Manevi Dant§manhk ve Rehberlik (Cilt-1)

Editorle.r

Do<;. Dr. Ali Ayten Do<;. Dr. Mustafa Ko<; Prof. Dr. Nuri Tmaz

Degerler Egitimi Merkezi

© Eserin Her Tiirli.i Baslll\ Ha.kki Anl~mah Olarak Ensar Ne~riyat' a Aittir.

Dem Yaymlan Ensar Ne~riyat Tic. A.$. Organizasyonudur.

ISBN : 978-605-4036-73-8

TAI<Ilv1NUMARASI :978-605-4036-72-1

KitabmAd.i Manevi D~ma.nhk ve Rehberlik

(Cilt-1)

Editorler Do~. Dr. Ali Ayten

Do~. Dr. Mustafa Ko~ Prof. Dr. Nuri TrnaZ

Yaym Koordinatorii Furkan Erdogdu

Kapak & Sayfa Tasannu Nuray Yi.iksel

Basla-Cilt

<;WAR MAT. ve YAY. SAN. Tic LTD. $Ti. 100. Ytl Mahallesi Matbaaalar Caddesi

Ata Han No:34 I 5 Bagalar - isTANBUL

Tel: 0212 628 96 00 - Faks: 0212 430 83 35

Sertifika No: 12683

1. Basrm

Arahk2016

i1e~im Oru~ Reis Mah. Giyimkent Sitesi 12.Sok. No:40-42

Esenler I isTANBUL Tel: {0212) 49119 03 - 04 Faks: 0(212) 438 42 04 www.ensamesriyat.com.tr e-mail: ensar@ensamesriyat.com.tr

N ere~en <;1kti Bu Maneviyat:

Manevi Baktnun Temellerine ill~~ Kiiltiirleraras1 Bir Analiz

Sevde Diizgii.ner *

Girl~

Tiim diinyada yaptlan pek ~ok teorik ve uygulamah ~~ma sayesinde yeni bilgi, kavram ve bakl§ a9lan geli~ti.ren psikoloji, tiim yonleriyle insaru ele almayi ama~amaktadrr. Giiniimiize kadar yaptlan psikoloji ~alt§malan, bir taraftan insaru anlamaya yonelik yeni 9ah~malara I§xk tutarken diger ta­raftan ~a degi§en ~artlardan etkilenen insarun ortaya koydugu yeni tutum ve algtlar1 . incelemektedir. <;iinkii ~an, i~de bulundugu done.min ozel­likleri; saghl<, teknoloji gibi diger alanlardaki geli~meler ile sosyal 9evre ve kiiltiiriin etkisi altmda oldugu kadar kendi i9 dinamiklerinin etkisinin de altmdadrr. Bu etkile§imin sebep ve sonu9lan, psikolojik 9~malarla incelen-

. mektedir. Sosyalbayat ve akademik literatiirde giderek daha 9ok ilgiyi iize­rine 9eken maneviy~t kavrami ve psikoloji literatiiriinde maneviyata yonelik 9ah§malardaki ani arh~, bu etkile§imi gosteren bir ornek olarak kar~lffilZa ~aktadrr.

Literatiirde maneviyatla ilgili 9ah§malarm artmas1 ve maneviyat kav--'

ramma yeni anlamlar yiiklenmesi, psikoloji alanma bir hareket getirmi§ti.r. Bu geli~me, ozellikle Din Psikolojisi alarunda kendini hissettirmi§tir. A.me­rikan Psikoloji Dernegi'nin (APA) 36. Boliimii olan Din Psikolojisi, bu yeni geli§meler i§1gmda 2011 yihnda 'isim de~ikligine giderek kurumsal adiru ''Din ve Maneviyat Psikolojisi" olarak ilan 'etmi§tir (apa.org). $u halde din

• Yrd. Doc;. Dr., Marmara Oniversitesi, ilahiyat Fakiiltes~ Din Psikolojisi ABO ..

18 MANEvi D~II< VE REHBERLiK

ve maneviyat kavraml~ ayn ayn ifade edilmesi, farkh anlamiara gel­

digi yoniindeki tarihsel anlam doni.i§iimiine i§aret etmektedir. Bu nedenle

c;ah§marruzda maneviyat kavranurun ingilizce ve Tiirkc;e sozliik anlarruna

degindikten sonra bu kavranun Bah literatiirii. ve T~kc;e literatiirii.nde ya§a­

chgi kapsam donii§iimiine deginilecektir. Yaptlan alan ara§hrmas1 verilerine

dayanarak giincel ~arda da bulunulacakbr.

1. Maneviyat Kavranurun Sozliik.Anlanu

Aslen Arapc;a bir kelime olan maneviyat, Tiirk Dil Kurumu sozliigune gore

iki anlama gelmektedir. Bunlardan ilki, "maddi olmayan, manevi §eyler'' §ek­

lindedir. Tarumda gec;en manevi sozciiguniin anlanu ise "goriilmeyen, duyu­

larla sezilebilen, soyut, ruhani, tinsel, maddi ~1h" olarak veri.lmi§tir. Ma­

neviyat kelimesinin Tiirk Dil Kurumu sozliigunde yer alan ikinci anlami ise,

''Yiirek giicii, moral" dir (Toparh, 2005: 1339). Diger Tiirkc;e sozliiklerde mane­viyat, "manevi §eyler, madde ile alakah olmayan; dii§iince ve zihinle ilgili olan

~eyler" (Topsakal ve <;elik, 1996: 1898); "maddi olmayan, i~el olan, ki§inin ic;

diinyas1yla ilgili olan §eyler" (Piiskiilliioglu, 2004: 657) ve "maddi olmayan

dogaiistii giic;ler, kuvvetler'' (Tuglaa, 1979: 1844) anlamlarma gelmektedir.

Ba§ka bir kaynakta ise maneviyat, "madde ve cisimle alakas1 bulunmayan, ruh ve mana ile ilgili olan hususlar, manevi §eyler-c;e§itli giic;liikler tehlikeler kar§t­

smda inane; ve ahlaki degerlere baghhktan dogan dayanma giicii, ruh kuvveti,

moral" (Ayverdi, 2005: 1931) §eklinde tarumlanIIU.§tlr.

ingilizce sozliiklerde, maneviyat kelimesinin kar§illgt olan spiritualihJ kav­

rami ile ilgili a§agidaki ac;iklama dizisi yeterince aydmlatiadrr. Kelime Webs­ter sozliigiinde §U anlamlara gelmektedir. 1. Manevi (ruhsal) karakter, nitel.ik

.veya doga; be§ duyu ile algtlanabilenlerin vemaddiligin tersi. 2. (c;ogunlukla

c;ogul) kilise veya papaza ait hak, yetki ve vergi vb. 3. Manevi (cisimsiz) olma

hall (Webster, 1959: 1406). Spirituality kavrami, the Random House sozliigunde

ise §U anlamlara kar§ihk kullarul.rru§tir: 1. Ruhsal olma niteligi veya durumu. 2.

9smani veya maddi olmayan doga. 3. Dii§iince, hayat vb.deki baskm ruhsal

(manevi) karakter. Or: manevi yonelim veya tavrr. 4. (<;ogunlukla c;ogul) kilise

veya papazm resmi gorevi nedeniyle elde ettigi miilk veya gelir (Stein, 1967).

Sozliik anlami itibariyle spirituqlity kelimesinin tam kar§illgt ruhsal.ltktn:. Aym anlam.a gelen tinsellik ise daha 99k felsefi gelenekte kullarulmaktadi.r.

Tiirkc;e' de, ozelli.kle de sosyal hayatta ruhsalltk kelimesi yaygm bir kullaruma

sahip degildir. Diger taraftan sozliik tarumlara bakllchgmda, maneviyat keli-

MANEvi D~MANLIK VE REHBERLiI< 19

mesini spiritualihJ kelimesinin yerine kullanmak uygun goriinmektedir. An­cak kelimenin akademik ve sosyal hayattaki ~anmu bu kiyas1 yapmada c;ok daha onemlidir. Tiirkiye' de hem sosyal hayatta hem de akademik alanda spi­rituqlity ile anlam itibariyle ortii§en maneviyat kelimesi yogun olarak kullarul­maktachr. <;~marruzda spirituality kavranu 'yerine kullarulan tiim. Tiirkc;e terimleri ic;eren yaymlar inceleru:ni§ ancak ifade ederken maneviyat kavrarru tercih ed.ilmi§tir.

2. Banda Maneviyata Yiiklenen Anlamlar ve Geli§im Siireci

Maneviyat (spirituality) kelimesinin Latin kokeni olan spiritus,, nefes, soluk anlanuna gelmektedir. Milattan sonra 5. yiizytlda spiritualitas ifadesi Tann'run (Kutsal Ruh I Holy Spirit) insan hayabna etkisini anlatmak ic;in Hristiyanhga yaptlan ac;ik bir referansla kullarulnu§hr. Zaman ic;inde farkh anlamlar yiil<lenen kelime, 12. yiizytlda insarun bedehsel veya cismani yo­ni.ini.in aksine psikolojik olarak adlanchrabilecegimiz yoni.inii ifade etmek ic;in kullarulrrken 15 ve 16. }riizytllarda eklesiyastik yani kilise ile ilgili k.i§i, ozellik veya gelir anlammda kullarul.nu§tJ.r (Wakefield, 1988: 361-363; Wul­ff, 1997: 5; Cook, 2004: 539). Maneviyat kelimesinin gi.incel anlamdaki ilk kullarunu, felsefi bir akim olan dingincilik (quietism) taraftarlanna kar§1 kii­c;iik d~iiriicii bir ifade ile de olsa mistisizm ve dua ile ili§kilendirilerek 17. yil.zytlda Fransa' da ortaya c;ikrm§hr. Bu baglamda, tespit edildigi kadariyla kelimeyi gilncel anlarruyla ilk kullanan isim olan ~adam Guyon'un la Nou­velle Spiritualite isimli eseri, maddi ve insani gerc;eklikten uzak manevi bir atmosferde ya§anan Hristiyan hayatma yol ac;tigi ic;in ele~tirilmi§tir (Wake­field, 2005). Katolik Kilisesi'ni ele~tiren bir mistik olan Madam Guyon'nun duaya yonelik benimsedigi sade ve derin yakla§mu ile Tann'yla bir olma §eklindeki amao, d~manca bir tepki toplayarak olumsuz anlamda kullarul­mak suretiyle ilgi gorm~tiir (Cook, 2004: 539-540).

18. ve ozellikle de 19. Yiizytlda ise maneviyat, herhangi bir olumsuz yiikleme olmaksizm, ziiht (piety) ve riyazet (asceticism) uygulamalan anla­rrunda kullarul.maya ba§lanu~hr ve giderek, tarumlamaya k~meyya kadar anlami net goriinen c;ok degerli bir kelime halihi ~hr (Brooks, 1975. Akt. Wakefield, 2005). Bu donemde maneviyat, zahid veya mistiklerin fikirlerine gonderme yaparak ziiht ~ekillerini betimlemek ic;in kullarulmi§tJ.r (Chadwi­ck, 1975: 205). Goriildiigu iizere maneviyat kelimesi, eskiden kendine yiik­lenen olumsuz imalardan uzakla§1p zaman ic;inde degeri giderek artan bir kavrama donii~m~tiir.

20 MANEvi DANISMANLIK VE REHBERLiK

Maneviyat oncelep. daha c;ok geleneksel dinlep.n takipc;ileri tarafmdan kullaruhrken 1960'larda Hindistan ve Asya. gibi dogu~an gelen din ogreti­cileri ile kavrama yonelik yeni bir ilgi olu§mu§ttrr .. Ozellik.le II. Diinya Sava­~1'ndan sonra yi.ikselen bilimsel sekiilerle§meye yonelik tepkilerin ve mad­di §eylerin mutluluk ve memnuniyet getirm'edigi hissinin bir boliimiidiir . (Bash, 2004: 11). 1970'li ytllardan itibaren literatiirde maneviyat kavrami din kavranundan farkll §ek.illerde tarumlanmaya ba§lami§hr.

