Matja e transportit të sedimenteve dhe morfodinamika e ... fileMatja e transportit të sedimenteve dhe morfodinamika e

Matja e transportit të sedimenteve

dhe morfodinamika e Lumit Vjosë

2

Maj 2019

Matja e transportit të sedimenteve dhe

morfodinamika e Lumit Vjosë

3

Autori:Universiteti i Burimeve Natyrore dhe i Shkencave të Jetës

Departamenti për Ujin-Atmosferën-Mjedisin Instituti i Inxhinierisë Hidraulike dhe Kërkimeve Lumore

Drejtuesi i projektit:Doc. Dipl.-Ing. Dr.Christoph Hauer

Kontrolli:PD Dr. Christoph Hauer

Miratuar:06.05.2019

4

Kërkuar nga:Riverwatch –Shoqëria për Mbrojtjen e Lumenjve, Neustiftgasse 36, 1070 Vienna, Austria

Person kontakti: DI Ulrich Eichelmann

EuroNatur - Stiftung Europäisches NaturerbeWestendstraße 378315 Radolfzell, Germany

Person kontakti: Dipl.-Geogr. Theresa Schiller

Me kontributin e:

Eco Albania – Qendra për Mbrojtjen e Ekosistemeve Natyrore në ShqipëriRr. Kavajës, P.Qendra Globe, Sh.1. Ap.34, 1023 Tiranë, Shqipëri

Person kontakti: Doktorant Olsi Nika

Financuar nga:

MAVA Fondation pour la NatureRue Mauverney, 281196 Gland, Switzerland

Ky studim është kërkuar në kuadër të fushatës “Të shpëtojnë zemrën blu të Evropës”(www.balkanrivers.net) organizuar nga Riverwatch – Shoqëria për Mbrojtjen e Lumenjve (www.riverwatch.eu/en/) dhe EuroNatur – Fondacioni i Trashëgimisë Natyrore të Evropës(www.euronatur.org).

Drejtuar nga:

Instituti i Inxhinierisë Hidraulike dhe i Kërkimeve Lumore, Departamenti i Ujit, Atmosferës dhe Mjedisit, Universiteti i Burimeve Natyrore dhe i Shkencave të Jetës, Muthgasse 107, 1190 Vjenë, Austri

5

Universiteti Politeknik i Tiranës, Shqipëri Dëshmorët e Kombit, Sheshi Nënë Tereza Nr. 4, Tiranë, Shqipëri (Dr. Klodian Skrame)

Ekipi i Projektit IWA:

Dipl.-Ing. Hannes AignerDipl.-Ing. Martin FuhrmannDipl.-Ing. Martin HinterleitnerDipl.-Ing. Patrick HolzapfelDipl.-Ing. Rolf Rindler Dipl.-Ing. Sebastian PessenlehnerDipl.-Ing Daniel PucherDipl.-Ing. Dr. Marcel LiedermannDoc. Dipl.-Ing. Dr. Christoph Hauer

Sugjerim për citime: Hauer, C., Aigner, H., Fuhrmann, M., Holzapfel, P., Rindler, R., Pessenlehner, S., Pucher, D., Skrame, K., Liedermann, M. 2019. Matja e transportit të sedimenteve dhe morfodinamika e lumit Vjosë, 89 faqe.

1

Matja e transportit të sedimenteve dhe morfodinamika e Lumit Vjosë

Autori:

Universiteti i Burimeve Natyrore dhe i Shkencave të Jetës

Departamenti për Ujin-Atmosferën-Mjedisin

Instituti i Inxhinierisë Hidraulike dhe Kërkimeve Lumore

Drejtuesi i projektit:

Doc. Dipl.-Ing. Dr. Christoph Hauer

Kontrolli:PD Dr. Christoph Hauer

Miratuar:06.05.2019

Rishikime nr: Vërejtje Data

RAPORTI PËRFUNDIMTAR

Data: 06.05.2019 Rishikime:0

Nr i brendshëm:004 Faqe: 85

6

Lista e Shkurtesave

UAV – mjet fluturues pa pilotDTM – modeli dixhital i terrenitRPV – mjet i telekomanduarUVS – sisteme mjeti pa pilotRPA – mjet fluturues i pilotuar me telekomandimROA – mjet fluturues me telekomandimUAS – sisteme avioni pa pilotGCS – stacioni i kontrollit tokësorLiDAR – konstatimi dhe matja me dritëNASA – Administrata Kombëtare e Aeronautikës dhe HapësirësFAA – Administrata Federale e AviacionitUA – mjet fluturues pa pilotGSD – distanca e mostrës tokësoreDSM – modeli dixhital i sipërfaqesGPS – sistemi i pozicionimit globalINS – sistemi i navigimit inercialVTOL – ngritje dhe ulje vertikaleDGPS – sistemi i pozicionimit global diferencialGCP – pika e kontrollit në terrenCPU – njësi qendrore përpunimiGPU – njësi përpunimi grafikRAM – memorie me akses të rastësishëmIDW – peshimi invers i distancësDEM – modeli dixhital i elevacionitRMS – tensioni RMSGSD – shpërndarja e përmasave të kokrrizaveLZA – Linienzahlanalyse (analiza e mostrave me guralecë)BfG – Bundesamt für Geëässerkunde (Instituti Federal i HidrologjisëASTM D4822 – 88 –udhëzues standard për përzgjedhjen e metodave të analizës së madhësisë së kokrrizave në sedimente fluvialeADCP – Profilizuesi akustik DopplerDVWK – Deutscher Verband für Wasserwirtschaft und KulturbauBMLFUW – Bundesministerium für Land- und Forstwirtschaft, Umwelt und WasserwirtschaftDIN – deutsche Institut für NormungUSACE – Trupa e Inxhinierëve të SHBA-sëQbf – shkarkimi i tejmbushur

7

d50 – d50 është diametri i kokrrizës ku 50% e masës së mostrës është më e vogël/më e madhe sesaHN – hidrodinamik-numerikSMS – sistemi i modelimit të sipërfaqes së ujitHMID – indeksi hidromorfologjik i diversitetitCV – koeficienti i variacionitETRS – Sistemi Evropian i Referimit TokësorHPP – hidrocentralUSSD – të dhëna shërbimi shtesë të pastrukturuaraICOLD – Komisioni Ndërkombëtar për Digat e Mëdha

8

00 Pasqyra e lëndës

00 Pasqyra e lëndës 8

01 Hyrje 1001.01 Lumenjtë në Ballkan 1001.02 Lumi Vjosë (www.balkanrivers.net) 1201.03 Qëllimet e studimit 12

02 Studimi UAV dhe krijimi i DTM 1402.01 Përkufizimi i UAV 1402.02 Fotometria UAV 1402.03 Përparësitë e UAV-ve 1502.04 Kufizimet e UAV-ve 1602.05 Krijimi i DTM 1702.05.01 Pikat e Kontrollit në Terren (GCP) 1902.05.02 Paspërpunimi me anë të AGISOFT PHOTOSCAN PROFESSIONAL 20

03 Analizat e përmasave të kokrrizave në materialin sipërfaqësor 26

04 Monitorimi i transportimit të sedimentit 3104.01 Metoda e matjes të sedimentit në shtrat 3104.02 ADCP – shkarkimi dhe shpejtësia e rrymës 3704.03 Metoda e Matjes së Pezullive 3804.03.01 Kampionimi me shumë pika 3804.03.02 Metoda e integrimit të thellësisë 38

05 Rezultate 4205.01 ADCP – shkarkimi dhe shpejtësia e rrymës 4205.02 Stacioni hidrometrik / hidrografia 4305.03 Matjet e sedimentit të shtratit 4505.04 Lëndët e ngurta pezull (pezullitë) 51

06 Vlerësimi Hidromorfologjik 5506.01 Metodat 5506.02 Rezultatet 55

9

07 Modelimi hidrodinamik-numerik 5907.01 Metodat 5907.02 Rezultatet 6207.02.01 Gjendja aktuale e lumit Vjosa 6207.02.02 Gjendja pas ndërtimit të impiantit të mbajtjes/ruajtjes 64

08 Diskutimi i rezultateve për digat e planifikuara në Vjosë 6708.01 Aspekte të përgjithshme 6708.02 Tipet e depozitimeve në rezervuarë (USSD, 2015) 6908.03 Sedimentimi në digat e Vjosës 7008.04 Hidrodinamika e rezervuarëve të Vjosës 75

09 Incizioni i shtratit lumor në rrjedhën e lumit poshtë digave 79

10 Erozioni bregdetar 8110.01 Erozioni bregdetar / ndryshimet klimatike 83

11 Përmbledhje dhe përfundime 84

12 Listat 8612.01 Lista e figurave 8612.02 Lista e tabelave 9112.03 Referencat 92

10

01.01 Lumenjtë në Ballkan

Morfologjia e kanaleve lumore në Ballkan varet nga dinamikat gjeologjike dhe tektonike (p.sh. Schumm, 1969; Whipple dhe të tjerët, 1999). Sistemet lumore në Ballkan shtrihen përreth dy vargmaleve. Vargmali i parë që përfaqësohet nga Malet Dinarike (Malet Dinarike të jashtme dhe Malet Dinarike të brendshme) është 600 km i gjatë dhe shtrihet përgjatë Detit Adriatik, nga Sllovenia në Shqipërinë e Veriut (Bognar et al., 2012). “Dinarikët e brendshëm”kanë lartësi më të vogël në krahasim me “Dinarikët e jashtëm” që ndodhen afër bregdetit (maks. 1700 – 1800 m.n.d.), me ulje të vazhdueshme në drejtim të Pllakës Panoniane. Malet Dinarike përmbajnë disa sisteme lumore të rëndësishme, për arsye të niveleve të reshjeve (deri në 5000 mm/vit) dhe të prurjeve vijuese të këtyre reshjeve, veçanërisht në pjesën qendrore. Nga veriu në jug, lumi Kupa, lumi Una, lumi Sana, lumi Vrbas, lumi Bosna dhe lumi Drina shkarkohen tek lumi Sava dhe më tej në Detin e Zi. Vetëm katër lumenj kryesorë shkojnë drejt Detit Adriatik, posaçër-isht lumi Kërka, lumi Cetinja, lumi Neretva dhe lumi Moraca. Grykat dhe kanionet mbizotërojnë pjesën më të madhe të sistemit të kullimit për të gjithë lumenjtë e Dinarikeve, për shembull kanionet e famshme të Lumit Tara (krahaso me Đurović, & Petrović, 2007). Përveç rrugëve lumore, luginat me lartësi më të madhe janë formëzuar nga akullnajat përgjatë epokës së fundit të akullnajave, me zgjatje në gjatësi gjeografike prej 10-15 km në drejtim të luginave.

Vargmali i dytë është i ashtuquajturi “Bjeshkët e Namuna”, pjesë e Dinarikeve Jugore, i cili shtrihet nga Lindja e Malit të Zi deri në Shqipërinë e Veriut. Lartësia e madhe malore, e shoqëruar me lugina të formëzuara nga akullnajat (lumi Ropo-jani, lumi Gërbaja, lumi Valbona (krahaso me Hughes et al., 2011) i jep veçanërisht këtij vargmali karakteristika alpine, të cilat janë shumë të veçanta për rajonin e Ballkanit. Te “Bjeshkët e Namuna”, mosha e shkëmbinjve ulet nga perëndimi (gur gëlqeror, dolomit) drejt lindjes (pjesërisht flish), duke ofruar kushte të ndryshme për formimin e kanaleve dhe për prodhimin e sedimenteve në sistemet lumore të kullimit. Në verë, lumenjtë e “Bjeshkëve të Namuna” kanë pjesërisht rrjedhë shumë të ulët dhe madje edhe mund të thahen, veçanërisht në hinkat e mëdha aluviale. Sidoqoftë, burimet që e kanë origjinën nga malet karstike mund të përmbajnë sasi të larta shkarkimi, duke ofruar mjaftueshëm ujë për vaditje (p.sh. lugina e Valbo-nës). Për shkak të larmisë së lartë gjeologjike dhe të karakteristikave të maleve, tipologjitë e shtretërve të lumenjve shpesh nuk ndjekin konceptet “tradicionale” të morfologjisë nga burimi tek grykëderdhja.

Lumenjtë në Ballkan ose grumbullojnë ujë nëpër pellgjet e mëdha ujëmbledhëse me distanca të gjata për te grykëderdhja (p.sh. lumi i Vjosës), ose janë të shkurtër kur shkarkohen nga malet karstike aftër bregdetit (p.sh. 7 km, lumi Jadro, Kroaci). Gjithashtu, gjenden tipologji gjarpëruese të shtretërve në lartësi të mëdha në basenet aluviale (p.sh. rreth Tomislavgradit N43°43´00´´/ E17°13´42´´) dhe tipologji të drejta afër grykëderdhjeve. Deltat e lumenjve janë grykëderdhje të zakonshme në Detin Adriatik por edhe në liqene, si hinka aluviale afër Podgoricës

01 Hyrje

11

Studimi i Sedimenteve të Vjosës

8

Formatted: Italian (Italy)

(a)

(b)Figura1(a): Gjendja hidromorfologjike e lumenjve të Ballkanit krahasuar me lumenjtë në Gjermani (lumenj pellg ujëmbledhës > 500 km2); pellgu ujëmbledhës i Vjosës tregohet me rrethin e kuq (burimi i të dhënave: EuroNatur & Riverwatch (2018)), (b)Harta e pellgut ujëmbledhës Vjosa-AoosAoós. Tregohen vargmalet kryesore në pjesën shqiptare (vija me pika) dhe pozicioni i qyteteve kryesore: Mif (Mifoli), Sel (Selenica), Poc (Poçemi), Tep (Tepelena), Për (Përmeti), Car (Çarshova), Gji (Gjirokastra)(burimi i të dhënave: Schiemer dhe të tjerëtet al., 2018).

Formatted: Font: 8 pt, Bold, Italic

(N42°26´18´´ / E19°15´50´´). Kështu, lumenjtë në Ballkan paraqesin larmi mjaft të lartë të llojeve të pellgjeve ujëmbledhëse si dhe të pamjeve të profilit të gjerësisë gjeografike. Lumi Vjosa përmban gati të gjitha llojet e shtretërve që gjenden në lumenjtë e Ballkanit: incizioni dhe formimi i grykave në pjesët e sipërme, topologjitë e kanaleve të gërshetuara në zonat ku lugina zgjerohet dhe karakteristika sinuese /gjarpëruese afër grykëderdhjes.

(b)Figura1(a): Gjendja hidromorfologjike e lumenjve të Ballkanit krahasuar me lumenjtë në Gjermani (lumenj pellg ujëmbledhës > 500 km2); pellgu ujëmbledhës i Vjosës tregohet me rrethin e kuq (burimi i të dhënave: EuroNatur & Riverwatch (2018)), (b)Harta e pellgut ujëmbledhës Vjosa-Aoós. Tregohen vargmalet kryesore në pjesën shqiptare (vija me pika) dhe pozicioni i qyteteve kryesore: Mif (Mifoli), Sel (Selenica), Poc (Poçemi), Tep (Tepelena), Për (Përmeti), Car (Çarshova), Gji (Gjirokastra) (burimi i të dhënave: Schiemer et al., 2018).

12

01.02 Lumi i Vjosës (www.balkanrivers.net)

Lumi i Vjosës në Shqipëri është ndër të fundit lumenj “të egër” që kanë mbetur në Evropë. Përveç 10 kilometrave të para poshtë burimit, gjatësia e tij prej rreth 260 kilometrash është i pandërprerë, me rrjedhje të lirë dhe karakterizohet nga kanione të bukura, pjesë lumore të gërshetuara, ishuj, bërryla dhe meandrat e zgjatura. Në disa zona, shtrati i lumit shkon mbi 2 kilometra i gjerë. Sidoqoftë, ajo që e bën këtë lum të jetë vërtetë i veçantë në pikëpamjen ndërkombëtare është fakti që gati të gjithë degët e tij janë me rrjedhje të lirë dhe të paprekur, duke krijuar një rrjet lumor të pashoq në Evropë. Burimi kryesor i lumit të Vjosës ndodhet në territorin grek, aftër fshatit Vouvoussa (emri antik i Vjosës). Përgjatë 80 kilometrave të parë, lumi rrjedh nëpër Greqi dhe atje quhet Aoós. Në Shqipëri, ai merr emrin Vjosa. Pjesa e poshtme gjarpëruese hapet në një luginë me shumë ligatina, duke ofruar habitat të rëndësishëm për peshqit që shumohen me pllenim të jashtëm, për zogjtë shtegtarë dhe për gjallesa të tjera. Në fund, ai derdhet në Detin Adriatik, në veri të lagunës së Nartës – një nga lagunat më të mëdha dhe të pasura nga pikëpamja ekologjike në Shqipëri e cila, është shpallur si Rezervë Natyrore e Menaxhuar. Sipërfaqja e plotë e basenit të Vjosës është 6,700 km² në Shqipëri dhe në Greqi dhe shkarkon mesatarisht 204 m³/s në Detin Adriatik.

Vlera unike e këtij lumi vjen si pasojë e dinamikave lumore gjerësisht të pa-trazuara dhe të ruajtura përgjatë shtratit, që nga burimi në Greqi (Aoós) deri tek delta në Shqipërinë e Jugut (Vjosa). Funksionet ekologjike dhe biodiversiteti i veçantë i ekosistemeve të fushave lumore varen gjerësisht nga dinamikat e tyre gjeomorfike të paprekura (Schiemer et al., 2018). Dinamikat lumore shumë të patrazuara dhe ekosistemet e fushave lumore përgjatë Vjosës ndodhen në një gjendje të shkëlqyer ruajtje. Të gjitha habitatet lumore që janë tipike të Vjosës janë kthyer në diçka shumë të rrallë në Evropë dhe radhiten në Shtojcën 1 të Direktivës së Habitateve të Bashkimit Evropian, duke theksuar rëndësinë e ruajtjes së tyre në nivelin Evropian. Ata strehojnë komunitete të shëndetshme speciesh, të cilat janë zvogëluar ndjeshëm apo janë zhdukur plotësisht nga sistemet e tjera lumore të Evropës. Për arsye të kërkesave dhe varësisë së posaçme që ata kanë ndaj një ekosistemi lumor funksional dhe të pandërprerë, shumica e këtyre specieve thuajse janë zhdukur në Evropën Qendrore.

01.03 Qëllimet e studimit

Qëllimet e këtij studimi janë (i) matjet e transportit të ngarkesës së shtratit dhe (ii) transportit të pezullive në Vjosë në Urën e Poçemit. Gjithashtu, (iii) kampi-onimi i përmasës së kokrrizës në zonën e Kalivaçit kombinuar me (iv) përgatitjen e të Dhënave Dixhitale të Terrenit (DTM) në bazë të studimit me UAV (mjet flutu-rues pa pilot) që ofrojnë të dhëna të reja dhe thelbësore për vlerësimin mjedisor të seksionit shumë dinamik në Kalivaç; (v) përdorimi i modelimit hidrodinamik-numerik (1D dhe 2D), i synuar për të arritur kushte të rëndësishme kufiri për vlerësimin hidromorfologjik si dhe mundësitë për të vlerësuar se si ndërtimet e digave do të ndikojnë te seksionet e rrethuara / ngecura si dhe dinamikat e transportit të

13

sedimenteve në rastin prurjeve të mëdha. Në fund, (vi) përsëritje e studimit të kryqëzimeve karakteristike për të theksuar dinamikat e qarkullimit në habitatet e këtij lumi në Ballkan. Matjet dhe vetë studimi u kryen në bashkëpunim të ngushtë me Universitetin Politeknik të Tiranës, veçanërisht për vetë matjet, me vlerësimin e kampionëve (p.sh. kurbat e shpërndarjes së kokrrizave) dhe me mirëmbajtjen / leximin e instrumenteve matëse të vazhdueshme në urën e Poçemit.

Të gjitha këto të dhëna shërbejnë për të vlerësuar projektet e digave për zonat e Kalivaçit dhe Poçemit në lidhje me (vii) për sa kohë rezervuarët do të mbushen deri në 80% dhe (viii) nëse konceptet hidroenergjike të përdorura janë të zbat-ueshme për një sistem lumor si ai i Vjosës dhe (ix) çfarë mund të pritet në lidhje me erozionin e brigjeve nëse sedimentet e transportuara nga Vjosa bllokohen në një ose më shumë rezervuarë.

14

Pjesa e parë e studimit përmban përdorimin e studimit në bazë të UAV për të gjetur një Digital Terrain Model (DTM) shkencor të seksioni shumë të larmishëm morfologjik në zonën e Kalivaçit. Këto të dhëna jo vetëm janë të përshtatshme për vlerësimin e gjendjes aktuale të hidromorfologjisë, por janë edhe të dhëna të rëndësishme për modelim hidrodinamik-numerik me cilësi të lartë, i cili mund të përdoret edhe për vlerësimin e habitatit, të biotës në rrymë si dhe për analizimin e habitateve gjysmë-ujore (p.sh. lidhshmëria) se dinamikat e fushave lumore (p.sh. zonat e përmbytjes dhe kohëzgjatjet).

02.01 Përkufizimi i UAV

“UAV-të janë mjete ajrore pa pilot dhe të ripërdorshme,” sipas van Blyenburgh, 1999. Këto mjete kontrollohen nga larg, janë gjysmë-autonome, autonome ose kanë kombinim të këtyre aftësive. Kur krahasojmë UAV me mjetet e pilotuara nga njeriu, është e dukshme se ndryshimi kryesor ndërmjet dy sistemeve është se UAV nuk kanë pilot që të jetë fizikisht i pranishëm në avion. Ama, kjo nuk do të thotë detyrimisht se UAV fluturon vetë në mënyrë autonome. Në shumë raste, ekuipazhi (operatori, piloti rezervë, etj.) përgjegjës për UAV është më i madh se ai i avionëve konvencionalë (Everaerts, 2008).Termi UAV përdoret rëndom në Shkencat Kompjuterike, Robotike dhe Inteligjencën Artificiale, si dhe nga komunitetet e Fotogrametrisë dhe të Detektimit në Dis-tancë. Gjithashtu, literatura mund të përmbajë edhe sinonime si RPV (mjet i telekomanduar), ROA (mjet fluturës me telekomandim) apo RPA (mjet fluturues i pilotuar me telekomandim) dhe UVS (sisteme avioni pa pilot). RPV është term që përshkruan një avion robotik, i cili komandohet nga një stacion kontrolli në terren. Përdorimi i parë i këtij termi mund t’i atribuohet Departamentit të Mbrojtjes së SHBA-së gjatë viteve 1970 dhe 1980. Termat ROA dhe RPA janë përdorur nga Administrata Kombëtare e Aeronautikës dhe Hapësirës (NASA) dhe nga Administrata Federale e Aviacionit (FAA) në SHBA në vend të UAV. Po kështu, përdoret edhe termi UAS (Colomina, et al., 2008). FAA-ja përdor klasën e përgjithshme UAS që u prezantua për herë të parë nga Marina e SHBA-së. Kuptimi i përbashkët është që termi UAS i takon të gjithë sistemit, duke përf-shirë mjetet fluturuese pa pilot (UA) dhe Stacionin e Kontrollit në Terren (GCS) (Eisenbeiß, 2009).

02.02 Fotogrametria UAV

Terminologjia e re fotogrametri UAV (Eisenbeiss, 2008c) përshkruan një platformë matjeje fotogrametrike, e cila kontrollohet nga larg, është gjysmë autonome ose autonome, pa pilot brenda kabinës. Platforma është e pajisur me sistem matjeje fotogrametrike dhe ndër të tjera përmban një kamera regjistruese statike të vogël ose të mesme, sisteme kamere termike ose me infra të kuqe, sistem fluturuese LiDAR ose kombinim të të gjithave. UAV-të

02 Studimi me UAV dhe krijimi i DTM

15

e standardit aktual lejojnë regjistrimin dhe gjurmimin e pozicionit dhe orientimit të sensorëve të instaluar në një sistem global ose vendor koordinatash. Kështu, fotogrametria UAV mund të shihet si mjet i ri për matje fotogrametrike. Foto-grametria UAV mundëson përdorime të reja të ndryshme nga afër, duke kombinuar fotogrametrinë ajrore dhe tokësore, por edhe prezanton përdorim në kohë reale (gati) dhe alternativë me kosto të ulët ndaj fotogrametrisë klasike me pilot (shih Tabelën 1). Një studim i hollësishëm për grumbullimin e të dhënave në kohë reale duke përdorur sensorë ajrorë, duke përfshirë UAV-të, mund të lexohet tek Kerle, et al., 2008 (Eisenbeiß, 2009).

Tabela1: Tiparet e fotogrametrisë ajrore, nga afër dhe UAV.

02.03 Përparësitë e UAV-ve

Përparësitë kryesore të UAV-ve në krahasim me sistemet e pilotuara janë që UAV-të mund të përdoren në situata me rrezik të lartë, pa vënë në rrezik jetët e njerëzve. Gjithashtu, ato mund të shkojnë në zona të paarritshme, mund të flu-turojnë në lartësi të ulëta dhe afër objekteve ku sistemet me pilotë nuk mund të mbërrijnë. Këto vende përfshijnë, për shembull, vendet ku kanë ndodhur fatkeqësitë natyrore, p.sh. zona malore dhe vullkanike, fushat lumore, zonat e tërmeteve dhe të shkretuara dhe vendet e aksidenteve. Në zonat ku aksesi është i vështirë dhe kur nuk ka në dispozicion avionë të pilotuar ose nuk ka leje për fluturim, UAV-të ndonjëherë janë e vetmja praktikë alternative. Gjithashtu, në kushte meteorologjike me re dhe me shi, ekziston ende mundësia për marrjen e të dhënave me anë të UAV, kur distanca me objektin lejon të fluturohet poshtë reve. Këto kushte me-teorologjike nuk lejojnë grumbullimin e të dhënave me kamera me format të madh të integruara në avionët me pilotë për arsye të nevojës për fluturim në kuotë më të lartë. Gjithashtu, një përparësi thelbësore e përdorimit të UAV-ve është që ato nuk preken nga kufizimet fiziologjike dhe me shpenzimet ekonomike të pilotëve.


11


Tabela1: Tiparet e fotogrametrisë ajrore, nga afër dhe UAV.Ajror Nga afër UAV

Planifikimi Gjysmë automatike Manuale Automatike-manuale

Përftimi i të dhënave / Fluturim E asistuar / manuale Autonome /e asistuar / manuale Autonome /e asistuar / manuale

Sipërfaqja e zonës km² mm² - m² m² - km²

Rezolucioni i imazhit /GSD cm-m mm - dm mm - m

Distanca nga objekti 100m-100km cm – 300m m - km

Orientimi rast normal, së fundmi i pjerrët normal / i pjerrët normal / i pjerrët

Saktësia absolute e vlerave të orientimit fillestar

cm – dm mm - m cm – 10m

Përmasa e bllokut të imazhit / numri i skanimeve

10 - 1000 1 - 500 1 - 100

Aplikimet e veçanta dhe (shembuj) veçoritë

Zona me shkallë të gjerë (Hartëzim,

Pylltari, Glaciologji, modelim 3D i

qytetit)

Zona dhe objekte në shkallë të

vogël (dokumentim arkeologjik),

modelim 3D i ndërtesave

Zona me shkallë të gjerë dhe të

vogël (dokumentim arkeologjik,

monitorim i rreziqeve, modelim 3D i

ndërtesave dhe objekteve)

Fotogrametra arkitekturore dhe

industriale

Aplikime në zona të paaritshme dhe

objekte të rrezikshme

Pamje nga ajri Pamje nga toka Pamje nga ajri

Aplikime në kohë reale (monitorim)

02.03 Përparësitë e UAV-ve

Përparësitë kryesore të UAV-ve në krahasim me sistemet e pilotuara janë që UAV-të mund të përdoren në situata me rrezik të lartë, pa vënë në rrezik jetët e njerëzve. Gjithashtu, ato mund të shkojnë në zona të paarritshme, mund të fluturojnë në lartësi të ulëta dhe afër objekteve ku sistemet me pilotë nuk mund të mbërrijnë. Këto vende përfshijnë, për shembull, vendet ku kanë ndodhur fatkeqësitë natyrore, p.sh. zona malore dhe vullkanike, fushat luymore, zonat e tërmeteve dhe të shkretuara dhe vendet e aksidenteve. Në zonat ku aksesi është i vështirë dhe kur nuk ka në dispozicion avionë të pilotuar ose nuk ka leje për fluturim, UAV-të ndonjëherë janë e vetmja praktikë alternative. Gjithashtu, në kushte meteorologjike me re dhe me shi, ekziston ende mundësia për marrjen e të dhënave me anë të UAV, kur distanca me objektin lejon të fluturohet poshtë reve. Këto kushte meteorologjike nuk lejojnë grumbullimin e të dhënave me kamera me format të madh të integruara në avionët me pilotë për arsye të nevojës për fluturim në kuotë më të lartë. Gjithashtu, një përparësi thelbësore e përdorimit të UAV-ve është që ato nuk preken nga kufizimet fiziologjike dhe me shpenzimet ekonomike të pilotëve.

Gjithashtu, përparësi shtesë janë aftësia dhe mundësia në kohë reale për marrje të shpejtë të të dhënave ndërsa transmetohet imazhi, videoja dhe të dhënat e orientimit tek stacioni i kontrollit në terren.

Pjesa më e madhe e sistemeve UAV që shiten për qëllime jo tregtare, përdorin sisteme me kosto të ulëta dhe, duke qenë kështu, një përparësi e madhe e përdorimit të UAV-të është edhe faktori i kostos, pasi UAV-të janë më pak shpenzuese dhe kanë kosto më të ulëta funksionimi krahasuar me avionët e pilotuar. Por, ndonjëherë, siç përmendet në pjesën e mëparshme – në varësi të përdorimit – kostot mund të jenë të ngjashme me ato të sistemeve të pilotuara. Duke qenë se në rastin e përdorimeve në shkallë të vogël, shpenzimet për avionët me pilotë nuk janë të mirëmbajtshme, shpesh projektet nuk janë të bëshme ose duhen përdorur sisteme tokësore si sisteme alternative, duke kuptuar se jo të gjitha kërkesat e projektit arrihen. Kështu, UAV-të mund të shihen si diçka plotësuese se zëvendësuese të fotogrametrisë tokësore në disa fusha të caktuara zbatimi.

Në rastin e kombinimit të fotogrametrisë tokësore dhe me UAV, është e mundur edhe të përdoret i njëjti sistem kamerash dhe mbajtja e të njëjtës distancë me objektin, çka e lehtëson përpunimin e kombinuar të të dhënave.

Përtej këtyre përparësive, imazhet UAV mund të përdoren për hartëzim me teksturë me rezolucion të lartë për DSM-të ekzistuese dhe për modelet 3D, si dhe për pastrimin e imazheve. Imazhet e pastruara dhe derivatet e tyre, si mozaikët e imazheve, hartat dhe vizatimet, mund të përdoren për interpretimin e

16

Gjithashtu, përparësi shtesë janë aftësia dhe mundësia në kohë reale për marrje të shpejtë të të dhënave ndërsa transmetohet imazhi, videoja dhe të dhënat e orientimit tek stacioni i kontrollit në terren.

Pjesa më e madhe e sistemeve UAV që shiten për qëllime jo tregtare, përdorin sisteme me kosto të ulëta dhe, duke qenë kështu, një përparësi e madhe e për-dorimit të UAV-të është edhe faktori i kostos, pasi UAV-të janë më pak shpenzuese dhe kanë kosto më të ulëta funksionimi krahasuar me avionët e pilotuar. Por, ndon-jëherë, siç përmendet në pjesën e mëparshme – në varësi të përdorimit – kostot mund të jenë të ngjashme me ato të sistemeve të pilotuara. Duke qenë se në rastin e përdorimeve në shkallë të vogël, shpenzimet për avionët me pilotë nuk janë të mirëmbajtshme, shpesh projektet nuk janë të bëshme ose duhen përdorur sisteme tokësore si sisteme alternative, duke kuptuar se jo të gjitha kërkesat e projektit arrihen. Kështu, UAV-të mund të shihen si diçka plotësuese se zëvendësuese të fotogrametrisë tokësore në disa fusha të caktuara zbatimi.

Në rastin e kombinimit të fotogrametrisë tokësore dhe me UAV, është e mundur edhe të përdoret i njëjti sistem kamerash dhe mbajtja e të njëjtës distancë me objektin, çka e lehtëson përpunimin e kombinuar të të dhënave.

Përtej këtyre përparësive, imazhet UAV mund të përdoren për hartëzim me tek-sturë me rezolucion të lartë për DSM-të ekzistuese dhe për modelet 3D, si dhe për pastrimin e imazheve. Imazhet e pastruara dhe derivatet e tyre, si mozaikët e imazheve, hartat dhe vizatimet, mund të përdoren për interpretimin e imazheve. Përdorimi i sistemeve GPS/INS si dhe njësitë e stabilizimit dhe lundrimit mundë-sojnë fluturime të sakta, duke garantuar nga njëra anë mbulim të mjaftueshëm të imazhit dhe mbivendosjes dhe, nga ana tjetër, duke i lejuar përdoruesit të përl-logarisë saktësinë e pritshme të produktit që përpara fluturimit.

Duke pasur parasysh krahun rrotullues te UAV-të, platformat lejojnë ngritje dhe ulje vertikale, duke hequr nevojën për pistë fluturimi. Gjithashtu, përdorimi i sistemeve VTOL (Ngritja dhe Ulja Vertikale lejon marrjen e imazhit në pikë fluturimi pezull, ndërsa kamera kthehet në drejtim vertikal dhe horizontal (Eisenbeiß, 2009).

02.04 Kufizimet e UAV-ve

UAV-të, veçanërisht UAV-të me kosto të ulët, kufizojnë peshën dhe përmasën e kabinës së sensorit, kështu që shpesh zgjidhen sensorë me peshë të vogël si për shembull kamera amatore të vogla ose të mesme. Prandaj, në krahasim me kamerat me format të madh, UAV-të duhet të marrin një numër të madh ima-zhesh me qëllim për të arritur të njëjtin mbulim vizual si dhe rezolucion imazhi të krahasueshëm.Gjithashtu, sensorët me kosto të ulët zakonisht janë më pak të qëndrueshëm, çka zvogëlon cilësinë e imazhit. Më tej, këto kufizime të kabinës çojnë në përdorimin e njësive lundruese me pak peshë, çka nënkupton rezultate më pak të sakta për orientimin e sensorëve. Gjithashtu, UAV-të me kosto të ulët zakonisht janë të

17

pajisur me motorë më pak të fuqishëm, duke kufizuar kështu lartësinë që mund të mbërrihet. Rrallëherë instalohen paketa softuerësh komercialë për përpunimin e të dhënave fotogrametrike për të mbështetur imazhet UAV.Përtej këtyre mangësive, UAV-të nuk përdorin ndjesitë dhe tiparet inteligjente të njeriut. Prandaj, UAV-të nuk mund të reagojnë si qenie njerëzore në situata të papritura, p.sh. shfaqje e papritur e një pengese. Në përgjithësi, nuk ka rregullore të mjaftueshme për UAV-tënga ana e autoriteteve civile dhe të sigurisë (Colomina, et al., 2008). UAV-të me kosto të ulët nuk janë të pajisur me pajisje të komunikimit të trafikut ajror dhe me sisteme për shmangien e përplasjes, siç janë avionët me pilotë. Prandaj, për arsye të mungesës së komunikimit me autoritetet e trafikut ajror, UAV-të kufizohen të fluturojnë brenda fushës së shikimit dhe të funksionojnë me një pilot rezervë. Edhe rrezja e fluturimit të UAV, përtej rregullit të fushës së shikimit, varet nga aftësia e pilotit për të diktuar dhe për të ndjekur orientimin e sistemit UAV. Për të përdorur plotësisht aftësitë mbresëlënëse të fluturimit të UAV-të, si për shembull krahu rrotullues plotësisht i automatizuar i UAV-së, është e nevojshme që piloti të jetë i trajnuar plotësisht, për arsye sigurie. Piloti duhet të jetë i aftë të ndërveprojë me sistemin në çdo moment dhe në çdo manovër (Eisenbeiß, 2009).

Figura 2: Saktësia e metodave të matjes në lidhje me objektin / sipërfaqen e zonës; modifikuar nga Fig. 1.4 (nga Luhmann et al., 2006, faqe 4 nga Eisenbeiß, 2009).

02.05 Krijimi i DTM-së

Në këtë kapitull prezantohen hapat e ndryshëm të punës për të arritur DTM me cilësi të lartë. Për të arritur rezultatin përfundimtar, nevojiten gjashtë hapa krye-


13


Figura 2: Saktësia e metodave të matjes në lidhje me objektin / sipërfaqen e zonës; modifikuar nga Fig. 1.4 (nga Luhmann dhe të tjerëtet al., 2006, faqe 4 nga Eisenbeiß, 2009).

02.05 Krijimi i DTM-së

Në këtë kapitull prezantohen hapat e ndryshëm të punës për të arritur DTM me cilësi të lartë. Për të arritur rezultatin përfundimtar, nevojiten gjashtë hapa kryesorë. Në Figurën 3 paraqiten plani i fluturimit, si dhe pozicionet e aparateve fotografikë dhe mbivendosja e efektshme e imazheve në zonën e studiuar. Gjithashtu, Figura 4 tregon vendet e pikave të kërkuara të kontrollit në terren (GCP-të) të cilat përcaktojnë planimetrinë dhe lartësinë në sistemin vendor të koordinatave.

Pasqyrë e punës:

1. Vëzhgimi i zonës së interesit

2. Shpërndarja e GCP homogjene

3. Hartimi i një plani fluturimi (plani i fluturimit i kryer tregohet në Figurën 3)

4. Studimi tokësor i GCP (Figura 4 dhe Figura 6)

5. Operacioni i fluturimit (Figura 5 dheTabela 2)

6. Pas-përpunimi

Formatted: Font: 8 pt, Bold, Italic

18

sorë. Në Figurën 3 paraqiten plani i fluturimit, si dhe pozicionet e aparateve fo-tografikë dhe mbivendosja e efektshme e imazheve në zonën e studiuar. Gjithashtu, Figura 4 tregon vendet e pikave të kërkuara të kontrollit në terren (GCP-të) të cilat përcaktojnë planimetrinë dhe lartësinë në sistemin vendor të koordinatave.

Pasqyrë e punës:1. Vëzhgimi i zonës së interesit 2. Shpërndarja e GCP homogjene 3. Hartimi i një plani fluturimi (plani i fluturimit i kryer tregohet në Figurën 3)4. Studimi tokësor i GCP (Figura 4 dhe Figura 6)5. Operacioni i fluturimit (Figura 5 dheTabela 2)6. Pas-përpunimi

Figura 3: Plani i fluturimit, pozicionet e kamerave dhe mbivendosja e efektshme e imazheve në zonën e studimit.

Figura 4: Vendndodhjet e GCP-së.


14




Figura 5: KR6l5 Hegzakopter me aparat 24MP.

