toplumsal balamna uygun olarakyorumlamak ve pratik bir slam anlay gelitirmek ahlaki otoritesine ve hatta sorumluluunasahiptir.

Uzman olmayan Mslmanlar ise belli bir mtehidin itihadyla kategorik olarak bal olmayp, kendiihtiyacna en uygun zm ngren itihad benimseyerek ona gre amel etmeye mezundur. Bukonuda meru bir seme hakk bulunduu sylenebilir. Geri, tutarlbirer itihatlar sisteminiteliinde olan ameli mezhepler arasnda keyfi gidip-gelmelerin meruluu tartmal olmaklaberaber (Karaman 1975: Beinci Blm; Karaman 1982: 227 vd.),bizatihi mezheplerin varoluu zatenMslmanlara makul lde bir seme imkan salamaktadr. Kald ki, ihtiyaca gre mezheplerarasnda tercihlerde bulunulamayaca grnn kendisi de nas deil, nihayet bir itihattr.

slam Bir Siyaset midir?

Tartma konumuz bakmndan slamn nemli bir yan da, onun znde bir ideoloji deil, fakatsadece bir din olmasdr. Bir din olarak slam ballarna esas itibariyle kozmolojik ve ahlaki birreferans erevesi, bir dnya gr sunar. Toplumsal alana ilikin olarak ifade etmek gerekirse,slam dini znde bir ahlak retisidir. Geri, slam geleneksel olarak ayn zamanda bir hukuk ve birsiyaset olarak da okunmutur. Mamafih, hukuki hkmlerin Kuran retinin byk bir ksmntekil ettii sylenemeyecei gibi, onun slamn asli ynn oluturduu hususu da tartmaldr. teyandan, slamn ayn zamanda bir hukuk ve zellikle bir siyaset olduu gr de nihayet birokuma biiminin sonucudur. Ayrca, bu ekilde okunan ve yorumlanan Kuran ayetlerinin yine deznde ahlaki maslahatlarlailgili olduklar sylenebilir. Ayrca, bunlarn bir ksmnn evrensel miyoksa tarihsel mi olduklar konusu da Mslman bilgin ve dnrler arasnda tartmaldr.

Baka bir nokta, bugn slam hukuku (fkh) olarak bildiimiz normlar btnnn hemen hementmyle akli bir cehdin (itihat ve kyasn) rn olduudur. Bu rasyonel argmantasyonun sistematikbir bilimi olarak fkh usulu (slam hukuku metodolojisi) disiplini de zaman iinde Mslmanbilginlerce (fakihler/fukaha) kurulmutur. Bu disiplinin z, slamn asli kaynaklar olan Kuran veSnnetten hkm karma ynteminin gelitirilmesi olup, fkhn kendisinden (yani sonulardan)daha nemlidir. Baka bir ifadeyle, hukuk normlar sisteminin (fkh) bu normlarn yntemselkaynaklarnn (usul fkh) bir trevi olmas anlamnda, slamn hukuki-normatif ksm ikincilniteliktedir (Ebu Zehra 1979). Bundan yle bir sonu karabiliriz sanyorum: Verili bir kurallarbtn olarak fkhn slamiyetin nihai hukuku olmas mantken zorunlu deildir. Ya da fkh slamnhukuk konusundaki son sz deil, fakat daha ziyade tarihsel bir yorumudur.

slamn bizatihi bir siyaset olduu iddiasna gelince; bu aslnda slami bir siyaset ve devlet teorisininvar olduunu sylemek demektir. Ne var ki, slami denebilecek bir siyaset teorisinin ve bir sosyo-
http://www.derindusunce.org/2007/12/29/islam-degisime-ne-kadar-aciktir-ictihad-uzerine/http://www.derindusunce.org/2007/12/29/islam-degisime-ne-kadar-aciktir-ictihad-uzerine/http://www.derindusunce.org/2007/12/29/islam-degisime-ne-kadar-aciktir-ictihad-uzerine/http://www.derindusunce.org/2007/02/07/islami-dusunce-ve-uygulamada-degisebilir-ve-degisemez-olanlar/http://www.derindusunce.org/2007/02/07/islami-dusunce-ve-uygulamada-degisebilir-ve-degisemez-olanlar/http://www.derindusunce.org/2007/02/07/islami-dusunce-ve-uygulamada-degisebilir-ve-degisemez-olanlar/http://www.derindusunce.org/2007/02/07/islami-dusunce-ve-uygulamada-degisebilir-ve-degisemez-olanlar/http://www.derindusunce.org/2007/02/07/islami-dusunce-ve-uygulamada-degisebilir-ve-degisemez-olanlar/http://www.derindusunce.org/2007/02/07/islami-dusunce-ve-uygulamada-degisebilir-ve-degisemez-olanlar/http://www.derindusunce.org/2007/02/07/islami-dusunce-ve-uygulamada-degisebilir-ve-degisemez-olanlar/http://www.derindusunce.org/2007/12/29/islam-degisime-ne-kadar-aciktir-ictihad-uzerine/


14/127



14

politik kurum-sal modelin varl son derece phelidir. En azndan Kurann retisi asndan buhkme varmak yanl olmasa gerektir. Ayrca, gerek slam dnce geleneinde, gerekse Mslman

toplumlarn pratik siyaset geleneinde slamn bir siyaset ve devlet teorisi olarak anlalmasnzorunlu klan veriler ok azdr (Arslan 1995: 47vd., 59vd.). Ayubinin iaret ettii gibi, bu konuyla ilgilislami literatrde aslnda genel bir kategori olarak devletten veya bir toplumsal gereklik ve bir yasal(hukuki-M.E.) soyutlama olarak siyasi rgtten deil, zgl olarak hkmet sorunundan ve gene zglolarak hkmdarn ynetiminden sz edildii dikkati ekmektedir. Nitekim geleneksel slamidncede siyaset kategorisi devlet tiplerine deil, devlet adaml tiplerine ilikin bir snflamadr(Ayubi 1993:18). Bunun nedeni, sanrm ki, ok basittir; o da, yukarda iaret edildii gibi, slamn birsiyaset olarak deil, dini ve ahlaki bir reti olarak gelmi olduu gereidir. slamn bir siyaset olarakokunmas, byk lde, onun tarihsel pratiinde dini olanla siyasi olann birbiriyle i ie gemive slamn balangta baz tarihsel nedenlerle ayn zamanda bir siyasal rgtlenme biiminde ortayakm olmasdr. slam peygamberinin kariyerinin bir yannn siyasi olduu (onun yeni domakta olan

slami topluluun nderi de olmu olmas gerei) ve onunu lmn takiben ortaya kan halifelikkurumu, geleneksel olarak, slam doktrinin zorunlu bir gerei veya paras biimindeyorumlanagelmitir.

Oysa burada dini olan ile tarihi olan birbirinden ayrmak gerekir. yle ki: Kendisine dman birortam iinde, kuatlm ve heretik bir cemaat olarak ortaya km olmak ve varln bu elverisizortamda srdrmek zorunda kalm olmak, slam peygamberini zamanla cemaatini siyasi bir nitelikkazanacak ekilde rgtlemeye ve Medine dneminde fiilen bir siyasi kurumsal yapya dntrmeyemecbur etmiti. Dolaysyla, bu tarihsel zg pratiin dini bir zorunluluk olarak grlmesi gerekmez,bunu insani durumunun tesadf (contingent) bir grnm olarak yorumlayabiliriz.

slamda Hilafet ve Siyasi Rejim Sorunu

Hilafet messesesi konusunda da benzeri biimde akl yrtmek yanl olmaz. Baka bir ifadeyle,tarihsel bir pratik olarak halifeliin dinin (slamn) zorunlu bir sonucu olmaktan ok, tarihin belli birannda dnyevi siyasal gereklerin ortaya kard dolaysyla, bir form olarak, daha sonraki nesilleriin dinen zorunlu olmayan bir sonu olduu sylenebilir. Ne var ki, bu tarihsel pratik, siyasiyneticilerin iktidarlarna dini bir meruluk ve dokunulmazlk (kutsallk) kazandrma politikasnn daetkisiyle, zamanla Mslmanlarn zihninde zorunlu bir dini kurum imaj dourmu ve hilafetsiz birslam olamayaca kanaati mmet iinde yaygnlk kazanmtr. Trkiyede hilafetin resmenilgasndan sonra slam dnyasnda yaplan tartmalarda bu konu yeniden gndeme geldiinde,Msrl dnr Abd el-Razk slamda Siyasal Otoritenin Kaynaklar (1925) balkl kitabnda bu

noktaya dikkat ekmiti. Abd el-Razka gre, sekler bir nitelie sahip olan slam hilafeti hkmetibtnyle tarihsel bir fenomendir. Aslnda hilafet dini bir rejim deildir, yani byle bir kurumun tesisidini bir zorunluluktan kaynaklanmamtr. Esasen hilafet, z itibariyle bir saltanat veya monarirejimidir (Binder 1996: 206-209, 219-220; Vergin 1992: 45-46).