2.1. 1975-2000: Kavram Karga§as1 ve Tamm <;e§itliligi

1975'den 2001'e kadar olan siirec;te, PsycINFO veri tabarunda anahtar kelimesinde maneviyat olan toplam 3231 adet yaym; MEDLINE veri taba­

runda ise 694 adet yaym tespit edilmi§tir. Bu yaymlarm ytllara gore dagtlmu. §U §ekildedir (Cook, 2004: 541-542):

Grafik. 1. PsycINFO ve MEDLINE Veri Tabanlarmda Yer Alan ve Maneviyat Anahtar Sozciigunii ic;eren Yaymlarm Ytllara Gore Dagtluru (1975-2001)

500

450

400

350

300

n 250

200

150

100

50

0

~ O PsyclNFO I Ei Medline I

'

n - .._ [n 1t

Kaynak: Cook, 2004: 541.

Htl-~ ~

- t • • • I

,_ -

- -,_

_,_ Figure !:

Spirituality Publication

1975-2001

Bu donemdeki maneviyat tanimlarmdan baztlan §U §ekildedir:

• "Nihai hedefler, yiice varhklar, Tann, a§k (sevgi), merhamet ve amac;Ia ilgili geni§ insan potansiyeli" (Tart, 1975: 4).

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 21

• "insan tecriibesindeki a9kin boyut. ~isel varolu§un anlanuna ili§kin bireysel sorular ve kenquu (self ) daha geni§ bir ontolojik baglama yer­le9t:i.nhe <;abalan esnasmda birden ke§fedilen ~km boyut" (Shafranske · ve Gorsuch, 1984: 231).

• ·"A9km bir boyutun farkma vanlmas1yla ortaya ¢<.an ve ki9inin kendisi . ile, hayatla ve Nihai gordiigu §eyle ili9kili olarak t~anabilir baz1 de­gerler tarafmdan karakterize edilen olu9 ve tecriibe edi§ bic;.imi" (Elkins ve cligerleri, 1988: 10).

Bunlar ye benzeri tarumlar din ile maneviyat kavramlannm birbirinden farkh olabilecegi fikrine dayanmaktac:hr. Bu durum da din tarumlan onem kazanmaktac:hr. Literatiir dikkatle incelendiginde sadece maneviyat tarum­lannm degil din tarumlannm da zaman i<;erisindeki degi§im siireci ortaya c;ikmaktac:hr. Nitekim 1975'li ytllarm oncesindeki din tarumlan sonraki ta­rurnlara gore daha kapsamhdrr. Birka<; omek §U §ekildedir:

• "Bireylerj.n ilahi oldugunu dii§iindiikleri herhangi bir §ey ile kendilerini ili9ki i~de gormeleri bakimmdan tek ba9lanna ya§adiklan duygular, eylemler ve tecriibeler" Games, 1902/1961: 42)

• "Mutlak baghhk hissidir" (Schleiermacher, 1928: 12-16).

• "Bireyin, bir A9km Varhk (a Beyond) hissettiginde ya§adigi ve ozellikle birey hayabru o A§km Varhk ile ahenkli k:tlmak i~ fiili giri9imde bu­lundugunda davrant§1 iizerinde etkisi a9kc;a gozlemlenen deruni bir tecriibe" (Clark, 1958: 22)

Goriildiigu. iizere bu tarumlar oldukc;a kapsay1crdrr. Ancak 1975 sonra­smdaki tarumlarda dinin kurumsal, sistematik ve Tann merkezli olu§una dciir unsurlar one <;Ikmaktadrr. Omek tarumlar §U §ekildedir:

• "Ilahi veya insaniistii bir giice duyulan inanc;lardan ve boyle bir giice yapilan ibadet £iillerinden veya diger ayinlerden olu§an bir sistem" (Ar- · gyle ve Beit-Hallahmi, 1975: 1)

0 "Takip~erinin kutsal kitaplar1, sir ayinleri ve ahlal<i davraru9lar1 da da­hil olmak iizere ilahi olana (the divine) ili§kin inane; ve mukabelede bu-luruna sistemleri" (O'Collins ve Farrugia, 1991: 203) .;

0 "Belli geleneklere has inane; ve £iillere gosterilen baghhklar" (Peteet, 1994: 237)

Dolay1s1yla din tarumlannm kapsarrunda bir da,ralma oldugu soylene-, bilir. Din, geleneksel ve kurumsal olarak algtlanmaya ba9laymca bireysel ve ki§isel alana i9aret etmek iizere maneviyat kavrammdan bahsedilmeye

22 MANEvi D~MANLIK VE REHBERLiK

ba§ladigi soylenebilir. Bununla birlikte 1993 ytlrna gelindigrnde literatiirdeki din ve maneviyat kavramJ.an oldukc;a karma§tk bir hal almi§~. Literatiirde ortaya c;tl<maya ba§layan tarumlann sayis1 ve ic;erigi artt:Ikc;a bu durumu sor­gulayan di.i.§iinceler de dile getirilmeye ba§lanrm§hr. Omegin Spilka (1993.

Akt. Zinnbauer ve digerleri, 1997: 549) mane.viyat kavrarruru "belirsizlige tutkuyla sanl.rm§ bulant.k.(fuzzy) bir kavram" olarak betimle~tir.

1990'1.i ytllann ba§lannda maneviyabn dini a§acak kadar geni§ bir kap­sama sahip oldugu di.i.§iincesi gtindeme gelirken yaptlan alan ar~tlrmalan da bu alguun yerle§mesinde biiyiik rol oyn~hr. Birbirine c;ok yakm za­manlarda ortaya c;tkan bu c;~malar diinyarun farkli yerlerinde yaptlml~­hr. :i1k olarak Roof (1993), 1599 ki§ilik omeklemle baby born.mer ku§agi.2 ile yaptigi c;ali§masmda kurumsal <linden uzakl~a ve ~isel manevi tecrii­belere yaptlan vurguyu ortaya koymu§tur. Ardmdan Bibby (1995) Kana­da' da 1713 ki§inin kattlmuyla yaptigi manevi ihtiyac;lan belirlemeye yonelik ulusal bir ara§tlrmada omeklemin % 52' si din ile ilgili terimleri kullarurken diger holiimii insan ruhu, meditasyon, tefekkiir, bir olma hissi gibi konu­lan dile getirmi§f:4". Bu c;ali§malar, ki§ilerin kendi kimlik tarumlamalarmda din ve maneviyah nastl kullandiklanna dair ilginc; veriler saglamt§hr. An­cak insanlann bu ikisi arasmdaki benze§en ve ayrtlan noktalar hakkmda­ki dii§ii.ncelerini ic;ermemektedir (Hill ve digerleri, 2000: 61). Bu iki kavram arasmdaki ili§kiye dair ara§tlrmayi yapanlar Zinnbauer ve dig~rleri (1997)

olmu§tur ve bu <;~}lla alanda biiyiik yanki uyandirmi§hr. Spilka'ya ahf ya­parak makale ba§hgiru ''Religion and Spirituality: Unfuzzying the Fuzzy" (Din.ve Maneviyat: Bulant.k Olaru Netle§tirmek) §eklinde belirleyen c;ali§ma grubu, 11 ayn omeklemle din ve maneviyat kavraminm tarumlan iizerine nitel ve nicel boliimleri ic;eren bir ara§tlrma yaprm§hr. Ozellikle bu c;ali§may­la birlikte gtindeme gelen ve biiyiik bir luzla yaytlan dortlii kategori3 bugiin psikoloji alarundaki c;ali§rnalarm demografik degi§kenler boliimiinde stkc;a kullantlmaya ba§lannu§hr. Maneviyat~ yonelik ilgiyi bir anlamda ate§leyen c;ali§malar, kendilerini "dindar degilim anza maneviyatim giiqliidiir'' §eklinde tarumlayan ki§ilerin ifadeleri iizerine temellendirilmi§tir. Bu baki§ ac;is1 ma­neviyahn <linden daha geni§ oldugu fikrine temel olu§turmU§tur. Maneviyat arhk, dine oranla c;ok daha esne~, daha bireysel ve gelenege daha az bagh olarak ele alinmaya ba§larm§hr (Pargament, 1999: 13-14).

2 Baby Boomer ku~agi, ikinci Diinya Sava~1'ndan sonraki 20 ytl i~erisinde Amerika'da dogan be­beklerin olu~turdugu ku~aktu. Bu ku~agm din ve maneviyat ile ilgili dii~iinceleri ve psikoloji alaruna etk.isi ile ilgili bkz. Roof,-1993; Hood ve dig., 1996.

3 1. Hem dindanm hem maneviyab.m giic;.liidiir. 2. Dindar degilim ama maneviyab.m gii<;liidi.ir. 3. Dindanm ama maneviyab.m giic;.lii degildir. 4. Dindar da degilim, maneviyab.m da gii<;lii degildir.

MANEVi D~MANLIK VE REHBERLiK 23

Tanyi (2002), 0

1970'lerden itibaren otuz ytlhk bir siire~e, Biomedicaf Clle­ction, Nursing Collection, Medline,_ ATLA Religious imdex gibi on tane veri tabarunda. maneviyat tanmu is;eren kitap ve makaleleri ve bireylerin iyi olu9 ve saghklan ic;in maneviyatm anlarrum ele alan ara9b.rmalan tara.IIU§b.r. Yap­tigi taramada 76 ma.kale ve 19 kitab1 yeniden gozden gec;iren Tanyi, yaptigi kavram analizi sonucunda yazarlann bu kavrami s;ok b_?yutlu olarak ele al­dtl<lanru ama belli bir tanrmda uzla9madtl<laruu ifade etmi9tir. He~irelik alarundaki yazarlar, belli bir tanimda uzl~masalar bile kendi tanrmlannda §U unsurlara siks;a yer ve~leridir: A§kml1k, ortaya 0kan gizem, baglanmz~lzk (connectedness), hayata dair anlam ve ama9, yiice giif ve ili$ki i9inde olma. Dindar­hl< ve maneviyat kavrarnlan birbirinin yerine kullarulsa da baz1 yazarlar'(La­Pierre 1994, Horsburgh 1997, Thoresen 1998, Walsh 1999. Akt. Tanyi, 2002: 501), dinin s;e9itli ritiieller, degerler, uygulama ve Tann veya yiice bir gilce olan inans;lan kapsayan kurumsal bir yap1 arz ettigini be~lerdir. Dinler ayru zamanda taru.m.lanabilir smirlara sahiptir ve inananlanna bir ktlavuz sunmaktadrr (Walsh, 1999. Akt. Tanyi, 2002: 501).

Bunlarm aksine pek s;ok yazar da maneviyahn, ''bireyin anlam, biitiln­liik, huzur, bireysellik ve harmoni araY1§1" (Burkhardt 1989, Fitzgerald 1997, Tloczynski et al. 1997, Walsh 1999, O'Leary 2.000. Akt. Tanyi, 2002: 503) oldu­gunu ifade etmi9tir. Aynca maneviyahn, insan olmanm biyolojik ve entegre bir pars;as1 oldugu da ileri siliiilmii§tiir (Heyse-Moore 1996, Narayanasamy 1999a, Wright 2000. Akt. Tanyi, 2002: 503). Maneviyat aynca, ''bir olU§ §ekli" (Macquarrie 1972, Ellison 1983. Akt. Tariyi, 2002: 503), "potansiyellerini a<;J.­ga 9karmak·ic;in insanlar1 harekete gec;iren gil<;" (Goddard 1995, 2000. Akt. Tanyi, 2002: 503), "diinyay1 daha anlamh ve geni9 bir baki§ a<;J.s1yla gormek" (Dawson 1997. Akt. Tanyi, 2002: 503) olarak da tannnlannu§hr.

