Vido Radovic

Vido Radovic

MONETARNA POLITIKA- INSTRUMENTI

1. Finansijski sistem (sve finansije u nekoj zemlji) obuhvata sve finansijske organizacije, ustanove i poslove koje ``prozima`` finansijsko poslovanje.

2. Finansijski sistem sacinjavaju: monetarno kreditni sistem, budzetski sistem, sistem novcane stednje i osiguranja, finansijska kontrola i finansijsko poslovanje preduzeca.

3. Kreditni sistem podrazumijeva skup propisa, pravila, metoda i postupaka (metodologija) na osnovu kojih se odobravaju krediti u jednoj zemlji. On podrazumijeva organizovanu strukturu bankarskih institucija tj organizovan i efikasan bankarski sistem.

4. Monetarni sistem se moze definisati kao skup institucionalnih i organizacionih rjesenja u pogledu: novcanih instrumenata, novcanih odnosa medju privrednim subjektima, mehanizama regulisanja novca, nacina usmjeravanja privrednih tokova i uloge trzisnog mehanizma u monetarnoj oblasti.

5. Usmjeravanja novcanih i privrednih tokova i procesa preko odgovarajucih i drugih instrumenata naziva se monetarna politika.

6. etiri su bazina monetarna reima - strategijskog izbora monetarne politike: targetiranje deviznog kursa, monetarno targetiranje, inflaciono targetiranje i strategija implicitnog nominalnog sidra.

7. Nominalno sidro pospjeuje stabilnost cijena uticajem na vrijednost novca i time suzbijanjem inflacionih oekivanja. Nominalno sidro je javno objavljena nominalna varijabla koja slui kao target za monetarnu politiku.

8. Nominalno sidro (automatski pilot) predstavlja objavljivanje budueg kursa kljunih nominalnih varijabli kako bi se uticalo na inflatorna oekivanja.

9. Stabilnost cijena kao target za monetarnu politiku je koristila: nekada vedska

10. Monetarni reim ECB predstavlja kombinaciju targetiranja monetarnih agregata i inflacionog targetiranja - stabilnost cijena definisana kao godinje poveanje HICP indeksa ispod 2% srednjor.

11. Valutni odbor (Est, Let, Bug, Ho-Ko) podrazumijeva da emisiona ustanova objavi fiksni devizni kurs prema odreenoj stranoj valuti i bude spremna da zamijeni domau za stranu valutu po tom kursu kad god publika to zahtijeva .

12. Meko vezivanje klizajui kursevi i kontrolisano plivanje: dozvoljeno da valuta depresira po odmjerenoj stopi tako da njena inflacija moe biti vea nego kod druge zemlje .

13. Tvrdo vezivanje (superfiksni devizni kursevi) valutni odbor, dolarizacija (i valutna unija): vezivanje po fiksnoj vrijednosti tako da njena stopa inflacije gravitira zemlji vezivanja

14. Targetiranje deviznog kursa je uspjena strategija za kontrolu inflacije u industrijskim i brzo snienje inflacije u nerazvijenim zemljama.

15. Neoficijelna dolarizacija pored domae valute obino cirkulie vrsta valuta koja nije legalni tender, a koja moe da obavlja bazine monetarne funkcije kalkulaciona jedinica, dovoljno stabilno sredstvo dranja finansijske imovine ili pouzdano transakciono sredstvo.

16. Zvanina dolarizacija zakonski in u kontekstu intervencije vlade kojom se demonetizuje nacionalna valuta. Zvanino naputanje nacionalne valute i njena zamjena valutom koju emituje druga centralna banka, a koja postaje zakonsko sredstvo plaanja.

17. Dolarizacija bi trebalo da bude trajnije rjeenje, dok bi valutni odbor predstavljao tranzitorni aranman.

18. Prednosti dolarizacije: smanjenje inflacije, stabilnost (smanjenje) realnih kamatnih stopa, eliminisanje ili znaajno smanjenje valutnog rizika domaeg novca, jaanje fiskalne discipline, prekidanje redistribucije bogatstva, smanjenje transakcionih trokova i sl.