Abd el-Razk Halifenin otoritesini halktan (mmetten) ald ve halifelik kurumunun dinen zorunluolmad grnn, hilafetin ilgas dolaysyla yaplan tartma erevesinde daha nce Trkiyededile getirilmi olduu hususuna da iaret etmitir (Binder 1996: 214). Burada iaret edilen kii zmirmilletvekili ve zamann Adliye Vekili Mehmed Seyyid beydir (Vergin 1992: 46)(4). slami modernizminnde gelen temsilcilerinden Prof. Fazlur Rahmann (1919-1988) bu konudaki gr de aslndabundan pek farkl deildir. Nitekim ona gre (Rahman 1993: 336, 362), slamda her eit yetki ve

gcn fiziki kayna bizzat mmetin kendisi olup, halife de bu erevede mmetin veya slamtoplumunun iradesini stlenmi en yksek icra grevlisidir. Bundan dolay, tanmlanm ve


15/127



15

snrlandrlm bir sre iin toplumun vekletini alm olan seilmi bir cumhurbakan veyababakan, bugn bu grevi yerine getirebilir. Bu sre, her bakmdan demokratik bir sretir.

mdi slamn ne bir hukuk ne de bir siyaset olduunu, fakat aslnda dini ve ahlaki bir retiden bakabir ey olmadn sylemek ayn zamanda onun bir ideoloji olmadn da sylemektir. slamn siyasibir ideoloji olmadn sylemenin baz sonular da vardr. zel olarak siyasal alanla ilgili olarak ifadeetmek gerekirse, slamn ngrd bir siyasi rejim ve atfta bulunduu bir siyasi topluluk yoktur.Burada hatrlatmak gerekir ki, siyasi rejim konusunun aslnda iki yn bulunmaktadr. Bundan dolay,bu konu balca iki yaklam asndan incelenebilir.

Bunlardan birincisi siyasal bilim" yaklamdr. ncln bn Haldunun (1332-1406) yapt buyaklamn esasn Mslmantoplumlarnn siyasal gerekliinin aklc yoldan incelenmesioluturmaktadr.

bn Haldun Mslmanlar bir yandan dindala bir yandan da asabiyeye (grup dayanmasna)dayanan gerek (olgusal) bir siyasal toplum olarak ele alm ve onun kurumsal yapsn esasitibariyle hilafet kurumu etrafnda kavramsallatrmaya almtr. Ona gre, hilafet zamanlasaltanata dnm olsa da, znde ilahi olarak dzenlenmi bir Hukuk rejimi prototipidir.Dolaysyla bu rejimin hedefleri dnyevi olmayp dinidir. Mamafih bn Haldunun slam toplumununsiyasi yapsn saf ilahi bir kurum olarak grmemi ve bu hususta da bir sosyal bilimci gibi davranmolduu da gzden kamamaktadr. Nitekim, ona gre, sz konusu hukuk rejimi znde eri olmaklaberaber, yine de insanlarn doal ihtiya ve isteklerini gzard eden bir rejim deildir; aksine o insannisteklerinden kaynaklanan toplumsal kurumlara da dayanmak zorundadr, bu evrensel birzorunluluktur (Binder 1996: 210-11). Daha ak bir deyile, eriatn koyaca kurallarn insan doasn

ve toplumun niteliini gz nne almayan, umrann gerekliine aykr kurallar olmasdnlemez. bn Haldunun kendi ifadesiyle, eriatle ilgili bir emrin, varln gereksinmelerineaykr olmas hemen hemen mmkn degildir.(Arslan 1987: 212).

Siyasi rejim konusuna ikinci yaklam ise siyasal felsefe yaklamdr. Tipik ve byk temsilcisi Farabi(870-950) olan bu ikinci yaklamda, bir tr slami erdem anlay asndan slami siyasal toplumunnormatif bir teorisi aranmaktadr. Farabi zellikle Medinetl Fadla balkl eserinde byle bir idealtoplum modelinin esaslarn izmitir. Bu ideal model dini olmaktan ok felsefi bir dille tasviredilmekte ise de, Farabinin asl motivasyonu ve ngrd normatif erevenin arka planbakmndan, bunun znde yine de slami bir proje olduu anlalmaktadr (Erdoan 1990).

bn Haldunun sosyolojik teorisinden farkl, fakat Farabinin teorisine hi deilse yzeysel olarakbenzer biimde, gnmz siyasi slamclar da slam saf politik bir ideoloji olarak grmektedirler. Bubak asna gre, slam toplumsal-siyasal alantmyle kuatan bir proje ngrmektedir ve buprojenin modern siyasal rejim kavramlarna tercme edilmesi mmkn deildir. Bu erevede,mmeti siyasal bir kavram olarak grenler -yani, mmetin siyasal bir toplulua ve birleik birslam toplumuna iaret ettiine inananlar- yannda, mmet yerine ulus temeline dayanan slamidevletler olabileceine (veya olmas gerektiine) inananlar da vardr. rnein, siyasi slamclararasnda saylamayacak olmakla beraber, Fazlur Rahman (1993: 360, 365), Mslmanlarn kuracaklardzenin slamn toplumsal-ahlaki buyruunu dikkate almak, slamn hayati nem atfettii deerlere(eitliki itimai ve iktisadi deerlere) dayandrlmak kaydyla, ulusal snrlar iinde kalan slamidevletler kurulabileceini belirtmektedir. Mamafih, ona gre, bu nitelikteki slami demokrasilerin,

aralarnda -stn bir balayc otorite eklinde olmasa da- istiar nitelikte uluslararas bir mecliskurmalar da uygun olur. Bu farklla ramen, ideolojik slam yaklam tm toplumsal-siyasal alann


16/127



16

dinden hareketle dzenlenmesi gerektii grnde birlemektedir. Bunun -Fazlur Rahmanrneinde- demokratik olsa da, liberal bir slamyorumu saylmas olduka zordur.

Ama dorusu, bu gr ne tarihsel tecrbe doruluyor ne de bunun doktrinel temelleri salamdr.Tarihsel adan bakldnda, gemiteki slam devletlerinin aslnda Mslmanlarn hakim unsurunuoluturduklar ve adalarna gre kkl farkllklar gstermeyen, fakat baz slami kurumlarn geerliolduu siyasal yaplar niteliinde olduklar grlmektedir. slami siyasetin belki tek nemli tarihselkurumu olan ve birleik bir slam siyasal toplumu anlamn ieren hilafetin ise dini karakteri, -yukarda belirttiimiz zere- tartmaldr.