Dahas1 maneviyat, meditasyon ve miizik tutkusu gibi kimi ki§isel meka­nizmalar aracrhg-tyla da a<;il<lan.IIU§hr (Stoll 1989, Aldridge 1998. Akt. Tanyi, 2002: 503). Dolayis1yla, bazi ki§iler is;in maneviyat din ile ilgili ise de digerleri is;in boyle olmayabilir (Oldnall, 1996; Dyson ve digerleri, 1997). Oinegin bir atesit veya agnostik, Tann' ya inanmaktan· ziyade kendi ses;tigi deger ve amas;­

lara baghhk yoniinde bir inand merkeze alabilir. Bu tiir inans;Iar, sO:z konusu ki9ilerin hayatlannda itici giis; olabilir (Burnard, 1988. Akt. Tanyi, 2002: 503).

Bu donemdeki literatiire gore, hayattaki anlmn ve ama9, baglanmJ$llk (con­

nectedness), i9sel giif (inner strength), benligi a~ma (self-transcendence), inan9 (belief and faith) ve huzur, maneviyatin unsurlandrr (Tanyi, 2002: 503-504).

22 MANEvi DANl$MANLIK VE REHBERLiK

b~lachgi soylenebilir. Bununla birlikte 1993 ytlma gelindiginde literatiirdeki din ve maneviyat ka.V-ramlan olduk<;a karma§Ik bir hal ~hr. Literatiirde ortaya r;Ikmaya ba§layan taiu.mlann sayis1 ve ic;erigi'artbk~a bu durumu sor­gulayan dti§iinceler de dile getirilmeye ba§l~hr. Omegin Spilka (1993. Akt. Zinnbauer ve digerleri, 1997: 549) maneviyat kavranuru ''beli:rsizlige tutkuyla sanlrm§ bulanik (fuzzy) bir kavram" olarak betimlemi§tir.

1990'h ytllann ba§lannda maneviyab.n dini a§acak kada.r geni§ bir kap­sama sahip oldugu dii§iincesi giindeme gelirken yaptlan alan ara§hrmalan da bu alguun yerle§mesinde biiyiik rol oynaml§hr. Birbirine <;ok yakm za­manlarda ortaya <;tl<an bu ~malar diinyarun farkh yerlerinde yapi.hru§­hr. Ilk olarak Roof (1993), 1599 ki§ilik omeklemle baby bommer kU§agi2 ile yaphgi <;ali§masmda kurumsal <linden uzakla§ma ve ki§isel manevi tecrii­belere yaptlan vurguyu ortaya koymu§tur. Archndan Bibby (1995) Kana­da' da 1713 ki§inin kahhmiyla yaphgi manevi ihtiyac;Ian belirlemeye yonelik ulusal bir ara;;tirmada omeklemin % 52' si din ile ilgili terimleri kulla:ru.rken diger holiimii insan ruhu, meditasyon, tefekkiir, bir olma hissi gibi konu­lan dile getirmi;;tir. Bu <;ali§malar, ki§ilerin kendi kim1ik tanimlamalarmda din ve maneviyah nastl kullanchklarma dafr ilgin<; veriler saglamI§hr. An­cak insanlann bu ikisi arasmdaki benze;;en ve ayrtlan noktalar hakkmda­ki dii;;iincelerini i<;ermemektedir (Hill ve digerleri, 2000: 61). Bu iki kavram arasmdaki ili;;kiye dair ar~tirmayi yapanlar Zinnbauer ve dig~rleri (1997) olmu;;tur ve bu <;ah;;,ma alanda biiyiik yank! uyanchrml§hr. Spilka'ya abf ya­parak makale ba§hgint "Religion and Spirituality: Unfuzzying the Fuzzy" (Din.ve Maneviyat: Bulanik Olani Netle§tirmek) §eklinde belirleyen <;ah§ma grubu, 11 ayn omel<lemle din ve maneviyat kavrammm tanimlar1 iizerine nitel ve nicel boliimleri i<;eren bir ara§hrma yapml§hr. Ozellikle bu <;ah§may­la birlikte giindeme gelen ve biiyiik bir hizla yaytlan dortl~ kategori3 bugiin psikoloji alarundaki <;ali§malann demografik degi§kenler boliimiinde sikc;a kullantlmaya ba§l~hr. Maneviyata yonelik ilgiyi bir anlamda ate§leyen <;ah§malar, kendilerini "dindar degilim ~ma maneviyatzm gii~liidiit" §eklinde tarumlayan ki§ilerin ifadeleri iizerine temellendirilmi§tir. Bu bah§ ac;is1 ma­neviyab.n <linden daha geni§ oldugu fikrine temel olU§turmu§tur. Maneviyat arhk, dine oranla <;ok daha esnek, daha bireysel ve gelenege daha az bagh olarak ele ahnmaya ba§lami§hr (Pargament, 1999: 13-14). ·

2 Baby Boomer ku~a~, ikinci Diinya Sava~1'ndan sonraki 20 ytl ic;erisinde Amerika'da dogan be­beklerin olu~turdugu ku~akhr. Bu ku~a~ din ve maneviyat ile ilgili dii~iinceleri ve psikoloji alanma etkisi ile ilgili bkz. Roof,·1993; Hood ve dig., 1996.

3 1. Hem dindanm hem maneviyat:un giic;.liidiir. 2. Dindar degilim ama maneviyabm giic;.liidiir. 3. Dindanm ama maneviyat:un giic;.lii degildir. 4. Dindar da degilim, maneviyatun da giic;.lii degildir.

MANEvi DAN1$MANLIK VE REHBERLiI< 23 ' .

Tanyi (2002), 1970'lerden itibaren otuz ytlhk bir sfue~e, Biomedical Clle-ction, Nursing Collection, Medline, ATLA Religious imdex gibi on tane veri tabarunda. maneviyat tarunu i<;eren kitap Ve makaleleri Ve bireylerin iyi OlU§ ve saghklan ic;in maneviyahn anlanuru ele alan ara§trrmalan taranu§hr. Yap­tigi taramada 76 makale ve 19 kitab1 yeniden gozden ge¢en Tanyi, yaptigi kavram analizi sonucunda yazarlann bu kavranu c;ok boyutlu olarak ele al­dtl<laruu ama belli bir tanimda uzla§madtl<lanru ifade etmi§tir. He~irelik alarundaki yazarlar, belli bir tanimda uzla§masalar bile kendi tarumlannda §U unsurlara stk.c;a yer vermi§leridir: A§kznl1k, ortaya 91kan gizem, baglanm1$ltk (connectedness), hayata dair anlam ve ama9, yace gii9 ve ili$ki i9inde olma. Dindar­hk ve maneviyat kavramlan birbirinin yerine kullarulsa da baz1 yazarlar (La­Pierre 1994, Horsburgh 1997, Thoresen 1998, Walsh 1999. Akt. Tanyi, 2002: 501), dinin <;e§itli ritiieller, degerler, uygulama ve Tann veya yiice bir gilce olan inanc;lan kapsayan kurumsal bir yap1 arz ettigini belirtnri§lerdir. Dinler ayru zamanda tarumlanabilir Slllrlara sahiptir ve inananlarma bir ktlavuz sunmaktadrr (Walsh, 1999. Akt. Tanyi, 2002: 501).

Bunlarm ak.sine pek c;ok yazar da maneviyahn, ''bireyin anlam, biitiin­lilk, huzur, bireysellik ve harmoni araY!ii1" (Burkhardt 1989, Fitzgerald 1997, Tloczynski et al. 1997, Walsh 1999, O'Leary 2000. Akt. Tanyi, 2002: 503) oldu­gunu ifade etmi§tir. Aynca maneviyahn, insan olmarun biyolojik ve entegre bir parc;as1 oldugu da ileri siiriilmii§tiir (Heyse-Moore 1996, Narayanasamy 1999a, Wright 2000. Akt. Tanyi, 2002: 503). Maneviyat aynca, ''bir olu§ §ekli" (Macquarrie 1972, Ellison 1983. Akt. Tariyi, 2002: 503), "potansiyel).erini ac;i­ga c;ikarmak i<;in insanlar1 harekete ge<;iren gii<;" (Goddard 1995, 2000. Akt. Tanyi, 2002: 503), "diinyayi daha anlamli ve geni§ bir baki§ ac;is1yla gormek" (Dawson 1997. Akt. Tanyi, 2002: 503) olarak da tarumlannu§hr.

Dahas1 maneviyat, meditasyon ve miizik tutkusu gibi kinri ki§isel meka­nizmalar araohgiyla da a<;lklanm!§hr (Stoll 1989, Aldridge 1998. Akt. Tanyi, 2002: 503). Dolayis1yla, baz1 ki§iler i<;in maneviyat din ile ilgili ise de digerleri i<;in boyle olmayabilir (Oldnall, 1996; Dyson ve digerleri, 1997). Omegin bir atesit veya agnostik, Tann' ya inanmaktan ziyade kendi sec;ti.gi deger ve amac;­

lara baghhk yoniinde bir inane merkeze alabilir. Bu tiir inan<;lar, soz konusu ki§ilerin hayatlannda iti.ci gii<; olabilir (Burnard, 1988. Akt. Tanyi, 2002: 503).

Bu donemdeki literatiire gore, hayattaki anlam ve ama9, baglanmt$ltk (con­

nectedness), i9sel giif (inner strength), benligi a$ma (self-transcendence), inan9 (belief and faith) ve huzur, maneviyatin unsurlandrr (Tanyi, 2002: 503-504).

24 MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiI<

2.2. 2000-2005 Tamm <;e~itligi ve Netli.k ihtiyac1

2000'li ytllara kadar olan bu donemin, maneviyat kavranuna yiil<lenen yeni anlanun temellerinin attldigt donem oldugu soylenebilir. Oncesinde din ile e§ anlamh ve i<; i<;e kullarulan maneviyat .kavranu 2000'li ytllann ba§ma gelindigi.nde <linden ayn bir kavram olarak degerlendirilmeye ba§lannu§­br. Bununla birlikte soz konusu donemde maneviyata yaptlan ahfl.ar, heniiz onun <linden tamamen farkltla~b.nlmadigi, ancak alarurun gerii§letildigi yo- · niindedir. Bu donemde maneviyatm, tarunu, i<;erigi, SJ.IUilan hakkmda bir gorii§ birligi olmasa bile kavrama yonelik akademik ilgi artmaya.devam et­mi§tir. Omegi.n Rose (2001), "Is the Term 'Spirituality' a Word that Everyone Uses, But Nobody Knows What Anyone Means by it?" (Maneviyat Teri.mi Herkesin Kullandigi ama Kullanan Ki§inin Bununla Ne Kastettigi.ni Kimse­nin Bilmedigi Bir Kelime midir?) isimli makalesinde literatiirdeki bu popi.i­lerlik ve karma§aya dikkat <;ekrni§tir.

Maneviyat ve dindarhl< tarumlannda ya§anan bu de~imler, bu ik.i kav­ranun ve I veya birbirleriyle olan ili§kinin sJ.IUilanrun giderek belirsizle;;mesi­ne yola a9JU~br (Koenig ve digerleri, 20()1). <;e§itli ara§brmactlar tarabndan bu muglak zemine dikkat <;ekilmi§ ve bu kavrcimlardan ne kastedildiginin net bir ;;ekilde ortaya I<:onmas1 i<;in yaptlan <;agruar literatiirdeki yerini alnu§­br. Bu ihti.yaa a<;tl<<;a dile getiren isimlerden birisi Pargament'tir (1999: 15):

"Disiplin olarak, din ve maneviyat tanimlan iizerine bir kavgarun e~i­ginde oldugumuzu dii~ilni.iyorum. Biz bunun d.I~mda, bu terimlerle ne kastettigimizi konu~tugumuz bir platformda olmal.Iyiz. Geni§ kapsamh din ile dar kapsamh din arasmda fark oldugunu, dinin kurum, dogma ve ritiiel ile e~ anlamh olmachgm.i ve dinin kuru, statik, a<;maz bir yap1 olma­d1guu netlige kavu~turmak zorundayiz. Alarunuzm maneviyat ·ve kutsal ile ilgili her konu ile son derece ilgili oldugunu netle~tirmek zorundayiz."

