Manevi Dant§manhk ve Rehberlik (Cilt-11)

Editorler

Doc;. Dr. Ali Ayten Doc;. Dr. Mustafa Koc; Prof. Dr. Nuri Tmaz

em Degerler Egitimi Merkezi

© Eserin Her Tiirlii Basrm Hakki Anla§mah Olarak

Ensar Ne§riyat' a Aittir.

Dem Yaymlan Ensar Ne~riyat Tic. A.$. Organizasyonudur.

ISBN : 978-605-4036-74-5

TA..Kllvf NUMARASI : 978-605-4-036-72-1

KitabmAdi

Manevi D~manhk ve Rehberlik

(Cilt-Il)

Editorler Doc;. Dr. Ali Ayten

Doc;. Dr. Mustafa Koc;

Prof. Dr. Nuri Tmaz

Yaym Koordinatorii Furkan Erdogdu

Kapak & Sayfa Tasannu

Nuray Yiiksel

Bas~-Cilt

<;INAR MAT. ve YAY. SAN. Tic. LTD. $Ti. 100. Ytl Mahallesi Matbaaolar Caddesi

Ata Han No:34 I 5 Bagctlar - isTANBUL

Tel: 0212 628 96 00 - Faks: 0212 430 83 35

Sertifika No: 12683

1. Basrm

Arahk2016

ileti§inl

Orne; Reis Mah. Giyimkent Sitesi 12.Sok. No:40-42 Esenler I isTANBUL Tel: (0212) 49119 03 - 04 Faks: 0(212) 438 42 04

www.ensamesriyat.com.tr e-mail: ensar@ensamesriyatcom.tr

Ya§lanma Doneminde Kayiplarla Ba§a <;tkmada Manevi Dant§manhk

Hizmetlerinin Onemi

M. Ak.if Ktlavuz*

Esra Ktlavuz**

Girl~

Ya$hlar i<;in bir bakima "kii<;iik oliim" anlarruna gelen kayiplar, nortnal- · de ileri ya$larda ortaya 91.<an sorunlardrr. Kayiplarla kar$1 kar$1ya kalma, hangi ya$ta olursa olsun, ciddi duygusal strese yol ac;maktadrr. Ki$inin bu stresi yenmek i<;in sahip bulundugu kapasitenin 61¢sii, onun ruh saghguu ne dereceye kadar koruyabilecegini belirler. Kar$tla$tlan kayiplara mutsuz­luk ve keder duygusu e$lik eder. Bunlar ruhsal bozukluk veya hastahk be­lirtisi olmaktan c;ok, biiyiik onem ta§1yan ya;;am olaylarma kar$1 geli§tirilen normal saytlacak tepkilerdir (Billig, 2000).

Kayiplar, bireyin diinyay1 ve kendisinin bu diinyadaki durumunu ye­ni~en gozden gec;irmesine sebep olmaktadrr. Bu gozden gec;irme sonucu ortaya c;tl<an° yeni durumlar, yeni tecriibelere anlam vermeye temel olu$tur~ maktadrr. Bu devam eden karma§a, varolan zihinsel yap1 ve inane; sistemi i<;inde yogrularak yeni bir olu$um meydana getirmektedir. Travmatik olaY,­lar, ger¢egin bireysel yorumlarma zarar vermeye sebep oldugu zaman, inane; sistemine ba$vurularak, yeni bir anlam yap1s1 meydana getirme konusunda c;abalar gosterilir. Bu a<;idan ya§lanma doneminde bireyler, kayiplar kar§I­smda dini ba;;a <;Ikma yontemi kullanarak dine yonelir ve olaylara anlam vermeye c;ali§rr (Galsworthy, 1999).

*Prof. Dr., lfludag Dniversitesi, ilahiyat Fakiiltesi Din Egitimi Anabilim Dali. e-mail: makifkilavuz@hotmail.com **mudag Universitesi, Egitim Fakiiltesi PDR Yiiksek Lisans Ogrencisi.

18 MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiI<

Bu tebligde, oncelikle ya§hltk doneminde fiziksel ve ruhsal alanda mey­

dana gelen kayiplar, ekonomik problentler, yalruzhk, rol kayb1, e§ ve yakm­lann oliimii ile d.iger kayiplarla yi.iz ylize gelen bireylerin anl~ arayi§ma dinin ne gibi etkileri oldugu tespit edilmeye c;~~, aynca, hayatm ilerle­yen ytllannda bu kayiplarla ba§a c;tkmada manevi daru§manhk hizmetleri­nin etkileri ortaya konmaya c;.ali§~t:lr.

Kronik Fiziksel Saghk Sorunlan

Ya§lanma donemindeki bireylerin gilnliik hayatl~ etkileyen kronik saghk problernleri bir hayli yaygmd.rr. 65 ya§m iizerindeki bireylerin yak­la§tl< yansmda, iki ve daha fazla kronik rahatsizhklar soz konusudur. <;o­

guruu.kla tedavi edilebilir nitelikte olan bu hastahklar, duygusal stres de meydana getirebilmektedir. Bu hastahklar sebebiyle ya§hltk · doneminde

ba§kalanna yabanala§ma ve sosyal ili§kilerin azalmas1 ortaya c;tl<abilmek­tedir. Bu durum ya§luun kendisini yalniz, yardtmsiz ve c;aresiz hissetmesine neden olabilmektedir (Koenig, 2003).

Saghga verilen degerde, ya§m ilerlemesine ko§Ut olarak belirgin bir arh§ goriilmektedir. Ya§h insanlarm kendi saghk durumlanru degerlend.irme ko­

nusunda, orta ya§ grubundakilerden daha kotiimser oimalan ve kendilerini oliime daha ya.km hissetmeleri, onlann saghga daha c;ok onem atfetmelerine sebep olmaktadir. Aynca saghgm, hayat §artlannd.an olU§an kayiplarla da ilgili olmas1, onun onemini daha da arttumaktachr (Wimberly, l994).

Saghkta dengenin kaybolmas1 sonucu ortaya c;i1<an biitiinliigun kay­bedilmesi endi§esi, ya§hlar ic;in onemli bir stres kaynagi olu§turmaktad.J.r. Hayatm son donernlerinde; bedensel fonksiyonlann yitirilmesi, aynhk ve

yalnizhkla ilgili sorunlar, sevginin kaybedilmesi korkusu, yeterliligm ve ras­yonelligm kaybedilmesi tehd.idi ile agn ve ao duyma endi§esi sebebiyle ya§­h bireylerde tedirginlik goriilebilmektedir. Bu durum ya§hnm saghga daha da onem atfetmesine neden olmaktad.J.r.

a. Ya§hlann Saghk Sorunlanyla Bel§a <;Ikmada Dinin Katlas1

Hastahklar; ekonomik §artlar, aile ve sosyal muhtevadan bagimsiz dii­

§iiniilmed.igi gibi, din ve ruhani hayattan da bagimsiz olarak dii§iiniilme­mektedir. <;iinkii dini hayatm sagbk iizerinde de etkileri soz konusudur. Dinler hastalik riskini azaltan belirli davraru§ bic;imlerini te§vik ederek sag­hkh davraru§ tarzi meydana getirmede katlo.da bulunmaktachr. Dinlerin ye-

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK · 19

rine getirilmesini istedigi talepleri, genellikle saghl<lI davraru§lanru te§vik ·ebne ve saghga zarar veren davraru§lardan vazgec;irme yoniindedir. Dini ilgi, ozellikle saghl<la ilgili davraru§ bi<;imini diizenleyerek, hastahk riskini

azaltarak, fiziksel saghk ve ruh saghguu olulnlu yonde etkilemektedir.

Dini inancm, fiziki sorunlarla kar§tla§an ya§h yeti§kinlerin saghguu iyi­le§tirmede onemli etkisi soz konusudur. <;iinkii din, degi§im i<;in furiit ve insanlann c;ektigi aalara katlanmalanru anlania hususunda iyile§tirici rol

oynamaktadrr. Aynca din, toplumu desteklemeyi ongormek, ahiret onerisi sunmak suretiyle bireyin uyumunu kolayla§bran olumlu bili§sel ve duygu­sal perspektifleri yans1tmaktadrr.

Dindar insanlar hastaliklan iizerinde kontroliin ve hastahgm iyile§ti­rilmesindeki roliin Allah'a ait olduguna inanmaktadrrlar. Onlar Allah'm dualanna cevap verecegine inandtl<lan i<;in iimitlerini kaybetmemektedir­ler. Oliimle kar§1 kar§1ya kalma durumunda olsalar bile, sonunda Cennete

gideceklerine inanmaktadrrlar. Bu olumlu manzara, hastahklardan iyile§me sfuecini de olumlu yonde etkilemektedir.

Diger taraftan ibadetler bireyin psikolojik, fizyolojik ve bagt§ikhk sis­temini uyararak olumlu duygulann ortaya <;tl<masma yardimcr olmaktadrr.

Dini baghltl<la ilgili tutumlar, saghl<la ilgili davraru§ ve hayat tarzrm ortaya <;lkararak hastahk riskini en aza indirmektedir (Levin ve Chatters, 1998).

Dua ve ibadetler, bireylerde sinerjik bir giiciin meydana gelmesine

imkan saglamakta ve bu giic;, hastahgm iyile§tirilmesinde olumlu bir etki meydana getirebilmektedir. Ruhun ve zihnin huzur i<;inde olmas1, viicudun kendini iyile§tirme kabiliyetlerini geli§tirmektedir. Ya§h insanlarda beden ve

ruh biitiinliigu diger ya§lardakinden daha fazla onem arz ettigi ic;in dua ve ibadet, ya§hlann saghl<lan iizerinde belirgin bir iyile§tirme gostermektedir.