Figura 6: Stacion elektro-optik Leica TCR-407 (majtas) dhe objektivi rrethor 12-bit (GCP)(djathtas).

Tabela 2: Specifikimet e aparatit.

Modeli i Aparatit Rezolucioni Gjatësia Fokale Madhësia e Pikselit Parakalibruar

Sony ILCE-6000 6000 x 4000 16 mm 4 x 4 ¼m Jo

Formatted: Caption,Abb-Calibri-10-grau


14










19

Figura 5: KR6l5 Hegzakopter me aparat 24MP. Tabela 2: Specifikimet e aparatit.

02.05.01 Pikat e Kontrollit në Terren (GCP)

Pikat e kontrollit në terren (GCP) u përftuan duke përdorur studim tokësor. Lloji i takimetrit që u përdor për të grumbulluar të dhënat ishte Leica TCR-407 (Figura 6). Koordinatat e 59 GCP u mblodhën dhe u vendosën në tipare të mirëpërcak-tuara me shpërndarje të mirë dhe homogjene përgjatë zonës së studimit. Ato u matën në sistem vendor koordinatash. Nga të gjitha pikat e mbledhura, vetëm 50 u përdorën si GCP-të dhe 9 pikat e tjera u përdorën si “pika verifikimi”, siç tregohet në Tabelën 3 dhe në Tabelën 4.

Tabela3: Pikat e verifikimit RMSE.

Tabela 4: Pikat e verifikimit RMSE.


14











14












15



Pikat e kontrollit në terren (GCP) u përftuan duke përdorur studim tokësor. Lloji i takimetrit që u përdor për të grumbulluar të dhënat ishte Leica TCR-407 (Figura 6). Koordinatat e 59 GCP u mblodhën dhe u vendosën në tipare të mirëpërcaktuara me shpërndarje të mirë dhe homogjene përgjatë zonës së studimit. Ato u matën në sistem vendor koordinatash. Nga të gjitha pikat e mbledhura, vetëm 50 u përdorën si GCP-të dhe 9 pikat e tjera u përdorën si “pPika Vverifikimi”, siç tregohet në Tabelën 3 dhe në Tabelën 4.


Nr Gabimi X(cm)

Gabimi Y(cm)

Gabimi Z(cm)

Gabimi XY(cm)

Totali(cm) Imazhi (pix)

50 3.62 4.04 2.51 5.42 5.97 0.48


Nr Gabimi X(cm)

Gabimi Y(cm)

Gabimi Z(cm)

Gabimi XY(cm)


9 4.58 4.84 2.07 6.67 6.98 0.42

02.05.02 Paspërpunimi me anë të AGISOFT PHOTOSCAN PROFESSIONAL

02.05.02.01 Importimi dhe Ravijëzimi Përpunimi i Fotografive

· Heiqja manualisht imazhet që janë dukshëm 'jashtë qëllimit ' (p.sh., imazhet e marra përpara ngjitjes ose pas zbritjes).

· Vlerësimi io cilësinë e imazhit: Heqjaiq e të gjitha imazhevet që kanë cilësi nën 0.7-0.85. Tipari i Vvlerësimito të cCilësisnë sëe iImazhit ofron vetëm informacion rreth kufirit më të qartë të diktuar në imazh dhe duhet të përdoret për të gjetur vetëm imazhet të cilët janë dukshëm të mjegullt.

· PërpunimiRavijëzo fototve (cilësia E LARTË, përzgjedhja e dyshes: E PËRGJITHSHME (REFERENCA duke përdorur GPS të aparatit), limiti pika kyçe: 40,000, limiti pika lidhjeje: 4,000, model aparati fotografik i adaptueshëm: PO). Këto janë vlera empirike, të cilat tregojnë raportin më të mirë ndërmjet përpunimit të rezultateve dhe kohës së përpunimit.


15



Pikat e kontrollit në terren (GCP) u përftuan duke përdorur studim tokësor. Lloji i takimetrit që u përdor për të grumbulluar të dhënat ishte Leica TCR-407 (Figura 6). Koordinatat e 59 GCP u mblodhën dhe u vendosën në tipare të mirëpërcaktuara me shpërndarje të mirë dhe homogjene përgjatë zonës së studimit. Ato u matën në sistem vendor koordinatash. Nga të gjitha pikat e mbledhura, vetëm 50 u përdorën si GCP-të dhe 9 pikat e tjera u përdorën si “pPika Vverifikimi”, siç tregohet në Tabelën 3 dhe në Tabelën 4.


Nr Gabimi X(cm)

Gabimi Y(cm)

Gabimi Z(cm)

Gabimi XY(cm)


50 3.62 4.04 2.51 5.42 5.97 0.48


Nr Gabimi X(cm)

Gabimi Y(cm)

Gabimi Z(cm)

Gabimi XY(cm)


9 4.58 4.84 2.07 6.67 6.98 0.42


02.05.02.01 Importimi dhe Ravijëzimi Përpunimi i Fotografive

· Heiqja manualisht imazhet që janë dukshëm 'jashtë qëllimit ' (p.sh., imazhet e marra përpara ngjitjes ose pas zbritjes).

· Vlerësimi io cilësinë e imazhit: Heqjaiq e të gjitha imazhevet që kanë cilësi nën 0.7-0.85. Tipari i Vvlerësimito të cCilësisnë sëe iImazhit ofron vetëm informacion rreth kufirit më të qartë të diktuar në imazh dhe duhet të përdoret për të gjetur vetëm imazhet të cilët janë dukshëm të mjegullt.

· PërpunimiRavijëzo fototve (cilësia E LARTË, përzgjedhja e dyshes: E PËRGJITHSHME (REFERENCA duke përdorur GPS të aparatit), limiti pika kyçe: 40,000, limiti pika lidhjeje: 4,000, model aparati fotografik i adaptueshëm: PO). Këto janë vlera empirike, të cilat tregojnë raportin më të mirë ndërmjet përpunimit të rezultateve dhe kohës së përpunimit.

20


02.05.02.01 Importimi dhe Përpunimi i Fotografive • Heqja manualisht imazhet që janë dukshëm ‘jashtë qëllimit ‘ (p.sh., imazhet e marra përpara ngjitjes ose pas zbritjes).• Vlerësimi i cilësinë e imazhit: Heqja e të gjitha imazheve që kanë cilësi nën 0.7-0.85. Tipari i vlerësimit të cilësisë së imazhit ofron vetëm informacion rreth kufirit më të qartë të diktuar në imazh dhe duhet të përdoret për të gjetur vetëm imazhet të cilët janë dukshëm të mjegullt.• Përpunimi fotove (cilësia E LARTË, përzgjedhja e dyshes: E PËRGJITH-SHME (REFERENCA duke përdorur GPS të aparatit), limiti pika kyçe: 40,000, limiti pika lidhjeje: 4,000, model aparati fotografik i adaptueshëm: PO). Këto janë vlera empirike, të cilat tregojnë raportin më të mirë ndërmjet përpunimit të rezultateve dhe kohës së përpunimit.

Figura 7: Shto objekt, shto foto, ravijëzo fotot duke përdorur AGISOFT Photoscan Professional.


16


Figura 7: Shto objekt, shto foto, ravijëzo fotot duke përdorur AGISOFT Photoscan Professional.

Si rezultat i ravijëzimit fotografik, ndërtohet reja e pikave lidhëse (Figura 8).

1a

2a

a b c

21

Figura 8: Reja e pikave lidhëse e zonës së studimit 389,513 nga 806,891 pika (orto-pamje).


17


Figura 8: Reja e pikave lidhëse e zonës së studimit 389,513 nga 806,891 pika (orto-pamje).

02.05.02.02 GCP, reja e pikave lidhëse dhe krijimi i DTM

· Importimio i listëns esë pikave të kontrollit në terren (Figura 9). Në rast problemesh me diktimin e automatizuar GCP (objektiva rrethorë 12-bit), GCP duhet diktuar dhe numërtuar manualisht në imazhe. (Në këtë rast, punë që zgjati tre ditë).

Si rezultat i ravijëzimit fotografik, ndërtohet reja e pikave lidhëse (Figura 8).

22

02.05.02.02 GCP, reja e pikave lidhëse dhe krijimi i DTM

• Importimi i listës së pikave të kontrollit në terren (Figura 9). Në rast problemesh me diktimin e automatizuar GCP (objektiva rrethorë 12-bit), GCP duhet diktuar dhe numërtuar manualisht në imazhe. (Në këtë rast, punë që zgjati tre ditë).

Figura 9: Importimi i koordinatave të GCP.

Duke marrë të mirëqenë se kemi numër të mjaftueshëm (në varësi të përmasave të zonës së studimit) pikash kontrolli në terren me saktësi të lartë, deselektohen të gjitha imazhet në panelin e referencave si dhe deselektohen disa GCP (20 deri në 30%) me qëllim për t’i përdorur si pika verifikimi dhe jo si pika kontrolli. Kështu përftohet matje më e mirë të “saktësisë së vërtetë” të grupit të të dhënave.

• Pastrimi i resë së pikave të shpërndara (= reja e pikave të lidhjes (NDRYSHO > SELEKTIM GRADUAL). Hiqen të gjitha pikat me përqindje të lartë gabimi në ri projektim (zgjidhet një vlerë poshtë1-shit, sugjerohet të përdoret 0.5-0.8) dhe me pasiguri të lartë rindërtimi (përpiqu të gjesh ‘pragun e natyrshëm’ duke lëvizur rrëshqitësin).

• Optimizo ravijëzimin e aparatit

• Krijimi i resë së dendur (Figura 10): Zgjidhet cilësia e LARTË ose MESATARE, por kjo varet nga ajo që doni të bëni me të dhënat dhe nga hardueri juaj CPU, GPU dhe RAM.


18


Figura 9: Importimi i koordinatave të GCP.

Duke marrë të mirëqenë se kenmi numër të mjaftueshëm (në varësi të përmasave të zonës së studimit) pikash kontrolli në terren me saktësi të lartë, deselektohenni të gjitha imazhet në panelin e referencave si dhe deselektoheni disa GCP (20 deri në 30%) me qëllim për t’i përdorur si pika verifikimi dhe jo si pika kontrolli. Kështu përftohetni matje më të e mirë të “saktësisë së vërtetë” të grupit të të dhënave.

· Pastrimoni i rensë esë pikave të shpërndara (= reja e pikave të lidhjes (NDRYSHO > SELEKTIM GRADUAL). Hiqen të gjitha pikat me përqindje të lartë gabimi në ri projektim (zgjidhet një vlerë poshtë1-shit, sugjerohet të përdoret 0.5-0.8) dhe me pasiguri të lartë rindërtimi (përpiqu të gjesh 'pragun e natyrshëm' duke lëvizur rrëshqitësin).

· Optimizo ravijëzimin e aparatit

· Krijimio i rensë sëe dendur (Figura 10): Zgjidhet cilësia tëe LARTË ose MESATARE, por kjo varet nga ajo që doni të bëni me të dhënat dhe nga hardueri juaj CPU, GPU dhe RAM.

23

Figura 10: Reja e dendur e pikave që përfshin 192032208 pika (orto pamje).


19


Figura 10: Reja e dendur e pikave që përfshin 192032208 pika (orto pamje).

· Ndërto DEM (nga reja e dendur). Agisoft përdor Interpolacionm IDW në rezolucionin e specifikuar pa kampionim sipërfaqësor; zakonisht prodhon më pak zhurmë afër strukturave të mprehta (Figura 11).

24

• Ndërto DEM (nga reja e dendur). Agisoft përdor Interpolim IDW në rezolu-cionin e specifikuar pa kampionim sipërfaqësor; zakonisht prodhon më pak zhurmë afër strukturave të mprehta (Figura 11).

Figura 11: DEM bazuar në renë e dendur të pikave (rezolucion 10 x 10 cm).Në fund, Figura 12 tregon një përmbledhje të operacioneve pas përpunimit, të përcakti-meve të përdorura dhe kohëzgjatjet e llogaritjeve duke përdorur Intel i7-6700 me 16GB RAM.


20


Figura 11: DEM bazuar në renë e dendur të pikave (rezolucion 10 x 10 cm).

Në fund, Figura 12 tregon një përmbledhje të operacioneve pas përpunimit, të përcaktimeve të përdorura dhe kohëzgjatjet e llogaritjeve duke përdorur Intel i7-6700 me 16GB RAM.

25

Figura12: Përmbledhje e operacioneve paspërpunimit dhe e kohëzgjatjeve të llogaritjes.


21


Figura12: Përmbledhje e operacioneve paspërpunimit dhe e kohëzgjatjeve të llogaritjes.

26

Shpërndarja e përmasave të kokrrizave (GSD) e shtresës sipërfaqësore është shumë heterogjene – kjo vlen veçanërisht për lumenjtë natyrorë siç është Vjosa. Inspektimi optik i shtresës së sipërfaqes në zonën e përmbytjes në Qeserat tre-gon troje dhe zona të shumta me vijimësi të granulometri të ndryshme. Formimi i këtyre trojeve bazohet tek prurjet, përkatësisht tek historia e përmbytjeve të lumit dhe tek ndryshimet morfologjike të lidhura me të. Tranzicioni ndërmjet atyre pjesëve duket se është kryesisht gradual në lidhje me drejtimin e prurjeve dhe relativisht ortogonal me prurjet.

Qasja tradicionale me sitje për të përcaktuar GSD sipërfaqësore rezultoi e pamundur për dy arsye. Së pari, larmia e përmasave të kokrrizave do të kërkonte mostra të mëdha për pjesëza kokrrizash më të trasha. Së dyti, zona e kampionit është e madhe, gjë e që vështirëson shumë transportimin e këtyre mostrave dhe e bën shumë të mundimshëm pa arsye (Bunte dhe Abt 2001). Prandaj, u aplikua një metodë alternative (që është ideuar në përgjigje të problemeve të përsh-kruara), konkretisht metoda e numërimit të guralecëve përgjatë pikëprerjeve të përcaktuara.

Sipas kësaj mënyre, mblidhet një numër i paracaktuar pjesëzash (zakonisht të paktën 150) në vija të drejta, të cilat duhet të vendosen në mënyrë paralele me drejtimin e rrugës së mëparshme të rrjedhës. Vendndodhja e vijave të drejta duhet të jetë përfaqësuese e zonës rrethuese. Duke nisur nga njëra anë e vijës, grumbullohen të gjitha pjesëzat që janë më të mëdha se përafërsisht 1 cm. Pjesëzat e grumbulluara pastaj fraksionohen sipas përmasës së kokrrizës, duke përdorur një kornizë metalike të thjeshtë (Figura 13). Për të përftuar rezultate përfaqësuese, këshillohet të grumbullohen së paku 150 pjesëza me të paktën 30 pjesëza në fraksionin e mesëm.

Duke qenë se masa e pjesëzave nuk matet, kjo analizë nxjerr në fillim vetëm shpërndarjen e përmasave të kokrrizave të shtresës sipërfaqësore. Përdorimi i formulës (1) të përftuar empirikisht, zhvilluar nga (Fehr 1987), konverton shpërn-darjen e përmasës së pjesëzës në fraksione mase të një kampioni vëllimi.

Ku: ∆pi është masa e fraksionit [kg]; ∆qi numri i guralecëve në fraksion i; dmi

përmasa karakteristike apo mesatare e kokrrizës në fraksionin i në [mm]; n the numri i gurëve për fraksion

03 Analizat e përmasave të kokrrizave në materialin sipërfaqësor


22



Shpërndarja e përmasave të kokrrizave (GSD) e shtresës sipërfaqësore është shumë heterogjene – kjo vlen veçanërisht për lLumenjtë nNatyrorë siç është Vjosa. Inspektimi optik i shtresës së sipërfaqes në zonën e përmbytjes në Qeserat tregon troje dhe zona të shumta me vijimësi të GSD granulometri të ndryshme. Formimi i këtyre trojeve bazohet tek prurjet, përkatësisht tek historia e përmbytjeve të lumit dhe tek ndryshimet morfologjike të lidhura me të. Tranzicioni ndërmjet atyre pjesëveartive duket se është kryesisht gradual në lidhje me drejtimin e prurjeve dhe relativisht ortogonal me prurjet.

Qasja tradicionale me sitje për të përcaktuar GSD sipërfaqësore rezultoi e pamundur për dy arsye. Së pari, larmia e përmasave të kokrrizave do të kërkonte mostra të mëdha për pjesëzaarti kokrrizash më të trasha. Së dyti, zona e kampionit është e madhe, gjë e që vështirëson shumë transportimin e këtyre mostrave dhe e bën shumë të mundimshëm pa arsye (Bunte dhe Abt 2001). Prandaj, u aplikua një metodë alternative (që është ideuar në përgjigje të problemeve të përshkruara), konkretisht metoda e numërimit të guralecëve përgjatë pikëprerjeve të përcaktuara.


Duke qenë se masa e pjesëzave nuk matet, kjo analizë nxjerr në fillim vetëm shpërndarjen e përmasave të kokrrizave të shtresës sipërfaqësore. Përdorimi i formulës (1) të përftuar empirikisht, zhvilluar nga (Fehr (1987), konverton shpërndarjen e përmasës së pjesëzës në fraksione mase të një kampioni vëllimi.

i =i mi

0.8

i mi0.8

(1)

MeqëKu: pi është masa e fraksionit [kg]; qi numri i guralecëve në fraksion i; dmi përmasa karakteristike apo mesatare e kokrrizës në fraksionin i në [mm]; n the numri i gurëve për fraksion

Figura 13: Korniza metalike për përcaktimin fraksional të kokrrizave të grumbulluara.

Kampionimi i diferencuar (kokrrizat më të vogla zakonisht ndahen në nën mostra) çon në nënvlerësim të materialit të imët. Formula empirike (2) përdoret për të korrigjuar (pjesërisht) këtë gabim (Fehr, 1987).

27



Ku: pic probabiliteti i korrigjuar për fraksion i; ∆pi masa e fraksionit i pjesëtuar me masën totale të kampionimit

Franksioni i munguar më i vogël se 10 mm mund të korrigjohet më tej me aplikimin e funksionit Fuller (Fehr, 1987). Ky korrigjim rezulton në rezultate të paqarta për mostrat më të trasha. Për hir të krahasimit të numrit të guralecëve në mostra të ndryshme, është anashkaluar korrigjimi Fuller.

Gjatë fushatës së monitorimit në zonës e Qesaratit, janë marrë 10 mostra në pikëprerje në shtresën sipërfaqësore për numërimin e guralecëve. Pjesa më e madhe e vendndodhjeve të kampionëve ishin relativisht afër me shtratin kryesor të lumit, siç tregohet në Figura 14. Kampionët 3 dhe 4 janë marrë nga afër një shtrati të dytë të lumit, i cili ishte tharë gjatë periudhës me prurje të ulëta.


22



Shpërndarja e përmasave të kokrrizave (GSD) e shtresës sipërfaqësore është shumë heterogjene – kjo vlen veçanërisht për lLumenjtë nNatyrorë siç është Vjosa. Inspektimi optik i shtresës së sipërfaqes në zonën e përmbytjes në Qeserat tregon troje dhe zona të shumta me vijimësi të GSD granulometri të ndryshme. Formimi i këtyre trojeve bazohet tek prurjet, përkatësisht tek historia e përmbytjeve të lumit dhe tek ndryshimet morfologjike të lidhura me të. Tranzicioni ndërmjet atyre pjesëveartive duket se është kryesisht gradual në lidhje me drejtimin e prurjeve dhe relativisht ortogonal me prurjet.

Qasja tradicionale me sitje për të përcaktuar GSD sipërfaqësore rezultoi e pamundur për dy arsye. Së pari, larmia e përmasave të kokrrizave do të kërkonte mostra të mëdha për pjesëzaarti kokrrizash më të trasha. Së dyti, zona e kampionit është e madhe, gjë e që vështirëson shumë transportimin e këtyre mostrave dhe e bën shumë të mundimshëm pa arsye (Bunte dhe Abt 2001). Prandaj, u aplikua një metodë alternative (që është ideuar në përgjigje të problemeve të përshkruara), konkretisht metoda e numërimit të guralecëve përgjatë pikëprerjeve të përcaktuara.


Duke qenë se masa e pjesëzave nuk matet, kjo analizë nxjerr në fillim vetëm shpërndarjen e përmasave të kokrrizave të shtresës sipërfaqësore. Përdorimi i formulës (1) të përftuar empirikisht, zhvilluar nga (Fehr (1987), konverton shpërndarjen e përmasës së pjesëzës në fraksione mase të një kampioni vëllimi.

i =i mi

0.8

i mi0.8

(1)

MeqëKu: pi është masa e fraksionit [kg]; qi numri i guralecëve në fraksion i; dmi përmasa karakteristike apo mesatare e kokrrizës në fraksionin i në [mm]; n the numri i gurëve për fraksion




23


iC = . + . i (2)

MeqëKu: pic probabiliteti i korrigjuar për fraksion i; pi masa e fraksionit i pjesëtuar me masën totale të kampionimit

Franksioni i munguar më i vogël se 10 mm mund të korrigjohet më tej me aplikimin e funksionit Fuller (Fehr, 1987). Ky korrigjim rezulton në rezultate të paqarta për mostrat më të trasha. Për hir të krahasimit të numrit të guralecëve në mostra të ndryshme, e është anashkaluarm korrigjimin Fuller.

Gjatëe fushatës së monitorimit në zonës e Qesaratit, janë marrë 10 mostra në pikëprerje në shtresën sipërfaqësore për numërimin e guralecëve. Pjesa më e madhe e vendndodhjeve të kampionëve ishin relativisht afër me shtratin kryesor të lumit, siç tregohet në Figurën 14. Kampionët 3 dhe 4 janë marrë nga afër një shtrati të dytë të lumit, i cili ishte tharë gjatë periudhës me prurje të ulëta.

28


24


Figura 14: Vendndodhja e kampionëve të guralecëve të shtresës sipërfaqësore, Vjosa/Qeserat.

Rezultatet e analizave të përmasës së kokrrizave të materialeve sipërfaqësore radhiten në Tabelën 5. Përmasa karakteristike e kokrrizës është mesatarisht 35,4 mm me 24,6 mm për mostrën e imët dhe 48.1 mm për mostrën më të trashë. Shpërndarja e përmasave të kokrrizës për numër guralecësh ndryshon kryesisht në përmasë kokrrize dhe më pak në vetë karakteristikat e shpërndarjes (Figura 15a). Në Figurën 15 b paraqitet një krahasim ndërmjet materialeve të shtratit të lumit (më të mëdha se 4 mm) të mbledhura gjatë fushatës së monitorimit në Poçem dhe kampionet e numrit të guralecëve. Për arsye të teknikës së ndryshme të kampionimit (dhe, për pasojë, mungesa e fraksionit të materialit sipërfaqësor <10 mm), kampionët nuk janë plotësisht të krahasueshëm. Prapëseprapë, rezultatet tregojnë që materialet e shtratit të lumit të grumbulluara në Poçem janë relativisht të ngjashme me materialin sipërfaqësor në zonën e përmbytjes në Poçem. Materialet e transportuara të shtratit të lumit përmbajnë pjesëza kokrrizash, të cilat zakonisht janë gërryer dhe depozituar më parë. Siç edhe pritet, materialet e grumbulluara të shtratit të lumit në Poçem pasqyrojnë ndryshueshmërinë e materialeve poshtë sipërfaqes që gjenden në rrjedhën e sipërme.

Figura 14: Vendndodhja e kampionëve të guralecëve të shtresës sipërfaqësore, Vjosa / Qeserat.

Rezultatet e analizave të përmasës së kokrrizave të materialeve sipërfaqësore radhiten në Tabela5. Përmasa karakteristike e kokrrizës është mesatarisht 35,4 mm me 24,6 mm për mostrën e imët dhe 48.1 mm për mostrën më të trashë. Shpërndarja e përmasave të kokrrizës për numër guralecësh ndryshon kryesisht në përmasë kokrrize dhe më pak në vetë karakteristikat e shpërndarjes (Figura15a). Në Figura15b paraqitet një krahasim ndërmjet materialeve të shtratit të lumit (më të mëdha se 4 mm) të mbledhura gjatë fushatës së monitorimit në Poçem dhe kampionet e numrit të guralecëve. Për arsye të teknikës së ndryshme të kampionimit (dhe, për pasojë, mungesa e fraksionit të materialit sipërfaqësor <10 mm), kampionët nuk janë plotësisht të krahasueshëm. Prapëseprapë, rezultatet tregojnë që materialet e shtratit të lumit të grumbulluara në Poçem janë relativ-isht të ngjashme me materialin sipërfaqësor në zonën e përmbytjes në Poçem. Materialet e transportuara të shtratit të lumit përmbajnë pjesëza kokrrizash, të cilat zakonisht janë gërryer dhe depozituar më parë. Siç edhe pritet, materialet e grumbulluara të shtratit të lumit në Poçem pasqyrojnë ndryshueshmërinë e

29

materialeve poshtë sipërfaqes që gjenden në rrjedhën e sipërme.

Tabela 5: Përmasat karakteristike të kokrrizave dhe parametrat e shpërndarjes për 10 mostrat në pikëprerjet sipërfaqësore për numërimin e guralecëve, (Vjosa/Qeserat).

Figura 15: (a) Shpërndarja e përmasës së kokrrizave në nënshtresën sipërfaqësore (Vjosa/Qeserat); (b) Shpërndarja e përmasës së kokrrizave të nënshtresës sipërfaqësores (Vjosa/Qeserat) krahasuar me shpërndarjen e përmasës së kokrrizave të kampionëve të shtratit të lumit të kufizuara për kokrriza mbi 4 mm (Vjosa/Poçem).

Figura 16 është përafrim i GSD të shtresës sipërfaqësore GSD në bazë të kombinimit ndërmjet kampionëve të guralecëve dhe informacionit të grumbulluar me anë të modelit të lartësisë dixhitale me dron (veçanërisht devijimin standard vendor). Duhet theksuar se mbulimi me vegjetacion ka ndikim të keq të ndjeshëm në rezultatet e analizave (p.sh. zona e bregut të majtë ose zona në veriperën-dim). Gjithashtu, disa nga sfidat e shpërndarjes standarde vendore të modelit të lartësisë dixhitale janë pasojë e vetë ndryshimeve në lartësi dhe jo për arsye të ndryshimeve të GSD. Fluturimi relativisht i lartë i dronit (i nevojshëm për të mbuluar zonën) e amplifikon disi këtë efekt. Sidoqoftë, ky gabim është i vështirë të dallohet, pasi ndryshimet e lartësisë dhe të GSD shpesh shfaqen paralelisht.

Duke pasur parasysh këtë, Figura 16 ende tregon disa të dhëna cilësore in-teresante rreth GSD të sipërfaqes të zonës. Shtrati i dytë rreth LZA 3 dhe 4 është qartësisht i dukshëm. Gjatë një vëzhgimi vizual në terren, te dy brigjet e shtratit treguan relativisht nënshtresë bregu me material të ashpër që pasqyrohet në përafrimin GSD. Sipërfaqja e përafruar GSD e zonës lokale rreth LZA tjetër


25


Tabela5: Përmasat karakteristike të kokrrizave dhe parametrat e shpërndarjes për 10 mostrat në pikëprerjet sipërfaqësore për numërimin e guralecëve, (Vjosa/Qeserat).

Figura15: (a) Shpërndarja e përmasës së kokrrizave në nënshtresën sipërfaqësore (Vjosa/Qeserat); (b) Shpërndarja e përmasës së kokrrizave të nënshtresës sipërfaqësores (Vjosa/Qeserat) krahasuar me shpërndarjen e përmasës së kokrrizave të kampionëve të shtratit të lumit të kufizuara për kokrriza mbi 4 mm (Vjosa/Poçem).

Figura 16 është përafrim i GSD të shtresës sipërfaqësore GSD në bazë të kombinimit ndërmjet kampionëve të guralecëve dhe informacionit të grumbulluar me anë të modelit të lartësisë dixhitale me dron (veçanërisht devijimin standard vendor). Duhet theksuar se mbulimi me vegjetacion ka ndikim të keq të ndjeshëm në rezultatet e analizave (p.sh. zona e bregut të majtë ose zona në veriperëndim). Gjithashtu, disa nga sfidat e shpërndarjes standarde vendore të modelit të lartësisë dixhitale janë pasojë e vetë ndryshimeve në lartësi dhe jo për arsye të ndryshimeve të GSD. Fluturimi relativisht i lartë i dronit (i nevojshëm për të mbuluar zonën) e amplifikon disi këtë efekt. Sidoqoftë, ky gabim është i vështirë të dallohet, pasi ndryshimet e lartësisë dhe të GSD shpesh shfaqen paralelisht.

Duke pasur parasysh këtë, Figura 16 ende tregon disa të dhëna cilësore interesante rreth GSD të sipërfaqes të zonës. Shtrati i dytë rreth LZA 3 dhe 4 është qartësisht i dukshëm. Gjatë një vëzhgimi vizual në terren, te dy brigjet e shtratit treguan relativisht nënshtresë bregu me material të ashpër që pasqyrohet në përafrimin GSD. Sipërfaqja e përafruar GSD e zonës lokale rreth LZA tjetër duket se është pikë e mirë vlerësimi për shpërndarjen natyrore në vend. Partitë me material sipërfaqësor relativisht të imët (trekëndësh LZ 6-7-3) konvergojnë shumë me observimet vizuale në terren. Ndryshimet e GSD të sipërfaqes janë tipikisht graduale në lidhje me drejtimin e rrjedhës (p.sh. brez zhavorri në lindje të LZA 8). Nga ana tjetër, shfaqen ndryshime më të menjëhershme të GSD ortogonalisht me drejtimin e rrjedhës – tipike për zonat e brigjeve rreth shtretërve aktualë (dhe të mëparshëm).

dm (mm) U Cc d10 (mm) d20 (mm) d30 (mm) d40 (mm) d50 (mm) d60 (mm) d70 (mm) d80 (mm) d90 (mm) d16 (mm) d84 (mm)LZA1 24.6 1.9 0.97 13.3 16.0 17.8 19.9 22.2 24.8 27.7 30.9 38.3 14.9 32.7LZA2 43.3 2.4 0.93 18.0 22.8 26.8 31.4 36.7 42.8 50.3 59.5 77.7 20.8 63.6LZA3 38.8 2.0 0.94 17.9 21.5 24.5 27.4 30.7 35.8 42.8 53.9 70.8 20.0 59.6LZA4 42.4 1.9 0.91 19.6 23.5 26.1 29.0 32.4 38.3 45.3 56.1 75.6 22.4 61.1LZA5 48.1 2.6 0.78 18.9 23.6 26.8 30.5 38.3 48.6 57.8 69.6 85.6 22.1 75.6LZA6 24.6 2.2 0.94 10.5 12.8 15.1 17.5 20.1 23.2 28.5 35.2 44.0 12.0 38.5LZA7 24.7 2.0 0.87 11.3 13.0 14.9 17.1 19.7 22.6 26.4 30.7 42.6 12.3 33.7LZA8 37.6 2.1 0.91 15.4 18.3 21.4 24.6 28.2 32.4 41.7 54.5 74.0 17.3 60.8LZA9 43.0 2.5 0.86 17.7 22.1 25.7 29.6 35.2 43.6 51.7 60.8 78.0 20.2 65.5LZA10 27.0 1.7 0.91 15.5 17.6 19.6 21.7 24.2 27.0 30.2 34.7 41.4 16.9 37.3Composite LZA

35.4 2.2 1.0 14.5 17.9 21.1 24.3 27.7 31.6 38.8 49.0 65.1 16.8 54.7

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0.1 1 10 100 1000

Pass

ing

frac

tion

[%]

Grain size [mm]

Grain size distribution - LZA / bed load

Surface Substrate LZA -Kalivac - individual

Surface Substrate LZA -Kalivac

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0.1 1 10 100 1000

Pass

ing

frac

tion

[%]

Grain size [mm]

Grain size distribution - LZA / bed load > 4mm

Surface Substrate LZA -Kalivac - individual

Surface Substrate LZA -Kalivac

Bedload - Pocem -individual

Bedload - Pocem

a b

30

duket se është pikë e mirë vlerësimi për shpërndarjen natyrore në vend. Partitë me material sipërfaqësor relativisht të imët (trekëndësh LZ 6-7-3) konvergojnë shumë me observimet vizuale në terren. Ndryshimet e GSD të sipërfaqes janë tipikisht graduale në lidhje me drejtimin e rrjedhës (p.sh. brez zhavorri në lindje të LZA 8). Nga ana tjetër, shfaqen ndryshime më të menjëhershme të GSD or-togonalisht me drejtimin e rrjedhës – tipike për zonat e brigjeve rreth shtretërve aktualë (dhe të mëparshëm).

GSD e sipërfaqes në zonën e monitoruar duket të jetë shumë e ndërlikuar dhe heterogjene. Në përgjithësi, GSD e sipërfaqes së një lumi mund të interpreto-het si memoria e historikut të rrjedhës së tij – kjo vlen veçanërisht për zonat të cilat përmbyten vetëm me raste. Lumenj shumë aktivë morfologjikisht, siç është Vjosa, shkruajnë përmbi pjesë të ndryshme të memories së rrjedhës me anë të rikonfigurimit të GSD të sipërfaqes gjatë përmbytjeve.

Figura 16: Vlerësim i përafërt i shpërndarjes së përmasës së kokrrizave të shtresës sipërfaqësore (kini parasysh gabimet për arsye të mbulimit me vegjetacion dhe potencialit të korrigjimit të pamjaftueshëm të ndryshimeve të lartësisë).


26


GSD e sipërfaqes në zonën e monitoruar duket të jetë shumë e ndërlikuar dhe heterogjene. Në përgjithësi, GSD e sipërfaqes së një lumi mund të interpretohet si memoria e historikut të rrjedhës së tij – kjo vlen veçanërisht për zonat të cilat përmbyten vetëm me raste. Lumenj shumë aktivë morfologjikisht, siç është Vjosa, shkruajnë përmbi pjesë të ndryshme të memories së rrjedhës me anë të rikonfigurimit të GSD të sipërfaqes gjatë përmbytjeve.

Figura 16: Vlerësim i përafërt i shpërndarjes së përmasës së kokrrizave të shtresës sipërfaqësore (kini parasysh gabimet për arsye të mbulimit me vegjetacion dhe potencialit të korrigjimit të pamjaftueshëm të ndryshimeve të lartësisë).

31

Ky kapitull i kushtohet qëllimeve kryesore të studimit. Si monitorimi i transportit të (i) ngarkesës së shtratit dhe (ii) të pezullive paraqiten nga aspektet metodologjike si dhe të rezultateve të arritura, të cilat përdoren për diskutimin rreth normave të depozitimit të rezervuarëve të planifikuar në Vjosë.

04.01 Metoda e matjes së sedimentit në shtrat

Kampionuesit me kosh janë ndër metodat më të përdorura për matjen e drejt-përdrejtë të transportit të ngarkesës së shtratit në lumenj me shtretër prej zalli (Liedermann et al., 2018). Kampionimi i ngarkesës së shtratit më anë të konte-jnerëve të përshtatshëm (kosh, kuti) një kohë të caktuar matjeje, është metodë që përdoret prej dekadash. Një përshkrim i këtyre lloj mjetesh matëse është botuar, ndër të tjera, nga Hubell (1964), Van Rijn (1986) dhe Habersack (1997).

Duke qenë se lumi i Vjosës mund të arrijë shpejtësi të larta të prurjeve dhe turbulenca në kulmet e shkarkimeve, ishte i nevojshëm të përdorej një mjet matës që përshtatej me këto kushte. Prandaj, u zgjodh një variant i përshtatur i kam-pionuesit BfG me kosh (Figura 17) si pajisje matëse e standardizuar, e miratuar dhe e testuar për lumenjtë me shtrat zalli. Pajisja bazohet tek ajo e përdorur nga Instituti Federal i Hidrologjisë në Koblenz, Gjermani dhe karakterizohet nga një konstruksion më masiv me ngarkesa më të rënda me qëllim për të pasur stabilitet më të madh gjatë procesit të kampionimit (Liedermann et al., 2012). Kampionuesi karakterizohet nga përmasa e rrjetës prej 1 mm, hapje prej 160 × 80 mm dhe peshë prej rreth 200 kg.

Figura 17: Kampionuesi i përshtatur BfG me kosh.

Kampionuesi i përshtatur BfG përdor ndryshime presioni të induktuara nga forma për të kompensuar presionin kundërshtues. Rrjeta me përmasë grile të përshtat-shme gjeneron një presion kundërshtues të caktuar në varësi të shpejtësisë së rrjedhës, në mënyrë që shpejtësia e hyrjes t’i përafrohet shpejtësisë së rrjedhës

04 Monitorimi i transportimit të sedimenteve


27


04 Monitorimi i transportimit të sedimenteve

Ky kapitull i kushtohet qëllimeve kryesore të studimit. Si monitorimi i transportit të (i) ngarkesës së shtratit dhe (ii) të pezullive paraqiten nga aspektet metodologjike si dhe të rezultateve të arritura, të cilat përdoren për diskutimin rreth normave të depozitimit të rezervuarëve të planifikuar në Vjosë.

04.01 Metoda e matjes së sedimentit në shtrat

Kampionuesit me kosh janë ndër metodat më të përdorura për matjen e drejtpërdrejtë të transportit të ngarkesës së shtratit në lumenj me shtretër prej zalli (Liedermann dhe të tjerëet al., 2018). Kampionimi i ngarkesës së shtratit më anë të kontejnerëve të përshtatshëm (kosh, kuti) një kohë të caktuar matjeje, është metodë që përdoret prej dekadash. Një përshkrim i këtyre lloj mjetesh matëse është botuar, ndër të tjera, nga Hubell (1964), Van Rijn (1986) dhe Habersack (1997).

Duke qenë se Llumi i Vjosës mund të arrijë shpejtësi të larta të prurjeve dhe turbulenca në kulmet e shkarkimeve, ishte i nevojshëm të përdorej një mjet matës që përshtatej me këto kushte. Prandaj, u zgjodh një variant i përshtatur i kampionuesit BfG me kosh (Figura 17) si pajisje matëse e standardizuar, e miratuar dhe e testuar për lumenjtë me shtrat zalli. Pajisja bazohet tek ajo e përdorur nga Instituti Federal i Hidrologjisë në Koblenz, Gjermani dhe karakterizohet nga një konstruksion më masiv me ngarkesa më të renda rënda me qëllim për të pasur stabilitet më të madh gjatë procesit të kampionimit (Liedermann et al.,dhe të tjerët, 2012). Kampionuesi karakterizohet nga përmasa e rrjetës prej 1 mm, hapje prej 160 × 80 mm dhe peshë prej rreth 200 kg.

Figura 17: Kampionuesi i përshtatur BfG me kosh.

