MAKİNE SEKTÖRÜNDE REKABETÇİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ · Finansmana erişimin ise ülkedeki şartlara da bağlı olarak ciddi bir engel teşkil etmesi söz konusu

0

MAKİNE

SEKTÖRÜNDE

REKABETÇİLİĞİN

GELİŞTİRİLMESİ

PROJESİ

12 Mart 2014 Konya İhtiyaç Analizi Raporu

Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi, Türkiye Odalar ve

Borsalar Birliği’nin öncülüğünde yürütülmektedir. Proje, T.C. Ekonomi

Bakanlığı’nın Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Tebliğ’i kapsamında

desteklenmektedir. Projenin Konya’da gerçekleştirilen aşamasında, Konya Sanayi

Odası, yararlanıcı kuruluş olarak projeye dâhil olmuştur. Bu rapor, projenin

danışmanı TEPAV tarafından hazırlanmıştır.

Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi: Konya İhtiyaç Analizi Raporu

1

İçindekiler

GİRİŞ ........................................................................................................................ 2

MAKİNE ÜRETİCİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI .............................................. 4

DIŞ ÇEVRE ANALİZİ ............................................................................................... 9

Konya’nın sosyoekonomik yapısının analizi ................................................................. 9

Konya’da Sanayi, Tarım ve Dış Ticaret ...................................................................... 17

Konya’daki Sanayi Yapısı ...................................................................................... 18

Konya’nın Dış Ticareti .......................................................................................... 22

Konya Makine Sektörü ve Sektörün Dış Ticareti ....................................................... 23

Konya’da Tarım Sektörü ........................................................................................ 25

SEKTÖR ANALİZİ ................................................................................................. 30

FİRMA YAPISI VE PERFORMANS ANALİZİ ....................................................... 33

FİRMA DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ ....................................................................... 39

Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) ve ürün geliştirme aşamasındaki mevcut durum ........... 41

Tedarik aşamasındaki mevcut durum ......................................................................... 45

Üretim .................................................................................................................... 47

Satış, Pazarlama ve Servis ........................................................................................ 51

UR-GE YOL HARİTASI ......................................................................................... 53

Eğitim .................................................................................................................... 54

Danışmanlık ........................................................................................................... 55

Yurt dışına açılma ................................................................................................... 56

SONUÇ ................................................................................................................... 58

EK-1: SEKTÖREL TİCARET ANALİZLERİ .......................................................... 59

EK-2: FİRMA GENEL BİLGİLERİ ......................................................................... 88


2

GİRİŞ

Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin

öncülüğünde yürütülmekte ve T.C. Ekonomi Bakanlığı’nın Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi

Tebliğ’i kapsamında desteklenmektedir. Projenin danışman kuruluşu TEPAV’dır. Projenin

gerçekleştirildiği illerdeki Sanayi veya Sanayi ve Ticaret Odaları, projede, yararlanıcı kuruluş olarak yer

almaktadırlar.

Projenin amacı, Türkiye’nin 2023 yılı hedeflerini yakalamasında kritik bir rolü bulunan makine

sektörünün yoğunlaştığı 7 ilde, her bir ilde faaliyet gösteren en az 10 makine üreticisinin rekabet

gücünün mevcut düzeyini analiz etmek ve bu firmaların rekabet güçlerinin geliştirilmesinin önündeki

engelleri tespit etmektir. Yapılan incelemeler neticesinde her bir il için, o ilden projeye dâhil olan

firmaların rekabet gücü ihtiyaç analizi hazırlanacaktır. İl raporları, T.C. Ekonomi Bakanlığı’nın, URGE

Tebliğ’i kapsamında, projede yer alan firmalara vereceği destekler konusunda, Bakanlığa yol gösterici

olacaktır.

Projenin Konya’da yürütülen aşamasının sonuçlarını içeren bu raporda, Konya’da tarım makineleri

üretimi yapan 16 firmanın mevcut rekabet gücü düzeyi analiz edilmekte ve bu firmaların rekabet

güçlerini geliştirebilmeleri için ihtiyaç duydukları unsurlar tespit edilmektedir. Projede yer alan firmalar,

TEPAV proje ekibi tarafından gerçekleştirilen ihtiyaç analizi doğrultusunda, T.C. Ekonomi Bakanlığı’nın

URGE Tebliğ’i kapsamında destekleneceklerdir.

Bu raporda rekabet gücü ihtiyaç analizi yapılan firmalar Konya Sanayi Odası (KSO) tarafından

seçilmiştir. Firma seçimindeki temel kriter, firmanın ihracat yapması ya da ihracatı olmasa da ihracat

yapma potansiyeli taşımasıdır. Buna ek olarak, söz konusu 16 firma, URGE Tebliğ’inin öngördüğü

doğrultuda, Turquality Programı’nda yer almayanlar içerisinden seçilmiştir. Tarım makineleri sektörü,

TEPAV’ın projenin birinci aşamasında, Türkiye için öncelikli olarak tespit ettiği makine alt

sektörlerinden biridir. Nüfusun yüzde 20’den fazlasını ve toplam üretimin yaklaşık yüzde 10’unu

gerçekleştiren tarım sektöründe kullanılan makinelerin Türkiye’de üretilmesi, bu makinelerin

Türkiye’de üretilmemesi durumunda artması beklenen ithalat talebini ortadan kaldırmaktadır. Sektörün

yurt içi ihtiyacı karşılamasının yanı sıra Türkiye’nin ihracatına da önemli katkılar yapmaktadır. Tarım

makineleri sektöründe önde gelen iller içinde yer alan Konya’dan projeye dâhil olan firmaların rekabet

güçlerinin artması, bu firmaların ihracat kapasitelerini de arttıracaktır.

Firmaların rekabet güçlerini geliştirebilmeleri için nelere ihtiyaçları olduğunu belirlemek amacıyla

öncelikle firmaların nitel ve nicel verileri derlenmiştir. Firmaların yapısını anlamak ve 2010-2012

dönemindeki performanslarını ölçmek amacıyla firmalardan “İhtiyaç Analizi Bilgi Formu”nu

doldurmaları ve mali tablolarını TEPAV proje ekibiyle paylaşmaları istemiştir. Daha sonra TEPAV proje

ekibi, firmaların tümünü ziyaret etmiştir. Ziyaret sırasında, firmaların performanslarının belirleyicisi

olan unsurlar üzerine bir mülakat gerçekleştirilmiştir. Firmalardan toplanan veriler ihtiyaç analizinde

kullanılmıştır.

Bu raporda, ihtiyaç analizi sonuçları yer almaktadır. Projeye dâhil olan firmaların, proje ekibiyle

paylaştıkları verilerin gizli kalması gerektiği için raporda firma isimlerinden bahsedilmemektedir.

İhtiyaç analizi sonuçlarına geçmeden önce, birinci bölümde, makine üreticileri, rekabet gücü


3

seviyelerine göre kategorilere ayrılmakta ve her kategorinin özellikleri anlatılmaktadır. İkinci bölümde

Konya firmalarının faaliyetlerini sürdürdükleri ortamın anlaşılması için Konya’nın ekonomik ve sosyal

yapısı analiz edilmektedir. Üçüncü bölümde, firmaların faaliyet gösterdikleri alt sektörle ilgili küresel

eğilimler özetlenmektedir. Dördüncü bölümde firmaların yapılarına yönelik değerlendirme ve 2010-

2012 dönemindeki performanslarının analizi yapılmaktadır. Beşinci bölümde ihtiyaç analizi sonuçları ve

URGE yol haritası verilmektedir.


4

MAKİNE ÜRETİCİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

Makine sektöründeki üretim küresel bir değer zinciri etrafında örgütlenmiştir. Sektörde kullanılan

hammadde ve girdilerin üretimi çok sayıda farklı ülkede gerçekleştirilebilmektedir. Hammadde ve

girdinin hangi ülkede üretileceğinin belirlenmesinde ülkelerin teknolojik gelişmişlik düzeyi, lojistik

konumu ve işgücü maliyetleri etkili olmaktadır. İkinci el makine dış ticaretindeki kısıtlamaları dışarıda

bırakacak olursak, küresel ekonominin bir parçası olan ülkelerde makine ticaretinin büyük ölçüde liberal

ekonominin kuralları çerçevesinde gerçekleştiğini söylemek mümkündür. Tarım başta olmak üzere bazı

diğer sektörlerde olduğu gibi makine ürünleri dış ticaretinde ciddi engeller bulunmazken, farklı ülkelerin

kendi üreticilerini farklı ölçeklerde ve araçlarla destekledikleri görülmektedir. Bu durum desteklerin bol

olduğu ülkelerdeki üreticilerin göreli rekabet gücünü arttırmaktadır. Bu çerçevede, makine üretiminde

faaliyet gösteren işletmelerin, yurt içi ve yurt dışından yoğun bir rekabet baskısına maruz kaldığı

görülmektedir.

Dünyadaki makine üreticileri incelendiğinde, beş farklı kategorinin öne çıktığı görülmektedir. Söz

konusu kategorilerde yer alan firmaların temel özellikleri aşağıda ana hatlarıyla açıklanmaktadır.

Küresel liderler: Bu grupta yer alan işletmeler kendi alt sektörlerinde dünya liderleridir. Bu tip

işletmelerin, ürettikleri makinenin aynı zamanda mucidi ve sektörün en tanınan markası oldukları

görülmektedir. Kaliteli üretim konusunda öncü olan küresel liderlerin, fiyat rekabeti

yapamadıklarını söylemek mümkündür. Rekabet gücünün temelinde Ar-Ge ve ürün geliştirmenin

yer aldığı bu tip firmalar, ağırlıklı olarak başta Almanya, Japonya ve İsviçre gibi gelişmiş

ülkelerde yer almaktadırlar. Ar-Ge faaliyetlerinin makine verimliliğini arttırmaya yönelik enerji

tasarrufu ve ileri malzeme tekniklerinin kullanımının arttırılması doğrultusunda gerçekleştirildiği

görülmektedir. Bu tip firmalar müşterilerin ihtiyaçlarını gidermeye yönelik gerçekleştirilen Ar-

Ge faaliyetlerinin ötesine geçerek, iş yapma biçimini kökten değiştiren yenilikler

yapabilmektedirler. Küresel liderler, merkezi coğrafi konumları nedeniyle hammadde ve girdiye

ulaşma konusunda önemli avantaja sahiptirler. İleri teknolojili komponentleri çoğu zaman

kendileri üretebilen, üretemese de avantajlı coğrafi konumları nedeniyle ihtiyaç duydukları

teknolojik komponente kolaylıkla erişebilen küresel liderlerin kuvvetli bir tedarik ağları vardır.

Bu kategorideki firmaların satış yaptıkları ülkelerin önemli bölümünde kendi satış ofisleri ve

servis ağları bulunmaktadır. Yeterli büyüklüğe sahip olmayan pazarlarda ise yerel bayiler

aracılığıyla satış ve servis hizmeti vermektedirler. Küresel liderlerden makine satın alan

müşterilerin uygun koşullarda finansmana erişimleri bulunmaktadır. Gelişmiş ülkelerin

Eximbank’ları, makine üreticilerini desteklemek amacıyla, bu üreticilerin müşterilerine uzun

vadeli ve düşük faizli krediler verebilmektedirler. Gelişmiş ülkelerdeki lojistik altyapı

imkânlarının gelişmişlik düzeyi, bu ülkelerdeki küresel liderler kategorisindeki makine

üreticilerinin üretim tesislerinin içine kadar demiryolu ağının uzanmasını mümkün kılmaktadır

ve bu durum, bu tip şirketlerin bir diğer önemli avantajı olarak öne çıkmaktadır.

Hızlı yükselenler: Bu kategoride, iç ve dış pazarlarda küresel liderleri en fazla zorlayan

işletmeler bulunmaktadır. Çoğunlukla 30-40 yıllık firmalardan oluşan hızlı yükselenlerin, ürün

kalitesinde küresel liderlerle aralarındaki farkı hızlı bir biçimde kapatmakta oldukları

görülmektedir. Çoğunlukla Türkiye, Brezilya ve Meksika gibi yükselen piyasa ekonomilerinde


5

yer alan bu kategorideki işletmelerin, küresel liderler kadar olmasa da Ar-Ge ve ürün geliştirme

becerilerine sahip oldukları görülmektedir. Marka bilinirliği kendi ülkelerinde yüksek olan hızlı

yükselenlerin, küresel ölçekteki marka bilinirlikleri zayıftır ama zaman içinde yükselmektedir.

Hızlı yükselen kategorisindeki firmalar, makinelerinde kullandıkları yüksek teknolojili

komponentlerin ağırlıklı bölümünü, gelişmiş ülkelerden ithal etmektedirler. Bu kategorideki en

gelişmiş firmaların Ar-Ge faaliyetlerinin temel amacı, makine ürünlerinin katma değerinin

önemli bölümünü oluşturan, ileri teknoloji komponentleri kendi içlerinde üretmektir. Bu firmalar

Ar-Ge faaliyetlerini, müşterilerin ihtiyaçlarını giderecek ve teknoloji lideri şirketlerin yeni

ürünlerinin benzerlerini patent ihlali yapmadan üretmek amacıyla yapmaktadırlar. Hızlı yükselen

makine üreticilerinin satış ve pazarlama ağlarının küresel liderler kadar yaygın olmadığı

görülmektedir. Bu tip firmaların kendi ülkeleri dışında satış ve servis ofisleri bulunmamakta, yurt

dışındaki müşterilere satış ve servis hizmetini bayiler aracılığı ile verdikleri görülmektedir.

Çoğunlukla yükselen piyasa ekonomilerinde bulunan hızlı yükselen şirketlerin finansmana

erişim imkânları küresel liderler kadar bol değildir. Yükselen piyasa ekonomilerindeki

Eximbank’ların makine ihracatında ithalatçılara kullandırdıkları kredilerin koşulları, makine

sektöründe öncü olan gelişmiş ülkelerin Eximbank’larının sunduğu şartlar kadar avantajlı

değildir. Lojistik imkânlar açısından değerlendirildiğinde, yükselen piyasa ekonomilerindeki

ulaştırma altyapısının, gelişmiş ülkelerdeki kadar kuvvetli olmadığı bilinmektedir. Demiryolu ile

liman bağlantısının sağlayabilen şirketlerin lojistik bir avantaj elde ettikleri görülmektedir.

Ancak, bu kategorideki tüm işletmelerin bu imkâna sahip olmadıkları da bilinmektedir.

Fason üreticiler: Fason üreticiler grubunda, küresel liderlere üretim yapan işletmeler

bulunmaktadır. Küresel liderlerin makinelerinin montajını ya da bu makinelerin bir veya birden

fazla sayıda parçasını üreten firmalar, fason üreticiler kategorisinde yer almaktadırlar. Kendi

markalarıyla üretim yapmayan fason üreticilerin öncelikleri arasında markalaşmak

bulunmamaktadır. Fason üreticiler küresel bir değer zincirin parçası olarak faaliyetlerini

sürdürmektedirler. Gelişmiş ülkelerin makine markaları için başta Çin olmak üzere işgücünün

ucuz olduğu ülkelerde üretim yaparlar. Gelişmiş ülkelerdeki makine üreticilerinin hızla büyüyen

Asya pazarına girmelerini sağlayan fason üreticilerinin üretim teknikleri ve kalite kontrol

konularında kuvvetli oldukları bilinmektedir. Ar-Ge ve ürün geliştirme kapasiteleri düşük olan

fason üreticilerin satış, pazarlama ve servis ağı kurmalarına gerek bulunmamaktadır. Fason

üretim yapan makine üreticileri zaman zaman kendi markalarıyla da üretim yapmaktadırlar.

Kendi markasıyla üretim yapma kabiliyetine sahip olan makine üreticilerinin, fason üretim

aşamasında kazandıkları üretim ve kalite kontrol üstünlükleri sayesinde hızlı yükselenler

kategorisine geçebildikleri görülmektedir.

Yenilikçi KOBİ’ler: Yenilikçi KOBİ’ler isimden de anlaşılacağı üzere küresel liderler ve fason

üreticilerden ölçek olarak daha küçüktür. Bu grupta yer alan firmalar Almanya ve İtalya gibi

makine sektöründe öncü olan gelişmiş ülkelerde ve Türkiye ve Brezilya gibi yükselen piyasa

ekonomilerinde yer alırlar. Bu grubun gelişmiş ülkelerdeki temsilcileri küresel pazarlarda son

derece başarılı bir biçimde tutunabilmektedirler. Bulundukları endüstriyi dönüştüren yeniliklerin

zaman zaman gelişmiş ülkelerdeki yenilikçi KOBİ’lerden çıktığı görülmektedir. Ancak, bu

grubun gelişmekte olan ülkelerdeki temsilcilerinin göreli rekabet güçlerinde sorunlar

bulunmaktadır. KOBİ ölçeğinde olsalar da bünyelerinde Ar-Ge’ye önem verirler. Sayıları az da


6

olsa Ar-Ge yapabilen mühendis çalıştırırlar. İleri teknolojili komponentleri yurt dışından ithal

etmek zorunda olan yenilikçi KOBİ’lerin Ar-Ge faaliyetleri genellikle makine performansını

iyileştirmeye yöneliktir. Yapılan yenilikler, müşterilerin karşılaştıkları problemleri çözmeye

yöneliktir. Bulundukları pazarda tanınan bir marka olmakla birlikte yurt dışı pazarlarda bilinen

bir marka değildirler. Gelişmiş olanlarının yurt dışında bir bayi ağı oluşturduğunu daha az

gelişmiş olanların ise dış pazarlarda doğrudan müşteriye satış yapma yolunu tercih ettikleri

görülmektedir. Bu grupta yer alan ve bayi ağı bulunmayan firmaların ihracat performansları çoğu

zaman istikrarlı bir görünüme sahip değildir. Finansmana erişim gelişmiş ülkelerdeki yenilikçi

KOBİ’ler için önemli bir problemdir. İşletme sermayesi eksikliği nedeniyle Ar-Ge faaliyetleri

gerçekleştirilememekte, etkili bir satış ve pazarlama stratejisi uygulanamamaktadır. Lojistik bu

grupta yer alan firmalar için önemli bir problem değildir. Yüksek hacimli üretim yapmadıkları ve

ürünün nakliyesi çoğunlukla müşteri tarafından üstlenildiği için lojistik bir rekabet gücü

dezavantajı değildir. Yurt dışındaki müşterilere satış sonrası destek ve bakım hizmetleri yenilikçi

KOBİ’nin bulunduğu ülkeden yurt dışına eleman göndermek suretiyle gerçekleştirilmektedir.

Takipçi KOBİ’ler: Makine üreticileri arasında rekabet gücü en düşük olan grup takipçi

KOBİ’lerdir. Bu kategoride yer alan şirketlerin ağırlıklı olarak gelişmekte olan ülkelerde yer

aldıkları görülmektedir. Yenilikçi KOBİ ve/ya hızlı yükselen gruplarındaki firmaların geliştirdiği

yenilikçi ürünlerin benzerlerini üreterek ayakta kalmaya çalışırlar. Teknolojik komponentlerin

tamamını dışarıdan temin eden takipçi KOBİ’lerin üretim biçimleri şekil verdikleri demir ve

çelik ürünlerine elektronik komponentleri entegre etmek olarak özetlenebilir. İhracattan ziyade iç

pazar odaklı bir satış stratejisine sahip olan bu işletmelerin üretim ve ürün tasarlama anlamında

yeterli düzeyde kabiliyetleri bulunmaktadır. Ancak, Ar-Ge faaliyeti yok denecek kadar az, satış

ve pazarlama kabiliyetleri ise son derece sınırlıdır. Bulundukları bölgede yer alan sanayi

işletmelerinin kullandığı makinelerin üretimine odaklanan bu işletmeler, aracılar vasıtasıyla

zaman zaman ihracat da yapabilmektedir. Ancak, ihracatta süreklilik bu firmalarda çoğu zaman

gözlenmemektedir. Lojistik bu kategorideki firmalar için çoğu zaman bir engel değildir.

Finansmana erişimin ise ülkedeki şartlara da bağlı olarak ciddi bir engel teşkil etmesi söz konusu

olabilmektedir. Bu tip firmaların büyümelerinin önündeki temel engellerin başında finansmana

erişim, satış ve pazarlama kapasitesindeki eksiklik ve şirket içi iş süreçlerinin olması gerektiği

gibi tanımlı olmaması gelmektedir.

Makine üreticilerinin makine üretimi değer zincirinde güçlü ve zayıf oldukları halkalar, üreticilerin dâhil

oldukları, yukarıda ana hatlarıyla açıklanan, kategorilere bağlı olarak değişmektedir. Makine üretimi

değer zinciri Ar-Ge, ürün geliştirme, tedarik, üretim, satış ve pazarlama ve servis halkalarından

oluşmaktadır. Makine üreticisi kategorilerinin değer zincirinde güçlü ve zayıf oldukları kategoriler

Hata! Başvuru kaynağı bulunamadı.’de gösterilmektedir. Küresel liderlerin değer zincirinin tüm

alkalarında kuvvetli oldukları, takipçi KOBİ’lerin ise tüm halkalarda ciddi zayıflıklarının bulunduğunu

söylemek mümkündür. Hızlı yükselenlerin makinelerde kullanılan teknolojik komponentleri

üretememeleri nedeniyle değer zincirinin tedarik ve kendilerine ait bir küresel satış ve pazarlama ağı

kuramadıkları için satış ve pazarlama aşamalarında zayıf oldukları görülmektedir. Yenilikçi KOBİ’lerin

ise hızlı yükselenler kadar olmasa da değer zinciri halkalarında gelişme gösterdikleri görülmektedir.


7

Şekil 1: Makine üreticisi türleri ve üreticilerin değer zinciri halkalarındaki rekabet güçleri

Makine üreticilerinin gelişimi takipçi KOBİ kategorisinden küresel liderlere doğru olmaktadır. Gelişme

sürecinde atlanabilecek tek aşama fason üreticiler kategorisidir. Büyüyen bir makine firmasının,

yenilikçi KOBİ statüsünden, fason üretici kategorisini atlayarak, doğrudan hızlı yükselenler kategorisine

geçişi mümkündür. Sanayileşerek kalkınan ve benzer gelir seviyesindeki diğer birçok ülkenin aksine

sanayinin ekonomi içindeki payının halen yüksek olduğu başta Almanya, Japonya ve İsviçre gibi

ülkelerdeki ekonomik istikrarın sağlanmasında küresel liderler kategorisindeki işletmeler önemli bir rol

oynamaktadır. Önümüzdeki dönemde ABD’nin de makine sektöründeki azalan ağırlığını arttıracağını

söylemek mümkündür. Kaya gazı devrimiyle birlikte azalan enerji maliyetleri ve yatırım ortamında

yapılan reformlar neticesinde Asya’da üretimlerine devam eden ABD’li makine üreticilerinin yeniden

ABD’ye döneceğine dair tahminler yapılmaktadır1. Türkiye’nin de kişi başı gelirde bu ülkeleri

yakalayabilmesi için küresel liderler kategorisinde şirketlerinin olması gerekmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı’nın destekleriyle gerçekleştirilen bu projeye Konya’dan dâhil

olan 16 işletmeye Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Tebliğ’i kapsamında verilecek desteklerin,

firmaların makine üretim değer zincirindeki aksaklıklarını gidermelerine ve bir üst kategoriye

geçmelerine katkı sunması amaçlanmaktadır. Konya’dan projeye dâhil olan işletmelerin birkaçı yenilikçi

KOBİ, diğerleri ise takipçi KOBİ statüsünde yer almaktadır. Çalışmanın bundan sonraki bölümünde

1 Daniel Yergin, “The Global Impact of US Shale”, Project Syndicate, http://goo.gl/d9j9w8 (15 Ocak 2014 tarihinde erişildi).

İşletme türleri Özellikleri

Küresel liderler

Fason üreticiler

Yenilikçi KOBİ’ler

• Teknolojiyi ilk önce geliştirenler

• Kalitede öncü, fiyat rekabetinde zayıf

• Ar-Ge kapasitesi en yüksek olanlar

• Küresel bir değer zinciri yönetirler

• Küresel bir satış ve servis ağları vardır

• Küresel liderlere üretim yaparlar

• Son kullanıcıya doğrudan satışları sınırlıdır

• Üründen çok süreç iyileştirmeye odaklanırlar

• Yerel bir değer zinciri içindedirler,

• Satış örgütlenmeleri zayıftır

• Hızlı yükselen firmaların en önemli rakipleri

• Makul kalite düzeyinde, rekabetçi fiyata üretim

• Sınırlı da olsa Ar-Ge’ye önem verirler; trendleri

takip ederler

• Satış ve pazarlama ağları nispeten sınırlıdır,

sınırlı sayıda ülkede bayileri vardır

Takipçi KOBİ’ler

• Düşük kaliteli, rekabetçi fiyatla üretim

• Ar-Ge faaliyetleri sınırlıdır/yoktur

• Endüstrideki mevcut eğilimleri geriden takip

• Satış örgütlenmeleri zayıftır

• İhracat çok sınırlıdır, varsa da istikrarsızdır

Hızlı yükselenler

• Küresel liderlerin en önemli rakipleri

• Yüksek kaliteli ve rekabetçi fiyatla üretim

• Ar-Ge kapasiteleri hızla gelişmektedir

• Değer zincirleri halen yereldir

• Küresel bir bayi ağına sahiptir

Ar-Ge

Ürün geliştirme

Tedarik

Üretim

Satış ve pazarlama

Servis

Güçlü

1

2

3

4

5

Orta Zayıf

1 42 3 5

http://goo.gl/d9j9w8


8

Konya’daki takipçi ve yenilikçi KOBİ’lerin faaliyet gösterdikleri ortam analiz edilmektedir. Bu

firmaların özellikleri, 2010-2012 dönemindeki performansları ve değer zinciri analizleri ilerleyen

bölümlerde yapılmaktadır.


9

DIŞ ÇEVRE ANALİZİ

Projede yer alan firmaların mevcut durumlarını ve daha rekabetçi olabilmeleri için geliştirmeleri gereken

yönlerini tespit etmeden önce bu firmaların nasıl bir ortamda faaliyet gösterdiklerinin incelenmesi

gerekmektedir. Çalışmanın bu bölümünde firmaların bulundukları ilin, yani Konya’nın genel yapısı

incelenecektir. Konya’daki sosyoekonomik durum, Türkiye ve Konya’nın, Karaman ile birlikte parçası

olduğu TR52 Bölgesi ile karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır. Buna ek olarak, Konya’nın sanayi ve dış

ticaret yapısı analiz edilecektir.

Konya’nın sosyoekonomik yapısının analizi

Kalkınma Bakanlığı’nın “İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması (SEGE)-2011”

çalışmasına göre Konya, 81 il içinde yirminci sırada yer almaktadır. SEGE-2011 çalışmasında,

demografi, eğitim, sağlık, istihdam, rekabetçi ve yenilikçi kapasite, mali kapasite, erişilebilirlik ve

yaşam kalitesi olmak üzere 8 alt kategoride, toplam 61 değişken kullanılarak illerin gelişmişlik düzeyi

ölçülmüştür. Bu ölçümler sonucunda il sıralamaları yapılarak, aynı özelliklere sahip il grupları

belirlenmiştir. Buna göre Türkiye, birinci grup en gelişmiş illeri gösterecek şekilde, 6 gruba ayrılmış ve

Konya; Adana, Kayseri, Denizli gibi toplam 13 ilden oluşan ve çevre illere göre daha yüksek bir refaha

sahip olduklarını gösteren ikinci kademe gelişmişlik düzeyindeki iller arasında yer almıştır. Konya’nın

içinde bulunduğu TR52 Bölgesi ise 26 Düzey-2 Bölgesi arasında 11’inci sırada olup, Türkiye

ortalamasının üzerinde bir performans sergilemiştir. Bölgenin diğer ili Karaman ise üçüncü kademe

gelişmiş iller arasında olup 81 il içinde 32’nci sıradadır.

