OZNAČAVANJE ČELIKA PO JUS-u

Označavanje čelika i čeličnog liva je bilo propisano standardom JUS C.B0.002 iz 1986. godine, kojim su bila definisana pravila za označavanje stanja i osobina čelika. Čelici se označavaju nizom slovnih i brojčanih simbola, a oznaka se sastoji iz četiri dela :

Č.XXXX.X(X) -X(X)1. Oznaka materijala (slovni simbol)2. Oznaka vrste (osnovna oznaka)3. Oznaka stanja (dopunska oznaka)4. Ostale dopunske oznake (slovo, broj, kombinacija)

1. Slovni simbol Č (ČL), kojim se označuje čelik (čelični liv),

2. Osnovna oznaka koja ima četiri (pet) brojčana simbola za označavanje vrste i namene čelika,

3. Dopunska oznaka,koja ima jedan (dva) brojčana (slovna) simbola za označavanje stanja čelika

4. Ostale dopunske oznake (po potrebi) , za označavanje drugih karakteristika čelika

Osnovna klasifikacija čelika izvedena je prema hemijskom sadržaju elemenata, te su prema tome čelici svrstani u dve grupe :

I - čelici sa negarantovanim (neutvrđenim) hem. sastavom i garantovanim mehaničkim svojstvima

II - čelici sa garantovanim hemijskim sastavom i garantovanim mehaničkim svojstvima

1

I Čelici sa negarantovanim hemijskim sastavom i garantovanim mehaničkim svojstvima

Simbol na 1. mestu je : 0

Simbol na 2. mestu označava zateznu čvrstoću čelika, odnosno minimalnu vrednost zatezne čvrstoće koja je utvrđena za čelike u toplo oblikovanom ili normalizovanom stanju. Ako je na 2. mestu 0, onda je u pitanju čelik bez garantovanih mehaničkih osobina (trgovački kvalitet). Značenje simbola dato je u tabeli 1.

Rm (MPa)

< 320 320 - 360

360 - 380

380 - 480

480 - 580

580 - 680

680 - 780

780 - 880

> 880

Simbol 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Tabela 1. Značenje simbola na 2. mestu osnovne oznake čelika sa negarantovanim hem.sastavom

Simboli na 3. , 4. i 5. mestu označavaju pripadnost čelika podgrupi.

Značenje simbola dato je u tabeli 2.

Simbol Podgrupa čelika00 do 44 Ugljenični čelici bez utvrđenog sadržaja S i P

101 do 449 Slobodno45 do 79

451 do 799Za čelike iz ove podgrupe delimično se ograničava

sadržaj C, Si i Mn80 do 99

801 do 999Čelici sa ograničenim sadržajem S i P, delimično utvrđenim sadržajem C, Si i Mn i sa legirajućim

elementima koji se dodaju radi postizanja specijalnih mehaničkih svojstava

Tabela 2. Pripadnost čelika podgrupi

Primer : označavanje čelika Č.0345

Č.0 3 451. ugljenični čelik (0)2. sa zateznom čvrstoćom 380-480 Mpa (3)3. sa ograničenim sadržajem S i P (45)

2

II Čelici sa garantovanim hemijskim sastavom i garantovanim mehaničkim svojstvima

a) Ugljenični čelici

Simbol na 1. mestu je : 1

Simbol na 2. mestu je desetostruka vrednost maksimalnog sadržaja ugljenika, zaokružena na desetine (npr. brojčana vrednost za čelike sa sadržajem ugljenika C ≥ 0,90 % je 9).

Simboli na 3., 4. (i 5.) mestu označavaju namenu čelika (tabela 5.)

b) Legirani čelici

Simbol na 1. mestu (brojevi 2 - 9) označava najuticajniji legirani element. Značenje simbola dato je u tabeli 3.