Giiniimiizde dini inancm hastahklardan koruyucu ve iyile§tirici etkisi konusunda gerek halk kesimi gerekse doktorlar arasmda Qlumlu bir kanaat

vardrr. Amerikan Aile Hekimleri Akademisi (American Academy of Family Physicians) tarafmdan yaptlan bir toplanhda, 296 doktordan % 99'unun dini. inanc;lann hastaliklan iyile§tirici bir etkisi olduguna inandigi, % 75'nin de

ibadetleri yerine getirmenin ve dua ebnenin hastayi iyile§tirmede etkisi ol­duguna inandigi tespit edilmi§tir (Sloan, 1999).

Saghk ve din ile ilgili yaptlan son donemlerdeki ara§brmalarda, ya§hhk­

ta dini ilgi ile ruhsal ve fiziksel saghk arasmda ili§ki oldugu tespit edilmi§tir. Koenig ve meslekta§lan, son yiizyil ic;inde din ve saghk arasmdahili§ki ile

20 MANEvi DANi$MANLll< VE REHBERLiK

ilgili yaptlan 850 <;ah§mayi incelem,i§lerdir. Bu <;ah§malann <;ok biiyiil< ora­nmda daha iyi bir ruh saghgma sahip olma ile dindarhk ve dine ilgi duyma arasmda onemli bir bag oldugu tespit edilmi§tir (Koenig, 2000).

b. Ya§Wann Saghk Sorunlan Konusunda Manevi Daru§manhk Hizmetleri

Din ve saghk ili§kisi eski donemlere dayarunaktadir. Eskiden din ve sag­hk ayru baglamda dii§iinillmii§tiir. ~e§itli zamanlarda insanlara din hizmeti gotiirenler, ayru zamanda saghk hizmeti de gotiirmii§lerdir.

Eski Tiirklerde §amanlar hastalan dini torenlerle iyile§tirmeye <;ah~§­lardir. Hrristiyan diinyasmda da din adamlan saghk konusuna ilgi duymu§­lardir. Kiliseler tarafmdan organize edilen baz1 §ifa kurumlannda hastalara, hem saghk hizmeti hem de din hizmeti sunulmu§tur (Koenig, 1994).

islam diinyasmda da halka saghk hizmeti ve ciin hizmeti gotiiren kimse­ler medreselerde egitim gormii§lerdir. Medreselerin hemen yarunda daru§­§ilalann kurulmas1, hekimlerin ayru zamanda din egitimi almI§ kimseler ol­mas1, islam diinyasmda dini kurumlarla saghk arasmda onemli bir ili§kinin varhgmx gostennektedir.

Dinler, saghk ve ruh saghguu korumaya onem atfettigi i<;in dini deger­leri topluma ula§brmak i<;in <;ah§an kimseler, saghk ve ruh saghgma da ilgi duymu§lardir.

Dini etkinlikler ve inan<;lar, ya§hrun olurnsuz duygu ve tecriibelerinin iistesinden gelmede oi;iemli ve gii<;lii kaynaklar oldugu i<;in manevi danx§­manlann bunu bir fu:sat olarak degerlendirmesi gerekmektedir. Manevi da­m§manlann giiniimiizde insanlara saghk hizmeti gotiirmesi soz konusu ol­mamakla birlikte, ya§h bireyin saghk sorwilaruun tespit edilmesinde, onun tedavi ettirilmesinde doktorlarla i§birligi i<;inde olmaSI konusunda onemli bir gorevinin oldugunu soylemek miimkiindiir.

Ya§hlann, saghkla ilgili daha <;ok sorunlan olmas1 ve bu problemlerin onlann hayatlanna anlam veren fiziksel yeterliliklerden yoksun brrakmas1 soz konusudur. Bu ac;idan ya§hlar genellikle kendi saghklan ile ilgili konula­n konu§maktan memnunluk duyabilmektedir. Manevi danx§manlar ya§hla­nn saghk sorunlarmi dinlemek suretiyle onlarla ileti§ime ger;me konusunda onemli bir fu:sat elde etmi§ olacaklardir. Aynca onlann hasta ya§hlan dinle­meleri, bu ki§ilerin hastahklardan iyile§me siirecini de <;abukla§b.rabilecektir (Koenig, 2003).

~Vi DANI$MANLII< VE REHBERLiK 21

Manevi daru§manlar ya§hlara dini inancm ve dini etkinli.klerin onlarm saghl<lan iizerinde olUmlu katktlarmm olabilecegi konusunda habrlatmada bulunabilirler. Aynca onlara Kur' an okuma, dua etme ve dini ba§a <;Ikma konusunda bilgilendirerek s~ghl< sorunlarmm azalttlmasmda katlo.da bulu­nabilirler.

Ruh Saghgi ile ilgili Sorunlar

insanlar ya$landik\a; azalan madd.i gelir kaynaklan, artan bagunhhk,. yahuzhl<, saghl<, sevilen birini ve yakmlarlnl kaybetme gibi pek \Ok §eyden end.i§e duyarlar. Bu korkular y~hlarda anksiyete ve depresyona sebep ola­bilmektedir.

ABO' de 65 y~m iizerindeki bireylerin %6' smda psikiyatrik tedavi ge­rektiren anksiyete diizensizliklerine sahi~ olduklan, %1S'inde tedavi edile­bilir depresyon oldugu tespit edilmi§tir. Ya§h bakun ve rehabilitasyon mer­kezlerinde. kalan ya§hlarda depresyon goriilme oranlnIIl %25'lere ula§llgi belirtilmektedir (Koenig, 2003).

a. Ya§Wann Ruh Saghgi Sorunlan Konusunda Dinin Katlas1

Din, degi§inl i~ iimit ve insanlarrn \ektigi actlara katlanmalanru anla­ma hususunda iyile§tirici rol oynamaktadrr. Din bireye funit vererek stresle ba§a <;Ikma imkanlan kazandrrmaktadrr. Boylece timit bireyin bir\ok yolu kullanarak gelecegi tekrar yaptlandrrmasma ve §imd.iki ya§am durw:Ilunu de­mtirmesine l\atlo. saglamaktadrr. <;iinkii iimit etmek; davr"?I§lann en temel motivasyon kaynagi, etkili bir y~am giicii ve ya§amda var olma \abas1drr.

Huzurevleri ile ilgili yaptlan bir ara§IJ.rmada; kendileri istemed.ikle­ri halde bakun evine yerle§tirilen ya§hlar arasmda oli.in). oranmm yiiksek oldugu tespit edilmi§tir. Bunun nedeni olarak da, "iimitsizlik ve ~aresizlik duygularmm ya§anmas1" goste~tir. Bu durum terminolojik olarak "pa­sif intihar giri§inli" olarak da belirtilebi)ir ($afak ve Baytl<, 2004).

Hayatta umut · etmenin onemi; yahuzca yoklugunda oliime neden ol­mas1 degil, ayru zamanda iimidin fazla oldugu durumlarda daha luzh iyi­le§menin saglanmas1 ac;ismdan da degerlendirilmelidir. Umidin hastalar iizerindeki olumlu etkisine ili§kin uzun yillardrr yaptlan klinik gozlemlerle karutlar elde edilmi§tir {$afak ve Baytl<, 2004).

Dini inan~, iimit ve iyimserlik meydana getirmek suretiyle ruh saghgi iizerinde etki meydana getirebilmektedir. Umit, engellere ragmen bireysel,

22 MANEVi DANI$MANLII< VE REHBERLiK

anlamh bir gelecek duygusuna sahip olmak anlanuna gelmektedir. Umit bi­reyin gelecekle ilgili giiveni ve problemlerin <;6ziimiiniin imkaru ile ilgilidir. Bu ac;idan iimitvar. olma, ruhsal sagl.J.gm bir gostergesi olarak qegerlendiril­mektedir. Zaten Kur'an'da da Allah'm rahmetinden iimit kesmenin inan<;­

sizW<la es;deger oldugu ifade edilmektedir (Yusuf sur~si, 12/87).

Dini toplumun destegini almarun hayatm son donemlerinde s~es verici olaylan ve depresyonu azaltmada ve i.istesinden gelmede onemli rolii var­du. Dini toplum, ibadet etkinliklerine kattlmarun yaru srra ki.i¢k <;ah§ma

gruplan, destek verici arkadas;l.J.k ili§kileri, birbirlerini taruma gibi etkinlikler agr , saglayarak yas;b.ntn ruh sagl.J.guu olumlu yo~de etkilemektedir (Koenig, 2000).

Dindar olan yas;l.tlar i<;in din, kars;tlas;tlan olumsuzluklardan duyduklan endi§eleri hafifleten ve hayatlaruu §ekillendiren onemli bir etkendir. Yap1-lan ara§t:Irmalarda, dini ve ruhani baghhgi kuvvetli olan ya§hlarm daha az ·

depresyon gosterdikleri, daha mutlu ve hayatlarmdan daha fazla memnun olduklar1 tespit edilmi§tir (Zorn ve Johnson, 1997). Aras;tmnalar, dine ilgi duyan ki§ilerin depresyona yakalandiklarmda da bu sorundan daha kolay

kurtulduklartnl ortaya koymu§tur (Koenig, 1999).

b. Ya~hlann Ruh Saghgx Sorunlan Konusunda Manevi Daru§­manhk Hizmetleri

· Depresyon tedavisinde psiki.yatrlar; psikoterapi, antidepresan ila9arla tedavi ve elektro§ok uygulamas1 ger<;ekles;tirmektedirler. Biyolojik kaynakl.J.

depresyon tedavisinde antidepresan ila<;lar kullarulmakta, acil tedavi gerek­tiren durumlarda elektros;ok tedavisine ihtiya<; duyulmaktadu.

