Herkes için Finans?Herkes İçin Finans?Erişimin Genişletilmesindeki

Politikalar ve Zorluklar

Aslı Demirgüç-KuntEkim 2008

Dünya Bankası Politika Araştırma Raporu Kalkınma Araştırma Grubu (DECRG)

2

Erişimle neden ilgileniyoruz?

• Finansal dışlanma, kalkınma için bir frenleme rolü üstlenmektedir.– Teorik modeller, finansal piyasa anlaşmazlıklarının,

yoksulluk tuzakları oluşturma ve daha yavaş büyümede en önemli mekanizma olabileceğini göstermiştir.

– Finansal gelişim ve büyüme arasındaki bağlantıları gösteren kapsamlı ampirik literatür mevcuttur.

• Ancak, yeterli veri bulunmaması nedeniyle finansal hizmetlere erişimi sonuçları ile bağdaştıran bulgular sınırlıdır.

3

Bu Politika Araştırma Raporunda ele alınan sorular

• Finansal erişim dünya genelinde ne kadar sınırlı?

• Daha geniş kapsamlı erişimin önündeki ana engeller ve bariyerler nelerdir?

• Büyümenin ve yoksulluğun azaltılmasının önündeki engel olarak finansmana erişim ne kadar önemlidir?

• Kapsamlı finans sistemleri oluşturulmasında hükümetin rolü nedir?

Banka Hesabı bulunan hane halkı oranı

5

... bölgelere göre farklılık gösterir..

0

20

40

60

80

100

Sahra Çölünün Güneyindeki Afrika Ülkeleri

DoğuAsya

Avrupave OrtaAsya

Latin Amerika

ve Karayib

OrtaDoğu veKuzeyAfrika

GüneyAsya

YüzdeYüksek

75ci yüzde birlik

25ci yüzde birlik

Düşük

Orta

6

... ve gelirle birlikte artar

0

20

40

60

80

100Finansal hizmetleri kullanan hane halkları (yüzde)

0 10 20 30 40 50

Kişi başına GSYİH ($2000 USD x bin)

7

Firmaların dış finans kullanımı büyüklüğe göre değişim gösterir...

0

10

20

30

40

Büyükfirmalar

Orta büyüklüktekifirmalar

Küçükfirmalar

Dış sermaye kullanan firmalar (yüzde)

8

... ve bölge ile gelire göre değişir

0 20 40 60 80

Yeni yatırımlar için toplam sermaye yüzdesi olarak dış finans

Sahara Çölünün Güneyindeki Afrika Ülkeleri

Güney Asya

Orta Doğu ve Kuzey Afrika

Latin Amerika ve Karayibler

Yüksek gelir

Avrupa ve Orta Asya

Doğu Asya ve Pasifik

9

... ve erişim bir sorun olarak görülmektedir

Finans maliyeti/erişimini bildiren firmaların oranı (yüzde)

0 10 20 30 40 50 60 70

Yüksek gelir

Doğu Asya ve Pasifik

Avrupa ve Orta Asya

Latin Amerika ve Karayibler

Orta Doğu ve Kuzey Afrika

Güney Asya

Sahara Çölünün Güneyindeki Afrika Ülkeleri

Finansa erişimFinans maliyeti

10

"Erişim"i tanımlamak kolay değildir

Kullanım ve erişim • Kullanımın ölçülmesi çok daha kolaydır.• Bununla birlikte erişim çok daha geniş olabilmektedir -

bazıları erişime sahip olduğu halde henüz hizmetleri kullanmak istememiş olabilir.

• Kullanımın anlaşılması hem arz hem de talep hakkında bilgi sahibi olmayı gerektirir.

• Böylece her ikisini de ölçen göstergeler toplamak gerekir:– Çeşitli hizmetlerin gerçek kullanımı (tasarruf, ödemeler, kredi)– Erişimin önündeki engeller, sınırların ve dışlanma nedenlerinin

belirlenmesi

11

Kullanım ve erişim

Finansal hizmetleri kullananlar

Finansal hizmetleri kullanmayanlar

NüfusKendi kendine

gönüllü dışlanma

İstemsiz dışlanma

İhtiyacı yok

Kültürel / dini sebepler / dolaylı erişim

Yetersiz gelir / yüksek risk

Kurumsal ve bilgi altyapisi

Ayrımcılık

Fiyat / ürün özellikleriFinansal hizmetlere erişim

Finansa erişim yok

12

Erişimin önündeki engeller

• Banka anketleriyle aşağıdaki engelleri saptama: – Mevduat hesabı açma ve sürdürme– Başvuru/işlemleme, kredi alma– Faturaları ödeme, para transferleri yapma