19. Nedostaci: gubitak senjorae kao izvora realnih prihoda, gubitak funkcije CB kao kreditora krajnje instance, gubitak fleksibilne monetarne i devizne politike, gubitak suvereniteta monetarne politike

20. Inflaciono targetiranje - okvir MP koji obavezuje CB da postigne nisku inflaciju. Javno se objavljuje eksplicitni inflacioni target za inflaciju koji bi trebalo postii tokom odreenog vremenskog perioda

21. Tipovi IT: otvoreno i ekleticko.

22. Otvoreno IT zemlje u razvoju, koje bi trebalo da se kreu ka pokrivenom IT;

23. Eklektiko IT industrijske zemlje, svega nekoliko CB; Pokriveno najbolja forma IT

24. MP je sinteza monetarne teorije i monetarne prakse.

25. MP predstavlja upravljanje ekspanzijom i kontrakcijom obima novca u cirkulaciji za eskplicitnu svrhu postizanja jednog ili vie ciljeva

26. Kreiranje MP obuhvata dvije faze: a) izbor osnovnih ekonomskih varijabli kao krajnjih ciljeva monetarne politike; b) sprovoenje prethodno formulisane monetarne politike

27. Doprinos CB bi trebalo primarno ocijeniti na osnovu prosjene stope inflacije i sekundarno na osnovu stabilnosti ili manjkavosti cjelokupne ekonomije

28. Monetarna politika je proces upravljanja instrumentima monetarne politike od strane nosilaca ove politike. U pitanju je politika kreiranja novca i kredita, koja bi trebalo da obezbijedi optimalne monetarne uslove funkcionisanja drutvene reprodukcije

29. Nosioci MP su oni ekonomski subjekti kojima njihov institucionalni poloaj omoguava da raspravljaju o tome kakva bi trebalo da bude MP, da daju odreene predloge, kao i da faktiki upravljaju instrumentima MP

30. Instrumenti monetarne politike su sredstva i metode koje CB primjenjuje da bi odrala novanu masu i strukturu novca i kredita na optimalnom nivou

31. U sprovoenju MP, CB djeluje na dva naina: direktno, kroz svoju regulativnu mo, ili indirektno, preko uticaja na uslove na tritu novca, kao izdava novca.

32. Direktni instrumenti omoguavaju da se neposredno postignu konkretni ciljevi MP.

33. Direktni, kao oblici portfolio regulisanja CB, su: regulisanje (limitiranje) kamatnih stopa; plafoniranje ukupnog obima kreditnih plasmana banaka; odreivanje stope obaveznih plasmana banaka za finansiranje prioritetnih programa razvoja

34. Osnovni tipovi indirektnih instrumenata su: operacije na otvorenom tritu; regulisanje obaveznih rezervi; krediti CB komercijaln. bankama ili diskontne operacije; kamatne stope CB; intervencije na deviznom tritu

35. Direktni se odnose na bilans stanja komercijalnih banaka, a posredni na bilans stanja CB.

36. Primarne obavezne rezerve su: depoziti kod CB.

37. Sekundarne obavezne rezerve su: kupljene dravne HOV.

38. Nelegalno finansijsko trite - finansijske transakcije po slobodno odreenim kamatnim stopama.

39. Finansijska represija rezultat regulisanja kojim se kamatne stope dre ispod ravnotenog nivoa;

40. Disintermedijacija- poveanje tekuih holdinga domainstava i preduzea; transfer tednje u inostranstvo, valutna supstitucija, dranje tednje u obliku plemen. metala i trajnih potronih dobara...

41. Efikasnija monetarna kontrola se moe postii indirektnim instrumentima MP. Indirektni instrumenti MP podstiu razvoj finansijskih trita i proces reintermedijacije. Djeluju preko, a ne oko trita.