Ya§laruna done~deki bireylerde goriilen depresyonun pek <;ok <;e§i­di psikoterapiye olumlu cevap vermektedir. Yas;l.J.run son zamanlard(!. trav­mayla ve kayiplarla kar9tla§mas1 durumunda ya da hayat olaylanyla ba§a <;tl<ma konusund a ba§kasmdan ilgi, bakim ve destek istemesi durumunda, destekleyici psikoterapi uygulamasmm tedavi edici ozelligi olabilmektedir (Koenig, 2003). ·

Hayatm son ytllarmdaki depresyonun sebebi genellikle kayiplarla ilgili oldugu i<;in, yas;hhk doneminde destekleyici psikoterapi ozeiiikle kisa siireli depresyonlarda sonu<; alma a<;ismdan daha etkili ve 'daha faydal.J. olabilmek­tedir. Depresyonun birka<; aydan. fazla si.irmesi durumunda diger psikotera­pi yontentleri uygulanabilmektedir. Depresyonlu ya§l.J.run kilo kayb1, uyku diizensizlikleri, mtihar te§ebbiisleri gibi agir belirtiler gostermesi, biyolojik

MANEvi DANI!;iMANLIK VE REHBERLiK 23

kaynakh depresyon belirtisi olabilecegi i<;in ila<; tedavisi ve elektro§ok teda­visi gerektirebilmektedir.

Depresyonun <;ok farkh <;e§idi ve farkh sebeplerden kaynaklanan bir so­nucu olmas1 hasebiyle manevi d~man, ya§hda depresyon belirtileri gor­mesi durumunda oncelikle onu psikiyatra gitme konusunda te§vik edebilir. Psikiyatr ya§hrun nastl bir tedavi §ekline ihtiya<; duydugunu te§his edecek­tir. Depresyonu olan ya§hrun tedavisi psikoterapi e§lig:inde ger<;ekle§tirilme­sinin miimkiin oldugu durumlarda manevi daru§manlann bu tedavi bi9-minde pek <;ok olumlu katktlan olabilecektir (Koenig, 2Q03).

Ya§lili.k doneminde psikoterapi yontemi ile tedavisi mii.mkiln olan bu tiir depresyonlann ortaya c;tl<masmda genellikle ya§hrun aa ve kayiplarla kar§ila§~ olmasuun etkisi soz konusu olabilmektedir. Ya§hda saghk, ba­gimsizhk, aile bireyleri, arkada§lar, onceki hayat tarzi, toplum ve ailedeki pozisyon kayb1 depresyona yol a<;abilmektedir. Kayiplann verdigi ISb.rap <;ogu zaman alb. ay ile bir ytl kadar sii.rebilmektedir. 40-50 ytlhk bir hayat arkada§uun kaybedilmesinin aos1 ise bazen bir ka<; ytl, hatta omii.r boyu devam edebilmektedir (Koenig, 2003). Bu tiir sorunlann yol a<;b.gt depres­yonun tedavi edilmesinde manevi daru§mclnlann katktlan olabilmektedir. Hastanm kayiplan konusunda konu§mak ve etkinlikler ger~ekle§ti.rinek onun ruh saghgi iizerinde olumlu katktlar saglayabilmektedir.

Hastalarda ila<; tedavisi gerektiren biyolojik kaynakh sorunlan iyile§­tirmede bile, destekleyici terapinin olumlu etkiler meydana getirmesi soz konusu olabilmektedir. Ara§b.rmalar ila<; tedavisinin ve geleneksel terapinin yalniz ba§ma kullarulmasrrun manevi daru§manhkla birlikte kullarulmas1 sonucu tedaviye daha luzh cevap verdigini ortaya koymu§tur. Manevi da­IU§manlann sekiiler d~manlara oranla ellerinde daha gii<;lii ara<;lanrun oldugu soylenebilir (Koenig, 2003).

Destekleyici terapi ve hastayi dinleme uygulamalanrun archndan egi­timsel terapi, bu tiir hastalarda olumlu sonu<;Iar gosterebilecektir. Pek <;ok anksiyete diizensizlikleri ve depresyon ·sorunlan; grup terapileri, grup ola:. rak dua etme, dini metinleri okuma ve sinerjik bir ortam meydana getirme suretiyle daha <;abuk iyile§ebilmektedir (Koenig, 2003).

Manevi daru§manm ger<;ekle§tirecegi her grup aktivitesinin degeri soz konusudur. ibadet ve kii<;iik <;ah§ma grubu etkinlikleri, pek <;ok ya§inun ge<;­mi§i ile siire~ duygulannm devam ettirmesine imkan saglayarak fikir ve dii§iincelerin payla§tlmasma frrsat vermektedir. Ya§hlar kendileriyle ayru duygular ve dii§iinceler i<;inde olan kimselerle birlikte olmak suretiyle yal-

24 MANEvi DANI$MANLIK ·. ·;: REHBERLi:K

ruz olmadtl<lan duygusunu hissederek benzer kayiplara ve baga <;tl<ma yon­temlerine sahip olduklanm anlayarak rahathk hissetmektedirler.

Dindar hastalardaki depresyon tedavisi bazen zor olabilmektedii. Din­dar yagh hasta, baz1 durumlarda, Allah'm kendisini unuttugu, taleplerine cevap vermedigini diigiinerek Allah' a kar§I kizgmbk duyabilmekte ve dua etmek istemeyebilmektedir. Dindar hastalarda bu durumlar gene~e ge¢ci olabilmektedir.

Manevi darugmanlar dindar olmayan hastalarda da suc;luluk duygusu uyand.umadan onlara manevi destek ve yardim gotiirebilirler. Hastahgm derinlegmesi ve tedavi edilememesi durumunda ve hastarun acr i;ekmenin herhangi bir safhasmda (kizgrnJ.ik, pazarhk etme, inkar etme) saplarup kal­mas1 durumunda psikiyatra bagvurulmahdrr (Koenig, 2003).

Yaglanma donemindeki bireylerin hayatlanndaki manevi boyutun en onemli ihtiya<;lanndan birisinin "yagama iirnidi" oldugu soylenebilir. Oyle ise, manevi darugmanlar yaghlara hayat memnuniyeti ve yagama iirnidi ka­zand.uma konusunda rehberlik yapabilirler.

EngeUi ve Bagunh Ya~cim ile ilgili Sorunlar

Engelli ve bagnnh yagam, hayabn ileri donemlerinde goriilen sorunlar­dan bir digeridir. 65 yagm iizerindeki insanlarm yakla§Ik %20' si yiiriirken, %10'u banyo yaparken, %6's1 giyinirken yardima ihtiyac; duymaktadrrlar. 85 yagm iize~deki yaghlarmise %40'1 yii.riirken, %28'i banyo yaparken, %17'si giyinirken bagkalanndan yardim beklemek durumundadrrlar. Hayabn iler­leyen yillarrndaki . bireyler giderek fiziksel, duygusal ve sosyal bakimdan ba§kalarma bagnnh olarak hayatlarma devam etme durumunda kal~bilmek­tedirler (Koenig - Weaver, 1998).

Teknoloji aiarunda meydana gelen degigiklikler ortalama insan omrii­niin giderek uzamasma katkida bulunmaktadrr. Bu durum eskiye gore daha uzun yagayan, ancak engelli ve ba1?kalarma bagnnh bir gekilde hayatmi siir­dfuen ya§hlanri saytlarmm giderek artmasrna sebep olmaktadrr.

Bir bagkasma bagnnh olma, bireyin kimlik ve ozsaygisrnda a§rnmala- · nn ortaya <;tl<masma sebep olabilmektedir. Bagnnh olarak yagamak zorunda kalmak, yaghlann en c;ok korktugu hususlann ba§rnda gelmektedir. Bu a<;i­dan engelli ve bagun.h yagam, depresyon v~ diger psikolojik hastahklarm ortaya <;tkmasrna da zemin hazrrlayabilmektedir. ·

MANEvi D~MANLIK VE REHBERLiK 25

insanlar ya§landtl<c;a, giderek saghk problemlerinin de artmas1 sebebiy­le, temel ihtiyac;Ianru giderme konusunda, ba§ka insanlara bagmw kalmak zorunda olduklanrun farkma varmaya ba§larlar. Ya§hlar ba§kaSllUil yarch­:n:una ihtiyac; duymadan hayatlarrm siirdfumek isterler. Muhtemelen pek c;ok ya§h, temel ihtiyac;lar konusunda ba§kalanna muhtac; bir §ekilde ya§a­maktansa olmeyi tercih edebilmektedir.

a. Ya§Wann Engelli ve Bagunh Ya§am ile ilgili Sorunlan Konu­sunda Dinin Katkls1

Engelli bireyin engel durumunu kabul etme, olumlu benlik kavra­rm olu§turma ve engel durumundan kaynaklanabilecek sorunlan a§mada olumlu katkida bulunabilecek kaynaklardan biri de din olabilir. <;i.inkii din bireyin kendini ve ch§ diinyasrm taruma, anlama ve buna bagh olarak da bir ya§am felsefesi olu§turmas1 ac;ismdan ona birtakim bilgiler sunar.