Nihayet slamn ayn zamanda bir siyasal rejim olduu iddiasnn en nemli dayana, muhtemelen,hakimiyetle ilgili olarak dinden kaynaklandrlan bir grtr. Nitekim, Kurandaki Allahn indirdiihkmlerle hkmetmeyenler kafirlerdir (Maide,44) mealindekine benzer ayetlere dayanarak,

Tanrsal egemenlii dnyevi-siyasal alanda da tesis etmenin dini bir zorunluluk olduu teden beriileri srlegelmitir. Bununla beraber, aadaele alacamz gibi, bu ve benzeri ayetlerden birTanrsal egemenlik teorisi karma dncesine kar bizzat baz Mslman yazarlarca da ok ciddiitirazlar yaplm olduu da kay-da deer bir husustur.

mmet ve Siyasal Topluluk

te yandan, slami terminolojideki mmet kavramnn, ilk bakta, Mslmanlarn zorunlu olarakbir siyasal topluluk oluturduu eklinde anlalmas gerektii sylenebilir. Nitekim gnmzslamclar mmet terimine genellikle siyasal bir anlam vermektedirler. rnein, M. Z. Rayyise gre(1990: 482-83), mmet slam ynetiminin temelidir ve hangi rk, renk ve dilden olursa olsun slama

inanan herkes slam toplumunun doal yesidir. Ayrca nde gelen bir slam hukukusu da(Karaman 1974: 59-60) mmeti siyasal bir kavram olarak yorumlar grnmekle beraber, dininaslardan zikrettii dayanaklar aslnda mmetin siyasi bir kavram olmaktan ok dini ve ahlaki birkavram olarak yorumlanmasna daha elverili grnmektedir. Buna karlk, modernistMslmanlarn ou, rnein Abd el-Razk peygamberin getirdii mesaja dayanan ortak bir inancnoluturduu bir dini topluluk olarak mmetin siyasal bir boyutu olmadn ve Mslmanlarn siyasalolarak birlemesi gerekmediini ileri srmtr (Binder 1996: 206-208).

Nazih Ayubiye gre de (1993: 13-14, 16), slamn ayn zamanda bir siyaset (devlet) olduu gr vebu erevede mmetin zorunlu bir siyasi birlik veya toplulua iaret ettii dncesi slamn temelkaynaklarnda ve klasik slami literatrde temeli bulunmayan, olduka yeni (1930larda ortaya km)

bir grtr. Keza, Medine Vesikasnda mmet teriminin Medine Yahudilerini de kapsayacakekilde kullanlm olmas da dikkat ekici bir noktadr(5). Bu durumda mmet, dinen zorunlu evrenselbir siyasi kategori olarak deil, fakat belli bir tarihsel zamanda siyasi olarak rgtlenmi bir birliinbeeri unsurunu ifade eden, toplum veya halk benzeri bir kavram olarak grlebilir. Ayrca,bugnk Mslmanlarn ounun zihninde de mmet Mslmanlarn siyasal birliine iaret edenbir kavram olmaktan ok, ortak bir inanta birleen insanlar topluluu olarak yer etmitir.

kinci blm (Bu sayfada)

slamda Birey ve CemaatPiyasa Ekonomisi ve slam

slamda Hukuk DevletiLiberalizm, Laiklik, slam
http://www.derindusunce.org/2008/01/05/islam-ve-liberalizm/http://www.derindusunce.org/2008/01/05/islam-ve-liberalizm/http://www.derindusunce.org/2008/01/05/islam-ve-liberalizm/http://www.derindusunce.org/2008/01/05/islam-ve-liberalizm/


17/127



17

DPNOTLAR:

(1) Liberalizm hakknda derli-toplu bilgi edinmek iin bkz. Atilla Yayla, LiberaIizm, Ankara: Turhan,1992; Mustafa Erdoan, Liberal Toplum Liberal Siyaset, Ankara: Siyasal, 1993, ss. 15-90; John Gray,

Liberalism, Milton Keynes: Open University Press, 1986; Norman Barry, Classical Liberalism in the Ageof Post-Communism, London: Institute of Economic Affairs, 1996.

(2) Bu konuda bkz. ener 1971; Kara-man 1975.

(3) Mecelle hakknda zl bir tetkik iin bkz. Gr 1975.

(4) Seyyid Beyin Hilafetin Mahiyet-i eriyyesi balkl bu risalesi smail Karann Trkiyede slamclkDncesi bahkl derlemesinin 1. cildinin (stanbul: Risale, 1986) 179-220. sayfalar arasndaHilafetin eri Mahiyeti balyla yaymlanmtr.

(5) mmet teriminin slami literatr-deki geliimi iin ayrca ayn eserin s. 29 vd.-na baknz.

(6) Ayn ynde bkz. Hanefi 1992:158-59.

(7) eriatn Amalar. Bunlar be ta-nedir: dinin, hayatn, akln, neslin ve maln korunmas: bkz. EbuZehra 1979: 314-15.

(8) Fazlur Rahman slamn yeryznde sosyo-ekonomik adalete veya sosyal adalete dayal ahlakbir sosyo-politik dzer. kurmay nihai ama olarak ngrm olduunu eitli eserlerinde srarlabelirtmektedir. rn. bkz. Rahman 1996: 78, 83.

(9) Laiklik konusunda ayrntl bilgi iin bkz. Erdoan 1995: nc Blm.

(10) Bu konuda bkz. Yren 1996: 13-16.

KAYNAKLAR:Ahmad, I. A., slam, Hukuk Devleti ve Piyasa Ekonomisi, ev. M. Erdoan, LiberalDnce, n. 3, ss. 25-29.Akbulut, Ahmet, Kuran- Kerim Asmdan Egemenlik Meselesi, slamiAratrmalar,C. 8, S. 3-4, 1995, ss. 149-59.Arslan, Ahmet, Trkiyede Birey, Top-luluk ve Liberalizm,Trkiye kinci Uluslara-ras Liberalizm Sempozyumuna sunulan tebli.Arslan, Ahmet, slam Demokras.Trkiye, Ankara: LDT, 1995.Arslan, Ahmet, bn Haldunun lim ve Fikir Dnyas, Ankara: Kltr veTurizm Bakanl, 1987.Ayubi, Nazih, Arap Dnyasnda Din ve Siyaset, ev.: Yavuz Alogan, stanbul:Cep Kitaplar, 1993.Barry, Norman, Market, Morality, Religion and State, Trkiye kinci Uluslararas

Liberal Dnce Sempozyumuna sunular. tebli.Binder, Leonard, Liberal slam, ev.: Yusuf Kaplan,Kayseri: Rey, 1996.Ebu Zehra, Muhammed, slam Hukuku Metodolojisi: Fkh Usul, ev.: Abdlkadirener, Ankara: Fon Matbaas, 1979.Erdoan, Mustafa, Demokrasi, Laiklik, Resmi deoloji, Ankara:LDT, 1995.Erdoan, Mustafa, Farabinin Siyaset Felsefesi stne, Trkiye Gnl, n. 11, Yaz1990,ss. 72-80.Gr, A. Refik, Hukuk Tarihi ve Tefekkr Bakmndan Mecelle, stanbul: Sebil,1975.Hanefi, Hasan, Dini Deime ve Kl-trel Tahakkum, ev.: lhami Gler, Islami Aratrmalar,C.6, S. 9 (1992), ss. 157-164.Heyvvood, Andrevv, Political Ideologi-es, London: Macmillan,1992.Karaman, Hayreddin, slam Hukukunda tihad, Ankara: DB, 1975.Karaman, Hayreddin (yy.haz.), Drt Risale, Dergah: stanbul 1982.Karaman, Hayreddin, Mukayeseli s-lam Hukuku, stanbul:rfan, 1974.Rahman, Fazlur, Islam, ev.: M. Da-M. Aydm, stanbul: Seluk, 1993.Rahman, Fazlur,slam ve adaslk, ev.: A. Akgen-M.H. Krbaolu, Ankara: Ankara Okulu Yaymlar, 1996.Rahman,

Fazlur, Tarih Boyunca slami Metodoloji Sorunu, ev.: Salih Akdemir, An-kara: Ankara Okulu Yaymlan,


18/127



18

1995.Rayys, M. Ziyaddin, slamda Siyasi Dnce Tarihi, ev.: Ahmed Sarkaya, stanbul: Nehir,1990.ener, Abdlkadir, Kyas, stihsan, stislah, Ankara: DB, 1971.Vergin, Nur, slamda adalk ve

Trk Demokrasisine Geite Rol, Trkiye Modeli ve Trk Kkenli Cumhuriyetlerle Eski SovyetHalklar, Ankara: Yeni Forum yayn, 1992.Yren, Melih, Refah Partisinin Ykseliine eitlilikPerspektifinden Bak-mak, Liberal Dsnce, Say 3, Yaz 1996, ss. 13-21.