Legirajući Element

C Si Mn Cr Ni W Mo V Ostali

Oznaka 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Tabela 3. Faktor uticajnosti legirajućeg elementa

Najuticajnijim legirajućim elementom se smatra onaj element koji ima najveći poizvod sadržaja i faktora uticajnosti. Značenje simbola dato je u tabeli 4.

Legirajući element

Si Mn Cr Ni W Mo V Co Ti Cu Al Ostali

Faktor uticajnost

i

1 1 4 4 7 14 17 20 30 1 1 30

Tabela 4. Brojčani simbol za najuticajnije elemente

Simbol na 2. mestu označava drugi po redu najuticajniji legirajući element. Za čelike legirane jednim elementom oznaka je 1, a ako sadrže više legirajućih elemenata na drugo mesto dolazi brojčani simbol drugog po redu najuticajnijeg elementa.

3

Simboli na 3., 4. (i 5.) mestu označavaju namenu čelika (tabela 5.)

Simbol Podgrupa čelika00 do 19

101 do 199Ugljenični čelici sa utvrđenim sastavom i legirani čelici

koji nisu namenjeni termičkoj obradi20 do 29

201 do 299Ugljenični i legirani čelici za cementaciju

30 do 39301 do 399

Ugljenični i legiraničelici za poboljšanje

40 do 59401 do 599

Ugljenični i legirani čelici za alate

60 do 69 Čelici sa naročitim fizičkim svojstvima601 do 699 Slobodno za čelike koji ne pripadaju ostalim podgrupama70 do 79

701 do 799Hemijski postojani ivatrootporni čelici

80 do 89 Brzorezni čelici801 do 899 Slobodno90 do 99 Čelici za automate

901 do 999 Slobodno za čelike koji ne pripadaju ostalim podgrupama

Tabela 5. Brojčani simboli za podgrupe čelika

4

OZNAČAVANJE ČELIKA PO SRPS/EN

SRPS  je oznaka za standarde i srodne dokumente koje donosi Institut za standardizaciju Srbije, (tačnije, to je skraćenica kojom počinju oznake ovih dokumenata).

Srpski standardi koji propisuju sistem za označavanje čelika su : SRPS EN 10027-1:2003 i SRPS EN 10027-2:2003 i oni su identični su evropskim standardima : EN 10027-1:1992 i EN 10027-2:1992 i kao takvi su objavljeni 2003. godine uz dozvolu Evropskog komiteta za standardizaciju (CEN/CENELEC). Pri tome treba napomenuti da je u momentu stupanja na snagu (2003. god), standard imao oznaku JUS umesto SRPS, jer je tada još uvek postojala državna zajednica Srbije i Crne Gore (SRJ, kasnije Srbija i Crna Gora). Sa samostalnošću Srbije, standard kasnije (2012. godine) dobija oznaku SRPS (srpski standard).

Postoje dva načina (standarda) za označavanje čelika prema SRPS/EN standardima :

SRPS/EN 10027-1, koji propisuje pravila za označavanje čelika slovnim i brojčanim oznakama i

SRPS/EN 10027-2, kojim se utvrđuje sistem za dodeljivanje brojeva za označavanje vrsta čelika

5

Označavanje čelika

SRPS/EN 10027

Slovna oznaka

SRPS/EN 10027-1

Brojčana oznaka

SRPS/EN 10027-2

Grupa 1 Grupa 2

Nelegirani čelici

Niskolegirani čelici

Brzorezni čelici

Visokolegirani čelici

Slika 3. Označavanje čelika po SRPS/EN 10027

3.2.1 SRPS/EN 10027-1, OZNAČAVANJE ČELIKA SLOVIMA I BROJEVIMA

Ovim standardom utvrđuju se pravila za označavanje čelika slovnim i brojčanim oznakama koje izražavaju neke osnovne karakteristike, na primer: osnovnu primenu, mehaničke osobine, fizičke osobine, hemijske osobine, da bi čelici mogli da se identifikuju na pregledan način.