Kampionuesi i përshtatur BfG përdor ndryshime presioni të induktuara nga forma për të kompensuar presionin kundërshtues. Rrjeta me përmasë grile të përshtatshme gjeneron një presion kundërshtues të caktuar në varësi të shpejtësisë së rrjedhës, në mënyrë që shpejtësia e hyrjes t’i përafrohet shpejtësisë së rrjedhës dhe kjo çon në sjellje neutrale kapëse. Për tu siguruar që asnjë material tjetër të mos futet në shportën kampionuese, përveç asaj të ngarkesës së transportuar të shtratit, pajisja përdor ulje dhe ngritje të hapjes, e cila ndryshon në baza kohore, dhe që drejtohet nga një çengel i veçuar dhe nga susta çeliku të përforcuar, çka përbën një përparësi tjetër thelbësore të kampionuesit të përzgjedhur (Liedermann et al., dhe të tjerët, 2018).

Matja dhe përpunimi i të dhënave

Për arsye të ndryshueshmërisë tsë lartë hapësinore-kohore të transportit të ngarkesës së shtratit (Habersack, 1997), grumbulluesi BfG ulet tre herë në çdo pikë vertikale (Figura 18a). Pas secilës matje, kampioni i grumbulluar merret nga koshi dhe etiketohet në kontejnerë të ndarë (Figura 18b). Një matje normale zgjat pesë minuta; koha e pozicionimit shkurtohet në varësi të ngarkesës së transportuar për të shmangur tejmbushjen e koshit kampionues (Liedermann et al.,dhe të tjerët, 2018).

Formatted: Font: Italic

32

dhe kjo çon në sjellje neutrale kapëse. Për tu siguruar që asnjë material tjetër të mos futet në shportën kampionuese, përveç asaj të ngarkesës së transportuar të shtratit, pajisja përdor ulje dhe ngritje të hapjes, e cila ndryshon në baza kohore, dhe që drejtohet nga një çengel i veçuar dhe nga susta çeliku të përforcuar, çka përbën një përparësi tjetër thelbësore të kampionuesit të përzgjedhur (Lieder-mann et al., 2018).

Matja dhe përpunimi i të dhënave

Për arsye të ndryshueshmërisë së lartë hapësinore-kohore të transportit të ngarkesës së shtratit (Habersack, 1997), grumbulluesi BfG ulet tre herë në çdo pikë vertikale (Figura18a). Pas secilës matje, kampioni i grumbulluar merret nga koshi dhe etiketohet në kontejnerë të ndarë (Figura18b). Një matje normale zgjat pesë minuta; koha e pozicionimit shkurtohet në varësi të ngarkesës së transportuar për të shmangur tejmbushjen e koshit kampionues (Liedermann et al., 2018).

Figura18: (a) Matjet e ngarkesës së shtratit në kryqëzimin e urës në Poçem; (b) Boshatisja e kampionuesit BfG me kosh.

Për të llogaritur transportin e sedimenteve, kampionët e grumbulluar së pari duhet të thahen, të peshohen dhe të siten. Një funksion ekualizimi i zhvilluar em-pirikisht ofron koeficiente korrigjimi për sasi kampionimi ndërmjet 2.5 dhe 6 kg për të kompensuar efektin e presionit kundërshtues të rritur dhe për të llogaritur ngarkesën e patrazuar. Mund të përdoren vlera korrigjimi për maksimumi 6 kg. Për kampionë që tejkalojnë këtë peshë, është përshtatur koha me qëllim përdorimin e një faktori ndreqës (Dröge et al., 1992). Transporti mbi kryqëzimin llogaritet duke integruar ngarkesat mesatare për secilën vendndodhje (Tabela 6). Në fund, trans-porti i ngarkesës së shtratit brenda të gjithë kryqëzimit përcaktohet grafikisht (Liedermann et al., 2018).

Analiza laboratorike e kampionëve të ngarkesës së shtratit

Nga stacionet e kampionimit në urën në Poçem u morën rreth 86 kampionë sedimentesh (Figura 19). Nga këta, 20 kampionë sedimentesh u mblodhën gjatë


28


Figura18: (a) Matjet e ngarkesës së shtratit në kryqëzimin e urës në Poçem; (b) Boshatisja e kampionuesit BfG me kosh.

Për të llogaritur transportin e sedimenteve, kampionët e grumbulluar së pari duhet të thahen, të peshohen dhe të siten. Një funksion ekualizimi i zhvilluar empirikisht ofron koeficiente korrigjimi për sasi kampionimi ndërmjet 2.5 dhe 6 kg për të kompensuar efektin e presionit kundërshtues të rritur dhe për të llogaritur ngarkesën e patrazuar. Mund të përdoren vlera korrigjimi për maksimumi 6 kg. Për kampionë që tejkalojnë këtë peshë, është përshtatur koha me qëllim përdorimin e një faktori ndreqës (Dröge et al.,dhe të tjerët, 1992). Transporti mbi kryqëzimin llogaritet duke integruar ngarkesat mesatare për secilën vendndodhje (Tabela 6). Në fund, transporti i ngarkesës së shtratit brenda të gjithë kryqëzimit përcaktohet grafikisht (Liedermann et al., dhe të tjerët, 2018).

Analiza laboratorike e kampionëve të ngarkesës së shtratit

Nga stacionet e kampionimit në urën në Poçem u morën rreth 86 kampionë sedimentesh u morën nga stacionet e kampionimit në urën në Poçem (Figura 19). Nga këta, 20 kampionë sedimentesh u mblodhën gjatë datave 15-16 mars 2018 dhe 66 kampionë sedimentesh u mblodhën gjatë datave 27-28 mars 2018.

Me qëllim përcaktimin e shpërndarjes së përmasës së pjesëzave të kampionëve të mbledhur, u përdor standardi ASTM D4822 – 88. Pjesa më e madhe e kampionëve të mbledhur u thanë me ajër në temperaturë dhome, siç tregohet në Figurën 19a dhe vetëm në disa raste (Figura 19b) kampionët u thanë në furrë me 105°C për 12 orëh. Me tu tharë, kampionët u ftohën dhe u peshuan. Kampionët pastaj u vazhduan me analiza site, procedurë që përdoret zakonisht nga inxhinieria për të përcaktuar shpërndarjen e përmasës së pjesëzave të materialit kokrrizor.

U zgjodhën disa sita me rrjetë katrore dhe me ndërthurje, të cilat përputhen me standardin ASTM. Seti i plotë i sitave përfshin seritë e mëposhtme:

(125 mm) (8 mm)

(90 mm) (4 mm)

(63 -mm) (2 mm)

(56 -mm) (1 mm)

(31,5 -mm) (500 ¼m)

(22,4 mm) (250 ¼m)

(16-mm) (125 ¼m)

(11,2 mm) (75 -¼m)

a b

33

datave 15-16 mars 2018 dhe 66 kampionë sedimentesh u mblodhën gjatë datave 27-28 mars 2018.

Me qëllim përcaktimin e shpërndarjes së përmasës së pjesëzave të kampionëve të mbledhur, u përdor standardi ASTM D4822 – 88. Pjesa më e madhe e kampio-nëve të mbledhur u thanë me ajër në temperaturë dhome, siç tregohet në Figurën 19a dhe vetëm në disa raste (Figura 19b) kampionët u thanë në furrë me 105°C për 12 orë. Me tu tharë, kampionët u ftohën dhe u peshuan. Kampionët pastaj u vazhduan me analiza site, procedurë që përdoret zakonisht nga inxhinieria për të përcaktuar shpërndarjen e përmasës së pjesëzave të materialit kokrrizor.

U zgjodhën disa sita me rrjetë katrore dhe me ndërthurje, të cilat përputhen me standardin ASTM. Seti i plotë i sitave përfshin seritë e mëposhtme:

(125 mm) (8 mm)(90 mm) (4 mm)(63 mm) (2 mm)(56 mm) (1 mm)(31,5 mm) (500 μm)(22,4 mm) (250 μm)(16-mm) (125 μm)(11,2 mm) (75 μm)

Figura 19: (a) Kampioni i sedimenteve Nr. LR7-B1 i datës 27 mars 2018 duke u tharë në temperaturë dhome; (b) Kampioni i sedimenteve Nr. L19-B1/B2 i datës 16 mars 2018 i përgatitur për procesin e tharjes në furrë.


29



Operacioni i sitjes mekanike u krye me anë të lëvizjeve anësore dhe vertikale të sitës, shoqëruar me goditje në mënyrë që kampioni të lëvizte në mënyrë të vazhdueshme në sipërfaqen e sitës. Përqindjet e kampionit të mbetur në sitë dhe atij që kaloi nëpër të u llogaritën duke përdorur formulat e mëposhtme

% = 100% (3)

100% < 2% (4)

ku përfaqëson peshën e mbetur në secilën sitë dhe përfaqëson peshën totale të kampionit.

Në fund të peshimit, shuma e masave në të gjitha sitat e përdorura është pothuaj ei barabartë me masën fillestare të sasisë së situr. Me qëllim për të pasur spektrin e plotë të shpërndarjes së përmasës së kokrrizave, materiali që kaloi në sitën Nr. 200 (75 -¼m) u peshua së bashku.

Rezultatet e analizës së përmasës së kokrrizave tregohen në Figurat 20, 21, 22 dhe 23.

a b

34


(3)

(4)


Në fund të peshimit, shuma e masave në të gjitha sitat e përdorura është pothuaj e barabartë me masën fillestare të sasisë së situr. Me qëllim për të pasur spektrin e plotë të shpërndarjes së përmasës së kokrrizave, materiali që kaloi në sitën Nr. 200 (75 μm) u peshua së bashku.


Figura 20: Kurbat e shpërndarjes së kokrrizave në kampionë të datës 15 mars 2018.


30



Figura 21: Kurbat e shpërndarjes së kokrrizave në kampionët e datës 16 mars 2018.


29




% = 100% (3)

100% < 2% (4)


Në fund të peshimit, shuma e masave në të gjitha sitat e përdorura është pothuaj ei barabartë me masën fillestare të sasisë së situr. Me qëllim për të pasur spektrin e plotë të shpërndarjes së përmasës së kokrrizave, materiali që kaloi në sitën Nr. 200 (75 -¼m) u peshua së bashku.


a b

35


30







31




36


31





37

Tabela 6: Llogaritja e ngarkesës së shtratit – 27.03.2018.

04.02 ADCP – shkarkimi dhe shpejtësia e Rrjedhës

“Profilizuesi Akustik Doppler” (ADCP) përdor efektin Doppler për të matur shpejtësitë në ujërat rrjedhës. Sinjalet e emetuara nga konvertori ultrasonik reflektohen nga pjesëzat në ujë dhe në fund të ujit. Norma e rrjedhës mund të përcaktohet nga ndryshimet e frekuencës ndërmjet sinjaleve të emetuara dhe atyre të reflektuara. ADCP ndan kolonën e ujit në qeliza thellësie (disa softuerë dhe referenca i quajnë “kosha”) dhe raporton shpejtësi për secilën thellësi qelize. Pas matjeve të përsëritura duke tërhequr pajisjen ADCP përgjatë lumit ose duke kryer matje seksion për seksion (Figura 24) kemi shpërndarjen e shpejtësisë së rrjedhës si dhe shkarkimin në kryqëzim (Mueller et al., 2009).


32


Tabela 6:Llogaritja e ngarkesës së shtratit – 27.03.2018.

04.02 ADCP – shkarkimi dhe shpejtësia e Rrjedhës

"Profilizuesi Akustik Doppler" (ADCP) përdor efektin Doppler për të matur shpejtësitë në ujërat rrjedhës. Sinjalet e emetuara nga konvertori ultrasonik reflektohen nga pjesëzat në ujë dhe në fund të ujit. Norma e rrjedhës mund të përcaktohet nga ndryshimet e frekuencës ndërmjet sinjaleve të emetuara dhe atyre të reflektuara. ADCP ndan kolonën e ujit në qeliza thellësie (disa softuerë dhe referenca i quajnë “kosha”) dhe raporton shpejtësi për secilën thellësi qelize. Pas matjeve të përsëritura duke tërhequr pajisjen ADCP përgjatë lumit ose duke kryer matje seksion për seksion (Figura 24) kemi shpërndarjen e shpejtësisë së rrjedhës si dhe shkarkimin në kryqëzim (Mueller et al.,dhe të tjerët, 2009).

samples < 2500g

Sta

tion

Dis

tan

ce f

rom

ri

gh

t b

an

k

Du

ratio

n

We

igh

t

pe

r w

idth

of

ba

ske

t

me

an

at

on

e

vert

ica

l

pe

r 1

m w

idth

Co

nve

rsio

n

fact

or

Co

nce

rsio

n

du

ratio

n

Co

nce

rsio

n

we

igh

t

Fa

cto

r 1

00

%

Co

rre

cte

d

we

igh

t

pe

r w

idth

of

ba

ske

t

me

an

at

on

e

vert

ica

l

pe

r 1

m w

idth

[m] [s] [g] [g/s*b] [g/s*b] [g/s*m] [%] [s] [g] [g] [g/s*b] [g/s*b] [g/s*m]300 4771 16 1.36 6489 22300 1613 5 5300 1281 4 4300 18319 61 32.75 98 6000 1.50 9000 92180 9591 53 62.56 113 6000 1.50 9000 80180 4082 23 1.25 5103 28180 16115 90 37 67 6000 1.50 0120 8203 68 73 88 6000 1.50 0120 1916 16 16180 15685 87 38 69 6000 1.50 0120 11980 100 50 60 6000 1.50 0120 3146 26 1.05 0180 14846 82 40 73 6000 1.50 0120 3333 28 1.09 0120 9593 80 63 75 6000 1.50 0180 1167 6 6300 8254 28 73 218 6000 1.50 0300 13557 45 44 133 6000 1.50 0180 9825 55 61 110 6000 1.50 0180 7851 44 76 138 6000 1.50 0180 2184 12 12180 15990 89 38 68 6000 1.50 0300 387 1 1180 10236 57 59 106 6000 1.50 0180 21925 122 27 49 6000 1.50 0120 4869 41 1.38 0180 2811 16 1.02 0180 1721 10 10180 6582 37 91 164 6000 1.50 0180 527 3 3300 681 2 2300 8607 29 70 209 6000 1.50 0300 1594 5300 205 0.68330 326 0.99300 0 0300 0 0300 191 0.64

XV 111.7 300 0 0 0 0XVI 118.7 300 0 0 0 0

XVIII 138.7 300 0 0 0 0

XIV 104.7 0.32 2

XIII 97.7 0.49 3

2 11

XII 89.7 3 19

XI 82.2

0

X 74.6 3 21

0.65 4

IX 67.6 0

VIII 59.7

14

VII 52.7 4 26

0 0

VI 45.6 2

0 0

V 38.6

IV 27.5

430

III 19.0 5 34

10 67

II 10.0 67

Pocem Bridge - 27.03.2018 at 870m³/ssamples > 6000g samples 2500 - 6000g

I 7.0

38


33


Figura 24: Varka matëse ADCP në profilin e urës në Poçem (majtas) dhe rezultatet në kohë reale të matjeve të kryera (djathtas).

04.03 Metoda e Matjes së Pezullive

Për të kuantifikuar ngarkesat e pezullive nëpër lumenj, duhet marrë parasysh shpërndarja e përqendrimit të pezullive në kryqëzim (ndryshueshmëria hapësinore) si dhe ndryshueshmëria kohore që lidhet me nivele të ndryshme shkarkimesh (Wass dhe Leeks, 1999). Për të trajtuar këto kërkesa, normalisht përdoren metoda të ndryshme për të matur ndryshueshmërinë hapësinore dhe kohore të transportit të pezullive.

04.03.01 Kampionimi me shumë pika

Kur përdoret metoda e kampionimit me shumë pika, kryqëzimi i rrjedhës ndahet në disa vertikale, ku, në secilën prej tyre merren kampionë në thellësi të ndryshme. Numri i vertikaleve dhe i pikave të matjes për vertikal varen nga gjerësia dhe thellësia e ujit (DVWK, 1986). Në përgjithësi, pesë deri në dhjetë vertikale mjaftojnë për të përcaktuar shpërndarjen horizontale të pezullive (Edwards dhe Glysson, 1999). Duke matur shpejtësitë vendore në të njëjtën kohë në pikat përkatëse të kampionimit, mund të përcaktohet llogaritja e mesatares së përqendrimit të lëndës pezull, marrë sipas shpejtësisë. Sipas DVWK (1986), metoda me shumë pika shihet si metoda më e saktë e kampionimit për matjen e transportimit të pezullive. Ka kufizime për arsye të konsumit të madh të kohës që nevojitet për përdorimin e kësaj metode (BMLFUËBMLFUW, 2017). Në Figurën 25 tregohet një ilustrim skematik i strategjisë së kampionimit me shumë pika të pezullive.

Figura 25: Skema e kampionimit me shumë pika të pezullive (BMLFUW, 2017).

04.03.02 Metoda e integrimit të thellësisë

Kur përdoret metoda e integrimit, – e cila u zgjodh për projektin aktualtual -, edhe zona e rrjedhës ndahet në disa vertikale. Në secilin interval, ulet një pajisje kampionimi dhe pastaj ngrihet me shpejtësi konstante nga niveli i ujit tek shtrati. Kur përdoren pajisje kampionimi me valvula kontrolli, kampioni mund të hapet ose gjatë procesit të uljes, ose gjatë atij të ngritjes. Kjo metodë ofron mesataren e përqendrimit të pezullisë, sipas shpejtësisë, ndërmjet sipërfaqes dhe shtratit të lumit në çdo vertikale. Parakushti për një gjë të tillë është që hyrjet në pajisjen matëse janë kryesisht izokinetike. Përparësia e metodës së integrimit në krahasim me metodën me shumë pika qëndron në kohën më të shpejtë të operimit (DVWËK, 1986).





Kur përdoret metoda e kampionimit me shumë pika, kryqëzimi i rrjedhës ndahet në disa vertikale, ku, në secilën prej tyre merren kampionë në thellësi të ndryshme. Numri i vertikaleve dhe i pikave të matjes për vertikal varen nga gjerësia dhe thellë-sia e ujit (DVWK, 1986). Në përgjithësi, pesë deri në dhjetë vertikale mjaftojnë për të përcaktuar shpërndarjen horizontale të pezullive (Edwards dhe Glysson, 1999). Duke matur shpejtësitë vendore në të njëjtën kohë në pikat përkatëse të kampionimit, mund të përcaktohet llogaritja e mesatares së përqendrimit të lëndës pezull, marrë sipas shpejtësisë. Sipas DVWK (1986), metoda me shumë pika shihet si metoda më e saktë e kampionimit për matjen e transportimit të pezullive. Ka kufizime për arsye të konsumit të madh të kohës që nevojitet për përdorimin e kësaj metode (BMLFUW, 2017). Në Figura 25 tregohet një ilustrim skematik i strategjisë së kampionimit me shumë pika të pezullive.


33






Kur përdoret metoda e kampionimit me shumë pika, kryqëzimi i rrjedhës ndahet në disa vertikale, ku, në secilën prej tyre merren kampionë në thellësi të ndryshme. Numri i vertikaleve dhe i pikave të matjes për vertikal varen nga gjerësia dhe thellësia e ujit (DVWK, 1986). Në përgjithësi, pesë deri në dhjetë vertikale mjaftojnë për të përcaktuar shpërndarjen horizontale të pezullive (Edwards dhe Glysson, 1999). Duke matur shpejtësitë vendore në të njëjtën kohë në pikat përkatëse të kampionimit, mund të përcaktohet llogaritja e mesatares së përqendrimit të lëndës pezull, marrë sipas shpejtësisë. Sipas DVWK (1986), metoda me shumë pika shihet si metoda më e saktë e kampionimit për matjen e transportimit të pezullive. Ka kufizime për arsye të konsumit të madh të kohës që nevojitet për përdorimin e kësaj metode (BMLFUËBMLFUW, 2017). Në Figurën 25 tregohet një ilustrim skematik i strategjisë së kampionimit me shumë pika të pezullive.

Figura 25: Skema e kampionimit me shumë pika të pezullive (BMLFUW, 2017).


Kur përdoret metoda e integrimit, – e cila u zgjodh për projektin aktualtual -, edhe zona e rrjedhës ndahet në disa vertikale. Në secilin interval, ulet një pajisje kampionimi dhe pastaj ngrihet me shpejtësi konstante nga niveli i ujit tek shtrati. Kur përdoren pajisje kampionimi me valvula kontrolli, kampioni mund të hapet ose gjatë procesit të uljes, ose gjatë atij të ngritjes. Kjo metodë ofron mesataren e përqendrimit të pezullisë, sipas shpejtësisë, ndërmjet sipërfaqes dhe shtratit të lumit në çdo vertikale. Parakushti për një gjë të tillë është që hyrjet në pajisjen matëse janë kryesisht izokinetike. Përparësia e metodës së integrimit në krahasim me metodën me shumë pika qëndron në kohën më të shpejtë të operimit (DVWËK, 1986). Figura 25: Skema

e kampionimit me shumë pika të pezullive (BMLFUW, 2017).

39


Kur përdoret metoda e integrimit, e cila u zgjodh për projektin aktual edhe zona e rrjedhës ndahet në disa vertikale. Në secilin interval, ulet një pajisje kampionimi dhe pastaj ngrihet me shpejtësi konstante nga niveli i ujit tek shtrati. Kur përdoren pajisje kampionimi me valvula kontrolli, kampioni mund të hapet ose gjatë procesit të uljes, ose gjatë atij të ngritjes. Kjo metodë ofron mesataren e përqendrimit të pezullisë, sipas shpejtësisë, ndërmjet sipërfaqes dhe shtratit të lumit në çdo vertikale. Parakushti për një gjë të tillë është që hyrjet në pajisjen matëse janë kryesisht izokinetike. Përparësia e metodës së integrimit në krahasim me metodën me shumë pika qëndron në kohën më të shpejtë të operimit (DVWK, 1986). Sido-qoftë, kjo metodë është më pak e përpiktë kur rriten normat e prurjeve krahasuar me metodën me shumë pika (BMLFUW, 2017). Në Figura 26 tregohet një ilustrim skematik i kampionimit të pezullive të integruar sipas thellësive.

Figura 26: Skema e kampionimit të pezullive sipas thellësive (BMLFUW, 2017).

Kampionët në Vjosë u morën duke përdorur Kampionues të Pezullive US - P61A (Figura 27). Kolektori US - P61 peshon rreth 50 kg, ka formë areodinamike dhe është i pajisur me “krahë të vegjël”, çka siguron pozicionim të qëndrueshëm brenda rrymës në mënyrë që hapja të jetë në drejtimin e rrjedhës. Kapaku i hyrjes hapet duke dërguar impuls korrenti tek valvula rrotulluese. Brenda kolektorit vendoset një shishe plastike 1-litershe, e cila, në kushte ideale, nuk duhet të mbushet plotësisht për të siguruar përfaqësim të kampionit. Kampionët merren në mënyrë izokinetike, çka do të thotë që shpejtësia e hyrjes në kolektor është e barabartë me shpejtësinë e rrjedhës së ujit përreth. Kjo siguron që përqendrimi i materialeve të ngurta pezull në shishen e kampionëve të jetë i barabartë me përqendrimin e materialeve të ngurta pezull në ujë (FISP, 2007).


34


Sidoqoftë, kjo metodë është më pak e përpiktë kur rriten normat e prurjeve krahasuar me metodën me shumë pika (BMLFUËBMLFUW, 2017). Në Figurën 26 tregohet një ilustrim skematik i kampionimit të pezullive të integruar sipas thellësive.


Kampionët në Vjosë u morën duke përdorur Kampionues të Pezullive US - P61A (Figura 27). Kolektori US - P61 peshon rreth 50 kg, ka formë areodinamike dhe është i pajisur me "krahë të vegjël", çka siguron pozicionim të qëndrueshëm brenda rrymës në mënyrë që hapja të jetë në drejtimin e rrjedhës. Kapaku i hyrjes hapet duke dërguar impuls korrenti tek valvula rrotulluese. Brenda kolektorit vendoset një shishe plastike 1-litershe, e cila, në kushte ideale, nuk duhet të mbushet plotësisht për të siguruar përfaqësim të kampionit. Kampionët merren në mënyrë izokinetike, çka do të thotë që shpejtësia e hyrjes në kolektor është e barabartë me shpejtësinë e rrjedhës së ujit përreth. Kjo siguron që përqendrimi i materialeve të ngurta pezull në shishen e kampionëve të jetë i barabartë me përqendrimin e materialeve të ngurta pezull në ujë (FISP, 2007).

Figura 27: Kampionuesi i Pezullive US-P61A.

Laboratori

Kampionët analizohen në një laborator të pajisur në mënyrë të veçantë me anë të filtrimit të përmbajtjes së tyre,– masa e lidhur me vëllimin e substancave të pashkrira në ujë, të cilat filtrohen në kushte të caktuara dhe pastaj peshohen pas një procesi tharjeje të përcaktuar. Ato bazohen tek vëllimi i kampionit të ujit dhe shprehen në mg/l (DIN 38 409 Pjesa 2, 1987).

Analiza kryhet mëe një njësi filtrimi dhe me një pompë vakumi, me anë të një filtri- membranë me përmasë poresh 0.45 ¼m. Këto filtra duhet të thahen në furrë tharëse në 105 +/- 2 ° C për dy orë përpara se të përdoren dhe pastaj duhet të ftohen deri në temperaturën e dhomës në desikator për 30 - 60 minuta. Përcaktimi i peshës kryhet me peshore analitike me ndarje prej 1 mg. Pastaj, filtri vendoset në njësinë e filtrit të vakumit dhe filtrohet i tërë vëllimi i kampionit, i cili është përcaktuar më parë. Filtrat e përdorur thahen, ftohen dhe peshohen siç përshkruhet më lart. Figura 28 tregon njësinë e filtrimit dhe pompën e vakumit si dhe filtrat e rinj dhe të përdorur (BMLFUWË, 2017).

40


Laboratori

Kampionët analizohen në një laborator të pajisur në mënyrë të veçantë me anë të filtrimit të përmbajtjes së tyre, masa e lidhur me vëllimin e substancave të pashkrira në ujë, të cilat filtrohen në kushte të caktuara dhe pastaj peshohen pas një procesi tharjeje të përcaktuar. Ato bazohen tek vëllimi i kampionit të ujit dhe shprehen në mg/l (DIN 38 409 Pjesa 2, 1987).

Analiza kryhet me një njësi filtrimi dhe me një pompë vakumi, me anë të një filtri-membranë me përmasë poresh 0.45 μm. Këto filtra duhet të thahen në furrë tharëse në 105 +/- 2 ° C për dy orë përpara se të përdoren dhe pastaj duhet të ftohen deri në temperaturën e dhomës në desikator për 30 - 60 minuta. Për-caktimi i peshës kryhet me peshore analitike me ndarje prej 1 mg. Pastaj, filtri vendoset në njësinë e filtrit të vakumit dhe filtrohet i tërë vëllimi i kampionit, i cili është përcaktuar më parë. Filtrat e përdorur thahen, ftohen dhe peshohen siç përshkruhet më lart. Figura 28 tregon njësinë e filtrimit dhe pompën e vakumit si dhe filtrat e rinj dhe të përdorur (BMLFUW, 2017).

Figura 28: Njësia filtruese me pompën në sfond (majtas); filtrat e përdorur (lart) filtrat e rinj (poshtë) (djathtas).


35



Vlerësimi i përmbajtjes së substancave të filtrueshme kryhet sipas DIN 38 409 pjesa 2, me anë të dy ekuacioneve të mëposhtme:

(5)

(6) ku

bA substanca të filtrueshme [mg/l]

mT lëndë e thatë[g]

ma masa e filtrit [g]

mb masa e filtrit dhe e substancave të filtrueshme [g]

VP vëllimi i kampionit [l]

f faktori: f = 1.000 mg/g

Kur përdoret metoda e integrimit me matjet e rrjedhës, llogaritja e ngarkesës së sedimentit bazohet në shpejtësinë mesatare në pikë vertikale (vm) dhe përqendrimin e pezullive në mostrën e integrimit (cs). Duke aplikuar thellësinë e ditur të ujit (h(tv)) në matjet vertikale dhe distancat (b) ndërmjet pikave vertikale, llogarisim ngarkesën pezull sipas Tabelës 7 (BMLFUW, 2017).

fVm

P

TA ×=b

abT mmm -=


34


Sidoqoftë, kjo metodë është më pak e përpiktë kur rriten normat e prurjeve krahasuar me metodën me shumë pika (BMLFUËBMLFUW, 2017). Në Figurën 26 tregohet një ilustrim skematik i kampionimit të pezullive të integruar sipas thellësive.


Kampionët në Vjosë u morën duke përdorur Kampionues të Pezullive US - P61A (Figura 27). Kolektori US - P61 peshon rreth 50 kg, ka formë areodinamike dhe është i pajisur me "krahë të vegjël", çka siguron pozicionim të qëndrueshëm brenda rrymës në mënyrë që hapja të jetë në drejtimin e rrjedhës. Kapaku i hyrjes hapet duke dërguar impuls korrenti tek valvula rrotulluese. Brenda kolektorit vendoset një shishe plastike 1-litershe, e cila, në kushte ideale, nuk duhet të mbushet plotësisht për të siguruar përfaqësim të kampionit. Kampionët merren në mënyrë izokinetike, çka do të thotë që shpejtësia e hyrjes në kolektor është e barabartë me shpejtësinë e rrjedhës së ujit përreth. Kjo siguron që përqendrimi i materialeve të ngurta pezull në shishen e kampionëve të jetë i barabartë me përqendrimin e materialeve të ngurta pezull në ujë (FISP, 2007).


Laboratori

Kampionët analizohen në një laborator të pajisur në mënyrë të veçantë me anë të filtrimit të përmbajtjes së tyre,– masa e lidhur me vëllimin e substancave të pashkrira në ujë, të cilat filtrohen në kushte të caktuara dhe pastaj peshohen pas një procesi tharjeje të përcaktuar. Ato bazohen tek vëllimi i kampionit të ujit dhe shprehen në mg/l (DIN 38 409 Pjesa 2, 1987).

Analiza kryhet mëe një njësi filtrimi dhe me një pompë vakumi, me anë të një filtri- membranë me përmasë poresh 0.45 ¼m. Këto filtra duhet të thahen në furrë tharëse në 105 +/- 2 ° C për dy orë përpara se të përdoren dhe pastaj duhet të ftohen deri në temperaturën e dhomës në desikator për 30 - 60 minuta. Përcaktimi i peshës kryhet me peshore analitike me ndarje prej 1 mg. Pastaj, filtri vendoset në njësinë e filtrit të vakumit dhe filtrohet i tërë vëllimi i kampionit, i cili është përcaktuar më parë. Filtrat e përdorur thahen, ftohen dhe peshohen siç përshkruhet më lart. Figura 28 tregon njësinë e filtrimit dhe pompën e vakumit si dhe filtrat e rinj dhe të përdorur (BMLFUWË, 2017).

41


35




(5)

(6) ku

bA substanca të filtrueshme [mg/l]

mT lëndë e thatë[g]

ma masa e filtrit [g]

mb masa e filtrit dhe e substancave të filtrueshme [g]

VP vëllimi i kampionit [l]

f faktori: f = 1.000 mg/g

Kur përdoret metoda e integrimit me matjet e rrjedhës, llogaritja e ngarkesës së sedimentit bazohet në shpejtësinë mesatare në pikë vertikale (vm) dhe përqendrimin e pezullive në mostrën e integrimit (cs). Duke aplikuar thellësinë e ditur të ujit (h(tv)) në matjet vertikale dhe distancat (b) ndërmjet pikave vertikale, llogarisim ngarkesën pezull sipas Tabelës 7 (BMLFUW, 2017).

fVm

P

TA ×=b

abT mmm -=


(5) (6)

kuĐA substanca të filtrueshme [mg/l]mT lëndë e thatë[g]ma masa e filtrit [g]mb masa e filtrit dhe e substancave të filtrueshme [g]VP vëllimi i kampionit [l]f faktori: f = 1.000 mg/g

Kur përdoret metoda e integrimit me matjet e rrjedhës, llogaritja e ngarkesës së sedimentit bazohet në shpejtësinë mesatare në pikë vertikale (vm) dhe përqen-drimin e pezullive në mostrën e integrimit (cs). Duke aplikuar thellësinë e ditur të ujit (h(tv)) në matjet vertikale dhe distancat (b) ndërmjet pikave vertikale, llogarisim ngarkesën pezull sipas Tabela 7 (BMLFUW, 2017).

Tabela 7: Llogaritja e ngarkesës pezull - 15.03.2018–metoda e integrimit.


36


Tabela 7: Llogaritja e ngarkesës pezull - 15.03.2018–metoda e integrimit.

Station Water depth Cs Vm Cs *Vm S-rate Distance from 0 S-transport Qpart

h(tv) fCs=(Cs*Vm)*h b ms(i)=[(fCs(i+1)+fCs(i))/2]*(b(i+1)-b(i))

[g/m³] [m/s] [g/m²*s] [g/m*s] [m] [g/s] m³/s

6.2 3422.48 9.38

10 6.50 182.5 1.52 277.04 1801.31 10 14110.06 80.08

19 4.58 172.0 1.69 291.20 1334.26 19 11262.92 62.24

27 3.97 191.8 1.94 372.79 1481.47 27 13950.82 78.87

38 3.20 160.5 2.05 329.39 1055.04 38 7822.63 44.07

45 3.07 195.9 1.96 384.49 1179.99 45 6872.25 37.01

52 2.52 170.7 1.82 310.91 783.50 52 4180.32 22.39

59 1.60 200.0 1.29 257.60 410.87 59 2338.11 12.54

67 1.38 153.5 0.82 125.56 173.66 67 1319.78 4.30

82.2

Suspended load [kg/s]: 65279.37Suspended load [g/s]: 65.28

Discharge [m³/s]: 350.87Concentration [mg/l]: 186.05

42

Tabela 8 jep tablonë e matjeve të kryera në lumin Vjosë, ku tregohet data e matjes, shkarkimet, nivelet e ujit, sedimenti i transportuar dhe lënda e ngurtë pezull e transportuar.

Tabela 8: Pamje e matjeve të kryera

05.01. ADCP – shpejtësia e shkarkimit dhe rrjedhës

Gjerësia e lumit varion nga 80 m në një shkarkim 302 m3s-1 (Figura 29b) deri në 155 m në një shkarkim 870 m3s-1 (Figura 29c). Shpejtësitë mesatare të rrjedhës variojnë nga 1.30 ms-1 në një shkarkim 302 m3s-1 (Figura 29b) deri në 2.30 ms-1 në një shkarkim 870 m3s-1 (Figura 29c). Shpejtësitë e larta të rrjed-hës janë përqendruar afër bregut djathtas nga të gjitha matjet. Kjo është edhe pika më e thellë e pikëprerjes dhe karakterizohet si breg i jashtëm shkëmbor me pjerrësi. Nga ana tjetër, shpejtësitë më të ulëta të rrjedhës, konkretisht ujërat prapësues mbrapa këmbëve të urës janë qartësisht të dukshme.

Figura 29: Grafikët e matjeve ADCP të realizuara; (a) 15.03.2018 në 350 m3 s-1, (b) 16.03.2018 në 302 m3 s-1, (c) 27.03.2018 në 870 m3 s-1 dhe (d) 28.03.2018 në 627 m3 s-1.

05 Rezultate Studimi i Sedimenteve të Vjosës

37


05 Rezultate

Tabela 8 jep tablonë e matjeve të kryera në lumin Vjosë, ku tregohet data e matjes, shkarkimet, nivelet e ujit, sedimenti i transportuar dhe lënda e ngurtë pezull e transportuar. x


Data Niveli i ujit (cm) Shkarkimi (m³s-¹) Sedimenti i shtratit (kg-¹) Pezullitë (kg-¹)

15.03.2018 148 350 1 65

16.03.2018 136 302 1 47

27.03.2018 246 870 29 1045

28.03.2018 211 627 25 497


Gjerësia e lumit varion nga 80 m në një shkarkim 302 m3s-1 (Figura 29b) deri në 155 m në një shkarkim 870 m3s-1 (Figura 29c). Shpejtësitë mesatare të rrjedhës variojnë nga 1.30 ms-1 në një shkarkim 302 m3s-1 (Figura 29b) deri në 2.30 ms-1 në një shkarkim 870 m3s-1 (Figura 29c). Shpejtësitë e larta të rrjedhës janë për�endruar a�ër bregut djathtas nga të gjitha matjet. �jo është edhe pika më e thellë e pikëprerjes dhe karakterizohet si breg i jashtëm shkëmbor me pjerrësi. Nga ana tjetër, shpejtësitë më të ulëta të rrjedhës, konkretisht ujërat prapësues mbrapa këmbëve të urës janë �artësisht të dukshme.


j p pp p j �

Formatted Table


37


05 Rezultate

Tabela 8 jep tablonë e matjeve të kryera në lumin Vjosë, ku tregohet data e matjes, shkarkimet, nivelet e ujit, sedimenti i transportuar dhe lënda e ngurtë pezull e transportuar. x


Data Niveli i ujit (cm) Shkarkimi (m³s-¹) Sedimenti i shtratit (kg-¹) Pezullitë (kg-¹)

15.03.2018 148 350 1 65

16.03.2018 136 302 1 47

27.03.2018 246 870 29 1045

28.03.2018 211 627 25 497


Gjerësia e lumit varion nga 80 m në një shkarkim 302 m3s-1 (Figura 29b) deri në 155 m në një shkarkim 870 m3s-1 (Figura 29c). Shpejtësitë mesatare të rrjedhës variojnë nga 1.30 ms-1 në një shkarkim 302 m3s-1 (Figura 29b) deri në 2.30 ms-1 në një shkarkim 870 m3s-1 (Figura 29c). Shpejtësitë e larta të rrjedhës janë për�endruar a�ër bregut djathtas nga të gjitha matjet. �jo është edhe pika më e thellë e pikëprerjes dhe karakterizohet si breg i jashtëm shkëmbor me pjerrësi. Nga ana tjetër, shpejtësitë më të ulëta të rrjedhës, konkretisht ujërat prapësues mbrapa këmbëve të urës janë �artësisht të dukshme.


j p pp p j �

Formatted Table

43

05.02. Stacioni hidrometrik ⁄ hidrografi

Një stacion hidrometrik u instalua në bregun e djathtë të pikëprerjes së matur në Poçem (Figura 30; djathtas), sepse është thelbësor për llogaritjen e sedimentit. Aparati për matjen e nivelit të ujit ishte OTT Orpheus Mini. Duke lidhur vlerat e shkarkimit nga matjet ADCP me nivelet e ujit, krijohej një kurbë matëse Figura 30; majtas) dhe një hidrograf shkarkimi si bazë për llogaritjen e sedimentit mund të përftohet.

Figura 30: Kurba matëse shkarkim / nivel uji (majtas) në stacionin hidrometrik të instaluar (djathtas).