19/127



19

slam ve Liberalizm: kinci blm(Mustafa Erdoan)

kinci blm (Birinci Blm iin)

slamda Birey ve CemaatPiyasa Ekonomisi ve slamslamda Hukuk DevletiLiberalizm, Laiklik, slam

slamda Birey ve Cemaat

Kurann asli muhatab birey olarak insanlardr, sorumlu bireylerdir. Gerekten de Kuran gerekinanmaya aran gerekse devler ve sorumluluklar ykleyen ayetlerinde genellikle bireylere (kiilere)hitap eder. Kurandaki ou hitap ifadeleri Ey insanlar!, Ey mminler eklindedir ve bunlarlakastedilen herhalde -istisnai durumlar dnda- birey st kollektif btnler olmayp, tek tek kiilerdir.Bundan dolay, inananlara hitap eden ifadelerden, tek tek Mslmanlar aan stn bir topluluk veyabir btnden ok, inananlarn bir toplam anlamnda somut ierikli kavramlarn anlalmas doruolsa gerektir. Nitekim, Kuran insanlarn bireysel sorumluluklar stnde son derece srarldr; o kadarki, insanlarla Tanr arasnda hi bir arac kabul etmez, insanlar dorudan doruya Tanrya karsorumludurlar. Arslann da iaret ettii gibi (1996), Tanrya kar hesap verme sorumluluu altnda

olan, iyi ve kt amelleri nedeniyle muaheze edilecek olan ancak Mslman kiilerdir(6).

te yandan, btn dinler gibi, slamn da cemaati bir yannn bulunduuaktr. Nitekim, sosyaldayanma stndeki srar ve bir btn olarak slami toplumun iyiliini gzetme gerei ile ilgilibuyruklar bunun iaretleridir. Hatta, Fazlur Rahmana gre (1993: IX-X); Kurann zellikle ilk inensurelerinde toplumsal yn o kadar kuvvetli ilenmitir ki, kolaylkla, slamn srf sosyal bir hareketolarak domu olduu hatasna dlebilir (Oysa, slamda topluma ve toplumsal varla nemverildii doru olmakla birlikte, bu onun kiiden ok toplumu gzettii veya amalad anlamnagelmez). te yandan, bir gelenek olarak slamn kiilere bireysel tercihlerini baz noktalardakstlayan ortak bir kimlik sunduu da dorudur.
http://www.derindusunce.org/2008/01/05/islam-ve-liberalizm/http://www.derindusunce.org/author/mustafaerdogan/http://www.derindusunce.org/author/mustafaerdogan/http://www.derindusunce.org/author/mustafaerdogan/http://www.derindusunce.org/2008/01/02/islam-ve-liberalizm-kisa-bir-bakis/http://www.derindusunce.org/2008/01/02/islam-ve-liberalizm-kisa-bir-bakis/http://www.derindusunce.org/2008/01/02/islam-ve-liberalizm-kisa-bir-bakis/http://www.derindusunce.org/2008/01/02/islam-ve-liberalizm-kisa-bir-bakis/http://www.derindusunce.org/author/mustafaerdogan/http://www.derindusunce.org/2008/01/05/islam-ve-liberalizm/


20/127



20

Bununla beraber, ortak kimliin yine de mminlerin bireysel tercihlerinden treyen, varln butercihlere borlu olan bir olgu olduu sylenebilir. Bu durumda, cemaati formlarn slam tarafndan

birey insann kendi iradesine ve inisiyatifine terke (dilen) bir varlk alan (Arslan 1996) olarakgrlmesi mmkndr. Bu nedenle, slamn esas itibariyle kollektivist bir sosyal retiyi ngrdsylenemez (Ayubi *1993: 55, 57+. slamn siyasi bir din olmamasnn, onun bireyci olduu anlamnagelmediine iaret ederek, onun esas itibariyle kamu etii ve kollektif moralle ilgili, yani kamuahlaknn kollektif olarak uygulanmas temeli zerine kurulu olduunu belirtmektedir).

Kanaatimce, slamn kollektivist bir biimde okunmasnda ada kollektivist ideolojilerdenetkilenmi olan slamc aydnlarn etkisi byktr. Aynca, bireyciliin her trl sosyal formasyonu veaidiyeti reddetmek anlamna geldiinin sanld bir kltrel ortamda, insan varoluun toplumsalboyutunu vurgulayan her retiyi bireycilik-kart bir kavramla tanmlama alkanlnn teesssetmi olmas, slamn cemaati yannn da kollektivist bir toplumsal reti eklinde alglanmasn

kolaylatrmaktadr.

slamn bireyi sorumlu temel zne olarak kabul etmesi asndan bakldnda, onun bir tr insanhaklar anlayyla badaabilecei de sylenebilir. nsann Tanr ile ilikisi nasl kavranrsa kavransn,slamda tr olarakinsann yaratklar iinde en onurlu varlk saylmas ve bireysel sorumluluun esasalnmas, birey olarak insandan hareketle gelitirilen insan haklar retisi ile balant kurulabilmesinikolaylatran bir nokta olarak grlmelidir. Ahmet Arslann slam-demokrasi ilikisiyle ilgili olarakbelirttiine benzer ekilde (Arslan 1995: 43-44), insan haklar alannda da modern-sekler insanhaklar teorisininkine benzer sonulara ulaacak bir dini aklama veya argmantasyon pekalagelitirilebilir.

Byle bir slami insan haklar teorisinin sz gelii bir tr ilahi doal hukuk anlayndan hareketlegelitirilmesi mmkndr. Ayrca, bununla birlikte veya bundan bamsz olarak, muhtemel bir slamiinsan haklar teorisi makasd-eriaya (7) dayandrlabilir. Bununla beraber, ilke asndan bubadaabilirlik, muhtemel bir slami insan haklar listesi ile evrensel insan haklar arasnda tam biruyum olaca anlamna da gelmez. Bugn insan hakk olarak evrensel dzeyde kabul edilen baz iddiave taleplerin byle bir listede yer almayaca sylenebilir. Nitekim, slamn, bizatihi dinin ve/veya dinitopluluun meruluunun sorgulanmasna imkan verecek zgrlk haklarn kabul edebileceiolduka phelidir.

Piyasa Ekonomisi ve slam

nemli bir nokta da, slamn, liberalizmin kurucu unsurlarndan biri olan piyasa ekonomisiylebadar grnmesidir. Her eyden nce belirtmek gerekir ki, piyasa ekonomisinin liberalizminzorunlu unsurlarndan olmas, onun baka kltrlerle uyumayaca anlamna gelmemektedir. Aksine,piyasa sistemi eitli sosyal formlar ve ahlak anlaylaryla badaabilir niteliktedir. Esasen, piyasasistemi liberalizmden nce de vard. Gnmzn nde gelen liberal dnrlerinden NormanBarrynin de iaret ettii gibi (1996), piyasa ekonomisinin her yerdeki temel -yani, vazgeilmez- gereizgrlktr. slamn zgrlk-kart bir biimde yorumlanmas da her halde bir zorunluluk deildir.Keza, piyasa szlemenin kutsallnn ve adil olarak kazanlan mlkiyetin esas itibariyle ihlaledilmezliinin genel bir ilke olarak tannmasn gerektirir; ama her bir hukuk sisteminin bu amalarnkorunmas iin ngrecei yntemler elbette, kltrel ve dini normlar yanstacak ekilde farkllkgsterecektir.


21/127



21

Nitekim, Kuran birok ayetinde mlkiyet ve miras haklar ile szleme kurallarn kabul etmitir.Ayrca, Kuran ve Snnette ekonominin devlet tarafndan ynetilmesi ve retim aralarnn devlet

mlkiyetine geirilmesi gerektiine ilikin herhangi bir hkm de bulunmamaktadr. te yandan,slamiliteratrde bar dnemlerinin normal geim yolu olarak ticaretin saygn bir yeri bulunduu dakayda deer bir noktadr. Keza, tarihsel olarak bakldnda, slam peygamberinin kendisinin de ticaretyapm olduu ve slamn tarihsel pratiinde iktisadi mbadele mekanizmasna hasm bir yaklamnszkonusu olmad grlmektedir.