Slika 4. Označavanje čelika po SRPS/EN 10027-1- grafički prikaz

Prema ovom standardu, čelici se označavaju, odnosno podeljeni su u 2 grupe :

Grupa 1 - čelici označeni na osnovu upotrebe i mehaničkih i fizičkih karakteristika i

Grupa 2 - čelici označeni na osnovu hemijskog sastava

6

Grupa 1 - sistem za označavanje

Grupu 1 čine čelici koji se označavaju u saglasnosti sa njihovom primenom i mehaničkim i fizičkim karakteristikama. Ova oznaka se sastoji iz jednog ili više slova, koja su u vezi sa primenom čelika, a slede brojke koje su u vezi sa karakteristikama čelika.

Slika 5. Označavanje čelika iz Grupe 1- grafički prikaz

Simbol na 1. mestu osnovne oznake je slovo koje označava primenu čelika, a kada je čelik specificiran u obliku odlivka stavlja se slovna oznaka G.

Simbol Vrsta čelika prema karakteristikamaS Konstrukcioni čeliciP Čelici za opremu pod pritiskomL Čelici za cevovodeE Čelici za mehaničke konstrukcijeB Betonski čeliciY Čelici za prednaprezanje betonaR Čelici za šine ili u obliku šinaH Hladnovaljani pljosnati proizvodi od čelika visoke čvrstoće za

oblikovanje u hladnom stanjuD Pljosnati proizvodi za hladno oblikovanjeT Fini lim, beli lim, hromirani lim (proizvodi od čelika za ambalažu)M Čelici za primenu u elektrotehnici

Tabela 6. Prvi simbol osnovne oznake čelika Grupe 1

7

Simbol na 2. mestu osnovne oznake je broj (tri cifre) koji označava mehaničke karakteristike čelika i to :

- najmanju vrednost utvrđenu za napon tečenja u N za opseg najmanjih debiljna, za S,P,L,E čelike

Primeri : S355JO, P265NB, L360QB, E295

- vrednost utvrđenu za napon tečenja (Re) u N/mm², za B čelikePrimer : B500A

- vrednost utvrđena za zateznu čvrstoću (Rm) u N/mm², za Y čelikePrimer : Y1770C

- najmanju vrednost utvrđenu za zateznu čvrstoću (Rm) u N/mm², za R čelike

Primer : R0900Mn

- najmanju vrednost utvrđenu za napon tečenja (Re) u N/mm² ili ako je specificirana samo zatezna čvrstoća (Rm) slovo T iza kojeg se piše broj koji označava najmanju vrednost utvrđenu za zateznu čvrstoću (Rm) u N/mm² za H čelike

Primer : H420M

- jedan od tri simbola : C (za hladnovaljane proizvode), D (za toplovaljane proizvode namenjene za oblikovanje u hladnom stanju ili X (za proizvode za koji nisu specificirani uslovi za valjanje) za D čelike

Primer : DC04EK

- slovo H i broj koji predstavlja utvrđenu srednju vrednost tvrdoće za jednostruko redukovane proizvode ili broj koji predstavlja nazivnu vrednost utvrđenu za napon tečenja (Re) u N/mm² za dvostruko redukovane proizvode - za T čelike

Primer : TH52, T660

- najveći dozvoljeni gubitak (x 100) u W/kg, nazivna debljina (x 100) u mm i slovo (A, D, E, N, S, P) kojim se označava vrsta magnetskog čelika za M čelike

Primer : M400-50A

Označavanje čelika Grupe 1. može se bolje sagledati iz sledeće tabele :

8

Osnovna oznaka Dodatna oznakaSlovna ozn. Mehanička svojstva Prvi deo Drugi deoS= Konstruk-cioni čelikG= liveni čelik (ako je potrebno)

Čelici za opštu primenu

Primer: S355J0

Najmanja vrednost napona tečenja (Re), u N/mm2, za opseg najmanjih debljina (tri brojke)

Energija udara u Joule Temp.ispitiv.