Fatkeqësisht, stacioni hidrometrik ra pre e vandalizmit ose vjedhjes. Prandaj, gjatë periudhës së projektit nuk ka të dhëna lidhur me nivelet e ujit në pikëprerjen në Poçem që të mund të përpunohen më tej. Si alternativë, bazë për matjen e sedimentit dhe lëndëve të ngurta pezull (pezullive) u përdor një hidrograf shkarkimi. Hidrografi konsiston në vlerat mesatare ditore të shkarkimit nga 1958 deri 1990 që paraqiten në Figura 31. Shkarkimi në këtë periudhë varion nga minimumi 15 m3s-1 deri maksimumi 3.140 m3s-1, shkarkimi mesatar është llogaritur 148 m3s-1.

Figura 31: Hidrograf Vjosa Dorez 1958 – 1990 – shkarkimi ditor mesatar (blu) dhe shkarkimi mesatar (kuq).


38


05.02.



Fatkeqësisht, stacioni hidrometrik ra pre e vandalizmit ose vjedhjes. Prandaj, gjatë periudhës së projektit nuk ka të dhëna lidhur me nivelet e ujit në pikëprerjen në Poçem që të mund të përpunohen më tej. Si alternativë, si bazë për matjen e sedimentit dhe lëndëve të ngurta pezull (pezullive) u përdor një hidrograf shkarkimi. Hidrografi konsiston në vlerat mesatare ditore të shkarkimit nga 1958 deri 1990 që paraqiten në Figurën 31. Shkarkimi në këtë periudhë varion nga minimumi 15 m3s-1 deri maksimumi 3.140 m3s-1, shkarkimi mesatar është llogaritur 148 m3s-1.


Figura 32 tregon mesataren mujore për çdo vit të periudhës (gri) si edhe për të gjithë periudhën (zi me pika të kuqe). Në Figurën 33 paraqitet një skicim i vlerave mesatare mujore të shkarkimit për stacionin Vjosa Dorez Dorëz në periudhën 1958 – 1990. Përveç kësaj, Figura 34 jep vlera të ndara sipas lartësisë së shkarkimit, duke treguar edhe intervalin gjatë të cilit janë kryer matjet gjatë procesit (pika të zeza).


38


05.02.



Fatkeqësisht, stacioni hidrometrik ra pre e vandalizmit ose vjedhjes. Prandaj, gjatë periudhës së projektit nuk ka të dhëna lidhur me nivelet e ujit në pikëprerjen në Poçem që të mund të përpunohen më tej. Si alternativë, si bazë për matjen e sedimentit dhe lëndëve të ngurta pezull (pezullive) u përdor një hidrograf shkarkimi. Hidrografi konsiston në vlerat mesatare ditore të shkarkimit nga 1958 deri 1990 që paraqiten në Figurën 31. Shkarkimi në këtë periudhë varion nga minimumi 15 m3s-1 deri maksimumi 3.140 m3s-1, shkarkimi mesatar është llogaritur 148 m3s-1.


Figura 32 tregon mesataren mujore për çdo vit të periudhës (gri) si edhe për të gjithë periudhën (zi me pika të kuqe). Në Figurën 33 paraqitet një skicim i vlerave mesatare mujore të shkarkimit për stacionin Vjosa Dorez Dorëz në periudhën 1958 – 1990. Përveç kësaj, Figura 34 jep vlera të ndara sipas lartësisë së shkarkimit, duke treguar edhe intervalin gjatë të cilit janë kryer matjet gjatë procesit (pika të zeza).

44


39


Figura 32: Shkarkimi mesatar mujor në boks Vjosa Doreëz 1958 -1990.

Figura 33: Shkarkimi mesatar mujor Vjosa Doreëz 1958 – 1990.

Figura 34: Shkarkimi mesatar ditor – i ndarë 1958 – 1990.

05.03. Matjet e sedimenteve të shtratit

Rezultatet grafike të matjeve të sedimenteve konsistojnë në 3 pjesë. Pjesa e ulët tregon elevacionin e profilit pikëprerje në këmbët e urës, nivelin e ujit dhe shkarkimin gjatë matjes së kryer. Edhe lotet vertikale të matura me distancën nga bregu i djathtë janë të dukshme. Pjesa e mesme e grafikut tregon transportin e

0

200

400

600

800

1000

1200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

disc

hrag

e [m

3 s-1

]

month

y g g

1958 - 1990

average

Janu

ary

Fe

bru

ary

Ma

rch

Ap

ril

Ma

y

June

July

Aug

ust

Se

pte

mb

er

Oct

ob

er

No

vem

be

r

De

cem

be

r

dis

char

ge

(m

³/s)

0

200

400

600

800

1000

1200

Figura 32 tregon mesataren mujore për çdo vit të periudhës (gri) si edhe për të gjithë periudhën (zi me pika të kuqe). Në Figura 33 paraqitet një skicim i vlerave mesatare mujore të shkarkimit për stacionin Vjosa Dorëz në periudhën 1958 – 1990. Përveç kësaj, Figura 34 jep vlera të ndara sipas lartësisë së shkarkimit, duke treguar edhe intervalin gjatë të cilit janë kryer matjet gjatë procesit (pika të zeza).

Figura 32: Shkarkimi mesatar mujor në boks Vjosa Dorëz 1958 -1990.

Figura 33: Shkarkimi mesatar mujor Vjosa Dorëz 1958 – 1990.


39







0

200

400

600

800

1000

1200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

disc

hrag

e [m

3 s-1

]

month

y g g

1958 - 1990

average

Janu

ary

Fe

bru

ary

Ma

rch

Ap

ril

Ma

y

June

July

Aug

ust

Se

pte

mb

er

Oct

ob

er

No

vem

be

r

De

cem

be

r

dis

char

ge

(m

³/s)

0

200

400

600

800

1000

1200

45



Rezultatet grafike të matjeve të sedimenteve konsistojnë në 3 pjesë. Pjesa e ulët tregon elevacionin e profilit pikëprerje në këmbët e urës, nivelin e ujit dhe shkarkimin gjatë matjes së kryer. Edhe lotet vertikale të matura me distancën nga bregu i djathtë janë të dukshme. Pjesa e mesme e grafikut tregon trans-portin e sedimentit (verdhë) dhe shpërndarjen e shpejtësisë së rrjedhës të matur (viza e zezë). Faktori shkallëzues për transportin e sedimentit u përzgjodh variabël, për shkak të vizibilitetit më të mirë të rezultateve dhe nevojave që duhen konsideruar gjatë interpretimit të grafikëve. Në pjesën lart të figurës paraqitet shpërndarja e përmasave të kokrrizave.

Figura 35 tregon se rezultatet e matjeve të sedimentit nga 15.03.2018 në një nivel shkarkimi 350 m3s-1 me transport të matur sedimenti 0.97 ks-1 (majtas) dhe matjet e sedimentit nga 16.03.2018 në nivelin e shkarkimit 302 m3s-1 me transport të matur sedimenti 1.00 ks-1 (djathtas). Transport i konsiderueshëm sedimenti u konstatua vetëm në pjesën më të thellë të profilit afër bregut të djathtë ndërmjet stacionit 52.7 (Figura 35; majtas) deri në këmbën e parë të urës (Figura 35; djathtas).


39







0

200

400

600

800

1000

1200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

disc

hrag

e [m

3 s-1

]

month

y g g

1958 - 1990

average

Janu

ary

Fe

bru

ary

Ma

rch

Ap

ril

Ma

y

June

July

Aug

ust

Se

pte

mb

er

Oct

ob

er

No

vem

be

r

De

cem

be

r

dis

char

ge

(m

³/s)

0

200

400

600

800

1000

1200

46

Figura 35: Grafikët e rezultateve nga matjet e sedimentit; (majtas) 15.03.2018 në 350 m3 s-1 (djathtas) 16.03.2018 në 302 m3 s-1.


41


Figura 35: Grafikët e rezultateve nga matjet e sedimentit; (majtas) 15.03.2018 në 350 m3 s-1 (djathtas) 16.03.2018 në 302 m3 s-1.

Figura 36 tregon rezultatet e matjeve të sedimentit nga 27.03.2018 në nivel shkarkimi 870 m3s-1 me transport të matur sedimenti 28.68 ks-1 (majtas) dhe matjet e sedimentit nga 28.03.2018 në nivel shkarkimi 627 m3s-1 me transport të matur sedimenti 24.77 ks-1 (djathtas). Në të dy shkarkimet, transport i konsiderueshëm sedimenti u konstatua në një nivel të barabartë nga bregu i djathtë deri në stacionin 89.7 (Figura 36; majtas) përkatësisht 82.2 (Figura 36; djathtas).

47

Figura 36 tregon rezultatet e matjeve të sedimentit nga 27.03.2018 në nivel shkarkimi 870 m3s-1 me transport të matur sedimenti 28.68 ks-1 (majtas) dhe matjet e sedimentit nga 28.03.2018 në nivel shkarkimi 627 m3s-1 me transport të matur sedimenti 24.77 ks-1 (djathtas). Në të dy shkarkimet, transport i konsid-erueshëm sedimenti u konstatua në një nivel të barabartë nga bregu i djathtë deri në stacionin 89.7 (Figura 36; majtas) përkatësisht 82.2 (Figura 36; djathtas).

Figura 36: Grafikët e rezultateve nga matjet e sedimentit; (majtas) 27.03.2018 në 870 m3 s-1 dhe (djathtas) 28.03.2018 në 627 m3 s-1.


42


Figura 36: Grafikët e rezultateve nga matjet e sedimentit; (majtas) 27.03.2018 në 870 m3 s-1 dhe (djathtas) 28.03.2018 në 627 m3

s-1.

Mostrat e thara janë situr dhe analizuar më pas. Përmasat e kokrrizave që u përftuan nga katër matjet e sedimentit janë paraqitur në Figurën 37.

48

Mostrat e thara janë situr dhe analizuar më pas. Përmasat e kokrrizave që u përftuan nga katër matjet e sedimentit janë paraqitur në Figura 37.

Figura 37: Matjet e sedimentit – shpërndarja e përmasës së kokrrizës.

Tabela 9 tregon përmasat karakteristike të kokrrizave nga mostrat e sedimentit që u morën në profilin e urës në Poçem. Përveç vlerave të mostrave individuale, u karakterizua edhe shpërndarja e përmasës së kokrrizave kompozite. Gjithashtu, tregohen vlerat për shpërndarjen e përmasës së kokrrizave kompozite pa frak-sion nën 4 mm, për të mundësuar krahasim me numrin e guralecëve përgjatë një prerjeje tërthore të kryer gjatë projektit.

Tabela 9: Përmasat karakteristike të kokrrizave në mostrat e sedimentit të marrë në profilin e urës së Poçemit.


43



Tabela 9 tregon përmasat karakteristike të kokrrizave nga mostrat e sedimentit që u morën në profilin e urës në Poçem. Përveç vlerave të mostrave individuale, u karakterizua edhe shpërndarja e përmasës së kokrrizave kompozite. Gjithashtu, tregohen vlerat për shpërndarjen e përmasës së kokrrizave kompozite pa fraksion nën 4 mm, për të mundësuar krahasim me numrin e guralecëve përgjatë një prerjeje tërthore të kryer gjatë projektit.


Për një vizualizim më të mirë, përmasat d50 dhe d90 të kokrrizave janë vënë përballë shkarkimeve të matura në Figurën 38 që nuk tregon korrelacion të qartë ndërmjet shkarkimit dhe përmasës së kokrrizave, ndoshta për shkak të numrit të vogël të mostrave.

dm (mm) U Cc d10 (mm) d20 (mm) d30 (mm) d40 (mm) d50 (mm) d60 (mm) d70 (mm) d80 (mm) d90 (mm) d16 (mm) d84 (mm)Q350 34.9 6.0 1.4 6.0 12.2 17.3 22.4 27.7 35.9 45.7 57.6 72.5 9.8 63.1Q297 19.0 3.2 1.2 5.6 8.1 10.9 12.9 15.0 17.7 20.9 25.0 36.3 7.2 29.0Q870 24.7 4.2 1.2 5.4 8.7 12.1 15.3 18.7 22.6 28.9 39.6 53.1 7.4 44.5Q626 23.1 5.1 1.4 4.2 7.6 11.2 14.1 17.6 21.4 27.0 37.6 50.5 6.5 42.5Composite bedload

26.0 4.6 1.3 4.8 8.3 11.8 14.8 18.3 22.2 28.3 39.0 59.7 7.1 46.0

Composite bedload gravel (>4mm)

29.4 2.8 1.0 8.8 11.9 14.5 17.5 20.8 24.6 32.1 43.3 63.2 10.8 50.4


43



Tabela 9 tregon përmasat karakteristike të kokrrizave nga mostrat e sedimentit që u morën në profilin e urës në Poçem. Përveç vlerave të mostrave individuale, u karakterizua edhe shpërndarja e përmasës së kokrrizave kompozite. Gjithashtu, tregohen vlerat për shpërndarjen e përmasës së kokrrizave kompozite pa fraksion nën 4 mm, për të mundësuar krahasim me numrin e guralecëve përgjatë një prerjeje tërthore të kryer gjatë projektit.


Për një vizualizim më të mirë, përmasat d50 dhe d90 të kokrrizave janë vënë përballë shkarkimeve të matura në Figurën 38 që nuk tregon korrelacion të qartë ndërmjet shkarkimit dhe përmasës së kokrrizave, ndoshta për shkak të numrit të vogël të mostrave.

dm (mm) U Cc d10 (mm) d20 (mm) d30 (mm) d40 (mm) d50 (mm) d60 (mm) d70 (mm) d80 (mm) d90 (mm) d16 (mm) d84 (mm)Q350 34.9 6.0 1.4 6.0 12.2 17.3 22.4 27.7 35.9 45.7 57.6 72.5 9.8 63.1Q297 19.0 3.2 1.2 5.6 8.1 10.9 12.9 15.0 17.7 20.9 25.0 36.3 7.2 29.0Q870 24.7 4.2 1.2 5.4 8.7 12.1 15.3 18.7 22.6 28.9 39.6 53.1 7.4 44.5Q626 23.1 5.1 1.4 4.2 7.6 11.2 14.1 17.6 21.4 27.0 37.6 50.5 6.5 42.5Composite bedload

26.0 4.6 1.3 4.8 8.3 11.8 14.8 18.3 22.2 28.3 39.0 59.7 7.1 46.0

Composite bedload gravel (>4mm)

29.4 2.8 1.0 8.8 11.9 14.5 17.5 20.8 24.6 32.1 43.3 63.2 10.8 50.4

49

Për një vizualizim më të mirë, përmasat d50 dhe d90 të kokrrizave janë vënë përballë shkarkimeve të matura në Figura 38 që nuk tregon korrelacion të qartë ndërmjet shkarkimit dhe përmasës së kokrrizave, ndoshta për shkak të numrit të vogël të mostrave.

Figura 38: Matjet e sedimentit – përmasat karakteristike të kokrrizave lidhur me shkarkimin.

Për llogaritjen e sedimentit në një tjetër hap u krijuan kurba matëse ndërmjet shkarkimit dhe sedimentit të transportuar. Në Figura 39 (majtas) kurbat matëse paraqiten për shkarkimet e matura. Për llogaritje të mëtejshme u zgjodh një funksion linear (vizë me ndërprerje) dhe funksion fuqie (vizë e pandërprerë). Meqë hidrografi i Vjosës në stacionin hidrometrik ne Dorëz 1958 – 1990 mbulon shkar-kime nga 15 m3 s-1 më maksimumi 3.140 m3 s-1, funksionet u ekstrapoluan në shkarkimin maksimal siç tregohet në Figura 39 (djathtas). Ia vlen të thuhet se për mungesë të të dhënave në nivelet e shkarkimeve të larta, jepet marzhi i pasigurisë në llogaritjen e sedimentit.

Figura 39: Kurbat matëse shkarkimi / transporti i sedimentit – linear (viza me ndërprerje) dhe funksioni i fuqisë (viza e pandërprerë) – seritë e matura (majtas) dhe ekstrapoluar (djathtas).

Transporti ditor i sedimentit për periudhën 1958-1990 u llogarit duke shumë-zuar kurbat matëse të përftuara nga shkarkimi / transporti i sedimentit me vlerat e shkarkimeve që u morën nga hidrografi. Rezultati është paraqitur në Figura 40.


44



Për llogaritjen e sedimentit në një tjetër hap u krijuan kurba matëse ndërmjet shkarkimit dhe sedimentit të transportuar. Në Figurën 39 (majtas) kurbat matëse paraqiten për shkarkimet e matura. Për llogaritje të mëtejshme u zgjodh një funksion linear (vizë me ndërprerje) dhe funksion fuqie (vizë e pandërprerë). Meqë hidrografi i Vjosës në stacionin hidrometrik ne Dorëez 1958 – 1990 mbulon shkarkime nga 15 m3 s-1 më maksimumi 3.140 m3 s-1, funksionet u ekstrapoluan në shkarkimin maksimal siç tregohet në Figurën 39 (djathtas). Ia vlen të thuhet se për mungesë të të dhënave në nivelet e shkarkimeve të larta, jepet marzhi i pasigurisë në llogaritjen e sedimentit.


Transporti ditor i sedimentit për periudhën 1958-1990 u llogarit duke shumëzuar kurbat matëse të përftuara nga shkarkimi / transporti i sedimentit me vlerat e shkarkimeve që u morën nga hidrografi. Rezultati është paraqitur në Figurën 40. Grafiku tregon se transporti i sedimentit duket se është tepër i ndjeshëm ndaj përmbytjeve, sepse transporti ditor më i lartë arrin 13 300 t/d për funksionin linear (kuq) dhe pothuaj 400 000 t/d për funksionin e fuqisë (blu).


44



Për llogaritjen e sedimentit në një tjetër hap u krijuan kurba matëse ndërmjet shkarkimit dhe sedimentit të transportuar. Në Figurën 39 (majtas) kurbat matëse paraqiten për shkarkimet e matura. Për llogaritje të mëtejshme u zgjodh një funksion linear (vizë me ndërprerje) dhe funksion fuqie (vizë e pandërprerë). Meqë hidrografi i Vjosës në stacionin hidrometrik ne Dorëez 1958 – 1990 mbulon shkarkime nga 15 m3 s-1 më maksimumi 3.140 m3 s-1, funksionet u ekstrapoluan në shkarkimin maksimal siç tregohet në Figurën 39 (djathtas). Ia vlen të thuhet se për mungesë të të dhënave në nivelet e shkarkimeve të larta, jepet marzhi i pasigurisë në llogaritjen e sedimentit.


Transporti ditor i sedimentit për periudhën 1958-1990 u llogarit duke shumëzuar kurbat matëse të përftuara nga shkarkimi / transporti i sedimentit me vlerat e shkarkimeve që u morën nga hidrografi. Rezultati është paraqitur në Figurën 40. Grafiku tregon se transporti i sedimentit duket se është tepër i ndjeshëm ndaj përmbytjeve, sepse transporti ditor më i lartë arrin 13 300 t/d për funksionin linear (kuq) dhe pothuaj 400 000 t/d për funksionin e fuqisë (blu).

50

Grafiku tregon se transporti i sedimentit duket se është tepër i ndjeshëm ndaj përmbytjeve, sepse transporti ditor më i lartë arrin 13 300 t/d për funksionin linear (kuq) dhe pothuaj 400 000 t/d për funksionin e fuqisë (blu).

Figura 40: Transporti ditor i sedimentit - 1958 – 1990 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu).

Në Figura 41, transporti ditor i sedimentit është integruar në kohë për të përftuar transportin e sedimentit akumuluar për të gjithë periudhën 1958 – 1990. Për funksionin linear (kuq), u llogarit një transport i akumuluar rreth 1.6 milion ton sediment i transportuar për funksionin (kuq), ndërsa për funksionin e fuqisë u llogaritën mbi 4.0 milion ton sediment i transportuar (blu).

Figura 41: Transporti i sedimentit të akumuluar; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu).


45



Në Figurën 41, transporti ditor i sedimentit është integruar në kohë për të përftuar transportin e sedimentit akumuluar për të gjithë periudhën 1958 – 1990. Për funksionin linear (kuq), u llogarit një transport i akumuluar rreth 1.6 milion ton sediment i transportuar për funksionin (kuq), ndërsa për funksionin e fuqisë u llogaritën mbi 4.0 milion ton sediment i transportuar (blu).


Në Figurën 42 paraqitet transporti vjetor i sedimentit për periudhën 1958 – 1990. Grafiku tregon luhatje të lartë në kohë si dhe ndjeshmëri në vitet me përmbytje për funksionin linear (kuq), si edhe më shumë për funksionin e fuqisë (blu). Për vitet me transport të ulët sedimenti, diferencat mes dy funksioneve janë më të ulëta sesa në vitet me transport të lartë sedimenti. Në vitin 1963, llogaritja me funksionet e derivuara tregoi një transport sedimenti përkatësisht 256 000 t (funksioni linear) dhe 1.16 milion ton duke përdorur funksionin e fuqisë.


45



Në Figurën 41, transporti ditor i sedimentit është integruar në kohë për të përftuar transportin e sedimentit akumuluar për të gjithë periudhën 1958 – 1990. Për funksionin linear (kuq), u llogarit një transport i akumuluar rreth 1.6 milion ton sediment i transportuar për funksionin (kuq), ndërsa për funksionin e fuqisë u llogaritën mbi 4.0 milion ton sediment i transportuar (blu).


Në Figurën 42 paraqitet transporti vjetor i sedimentit për periudhën 1958 – 1990. Grafiku tregon luhatje të lartë në kohë si dhe ndjeshmëri në vitet me përmbytje për funksionin linear (kuq), si edhe më shumë për funksionin e fuqisë (blu). Për vitet me transport të ulët sedimenti, diferencat mes dy funksioneve janë më të ulëta sesa në vitet me transport të lartë sedimenti. Në vitin 1963, llogaritja me funksionet e derivuara tregoi një transport sedimenti përkatësisht 256 000 t (funksioni linear) dhe 1.16 milion ton duke përdorur funksionin e fuqisë.

51

Në Figura 42 paraqitet transporti vjetor i sedimentit për periudhën 1958 – 1990. Grafiku tregon luhatje të lartë në kohë si dhe ndjeshmëri në vitet me përm-bytje për funksionin linear (kuq), si edhe më shumë për funksionin e fuqisë (blu). Për vitet me transport të ulët sedimenti, diferencat mes dy funksioneve janë më të ulëta sesa në vitet me transport të lartë sedimenti. Në vitin 1963, llogaritja me funksionet e derivuara tregoi një transport sedimenti përkatësisht 256 000 t (funksioni linear) dhe 1.16 milion ton duke përdorur funksionin e fuqisë.

Figura 42: Transporti vjetor i sedimentit; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu).

Për të dy funksionet e derivuara u llogarit transporti mesatar vjetor i sedimentit dhe vlerat jepen në Figura 43. Duke aplikuar funksionin linear, llogaritjet tregojnë se transporti mesatar vjetor i sedimentit do të ishte rreth 48 000 t/v (kuq), ndërsa për funksionin e fuqisë vlera është 2.5 herë më e lartë në rreth 123 000 t/v.

Figura 43: Transporti mesatar vjetor i sedimentit; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu).

05.04 Lëndët e ngurta pezull (Pezullitë)

Për shkak të kohës së kufizuar të programit të monitorimit intensiv gjatë pro-jektit aktual, për matjet e pezullive u zgjodh dhe zbatua metoda e integrimit në thellësi. Përveç marrjes së mostrave të integruara në thellësi, gjatë secilës matje u kampionua një grup mostrash (vertikale) me metodën shumëpikëshe. Krahasimi i përqendrimit të sedimentit në thellësi të ndryshme me mostrat e integruara tregoi një korrelacion të mirë. Kjo mund të shpjegohet me turbullirën e lartë që


46



Për të dy funksionet e derivuara u llogarit transporti mesatar vjetor i sedimentit dhe vlerat jepen në Figurën 43. Duke aplikuar funksionin linear, llogaritjet tregojnë se transporti mesatar vjetor i sedimentit do të ishte rreth 48 000 t/v (kuq), ndërsa për funksionin e fuqisë vlera është 2.5 herë më e lartë në rreth 123 000 t/v.



Për shkak të kohës së kufizuar të programit të monitorimit intensiv gjatë projektit aktual, për matjet e pezullive u zgjodh dhe zbatua metoda e integrimit në thellësi. Përveç marrjes së mostrave të integruara në thellësi, gjatë secilës matje u kampionua një grup mostrash (vertikale) me metodën shumëpikëshe. Krahasimi i përqendrimit të sedimentit në thellësi të ndryshme me mostrat e integruara tregoi një korrelacion të mirë. Kjo mund të shpjegohet me turbullirën e lartë që çon në shpërndarje hapësinore të mirë dhe konstante të sedimenteve në profilin matës. Ky fakt vërteton metodën e zgjedhur.

Ashtu si me sedimentin, edhe për llogaritjen e pezullive u krijuan kurba matëse midis shkarkimit dhe transportimit të sedimentit të imët. Në Figurën 44 (majtas) jepen kurbat për shkarkimet e matura. Për llogaritje të mëtejshme u zgjodh një funksion linear (vija me ndërprerje) dhe funksioni i fuqisë (viza e pandërprerë). Figura 44 (djathtas) tregon funksionet e ekstrapoluara të përdorura për të mbuluar shkarkimet prurjet për të gjithë periudhën 1958 - 1990. Ashtu si me kurbat matëse të transportit të sedimentit, edhe për pezullitë duhet theksuar se për shkak të mungesës së të dhënave në nivelet e larta të shkarkimitprurjeve, është përdorur marzhi i pasigurisë është përdorur për llogaritjen e sedimentit.


46



Për të dy funksionet e derivuara u llogarit transporti mesatar vjetor i sedimentit dhe vlerat jepen në Figurën 43. Duke aplikuar funksionin linear, llogaritjet tregojnë se transporti mesatar vjetor i sedimentit do të ishte rreth 48 000 t/v (kuq), ndërsa për funksionin e fuqisë vlera është 2.5 herë më e lartë në rreth 123 000 t/v.



Për shkak të kohës së kufizuar të programit të monitorimit intensiv gjatë projektit aktual, për matjet e pezullive u zgjodh dhe zbatua metoda e integrimit në thellësi. Përveç marrjes së mostrave të integruara në thellësi, gjatë secilës matje u kampionua një grup mostrash (vertikale) me metodën shumëpikëshe. Krahasimi i përqendrimit të sedimentit në thellësi të ndryshme me mostrat e integruara tregoi një korrelacion të mirë. Kjo mund të shpjegohet me turbullirën e lartë që çon në shpërndarje hapësinore të mirë dhe konstante të sedimenteve në profilin matës. Ky fakt vërteton metodën e zgjedhur.

Ashtu si me sedimentin, edhe për llogaritjen e pezullive u krijuan kurba matëse midis shkarkimit dhe transportimit të sedimentit të imët. Në Figurën 44 (majtas) jepen kurbat për shkarkimet e matura. Për llogaritje të mëtejshme u zgjodh një funksion linear (vija me ndërprerje) dhe funksioni i fuqisë (viza e pandërprerë). Figura 44 (djathtas) tregon funksionet e ekstrapoluara të përdorura për të mbuluar shkarkimet prurjet për të gjithë periudhën 1958 - 1990. Ashtu si me kurbat matëse të transportit të sedimentit, edhe për pezullitë duhet theksuar se për shkak të mungesës së të dhënave në nivelet e larta të shkarkimitprurjeve, është përdorur marzhi i pasigurisë është përdorur për llogaritjen e sedimentit.

52

çon në shpërndarje hapësinore të mirë dhe konstante të sedimenteve në profilin matës. Ky fakt vërteton metodën e zgjedhur.

Ashtu si me sedimentin, edhe për llogaritjen e pezullive u krijuan kurba matëse midis shkarkimit dhe transportimit të sedimentit të imët. Në Figura 44 (majtas) jepen kurbat për shkarkimet e matura. Për llogaritje të mëtejshme u zgjodh një funksion linear (vija me ndërprerje) dhe funksioni i fuqisë (viza e pandërprerë). Figura 44 (djathtas) tregon funksionet e ekstrapoluara të përdorura për të mbu-luar prurjet për të gjithë periudhën 1958 - 1990. Ashtu si me kurbat matëse të transportit të sedimentit, edhe për pezullitë duhet theksuar se për shkak të mungesës së të dhënave në nivelet e larta të prurjeve, është përdorur marzhi i pasigurisë për llogaritjen e sedimentit.

Figura 44: Kurba matëse prurje/përqendrimi i pezullive – linear (vija me pika) dhe funksioni i fuqisë (vija e pandërprerë) – seria e matur (majtas) dhe ekstrapoluar (djathtas).

Transporti ditor i sedimentit për periudhën 1958-1990 u llogarit duke shumë-zuar kurbat matëse të përftuara nga prurje / transporti i pezullive me vlerat e shkarkimeve që u morën nga hidrografi. Rezultati është paraqitur në Figura 40. Ashtu si transporti i sedimentit, edhe transporti i pezullive duket se është tepër i ndjeshëm ndaj përmbytjeve, sepse transporti ditor më i lartë arrin 0.43 milion t/d për funksionin linear (kuq) dhe 4.97 milion t/d për funksionin e fuqisë (blu).

Figura 45: Transporti ditor i pezullive; 1958 – 1990 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu).


47


Figura 44: Kurba matëse shkarkimiprurje/përqendrimi i pezullive – linear (vija me pika) dhe funksioni i fuqisë (vija e pandërprerë) – seria e matur (majtas) dhe ekstrapoluar (djathtas).

Transporti ditor i sedimentit për periudhën 1958-1990 u llogarit duke shumëzuar kurbat matëse të përftuara nga shkarkimi prurje / transporti i pezullive me vlerat e shkarkimeve që u morën nga hidrografi. Rezultati është paraqitur në Figurën 45. Ashtu si transporti i sedimentit, edhe transporti i pezullive duket se është tepër i ndjeshëm ndaj përmbytjeve, sepse transporti ditor më i lartë arrin 0.43 milion t/d për funksionin linear (kuq) dhe 4.97 milion t/d për funksionin e fuqisë (blu).


Figura 46 paraqet transportin e pezullive të akumuluara për të gjithë periudhën 1958 – 1990. Për funksionin linear (kuq) u llogarit një transport pezullish të akumuluara prej rreth 47 milion ton, ndërsa për funksionin e fuqisë u llogarit transport pezullish prej 85 milion ton (blu).


47


Figura 44: Kurba matëse shkarkimiprurje/përqendrimi i pezullive – linear (vija me pika) dhe funksioni i fuqisë (vija e pandërprerë) – seria e matur (majtas) dhe ekstrapoluar (djathtas).

Transporti ditor i sedimentit për periudhën 1958-1990 u llogarit duke shumëzuar kurbat matëse të përftuara nga shkarkimi prurje / transporti i pezullive me vlerat e shkarkimeve që u morën nga hidrografi. Rezultati është paraqitur në Figurën 45. Ashtu si transporti i sedimentit, edhe transporti i pezullive duket se është tepër i ndjeshëm ndaj përmbytjeve, sepse transporti ditor më i lartë arrin 0.43 milion t/d për funksionin linear (kuq) dhe 4.97 milion t/d për funksionin e fuqisë (blu).


Figura 46 paraqet transportin e pezullive të akumuluara për të gjithë periudhën 1958 – 1990. Për funksionin linear (kuq) u llogarit një transport pezullish të akumuluara prej rreth 47 milion ton, ndërsa për funksionin e fuqisë u llogarit transport pezullish prej 85 milion ton (blu).

53

Figura 46 paraqet transportin e pezullive të akumuluara për të gjithë peri-udhën 1958 – 1990. Për funksionin linear (kuq) u llogarit një transport pezullish të akumuluara prej rreth 47 milion ton, ndërsa për funksionin e fuqisë u llogarit transport pezullish prej 85 milion ton (blu).

Figura 46: Transporti i pezullive të akumuluara; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu).

Në Figura 47 paraqitet transporti vjetor i pezullive për periudhën 1958 – 1990. Grafiku tregon luhatje të lartë në kohë si dhe ndjeshmëri në vitet me përmbytje për funksionin linear (kuq), si edhe më shumë për funksionin e fuqisë (blu). Për vitet me transport të ulët sedimenti, diferencat mes dy funksioneve janë më të ulëta sesa në vitet me transport të lartë sedimenti. Sa për sedimentet, viti 1963 është viti me transportin më të lartë të sedimenteve të imët. Funksionet e derivuara nga matjet tregojnë përkatësisht transport pezullie 7.8 milion ton funksioni linear dhe 20.4 milion ton duke përdorur funksionin e fuqisë.

Figura 47: Transporti vjetor i pezullive; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu).

Për të dy funksionet e derivuara u llogarit transporti mesatar vjetor i pe-zullive dhe vlerat jepen në Figura 48. Duke aplikuar funksionin linear, llogaritjet tregojnë se transporti mesatar vjetor i pezullive do të ishte rreth 1.4 milion


48



Në Figurën 47 paraqitet transporti vjetor i pezullive për periudhën 1958 – 1990. Grafiku tregon luhatje të lartë në kohë si dhe ndjeshmëri në vitet me përmbytje për funksionin linear (kuq), si edhe më shumë për funksionin e fuqisë (blu). Për vitet me transport të ulët sedimenti, diferencat mes dy funksioneve janë më të ulëta sesa në vitet me transport të lartë sedimenti. Sa për sedimentetin, viti 1963 është viti me transportin më të lartë të sedimenteveit të imët. Funksionet e derivuara nga matjet tregojnë përkatësisht transport pezullie 7.8 milion ton funksioni linear) dhe 20.4 milion ton duke përdorur funksionin e fuqisë.


Për të dy funksionet e derivuara u llogarit transporti mesatar vjetor i pezullive dhe vlerat jepen në Figurën 48. Duke aplikuar funksionin linear, llogaritjet tregojnë se transporti mesatar vjetor i pezullive do të ishte rreth 1.4 milion t/v (kuq), ndërsa për funksionin e fuqisë vlera është 1.8 herë më e lartë në rreth 2.6 milion t/v.


48



Në Figurën 47 paraqitet transporti vjetor i pezullive për periudhën 1958 – 1990. Grafiku tregon luhatje të lartë në kohë si dhe ndjeshmëri në vitet me përmbytje për funksionin linear (kuq), si edhe më shumë për funksionin e fuqisë (blu). Për vitet me transport të ulët sedimenti, diferencat mes dy funksioneve janë më të ulëta sesa në vitet me transport të lartë sedimenti. Sa për sedimentetin, viti 1963 është viti me transportin më të lartë të sedimenteveit të imët. Funksionet e derivuara nga matjet tregojnë përkatësisht transport pezullie 7.8 milion ton funksioni linear) dhe 20.4 milion ton duke përdorur funksionin e fuqisë.


Për të dy funksionet e derivuara u llogarit transporti mesatar vjetor i pezullive dhe vlerat jepen në Figurën 48. Duke aplikuar funksionin linear, llogaritjet tregojnë se transporti mesatar vjetor i pezullive do të ishte rreth 1.4 milion t/v (kuq), ndërsa për funksionin e fuqisë vlera është 1.8 herë më e lartë në rreth 2.6 milion t/v.

54

t/v (kuq), ndërsa për funksionin e fuqisë vlera është 1.8 herë më e lartë në rreth 2.6 milion t/v.

Figura 48: Transporti mesatar vjetor i pezullive; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu).

Duke marrë parasysh rezultatet e transportit për sedimentin dhe pezullitë, mund të thuhet se bazuar në funksionin e fuqisë së derivuar, ndodh një transport mesatar vjetor prej rreth 3 milion ton/v. Megjithatë, për shkak të mungesës së shkarkimeve > 1000 m3s-1, ku duket se vlerat maksimale deri në 4 milion ton/v janë të arsyeshme, por duhen verifikuar gjatë 2019 / 2020 ose në përmbytjen e radhës me tejkalim të prurjeve mbi 1000 m3s-1.


49


Figura 48: Transporti mesatar vjetor i pezullive; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu).

Duke marrë parasysh rezultatet e transportit për sedimentin dhe pezullitë, mund të thuhet se bazuar në funksionin e fuqisë së derivuar, ndodh një transport mesatar vjetor prej rreth 3 milion ton/v. Megjithatë, për shkak të mungesës së shkarkimeve > 1000 m3s-1, ku duket se vlerat maksimale deri në 4 milion ton/v janë të arsyeshme, por duhen verifikuar gjatë 2019 / 2020 ose në përmbytjen e radhës me tejkalim të prurjeve mbi 1000 m3s-1.

55

Modelet e kanalit lumor si pasojë e dinamikave dhe karakteristikave fizike janë zbuluar nga Schumm (1985). Nanson dhe Knighton (1996) përshkruajnë siste-met lumore gërshetore për të gjitha kontekstet mjedisore nga rrjedhat alpine me shtrat zhavorri deri te ultësirat baltore dhe deltat organike. Bazuar në (1) fuqinë specifike të përroit (Wm-2), (ii) përmasat e materialit të shtratit, (iii) përmasat e materialit në brigje, (iv) normën e migrimit anësor, (v) normën e shtimit vertikal, (vi) gjarpërimin e kanalit dhe (vii) raportin gjatësi ishulli / gjerësi kanali, mund të evidentohen pesë lloje të ndryshme gërshetore (Nanson & Knighton, 1996).

06.01. Metodat

Është kryer një survejim i tri pikëprerjeve të Vjosës duke përdorur teodolit Leica TC805. Është kryer për herë të parë matja e batimetrisë së Vjosës si për (i) kanalin aktiv ashtu edhe për (ii) fushë e përmbytur aktive në prill 2017 dhe në korrik 2018. Është aplikuar kampionim në pika me rezolucion të lartë duke përdorur kritere me funksion lartësie (∆h > 15 cm) për zgjedhjen e pikave të terrenit me qëllim përshkrimin e ndryshueshmërisë së pikëprerjes. Në procedurës pas për-punimit, të dhënat pikëprerëse (n = 3) janë përdorur për modelimin hidrodinamik-numerik (HN).

Për analizimin e parametrave hidromorfologjikë të Vjosës, të nevojshme për klasifikimin Nanson & Knighton (1996) (p.sh. fuqinë specifike të rrjedhës), janë aplikuar modele hidrodinamike-numerike njëdimensionale. Interpretimi njëdimen-sional i ekuacioneve ka gjetur aplikim të gjerë në inxhinierinë hidraulike dhe mjedis-ore (Bhallamudi & Chaudhury, 1991; Correia et al., 1992; Niekerk et al., 1992). Paketa modeluese HEC-RAS® përdor ekuacionin 1D St. Venant, për të llogaritur prurjen e kanalit të hapur, bazuar në një skemë diference implicite me katër pika që lejon modelimin e serive kohore më të mëdha sesa skemat numerike eksplicite (Ligget & Cunge, 1975). Për qasjen njëdimensionale të aplikuar, janë shpërfillur fenomene të tilla si forca Coriolis. Për modelimin hidrodinamik-numerik të secilës zonë shtrirje të marrë në studim, është përdorur modeli HEC-RAS® për prurjen e paqëndrueshme njëdimensionale. Ky model u përzgjodh sepse mundëson modelimin subkritik dhe superkritik (USACE, 2002) analizën e parametrave shumëfunksionale për prurjen e sedimentit në fushën e përmbytur dhe të kanalit kryesor.