Mamafih, slamn baz hkmleri ilk bakta piyasann bireyciliiyle badamaz grnebilir. Kuran veSnnetin sosyal dayanma ve yardmlama zerindeki srar byle bir izlenimin domasnda etkiliolabilir. Hatta bu nedenle, slami retiden bir tr sosyalizm karma giriimleri bir ara epey poplerhale gelmiti. Bununla beraber, slamn sosyal dayanmayla ilgili buyruklarnn ou ahlaki birerdev, birer hayr niteliindedir ve slamda -bir istisna dnda- genel ve zorunlu bir yeniden

datmclk yoktur. Bu istisna, bilindii gibi, zekattr. Prof. Fazlur Rahmann (1993: 20, 50) bir trsosyal adalet ve refah tedbiri olarak niteledii ve slami bir toplumsal-ahlaki dzenin son derecehayati bir unsuru olarak grd zekat da (8) sermaye birikimini engelleyecek nitelikte, servet kartbir yeniden-datm kurumu olmayp, piyasayla badaabilen makul bir vergidir. Zekatn amaczenginliin msadere edilmesi deil, temizlenmesidir; yani ekonomik deil, ahlakidir. EsasenPeygamberin snnetinde de piyasann korunmas ynndeki tavsiye ve pratikler dikkatiekmektedir(Ahmad 1996: 25-29).

te yandan, belirttiimiz gibi slam hem mlkiyet hem de miras haklarn kabuleder. Kurann mlkedinmeye getirdii snrlar ekonomik deildir; bunlar daha ziyade mlkiyetin kendi bana bir deer(ahlak anlamda) olmadn, fakat amacna uygun kullanlmas istenen bir Tanrsal ba olduunu

insanlara hatrlatan ilahi tavsiyelerdir. Kiinin mlk veya servetinde bakalarnn da hakk bulunduuyolundaki kutsal ifadelerle asl kastedilenin zekt olduu, bunun dnda-ki konularda szkonusuifadenin ahlaki bir buyruk olarak yorumlanmas gerektii sylenebilir.

Miras haklaryla ilgili olarak belki en problematik konu kadnlarn mirastaki paylarnn erkeklerin yarsnispetinde ngrlm olmasdr. Bunun liberal bir bakla onaylanmas mmkn deilse de, buradadaha nemli olan nokta, slamn miras haklarn kategorik olarakreddetmi olmamasdr. Kald ki,bugn baz yazarlar bir tr teleolojik yorum yoluyla, Kurann mirasla ilgili ayetlerinden, kadnngnmzde aile ve toplum iindeki yerini gz nnde tutan sonular karlabileceini dnmeeiliminde grnyorlar.

Buna karlk, slamn mutlak anlamda bir mbadele serbestisini kabul ettii de sylenemez, bununbirtakm ahlaki snrlar olduu dnlmektedir. Bu, hakl bir kaygdr. Nitekim liberal piyasaekonomisi anlay da hibir ahlaki snr tanmakszn hereyin serbeste mbadele edilmesi anlamnagelmemektedir. Ayrca, btn aktel piyasa ekonomilerinde bedel karlnda mbadele edilmesiahlaken onaylanmayan deerlerin var olduu fiilen de kabul edilmektedir.

te yandan, slamn adil kazan zerindeki vurgusu da, yanl olarak sanldnn aksine, liberalpiyasa sistemiyle badamayan bir husus deildir. nk, bir piyasa ekonomisi mbadele srecininherkes iin geerli genel ve adil kurallar erevesinde ilemesini ngrr. Bu, liberal retinin ahlakitemellerinin zorunlu bir trevi olduu gibi, pratik adan da, byle -en azndan- asgari ahlak kodu ileevrelenmemi bir mbadele mekanizmas piyasa ekonomisinin kendisini de tahrip edicidir. Bu

nedenle, liberal dnrler piyasada mbadelelerin adilliini garanti edecek, hile, ikrah ve sahtekrlk


22/127



22

gibi sapmalar medeni yoldan meyyidelendirecek, gerektiinde cezalandracak bir kurallarsisteminin varln art koarlar.

Bu hususta slamla liberalizm arasnda ortaya kabilecek belki en ciddi gerilim faizin meruluusorunuyla ilgilidir. Piyasa ekonomisinin, retim faktrlerinden birinin karl olan faizi esas itibariylemeru bir kazan olarak grd malumdur. Ancak ekonominin faiz zerinde odaklamasnn (veyabir faiz ekonomisinin) piyasa sisteminin zorunlu bir unsuru olmad da bellidir. Baka bir anlatmla,rant-kollama etkinlii yoluyla kazanlan para anlamnda faiz piyasann z deildir. te yandanslamn kar kt olgunun, retim ve mbadele srecinin olaan aralarndan biri olan faizdenziyade, ahlaki bir ktlk ve toplumsal bir ykclk olan faizcilik olduu sylenebilir. Kurann, esasitibariyle, ekonomik faize deil, fakat ahlaki bir ktlk olarak ribaya kar olduu, faizi knayanayetlerin hemen hemen hepsinin -ticaretle deil- hayrseverlikle ilgili balamlarda yer almolmasndan anlalabilir.

Ayrca, slam hukukular, bugn faiz olarak nitelediimiz baz ilemleri (pein para karlndaindirim ve kredi karlnda fazla deme gibi) meru saymlardr. Hukukularn caiz grmedikleri,sadece tamamen parasal dn vermedeki faizdir (Ahmad 1996: 25). Fazlur Rahman bu konuda yleyazmaktadr (1993: 369): Kurann yasaklad riba dzeni ile modern bankaclk ve faizi ayn saymakiki eyi aka kartrmaktr, nk faiz, modern geliimci ekonomi kavram erevesinde tamamenfarkl fonksiyonu olan zel bir dzenlemedir.

slamda Hukuk Devleti

Liberalizmin nde gelen siyasi ilkelerin-den biri olan hukuk devleti asndan meseleye baktmzda,

bu konuda da slam peinen dlamann kolay olmadn gryoruz. Nitekim, bir ksm Mslmandnrlere gre, slamda bir hukuk devleti anlay vardr. slam keyfi ynetime kardr veynetimin adilliine asli bir deer tanr. Daha belirgin bir biimde ifade etmek gerekirse, slam sistemsomut durumlara gre deien yneticilerin keyfi emirlerine gre deil, genel olarak uygulanankanunlar dhilinde bir ynetimi ngrr. eriat byle bir genel hukuk kodudur. Mslman yneticilerKuranda ifadesini bulan temel ahlak ilkeleri ve onlara dayanan hukuki yorumlar erevesindehareket etmek zorundadrlar. Kuran ilkelerle sosyal artlar arasnda ortaya kan grntekiatmalar zmekle grevli olanlar da politikaclar olmayp, bamsz din bilginleridir.

Yani, slamda hukukun vaz szkonusu deildir, hukuk -Hayeki anlamda- bir keif srecininrndr. Bu erevede, yasamay bir devlet ilevi olmaktan karp, bamsz bir bilimsel etkinlik

olarak (itihat kurumu yoluyla) din bilginlerine brakm olmas nedeniyle, slamda modernanlaytan daha stn bir kuvvetler ayrl ve dolaysyla hukuk devleti doktrininin var olduu ilerisrlmtr (Ahmad 1996: 23-24).

Ayn grte olan baka bir ada slam dnr de (Rayyis 1990: 480, 423-24) slamdayasamann siyasi otoriteden bamsz bir kurum olarak mmete verilmi olduuna ve yneticinin(imamn) de bu kutsal yasamayla bal olduuna iaret ederek, bu durumu slamda kuvvetlerayrlnn varlnn bir kant olarak gstermektedir. Dnr, hukuk devleti ile ilgili olarak, ayrcayasalar nnde eitlikin slami adaletin zn oluturan unsurlardan biri olduu kanaatindedir.

Mamafih, slamda doktriner olarak yasamann siyasi otoriteden bamsz ve ulemaya ait bir etkinlik

olduu (ve olmas gerektii) grne Fazlur Rahman kar kmaktadr. Ona gre (1993: 363 -64),slamn hukuki yorumunun seilmi bir meclise braklamayaca gr yanl ve tehlikelidir. nk,


23/127



23

ulemann grevi terii deil, iraddir; yani topluma slam retmek suretiyle dini nderlikyapmaktr. Mslman toplumlar pekl seilmi yasama meclisleri oluturabilirler ve oluturmalar

gerekir. Bu meclisler elbette ulemann uzmanlndan yararlanmak iin eitli kurumsal dzenlemeleryapabilirler. Byle bir meclisin kard yasalar her zaman doru olmayabilir, fakat toplumun iradesiniyansttklar srece hem slami hem de demokratik olacaklardr.