Engelli bireyin de engeI durumunu anlama, kavrama ve ya§achklanru makul bir §ekilde anlamlanchrmaya c;ah§arak engellilik halini kabul etmesi­ne katki saglayacak bir takim bilgileri elde etmesinde, <linden yararlanma­s1 miirnkiin olabilir. Zira engelli, oncelikle ya§a?igi durumu anlayacak bazi sorulan kendine sorabilir. "Neden ben?", "Ya§achklanm Tann'run bir cezas1 rm yoksa bir imti,haru rm?", "Tann bununla ne rnurad ediyor?" gibi sorulara cevap aranacaktu. Aynca kar§tla§abilecegi sikmhlan a§mada ic; diinyasmda s1gmabilecegi bir varhgi hissetmesinde manen kendini iyi hissedebilecegi ve moralinin yiiksek olmasrm saglayabilecegi durumlan ya§ayabilmesinde dini inancm onemli bir rolii olabilecektir. <;unkii a§km bir varhga inanmak, bireyde giiven duygusu olu§turur. Birey Allah' a iman duygusuyla birtakim degerlere baglanmakta, kendini yalruz hissetmemekte ve ayru degerlere ina­nan diger insanlarla birlikte olma duygusuyla da ic;inde bulundugu toplum­da kendisinin bir yerinin ve anlarmrun oldugunu kavramakta, sorunlarrm a§abilecek bir giicii kendisinde hissederek giiven duygusu kazanabilmekte- . dir (Kula, 2004.)

b. Ya§Wann Engelli ve Bagunh Ya§am ile ilgili Sorunlan Konu­sunda Manevi Dani§manhk Hizmetleri

Manevi d~manlar oncelikle ya§hyla ileti§im kurarak onlann engelli­lik ve bagrmhhk sorunlarrm tespit etmeye c;ah§mahchr. Ya§hlann fonksiyo­nel kabiliyetlerini smulayan engeller, bazen tedavi edilebilir nitelikte olabil-

26 MANEvi DANI$MANLII< VE REHBERLiK

mektedir. Bu a9dan manevi d~marun miimkiinse bu sorunlan ortadan kaldrrmak i<;in gerekli tedbirleri almas1, ya§hlann kendi kendilerine yeterli olma ve daha az bagunh olma konusunda gerekli imkanlaruµn bulunmas1 · konusunda yardima olmas1 gerekmektedir.

Bu c;erc;evede manevi d~manlar ya§h i<;in uygun olacak b.bbi tedavi, uygun c;evre meydana getirme, engelligi azaltacak ve hayah kolayl~hracak gerekli b.bbi cihazlan temin etme konusunc:la yardima olabilirler (Koenig ve Weaver, 1998).

Bazi ya§hlann gerekli tedavi ve bakim alamamas1 soz konusu olabil­mektedir. Baz1 ya§hlar ise, ic;inde bulunduklan durum itibariyle, tedavi edil­me konusunda cesaretlendirilmeye ihtiyac; duyabilmektedir. Ya§hlar baz1 durumlarda engellilik ve sagbk sorunlannm ya§hllk siire~ bir sonucu olarak ortaya 9knguu dii§iinerek tedavinin yaran olmayacaguu dii§iinebil­mektedir.

Manevi daru§marun engelli ve bagunh ya§h ic;in ilk basamak olarak b.bbi a9dan yaptlmas1 gerekli olan uygulamalann gerc;ekle§tirilip gerc;ekle§tiril­mediginin farkmda olmahchr. Bir taraftan engelli ya§h bireye b.bbi destek saglanirken diger taraftan da manevi yardim gotiirme soz konusu olacakhr (Koenig ve Weaver, 1998).

Manevi dan.I§man y~hrun ihtiyac;Iaruu gidermeye c;ah§madan once, onun durumunu anlamaya c;ali§mahchr. Bu c;erc;evede ya§hrun duygulannm ve ih­tiyac;Ianrun neler oldugunun, bu duygu ve ihtiyac;lann nelerden kaynaklan­digrmn anla§ilmas1 gerekmektedir. Ornegin y~hrun onceki durumu nastl idi? Hangi etkinlikleri yapardi? Hayab.n anlami ona ne kazanchrmi§b.? Kendisine kar§l degerlendirmeleri ve kendisini degerlendirmesi, 6zsaygis1 nedir? Engelli olduktan sonra aile ve yakm arkad~lanrun olumsuz bir tecriibesi soz konusu mu? Bagunhhk ve engellilik onun.ic;in ne anlama gelmektedir?

Ya§hrun durumunu anlama konusunda her bireyin farkh bir gec;mi§i­nin ve ya§anb.suun olmas1 soz konusudur. Manevi daru§marun ya§hrun bu konudaki duygu. ve dii§iincelerini bilmesi sonucup.da ona rehberlik ve yol gostermesi miimkiin olabilecektir. ·

Manevi daru§marun ya§hyi dogru bir §ekilde anlayabilmesi sonucunda engelli ve bagunh y~h, kendisini ac;abilecek ve kendisine yardim edilmesi­ne miisaade edebilecektir. Bu sonuca da ancak sevgi, karde§lik ve dostluk ili§kileri c;erc;evesinde ula§tlabilecektir (Ko~g ve Weaver, 1998).

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiI< 27

Manevi daru§marun ya§h insarun durumu hakkmda bir b~ ac;isma sahip olduktan soma i,i.<;i.incii a§amada onu dinleyerek acISIDl anlamaya ha­

zirlanmahchr. Etkili bir ileti§inl kurabilmek i9fl ~anevi danI§marun ya§lnun ~ektigi stl<mb.lan anladigrm ya§hya his~ettirmesi gerekir.

insanlar ba§kalanrun kendilerinin nastl bir ao duyduk.larrm hissetme­lerine ihtiya~ duyarlar. Bu ac;idan manevi daru§marun ba§kalanrun duygu­

larrm, onlarm actlar1yla empati kurmadan ve tectiibe etmeden takdir etmesi

miimkiin goriinmemektedir.

Ya§h bireyler her §eyden once, ger~ekten anla§tldiklarrm hissedecekler

ki, manevi daru§marun kendi yahuzhklarrm giderme konusunda yard.Im et­mesine izin vereceklerdir. Boylece manevi daiu§man yava§, kademeli, sevgi ve hikmet dolu bir §ekilde aonm girdabmdan onlan kurtarabilecektir (Koe­

nig ve Weaver, 1998).

Manevi danI§man ve engelli ya§h arasmda giivene dayah bir ili§ki ger­

~ekle§tiril~ten soma, din hizmeti gotilrme konusunda firsat elde edilmi§ olacakt:u. Dinleme ve giiven tesis etme, ya§lnun manevi danI§manm yardi­mrm kabul ettiginin ilk admuchr. Ya§h insan ile s1cak bir ileti§inl kurulmu§sa

muhtemelen kendisine sunulan din hizmetini kabul edecektir.

Ya§h bir kez hayatmi Allah' a adanu§sa ve baglanrru§sa, manevi daru§­

man Allah'm ~agrISIDl veya bu diinyadaki bireysel §artlaruun ~amrm ke§­fetmesine yard.Imo olabilecektir. Ya§h, Allah'm kendisine vermi§ olc;lugu ka­biliyetlerin ve nimetlerin farkmda olabilirse engelli bile olsa hayatm anlanu

ve gayesini fark edebilecektir.

Ya§ltlar, ozellikle bizinl killti.iriimiizde, yard.Im almaktan memnunluk, hatta iftihar d,a duyabilmektedirler. Yard.Ima ihti.ya~ duymalan durumunda

ba§kalarllllll kendilerinin ihtiya9anrun farkmda olarak onl~a hizmet goti.ir­mesi onlan memnun edebilmektedir.

Baz1 ya§hlann kettdilerine hizmet goti.iriilmesine kar§1 diren~ gosterme­leri s6z konusu olabilir. Elbette ki, bu ti.ir ya~;J . .tlann bu hizmeti kabul etme ya'

da reddetme haklan yarcitt. Ancak onlara ihtiya~ halinde olan insanlann yar­d.Im kabul etmesinin de onurlu bir davraru§ olabilecegi, Allah'm kendilerine hizmet etmek U.zere ba§kalarlID gorevlendirdigi,-onlara hizmet etmek sure­

tiyle bu kimselerin Allah' a hizmet ettikleri soylenebilir. Bu strateji, gururlu ve bagunsiz ya§hlantl kendilerine hiz·met edilmesine izin verme konusunda etkili ·olabilecektir (Koenig ve Weaver, 1998).

28 MANEVi DANI$MANuK VE REHBERLiK

Rol Kayb1 ile ilgili Sorunlar

Ya§lilik doneminde ki§iler, kademeli bir §ekilde orta ya§ doneminde yerine getirdigi rollerden ka<;J.IU.lmaz olarak uzakla§maktadm Birey bu sii­

re<;te, ya§m ilerlemesi -sonucu, baz1 etkinlik ve ilgilerden aynlmaktadrr. Bu donemde ya§h bireyler emeklilik, aile ili§kilerini kaybetme ve diger kayiplar sebebiyle rol kimligi konusunda baz1 olumsuzluklarla kar§1 kar§1ya kalmak- . tadrrlar. Bu olumsuzluklar sonucu ya§lilik ve emeklilik doneminde baz1 bu­

nalunJ.ar ortaya 9kabilmektedir.