06.02. Rezultate

Vjosa shfaq modele të ndryshme morfologjike nga burimet në drejtim të rrymës deri te delta. Zonat në fushat e përmbytura të Poçemit dhe Kalivaçit klasifikohen si “lumenj me shtrat zhavorri endacak” (Church, 1983), ose për sa i përket gërshetimit klasifikohet si lumë me shtrat zhavorri aktiv lateral (Lloji 5 sipas Nanson & Knighton, 1996). Modeli hidrodinamik-numerik zbuloi Qbf afërsisht 1000 m3s-1 për të tre transektet e kampionuara (9). Për rrjedhën në brigje të tejmbushur, u llogarit rrjedha

06 Vlerësimi Hidromorfologjik

56

specifike e rrymës brenda intervalit 22.8 W m-2 – 39.8 W m-2. 22.8 W m-2 - 39.8 W m-2. Për më tepër, numërimi i guralecëve në brezat e zhavorrit të Vjosës rezul-toi me interval d50 = 19.7 mm deri në d50 = 38.3 mm (krahaso me Tabela5) në kanalin aktiv, - dhe depozitime sedimenti zhavorri, rëre dhe baltine përgjatë brigjeve. Por, nuk u arrit të llogaritej norma e gradacionit vertikal, për shkak se mungonin të dhënat e krahasueshme, norma e migrimit anësor e ngjashme. Sidoqoftë, gjarpërimi i kanalit si edhe raporti gjatësi ishulli / gjerësi kanali mbështeti klasifikimin e një lumi me shtrat zhavorri me aktivitet anësor (krahaso me Schiemer et al., 2018. Sistemet shumëkanalëshe që mbështesin klasifikimin e Nanson & Knighton (1996) paraqiten në Figurën 49b. Në këtë pjesë specifike të Vjosës, 3 deri 4 kanale përmbyten gjatë kushteve me rrjedhë të ulët. Pikëprerjet 1 dhe 3 përmbajnë vetëm një kanal dominues aktiv me qëndrueshmëri të pjesshme (pikëprerja 3) ose një degë të dytë që është morfodinamike aktive (pikëprerja 1) (Figura 49 a dhe c).

Figura 49: Batimetria e Vjosës në fushat e përmbytura të Poçemit në (a) Pikëprerjen


51


(a)

(b)

(c) Figura 49: Batimetria e Vjosës në fushat e përmbytura të Poçemit në (a) Pikëprerjen 1, (b) Pikëprerjen 2 dhe (c) Pikëprerjen 3; Qbf = shkarkim nga tejmbushja.

Sistemet lumore gërshetore me aktivitet anësor të dominuara prej zhavorrit gjenden kryesisht në rajonet me klimë të ftohtë ku ka shumë shkrirje të reshjeve të borës dhe të akullnajave (p.sh. Church, 1983; Deslodges & Church, 1989; Kellerhals, 1972; Brierley & Hickin, 1992; Nordseth 1973). Por, Vjosa dominohet nga klima mesdhetare dhe mesatare evropiane, ndërsa në lartësi ngjason me kushtet alpine pa shkrirje akullnajore në pellgun ujëmbledhës (Seferlis et al., etj., 2008). Regjimi hidrologjik klasifikohet si regjim pluvio-nival (shi-borë) me rrjedha pik në pranverë (Rößler, 2017) dhe rrjedhë të lartë në rastet e reshjeve të dendura. Megjithatë, referuar punës së Nanson & Knighton (1996) Vjosa ka krahasimisht fuqi njësish rrjedhe të ulët për një lumë gërshetor me shtrat zhavorri me aktivitet anësor. Intervali i modeluar i fuqisë së rrjedhës 22.8 W m-2 – 39.8 W m-2 është në kufirin e ulët për llojin e lumit gërshetor të tipit 5. Janë më të përafërt me të ashtuquajturin tip 2, lumenjtë gërshetor me dominim rëre. Sidoqoftë, kanalet aktive anësore me dominim zhavorri përshkruhen si të ndërmjetëm mes kanaleve luginore dhe gërshetore (Deslodges & Church, 1989). Ky klasifikim dëshmohet plotësisht në vendin e marrë në studimin përgjatë e Vjosës. Për më tepër, pellgu

Qbf

Qbf

Qbf

57

1,(b) Pikëprerjen 2 dhe (c) Pikëprerjen 3; Qbf = shkarkim nga tejmbushja.Sistemet lumore gërshetore me aktivitet anësor të dominuara prej zhavorrit

gjenden kryesisht në rajonet me klimë të ftohtë ku ka shumë shkrirje të reshjeve të borës dhe të akullnajave (p.sh. Church, 1983; Deslodges & Church, 1989; Kellerh-als, 1972; Brierley & Hickin, 1992; Nordseth 1973). Por, Vjosa dominohet nga klima mesdhetare dhe mesatare evropiane, ndërsa në lartësi ngjason me kushtet alpine pa shkrirje akullnajore në pellgun ujëmbledhës (Seferlis et al., 2008). Regjimi hidrologjik klasifikohet si regjim pluvio-nival (shi-borë) me rrjedha pik në pranverë (Rößler, 2017) dhe rrjedhë të lartë në rastet e reshjeve të dendura.

Megjithatë, referuar punës së Nanson & Knighton (1996) Vjosa ka krahasimisht fuqi njësish rrjedhe të ulët për një lumë gërshetor me shtrat zhavorri me aktivitet anësor. Intervali i modeluar i fuqisë së rrjedhës 22.8 W m-2 – 39.8 W m-2 është në kufirin e ulët për llojin e lumit gërshetor të tipit 5. Janë më të përafërt me të ashtuquajturin tip 2, lumenjtë gërshetor me dominim rëre. Sidoqoftë, kanalet aktive anësore me dominim zhavorri përshkruhen si të ndërmjetëm mes kanaleve luginore dhe gërshetore (Deslodges & Church, 1989). Ky klasifikim dëshmohet plotësisht në vendin e marrë në studim përgjatë e Vjosës. Për më tepër, pellgu ujëmbledhës i Vjosës ka prurje të lartë sedimentesh (sedimentet në shtratin e lumit dhe pezullitë) deri në 20 – 40 t ha-1 vit-1, gjë që nënvizon parimin thelbësor për lumenjtë gërshetorë që është se prurja e sedimenteve në shtrat duhet të jetë më e lartë sesa kapacitetit aktual transportues i kanalit. Reduktimi i prurjeve të sedimenteve në shtratin lumor për ato lumenj me aktivitet anësor me dominim zhavorri do të rezultonte në një kanal gjarpërues më të qëndrueshëm, por migrues (Carson, 1984; Church, 1983).

Një tjetër veçori e llojit të lumenjve gërshetorë me shtrat zhavorri dhe aktivitet anësor janë format specifike të avulsionit për shkak të normave jashtëzakonisht të larta të rrjedhës. Avulsioni i këtyre lloj lumenjsh gërryen përmes fushave ekz-istuese të përmbytura (Nanson & Knighton, 1996). Edhe kjo është vërtetuar për Vjosën, sepse kanali aktiv futet deri në 3 m në fushën aktive të përmbytur të këtij lumi gërshetor të tipit 5 ku baza prej zhavorri mbulohet prej rërës dhe lumit që del nga shtrati (Brierley & Hickin, 1992).

Në korrik u përsërit survejimi batimetrik i tri pikëprerjeve për të vlerësuar morfodinamikat e Vjosës lidhur me përmbytjen në dhjetor 2017. Në Figurën 50, rezultatet e analizës krahasuese paraqesin ndikimin e përmbytjeve 10-vjeçare në pikëprerjet e përzgjedhura. Interesant është fakti që të tri pikëprerjet e hulum-tuara shfaqin sjellje të ndryshme; Pikëprerja 1 tregoi erozion anësor masiv (>20 m) me formim brezash zhavorri të mëdhenj në rripin e brendshëm të seksioneve të harkuara. Pikëprerja 2 është ripunuar në disa pjesë të mëdha, por veçoria gërshetore u konstatua e njëjtë si në vitin 2017. Në Pikëprerjen 3, ndryshimet e mëdha morfodinamike ndodhën vetëm në kanalin aktiv të 2017-ës, pasi kjo pjesë e Vjosës nuk ka erozion anësor të shtuar dhe ka fushë të përmbytur me elevacion të lartë (> 3 m).

58

Figura 50: Krahasimi i ndryshimeve batimetrike në fushat e përmbytura të Poçemit në (a) Pikëprerjen 1, (b) Pikëprerjen 2 dhe (c) Pikëprerjen 3; shigjetat tregojnë zonat ku nuk janë rimarrë mostra në vitin 2018.


52


ujëmbledhës i Vjosës ka prurje të lartë sedimentesh (sedimentet në shtratin e lumit dhe pezullitë) deri në 20 – 40 t ha-1 vit-1, gjë që nënvizon parimin thelbësor për lumenjtë gërshetorë që është se prurja e sedimenteve në shtrat duhet të jetë më e lartë sesa kapacitetit aktual transportues i kanalit. Reduktimi i prurjeve të sedimenteve në shtratin lumor për ato lumenj me aktivitet anësor me dominim zhavorri do të rezultonte në një kanal gjarpërues më të qëndrueshëm, por migrues (Carson, 1984; Church, 1983).

Një tjetër veçori e llojit të lumenjve gërshetorë me shtrat zhavorri dhe aktivitet anësor janë format specifike të avulsionit për shkak të normave jashtëzakonisht të larta të rrjedhës. Avulsioni i këtyre lloj lumenjsh gërryen përmes fushave ekzistuese të përmbytura (Nanson & Knighton, 1996). Edhe kjo është vërtetuar për Vjosën, sepse kanali aktiv futet deri në 3 m në fushën aktive të përmbytur të këtij lumi gërshetor të tipit 5 ku baza prej zhavorri mbulohet prej rërës dhe lumit që del nga shtrati (Brierley & Hickin, 1992).

Në korrik u përsërit survejimi batimetrik i tri pikëprerjeve për të vlerësuar morfodinamikat e Vjosës lidhur me përmbytjen në dhjetor 2017. Në Figurën 50, rezultatet e analizës krahasuese paraqesin ndikimin e përmbytjeve 10-vjeçare në pikëprerjet e përzgjedhura. Interesant është fakti që të tri pikëprerjet e hulumtuara shfaqin sjellje të ndryshme; Pikëprerja 1 tregoi erozion anësor masiv (>20 m) me formim brezash zhavorri të mëdhenj në rripin e brendshëm të seksioneve të harkuara. Pikëprerja 2 është ripunuar në disa pjesë të mëdha, por veçoria gërshetore u konstatua e njëjtë si në vitin 2017. Në Pikëprerjen 3, ndryshimet e mëdha morfodinamike ndodhën vetëm në kanalin aktiv të 2017-ës, pasi kjo pjesë e Vjosës nuk ka erozion anësor të shtuar dhe ka fushë të përmbytur me elevacion të lartë (> 3 m).

Figura 50: Krahasimi i ndryshimeve batimetrike në fushat e përmbytura të Poçemit në (a) Pikëprerjen 1, (b) Pikëprerjen 2 dhe (c) Pikëprerjen 3; shigjetat tregojnë zonat ku nuk janë rimarrë mostra në vitin 2018.

59

07.01. Metodat

Në këtë studim, modelimi hidrodinamik-numerik dydimensional (2D) me thellësi të mesatarizuar (HN) u aplikua për të nënvizuar (a) gjendjen aktuale të lumit Vjosa dhe (b) kushtet pas ndërtimit të një impianti të projektuar depozitimi nga këndvështrimi hidromorfologjik. Modeli dydimensional me thellësi të mesatarizuar i krijuar nga Nujic (1998) (Hydro_AS-2d) llogarit parametrat hidraulikë në një rrjet linear (trekëndëshat trenyjësh dhe katërkëndëshat katërnyjësh) duke aplikuar qasjen e vëllimit të fundmë. Modeli HN, duke qenë mjet para dhe paspërpunimi, përdor softuerin SMS (Sistemi i Modelimit të Ujërave Sipërfaqësorë 12.3.2).

Në lidhje me gjendjen aktuale, është përzgjedhur një zonë-shtrirje lumore që ndod-het 6 km lart rrymës së digës së planifikuar të Kalivaçit, me qëllim që të evidentohet kompleksiteti i variablave hidraulike në Vjosë. Shpejtësia e rrjedhës dhe thellësia e ujit pasqyrojnë një ndërveprim mes situatës morfologjike dhe hidrologjike në terren. Të dy parametrat inkuadrojnë habitatin fizik, rrjedhimisht ndikojnë ndjeshëm te mjedisi fizik (Maddock, 1999; 2010, Gostner et al., 2013). Nga ana tjetër, dihet që ekziston korrelacion i fortë mes variabilitetit të habitatit fizik dhe biodiversitetit (Gorman dhe Karr 1978; Schlosser, 1982). Prandaj, nevojitej model i terrenit dixhital me rezolucion të lartë (DTMs) për zonë-shtrirjen lumore të marrë në studim.

Kështu, të dhënat e survejimit në terren të formës së pikëprerjes (n=35) së ka-nalit me rrjedhë të ulët në korrik 2018, u mblodhën përmes një stacioni total (Leica TCR407). Njëkohësisht, të dhënat batimetrike mbi nivelin e ujit me rrjedhë të ulët u matën duke përdorur fotogrametri UAV (shih kreun 2). Mbi bazën e të dyjave, të dhënat nga kampionimi batimetrik i pikëprerjes dhe nga fotogrametria UAV, sistemi i fundmë i elementëve i përbërë nga elementë trekëndorë dhe katërkendorë u gjenerua përmes softuerit SMS 12.3.2 (Figura 51). Zona totale e sistemit arrin në total 1.220.776 m². Duke pasur parasysh faktin se kanali me rrjedhë të ulët në zonën e studimit përfshin dy degë, prurja totale u nda në dy hidrografë dinamikë (të paqëndrueshëm) (Figura 51) si kufi i rrjedhës së sipërme, ndërsa për kufirin në rrjedhën e poshtme u aplikua gradienti i linjës energjetike (Ie = 0.002).

Nga hidrografi i modeluar i rrjedhës së paqëndrueshme, për analiza të mëtejshme u përdorën 4 vlera të ndryshme shkarkimi (Tabela 10). Përveç kësaj, për tërë sistemin u mor e mirëqenë vlera uniforme e Manning prej 0.4348.

Tabela 10: Vlerat e shkarkimeve të analizuara dhe tejkalimi në ditë.

07 Modelimi hidrodinamik-numerik


53


07 Modelimi hidrodinamik-numerik

07.01. Metodat

Në këtë studim, modelimi hidrodinamik-numerik dydimensional (2D) me thellësi të mesatarizuar (HN) u aplikua për të nënvizuar (a) gjendjena aktuale të lumit Vjosa dhe (b) kushtet pas ndërtimit të një impianti të projektuar depozitimi nga këndvështrimi hidromorfologjik. Modeli dydimensional me thellësi të mesatarizuar i krijuar nga Nujic (1998) (Hydro_AS-2d) llogarit parametrat hidraulikë në një rrjet linear (trekëndëshat trenyjësh dhe katërkëndëshat katërnyjësh) duke aplikuar qasjen e vëllimit të fundmë. Modeli HN, duke qenë mjet para dhe paspërpunimi, përdor softuerin SMS (Sistemi i Modelimit të Ujërave Sipërfaqësorë 12.3.2).

Në lidhje me gjendjen aktuale, është përzgjedhur një zonë-shtrirje lumore që ndodhet 6 km lart rrymës së digës së planifikuar të Kalivaçit, me qëllim që të evidentohet kompleksiteti i variablave hidraulike në Vjosë. Shpejtësia e rrjedhës dhe thellësia e ujit pasqyrojnë një ndërveprim mes situatës morfologjike dhe hidrologjike në terren. Të dy parametrat inkuadrojnë habitatin fizik, rrjedhimisht ndikojnë ndjeshëm te mjedisi fizik (Maddock, 1999; 2010, Gostner et al.,etj., 2013). Nga ana tjetër, dihet që ekziston korrelacion i fortë mes variabilitetit të habitatit fizik dhe biodiversitetit (Gorman dhe Karr 1978; Schlosser, 1982). Prandaj, nevojitej model i terrenit dixhital me rezolucion të lartë (DTMs) për zonë-shtrirjen lumore të marrë në studimhulumtuar.

Kështu, të dhënat e survejimit në terren të formës së pikëprerjes (n=35) sëi kanalit me rrjedhë të ulët në korrik 2018, u mblodhën përmes një stacioni total (Leica TCR407). Njëkohësisht, të dhënat batimetrike mbi nivelin e ujit me rrjedhë të ulët u matën duke përdorur fotogrametri UAV (shih kreun 2). Mbi bazën e të dyjave, të dhënat nga kampionimi batimetrik i pikëprerjes dhe nga fotogrametria UAV, sistemi i fundmë ei elementëve ie përbërë nga elementë trekëndorë dhe katërkendorë u gjenerua përmes softuerit SMS 12.3.2 (Figura 51). Zona totale e sistemit arrin në total 1.220.776 m². Duke pasur parasysh faktin se kanali me rrjedhë të ulët në zonën e studimit përfshin dy degë, prurja totale u nda në dy hidrografë dinamikë (të paqëndrueshëm) (Figura 51) si kufi i rrjedhës së sipërme, ndërsa për kufirin në rrjedhën e poshtme u aplikua gradienti i linjës energjetike (Ie = 0.002).

Nga hidrografi i modeluar i rrjedhës së paqëndrueshme, për analiza të mëtejshme u përdorën 4 vlera të ndryshme shkarkimi (Tabela 10). Përveç kësaj, për tërë sistemin u mor e mirëqenë vlera uniforme e Manning prej 0.4348.

Tabela 10: Vlerat e shkarkimeve të analizuara dhe tejkalimi në ditë.

Q (m3s-1) te (d)50 251

150 118250 52400 22

60

Figura 51: (a) Hidrografët e rrjedhës së modeluar në zonështrirje të Kalivaçit; (b) sistemi i fundmë i elementëve dhe kushtet kufitare të modelin HN.

Për më tepër, me qëllim kuantifikimin e heterogjinetit hidromorfologjik të zonë-shtrirjes së modeluar, rezultatet e llogaritura u përdorën për të përftuar Indeksin Hidromorfologjik të Diversitetit (Gostner et al., 2013) si funksion i shkarkimit. HMID bazohet në ndërlidhjen midis koeficientit të variacionit (CV) të shpejtësisë së rrjedhës (v) dhe koeficientit të variacionit të thellësisë së ujit (d). Devijimi standard (s) dhe mesatarja (μ) e secilit parametër u llogarit nga shpërndarja e modeluar zonale.

Në rastin e modelimit të kushteve potenciale pas ndërtimit të impiantit të depoz-itimit, të dhënat dixhitale të terrenit, të përdorura për origjinën e modelimit HN nga Programi i BE-së për Observimin e Tokës (Shërbimi i Monitorimit të Tokës Kopernik), i cili ofron një model dixhital të elevacionit referencë (ETRS89-LAEA) në një grup të dhënash të përafërt për të gjithë rajonin evropian (EU-DEM) me rezolucion hapësinor prej 25 metrash. Një ekstrakt (zonë = 2,668x107 m²) e përdorur për këtë projekt është paraqitur në Figura 52.


54



Për më tepër, me qëllim kuantifikimin e heterogjinetit hidromorfologjik të zonë-shtrirjes së modeluar, rezultatet e llogaritura u përdorën për të përftuar Indeksin Hidromorfologjik të Diversitetit (Gostner et al.,etj. 2013) si funksion i shkarkimit. HMID bazohet në ndërlidhjen midis koeficientit të variacionit (CV) të shpejtësisë së rrjedhës (v) dhe koeficientit të variacionit të thellësisë së ujit (d). Devijimi standard (s) dhe mesatarja (µ) e secilit parametër u llogarit nga shpërndarja e modeluar zonale.

HMID= (1+Ã_v/¼_v ) ^2* (1+Ã_d/¼_d ) ^2

Në rastin e modelimit të kushteve potenciale pas ndërtimit të impiantit të depozitimit, të dhënat dixhitale të terrenit, të përdorura për origjinën e modelimit HN nga Programi i BE-së për Observimin e Tokës (Shërbimi i Monitorimit të Tokës Kopernik), i cili ofron një model dixhital të elevacionit referencë (ETRS89-LAEA) në një grup të dhënash të përafërt për të gjithë rajonin evropian (EU-DEM) me rezolucion hapësinor prej 25 metrash. Një ekstrakt (zonë = 2,668x107 m²) e përdorur për këtë projekt është paraqitur në Figurën 52.

Figura 52: Të dhëna bruto nga DEM të përdorura për modelimin hidrodinamik-numerik të impiantit të depozitimit të projektuar në Kalivaç.

050

100150200250300350400450

0 6 12 18 24 30 36 42 48

disc

harg

e (m

3 s-1

)

time (h)

Q1Q2Q1+Q2

(a) (b)


54




HMID= (1+Ã_v/¼_v ) ^2* (1+Ã_d/¼_d ) ^2



050

100150200250300350400450

0 6 12 18 24 30 36 42 48

disc

harg

e (m

3 s-1

)

time (h)

Q1Q2Q1+Q2

(a) (b)

61


Bazuar në këto të dhëna, ishte e mundur të modeloheshin kushtet hidraulike pas ndërtimit potencial të impiantit të depozitimit në shkallë më të madhe, duke integruar virtualisht digën e projektuar me sistem të fundmë elementesh (Figura 53). Kreshta e digës e projektuar për hidrocentralin në Kalivaç do të vendoset në lartësinë 116 metra mbi nivelin e detit. Duke supozuar 7 metra terren të thatë ndërmjet kreshtës së digës dhe kanalit shkarkues, lartësia e digës në sistemin e fundmë të elementeve u përcaktua në 109 metra m.n.d., me qëllim që të paraqiteshin kushtet hidraulike në rast përmbytjeje (d.m.th. lartësia e digës brenda sistemit është e barabartë me lartësinë e kanalit shkarkues në natyrë). Në modelin HN, si kusht kufitar në rrjedhën e sipërme u përzgjodh një prurje konstante prej Q = 1000 m3s-1. Sipas analizës së serive kohore në Kreun 4 (analiza afatgjatë hidrologjike), kjo vlerë është e barabartë me kohën që tejkalon afërsisht 3 ditë). Kushti kufitar i dytë u përcaktua në rrjedhën e poshtme të digës në funksion të gradientit të linjës energjetike (Ie = 0.002) për të simuluar tejmbushjen e kanalit shkarkues. Edhe këtu, për tërë sistemin u mor e mirëqenë vlera uniforme e Manning prej 0.4348.


54




HMID= (1+Ã_v/¼_v ) ^2* (1+Ã_d/¼_d ) ^2



050

100150200250300350400450

0 6 12 18 24 30 36 42 48

disc

harg

e (m

3 s-1

)

time (h)

Q1Q2Q1+Q2

(a) (b)

62

07.02. Rezultatet

07.02.01. Gjendja aktuale e lumit VjosaShpërndarja (skemat) e shpejtësisë së rrjedhës me thellësi të mesatarizuar dhe

thellësia e ujit të modeluara, paraqiten në Figura 54. Skemat tregojnë se shpejtësia mesatare e rrjedhës brenda zonë-shtrirjes së studimit është relativisht stabël në të gjitha rrjedhat e analizuara. Vlerat mesatare të modeluara nga 0.52 m s-1 (Q=50 m3s-1) deri 0.66 m s-1 (Q=150 m3s-1). Megjithatë, shulicat e sipërme (= 97.5th Percentile) të skemave ngrihen në mënyrë lineare me rrjedhën. Prirje e ngjashme vihet re me thellësinë e modeluar të ujit, ku mesatarja e modeluar e thellësive të ujit varion nga 0.51 në 0.71 m dhe shulicat e sipërme ngrihen po ashtu në mënyrë lineare me rrjedhën. Arsyeja pse vlerat mesatare më të ulëta gjenden në 50 m3s-1 dhe më të lartat në 150 m3s-1 lidhet me faktin se ka rritje të fortë të mbiderdhjes në brigje kur shkarkimi është më i lartë se 150 m3s-1 (Figura 55). Kështu, zonat e mëdha të përmbytura krijohen, duke paraqitur vlera të ulëta në shpejtësinë e rrjedhës dhe në thellësitë e ujit. Përveç kësaj, Figura 54 tregon se rritja lineare e vlerave maksimale (për të dy variablat e analizuara) ndodh ekskluzivisht brenda kanalit me rrjedhë të ulët që laget vazhdimisht.

Figura 54: Majtas: skemat e shpejtësive të rrjedhës me thellësi të mesatarizuar të modeluara në zonën e Kalivaçit; djathtas: skemat e thellësisë së ujit të modeluara (m) në zonën e Kalivaçit.


55


Bazuar në këto të dhëna, ishte e mundur të modeloheshin kushtet hidraulike pas ndërtimit potencial të impiantit të depozitimit në shkallë më të madhe, duke integruar virtualisht digën e projektuar me sistem të fundmë elementesh (Figure 53). Kreshta e digës e projektuar për hidrocentralin në Kalivaç do të vendoset në lartësinë 116 metra mbi nivelin e detit. Duke supozuar 7 metra terren të thatë ndërmjet kreshtës së digës dhe kanalit shkarkues, lartësia e digës në sistemin e fundmë të elementeve u përcaktua në 109 metra m.n.d., me qëllim që të paraqiteshin kushtet hidraulike në rast përmbytjeje (d.m.th. lartësia e digës brenda sistemit është e barabartë me lartësinë e kanalit shkarkues në natyrë). Në modelin HN, si kusht kufitar në rrjedhën e sipërme u përzgjodh një prurje konstante prej Q = 1000 m3s-1. Sipas analizës së serive kohore në Kreun 4 (analiza afatgjatë hidrologjike), kjo vlerë është e barabartë me kohën që tejkalon afërsisht 3 ditë). Kushti kufitar i dytë u përcaktua në rrjedhën e poshtme të digës në funksion të gradientit të linjës energjetike (Ie = 0.002) për të simuluar tejmbushjen e kanalit shkarkues. Edhe këtu, për tërë sistemin u mor e mirëqenë vlera uniforme e Manning prej 0.4348.

Figura 53: Pamja 3D e sistemit të fundmë të elementëve (25 x 25 m) me digën e integruar (drejtimi i rrjedhës dhe vendndodhja e digës tregohet me shigjetën e bardhë).

07.02. Rezultatet

07.02.01. Gjendja aktuale e lumit Vjosa

Shpërndarja (skemat) e shpejtësisë së rrjedhës me thellësi të mesatarizuar dhe thellësia e ujit të modeluara, paraqiten në Figurën 54. Skemat tregojnë se shpejtësia mesatare e rrjedhës brenda zonë-shtrirjes së studimit është relativisht stabël në të gjitha rrjedhat e analizuara. Vlerat mesatare të modeluara nga 0.52 m s-1 (Q=50 m3s-1) deri 0.66 m s-1 (Q=150 m3s-1). Megjithatë, shulicat e sipërme (= 97.5th Percentile) të skemave ngrihen në mënyrë lineare me rrjedhën. Prirje e ngjashme vihet re me thellësinë e modeluar të ujit, ku mesatarja e modeluar e thellësive të ujit varion nga 0.51 në 0.71 m dhe shulicat e sipërme ngrihen po ashtu në mënyrë lineare me rrjedhën. Arsyeja pse vlerat mesatare më tët ulëta gjenden në 50 m3s-1 dhe më të lartat në 150 m3s-1 lidhet me faktin se ka rritje të fortë të mbiderdhjes në brigje kur shkarkimi është më i lartë se 150 m3s-1 (Figura 55). Kështu, zonat e mëdha të përmbytura krijohen, duke paraqitur vlera të ulëta në shpejtësinë e rrjedhës dhe në thellësitë e ujit. Përveç kësaj, Figura 54 tregon se rritja lineare e vlerave maksimale (për të dy variablat e analizuara) ndodh ekskluzivisht brenda kanalit me rrjedhë të ulët që laget vazhdimisht.

Figura 53: Pamja 3D e sistemit të fundmë të elementëve (25 x 25 m) me digën e integruar (drejtimi i rrjedhës dhe vendndodhja e digës tregohet me shigjetën e bardhë).


56


Figura 54: Majtas: skemat e shpejtësive të rrjedhës me thellësi të mesatarizuar të modeluara në zonën e Kalivaçit; djathtas: skemat e thellësisë së ujit të modeluara (m) në zonën e Kalivaçit.

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

Q=50m³/s Q=150m³/s Q=250m³/s Q=400m³/s

dept

h-av

erag

ed fl

ow v

eloc

ity (m

/s)

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

Q=50m³/s Q=150m³/s Q=250m³/s Q=400m³/s

wat

er d

epth

(m)

63

Figura 55: Majtas: shpejtësia e rrjedhës me thellësi të mesatarizuar të modeluar (m/s), djathtas: thellësia e ujit e modeluar (m) në zonën e Kalivaçit.


57


Figura 55: Majtas: shpejtësia e rrjedhës me thellësi të mesatarizuar të modeluar (m/s), djathtas: thellësia e ujit e modeluar (m) në zonën e Kalivaçit.

Q = 50 m3s-1

Q = 150 m3s-1

Q = 250 m3s-

64

Duke llogaritur HMID nga shpërndarja zonale shpejtësisë së rrjedhës me thellësi të mesatarizuar dhe të thellësisë së ujit të modeluara, mund të shihet se brenda intervalit të modeluar të rrjedhës, zonë-shtrirja e modeluar tregon HMID më të lartë në shkarkimin 250 m3s-1. m3s-1. Edhe këtu, vlera më e lartë e vëzhguar (HMID = 13.2) lidhet me rritjen më të madhe në zonën e lagur (Figura 56). HMID më e ulët me 8.1 është vërejtur në kushtet e rrjedhjes së ulët, kur nuk ndodh mbiderdhje e rrjedhës. Në përgjithësi, mund të thuhet se zonë-shtrirja e studiuar e lumit Vjosa tregon një model kompleks të variablave hidraulikë brenda një game të gjerë rrjedhash. Nga ana tjetër, Gostner etj. (2013) klasifikoi HMID në “të ulët” (HMID < 5, e kanalizuar), “mesatare” (5 < HMID < 9, më pak e modifikuar) dhe “të lartë” (HMID > 9, i pacenuar). Në punën e tij, ai sugjeroi që përrenjtë që shfaqin HMID të lartë duhet të merren si orientuese për restaurimin gjeomorfik te lumenjtë me shtrat zhavorri para-alpin.

Figura 56: Indeksi Hidromorfologjik i Diversitetit (HMID) dhe Zona e lagur si funksion i shkarkimit.

07.02.02. Gjendja pas ndërtimit të impiantit të mbajtjes/ruajtjes

Sipas rezultateve të modelimit HN me thellësi të mesatarizuar 2D, ndërtimi i digës së projektuar në Kalivaç do të krijonte një zonë të rrethuar 1.83 milion m² me gjatësi (lineare) 14.5 km. Koka e rezervuarit do të ishte rreth 800 m poshtë rrjedhës pas urës së Memaliajt. Është llogaritur vëllim total depozitimi prej 309 milion m³. Shpejtësia më e lartë e modeluar e rrjedhës me thellësi të mesatari-zuar brenda zonës së rrethuar është në një zonë të ngushtë 3.4 km nga koka e rezervuarit me vlerë 0.47 m s-1 (Figura 57). Brenda segmentit 2.9 km në rrjedhën e sipërme nga diga që ka një formë lugine të ngushtë, shpejtësitë e modeluara variojnë deri në vlerën 0.2 m s-1. Sidoqoftë, shumica e zonës së rrethuar tregon shpejtësi të rrjedhës me thellësi të mesatarizuar afër zeros. Në Figurat 57 – 59, hidrodinamika (shpejtësitë e rrjedhës) brenda rezervuarit të Kalivaçit paraqiten për intervale të ndryshme shkarkimesh (1000 m3s-1 – 3000 m3s-1).


58


Duke llogaritur HMID nga shpërndarja zonale shpejtësisë së rrjedhës me thellësi të mesatarizuar dhe të thellësisë së ujit të modeluara, mund të shihet se brenda intervalit të modeluar të rrjedhës, zonë-shtrirja e modeluar tregon HMID më të lartë në shkarkimin 250 m3s-1. m3s-1. Edhe këtu, vlera më e lartë e vëzhguar (HMID = 13.2) lidhet me rritjen më të madhe në zonën e lagur (Figura 56). HMID më e ulët me 8.1 është vërejtur në kushtet e rrjedhjes së ulët, kur nuk ndodh mbiderdhje e rrjedhës. Në përgjithësi, mund të thuhet se zonë-shtrirja e hulumtuar studiuar e lumit Vjosa tregon një model kompleks të variablave hidraulikë brenda një game të gjerë rrjedhash. Nga ana tjetër, Gostner etj. (2013) klasifikoi HMID në "të ulët" (HMID < 5, e kanalizuar), "mesatare" (5 < HMID < 9, më pak e modifikuar) dhe "të lartë" (HMID > 9, i pacenuar). Në punën e tij, ai sugjeroi që përrenjtë që shfaqin HMID të lartë duhet të merren si orientuese për restaurimin gjeomorfik tëe lumenjtë me shtrat zhavorri para-alpin.

Figura 56: Indeksi Hidromorfologjik i Diversitetit (HMID) dhe Zona e lagur si funksion i shkarkimit.

07.02.02. Gjendja pas ndërtimit të impiantit të mbajtjes/ruajtjes

Sipas rezultateve të modelimit HN me thellësi të mesatarizuar 2D, ndërtimi i digës së projektuar në Kalivaç do të krijonte një zonë të rrethuar 1.83 milion m² me gjatësi (lineare) 14.5 km. Koka e rezervuarit do të ishte rreth 800 m poshtë rrjedhës pas urës së Memaliajt. Është llogaritur vëllim total depozitimi prej 309 milion m³. Shpejtësia më e lartë e modeluar e rrjedhës me thellësi të mesatarizuar brenda zonës së rrethuar është në një zonë të ngushtë 3.4 km nga koka e rezervuarit me vlerë 0.47 m s-1 (Figura 57). Brenda segmentit 2.9 km në rrjedhën e sipërme nga diga që ka një formë lugine të ngushtë, shpejtësitë e modeluara variojnë deri në vlerën 0.2 m s-1. Sidoqoftë, shumica e zonës së rrethuar tregon shpejtësi të rrjedhës me thellësi të mesatarizuar afër zeros. Në Figurat 57 – 59, hidrodinamika (shpejtësitë e rrjedhës) brenda rezervuarit të Kalivaçit paraqiten për intervale të ndryshme shkarkimesh (1000 m3s-1 – 3000 m3s-1).

0.0E+00

1.0E+05

2.0E+05

3.0E+05

4.0E+05

5.0E+05

6.0E+05

7.0E+05

0

2

4

6

8

10

12

14

16

0 100 200 300 400

wet

ted

area

(m²)

HM

ID (-

)

discharge (m3 s-1)

HMID

wetted area (m²)

65

Figura 57: Shpejtësitë e rrjedhës me thellësi të mesatarizuar të modeluara brenda zonës së rrethuar të hidrocentralit të Kalivaçit në shkarkimin Q = 1000 m3s-1.



59





59




66

Figure 59: Shpejtësitë e rrjedhës me thellësi të mesatarizuar të modeluara brenda zonës së rrethuar të hidrocentralit të Kalivaçit në shkarkimin Q = 3000 m3s-1.

Në Figura 60, fushat vektoriale brenda zonës së rrethuar vizualizohen me anë të animacionit të gjurmës së rrjedhës. Figura tregon një moment brenda animacionit, ku grimcat me masë zero zhvendosen përmes depozitimit si funk-sion i fushave vektoriale të modeluara. Në mes të depozitimit, gjurmët e rrjedhës tregojnë një kurs linear të drejtë në drejtim të digës, ndërsa gjiret anësore janë zona me kundër-rryma.

Figura 60: Vizualizimi i gjurmës së rrjedhës brenda zonës së rrethuar sipër rrjedhës së hidrocentralit të Kalivaçit në shkarkim Q = 1000 m3s-1.


60



Në Figurën 60, fushat vektoriale brenda zonës së rrethuar vizualizohen me anë të animacionit të gjurmës së rrjedhës. Figura tregon një moment brenda animacionit, ku grimcat me masë zero zhvendosen përmes depozitimit si funksion i fushave vektoriale të modeluara. Në mes të depozitimit, gjurmët e rrjedhës tregojnë një kurs linear të drejtë në drejtim të digës, ndërsa gjiret anësore janë zona me kundër-rryma.



60



Në Figurën 60, fushat vektoriale brenda zonës së rrethuar vizualizohen me anë të animacionit të gjurmës së rrjedhës. Figura tregon një moment brenda animacionit, ku grimcat me masë zero zhvendosen përmes depozitimit si funksion i fushave vektoriale të modeluara. Në mes të depozitimit, gjurmët e rrjedhës tregojnë një kurs linear të drejtë në drejtim të digës, ndërsa gjiret anësore janë zona me kundër-rryma.


67

08.01. Aspekte të përgjithshme

Disa nga sfidat kryesore ekonomike, teknike dhe ekologjike në të ardhmen janë depozitimi, trajtimet dhe dinamikat shqetësuese të sedimenteve në pellgjet ujëmbledhëse të lumenjve, të cilat zvogëlojnë ndjeshëm potencialin e ardhshëm tregtar të energjisë hidrike. Analiza përmbledhëse për këto çështje ende nuk janë kryer. Për shembull, Basson (2009) përmblodhi dhe parashikoi humbjen e kapacitetit të rezervuarëve në kontinente të ndryshme. Ai parashikoi që me-satarisht 80% e kapacitetit të rezervuarëve do të mbushen me sedimente në (i) Afrikë deri në vitin 2100, (ii) Azi deri në vitin 2035, (iii) Evropa dhe Rusia deri në vitin 2080, (iv) Lindja Qendrore nga viti 2060 dhe v) Amerikën e Veriut po ashtu nga viti 2060. Për shkak të mungesës së ndërgjegjësimit për këto sfida sedimentologjike (p.sh. moskuptimi i procesit), po shfaqen probleme të ndryshme ekonomike, teknike dhe ekologjike me rëndësi në rritje për indus-trinë e hidrocentraleve, autoritetet e menaxhimit të ujit dhe shoqërinë në përgjithësi. Për shembull, studimet e mëparshme vlerësuan që kostot vjetore të zëvendësimit të sedimenteve në SHBA ishin rreth gjashtë miliard USD (Fan & Springer, 1990).