Konya’nın nüfus yoğunluğu, TR52 Bölgesi’ne göre daha yüksek olmakla birlikte, Türkiye geneli

ile kıyaslandığında ortalamanın oldukça altındadır. TR52 Bölgesi’nin nüfusu, 2013 yılı Adrese

Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre bir önceki yıla kıyasla binde 12,9’luk bir artış ile 2.317.164

kişiye ulaşmıştır. Bölgenin, Türkiye’nin toplam nüfusu içindeki payı yüzde 3,02, Türkiye’nin

yüzölçümünden aldığı pay ise yüzde 6,34’tür. Bu durum, TR52 Bölgesi’nin nüfus yoğunluğunun

Türkiye ortalamasının gerisinde olduğunu göstermektedir. Türkiye’nin nüfus yoğunluğu, 2013 yılı nüfus

verileri doğrultusunda göl hariç alanlar kullanılarak hesaplandığında km2 başına 100 kişi iken, bölgenin

nüfus yoğunluğu km2 başına 49 kişidir. Konya ise 2.079.225 kişilik nüfusu ile km

2 başına 53 kişilik

nüfus yoğunluğuna sahiptir ve bu da Konya’nın nüfus yoğunluğu itibariyle 81 il içinde kırk dokuzuncu

sırada olduğu anlamına gelmektedir.

Konya’daki kentleşme oranı, Türkiye ortalamasının gerisindedir. 2012 yılı ADNKS verilerine göre

Türkiye’de il/ilçe merkezindeki nüfusun toplam nüfus içindeki payı yüzde 77,3’tür. Nüfusun TR52

Bölgesi’ndeki dağılımı incelendiğinde, il/ilçe merkezindeki nüfusun toplam nüfus içindeki payının,

Türkiye ortalamasından daha düşük olduğu görülmektedir. Bölgedeki kentleşme oranı yaklaşık yüzde 75

düzeyindedir. Bölgenin kentleşmesinin Türkiye ortalamasına yakın olması, Konya’da nüfusun yüzde

76’sının il/ilçe merkezlerinde yerleşmiş olmasından kaynaklanmaktadır. Zira Karaman’da kentleşme

oranı yüzde 70 düzeyinde olup, Türkiye ortalamasının oldukça gerisindedir.

Konya, Türkiye’nin en genç nüfusa sahip dokuzuncu kentidir. Nüfusun yaş gruplarına göre

dağılımında TR52 Bölgesi, Türkiye geneline benzer bir dağılıma sahiptir. Bölge nüfusunun dörtte birini

0-15 yaş arası genç nüfus oluştururken, 60 yaş üstü nüfusun payı yaklaşık yüzde 12’dir. Bölge illerine


10

ayrı ayrı bakıldığında da benzer bir dağılım görülmektedir. Konya’da genç nüfusun toplam nüfus

içindeki payı yüzde 26 iken, Karaman’da bu oran yüzde 24’tür. Bölgenin genelindeki genç nüfusun,

Türkiye’deki toplam genç nüfus içindeki payı yüzde 3,13 olup, bu pay bölgenin toplam nüfus içindeki

yüzde 3,02’lik payına yakındır. Benzer bir durum 15-60 yaş arası nüfus ve 60 yaş üstü nüfus için de

geçerlidir. İllerin genç nüfuslarının, Türkiye’deki genç nüfusa oranları ortalama olarak yüzde 1,23 iken,

Konya’da bu oran 2,8’dir. Bu durum Konya’nın Türkiye ortalamasına göre çok daha genç bir nüfusa

sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

Konya, kayıtlı istihdam yaratma performansı bakımından Türkiye ortalamasının gerisindedir.

Türkiye’nin toplam nüfusundaki payı yüzde 3,02 olan TR52 Bölgesi’nin, Türkiye’deki kayıtlı istihdamın

yüzde 2,76’sına sahip olması, bölgedeki kayıtlı istihdam yaratma performansının Türkiye ortalamasına

göre daha düşük olduğu anlamına gelmektedir. Konya’da da benzer bir durum söz konusu olup nüfustaki

payı yüzde 2,71 olan ilin, Türkiye’deki toplam kayıtlı istihdamdan aldığı pay yüzde 2,43’tür.

Bölgenin kayıtlı istihdam yaratma performansını daha sağlıklı bir şekilde analiz edebilmek için

bölgedeki işgücünün yapısı da ele alınmalıdır. 2012 yılında bölgedeki işgücüne katılma oranı, yüzde

50 olan Türkiye ortalamasının altında kalarak, yüzde 48,9 düzeyinde gerçekleşmiştir. İstihdam oranı ise

yüzde 45,9 olup, yüzde 45,4 olan Türkiye ortalamasının binde beş puan üzerindedir. Bölge, Türkiye

ortalamasına benzer bir istihdam yapısına sahip olsa da istihdamın kayıtlılık oranı konusunda

ortalamanın oldukça gerisindedir. Türkiye’de istihdamın kayıtlılık oranı yüzde 76 iken, bölgede bu oran

yüzde 70’tir. Dolayısıyla işgücü verileri de bölgedeki istihdamın kayıtlılığına ilişkin performansının

Türkiye ortalamasının gerisinde olduğunu doğrular niteliktedir. Ancak, Türkiye’de kayıt dışı istihdamın

(esas işleri dışındaki işlerde kayıt dışı çalışanların, herhangi bir sosyal güvencesi olmaksızın çalışanların

ve kayıtlı olmayan işyerlerinde çalışanların) olduğu ve buna ilişkin verilerin tutulamadığı göz önünde

bulundurulduğunda, bölgenin kayıt dışı istihdam yaratma performansının görünenden biraz daha kötü

olduğu söylenebilir.

Konya, Türkiye ortalamasına göre daha yüksek bir okur-yazarlık oranına sahiptir. Nitelikli emek

olarak özetlenebilecek beşeri sermayenin, bölgedeki durumunu ortaya koyabilmek için ele alınması

gereken göstergelerden biri eğitim düzeyidir. Okuma yazma durumuna göre nüfus verileri

incelendiğinde, 2012 yılında Türkiye’de okuma yazma bilmeyenlerin, 6 yaş üzeri nüfus içindeki payı

yüzde 4,2’dir. Aynı oran TR52 Bölgesi’nde yüzde 3,14’tür. Bölgeyi iller bazında ele alırsak Konya’da

okuma yazma bilmeyenlerin oranı yüzde 3,15, Karaman’da ise yüzde 3,05’tir. Türkiye’deki iller okur-

yazarlık oranına göre sıralandığında, Karaman’ın on yedinci, Konya’nın ise on dokuzuncu sırada yer

aldığı görülmektedir. Bölgede okur-yazarlığın cinsiyete göre durumuna bakıldığında ise okuma yazma

bilmeyen kadınların, erkeklerden daha fazla olduğu görülmektedir. Konya’da okuma yazma bilmeyen

kadınların 6 yaş üzeri nüfus içindeki payı yüzde 5,26, erkeklerin payı ise yüzde 0,97’dir. Karaman’da da

benzer bir durum söz konusu olup kadınlar için yüzde 4,96 olan oran, erkekler için yüzde 1,09’dur.

Nitelikli işgücü bulmanın firmalar açısından engel teşkil ettiği Konya’da, üniversiteleşme oranı

Türkiye ortalamasının oldukça gerisindedir. Eğitime ilişkin bir diğer önemli gösterge de eğitim

kurumlarında öğrenim gören nüfustur. Hem bölgede hem de Konya’da okul öncesi, ilk ve ortaöğretim

düzeyinde okullaşma oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir. Konya’da üniversite öncesi eğitim gören

öğrencilerin, Türkiye’deki toplam öğrenci sayısı içindeki payı, ilin nüfusunun, Türkiye’nin toplam


11

nüfusundan aldığı payın üzerindedir. Ancak aynı durum üniversitelerdeki öğrenci sayısı için geçerli

değildir. Konya’da önlisans ve lisans seviyesindeki üniversiteleşme oranı Türkiye ortalamasının oldukça

gerisindedir. İlin Türkiye’nin nüfusundan aldığı pay yüzde 2,71 iken, Türkiye’deki önlisans ve lisans

düzeyindeki üniversite öğrencilerinin toplamından aldığı pay 1,73’tür. Üniversiteleşme oranının bu denli

düşük olması ildeki nitelikli işgücü bulma sorununu destekler niteliktedir. Buna karşın lisansüstü

düzeyinde öğrenim gören öğrenci sayısı bakımından Konya’nın Türkiye genelinden aldığı pay yüzde 3,9

olup, bu oran ilin ülke nüfusundaki payının oldukça ilerisindedir. Üniversitelerde görevli akademik

personel sayısı ise bölgede ve Konya’da, Türkiye’deki ortalamaya benzer bir yapı sergilemektedir.

Konya, sağlık göstergeleri bakımından genel olarak Türkiye ortalamasının üzerinde bir

performansa sahiptir. Beşeri sermayeye ilişkin değerlendirme açısından önem taşıyan bir diğer unsur

da sağlık hizmetlerindeki durumdur. Bölgenin sağlık göstergelerindeki performansının, genel olarak

Türkiye ortalamasından daha iyi olduğunu söylemek mümkündür. Bölge, Türkiye’deki toplam sağlık

personelinin yüzde 3,2’sini, hastanelerdeki yatak sayısının ise yüzde 3,7’sine sahiptir ki her iki oran da

bölgenin Türkiye’nin toplam nüfusu içindeki payından yüksektir. Bu ise bölgede kişi başına düşen sağlık

personeli ve yatak sayısının Türkiye ortalamasından yüksek olduğu anlamına gelmektedir. Aynı durum

Konya için de geçerli olup, ildeki sağlık personeli ve hastanelerdeki yatak sayısının Türkiye’deki toplam

sağlık personeli ve yatak sayısından aldığı pay sırasıyla yüzde 2,9 ve 3,4’tür. Ancak hastane sayısı

bakımından bölge ve Konya, ortalamanın gerisinde kalmaktadır. Hastane sayısının, Türkiye’deki toplam

hastane sayısı içindeki payı bölge ve Konya için sırasıyla, 2,9 ve 2,56’dır. Konya’daki sağlık

personelinin yapısı incelendiğinde toplam personelin yaklaşık yüzde 21’inin uzman, pratisyen ve asistan

hekimlerden oluştuğu ve Türkiye’deki hekimlerin yaklaşık yüzde 3’ünün Konya’da bulunduğu

görülmektedir. İldeki hekimlerin yarıdan fazlası ise uzman hekim statüsündedir.

Konya’nın dış ticaret performansı Türkiye ortalamasının gerisinde olsa da, dış ticaret hacmi

bakımından 2013 yılı verilerine göre, 81 il içinde 14. sıradadır. Bölgenin dünya ile entegrasyon

düzeyine ilişkin değerlendirme yapabilmek için bölgeyi dış ticaret performansına göre incelemek

yerinde olacaktır. Ancak çalışmanın ilerleyen bölümlerinde Konya’nın dış ticaretine yönelik ayrıntılı bir

değerlendirme yapılacağı için, bu bölümde bölgenin ve ilin dış ticaret göstergeleri ile ilgili genel

saptamalar yapılacaktır. Bölge, dış ticaret performansı açısından Türkiye’nin oldukça gerisindedir.

Bölgenin Türkiye’nin toplam ihracatından aldığı pay yüzde 1,1 iken, ithalattaki payı yüzde 0,5’tir.

Konya ve Karaman’ın ithalat ve ihracattaki payları da, bu illerin Türkiye’nin toplam nüfusundan

aldıkları payların oldukça altındadır. İthalattaki pay hem bölge düzeyinde hem de il düzeyinde yüzde

1’in altındadır. Karaman’ın ithalat ve ihracattaki performansı Konya’nın çok gerisinde olup, ilin

Türkiye’nin toplam dış ticaretinden aldığı pay yüzde 0,5’in bile altındadır. Bu durum, hem bölgenin hem

de illerin dünya ile entegre olmak hususunda kötü bir performans sergiledikleri anlamına gelmektedir.

Konya, yenilikçilik performansı bakımından Türkiye ortalamasına göre daha iyi bir performans

sergilemektedir. Patent göstergeleri incelendiğinde, TR52 Bölgesi’nde yapılan patent başvurularının,

Türkiye’deki toplam başvuru sayısının yüzde 3,3’ünü oluşturduğu görülmektedir. Türkiye’de kentlerde

yılda ortalama 70 patent başvurusu yapılmakta olup, Konya’da 2012 yılında 144 patent başvurusu

yapılmıştır. Bu rakam Türkiye’deki patent başvurularının yüzde 3,2’sine denk gelmektedir. Buna göre

Konya, 2012 yılında Türkiye’de en çok patent başvurusu yapılan 6. il olmuştur. Veriler, Türkiye geneline

göre Konya’nın daha iyi bir performans sergilediğini gösterse de, toplam başvuru sayısındaki yaklaşık


12

yüzde 3’lük payın yenilikçilik performansı açısından yetersiz olduğunu belirtmek gerekir. Buna karşın

bölgenin diğer ili olan Karaman, bu alanda hayli gerilerde kalmıştır. İlde 2012 yılında sadece 4 adet

patent başvurusu yapılmıştır. Bu başvuru sayısı, Türkiye’deki toplam patent başvurularının binde 1’lik

kısmına tekabül etmekte ve Karaman’ı yenilikçilik performansı bakımından 81 il içinde 56. sıraya

yerleştirmektedir (Tablo 1: TR52 BÖLGESİ VE İLLERİNİN SOSYOEKONOMİK DURUMU).


13

Tablo 1: TR52 Bölgesi ve illerinin sosyoekonomik durumu

Veriler

TR52

Konya,

Karaman

TR521

Konya

TR522

KaramanYıl Kaynak

Nüfus ve Demografi

Nüfus 3.02% 2.71% 0.31% 2013 TÜİK

İl/ilçe merkezinde yaşayan nüfusun toplam

nüfusa oranı97.0% 100.0% 70.9% 2013 TÜİK

Yüzölçümü 6.34% 5.21% 1.13% 2013 TÜİK

0-15 yaş aralığındaki nüfus 3.13% 2.83% 0.30% 2013 TÜİK

15-60 yaş aralığındaki nüfus 2.96% 2.65% 0.30% 2013 TÜİK

60 yaş üstü nüfus 3.16% 2.79% 0.36% 2013 TÜİK

Okuma yazma bilen nüfus 3.09% 2.77% 0.32% 2012 TÜİK

Milli Gelir

Gayri Safi Katma Değer/GSYH oranı 2.08% 2.38% 0.33%2011 (il

bazında 2001)TÜİK

İşgücü

İşgücü 2.89% - - 2012 TÜİK

Kayıtlı istihdam* 2.76% 2.43% 0.33% Kasım 2013 SGK

İşsiz sayısı 1.91% - - 2012 TÜİK

Eğitim

Okul öncesi eğitim gören öğrenci sayısı 3.13% 2.76% 0.36% 2012 TÜİK

İlköğretimdeki öğrenci sayısı 3.13% 2.82% 0.30% 2012 TÜİK

Ortaöğretimdeki öğrenci sayısı 3.00% 2.67% 0.34% 2012 TÜİK

Toplam öğrenci sayısı (Okul öncesi,ilk ve

ortaöğretim)3.09% 2.78% 0.32% 2012 TÜİK

Üniversitelerde öğrenim gören öğrenci

sayısı (önlisans ve lisans)1.92% 1.73% 0.19% 2012-2013 ÖSYM


sayısı (lisansüstü)4.52% 3.91% 0.60% 2012-2013 ÖSYM


sayısı (Toplam)2.07% 1.86% 0.21% 2012-2013 ÖSYM

Üniversitelerde görevli akademik eleman

sayısı2.89% 2.70% 0.20% 2012-2013 ÖSYM

Sağlık

Sağlık personeli sayısı 3.20% 2.90% 0.30% 2012 TÜİK

Hastane sayısı 2.90% 2.56% 0.34% 2012 TÜİK

Hastanelerdeki yatak sayısı 3.69% 3.39% 0.30% 2012 TÜİK

Dış Ticaret

İthalat 0.54% 0.49% 0.05% 2013 TÜİK

İhracat 1.11% 0.89% 0.22% 2013 TÜİK

Ulaştırma

Karayolları uzunluğu (Devlet,il,köy yolu) 3.80% 2.88% 0.92% 2012 TÜİK

Demiryolu uzunluğu 7.22% 6.12% 1.10% 2012 TÜİK

Motorlu taşıt sayısı 3.66% 3.24% 0.43% 2013 TÜİK

*İllerin milli gelir içindeki paylarının toplamının bölgenin Türkiye'nin milli geliri içindeki payına eşit olmamasının nedeni,

il verileri ile bölge verilerinin aynı yıla ait olmamasıdır.


14

TR52 Bölgesi’nde üretilen katma değerin artış hızı, Türkiye genelinin gerisinde kalmaktadır ve

bölgedeki üretimin sektörel yapısı Türkiye genelinden farklıdır. TR52 Bölgesi’nin Türkiye’nin

toplam katma değeri içindeki payı 2004 yılından bu yana dalgalı bir seyir izlemiş ve 2004 yılından 2011

yılına kadar yüzde 2,4’ten yüzde 2,34’e kadar gerilemiştir. Bunun yanı sıra bölgede yaratılan katma

değerin 2004-2011 yılları arasında gerçekleştirdiği artış, Türkiye’nin gayri safi katma değerinde

gerçekleşen artışın 5 yüzde puan altında kalmıştır. Bu iki durum da bölgenin büyüme performansının

Türkiye ortalamasının gerisinde olduğunu göstermektedir. Bölgesel katma değerin sektörel dağılımına

bakıldığında, hizmetler sektörünün yüzde 54 olan payının, yüzde 64 olan Türkiye ortalamasının

gerisinde olduğu görülmektedir. Bölgedeki sanayi sektörünün gayri safi katma değer içindeki payı da

yine Türkiye ortalamasının gerisindedir. TR52 Bölgesi’nin sanayi sektöründe ürettiği katma değer,

toplam katma değerinin yüzde 24’ü iken, Türkiye genelinde bu ortalama yaklaşık yüzde 28’dir. Buna

karşın bölgedeki tarım sektörünün toplam katma değeri içindeki payı, Türkiye ortalamasının yaklaşık 12

yüzde puan üzerindedir (Şekil 2: TR52 BÖLGESİ'NİN BRÜT KATMA DEĞER ÜRETİMİ

DEĞERLENDİRMESİ).

Bölgenin toplam katma değeri içinde hizmetler sektörünün payı görece düşük olsa da bölgedeki

katma değer artışına en büyük katkı hizmetler sektöründen gelmiştir. Bölgede yaratılan gayri safi

katma değer, 2004-2011 yılları arasında yüzde 100’den fazla artmıştır. Bu artışa en büyük katkı ise

hizmetler sektöründen gelmiştir. Bölgede sanayi ve tarım sektörlerinde üretilen katma değer 2004

yılından 2011 yılına kadar sırasıyla, 1,4 yüzde puan ve 2,1 yüzde puan düşmüştür. Bu da bölgedeki

ekonomik faaliyetlerin yaklaşık yarısının gerçekleştiği hizmetler sektörünün, bölge ekonomisine olan

katkısının zaman içinde daha çok arttığı anlamına gelmektedir (Şekil 2: TR52 BÖLGESİ'NİN BRÜT

KATMA DEĞER ÜRETİMİ DEĞERLENDİRMESİ). TR52 Bölgesi’nin çalışan başı katma değer

seviyesi, bölgenin, Türkiye’nin en zengin bölgesi olan İstanbul’a yakınsama performansı bakımından

Türkiye’deki 26 Düzey-2 bölgesine göre ortalama bir performansa sahip olduğunu göstermektedir. TR52

Bölgesi’ndeki çalışan başına katma değer İstanbul’da üretilen çalışan başına katma değerin yüzde 50’si,

çalışan başına katma değerde Türkiye ortalamasının ise yüzde 70’i kadardır. 2000’li yılların ikinci

yarısında bölgenin yakınsama performansında ciddi bir değişiklik yaşanmamıştır. Yakınsama

performansına göre bölgeleri sıraladığımızda TR52 Bölgesi’nin, Hatay, Kahramanmaraş ve

Osmaniye’nin yer aldığı TR63 Bölgesi’nin hemen ardından geldiği ve böylelikle 13. sırada olduğu

görülmektedir.

Veriler

TR52

Konya,

Karaman

TR521

Konya

TR522

KaramanYıl Kaynak

Diğer Göstergeler

Elektrik tüketimi 3.01% 2.72% 0.29% 2012 TÜİK

Ticaret Borsalarının işlem hacimleri 6.23% 5.58% 0.65% 2013 TOBB

İş kayıtlarına göre girişim sayıları 2.85% 2.57% 0.28% 2012 TÜİK

Toplam turist konaklama sayısı 1.47% 1.38% 0.09% 2013 TÜİK

Tarımsal üretim değeri (Bitkisel,hayvansal) 4.65% 3.57% 1.08% 2012 TÜİK

Patent başvuru sayısı 3.26% 3.17% 0.09% 2012Türk Patent

Enstitüsü


15

Çalışan başına katma değerdeki gelişmeye benzer olarak, kişi başı katma değer seviyesinde

bölgenin İstanbul’a ve Türkiye ortalamasına yakınsama performansı yetersizdir. Türkiye’nin

ortalama kişi başı katma değer verileri incelendiğinde de benzer bir durumun söz konusu olduğu

görülmektedir. Bölgenin 2004-2011 döneminde Türkiye ortalamasından aldığı pay ılımlı bir artış

göstermiş, ancak yüzde 1 puanlık bu artış, bölgenin Türkiye ortalamasının üzerine çıkmasını

sağlayamamıştır. TR52 Bölgesi, Türkiye’nin ortalama kişi başı katma değerinden alınan pay bakımından

26 Düzey-2 bölgesi arasında 13. sırada olup, Adana ve Mersin’in yer aldığı TR62 Bölgesi’nden sonra

gelmektedir.

Şekil 2: TR52 Bölgesi'nin brüt katma değer üretimi değerlendirmesi

Kaynak: TÜİK

TR52 Bölgesi’nin kişi başı reel katma değeri, 26 Düzey-2 bölgesinin ortalama katma değerine göre

düşük bir seviyededir. Bölgenin kişi başı reel katma değeri 2007 yılında 5.596 TL iken, 2011 yılında

5.985 TL’ye yükselmiştir. Bölgeyi, Türkiye’nin en yüksek kişi başı katma değerine sahip olan İstanbul


16

ile kıyasladığımızda, 2007-2011 dönemindeki yakınsama performansının yetersiz olduğunu söylemek

mümkündür. Bölgelerin kişi başı reel katma değerleri, İstanbul’un kişi başı reel katma değerinin yüzdesi

olarak hesaplandığında, TR52 Bölgesi’nin 2007 yılında yüzde 48,4 ile 12. sırada; 2011 yılında da yüzde

51,7 ile 13. sırada yer aldığı görülmektedir. Bu ise, bölgenin İstanbul’un kişi başı reel katma değerindeki

payını artırmış olsa da diğer illerin yakınsama performansına göre biraz gerilediği anlamına gelmektedir

(Şekil 3: KİŞİ BAŞI KATMA DEĞER KARŞILAŞTIRMASI (2007-2011)).

Şekil 3: Kişi başı katma değer karşılaştırması (2007-2011)

Kişi başı reel katma değer, bölgedeki refah seviyesi hakkında bir fikir verirken, verimlilik

düzeyiyle ilgili bilgi vermemektedir. Verimlilik karşılaştırması yapabilmek için çalışan başına katma

değer düzeyleri incelenmelidir. TR52 Bölgesi, çalışan başı katma değerde 26 Düzey-2 bölgesi içinde

Adana ve Mersin illerinin yer aldığı TR62 Bölgesi’nin ardından gelerek 15. sırada yer almaktadır.

Bölgenin çalışan başı katma değeri 2004-2011 döneminde yüzde 6,4 artarak, 2004 yılında 17.228 TL

iken, 2011 yılında 18.330 TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde Türkiye genelindeki çalışan başı reel

katma değerin yaklaşık yüzde 14 büyümesi ise, TR52 Bölgesi’nin verimlilik performansının pozitif bir

seyir izlemesine rağmen Türkiye ortalamasının altında kaldığı anlamına gelmektedir. Bölgedeki çalışan

başı reel katma değerin, verimliliğin en yüksek olduğu İstanbul’daki çalışan başı reel katma değere

oranının 2004-2011 döneminde yaklaşık 4 yüzde puan azalarak, 2011’de yüzde 49’a gerilediği

6,8Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak1,6

Zonguldak, Karabük, Bartın

Samsun, Tokat, Çorum, Amasya

Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, GümüşhaneKayseri, Sivas, Yozgat

1,62,3

4,6

Kastamonu, Çankırı,Sinop4,6Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye

6,1

2,0

Erzurum, Erzincan, Bayburt

0,0Aydın, Denizli, Muğla 0,5

Balıkesir, Çanakkale 8,0Antalya, Isparta, Burdur 0,8

İzmir 4,0Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 5,1

Bursa, Eskişehir, Bilecik -2,2Ankara 2,7

Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 6,1İstanbul 0,0

Adana, Mersin5,7Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir

3,3Konya, Karaman

4,6Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan

7,3

4,2

4,5Gaziantep, Adıyaman, Kilis

Şanlıurfa, Diyarbakır

Van, Muş, Bitlis, Hakkari

Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli3,8

2,8

Mardin, Batman, Şırnak, Siirt

7.576

2.956

5.985

3.348

7.277

3.568

5.743

3.896

7.274

4.139

5.650

4.865

5.994

4.980

7.079

4.985

5.6295.588

6.080

9.657

10.19610.240

8.529

10.017

10.99411.566

Kişi başı reel katma değer (bin TL, 2011)Kişi başı reel katma değerin değişimi (İstanbul’un %’si olarak, 2007-2011)

Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler, TEPAV analizleri


17

görülmektedir (Şekil 4: ÇALIŞAN BAŞI KATMA DEĞER KARŞILAŞTIRMASI (2004-2011)).

Bölgedeki verimlilik seviyesindeki gerilemenin nedenlerinin araştırılması, sorunların tespit edilmesi ve

çözüm yolunda gerekli adımların atılması, bölgenin kalkınması için kritik öneme sahiptir.

Şekil 4: Çalışan başı katma değer karşılaştırması (2004-2011)

Konya’da Sanayi, Tarım ve Dış Ticaret

Ekonomik faaliyetlerin genel olarak tarıma dayalı olduğu Konya’da, son yıllarda sanayi sektöründe de

önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Konya, sanayi istihdam oranı göstergesine göre (sanayide kayıtlı

işgücünün, çalışabilir nüfus içindeki yüzde payı) en yüksek istihdama sahip 11. il konumundadır.