Giinii.miiz diinyasmda ya§hlar rol destegine daha fazla ihtiya<; duymak­tadrrlar. <;iinkii i§ gilciiniin onemsendigi sanayi devrimi sonras1 toplumla­nnda, ya§hlann statiisiinde biiyi.ik ol¢de gerileme OlmU§tur. Ozellikle Ba­h' da Protestan ahlaki teme~e dayanan degerler sebebiyle ya§hlar, iiretime katkida bulunamayan kimseler olarak goriilmeye ba§lami§hr (Cox ve Ham­

monds, 1988).

a. Rol Kayb1 ile ilgili Sorunlar Kar§1smda Dinin Katki.s1

Dini inan<; ve uygulamalar sosyal seviyede, ya§hlara ozgilven kazandi­rabilme ve saygmhklarrm devam ettirebilme i<;in toplum destegi saglamak­

tadir. Din ozeUikle, ili§ki eksikliginden kaynaklanan yalruzhgi hafifletmeye yardim edecek etkinlik ve ileti§irn frrsatlari sunarak ya§hlara sosyal destek saglamaktadrr. Sosyal destek sistemi, dini kaynakli etkinliklerle ya§hlara an-

. lamh bir rol i<;in <;ili§ yolu temin etmektedir. Aynca bu etkinlikler ya§hlann toplumun istedigi ve begendigi sosyal, duygusal ihtiya<;lanrun kar§tlanrna­sma yardim etmekte, ya§hlara, gizli kalmi§ kabiliyetlerini gosterme imkani vermektedir. Toplum ve din tarafmdan uygun goriilen etkinlikler ya§hlarm, dolayh olarak kendilerini degerli bulma duygulanrun yiikselmesine de vesi­le olmaktadrr (Johnson, 1995; Mehta, 1997).

Dini etkinlikler, hayatin ilerleyen donemlerinde yeti§kinlerin kendileri­ni ifade edebilmeleri i<;in gerekli . olan '<;e§itli rol desteklerini saglamaktadrr. Ya§hlar ne kadar farkli etkinlige kab.hrlarsa o kadar rol destegi bulma frrsa­

h elde etmektedirler. Bir kimse ne kadar rol destegi alrrsa kendini o kadar degerli bulmaktadrr; yine bir kirnse kendini -ne kadar degerli bulursa ha­yat memnuniyeti _de o kadar fazla olmaktadir. Rol desteginin biiyiikliigu, bu di.inyadaki· mutlulugun da biiyiik olmasma sebep olmaktadrr (Reitzes ve Mutra.D., 1995). Ozellikle ileri.ya§larda ba§ari ve mutlulugu, ba§kalariyla

iyi ge<;inip ge<;inmeme ilkesi baglarrunda degerlendiren ya§hlar, olumlu rol

MANEvi DANI$MANU:K VE REHBERLiK 29

destegi almalan durumunda kendi benliklerini saghkh bir bi9Jnde devam ettirme ~ bulmaktachrlar (Cox ve Hammonds, 1988).

b. Rol Kayb1 ile ilgili Sorunlar Kar~1smda Manevi D~manhk Hizmefleri

Manevi daru§manlar, ya§hlann, dini hayat alanlanru daha da zenginle§­tirebilmeleri i<;in r;aba gosterebilirler. Bu a9dan ya§h bireylerin -daha biiyiik sosyal destek elde etmelerini saglamak i<;in- dini uygulamalara, konferans­lara ve diger etkinli.klere kattlmalan te~ edilebilir. Dini etkinlikler sadece ibadet etkinli.klerine kab.lmakla slil.lrlandmlmamahchr. Kii~ r;ah§ma grup­lan, destek verici arkada§hk ili~kileri, birbirlerini taruma gibi etkinlikler agi da ya§hrun sosyal uyumunu olwitlu yonde etkileyebilmektedir. Ozel r;ah§­ma gruplan, ozellikle sosyal ili§kileri Slil.lrh olan ya§hlann ihtiyac;Ianru daha iyi kar§tlayabilmektedir.

Manevi daru§manlar, ya§hlan ba§kalarma yardun etme ve ba§kalanna ilgi gosterme konusunda da te§vik edebilir. Bu tiir dini normlar, ya§hlann ba§kalanna yardim ederken kendilerini degerli hissetmelerine yarchma ol­maktachr. Ya§h bireyler ihtiyar; duyulmaya ihtiyar; duyarlar. Ya§hlar daha fazla bo§ zamana sahip olsalar da yine zamanlanru anlamh bir §ekilde de­gerlendirmek isterler. Manevi daru§manlann .ya§hlann 6zgiiven kazanma r;abalarma katkida bulunmak i<;in onlan dini etkinliklere yonlendir~esi uy­gun bir tutum olacaktrr.

Ya§hlann diger ku§aklara oranla dine daha fazla onem atfetme egilirni goz oniinde bulunduruldugunda, onlann ba§kalanna ilgi gost~e, grup ve organizasyon i<;inde ileti§inl kurma, grupla biitiinle§me gibi dini normlan benimsemeleri ve bu etkinlikler sonucunda sosyal destek gormeleri kuvvet­le muhtemeldir.

Yalmzhk Duygusuyla ilgili Sorunlar

Sosyal ili§ki ve sosyal destek eksikligi sonucu ortaya r;tl<an yalruzhk, ya§lanma doneminin en onemli sorunlanndan biridir. Giinii.miizde ya§hlar, e§in olmesi ve r;ocuklanrun evlenerek evden ayrtlmas1 sonucu yalruz ya§a­mak ya da huzurevinde hayatlanru siirdiirmek zorunda kalabilmektedirler.

Yalruzhk duygusu; bireylerde sevgi, §efkat, baglanma, degerli olma gibi duygusal ihtiyac;Iann kar§tlanmamas1 ve giivenilir ili§ki eksikli_gi sonucu sosyal ili§kilerin gerr;ekle§tirilmemesi durumunda ortaya 91<maktachr. Duy-

30 MANEvi DANI~MANLIK VE REHBERLiI<

gusal ve sosyal ihtiya9lann kar§tlanmamas1 sonucunda ·bireyde, sosyal ve duygusal izolasyon sebebiyle yalruzhk duygusu meydana gelebilmektedir.

Duygusal. yalruzhk, e§ ve diger aile uyeleri gibi giivenilir baglanma fi~

giirlerinin olmamas1 ve giiven eksikligi sonucu ortaya 91<maktadrr. Duygu­sal izolasyon sonucu ortaya <;tkan yalruzhk; endi§e, bo§luk ve aynhga benzer bir duygu olarak tezahiir etmektedir. Ulkemizde ozellikle huzur~vlerinde~

ya§hlarda aile uyelerinin duygusal destek eksikligi, daha yogun olarak go­riilebilmektedir.

Huzurevinde daha konforlu imkanlar saglanmasma ragmen pek 9ok ya§hnm evde kalmayi istemesi; onu seven ve anlayan insanlarla birlikte ol­

manm meydana getirdigi huzur ve giivenlik duygusu vermesidir. Kurumda kalan ya§hlardan 9ocugu olmayan ve yalruz _ya§ayanlardan_ %27' sinde dep­

resyon goriilmesi, 9ocugu olanlarda bu orarun %51 olarak ortaya 9l<mas1, bu gorii§ii buyiik ol<;iide desteklemektedir (Dogan, 2008).

Sosyal izolasyon sebebiyle ortaya c;ikan yalruzhk, anlamh bir arkada§­hk ili§kisinin bulunmamas1 durumunda ve toplumla biitiinle§ememe sonu­

cunda ortaya c;ikmaktadrr. Bu tfu yalruzhk, pasiflik ve can stl<mbs1 §eklinde ortaya c;tl<maktadrr. Sosyal yalruzhk, insanlarla yeniden ili§kiler kurmak su­

retiyle giderilebilmektedir.

Ya§lanma doneminde yalruzhkla ba§ etme a91smdan sosyal destek sagla­

ma 9er9evesinde, iizerinde en 9ok durulan ve ara§tmlan konu, aile hayabdrr. Ya§h eri§kinlere destek saglama ve yalruzhkla mucadele etme hususunda arkada§ destegi, baz1 durumlarda aile desteginden daha onemli olabilmek­tedir. <;iinkii aile destegi bir bal<J.ma zorunluluk sonucu ortaya 91<maktadrr. ·

Arkada§ destegi ise gonillhili.ik esasma dayanmaktadrr. Bu a91dan ya§hlar tarafmdan arkada§hk, ya§landi~dan otiirii bakilma zorunlulugu olmaks1-zm siirdiirillen ili§ki olarak degerlendirilmektedir.

Ya§hlar, baz1 durumlarda arkada§lariyla, ba§kalarma oranla daha faz­

la sosyal ili§ki i9filde olabilmektedir. Ozellikle huzurevlerindeki ya§hlarm 9ocuklarmm ve e§inin bulunmamasi, c;ocuklarmdan ayn ya§ama zorunda kalmasi ve yardun alabilecek ba§ka alternati£nin olmamas1 durumunda ar­kada§hk ili§kileri daha da onem arz etmektedir.