Genel olarak alanda kendini hissettiren netlik ihti.yaa, bu <;agnlar ara-. ciligtyla somut hale gelince cevaplar ve <;ozi.im ara)'l§lar1 da art arda ileri

si.iriilmi.i§tiir. Bireysel giri§imlerin yani sira (Hall, 2001) psikologlarm bir ara­ya gelerek yaptiklan yaymlar da bu ihti.yaca cevap vermeyi hedeflemi~tir. Omegin alanm onde gelen isimlerinden Peter C. Hill, Kenneth I. Pargament, Ralph W. Hood, Michael E. McCoullough, James P. Swyers, David B. Larson ve BrianJ. Zinnbauer'in (2000: 52) ortakla;;a yaymladiklar1 "Conceptualizing Religion and Spirituality: Points of Commonality, Points of Departure" (Din

MANEVi DANI$MANLIKVE REHBERLIK 25

ve Maneviyah Kavramla§hrma: Ortak ve Farkh Olan Noktalar) isi.mli ma­kalenin amacr, din ve maneviyatm tek ve kapsamh bir tarunuru yapmaktan ziyade, temel diizeyde bu iki kavranun ana karakteristiklerini betimleyerek . ortii§en ve ayn~an noktalan tespit etmek olarak belirlenmi§tir. Makalede her iki kavranun da i;ok boyutlu oldugu ifade edilerek din ve maneviyati tarum:­lamak i<;in dikkat edilmesi gereken bir takim kriterleri ~unmaktadrr (Hill ve digerleri, 2000: 66).

Bu c;ah§ma grubu, dini maneviyattan daha geni§ bir kavrarri olarak ele alarak geleneksel bal<J.§ ac;isrm ~tirdiirme egilimindedir. Diger taraftan litera­tiirde maneviyati hizla daha geni§ bir kavram olarak tarumlama temayillii devam etmektedir. Ozellikle dindar olmayan bireylerin de hayatin anlam ve amacr ile ilgili manevi ihtiyai;lan olacagi konusu giindeme gelmi§tir. Yu­kanda deginildigi iizere dindarhkla maneviyat arasmda bu tarz bir aymm yaptlmas1, maneviyatm <linden daha geni§ bir kavram oldugu dii§iincesini savunan yayutlar1 arhrml§br (Burnard, 1988; Narayanasamy 1993; Miller ve Thoresen, 1999; Walsh, 1999. Akt. Tanyi, 2002: 503). Bu gorii9 2005 ve sonra­

smda ivme kazanmi§br.

2. 3. 2005 ve Sonras1: Snuflama ve El Kitab1 Donemi

Maneviyab ele alan ve artJ.k sayis1 binleri agan c;ah9malar, 21. Yiizytlm

ilk yillannm adeta simgesi olmu§tur. Artan bilgi tabanma ragmen psikolog­lar arasmda dindarhk ve marieviyatm dogas1 ve tammma dair net bir gorii§ birliginden soz etmek miimkiin goriinniemektedir (Zinnbauer ve Parga­

ment, 2005: 21). Bununla birlikte ortaya <;lkan zengin veri birikimi arhk ma­neviyatla ilgili <;ah§malann siruflanchnlmasma ve yakla9rm farkJJ.hl.<l.anrun belirlenmesine yetecek seviyeye ula§rm§hr. Groos (2006: 424) maneviyatm

alanmm geni§lemesinin dinamiklerini §U §ekilde dile getirmi§tir.

"Literatiire baktldigmda maneviyata yonelik ii<; yakla§rm oldugu gorilltir. (1) Maneviyab. dindarhgm ic;inde bir boliim olarak gorenler, (2) manevi­yab. dindarhktan ayn bir olgu olarak ele alanlar ve (3) dindarhkla manevi­yah e§anlamh olarak kullananlar. Post modem c;agda Bab. kiiltii.J ve rnede­niyetinde siiregelen epistemolojik ve ontolojik degi.9irnler gibi nedenlerin yam sira, maneviyatla ilgili c;ah9malann artmasmda modern diinyada dini ve sekiiler kavramlann tek boyutlu olarak tanunlarunas1 yer ahyor olabilir. Farkh yonelim ve tarumlarm varhgi, maneviyat kavramma yone­lik bir kafa kan9ikhgt oldugunun gostergesidir ve maneviyat tarumlarmm alarunm geni9letilmesi ihtiyaa...-.u ortaya koymaktadrr".

26 MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiI<

Yakl~rmlardan baztlan bu iki_ kavranu zit kutuplara yerle§tirirken ba- .

ztlan ise, bu iki kavrcinun birbirinden farkh ancak g{.i9ii b4' §ekilde ilintili oldugunu ileri siirm~tiir (Mattis ve Jagers, 2001; Zinnbauer ve Pargament, 2005). Diger taraftan bazi ara§hrmactlar dinin maneviyab. da ~psayacak kadar ge~ bir kavram oldugunu iddia ederken (Pargament, 1999; Streib ve Hood, 2008) baztlan da maneviyatm dini de i~e alacak ve onu a§acak· kadar geni§ oldugunu iddia etmi§lerdir (Rose, 2001; Hood, Hill ve Spilka,

2009; Moberg, 2010).

i. Daha Geni§ Bir Kavram Olarak Din/Dindarhk

Pargament' e gore maneviyat bir kutsal arayi§tdzr. Dindarlik ise kutsalla bir §ekilde baglanhli olan onem (significance) arayz§mz ifade eder. Baglamlanna daya­narak dindarhl<la maneviyab. birbirinden ayrran ilk tarumlann aksine bu ta­

rum dizisi, arayi§ sfuecinin ama<; ve ara9annda kutsalm yeri bakmundan bu iki kavranu birbirinden ayrrmaktachr. Her arayi§, nihai bir hedef noktas1, bir

onem ve hedefe gotiiren bir yoldan olu§maktachr. Maneviyat, kutsalm nihai hedef oldugu bir arayi§I ifade etmektedir. Kutsal araY1§mda insanlar, dua, meditasy_on, k:ilise, sinagog veya camiye devam, orm;, dini metin <;ah§mas1

ve inanasb.r hayab.ndan ormanda bir yiiriiyii§, yorganahk, cinsellik, sosyal eylem, psikoterapi ve bir senfoni dinlemeye kadar geleneksel ve geleneksel olmayan pek i;ok yol deneyebilir. Bu farkh yollarm ortak yonleri Vari§ nok­tas1drr: kutsal (the sacred). (Zinnbauer ve Pargament, 2005: 36). Dindarhgi

daha geni§ bir olu§um olarak ele almak, din psikolojisinde bir asrrchr devam eden ara§b.rma ve <;ah§malan (scholarship) devam ettirme avantajma sahip­

tir. Dindarhgi geni§ ve kapsayici §ekilde tarumlayarak, sekiller ama9arla yo­nelinen kutsal yollar, a<;lki;a, psikolojik ara§trrma fenomenleri ic;erisine dahil edilebilir. (Zinnbauer ve Pargament, 2005: 37).

Dinin maneviyattan geni§ oldugunu savunan gorii§e gore insanlar <;e§it­

li nedenlerle dini etkinliklere kab.hr ve bunlann bir kisrm manevi nedenler­dir. Maneviyat, dinin ozii ve motive edici giiciidiir. Maneviyat, dinin kurum­

'sal olmayan ve tecriibeye dayanan yontidiir.

ii. Daha Geni§ Bir Kavram Olarak Maneviyat

Zinnbauer' e gore maneviyat, ki§isel vet;a grup halindeki kutsal arayi§z (se­arch for the sacred) olarak tanzmlamnl§tzr. Dindarlik ise, gelen.eksel ve kutsal bir baglam iferisinde aftklanan, ki§isel vet;a grup halindeki kutsal aray1§z §eklinde ta-

. .

MANEvi DAN1$MANLIK VE REHBERLiK 27

nzmlanmt§tzr. Bu tarumlara gore dindarllk ve maneviyat baglam i<;erisinde gomiiliidfu ve bu baglarrun dogas1 da ikisini birbirinden aymnak i9,n kulla­rulabili.r. Her iki kavram da tek bir onemli ilgi (significant concern) <;e9idine. y51;1lendi.ril..mi§tir: Kutsala (the sacred) (Zinnbauer ve Pargament, 2005: 35).

Maneviyatm <linden geni9 oldugunu s.avunan g5rii9e gore ise manevi­yat, dini gelenek ve kurumlardan bagunsizdrr. Merhamet, hogg5rii ve affe­

dicilik gibi kavramlan a9k].amak ic;in dine gerek yoktur, bunlar insarun dini degil manevi yoniiyle ilgilidir. <;;:'.tinkii maneviyat sonradan kazarulcm bir olgu degildir, her insarun i<;inde manevi bir potansiyel vardrr ve maneviyat ki9inin i<; huzuru ve hayatma anlam bulmas1 ile ilgilidir.

iii. Zit Kutuplar Olarak Dindarhk ve Mane~yat

Din ile maneviyah zit konumlara yerlegtirenler ise dinin kurumsal, ma­neviyatm ise bireysel oldugunu vurgulanu9lardir. Daha <;ok kilisedeki uy­gulamalar1 ele9tirere1.< ortaya <;Ikan bu g5riig bu kavramlar1 tarumlamakla kalmayip onlara deger de atfetmigti.r. Ozsel, statik, kurumsal, nesnel, inan<; temelli "kotii" dindarhgi, iglevsel, dinamik, kigisel, oznel, tecriibe temelli "iyi" maneviyatm kargISma konumlandrrrm9lardrr. (Bkz. Zinnbauer ve Par­gament, 2005: 24).

Bu bakig a9s1 akademik alanda oldugu kadar sosyal alanda da olduk­<;a taraftar bulm.ugtur. internet ve sosyal paylagrm sitelerinde §U tiir imgeler yaygmdrr.

Yukanda deginilen farkh yakla~rm tiirle1i maneviyat kavranurun alam­nm geni~lemesi ile sonm;lannughr. Bu geni§leme ilk etapta dini de i<;ine ala­cak kadar geni~ olaral' ortaya <;1k1ru? ve bu durum dini maneviyat ve din dz!jz

28 MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

maneviyat kavramlanyla ac;tl<l~br (Bkz. Cici.relli, 2011). Ancak zaman i<;erinde maneviyat taru.mlannda <;ok farkh konular da d~ edil.m.i§tir. Or­negin soz konusu tarumlannda yer alan baglannu9hk hissine yaptlan vurgu, sosyal medya araahgiyla ileti9im kurmarun bir <;e9it maneviyat saytlabile­cegi fikrine yol a<;ml.9br. ~ocuk ve Ergenlerde Manevi Geli9im Merkezi'ne (The Center for Spiritual Development in Childhood and Ad<?lescence) yap­hgt atlfla Yust ve digerleri. (2010: 291), manevi ge1i9imin anahtar temasmm baglanma ve aidiyet oldugunu ifade etmi9tir. Yazarlara gore gen<;ler i9n sosyal medya, bir araya gelmek i<;in altematif bir yer sunarak ve dinamik yap1s1yla bir <;e9it siber-maneviyat (cyber-spirituality) olarak goriiliip gorii­lemeyecegini tarb9rru9lardrr (Yust ve digerleri, 2010: 292-293).

2000'li ytllarda maneviyatla ilgili <;ah9malar, arbk tarum tarh9malanrun otesine gei;erek daha spesifik konulan ele almaya ba9lanu9br. Bir zeka <;e9i­di olarak maneviyat (Emmons, 2009), sosyal hizmetlerde maneviyat (Scott, 2011; Hall, 201), egitim alarunda maneviyat (Woodburn ve Berge, 2011) :is­lam' da maneviyat (Hall, 2011), i9yeri maneviyati (Milliman ve digerleri, 2003), kuantum bilinci baglanunda bilim ve maneviyat {Dennis, 2010) gibi konular bj.rka<; omek olarak verilebilir.