Konya’da özel sektör aktivitesinin sektörel dağılımına bakıldığında, perakende ticaret, inşaat, imalat

sanayinin öne çıktığı görülmektedir. Konya’da 9 adet OSB bulunmakta olup, OSB’lerde faaliyet

gösteren firma sayısının, tüm sanayi işletmelerine oranı binde 20’nin altında kalmaktadır. Konya’daki

sanayi işletmelerinin büyük çoğunluğunun OSB dışındaki alanlarda kurulu oldukları görülmektedir.

Mevcut verilere göre OSB’lerdeki firmalar ağırlıklı olarak diğer imalatlar, başka yerde

sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı, motorlu taşıt, römork ve yarı römork imalatı ile ana

metal sanayi sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Konya, dış ticaret hacmi verilerine göre Türkiye’de

dış ticaretin en yüksek olduğu 14’üncü ildir. İhracatta makine ve teçhizat ile römork üretimi alt sektörleri

ve ithalatta da kimyasal madde ve ürünler ile tarım ve hayvancılık sektörleri öne çıkmaktadır.Makine

sektörünün Konya’nın toplam ihracatındaki payı yüzde 30 iken, toplam ithalatındaki payı yüzde 26’dır.

Şanlıurfa, Diyarbakır 2,1Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 8,4

Balıkesir, Çanakkale 9,7Mardin, Batman, Şırnak, Siirt 21,5

Antalya, Isparta, Burdur -2,5Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 4,5

İzmir -9,5Bursa, Eskişehir, Bilecik 4,1

Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova -20,5Ankara -5,9

İstanbul 0,0

Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan 1,1Van, Muş, Bitlis, Hakkari -3,9

Kastamonu, Çankırı, Sinop -25,9Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 7,4

Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli -6,0Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 7,6

Erzurum, Erzincan, Bayburt 13,1Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye -7,7

Gaziantep, Adıyaman, Kilis 3,5Zonguldak, Karabük, Bartın -15,0

Kayseri, Sivas, Yozgat -8,5Konya, Karaman -3,6

Adana, Mersin -9,1Aydın, Denizli, Muğla -1,7

Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir 1,8

18.50318.59218.91419.29319.542

21.95822.357

24.87327.157

29.97930.099

32.43837.421

21.619

16.43816.90117.61217.74017.85718.330

13.64112.762

11.26812.192

15.56515.669

Çalışan başı katma değer (bin TL, 2011)Çalışan başı katma değerin değişimi (İstanbul’un %’si olarak, 2004-2011)

Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler, TEPAV analizleri


18

Konya’daki Sanayi Yapısı

Konya’nın makine üreticileri açısından elverişli olup olmadığını anlamak için ildeki sanayi altyapısı

hakkında bir değerlendirme yapmak faydalı olacaktır. Genel itibariyle değerlendirildiğinde, Konya’yı

özel sektör aktivitesi yoğun bir il olarak tanımlamak mümkündür. Konya’da toplam 49.048 kayıtlı özel

sektör işletmesi bulunmaktadır. Bu işletmelerde sigortalı olarak çalışanların sayısı ise yaklaşık 478

bindir2. Kayıtlı işletmelerin sektörel dağılımı incelendiğinde, 11.675 firma ile ilk sırada toptan ve

perakende ticaret sektörünün yer aldığı görülmektedir. İnşaat ve imalat sanayi sektörleri de toptan ve

perakende ticaret sektörünün ardından gelmektedir. Çalışanların sektörel dağılımında da aynı sektörler

ilk üç sırada yer almaktadır. Ancak bu kez ilk sırayı imalat sanayi alırken, inşaat ve perakende ticaret

sektörleri, imalat sanayi sektörünü izlemektedir (Şekil 5: Konya'daki özel sektör aktivitesinin sektörel

yapısı).

Konya’daki firmaların Türkiye’deki konumları hakkında fikir sahibi olabilmek için Türkiye’nin en

büyük sanayi kuruluşlarının yer aldığı İSO ilk 500 ve ikinci 500 listelerine bakmak yerinde olacaktır.

İstanbul Sanayi Odası’nın 45 yıldır sürdürdüğü “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” çalışmasının

2012 yılı raporuna göre, Konya’da ağırlıklı olarak gıda sanayi sektöründe faaliyet gösteren 24 firma (ilk

500’de 9, ikinci 500’de 15 firma), Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşları arasında yer almıştır. 2002

yılına ait verilere bakıldığında ise 13 firmanın İSO 1000’de yer aldığı, dolayısıyla da yaklaşık 10 yıl

içinde Konya’da listeye giren firma sayısının yüzde 85 arttığı görülmektedir. İSO 1000’deki firma

sayılarına göre iller arasında bir karşılaştırma yapıldığında, Konya’nın, 2002 yılına kıyasla iki basamak

yükseldiği ve Kayseri, Adana gibi illerin hemen ardından gelerek 9. sırada yer aldığı görülmektedir.

TR52 Bölgesi’nin diğer ili olan Karaman ise ilk 1000’de yer alan 4 firması ile 27. sıradadır.

Firmaların, İSO 1000’de üretimden satışlar kriterine göre sıralandığı göz önünde bulundurulduğunda,

Konya’da daha fazla sayıda sanayi işletmesinin kendi üretmiş oldukları ürünlerden yaptıkları satışı

artırmalarının, sanayi sektöründe üretilen katma değerin, toplam katma değer içindeki payını

yükseltmeye yetmediğine, aksine 2004-2011 döneminde sanayi sektörünün gayri safi katma değere olan

katkısının 1,4 yüzde puan düştüğüne dikkat çekilmelidir. Bu durum, büyük ölçüde firmaların kendi

faaliyet alanlarındaki karlarının düşmesi ve faaliyet dışı karlarının artmasından, dolayısıyla da reel

ekonomiye pozitif yönlü katkı sağlayamamalarından kaynaklanmaktadır.

Türkiye’de toplam 273 adet Organize Sanayi Bölgesi (OSB) bulunmakta olup, bunun yüzde 26’sı İç

Anadolu Bölgesi’ndedir. Konya’da ise 9 adet OSB bulunmaktadır. Bunlar; Konya OSB (1976), Konya

Ereğli OSB (1996), Akşehir OSB (1996), Seydişehir OSB (2000), Konya 1. OSB (2001), Beyşehir OSB

(2001), Çumra OSB (2001), Karapınar OSB (2005) ve Kulu OSB (2006)’dir (Şekil 5: Konya'daki özel

sektör aktivitesinin sektörel yapısı).

Şekil 5: Konya'daki özel sektör aktivitesinin sektörel yapısı

2 Sosyal Güvenlik Kurumu, Kayıtlı İstihdam İstatistikleri


19

İmalat sanayi işletmelerinin geneli için bulundukları ilin lojistik imkânları son derece önemli bir rekabet

gücü belirleyicisidir. Konya, kıyıya sınırı olmayan bir ildir ve en yakın liman olan Mersin Limanı’na

uzaklığı 300 km’den fazladır. Ancak demir yoluna yakınlık, ilde üretim yapan firmalar açısından önemli


20

lojistik avantajlar sağlamaktadır. Konya, Karayolları 3. Bölge Müdürlüğü kapsamında olup, bu bölgenin

tamamında 2.470 km devlet yolu ve 2.565 km il yolu olmak üzere toplam 5.035 km asfalt yol

bulunmaktadır3. Konya’da ise, Şubat 2014 itibariyle 1.405 km devlet yolu ve 1.640 km il yolu olmak

üzere toplam 3.045 km’lik yol ağı bulunmaktadır. 2002 sonu itibariyle Konya’da 167 km bölünmüş yol

bulunmakta iken, 2003-2013 yılları arasında 742 km ilave edilerek, toplamda 909 km uzunluğunda

bölünmüş yola ulaşılmıştır. 2014 yılında ise 33 km bölünmüş yol yapılması hedeflenmektedir. Yine

2003-2013 yılları arasında 277 km yolda iyileştirme yapılmıştır. 2014 yılında ise 44 km yolda

iyileştirme yapılması hedeflenmektedir.

OSB’ler bir ilin sanayisinin gelişmesinde çok önemli yer tutsalar da Konya’da OSB bünyesinde faaliyet

gösteren sanayi işletmelerinin oranı binde 20’nin altındadır. Oysa OSB’ler, sanayi arsalarını bir araya

getirerek yatırımcıların enerji, iletişim gibi altyapı hizmetlerine erişim maliyetlerini düşürmekte ve

böylelikle bulundukları ilin sanayisinin gelişmesinde çok önemli yer tutmaktadırlar. Maliyetlerin

düşmesinin yanı sıra, OSB’de bulunmanın bir diğer avantajı da çeşitli izinlerin aynı merkezden

alınmasını kolaylaştırıp, bölgede faaliyet gösteren firmaların zamandan tasarruf etmelerini sağlamasıdır.

OSB’lerde altyapı hizmetlerini bağlatmanın süresi, OSB dışı bölgelere göre iki kat daha hızlı olup, izin

ve ruhsat süreçleri daha az bürokrasi içermektedir4.

Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi’nin Konya’daki yararlanıcı kuruluşu Konya

Sanayi Odası, bölgede sanayinin gelişimi için kritik bir işleve sahiptir. Konya Sanayi Odası bünyesinde

gerçekleştirilen faaliyetler aşağıda yer alan Kutu 1’de anlatılmaktadır.

3 Karayolları Genel Müdürlüğü, http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Bolgeler/3Bolge/YolAgi.aspx, Erişim:

06.03.2014 4 10. Kalkınma Planı (2014-2018), İmalat Sanayinde Dönüşüm Özel İhtisas Komisyon Raporu

http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Bolgeler/3Bolge/YolAgi.aspx


21

Kutu 1: Konya Sanayi Odası

Konya Sanayi Odası (KSO), sanayi ve ticaret hayatının canlanması amacıyla 1926 yılında, Konya Ticaret veSanayi Odası olarak kurulmuştur.

Sahip olduğu verimli topraklar nedeniyle bir tarım kenti olarak bilinen, ancak ilerleyen yıllarda tarımın yanı

sıra sanayi alanlarında da önemli atılımlar gerçekleştirilen Konya’da, KSO 24 meslek komitesinde 1490 faal,135 askıda olmak üzere 1625 üyesi ve 28 personeli ile Konya sanayisine hizmet etmektedir. KSO, üyelerine

uluslararası standartlarda hizmet verebilmek amacıyla toplam kalite yönetimi noktasında tüm personelinieğitmiştir. KSO, TSE-ISO-EN 9000 belgesi ile hizmet kalitesini tescilletmiştir.

KSO, yeni pazarlara açılma, müşteri odaklı büyüme, pazar pozisyonlarının gelişimi gibi alanlarda en iyi

uygulamayı paylaşmak, tanımlamak ve yaymak için, KOBİ’lere gelişim ve bölgesel iş oluşturma açısındankendi potansiyellerini fark etmelerine yönelik birçok projenin yürütücülüğünü yapmış ve yapmaya devam

etmektedir. KSO’nun AB ile yürütülen ve tamamlanmış bazı projeleri şunlardır:

1) Avrupa Birliği Merkezi: Ocak 2004’te başlayan ve 3 yıl süren bu proje ile işletmeleri AB ile ilgili

konularda bilgilendirmek, topluluk mevzuatı ve yönetmeliklerinin uygulanmasında KOBİ’leretavsiyelerde bulunmak ve KOBİ’lerin AB ile dış ticaretini artırmak amaçlanmıştır. Proje süresince

2836 kişi Bilgi Merkezi faaliyetlerine katılmıştır.

2) Endüstriyel Otomasyon Elemanı Yetiştirme Merkezi: Mayıs 2005’te başlayan ve 1 yıl süren

proje ile Selçuk Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi ortaklığında, bilgisayar destekli ölçüm ve kontrol

sistemlerinin tamir ve bakımını yapan teknik elemanlar yetiştirmek ve mevcut teknik elemanların bilgive becerilerini geliştirmek amaçlanmıştır. Proje sonunda 80 kursiyer ilgili teknik konulara yönelik

eğitim almıştır.

3) Sanayi Odaları ve Meslek Kuruluşlarının Mesleki Teknik eğitim Üzerindeki Rolleri, Katkıları

ve İşbirliği Yöntemleri: Eylül 2007’de başlayan ve 1 yıl süren projede, AB Leonardo da Vinci

Programı kapsamında, mesleki teknik eğitim ve sanayi işbirliğini güçlendirmek amaçlanmıştır. Projesonrasında Avrupa meslek kuruluşlarının, mesleki teknik eğitim üzerindeki rolleri, katkıları ve işbirliği

yöntemleri konusunda bilgilendirmeler yapılmıştır.

4) Konya Bilim Merkezi: 2010 yılında çalışmalarına başlanan projenin, 2014 yılında hizmete girmesi

planlanmaktadır. Projenin finansmanı TÜBİTAK ve Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından

sağlanmaktadır. Projenin amacı özellikle çocuklar ve gençler olmak üzere her yaştan ziyaretçiyietkileşimli sergiler, eğitim programları ve etkinlikler aracılığıyla, bilim ve teknolojiyle buluşturmak,

yeni fikirler üretilmesine destek olmaktır.

5) Konya Sanayi Odası Üyesi KOBİ'lerin Rekabet Güçlerinin Arttırılması İçin Kurumsal Bir

Yapının Oluşturulması ve Pilot Eğitimlerin Verilmesi Projesi: Aralık 2006 tarihinde uygulamaya

konulan proje, Avrupa Birliği Kalkınma Programı tarafından desteklenmiştir. Bu proje ile istihdamınartırılması, ekonomik kalkınmaya ve ihracata katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Eğitim sonucunda

Sanayi Odası bünyesinde eğitim birimi oluşturulmuş ve 1164 firma temsilcisi çeşitli konularda eğitimalmıştır.

Konya’daki sanayi kuruluşlarının rekabet güçlerinin geliştirilmesi için çalışmalar yürüten KSO, TOBBtarafından yürütülmekte olan ve danışmanlığını TEPAV’ın gerçekleştirdiği Makine Sektörü’nde Rekabetçiliğin

Geliştirilmesi Projesi’nin Konya aşamasında yararlanıcı kuruluş olmuştur. İhtiyaç analizi yapılan firmalar içinçıkarılan URGE yol haritasının koordinasyon görevini, yine KSO yürütecektir.


22

Konya’nın Dış Ticareti

Konya, Türkiye’nin dış ticaretinde her geçen yıl daha da önemli bir il haline gelmektedir. 2005-2013

yıllarını kapsayan ihracat verilerine göre, Konya 2005 yılında 0,5 milyar doların altında olan ihracatını,

2013 yılında 1,3 milyar dolara yükseltmiştir. Ancak Türkiye’nin geneliyle kıyaslandığında, Konya,

Türkiye’nin toplam ihracatı içindeki payını çok fazla artıramamıştır. 2005 yılında yüzde 0,6 olan ihracat

payı, 2013 yılında yüzde 0,9 düzeyine çıkmıştır. İlin ihracat yaptığı ülkeler arasında en üst sırada Irak

bulunmaktadır. Irak’a yapılan ihracatın Konya’nın toplam ihracatından aldığı pay yaklaşık yüzde 19’dur.

Irak’ı yüzde 6 ile Almanya ve yüzde 4 ile Rusya takip etmektedir. İran, Suudi Arabistan ve Libya da ilin

ihracatında önemli yere sahip diğer ülkeler arasında yer almaktadır.

Aynı dönemdeki ithalat5 verileri incelendiğinde, ithalatın ihracata göre biraz daha yavaş büyüdüğü

görülmektedir. 2005 yılında 0,4 milyar dolar olan ithalat, 2013 yılında 1,2 milyar dolara yükselmiştir.

Benzer bir şekilde Türkiye’nin toplam ithalatından aldığı pay da ihracat payına göre daha yavaş

büyümüş ve 2005 yılında yüzde 0,4 olan ithalat payı, 2013 yılında ancak yüzde 0,5’e çıkabilmiştir.

İthalat yapılan ülkeler arasında ise ilk sırada Çin, Rusya ve Almanya bulunmaktadır. Çin’den yapılan

ithalat Konya’nın toplam ithalatının yüzde 16’sını oluşturmaktadır. İkinci en büyük ithalat partneri

Rusya’nın ise toplam ithalattan aldığı pay yüzde 14’tür. Almanya, ABD ve Güney Kore de ithalat

yapılan diğer önemli ülkeler arasında yer almaktadır.

Konya, 2008 yılından bu yana dış ticaret fazlası vermektedir. 2009 yılında, küresel krizin de etkisiyle dış

ticaret hacmi yaklaşık yüzde 20 oranında küçülse de, 2010 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 35

büyüyerek, 2008 seviyesinin de üzerinde çıkmıştır.

Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması, tek haneli sektör verileri Konya’nın dış ticaretinin önemli bir

kısmının imalat sanayinden oluştuğunu göstermektedir. İmalat sanayinin toplam dış ticaret içindeki payı

yaklaşık yüzde 85’tir. Tarım ve ormancılık ise ilin dış ticaretinde önemli olan ikinci sektör olup,

Konya’nın toplam dış ticaret hacmi içinde yüzde 13’lük paya sahiptir. İki haneli sektör verilerine

bakıldığında ise ilin ihracatının önemli bölümünün makine ve mekanik cihazlar ile motorlu kara taşıtları

aksam ve parçaları üretimi yapan firmalar tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir. Gıda ürünleri

ihracatı da ilin ihracatında öne çıkan diğer sektörlerdendir6. İthalat verilerine bakıldığında ise ihracatta

olduğu gibi makine ve teçhizat sektörünün öne çıktığı görülmektedir. Kimyasal madde ve ürünler ile

tarım ve hayvancılık sektörleri de Konya’da ithalatın yoğun bir şekilde yapıldığı sektörler arasındadır

(Şekil 6: KONYA'NIN DIŞ TİCARETİNDEKİ TEMEL BÜYÜKLÜKLER).

5 TÜİK’in açıkladığı il bazında dış ticaret verileri, ilde üretilip yurt dışına satılan ürünlerin ve ildeki üreticilerin

gerçekleştirdikleri ithalatı tam olarak doğru yansıtmayabilir. Bunun nedeni TÜİK’in dış ticaret verilerini gümrüklerden

toplamasıdır. Konya’daki bir üretici ihracatını dışındaki bir gümrük üzerinden gerçekleştirdiğinde, söz konusu ihracat ilgili

gümrüğün bulunduğu ilin hesabına kaydedilmektedir. Benzer şekilde Konya’daki bir üretici Konya dışındaki bir gümrük

üzerinden ithalat yaptığında, söz konusu ithalat ilgili gümrüğün bulunduğu ilin hesabına kaydedilmektedir. Bu raporda

Konya’nın dış ticareti olarak verilen büyüklükler ildeki üreticilerin bir bölümünün dış ticaretini içermeyebileceği gibi Konya

gümrüğünü kullanan diğer illerdeki birey ya da kurumların dış ticaretlerini içerebilir.

6 Dış ticaret verileri gümrük kapılarından toplanmakta ve TÜİK tarafından yayınlanmaktadır.


23

Şekil 6: Konya'nın dış ticaretindeki temel büyüklükler

Kaynak: TÜİK, TEPAV Hesaplamaları

Konya Makine Sektörü ve Sektörün Dış Ticareti

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin, Türkiye’deki sanayi ve sanayi ticaret odaları tarafından

firmaların talebi üzerine düzenlenen kapasite raporlarındaki bilgilerden oluşturulan Sanayi Veritabanı’na

göre, Türkiye’de en çok sayıda makine üreticisinin olduğu il yaklaşık 8 bin firma ile İstanbul’dur.

İstanbul’un ardından Ankara ve İzmir gelmektedir. Çalışan sayısı itibariyle incelendiğinde ise makine

sektöründe çalışan sayısının en yüksek olduğu ilk üç il sırasıyla, İstanbul, Bursa ve İzmir’dir. Konya da

makine üreticilerinin en çok olduğu ilk 5 il arasında yer almaktadır. SGK kayıtlarına göre ilde kayıtlı

1.195 makine firmasında, 15.246 sigortalı çalışan bulunmaktadır. SGK tarafından tutulan bu kayıtlar,

firmaların ilk faaliyet alanlarına göre toplanmakta ve sadece sigortalı çalışanları kapsamaktadır.

Konya’da bulunan ve SGK kayıtlarına göre belirlenmiş 1.195 makine üreticisi firmanın önemli bir kısmı

tornacılık ve tesviyecilik ile tarım makineleri alt sektörlerinde faaliyet göstermektedir (Şekil 7: İLLER


24

İTİBARİYLE MAKİNE ÜRETİCİSİ SAYILARI VE KONYA'DAKİ MAKİNE ALT

SEKTÖRLERİ).

Şekil 7: İller itibariyle makine üreticisi sayıları ve Konya'daki makine alt sektörleri

Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu- Kayıtlı İstihdam İstatistikleri

2005-2013 döneminde Konya’daki makine sektörünün7 ihracatı, ilin genel ihracat yapısına benzer bir

seyir izlemiştir. 2009 yılında küresel krizin etkisiyle yaklaşık 5 milyon dolar azalmış, ancak 2010 yılında

yaklaşık 18 milyon dolar artarak 2008 yılı seviyesinin üzerine çıkmıştır. Ancak yine de ilin sektördeki

ihracatının, Türkiye’nin makine sektöründeki toplam ihracatından aldığı pay, 2009 yılında bir önceki

yıla göre artmıştır. Bu da Konya’nın makine sektöründe, küresel kriz ortamında Türkiye’nin geneline

kıyasla daha iyi bir performans sergilediğini göstermektedir. Sektörün, Konya’nın toplam ihracatı

içindeki payı 2005 yılında yüzde 34 seviyesinde iken, sonraki yıllarda dalgalı bir seyir izlemiş ve 2011

yılında yüzde 27 ile dönemin en düşük seviyesini görmüştür. 2011 yılından sonra artış eğilimine girmiş

olsa da, 2005 yılındaki seviyesini henüz yakalayamamıştır. Makine sektöründeki ihracat her geçen yıl

artsa da, Konya’nın toplam ihracatı içindeki payının 2005-2013 döneminde yüzde 4 puan küçülmesi, ilin

diğer sektörlerdeki performansının makine sektörüne kıyasla daha olumlu bir tablo ortaya koyduğu

anlamına gelmektedir (Şekil 8: KONYA'NIN MAKİNE SEKTÖRÜ İHRACATI VE İTHALATI).

İlin, 2005-2013 döneminde makine sektöründeki ithalat yapısı, ihracat yapısının aksine hem Türkiye’nin

makine ithalatı içindeki hem de Konya’nın toplam ithalatı içindeki payını artırmıştır. Türkiye’nin

makine sektörüne ilişkin toplam ithalatındaki payı dalgalı bir seyir izlemekle birlikte, 2005 yılında

yüzde 0,3 seviyesinden, 2013 yılında yüzde 0,7 seviyesine yükselmiştir. Benzer şekilde, sektörün

7 Makine sektörüne ilişkin dış ticaret hesaplamalarında “84” ve “85” kodlu HS2 (Fasıl) verilerinin toplamı alınmıştır.


25

Konya’nın toplam ithalatından aldığı pay da 2005-2013 döneminde artmış ve 2005 yılında yüzde 21

iken, 2013 yılında yüzde 26 olarak gerçekleşmiştir (Şekil 8: KONYA'NIN MAKİNE SEKTÖRÜ

İHRACATI VE İTHALATI).

İhracat ve ithalat verileri birlikte değerlendirildiğinde, ilin dış ticaret hacminin yaklaşık yüzde 30’unu

makine sektörünün oluşturduğu görülmektedir. Dolayısıyla makine sektörünün Konya’nın dış ticaret

hacminde önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir.

Şekil 8: Konya'nın makine sektörü ihracatı ve ithalatı

Kaynak: TÜİK, TEPAV Hesaplamaları

Konya’da Tarım Sektörü


26

TR52 Bölgesi 4.963.545 hektar yüzölçümü ile Türkiye’nin yüzde 6,3’ünü ve 2.904.440 hektar tarım

alanı ile de Türkiye tarım alanlarının yüzde 9’unu oluşturmaktadır (Tablo 2: TARIM ALANI

KULLANIMI (HEKTAR)). Tarım alanlarının büyüklüğü, bölgenin, Türkiye’nin en önemli tarım

potansiyeline sahip bölgelerinden biri olmasını sağlamaktadır. Dolayısıyla, tarım sektörünün TR52

Bölgesi’nin en önemli sektörlerinden biri olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Tarımın gayri safi katma

değer içindeki payı ve tarımsal istihdam oranı 2004 yılına kıyasla azalmakla birlikte, sektör tamamıyla

ithal edilebilecek mallardan oluşmadığı için gelecekte de önemli olmaya devam edecektir (Şekil 9:

TR52 BÖLGESİ'NDE TARIM SEKTÖRÜNÜN BRÜT KATMA DEĞERİ VE TARIMSAL

İSTİHDAM).

Şekil 9: TR52 Bölgesi'nde tarım sektörünün brüt katma değeri ve tarımsal istihdam

Kaynak: TÜİK

Konya ili, tarım alanlarının kullanımı itibariyle değerlendirildiğinde, 2007 yılında Türkiye’nin yüzde

9,6’sını oluşturan işlenen tarım alanlarının, 2012 yılında yüzde 9’a düştüğü görülmektedir. İşlenen tarım

alanları içinde ekilen alan payı 2007-2012 döneminde ılımlı bir artış sergileyerek, yüzde 60’tan yüzde


27

62’ye çıkmıştır. Konya’da ekilen alan büyüklüğünün, Türkiye’deki toplam ekilen alan büyüklüğüne

oranı ise yüzde 7,5 seviyesindedir.

Tablo 2: Tarım alanı kullanımı (hektar)

Kaynak: TÜİK

Konya ilinin tarımsal ürün sıralamasına bakıldığında, 2012 yılı verilerine göre, şekerpancarının yaklaşık

yüzde 39’luk pay ile toplam üretim içinde birinci sırada olduğu görülmektedir. Konya’daki şekerpancarı

üretimi, Türkiye’nin toplam üretiminin yaklaşık yüzde 28’ini oluşturmaktadır. Konya’da üretilen diğer

önemli bitkisel ürünler ise sırasıyla; tahıl, buğday, arpa ve patatestir (Tablo 3: KONYA'DA BİTKİSEL

ÜRETİM (2012)). Şekerpancarı, bitkisel üretim verimliliği açısından da il genelinde birinci sırada yer

almaktadır. Şekerpancarından hektar başına elde edilen hasat 63 bin kg’dır. Hektar başına 34 bin kg’lık

üretim ile patates ikinci sırada yer alırken, listenin üçüncü sırasındaki mısırın verimliliği hektar başına 8

bin kg’dır.