42. Regulisanjem obaveznih rezervi zahtijeva se od komercijalnih banaka da dio portfelja dre u novcu CB, tj. u obliku depozita kod CB. Portfolio regulisanje kojim se nastoji da dio aktive bilansa banaka bude pod regulativnom kompetencijom CB.

43. OR su vana determinanta monetarnog multiplikatora - poveanje OR znai poveanje sadanjeg racija (stope) rezervi, odnosno smanjenje mon. multiplikatora

44. Ukoliko je monetarna baza (primarni novac) nepromijenjena, poveanje OR znai smanjenje ukupne koliine novca

45. Vie stope OR omoguavaju CB da vre kontrolie formiranje novane mase. Ipak, to ujedno znai i veu centralizaciju dijela depozitnog potencijala banaka - veu zavisnost od CB

46. Kamatna stopa na obavezne rezerve je nia od trinih zbog odsustva rizika.

47. Sutinski znaaj obaveznih rezervi je za op. na otv. tritu i sprjeavanje neeljenih fluktuacija na tritu novca.

48. U odnosu na OOT obavezne rezerve predstavljaju rigidan i povremen instrument monetar. regulisanja.

49. Selektivna kreditna politika - za razliku od drugih instrumenata monetarno-kreditnog regulisanja koji kvantitativno reguliu koliinu novca i kredita, ovaj instrument je usmjeren na kvalitativno regulisanje kredita. Smisao ovog instrumenta je i u tome da se usmjere sredstva primarne emisije u skladu s ekonomskom politikom zemlje. Tako, npr, prednost dobijaju oni kreditni zahtjevi koji smanjuju uvoz, poveavaju izvoz, zaposlenost, poljoprivredu, odbrambenu sposobnost zemlje i sl. S druge strane, CB e odbiti one kreditne zahtjeve zbog stvaranja zaliha robe, finansiranja pekulativnih poslova na berzi, gradnje luksuznih objekata itd.

50. Selektivnom kreditnom politikom bi trebalo obezbijediti adekvatan prostorni i namjenski raspored sredstava primarne emisije i prelivanja novca. Time CB supstituie neperfektnosti novanog trita i omoguava ostvarivanje najprioritetnijih ciljeva kreditne politike u skladu s ekonomskom politikom zemlje.

51. Krediti CB komercijalnim, u formi linearnog kreditiranja poznao je i kao politika refinansiranja

52. Kreditima CB kreira se primarni novac, a njihovom naplatom se ponitava.

53. Refinansiranje znai odobravanje kredita od strane CB kreditnim institucijama kroz kupovinu mjenica (rediskontovanje) i odobravanje kredita na osnovu kolaterala (lombardni krediti).

54. CB prihvata mjenice na reeskont ukoliko se radi o dobrim trgovakim mjenicama, ukoliko jeme tri plateno sposobna obveznika i sa rokom najvie 90 dana.

55. Reeskontni kredit se gasi prilikom dospijea prodatih mjenica.

56. Lombardni kredit predstavlja zajam na osnovu zalaganja hartija od vrijednosti. CB odreuje koje e se HOV zalagati, odnosno koje je spremna da reeskontuje

57. Lombardni kredit je fleksibilniji od klasinog reeskontnog jer moe da se dnevno otkazuje. Kod ovog kredita se utvruje lombardna stopa koja je po pravilu uvijek iznad eskontne stope.

58. Diskontni mehanizam je sredstvo pomou kojeg institucije od kojih se zahtijeva da dre rezerve kod CB mogu da se zaduuju kod nje.

59. CB utie na obim diskontnih kredita na dva naina: uticajem na cijenu kredita (eskontnu stopu) i uticajem na kvalitet kredita, tj. upravljanjem diskontnim alterom.