Soz konusu alanlardaki maneviyata yonelik ilgi, bu donemde pek <;ok el kitab1 yayinlanmasmda ac;tl<<;a goriilebilme~tedir. The Palgrave Handbook of Spirituality and Business (Palgrave Maneviyat ve i9Ietme Elkitab1) (Bouckaert ve Zsolnai, 2011), International Handbook of the Religious, Moral and Spiritual Dimensions in Education (Egitimde Dini Ah1aki ve Manevi Boyutlar Ulusla­raras1 El Kitab1) (de Souza ve digerleri, 2006), Handbook of SpiritualihJ and Worldview in Clinical Practice (Maneviyat El Kitab1 ve K1inik Uygulamada _Dtinya Gorii~ii) (Josephson ve Petee, 2008) ve Handbook on Spirituality: Belief Systems, Societal Impact and Roles in Coping (Maneviyat iizerine El Kitab1: Ba9a ~Ikmada inan<; Sistemleri, Toplumsal ~tki ve Roller) (Stark ve Bonner, 2012) bunlardan baztlandrr.

Maneviyatm pek <;ok konu ile fil9kilendirilmesi, onun din psikolojisi ala­·ru i<;indeki yerini de belirlemeye ba9larru9tir. Maneviyatm dinden ayn bir konu olarak ele ahnmas1, terim olarak maneviyatm alanla ilgili eserlere ek­lenmesine neden olmu9tur. iik donem din psikolojisi kitaplarmda maneviyat kelimesi din veya mistisizm ile e9 anlamli kullaruldigmdan kelimenin giin­

cel anlarruna deginmezken (Meadow ve Kahoe, 1984), 2000'li ytllarm ba9la­rmdan itibaren maneviyah kitap i<;erisinde bir ba9hk altmda tarti9an kitaplar

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 29

yaztltru.§tlI (Hood ve digerleri, 1996; Wulff; 1997). Ornegm olduk<;a kapsamh bir eser olan Crystal L. :rark ve Raymod F. Paloutzian editorhigunde 2005 ytlrnda yaymlanan kitap, Handbook of the Psychologtj o{Religion and Spiritu­alihJ (Din ve Maneviyat Psikolojisi El Kitab1) ismini ta§rmaktadrr.4• Boylece

maneviyat, kitap ba§hgmda dinin yarunda aynca yer alarak din psikolojisi alarundaki maneviyat vurgusu netle§mi§tir. 2012 yihnda ise The Oxford Han­book of Psychologi; of SpiritualihJ (Oxford Psikoloji ve Maneviyat El Kitab1) yaymlaruru§tlr. Bu eserlerin ikisi de din ve maneviyatla ilgili konulan psiko­

lojik a9dan ve farkh farkh yonlerden ele alan olduk<;a kapsamh eserlerdir. · ·

Literatiirde devam eden bu tarh§malann zaman i<;erisindeki degi§imi, alanda oncii konumunda olan Amerikan Psikoloji Dernegi'nin Din Psiko­

lojisi Boliimii'nde ya§anan geli§melerle somut ·bir omek olarak kar§muzda durmaktadrr. Boliimiin 2003'te yaptlan resmi toplanhs~da "Din Psikolojisi" olan ismin "Din ve Maneviyat Psikolojisi" olarak degi§tirilmesi giindeme

gelmi§tir. 2004 ytlrndaki toplanbda boliimiin isminin resmen degi§tirilmesi teklif ed.ilmi.§ ancak yaptlan oylama sonucunda bu isim degi§ikligi reddedil­mi§ti.r. Diger taraftan 2008 yihnda, Din ve Maneviyat Psikolojisi adh resmi der­

gi yaym hayabna ba§lanu§tlI. 2011 ytlrndaki toplanbda ise bohimiin isminin "Din ve Maneviyat Psikolojisi Demegi" (Society for the Psychology of Reli­gion and Spirituality) olarak degi§tirilmesi % 82 gibi biiyiik bir oranla kabul

edilmi§ti.r. 2013 ytlrnda ise APA Handbook of Psychology, Religion and Spiritua­lihj (APA Psikoloji, Din ve Maneviyat El ~tab1) yaymlanmi§tlr. pin ve ma­neviyati farkh a<;tlardan ele alan makalelerden olu§an bu iki ciltlik kapsamh

esere Kenneth I. Pargament editorliik yapmi§tlI. Literatiirde var olan makale ve kitaplann yaru srra arka arkaya yaymlanan bu el kitaplan maneviyatm bugiin geldigi noktaya I§lk tutmaktadrr.

3. Tiirkiye' de Maneviyata Yiiklenen Anlamlar ve Geli§im Siireci

Maneviyat terimi etrafmda Banda ya§anan siirecin, diinyarun diger bOl­

gelerine de yans1diguu ve yansrmaya devam edecegini ongormek zor degil-•• ..J

dir. Ozellikle Babda luzla yaytlan Dogu geleneklerine yonelik ilginin, giincel anlamda maneviyatm ortaya 9ki§ sebepleri arasrnda oldugu ve yoga, medi­

tasyon gibi dogu gelenegi uygulamalanrun maneviyat tasvirleri i<;erisinde slk<;a yer aldigi goz oniinde tutulursa maneviyabn Dogu toplumlan i<;erisjn­de yeniden degerlendirilmesi gerekmektedir. "Ancak Dogu geleneklerinin

4 Bu kitap, Din ve Moneviyot Psiko/ojisi ad1 al~da 2012 ytllnda iki cilt halinde Tiirk~e olarak da yayllll~tu.

30 MANEVi DANI!}MANLII< VE REHBERLiK

soz konusu Banh siireci bazen hie; ya§amanu§ olmas1, bazen faikh bic;imlerde. ya§amaS1 ve bazen de kendine ozgii bic;imlerde ya§amas1, maneviyabn anfa..:

rmru hem Bah' da hem Dogu' da ele almayi gerekli hale geti.rmektedir" (Meh­medoglu ve Mehmedoglu, 2012: 163). Maneviyat teriminin tarumlanmas1 ve incelenme metotlan tart1.§mas1 Banda hala devam ederken konuya bir d e

killtiirel farkhhl<lar eklenince ortaya ~an resim c;ok daha karma§lk. bir hal almaktadir (Gorsuch ve Miller, 1999: 48).

Tiirk_c;e literatiirde maneviyat kavranu oldukc;a koklii bir ge~e sahip­tir. Yaymlarda maneviyat kavranu genellikle dini, tasavvuft ve ahlaki konular­

la ili§kilendirilmi§fu. Askeri anlamda moral giicii ic;in kullanan c;~malar da mevcuttur (Bkz. Diizgiiner, 2013a). Bah' da ortaya 9ktigi §ekliyle yeni anlam yiiklenmi§ olan maneviyat kavramuu da Tiirkc;e c;ali§malarda gormek milm­kiindiir. Genel olarak maneviyabn 2000'li ytllann ba§lannda ilgi toplamaya

ba§lachgrm ve bu ilginin giderek artt:J.&ru soylemek miimki.indiir. 2010 yi­hndan sonra ise pek c;ok alanda, maneviyatla dogrudan veya dolayh ola­rak ilgili olan yaymlar Tiirkc;e literatiirdeki yerini alrm§hr. Ancak ingilizcesi

"spiritualittj" olan terimin Tiirkc;e literatiirde~ kar§Lhgt konusunda oldukc;a farkh kullarumlcµ- soz konusudi.ir. A§agt yukan ayru kavranu ifade etrnek ic;in kullarulan kavramlar ve bu kavramlann kullarulchgi yaymlardan omek­

ler §U §ekildedir:

Tablo 1: ingilizcesi "spiritual - spiritualittj" Olan Kavramlann Tiirkc;e

Kullarumlan

Tiirk~e Kavram

1 Manevi-maneviyat

2 Ruhsal-ruhsalhk

Kullaruld.tgi Yaym

Cerrahi Hem§irelik Bakmurun Manevi Boyutu (A§b. ve digerleri, 2005)

~emel Duygularum Sistemlerinin M~eviyatla ~kisi: Tiirk ve Amerikan Normlanrun Kiyaslan:. mas1 (Ozkarar ve digerleri, 2012)

Ogretmenlerin Ruhsal Liderlik Algtlari he Motivasyonlari Arasmdaki ili§kinin incelenmesi (Ozgan ve digerleri, 2013)

.Kadim Bir Ilgiden Beslenen Meydan Okuma: Ruh­salhk (Spirituality) (Mehmedoglu ve Mehmedog­lu, 2012)

MANEVi DAN1$MANLIKVE REHBERLiK 31

3 Tinsel-tinsellik

4 Spiritual-Spiritualite

5 Spiritiiel-spiritiialite

6 Spiritiial- spiritualizm

Trnsel Anlayi§m Psikolojik Daru§madaki Rolii (Karaumak, 2004)

Kronik Hastahklarla Ba§etmede Tinsellik (Tuncay, 2007) .

Holistik Bak.urun Bir Boyutu: Spiritualite, Dogas1 ve HeID§irelikle ili§kisi (Ytlmaz, 2011)

Stigma, Spiritiialite ve Konfor Kavraml~ Me­leis'in Kavram. Geli§tirme Siireci.ne Gore Irdelen­mesi (Aslan ve Konuk-$ener, 2009)

Hem§irelik Bakrmmm Spiritiiel Boyutu (Akgiin Kostal<, 2007)

Tablo 1' de goriildiigu iizere Tiirk<;e literatiirde spirituality kavranu

i<;in maneviyat, ruhsalhk, tinsellik, spiritualite, spiritiielite ve spiritiializm kavramlan kullarulmaktadrr. Bu noktada belirtmek gerekir ki kaynaklarda

yer alan spiritualism/ ruh~uk kavranu esas itibariyle spirituality I ruhsal­hk-maneviyat kavrarrundan farkhdrr. Ancak hem Tiirk<;e hem de ingilizce literatiirde bu iki kavranu birbi.ii.ne kan§txran kaynaklara rastlannu§br. Spi­

ritualism I ruh~uk, "oliiniin ruh olarak varhgrm siirdiirdiigune ve ozellikle de medyum ad.I verilen ii<;iincii bir ki§i aracrb.giyla ya§ayanlarla ileti§im kur­

duguna qlan inan<; ve bu inan<;tan kaynaklanan tiim uygulamalar" anlarruna gelmektedir (Webster, 1959: 1406). Psikoloji literatiiriinde de muhtemel an­lam karma§asma dikkat <;ekilmi§tir (Bkz. :r:'..argament ve Saunders, 2007: 903 ).

Tiirk<;e literatiirde hangi kavranun k.ullanxmmda <;e§itlilik olsa da Banda maneviyata yiiklenen giincel anlam da, Tiirk<;e literatiirdeki yerini almi§br.

Bah literatiiriinde deginilen farkh yakla§nnlann hepsinin yansnnasuu Tiirk­<;e literatiirde gorm:ek miimkiindiir. Dinin maneviyattan geni§ oldugunu ile­ri siirenler oldugu gibi (Yapm, 2012; Yaran, 2009), maneviyahn dinden geni§ oldugunu ileri siirenler de vardrr (Tuncay, 2007; Ergiil ve Bayik, 2004). Ba­

txdaki din ve maneviyah kutupla§bran yakla§nnlar da i;eviriler aracrb.giyla Tiirk<;e literatiirde de yerini almx§br (Bkz. Ytlmaz, 2011: 65). Tiirk<;e litera­

tiirdeki maneviyat taru.mlan, bi.i.yiik ol<;iide bah literatiiriine day°fuldxgi i<;in boyle bir sonucun ortaya <;tl<mas1 dogaldrr. <;i.i.nku maneviyah konu edinen Tiirk<;e yayinlar <;ogunlukla, Batxda geli§tirilen kavram, oli;ek ve modellerin

Tiirk<;e'ye kazandrrtlmas1 §eklinde olmu§tur. Bu <;ah§malann ilkleri §U §ekil­dedir: Eser ve digerleri (1999), Diinya Saghk Orgi.i.ti.i. (World Health Organi­zation, WHO) tarafmdan geli§tirilen Ya§am Kalitesi Ol<;egi'ni (WHOQOL);

32 MANEvi DAN1$MANUI< VE REHBERLiI<

Dogan (2004), Witm~r ve S"\Yeeney (1991; 1992) tarafmdan geli§tirilen iyiylik Hali <;emberi'ni; Kase ve digerleri (2004) ise Cloninger (1993) tarafmdan geli§tirilen Mizaf ve Karakter Envanteri'ni (Tiirkfe TCI) Tiirk~e'ye ~evirerek

ge~erlik giivenirlik ~~malanru yaprm§larchr.