Bitkisel üretimde üst sıralarda yer alan ürünlerin yıllar içindeki değişimi ele alındığında patates

üretiminde ciddi bir artışın gerçekleştiği dikkat çekmektedir. 2004 yılında 134 bin ton olan patates

üretimi, 2012 yılında 460 bin tona yükselerek yaklaşık yüzde 242 oranında artmıştır. Şekerpancarı

TR (Türkiye) 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Toplam işlenen tarım alanı

ve uzun ömürlü bitkiler24,887,394 24,505,223 24,294,681 24,394,205 23,613,762 23,794,965

Toplam işlenen tarım alanı 21,978,693 21,555,242 21,351,696 21,383,626 20,518,406 20,577,186

Ekilen 16,944,960 16,460,257 16,217,421 16,333,002 15,691,567 15,464,452

Nadas 4,218,947 4,259,190 4,322,963 4,249,026 4,017,197 4,286,137

Sebze bahçelerinin alanı 814,786 835,795 811,313 801,598 809,642 826,597

Toplam uzun ömürlü bitkiler 2,908,700 2,949,980 2,942,984 3,010,580 3,091,136 3,212,989

Diğer meyveler, içecek ve

baharat bitkileri alanı 1,671,091 1,692,822 1,685,548 1,748,763 1,820,098 1,936,928

Bağ alanı 484,610 482,789 479,024 477,786 472,545 462,296

Zeytin ağaçlarının kapladığı alan753,000 774,370 778,413 784,031 798,493 813,765

Yem bitkileri alanı 1,601,022 1,588,746 1,483,527 1,461,454 1,510,344 1,956,455

TR521 (Konya) 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Toplam işlenen tarım alanı

ve uzun ömürlü bitkiler2,140,817 2,116,879 2,110,685 2,076,921 1,924,237 1,904,440

Toplam işlenen tarım alanı 2,104,519 2,082,780 2,070,597 2,041,157 1,885,177 1,865,683

Ekilen 1,264,293 1,192,120 1,187,396 1,217,431 1,253,891 1,169,243

Nadas 817,277 867,655 861,900 806,484 613,228 676,860

Sebze bahçelerinin alanı 22,949 23,005 21,301 17,242 18,058 19,580

Toplam uzun ömürlü bitkiler 36,298 34,099 40,089 35,764 38,988 38,676

Diğer meyveler, içecek ve

baharat bitkileri alanı 23,296 25,062 26,714 25,717 29,082 28,758

Bağ alanı 13,002 9,037 13,375 10,047 9,906 9,918

Zeytin ağaçlarının kapladığı alan - - - - - -

Yem bitkileri alanı 47,291 46,833 44,631 38,013 44,735 58,906


28

üretimi de 2009 yılından bu yana düşüş eğiliminde olmakla birlikte, 2004-2012 yılları arasında yüzde 51

oranında artmış ve böylelikle 2012 yılında yaklaşık 4 milyon tonluk üretim miktarına ulaşılmıştır (Şekil

10: KONYA'DA BİTKİSEL ÜRETİM (2004-2012)).

Tablo 3: Konya'da bitkisel üretim (2012)

Üretim

miktarı

(ton)

Toplam

üretim

içindeki

payı (%)

Toplam 10,654,320 100.0

Şekerpancarı 4,148,028 38.9

Toplam tahıl 2,626,423 24.7

Buğday 1,570,660 14.7

Arpa 706,837 6.6

Patates 460,154 4.3

Mısır (dane) 312,059 2.9

Meyveler (zeytin ve turunçgiller hariç) 226,738 2.1

Toplam yağlı tohumlar 219,934 2.1

Ayçiçeği 214,970 2.0

Kuru baklagiller 89,376 0.8

Üzüm 55,503 0.5

Çavdar 21,333 0.2

Kolza 2,153 0.0

Soya 152 0.0


29

Şekil 10: Konya'da bitkisel üretim (2004-2012)

Konya’da sebze ve meyve üretimi 2008-2012 döneminde yüzde 8,2 oranında artış göstermiştir. Sebze

üretiminin yüzde 61’ini kök ve yumru sebzeler oluştururken, meyve üretiminin yüzde 70’i, diğer

meyveler, taş çekirdekliler ve yumuşak çekirdekliler sınıfı altında yer alan meyvelerden oluşmaktadır

(Tablo 4: KONYA'DA SEBZE VE MEYVE ÜRETİMİ (2012)). Konya’daki sebze ve meyve

üretiminin, Türkiye’deki toplam üretimden aldığı pay ise yüzde 2 seviyesindedir.

Tablo 4: Konya'da sebze ve meyve üretimi (2012)

Kaynak: TÜİK

Üretim

miktarı

(ton)

Toplam

üretim

içindeki

payı (%)

Toplam sebze ve meyve üretimi 1,050,594 100

Toplam sebze üretimi 823,856 78.4

Kök ve yumru sebzeler 503,348 47.9

Meyvesi için yetiştirilen sebzeler 307,636 29.3

Diğer sebzeler (başka yerde

sınıflandırılmamış sebzeler) 12,872 1.2

Toplam meyve üretimi 226,738 21.6

Üzüm 55,503 5.3

Diğer meyveler, taş çekirdekliler

ve yumuşak çekirdekliler 158,877 15.1

Zeytin ve diğer sert kabuklular 7,979 0.8

Baharat bitkileri (işlenmemiş) 4,379 0.4


30

Türkiye’nin süt ve bal üretiminin yüzde 5’inin gerçekleştirildiği Konya’da, süt ve bal üretimi 2008-2012

yılları arasında yaklaşık yüzde 63 oranında artmıştır. 2012 yılındaki yaklaşık 859 bin tonluk üretimin

yüzde 90’ı inek sütüdür. Bal üretimi ise 911 ton ile Konya’da binde 1’e denk gelen bir orana sahip

olmakla birlikte, ildeki bal üretimi, Türkiye’deki bal üretiminin yüzde 1’ini oluşturmaktadır.

Konya, geniş tarım arazilerine sahip olmakla birlikte sulama kabiliyetinin az olması tarımsal üretimi

olumsuz yönde etkileyen bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın

hazırladığı “Konya İl Çevre Durumu-2011” raporuna göre Konya’nın sulanabilir arazi varlığı 1.652.762

hektar olup, mevcut su potansiyeline göre sulanabilir arazi ise 521.356 hektardır. Köy hizmetleri, DSİ ve

halk tarafından yapılan sulamalar sonucu toplam sulanan arazi, potansiyelin yaklaşık yüzde 70’ine denk

gelmektedir.

İldeki tarım arazilerinin yaklaşık yüzde 72’si kuru tarım arazisi olarak kullanılmakta olup, geri kalanı da

sulu tarım arazisidir.

Konya’nın tarımsal ürünlerdeki ihracat performansına bakıldığı zaman, hububat, bakliyat, yağlı

tohumlar ve mamulleri grubundaki ihracatın Konya’nın toplam ihracatı içindeki payının yaklaşık yüzde

13 olduğu görülmektedir. Kuru meyve ve mamulleri, meyve ve sebze mamulleri, yaş meyve ve sebze ile

zeytin ve zeytinyağı gruplarındaki ihracat ise, Konya’nın toplam ihracatının yüzde 3’ünü

oluşturmaktadır.

SEKTÖR ANALİZİ

Konya’daki seçilmiş 7 odak makine sektörü 2012 yılı itibari ile toplam 880 milyon dolarlık ihracat

hacmine sahiptir. Bu oran Türkiye’de proje kapsamındaki 39 odak alt sektör toplam ihracatının yüzde

5’ini oluşturmaktadır. Sektörün 2000 yılında 168,5 milyar dolar olan dünya toplam ihracatı yıllık

ortalama yüzde 2 büyüyerek 2012 yılında 186 milyar dolara ulaşmıştır. Sektörler toplu olarak

değerlendirildiğinde ise dünyada Almanya, ABD, Hollanda, İtalya ve Japonya’nın tüm sektörler

genelinde küresel ticarette öncü ülkeler olduğu görülmektedir.

Proje kapsamında yer alan firmaların faaliyet alanları aşağıdaki gibidir8.

Sıvı, tozları püskürtmeye, dağıtmaya mahsus mekanik cihazlar

Tarla, bahçe tarımında, ormancılıkta kullanılan makine, cihazlar

Hasat, harman, biçme; ürünleri ayırma, temizleme makine, cihazları

Süt sağma, sütçülükte kullanılan makine ve cihazlar

Tarım, ormancılık, kümes hayvancılığına mahsus makine, cihazlar

Karıştırma, yoğurma, kırma öğütme homojenleştirme vb makineleri

Transmisyon milleri, kranklar, yatak kovanları, dişliler, çarklar

8 Sektör analizlerinde HS (Harmonized System) sınıflama sistemi tarife 4 ayrımında kullanılmıştır.


31

Tarım makinelerinin alt sektörü olarak analiz ettiğimiz sıvı, tozları püskürtmeye dağıtmaya mahsus

mekanik cihazları alt sektörü dünya ticaretinde 17 milyar dolarlık bir ihracat hacmine sahiptir. 2012 yılı

itibari ile bu alt sektör dünyadaki toplam makine ihracatının yaklaşık yüzde 1’ini yapmıştır. Sektördeki

en büyük ihracatçılar ABD, Almanya ve Çin’dir. Çin son 5 yılda hızla yükselerek en büyük iki rakibini

yakalamıştır. Türkiye son 5 yılda ihracatını 3 katına çıkarmasına rağmen halen oldukça düşük

seviyededir ve yüksek oranda dış ticaret açığı vermektedir. Türkiye’nin sektördeki düşük ihracatının en

önemli nedeni doğru pazarlara odaklanamamasından kaynaklanmaktadır. Türkiye’nin sektördeki en

önemli ihracat pazarları Rusya İran, Irak ve Azerbaycan’dır. En önemli ithalatçılar Almanya, Çin, ABD

ve Fransa gibi pazarlarda ise hiç yer alamamaktadır.

Tarla ve bahçe tarımında ormancılıkta kullanılan makine ve cihazları alt sektörü dünya ticaretinde 8

milyar dolarlık ihracat hacmine sahiptir. Küresel krizin yavaşlatıcı etkisinden kurtulan sektörün

dünyadaki en önemli ihracatçıları Almanya, ABD ve İtalya’dır. Çin ise yıllık ortalama yüzde 30 büyüme

hızı ile ana ihracatçılara hızla yakınsamaktadır. Sektördeki ana ihracatçıların hiçbiri pazar paylarında

daralma yaşamamıştır. Türkiye hacmi düşük de olsa dış ticaret fazlası vermektedir. Ancak en fazla

ihracat yaptığı pazarlar yalnızca komşu ülkeleri ile sınırlı kalmıştır. Türkiye sektörde en fazla ihracatı

Irak, Bulgaristan, Sudan ve Azerbaycan’a yapmaktadır.

Hasat, harman, biçme; ürünleri ayırma, temizleme makine, cihazları alt sektörü dünyada 20 milyar

dolarlık bir ihracat hacmine sahiptir. Sektörün dünya toplam ihracatı kriz öncesi döneme göre yüzde 53

artmıştır. Sektörün dünyadaki en büyük ihracatçıları ABD, Almanya ve Belçika’dır. İthalatçıları ise ABD

ve Kanada dışında Avrupa ülkeleridir. Sektörde en hızlı pazar payını arttıran ülke Çin’dir. En büyük

ihracatçılardan ise sadece İtalya pazar kaybı yaşamıştır. Türkiye sektörde yüksek oranda dış ticaret açığı

vermektedir. İhracatı kriz öncesi seviyesinin üstüne çıkmasına rağmen 2009 yılından bu yana ithalatı da

2 kat artmıştır. Türkiye ihracatının yüzde 25’ini Fransa ve İtalya’ya yapmaktadır ancak onun dışında

ihracat yaptığı ülkeler komşu ülkelerle sınırlıdır. Türkiye dünyanın en büyük ithalatçılarından Rusya ve

Almanya’da ise yakın olmasına rağmen pazar payı elde edememiştir.

Süt sağma, sütçülükte kullanılan makine ve cihazlar alt sektörü dünyada 1,8 milyar dolarlık küçük bir

paya sahiptir. Sektörü dünya ihracatı halen kriz öncesi seviyesinin aşamamıştır. Sektörün en büyük

ihracatçıları makine sektörünün de büyük ihracatçıları olan Hollanda, ABD, Almanya ve İtalya’dır.

Sektörde ihracatı en hızlı artan ülke ise İsrail’dir. En büyük ihracatçı Hollanda pazar payını arttırmayı

sürdürürken Almanya, Danimarka ve Fransa gibi ülkeler pazar paylarını kaybetmektedirler. 2008 ve

2009 yıllarında Türkiye’nin ihracatı ithalatını karşılarken 2011’den bu yana sektör dış ticaret açığı

vermektedir. Türkiye’nin sektördeki ihracatı ise Ortadoğu ülkeleri ile sınırlı kalmıştır.

Tarım, ormancılık, kümes hayvancılığına mahsus makine, cihazlar alt sektörü dünyada 7 milyar dolarlık

ihracat hacmine sahiptir. Sektörün dünyadaki en büyük ihracatçıları Almanya, Hollanda ve ABD’dir.

Sektörde Çin’in hızlı yükselişine rağmen İspanya, İtalya ve Almanya’da pazar paylarını önemli ölçüde

arttırmaktadırlar. Sektörde en büyük daralma ise Finlandiya’da yaşanmıştır. Türkiye 2010 yılı hariç

sektörde dış ticaret fazlası vermiştir. En fazla dış ticaret fazlası verdiği yıl ise 2012 olmuştur.

Türkiye’nin sektördeki ihracatı 2007 yılından bu yana düzenli olarak artmaktadır. Türkiye ihracat fazlası

vermesine rağmen halen sektörün küresel ihracatında önemli bir pay elde edememiştir. En fazla ihracat

yaptığı ülkeler Azerbaycan, Irak ve Rusya’dır. Rusya’nın sektörde dünyanın en büyük ithalatçısı olması


32

Türkiye için büyük avantaj oluşturmaktadır ancak buna rağmen Türkiye halen ABD, Almanya ve

Kanada pazarın önemli pay elde edememiştir.

Karıştırma, yoğurma, kırma öğütme homojenleştirme vb makineleri bir üst sektörü kendine özgü

fonksiyonlu makine ve cihazları alt sektörü dünya ticaretinde 81 milyar dolarlık bir ihracat hacmine

sahiptir. 2012 yılı itibariyle bu alt sektörü, dünyadaki toplam makine ihracatının yaklaşık yüzde 4,6’sını

yapmıştır. Rusya dışında Türkiye genellikle bölge ülkelerine yönelik bir ihracat stratejisi izlemektedir.

Irak, Iran, Suudi Arabistan ve Azerbaycan gibi ülkeler önemli partner olabilmelerine rağmen

Türkiye’nin ihracat bu sektördeki ihracat sıçramasında etkili olabilecek ithalat potansiyeline sahip

değildirler. Türkiye bu nedenle bu sektördeki hedef pazarını değiştirmeli dünyanın büyük ithalatçılarına

yönelmelidir.

Transmisyon milleri, kranklar, yatak kovanları, dişliler, çarkları alt sektörü dünyada 51 milyar dolarlık

ihracat hacmine sahiptir. Sektördeki en büyük ihracatçılar Almanya, Japonya ve Çin’dir. Çin ve Güney

Kore ise son 5 yılda sektördeki pazar payların en fazla arttıran ülkelerdir. Sektördeki büyük Avrupa

ülkeleri İtaya, Belçika ve Fransa ise pazar payında daralma yaşamıştır. Türkiye’nin sektördeki ihracatı

kriz sonrasında toparlanmasına rağmen halen ithalatının altındadır ve sektörde dış ticaret açığı

vermektedir. Türkiye’nin ana ihracat partnerleri ise Avrupa ülkeleri ve komşu ülkeleri arasında

dağılmıştır. Türkiye’nin ihracatında ABD ve Çin pazarından pay alabilmesi büyük önem taşımaktadır.


33

Tablo 5: Seçilmiş Makine Sektörlerinin Dünya Ticareti (2007-2012)

Kaynak: Comtrade Veritabanı, Tepav Hesaplamaları

FİRMA YAPISI VE PERFORMANS ANALİZİ

TEPAV Proje ekibi 6-7 Ocak 2013 tarihlerinde Konya’ya bir çalışma ziyareti gerçekleştirmiştir. Söz

konusu ziyaret kapsamında, projenin yararlanıcı kuruluşu olan Konya Sanayi Odası tarafından belirlenen

16 makine üreticisinin ihtiyaç analizi yapılmıştır. İhtiyaç analizi için gerekli olan veriler iki aşamada

toplanmıştır. Birinci aşamada firmalardan temel performans göstergelerini proje ekibi ile paylaşmaları

istenmiştir. İkinci aşamada ise firmaların performanslarının belirleyicilerini anlamak amacıyla firmalarla

yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Her bir firmanın üretim tesisinde, firmanın en üst düzeyde

yetkilileriyle yaklaşık 2’şer saatlik görüşmeler yapılmıştır. Söz konusu görüşmeler, firmaların yapılarını

anlamak ve rekabet güçlerini geliştirmek için nelere ihtiyaçlarının olduğunu tespit etmek amacıyla

gerçekleştirilmiştir.

Proje kapsamında görüşülen makine üreticilerinin ağırlıklı olarak yenilikçi veya takipçi KOBİ

kategorisinden şirketler olduğu görülmektedir. Konya’daki makine üreticileri büyüklük ve 2010-2012

dönemindeki performansları itibariyle önemli ölçüde farklılaşmaktadırlar. Ar-Ge ve inovasyon, satış ve

pazarlama ve üretim becerileri firmadan firmaya değişmektedir. Ancak, genel itibariyle

değerlendirildiğinde projede yer alan firmaların yenilikçi veya takipçi KOBİ’lerin sahip oldukları

problemlerin, önemli bir bölümüyle karşı karşıya kaldıkları görülmektedir. Bu problemlerin neler olduğu

ilerleyen bölümlerde etraflıca ele alınacaktır. T.C. Ekonomi Bakanlığı, UR-GE Tebliğ’i kapsamında,

Sıvı, tozları

püskürtmeye, dağıtmaya mahsus mekanik cihazlar

Tarla, bahçe tarımında,

ormancılıkta kullanılan makine, cihazlar

Hasat, harman, biçme;

ürünleri ayırma, temizleme makine,

cihazları

Süt sağma,

sütçülükte kullanılan makine ve cihazlar

Tarım, ormancılık, kümes

hayvancılığına mahsus makine, cihazlar

Karıştırma, yoğurma, kırma

öğütme homojenleştirme v.b. makineleri

Transmisyon milleri,

kranklar, yatak kovanları, dişliler, çarklar

Dünya ticareti

(Milyar $, 2012)

En çok ihracat

yapanlar (2012)

İhracatını en çok

arttıranlar (2007-2012)

En büyük

ithalatçılar (2012)

17,7

ABD

Almanya

Çin

Çin

Japonya

Meksika

8,1

20

ABD

Çin

Almanya

1,8

7

81,3

51

Almanya

ABD

İtalya

ABD

Fransa

Almanya

Çin

ABD

Brezilya

ABD

Almanya

Belçika

ABD

Kanada

Fransa

Çin

Polonya

Brezilya

Hollanda

Almanya

ABD

Fransa

Almanya

Hollanda

İsrail

Hollanda

Polonya

Almanya

Hollanda

ABD

Rusya

ABD

Almanya

İspanya

Çin

Almanya

Almanya

Japonya

ABD

Çin

ABD

Güney Kore

Singapur

Çin

G.Kore

Almanya

Japonya

Çin

ABD

Çin

Almanya

Çin

G. Kore

ABD


34

firmaların önümüzdeki 3 yıl boyunca gerçekleştirecekleri ortak faaliyetlere vereceği desteklerle,

firmaların sorunlarının hafifletilmesine katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Konya’dan projeye dâhil olan makine üreticileri genel olarak tarım makineleri sektörüne dâhil olmakla

beraber oldukça geniş bir ürün yelpazesinde faaliyet göstermektedirler. Bu firmalar bir araya

geldiklerinde bir tarım makineleri kümesinde olması gereken faaliyet kollarının önemli bir bölümünü

oluşturmaktadırlar. Tarım makinesi ve bu makinelerin parçalarının üretimi ve tarımsal sulama

sistemlerinin kurulumu faaliyetleri projede yer alan firmalar tarafından gerçekleştirilmektedir. Her ne

kadar genel gruplandırmada tarım makineleri üretseler de projede yer alan 16 firmanın neredeyse

tamamı farklı fonksiyonlara sahip makineler üretmektedirler. Bu ürünler arasında zirai ilaçlama

makineleri, hasat, harman ve biçme makineleri, karıştırma makineleri ve tarım makinelerinde kullanılan

pompa gibi parçalar bulunmaktadır. Normal şartlar altında birlikte hareket etmeyen bu firmaların, bu

proje neticesinde, ortak bir dizi faaliyete başlaması, ortaya yeni sinerjilerin çıkmasına aracı olabilir.

İhtiyaç analizi yapılan Konya’daki makine üreticilerinin tamamı KOBİ’lerden oluşmaktadır. Satış

gelirleri büyüklüğü itibariyle değerlendirildiğinde, 16 firmadan 6’sı 1-5 milyon TL ciro aralığında satış

gelirine, 3 firma 10-15 milyon TL ve 2’şer firma ise 0-1 milyon TL, 5-10 milyon TL veya 15 milyon

TL’nin üzerinde ciroya sahiptir. Bu firmaların 2012 yılı ortalama ciro büyüklüğü yaklaşık 4,7 milyon TL

olmuştur. Üçü hariç bütün firmalar 50 altında istihdama sahiptirler. 2012 yılında bu firmalarda

çalışanların ortalama sayısı yaklaşık 13’tür. 2012 yılında projeye Konya’dan dâhil olan firmaların 7’si

ihracat yapmıştır. İhracat yapan firmalar arasında 2012 yılı ortalama ihracat büyüklüğü 880 bin ABD

doları tutarında gerçekleşmiştir (Şekil 11: FİRMALARIN TEMEL BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE

DAĞILIMI (2012)). Bu veriler genel olarak değerlendirildiğinde Konya’dan projeye katılan firmaların

görece küçük boyutlu, düşük hacimlerde ve ihracatta süreklilik sağlama konusunda sıkıntılar yaşayan

firmalar oldukları söylenebilir.


35

Şekil 11: Firmaların temel büyüklüklerine göre dağılımı (2012)9

Konya’dan projeye dâhil olan firmalar tarım makineleri kümesinin bir parçası olsalar da üretim biçimleri

itibariyle farklılık göstermektedirler. Parça üreten firmalar seri üretim çalışabilirken diğerleri sadece

sipariş usulü çalışmaktadır. Dolayısı ile bazı firmalar stok tutmakta, bazıları tutmamaktadır. Tarım

makineleri üretiminde kullanılan parçaların üretimini yapan firmaların ağırlıklı olarak seri üretim

yaptıkları görülmektedir. Sipariş usulü çalışan firmaların ürettikleri makinelerin boyut ve özellikleri

müşterilerinin makineyi kullanacakları alanın yapısı ve büyüklüğüne göre talep değişmektedir. Bu

firmalarda her yeni makinenin üretimi için ayrı bir projelendirme gerekmektedir. Firmaların tümünün

üretimlerinin emek yoğun bir yapıda olduğu da bir diğer önemli tespittir. Çelik ve/ya saç ürünlerine şekil

verilmesi dışındaki üretim aşamalarının tümünün emek yoğun bir biçimde yapıldığı belirtilmiştir. Emek

yoğun bir üretim yapısına sahip bu işletmelerin tümünde CNC tezgâhlarının olduğu görülmüştür.

İhtiyaç analizi yapılan firmaların müşteri portföyleri tarım sektöründe yoğunlaşmaktadır. Müşteriler

arasında yerli ve yabancı tarım firmaları ve çiftçiler yer almaktadır. Bu sebeple projeye katılan firmalar

satış yaptıkları pazarlardaki hava koşullarından yoğun olarak etkilenmektedirler. Örneğin, tarımsal

üretimin kuraklık benzeri sebeplerle düşük olduğu zamanlarda satışlar da bundan olumsuz

etkilenmektedir. Firmalar, bu tür dalgalanmaların önüne geçmek için pazar çeşitlenmesine giderek,

9 Karşılaştırmalara verilen veri formunu dolduran firmalar dâhil edilmiştir.


36

özellikle de Türkiye’de hava koşullarının tarımsal üretim için elverişli olmadığı yıllarda, yurt dışı

pazarlara açılmaya gayret göstermektedirler.

Kamunun görece önemsiz bir müşteri olduğu bu sektörde firmaların tamamı özel sektöre satış

yapmaktadır. Sektör için kamunun müşteri olarak bir önemi olmasa da sektördeki üreticilerin

faaliyetlerini etkileyen en önemli unsur kamu politikalarıdır. Özellikle tarımsal desteklemelerin türü ve

miktarı sektördeki üreticiler için son derece kritiktir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın çiftçilere

makine ve ekipman yenileme için verdiği destekler, sektördeki üreticilerin gelir akımlarında önemli bir

yer tutmaktadır. Sektördeki çoğu üretici, makine satışlarında çiftçilerin destek başvuruşu yapmalarına

yardımcı olmaktadır. Tarımsal desteklerdeki belirsizlikler, tarımsal makine üreticilerinin üretim

planlaması yapmalarını güçleştirmektedir.

Konya’daki 16 makine üreticisinin tamamı son derece yoğun bir rekabet baskısıyla karşı karşıyadırlar.

Projeye dâhil olan firmalarının hiçbirinin faaliyet gösterdikleri pazarlarda fiyat belirleme gücü

bulunmamaktadır. Gerek yurt içindeki diğer üreticiler gerekse ithalatta serbestlik nedeniyle yurt

dışındaki üreticilerle yoğun bir rekabet durumu söz konusudur. Yurt içindeki rakipler Orta Anadolu ve

Ege bölgesindeki şehirlerde yer almaktadırlar. Yabancı firmalar, yurt içinde yoğun bir rekabet kaynağı

oluşturmamaktadır. Yurt dışındaki pazarlarda rekabetin ise gerek yerli firmalardan, gerek Almanya,

İtalya ve İspanya’dan geldiği firma görüşmelerinde sıklıkla dile getirilmiştir. Rakipler arasında bulunan

gelişmiş ülkelere ek olarak, İran ve Pakistan gibi ucuz işgücüne sahip ülkelerin de önemli birer rakip

olmaya başladığı firmaların büyük bir bölümü tarafından dile getirilmiştir. Ucuz işgücüne sahip

ülkelerdeki üreticiler tarafından üretilen makinelerin, projede yer alan firmaların ürettiği makinelerden

çok daha düşük kaliteli olduğu dile getirilmiştir.

Firmalarla yapılan görüşmelerde firma yetkililerine firmanın mevcut rekabet gücü düzeyini yurt içi ve

yurt dışı rakiplerle karşılaştırmaları istenmiştir. Rekabet gücü, firma yetkililerine, pazar payını arttırma

veya koruma, karlılık, verimlilik, teknolojik yeterlilik, yenilik kabiliyeti, marka bilinirliği, müşterilerin

ve çalışanların memnuniyeti gibi unsurların bileşkesi olarak tanımlanmıştır. Bu doğrultuda, firma

yetkilileri kendilerini yurt içi ve yurt dışındaki rakipleriyle karşılaştırdıklarında Şekil 12’deki durum

ortaya çıkmıştır. Projede yer alanlar içerisinde, hem yurt içinde hem de dışarıda pazar lideri olduğunu

belirten firma bulunmamaktadır. Firmaların tamamı yurt içindeki rakiplerle benzer ya da biraz daha

yüksek bir rekabet gücüne sahip olduklarını belirtmişlerdir. Yurt dışı rakiplerle karşılaştırıldığında ise

projede yer alan firmaların önemli bir bölümü, rekabet güçlerinin mevcut düzeyinin, görece daha geride

olduğunu söylemişlerdir. Projede yer alan firmalar içerisinde yurt dışındaki rakiplerinin ilerisinde

olduğunu belirten firma bulunmamaktadır. Firma yetkilileri, Ar-Ge ve teknoloji üstünlükleri,

markalaşmaya verdikleri önem, satış ve pazarlama kabiliyetlerinin ileri düzeyi, finansmana erişim

imkânlarının daha bol olması gibi nedenlerle, yurt dışındaki rakiplerinin daha rekabetçi olabildiklerini

belirtmişlerdir. Projede yer alan firmaların neredeyse tamamı Avrupa’daki makine üreticilerini yurt

dışında ana rakip olarak gördüklerini dile getirmişlerdir.


