Meunarodno finansijsko okruenje

Promjene u globalnom ekonomskom okruenju u posljednjih nekolikodesetljea su veoma dramatine. Sa svjetske ekonomske scene ubrzano nestajekomunisti ko, odnosno socijalistiko drutveno-ekonomsko ureenje, nacionalneekonomije se sve vie otvaraju jedna prema drugoj, a proces globalizacije je zahvatiogotovo cijeli svijet. Tek nekoliko zemalja na svijetu se jo uvijek opiru ovom procesu,trpei pri tome velike gubitke u svom nacionalnom proizvodu i izlaui svojestanovnitvo ekstremnom siromatvu.

Upravljanje finansijama u meunarodnom okruenju dananjice postalo jeiznimno interesantno. Izazovi finansijskog menadmenta prisutni u kompanijama kojeposluju unutar jedne nacionalne ekonomije, dodatno su uslonjeni meunarodnimkarakterom trita i poslovnih operacija u kojima funkcioniu multinacionalnekorporacije savremenog svijeta. Iako postoje razli ite forme meunarodneorganizacije biznisa, u daljem izlaganju uglavnom emo se fokusirati na poslovanjemultinacionalnih korporacija koje u cijelosti posjeduju i kontroliu svoje podruniceizvan zemlje sjedita.

Ciljevi mulitinacionalnih korporacija i agencijski problem

Tradicionalno prepoznati cilj poslovanja bilo koje kompanije, pa samim time imultinacionalnih korporacija (MNC) jeste profit, odnosno uveanje bogatstvadioniara. Bogatstvo dioni ara, vlasnika kompanije, reflektuje se u uveanjuvrijednosti dionice koju on posjeduje. Na vrijednost dionice u velikoj mjeri utiekvalitet poslovanja kompanije, i to kompanije u cjelini. U sluaju MNC, poslovanjepodrunica, kao zasebnih cjelina nije u primarnom interesu vlasnika kapitala, jer oniposjeduju dionice MNC, a ne dionice podrunica.

Agencijski problem se javlja jo od prvih privatnih kompanija koje su koristileusluge, odnosno upoljavale profesionalne menadere. Ovaj problem, najprostijereeno, ogleda se u razliitosti interesa vlasnika kapitala i profesionalnih menadera iposljedicama koje razli iti interesi mogu napraviti u kompaniji. Vlasnici kapitalaobino su orijentisani na dugoroni prosperitet kompanije, pri tome spremni, ukolikoje neophodno, rtvovati kratkoronu profitabilnost, dok su menaderi najeezainteresirani za kratkorone poslovne rezultate, orijentiui se na period trajanjanjihovog mandata. U svrhu efikasnog pribliavanja interesa jednih i drugih i na tajnain smanjivanja djelovana agencijskog problema, u velikim kompanijama sukreirani razliiti sistemi motivacije menadera i vezivanja njihovog linog interesa sainteresom kompanije koju vode. U prvom redu se radi o dionikim opcijama, odnosnopreputanju odreenog procenta vlasnitva u kapitalu kompanije klju nimmenaderima u kompaniji. Tako menaderi postaju i lino zainteresirani da kompanijaposluje to profitabilnije, ali i u to duem roku.

Kod MNC, agencijski problem je jo sloeniji nego kod kompanija kojeposluju u jednoj dravi, zbog geografske udaljenosti izmeu sjedita i podrunica,zbog komunikacijskih problema, ali i zbog kulturolokih razlika. Savremene MNCsvoje sjedite mogu imati u jednoj dravi, glavnina proizvodnje moe biti locirana udrugoj, a trite mogu nai u posve treim zemljama. Zaposleni u organizacijskim

jedinicama MNC u tom sluaju se nalaze na tri meusobno udaljene lokacije, govororazliite jezike i pripadaju razliitim kulturama. Koordinacije i upravljanjeoperacijama ovakve MNC iziskuje veliki napor i prouzrokuje razmjerno veliketrokove.

Pored agencijskog problema, MNC se u poslovanju u meunarodnomokruenju susreu i sa drugim tekoama razliitostima u pravnim sistemima,kulturoloim i etikim obiljejima, te u posljednje vrijeme posebno aktuelnim,ogranienjima vezanim za ouvanje ovjekove okoline.

Kontrola finansijskog menadmenta MNC

Agencijski problem u upravljanju finansijama MNC uglavnom se odraavakroz razliite interese u kreiranju kratkorone profitabilnosti podrunice u odnosu nadugoroni rast vrijednosti MNC u cjelini. Stoga kontrola finansijskih tokova imaogroman znaaj u upravljanju MNC.

Postoje dva generalna pristupa organizaciji finansijske kontrole u MNC:1- centralizirani i 2- decentralizirani.

Centralizirani pristup karakterie upravljanje finansijama cjelokupne MNC izsjedita, pri emu finansijski menader sjedita kompanije direktno upravljafinansiranjem i investiranjem svake podrunice. U decentraliziranom pristupu svakapodrunica ima svog finansijskog menadera koji je odgovoran za upravljanjefinansijama svoje podrunice, dok finansijski menader iz sjedita kontrolie njegovoposlovanje. Na slijede im slikama prikazan je centralizirani i decentralizirani pristuporganizaciji finansijske kontrole MNC:1

Upravljanje Finan. Upravljanjegotovinom A menadergotovinom Bmajke

Upravljanje Upravljanjezalihama i zalihama ipotraivanjima A potraivanjima B

Finansiranje A Finansiranje B

Kapitalni izdaci A Kapitalni izdaci B

Slika 1: Centralizirani pristup organizaciji finansijske kontrole MNC

1 Preuzeto iz Madura J, International Financial Management, str. 5.

Upravljanje Finansijski Finansijski Upravljanjegotovinom menader A menader B gotovinom

A B

Finansiranje A

Kapitalni izdaci A

Slika 2: Decentralizirani pristup organizaciji finansijske kontrole MNC

Ve iz predstavljenihilustracija sasvim je oito dacentralizirani pristupmenadmenta smanjujeagencijske trokove, dokdecentralizirani stil daje viekontrole menaderima koji sublii aktivnostima i okruenjupodrunice.