27 J 40 J 60 J ºCJR KR LR + 20J0 K0 L0 0J2 K2 L2 - 20J3 K3 L3 - 30J4 K4 L4 - 40J5 K5 L5 - 50J6 K6 L6 - 60

A = otvrdnjavanje termičkim taloženjemM = termomehaničko valjanjeN = normalizovanje ili normalizaciono valjanje Q = kaljenje i otpuštanjeG = druge osobine, kada se zahteva - sa 1 ili 2 naredne cifre.

C  = specijalno oblikovanje u hladnom stanjuD = prevlaka nanesena potapanjem u rastvorE = za emajliranjeF   = za kovanjeH = šuplji profiliL   = za niske temperatureM = termomehaničko oblikovanjeN = normalizovanje ili normalizaciono valjanjeO = offshore (za naftne platforme)P = potporni zidQ = kaljenje i otpuštanjeS = za brodogradnjuT   = za ceviW = otpornost prema atmosferskoj korozijiSlova i brojke = Hemijske oznake za propisane dodatne elemente, npr. Cu daje se zajedno sa 10 puta uvećanom srednjom vrednošću njegovog sadržaja (zaokruženo na 0,1).

P=G= liveni čelik (ako je potrebno)

Čelici za sudove pod pritiskom

Primer: P265NB

Najmanja vrednost napona tečenja (Re), u N/mm2, za opseg najmanjih debljina (tri brojke)

M = termomehaničko valjanjeN = normalizovanje ili normalizaciono valjanjeQ = kaljenje i otpuštanje B = boce za gas S = jednostavne sudove pod pritiskom T = cevi G = druge osobine, kada se zahteva - sa 1 ili 2 naredne cifre.

H = povišena temperaturaL = niska temperaturaR = temperatura okolineX = niska i povišena temperatura

L= Provodne ceviPrimer:   L360QBNajmanja vrednost napona tečenja (Re), u N/mm2, za opseg najmanjih debljina (tri brojke)

M = termomehaničko valjanjeN = normalizovanje ili normalizaciono valjanjeQ = kaljenje i otpuštanjeG = druge osobine, kada se zahteva - sa 1 ili 2 naredne cifre.

Klasa zahteva (slovo)ukoliko se zahteva stavlja se jedna brojka

9

E= Čelici za mehaničke konstrukcijePrimer:           E295Najmanja vrednost napona tečenja (Re), u N/mm2, za opseg najmanjih debljina (tri brojke)

G       = druge osobine, kada se zahteva - sa 1 ili 2 naredne cifre.

C = pogodnost za izvlačenje u hladnom stanju

Tabela 10

B= Betonski čelici

Primer:           B500A

Najmanja vrednost napona tečenja (Re), u N/mm2, za opseg najmanjih debljina (tri cifre)

    Tabela 10

Y= Čelici za prednaprezanje betona

Primer:           Y1770C

Najmanja vrednost zatezne čvrstoće (Rm) u N/mm2

C = hladnovučena žicaH = šipke oblikovane u toplom stanju ili prednapregnuteQ = kaljena i otpuštena žicaS =     užadG = druge osobine, kada se zahteva - sa 1 ili 2 naredne cifre.

Tabela 13

R= Čelici za šine

Primer:           R0900Mn

Najmanja vrednost zatezne čvrstoće (Rm) u N/mm2 (slede četiri cifre, eventualno nula se stavlja spreda)

M = viši sadržaj MnCr = legiran hromom Slova i brojke = G = druge osobine, kada se zahteva - sa 1 ili 2 naredne cifre.