37

Şekil 12: Firmaların yerli ve yabancı rakiplerine kıyasla rekabet gücü durumları

Firmaların, faaliyet gösterdikleri alt sektöre ve satış yaptıkları müşterilerin önceliklerine göre, rekabetçi

olmaları için gerekli olan unsurlar farklılaşmaktadır. Projenin Konya aşamasına dâhil olan firmalar, yurt

içi ve yurt dışı pazarlarda rekabetçi olmak için gerekli olan en öncelikli unsurun kalite olduğunu

belirtmişlerdir. Tek başına kalitenin faaliyet gösterdikleri piyasalarda tutunmak için yeterli olmadığını

belirten firma yetkilileri, önemli olanın yeni ürünler tasarlamak ve kalite fiyat dengesini müşterilerin

beklentileri doğrultusunda kurmak olduğunu dile getirmişlerdir (Şekil 13: REKABETÇİLİĞİN

BELİRLEYİCİLERİ VE YATIRIM ORTAMI KISITLARI ALGISI). Konya’daki makine

üreticileri, Avrupa’daki rakipleriyle aralarındaki kalite farkını, daha düşük fiyatlara makine satarak

kapatmaya çalışmaktadır. Avrupa’daki makine üreticilerine ek olarak firmalar başta İran ve Pakistan

olmak üzere Asya ülkeleri ile de rekabet etmektedirler. Bu ülkelerdeki rakiplerden fiyat olarak yukarıda

kalsalar da daha kaliteli üretim yaparak fiyattan kaynaklanan rekabet dezavantajının etkisinden

kurtulabilmektedirler. Fiyat ve kalitenin arkasından, zamanında teslimat, satış sonrası destek ve

yenilikçilik, rekabet gücünün diğer önemli belirleyicileri arasındadır. Projeye dâhil olan firmalar, yurt

dışı pazarlar söz konusu olduğunda, yenilikçiliği, yurt içinde olduğundan daha az önemli gördüklerini

dile getirmişlerdir. Diğer illerdeki makine üreticilerinde daha az rastlanan bu durum, Konya’dan projeye

katılan firmaların yurtdışındaki müşterilerinin büyük ölçüde talebin daha düşük nitelikli olduğu Orta

Doğu, Afrika ve Orta Asya ülkelerinden gelmesinden kaynaklanmaktadır. Bu bağlamda Konya’da yer

alan firmaların daha sofistike talep yapısına sahip AB ve ABD gibi pazarlara ihracat yapabilmesi

gereğinin altı çizilmelidir.


38

Firma yöneticilerinin yatırım ortamına yönelik algıları, firma yetkilileriyle yapılan görüşmeler sırasında

etraflıca değerlendirilmiştir. Firmadan firmaya yatırım ortamı engellerine yönelik algı önemli ölçüde

farklılaşmaktadır. Görüşülen firmaların tümünde Türkiye’nin genelinde olduğu gibi nitelikli işgücü

bulmakta karşılaşılan problemler en kısıtlayıcı yatırım ortamı engeli olarak dile getirilmiştir. Nitelikli

işgücünün arkasından sektörde kayıt dışı çalışan firmalardan gelen rekabet önemli bir yatırım ortamı

engeli olarak belirtilmiştir. Altyapı, hammadde ve girdilere erişim ve lojistik imkânlarında ciddi bir

aksaklık yaşanmadığı da görüşülen firma yetkililerinin ortak görüşü olarak dile getirilmiştir (Şekil 13:

REKABETÇİLİĞİN BELİRLEYİCİLERİ VE YATIRIM ORTAMI KISITLARI ALGISI).

Şekil 13: Rekabetçiliğin belirleyicileri ve yatırım ortamı kısıtları algısı

Firmaların 2010-2012 dönemindeki ihracat performansları önemli ölçüde farklılaşmaktadır. 2010-2012

döneminde ortalama ihracat artış hızı yüzde 169 olarak gerçekleşmiştir. 8 firma 2012 yılında ihracat

yapmamıştır. 3 firma, 2012 senesinde ihracat yapmayı bırakmıştır. İhracat artış hızı, ortalamada ciro artış

hızının üstündedir. İhracatın toplam satış gelirleri içindeki payı, 2012 yılında ortalama yüzde 11,8

civarında gerçekleşmiştir. Projedeki firmaların en fazla ihracata yönelik çalışanı üretiminin yüzde 98’ini

ihraç etmektedir. 2012 yılında hiç ihracat yapmayan ya da ihracatın toplam satışlar içindeki payının

yüzde 10’un altında olduğu firma sayısı ise 12’dir. Geri kalan 4 firmanın değişen nispetlerde olmakla

birlikte ihracat kapasitesine sahip olduğunu söylemek mümkündür.

Projeye dâhil olan firmaların net satış gelirleri artış hızının 2010-2012 döneminde yukarı yönlü bir seyir

izlediğini söylemek mümkündür. Türkiye, 2008 yılında küresel ekonominin önemli bir bölümünü etkisi


39

altına alan ekonomik krizden oldukça sert bir biçimde etkilenmiştir. Türkiye ekonomisi 2009 yılında

yüzde 4,5 oranında küçülmüştür. 2010 ve sonrasında ise küresel ekonomik krizin neden olduğu büyüme

kayıpları önemli ölçüde telafi edilmiştir. Türkiye ekonomisi 2010 yılında yüzde 9,2, 2011 yılında yüzde

8,8, 2012 yılında ise yüzde 2,2 oranında büyümüştür. Büyümeye özel kesim tüketim ve yatırım

harcamaları kaynaklık etmiştir. Özel sektör yatırım harcamalarındaki artış Konya’dan projeye dâhil olan

firmalara da olumlu yansımıştır. Özel sektör yatırım harcamalarının yanı sıra, TR52 Bölgesi’nde tarım

sektöründeki ekonomik faaliyetlerin gayri safi katma değere katkısının 2010 yılından sonra yaklaşık 3

yüzde puan artması da Konya firmalarının satış performansları üzerinde olumlu bir etki yaratmıştır.

2010-2012 döneminde projede yer alan firmaların ortalama satış gelirleri artış hızı yüzde 121 olmuştur.

6 firmanın satış gelirleri artmasına rağmen karlılıklarının azalması dikkat çekicidir.

Tablo 6: Firmaların temel performans göstergeleri

FİRMA DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ

Çalışmada, projede yer alan makine üreticilerinin faaliyetleri, değer zincirinin halkaları itibariyle analiz

edilmektedir. Firmalar satışa hazır hale getirdikleri ürünlerini ortaya çıkarırken, birinci aşamada Ar-Ge

ve ürün geliştirme faaliyetlerini gerçekleştirmektedirler. Ar-Ge ve ürün geliştirme faaliyetleri,

müşterilerin ihtiyaçlarına daha etkili bir biçimde cevap verebilmek ve firmanın pazar payını arttırmaları

için özellikle de makine sektöründe kilit bir öneme sahiptir. Müşterilerin ihtiyaçlarına bağlı olarak

ürünün tasarlanması ve projesinin çizilmesi bu aşamada gerçekleştirilmektedir. İkinci aşamada üretim


40

için gerekli olan hammadde ve ara mamullerin tedariki gelmektedir. Hammadde ve girdiler yurt içinden

ve/ya yurt dışından tedarik edilmektedir. Proje tamamlandıktan ve hammadde ve girdi ihtiyaçları tedarik

edildikten sonra sırada üretim vardır. Üretim aşamasından sonra ise ürünün pazara sunulması ve

arkasından destek hizmetlerinin verilmesi bir diğer ifade ile satış, pazarlama ve servis aşaması

bulunmaktadır.

Şekil 14: Makine üreticilerinin değer zinciri analizi

Makine üreticilerinin kategorilere ayırıp her bir kategorideki işletmelerin özelliklerine önceki

bölümlerde değinilmişti. Küresel liderler kategorisindeki işletmelerin makine üretim değer zincirinin

tüm halkalarında diğer kategorilerdeki işletmelerden daha kuvvetli olduğu belirtilmişti. Küresel liderler

kategorisi makine üreticilerinin ulaşabileceği son nokta olarak değerlendirilebilir. Küresel liderlerden

önceki kategori ise hızlı yükselenler kategorisidir. Hızlı yükselenlerden sonraysa sırasıyla fason

üreticiler, yenilikçi KOBİ’ler ve en son olarak da takipçi KOBİ’ler gelmektedir. Konya’dan projeye

dâhil olan firmaların yenilikçi veya takipçi KOBİ grubuna dâhil oldukları göz önünde

bulundurulduğunda, bu firmaların rekabet güçlerinde yapılacak iyileştirmelerin bu firmaları hızlı

yükselenler kategorisine yaklaştırması hedeflenmelidir. Projede yer alan 16 firmanın makine üretim

değer zincirinin halkalarındaki mevcut durumları aşağıda ele alınmaktadır. Bu firmaların bulundukları

kategoriden bir üst seviyeye çıkabilmeleri için yapılması gereken iyileştirmeler değer zincirinin

aşamaları incelenirken ortaya çıkmaktadır.

Ar-Ge ve ürün geliştirme

Tedarik Üretim Satış, pazarlama ve servis

• Ar-Ge faaliyeti var

mı?

• Kamu desteklerinden

faydalanmış mı?

• Ar-Ge mühendisi

istihdam ediyor mu?

• Ar-Ge faaliyetlerini

müşterilerden gelen

talep mi

yönlendiriyor?

• Üniversite ile ortak

Ar-Ge projesi

yürütülmüş mü?

• İçeride ve dışarıda

rakipler takip ediliyor

mu?

• Müşterilerin değişen

talepleri

değerlendiriliyor mu?

• Girdi tedarikinde

herhangi bir

sorun yaşanıyor

mu?

• Az sayıda

tedarikçiye

bağımlı olunan

girdiler var mı?

• Katma değerin

yüksek olduğu

komponentler

dışarıdan mı

alınıyor?

• Üretimde çalışanların

nitelikleri ne

durumda?

• Üretime dönük

hedefler belirleniyor

mu?

• Çalışanların niteliğini

iyileştirmeye dönük

bir strateji var mı?

• Çalışanların

verimliliği ölçülüyor

mu?

• Ürün bazında maliyet

değerlendirmesi

yapılıyor mu? Bunun

için bir sistem var

mı?

• Pazar araştırması

yaptırılıyor mu?

• Yurtdışı fuarlara

katılım var mı?

• Dış ticaret

yayınları takip

ediliyor mu?

• Ayrı bir pazarlama

birimi var mı?

• Pazarlama işiyle

ilgilenen

personelin

yabancı dil bilgisi

yeterli mi?

• Satış sonrası

destek ne şekilde

veriliyor?

1 2 3 4


41

Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) ve ürün geliştirme aşamasındaki

mevcut durum

Ar-Ge, bir firmanın yeni bir ürün veya üretim metodu geliştirme amacıyla yaptığı faaliyetlerin tümüne

denmektedir. Ar-Ge’ ye yatırım yapmak firmaların büyüme potansiyellerini arttırmada önemli bir rol

oynamaktadır. Özel sektörün Ar-Ge yatırımlarının temel amacı ticari fayda sağlamak ve firmanın rekabet

gücünü arttırmaktır. Makine sektöründe, küresel liderler kategorisindeki işletmeler, müşterilerin bile

farkında olmadığı ihtiyaçları giderecek yeni teknolojiler geliştirebilmektedirler. Bunun dışındaki

kategorilerde yer alan işletmelerin ise ağırlıklı olarak müşterilerin ihtiyaçlarına cevap vermek ve

verimlilik ve karlılıklarını arttırmak amacıyla Ar-Ge yaptıkları bilinmektedir. Başarılı Ar-Ge çalışmaları

neticesinde, sanayide bir ürünün üretim zaman ve maliyetini düşürebilen makineleri pazara sürebilen

firmalar pazar paylarını arttırmaktadır.

Makine sektöründe faaliyet gösteren ve küresel liderler kategorisindeki işletmeler, Ar-Ge’ye daha çok

kaynak ayırmakla beraber, Ar-Ge faaliyetlerinin sadece bu kategorideki işletmeler tarafından

gerçekleştirildiğini söylemek doğru değildir. Hızlı yükselenler, yenilikçi KOBİ’ler ve takipçi KOBİ

kategorisindeki işletmelerin de Ar-Ge’ye değişen nispetlerde önem verdikleri görülmektedir. Özellikle

Almanya ve İtalya’da sektördeki yeniliklerin büyük bir kısmını KOBİ’ler gerçekleştirmektedir.

KOBİ’ler kimi zaman müşterileriyle, araştırma kuruluşlarıyla veya birbirleriyle işbirliğine girerek

kaynaklarını paylaşmaktadır. Ağırlıklı olarak KOBİ’lerden oluşan ülkemiz makine sektöründeki

firmaların da Ar-Ge faaliyetinde bulunması bu sebeple oldukça önemlidir.

Ar-Ge’den farklı olarak ürün geliştirme, yeni yöntem ve teknolojilerin geliştirilmesi değil, var olan

metot ve teknolojilerin farklı bir şekilde düzenlenerek kullanılmasıdır. Sektördeki temel eğilimleri takip

etmek, müşteri talebine göre üretilen makinelerin özelliklerini, boyutlarını, tasarımını değiştirmek

suretiyle Ar-Ge yapmadan ürün geliştirmek mümkündür. Ürün geliştirme, özellikle siparişe dayalı

üretim yapan firmalar için önemlidir. Buna ilaveten bir ürünün satıldığı ülkeye göre farklı olarak

geliştirilmesi gerekebilmektedir. Örneğin AB ülkelerine ihraç edilen makinelerin tabi olduğu standartlar

ile Ortadoğu ülkelerine ihraç edilenlerinki farklılık göstermekte, üreticiler de buna göre tasarımlarını

değiştirmektedirler.

Proje kapsamında yer alan firmaların neredeyse tamamı, tasarım kabiliyetlerinin mevcut düzeyini yeterli

görmediklerini belirtmişlerdir. Almanya ve İtalya’daki benzer ölçekli firmaların küresel rekabet

güçlerinin kaynağından tasarım kabiliyetinin yer aldığını belirten firma yetkilileri, Türkiye’nin de

makine alt sektörlerinde öncü bir konuma kavuşması için tasarım anlamında ciddi mesafe alınması

gerektiğini belirtmişlerdir.

Konya’da görüşülen firmaların tamamına yakını yenilik faaliyetlerinde bulunduklarını belirtmişlerdir.

Üç firma ise herhangi bir yenilik faaliyeti gerçekleştirmediklerini belirtmişlerdir. Yenilik faaliyeti olan

firmaların ağırlıklı olarak yeni ürün geliştirmek için gayret gösterdikleri tespit edilmiştir. Firmaların

hiçbirinde sektörü dönüştürme hedefiyle gerçekleştirilen büyük ölçekli bir Ar-Ge aktivitesine

rastlanmamıştır. Diğer firmalarda yapılan Ar-Ge’nin yoğunluğu ve niteliği, firmadan firmaya değişiklik

göstermektedir. Ar-Ge faaliyeti gerçekleştirdiğini beyan eden işletmeler arasında bazılarının yeni ürün

geliştirebildikleri ve geliştirdikleri yeni ürünler için patent aldıkları görülmektedir (Tablo 7:

FİRMALARIN TEMEL AR-GE GÖSTERGELERİ (2012)). En az Ar-Ge yapan firmalar için Ar-Ge


42

faaliyetleri, müşteri talepleri doğrultusunda ürünler üzerinde yapılan bazı küçük değişiklikleri ifade

ederken, Ar-Ge’ye en yüksek kaynağı ayıran beş firmada, piyasadaki en yeni ürünlerin mevcut olanaklar

dâhilinde geliştirilip patentlendiği gözlenmiştir. Daha önceden piyasada bulunmayan orijinal ürünleri

geliştirip piyasaya sunan firma bulunmamaktadır.

Tarım makineleri alt sektörüne olan talep, diğer birçok makine alt sektörüne olan talepten daha düşük

niteliktedir. Tarım makinelerinin kullanıcısı çiftçilerdir ve Türkiye’de tarım sektöründe ciddi bir

verimsizlik problemi bulunmaktadır. Tarımsal aktivitenin büyük bir çoğunluğu ücretsiz aile işçileri

tarafından gerçekleştirilmektedir ve tarım sektöründe şirketleşme son derece sınırlıdır. Eğitim seviyesi

ve iyi tarım ve verimlilik uygulamaları konusundaki bilinç eksiklikleri nedeniyle çiftçilerin tarım

makineleri alt sektöründe dönüşüme neden olacak bir itici faktör olarak işlev görmesi mümkün

olmamaktadır. Bu nedenle tarım makineleri üreticilerinin büyük çoğunluğu uzun yıllardır benzer

ürünleri üretmektedir ve bu sektördeki Ar-Ge faaliyetleri diğer makine alt sektörlerinin birçoğunun

gerisindedir.

Tablo 7: Firmaların temel Ar-Ge göstergeleri (2012)

AR-GE Harcamaların

Pasif Toplam İçindeki

Payı

Yeni Geliştirilen Ürün

veya Hizmet

Patent Sayısı veya

Başvurusu

Firma 1

Firma 2

Firma 3 8% 9

Firma 4 2 5

Firma 5

Firma 6 5 1

Firma 7 8% 6 41

Firma 8 6% 1

Firma 9 1.50% 1 1

Firma 10

Firma 11 45% 18 12

Firma 12

Firma 13

Firma 14 1

Firma 15

Firma 16

*veri paylaşımında bulunmayı kabul eden firmaların değerleri girilmiştir

Firmaların, Türkiye’de başta KOSGEB, TÜBİTAK ve Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın verdiği

Ar-Ge desteklerinden faydalanma sıklıklarının düşük olduğu görülmektedir. Kamu Ar-Ge

desteklerinden, 16 firma içinden, Ar-Ge performansı diğerlerine göre daha yüksek olan altı firmanın

faydalanabildiği ancak diğer firmaların bu anlamda ciddi bir eksikliklerinin olduğu görülmektedir. Kamu

kurumları arasında en yüksek Ar-Ge desteği veren kurum TÜBİTAK’tır. TÜBİTAK desteklerinden

faydalanmaya hak kazanan projelerin, diğer Ar-Ge projelerinden daha yüksek nitelikte olduğu


43

görülmektedir. Konya’dan projeye dâhil olan firmalardan sadece 3’ünün TBİTAK desteklerinden

faydalanmış olmaları, geri kalan 13 firmanın Ar-Ge faaliyetlerinin düşük nitelikte olduğunu

göstermektedir. Ar-Ge desteklerinden faydalanmama nedenleri arasında bilgi eksikliği ve desteklerden

faydalanmak için tamamlanması gereken bürokratik işlemlerin çokluğu gösterilmiştir. Ancak, Ar-Ge

desteklerinden faydalanamamanın asıl nedeni, firmaların ciddi anlamda bir Ar-Ge faaliyetinin

bulunmamasıdır.

Görüşülen firmalardan dokuzu AR-GE için mühendis istihdam etmektedir. Ar-Ge mühendisi tam

zamanlı olarak firmanın AR-GE laboratuarında çalışabildiği gibi, zamanını üretim, tasarım ve Ar-Ge

arasında da bölüştürebilmektedir. Firmaların büyük çoğunluğu genel amaçlı mühendis istihdam

etmektedir ve bu mühendislerin bir bölümü zamanların bir kısmını Ar-Ge faaliyetlerine ayırmaktadırlar.

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının sahip olduğu AR-GE Merkezi tanımına10

göre projeye dâhil

olan firmaların hiçbiri Ar-Ge merkezine sahip değildir. Ar-Ge yaptığını belirten 13 firmadan dördü AR-

GE faaliyetlerinde müşterilerle işbirliğinde bulunduğunu belirtmektedirler, fakat işbirliği düşük

yoğunluktadır. Sadece iki firma, bugüne kadar üniversitelerle en az bir ortak AR-GE faaliyetlerinde

bulunmuş olduğunu belirtmiştir. Ar-Ge faaliyetlerinde üniversitelerle işbirliğinin olmaması ya da sınırlı

bir düzeyde kalmasının nedenlerinin belirlenebilmesi için kapsamlı çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır.

Görüşülen firmaların altısının yakınının faydalı model veya patenti bulunmakta, birden fazla patente

sahip olan üç firma bulunmaktadır. Bu durum, firmaların yenilik yapmadığı anlamına gelmemektedir,

çünkü bazı firmalar patent almak için gereken zaman ve emeğin teknolojilerin hızlı değiştiği bu sektörde

çabaya değmediğini düşünmekte, bazı firmalar ise patent almaları durumunda rakiplerinin kendi

tasarımlarını kopyalayacağından endişe etmektedir. Bütün firmalar sektörlerindeki trendleri takip

etmektedir. Bununla beraber, patent sahibi olan firmaların sektörlerindeki temel eğilimleri daha

yakından takip ettikleri gözlemlenmektedir.

10

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tanımına göre, şirketin içerisinde ayrı bir birim olarak örgütlenmiş Ar-Ge

faaliyetlerinde bulunan ve en az elli tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden, yeterli Ar-Ge birikimi ve yeteneği

olan birimlere Ar-Ge denir.


44

Tablo 8: Değer zincirinin Ar-Ge aşamasında firmaların değerlendirilmesi


45

Tedarik aşamasındaki mevcut durum

Makine sektörünün küresel bir tedarik zinciri bulunmaktadır. Makineler genel olarak yassı demir-çelik

ürünleri, pnömatik sistemler, otomasyon sistemleri ve motorların bir araya gelmesiyle oluşmaktadır.

İnşaat demirinden farklı olan ve daha yüksek katma değere sahip yassı çelik ürünlerinin Türkiye’de

üretimi son yıllarda artmıştır. Dolayısıyla, ihtiyaç duyulan demir çelik ürünlerinin büyük bir bölümü yurt

içinden tedarik edilebilmektedir. Buna karşılık elektronik teknolojilere dayanan ve ürünün katma değeri

en yüksek parçası olan otomasyon ve diğer elektronik sistemler ağırlıklı olarak yurt dışından ithal

edilmektedir. Bu konuda özellikle müşterilerin otomasyon, motor ve pnömatik sistemlerde tanıdıkları

markaları görmek istemeleri rol oynamaktadır. Ancak, tarım makineleri alt sektöründe ileri teknoloji

komponentlerin son derece sınırlı olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu firmaların ürettikleri tarım

makinelerinin büyük çoğunluğu mekaniktir ve traktörlere takılarak kullanılmaktadır.

Konya’dan projeye dâhil olan firmaların ürettikleri ortalama bir üründe dışarıdan tedarik ederek

kullandıkları girdilerin makinenin toplam satış fiyatı içerisindeki payı firmadan firmaya farklılık

göstermekle beraber firmalar ortalamada düşük oranda dışarıdan girdi kullanmaktadır. Üç firma, hiçbir

ürününde komponent kullanmadığını belirtmiştir. Bu durum, sektör genelinde ürünlerin yapısı gereği

fazla komponent kullanmamasından kaynaklanmaktadır. Komponent kullanan bütün firmalar, katma

değeri yüksek olan komponentleri dışarıdan temin etmektedir. Komponentlerin toplam katma değer

içindeki payı, bu firmalarda ortalama yüzde 10 civarındadır (Tablo 9: DIŞARIDAN SATIN ALINAN

KOMPONENTLERİN MAKİNE SATIŞ FİYATINA ORANI (%)).

Komponent üretimi ile makine üretimi birbirinden tamamen farklı iki faaliyet koludur. Makine

üreticilerinin aynı zamanda komponent üretmelerini beklemek gerçekçi değildir. Makine üreticilerinin

kullandıkları komponentlerin yurt içinde üretilmeye başlanması sanayinin katma değerinin arttırıp

Türkiye’nin cari açık probleminin azaltılmasına katkı sunacaktır.

Tablo 9: Dışarıdan satın alınan komponentlerin makine satış fiyatına oranı (%)

Komponent Değeri, %

Firma 1

Firma 2 10

Firma 3

Firma 4

Firma 5

Firma 6

Firma 7

Firma 8

Firma 9

Firma 10

Firma 11

Firma 12 10

Firma 13

Firma 14

Firma 15 20

Firma 16 2


46

Projeye Konya’dan katılan firmalar genel olarak girdi tedarikinde sorun yaşamamakla beraber dört firma

orta derecede sorun yaşamaktadır. Bir firma, sorunun Konya’da tedarikçi bulmamaktan, diğer üç firma

da artan döviz fiyatlarının girdi fiyatlarına olumsuz etki etmesinden kaynaklandığını belirtmiştir. Bir

firma hariç diğer tüm firmaların, girdi alımında az sayıda tedarikçiye bağımlı olmaktan kaynaklanan

sorunları bulunmamaktadır. Bahsi geçen firma, bağımlı olduğu tedarikçisinin kimi zaman bu durumu

kendine karşı bir koz olarak kullandığını belirtmiştir. Türkiye’nin makine sektörüne yönelik stratejisini

tasarlarken beraberinde elektronik ve yazılım sektörlerine yönelik de bir strateji tasarlaması

gerekmektedir.


47

Tablo 10: Değer zincirini tedarik aşamasında firmaların değerlendirilmesi

Üretim

Projede yer alan firmalarda, sipariş usulü üretimin, seri üretime göre daha yaygın olduğu tespit

edilmiştir. Üretim aşamasında makineler ve el emeği kullanılmakta, incelenen firmalarda genel olarak

her iki yöntemden de yararlanıldığı görülmektedir. Dolayısıyla bu firmaların üretimlerini emek ya da

makine yoğun olarak sınıflandırmak mümkün değildir. Makine sektörünün geneline dair bir başka

özellik ise fabrikalardaki takımlarla çok sayıda farklı makinenin üretilebiliyor olmasıdır. Örneğin,

savunma sanayinde kullanılan tezgâhların küçük değişiklikler yapılarak tıbbi cihaz üretiminde

kullanılması mümkündür. Bu sebeple bir sektörde yaşanan daralma durumunda fabrika büyük çaplı

yatırıma gerek kalmadan başka sektörler için makine üretimi yapacak şekilde dönüştürülebilmektedir.

Bu esneklik avantajı özellikle sipariş usulü üretim yapanlar için geçerlidir.