Giiniimiizde ya§hlar eskiye oranla, sosyal giivenlik sistemlerinin yardi­rm ve diger baz1 etmenlerin tesiriyle ailelerine daha az bagunh kalmaktadrr­lar. Gelecekte de insanlann ya§larunca akrabaya olan bagunhhklarinm daha da azalacagi, arkada§lann onemfuin daha da artacagi tahmin edilmektedir.

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 31·

Arkada§ ili§kileri ya§h yet:i§kinlerin hayata ve olaylara uyum saglama­suu kolayla§tmnaktadrr. C:::iinkii arkada§lar, ya§hlar i<;in ge~ ve §U andaki durum arasmda devamhhk saglanmasmda koprii gorevi yerine getirmekte­dirler. Bu a9dan baktlchgmda arkada§ destegi. hayab.n son doneminde daha da onem kazanmaktadrr.

Ya§hhk donemindeki yet:i§kinlere dini etkinliklere kattlmalan konusun­daki yonlendirmeler, onlann farkh ya§lardaki ki§ilerle de sosyal ili§kilere girerek arkada;;hk kurma frrsah bulmalanna katktlar saglamaktachr. Genel­likle ya§hlann, kendilerinden daha gem; olan arkada§lar1 ya pek azchr ya da hi<; yoktur. Farkh ya§taki arkada§lardan ve taruchklardan olll§an bir dostluk ~evresi, boy le bir kayba kai-§1 koruyucu bir tampon ~levi gormektedir.

Ya;;h bireylerin kendilerinden daha gen<;· kimselerle arkada§hk kurma­larmm arkada§hk kurduklan gene; ye~kinler i<;in de olumlu etkileri olabil­mektedir. Ya;;h er~kinler, gem; arkada§lanna; bilgelik, deneyim, tarih duy­gusu ve ya§ama derinligme baki§ a981 getirmektedirler. Bu a9dan farkh ya§lardan olll§an sosyal etkinlikler, farkh ku;;aklann birbirlerini anlamalan i<;in sosyal destek saglami§ olmaktachr.

ileri ya§larda ba;;an ve mutlulugu, ba§kalanyla iyi gec;inip ger;inme­me ilkesi baglammda degerlendiren ya§hlar, olumlu rol destegi. almalan durumunda kendi benl.ilgeri!li saghkh bir bic;imde devam ettirme imkaru bulmaktachrlar (Cox -Hammonds, 1988). Stla. dostluk ya§h.1.J.kta kendini de­gerli bulmanm onemli bir gostergesidir. Bu a9dan ya§lanma donemindeki bireylere en fazla ihtiya<; duyduklan kimlik destegi arkada§lar1 tara.6.ndan saglanmaktachr.

Ba§kalanna bagunh kalmadan diger insanlarla ba§arih ili§kiler kurabi­len ya§hlar, kendilerini daha mutlu hissetmektedirler. Duygusal yahuzhk hisseden ve <;evrelerinden yeterli sosyal destek gormedigi.ni dii;;iinen hu­zurevindeki ya§hlar, ya§ama gii~ii daha kolay kaybedebilmektedirler. Bu a9dan ya§lanma doneminde bu olumsuzluklann azalttlmasmda sosyal ill§- · kilerin ve arkada§larla ~kilerin devam ettirilmesi onem arz etmektedir.

a. Yalruzhk Duygusuyla ilgili Sorunlarla Ba§ Edebilmede Dinin Katlas1

Din, modern toplumda hayatlanru siirdiiren ya§h bireylerin azalan kay­naklan sebebiyle, onlann yerine ikame edebilecekleri yeni kaynaklar temin etmektedir. Dini hayat ya§hlara, dini roller ve ilgiler saglamak yoluyla sta-

32 MANEVi DA.~MANLIK VE REHBERLiI<

tiilerinin devam etmesine ve sosyal ili§kilerin ger~ekle§rriesine imkan sagla­maktadrr. Din inananlann, "a.it olma" ihtiya9anru kar§tlamaktadrr. Bunlara ilave olarak "c;lini biittinle§me", "dini ilgiler" yoluyla sosyal Jli§kilerin nite.: ligini yill<seltmektedir.

Din, ki§iler aras1 ili§kilere onem atfetmekte ve insanlann birbirine ho§­gorillii davranmalaruu ongormektedir. Din, miintesipleri ara~u:ida dostluk ve karde9lik duygularnn geli§tirerek sosyal ili§kiler imkani ve sosyal biitiin­le§me saglamak suretiyle yalruzhk duygusu hissetmelerini engellemektedir.

Din bireye, hem onun kimligini kuvvetlendiren hem de daha geni§ sos­yal kurumlarla ili§kisini saglayan yeni sosyal roller i~ f:trsatlar saglamak­tadrr. Geni§ sosyal ili9kiler agi, diizenli ve olumlu tecriibeler temin ederek bireyin kendini degerli gormesine imkan vermektedir. Ba§kalanna sevgi ve ozen gosterme tfun biiyiik dinlerin en onemli ogretilerinden oldugu i~ dini gruplar, ilyelerine sevgi ve destek saglayarak yalruzhk durumuyla miicadele etme kabiliyeti vermektedir.

b. Yalruzhk Duygusuyla ilgili Sorunlarla BCl§adebilmede Konusunda Ma.nevi Daru§manhk Hizmetleri

Ya§lanma donemindeki bireylere yar~ ve hizmet gotii.rme konumun­da olan manevi dant§manlann, ya§hlann arkada§ ve insan ili§kilerini de­vam ettirebilmeleri i~ onlara yonelik programlar hazirlayabilirler. Ya§lan­ma donemindeki bireylere yonelik etkinlikler, ya§hlann sosyal ve duygusal ihtiya9anru kar9tlayacak olan arkada§ ve insan ili§kilerini devam ettirebil­meleri i~ ftrsatlar saglayacakb.r. Aynca bu tiir programlar ya§hlann bo§ zamanlaruu degerlendirmelerine imkan vererek onlann daha az yalruzhk duymalanna sebep olacakb.r.

Manevi daru9manlann, ya9hlarm, dini hayat alanlaruu daha da zengin­le§tirebilmeleri i~ ~aba gosterebilirler. Ya§h bireylerin -daha biiyiik sosyal destek elde etmelerirli saglamak i~- dini uygulamalara, egiti.u:1 etkinlikleri­ne, konferanslara ve diger etk.inliklere kattlmalan te§vik edilebilir.

E§ ve Yakmlann Kayb1 ile ilgili Sorunla

Sevilen birisinin kaybedilmesi ya§h insanlann kar9tla§ma durumunda kalabildikleri en onemli· sorunlar arasmda yer almaktadrr. Aile iiyelerinin ve yakm arkada§lann oliimleri ya§h bir kimse i~ ytl<.!.a sonu9ar dogura-

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 33

bilmektedir. Ozellikle e§ oliimii, -uzun siirmii§ mutlu bir evlilikten soma meydana gelmi§se- pek c;ok kimse tarafmdan kayiplann en felaketlisi saytlrr.

ABD' de onemli hayat olaylanrun stres yiiklerini ara§tiran bir c;ah§mada, e§in oliimii en yiiksek stres yiikiinii aldigt tespit edilmi§tir (Ekgi, 2001).

E§in olmesi, evli iken elde edilen duygusal ve pratik destegm kaybedil­mesi anlanuna gelmektedir. Ao ve yalruzhga statii kayb1 da eklenmektedir. Ya§h birey e§ini kaybetmesi sonucunda, giinliik etkinlikleri iistlenme konu­

sunda kararlar verme durumunda kalmaktadrr. ileri yagta e§ini kaybeden birey yaglanmarnn getirdigi diger sosyal ili§kilerdeki sorunlar yiiziinden zaten stlo.nbh bir durumdadrr. Sosyal ili§kilerdeki eksiklik sonucu ortaya c;tl<an yalruzhga duygusal destek eksikligi de ilave edilmektedir (Van Baarsen, 1999).

Bireylerin hayatr ve kendilerini denetleme konusunda gii~lerinin azaldi­giru hissetmeleri sonucunda, olayin stres ,yap1crhg-tnda arh§ goriilmektedir. E§in oliimii bazen hayatta kalan e§ ic;in travma meydana getirebilmektedir.

Sevilen birinin oliimii, denetim hissini azaltmakta ve stres yiikiinii c;ogalt­maktadrr (Galsworthy, 1999) . . Bu a9dan yas donemi yagh yeti§kinin dine ba§vurarak ba§a c;ikma yontemlerini kullandigt 6nemli bir zaman dilimidir.

Olen e§in hayat arkadaghgtndan yoksun kah§, sag kalan e§e c;aresi.zlik

getirir; giinliik ya§anuru eri§kinlik doneminde ilk kez tek ba§ma siirdiirmek

zorunda olmas1 ise onu iirkiitiir. E§ini yitirrnenin acrs1, yanmda hayat arkadag1 olmaksizrn y~ama katlanma zorunlulugu, bagtmsiz ve cesur olma istegi, yas donemi boyunca etkilerini duyurur. Bireyin sahip oldugu giic;ler, destekleyici bir akraba ve arkadag c;evresi, ah§Ilmi§ bir ya§am diizeni, c;ok ki§iyi bu donem­

de ayakta tutacak bir yaprnrn ol~masma yardim eder (Billig, 2000).