• Farklı boyutlarda:– Fiziksel engeller: şubeler, ATM’ler, – Uygunluk: dokümantasyon, evrak işleri, prosedürler – Fiyat uygunluğu: faiz oranları, ücretler, minimum

bakiyeler

13

Fiziksel erişim

Şube ve ATM'ye erişim, beştebirlik gelir dağılımına göre

0

20

40

60

1 2 3 4 5

Beştebirlik gelir dağılımı

Her 100.000 kişiye göre sayı

Banka şubelerini sayısıATM’lerin sayısı

14

Uygunluk... dokümantasyon

Bir mevduat hesabı açmak için gerekli olan evrak sayısı

1 evrak, %9

1 ila 2 evrak

%27

2 ila 4 evrak

%29

3 ila 4 evrak

%24

4 evraktan fazla

%11

15

... ve işlem

Dani

mar

ka

İsra

ilİs

pany

aYu

nani

stan

Kore

Cum

huriy

eti

İsviç

reSl

ovak

Cum

huriy

eti

Belçi

kaBr

ezily

a Pe

ruSl

oven

ya

Zim

babw

eG

üney

Afri

kaM

oldo

vaTü

rkiye

Hırv

atist

an

Gür

cista

n Ke

nya

Mal

taBe

laru

sAv

ustra

lya

Trin

idad

ve

Toba

goEr

men

istan

Mac

arist

anÜr

dün

Kolo

mbi

yaZa

mbi

ya

Orta Değer (Medyan)8.33 gün

Litv

anyaBo

sna-

Hers

ekKa

mer

unSi

erra

Leo

neEn

done

zya

Boliv

yaM

eksik

aFr

ansa

Sri L

anka

Ortalama10.69 gün

Hind

istan

Çek

Cum

huriy

eti

Nepa

lDo

min

ik Cu

mhu

riyet

iBu

lgar

istan

Şili

Mıs

ır, A

rap

Cum

huriy

eti

Arna

vutlu

k Et

yopy

a M

adag

aska

r Lü

bnan

Tayla

nd

Moz

ambi

kG

anaUr

ugua

yFi

lipin

ler

Pakis

tan

Bang

lade

ş

0

10

20

30

40

50KOBİ kredi başvurusunun işleme alınması için gereken gün sayısı

16

Fiyat uygunluğu... minimum bakiyeler

Mevduat hesabı açmak için gerekli olan minimum bakiye(GSYİH/kişi yüzdesi)

Minimum bakiye gerekli değil%32

%0-1 gerekli%19

%1-5 gerekli%17

%5-15 gerekli%12

%15-50 gerekli%10

%50'den fazlasının gerekli olması%10

17

... ve ücretler

Yurtdışına para transferi ücretleri(yüzde 250 $, örnek para havalesi)

%5'ten azı%11

5 ile 12$%27

12 ile 25$%51

%25'ten fazlası%11

18

Engeller ve finansal dışlanma

Mevduat hesabı ücretlerini karşılayamayan nüfus oranı

0 20 40 60 80 100

Güney AfrikaGana

Madagaskar Şili

KamerunNepal

SvazilandKenya

Sierra LeoneUganda

Malavi

Yüzde

19

Engeller aşağıdakileri içeren ülkelerde daha azdır:

• Yüksek gelir• Daha iyi sözleşme/bilgi sistemleri• Bankacılıkta daha fazla açıklık ve rekabet• Daha yüksek şeffaflık standartları ve medya

özgürlüğü• Daha fazla piyasa disiplini

20

Etki: Finans firma büyümesini teşvik eder

Özel kredi / GSYİH

AUSAUT

BEL

CAN

CHE

DEU

ESP

FIN

FRA

GBR

IND

ITA

JOR

JPN

KOR

MEX

MYS

NLD

NOR

NZL

PAK

SGP

SWE

THA

TUR

USA

ZAF

ZWE

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6Dış finansman gerektiren oranlarda büyüyen firmaların oranı

0.0 0.5 1.0 1.5

DEU

21

Finansman kısıtlamaları firma büyümesine zarar verir

Firma satışlarının artmasında bildirilen engellerin etkisi

-0.1 -0.08 -0.06 -0.04 -0.02 0

Finansman engeli

Yasal engel

Yolsuzluk engeli

Firma büyümesi oranında değişiklik

22

.... özellikle küçük firmalar için

-0.12-0.1-0.08-0.06-0.04-0.020

Finansman engeli

Karşı teminat gereklilikleri

Banka dokümantasyonu / bürokrasi

Yüksek faiz oranları

Bankalarla özel temas gerekiyor

Bankalarda borç verecek para bulunmuyorBüyük firmalar

Küçük firmalar

23

Finansa erişim kanalları

Erişim farklı kanallar üzerinden etki ediyor:• İşletmeye geçen firma sayısı, firma dinamizmi

ve yenilik• Çalışan firmaların daha yüksek denge

büyüklüğü• Kurumsallaşma (inkorporasyon) gibi daha etkili

organizasyonel formlar

24

Finans aynı zamanda yoksulun yanındadır

Finansman derinliği ve yoksulluğun azaltılması

-0.4

-0.3

-0.2

-0.1

0

0.1

0.2

0.3

-2 -1 0 1 2 özel kredi

Kişi başına yoksullukta artış

25

... belirgin dolaylı etkileri vardır

• Doğrudan erişimin yoksullar üzerindeki refah etkisi - karma sonuçlar.