Üretimdeki en kritik unsur çalışanların beceri düzeyidir. Firmalar, genel olarak üretim hattında çalışan

elemanlarının niteliklerinden kısmen memnundur ve eleman bulmakta sıkıntı çekmektedirler (Tablo 11:

ÇALIŞANLARIN MEVCUT BECER DÜZEYİ ŞİRKETİN İHTİYAÇLARIYLA UYUMLU MU?

ve Tablo 12: NİTELİKLİ PERSONEL BULMAKTA KARŞILAŞILAN SORUNLARIN

DERECESİ). Bu durumda Konya’da sadece il ve civarından elemanların istihdam edilmesi, büyük

şehirlerden insanların Konya’ya çalışmak için gelmemesinin etkisi vardır. Ayrıca Konya’daki

üniversitelerin Türkiye’de en iyi üniversiteler arasında yer almaması (uluslararası sıralamalarda yer


48

bulacak kadar iyi olmaması) ve yükseköğretim mezunlarının toplam nüfusa oranının %10,1 ile Türkiye

ortalamasının (%11,3) altında kalması, firmaların kalifiye personele erişimini kısıtlamaktadır.

Tablo 11: Çalışanların mevcut becer düzeyi şirketin ihtiyaçlarıyla uyumlu mu?

Sadece iki şirket çalışanlarını becerilerinden çok memnun olduğunu belirtirken geri kalan kesim

çalışanlarının becerilerinden kısmen memnundur veya memnun değildir. Firmalar, Konya’da nitelikli

eleman bulmanın özellikle zor olduğunu, Kocaeli ve Bursa gibi sanayi şehirlerine nazaran kendi

illerindeki yetenek havuzunun dar kaldığını belirtmekte, şehrin dışarıdan yetenek çekemediğini de

vurgulamaktadır. Genel olarak ilde bulunan mesleki eğitim kurumlarından memnuniyet düzeyi orta ve

ortanın altındadır.

Tablo 12: Nitelikli personel bulmakta karşılaşılan sorunların derecesi


49

Değer zincirinin en kritik aşamalarından biri olan üretim aşamasındaki yetkinliklerin en temel

belirleyicisi insan kaynağının niteliğidir. Sadece yedi firma çalışanlarının niteliklerini iyileştirmeye

yönelik iş başı eğitim haricinde eğitim programları uyguladıklarını belirtirken iki firma çalışanlarına

hiçbir düzenli eğitim vermemektedir. Sadece bir firmada sistematik bir eğitim programı bulunmaktadır.

Bazı firmalarda mecburi iş güvenliği eğitiminin bile tam anlamıyla verilmediği dikkati çekmiştir.

Çalışanlarının niteliklerini iyileştirmeye daha fazla kaynak ayıran firmaların çalışanlarının

niteliklerinden daha memnun oldukları gözlemlenmekle beraber aradaki ilişki kuvvetli değildir. Çalışan

temelli verimlilik ölçümü, genel olarak uygulanmamakta, sadece bir firma tarafından sistematik bir

şekilde uygulanmaktadır. Konya’daki firmalarda dikkat çeken bir eksiklik, maliyet muhasebesinin genel

olarak yapılmamasıdır. Firmalar çalışanlarının verimliliklerini ölçemedikleri için bir ürünü üretmek için

ne kadar emek harcadıklarını da bilememektedirler. Bu durum kaynak planlaması yapmayı da

zorlaştırmaktadır. Sadece bir firma az gelişmiş yöntemlerle maliyet muhasebesi yapmakta olduğunu

hiçbir firma detaylı maliyet muhasebesi yapmamaktadır. Firmaların tamamına yakını, ürün fiyatı

belirlerken herhangi bir yönteme başvurmadığını belirtmiş, karar alırken piyasa koşulları ve önceki

satışlara baktıklarını söylemiştir.

Beş firma hariç bütün firmalar, üretim ve ihracata dönük hedefler belirlediklerini bildirmişlerdir. Bahsi

geçen beş firma, tamamen sipariş bazlı üretim yaptıklarını ve siparişlerin ne yönde değişeceğini tahmin

edemediklerini bildirmiştir. Bununla birlikte, hedef koyan firmalardan sadece üçü bu hedefleri detaylı

çalışma yaparak belirlemektedir. Yılsonlarında bir sonraki yıla yönelik hedefler belirlenmekle birlikte

söz konusu hedeflerin ne ölçüde gerçekçi olduğu bilinmemektedir. Belirlenen hedeflerden yüksek

miktarda sapmaların olduğu şirket yetkilileri tarafından dile getirilmiştir. İstisna oluşturan üç şirket hariç

yıllık hedefler, çoğunlukla şirketin ana ortaklarının temennilerinden meydana gelmektedir ve şirketin

farklı birimleri arasında koordinasyonun sağlanarak hedef belirlenmesi gibi bir durum söz konusu

değildir. Buna ek olarak, belirlenen hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı takip edilmemekte ve çeyreklik ya da

yarıyıllık değerlendirmeler yapılmamaktadır. Bu çerçevede değerlendirildiğinde, hedef belirlediğini

belirten firmalarda bile aslında gerçek anlamda tutarlı ve ayakları yere basan hedeflerin belirlenmediğini

söylemek mümkündür.


50

Tablo 13: Değer zincirinin üretim aşamasında firmaların değerlendirilmesi


51

Satış, Pazarlama ve Servis

Makine sektörü, ticaretin küresel boyutta yapılabildiği, mesafelerin ihracata önemli engel teşkil etmediği

bir sektördür. Sektörün, yüksek katma değerli ve siparişe dayalı yapısı nedeniyle lojistiğe olan

bağımlılığı tekstil, demir-çelik gibi sektörlere nazaran daha düşüktür. Kalite fiyat dengesini tutturabilen

makine üreticilerinin, satış, pazarlama ve servis kapasitelerini geliştirebilmeleri durumunda, dünyanın

her yerine satış yapabilmeleri mümkündür. Makine sektöründe pazar bilgisi, dil kabiliyetleri, tanıtım

gibi faktörlere ilaveten müşteri sadakati ve kalite algısı da çok önemlidir. Makine sektöründeki alıcılar

üretim sürecini aksatmayacak dayanıklı, güvenilir ve bilinen marka makinelerin daha fazla para

harcamaya değer olduğunu düşünmektedir. Bu bağlamda satış sonrası servis de müşterilerin kararlarını

etkilemektedir.

Konya’da yer alan firmaların satış ve pazarlama kapasitelerini geliştirebilmeleri için oldukça geniş bir

alan vardır. İkisi hariç firmaların geri kalanında satış ve pazarlama kabiliyetleri yetersiz durumdadır.

Projede yer alan firmalardan sadece beşinde bir satış ve pazarlama birimi bulunmaktadır. Diğer

firmalarda satış ve pazarlama işlemleri başka işlerden de sorumlu olan çalışanlar veya genel müdür ya

da firma sahibinin bizatihi kendisi tarafından gerçekleştirilmektedir. Üç firmadan herhangi bir pazarlama

fonksiyonu bulunmamaktadır. Şirketlerin yarısı pazar araştırması yapmamakta ve/ya bunun için bir

danışmanla çalışmamaktadırlar. İki firma, kendi bünyelerinde araştırma yapmakta ve buna ilaveten

danışmanlardan destek almaktadırlar. Beş firmada satış ve pazarlama elemanlarının yabancı dil seviyesi

iyi düzeyindeyken, dört firma çalışanlarının yabancıl dil seviyelerinin orta olduğunu belirtmiştir. Geri

kalan yedi firmada yabancı dil seviyesi yetersizdir. Bütün firmalar satış sonrası destek vermektedir.

Firmalar servis için genel olarak teknik personellerini göndermektedir.

Firmaların satış ve pazarlama anlamındaki eksiklikleri ihracat performansının zaman içindeki

değişiminden de izlenebilmektedir. Konya’dan projeye dâhil olan firmaların istikrarlı bir ihracat

performansına sahip olmadıkları görülmektedir. Bazı yıllar ihracat yapılabilirken, diğer yıllarda ihracat

yapılamamaktadır. Bunun temel nedeni dış pazarlama anlamında önemli eksikliklerin olmasıdır.

Finansmana erişim ve nitelikli işgücündeki eksiklikler de ihracat performansını olumsuz etkilemektedir.

Firmaların ihracat performanslarındaki düşüklüğün bir diğer temel nedeni, yurt dışındaki alıcıların

doğrudan son kullanıcılar olmasıdır. Konya’daki firmaların neredeyse hiçbiri yurt dışında bayiler

üzerinden satış yapmamaktadır. Bayi ağının olmayışı ihracatta istikrarlı bir performans sergilenmesinin

önündeki temel bir engel olarak öne çıkmaktadır.


52

Tablo 14: Satış, pazarlama ve servis değerlendirmesi


53

UR-GE YOL HARİTASI

Bu çalışmada, projede yer alan Konya firmalarının rekabet güçlerinin artmasının önünde engel oluşturan

unsurlar tespit edilmiştir. Söz konusu unsurların tespitinde bütüncül bir yaklaşım benimsenerek,

firmaların bulundukları ilin durumu, faaliyet gösterdikleri alt sektörde öncü olan ülkelerle Türkiye’nin

karşılaştırmalı rekabet gücü ve firmaların yönetim yapıları incelenmiştir. Konya’nın ya da daha genel

anlamda Türkiye’nin sosyoekonomik yapısından kaynaklanan aksaklıkların çözümü için önerilerin

geliştirilmesi bu projenin kapsamı dışındadır. İhtiyaç analizinde, firmaların yapısından kaynaklanan

aksaklıkların UR-GE kapsamında sağlanacak desteklerle giderilmesi hedeflenmektedir. İhtiyaç

analizinde dile getirilen aksaklıklar ve bu aksaklıkları gidermek için gerçekleştirilmesi önerilen eylemler

aşağıda sıralanmaktadır11

.

Bundan sonraki üç yıl boyunca, T.C. Ekonomi Bakanlığı’nın destekleriyle gerçekleştirecek faaliyetlerin

stratejik hedefi, projede yer alan Konya firmalarının yenilikçi veya takipçi KOBİ statüsünden, hızlı

yükselenler kategorisine sıçramalarına katkı sunacak şekilde tasarlanmalıdır. Bundan sonraki süreçte

gerçekleştirilecek faaliyetler KSO tarafından koordine edilecektir. Değer zinciri çerçevesinde

değerlendirildiğinde yenilikçi veya takipçi KOBİ’ler ve hızlı yükselen işletmeler arasındaki temel

farklılığın Ar-Ge ve ürün geliştirme, üretim ve satış ve pazarlama aşamalarında ortaya çıktığı

bilinmektedir. Projeye Konya’dan dâhil olan firmaların da Ar-Ge, üretim ve satış ve pazarlama

aşamalarında önemli eksiklikleri olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu eksikliklerin giderilmesine katkı

sunacak faaliyetler Şekil 15’de yer almaktadır.

11 12 Mart 2014 tarihinde projede yer alan firmaların, KSO’nun, Ekonomi Bakanlığı’nın ve TEPAV’ın temsilcilerinin katılımıyla KSO’da,

ihtiyaç analizi sonuçlarının tartışıldığı bir toplantı gerçekleştirilmiştir. Söz konusu toplantıda proje kapsamında bundan sonraki üç yıl

boyunca yapılacak eylemler kararlaştırılmıştır.


54

Şekil 15: UR-GE Faaliyetleri

Eğitim

KSO tarafından, ihtiyaç analizi yapılan firmaların katılımıyla düzenlenecek eğitim programı giderlerinin

yüzde 75’e kadarı T.C. Ekonomi Bakanlığı tarafından UR-GE Tebliğ’i kapsamında karşılanacaktır.

İhtiyaç analizi yapılan firmaların dört temel alanda eğitime ihtiyaçları bulunmaktadır.

Bunlardan birincisi ve en çok tercih edileni aile şirketlerinde kurumsallaşma konusunda alınacak

eğitimdir. Konya’da yer alan katılımcı firmaların tamamı aile firmasıdır. Bu firmaların işletme

yapısı ve kurumsal kültürü, büyük şehirlerde yer alan muadillerine nazaran bazı farklılıklar

göstermektedir. Bu sebeple firmaların eğitimi Konya’nın kültürel özelliklerini ve şirketlerdeki

yönetim yapısını bilen eğitim kurumlarından alınmasında fayda bulunmaktadır.

Firmaların önemli ölçüde iyileşme ihtiyacı olduğunu düşündükleri alanların başında süreç

yönetimi gelmektedir. Bu amaçla, danışmanlık hizmeti ile beraber bu alanda bir eğitim programı

düzenlenmesi gerekli bulunmuştur.

Firmaların önemli bir bölümünde, dış ticaret operasyonları ve mevzuatı konuşunda eksiklikler

tespit edilmiştir. Bu eksikliklerin giderilmesi için firmaların dış ticaretten sorumlu mensupları

için bir eğitim programı düzenlenmesi uygun olacaktır. Bu program kapsamında dış ticarete

genel bir girişe ilaveten muhasebe, teslimat, sözleşme, fiyatlandırma, B2B ilişkiler, kamu

destekleri ve telif verme usulleri konusunda eğitim verilmesi faydalı olacaktır. Konya’daki


55

firmaların dış ticarette karşılaştıkları bir sorun, ihracat pazarlarının riskli ülkelerden oluşmasıdır.

Bu ülkelerde gönderilen malın tahsilâtında sorunlar yaşandığı, peşin satışların ise tercih

edilmediği kimi firmalar tarafından dile getirilmiştir. Bu sorunu çözmek amacıyla Eximbank,

Hermes gibi kuruluşlar ihracat sigortası yapan hizmeti sunsa da, bu hizmetlere başvuru süreci

firmalar için bir zorluk teşkil etmektedir. Bu sebeple ihracat sigortası, Konya’daki firmaların

alacakları dış ticaret eğitimi müfredatının bir parçası olmalıdır.

Danışmanlık

KSO tarafından, ihtiyaç analizi yapılan firmaların toplu danışmanlık hizmeti giderlerinin yüzde 75’e

kadarı T.C. Ekonomi Bakanlığı tarafından UR-GE Tebliğ’i kapsamında karşılanacaktır. İhtiyaç analizi

yapılan firmaların üç temel alanda danışmanlık hizmetine ihtiyaçları bulunmaktadır.

Konya’dan projeye dâhil olan firmaların tamamı aile işletmeleridir. Bu tip işletmelerde, firma

sahibi ya da sahipleri, firmanın günlük işleyişinde ve uzun vadeli hedeflerinin belirlenmesinde

tek yetkili isimdir. Bu yapıdaki şirketlerin büyümesi yönetilmelerini zorlaştırdığından

kurumsallaşma ihtiyacı öne çıkmaktadır. Bu amaçla yapılacak olan kurumsallaşma

danışmanlığının Konya’daki kurumsal ve aile kültürüne hâkim, gerçekçi hedefler koyup onlara

ulaşabilen ve tecrübeli bir danışmanlık firması tarafından yürütülmesi gerekmektedir.

Firmaların alacakları süreç iyileştirme eğitimine ilaveten bu alandaki al başlıklarda ve genel

anlamda süreç yönetimi danışmanlığı almaları verimliliklerine önemli katkı sağlayacaktır. Satın

alma, üretim, satış, AR-GE, muhasebe ve performans ölçümü gibi ayrı alanlarda farklı

firmalardan danışmanlık alınması mümkündür.

Geçtiğimiz yıllarda hızlı bir kalkınma ve kentleşme sürecine giren Afrika ülkelerinin dünya

genelinde tarımsal yatırımlardaki önemi artmıştır. Hızla mekanize olmakta olan Afrika tarım

pazarına girmek konusunda firmalar oldukça istekli olsalar da, bu kıtanın pazar koşulları

hakkındaki bilgileri sınırlıdır. Firmaların Afrika’da hangi pazarları hedeflemeleri gerektiği ve bu

pazarlarda hangi tür müşterilerle ne şekilde iletişim kurmaları gerektiği konusunda bir pazar

araştırması ve ticari istihbarat danışmanlığı hizmeti almaları firmaların ihracat performanslarının

iyileştirilmesi için gereklidir. Öncelikli pazar ve müşterilerin belirlenmesinin ardından yurt dışı

pazarlama organizasyonlarının düzenlenmesi yerinde olacaktır.

Uluslar arası kuruluşlar, sivil toplum örgütleri ve kalkınma işbirliği örgütleri (USAID, DFID,

TIKA vb.) gelişmekte olan ülkelerde tarımsal kalkınmaya önemli miktarda kaynak ayırmaktadır.

Bu kuruluşların hibe ve kredi programları kapsamında tarımsal makine alımı yapılmaktadır.

Konya’daki katılımcı firmaların bu programlara katılabilmek için yapmaları gerekenler (ihale

başvurusu, standartlar, vs.) hakkında danışmanlık almaları faydalı olacaktır. Bu sayede firmalar

daha önce faaliyet göstermedikleri pazarlara risksiz olarak girme yolu bulacaklardır.

Konya’dan projeye katılan firmalar aynı makine alt sektöründe üretim yapmaktadır ve büyük

çoğunluğu halihazırda KONTARKÜM adını verdikleri bir kümenin parçasıdır. Bununla birlikte


56

firmalar görüşmelerde genel olarak ortak alım, pazar gezileri ve tanıtım gibi küme

faaliyetlerinde bulunmadıklarını belirtmişlerdir. Bu sebepten dolayı firmaların küme yönetimi

konusunda danışmanlık almalarında fayda olacaktır. Bu danışmanlık kapsamında firmalara

küme yönetimi konusunda teknik danışmanlık, networking, performans izleme ve raporlama,

tanıtım gibi alanlarda yardımcı olunabilir. Firmaların gidecekleri fuarlarda farklı alt sektörlerde

de olsa kendilerini ortak olarak tanıtabilmeleri için bir tanıtım filmi broşürünün hazırlanması ve

ilgili kentlerdeki yayın organlarına ilan verilmesi faydalı olacaktır. Bu amaçla tanıtım

materyallerini ve ortak temayı hazırlayacak bir reklam firması ile temasa geçilmesinin gerekli

olduğu düşünülmektedir. Başlangıç aşamasında küme faaliyeti olarak firmalar tarafından dile

getirilen bir talep olan tarım ihtisas OSB’si için bir fizibilite etüdü de yapılabilir.

Yurt dışına açılma

KSO’nun ihtiyaç analizi yapılan firmaların katılımıyla düzenleyeceği yurt dışı pazarlama ve alım heyeti

programları T.C. Ekonomi Bakanlığı tarafından UR-GE Tebliğ’i kapsamında desteklenecektir. Her bir

programın üst limiti 150 bin ABD doları olacak şekilde yüzde 75’i bakanlık tarafından

desteklenmektedir.

Konya’dan projeye dâhil olan 16 firmanın tamamı tarım makineleri sektöründe faaliyet gösterse

de bu sektörün içinde 7 farklı makine alt sektöründe faaliyet göstermektedir. Bu nedenle

firmaların tümünün bir arada, aynı fuara katılması mümkün olmakla birlikte alt sektörlere göre

bölünmüş fuar alanında ortak stant açmaları mümkün değildir. Yurt dışı fuar katılım

desteklerinden faydalanmak içinse firmaların bir arada hareket etmeleri zorunludur. Bu nedenle

Konya’daki firmaların, yurt içi (Konya, İstanbul) ve yurt dışı (EIMA, Agritechnica) fuarlarına

katılırken ortak bir temaya sahip stantlar ile katılması, firmaların kendi bölümlerindeki

stantlarına ilaveten fuarın uygun bir yerine bir küme tanıtım standı alması mümkündür.

Firmalar, farklı alt sektörlerde faaliyet gösterseler de ticaret verilerine bakıldığında bütün

sektörlerde Almanya ve ABD’nin hem en büyük pazarlar, hem de en önemli üreticiler arasında

olduğu görülmektedir. Bu sebeple Konya’daki firmaların bu iki ülkeye hem pazar gezisi amaçlı,

hem de rakiplerini tanıma amaçlı geziler düzenlemesi mümkündür. Bu gezilerde firmaların elde

edecekleri bağlantıları daha sonra Konya’ya alım heyeti olarak çağırmaları mümkündür.

57

Tablo 15: UR-GE yol haritası takvimi ve temsili maliyetler

58

SONUÇ

Makine Sektöründe Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Projesi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin

öncülüğünde yürütülmekte ve T.C. Ekonomi Bakanlığı’nın Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi

Tebliğ’i kapsamında desteklenmektedir. Projenin danışman kuruluşu TEPAV’dır. Projenin

gerçekleştirildiği illerdeki Sanayi veya Sanayi ve Ticaret Odaları, projede, yararlanıcı kuruluş olarak yer

almaktadırlar.

Projenin amacı, Türkiye’nin 2023 yılı hedeflerini yakalamasında kritik bir rolü bulunan makine

sektörünün yoğunlaştığı 7, her bir ilde faaliyet gösteren en az 10 makine üreticisinin rekabet gücünün

mevcut düzeyini analiz etmek ve bu firmaların rekabet güçlerinin geliştirilmesinin önündeki engelleri

tespit etmektir. Yapılan incelemeler neticesinde her bir il için, o ilden projeye dâhil olan firmaların

rekabet gücü ihtiyaç analizi hazırlanacaktır. İl raporları, T.C. Ekonomi Bakanlığı’nın, URGE Tebliğ’i

kapsamında, projede yer alan firmalara vereceği destekler konusunda, Bakanlığa yol gösterici olacaktır.

Projenin Konya’da yürütülen aşamasının sonuçlarını içeren bu raporda, Konya’da faaliyet gösteren 16

makine üreticisi firmanın mevcut rekabet gücü düzeyi analiz edilmekte ve bu firmaların rekabet

güçlerini geliştirebilmeleri için ihtiyaç duydukları unsurlar tespit edilmektedir. Projede yer alan firmalar,

TEPAV proje ekibi tarafından gerçekleştirilen ihtiyaç analizi doğrultusunda, T.C. Ekonomi Bakanlığı’nın

URGE Tebliğ’i kapsamında destekleneceklerdir.

Konya’daki 16 makine üreticisinin TEPAV tarafından yapılan ihtiyaç analizi neticesinde firmaların değer

zincirinin halkalarındaki aksaklıklar tespit edilmiştir. Söz konusu eksikliklerin giderilmesi durumunda

firmaların yenilikçi veya takipçi KOBİ statüsünden hızlı yükselenler kategorisine ulaşabilecekleri

değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmada, firmaların eksikliklerinin giderilebilmesi için bundan sonraki 3

yılda gerçekleştirilmesi önerilen bir takım aktiviteler tasarlanmıştır. Bu aktiviteler, ihtiyaç analizi

sonuçları doğrultusunda, 16 firmanın temsilcilerinin katılımıyla, 12 Mart 2014’te Konya Sanayi

Odası’nda gerçekleştirilen toplantıda netleştirilmiştir.

Önümüzdeki 3 yıl boyunca gerçekleştirilecek aktivitelerin organizasyonu KSO tarafından yapılacaktır.

KSO’nun bu süreçte firmalarla yakın işbirliği içerisinde olmasında fayda bulunmaktadır. T.C. Ekonomi

Bakanlığı’nın destekleriyle, KSO organizasyonunda, önümüzdeki dönemde gerçekleştirilecek

faaliyetlerin, firmaların bu raporda altı çizilen eksikliklerinin giderilmesine katkı sunmasını temenni

ediyoruz.


59

EK-1: SEKTÖREL TİCARET ANALİZLERİ

Ek 1.1: - Sıvı, tozları püskürtmeye,

dağıtmaya mahsus mekanik cihazlar

17.602

2012

17.713

20112010

14.528

2009

12.578

2008

16.570

2007

14.271

Kaynak: BM COMTRADE, TEPAV Hesaplamaları

Sektörün dünya toplam ihracatı küresel krizle birlikte yüzde 24 daralmış

ancak izleyen yıllarda sergilediği kademeli artış ile kriz öncesindeki seviyenin

üzerine çıkabilmiştir. Böylelikle sektörün toplam ihracatı 2007-2012

döneminde yüzde 24’lük bir artış yaşamıştır.


60


2007-2012 CAGR (%)

2007-2012 CAGR (%)

5,4

0,2

13,5

0

6,6

3,7

7,5

3,7

0,6

7,1

4,2

15

6,7

1,4

3,4

13

5,6

32

-2,3

7

564

Çin

Fransa

Meksika

İsviçre

Japonya 499

1.429

360

3.347

İngiltere

3.259

2.810

367

470

ABD

Almanya

İtalya

Hollanda 696

703

Almanya

Brezilya

Hollanda

İngiltere

Meksika 692

834

470

2.266

Rusya

1.637

1.102

519

594

ABD

Çin

Fransa

Kanada 748

En büyük 10 ihracatçı (2012, milyon ABD doları) En büyük 10 ithalatçı (2012, milyon ABD doları)

CAGR: İhracat Pazar payı kümülatif artış hızı

Sektörün dünya toplam ihracatının yüzde 37’si ABD ve Almanya tarafından

gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte Çin’in 2007-2012 döneminde

ihracatını hızlı bir şekilde artırması, sektör ticaretindeki konumunu giderek

belirginleştirdiği anlamına gelmektedir.

564

Çin

Fransa

Meksika

İsviçre

Japonya 499

1.429

360

3.347

İngltere

3.259

2.810

367

470

ABD

Almanya

İtalya

Hollanda 696

1 2 3 4 5

Kanada(18)

Meksika(13)

Çin(10)

Avusturalya(5)

Brezilya(4)

Çin(14)

Fransa(9)

Rusya(7)

ABD(5)

Brezilya(5)

ABD(24)

Japonya(5)

Almanya(4)

Tayland(4)

Brezilya(4)

Almanya(14)

Fransa(12)

ABD(6)

Rusya(5)

Avusturya(4)

Almanya(24)

Fransa(12)

İngiltere(8)

Belçika(6)

ABD(4)

ABD(11)

Hollanda(7)

İrlanda(7)

Almanya(7)

Birleşik Arap Emirlikleri

(7)Çin

(25) Tayland

(14) ABD(11)

Kore(7)

Endonezya(6)

Almanya(20)

ABD(6)

Çin(5)

Rusya(5)

İspanya(5)

Almanya (28)

İtalya(7)

Fransa(7)

Çin(7)

ABD(6)

ABD(92)

Avusturalya(1)

Fransa(1)

Venezüella(1)

Kolombiya(1)


Sektörün en büyük ihracatçısı olan ABD’nin ana ticaret partnerleri Kanada,

Meksika ve Çin’dir. 2007-2012 döneminde ihracatta en hızlı artış düzeyini

yakalayan Çin ise, ihracatının yaklaşık dörtte birini ABD’ye yapmaktadır.


61

703

Almanya

Brezilya

Hollanda

İngiltere

Meksika 692

834

470

2.266

Rusya

1.637

1.102

519

594

ABD

Çin

Fransa

Kanada 748

1 2 3 4 5

Çin(39)

Meksika(16)

Almanya(8)

Kanada(8)

Japonya (5)

Almanya(31)

Japonya(17)

ABD(16)

Kore(10)

Diğer Asya(4)

İtalya(19)

Çin(15)

İsviçre(10)

Hollanda(9)

Fransa(9)

Almanya(33)

İtalya(17)

Çin(10)

ABD(8)

Hollanda(6)

ABD(63)

Çin(17)

Meksika(4)

Almanya(3)

İtalya(2)

Almanya(25)

Çin(17)

İtalya(15)

ABD(12)

Fransa(4)

ABD(64)

Çin(12)

Almanya(7)

İtalya (3)

Japonya (3)

ABD(29)

Çin(19)

Almanya (15)

Japonya (8)

İtalya(6)

Çin(25)

Almanya(18)

ABD(15)

İtalya(7)

Hollanda(6)

Almanya(25)

ABD(17)

Belçika(12,5)

Çin(10)

İngiltere(6)


2007-2012 döneminde ithalatını en çok artıran ülke konumundaki Brezilya’nın

ağırlıklı olarak ABD, Çin ve Almanya’dan ithalat yaptığı görülmektedir. Çin,

sektörün en büyük ithalatçısı olan ABD’nin pazarında önemli bir paya

sahiptir. ABD, ithalatının yüzde 39’unu Çin’den gerçekleştirmektedir.