Q = kaljenje i otpuštanje

 

H(T)= Hladnovaljani pljosnati proizvodi od čelika visoke čvrstoće za oblikovanje u hladnom stanjuPrimer:           H420MNajmanja vrednost granice tečenja (Re) u N/mm2 (slede tri brojke)Najmanja vrednost zatezne čvrstoće (Rm) u N/mm2 (HT i tri brojke slede)

M = termomehaničko valjanje i valjanje u    hladnom stanjuB = otvrdnjavanje starenjemP = sa fosforomX = dvofazni (čelik)Y = sa slobodnim intersticijamaG = druge osobine, kada se zahteva - sa 1 ili 2 naredne cifre.

Tabela 9

10

D= Pljosnati proizvodi za hladno deformisanje

Primer:           DC04EKC = hladnovaljano, iza su dva mestaD = valjano u toplom stanju za direktno oblikovanje u hladnom stanju, iza su dva mestaX = proizvod za koji nisu specificirani uslovi za valjanje, iza su dva mesta

D = za nanošenje prevlake u toplom stanju (potapanjem u rastop)EK     = za uobičajeno emajliranjeED     = za direktno emajliranjeH        = za šuplje profileT        = za ceviSlova i brojke = Hemijski simbol utvrđenog legirajućeg elementa, na primer Cu, sa jednim brojem koji predstavlja desetostruku srednju vred. (zaokrugljeno na 0,1%) od utvrđenog opsega sadržaja tog elementaG = druge osobine, kada se zahteva

Tabele 9 i 10

T(H)= Limovi i trake za pakovanjePrimer:           T660Nazivna vrednost napona tečenja (Re) N/mm2(slede tri brojke), za dvostruko redukovane proizvodePrimer:           TH52Propisana vrednost tvrdoće za jednostruko redukovane proizvode (TH i slede dve brojke)

Dodatne oznake nisu predviđene. Dodatne oznake nisu predviđene.

M= Elektrolimovi i trake

Primer:  M400-50A

Najveći dozvoljeni gubitak u promeni polariteta u W/kg x 100 (slede četiri cifre)100 x nazivna debljina u mmOba podatka su razdvojeni crticom.

Napomene:Za magnetnu indukciju pri 50 Hz od 1.5 TeslaA = neorijentisana struktura (zrno)D = nelegiran poluproizvod (bez završnog žarenja)E = legiran poluproizvod (bez završnog žarenja)N = normalno orijentisana struktura (zrno)Za magnetnu indukciju od 1,7 T pri frekvenciji od 50 HzS = orijentisana struktura (zrno) sa visokom permeabilnošćuP = orijentisana struktura, sa niskom permeabilnošću

Dodatne oznake nisu predviđene.

Tabela 7. Označavanje čelika Grupe 1

Oznaka Značenje+H Sposobnost za kaljenje (prokaljivost)

+Z15 Garantovane osobine po celoj debljini; najmanje suženje 15 %+Z25 Garantovane osobine po celoj debljini; najmanje suženje 25 %+Z35 Garantovane osobine po celoj debljini; najmanje suženje 35 %

NAPOMENA: Oznake se odvajaju od prethodnih znakom plus (+). Ove oznake se odnose na specijalne zahteve za nešto što predstavlja uobičajenu karakteristiku čelika. Iz praktičnih razloga ove oznake su svrstane u oznake za proizvode od čelika.

Tabela 8. Dodatna oznaka - oznake za specijalne zahteve

11

Oznaka Značenje+A Prevlaka od aluminijuma nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)

+AR Prevlaka od aluminijuma nanesena oblaganjem+AS Prevlaka od legure aluminijum-silicijum+AZ Prevlaka od legure cink-aluminijum (> 50% Al )+CE Prevlaka od hrom/hrom-oksida nanesena elektrolitičkim postupkom (ECCS)+CU Prevlaka od bakra+IC Neorganska prevlaka+OC Organska prevlaka+S Prevlaka od kalaja nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)

+SE Prevlaka od kalaja nanesena elektrolitičkim postupkom+T Prevlaka od legure olovo-kalaj nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)