Esasen, Kuranda genel yasama niteliindeki hkmler slam retisinin son derece kk birblmn oluturur. Keza slamn kutsal kitabnda hukukla ilgili olarak yer alan hkmler bileindikleri dnemin ve toplumsal ortamn zelliklerini yanstrlar. Bu nedenle, Fazlur Rahman (1995: 22-23) bu gibi hkmleri dolayl hukuk malzemesi olarak kabul etmenin daha uygun olacanbelirtmektedir.

Liberalizm, Laiklik, slam

Genel olarak dinler gibi, slamiyetin de liberalizmle temelde badaabilir olduunu ileri srmek,elbette, bu ikisi arasnda tam bir uyumun var olduunu sylemek deildir. phesiz, zellikle birdevlet ideolojisi haline gelmesi durumunda slami retinin liberal ilkelerle badatrlmas imkanszolan baz ynleri de vardr. Dolaysyla, liberalizm-slam ilikisi sorununa ilikin gereki ve drst biryaklamn, slam-liberalizm badaabilirlii yannda slam-liberalizm gerilimi ihtimalini de gz nndebulundurmas gerekir.

Sz konusu gerilim, zellikle slamn devlet dini olarak resmilemesi durumunda belirginleir. Bylebir durumda hem rejime muhalefetin meru saylmas son derece zordur, hem de eletirel vesorgulayc etkinliklerin zgrlk zemini olan sivil haklarn gvencesi yoktur. Buna karlk, slamiyetin

sivil toplumun etkin bir aktr olarak kalmasnda ve hatta kamusal hayat demokratik yoldanetkilemeye almasndaliberalizme herhangi bir aykrlk yoktur. Aykrlk yle dursun, liberalizminahlaki oulculuk ve yarmay meru grmesi, hatta yararl saymas asndan, bunun istenir birdurum olduu aktr. phe yok ki, liberalizmin ngrd zgrlk toplum, btn inansistemlerinin meruluunun tannd ve mensuplarnn bar zgrlklerinin gvence altna alndbir toplumdur. Byle bir toplumda, elbette dinlere ve dini motivasyonlu sivil ve siyasi etkiliklere deyer vardr.

slamn resmiletirilmesine -yani bir devlet ideolojisine dntrlmesine- gelince. Bununla hukukive siyasi dzenin dinle temellendirilmesini (merulatrlmasn) ve hem siyasal hem de kamusalalanda slami retinin resmi belirleyici referans erevesini oluturmasn kastediyoruz. Bir dinin

devlet tarafndan kayrlmas anlamna gelecei iin, slamn zgrlk bir din olup olmadndanbamsz olarak, byle bir durumun liberalizmle badamayaca aktr. nk bu, siyasi liberalizmintemel ilkelerinden olan devletin tarafszlna ters der.

Devletin tarafszl, onun tasarrufundaki cebir gcnn vatandalara belli bir inan ve deerlersistemini dayatmak amacyla kullanlmamasn emreder. Bunu, hukuk diliyle ve dinle balantl olarakifade etmek gerekirse, liberal devlet zorunlu olarak laik bir devlettir(9). Aktr ki, bir din devleti,kanlmaz olarak, monist bir sosyo-politik model ngrr; dier dinler ve deer sistemleri karsndaresmi dini avantajl klar ve en azndan siyasal ve kamusal alanda dierlerinin meruluunu tanmaz.Byle bir durum, liberalizmin temel deerlerinden olan eitlilikle de (10), eitlikle de badamaz.

Gerekten de, belli bir dinin devlete egemen olduu yerde aslolan dindalk olaca iin, kiilerininsan olarak eitliinden olduu gibi, hukuki-siyasi eitlikten de sz etmek son derece zordur.


24/127



24

Mamafih, liberalizmin zorunlu art olan laiklik, dine kamusal alanda hi bir ekilde yer vermeyen biranlay deil, fakat devletin btn deer sistemleri karsnda tarafsz kalmasnda srar eden bir

anlaytr. Tarafszlk gerei, balca, tartmal ahlaki ve dini sorunlara devletin karmasnn baskclberaberinde getirecek olmasndan domaktadr. Bundan dolay, liberalizmin ar bir laiklik biiminebal olduu kolayca sylenemez. Baka bir anlatmla, liberalizm, kamusal alanda dinlere snrl ldeve saldrgan olmayan bir biimde kolaylk salanmasna veya onlara seramonik bir deeratfedilmesine bile kar kan kat bir laikilikle de uyumaz.

Esasen, kendisi de bir doktrin olan laikliin, deer sistemleri ona yabanc olan bir toplumadayatlmasn ngrd lde, bu tr bir liberalizmin totaliterizmin yumuak bir biimi olduu veoulculua ters dt sylenebilir. Bu erevede, rnein eitimin laikletirilmesiyle ilgili olarakdenebilir ki, kamu okullarn finanse eden vergi mkelleflerinin oralarda ne retilecei zerinde biretkiye sahip olmalar da gerekir.

Norman Barrynin ifadesiyle (1996), eer bir liberal hukuka, eitime ve devlete mutlaka laik biryaklamda srarl olmas gerekiyorsa, bu ynde kamu destei var olduu zaman bile devletin bumeselelere (tartmal ahlaki sorunlara-M.E.) kartrlmamas gerektiine ilikin kendi doktrinini bunuistemeyenlere dayatyor deil midir?

Mamafih, slam dininin devlete -belirttiimiz anlamda- resmiletirilmesinin Kur-ann retisineuygun olmad ve dolaysyla slam Devleti ifadesinin yanl olduu yolunda geleneksel anlaytankkl biimde farkllaan bir gr de vardr. Buna gre, din ile siyasetin ayrlmas esasna dayanan birlaiklik anlay slamn da gereidir. Nitekim, bir yazar (Akbulut 1995: 157) Mslmann laikolamayacan, ama Mslmanlarn kurduu devletin pekala laik olabileceini ileri srmektedir. Yazar

bu grn yle temellendirmektedir: Dinin muhatab dorudan doruya birey olarak insanlardr.Buna karlk, laiklik siyasi alann dzenlenmesine ilikin bir ilkedir. Siyasi alanda ise din adna hareketedilemez; nk aksi halde din adna bakalarna mdahale etmek kanlmazlar. Oysa Kur-annkendisi dinde zorlama olmadn belirtmitir.

nsanlar ynetme ii (yani, siyaset) ise gerektiinde zor kullanmay, fiziki gce bavurmay gerektirir.Bu ise hi kimsenin Allah adna hareket etme yetkisine sahip olmad yolundaki Kuran retiye tersder.

Bu gr asndan bakldnda, siyasal alann dini alandan farkll egemenlik meselesinde dekendisini gstermektedir. Baka bir anlatmla, slamn siyasi laiklikle badaabilir olduu gr,

egemenlik sorununun geleneksel slam anlaytan farkl bir biimde ele alnmasngerektirmektedir. Yine ayn yazara gre, hakimiyetin ve hkm verme yetkisinin ancak Allaha aitolduu yolundaki geleneksel gr, Haricilerin ilgili Kuran ayetlerini yanl yorumlamalarndankaynaklanan hatal bir anlaytr.

Bu anlay iki bakmdan hataldr. Birinci yanl, ontik (varlk alemiyle ilgili) egemenlik ile siyasiegemenliin birbirine kartrlmasndan domaktadr. Ontik hakimiyetin Allaha ait olduunda phebulunmamakla beraber, siyasi alanda egemenlik Tanr tarafndan insanlara verilmitir. Siyasihakimiyetin Allaha ait olduu grnn dayandrld ayetler ise aslnda toplumun ynetimiyle(siyasetle) ilgili olmayp, mutlak g sahibinin Allah olduunu belirtmektedirler. te yandan bazayetlerde Allah toplumun ynetimiyle ilgili ilerin toplumsal irade tarafndan dzenlenmesini

buyurmaktadr. Ayrca, Allahn insanlara hkmetme, egemen olma yetkisi verdiine dair de ayetlervardr. Allahn bu konuda insanlara koyduu balca kayt ise adalet ve hakkaniyet ilkelerini


25/127



25

gzetmektir. kinci yanl, insann Tanrnn halifesi veya vekili gibi grlmesiyle ilgilidir. Bu da Kuranretiye aka aykr bir grtr. Gerekte hi bir insann Allahn yerine i yapmaya hakk ve yetkisi

yoktur (Akbulut 1995: 149-154).