60. Diskontni alter se pojavio u periodu nerazvijenog finansijskog trita

61. Lombardni krediti tradicionalno su korieni u operacijama MP u zemljama poput Njemake, vajcarske i Austrije

62. Kreditne aukcije su koriene u mnogim industrijskim zemljama i zemljama u razvoju, u kombinaciji sa ostalim instrumentima MP, kako bi se ojaale trino zasnovane monetarne operacije, unaprijedilo trite novca i poboljala monetarna kontrola.

63. Prelaz na kreditne aukcije i indirektne instrumente posebno je vana u uslovima znaajnjeg priliva stranog kapitala, jer se kratkorono omoguava sterilizacija monetarnih efekata priliva stranog kapitala.

64. Kamatne stope CB: eskontna, lombardna, repo stopa

65. Eskontna stopa je kamatna stopa koju banke plaaju kada pozajmljuju novac od CB - minimalna kamatna stopa po kojoj su CB spremne da kreditiraju komercijalne. Eskontna stopa je zvanina cijena novca u privredi od koje dalje zavisi visima kamate po kojoj e banke odobravati kredite svojim komitentima

66. Porast ES tei da smanji nivo pozajmica banaka od CB to dalje utie na smanjivanje rezervi likvidnih sredstava banaka i obima primarnog novca (smanjenja tranje kredita).

67. Smanjenje ES tei da podstakne pozajmljivanje sredstava od strane banaka i dovodi do poveanja obima primarnog novca (porasta tranje bankarskih kredita).

68. Lombardnim stopama CB moe da kanjava banke koje nisu dovoljno vjete u upravljanju likvidnou. Lombardna stopa je kamatna stopa po kojoj CB odobrava komercijalnim bankama kredite za likvidnost, na osnovu zalaganja hartija od vrijednosti.

69. U situacijama male potrebe za korienjem lombardnih kredita i visoke likvidnosti sistema banaka, kamatna stopa na lombardne kredite je gornja granica za nivo dnevne KS na tritu iz razloga to banke nee pozajmljivati preko trita po viim stopama ako ve mogu koristiti lombardni kredit po niim stopama.

70. U situaciji kada nema na raspolaganju dravne papire, regulisanje kretanja kratkoronih KS vri se uspostavljanjem koridora. ES se, pri tome, utvruje kao najnia, a LS kao najvia.

71. Kamata na meusobne pozajmice banaka formira se izmeu dva pomenuta nivoa. (ES i LS)

72. Repo stopa je KS po kojoj CB kupuje hartije od banaka uz sporazum da ih proda nazad po fiksnoj cijeni na unaprijed utvren datum. Zavisno od toga kakva se vodi MP, u okviru koridora se odreuje raspon izmeu nivoa ES i LS.

73. Ako je cilj restriktivna MP, raspon u okviru koridora je vei.

74. Intervencijama, odnosno kupovinom ili prodajom HOV kratkog roka, CB vri kontrolu kretanja u okviru koridora KS

75. Trini materijal: obveznice CB, dravne obveznice, blagajniki zapisi CB, dravni zapisi, komercijalni zapisi, blagajniki zapisi banaka, mjenice, depozitni certifikati i dr.

76. Operacije na otvorenom trzistu se preduzimaju sa ciljem da se izazovu eljene promjene u kreditnim tokovima na makro planu i na odreenu strukturu kamatnih stopa.

77. Kupovna operacija CB na tritu HOV poveava obim primarnog novca za iznos jednak vrijednosti obavljene kupovine, a prodajna operacija smanjuje koliinu primarnog novca. To dalje utie na nivo likvidnosti banaka - poveanje ili smanjenje.

78. Prodaja HOV od strane CB (izraz sprovoenja restriktivne MP) smanjuje se obim primarnog novca i suava okvir kreditnog potencijala i plasmana banaka, to moe biti praeno porastom trinih kamatnih stopa na kratak rok.

79. Kupovina HOV od strane CB (izraz sprovoenja ekspanzivne MP) dovodi do ekspanzije primarnog novca, rasta kreditnih potencijala i plasmana banaka, to moe dovesti do sniavanja trinih kamatnih stopa.