Sfidat kryesore teknike që lidhen me sedimentet në rezervuarë janë zvogëlimi i vëllimit të depozitimit, humbja e prodhimit të energjisë (An-nandale, 2006) dhe problematikat teknike të tilla si bllokimi daljeve fundore apo hyrjeve të ujit. Për më tepër, gërryerja e turbinave (p.sh. helika Francis ose Pelton) ose ndërtimi i sistemeve të anashkalimit të sedimenteve janë sfidat kryesore të përdorimit të energjisë hidrike në sistemet e lumenjve me ngarkesë pezullie të lartë. Përveç kësaj, depozitimet e sedimenteve në ujërat e prapambetura të hidrocentraleve mbi lumenj mund të shkaktojnë probleme lidhur me mbrojtjen nga përmbytjet (p.sh. për shkak të zvogëlimit të gjerësisë efektive hidraulike).

Për shkak të ri-mobilizimit të sedimenteve të imta jashtë rezervuarëve gjatë përmbytjeve, ndodhin probleme të tjera teknike, duke rritur dëmet potenciale në rrjedhën e sipërme (p.sh. depozitimi nga mbiderdhjet dëmton industrinë bujqësore). Për më tepër, meqë gjithnjë e më tepër sedimente bllokohen pas mureve të digave, brezat në shtratin e lumit do të bëhem problem gjithnjë e më i madh. Në të ardhmen, ngrohja globale do të përkeqësojë sfidat, pasi shkrirja e akullnajave dhe ndryshimet në regjimet e prurjeve (Ashmore & Church, 2001) rrisin prodhimin e sedimenteve, duke mbushur rezervuarët edhe më shpejt. Problemet ekologjike lidhur me përdorimin e energjisë hidrike janë rezultat i mangësive afatmesme deri afatgjata në menaxhimin e sedimenteve, ndërprerjen

08 Diskutimi i rezultateve për digateplanifikuaranëVjosë

68

e ritmit të sedimenteve (deficiti i sedimentit) dhe ndikimet e mëvonshme në sek-sionet e rrjedhës së poshtme të lumenjve (Figura 61).

Figura 61: Pamje skematike e sedimentimit në rezervuarët e hidrocentraleve, përfshirë impiantin e depozitimit me presion të lartë (burimet e sedimenteve nga rrjedhjet, degët e parregulluara dhe akullnajat) dhe hidrocentralet mbi lumenj me presion të ulët (burimet e sedimenteve nga peizazhi i industrializuar); vija e kuqe e ndërprerë = krijim i vazhdueshëm brezash në shtratin e lumit për shkak të mosprurjes së sedimenteve nga shtrirja e rrjedhës së sipërme (Hauer etj., 2018). Për më tepër, akumulimi i sedimentit lumor paraqet një sërë sfidash: rritje të

rrezikut të përmbytjeve për shkak të uljes së kapacitetit shkarkues të kanalit për hidrocentralet mbi lumenj, si edhe në zonat e rezervuarëve që formojnë delta, impakte biologjike në rrjedhë (p.sh. degradimi i zonave ku peshqit hedhin vezët / habitatet e mbarështimit dhe biodiversitetit) dhe joefikasiteti i mjaft nismave të zbatuara për restaurimin e lumenjve (p.sh. zhavorr për hedhje vezësh, etj.). Për më tepër, akumulimi i sedimenteve në rrjedhën e sipërme të digave redukton fertilizimin në rrjedhën e poshtme (p.sh. organizmat ujorë dhe vaditja) për shkak të mungesës së sedimenteve dhe lëndëve ushqyese, dhe paraqet rrezik ndotjeje në rrjedhën e poshtme dhe madje çlirim të ujit anoksik (ujit të zi), nëse shkarkohet. Shkarkimi shkakton dëme të rënda ekologjike dhe në rast shkarkimi vendosja e gjobave nga kompanitë vendore të peshkimit dhe organizatat ekologjike joqeveritare të cilat mund të bëjnë padi kompensimi për kosto shtesë (p.sh. stokimi i peshkut për shkak të ndikimit në shkarkimeve në popullatën në rrjedhë, si në rastin e lumit Inn Austri / Shoqata e Peshkimit e Tirolit) ose të tentojnë ndalimin (me zgjidhje teknike) të shkarkimit të rezervuarëve me ligj. Së fundmi është hapur një debat nëse duhen zbatuar pragjet e hulumtuara objektivisht (studime laboratorike apo studime në terren) nga institucionet qendrore, të cilat ofrohen nga komuniteti shkencor (p.sh. normat e dëmshme të turbullirës). Për më tepër, meqë rregullimi hidrologjik ka efekt frenues të dinamikat e përmbytjeve natyrore, është e rëndë-


61


08 Diskutimi i rezultateve për digat e planifikuara në Vjosë

08.01. Aspekte të përgjithshme

Disa nga sfidat kryesore ekonomike, teknike dhe ekologjike në të ardhmen janë depozitimi, trajtimet dhe dinamikat shqetësuese të sedimenteve në pellgjet ujëmbledhëse të lumenjve, të cilat zvogëlojnë ndjeshëm potencialin e ardhshëm tregtar të energjisë hidrike. Analiza përmbledhëse për këto çështje ende nuk janë kryer. Për shembull, Basson (2009) përmblodhi dhe parashikoi humbjen e kapacitetit të rezervuarëve në kontinente të ndryshme. Ai parashikoi që mesatarisht 80% e kapacitetit të rezervuarëve do të mbushen me sedimente në (i) Afrikë deri në vitin 2100, (ii) Azi deri në vitin 2035, (iii) Evropa dhe Rusia deri në vitin 2080, (iv) Lindja Qendrore nga viti 2060 dhe v) Amerikën e Veriut po ashtu nga viti 2060. Për shkak të mungesës së ndërgjegjësimit për këto sfida sedimentologjike (p.sh. moskuptimi i procesit), po shfaqen probleme të ndryshme ekonomike, teknike dhe ekologjike me rëndësi në rritje për industrinë e hidrocentraleve, autoritetet e menaxhimit të ujit dhe shoqërinë në përgjithësi. Për shembull, studimet e mëparshme vlerësuan që kostot vjetore të zëvendësimit të sedimenteve në SHBA ishin rreth gjashtë miliard USD (Fan & Springer, 1990).

Sfidat kryesore teknike që lidhen me sedimentet në rezervuarë janë zvogëlimi i vëllimit të depozitimit, humbja e prodhimit të energjisë (Annandale, 2006) dhe problematikat teknike të tilla si bllokimi daljeve fundore apo hyrjeve të ujit. Për më tepër, gërryerja e turbinave (p.sh. helika Francis ose Pelton) ose ndërtimi i sistemeve të anashkalimit të sedimenteve janë sfidat kryesore të përdorimit të energjisë hidrike në sistemet e lumenjve me ngarkesë pezullie të lartë. Përveç kësaj, depozitimet e sedimenteve në ujërat e prapambetura të hidrocentraleve mbi lumenj mund të shkaktojnë probleme lidhur me mbrojtjen nga përmbytjet (p.sh. për shkak të zvogëlimit të gjerësisë efektive hidraulike).

Për shkak të ri-mobilizimit të sedimenteve të imta jashtë rezervuarëve gjatë përmbytjeve, ndodhin probleme të tjera teknike, duke rritur dëmet potenciale në rrjedhën e sipërme (p.sh. depozitimi nga mbiderdhjet dëmton industrinë bujqësore). Për më tepër, meqë gjithnjë e më tepër sedimente bllokohen pas mureve të digave, brezat në shtratin e lumit do të bëhem problem gjithnjë e më i madh. Në të ardhmen, ngrohja globale do të përkeqësojë sfidat, pasi shkrirja e akullnajave dhe ndryshimet në regjimet e prurjeve (Ashmore & Church, 2001) rrisin prodhimin e sedimenteve, duke mbushur rezervuarët edhe më shpejt. Problemet ekologjike lidhur me përdorimin e energjisë hidrike janë rezultat i mangësive afatmesme deri afatgjata në menaxhimin e sedimenteve, ndërprerjen e ritmit të sedimenteve (deficiti i sedimentit) dhe ndikimet e mëvonshme në seksionet e rrjedhës së poshtme të lumenjve (Figura 61).

Figura 61: Pamje skematike e sedimentimit në rezervuarët e hidrocentraleve, përfshirë impiantin e depozitimit me presion të lartë (burimet e sedimenteve nga rrjedhjet, degët e parregulluara dhe akullnajat) dhe hidrocentralet mbi lumenj me presion tëulët (burimet e sedimenteve nga peizazhi i industrializuar); vija e kuqe e ndërprerë = krijim i vazhdueshëm brezash në shtratin e lumit për shkak të mosprurjes së sedimenteve nga shtrirja e rrjedhës së sipërme (Hauer etj., 2018).

River length (km)

www.ybbs.gv.at

Hei

gth

(m.a

.s.l.)

69

sishme të kuptohet niveli i rrjedhave (përmbytjeve) residuale të nevojshme me qëllim shkarkimin dhe pastrimin e sedimenteve (për zvogëlimin e ngulmimit të sedi-menteve). Në këtë drejtim, ndërveprimi mes hidraulikës së rrjedhës së brendshme, transportit të sedimenteve, morfologjisë së lumit dhe ekologjisë nuk kuptohen në mënyrë adekuate nga këndvështrimi i procesit, prandaj mungon zbatimi i masave të qëndrueshme të zbutjes së sedimentit në planet e menaxhimit të lumenjve. Përveç kësaj, mungojnë edhe metodat e standardizuara vlerësuese për zbulimin e anomalive në regjimin e sedimentit.

08.02. Tipet e Depozitimeve në rezervuare (USSD, 2015)

Kur lumi futet në rezervuar, shpejtësia e rrjedhës ulet dhe sedimenti fillon të depozitohet. Sedimenti në shtratin e lumit dhe fraksioni i trashë i pezullive de-pozitohen fillimisht duke formuar depozitime në deltë, ndërkohë që sedimentet e imëta me shpejtësi sistemimi më të ulët transportohen më thellë në rezervuar përmes rrjedhës së shtresëzuar ose të pashtresëzuar. Modelet e depozitimit variojnë sipas karakteristikave në kushtet hidrologjike, përmasat e kokrrizave të sedimentit dhe gjeometrisë së rezervuarit. Në rezervuarët me nivele uji që lu-haten, sedimentet e depozituara më herët mund të pësojnë erozion të lartë dhe të riformësohen prej rrjedhës, shembja e shpateve të ekspozuara apo veprimi i dallgëve. Shumica e sedimenteve transportohen brenda rezervuarëve në pika de-pozitimi për shkak të tre proceseve: (1) transporti i sedimentit të trashë teksa sistemohet sedimenti në shtratin e deltës apo në majë të saj; (2) transportimi i sedimentit të imët në rryma me turbullirë të dendur; dhe (3) transportimi i sedimentit të imët si rrjedhë e pashtresëzuar (Morris dhe Fan, 1998). Nga këto tre procese, shumica e modeleve të llogaritjes së sedimentit janë hartuar për të modeluar deltën e rezervuarit. Annandale (1996) eksploron si teknikat empirike edhe numerike për të parashikuar shpërndarjen e depozitimeve të sedimentit të imët dhe të trashë në rezervuar.

Depozitimi i sedimentit në rezervuar dhe depozitimi gjatësor zakonisht nda-hen në tri zona kryesore siç tregohet në Figura 62. Shtresat e sedimentit në majë të deltës korrespondojnë me depozitimet me sistemim të shpejtë. Limiti në rrjedhën e poshtme i sedimentit në majë të deltës korrespondon në thyerjen e shpatit ndërmjet majës dhe fundit të shtratit, që është edhe limiti i rrjedhës së poshtme i transportimit të materialit shtrator në rezervuar. Depozitat në rrëzë të deltës përfaqësojnë faqen e pjerrët të deltës që avancon brenda në rezervuar dhe dallojnë nga sedimentet në majë nga një rritje e pjerrësirë dhe ulje e përmasave të kokrrizave. Shtrati sedimentar konsiston në sedimente të imëta që depozitohen përtej deltës nga rrymat e turbullta apo rrjedha e pashtresë-zuar. Ato mund të përmbajnë edhe materiale organike të prodhuara nga algat apo bimët ujore brenda rezervuarit. Ndërkohë që depozitimet në deltë mund të përmbajnë si material të trashë edhe të imët, sedimentet në fundin e deltës karakterizohen nga kokrriza të imëta. Megjithatë, prurjet e degëve, tërheqja e rezervuarit, shembjet e shpateve dhe përmbytjet ekstreme munden të gjitha të sjellin material më të trashë në zonat ku dominon materiali me kokrriza të

70

imëta, duke rezultuar në shtresëzim të depozitave apo variacione të lokalizuara të përmasave të kokrrizave (Morris dhe Fan, 1998).

Figura 62: Pamje konceptuale e zonave të depozitimit në rezervuar (USSD, 2015).

Depozitimet në delta mund të përbëjnë shumicën e sedimentit të akumuluar në rezervuare të vogla hidrologjike me efikasitet të ulët të ngecjes së sedimentit ku mbizotëron materiali me kokrriza të trasha. Megjithatë, për rezervuarët hidrologjikë të mëdhenj dhe me efikasitet të lartë të ngecjes së sedimentit, në delta zakonisht gjendet vetëm një pjesë e totalit të sedimentit të akumuluar. Meqë depozitimi në deltës fokusohet në cekëtinën lart rrjedhës së rezervuarit ku gjerësia priret të ngushtohet dhe vëllimi i depozitimit është i vogël, edhe vetëm deltat e rezervuarëve të vogla mund të jenë problematike nga këndvështrimi i gradacionit të rrjedhës së sipërme. Depozitimet në deltë janë edhe komponenti më i dukshëm i sedimentimit dhe mund të zgjerohen në drejtim të rrjedhës përtej perimetrit ujëmbledhës të rezervuarit. Në rezervuarë të thellë që janë shfrytëzuar në nivele të ndryshme, delta të ndryshme mund të formohen nga nivele uji të ndryshme.

08.03. Sedimentimi në digat e Vjosës

Për digat e planifikuara në Vjosë, mund të thuhet se humbjet në vëllimet e rezervuarit do të jenë mbi mesataren botërore. ICOLD (2010) publikoi vlerë 0.89% humbje mesatare vjetore në vëllimin e rezervuarëve në shkallë globale. Kjo do të thotë se pa mirëmbajtje, rezervuarët do të mbushen deri në 80% brenda një peri-udhe afërsisht 90-vjeçare. Për digat e planifikuara në Vjosë, këto shifra nuk vlejnë. Kjo për shkak të erozicionit të lartë si rezultat i ndryshimeve si në kufijtë natyrorë (p.sh. gjeologjia) edhe ato antropogjenike (p.sh. prerja e pyjeve), në ujëmbledhësin e Vjosës këto norma depozitimi janë shumë më të larta.

Sipas Mamede (2008), dendësia e materialit të depozituar në aspektin e masës


63



Depozitimet në delta mund të përbëjnë shumicën e sedimentit të akumuluar në rezervuare të vogla hidrologjike me efikasitet të ulët të ngecjes së sedimentit ku mbizotëron materiali me kokrriza të trasha. Megjithatë, për rezervuarët hidrologjikë të mëdhenj dhe me efikasitet të lartë të ngecjes së sedimentit, në delta zakonisht gjendet vetëm një pjesë e totalit të sedimentit të akumuluar. Meqë depozitimi në deltës fokusohet në cekëtinën lart rrjedhës së rezervuarit ku gjerësia priret të ngushtohet dhe vëllimi i depozitimit është i vogël, edhe vetëm deltat e rezervuarëve të vogla mund të jenë problematike nga këndvështrimi i gradacionit të rrjedhës së sipërme. Depozitimet në deltë janë edhe komponenti më i dukshëm i sedimentimit dhe mund të zgjerohen në drejtim të rrjedhës përtej perimetrit ujëmbledhës të rezervuarit. Në rezervuarë të thellë që janë shfrytëzuar në nivele të ndryshme, delta të ndryshme mund të fiormohen nga nivele uji të ndryshme.


Për digat e planifikuara në Vjosë, mund të thuhet se humbjet në vëllimet e rezervuarit do të jenë mbi mesataren botërore. ICOLD (2010) publikoi vlerë 0.89% humbje mesatare vjetore në vëllimin e rezervuarëve në shkallë globale. Kjo do të thotë se pa mirëmbajtje, rezervuarët do të mbushen deri në 80% brenda një periudhe afërsisht 90-vjeçare. Për digat e planifikuara në Vjosë, këto shifra nuk vlejnë. Kjo për shkak të erozicionit të lartë si rezultat i ndryshimeve si në kufijtë natyrorë (p.sh. gjeologjia) edhe ato antropogjenike (p.sh. prerja e pyjeve), në ujëmbledhësin e Vjosës këto norma depozitimi janë shumë më të larta.

Sipas Mamede (2008), dendësia e materialit të depozituar në aspektin e masës së thatë për njësi vëllimi përdoret për të konvertuar prurjen e sedimentit total në rezervuar nga masë në vëllim. Anasjelltas, vëllimi i sedimenteve të monitoruara në një rezervuar ekzistues duhet të konvertohet në masë për të vlerësuar prodhimin e sedimentit nga pellgu ujëmbledhës (Morris dhe Fan, 1998). E rëndësishme në lidhje me sedimentimin e rezervuarit është njësia peshë e depozitimeve që përcaktohet kryesisht nga (i) njësia peshë fillestare, (ii) mënyra e shfrytëzimit të rezervuarit dhe (iii) norma e konsolidimit të depozitimeve. Këtu, Lara dhe Pemberton (1963) kanë nxjerrë një formulë empirike për të llogaritur njësinë peshë fillestare të përzierjes së sedimentit (Ë0W0). Formula empirike bazohet në 1 300 mostra të sedimenteve në depozitime rezervuari në Shtetet e Bashkuara.

W0 = Wc . Pc + Wsi . Psi + Wsa . Psa (7)

Formatted: Subscript

71

së thatë për njësi vëllimi përdoret për të konvertuar prurjen e sedimentit total në rezervuar nga masë në vëllim. Anasjelltas, vëllimi i sedimenteve të monitoruara në një rezervuar ekzistues duhet të konvertohet në masë për të vlerësuar prodhimin e sedimentit nga pellgu ujëmbledhës (Morris dhe Fan, 1998). E rëndësishme në lidhje me sedimentimin e rezervuarit është njësia peshë e depozitimeve që përcaktohet kryesisht nga (i) njësia peshë fillestare, (ii) mënyra e shfrytëzimit të rezervuarit dhe (iii) norma e konsolidimit të depozitimeve. Këtu, Lara dhe Pemberton (1963) kanë nxjerrë një formulë empirike për të llogaritur njësinë peshë fillestare të përzierjes së sedimentit (W0). Formula empirike bazohet në 1 300 mostra të sedimenteve në depozitime rezervuari në Shtetet e Bashkuara.

(7)

ku Pc, Psi dhe Psa janë përkatësisht raportet e argjilës, lymit dhe rërës në përzierje; dhe Wc, Wsi dhe Wsa janë peshat fillestare për argjilën, lymin dhe rërën (Tabela 11).

Tabela 11: Vlerat e peshës fillestare sipas përmasave të kokrrizave dhe kushteve të shfrytëzimit (Lara & Pemberton, 1963).

Rasti studimor i Devollit

Për të nënvizuar problemet e sedimentimit në rezervuarët shqiptarë, mund të përmendet rasti studimor i Devollit. Lumi Devoll është një nga lumenjtë më të mëdhenj në Shqipëri, i karakterizuar nga rrjedha të mëdha të përrenjve dhe ngarkesa të larta sedimentesh (Ardichoglu et al., 2013). Lumi i Devollit në fakt është përcaktuar si lumi më i turbullt që derdhet në detin Mesdhe. Për stacionin matës në Kozarë (N40° 49’33’’ / E 19°54’26’’), i cili u përdor për matjen e kara-kteristikave hidrologjike të rezervuarëve të Banjës, u matën një ngarkesë pezullie prej 2.8 milion ton në vit (periudha kohore: 1974 - 1983) (Ardichoglu etj., 2013). Zona e pellgut ujëmbledhës të lumit Devoll në stacionin matës është 3 122 km², që është dukshëm më e vogël sesa zonat e studimit në Vjosë (rreth 5 500 km²). Modelet e vërejtura të ngarkesës së pezullive në lumin Devoll tregojnë që ngarkesat


64


ku Pc, Psi dhe Psa janë përkatësisht raportet e argjilës, lymit dhe rërës në përzierje; dhe Wc, Wsi dhe Wsa janë peshat fillestare për argjilën, lymin dhe rërën (Tabela 11).

Tabela 11: Vlerat e peshës fillestare sipas përmasave të kokrrizave dhe kushteve të shfrytëzimit (Lara & Pemberton, 1963) .

Kushtet e Shfrytëzimit Pesha Fillestare (kg m-3)

Argjila Lymi Rëra

Përmbytet vazhdimisht 461 1121 1554

Tërheqje periodike 561 1137 1554

Rezervuar zakonisht bosh 641 1153 1554

Sediment në shtrat lumor 961 1169 1554

Rasati studimor i Devollit

Për të nënvizuar problemet e sedimentimit në rezervuarët shqiptarë, mund të përmendet rasti studimor i Devollit. Lumi Devoll është një nga lumenjtë më të mëdhenj në Shqipëri, i karakterizuar nga rrjedha të mëdha të përrenjve dhe ngarkesa të larta sedimentesh (Ardichoglu et al., etj., 2013). Lumi i Devollit në fakt është përcaktuar si lumi më i turbullt që derdhet në detin Mesdhe. Për stacionin matës në Kozare Kozarë (N40° 49'33'' / E 19°54'26''), i cili u përdor për matjen e karakteristikave hidrologjike të rezervuarëve të Banjës, u matën një ngarkesë pezullie prej 2.8 milion ton në vit (periudha kohore: 1974 - 1983) (Ardichoglu etj., 2013). Zona e pellgut ujëmbledhës të lumit Devoll në stacionin matës është 3 122 km², që është dukshëm më e vogël sesa zonat e studimit në Vjosë (rreth 5 500 km²). Modelet e vërejtura të ngarkesës së pezullive në lumin Devoll tregojnë që ngarkesat pësonin rritje dhe rënie të shpejtë (e ngjashme me Vjosën). Për shkak të regjimit hidrologjik, ngarkesat më të larta ndodhën në vjeshtë dhe në dimër (e ngjashme me Vjosën).

Të dhënat nga lumi Devoll u përdorën për të mbështetur studimin e prezantuar të Vjosës për (i) shpërndarjen e përmasave të kokrrizave të sedimentit pezull (Figurea 63) dhe (ii) përqendrimet e ekstrapoluara të pezullive për rrjedhat e larta në formën e ngarkesave totale vjetore (Tabela 12).








63



Depozitimet në delta mund të përbëjnë shumicën e sedimentit të akumuluar në rezervuare të vogla hidrologjike me efikasitet të ulët të ngecjes së sedimentit ku mbizotëron materiali me kokrriza të trasha. Megjithatë, për rezervuarët hidrologjikë të mëdhenj dhe me efikasitet të lartë të ngecjes së sedimentit, në delta zakonisht gjendet vetëm një pjesë e totalit të sedimentit të akumuluar. Meqë depozitimi në deltës fokusohet në cekëtinën lart rrjedhës së rezervuarit ku gjerësia priret të ngushtohet dhe vëllimi i depozitimit është i vogël, edhe vetëm deltat e rezervuarëve të vogla mund të jenë problematike nga këndvështrimi i gradacionit të rrjedhës së sipërme. Depozitimet në deltë janë edhe komponenti më i dukshëm i sedimentimit dhe mund të zgjerohen në drejtim të rrjedhës përtej perimetrit ujëmbledhës të rezervuarit. Në rezervuarë të thellë që janë shfrytëzuar në nivele të ndryshme, delta të ndryshme mund të fiormohen nga nivele uji të ndryshme.


Për digat e planifikuara në Vjosë, mund të thuhet se humbjet në vëllimet e rezervuarit do të jenë mbi mesataren botërore. ICOLD (2010) publikoi vlerë 0.89% humbje mesatare vjetore në vëllimin e rezervuarëve në shkallë globale. Kjo do të thotë se pa mirëmbajtje, rezervuarët do të mbushen deri në 80% brenda një periudhe afërsisht 90-vjeçare. Për digat e planifikuara në Vjosë, këto shifra nuk vlejnë. Kjo për shkak të erozicionit të lartë si rezultat i ndryshimeve si në kufijtë natyrorë (p.sh. gjeologjia) edhe ato antropogjenike (p.sh. prerja e pyjeve), në ujëmbledhësin e Vjosës këto norma depozitimi janë shumë më të larta.

Sipas Mamede (2008), dendësia e materialit të depozituar në aspektin e masës së thatë për njësi vëllimi përdoret për të konvertuar prurjen e sedimentit total në rezervuar nga masë në vëllim. Anasjelltas, vëllimi i sedimenteve të monitoruara në një rezervuar ekzistues duhet të konvertohet në masë për të vlerësuar prodhimin e sedimentit nga pellgu ujëmbledhës (Morris dhe Fan, 1998). E rëndësishme në lidhje me sedimentimin e rezervuarit është njësia peshë e depozitimeve që përcaktohet kryesisht nga (i) njësia peshë fillestare, (ii) mënyra e shfrytëzimit të rezervuarit dhe (iii) norma e konsolidimit të depozitimeve. Këtu, Lara dhe Pemberton (1963) kanë nxjerrë një formulë empirike për të llogaritur njësinë peshë fillestare të përzierjes së sedimentit (Ë0W0). Formula empirike bazohet në 1 300 mostra të sedimenteve në depozitime rezervuari në Shtetet e Bashkuara.

W0 = Wc . Pc + Wsi . Psi + Wsa . Psa (7)


72

pësonin rritje dhe rënie të shpejtë (e ngjashme me Vjosën). Për shkak të regjimit hidrologjik, ngarkesat më të larta ndodhën në vjeshtë dhe në dimër (e ngjashme me Vjosën).

Të dhënat nga lumi Devoll u përdorën për të mbështetur studimin e prezantuar të Vjosës për (i) shpërndarjen e përmasave të kokrrizave të sedimentit pezull (Figura 63) dhe (ii) përqendrimet e ekstrapoluara të pezullive për rrjedhat e larta në formën e ngarkesave totale vjetore (Tabela 12).

Figura 63: Analizat e përmasave të kokrrizave të pezullive në mostrat e lumit Devoll në vitin 2009 (modifikuar sipas Ardichoglu et al., 2013).

Tabela 12: Ngarkesat vjetore mesatare dhe ngarkesat specifike në zona specifike për Devollin (Ardichoglu et al., 2013).


65


Figura 63: Analizat e përmasave të kokrrizave të pezullive në mostrat e lumit Devoll në vitin 2009 (modifikuar sipas Ardichoglu et al., etj., 2013).

Tabela 12: Ngarkesat vjetore mesatare dhe ngarkesat specifike në zona specifike për Devollin (Ardichoglu et al., etj., 2013).

Periudha: 1974-1983

Ngarkesa: Ngarkesa mesatare

(ton/vit)

Ngarkesa mesatare në zona specifike (ton/km2 dhe vit)

Sheqeras 90 344 210

Gjinkas 415 421 307

Kokel 1 450 239 770

KozareKozarë 2 851 464 913

Analizat e përmasave të kokrrizave të pezullive në lumin Devoll sipas mostrave në vitin 2009 (Figura 63) u përdorën për të përftuar normat relative të argjilës, lymit dhe rërës për llogaritjen e depozitimit të pezullive në skenarë të ndryshëm. pPër të mbuluar intervalin e plotë të kompozimeve të përmasave të kokrrizave që ndodhin, u përzgjodh shpërndarja e grimcave më të imëta dhe më të trasha (Tabela 13).

Tabela 13: Fraksionet e sedimentit të imët në lumin Devoll sipas mostrave në vitin 2009 (modifikuar sipas Ardichoglu et al.,etj., 2013).

Fraksioni i sedimentit të imët (%)

Argjilë Lym Verë

Devoll - e trashë 0.06 0.70 0.24

Devoll - e imët 0.32 0.68 0.00


65




Periudha: 1974-1983


(ton/vit)


Sheqeras 90 344 210

Gjinkas 415 421 307

Kokel 1 450 239 770





Argjilë Lym Verë


Devoll - e imët 0.32 0.68 0.00

73

Analizat e përmasave të kokrrizave të pezullive në lumin Devoll sipas mostrave në vitin 2009 (Figura 63) u përdorën për të përftuar normat relative të argjilës, lymit dhe rërës për llogaritjen e depozitimit të pezullive në skenarë të ndryshëm. Për të mbuluar intervalin e plotë të kompozimeve të përmasave të kokrrizave që ndodhin, u përzgjodh shpërndarja e grimcave më të imëta dhe më të trasha (Tabela 13).

Tabela 13: Fraksionet e sedimentit të imët në lumin Devoll sipas mostrave në vitin 2009 (modifikuar sipas Ardichoglu et al., 2013).

Po të aplikojmë dy skenarët e përcaktuar për fraksionet e sedimentit të imët në formën e Mamedes (2008) dhe duke pasur parasysh peshën fillestare për depozi-timet e sedimentit të imët publikuar nga Lara dhe Pemberton (1963) (përmbytet vazhdimisht; tërheqje periodike; rezervuar zakonisht bosh), u përftuan pesë pesha fillestare të ndryshme për llogaritjen e vëllimeve të depozitimit (Tabela 14):

Tabela 14: Vlerat e peshave fillestare.

Vëllimet e depozitimit u llogaritën duke shumëzuar peshat fillestare të deriv-uara me transportin e përcaktuar vjetor të sedimentit prej 2.7 milion ton. Duke marrë parasysh vëllimin e mbajtjes së hidrocentraleve të projektuara në Kalivaç dhe Poçem, koha e mbushjes për gjashtë skenarët u përcaktua për një normë sedimentimi prej 80% të vëllimit të mbajtjes siç përshkruhet në Figura 64. Për


65




Periudha: 1974-1983


(ton/vit)


Sheqeras 90 344 210

Gjinkas 415 421 307

Kokel 1 450 239 770





Argjilë Lym Verë


Devoll - e imët 0.32 0.68 0.00


66


Po të aplikojmë dy skenarët e përcaktuar për fraksionet e sedimentit të imët në formën e Mamedes (2008) dhe duke pasur parasysh peshën fillestare për depozitimet e sedimentit të imët publikuar nga Lara dhe Pemberton (1963) (përmbytet vazhdimisht; tërheqje periodike; rezervuar zakonisht bosh), u përftuan pesë pesha fillestare të ndryshme për llogaritjen e vëllimeve të depozitimit (Tabela 14):


Pesha Fillestare (kg m-3)

Përmbytet

vazhdimishtTërheqje periodike

Rezervuar zakonisht bosh

Devoll e trashë 1185 1203 1219

Devoll e imët 910 953 989

Vëllimet e depozitimit u llogaritën duke shumëzuar peshat fillestare të derivuara me transportin e përcaktuar vjetor të sedimentit prej 2.7 milion ton. Duke marrë parasysh vëllimin e mbajtjes së hidrocentraleve të projektuara në Kalivaç dhe Poçem, koha e mbushjes për gjashtë skenarët u përcaktua për një normë sedimentimi prej 80% të vëllimit të mbajtjes siç përshkruhet në Figurën 64. Për Kalivaçin, me nivel shfrytëzimi të supozuar në rreth 109 m m.n.d., koha e mbushjes bazuar në këto të dhëna varion nga 85 në 110 vjet. Në Poçem, sedimentimi prej 80% i vëllimit të rezervuarit do të ndodhë pas 55 deri 70 vjet duke supozuar nivel shfrytëzimi në 65 metra m.n.d.

Figura 64: Koha e mbushjes për humbjen 80% të rezervuarit në lidhje me lartësinë e ndërtimit të hidrocentralit të planifikuar të Kalivaçit (majtas) dhe Poçemit (djathtas) duke përdorur të dhënat nga matjet e sedimentit në urën e Poçemit.

Megjithatë, për shkak të mungesës së të dhënave të regjistruara në rrjedha të larta (> 1000 m3s-1), që shkaktojnë transportimin e ngarkesave më të larta, ne përdorëm të dhënat e pellgut ujëmbledhës nga lumi i Devollit. Duke iu referuar ngarkesave specifike vjetore mesatare 913 t km-2v-1 për lumin Devoll (Ardichoglu et al.,etj., 2013) dhe përmasat e pellgut ujëmbledhës 5 500 km2, mund të pritet ngarkesa mesatare vjetore sedimenti mbi 5.0 milion ton (prapë me e vogël sesa Fouache et al.,etj., 2001). Bazuar në këtë grup të dhënash, koha e mbushjes 80% e Kalivaçit do të variojë nga 45 deri 60 vjet. Në Poçem, sedimentimi 80% i vëllimit të rezervuarit do të ndodhte pas 30 deri 40 vjet (Figura 65).

74

Kalivaçin, me nivel shfrytëzimi të supozuar në rreth 109 m m.n.d., koha e mbushjes bazuar në këto të dhëna varion nga 85 në 110 vjet. Në Poçem, sedimentimi prej 80% i vëllimit të rezervuarit do të ndodhë pas 55 deri 70 vjet duke supozuar nivel shfrytëzimi në 65 metra m.n.d.


Megjithatë, për shkak të mungesës së të dhënave të regjistruara në rrjedha të larta (> 1000 m3s-1), që shkaktojnë transportimin e ngarkesave më të larta, ne përdorëm të dhënat e pellgut ujëmbledhës nga lumi i Devollit. Duke iu referuar ngarkesave specifike vjetore mesatare 913 t km-2v-1 për lumin Devoll (Ardichoglu et al., 2013) dhe përmasat e pellgut ujëmbledhës 5 500 km2, mund të pritet ngarkesa mesatare vjetore sedimenti mbi 5.0 milion ton (prapë me e vogël sesa Fouache et al., 2001). Bazuar në këtë grup të dhënash, koha e mbushjes 80% e Kalivaçit do të variojë nga 45 deri 60 vjet. Në Poçem, sedimentimi 80% i vëllimit të rezervuarit do të ndodhte pas 30 deri 40 vjet (Figura 65).


66


Po të aplikojmë dy skenarët e përcaktuar për fraksionet e sedimentit të imët në formën e Mamedes (2008) dhe duke pasur parasysh peshën fillestare për depozitimet e sedimentit të imët publikuar nga Lara dhe Pemberton (1963) (përmbytet vazhdimisht; tërheqje periodike; rezervuar zakonisht bosh), u përftuan pesë pesha fillestare të ndryshme për llogaritjen e vëllimeve të depozitimit (Tabela 14):


Pesha Fillestare (kg m-3)

Përmbytet

vazhdimishtTërheqje periodike

Rezervuar zakonisht bosh

Devoll e trashë 1185 1203 1219

Devoll e imët 910 953 989

Vëllimet e depozitimit u llogaritën duke shumëzuar peshat fillestare të derivuara me transportin e përcaktuar vjetor të sedimentit prej 2.7 milion ton. Duke marrë parasysh vëllimin e mbajtjes së hidrocentraleve të projektuara në Kalivaç dhe Poçem, koha e mbushjes për gjashtë skenarët u përcaktua për një normë sedimentimi prej 80% të vëllimit të mbajtjes siç përshkruhet në Figurën 64. Për Kalivaçin, me nivel shfrytëzimi të supozuar në rreth 109 m m.n.d., koha e mbushjes bazuar në këto të dhëna varion nga 85 në 110 vjet. Në Poçem, sedimentimi prej 80% i vëllimit të rezervuarit do të ndodhë pas 55 deri 70 vjet duke supozuar nivel shfrytëzimi në 65 metra m.n.d.


Megjithatë, për shkak të mungesës së të dhënave të regjistruara në rrjedha të larta (> 1000 m3s-1), që shkaktojnë transportimin e ngarkesave më të larta, ne përdorëm të dhënat e pellgut ujëmbledhës nga lumi i Devollit. Duke iu referuar ngarkesave specifike vjetore mesatare 913 t km-2v-1 për lumin Devoll (Ardichoglu et al.,etj., 2013) dhe përmasat e pellgut ujëmbledhës 5 500 km2, mund të pritet ngarkesa mesatare vjetore sedimenti mbi 5.0 milion ton (prapë me e vogël sesa Fouache et al.,etj., 2001). Bazuar në këtë grup të dhënash, koha e mbushjes 80% e Kalivaçit do të variojë nga 45 deri 60 vjet. Në Poçem, sedimentimi 80% i vëllimit të rezervuarit do të ndodhte pas 30 deri 40 vjet (Figura 65).


67


(a)

(b)

Figura 65: Koha e mbushjes për humbje 80% të rezervuarit në lidhje me lartësinë e ndërtimit të hidrocentraleve të Kalivaçit (a) dhe Poçemit (b) duke përdorur ngarkesat specifike vjetore të lumit Devoll.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

85 90 95 100 105 110 115 120

fill u

p tim

e (a

)

operation level (m a. s. l.)

Kalivaccontinuously submerged - finecontinuously submerged - coarsenormally empty reservoir - finenormally empty reservoir - coarseperiodic drawdown - fine periodic drawdown - coarse

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

45 50 55 60 65 70 75

fill u

p tim

e (a

)


Pocemcontinuously submerged - finecontinuously submerged - coarsenormally empty reservoir - finenormally empty reservoir - coarseperiodic drawdown - fine periodic drawdown - coarse

75

Figura 65: Koha e mbushjes për humbje 80% të rezervuarit në lidhje me lartësinë e ndërtimit të hidrocentraleve të Kalivaçit (a) dhe Poçemit (b) duke përdorur ngarkesat specifike vjetore të lumit Devoll. Duke krahasuar gjetjet tona me normat e erozionit natyror të dokumentu-

ara për Shqipërinë (20 - 40 t/ha/vit), mbushja e rezervuarëve të Kalivaçit dhe Poçemit do të arrijë nivelin 80% edhe më herët, pra brenda <25 vitesh. Për më tepër, studimet e Pano et al., (2005) rezultuan në një humbje 80% në vëllimin e mbajtjes brenda < 30 vitesh; - e ngjashme me studimin e Fouache et al., (2001). Pra, vlerat tona të paraqitura janë llogaritur në mënyrë konservative dhe humbjet e mbushjes dhe të kapacitetit deri në 80% mund të arrihen më herët sesa sugjerojnë llogaritjet tona.