E§in kaybedildigi bu acrh donemde ya§h ki§i, kendini degerlendirerek yepi sorunlarla ba§a c;ikabilmek ic;in gayret gosterebilir. insanlar ya§landikc;a

dine kar§1 artan bir ilgi ortaya c;tl<trgi ic;in, ya§hlann hayatrnda e§in ya da seVilen birisinin kaybedilmesi sonucunda anlam araYJ.§1 da onem kazarur.

a. Ya§lanma Donemindeki E§ ve Yakmlann Kayb1 ile ilgili Sorun­lar Kar§1smda Dinin Katkis1

Oliim figiiriiniin en belirgin etkisi, sevilen birisinin kaybedilmesiyle baga c;ikmada kendini gostermektedir. Pek c;ok deneys~l _ara§trrmada, yaki­

ruru kaybeden kimseler ic;in dinin iyile§tirici etkisi oldugu ve dinin sevilen birisinin oliimiiyle ba§a c;ikmada en faydah etken oldugu bulunm~tur (Kra­use, 1998). <;iinkii din kompleks, c;ok olc;iilii bir fenomen oldugu ic;in yas

34 MANEvi DANI~MANLIK VE REHBERLil<

doneminde ya§h bireyin iiziintiiyle ba§a 9krnasma yarchmcr olmakta ve ona rahatlik duygusu ve teselli vermektedir.

Sevilen birinin olilmii ve ctiger tehdit edici olaylar sonucunda b:irey, ken-"

di ic; diinyasmda mevcuctiyetini devam ettirebilmek ic;in dine yonelebilir. Bu donemde ya§h birey ic;in din, gerek bu diinyadaki gelecek, gerekse ahiret ic;in i.imit duygusu vaat etmek suretiyle, bir bakuna katalizor g?revi iistle­nebilir, kaybedilen yakm ic;in du yulan acrrun hafi.£letilmesinde olurnlu etld meydana getirebilir. Bu konu ile ilgili yaptlan bir ara§tirmada kaybedilen ·

yakmm olil.m acrsma metanetle kar§tlamada bu ti.i.r i.imidin %79 orarunda :

olurnlu etkisi oldugu tespit edilmi§tir (Galsworthy, 1999).

b. Ya§lanma Donemindek.i E§ ve Yakutlann Kayb1 ile ilgili Sorun­lar Kar§1smda Manevi Dani§manhk Hizmeileri

Manevi daIU.§manlar, olen e;;in obiir diinyada Cennete ~decegme i.imit etme ve obiir diinyada da olen e;;Ie beraber olma iimidini telkin ederek, ge­ride kalan e;;in acrsuun biiyiik oranda azalttlmasmda katki saglayabilirler. E;; ile olan ili;;kinin bic;imi, e;;in olilmii ban;;9 bir §ekilde kabulleni§i, geride kalan kimseye de destek vermekte, depresyona girmesini engelleyebilmek­tedir. Walsh ve digerlerinin gerc;ekle;;tirdigi ara§tlrmada dini inanc;lan kuv­vetli olan bireylerin olmayanlara gore yas donemini daha c;abuk bir §ekilde atlatttl<lan ve hayata daha c;abuk uyum sagladtl<lan tespit edilmi;;tir (Walsh, 2002). Dindar olan e;;ini kaybeden kimse onun nereye gittigini bildiginden oti.i.rii, olen kimsenin kendisi ile beraber oldugunu dii;;iinerek huzur duya­bilir. Aynca manevi daIU.§manlar hayatta kalan ya;;hnm, sevilen e;; ic;in dua ve bagi§lanma dilemesi konusunda rehberlik yaparak olen e§le bir bakuna ileti;;imin devam ettirilmesine katkida bulunabilir. Boylece geride kalan e§e

rahatlik saglama 6.rsati kazanchnlabilir. Vefat eden e;;e kar§1 duyulan olurnlu hisler; ya§ltlarm aasrm hafifletme­

de tampon gorevi gormese bile, -acr ve iizi.i.ntii ile de olsa- olil.mii kabullene­rek hayata devam etme ve hayata anlam vererek hayah siirdiirme konusun­da e;;i olen kimseye olumlu katktlar saglar (Golsw'orthy, 1999).

Oliim Korkusu ile ilgili Sorunlar

''Ya§lillk" kelimesinin c;agn;>trrdigi ilk kelimenin ,, olil.m" oldugunu soy­lemek miimkiindiir. Ya§lanma ve olilm kavramlanrun genellikle birlikte dii­§iiniilmesindeki en onemli etken, ya§h insanlarm olme riskinin daha yiiksek olmasmdan kaynaklanmaktadrr:

MANEvi DANI$MANLII< VE REHBERLiK 35

Sanayi devrimi ve kentle§me siirecinden soma insanoglu, teknolojik ilerlemeye daha <;ok b~gunh kalmas1 sonucu oliimiin, dogal bir fenomen ol­dugu ger<;egini yadslIIU.§b..r (Tufan, 2002). Giiniimiizde insanoglu teknolojik ilerlemeye daha <;ok bagunh kalarak §Uursuz bir §ekilde bazi alanlan dinin sahasmdan alarak bill.min kralligma devret:mi§tir. Bilim hayata, ya§amaya, hayah kolayla§b..rmaya onem vermi§, ama hayah; ya§lilik, Oliim ve ahiretle siireklilik kazandrramamt§hr.

Oliim ger<;eginin yadsmmasmda sanayile§me ve kentle§me siirecinin yam srra, toplumun dini degerlere daha az onem atfebnesi ve sekiiler hayat tarZlillil benimsenmesinin de etkilerini gozden uzak tubnarnak gerekmekte­dir. Oldiikten soma yeni bir hayat inanCiru· ch$layan sekiiler kiiltiir, ya§hlann oliimii kabullenmelerini zorla§hrml§b..r.

Ya§lanma donemindeki bireylerin oliim ger<;egi ile ya§arnalan onlarda bazen oliime yakla§DU§ olmanm §Uurlu ve §Uur di§l korkusunu uyandrr­maktadrr (Hokelekli, 1993). Oliim korkusu ve onunla ilgili ger<;ek olmayan dii§iinceler ya§hlarda bazen kaygi ve depresyona neden olabilmektedir. Ileri ya§tak!- bireylerin <;evrelerindeki ki§ilerin oliimlerine slk slk §ahit olmalan, onlarda oliime ili§kin dii§iincelerin takmh haline donii§ebilmesine de neden

olabilmektedir. bzellikle huzurevinde ya§ayan ya§hlar, akranlanrun oliimu­ne daha slk oranda tanlk olmalan hasebiyle oliimle ilgili liususlan daha faz­la dii§iinebilmektedirler.

a. Oliim Korkusu ile ilgili Sorunlara Anlam Vermede Dinin Katlas1

Oliim ve din arasmdaki ili§kide belki de en onemli unsur, dinlerin or­taya koyduklan ahiret inancrdrr. Ahiret inancr oliimsiizliik arzusuna sahip olan insan i<;in ebediyet imkaru vererek hIBanlann ruhsal dengelerinin bo­zuJ.mamas1 konusunda onemli bir rol oynamaktadrr. Ger<;ek anlamda inanan insan, oliimiin arkasmda bulunan esas giice inanmakta, bu giiciin kendisine. yardimcr olacagmdan giiven duymaktadrr. Allah huzurunda bulunduguna inanan insan i<;in oliim, Allah'm huzurunda olmaktcµl ba§ka bir anlam ifade

ebnemektedir. Oliim bireyin Allah' a baghhgrm en koklii bic;imde ai;iga 9-:

karmaktadrr (Ko<;, 2000) . Bir insanm ge<;mi§teki ya§anhsrm ve dini geli§imi­ni kismen ol<;mek i<;in oliimii ho§g6riiyle kabul edip ebneyecegme bakmak gerekmektedir. ·

36 MANEVi D~MANLIK VE REHBERLiI<

b. Oliim Korkusu ile ilgili Sorunlara Anlam Vermede Manevi Daru~manhk Hizmetleri

Hayab.n son donemi:ilde ya§h bireye verilen manevi d~manhk biz-. metleri, Oliimiin daha makul bir §ekilde kabullenilmesine imkan saglamak­tachr. Jung, ya§hhkta oliimde bir amac; bulmarun saghkh oldugunu ve bun­dan kac;rmnarun ya9anun ikinci yansuu amac;tan yoksun brrakar~ saghksiz ktldiguu ileri siinnektedir. 0 ya9anun ikinci yansmda bireyin dikkatinin kendi ic; diinyasma yoneldigini ve bu ic; ke§fin ya§ama biitiinliik ve anlam

kazanchrarak oliimii kabullenmede yardnno oldugunu savunur.Jung'un da ifade ettigi gibi, diinya dinlerinin biiyiik c;ogunlugu, bireyi oliime hazrrlayan sistemlerdir (Onur, 1995).

Manevi daru§manlar bir taraftan ya9lanma donemindeki. bireylere ahiret inane telkin etmek suretiyle olan ahirete, diger taraftan da kalan omiirlerini

anlamh bir §ekilde tamamlamak ic;in bu diinyaya hazrrlayabilirler. Manevi daru~man hem hayata, hem oliime, hem de oliimden sonraki hayata vurgu yaparak bu tic; olgudan birinin digerini yok saymamas1 arasmdaki dengeyi

goz oniinde bulundurabilir.

Ya~lanma doneminde manevi daru§manhk egitimi c;erc;evesinde oliim konusunda farkmdahk kazanacak olan ya§hlar oliimii, kar§tlanmas1 gere­

ken tabii bir siirec; olarak kabulleneceklerdir. Boylece onlar kendi hayatlarmi bo§a harcamamayi ogrenecek ve kendilerine tanman siireyi din ve insanhk adma degerlendirmeye c;all§acaklarchr.