80. Vrste operacije na otvorenom trzistu: bezuslovna kupovina ili prodaja i operacije kupovine ili prodaje na osnovu sporazuma o reotkupu

81. Bezuslovna kupovina ili prodaja - CB kupuje ili prodaje dravne HOV na otvorenom tritu bez daljih obaveza u vezi sa tim transakcijama

82. Operacije kupovine ili prodaje na osnovu sporazuma o reotkupu - tzv. repo ili obrnuti repo

83. Operacije na otvorenom tritu se mogu podijeliti na dinamike i odbrambene

84. Dinamike sprovodi CB kada eli da prouzrokuje promjene u monetarnoj bazi ili rezervama. To se postie bezuslovnom kupovinom ili prodajom hartija koje imaju uglavnom duge rokove dospijea.

85. Defanzivne (odbrambene, kompenzirajue) se preduzimaju sa ciljem sprjeavanja promjena primarnog novca i rezervi banke.

86. Kratkorone odbrambene mjere su repo i obrnuti repo, zbog kratkih rokova dospijea.

87. Repo aranam (repo) predstavlja kupovinu HOV (kolateral) finansijskih institucija (obino banaka) od strane CB uz dogovor o njihovoj prodaji nazad po fiksnoj cijeni, na unaprijed utvren budui datum.

88. Repo transakcijama se osiguravaju privremena sredstva rezervi, a obrnutim repo transakcijama se apsorbuju privremeni vikovi rezervi

89. Reverzna transakcija obuhvata prodaju HOV finansijskih institucija (obino banaka) od strane CB uz sporazum da ih otkupi po fiksnoj cijeni na unaprijed utvren budui datum.

90. Oficijelne intervencije su devizne transakcije monetarnih vlasti koje su dizajnirane radi uticaja na devizni kurs, ali se ire mogu odnositi na ostale politike za te svrhe.

91. Generalno, razlikuju se intervencije koje mijenjaju (nesterilizovane) ili ne mijenjaju (sterilizovane) monetarnu bazu.

92. Kada monetarne vlasti kupuju (prodaju) devize, monetarna baza se poveava (smanjuje) za iznos kupovine (prodaje).

93. Ako Banka kupuje domau valutu prodajui stranu van zvaninih rezervi, devizni kurs domae valute bi trebalo da ojaa zbog toga to e Banka poveati trinu tranju za domaom valutom.

94. Ako Banka kupuje strane valute na tritu u zamjenu za domau valutu, njena intervencija bi trebalo da pomogne depresiranju vrijednosti domae valute. Strane valute koje su kupljene bi bile pridodate zvaninim rezervama.

95. Intervencija na deviznom trzistu moe da smanji nestabilnost; povea nestabilnost; nema efekat na nestabilnost.

96. Nie kamatne stope bi obeshrabrile kapitalne investicije i rezultirale skretanjem kapitala van valute, a time i niem deviznom kursu.

97. Vee kamatne stope bi trebalo da privuku kapitalne investicije iz inostranstva, a to bi moglo stvoriti tranju za valutom koja bi ojaala ili stabilizovati vrijednost valute.

98. Postignut je konsenzus da je sterilizovana intervencija uglavnom neefikasna, da moe s vremena na vrijeme da utie na kurseve, ali da je ovaj uticaj nepredvidljiv i mali

99. Zvanina intervencija koju sprovode neke CB u zemljama u razvoju i ekonomijama u tranziciji moe da izvri vei uticaj na kretanje deviznog kursa nego ona u razvijenim zemljama, makar u odsustvu velikih kriza

100. Intervencije se sprovode na spot i terminskim tritima, a mogu se koristiti istovremeno oba trita

101. Sistem zlatnog standarda je primjer samoniklog sistema meun. monet. odnosa koji se u meunarodnim odnosima uvijek javljao kao zlatno-poluni, a u nacionalnim sa opticajem: zlatnika i konvertibilnih novanica; novanica na osnovu zlatnih poluga; novanica na osnovu zlatnih deviza