08.04. Hidrodinamikat e rezervuarëve në Vjosë

Përfundimi i dytë i rëndësishëm i studimit të paraqitur ka të bëjë me hidrodi-namikën që është simuluar për zbatimin e digës së Kalivaçit. Rezultoi që gjatë përmbytjeve (duke filluar nga intervalet vjetore të përsëritjes deri në përmbytje më të mëdha), rezervuari i Kalivaçit nuk është në gjendje të kapë të gjithë masat ujore dhe se rrymat në rezervuar do të ndodhin për shkak të mbiderdhjes së shkarkimeve të përmbytjeve mbi digën. Si pasojë e drejtpërdrejtë, pezullitë transportohen nga lumi përmes bishtit të rezervuarit deri thellë në rezervuar dhe depozitohen në vende të ndryshme brenda rezervuarit ku dominon shpejtësia e sistemimit. Si rezultat, depozitohen sedimente jo vetëm në zonën e hyrjes, por edhe në qendër të rezervuarit. Përveç ndikimeve negative në morfodina-mikën dhe ekologjinë e lumit, sedimentet e depozituara gjithashtu ndikojnë në kapacitetin e disponueshëm të rezervuarit: sedimentimi, sidomos në qendër dhe zonat pranë digës, konsiderohet se ka pasoja negative për prodhimin e en-ergjisë elektrike (p.sh. pengimi i strukturave të daljes, gërryerja e turbinave dhe pajisjeve të tjera teknike). Për më tepër, në varësi të madhësisë së përmbytjes,


67


(a)

(b)

Figura 65: Koha e mbushjes për humbje 80% të rezervuarit në lidhje me lartësinë e ndërtimit të hidrocentraleve të Kalivaçit (a) dhe Poçemit (b) duke përdorur ngarkesat specifike vjetore të lumit Devoll.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

85 90 95 100 105 110 115 120

fill u

p tim

e (a

)


Kalivaccontinuously submerged - finecontinuously submerged - coarsenormally empty reservoir - finenormally empty reservoir - coarseperiodic drawdown - fine periodic drawdown - coarse

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

45 50 55 60 65 70 75

fill u

p tim

e (a

)


Pocemcontinuously submerged - finecontinuously submerged - coarsenormally empty reservoir - finenormally empty reservoir - coarseperiodic drawdown - fine periodic drawdown - coarse

76

do të ndodhë transporti në rrjedhën e poshtme dhe depozitim në digë.

Gjetjet e përftuara tregojnë qartë se koncepti i ndërtimit të digave të mëdha në lumenj me pellg ujëmbledhës të madh (në këtë rast 5 500 km2) është prob-lematik, sidomos kur lumenjtë transportojnë ngarkesa të mëdha sedimentesh. Rezervuarët, të cilët ndërtohen zakonisht në pjesën e sipërme të lumit, janë pro-jektuar me parimin që të kapin të gjithë sasinë e ujit të dalë nga pellgu ujëmbledhës në rrjedhën e sipërme mbi baza (i) ditore, (ii) javore dhe (iii) vjetore Transferimi i këtij koncepti nga rrjedha e sipërme në rrjedhën e poshtme të lumit (Figura) rezulton në mbiderdhje të vazhdueshme të digës përmes shkarkimeve të përmbytjeve (shembuj Figura 66) në rastin e përmbytjeve. Kjo shkaktohet nga vëllimi i madh i përmbytjeve çdo vit që nuk mund të mbahen nga rezervuari gjatë funksionimit normal.

(a) (b)

Figura 66: Funksionimi i shkarkuesve të përmbytjeve në (a) digën Glenmaggie, Australi dhe (b) digën Three-Gorges, Kinë.

Kjo rezulton në modele depozitimi të pezullive të transportuara (në fund të shtratit) që nuk janë përqendruar në bishtin e rezervuarit. Në Figura 67 paraq-itet hidrologjia afatgjatë e Vjosës. Meqë magnituta e shkarkimit të turbinave të planifikuara është e paqartë, është supozuar një shkarkim operacional maksimal prej 200 m3s-1. Nisur nga fakti që një sasi e caktuar shkarkimi përmbytjeje është në gjendje të përballohet për shkak të operacioneve hidroenergjetike në rezervuar (para-ulje e vëllimit të rezervuarit), pragu për mbiderdhjen nga përmbytjet është përcaktuar në 500 m3s-1. Figura 68 tregon qartë sa shpesh ky prag 500 m3s-1 tejkalohet. Këto ngjarje nxisin prurjen dhe transportimin e sedimentit brenda dhe përmes rezervuarit, duke u krijuar depozitime sedimenti në të gjithë zonën e rezervuarit, madje edhe në zonën afër digës.


68


Duke krahasuar gjetjet tona me normat e erozionit natyror të dokumentuara për Shqipërinë (20 - 40 to /ha/vit), mbushja e rezervuarëve të Kalivaçit dhe Poçemit do të arrijë nivelin 80% edhe më herët, pra brenda <25 vitesh. Për më tepër, studimet e Pano et al., etj. (2005) rezultuan në një humbje 80% në vëllimin e mbajtjes brenda < 30 vitesh; - e ngjashme me studimin e Fouache et al.,etj. (2001). Pra, vlerat tona të paraqitura janë llogaritur në mënyrë konservative dhe humbjet e mbushjes dhe të kapacitetit deri në 80% mund të arrihen më herët sesa sugjerojnë llogaritjet tona.

08.04. Hidrodinamikat e rezervuarëve në Vjosë

Përfundimi i dytë i rëndësishëm i studimit të paraqitur ka të bëjë me hidrodinamikën që është simuluar për zbatimin e digës së Kalivaçit. Rezultoi që gjatë përmbytjeve (duke filluar nga intervalet vjetore të përsëritjes deri në përmbytje më të mëdha), rezervuari i Kalivaçit nuk është në gjendje të kapë të gjithë masat ujore dhe se rrymat në rezervuar do të ndodhin për shkak të mbiderdhjes së shkarkimeve të përmbytjeve mbi digën. Si pasojë e drejtpërdrejtë, pezullitë transportohen nga lumi përmes bishtit të rezervuarit deri thellë në rezervuar dhe depozitohen në vende të ndryshme brenda rezervuarit ku dominon shpejtësia e sistemimit. Si rezultat, depozitohen sedimente jo vetëm në zonën e hyrjes, por edhe në qendër të rezervuarit. Përveç ndikimeve negative në morfodinamikën dhe ekologjinë e lumit, sedimentet e depozituara gjithashtu ndikojnë në kapacitetin e disponueshëm të rezervuarit: sedimentimi, sidomos në qendër dhe zonat pranë digës, konsiderohet se ka pasoja negative për prodhimin e energjisë elektrike (p.sh. pengimi i strukturave të daljes, gërryerja e turbinave dhe pajisjeve të tjera teknike). Për më tepër, në varësi të madhësisë së përmbytjes, do të ndodhë transporti në rrjedhën e poshtme dhe depozitim në digë.

Gjetjet e përftuara tregojnë qartë se koncepti i ndërtimit të digave të mëdha në lumenj me pellg ujëmbledhës të madh (në këtë rast 5 500 km2) është problematik, sidomos kur lumenjtë transportojnë ngarkesa të mëdha sedimentesh. Rezervuarët, të cilët ndërtohen zakonisht në pjesën e sipërme të lumit, janë projektuar me parimin që të kapin të gjithë sasinë e ujit të dalë nga pellgu ujëmbledhës në rrjedhën e sipërme mbi baza (i) ditore, (ii) javore dhe (iii) vjetore Transferimi i këtij koncepti nga rrjedha e sipërme në rrjedhën e poshtme të lumit (Figura 67) rezulton në mbiderdhje të vazhdueshme të digës përmes shkarkimeve të përmbytjeve (shembuj Figura 66) në rastin e përmbytjeve. Kjo shkaktohet nga vëllimi i madh i përmbytjeve çdo vit që nuk mund të mbahen nga rezervuari gjatë funksionimit normal.

(a) (b)

Figura 66: Funksionimi i shkarkuesve të përmbytjeve në (a) digën Glenmaggie, Australi dhe (b) digën Three-Gorges, Kinë.

Kjo rezulton në modele depozitimi të pezullive të transportuara (në fund të shtratit) që nuk janë përqendruar në bishtin e rezervuarit. Në Figurën 68 paraqitet hidrologjia afatgjatë e Vjosës. Meqë magnituta e shkarkimit të turbinave të planifikuara është e paqartë, është supozuar një shkarkim operacional maksimal prej 200 m3s-1. Nisur nga fakti që një sasi e caktuar shkarkimi përmbytjeje është në gjendje të përballohet për shkak të operacioneve hidroenergjetike në rezervuar (para-ulje e vëllimit të rezervuarit), pragu për mbiderdhjen nga përmbytjet është përcaktuar në 500 m3s-1. Figura 68 tregon qartë sa shpesh ky prag 500 m3s-1 tejkalohet. Këto ngjarje nxisin prurjen dhe transportimin e sedimentit brenda dhe përmes rezervuarit, duke u krijuar depozitime sedimenti në të gjithë zonën e rezervuarit, madje edhe në zonën afër digës.

www.chinahighlightscom www.abc.net.au

Formatted: F�nt��l�

Formatted: F�nt��l�

77

Figura 67: Pamje skematike e sedimentimit në rezervuarit hidroenergjetike dhe çfarë është koncepti i ngritjes së digave në lumenj me pellg ujëmbledhës të madh si në Vjosë (të dhënat bazuar në Hauer etj., 2018); shigjeta gri – rrjedhë mbi shkarkesat e përmbytjeve.

Figura 68: Hidrografi afatgjatë i Vjosës për stacionin matës në Dorëzeës, shfrytëzimi nga 1958 në 1990.

Është e rëndësishme të theksohet në këtë pikë se ky transport dhe depozitim sedimentesh i shkaktuar prej përmbytjeve dhe nxitur nga rrymat do të ketë kosto shumë të larta për kompanitë hidroenergjetike që planifikojnë të ndërtojnë diga në Vjosë. Kjo lidhet me faktin se, në varësi të variablitetit hidrologjik, bllokimi i portës së poshtme shkarkuese dhe porta e ndjeshme hyrëse në turbina përbal-len me rrezik të lartë përkatësisht nga depozitimi apo depërtim sedimentesh të imëta (pezullitë). Portat shkarkuese paraqiten në Figura 68 për (a) një rezervuar të zbrazur dhe (b) gjatë shfrytëzimit. Për të garantuar sigurinë e digës, shfrytëzimi duhet të ndalohet nëse këto porta shkarkuese të poshtme bllokohen dhe duhet të pastrohen nga depozitimet (p.sh. Haregeweyn et al., 2012).


69



Figura 67: Hidrografi afatgjatë i Vjosës për stacionin matës në Doreëzeësz, shfrytëzimi nga 1958 në 1990.

Është e rëndësishme të theksohet në këtë pikë se ky transport dhe depozitim sedimentesh i shkaktuar prej përmbytjeve dhe nxitur nga rrymat do të ketë kosto shumë të larta për kompanitë hidroenergjetike që planifikojnë të ndërtojnë diga në Vjosë. Kjo lidhet me faktin se, në varësi të variablitetit hidrologjik, bllokimi i portës së poshtme shkarkuese dhe porta e ndjeshme hyrëse në turbina përballen me rrezik të lartë përkatësisht nga depozitimi apo depërtim sedimentesh të imëta (pezullitë). Portat shkarkuese paraqiten në Figurën 69 për (a) një rezervuar të zbrazur dhe (b) gjatë shfrytëzimit. Për të garantuar sigurinë e digës, shfrytëzimi duhet të ndalohet nëse këto porta shkarkuese të poshtme bllokohen dhe duhet të pastrohen nga depozitimet (p.sh. Haregeweyn et al.,etj., 2012).

Downstream distance (km)

www.ybbs.gv.at

Capturing high flows

Frequent overspill of flood events

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

1958

1959

1960

1960

1962

1963

1964

1964

1966

1967

1968

1968

1970

1971

1972

1972

1974

1975

1976

1976

1978

1979

1980

1980

1982

1983

1984

1984

1986

1987

1988

1988

1990

disc

harg

e [m

3 s-1]

Hydrograph Vjosa Dorez 1958 - 1990

500 m3s-1


69



Figura 67: Hidrografi afatgjatë i Vjosës për stacionin matës në Doreëzeësz, shfrytëzimi nga 1958 në 1990.

Është e rëndësishme të theksohet në këtë pikë se ky transport dhe depozitim sedimentesh i shkaktuar prej përmbytjeve dhe nxitur nga rrymat do të ketë kosto shumë të larta për kompanitë hidroenergjetike që planifikojnë të ndërtojnë diga në Vjosë. Kjo lidhet me faktin se, në varësi të variablitetit hidrologjik, bllokimi i portës së poshtme shkarkuese dhe porta e ndjeshme hyrëse në turbina përballen me rrezik të lartë përkatësisht nga depozitimi apo depërtim sedimentesh të imëta (pezullitë). Portat shkarkuese paraqiten në Figurën 69 për (a) një rezervuar të zbrazur dhe (b) gjatë shfrytëzimit. Për të garantuar sigurinë e digës, shfrytëzimi duhet të ndalohet nëse këto porta shkarkuese të poshtme bllokohen dhe duhet të pastrohen nga depozitimet (p.sh. Haregeweyn et al.,etj., 2012).

Downstream distance (km)

www.ybbs.gv.at

Capturing high flows

Frequent overspill of flood events

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

1958

1959

1960

1960

1962

1963

1964

1964

1966

1967

1968

1968

1970

1971

1972

1972

1974

1975

1976

1976

1978

1979

1980

1980

1982

1983

1984

1984

1986

1987

1988

1988

1990

disc

harg

e [m

3 s-1]

Hydrograph Vjosa Dorez 1958 - 1990

500 m3s-1

78

Figura 69: Portat e poshtme shkarkuese në rezervuarë për (a) zbrazjen e rezervuarit, foto nga ana lart rrjedhës dhe (b) gjatë shfrytëzimit, foto nga rrjedha e poshtme e rezervuarit.

Në rastin e Vjosës, ekziston rreziku shumë i lartë se këto depozitime do të ndodhin që në fazë shumë të hershme të zbatimit të projektit. Sidomos në fazën e ndërtimit të digës, sedimentet do të depozitohen në afërsi të digës, gjë që paraqet rrezik që nga dita e parë e vënies së digës në punë. Ky rrezik depozitimesh i parashikuar për digën e Vjosës është më se i njohur në pjesë të ndryshme të botës. Figura 69 tregon një shembull nga Zvicra, por ka edhe plot shembuj të tjerë në zona me norma të larta prodhimi sedimentesh (Indi, Nepal, Egjipt) (p.sh. El-Moattassem et al., 2001).

Figura 70: Depozitimi i sedimenteve në portën e poshtme shkarkuese të një rezervuari (Althaus et al., 2009).

Edhe më shumë do të rriten kostot nga aktivitetet e pastrimit dhe gërryerjes së helikave të turbinës. Në Evropën qendrore, kostot e pastrimit janë aktualisht 10 – 20 €/m3. Në Shqipëri, në varësi të faktit nëse materiali duhet të transpor-tohet në zona depozitimi me kamionë apo të lëshohet në rrjedhën e poshtme të lumit, kostot e pritshme janë 5 – 10 €/m3. Duke pasur parasysh vëllimin që duhet të pastrohet (disa 10 000 m3), kostot mund të llogariten në disa 100 000 € për mirëmbajtjen që nga viti i parë i vënies në punë të hidrocentralit. Për më tepër, helikat e turbinës kanë rrezik të lartë gërryerje dhe nëse ky rrezik ekziston, fabri-kuesit e turbinave nuk japin garanci për periudhën e shfrytëzimit. Kështu, pritet që kostot për turbinat sensitive të shkojnë në disa milion € nëse ndodh gërryerja (krahaso me Padhy, M. K., & Saini, 2009) (helikat Pelton) Thapa et al., 2015 (helikat Francis); Rai & Kumar, 2016 – helikat Kaplan).


70


(a) (b)


Në rastin e Vjosës, ekziston rreziku shumë i lartë se këto depozitime do të ndodhin që në fazë shumë të hershme të zbatimit të projektit. Sidomos në fazën e ndërtimit të digës, sedimentet do të depozitohen në afërsi të digës, gjë që paraqet rrezik që nga dita e parë e vënies së digës në punë. Ky rrezik depozitimesh i parashikuar për digën e Vjosës është më se i njohur në pjesë të ndryshme të botës. Figura 70 tregon një shembull nga Zvicra, por ka edhe plot shembuj të tjerë në zona me norma të larta prodhimi sedimentesh (Indi, Nepal, Egjipt) (p.sh. El-Moattassem et al., etj., 2001).

Figura 69: Depozitimi i sedimenteve në portën e poshtme shkarkuese të një rezervuari (Althaus et al., etj., 2009).

Edhe më shumë do të rriten kostot nga aktivitetet e pastrimit dhe gërryerjes së helikave të turbinës. Në Evropën qendrore, kostot e pastrimit janë aktualisht 10 – 20 ¬/m3. Në Shqipëri, në varësi të faktit nëse materiali duhet të transportohet në zona depozitimi me kamionë apo të lëshohet në rrjedhën e poshtme të lumit, kostot e pritshme janë 5 – 10 €/m3. Duke pasur parasysh vëllimitn që duhet të pastrohet (disa 10 000 m3), kostot mund të llogariten në disa 100 000 € për mirëmbajtjen që nga viti i parë i vënies në punë të hidrocentralit. Për më tepër, helikat e turbinës kanë rrezik të lartë gërryerje dhe nëse ky rrezik ekziston, fabrikuesit e turbinave nuk japin garanci për periudhën e shfrytëzimit. Kështu, pritet që kostot për turbinat sensitive të shkojnë në disa milion € nëse ndodh gërryerja (krahaso me Padhy, M. K., & Saini, 2009) (helikat Pelton) Thapa et al., etj., 2015 (helikat Francis); Rai & Kumar, 2016 – helikat Kaplan).

www.talsperren.net www.kleinezeitung.at


70


(a) (b)


Në rastin e Vjosës, ekziston rreziku shumë i lartë se këto depozitime do të ndodhin që në fazë shumë të hershme të zbatimit të projektit. Sidomos në fazën e ndërtimit të digës, sedimentet do të depozitohen në afërsi të digës, gjë që paraqet rrezik që nga dita e parë e vënies së digës në punë. Ky rrezik depozitimesh i parashikuar për digën e Vjosës është më se i njohur në pjesë të ndryshme të botës. Figura 70 tregon një shembull nga Zvicra, por ka edhe plot shembuj të tjerë në zona me norma të larta prodhimi sedimentesh (Indi, Nepal, Egjipt) (p.sh. El-Moattassem et al., etj., 2001).

Figura 69: Depozitimi i sedimenteve në portën e poshtme shkarkuese të një rezervuari (Althaus et al., etj., 2009).

Edhe më shumë do të rriten kostot nga aktivitetet e pastrimit dhe gërryerjes së helikave të turbinës. Në Evropën qendrore, kostot e pastrimit janë aktualisht 10 – 20 ¬/m3. Në Shqipëri, në varësi të faktit nëse materiali duhet të transportohet në zona depozitimi me kamionë apo të lëshohet në rrjedhën e poshtme të lumit, kostot e pritshme janë 5 – 10 €/m3. Duke pasur parasysh vëllimitn që duhet të pastrohet (disa 10 000 m3), kostot mund të llogariten në disa 100 000 € për mirëmbajtjen që nga viti i parë i vënies në punë të hidrocentralit. Për më tepër, helikat e turbinës kanë rrezik të lartë gërryerje dhe nëse ky rrezik ekziston, fabrikuesit e turbinave nuk japin garanci për periudhën e shfrytëzimit. Kështu, pritet që kostot për turbinat sensitive të shkojnë në disa milion € nëse ndodh gërryerja (krahaso me Padhy, M. K., & Saini, 2009) (helikat Pelton) Thapa et al., etj., 2015 (helikat Francis); Rai & Kumar, 2016 – helikat Kaplan).

www.talsperren.net www.kleinezeitung.at

79

Ekziston një konsensus i përbashkët në shkencë se ndikimi i deficitit të sedimenteve është shkaktar për incizionin e shtratit lumor dhe degradimin e habitatit (Habersack & Piégay, 2008). Pakësimi i ngarkesës së sedimentit nga aktiviteti i njeriut, për shkak të përdorimit të hidroenergjetikës apo kontrollit të rrymave mund të ketë dy pasoja të ndryshme, që ndonjëherë ndodhin njëkohësisht në një lumë. Së pari, në varësi të shpeshtësisë së përmbytjeve, trashja e nënshtresës për shkak të transportimit selektiv rezulton në armaturë fluviale apo shtresime (Sutherland, 1987; Parker & Sutherland, 1999). Së dyti, në basenet aluviale si ato të Vjosës, ndodhin ndikimi të rënda për shkak të incizionit të vazhdueshëm të shtratit lumor. Forma ekstreme e incisionit të shtratit lumor e ashtuquajtur “depërtimi i shtratit lumor” (Habersack & Klösch, 2012) ndodh në disa basene lumore alpine ku incisioni arrin depozitimet e materialeve të imëta poshtë shtresës katërsore të zhavorrit në shtratin lumor. Ky depërtim i tillë i shtratit lumor mund të shkaktohet nga një përmbytje e vetme (p.sh. lumi Salzach në 2002, Hopf, 2006) (Figura 71).

Figura 71: Incisioni i shtratit lumor në lumin Salzach që tregon degradim të vazhdueshëm të shtratit lumor prej 3 m në periudhën nga 1953 deri 2001 dhe të ashtuquajturin “depërtim të shtratit lumor” nga përmbytjet e vitit 2002 12 shkaktuan norma erozioni 3-4 m.

Pasojat e deficencave në sedimenteve që ndikojnë në lumë janë: (i) pakësimi i diversitetit të habitatit (Kondolf, 1997); (ii) rrezik i erozionit të brigjeve të lumit (Rinaldi & Casagli, 1999), (iii) rrezik i dëmtimit të infrastrukturës p.sh. gërryerje e këmbëve të urës (Klinga & Alipour, 2015), (iv) mungesë e habitateve për hedhjen e vezëve për speciet e peshqve salmonide (Hauer, etj., 2013) dhe moszhvillim i faunës makroinvertebrore) (Graf etj., 2016), (v) rënie në normën e prodhimit të sedimenteve dhe cilësi sedimenti sipas llojit të lumit (Kondolf, 1997), (vi) rrezik

09 Incizioni i shtratit lumor në rrjedhën e poshtme të digave Studimi i Sedimenteve të Vjosës

71


09 Inciszioni i shtratit lumor në rrjedhën e poshtme të digave

Ekziston një konsensus i përbashkët në shkencë se ndikimi i deficitit të sedimenteve është shkaktar për inciszionin e shtratit lumor dhe degradimin e habitatit (Habersack & Piégay, 2008). Pakësimi i ngarkesës së sedimentit nga aktiviteti i njeriut, për shkak të përdorimit të hidroenergjetikës apo kontrollit të rrymave mund të ketë dy pasoja të ndryshme, që ndonjëherë ndodhin njëkohësisht në një lumë. Së pari, në varësi të shpeshtësisë së përmbytjeve, trashjaimi ei nënshtresës për shkak të transportimit selektiv rezulton në armaturë fluviale apo shtresime (Sutherland, 1987; Parker & Sutherland, 1999). Së dyti, në basenet aluviale si ato të Vjosës, ndodhin ndikimi të rënda për shkak të inciszionit të vazhdueshëm të shtratit lumor. Forma ekstreme e incisionit të shtratit lumor e ashtuquajtur "depërtimi i shtratit lumor" (Habersack & Klösch, 2012) ndodh në disa basene lumore alpine ku incisioni arrin depozitimet e materialeve të imëta poshtë shtresës katërsore të zhavorrit në shtratin lumor. Ky depërtim i tillë i shtratit lumor mund të shkaktohet nga një përmbytjeve e vetme (p.sh. lumi Salzach në 2002, Hopf, 2006) (Figura 71).

Figura 70: Incisioni i shtratit lumor në lumin Salzach që tregon degradim të vazhdueshëm të shtratit lumor prej 3 m në periudhën nga 1953 deri 2001 dhe të ashtuquajturin "depërtim të shtratit lumor" nga përmbytjet e vitit 2002 12 shkaktuan norma erozioni 3-4 m.

Pasojat e deficencave në sedimenteve që ndikojnë në lumë janë: (i) pakësimi i diversitetit të habitatit (Kondolf, 1997); (ii) rrezik i erozionit të brigjeve të lumit (Rinaldi & Casagli, 1999), (iii) rrezik i dëmtimit të infrastrukturës p.sh. gërryerje e këmbëve të urës (Klinga & Alipour, 2015), (iv) mungesë e habitateve për hedhjen e vezëve për speciet e peshqve salmonide (Hauer, etj., 2013) dhe moszhvillim i faunës makrojoinvertebrore) (Graf etj., 2016), (v) rënie në normën e prodhimit të sedimenteve dhe cilësi sedimenti sipas llojit të lumit (Kondolf, 1997), (vi) rrezik avulsioni i kanalit gjatë ngjarjeve ekstreme (Brizga & Finlayson, 1990). Avulsioni i kanalit i referohet ndryshimeve të befta e kursit të lumit që çojnë në kanal të ri aktiv në luginën e mëparshme (Slingerland & Smith, 2004). Pritet që të gjitha këto aspekte negative të inciszionit në shtratin lumor do të ndodhin në Vjosë, nëse ndërpritet ritmi i sedimentimit poshtë rrjedhës në Kalivaç / Poçem për shkak të ndërtimitzbatimit të digave të planifikuara (Figura 72). Mungesa e prurjeve të sedimenteve në intervalin 3-5 milion ton në vit, sepse pengohet nga muri i digës, do të shkaktojë incizsion konstant në shtratin lumor (degradim). Në kombinim me rrjedhat jashtëzakonisht të larta (që nuk mund të përballohen nga rezervuarët), kjo paraqet një rrezik të lartë të erozionit të pakontrolluar të brigjeve së lumit (tokës) si rezultat i regjimit të çbalancuar të regjimit të sedimentimit, ku i shtohet edhe erozioni bregdetar i parashikuar.

Inciszion në shtratin lumor

Lumi Salzach (Austri)

Zhavorr

të imëta



80

avulsioni i kanalit gjatë ngjarjeve ekstreme (Brizga & Finlayson, 1990). Avulsioni i ka-nalit i referohet ndryshimeve të befta e kursit të lumit që çojnë në kanal të ri aktiv në luginën e mëparshme (Slingerland & Smith, 2004). Pritet që të gjitha këto aspekte negative të incizionit në shtratin lumor do të ndodhin në Vjosë, nëse ndërpritet ritmi i sedimentimit poshtë rrjedhës në Kalivaç / Poçem për shkak të ndërtimit të digave të planifikuara (Figura 72). Mungesa e prurjeve të sedimenteve në intervalin 3-5 mil-ion ton në vit, sepse pengohet nga muri i digës, do të shkaktojë incizion konstant në shtratin lumor (degradim). Në kombinim me rrjedhat jashtëzakonisht të larta (që nuk mund të përballohen nga rezervuarët), kjo paraqet një rrezik të lartë të erozionit të pakontrolluar të brigjeve së lumit (tokës) si rezultat i regjimit të çbalancuar të regjimit të sedimentimit, ku i shtohet edhe erozioni bregdetar i parashikuar.

Figura 72: Pamje satelitore e rrjedhës së poshtme të Vjosës në Poçem, që do të përballet me incizion të shtratit lumor nëse ritmi i sedimentimit ndërpritet nga digat e mëdha të Poçemit dhe Kalivaçit (burimi i të dhënave: Google-Earth).

Një problem gjithnjë e më i shpeshtë i lidhur me mbajtjen e sedimenteve është shkarkimi i rezervuarëve. Gjatë shkarkimit, sasi të mëdha të ngarkesës pezull lësho-hen në një periudhë të shkurtër kohe, kryesisht kur ndodhin përmbytje. Kjo çon në tepricë të sedimenteve në seksionet e poshtme të lumenjve. Rrjedhimisht, ngarkesa të larta të sedimenteve kryesisht të imëta shkaktojnë përqendrime të larta turbul-lire, që tipikisht rezulton në humbje dhe vdekshmëri në masë të organizmave ujorë (p.sh. Espa et al., 2015).


72


Figura 71: Pamje satelitore e rrjedhës së poshtme të Vjosës në Poçem, që do të përballet me inciszion të shtratit lumor nëse ritmi i sedimentimit ndërpritet nga digat e mëdha të Poçemit dhe Kalivaçit (burimi i të dhënave: Google-Earth).

Një problem gjithnjë e më i shpeshtë i lidhur me mbajtjen e sedimenteveit është shkarkimi i rezervuarëve. Gjatë shkarkimit, sasi të mëdha të ngarkesës pezull lëshohen në një periudhë të shkurtër kohe, kryesisht kur ndodhin përmbytje. Kjo çon në tepricë të sedimenteve në seksionet e poshtme të lumenjve. Rrjedhimisht, ngarkesa të larta të sedimenteve kryesisht të imëta shkaktojnë përqendrime të larta turbullire, që tipikisht rezulton në humbje dhe vdekshmëri në masë të organizmave ujorë (p.sh. Espa et al.,etj., 2015).

Poçem

81

Pika e fundit thelbësore e këtij raporti i kushtohet erozionit bregdetar. Edhe pse për këtë studim nuk janë kryer survejime direkte në terren për erozionin bregdetar, rëndësia e kësaj çështjeje nënvizohet nga disa përllogaritje dhe shqyrtime të raporteve ekzistuese. Figura 73 paraqet deltën e Vjosës në detin Adriatik. Në këtë foto ajrore, si (i) ligatinat tejet të ndjeshme, edhe (ii) transporti i pezullive të lumit dhe shpërndarja në det janë të dukshme. Nëse digat e projektuara ndërtohen, ky transport sedimenti do të ndërpritet, duke rezultuar në degradim të ligatinave tejet të ndjeshme dhe të vetë lagunës. Kjo shkaktohet nga prishja e balancave të erozionit përmes energjisë së dallgëve për shkak të detit dhe mungesës së prurjeve me sediment (të imët) nga lumi (me përafërsisht 3-5 milion ton në vit).

Figura 73: Delta e lumit Vjosë (www.view.stern.de); shigjeta e kuqe tregon transportin e pezullive në det.

Energjia e detit pasqyrohet edhe në erozionin bregdetar. Figura 74 paraqet gjetjet e studimit të Leo et al. (2017). Vizat e ngjyrosura në fotot satelitore tregojnë ndry-shimet që ka pësuar vija bregdetare nga 2007-2017 (Figura 74a) dhe 1985 – 2015 (Figura 74b) në Gjirin e Lalzit, Shqipëri (N41°29´02´´/E 19°30´43´´). Ndryshimet janë pasojë e mungesës së sedimenteve, për shkak të sistemeve lumore të rrethuara. Studimi 30-vjeçar i paraqitur në Figurën 74b tregon reduktimin e vijës bregdetare me mesatarisht 211 m (rreth 7 m në vit). Kjo situatë çon në erozionin e plazheve dhe godinave dhe ka impakt të madh ekonomik në infrastrukturë dhe turizëm. Delta e Danubit, për shembull, gërryhet 24 m çdo vit nga Deti i Zi që nxitet nga mungesa

10 Erozioni bregdetar


73





Energjia e detit pasqyrohet edhe në erozionin bregdetar. Figura 74 paraqet gjetjet e studimit të Leo et al.etj. (2017). Vizat e ngjyrosura në fotot satelitore tregojnë ndryshimet që ka pësuar vija bregdetare nga 2007-2017 (Figura 74a) dhe 1985 – 2015 (Figura 74b) në Gjirin e Lalzit, Shqipëri (N41°29´02´´/E 19°30´43´´). Ndryshimet janë pasojë e mungesës së sedimenteve, për shkak të sistemeve lumore të rrethuara. Studimi 30-vjeçar i paraqitur në Figurën 74b tregon reduktimin e vijës bregdetare me mesatarisht 211 m (rreth 7 m në vit). Kjo situatë çon në erozionin e plazheve dhe godinave dhe ka impakt të madh ekonomik në infrastrukturë dhe turizëm. Delta e Danubit, për shembull, gërryhet 24 m çdo vit nga Deti i Zi që nxitet nga mungesa e prurjeve me sedimente për shkak të numrit të lartë të kurtheve të sedimenteve / rezervuarët (Stanica et al., etj., 2007).

(a) (b)

Figura 73: Erozioni bregdetar për GJIRIN E LALZIT, SHQIPËRI, për (a) 2007 – 2015 dhe për (b) 1985 – 2015 (de Leo et al., etj., 2016).

Formatted: Font: 8 pt, Bold, Not Italic

82

e prurjeve me sedimente për shkak të numrit të lartë të kurtheve të sedimenteve / rezervuarët (Stanica et al., 2007).

(a) (b)

Figura 74: Erozioni bregdetar për GJIRIN E LALZIT, SHQIPËRI, për (a) 2007 – 2015 dhe për (b) 1985 – 2015 (de Leo et al., 2016).


73





Energjia e detit pasqyrohet edhe në erozionin bregdetar. Figura 74 paraqet gjetjet e studimit të Leo et al.etj. (2017). Vizat e ngjyrosura në fotot satelitore tregojnë ndryshimet që ka pësuar vija bregdetare nga 2007-2017 (Figura 74a) dhe 1985 – 2015 (Figura 74b) në Gjirin e Lalzit, Shqipëri (N41°29´02´´/E 19°30´43´´). Ndryshimet janë pasojë e mungesës së sedimenteve, për shkak të sistemeve lumore të rrethuara. Studimi 30-vjeçar i paraqitur në Figurën 74b tregon reduktimin e vijës bregdetare me mesatarisht 211 m (rreth 7 m në vit). Kjo situatë çon në erozionin e plazheve dhe godinave dhe ka impakt të madh ekonomik në infrastrukturë dhe turizëm. Delta e Danubit, për shembull, gërryhet 24 m çdo vit nga Deti i Zi që nxitet nga mungesa e prurjeve me sedimente për shkak të numrit të lartë të kurtheve të sedimenteve / rezervuarët (Stanica et al., etj., 2007).

(a) (b)

Figura 73: Erozioni bregdetar për GJIRIN E LALZIT, SHQIPËRI, për (a) 2007 – 2015 dhe për (b) 1985 – 2015 (de Leo et al., etj., 2016).

Formatted: Font: 8 pt, Bold, Not Italic

83

10.01. Erozioni bregdetar / ndryshimet klimatike

Shumë aktivitete kërkimore janë realizuar në të kaluarën për të analizuar ndikimin e ndryshimeve klimatike, sidomos në vijën bregdetare në veri të detit Adriatik. Për shembull, Torresan et al. (2012) tregoi se ngritja e nivelit të detit rezultoi në ndry-shime të stuhive dhe klimës së dallgëve. Prandaj, ndryshimet klimatike globale pritet të rrisin përmasat dhe shkallën e përmbytjeve dhe erozionit të zonave bregdetare, duke shkaktuar impakt të thellë në komunitetet dhe ekosistemet bregdetare. Del-tat lumore, plazhet, gotullat dhe lagunat cilësohen si tejet vulnerabël ndaj efekteve negative të ndryshimeve klimatike; megjithatë, kjo duhet studiuar në shkallë rajonale/vendore. Kështu, vendet përgjatë detit Adriatik duhet të identifikojnë dhe të priori-tizojnë zonat vulnerabël sipas impakteve që lidhen me ndryshimet klimatike, si edhe zona të përshtatshme për vendbanimet e njerëzve, infrastrukturat dhe aktivitetet ekonomike, dhe mbi këtë bazë të hartojnë zonim bregdetar dhe plan përdorimi të tokës (Torresan et al., 2012).

Gabimet në menaxhimin e sedimenteve të lumenjve janë përgjegjëse për rritjen e erozionit bregdetar në shkallë globale, me dëme të rënda socio-ekonomike sidomos në rastin e stuhive detare. Delta e lumit Misisipi dhe Luiziana bregdetare po zhduken me ritëm alarmant (Figura 75): “ligatina sa një fushë futbolli zhduken në ujë të hapur çdo 100 minuta”. Që nga vitet 1930, Luiziana ka humbur mbi 5,180 kilometra katror tokë, një hapësirë pothuaj sa Delauer (http://mississippiriverdelta.org/our-coastal-crisis/land-loss/). Shumë faktorë kanë kontribuuar në këtë kolaps, por një nga shkaqet kryesore është ndërtimi i digave në lumin Misisipi (p.sh. Meade & Moody, 2010; Mossa, 1996). Pa këtë zonë tampon të lagunave dhe ishujve, pasojat e stuhive (p.sh. uraganeve) po shtohen, siç u pa qartë në Nju Orlins në vitin 2005 (uragani Katrina) ose përgjatë brigjeve të Floridës në viti 2017 (uragani Irma).

Këto ngjarje shkatërruese tregojnë rëndësinë e një zone dinamike tampon ndaj erozionit bregdetar, sidomos me impaktin në rritje të ndryshimeve klimatike. Vetëm prurjet, transportimet dhe depozitimet natyrore të sedimenteve nga lumenjtë mund të garantojnë këtë efekt tampon përgjatë vijës bregdetare të Shqipërisë. Ndërtimi i digave të reja në lumenjtë shqiptarë do të frenojnë efektin tampon të sedimenteve ndaj erozionit bregdetar. Keqmenaxhimi në këtë drejtim do të ketë kosto të rënda socio-ekonomike prej miliona € në turizëm, infrastrukturë etj.


74


10.01. Erozioni bregdetar / ndryshimet klimatike

Shumë aktivitete kërkimore janë realizuar në të kaluarën për të analizuar ndikimin e ndryshimeve klimatike, sidomos në vijën bregdetare në veri të detit Adriatik. Për shembull, Torresan et al.etj. (2012) tregoi se ngritja e nivelit të detit rezultoi në ndryshime të stuhive dhe klimës së dallgëve. Prandaj, ndryshimet klimatike globale pritet të rrisin përmasat dhe shkallën e përmbytjeve dhe erozionit të zonave bregdetare, duke shkaktuar impakt të thellë në komunitetet dhe ekosistemet bregdetare. Deltat lumore, plazhet, gotullat dhe lagunat cilësohen si tejet vulnerabël ndaj efekteve negative të ndryshimeve klimatike; megjithatë, kjo duhet studiuar në shkallë rajonale/vendore. Kështu, vendet përgjatë detit Adriatik duhet të identifikojnë dhe të prioritizojnë zonat vulnerabël sipas impakteve që lidhen me ndryshimet klimatike, si edhe zona të përshtatshme për vendbanimet e njerëzve, infrastrukturat dhe aktivitetet ekonomike, dhe mbi këtë bazë të hartojnë zonim bregdetar dhe plan përdorimi të tokës (Torresan et al., etj., 2012).

Gabimet në menaxhimin e sedimenteve të lumenjve janë përgjegjëse për rritjen e erozionit bregdetar në shkallë globale, me dëme të rënda socio-ekonomike sidomos në rastin e stuhive detare. Delta e lumit Misisipi dhe Luiziana bregdetare po zhduken me ritëm alarmant (Figura 75): “ligatina sa një fushë futbolli zhduken në ujë të hapur çdo 100 minuta". Që nga vitet 1930, Luiziana ka humbur mbi 5,180 kilometra katror tokë, një hapësirë pothuaj sa Delauer (http://mississippiriverdelta.org/our-coastal-crisis/land-loss/). Shumë faktorë kanë kontribuuar në këtë kolaps, por një nga shkaqet kryesore është ndërtimi i digave në lumin Misisipi (p.sh. Meade & Moody, 2010; Mossa, 1996). Pa këtë zonë tampon të lagunave dhe ishujve, pasojat e stuhive (p.sh. uraganeve) po shtohen, siç u pa qartë në Nju Orlins në vitin 2005 (uragani Katrina) ose përgjatë brigjeve të Floridës në viti 2017 (uragani Irma).