Teorije meunarodnog biznisa

Iako je poslovanjeMNC, u teorijskom smislu, uvelikoj mjeri bazirano nadjelovanje klasine teorijekomparativnih prednosti, uobjanjavanju motiva izlaskakompanija koje su poslovaleunutar jedne nacionalneekonomije na meunarodno

2 Isto, str. 9.

n Firma kreira o Firma izvozip Firmaprozvod da proizvod daosniva stranuzadovolji domau zadovolji stranupodrunicu dapotranju potranju osigura svojeprisustvo i

qa. Firma ili smanjitrokovediferencira proizvod qb. Firmino

i/ili iri liniju strano poslovanjeproizvoda u stranoj opada jer su jojzemlji eliminisane

konkurentskeprednosti

Slika: Teorija ivotnog ciklusa proizvoda kao motiv proirenja biznisa u meunarodne okvire

Metode izlaska na meunarodno trite

Jo od samog poetka razvoja meunarodnog poslovanja, MNC koristerazliite metode izlaska na meunarodna trita i organizacije meunarodnogposlovanja:1- meunarodnu trgovinu, 2- licenciranje, 3- franizu, 4- zajednika ulaganja, 5- preuzimanje postojeih kompanija, 6- osnivanje novih kompanija.

Meunarodna trgovina je najjednostavniji i najstariji oblik meunarodnoorganiziranog biznisa. Po ovim pojmom se podrazumijeva izlazak na strano tritebilo izvozom proizvoda proizvedenih u matinoj zemlji, bilo kupovinom sirovina ilipoluproizvoda na meunardnom tritu. Ovaj metod sa sobom nosi najmanji rizikposlovanja, jer kompanija koja ovako organizira svoje poslovenje ne investira bilokakav kapital u inostranstvu.

Licenciranje je metod kojim se kompanija obavezuje da e za naknadukompaniji u drugoj zemlji transferirati svoje znanje ili tehnologiju, odnosno voditiposlovanje u toj kompaniji za neko odreeno vrijeme. Ni u ovoj metodi ne postojekapitalna ulaganja koja bi kompaniju izloila riziku. Ipak, rizik meunarodnogposlovanja ipak je vei nego kod meunarodno trgovine zbog mogunosti gubitkalicence.

Franiza obavezuje kompaniju da osigura specijaliziranu strategiju prodaje, pomogunosti i inicijalnu investiciju, uz odreenu periodinu naknadu. Kompanija ustranoj zemlji koja posluje u franiznom aranmanu uglavnom preuzima poslovniidentitet matine kompanije, ali i preuzima sisteme i procedure poslovanja, kao ispecifine standarde kvalitete. Dok je kod licenciranja fokus panje na odranju

licence na matinoj kompaniji, dotle je kod franize kompanija u stranoj zemlji podstalnim pritiskom ouvanja kvalitete zbog straha od gubitka pozicije nosioca franize.

Zajedni ko ulaganje (joint venture), kao metod meunadnog poslovanja,podrazumijeva osnivanje nove kompanije koja je u vlasnitvu najmanje dvijekompanije, iz dvije razliite zemlje. Zajednika ulaganja su uglavnom motiviranaomoguavanjem lakeg pristupa tritu, tehnologijama, ili pak radnoj snazi. Ovaj vidposlovnih odnosa obino ima dugoroan karakter jer zahtijeva investiranje kapitala,ali i izgradnju efikasnih sistema upravljanja i rukovoenja novonastalomkompanijom.

Preuzimanje (akvizicija) postojeih aktivnosti omoguava MNC da brzosteknu kontrolu nad stranim aktivnostima, kao i trino uee. Ovaj metodpodrazumijeva kupovinu postojeih kompanija u inostranstvu i na taj nain sticanjenjihovih pozicija na tritu. Sa preuzimanjem postojeih kompanija povezan je velikirizik, jer kompanije koja odabere ovaj vid izlaska na meunardno trite u cjelostisama investira sredstva najprije u kupovinu strane kompanije, pa zatim u njenorestukturiranje i prilagoavanje svom poslovanju i potrebama.

Osnivanje novih kompanija je najzahtjevnija metoda izlaska na strano trite.Kao i preuzimanje, sa sobom nosi veliki rizik, jer podrazumijeva pokretanje biznisa ustranom (obino slabo poznatom) okruenju, i to od starta. Nove kompanije, bezobzira kako snaan i poznat bio njihov osniva, moraju se izboriti za trite i dok tone postignu, ne donose prihode. Ipak, prednost ovog metoda nad preuzimanjempostojeih kompanija nalazi se u mogunosti potpunog prilagoavanja novonastalekompanije potrebama osnivaa, kao i u izbjegavanju loeg imida koje kompanijekoje su bile predmet preuzimanja esto imaju.