102. Latinska kovnika unija je prvi pokuaj valutnog sporazumijevanja (1865), a osnovale su je neke zemlje bimetalistike valute, kao valutni sporazum izmeu Francuske, Belgije, Italije i vajcarske. Osnovni ciljevi Sporazuma su bili: formiranje jedinstvenog valutnog pariteta i odravanje fiksnog odnosa izmeu cijene zlata i srebra. Zemlje lanice Unije su mogle slobodno kovati zlatni i srebrni novac potujui pritom suodnos od 15,5:1 (suodnos cijene srebra i cijene zlata). Doneena su jednoobrazna pravila o nazivu, teini i veliini kovanog novca, o slobodnom kovanju zlatnog i srebrnog novca

103. Latinska kovnika unija se raspala iz razloga raspada bimetalizma uopte i to je regulisala samo pitanje kovanog novca iji je znaaj sve vie opadao uvoenjem novanih surogata (depozitni novac i sl.). Zbog toga je, u sutini, ostala iskljuivo kovnika, a ne i novana (monetarna) unija. Raskinuta je kao neefikasna ugovorom 1927, nakon propalih pokuaja obnavljanja poslije prvog svjetskog rata.

104. 1873. je bila osnovana Skandinavska monetarna unija na bazi sporazuma izmeu Danske i vedkse, a zatim i Norveke. Ove zemlje su prihvatile isti zlatni standard kao valutni sistem unije.

105. 1933. je potpisan u Londonu sporazum o formiranju tzv. Zlatnog bloka (Belgija, vajcarska, Holandija, Francuska, Italija i Poljska) iji je cilj bio odravanje zlatnog standarda pri nepromijenjenim valutnim kursevima, odravanje pravila igre zlatnog stndarda i meusobno pomaganje zemalja lanica pri odravanju valutnih kurseva

106. 1936. je zakljuen Tripartitni valutni sporazum izmeu SAD, Engleske i Francuske, a kasnije i Belgije, Holandije i vajcarske u cilju odravanja vrstih valutnih odnosa izmeu valuta i odravanje konstantne vrijednosti tih valuta.

107. Na valutno-finansijskoj konferenciji 1944. u Bretnvudsu sklopljen je sporazum kojim su formirane dvije specijalizovane meunarodne finansijske organizacije: MMF i Svjetska banka.

108. Evropska platna unija je osnovana sporazumom iz 1950. izmeu 17 zemalja lanica OEEC, a cilj je bio: otklanjanje nedostatka sredstava plaanja kod jednih i viak sredstava plaanja kod drugih zemalja lanica u njihovom meusobnom platnom i obraunskom prometu; postepen prelazak na konvertibilnost valuta zemalja lanica; prelazak na multilateralni sistem plaanja.

109. EPU je prestala da postoji nakon to je 1958. vei broj lanova Unije preao na valutnu konvertibilnost.

110. Umjesto nje nastaje Evropski monetarni sporazum koji je zakljuen sporazumom 17 zemalja OEEC 1955, a poeo da funkcionie 1958. Osnovni zadatak je bio ureenje i regulisanje naina meusobnih obrauna u meunarodnim plaanjima zemalja lanica pri postojanju konvertibilnosti valuta

111. Pariski klub je sporazum iz 1962. izmeu 10 zemalja za naknadno finansiranje deficita u bilansu plaanja lanica putem posebnog fonda: 6 miljardi $ kod MMF-a za pozajmice lanicama u vidu kredita od 3-5 godina.

112. Haki klub - niz pojedinanih ugovora iz 1955. i 56. izmeu Brazila i nekih zemalja OEEC kojim je predvieno proirenje trgovine i plaanja: brazilski izvoz je plaan bilo kojom valutom zemlje lanice kluba.

113. U Bazelu je 1972. sklopljen sporazum centralnih banaka lanica EEZ o tzv. evropskoj monetarnoj zmiji, kojim se obavezuju na intervencije ako mara izmeu dvije monete lanice pree +-2,25% od njihovog uzajamnog pariteta.