Tiirk~e literatiirde maneviyab. kavramsal olarak inceleyen az sayida ~a­

h§ma varchr. Din ve maneviyat kavramlanru ~§ila§b.rmah olarak ele al­d1gi ~ah;;masmda Ozdogan (2005: 70), maneviyab. "insarun var edenle olan bagi" §eklinde tarumla.mt§ ve ilahi kaynakh olduguna vurgu yaprm§b.r. Ona gore insan kendisiyle ileti§im kurdugunda ilahi olanla ileti;;im kurmu;; olur.

Bu ~ah§mada maneviyat dinden daha geni§ bir kavram olarak ele ahnnu§­b.r. Benzer bir dii§iinceyi Ok (2006) da dile getirmi§tir. Ok (2006: 449-450),

maneviyab.n dinden'. daha kapsaym oldugunu ifade ederek Din Psikoloji­si alanmm isminin "inan~ psikolojisi" veya "maneviyat psikolojisi" olarak

degi§tirilmesi onerisinde bulunmu;;tur. Aslmda Baa literatiiriindeki mane­viyata yonelik farkh yakla§unlann hepsini Tiirk~e literatiirde de gormek miimkiindfu. Dinin maneviyattan geni§ oldugunu ileri sfuenler oldugu gibi

(Yap1a, 2012; Yaran; 2009), maneviyab.n dinden geni§ oldugunu ileri siiren­ler de varchr (Tuncay, 2007; Ergiil ve Baytl<, 2004). Bahdaki din ve maneviyah .

kutupla§b.ran yakla;;unlar da ~eviriler araciligiyla Tiirk~e literatiirdeki yerini alrm§b.r (Bkz. Yilmaz, 2011: 65).

Tiirk~e literatiirde de.maneviyat ~ok farkh alanlarda incelenm.i§tir. Sos­yal Hizmetler (Seyyar, 2009), Sanat (<;elikkan, 2013), i§letme (Ayrano ve Semercioz, 2011), Egitim (Miller, 2005), Psikoloji (Karairmak, 2004) ve Din

Psikolojisi (Ok, 2006; Ozdogan, 2005; Tiirkytl.maz, 2008) bunlardan baztla­nchr. Konuya en ~ok ilgi gosteren ve yaym iireten alan ise saghk bilimleri, ozellikle de hem§irelik boliimii (Ergiil ve Bayik, 2004; A§h ve digerleri., 2005;

<;etinkaya ve dig., 2007; Akgiin Kostak, 2007; Aslan ve Konuk-$ener, 2009;

Yilmaz ve Okyay, 2009; Yilmaz, 2011) olmu§tur.

Tiirk~e literatiirdeki maneviyah konu alan ve Bah merkezli modelleri

esas alan ~ah§malann bazilannda Tiirkiye omeklemi ile Bah illkeleri omek­lemi arasmda farkhhklar tespit edilmi§tir. Sonu9ar, "bu kavramlann taru­mmm Bab.h olmayan toplumlarda farkh degerlendirilmesi" (Kose ve diger­

leri, 2004), "maneviyat ol~eginde yer alan ifadelerin ya kiiltiirel fark.hhktan dolayi farkh anlamlanchrilmas1yla ya da omeklemde degi§ik mistik ~agn­§rmlara sebep olmU§ olmas1" (Tiirkytl.maz, 2008:. 99) §eklinde a9klannu§b.r. Delaney'in (2005) geli§tirdigi Maneviyat Ol~egi'nin Tiirkiye omekleminde

MANEvi DANl$MANLIK VE REHBERLiK 33

uygulanrnas1 i-;in ge<;erli ve giivenilir olmad.tgt sonucuna ula9an Bede! (2009:

162), bu sonucu "Tiirkiye' de ya9ayan insanlar maneviyat:I dindarhktan farkh olarak algtlasalar bile i;ogu, bu iki kavram arasmda dogal bir bag oldugunu dii9ilnmektedir'' §eklinde degerlendirmi§tir. Bu sonu<; b~ka <;~malarda da tekrarlannu§t:Ir (Albnh, 2011; Diizgiiner, 2013a, 2013b ).

2012 ytlmdan itibaren ise Tiirkiye' de maneviyatla ilgIB konulara yonelik

ilgide cidd.i bir arb~ olmu~tur. Akademik alandaki harekeililik politik plan­da da yanki bulmu9tur. 24.05.2012 tarihinde Ankara' da Saghk Bakanhgt'run

onctiliigunde, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanligi, Djyanet i9Ieri Ba9ka.Dhgi, Toplum Ruh Sagligt Demegi ile Palyatif Saghk Hizmetleri Demegi'nin ka­t:tlnruyla I. Ulusal Din Psikolojisi ve Manevi Bakim <;all§tayi, diizenle~tir. Bu i;ah~tay sonucunda hastanelerde gorev yapmak iizere manevi bakim uz­manlanrun yeti~tirilmesi i<;in yiiksek lisans ve doktora diizeyinde program­

lar a<;tlnu9tir. 2015 ytlmda ise Diyanet i9leri Bakanhgi ve Saghk Bakanhgi arasmda bir protokol imzalannu§, din gorevlileri, pilot bolgelerdeki hasta­

nelerde <;~maJarma devam etmektedir.

Diger taraftan sosyal alanda da maneviyata yonelik ilginin izleri goriil­meye b~lamt§hr. Spiritiiel ya~am ko~Iugu gibi deste~ hizmetlerinden (http: I I www.spirituelyasamkoclugu.com/), i<;inde spiritiiel renkler ifadesi ge<;en de­korasyon dergilerine (Maison Francaise, 2011); Kozmik Mutluluk ve Biltiinsel Ki~isel Geli~im Yalu gibi kitaplardan (Soran, 2007), spiritiiel dersler isimli se­

miner programlanna (http: l I www.sayaka-okul.com I programlar I spiritu­el-dersler /) kadar pek <;ok formda giincel maneviyat tiirevlerirle.rastlamak mfunki.indiir.

4. Alan Ara§hrmas1

4.1. Ara§hrmarun Yontem ve Omeklemi

Bau ve Tiirkiye literatiiriinde maneviyat kavramma yill<lenen anlamla­

rm izleri siiriildilkten soma her iki kiiltiirde maneviyat algisrm tespit etmek amac1yla tarafuruzdan bir ara9t:Irma yaptlmi9t:Ir. Tiibitak tarafmdan destek­

lenen projede Tilikiye' den 80 ve Amerika' dan 60 kan bagi.9951 ile miilakatlar yaptlmi9ttr. Olumlu sosyal davrani9lar, hem d.indar hem de <linden farkh bir maneviyat algisma sahip olan insanlar i<;in onem ta§rmaktadir. Maneviyata

yonelik farkh algtlara ula9mak amaciyla kan bagi9<;tlan ile <;ah§~t:Ir. Mii­lakatlar ses kaydi almdiktan soma yaz1ya ge<;irilmi§ ve verilere i<;erik analizi

34 M.ANEVi DAN1$MANLIK VE REHBERLi:K

uygulanm.I§hr. Ar~~hrmarun deseni gomillii teoridir (grounded theory). <;a­

h§marun gec;erlik giivenirlik analizleri nitel ar~~a yontemlerine uygun olarak saglannu~hr (Bkz. Diizgiiner, 2013a). B~ teblig, soz konusu c;ah~ma­run bir boliimiiniin sonuc;laruu sunmaktadrr.

4.2. Ara~hrmarun Bulgulan

Tiirkiye ve Amerika ornekleminden kendi maneviyat tarumlan yapma­lan ist~tir. Kodlama ve analiz sonucunda a§agtdaki tabloda yer alan temalara ula§tl.rru.§hr.

I

Tablo 2: Tiirkiye ve Amerika Ornekleminin Maneviyat Tarumlan

TiiRKiYE AMERiKA

TEMATiK TANIMLAR N % N % Tann'ya I Yiice Giice inane; 7 9 25 42

Tann I Yiice Giic;le Kurulan i:f4;ki 5 6 21 35

Din.in I Amaon Geregi Olan Ya~anh 20 25 7 12

Duygu I jc; diinya 19 24 6 10

Ahlak ve Digerkamhk 17 21 11 18 Huzur I Zihnen ve Vicdanen Rahathk 11 . 13 5 8

Tabloda goriildiigu iizere her iki killtiiriin maneviyat tarumlannda ben­

zer temalann oldugu ama farkh noktalann vurgulandtgt ortaya ~hr.

Gerek literatiir taramas1 gerekse alan ara~hrmasmdan elde edilen sonuc;Iara ·

gore Tiirkiye ve Bab. killtiiriinde maneviyat algisuun benzeyen ve ayn§an

yonleri §unlardrr:

Maneviyat Algisuun Benzer Yonleri

• Her iki killtiirde de maneviyat kavrami din ka~ bir kavramlardrr. 1970'lere kadar maneviyat din ile neredeyse e§ anlamh kullarulmi§b.r.

Sonrasmda batida ya§anan bireysel ve sosyal donii§iim, maneviyat kav­ranuru dinden ayn oldugu ileri siiren fikirlere yol a<;IIU§hr.

• Maneviyat ki§inin ic; diinyas1 ile ilgilidir ve oldukc;a siibjektiftir. Vicda­nen rahat olma, ic; huzuru gibi konular her iki killtiirde de maneviyat ile konularda sikc;a dile getirilmi§tir.

MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 35

• Maneviyat ile degerler arasmda sikl ili§ki vardrr. Her iki kiiltiirde de maneviyat, iyi ve dogruyu tercih etmek, dini veya sekiiler, bireysel veya killtiirel degerleri benimsemek ile ilgili olarak goriilmii§tiir. ·

• . Maneviyat ile din kavramlanrun ayn olgular oldugunu dii§iinenler ayru oldugunu dii§iinenlerden fazladrr. Her iki kiiltiirde de din ve maneviyat ayn algtlanmakta ancak ic;erikleri farkh §ekillerde a9l<lanmaktadrr

Maneviyat Algtsl11lll Farkh Yonleri

• Tiirkiye' de yiice gii<; ve Allah kavramlan birbirinden ayn algtlanma­makla birlikte Amerika' da yiice gii<; ve Tann kavranu farkh algtlana­bilmektedir. Banda ortaya <;tl<an ve maneviyan dinden ayn olarak ele alan bala§ ac;is.rmn temelinde bu aynnun oldugu f?oylenebilir. Nitekim Banda tan.n daha <;ok ·kilise ile ilintilendirilirken a§km varhk veya yiice giic; kavranu kilisenin tannsmdan farkh, her insanm ki§isel olarak ili§ki kurabildigi bir varhga i§aret etmektedir.

•

•

•

Hrristiya.nhktaki kilise kurumsalhguun Islam' da olmamas1 maneviyat algisrm farkltla§b.rmaktadrr. Tiirkiye' de maneviyat ile dii:i kavramlan­nm halen siki ili§ki i<;inde algtlanmas1, manevi bakrm uygulamalanna yonelik ele§tirilerin de temelini olu§turmaktadrr.

Tiirkiye' de din inan<;Ia, maneviya~ uygulama ile ili§kilendirilirken Ame­rika' da tersi soz konusudur. Diger bir ifadeyle Tiirkiye' de din, Allah' a veya ba§ka bir kutsal varhga duyulan inane;, maneviyat ise inancm gere­gi olan ya§ann §eklinde ifade edilmi§tir. Amerika' da ise maneviyat, bir eylemden ziyade bir tecriibe olarak nitelendirilmi§tir. Diinyayi a§an bir gerc;ekligin farkma vanldig:t an §eklindeki taru.mlar one c;ikmi§b.r.