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

-4 0 4 8 12 16 20

Dü

nya

Paz

ar P

ayı (

%),

20

12

2007-2012 İhracat Pazar payı kümülatif artış hızı (yüzde)

Meksikaİsviçre Fransa

Japonya

İngltereHollanda

İtalya

Çin

Almanya ABD


Avrupa ülkelerinin sektör paylarını korudukları, buna karşın Çin’in

sergilediği başarılı ihracat performansı ile diğer ülkelerden ayrıştığı

görülmektedir. Çin, ihracattaki pazar payını giderek artırmakta ve ABD’nin

ticaret hacmine yakınsamaktadır.


62

2012

63

215

35

203

2011

175

40

2008

143

53

2740

144

115

2007 20102009

Türkiye’nin toplam makine dış ticareti içindeki payı (%)

İhracat 0,4 0,4 0,5 0,5 0,5 0,6


ihracat ithalat

Türkiye’nin sektördeki dış ticareti (2012, milyon ABD doları ve %)

Türkiye’nin sektördeki dış ticareti 2009 yılından beri hızla artmaktadır.

Ancak sektör ihracatının, Türkiye’nin toplam ihracatı içindeki payının

oldukça küçük olması ve ithalatın ihracata kıyasla yüksek bir seviyede

seyretmesi, sektördeki dış ticaret açığının önemli bir sorun olarak karşımıza

çıkmasına neden olmaktadır.

İspanya 5

İsviçre 6

İngiltere 8

Hollanda 8

Suudi Arabistan 15

ABD 22

İtalya 23

İsrail 24

Çin 39

Almanya 39

Kaynak: BM COMTRADE, TUIK TEPAV Hesaplamaları

Mısır

Cezayir 2

Fas 2

Suudi Arabistan 2

Türkmenistan 2

Almanya 3

İran 3

Azerbaycan 6

Irak 7

Rusya Federasyonu 9

2

ihracatın ülkelere göre dağılımı (%)

14

10

10

5

5

4

3

3

3

3

18

18

11

11

11

10

7

4

4

3

Not: CAGR hesaplanma yöntemi

ithalatın ülkelere göre dağılımı (%)

İhracatın ülkelere göre dağılımı(2012, milyon ABD doları)

İthalatın ülkelere göre dağılımı(2012, milyon ABD doları)

Türkiye’nin sektördeki ihracatında öne çıkan ülkelerin ağırlıklı olarak komşu

bölgelerde yer aldığı görülmektedir. Bu durum, Türkiye’nin sektörün küresel

liderlerinin bulunduğu pazarlarda kendini gösteremediği anlamına

gelmektedir. Bununla birlikte sektöre yönelik talep önemli ölçüde Almanya ve

Çin’den karşılanmaktadır.


63

Ek 1.2: Tarla, bahçe tarımında,

ormancılıkta kullanılan makine, cihazlar

7.800

2012

8.153

20112010

5.819

2009

5.496

2008

7.378

2007

5.403


Sektörün dünya toplam ihracatı küresel krizde yüzde 26’lık bir kayba

uğramıştır. Ancak izleyen yıllarda hızlı bir şekilde toparlanmış ve kriz öncesi

seviyenin de üzerine çıkabilmiştir.


64


2007-2012 CAGR (%)

2007-2012 CAGR (%)

8,3

13

2,2

8,2

30

3,8

9,1

9,6

8,6

9,9

9,8

5,3

8,3

4,2

18

16

-2,5

13

9,1

30

531

İtalya

Hollanda

Brezilya

Avusturya

İsveç 321

574

208

1.235

Fransa

1.121

844

210

289

Almanya

ABD

Kanada

Çin 572

296

Almanya

Polonya

Çin

Avusturya

İngiltere 285

515

186

827

Ukrayna

653

522

204

234

ABD

Fransa

Rusya

Kanada 477



Almanya ve ABD, sektörün en büyük ihracatçılarıdır. Her iki ülke de 2007-

2012 döneminde ihracat pazar paylarını artırabilmiştir. Ancak Çin, yüzde

30’luk büyüme hızı ile ihracatı en fazla artan ülke olmuştur. Çin, ithalatta da

aynı büyüme performansını yakalamış ve ithalatı en hızlı artan ülke olmuştur.

531

İtalya

Hollanda

Brezilya

Avusturya

İsveç 321

574

208

1.235

Fransa

1.121

844

210

289

Almanya

ABD

Kanada

Çin 572

1 2 3 4 5

Fransa(21)

Rusya(11)

Ukrayna(6)

Polonya(6)

Avusturya(6)

Kanda(36)

Ukrayna(11)

Avustralya(8)

Brezilya(7)

Rusya(6)

Fransa(17)

Almanya(11)

ABD(6)

İngiltere(5)

Avusturya(4)

ABD(78)

Rusya(5)

Avustralya(5)

Lituanya(5)

Ukrayna(1)

ABD(20)

Ukrayna(8)

Rusya(8)

Japonya(8)

Almanya(4)

Almanya(20)

Rusya(7)

Polonya(7)

İngiltere(6)

İspanya(5)

Rusya(13)

İngiltere(11)

Fransa(9)

Polonya(8)

Almanya(7)

Almanya(17)

ABD(12)

Belçika(12)

Fransa(10)

İsviçre(8)

Almanya (22)

Fransa(18)

Polonya(11)

Çek Cumhuriyeti(5)

Romanya(5)

Venezüella(16)

Paraguay(14)

ABD(10)

Bolivya(9)

Güney Afrika(7)


Sektörün en büyük ihracatçısı olan Almanya, ihracatının beşte birini

Fransa’ya yapmaktadır. İhracatında ne çıkan diğer ülkeler de ağırlıklı olarak

Avrupa pazarlarıdır. İhracatını en hızlı artıran Çin’in ana ticaret partnerleri

ise ABD, Rusya ve Avustralya’dır.


65

Çin 186

Avusturya 204

Polonya 234

İngiltere 285

Ukrayna 296

Kanada 477

Rusya 515

Almanya 522

Fransa 653

ABD 827

1 2 3 4 5

Kanada(53)

Çin(14)

Meksika (8)

İtalya(6)

Fransa(2)

Almanya (43)

İtalya(19)

Avusturya(5)

Çin(4)

İsveç(4)

Fransa(17)

İtalya(16)

Avusturya(10)

Çin(9)

Polonya(6)

Almanya(23)

ABD(16)

Çin(13)

Ukrayna(7)

Kanada(6)

ABD(76)

Almanya(5)

Çin(3)

Fransa(3)

Kanada(3)

ABD(44)

Almanya(18)

Fransa(6)

İtalya(5)

Çin(5)

Almanya(28)

İsveç(13)

Fransa(9)

İtalya(7)

ABD(7)

Almanya(32)

Fransa(14)

İtalya(11)

Belçika(8)

İsveç(6)

Almanya (34)

Çek Cumhuriyeti(17)

Macaristan(17)

İtalya(11)

Fransa(6)

Japonya(56)

Almanya(9)

ABD(9)

İtalya(9)

Kore(6)


Dünyanın en büyük ithalatçısı olan ABD, ithalatının yüzde 60’ını komşu

ülkelerden gerçekleştirmektedir. İthalatı en fazla artan Çin’in ise ağırlıklı

olarak sektörün ana ihracatçıları arasında yer almayan Japonya’dan ithalat

yaptığı görülmektedir.

-2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34

20

10

02

46

812

14

16

18

Kanada

Dünya P

aza

r Payı (

%),

2012


ABD

İtalya

İsveç

FransaÇin

Almanya

Hollanda

Avusturya

Brezilya


Sektörün küresel lideri konumunda olan Almanya, pazar payını ılımlı bir

şekilde de olsa artırmaya devam etmektedir. Sektörün en büyük ihracatçıları

arasında yer alan hiçbir ülkenin pazar payında negatif yönlü bir hareket

gözlenmezken, Çin’in henüz çok küçük bir ticaret hacmine sahip olmakla

birlikte pazar payını hızlı bir şekilde artırabildiği görülmektedir.


66

2012

75

50

35

51

2011

27

40

2008

17

63

46

52

32

17

2007 20102009


İhracat 0,6 0,6 0,5 0,5 0,6 0,7


ihracat ithalat


Küresel kriz dönemi dahil olmak üzere, Türkiye’nin sektörde dış ticaret

fazlası verdiği görülmektedir. Ancak buna rağmen sektörün ihracatının,

Türkiye’nin toplam ihracatı içindeki payı oldukça küçüktür. İhracat, 2012

yılında 2007-2012 dönemini en yüksek seviyesine ulaşmıştır.

1

Fransa 2

Çin 17

İtalya 25

Hırvatistan 0

Hindistan 0

İngiltere 0

Romanya 0

Hollanda 1

ABD 1

Almanya


Etiyopya 3

Fransa 4

Azerbaycan 5

Sudan 6

Bulgaristan 9

Irak 14

2Macaristan

Romanya 2

İtalya 2

Cezayir 2


19

12

8

6,6

4,7

4,5

3

2,8

2,7

2,7

50

35

3,2

2,7

1,6

1,4

0,8

0,7

0,7

0,7





Türkiye, sektördeki ihracatını ağırlıklı olarak komşu bölgelere yapmaktadır.

Irak ve Bulgaristan, Türkiye’nin ihracatında öne çıkan ülkelerdir. Sektördeki

ithalatın yüzde 85’i ise İtalya ve Çin’den gelmektedir.


67

Ek 1.3: Hasat, harman, biçme; ürünleri

ayırma, temizleme makine, cihazları

19.118

2012

20.213

20112010

15.047

2009

14.590

2008

19.493

2007

13.604


Sektörün dünya toplam ihracatı 2009 yılında yaşadığı yüzde 25’lik daralmayı,

izleyen dönemlerde telafi edebilmiş ve 2012 itibari ile kriz öncesi seviyesini

yakalayarak, 20 milyar doları aşmıştır.


68


2007-2012 CAGR (%)

2007-2012 CAGR (%)

11

5

-

17

-1,3

1,7

1,5

8

14

1,7

8,3

14

3,2

7,5

7,5

2,2

25

-

4,8

42,4

1.127

Belçika

Kanada

Brezilya

Polonya

Hollanda 847

1.299

424

4.617

Fransa

4.001

1.399

524

574

ABD

Almanya

Çin

İtalya 1.183

902

Fransa

Belçika

Çin

Hollanda

Avusturalya 850

1.760

513

2.031

İngiltere

1.833

1.778

598

682

ABD

Kanada

Almanya

Rusya 939



ABD, sektör ticaretinde küresel lider konumundadır. Çin ise 2007-2012

döneminde hem ithalatı hem de ihracatı en çok artan ülke olmuştur. Sektörün

en büyük ihracatçıları arasında pazar payı azalan tek ülkenin İtalya olduğu

görülmektedir.

1.127

Belçika

Kanada

Brezilya

Polonya

Hollanda 847

1.299

424

4.617

Fransa

4.001

1.399

524

574

ABD

Almanya

Çin

İtalya 1.183

1 2 3 4 5

Kanada(36)

Avustralya(12)

Çin(6)

Brezilya(6)

Meksika (4)

Fransa(16)

ABD(11)

Rusya(8)

İngiltere(7)

Polonya(6)

Fransa(22)

Almanya(11)

İngiltere(10)

Hollanda(5)

ABD(5)

ABD(16)

Almanya (10)

Vietnam(7)

Avustralya(6)

İngiltere(5)

Fransa(21)

Almanya (13)

ABD(8)

Belçika(4)

Polonya(4)

Almanya(25)

Belçika(10)

ABD(8)

İngiltere(6)

Polonya(6)

Almanya(17)

Fransa(15)

Belçika(9)

ABD(7)

İngiltere(7)

ABD(71)

Avustralya(10)

Rusya(6)

Brezilya(5)

Kazakistan (2)

Fransa(10)

Türkiye(10)

Almanya(10)

Belçika(9)

İsveç(8)

Arjantin(24)

Paraguay(11)

Bolivya(10)

ABD(8)

Venezüella(7)


ABD ve Almanya, ihracatını en fazla artıran Çin’in ana ticaret partnerleri

arasında yer almaktadır. Fransa’nın, dünyanın önde gelen ihracatçıları için

önemli bir pazar olduğu görülmektedir. En büyük ihracatçı olan ABD ise

ihracatının önemli bir kısmını Kanada’ya yapmaktadır.


69

902

Fransa

Belçika

Çin

Hollanda

Avusturalya 850

1.760

513

2.031

İngiltere

1.833

1.778

598

682

ABD

Kanada

Almanya

Rusya 939

1 2 3 4 5

Almanya(22)

Kanada(18)

Meksika (14)

Çin(13)

İtalya(5)

ABD(81)

Almanya (8)

Belçika(2)

Çin(1,5)

Fransa(1)

Almanya(32)

İtalya(12)

Belçika(11)

ABD(9)

Hollanda(5)

ABD(13)

Macaristan(12)

Fransa(10)

İtalya(10)

Hollanda(7)

Belarus(30)

Almanya(29)

ABD(9)

Belçika(6)

Kanada(4)

Almanya(34)

ABD(14)

Belçika(9)

Çin(8)

Fransa(8)

ABD(73)

Çin(7)

Kanada (7)

Almanya(4)

Fransa(2)

ABD(35)

Almanya(20)

Fransa(16)

Hollanda(8)

İtalya(7)

Almanya (35)

ABD(19)

Belçika(15)

Fransa(6)

İtalya(6)

ABD(63)

Almanya(10)

Japonya(7)

İsrail(2,5)

Belçika(2)


İthalatta da lider olan ABD’nin ana ithalat partneri Almanya’dır. Çin hızlı

yükselişine rağmen henüz önemli bir ithalat seviyesine sahip değildir. Mevcut

ithalatının yüzde 60’tan fazlasını ise ABD’den gerçekleştirmektedir.

-5,0

-2,5

0,0

2,5

5,0

7,5

10,0

12,5

15,0

17,5

20,0

22,5

25,0

27,5

30,0

32,5

35,0

-4 0 4 8 12 16 20

Dünya P

aza

r Payı (

%),

2012


İtalya Çin

Almanya

ABD

Fransa

Hollanda Kanada

PolonyaBrezilya


Sektörün temel oyuncuları küresel pazar payını artırmaya devam eden

Almanya ve ABD’dir. Çin, sektördeki ihracatını en hızlı artıran ülke olmasına

rağmen henüz oldukça düşük bir ticaret hacmine sahiptir. Diğer ülkeler pazar

paylarını aşağı yukarı benzer seviyelerde tutarken, İtalya’nın pazar payının

küçüldüğü görülmektedir.


70

2012

60

220

45

217

2011

110

49

2008

186

47

30

52

122

73

2007 20102009


İhracat 0,4 0,6 0,6 0,6 0,5 0,5


ihracat ithalat


Türkiye’nin sektördeki ithalatı 2009 yılından beri hızla artmakta, buna karşın

ihracatı benzer seviyelerde kalmaktadır. Bu durum, Türkiye’nin sektörde

yüksek oranda dış ticaret açığı verdiği anlamına gelmektedir.

Çin 4

İspanya 6

Fransa 6

İsrail 6

Hollanda 9

Belçika 13

ABD 18

Almanya 35

İtalya 37

Polonya 71


Rusya Federasyonu 1

Meksika 2

Fas 2

Libya 2

Azerbaycan 2

Irak 4

İran 4

Sudan 5

Fransa 10

İtalya 11


18

17

9

7

7

4

4

3

3

2

32

17

16

8

6

4

3

3

3

2





Sektörün en büyük ithalatçılarından olan Fransa, Türkiye için önemli bir

pazardır. Bununla birlikte Türkiye’nin diğer ihracat pazarlarının komşu

ülkelerle sınırlı kaldığı görülmektedir.


71

Ek 1.4: Süt sağma, sütçülükte kullanılan

makine ve cihazlar

1.867

2012

1.819

20112010

1.440

2009

1.344

2008

1.944

2007

1.579


Sektörün dünya ihracatı küresel krizde yaşanan daralmayı takiben 2009

yılından beri artmaktadır. Ancak bu süreçte kriz öncesi seviyesini

yakalayamadığı gibi 2012 yılında da yine negatif yönlü bir değişim

göstermiştir.


72


2007-2012 CAGR (%)

2007-2012 CAGR (%)

-9,2

-3,2

5,2

1

-13

23

7,7

-

-6,5

-3,9

10

4,2

12

27

-2,1

1,1

7,2

7,6

-

9,8

100

ABD

Belçika

İsveç

Fransa

Polonya 90

111

62

330

İsrail

279

144

63

82

Hollanda

Almanya

İtalya

Danimarka 107

79

Hollanda

Kanada

Avusturya

Belçika

İngiltere 74

105

59

147

ABD

144

137

71

73

Fransa

Almanya

Belarus

Rusya 89



Sektörde ihracatı en fazla artan ülke İsrail, ithalatı en fazla artan ülke ise

Belarus olmuştur. Sektör ihracatında önemli bir yere sahip olan Hollanda ve

Almanya’nın ise ihracat pazar paylarının daraldığı görülmektedir.

100

ABD

Belçika

İsveç

Fransa

Polonya 90

111

62

330

İsrail

279

144

63

82

Hollanda

Almanya

İtalya

Danimarka 107

1 2 3 4 5

Fransa(19)

Almanya (17)

İngiltere(7)

ABD(6)

Finlandiya(5)

Rusya(13)

Belarus(11)

Danimarka(10)

Fransa(6)

ABD(5)

Kanada(27)

Belçika(10)

Arjantin(7)

Venezüella(6)

Almanya(6)

Fransa(8)

Belarus(8)

Rusya(7)

Almanya(6)

İspanya(6)

Almanya(8)

Suudi Arabistan(7)

Norveç(7)

ABD(5)

Fransa(4)

Belarus(18,5)

Hollanda(16)

Almanya(11)

İtalya(10)

ABD(9)

Belarus(36)

Almanya(27)

Rusya(13)

İsveç(8)

Litvanya(4)

Fransa(40)

Almanya(19)

Hollanda(11)

İngiltere(5)

İtalya(4)

Cezayir(16)

Belçika(14)

Fas(10)

Almanya(8)

İspanya(8)

Vietnam(13)

Norveç(13)

Singapur (10)

Rusya(7)

Çin(7)


İhracatta küresel lider konumunda olan Hollanda’nın ana ihracat partnerleri

ağırlıklı olarak Avrupa ülkeleridir. İhracatta en hızlı artışı yaşayan İsrail ise

Belarus, Hollanda ve Almanya’ya ihracat yapmaktadır.


73

79

Hollanda

Kanada

Avusturya

Belçika

İngiltere 74

105

59

147

ABD

144

137

71

73

Fransa

Almanya

Belarus

Rusya 89

1 2 3 4 5

Hollanda(33)

İsveç(24)

Belçika(14)

Almanya(8)

İtalya(7)

Hollanda(36)

İsveç(26)

Polonya(6)

İngiltere(5)

Danimarka(4)

Almanya(41)

Danimarka(13)

İrlanda(8)

İsveç (5)

İtalya(4)

Avusturya(21)

Almanya(18)

Hollanda(13)

Polonya(12)

Çek Cumhuriyeti(8)

Almanya(27)

İsveç(23)

İtalya(10)

Belçika(8)

Polonya(6)

Hollanda(22)

İsrail(10)

Almanya(8)

İsveç(8)

Yeni Zellanda(8)

Hollanda(24)

Almanya(20)

Irlanda(12)

Yeni Zellanda(7)

İsrail(5)

ABD(33)

Hollanda(29)

İsveç(14)

Almanya (8)

Fransa(5)

Almanya (28)

Hollanda(25)

ABD(16)

Fransa(12)

İngiltere(6)

Almanya(49)

İsviçre(17)

Hollanda(11)

İsveç(8)

Danimarka(4)


Sektörün dünya ihracat liderlerinin aynı zamanda ithalatta da öne çıktığı

görülmektedir. Almanya ve Hollanda ağırlıklı olarak birbirlerinden ithalat

yapmaktadır. İthalatını hızlı bir şekilde artıran Belarus ise sektördeki talebini

ağırlıklı olarak Avusturya’dan karşılamaktadır.

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

-16 -12 -8 -4 0 4 8 12 16 20 24 28

Dünya P

aza

r Payı (

%),

2012


İsveç

FransaPolonya İsrail

Danimarka

İtalya

ABD

Almanya

Hollanda


Sektörde Avrupa ülkeleri pazara hakim olsa da, pek çoğunun pazar payının

küçüldüğü görülmektedir. İsrail is dünya pazar payını hızla artırmaktadır.

Ancak sektörün liderlerine kıyasla henüz küçük bir ticaret hacmine sahiptir.


74

2012

18

36

17

45

2011

21 21

2008

25

21

10

21

28

11

2007 20102009


İhracat 0,1 0,2 0,2 0,3 0,2 0,2


ihracat ithalat


Türkiye, sektörde gerçekleştirdiği ithalatta yaşanan daralma ile birlikte 2007

yılındaki dış ticaret açığını azaltmış ve 2009 yılında da fazla vermeyi

başarmıştır. Ancak izleyen yıllarda hem ithalatın hızlı bir şekilde artması hem

de ihracatın düşük seviyelerde seyretmesi dolayısıyla, sektör tekrar dış ticaret

açığı sorunu ile karşı karşıya kalmıştır.

3

İtalya 4

Danimarka 5

Almanya 13

Hollanda 1

İsrail 1

İngiltere 1

Polonya 1

ABD 2

İsveç 3

Fransa


K.Kıbrıs 1

Romanya 1

Gürcistan 1

İran 1

Tunus 2

Cezayir 3

0Kazakistan

Fas 1

Macaristan 1

Kosova 1


15

9

7

6

5

4

4

3

2

2

36

13

11

9

8

5

4

3

3

2





Türkiye, sektörde ancak komşu ve bölge ülkelere ihracat yapabilmektedir.

İthalatta ise Avrupa pazarlarına odaklandığı görülmektedir. Türkiye

ithalatının yüzde 86’sını Avrupa pazarlarından karşılamıştır.


75

Ek 1.5: - Tarım, ormancılık, kümes

hayvancılığına mahsus makine, cihazlar

7.162

2012

7.093

20112010

5.472

2009

4.104

2008

5.560

2007

4.882


Sektörün dünya toplam ticareti 2009 yılında yüzde 26 değer kaybetmiş ancak

izleyen yıllarda hızla toparlanarak kriz öncesi seviyesini aşabilmiştir. Yine de

2012 yılında toplam ihracatın çok küçük bir oranda da olsa negatif yönlü bir

değişim sergilediği görülmektedir.


76

Almanya, sektörün lider ihracatçısı olup, pazar payını artırmaya hızla devam

etmektedir. Çin ve İspanya da sektördeki ihracatı 2007-2012 döneminde en

hızlı artan iki ülke olmuştur. İthalatta ise Rusya’nın öne çıktığı ve ithalatı en

fazla artan ülkenin de Hollanda olduğu görülmektedir.


2007-2012 CAGR (%)

2007-2012 CAGR (%)

10

7,7

7,8

9

5,7

12

-0,7

4,9

12

2,4

4,2

5,6

7

9,3

15

7

-1

8,6

4,4

3,8

399

ABD

Danimarka

İsveç

İspanya

Finlandiya 289

625

168

1.391

Çin

863

732

262

268

Almanya

Hollanda

İtalya

Kanada 404

224

Almanya

İsveç

Çin

Suudi Arabistan

İngiltere 191

288

126

837

Fransa

624

388

145

175

Rusya

ABD

Kanada

Hollanda 269



İhracatı en fazla artan Çin ve İspanya’nın ihracat pazarlarının çeşitlendiği

görülmektedir. Lider ihracatçı Almanya ise ağırlıklı olarak Rusya’ya ihracat

yapmaktadır.

1 2 3 4 5

Rusya(29)

Hollanda(7)

Fransa(6)

Polonya(6)

Ukrayna(5)

Almanya(14)

Rusya(11)

Fransa(8)

Belçika(5)

ABD(5)

Kanada(25)

Venezüela(9)

Meksika (7)

Avusturalya(5)

Brezilya(5)

İspanya(9)

Fransa(9)

ABD(7)

Almanya(6)

İngiltere(5)

ABD(73)

Rusya(4)

Brezilya(3)

Avusturaya(3)

Çin(3)

Almanya(11)

ABD(10)

Hollanda(6)

Endonezya(5)

Tayland(5)

Çin(22)

Tayland(18)

ABD(14)

Kore(6)

Endonezya(5)

Rusya(9)

Almanya(8)

İsveç(8)

Suudi Arabistan(6)

Norveç(6)

Fransa(16)

Meksika (10)

Rusya(8)

Portekiz(7)

Romanya(7)

Rusya(16)

ABD(14)

Almanya(12)

Norveç(12)

Finlandiya(10)


399

ABD

Danimarka

İsveç

İspanya

Finlandiya 289

625

168

1.391

Çin

863

732

262

268

Almanya

Hollanda

İtalya

Kanada 404


77

1 2 3 4 5

Almanya(39)

Hollanda(18)

Finlandiya(7)

İtalya(4)

ABD(4)

Kanada(44)

İtalya(9)

Çin(7)

Almanya(7)

Hollanda(7)

Hollanda(16)

İtalya(11)

Belçika(10)

Finlandiya(9)

Danimarka(8)

ABD(52)

Yeni Zelanda(10)

İtalya(8)

Hollanda(7)

Almanya(5)

Almanya(36)

Polonya(11)

ABD(10)

Belçika(10)

Çin(9)

Almanya(21)

Hollanda(15)

İtalya(15)

İspanya(9)

İrlanda(6)

İsveç(24)

Almanya(19)

Hollanda(12)

Finlandiya(10)

ABD(8)

Finlandiya(42)

Almanya(22)

Danimarka(10)

Hollanda(8)

Norveç(3)

İtalya(21)

Hollanda(19)

Almanya(19)

Belçika(9)

Danimarka(6)

ABD(20)

Almanya(20)

İtalya(9)

Japonya(8)

Hollanda(7)


224

Almanya

İsveç

Çin

Suudi Arabistan

İngiltere 191

288

126

837

Fransa

624

388

145

175

Rusya

ABD

Kanada

Hollanda 269

En büyük ithalatçı Rusya’nın ise ana ithalat pazarları Avrupa ülkeleri olup,

yüzde 40’a yaklaşan payı ile Almanya ilk sırada yer almaktadır. İthalatı en

fazla artan Hollanda da ithalatının yarıdan fazlasını Avrupa’dan yapmaktadır.

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

30

-10,0 -7,5 -5,0 -2,5 0,0 2,5 5,0 7,5 10,0 12,5 15,0

İtalya

Hollanda

ÇinKanada

ABD

Finlandiya

Danimarka İspanyaİsveç

Almanya


Dünya P

aza

r Payı (

%),

2012


Sektörün toplam ihracatında Almanya ve ABD’nin yüksek bir pazar payına

sahip olduğu ve bu ülkelerin pazar paylarını artırmaya devam ettiği

görülmektedir. Ancak ticaret hacimleri henüz küresel liderlerin çok gerisinde

olmakla birlikte İspanya ve Çin, dünya pazar paylarını en hızlı artıran iki ülke

konumundadır. En büyük ihracatçılar arasında pazar payı kaybına uğrayan

tek ülke ise Finlandiya olmuştur.