114. Sterlinki blok - zemlje lanice, ukljuujui i Jugoslaviju, drale su vei dio monetarnih rezervi u Londonu i obraun meunarodnih plaanja vrile preko Londona u funtama. Zadrao se do 1939. kada je Britanija, koja je imala koristi od bloka, zavela otra devizna ogranienja

115. Nakon sloma sistema zlatnog vaenja u SAD 1939. formiran je kao valutni blok dolarsko podruje, a sainjavali su ga SAD, Kanada i neke zemlje Amerike.

116. Temelji poslijeratnog svjetskog monetarnog sistema postavljeni su na svjetskoj novanoj i finansijskoj konferenciji u Bretnvudsu (SAD) u julu 1944, u prisustvu predstavnika 44 zemlje ukljuujui Jugoslaviju.

117. Oekivanja od stvaranja ovog meunarodnog monetarnog sistema ila su u pravcu olakanja pune zaposlenosti i stabilnosti cijena uz odravanje spoljne ravnotee bez ogranienja u meunarodnoj trgovini.

118. Sistem zasnovan na bretnvudskoj konferenciji podrazumijeva jedan kodeks ponaanja ije odredbe u mnogo emu sadre elemente zlatnog standarda, ali sa fleksibilnijim mehanizmom.

119. Osnovane su dvije ustanove: MMF i Meunarodna banka za obnovu i razvoj (danas jedna od 5 lanica Grupe Svjetske banke), koje su poele s radom 1947.

120. Bretnvudski monetarni sistem se zasnivao na zlatno-deviznom standardu, jer se uz zlato i konvertibilne valute uvaavaju kao ravnopravne komponente monetarnih rezervi, a devizno-valutni kursevi se definiu u zlatu i tzv. rezervnim valutama. U to vrijeme je samo dolar bio neogranieno konvertibilan u zlato na zahtjev spoljnih rezidenata, pa se ovaj standard svodi na zlatno-dolarski, gdje je dolar supstitut zlata. U ovom standardu poinje se kidati jedinstvo nacionalne i svjetske valute.

121. Dolar je opte prihvaena valuta jer se dolari kupuju, posuuju i plasiraju i na tritu novca i kapitala iroko izvan SAD.

122. Zapadno trite je svojevrsno proirenje amerikog nacionalnog monetarnog podruja (euro-dolarsko trite).

123. Koncept valutnih paritet znai da je svaka nacionalna jedinica imala fiksiran valutni paritet u teinskim jedinicama zlata ili prema dolaru.

124. Polazna osnova itavog sistema valutnih pariteta nacionalnih valuta bila je paritet zlato-dolar u iznosu 35 dolara za jednu finu troj uncu zlata (31,1 gram istog zlata, pa je $ 0,89 g istog zlata).

125. Dozvoljene oscilacije kurseva svake nacionalne valute na deviznom tritu do +-1% u odnosu na dolarski valutni paritet. Znai, maksimalne oscilacije trinih kurseva raznih nacionalnih valuta iznosile su +-2%.

126. Poetak kraja fiksnih kurseva je zatvaranje deviznog trita, naputanje vrstih i inauguracija plivajuih kurseva u Njemakoj, zatim revalvacija marke, odnosno devalvacija dolara.

127. Kraj bretnvudsa je kada dolar nije vie bio svjetska rezervna valuta, odnosno uvoenjem slobodnih kurseva prema dolaru.

128. Meunarodni monetarni sistem se, najsaetije, moe definisati kao skup pravila i mehanizama koji utiu na izbor ili odreivanje meunarodnih platnih instrumenata, regulisanje pariteta nacionalnih valuta i ouvanje meunarodne likvidnosti. On olakava uspostavljanje ekonomskih odnosa izmeu drava koje se slue razliitim valutama, inei ih uporedivim i meusobno razmjenjivim posredstvom meunarodno priznatog ekvivalenta.