Batidaki din ile maneviyata yonelik farkh yakla§unlar, once sosyal ha­yatta ortaya <;tl<rru§, soma akademik <;ah§malara yansmu§b.r. Tiirkiye' de ise bu fark oncelikle akademik alanda yer ec:linmi§, sonra sosyal al~ar­da dile getirilmeye ba§lanmi§b.r.

Sonu~ ve Degerlendirme

Giiniimiizde pek c;ok alanda maneviyata yonelik ilgi artrm§hr. Ozelik­le psikoloji alarunda maneviyatla ilgili konular giindemdedir. Tanrmlar gibi teorik boyutta, maneviyat algisi gibi ar~b.rma boyutunda ve manevi bakrm gibi uygulama boyutunda maneviyata ili§kin c;ah§malar artmaktadrr. Bu-

36 MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

nunla birlikte maneviyat kavrarmrun tarurru ve psikolojik ata9brma ve uy­gulamaya nastl entegre ed.ilecegi konusunda bir netlikten. soz etmek miim- · kiin degildir. Kavranu dogru analiz edebilmek ic;in farkh anlam yiil<lencligi Ban kiiltiirii ile iilkemizde ya9achgi don~timii ele almak gerekmektedir.

1975'li yillar oncesinde Banda maneviyat ile din yakm. anlamlarla kul-. lambrken bu iki kavram zaman i<;erisinde <;e9itli anlam donii9timiine ug­

rarm9b.r. Din, sistematik ve kurumsal bir yap1yi temsil ederken maneviyat bireysel ve oznel bir tecriibeye i9aret etmeye ba9lanu9b.r. 1975-2000 yillan arasmdaki pek <;ok <;ali9ma maneviyatl farkh §ekillerde ele almi§b.r. Bu ~e9it­lilik de alanda bir karma9anm ortaya 9kmasma neden olmu9tur. 2000 soma­s1 uzla9ma <;agruan yill<selmi§ 2005 ve somasmda ise yakla9rmlar belirmeye ba9larru9b.r. Dini maneviyattan daha geni9 gorenler, maneviyatl dinden daha geni9 gorenler, ayn olgular ancak ili9kili cliyenlerle din ile maneviyati zit ku­tuplara yerle9tirenler gibi degi9ik yakla9unlar one <;tlaru9b.r. 2005 somasmda ise her insanm manevi bir boyutunun. genel olarak kabuliiyle birlikte arb.k maneviyat tartl9malan yerini farkh disiplinlere maneviyatm dahil edilme­si konularma brrakrni§b.r. Amerikan Psikoloji Dernegi 36. Boliimii olan Din Psikolojisini ismini Din ve Maneviyat Psikolojisi olarak degi9tirmesi ve bu ismi ta91yan hacimli el kitaplanrun arka arkaya yayinlanmas1 ile din ve ma­neviyatm ayn olgular oldugu fikri resmi bir hiiviyet kazanIDI§b.r. Maneviyat genel olarak ki9isel inan<; ve uygulamalar, kutsal olanla ve evrenle bagh olma hissi, bireyin kendini ke9fi ve potansiyellerini geli§tirmesi, anlam arayi91, ha­yat memnuniyeti gibi ko!lularla ili9kilendirilmi§tir. Bugiin, Bab. iilkelerinde kendini ·"dindar degil ama maneviyal:l gii<;lii" olarak tanimlayan insanlara sosyal hayatta sik<;a rastlanmaktadrr .

. Tiirkiye' deki literatiir ic;in maneviyat kavranu din, ahlak, tasavvuf ve moral giicii bir anlamlarda kullarulagelmi9tir. Ba~da ortaya 9ktigi haliyle maneviyat ise 2000 somas1 yayinlarda yerini almi§b.r. Bu yeni anlarmyla maneviyata i9aret etmek ic;in maneviyat, ruhsallik, spiritualite, spirutiielite gibi kavramlar kullantlmi§b.r. Bu durum maneviyat konusunun anla§tlma­srm zorla9b.rmaktadrr. Tiirk<;e literatiirdeki maneviyat <;ali§malarm biiyiik <;ogunlugu Ban kaynakh tanim, teor~ ve ol<;eklere dayanmaktadrr. Bununla birlikte ara9b.rmacrmn kendisinin tanim yapti.gi ve Tiirkiye ornekleminin al­gISlnl ol<;meye yonelik az da olsa <;ali9malarm yaptlmi§ ve yapihyor olmas1 umut vericidir.

Tebligin ara9brma boliimiinde, Tiirkiye ve Amerika' daki kan bagt§c;i­lan ile yapilml§ miilakat sonu<;Ianna deginilmi9.tir. Yaptlan i<;erik analizi

MANEVi D~MANLIK VE REHBERLiK 37

sonucunda Tilrkiye ve Amerkia' daki ka~ctlann genel olarak din ile ma­neviyat kavramlanru birbirinden ayrrdtl<lan ortaya <;tknu~hr. Diger taraftan Tiirkiye ornekleminde din daha ~ok inan~ ile ilgili goriiliirken maneviyaf gen~llikle inancm geregi. olan ya~anh ~ekilde yoruml~hr. Oysa Amerika omekleminde din bir tak:un ritiielistik uygulamalar olarak goriiliirken ma­neviyat a~km bir giice yonelik inan~ ve onunla kurulan ki§isel ~ki ~eklinde tamml~hr.

Literatfu taramas1 ve alan ara~hrmasma dayanarak denilebilir ki killtiir­lerdeki sosyal temsiller kavramlann algtlanmasinda olduk~a etkilidir. Kav­ram, bilgi, teori ve ol~eklerin i9flde fuetildigi. killtiiriin izlerini yogun bir ~ekilde goz oniinde tutulmahdrr: Tiirkiye' deki manevi bak:un uygulamalan­run saglam bir zemine oturabilmesi i9n konu ile ilgili kavramsal ~~malara ihtiya~ vardrr.

Maneviyat ve Manevi Bala.m Alanmdaki Ara~hrmactlara Oneriler

1. Maneviyata yonelik farkh yakla~imlar sosyal hatta kitlesel bir donii~ii­me i~aret etmektedir. Bu nedenle maneviyat tanimlan ve manevi bakun uygulamalanru i9flde bulundugu kiiltiir i~erisinde degerlendirmek daha isabetli olacakhr. Maneviyat ve manevi bak:un kavramlanru dogru anlamak v17 Tiirkiye ozelinde tammlamak ve uygulamak i9fl literatiirii ayn ayn okumak onerilebilir.

2. Tebligde ortaya kondugu iizere maneviyata yonelik yakla~IIDlar 1975 ve sonrasmda hizla degi§mi~tir. Bu nedenle ula~tlan kaynaktaki bilginin hangi ytla ait oldugu onem kazanmaktadrr. Kronolojik okuma yapmak ve oncelikli olarak yakm ytllardaki kaynaklara bakmak onerilebilir.

3. Literatiirde maneviyat kavramma yonelik farkh yakla~imlar olduguna degi.nildi. Ancak batidaki farkh yakl~IIDlara dikkat etmeden Tiirk~e ~~malara almdan tanimlar, birbirine zit yakla~nnlaim ayru makalede a9klama yaplliriaksizm dile getirilmesine. yol a~~hr. Bu durum Tiirk­~e literatiirdeki kan~ikhgi artrrmaktadrr. Bu nedenle ara~trr91actlarm . ula~hklar1 kaynaklann yakla~lffilila dikkat ederek ~ah~malarlID tasarla­malan onerilebilir.

4. Maneviyat ve manevi bak:un konulanru ~~acak olan ara~trrmao, ken­di tarunuru kendisi yapabilecegi gibi ~ah~maSIDl omeklemin algxs1 iize­rine de ~a edebilir. Jung'un ar~etip teorisinde oidugu gibi genel bir kurama i~aret etmede ara~hrmacr ilk yolu se~ebilir. Ancak maneviyatla

38 MANEVi D~MANLIK VE REHBERLiK

ilgili c:H~eklerde ve hastalara yonelik manevi ba.knn uygulamalannda hedef kitlenin ·anladigt ve kullandigi kavramlann tercih edilmesi bir ·

zorunluluktur. Bu ttir ~~malarda ruhsalhk, tinsellik, spiritiialite gibi kavramlardan ziyade maneviyat kavranurun kullarulmas1 onerilebilir . .

5. Ozellikle manevi ba.knn uygulamaslIUli. hasta merkezli bir silrei; oldugu

unutulmamahd.rr. Hastane personeli olan doktor, hem~ire, hasta bakicr ve manevi ba.knn uzmani hastaya hizmet veren pozisyonundad.rr. Do­layis1yla hastarun manevi ba.knn talep edip etmemekte ozgiir oldugu unutulmamahd.rr. Boyle bir talepte bulundugunda ise hastanin manevi­

yat algis1 ve manevi ihtiya~an belirlenerek bu yonde destek verilmeli­

<:fu. Hastanin manevi ba.knn ihtiyacr, ara~trrmacrrun yakla~lIDl ile i;eli~se bile hastanin algi diinyas1 oncelenmeli, bu dogru.ltuda ~oziim onerileri sunulmahd.rr.

Kaynak~a

Akgii.n Kostal<, Melahat (2007). Hein§irelik bakmurun spiritiiel boyutu. Fzrat Sagl1k Hizmetleri Dergisi, 2 (6), 105-115. ·

Asian H. ve Konuk-$ener D. (2009). Stigma, spiritiialite ve konfor kavramlanrun Meleis'in kavram geli~tirme siirecine gore irdelenmesi. Maltepe iiniversi­tesi Hem§irelik Bilim ve Sanatz Dergisi, 2 (1), 51-58.

~h, Nesrin; Pektekin, <;aylan ve Adana, Filiz (2005). Cerrahi hem~irelik bakmurun manevi boyutu. Hem§irelik Dergisi, 54, 27-34.

Ayrano, Evren ve Semercioz, Fatih (2011). The Relationship between spiritual leadership and issues of spirituality and religiosity: a study of top turkish managers. International Journal of Business and Management, 6 (4), 136-149.

Ayverdi, ilhan (2005). Misalli buyuk tiirk~e sozliik, (c. 2). istanbul: Kubbealh.

Bash, Anthony (2004). Spirituality: the emperor's new clothes?. Journal of Clinical Nursing, 13(1), 11- 16.

Bedel, Gonca (2009). The Validity and reliabilihj study of the Turkish version of the spiritualihJ scale. Yaymlanmanu~ Ytiksek Lisans Tezi, istanbul Bilgi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitiisil, istanbul.

Bouckaert, Luk and Zsolnai, Laszlo (Ed.) (2011). The Palgrave handbook of spiritu­alihj and business. Hampshire and New York: Palgrave Macmillan.

Chadwick, Owen (1975). Indifference and morality. Chiristian Spiritualih;: Essays in Honour of Gordon Rupp. Brooks, P. (Ed.), London: SCM Press.

Cicirelli, Victor G. (2011). Religious and nonreligious spirituality in relation to death acceptance or rejection. Death Studies, 35 (2), 124-146.

MANEVi DAN1$MANLIK VE REHBERLiI< 39

Cook, Christophe~ C.H. (2004).Addiction and spirituality. Addiction, 99, 539-551.

<;etinkaya, Bengii; Altundag, .Sabaha~ ve Azak, Arl!e (2007). Spiriti.iel balam ve hein§irelik. ADU T~p Faf...iiltesi Dergisi, 8 (1), 47-50.

de S,ouza, M.; Durka, G.; Engebretson, K.; Jackson, R. and McGrady, A. (Ed.) (2006). International handbook of the religious, moral and spiritual dimensions in education. Dordrech: Springer. ·

Dennis, Kingsley L. (2010). Quantum consciousness: reconciling 'science and

spirituality toward our evolutionary future(s). World Futures, 66, 511-524.

Dogan, Tfukan (2004). iiniversite ogrencilerinin iyilik halinin incelenmesi. Yaym­lanmarm$ Doktora Tezi, Hacettepe Universitesi Sosyal Bilimler Enstiti.isii, Ankara.