+TE Prevlaka od legure olovo-kalaj nanesena elektrolitičkim postupkom+Z Prevlaka od cinka nanesena toplim postupkom (galvanizacijom)

+ZA Prevlaka od legure cink-aluminijum (> 50% Zn ) nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)

+ZE Prevlaka od cinka nanesena elektrolitičkim postupkom+ZF Prevlaka od legure cink-železo nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)+ZN Prevlaka od legure cink-nikal nanesena elektrolitičkim postupkom

NAPOMENA: Ove oznake se odvajaju od prethodnih znakom plus (+); Da bi se izbeglo mešanje sa ostalim oznakama, ispred ovih oznaka može se staviti slovo S, na primer: +SA.

Tabela 9. Dodatna oznaka - oznake za vrste prevlaka

Oznaka Značenje Oznaka

Značenje

+A Žareno radi omekšavanja (smanjenje tvrdoće) +NT Normalizovano i otpušteno+AC Žareno radi globulizacije (sferoidizacije)

ugljenika+P Otvrdnjavanje termičkim taloženjem

+AR Neobrađeno posle valjanja (bez posebnih uslova valjanja ili termičke obrade)

+Q Kaljeno

+AT Žareno radi rastvaranja +QA Kaljeno na vazduhu+C Otvrdnjavanje hladnom obradom +QO Kaljeno u ulju

+Cnnn Otvrđavanje hladnom obradom da bi se dobila najmanja zatezna čvrstoća od nnn, u N/mm²

+QT Kaljeno i otpušteno

+CR Valjano u hladnom stanju +QW Kaljeno u vodi+DC Uslov za isporuku – izbor proizvođača +RA Žareno radi rekristalizacije+FP Termički obrađeno radi dobijanja feritno-

perlitne strukture i tvrdoće u određenom opsegu

+S Termički obrađeno radi sečenja makazama (obrezivanja) u hladnom stanju

+HC Valjano u toplom stanju i otvrdnuto u hladnom stanju

+T Otpušteno

+I Termički obrađeno na konstantnoj temperaturi (izotermički)

+TH Termički obrađeno za dobijanje tvrdoće u određenom opsegu

+LC Ravnanje (dresiranje) ili vučenje u hlad.stanju +U Neobrađeno+M Termomehanički oblikovano +WW Prerađeno u toplom stanju+N Normalizovano ili normalizaciono

oblikovano 

NAPOMENA: Ove oznake se odvajaju od prethodnih znakom plus (+); Da bi se izbeglo mešanje sa ostalim oznakama, ispred ovih oznaka može se staviti slovo T, na primer: +TA.

12

Tabela 10. Dodatna oznaka - oznake za stanje posle obrade

Grupa 2 - sistem za označavanje

Grupu 2 čine čelici koji se označavaju u saglasnosti sa svojim hemijskim sastavom. Čelici su prema ovom sistemu podeljeni u četiri podgrupe u zavisnosti od sastava legirajućih elemenata.

1. Nelegirani čeliciČelici sa srednjim sadržajem mangana <1%Oznaka se sastoji od slova C i broja koji označava procentualni sadržaj ugljenika (x 100).

Primer : C45

2. Niskolegirani čeliciČelici sa srednjim sadržajem mangana ≥ 1%, nelegirani čelici za obradu na automatima i legirani čelici (izuzev brzoreznih čelika) gde je sadržaj svakog legirajućeg elementa manji od 5%.Slovna oznaka se sastoji od broja koji je 100 puta uvećan i specificira prosečni sadržaj ugljenika, koga slede hemijski simboli koji predstavljaju legirajuće elemente koji karakterišu čelik (po opadajućem redosledu vrednosti njihovih sadržaja), praćeno sa brojevima koji pokazuju vrednosti sadržaja indiciranih vrednosti sadržaja legirajućih elemenata. Ovi kasniji brojevi predstavljaju, respektivno, prosečni procentni sadržaj indicirajućeg elementa, uvećan faktorom koji zavisi od elementa, kao što je prikazano u tabeli 11.