Këto ngjarje shkatërruese tregojnë rëndësinë e një zone dinamike tampon ndaj erozionit bregdetar, sidomos me impaktin në rritje të ndryshimeve klimatike. Vetëm prurjet, transportimet dhe depozitimet natyrore të sedimenteve nga lumenjtë mund të garantojnë këtë efekt tampon përgjatë vijës bregdetare të Shqipërisë. Ndërtimi i digave të reja në lumenjtë shqiptarë do të frenojnë efektin tampon të sedimenteve ndaj erozionit bregdetar. Keqmenaxhimi në këtë drejtim do të ketë kosto të rënda socio-ekonomike prej miliona ¬ në (turizëm, infrastrukturë etj.) prej miliona ¬.

Figura 74: Erozioni i bregut dhe lagunës në Misisipi - Delta (www.mississippiriverdelta.org).

Figura 75: Erozioni i bregut dhe lagunës nëMisisipi - Delta (www.mississippiriverdelta.org).

84

1. “Mbushja e rezervuarëve të Vjosës me sedimente llogaritet të ndodhë brenda 30-40 vitesh për Poçemin dhe 45-60 vitesh për Kalivaçin”. Për shkak të normave të larta të transportit të sedimenteve, parashikohet një humbje vjetore e kapacitetit të rezervuar me rreth 2% në rastin e Kalivaçit dhe mbi 2% në rastin e Poçemit. Këto shifra janë më shumë se dyfishi i mesa-tares globale për humbjet vjetore të kapacitetit mbajtës (0.87% në vit). Për shkak se mungojnë të dhënat për transportin e sedimenteve për shkarkimet mbi 1000 m3s-1, ekzistojnë disa paqartësi në lidhje me këto parashikime. Sidoqoftë, pritet që të dhënat shtesë për shkarkimet shumë të larta do të rrisin edhe normat vjetore të depozitimit të parashikuara.

2. “Kosto të larta ekonomike pritet të shoqërojnë menaxhimin e sedimenteve dhe trajtimin”. Modelimi numerik i rezervuarit të planifikuar në Kalivaç tregoi qartë se përmbytjet e vazhdueshme (në vit) në intervalin >1000 m3s-1 krijojnë rryma në rezervuar, që do ta transportojnë pezullitë përmes rezervuarit me faza të ndryshme depozitimi në seksionet e rrethuara. Këto rryma, të nxitura nga përmbytjet e shpeshta, do të shkaktojnë (me probabilitet të lartë) prob-leme të rënda (i) në portën e poshtme shkarkuese dhe (ii) në portat hyrëse të turbinave për shkak të depozitimeve. Për të tejkaluar këto problematika, do të jetë i nevojshëm pastrimi – me kosto të lartë - që nga viti i parë i vënies në punë të hidrocentralit.

3. “Incizioni i shtratit lumor do të ketë pasoja” nëse sedimentet e trans-portuara të lumit Vjosë bllokohen në rezervuare hidrocentralesh. Ky inci-sion rezulton në (i) ndryshime në nivelet e ujërave nëntokësore në rrjedhën e poshtme (probleme për përdorimin e tokës bujqësore dhe bimësinë e fushës së përmbytur), (ii) rrezik të avulsionit të pakontrolluar të kanalit në rast përm-bytjesh (humbje të tokës bujqësore dhe degradim ekologjik në perspektivën afatgjatë).

4. “Erozioni bregdetar (lagunor) do të rritet nën mungesën e transportit të sedimenteve“. Ndërprerja e ritmit të depozitimit të sedimenteve do të ketë pasoja të rënda në vijën bregdetare të kësaj pjese të Shqipërisë. Siç kanë treguar studimet e mëparshme, erozioni i vijës bregdetare tashmë është aktiv dhe do të përshpejtohet rrënjësisht nëse digat bllokojnë sedimentet në Vjosë. Ky erozion ka rëndësi të lartë socio-ekonomike për shtetin shqiptar dhe paraqet rrezik të lartë për infrastrukturën në rast stuhish të detit Adriatik (krahaso me uraganin – pasojat në vijën bregdetare në SHBA).

5. “Degradimi i ekologjisë, humbja e turizmit evropian në bregdet dhe e eko-turizmit në pellgun ujëmbledhës të Vjosës është i pritshëm“. Kjo pikë nuk është vlerësuar direkt nga ky studimi, por degradimi i rëndë që pritet të ndodhë në pellgun ujëmbledhës të Vjosës si rezultat i të katër pikave të përmendura më lart do të çojë pashmangmërisht në pasoja socio-ekonomike lidhur me turizmin, për pjesën bregdetare të Shqipërisë, si edhe humbje të potencialit për ekoturizëm përgjatë Vjosës. Projektet infrastrukturore përgjatë bregdetit

11 Përmbledhje dhe përfundime

85

do të jenë në rrezik dhe burimet detare që lidhen me lagunën do të zhduken.

Bazuar në (1) dhe (2), mund të dilet në përfundimin se ndërtimi i digave (rezer-vuarëve) në këtë lumë specifik dhe sidomos në këtë seksion të sistemit lumor (zonë e madhe ujëmbledhëse dhe ngarkesa të larta sedimenti) është një koncept problema-tik për sa i përket prodhimit të energjisë dhe përfitueshmërisë. Digat (rezervuarët) krijohen për të kapur reshjet e shiut dhe prurjet në bazë ditore, javore apo vjetore. Përveç humbje të mëdha në vëllimin mbajtës vjetor, ndërhyrja e ujërave nga përmbytjet do të shkaktojnë probleme të rënda në funksionimĐ shfrytëzim. Meqë ndërveprimi mes hidraulikës së rrjedhës së brendshme, transportit të sedimenteve, morfologjisë së lumit dhe ekologjisë nuk kuptohen në mënyrë adekuate (nga këndvështrimi i pro-cesit), mungon zbatimi i masave të qëndrueshme të zbutjes së sedimentit në planet e menaxhimit të lumenjve. Përveç kësaj, mungojnë edhe metodat e standardizuara vlerësuese për zbulimin e anomalive në regjimin e sedimentit. Për ta përmbledhur, ekziston rreziku i një situate me humbje të trefishtë.

Humbja 1: Kosto të larta ekonomike për shkak të problemeve me bllokimin e sedimenteve në rezervuar.Humbja 2: Degradim ekologjik i një sistemi lumor të madh unik në Evropë.Humbja 3: Ndikimet negative afatgjata në vijën bregdetare dhe turizmin në këtë pjesë të Shqipërisë.

86

12 Listat12.01. Lista e figurave

• Figura 1 (a): Gjendja Hidromorfologjike e lumenjve të Ballkanit krahasuar me lumenjtë në Gjermani (lumenj me përmasë të pellgut ujëmbledhës > 500 km2); pellgu ujëmbledhës i Vjosës tregohet me rrethin e kuq (burimi i të dhënave: EuroNatur & Riverwatch (2018)), (b) Harta e pellgut ujëmbledhës Vjosa-Aoos. Tregohen vargmalet kryesore në pjesën shqiptare (vija me pika) dhe pozicioni i qyteteve kryesore: Mif (Mifoli), Sel (Selenica), Poc (Poçemi), Tep (Tepelena), Per (Permeti), Car (Çarshova), Gji (Gjirokastra) (burimi i të dhënave: Schiemer dhe të tjerët, 2018). 11

• Figura 2: Saktësia e metodave të matjes në lidhje me objektin / sipërfaqen e zonës; modifikuar nga Fig. 1.4 (nga Luhmann dhe të tjerët, 2006, faqe 4 nga Eisenbeiß, 2009). 17

• Figura 3: Plani i fluturimit, pozicionet e kamerave dhe mbivendosja e efektshme e imazheve në zonën e studimit. 18

• Figura 4: Vendndodhjet e GCP-së 18• Figura 5: KR6l5 Hegzakopter me aparat 24MP. 19• Figura 6: Stacion elektro-optik Leica TCR-407 (majtas) dhe objektivi

rrethor 12-bit (GCP) (djathtas). 19• Figura 7: Shto objekt, shto foto, ravijëzo fotot duke përdorur AGISOFT

Photoscan Professional. 20• Figura 8: Reja e pikave lidhëse e zonës së studimit 389,513 nga 806,891

pika (orto-pamje). 21• Figura 9: Importimi i koordinatave të GCP. 22• Figura 10: Reja e dendur e pikave që përfshin 192032208 pika

(orto pamje). 23• Figura 11: DEM bazuar në renë e dendur të pikave (rezolucion 10 x 10 cm). 24• Figura 12: Përmbledhje e operacioneve paspërpunimit dhe e kohëzgjatjeve

të llogaritjes. 25• Figura 13: Korniza metalike për përcaktimin fraksional të kokrrizave të

grumbulluara. 27• Figura 14: Vendndodhja e kampionëve të guralecëve të shtresës sipër-

faqësore, Vjosa/Qeserat.. 28• Figura 15: (a) Shpërndarja e përmasës së kokrrizave në nënshtresën

sipërfaqësore (Vjosa/Qeserat); (b) Shpërndarja e përmasës së kokrrizave të nënshtresës sipërfaqësores (Vjosa/Qeserat) krahasuar me shpërndarjen e përmasës së kokrrizave të kampionëve të shtratit të lumit të kufizuara

87

për kokrriza mbi 4mm (Vjosa/Poçem). 29• Figura 16: Vlerësim i përafërt i shpërndarjes së përmasës së kokrrizave

të shtresës sipërfaqësore (kini parasysh gabimet për arsye të mbulimit me vegjetacion dhe potencialit të korrigjimit të pamjaftueshëm të ndryshimeve të lartësisë). 30

• Figura 17: Kampionuesi i përshtatur BfG me kosh. 31• Figura 18: (a) Matjet e ngarkesës së shtratit në kryqëzimin e urës në Poçem;

(b) Boshatisja e kampionuesit BfG me kosh.. 32• Figura 19: (a) Kampioni i sedimenteve Nr. LR7-B1 i datës 27 mars 2018 duke

u tharë në temperaturë dhome; (b) Kampioni i sedimenteve Nr. L19-B1/B2 i datës 16 mars 2018 i përgatitur për procesin e tharjes në furrë. 39

• Figura 20: Kurbat e shpërndarjes së kokrrizave në kampionët e datës 15 mars 2018. 34


• Figura 22: Kurbat e shpërndarjes së kokrrizave në kampionëte datës 27 mars 2018. 35


• Figura 24: Varka matëse ADCP në profilin e urës në Poçem (majtas) dhe rezultatet në kohë reale të matjeve të kryera (djathtas). 38

• Figura 25: Skema e kampionimit me shumë pika të pezullive (BMLFUW, 2017). 38

• Figura 26: Skema e kampionimit të pezullive sipas thellësive (BMLFUW, 2017). 39

• Figura 27: Kampionuesi i Pezullive US-P61A. 40• Figura 28: Njësia filtruese me pompën në sfond (majtas); filtrat e përdorur

(lart) filtrat e rinj (poshtë) (djathtas). 40• Figura 29: Grafikët e matjeve ADCP të realizuara; (a) 15.03.2018 në 350

m3 s-1, (b) 16.03.2018 në 302 m3 s-1, (c) 27.03.2018 në 870 m3 s-1dhe (d) 28.03.2018 në 627 m3 s-1 42

• Figura 30: Kurba matëse shkarkim / nivel uji (majtas) në stacionin hidrometrik të instaluar (djathtas). 43

• Figura 31: Hidrograf Vjosa Dorez 1958 – 1990 – shkarkimi ditor mesatar (blu) dhe shkarkimi mesatar (kuq).. 43

• Figura 32: Shkarkimi mesatar mujor në boks Vjosa Dorez 1958 -1990.. 44• Figura 33: Shkarkimi mesatar mujor Vjosa Dorez 1958 – 1990. 44• Figura 34: Shkarkimi mesatar ditor – i ndarë 1958 – 1990. 45• Figura 35: Grafikët e rezultateve nga matjet e sedimentit; (majtas) 15.03.2018

88

në 350 m3 s-1 (djathtas) 16.03.2018 në 302 m3 s-1 46• Figura 36: Grafikët e rezultateve nga matjet e sedimentit; (majtas) 27.03.2018

në 870 m3 s-1 dhe (djathtas) 28.03.2018 në 627 m3 s-1. 47• Figura 37: Matjet e sedimentit – shpërndarja e përmasës së kokrrizës. 48• Figura 38: Matjet e sedimentit – përmasat karakteristike të kokrrizave lidhur

me shkarkimin. 49• Figura 39: Kurbat matëse shkarkimi / transporti i sedimentit – linear (viza

me ndërprerje) dhe funksioni i fuqisë (viza e pandërprerë) – seritë e matura (majtas) dhe ekstrapoluar (djathtas). 50

• Figura 40: Transporti ditor i sedimentit - 1958 – 1990 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu). 50

• Figura 41: Transporti i sedimentit të akumuluar; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu). 51

• Figura 42: Transporti vjetor i sedimentit; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu). 51

• Figura 43: Transporti mesatar vjetor i sedimentit; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu). 51

• Figura 44: Kurba matëse shkarkimi/përqendrimi i pezullive – linear (vija me pika) dhe funksioni i fuqisë (vija e pandërprerë) – seria e matur (majtas) dhe ekstrapoluar (djathtas). 52

• Figura 45: Transporti ditor i pezullive; 1958 – 1990 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu). 52

• Figura 46: Transporti i pezullive të akumuluara; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu). 53

• Figura 47: Transporti vjetor i pezullive; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu). 53

• Figura 48: Transporti mesatar vjetor i pezullive; 1958 – 1900 – funksioni linear (kuq) dhe funksioni i fuqisë (blu). 54

• Figura 49: Batimetria e Vjosës në fushat e përmbytura të Poçemit në (a) Pikëprerjen 1, (b) Pikëprerjen 2 dhe (c) Pikëprerjen 3; Qbf = shkarkim nga tejmbushja. 56

• Figura 50: Krahasimi i ndryshimeve batimetrike në fushat e përmbytura të Poçemit në (a) Pikëprerjen 1, (b) Pikëprerjen 2 dhe (c) Pikëprerjen 3; shigjetat tregojnë zonat ku nuk janë rimarrë mostra në vitin 2018 58

• Figura 51: (a) Hidrografët e rrjedhës së modeluar në zonështrire të Kalivaçit; (b) sistemi i fundmë i elementëve dhe kushtet kufitare të modelin HN. 60

• Figura 52: Të dhëna bruto nga DEM të përdorura për modelimin hidrodinamik-numerik të impiantit të depozitimit të projektuar në Kalivaç.. 61

• Figura 53: Pamja 3D e sistemit të fundmë të elementëve (25 x 25 m) me

89

digën e integruar (drejtimi i rrjedhës dhe vendndodhja e digës tregohet me shigjetën e bardhë). 62

• Figura 54: Majtas: skemat e shpejtësive të rrjedhës me thellësi të mesata-rizuar të modeluara në zonën e Kalivaçit; djathtas: skemat e thellësisë së ujit të modeluara (m) në zonën e Kalivaçit. 62

• Figura 55: Majtas: shpejtësia e rrjedhës me thellësi të mesatarizuar të modeluar (m/s), djathtas: thellësia e ujit e modeluar (m) në zonën e Kalivaçit. 63

• Figura 56: Indeksi Hidromorfologjik i Diversitetit (HMID) dhe Zona e lagur si funksion i shkarkimit. 64

• Figura 57: Shpejtësitë e rrjedhës me thellësi të mesatarizuar të modelu-ara brenda zonës së rrethuar të hidrocentralit të Kalivaçit në shkarkimin Q = 1000 m3s-1. 65



• Figura 60: Vizualizimi i gjurmës së rrjedhës brenda zonës së rrethuar sipër rrjedhës së hidrocentralit të Kalivaçit në shkarkim Q = 1000 m3s-1. 66

• Figura 61: Pamje skematike e sedimentimit në rezervuarët e hidrocentraleve, përfshirë impiantin e depozitimit me presion të lartë (burimet e sedimenteve nga rrjedhjet, degët e parregulluara dhe akullnajat) dhe hidrocentralet mbi lu-menj me presion të ulët (burimet e sedimenteve nga peizazhi i industrializuar); vija e kuqe e ndërprerë = krijim i vazhdueshëm brezash në shtratin e lumit për shkak të mosprurjes së sedimenteve nga shtrirja e rrjedhës së sipërme (Hauer etj., 2018).. 68

• Figura 62: Pamje konceptuale e zonave të depozitimit në rezervuar (USSD, 2015). 70

• Figura 63: Analizat e përmasave të kokrrizave të pezullive në mostrat e lumit Devoll në vitin 2009 (modifikuar sipas Ardichoglu etj., 2013). 72

• Figura 64: Koha e mbushjes për humbjen 80% të rezervuarit në lidhje me lartësinë e ndërtimit të hidrocentralit të planifikuar të Kalivaçit (majtas) dhe Poçemit (djathtas) duke përdorur të dhënat nga matjet e sedimentit në urën e Poçemit. 74

• Figura 65: Koha e mbushjes për humbje 80% të rezervuarit në lidhje me lartësinë e ndërtimit të hidrocentraleve të Kalivaçit (a) dhe Poçemit (b) duke përdorur ngarkesat specifike vjetore të lumit Devoll. 75

• Figura 66: Funksionimi i shkarkuesve të përmbytjeve në (a) digën Glenmaggie,

90

Australi dhe (b) digën Three-Gorges, Kinë. 76• Figura 67: Pamje skematike e sedimentimit në rezervuarit hidroenergjetike

dhe çfarë është koncepti i ngritjes së digave në lumenj me pellg ujëmbledhës të madh si në Vjosë (të dhënat bazuar në Hauer etj., 2018); shigjeta gri – rrjedhë mbi shkarkesat e përmbytjeve. 77

• Figura 68: Hidrografi afatgjatë i Vjosës për stacionin matës në Dorezez, shfrytëzimi nga 1958 në 1990 77

• Figura 69: Portat e poshtme shkarkuese në rezervuarë për (a) zbrazjen e rezervuarit, foto nga ana lart rrjedhës dhe (b) gjatë shfrytëzimit, foto nga rrjedha e poshtme e rezervuarit. 78

• Figura 70: Depozitimi i sedimenteve në portën e poshtme shkarkuese të një rezervuari (Althaus etj., 2009). 78

• Figura 71: Incisioni i shtratit lumor në lumin Salzach që tregon degradim të vazhdueshëm të shtratit lumor prej 3 m në periudhën nga 1953 deri 2001 dhe të ashtuquajturin “depërtim të shtratit lumor” nga përmbytjet e vitit 2002 12 shkaktuan norma erozioni 3-4 m.. 79

• Figura 72: Pamje satelitore e rrjedhës së poshtme të Vjosës në Poçem, që do të përballet me incision të shtratit lumor nëse ritmi i sedimentimit ndërpritet nga digat e mëdha të Poçemit dhe Kalivaçit (burimi i të dhënave: Google-Earth). 80

• Figura 73: Delta e lumit Vjosë (www.view.stern.de); shigjeta e kuqe tregon transportin e pezullive në det. 81

• Figura 74: Erozioni bregdetar për GJIRIN E LALZIT, SHQIPËRI, për (a) 2007 – 2015 dhe për (b) 1985 – 2015 (de Leo etj., 2016) 82

• Figura 75: Erozioni i bregut dhe lagunës në Misisipi – Delta (www.mississip-piriverdelta.org). 83

91

12.02. Lista e tabelave

Tabela 1: Tiparet e fotogrametrisë ajrore, nga afër dhe UAV. 16

Tabela 2: Specifikimet e aparatit. 19

Tabela 3: Pikat e verifikimit RMSE. 19

Tabela 4: Pikat e verifikimit RMSE. 19

Tabela 5: Përmasat karakteristike të kokrrizave dhe parametrat e shpërndarjes

për 10 mostrat në pikëprerjet sipërfaqësore për numërimin e guralecëve,

(Vjosa / Qeserat). 29

Tabela 6: Llogaritja e ngarkesës së shtratit – 27.03.2018. 37

Tabela 7: Llogaritja e ngarkesës pezull - 15.03.2018 – metoda e integrimit. 41

Tabela 8: Pamje e matjeve të kryera. 42

Tabela 9: Përmasat karakteristike të kokrrizave në mostrat e sedimentit të marrë

në profilin e urës së Poçemit. 48

Tabela 10: Vlerat e shkarkimeve të analizuara dhe tejkalimi në ditë. 59

Tabela 11: Vlerat e peshës fillestare sipas përmasave të kokrrizave dhe kushteve

të shfrytëzimit (Lara & Pemberton, 1963). 71

Tabela 12: Ngarkesat vjetore mesatare dhe ngarkesat specifike në zona specifike

për Devollin (Ardichoglu etj., 2013). 72

Tabela 13: Fraksionet e sedimentit të imët në lumin Devoll sipas mostrave në

vitin 2009 (modifikuar sipas Ardichoglu etj., 2013). 73

Tabela 14: Vlerat e peshave fillesatare. 73

92

12.03. Referencat

Annandale, G.W. (2006). Reservoir sedimentation: John Wiley & Sons, Ltd.

Annandale, G.W. (1996). “Spatial Distribution of Deposited Sediments in Reser-voirs,” Proceedings of the International Conference on Reservoir Sedimentation, Volume 1, Albertson, M.L., Molinas, A., and R. Hotchkiss, ed., Colorado State University, Fort Collins, CO.

Ardiclioglu, M., Kocileri, G., & Kuriqi, A. (2013). Assessment of Sediment Trans-port in the Devolli River. International Balkans Conference on Challenges of Civil Engineering.

Ashmore P, Church M. (2001). The impact of climate change on rivers and river processes in Canada. Geological Survey of Canada. 555:55.

ASTM D4822-88 (2014). Standard Guide for Selection of Methods of Particle Size Analysis of Fluvial Sediments (Manual Methods), ASTM International, West Conshohocken, PA.

Basson, G.R. (2009). Management of siltation in existing and new reservoirs. 23rd Congress of the International Commission on Large Dams. Brasilia.

Bhallamudi, S. M., Chaudhury, M. H. (1991). Numerical modelling of aggradation and degradation in alluvial channels. ASCE Journal of Hydraulic Engineering 119: 1145–1164, DOI/10.1061/(ASCE)0733-9429.

BMLFUW (2017). Schwebstoffe im Fließgewässer – Leitfaden zur Erfassung des Schwebstofftransportes. Bundesministerium für Land- und Forstwirtschaft, Um-welt und Wasserwirtschaft, Wien.

Bognar, A., Faivre, S., Buzjak, N., Pahernik, M., & Bočić, N. (2012). Recent land-form evolution in the Dinaric and Pannonian Regions of Croatia. In Recent Landform Evolution (pp. 313-344). Springer, Dordrecht.

Brierley, G.J., Hickin, E.J. (1991). Channel planform as non-controlling factor in fluvial sedimentology: the case of the Squamish River, British Columbia, Geomor-phology 4, 381 – 391.

Brizga, S. O., & Finlayson, B. L. (1990). Channel avulsion and river metamorphosis: the case of the Thomson River, Victoria, Australia. Earth Surface Processes and Landforms, 15(5), 391-404.

Bunte, K., Abt, S.R. (2001). “Sampling Surface and Subsurface Particle-Size Dis-tributions in Wadable Gravel-and Cobble-Bed Streams for Analyses in Sediment

93

Transport, Hydraulics, and Streambed Monitoring.” Gen. Tech. Rep. RMRS-GTR-74. Fort Collins, CO: US Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station. 428 P. 74.

Carson, M.A. (1984). Observations on the meandering-braided river transition. Canterbury Plains, New Zealand: Part 2 – New Zealand Geographer, 40, 89 – 99.

Church, M. (1983). Pattern of instability in a wandering gravel bed channel. in Col-linson, J. D. and Lewin, J. (Eds.) Modern and Ancient Alluvial Systems, International Association of Sedimentologists Special Publication 6, 169 – 180.

Colomina, I., Blázquez, M., Molina, P., Parés, M. E., Wis, M. (2008). Towards A New Paradigm for High-Resolution Low-Cost Photogrammetryand Remote Sensing, In: International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Infor-mation Sciences, ISPRS Congress, Beijing, China, XXXVII. Part B1, 1201-1206.

Correia, L. R. P., Krishnappan, G., Graf, W. H. (1992). Fully coupled unsteady mo-bile boundary flow model. ASCE Journal of Hydraulic Engineering 118: 476–494, DOI/10.1061/(ASCE)0733-9429.

De Leo, F., Besio, G., Zolezzi, G., Bezzi, M., Floqi, T., & Lami, I. (2017). Coastal erosion triggered by political and socio-economical abrupt changes: The case of Lalzit Bay, Albania. Coastal Engineering Proceedings, 1(35), 13.

Deslodges, J. R., Church, M.A. (1989). Wandering gravel bed rivers. Canadian Geographer, 33, 360 – 364.

DIN 38 409 Teil 2 (1987): Deutsche Einheitsverfahren zur Wasser-, Abwasser- und Schlammuntersuchung, Summarische Wirkungs- und Stoffkenngrößen (Gruppe H), Bestimmung der abfiltrierbaren Stoffe und des Glührückstandes (H2), Normung-sausschuß Wasserwesen (NAW) im DIN Deutsches Institut für Normung e.V.

Dröge, B., Nicodemus, U., Schemmer, H. (1992). Instruction for bed load and suspended material sampling. Koblenz: Federal Institute of Hydrology.

Đurović, P., Petrović, A. (2007). Large canyons in Dinaric and Prokletije mountains region of Montenegro. Geographica Pannonica, (11), 14-18.

DVWK (1986). Schwebstoffmessungen, Regeln zur Wasserwirtschaft Nr. 125/1986; Kommissionsvertrieb Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin.

Edwards, T., Glysson, G. (1999). Field Methods for Measurement of Fluvial Sedi-ment, Techniques of Water-Resourses Investigations of the U.S. Geological Survey,

94

Book 3, Applications of Hydraulics, Chapter C2.

El-Moattassem, M., Abdel-Aziz, T.M., EL-Sersawy, M. (2001). Modleling of sedi-mentation process in Aswan High Dam Reservoir.

Eisenbeiß, H. (2009). UAV photogrammetry, Doctoral dissertation, ETH Zurich.

Espa, P., Crosa, G., Gentili, G., Quadroni, S., & Petts, G. (2015). Downstream ecological impacts of controlled sediment flushing in an Alpine valley river: a case study. River Research and Applications, 31(8), 931-942.

EuroNatur & Riverwatch (2018). Eco-Masterplan for Balkan Rivers. Drawing a line in the sand. Radolfzell, Vienna.

Everaerts, J. (2008). The Use of Unmanned Aerial Vehicles (UAV-TË) for Remote Sensing and Mapping, In: The International Archives of the Photogrammetry, Re-mote Sensing and Spatial Information Sciences, ISPRS Congress, Beijing, China, XXXVII. Part B1, 1187-1192.

Fan, S., Springer, F. (1990). Major sedimentation issues and ongoing investigations at the Federal Energy Regulatory Commission. ASCE; p. 1015–20.

Fehr, R. (1987). “Geschiebeanalysen in Gebirgsflüssen [Grain Size Analyses in Tor-rents].” Mitteilung Nr. 92. Versuchsanstalt Für Wasserbau, Hydrologie Und Glaziologie (VAW), ETH Zürich, Zürich.

FISP – Federal Interagency Sedimentation Project (2007). Operator’s manual for the US p-61-A1point integrated suspended – sediment sampler, http://fisp.wes.army.mil/Instructions US P-61-A1030115.pdf (26.01.2007).

Fouache, E., Gruda, G., Mucaj, S., & Nikolli, P. (2001). Recent geomorphological evolution of the deltas of the rivers Seman and Vjosa, Albania. Earth Surface Processes and Landforms: The Journal of the British Geomorphological Research Group, 26(7), 793-802.

Frasheri & Pano (1995). The climate change in Albania, its impact on hydrographic system and Adriatic coastline.

Gorman, O. T., Karr. J.R. (1978). Habitat structure and stream fish communities. Ecology 59:507–515.

Gostner, W., Alp, M., Schleiss, A. J., & Robinson, C. T. (2013). The hydro-mor-

95

phological index of diversity: a tool for describing habitat heterogeneity in river engineering projects. Hydrobiologia, 712(1), 43-60.

Graf, W., Leitner, P., Hanetseder, I., Ittner, L.D., Dossi, F. & Hauer C. (2016). Eco-logical degradation of a meandering river by local channelization effects: A case study in an Austrian lowland river. Hydrobiologia. 772(1): 145-160.

Habersack, H. (1997). Raum-zeitliche Variabilitäten im Geschiebehaushalt und dessen Beeinflussung am Beispiel der Drau. Univ. für Bodenkultur, Inst. für Was-serwirtschaft, Hydrologie u. Konstruktiven Wasserbau.

Habersack, H., Klösch, M. (2012). Monitoring und Modellierung von eigendyna-mischen Aufweitungen an Drau, Mur und Donau. Österreichische Wasser- und Abfallwirtschaft, 64, 411-422.

Habersack H., Piégay H. (2008). River restoration in the Alps and their sur-roundings: past experience and future challenges. In: Gravel-Bed Rivers VI: From Process Understanding to River Restoration H. Habersack, H. Piegay, M. Rinaldi, (eds), Elsevier.

Haregeweyn, N., Melesse, B., Tsunekawa, A., Tsubo, M., Meshesha, D., & Balana, B. B. (2012). Reservoir sedimentation and its mitigating strategies: a case study of Angereb reservoir (NW Ethiopia). Journal of soils and sediments, 12(2), 291-305.

Hauer, C., Unfer, G., Habersack, H., Pulg, U., Schnell, J. (2013). Bedeutung von Flussmorphologie und Sedimenttransport in Bezug auf die Qualität und Nachhaltig-keit von Kieslaichplätzen. KW–Korrespondenz Wasserwirtschaft, 4/13, 189-197.

Hauer, C., Wagner, B., Aigner, J., Holzapfel, P., Flödl, P., Liedermann, M., ... & Haimann, M. (2018). State of the art, shortcomings and future challenges for a sustainable sediment management in hydropower: A review. Renewable and Sus-tainable Energy Reviews, 98, 40-55.

Hopf, G. (2006). Die Sanierung der unteren Salzach. – LWF Wissen, 55, 62-66, 8 Abb., Freising (Bayerische Landesanstalt für Wald und Forstwirtschaft).

Hubbell, D. W. (1964). Apparatus and techniques for measuring bedload (No. 1748). US Govt. Print.

Hughes, P. D., Woodward, J. C., Van Calsteren, P. C., Thomas, L. E. (2011). The glacial history of the Dinaric Alps, Montenegro. Quaternary Science Reviews, 30(23-24), 3393-3412.

Kellerhals, R. Neill, C.R., Bray, I.D. (1972). Hydraulic and geomorphic characteristics of rivers in Alberta, Research Council of Alberta, River Engineering and Surface

96

Hydrology Report 72-1.

Kerle, N., Heuel, S., Pfeifer, N. (2008). Real-time data collection and information generation using airborne sensors, In: Geospatil information Technology for Emer-gency Response, Ed.: Zlatanova S and Li, J., Taylor & Francis, London, UK, 43-74.

Klinga, J. V., & Alipour, A. (2015). Assessment of structural integrity of bridges under extreme scour conditions. Engineering Structures, 82, 55-71.

Kondolf, G. M. (1997). PROFILE: hungry water: effects of dams and gravel mining on river channels. Environmental management, 21(4), 533-551.

Lara, J.M. and Pemberton, E.L. (1963). Initial unit weight of deposited sediments. Proc. of FederaInteragency Sedimentation Conference, Denver.

Liedermann, M., Gmeiner, P., Niederreiter, R., Tritthart, M., Habersack, H. (2012). Innovative Methoden zum Geschiebemonitoring am Beispiel der Donau. Öster-reichische Wasser-und Abfallwirtschaft, 64(11-12), 527-534.

Liedermann, M., Gmeiner, P., Kreisler, A., Tritthart, M., Habersack, H. (2018). Insights into bedload transport processes of a large regulated gravelĐbed river. Earth Surface Processes and Landforms, 43(2), 514-523.

Liggett, J. A., Cunge, J. A. (1975). Numerical methods of solution of the unsteady flow equations. In Mahmood K., Yevjevich V., (eds) Unsteady Flow in Open Channels, Vol. I, Water Resources: Fort Collins, Colorado; 89–179.

Maddock, I. (1999). The importance of physical habitat assessment for evaluating river health. Freshwater Biology 41: 373–391.

Mamede, G.L. (2008). Reservoir Sedimentation in Dryland Catchments: Modelling and Management. Dissertation. Mathematisch-Naturwissenschaftlichen Fakultät der Universität Potsdam. 120 pp.

Meade, R. H., & Moody, J. A. (2010). Causes for the decline of suspendedĐsediment discharge in the Mississippi River system, 1940–2007. Hydrological Processes: An International Journal, 24(1), 35-49.

Morris and Fan (1998). Reservoir Sedimentation Handbook, McGraw-Hill, New York,NY. (available online http://reservoirsedimentation.com/).

Mossa, J. (1996). Sediment dynamics in the lowermost Mississippi River. Engineer-ing Geology, 45(1-4), 457-479.

97

Mueller, D. S., Wagner, C. R., Rehmel, M. S., Oberg, K. A., Rainville, F. (2009). Measuring discharge with acoustic Doppler current profilers from a moving boat (p. 72). Reston, Virginia (EUA): US Department of the Interior, US Geological Survey.

Nanson, G. C., & Knighton, A. D. (1996). Anabranching rivers: their cause, char-acter and classification. Earth surface processes and landforms, 21(3), 217-239.

Niekerk, A., Van Vogel, K. R., Slingerland, R. L., Bridge, J. S. (1992). Routing of Heterogeneous Size-Density Sediments Over a Movable Stream Bed: Model De-velopment. ASCE Journal of Hydraulic Engineering 118: 246–263.

Nordseth, K. (1973). Fluvial processes and adjustments on a braided river. The islands of Kopangsoyene on the River Glomma, Norsk Geografiska Tidsskrift, 27, 77-108.

Nujic, M., 1998. Praktischer Einsatz eines hochgenauen Verfahrens für die Berech-nung von tiefengemittelten Strömungen. Univ. der Bundeswehr München, Institut für Wasserwesen, Neubiberg (Deutschland, Bundesrepublik) 148 pp. Padhy, M. K., & Saini, R. P. (2009). Effect of size and concentration of silt particles on erosion of Pelton turbine buckets. Energy, 34(10), 1477-1483.

Pano, N., Lazaridou, M., & Frasheri, A. (2005). Coastal management of the eco-system Vlora Bay-Narta Lagoon-Vjosa River Mouth. Albanian J. Nat. Techn. Sci., 11, 141-157.

Parker, G., Sutherland, A.J. (1987). Fluvial amor. Journal of Hydraulic Research, 28, 529-544.

Rai, A. K., & Kumar, A. (2016). Analyzing hydro abrasive erosion in Kaplan turbine: A case study from India. Journal of Hydrodynamics, Ser. B, 28(5), 863-872.

Rinaldi, M., & Casagli, N. (1999). Stability of streambanks formed in partially satu-rated soils and effects of negative pore water pressures: the Sieve River (Italy). Geomorphology, 26(4), 253-277.

Rinaldi, M., WyĐga, B., & Surian, N. (2005). Sediment mining in alluvial channels: physical effects and management perspectives. River Research and Applications, 21(7), 805-828.

Rößler, N. (2017). The riparian vegetation of the Vjosa (Albania) – one of the Eu-ropes last wild rivers. Exams thesis, KIT- Karlsruhe Institute of Technology. 135 pp.

Schiemer, F., Drescher, A., Hauer, C., Schwarz, U. (2018). The Vjosa River corridor:

98

a riverine ecosystem of European significance. In: Acta ZooBot Austria, The Vjosa in Albania – a riverine ecosystem of European significance 155, 1, 1-40.

Schleiss A, Boes R. (2011). Dams and reservoirs under changing challenges. In: Proceedings of international symposium on dams and reservoirs under changing challenges, 79 Annual Meeting of ICOLD. Lucerne, Switzerland: Swiss Committee on Dams.

Schlosser, I. J. (1982). Fish community structure and function along two habitat gradients in a headwater stream. Ecological Monographs 52:395–414.

Schumm, S. A. (1969). River metamorphosis. Journal of the Hydraulics division, 95(1), 255-274.

Schumm, S. A. (1985). Patterns of alluvial rivers. Annual Review of Earth and Planetary Sciences, 13(1), 5-27.

Seferlis, M.T., Laco, T., Papadimos, D. (2008). Identification of human pressures and impacts on the surface waters of Aoos/Vjosa watershed. The Goulandris Natural Museum – Greek Biotope / Wetland Centre. Thermi, Greece. 70 pp.

Slingerland, R., & Smith, N. D. (2004). River avulsions and their deposits. Annu. Rev. Earth Planet. Sci., 32, 257-285.

Stanica, A., Dan, S., & Ungureanu, V. G. (2007). Coastal changes at the Sulina mouth of the Danube River as a result of human activities. Marine Pollution Bul-letin, 55(10-12), 555-563.

Sutherland, A.J. (1987). Static armour layers by selective erosion, Sediment Transport in Gravel-Bed Rivers CR Thorne, JC Bathurst, RD Hey, 243-260.

Thapa, B. S., Dahlhaug, O. G., & Thapa, B. (2015). Sediment erosion in hydro tur-bines and its effect on the flow around guide vanes of Francis turbine. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 49, 1100-1113.

Torresan, S., Critto, A., Rizzi, J., & Marcomini, A. (2012). Assessment of coastal vulnerability to climate change hazards at the regional scale: the case study of the North Adriatic Sea. Natural Hazards and Earth System Sciences, 12(7), 2347-2368.

USSD (2015). Modeling Sediment Movement in Reservoirs. U.S. Society on Dams. 26 pp.

USACE (2002). HEC – RAS User manual 3.1.1. U.S. Corps of Engineers.

99

Van Blyenburgh, P. (1999). UAV-të: and Overview, In: Air & Space Europe, I, 5/6, 43-47.

van Rijn, L. C. (1986). Applications of sediment pick-up function. Journal of Hydraulic Engineering, 112(9), 867-874.

Wass, P. D., Leeks, G. J. (1999). Suspended sediment fluxes in the Humber catch-ment, UK. Hydrological Processes, 13(7), 935-953.

Whipple, K. X., Tucker, G. E. (1999). Dynamics of the streamĐpower river inci-sion model: Implications for height limits of mountain ranges, landscape response timescales, and research needs. Journal of Geophysical Research: Solid Earth, 104(B8), 17661-17674.

100

Matja

e tra

nspo

rtit të

sedim

entev

e dhe

morf

odina

mika

e Lum

it Vjos

ë

Documents

Matja e transportit të sedimenteve dhe morfodinamika e ... fileMatja e transportit të sedimenteve dhe morfodinamika e