DPNOTLAR:

(1) Liberalizm hakknda derli-toplu bilgi edinmek iin bkz. Atilla Yayla, LiberaIizm, Ankara: Turhan,1992; Mustafa Erdoan, Liberal Toplum Liberal Siyaset, Ankara: Siyasal, 1993, ss. 15-90; John Gray,Liberalism, Milton Keynes: Open University Press, 1986; Norman Barry, Classical Liberalism in the Ageof Post-Communism, London: Institute of Economic Affairs, 1996.

(2) Bu konuda bkz. ener 1971; Kara-man 1975.

(3) Mecelle hakknda zl bir tetkik iin bkz. Gr 1975.

(4) Seyyid Beyin Hilafetin Mahiyet-i eriyyesi balkl bu risalesi smail Karann Trkiyede slamclkDncesi bahkl derlemesinin 1. cildinin (stanbul: Risale, 1986) 179-220. sayfalar arasndaHilafetin eri Mahiyeti balyla yaymlanmtr.

(5) mmet teriminin slami literatr-deki geliimi iin ayrca ayn eserin s. 29 vd.-na baknz.

(6) Ayn ynde bkz. Hanefi 1992:158-59.

(7) eriatn Amalar. Bunlar be ta-nedir: dinin, hayatn, akln, neslin ve maln korunmas: bkz. Ebu

Zehra 1979: 314-15.

(8) Fazlur Rahman slamn yeryznde sosyo-ekonomik adalete veya sosyal adalete dayal ahlakbir sosyo-politik dzer. kurmay nihai ama olarak ngrm olduunu eitli eserlerinde srarlabelirtmektedir. rn. bkz. Rahman 1996: 78, 83.

(9) Laiklik konusunda ayrntl bilgi iin bkz. Erdoan 1995: nc Blm.

(10) Bu konuda bkz. Yren 1996: 13-16.

KAYNAKLAR:Ahmad, I. A., slam, Hukuk Devleti ve Piyasa Ekonomisi, ev. M. Erdoan, Liberal

Dnce, n. 3, ss. 25-29.Akbulut, Ahmet, Kuran- Kerim Asmdan Egemenlik Meselesi, slamiAratrmalar,C. 8, S. 3-4, 1995, ss. 149-59.Arslan, Ahmet, Trkiyede Birey, Top-luluk ve Liberalizm,Trkiye kinci Uluslara-ras Liberalizm Sempozyumuna sunulan tebli.Arslan, Ahmet, slam Demokras.Trkiye, Ankara: LDT, 1995.Arslan, Ahmet, bn Haldunun lim ve Fikir Dnyas, Ankara: Kltr veTurizm Bakanl, 1987.Ayubi, Nazih, Arap Dnyasnda Din ve Siyaset, ev.: Yavuz Alogan, stanbul:Cep Kitaplar, 1993.Barry, Norman, Market, Morality, Religion and State, Trkiye kinci UluslararasLiberal Dnce Sempozyumuna sunular. tebli.Binder, Leonard, Liberal slam, ev.: Yusuf Kaplan,Kayseri: Rey, 1996.Ebu Zehra, Muhammed, slam Hukuku Metodolojisi: Fkh Usul, ev.: Abdlkadirener, Ankara: Fon Matbaas, 1979.Erdoan, Mustafa, Demokrasi, Laiklik, Resmi deoloji, Ankara:LDT, 1995.Erdoan, Mustafa, Farabinin Siyaset Felsefesi stne, Trkiye Gnl, n. 11, Yaz1990,ss. 72-80.Gr, A. Refik, Hukuk Tarihi ve Tefekkr Bakmndan Mecelle, stanbul: Sebil,

1975.Hanefi, Hasan, Dini Deime ve Kl-trel Tahakkum, ev.: lhami Gler, Islami Aratrmalar,C.


26/127



26

6, S. 9 (1992), ss. 157-164.Heyvvood, Andrevv, Political Ideologi-es, London: Macmillan,1992.Karaman, Hayreddin, slam Hukukunda tihad, Ankara: DB, 1975.Karaman, Hayreddin (yy.

haz.), Drt Risale, Dergah: stanbul 1982.Karaman, Hayreddin, Mukayeseli s-lam Hukuku, stanbul:rfan, 1974.Rahman, Fazlur, Islam, ev.: M. Da-M. Aydm, stanbul: Seluk, 1993.Rahman, Fazlur,slam ve adaslk, ev.: A. Akgen-M.H. Krbaolu, Ankara: Ankara Okulu Yaymlar, 1996.Rahman,Fazlur, Tarih Boyunca slami Metodoloji Sorunu, ev.: Salih Akdemir, An-kara: Ankara Okulu Yaymlan,1995.Rayys, M. Ziyaddin, slamda Siyasi Dnce Tarihi, ev.: Ahmed Sarkaya, stanbul: Nehir,1990.ener, Abdlkadir, Kyas, stihsan, stislah, Ankara: DB, 1971.Vergin, Nur, slamda adalk veTrk Demokrasisine Geite Rol, Trkiye Modeli ve Trk Kkenli Cumhuriyetlerle Eski SovyetHalklar, Ankara: Yeni Forum yayn, 1992.Yren, Melih, Refah Partisinin Ykseliine eitlilikPerspektifinden Bak-mak, Liberal Dsnce, Say 3, Yaz 1996, ss. 13-21.


27/127



27

Dikkat Liberalizm! Sevmeyin, Kabuklu yemi vermeyin! (1)(Pascal Salin)

Liberalizmin nne bir sfat koyma ihtiyac duyanlar genellikle onu anlamayanlardr. (P.Salin)

eviren: Mehmet Ylmaz

Pascal Salinin Franszca zgemii, kitaplar ve makaleleri (47 sayfa)

Sunu:Alexandre Kojve, Georges Bataille, Georg WilhelmFriedrich Hegel, Karl Marx gibi filozoflarn eserlerinderastlyoruz Tarihin sonu kavramna. Son yllarda ise Francis

Fukuyama The End of History and the Last Manadlmakalesinde (ki daha sonrakitap olarak yaynland) btninsanln evrensel bir demokrasiye doru gittiini ve bunaeriildiinde ideolojik savalarn vetarihin biteceini iddia etti.Hegel gibi Fukuyama da bundan sonra tarihin sadece battarz demokrasinin dnyann geri kalan ksmna yaylmasndanibaret olacan savundu.

te ilkini bugn sunduumuz (iki blm halindeyaynlayacamz) ve Pascal Salinin Fukuyamaya cevabenkaleme ald makale sosyal demokrasiye ynelik sert

eletirilerden fakat ayn zamanda liberalizm hakkndaki baz yanl anlamalara ve nyarglara verdiiyantlardan oluuyor.

Alt balklar ise yle:

1. deolojik uzlama2. Konstrktivizmin belirtileri

a. Eitilikb. Demokratik mutlakiyetc. Bilimcilik veya bilme yanlgs

3. Anti-liberal cephe
http://www.derindusunce.org/2008/03/26/dikkat-liberalizm-sevmeyin-kabuklu-yemis-vermeyin-1/http://www.derindusunce.org/2008/03/26/dikkat-liberalizm-sevmeyin-kabuklu-yemis-vermeyin-1/http://www.derindusunce.org/author/pascalsalin/http://www.derindusunce.org/author/pascalsalin/http://www.derindusunce.org/author/pascalsalin/http://www.derindusunce.org/?p=578http://www.derindusunce.org/?p=578http://www.amazon.com/End-History-Last-Man/dp/0743284550/ref=pd_bbs_sr_1?ie=UTF8&s=books&qid=1205312489&sr=8-1http://www.amazon.com/End-History-Last-Man/dp/0743284550/ref=pd_bbs_sr_1?ie=UTF8&s=books&qid=1205312489&sr=8-1http://www.amazon.com/End-History-Last-Man/dp/0743284550/ref=pd_bbs_sr_1?ie=UTF8&s=books&qid=1205312489&sr=8-1http://www.derindusunce.org/?p=578http://www.derindusunce.org/author/pascalsalin/http://www.derindusunce.org/2008/03/26/dikkat-liberalizm-sevmeyin-kabuklu-yemis-vermeyin-1/


28/127



28

eviri notlar:

Individualizm ve Kollektivizm terimleri

Salin individualisme kelimesini bireyselcilik anlamnda, kollektivizm (birliktecilik -kamuculuk)kavramnn zdd olarak kullanyor. Yazar ilke olarak kamu yararna bireysel zgrlklerinkstlanmasna kar kt iin bireyselcilik olumlu kollektivizm ise olumsuz hatta pejoratif ekildekullanlyor bu metinde. Ancak metin dahilinde bireyselcilii bencillik veya ben merkezcilik olarakgrmemek, bu hassasiyeti bireysel haklarn esas alnd bir dnce sisteminin doal sonu olarakalglamak icab ediyor.