78

19

34

4946

38

67

52

42

200920082007 2012

31

18

2011

21

26

2010


İhracat 0,3 0,4 0,5 0,5 0,5 0,6


ithalatihracat


Sektörün Türkiye’deki ihracatı 2007 yılından bu yana belirgin bir şekilde

artmaktadır. Ancak buna rağmen Türkiye’nin toplam ihracatı içindeki payı

hala küçük bir seviyededir. Bununla birlikte sektörün, son altı yılda (2010 yılı

hariç) dış ticaret fazlası vermesi önemli bir husustur.

Avusturya 0

İspanya 1

Çin 1

Fransa 1

Belçika 2

Danimarka 3

ABD 3

İtalya 3

Almanya 10

Hollanda 15


Özbekistan

10

İran

6

Cezayir

5

Suudi Arabistan

4

Hindistan

3Malezya

Mısır

Rusya Federasyonu

Irak

Azerbaycan

3

3

3

3

2


15

9

8

6

5

5

5

4

4

3

36

25

8

7

6

6

2

2

2

1





Türkiye, genellikle komşu bölgelere ihracat yapmakta ve Rusya dışında

sektörün önemli ithalatçılarının pazarlarında kendini gösterememektedir.

ABD, Almanya ve Kanada gibi önemli ithalatçıların Türkiye’nin sektördeki

hedef ihracat pazarlarının dışında kaldığı görülmektedir. Sektördeki yerli

talep ise önemli ölçüde Avrupa’dan karşılanmaktadır.


79

Ek 1.6: Karıştırma, yoğurma, kırma,

öğütme, homojenleştirme vb. makineleri

2010200920082007 20122011

91.02895.200

69.693

109.277

127.377

81.253


Sektörün dünya toplam ihracatı 2009 sonrası hızla toparlanmış ve 2011

yılında 127 milyar dolar seviyesine çıkmıştır. Ancak 2012 yılında yine sert bir

düşüş yaşayarak küresel kriz öncesi seviyenin altına gerilemiştir. Sektörün

dünya ticareti 2012 yılında 81 milyar dolar civarında gerçekleşmiştir.


80


2007-2012 CAGR (%)

2007-2012 CAGR (%)

1,5

-8

-10

4,4

-3

15

12

-17

1,5

-1

-4

-1

-15

-4

1

14

-13

8

0,7

-3

4.029

ABD

Hollanda

Birleşik Krallıklar

İsviçre

Çin 3.414

5.557

1.752

13.815

Singapur

13.677

8.888

2.227

2.549

Almanya

Japonya

Kore

İtalya 5.544

2.354

Kore

Hollanda

Fransa

Meksika

Japonya 2.327

4.220

1.868

10.662

Rusya

8.522

4.726

2.086

2.166

Çin

Amerika

Almanya

Singapur 3.464



Singapur yüzde 15’lik büyüme hızıyla ihracatını en çok artıran ülke olmuştur.

Sektörün en büyük ihracatçısı ise yaklaşık 14 milyar dolar ihracat yapan

Almanya’dır. Çin, sektörün en büyük ithalatçısı olup, ithalat hacminde son altı

yılda küçülme yaşandığı gözlenmiştir. Rusya, ithalatı en hızlı artan ülke

konumundadır.

4.029

ABD

Hollanda

Birleşik Krallıklar

İsviçre

Çin 3.414

5.557

1.752

13.815

Singapur

13.677

8.888

2.227

2.549

Almanya

Japonya

Kore

İtalya 5.544

1 2 3 4 5

Çin(13)

ABD(11)

Rusya(5)

Fransa(5)

Avustralya(3)

Çin(23)

ABD(20)

Kore(9)

Tayland(8)

Diğer Asya ülkeleri(8)

Kanada(13)

Meksika(9)

Kore(7)

Çin(7)

Singapur(5)

Çin (31)

ABD(12)

Japonya(6)

Vietnam(4)

Hindistan(4)

ABD (8)

Almanya(7)

Çin(6)

Fransa(5)

Rusya (4)

Endonezya(14)

Hong Kong(12)

Malezya(10)


Çin(8)

ABD (13)

Hong Kong(10)

Japonya(9)

Singapur(5)

Kore(4)

ABD (18)

Kore(13)

Almanya(9)

Diğer Asya(6)

Birleşmiş Krallıklar(5)

Almanya (26)

ABD(14)

Çin(7)

Fransa (5)

İtalya(3)

ABD (13)

Avustralya(8)

Norveç(8)

Rusya(6)

Almanya(5)


Sektörün en büyük iki ihracatçısı olan Almanya ve Japonya’nın ana ihracat

partnerlerinin Çin ve ABD olduğu görülmektedir. İhracatını en fazla artıran

Singapur ise ağırlıklı olarak Asya ülkelerine ihracat yapabilmektedir.


81

2.354

Kore

Hollanda

Fransa

Meksika

Japonya 2.327

4.220

1.868

10.662

Rusya

8.522

4.726

2.086

2.166

Çin

ABD

Almanya

Singapur 3.464

1 2 3 4 5

Japonya(33)

Almanya(18)

ABD(11)

Kore (10)


Japonya(23)

Almanya(14)

Kanada(11)

Çin(10)

Hollanda(4)

Japonya(30)

ABD(19)

Almanya(10)

Norveç(7)

Çin(7)

İsviçre(16)

ABD(13)

Japonya(12)

Çek Cumhuriyeti(7)

İtalya(5)

ABD (30)

Japonya(22)

Malezya(8)

Çin(7)

Almanya(6)

Almanya (33)

İtalya(12)

Çin(8)

ABD(5)

Birleşik Krallıklar(4)

ABD(24)

Çin(22)

Kore(10)

Almanya(9)


Almanya (34)

ABD(24)

Japonya(8)



ABD(40)

Japonya(14)

Almanya(12)

Çin(5)

İtalya(5)

Almanya (34)

İtalya(15)

ABD(8)

Japonya(5)



Sektörün en büyük ithalatçıları Çin, ABD ve Kore’dir. Bu ülkelerin taleplerini

dünyanın dört bir yanından karşıladıkları, dolayısıyla sektörün ticaretinin

küresel niteliğe sahip olduğu görülmektedir.

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

-25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20 25 30

Dünya

Paz

ar P

ayı (

%),

201

2


Almanya

Birleşik Krallıklar İsviçre

Hollanda

ÇinSingapur

İtalya Kore

ABD

Japonya


Sektörde az sayıda ülkenin pazarda hakimiyet kurması gibi bir durumu söz

konusu olmadığı görülmektedir. Ancak Almanya ve Kore önemli oyuncular

olup, pazar payları giderek artmaktadır. ABD ve bazı önde gelen Avrupalı

ihracatçıların pazar paylarında ise azalma gözlenmiştir.


82

282

1.065

2012

739

173

2011

175

1.077

2010

233

657

2009

909

221

2008

893

160

2007


İhracat 2 2,4 2,3 2 2,2 2,5


ithalatihracat


Türkiye’nin sektördeki ihracatı kriz öncesine göre toparlanmışsa da ithalat 1

milyar doların üzerine çıktığı için sektörde önemli düzeyde dış ticaret açığı

sorunu bulunmaktadır.

2007 2008 2009 2010 2011 2012İhracat

2 2,4 2,3 2 2,2 2,5İhracat

50

Çin 68

İtalya 172

Almanya 424

İsveç 21

Fransa 24

İsviçre 25

Çek Cumhuriyeti 29

ABD 42

Japonya 48

Güney Kore

Kaynak: BM COMTRADE, TUIK, TEPAV Hesaplamaları

Azerbaycan 11

Suudi Arabistan 12

Almanya 14

İran 16

Irak 17

Rusya 22

9Cezayir

Romanya 9

Etiyopya 9

Özbekistan 9


8

6

6

5

4

4

3

3

3

3

40

16

6

5

4

4

3

2

2

2





Türkiye sektördeki ihracatını ancak dar talepli pazarlara yapabilmektedir. Bu

bağlamda Çin, ABD ve Kore gibi büyük pazarlara açılabilmesi çok önemlidir.

İthalatın yarıdan fazlası ise Avrupa’dan yapılmaktadır.


83

Ek 1.7: Transmisyon milleri, kranklar,

yatak kovanları, dişliler, çarklar

50.940

2012

50.991

20112010

41.562

2009

34.678

2008

45.566

2007

38.089


Sektörün dünya toplam ihracatı 2010 yılından sonra küresel krizin etkisinden

kurtulmuş ve 2012 yılında da tarihsel olarak en yüksek seviyesine ulaşmıştır.

Sektörde yaklaşık 51 milyar dolarlık ticaret yapılmaktadır.


84


2007-2012 CAGR (%)

2007-2012 CAGR (%)

2,2

8,4

22,5

11,4

-0,3

1,2

0,7

2,9

17

7,8

6,7

11

4,9

10,4

7

-0,6

6,6

10,2

0,6

7,5

1.881

Çin

Kanada

İspanya

Kore

Belçika 1.597

5.301

1.104

11.821

Fransa

6.431

5.442

1.123

1.191

Almanya

Japonya

ABD

İtalya 3.179

1.933

Almanya

Brezilya

Kore

İngiltere

Japonya 1.758

2.380

1.494

8.269

Fransa

5.280

4.839

1.563

1.601

ABD

Çin

Meksika

Kanada 2.224



Sektörde ihracatı en fazla artan ülke yüzde 22,5 ile Çin olmuştur. Çin’in aynı

dönemde ithalatının da yüzde 11 arttığı gözlenmiştir. Sektörün dünya

ticaretinde gelişmiş ülkelerin hakimiyeti söz konusu olup ihracatta Almanya

ve Japonya; ithalatta da ABD öne çıkmaktadır.

1.881

Çin

Kanada

İspanya

Güney Kore

Belçika 1.597

5.301

1.104

11.821

Fransa

6.431

5.442

1.123

1.191

Almanya

Japonya

ABD

İtalya 3.179

1 2 3 4 5

ABD(12)

Çin(10)

Fransa(8)

Avusturya(6)

İngiltere(4)

ABD(24)

Çin(18)

Tayland(10)

Endonezya(6)

Kore(5)

ABD(26)

Japonya(11)

İtalya(5)

Almanya(5)

Hindistan(4)

Kanada(28)

Meksika(20)

Çin(6)

Japonya(4)

Brezilya(4)

Almanya(18)

ABD(15)

Fransa(9)

İngiltere(5)

Belçika(4)

Almanya(28)

Belçika(8)

İngiltere(8)

Singapur(6)

İtalya(5)

ABD(18)

İtalya(14)

Almanya(14)

Fransa(6)

Hollanda(5)

ABD(72)

Almanya(4)

Fransa(4)

Çin(3)

Japonya(3)

Çin (24)

ABD(23)

Japonya(16)

Almanya(4)

Kanada(3)

ABD(32)

Almanya(11)

Portekiz(8)

Fransa(7)

Brezilya(6)


Sektörün en büyük ihracatçısı olan Almanya, sektördeki toplam ihracatın

yaklaşık dörtte birini gerçekleştirmektedir. Almanya’nın ihracat

partnerlerinin çeşitlendiği görülmektedir. İhracatında yüksek bir büyüme hızı

yakalayan Çin ise ağırlıklı olarak ABD’ye ihracat yapıyor olsa da, Çin de

ihracat yaptığı ülke sayısını çeşitlendirebilmiş görünmektedir.


85

1.933

Almanya

Brezilya

Güney Kore

İngiltere

Japonya 1.758

2.380

1.494

8.269

Fransa

5.280

4.839

1.563

1.601

ABD

Çin

Meksika

Kanada 2.224

1 2 3 4 5

Çin(17)

Japonya(16)

Almanya(16)

Kanada(9)

İtalya(7)

Japonya (26)

Almanya(24)

ABD(11)

Kore(8)

Diğer Asya(6)

İtalya(13)

Fransa(8)

Japonya(8)

Çin(7)

Avusturya(6)

ABD(50)

Japonya(10)

Çin(8)

Almanya(8)

Brezilya(4)

ABD(55)

Almanya(8)

Çin(7)

Japonya(6)

İtalya(4)

Almanya(38)

İtalya(13.3)

Japonya(7)

ABD(6)

İngiltere(4)

Çin(31)

Kore(14)

ABD(13)

Almanya(9)


ABD(21)

Almanya (16)

Japonya(10)

Çin(9)

İtalya(7)

Almanya (26)

İtalya(13)

ABD(11)

Japonya(8)

Fransa(7)

Almanya(21)

Japonya(17)

Çin(12)

ABD(10)

Romanya(6)


Sektördeki en büyük ithalatçı olan ABD’nin ana ithalat partneri Çin’dir.

Çin’in ise sektördeki ithalatının yarısını Japonya ve Almanya’dan yaptığı

görülmektedir.

0

5

10

15

20

25

30

-8 -4 0 4 8 12 16 20 24 28

ÇinABD

Dünya

Paz

ar P

ayı (

%),

201

2


Almanya

Japonya

İtalya

FransaBelçika

Kanada Koreİspanya


Almanya pazar payını artırma eğiliminde olmamakla birlikte yaklaşık 12

milyar dolarlık ihracatı ile sektörün en büyük ihracatçısı konumundadır.

Sektörün önemli ihracatçıları arasında yer alan Avrupa ülkelerinin çoğunun

ihracat artış hızları çok düşük seviyede olup, Çin ve Japonya’nın hızla bu

ülkelere yakınsadığı görülmektedir.


86

20122007 2008 2009 2010 2011

231

406

175

274

541568

213

151

453

619

532

315


İhracat 2,4 2,6 2 2,5 2,7 2,9


ithalatihracat


Türkiye sektörde önemli ölçüde dış ticaret açığı vermektedir. Bununla birlikte

2009 yılından bu yana ihracatın hızla artması ve 2012 yılında ithalatta küçük

bir oranda da olsa negatif yönlü değişim gözlenmesi olumlu kabul edilebilecek

bir gelişmedir.


87

Güney Kore 16

İngiltere 16

Hindistan 18

Japonya 23

İspanya 27

ABD 30

Fransa 35

İtalya 64

Çin 71

Almanya 171


Meksika 9

Belçika 9

Polonya 11

ABD 14

İran 14

Fransa 20

İtalya 23

İngiltere 26

Irak 43

Almanya 55


17,

5

13,

5

8,2

7,4

6,2

4,5

4,4

3,4

2,9

2,8

30,

1

12,

4

11,

3

6,1

5,2

4,8

4

3,1

2,9

2,8





Türkiye, sektörün önemli pazarlarına ihracat yapabilmektedir. Almanya’ya

yapılan ihracat, yüzde 17,5 seviyesindedir. Bunun yanı sıra komşu ülkeler de

Türkiye’nin ihracatında önemli bir paya sahiptir. İthalatın yarıdan fazlası ise

Avrupa ülkelerinden karşılanmaktadır.


88

EK-2: FİRMA GENEL BİLGİLERİ

Firma Adı: Anıl Yatağanlı Tarım Makinaları A.Ş.

Kuruluş yılı ve yeri: 1980, Konya

Ortaklık Yapısı: Şirket, yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur.

Konum: Şirket Konya Organize Sanayi Bölgesi’nde bulunmaktadır.

Kapalı Alan: Firma, 2.500 m² kapalı alana sahiptir.

Sektör: Şirket, tarımda verimliliği artırma ve makineleşmeye yönelik tarım makineleri

üretmektedir. Firmanın ağırlıklı olarak ürettiği ürünlerin uluslararası mal ticareti kodları HS-92’de 8428

ve 8432 olarak sınıflandırılmıştır.

Üretim Tipi: Üretim sürecinde emek ve makinenin de eşit yoğunlukta kullanıldığını belirten

firma, ağırlıklı olarak sipariş usulü üretim yapmaktadır.

Firma Adı: Çayırova Otomotiv Tic. Ltd. Şti.


Ortaklık Yapısı: Firma yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur.

Konum: Firmanın üretim tesisi Konya’da bulunmaktadır.

Kapalı Alan: Firma, 16.000 m²’lik kapalı alana sahiptir.

Sektör: Firmada römork, tanker, treyler vb. ürünler ile bunların parçalarının imalatı

gerçekleştirilmektedir. Firma, bu alanda 1500'den fazla ürün çeşidi sunmaktadır. Ağırlıklı olarak

ürettiği ürünün HS-92’de kodu ise 8716’dır.


89

Firma Adı: Dİ-SAN Otomotiv Makine Sanayi ve Tic. Ltd. Şti.


Ortaklık Yapısı: Şirket, yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur.

Konum: Firma Konya’da bulunmaktadır.

Kapalı Alan: Firma, 1.500 m²’lik kapalı alana sahiptir. Toplam alanı ise 12.000 m²dir.

Sektör: Firma bugün her türlü dişli üretim ve pazarlama faaliyetlerini yürütmektedir. Ürettiği

ürünlerin HS-92’de kodu ise 8483’tür.

Üretim Tipi: %80 sermaye yoğun üretim yapan firma, seri üretim yapmaktadır.

Firma Adı: ERHAS Boru ve Makine Ekipmanları Endüstrisi A.Ş.


Ortaklık Yapısı: Firma tamamen yerli sermaye ile kurulmuştur.

Konum: Firma Konya Organize Sanayi Bölgesi’nde bulunmaktadır.

Kapalı Alan: Firma 33.000 m² arazi üzerinde kurulu 6.500 m² üretim tesislerinde faaliyetlerini

gerçekleştirmektedir.

Sektör: Firma Tarım Sektörünün ihtiyacı olan, Basınçlı Sulama Sistemleri başlığı altında;

Yağmurlama Sulama Sistemleri, Damla Sulama Sistemleri, Filtre Sistemleri, Yeni Nesil Kaplinler ve

Priz Kolyeler üretmektedir. Firmanın ağırlıklı olarak ürettiği ürünlerin uluslararası mal ticareti kodları

HS-92’de 3917 ve 8424 olarak sınıflandırılmıştır.

Üretim Tipi: Firma sezonluk çalışmaktadır. 12 ay seri üretim yapıp ve satışlarını 4,5 ayda

gerçekleştirmektedir. Genel olarak makine yoğun çalışmakla beraber iş gücü montajlama kısmında

devreye girmektedir.


90

Firma Adı: HARMAK Tarım Makinaları Ltd. Şti.


Ortaklık Yapısı: Firma yüzde yüz yerli sermayelidir.

Konum: Firma, Konya Organize Sanayi Bölgesi’nde bulunmaktadır.

Kapalı Alan: Firma 8.000 m² kapalı alanda üretimini gerçekleştirmektedir.

Sektör: Şirket tarım makineleri, ot toplama tırmıkları, çayır biçme makineleri üretmektedir.

Firmanın ağırlıklı olarak ürettiği ürünün uluslararası mal ticareti kodu HS-92’de 8433, 8432 olarak

sınıflandırılmıştır.

Üretim Tipi: Ağırlıklı olarak seri üretim yapan firma, üretim sürecinde emek ve makinenin eşit

yoğunluğa sahip olduğunu belirtmiştir.

Firma Adı: Pançaoğlu Tarım Alet ve Makineleri


Ortaklık Yapısı: Firma, aile şirketi olarak kurulmuş olup, yüzde yüz yerli sermayelidir.


Kapalı Alan: Firma, 1.500 m²'si kapalı ve 500 m²’si açık olmak üzere toplam 2.000 m² üretim

alanına sahiptir.

Sektör: Şirket patates ekme ve sökme makineleri üretmektedir. Ürettiği ürünler HS-92’de 8432,

8433 olarak sınıflandırılmaktadır.

Üretim Tipi: Üretim sürecini emek yoğun olarak tanımlayan firma, sipariş usulü çalışmak istese

de sektörün onları stok usulü çalışmaya mecbur bıraktığını belirtmektedir.


91

Firma Adı: Çelikel Tarım Makineleri San. Ve Tic. Ltd. Şti.


Ortaklık Yapısı: Aile şirketi olarak kurulan firma, yüzde yüz yerli sermayelidir.

Konum: Firmanın üretim tesisi, Konya Organize Sanayi Bölgesi’nde bulunmaktadır.

Kapalı Alan: Firma, 6.000 m²'si kapalı ve 4.000 m²’si açık olmak üzere toplam 10.000 m² üretim

alanına sahiptir.

Sektör: Firma; yem karma makinesi, silah gibi tarım ve hayvancılıkta kullanılan makinelerin

imalatını yapmaktadır. Ürettiği ürünler HS-92’de 8433 olarak sınıflandırılmaktadır.

Üretim Tipi: Üretim sürecini makine yoğun olarak tanımlayan firmada üretim seri üretim şeklinde

gerçekleşmektedir.

Firma Adı: Kara Ova Tarım Makinaları İmalat


Ortaklık Yapısı: Faaliyetlerine 2004 yılında Vega Otomasyon Şirketi bünyesinde başlayan firma,

2008 yılında bu şirketten ayrılmıştır. Firma, tamamen yerli sermaye ile kurulmuştur.

Konum: Firma, Konya’da bulunmaktadır.

Kapalı Alan: Firma, 4.000 m² kapalı alana sahiptir.

Sektör: Firma, tarım römorku imalatı ile tarım alet ve makineleri sektöründe faaliyet göstermeye

başlamıştır. Bugün de toprak işleme makineleri üretmektedir.

Üretim Tipi: Hem makine hem emek yoğun üretim yapan firma, aynı zamanda hem sipariş usulü

hem de seri üretim yapmaktadır.


92

Firma Adı: Köylü Tarım Makinaları Sanayi ve Tic. Ltd. Şti.


Ortaklık Yapısı: Firma, yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuştur.


Kapalı Alan: Şirket 1.800 m² kapalı toplam 4.000 m² bir alanda üretimini sürdürmektedir.

Sektör: Şirket tarım makineleri ve toprak işleme makineleri üretmektedir. Firmanın ağırlıklı

olarak ürettiği ürünlerin uluslararası mal ticareti kodları HS-92’de 8432 olarak sınıflandırılmıştır.

Üretim Tipi: Hem emek hem makine kullanımının eşit yoğunlukta olduğunu belirten firma, seri

üretim yapmaktadır.

Firma Adı: Önallar Konyalılar Makine İmalat San. Ve Tic. A.Ş.


Ortaklık Yapısı: Yerli sermaye ile kurulan firma, bir aile şirketidir.


Kapalı Alan: Şirket 15.000 m² kapalı toplam 30.000 m² bir alanda üretimini sürdürmektedir.

Sektör: Firmanın üretimi ağırlıklı olarak ilaçlama makineleri imalatı üzerine yoğunlaşmıştır.

Üretim Tipi: Hem sipariş usulü hem de seri üretim yapan firmanın üretim süreci emek yoğun

olarak tanımlanmıştır.


93

Firma Adı: Özdöken Tarım Makinaları Sanayi ve Tic. A.Ş.


Ortaklık Yapısı: Yüzde yüz yerli sermaye ile kurulmuş bir firmadır.


Kapalı Alan: Şirketin üretim tesisi 25.000 m²’si kapalı toplamda 45.000 m²’lik bir alana sahiptir.

Sektör: Firma; tarım makineleri, ekim minzerleri, kültüvatörler, diskola tüpleri, toprak işleme

aletleri üretimi yapmaktadır. Firmanın ağırlıklı olarak ürettiği ürünlerin uluslararası mal ticareti kodları

HS-92’de 8428, 8429 olarak sınıflandırılmıştır.

Üretim Tipi: Emek ve makine faktörünün üretim sürecinde eş yoğunlukta kullanıldığını belirten

firma, seri üretim gerçekleştirmektedir.

Firma Adı: Sağlamel Makina


Ortaklık Yapısı: Firma, tamamen yerli sermaye ile kurulmuştur. Aile şirketidir.


Kapalı Alan: Şirketin üretim tesisi 4.800 m² kapalı alana sahiptir.

Sektör: Firma tarım sektöründe çok çeşitli makine ve ekipmanlarında kullanılan yedek parça

üreticisi olup her türlü parça imalatını yapmaktadır. Daha çok toprak karıştırıcı diskler ve kültüvatör

üretmektedir.

Üretim Tipi: Sipariş üzerine seri üretim usulü üretim yapan firmanın üretim süreci hem emek hem

makine yoğun olarak tanımlanmıştır.


94

Firma Adı: ÜNTAR İlaçlama Bilişim Tarım Aletleri Sanayi Ticaret Ltd. Şti.

Kuruluş yılı ve yeri: Konya



Kapalı Alan: Şirketin üretim tesisi 5.000 m² kapalı olmak üzere 7.000 m² alana sahiptir.

Sektör: Firma ilaçlama ve yem kırma makineleri üretmektedir.

Üretim Tipi: Firma sipariş usulü ve emek yoğun üretim yapmaktadır.

Firma Adı: Yağbasan Metal Kalıp San. ve Tic. Ltd. Şti.


Ortaklık Yapısı: Firma tamamen yerli sermaye ile kurulmuştur.

Konum: Firma, Konya’da Büsan Organize Sanayi Bölgesi’nde bulunmaktadır.

Kapalı Alan: Firma, 2.000 m²’lik kapalı alana sahiptir.

Sektör: Tarım ilaçlama makineleri ve pompaları, havalı mibzer yedek parçaları üretimine ağırlık

veren firma 30 lt’den 110 lt’ye kadar ilaçlama pompaları üretmektedir. Aynı zamanda ilaçlama

makinelerinin, 100 lt’den 2 tona kadar tüm plastik aksamları tesislerinde üretilmektedir. Firma 225 ton

ve 400 tonluk alüminyum enjeksiyon makinelerinde, pompaların alüminyum parçalarını üreten, ayrıca

ham maddeden tam mamül maddeye kadar kalıp dahil tüm aksamları üretebilen sektöründeki tek

firmadır.

Üretim Tipi: Hem seri üretim hem de sipariş usulü üretim yapan firmanın üretim süreci de hem

emek hem makine yoğun olduğu belirtilmiştir.


95

Firma Adı: Öz Telefoncular Tarım Makinaları Tic. Ltd. Şti.



Konum: Firma, Konya’da bulunmaktadır.

Kapalı Alan: Şirket 2.000 m² kapalı alana sahiptir.

Sektör: Firma, tarım makineleri üretmek için kurulmuş, özellikle de patates ekim,

söküm ve gübreleme makineleri alanında uzmanlaşmıştır.

Üretim Tipi: Emek yoğun üretim yapıldığını belirten firma, sipariş üzerine üretim yapmaktadır.

Firma Adı: Tekyatağanlı Tarım Makinaları Sanayi ve Tic. A.Ş.




Kapalı Alan: Şirket, 1.800 m² kapalı olmak üzere toplam 4.000 m² bir alanda üretimini

sürdürmektedir.

Sektör: Şirket tarım makineleri üretmekte olup ağırlıklı olarak ürettiği ürünlerin uluslararası mal

ticareti kodları HS-92’de 8432, 8433, 8437 olarak sınıflandırılmıştır.

Documents

MAKİNE SEKTÖRÜNDE REKABETÇİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ · Finansmana erişimin ise ülkedeki şartlara da bağlı olarak ciddi bir engel teşkil etmesi söz konusu