~i.i.zgi.iner, Sevde (2013a). Maneviyat al~sz ve digerklimlzkla ili~kisi: Kan bagz~z

orneginde Turkiye ve Amerika kar~1la~tznnal1 nitel bir ara~hnna. Yaymlan­manu§ Doktora Tezi, Necmettin Erbakan 'Oniversitesi Sosyal Bilimler En­stifilsi.i, Konya.

Di.i.zgi.iner, Sevde. (2013b). The intersection point of mysticism, spirituality, and religiosity: An empirical study on mawlawi sema ritual. The 2013 Congress of the International Association for the Psychology of Religion, Lausanne, Swit­zerland.

Emmons, Robert A. (2000). Is spirituality an intelligence? Motivati?n, cognition, and the psychology of ultimate concern. International Journal for the Psy­chology of Religion, 10 (1), 3-26.

Ergi.il, $afak ve Baytl<, Ayla (2004). Hem§irelik ve manevi bakun. Cumhuriyet iiniversitesi Hem~irelik Yiiksekokulu Dergisi, 8 (1), 37-45.

Eser E., Fidaner H., Fidaner C. (1999). WHOQOL-100 ve WHOQOL-BREF'in psi­kometrik ozellikleri. 3P Dergisi (Psikiyatri Psikoloji Psikofannakoloji Dergisi), 7 (2), 23-41. .

Gece <;elikkan, $ule (2013). Ortiisi.i.z ger~eklik: Wassily Kandinsky'nin yeni real­izmi. Fatih Sultan Mehmet ilmi Ara~tmnalar-i11sm1 ve Toplum Bilimleri Dergi­si, l, 127-135.

Gorsuch, R. L. and Miller, W.R. (1999). Assessing spirituality. Integrat~ng spiritu­alihj into treatment: Resources for practitioners. W.R. Miller (E.d.), Washing­ton: American Psychological Association, 47-64.

Gross, Zehavit (2006). Spirituality, contemporary approaches to defining. Enet;­clopedia of Religious and Spiritual Development. Elizabeth M. Dowling and W. George Scarlett (Ed.), Thousand Oakss, London and New Delhi: Sage Publications, 424-425.

40 MANEVi DANI~MANLIK VE REHBERLiK

Hall, Imogen E. (2001). Dimensions of religiosity and spirituality and their rela­tion with optimism. Yaymlanmanu~ Yiiksek Lisans Tezi, The Universty of .

Windsor, Wmdsor.

Hall, Ronald E.; Livingston, Jonathan N.; Brown, Camille.J. and Mohabir, Jessica A. (2011). Islam and Asia Paci.fie Musli.Ip.s: The implications of spirituality for social work practice. Journal of Social Work Practice, 25 (2) 1-11.

Hill C. Peter; Pargament, Kenneth I.: Hood, Ralph W.; McCoullough, Michael E.; Swyers, James P.; Larson, D~vid B. ve Zinnbauer Brian J.' (2000). Concep­

tualizing religion and spirituality: Points of commonality, J?Oints of depar­ture. Journal for the Theon; of Social Beltavior, 30 (1), 51-77.

Hood, Ralph .W., Hill, Peter.C., and Spilka, Bernard (2009). The psychologtJ of feli­gion. New York and London: The Guilford Press.

Josephson, Allan M. and Petee, John R. (Eds.) (2008). Handbook of spirituality and worldview in clinical practice. Arlington: American Psychiatric Publishing.

Kararrmak, Ozlem (2004). Tmsel anlayt§m psikolojik d~madaki rolii. Tiirk Psi­kolojik Danl§ma ve Rehberlik Dergisi, 3 (22), 45-55.

Koenig, H. G., McCullough, M., and Larson, D .. B. (2001). Handbook of religion and health: A century of research reviewed. New York: Oxford University Press.

Kose, Samet; Sayar, Kemal; Ak, ismail; Aydm, Nazan; Kalelioglu, Ulgen; Kara­

pmar, ismet; Reeves, Robert A.; Przybeck, Thomas R. ve Cloninger, C. Robert (2004). Mizac; ve karakter envanteri (Tiirkc;e TCI): Ge~erlik, giive­nirligi ve faktOr yap1si. Klinik Psikofannakoloji Biilteni, 14, 107-131.

Mattis, J., and Jagers, R. (2001 ). A Relational framework for the study of religiosi­ty and spirituality in the lives of African Americans. Journal of Communihj Psychologi;, 29 (5), 519-539.

Meadow, Mary Jo and Kanae, Richard D. (1984). Psychologtj of religion. New York:

Hareper & Row Publishers.

Mehmedoglu, Ali Ulvi ve Mehmedoglu, Yurdagill (2012). Kadim bir ilgiden beslenen meydan okuma: Ruhsallik (Spirituality). Gnostik Akzmlar ve Okiiltizm Se1_npozyumu, (25-27 Mayzs, Malatya) i~inde (s. 147-166).

Miller, Lisa J. (2012). The Oxford handbook of psychologtj and spiritualihJ. Oxford and

New York: Oxford University Press.

Miller, Ron (7005). Biitiinciil egitimin felsefi kaynaklan. Degerler Egitimi Dergisi, 3 (10), 33-40.

Milliman, Jbhn; Czaplewski, Andrew J. and Ferguson, Jeffery (2003). Workplace spirituality and employee work attitudes: An exploratory emprical as~ sessment. Journal of Organizational Change Management, 16 (4), 426-447.

MANEVi DAN1$MANLII< VE REHBERL~ 41

Moberg, D. 0. (2010). Spirituality research: Measuring the rmmeasurable?. Per­spectives on Science and Chiristian Faith, 62 (2), 99-114.

Ozdogan, Oznur (2005). isimsiz hayatlar: Manevi ve psikolojik yakla§zmla armma ve ' oze donii~. Ankara: Lotus.

Ozgan, Habib; Bulut, Lola; Bulut, Ayhan ve Bozbaymdu, Fatih (2013). Ogret­menlerin ruhsal liderlik algtlan he motivasyonlan ~asmdaki ili~kinin in­celenmesi. U§ak iiniversifesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1), 70-83.

Ozkarar, F. G., Scherler, N., Koksal, F., ii;oz, F.J. ve C::etinkaya, H. (2012). Temel duygula.rum sistemlerinin maneviyatla ili~kisi: Tiirk ve Amerikan norm­lanrun klyaslanmasi.17. Wusal Psikoloji Kongresi, istanbul, "I:urkey.

Pargament, Kenneth I. and SalUlders, Stephen M. (2007). Introduction to the special issue on spirituality and psychotherapy. Journal of Clinical Psychol­ogi;, 63 (10), 903-907.

Pargament, Kenneth I. (1999). The psychology of religion and spirituality? Yes and no. The International Journal for the Psychologi; of Religion, 9 (1), 3-16.

Park, Crystal L. ve Paloutzian, Raymod F. (Ed.) (2005). Handbook of the psychologi; of religion and spirituality. New York cµtd London: The Guilford Press.

Piiski.illiioglu, Ali (2004). Arkada~ Tiirkfe sozliik. Ankara: Arkada~ Yay.

Roof W.C. (1993). A generation of seekers: The spiritual journei; of the baby boom gen­eration. San Francisco: Harper.

Rose, Stuart (2001). Is the term 'spirituality' a word that everyone uses, but no­body knows what anyone means by it?. Journal of Contemporary Religion, 16 (2), 193- 207.

Schleiermacher, Friedrich, (1928). The Cl1itistian faith. H.R. Mackintosh and J.S . . Stewart, (<;ev.). Philadelphia: Fortress.

Scott, Daniel (2011). Spirituality and social work. International Journal of Children's Spirituality, 16 (1), 62-64.

Seyyar, Ali (2009). <;ah~ma hayab.nda ve i~yerinde maneviyat. Kamuda Sosyal Politika, 3 (11), 42-52.

Stark, Cleveland A. and Bonner, Dylan C. (Ed.) (2012). Handbook on spirituality: B~lief systems, societal impact and roles in coping. e-kitap: Nova 5.eience Pub­lishers.

Stein, Jess (Ed.) (1967). The random house dictionan; of The English Langi1age. New · York: Random House.

Streib, Heinz and Hood, Ralph. W. (2008). Research on "spirituality": New per­pectives from reconsidering the classics on religion. Paper for the Annu-

42 MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

al Meeting of the American Academy of Religion 2008 in· Chicago. Re­trived 01 02, 2012, from: http:/ /www.uni-bielefeld.de/(en)/theologie/ forschung/ religion.5£orschung/ publikationen/ open_ access.html

Tanyi R.A. (2002). Towards clarification of the meaning of spiritualit}r. Journal of Advanced Nursing, 39(5), 50~509

Toparh, Recep (Ed.) (2005). Tiirkfe sozliik. Ankara: Tiirk Oil Kurumu.

Topsakal, Harun Re§it ve <;elik, ibrahim (1996). brnekleriyle Turkfe sozliik. Anka­ra: MEB Yay.

Tuncay, Tank (2007). Kronik hastahklarla b~etmede tinsellik. Saglzk ve Toplum Dergisi, 2, 13-20 (27.05.2013 tarihinde §U adresten ula9ilnu§tJ.r: http://www. ssyv.org.tr/sdetay.nsp? did=1 OB) ·

Tiirkytlmaz, Nuray (2008). Davranz§ genetigi baglammda dini ve manevi egilimler. Yaymlanmarru§ Yiiksek Lisans Tezi, Marmara Universitesi Sosyal Bilimler Enstiti.isil, istanbul.

Wakefield, Gordon S. (1988). A dictionanJ of Christian spirihtality. London: SCM.

Wakefield, Gordon S. (2005). Spirituality, Christian. The Blac~ell Enctjclopedin of Modern Chiristian Thought. Alister E. McGrath (Ed.). ·15.06.2013 tarihinde §U adresten ula§tlnu§tJ.r: http:/ /www.blackwellreference.com/public/ tocnode?id=g9780631198963 _ chunk_g978063119896321_ss13-4# cita.tion

Webster (1957). Webster's new world dictionan1 of The American Language. Cleve­land and New York: The World Publisrui;g <:;ompany.

Woodburn, Julie A. ye Berge, Zane L. (2011). The use of spirituality in training

and adult education. International Journal on New Trends in Education and T'1ei1· Implications, 2 (2), 1-8.

Wulff, David M. (1997). Psychologtj of religion: Classic and contemporanJ. New York: Wiley.

Yaran, Caier Sadik (2009). Dini tecriibe ve meunet, s1radan insanlann s1rad1§1 dini denetJimleri. istanbul: Ragbet Yay.

Yilmaz, Meryem (2011). Holistik bakmun bir boyutu: Spiritualite, dogas1 ve hem§irelikle iligkisi. Anadolu Hem§irelik ve Sagltk Bilimleri Dergisi, 14 (2), 61-70.

Yilmaz, Meryem ve Okyay, Nesrin (2009). Hem9irelerin maneviyat ve manevi balama ili§kin goril9leri. Hem§irelikte Ara§tznna Geli§tirme Dergisi, 3, 41-52.

Yust, Karen-Marie; Hyde, Brend~ ve Ota, Cathy (2010). Cyber spirituality:

Facebook, Twitter, and the adolescent quest for connection. International Journal of Children's Spiritualihj, 15 (4), 291-293.

MANEvi DAN1~MANLIK VE REHBERLiK 43

Z:inp.bauer, Brian J. and Pargament, Kenneth. I. (2005). Religiousness and spir­itualit}r. Handbook of the Psychology of Religion and Spirituality. Raymond F. Paloutzian and Crystal L. Parks (Ed.). New York: The Guilford Press, 21-42.

Zinnbauer, Brian;_Pargament, Kenneth I.; Cole, Brenda; Rye, Mark S.; Butter, Eric M.; Belavich, Trmothy G.; Hipp, Kathleen M.; Scott, Allie B. and Kadar, Jill L. (1997). Religion and spirituality: Unfuzzying the fuzzy. Journal for the Scientific Study of Religion, 36 (4), 549-564.