Trkede kabul grdn varsayarak Franszcadaki individualisme kelimesini bireyselcilik olarakeviriyoruz. Collectivisme kelimesinin ise sadece Trke okunuunu yazmakla yetineceiz bu eviride.

Konstrktivizm

Bu kelime de Salinin kaleminde olumsuz hatta pejoratif bir anlama sahip. deolojik erevelerdeoluturulmu ideal toplumlar ina etme eilimini simgeliyor. Devrimci konstrktivistler olduu gibimuhafazakrlar da Salinin gznde liberalizme aykr duruyorlar. Yazara gre bireylerin yaamakistedikleri hayata ne bir devrim adna ne de dini, gelenekleri koruma adna kar klmamal.

Kknde ina etme, bina etme anlam olan bu kelimeyi de evirmiyoruz, sadece okunuunukullanacaz.

Pragmatizm ve Utilitariyanizm

Bu makale dahilindepragmatizm ve utilitariyanizm kelimelerinin daha ok oportnizme yakn birbiimde, nispeten pejoratif anlamda kullanldna tank oluyoruz. Ideolojisinden, ilkelerindenuzaklamaya hazr, gnlk faydalar uruna zgrlklerden fedakarlk etmeye meyilli, frsat. Fakatayn zamanda orta yolcu zmler arama abas. Son karar okuyucuya brakma gayretiyle bukelimeleri de orjinal metindeki haliyle kullanacaz.

Bilgilerini derinletirme isteyen okuyucularmz stratejik ve ahlk sorgulamalar iin Charles SandersPeirce, William James, John Dewey, John Stuart Mill, Daniel Dennett gibi dnrlerin eserlerindenfaydalanabilirler.

Teknik notlar

Serbest eviriden uzak durduk, metnin aslna sadk kaldk. Balk ve evirilmesi imknsz baz kelimeoyunlar mstesnadr. Trkede daha anlaml olabilmesi iin nadiren ksalttmz veya uzattmzcmleler de oldu.Orjinal metinburadan okunabilir.

Dikkat Liberalizm! Sevmeyin, Kabuklu yemi vermeyin!

Pascal Salin

Dnyaya liberal ideolojinin hatta tuhaf bir adlandrmayla neoliberalizmin hakim olduunu duyuyoruz.u bir gerek ki hl merkez bir planlama yaparak ve retim imknlarn kamu mlkiyetinde tutarak

ekonomik baarlar elde edilebileceini dnenlerin says ok azald.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Pragmatizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Pragmatizmhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Pragmatizmhttp://www.catallaxia.org/wiki/index.php?title=Pascal_Salin:Lib%C3%A9ralisme_contre_constructivismehttp://www.catallaxia.org/wiki/index.php?title=Pascal_Salin:Lib%C3%A9ralisme_contre_constructivismehttp://www.catallaxia.org/wiki/index.php?title=Pascal_Salin:Lib%C3%A9ralisme_contre_constructivismehttp://www.catallaxia.org/wiki/index.php?title=Pascal_Salin:Lib%C3%A9ralisme_contre_constructivismehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Pragmatizm


29/127



29

Dnyada zelletirmeler gittike yaygnlayor. Ama gerekten zgrlk toplumlarda yaamak iinkatedilmesi gereken yol aslnda ok uzun. Hl zgrlklkle dman bir zihniyet var.

zgrlke yzeysel dnler veren ama bunun tam tersi ilkelerden ilham alan bir gr veuygulamalar ile kar karyayz aslnda. Zira bir toplum iin sadece iki vizyon olabilir: zgrlk veyakostrktivist. Bu iki vizyon kesinlikle bir arada barnamaz. Ite bunun iindir ki u veya bu irketindaha ok kr etmesi iin zelletirilmesi bal bana bir liberalleme saylamaz.

Gnmzn ideolojik mcadelesi Nazizme veya Komnizme kar tavr almann yeterli olduu odevirlerden daha zor belki de. nk amzn fikir mcadeleleri temel ilkeleri ve etkilerini daha iyianlamay gerektiriyor. Bunu yapmayan adalarmz daha rahat bir duruu seiyorlar : karlkl dnvermeyi, mulak tanmlar, vasat bir uzlamay ve rastgele ileyen bir pragmatizmi

Ideolojik uzlama

Francis Fukuyama adl amerikal bir devlet memurunun yazd makale*1+ byk yanklar uyandrmtbundan bir ka yl nce. Bu yazar phesiz insanlarn duymak istedikleri eyleri en uygun zamandayazarak hakl bir n elde etti. Ne var ki ekonomik ve politik liberalizmin gz kamatrc zaferi vedemokrasinin yaygn kabul eklinde ifade ettii tezi tartlr. Kulland kelimeler bile alarm verici:Liberalizmin nne bir tak veya bir sfat konuyorsa bu genellikle onun yanl anlaldn ve gerektiigibi tarif edilmediini gsterir.

Zamanmzn tek zaferi sosyal demokrasininki yani seilmi bir aznln btn glere sahip olduu vekarma ekonomi adna devletlerin hl retime katld, ar ve adil olmayan vergiler toplad bir

sistem. Demek ki bireysel zgrlk kavramndan ok uzaktayz. Gerek u ki bu sosyal demokrasi birruh, bir ilham yoksulluu ekiyor. Her ne kadar ideoloji savalarnda bir atekes temsil etse de busosyal demokrasi ideolojilerin biti noktas olamaz. Dnsel olarak bir para yavan olsa da aslndakar klmas gereken bir dnya grnden esinlendii aikr: Pragmatizm ve phecilik! te bununiin ideolojilerin sonu bu nokta olamaz.

Bireyselcilik ve kollektivizm uzlama imkn olmayan, topluma baklar birbirine taban tabana zt ikigrtr. Bireyselcilik gzyle bakldnda insan akl ve zgrlk sahibidir. Dier insanlarla olanilikilerini kendi bana dzenleyebilecek durumdadr. Kollektivist bir deerlendirmede ise toplumkendini oluturan bireylerden ve onlarn isteklerinden, tercihlerinden bamsz olarak vardr.

Kollektivizmin en korkun uygulamalar marxist totaliter rejimlerde olduysa da bugn sosyaldemokrasiye en sk yapan gene kollektivistlerdir. Jean-Franois Kahn tarafndan Fukuyamannmakalesiyle ayn zamanda yaynlanan bir makalenin bal bile bunu gstermeye yeterli: Ara olarakliberalizm, ama olarak demokrasi *2+. Sanki bireysel zgrlkler politik bir amacn aralarolabilirmi gibi!

Bireyselcilik ile kollektivizm arasndaki bu uurumu grmezlikten gelerek hataya dyor Fukuyama.Zira Toplumu kavramada birbirine zt grlerin sregelen atmalarn bilmezden geliyor. Bu hatayabir rnek vermek gerekirse u cmlesi anlabilir: Belki de insanln ideolojik evriminin sonnoktasndayz. Bat tarz liberal demokrasinin evrenselletii, insanlarn tasavvur edebilecei en olgunhkmet ekline eriildii bir a.


30/127



30

Liberalizmi bir tr ekonomik idare ekli veya ekonomik materyalizm olarak deerlendirirken FrancisFukuyama aslnda Jean-Franois Kahndan ok uzakta saylmaz. Bilmedii gerek u:

Documents

liberalizmin_ak_kitabi