• Toplu çalışmalar (taşma etkilerini göz önünde bulunduran) daha güçlü etkiye işaret eder.

• Genel denge modelleri ile doğal deneyler, finans gelişiminin dolaylı etkilerinin de yoksullar için önemli olabileceğine işaret etmektedir (örn. işi olanlar ve yüksek ücretle çalışanlar).

Yoksuldan yana gelişimin teşvik edilmesi için dışarıda bırakılanların tümü için (yalnızca yoksullar değil) erişimin iyileştirilmesi önemlidir.

26

Hükümetin rolü var mıdır?

• Evet: piyasalar erişimin tümünü sağlayamaz.

….ancak• Gerçekçi hedeflere gerek vardır - herkes kredi

kullanmamalıdır.• Tüm hükümet politikaları erişimi

genişletmede eşit derecede etkin değildir.• Erişim politikaları ve finansal gelişim

politikaları aynı değildir.

27

Kurumların oluşturulması

• Kurumlar önemlidir -mülkiyet haklarının korunması, sözleşme yapılması.. Öncelikler nasıl belirlenecek?

• Bilgi altyapıları (kredi kayıtları..) kredi veren haklarının yürütülmesine karşılık daha önemli

• Farklı alacaklılar arasındaki anlaşmazlıkların çözümünde bireysel borç senetleri (borca karşılık gösterilen mülk) ile geri alma kolaylığı iflas kanunu reformlarına karşılık daha önemli

• Bazı politikalar • leasing, faktöring, vb. mevzuatı• kredi kayıtları, bireysel kimlik numaralarının verilmesi, kayıt yada borca karşılık

verilen mülklerin yeniden geri alınması maliyetlerinin azaltılması• yeniliğin teşvik edilmesi (e-finans, m-finans); yasal açıklık• finansal eğitim

28

Rekabet ve istikrarı teşvik edecek politikalar

• -Yabancı girişi dahil olmak üzere, rekabetin zaman içinde erişimi iyileştirmesi beklenmektedir.

• Aynı zamanda yeni erişimi geliştirici teknolojilerinin uyarlanma hızını da artırmaktadır.

• Sağduyulu düzenlemelerin oluşturulması esastır.– örnek: Basel II gibi düzenlemeler KOBİ kredilerini

cezalandırmamalıdır; kötü kredi kullanımına karşı koruma (faiz tavanlarının genellikle geri teptiğini göz önüne alınız; artan şeffaflık ve resmileştirme tercih edilen bir yaklaşımdır)

29

Doğrudan hükümet eylemi?

• Kapsam çoğu zaman sanılandan daha sınırlıdır.– Devlet bankalarındaki deneyim, doğrudan

borçlandırma olumlu olmamıştır.– Tasarruflar ve ödeme hizmetleri konusunda

sonuçlar daha karmaşıktır.– Kamu-özel sektör ortaklıkları bazı belli finans

hizmetlerinin başlatılmasına yardımcı olabilecektir.– KOBİ’ler için kısmi kredi garantileri?

30

Yoksullar için finans ve dışarıda bırakılanlar için finans

– Yoksullar için erişim desteklenmeli midir? • Çabalara karşın, mikro finansın büyük bölümü - özellikle de yoksullar

için olan bölümü- hibe ve devlet yardımına dayanmaktadır.• Kredi yardımları erişimi genişleten yeniliklerin uygulanmasına yönelik

teşvikleri baltalayabilir.• Yoksul hane halkları için ihtiyaç duyulan tek (veya temel) hizmet kredi

değildir, tasarruflar ve ödeme hizmetleri daha önemli olabilmektedir.

– Siyasal ekonomi endişeleri• Finansal erişim eksikliği yalnızca yoksullar için değil, yoksul

olmayanların büyük bölümü için de geçerlidir.• "Dışarıda bırakılanlar"a odaklanılması erişimin herkes için

genişletilmesine yönelik reformların teşvik edilmesine yardımcı olabilecektir.

31

Yeni Mesajlar• Finansa erişim tüm dünya genelinde sınırlıdır; engeller yoksulların

yanı sıra yoksul olmayanların da dışarıda bırakılmasına neden olmaktadır.

• Finans yalnızca büyüme yanlısı değildir, aynı zamanda yoksulun da yanındadır.

• Ancak yoksulun yanında olan politika tamamen yoksullara odaklanmamalıdır: halen finansın taşma etkileri bulunmaktadır.

• Hükümetin politika gündemi oldukça uzundur (az miktarda çabuk çözüm içerir) ve şunları da kapsar:

• kurumların oluşturulması, reform önceliklerinin tanımlanması, • teknolojik gelişmeleri kullanmak üzere altyapıların desteklenmesi,• rekabetin teşvik edilmesi ve• düzenlemelerin doğru teşvikleri sağlaması

• Çok yoksul olan kesimin finansal hizmetlere erişimi için devlet desteğine ihtiyaç duyması muhtemeldir. Ancak tasarruf ve ödemelerle ilgili destek krediden çok daha iyidir.