Element FaktorCr, Co, Mn, Ni, Si, W 4

Al, Be, Cu, Mo, Nb, Pb, Ta, Ti, V, Zr 10Ce, N, P, S 100

B 1000

Tabela 11. Faktori za legirajuće elemente

Brojevi koji se odnose na razl. elemente su zaokruženi na najbliži ceo broj i odvojeni su crticom. Primer : 45CrMoV6-7

13

3. Visokolegirani čeliciLegirani čelici (osim brzoreznih) gde je sadržaj bar jednog legirajućeg elementa ≥ 5%.

Oznaka počinje slovom X, sledi broj koji je 100 puta uvećan procentni sadržaj ugljenika, koga slede hemijski simboli koji predstavljaju legirajuće elemente po opadajućem redosledu u zavisnosti od njihovog sadržaja. Ovde broj predstavlja, respektivno, prosečan procentni sadržaj indiciranih elemenata, zaokruženih na najbliži broj i razdvojeni crticom. 

Primer : X5CrNiMo18-12

4. Brzorezni čelici

Oznaka se sastoji od slova HS koga slede brojevi koji pokazuju vrednosti procentnih sadržaja legirajućih elemenata po redosledu: volfram (W), molibden (Mb), vanadijum (V), kobalt (Co). Svaki broj predstavlja prosečni procentni sadržaj respektivnog elementa, zaokruženog na najbliži ceo broj, sa brojevima različitih elemenata razdvojenih crticama.

Napomena :Za obe grupe (Grupa 1 i Grupa 2), ukoliko ispred imena čelika stoji slovo G, onda se čelik odnosi na liv.

Primer : HS10-4-3-10

14

Osnovna oznaka Dodatna oznakaOznaka Sadržaj C Prvi deo Drugi deo

1. Nelegirani

čelici

C=G=liveni čelik(ako je potebno)

Nelegirani čelici sa srednjim sadržajem Mn < 1% izuzev kod čelika za obradu na automatima

Primer:   C35E

100x srednji utvrđeni sadržaj ugljenika. ako opseg sadržaja ugljenika nije utvrđen, mora se izabrati odgovarajuća reprezentativna vrednost.

E = propisani max. S-sadržajR = propisani opseg S-sadržajaD = za žicu za izvlačenjeC = za oblikovanje u hladnom stanjuS = za oprugeT = za alateW = za žicu za elektrodeG = ostale karakteristike, a ako je potrebno u nastavku je 1 ili 2 mestaIza oznake E i R može biti jedno mesto koje predstavlja 100x najveći ili srednji sadržaj S zaokrugljeno na najbliži 0,1%.

Slova i cifre = Hemijski simbol utvrđenog legirajućeg elementa, na primer Cu, sa jednim brojem koji predstavlja desetostruku srednju vrednost  (zaokružuje se na 0,1) od utvrđenog opsega sadržaja tog elementa

2. Niskolegirani

čelici

G = liveni čelik (ako je potrebno)

Nelegirani čelici sa srednjim sadržajem Mn ≥1%, nelegirani čelici za obradu na automatima i legirani čelici (osim brzoreznih) kod kojih je sadržaj svakog legirajućeg elementa < 5%. 

Primer:   28Mn6 

100x srednji utvrđeni sadržaj ugljenika. ako opseg sadržaja ugljenika nije utvrđen, mora se izabrati odgovarajuća reprezentativna vrednost.

Legirajući elementi:Slova = Hemijski simboli legirajućih elemenata koji karakterišu čelik i iza kojih su: Brojke = brojevi, razdvojeni crticom, koji predstavljaju srednji sadržaj elemenata, u %, umnožen sledećim faktorima:

Element Faktor

Cr, Co, Mn, Ni, Si,W 4

Al, Be, Cu, Mo, Nb,

Pb, Ta, Ti, V, Zr

10

Ce, N, P, S 100

B 1000

Dodatni simboli nisu predviđeni.