Oliim dii§iincesi bu diinyadaki davraru§lann anlanurun kavranmasma

yardnn edecektir. ~iinkii oliimii dii§iinerek oliime hazrrlanmak demek bir bakima da ya§amaya hazrrlanmak demektir. Oliime hazrr olmayan bir kim­se, ya§amarun degerini anlamakta ve kavramakta zorluk c;ekecektir. Gerc;ek­

ten ya~ama konusunda ba§anslZ olan insanlarda bireyi siirekli tedirgin eden oliim korkusu hakimdir.

Manevi d~manlar ya§hlann kalan omiirlerini degerlendirmeleri ko­nusunda rehberlik yapmalichrlar. Ya9lanma donemindeki yeti§kinler ic;in ha­yatta kalan akranlann saytlarmin azalmas1, zamarun onlar ac;ismdan ne ka­

dar onemli oldugunu ortaya koymaktachr. Ozellikle huzurevindeki ya§hlar -her ne kadar, c;ok bo§ zamanlan olsa da- geri kalan omiirlerinin az oldugu­nu d~iindiikleri ic;in, zaman bollugundan ve can sikmhsmdan soz etmezler. Bol zamanlan olsa da zamanlanru anlamh bir §ekilde doldurmak isterler.

Bu ac;idan ya9hlann zamanlanni din ogrenimi ve ibadetle degerlendirmeleri.

M:ANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiI< 37

konusunda manevi daru§manlann etkinlikler diizenlemelerine ihtiya~ du­yulmaktadu.

Sonu~

Gerek ti.im diinya iilkelerinde gerekse iilkemizde ortalama insan'omrii giderek uzamakta ve toplam nil.fus i<;inde ya§ltlann oraru artmaktadu. T1bbi geli§meler insan omriinii uzatmakla birlikte, kronik hastal.J.k ve engelliligi olan ya§h insanlann saytlannm artmasma da yol a9Ilaktadu.

Genelde tiim ya§ltlann ozelde kurumlarda kalan ya§ltlann onurlu bir §ekilde hayatlanni devam ettirebilmeleri i\in, ihtiya9an dogrultusunda kendilerine ~ok yonlii hizmetlerin gotiiriilmesi gerekmektedir. Ya§ltlara go­tiiriilmesi gereken hizmetlerden birisi de manevi d~manhk hizmetleridir.

Giiniimiizde ya§ltlar, ''Ben kim.im?" "Bu hayah sfudiirmemin amao ne­dir?" "~!ili§amadigun halde ba§kalanna nastl yararh olabilirim?" "Hayahm­da dogru ve yanli§ konusunda bana yol gosterecek rehber nedir?" "Kay1p­larla nastl ya§ayabilirim?" ''Ya§adigun kayiplann olumlu sonu9an olabilir mi?" "Actlara katlanmanm anlami nedir?" ''Bu diinyada daha anlamh bir hayat siirdiirebilmek i<;in ne yapmahyim?" gibi sorulara cevap aramaktc;idu­lar. Tiim bu sorulann psikolojik, sosyolojik, felsefi ve dini boyutlan soz ko­nusudur. Bu sorulann cevabrm bulmada manevi d~manhk hizmetlerinin onemli bir katkis1 olabilecektir.

Ulkemizde huzurevlerinde sosyal daru§manlar gorevlendirilmekle birlikte, dini_ daru§manlar gorevlendirme uygulamas1 heniiz ger~ekle§tiri­lememi§tir. Bu eksikligi giderebilmek i<;in huzurevlerinde "Manevi Sosyal Hizmetler Uzmaru"nm gorevlendirilm.esi konusunda diizenlemeler yaptl­masma ihtiya~ duyulmaktadu.

Manevi d~man unvaru alhnda gorev alacak uzmanlann, sosyal hiz­met uzmanlannm gorev alabildigi biitiin alanlarda resmen gorev alabilme­sinin saglanmaSI gerekmektedir.

Huzurevindeki ya§ltlara manevi d~manhk hizmeti gotiirme ko­numunda olan dini daru§manlann yeti§tirilebilmesi ve istihdam edilmesi onemli bir husustur. Bu a9dan ya§ltlann dini geli§imi ve egitimi konusunda uzman egitimci yeti§tirmek amaayla ilahiyat Fakiiltelerinde Boliim temel­li bir yakla§rma gidilerek, "Manevi Daru§manhk ve Rehberlik Boliimii"niin ac;tlmasma ihtiya~ duyUlmaktadu. Bu boliimde temel ilahiyat bilimlerinin yam srra Sosyal Hizmet meslegine hazrrlayio teorik dersler ve sosyal hiz­metler alanma yonelik uygulamah derslere yer verilmelidir. Bu kurumlardari

38 MA.NEVi DANJ$MANLIK VE REHBERLiK

mezun olacak adaylann huzurevlerinde gorev alacaklan dii§tiniildi.igunde,

aynca ya~h saghgi ve ge~imi ile ilgili Geragoji ve ya~hlann ogrenmesi ile

ilgili Geriatri ~erslerine de yer verilmelidir. ·

Dlkemizde heniiz sosyal dini hizmetler alanmda egitim veren bir ·ku­

rum olmadtgi i9n huzurevlerinde oncelikle, goniilli.i olarak istihdam edile­

cek din gorevlilerine 3-6 ayhk (300-500 saat) kurs ya da seminer programlan

diizenlemek suretiyle bu personelden yararlarulma yontine gicli1melidir. ·

Manevi daru§manhk egitimi alnu§ uzmanlar genelde ti.im ya§hlann

ozelde huzurevinde bannan ya~hlann hayabn anlanuru yeniden ke§fetmele­

rine, yeniden yaptlandrnnalanna ve daha anlamh bir hayat y~ama ~abala­

nna imkan saglamada olumlu ~tktlan bulunabilecektir.

Kaynak~a

Billig, N. (2000). O~uncu bahar, ya~ltlzk ve bilgelik. (G. Yazgan, C::ev.). Istanbul: Ev­rim Yaymlan.

Cox, H. G. ve Hammonds, A. (1988). Religiosity, aging, and life satisfaction. Jour­_nal of Religion and Aging, 5 (1-2), 1-21.

Dogan, C. (2008). Tiirkiye' de y~hhk ve kurum bakmu. Tiirk Diinyasi Ara~tzrma­larz Der., 176 Eklln, 121-141.

Ergiil, $. ve Baytl<, A. (2004). Hem§irelik ve manevi bakun. CG Hem~irelik Yiikse- . kokulu Dergisi, 8, (1), 39.

Golsworthy R. ve Coyle, A. (1999). Spiritual l:>eliefs and the search for meaning among older adults following partner loss. Mortalitt;, 4, (1) 21-41.

Ko~, M. (2000). Oliimsi.izli.ik arzusu ve birey iizerindeki etkileri. EKEV Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 2 (3), 61-69.

Ko~, M. (2002). Ya§bl:ik donem.inde oliim olgusuna kar§1 ge~tirilen tutum ve davr~lar. EKEV Sosyal Bilimler Ak.ademi Dergisi, 11, 93-106.

Koenig, H. G. ve Weaver, A. J. (1998). Pastoral care of older adults. New York: Fort­ress Press.

Koenig, H. G. (2000). The Importance of religious community to older adults. The Gerontologist, 40, (1) 112..:ns.

Koenig, H. G. (1994). Aging and god, spiritual pathways to mental health in midlife and later years. New York: The Haworth Pastoral Press.

Koenig, H. G. (2003). Pastoral Colll1Seling with Aged. RobertJ. W., R. D. Parsons ve D. Caps (Ed.). Clinical Handbook of Pastoral Counseling ic;inde. New Jer- · sey: Paulist Press.

MAN"Evi D~MANLIK VE REHBERLiK 39

Koenig, H. G. (1999). Late life depression: how to treat patients with comorbid chronic illness. Geriatrics, 54 (5) 56-62.

Kula, M. N. (2004). Engellilere verilecek teblig ve iq;ad hizmeti. Dinbilimleri Alca­demik Ara§tirma Dergisi, 4 (4) 21-22.

Levin, J. S. ve Chatters, L. M. (1998). Religion, health, and psychological well-be­ing in older adults: findings from three national surveys. Journal of Aging & Health, 10 (4) 504-532.

Hokelekli, H . (1993). Din Psikolojisi. Ankara: Diyanet i§leri Ba§kanb.gt Yaymlan.

Onur, B. (1995). Geli§im Psikolojisi, Yeti§kinlik, Ya§lzlik, Oliim. Ankara: imge Kitabevi.

Sloan, R. P. ve Bagiella, E. (1999). Religion, spirituality, and medicine. Lancet, 353 (9153), 664-668.

Tufan, i, (2002). Antik ragdan giinumuze ya§ltlik. istanbul: Aykm Yaymlan.

Wimberly, A., Streaty, E. ve Stem, L. (1994). Christian education for health and wholeness: responses to older adi.Ilts "in ethnic/ racial contexts. Religious Education, 89 (2) 248-265.

Walsh, K., King, M., Jones, L., Tookman, A. ve Blizard, R. (2002). Spiritual beliefs

may affect outcarne of bereavement: prospective study. BMJ, 324 1554.

Zorn, C.R. ve Johnson, M. T. (1997). Religious well-being in noninstitutionalized elderly women. Health Care for Women International, 18 (3), 209-220.