3. Visokolegirani

čelici

X = G = liveni čelik(ako je potrebno)

Legirani čelici (osim brzorez-nih) kod kojih je sadržaj bar jednog od legirajućih elemenata ≥ 5%Primer:   X5CrNi18-10 100x srednji utvrđeni sadržaj ugljenika. ako opseg sadržaja ugljenika nije utvrđen, mora se izabrati odgovarajuća reprezentativna vrednost.

Legirajući elementi:Slova = Hemijski simboli za karakteristične legirajuće elemente poređani po opadajućem sadržaju elementa (pri istoj vrednosti sadržaja uzima se alfabetski redosled elementa).Brojke = Brojevi, razdvojeni crticom, koji predstavljaju srednji sadržaj elemenata, u %,

15

zaokrugljeno na najbliži ceo broj.

4. Brzorezni

čelici

HS = Brzorezni čeliciPrimer:  HS2-9-1-8Brojevi, koji su razdvojeni crticama, predstavljaju % sadržaj legirajućih elemenata po sledećem redosledu: W,Mo,V,Co

Dodatne oznake nisu predviđene.

Dodatne oznake nisu predviđene.

Tabela 12. Označavanje čelika Grupe 2

3.2.2 SRPS/EN 10027-2, OZNAČAVANJE ČELIKA - BROJČANI SISTEM

U ovom delu evropskog standarda SRPS/EN 10027 utvrđuje se sistem za dodeljivanje brojeva za označavanje vrsta čelika. U standardu se daju struktura brojčanih oznaka čelika, kao i organizacija za njihovo registrovanje, dodeljivanje i proširivanje. Ovaj sistem se naziva brojčani sistem, a za svaku vrstu čelika dodeljuje se samo jedna brojčana oznaka.

Broj se sastoji od fiksnog broja cifara i zato je mnogo pogodniji za elektronsku obradu podataka.

Broj je oblika : 1.XXXX gde se 1. odnosi na čelik, a ostali brojevi se odnose na druge vrste materijala. Prve dve cifre koje slede "1" označavaju grupu čelika.

1. XX XX(XX)1. Glavna grupa materijala (1 za čelik, čel.liv)

2. Grupa čelika

3. Registrovani broj čelika(brojevi u zagradi su obezbeđeni za neku buduću upotrebu)

Nelegirani čeliciOsnovni čelici 1.00XX - osnovni čeliciKvalitetni čelici 1.01XX - opšti konstrukcioni čelici sa Rm < 500 N/mm2

Specijalni čelici 1.11XX - konstrukcioni, za sudove pod pritiskom i inženjerski čelici sa C < 0.50%

Legirani čeliciKvalitetni čelici 1.08XX - čelici sa specijalnim fizičkim karakteristikamaSpecijalni čeliciAlatni čelici 1.23XX - Cr-Mo, Cr-Mo-V ili Mo-V čelici

Razni čelici 1.35XX - čelici za ležajeveNerđajući i vatrootporni čelici

1.46XX - hemijski otporni i otporni na visoke temperature Ni čelici

Konstrukcioni, za 1.51XX - Mn-Si ili Mn-Cr čelici

16

sudove pod pritiskom i inženjerski čelici

Tabela 13. Primeri za brojčanu oznaku čelika

Finalne cifre u brojčanoj oznaci čelika su dodeljene sekvencionalno. Danas se koriste samo dve cifre, ali napravljeno je pravilo za proširenje sistema sa još dve brojke ukoliko se u budućnosti poveća broj vrsta čelika.

 

Tabela 14. Označavanje čelika brojčanim oznakama po SRPS/EN 10027 - Grupa čelika

17