129. MMS je dio mehanizma svjetske privrede. Sutinski je vezan za funkcionisanje krupne robne proizvodnje i ukrtanje robno-novanih transakcija na svjetskom tritu. Njegov uticaj je, dakle, na: razvoj svjetske trgovine, meunarodnog finansiranja, regulisanja pariteta nacionalnih valuta, preraspodjelu nacionalnog dohotka meu zemljama i na promjenu njihove ekonomske snage.

130. Znaaj svjetske i rezervne valute naizmjenino su imali funta i dolar, to je bilo zasnovano na ekonomskoj snazi tih zemalja, pa je sudbina MMS-a dobrim dijelom bila preputena monetarnoj situaciji tih zemalja.

131. Prve rasprave o reformi MMS-a javljaju se 1963. kada su se u sistemu nagomilale odreene slabosti.

132. Trifin- Polazi se od ocjene da dolar nije valuta najpogodnija kao meunarodno sredstvo plaanja i rezervne valute u monetarnim rezervama centralnih banaka. Oivjeli su bili i predlozi za povratak na isti zlatni standard.

133. aka Rufa, koji je poao od toga da je postojei monetarni sistem inflacionistiki jer SAD i GBR mogu da emituju rezervnu valutu bez kontrole i vrstog pokria. Da bi sistem bio zdrav trebalo bi ga vratiti na zlatno vaenje ime bi se automatski uspostavili stabilni pariteti izmeu nacionalnih valuta i ravnotea platnog bilansa.

134. Roberta Trifina, po kome dolarom i funtom nije obezbijeen zadovoljavajui stepen meunarodne likvidnosti. Predlae se, stoga, da te zemlje za svaku emitovanu jedinicu posjeduju pokrie u zlatu (najmanje 20%) .

135. Predsjednik Francuske arl De Gol je osporavao ulogu svjetskog trezora SAD-u i traio je da se sistem vrati na klasine osnove sa zlatom u ulozi stabilizatora sistema.

136. Vlada iskar Destena je odstupila od toga stava i predloila da se dolar zamijeni sa kolektivnom rezervnom jedinicom (CRU).

137. Do stvaranja SPV dolo je nakon viegodinjih pregovora - 1967. u Rio de aneiru i 1968. u Stokholmu. 1969. Skuptina MMF-a je prihvatila predlog i naloila da Fond kreira dodatna likvidna sredstva u vidu SPV.

138. SPV su vrsta kredita - kreditnog novca jer se praktino radi o kreditu koji uivaju zemlje koje su dobile SPV koje mogu da zamijene za potrebne devize

139. SPV nisu novac u realnom znaenju te rijei - ne posjeduju materijalnu supstancu novca, niti se javljaju u metalnom ili papirnom obliku. U pitanju je dodatna mogunost vuenja kod Fonda, izvan veliine redovnih kvota koje su zemlje lanice uplatile ulanjenjem. Na taj nain zemlja lanica ima mogunost da dobije neophodne devize od druge zemlje.

140. SPV nisu efektivan ni nacionalni ni meunarodni novac, ve predstavljaju prava koja omoguavaju zemljama lanicama da kupe odreenu koliinu neke konvertibilne valute. Stvaraju se na osnovu procjene opte globalne potrebe za svjetskim monetarnim rezervama, a ne na osnovu pojedinanih potreba lanica

141. SPV su prvi put emitovana 1970, a cilj je bio da zadovolje dugorone globalne potrebe za meunarodnom likvidnou.

142. EMS je stupio na snagu 1979. godine, a sutina je bila stvaranje zone monetarne stabilnosti grupe evropskih zemalja sa kljunom ulogom fiksnih deviznih kurseva.

143. U formiranju EMS uestvovale su zemlje lanice EEZ - Njem, Fra, Ho, Bel, Luk, Dan, Irs, Ita i Bri, a u 80-im - Gr, pa, Por - i poetkom 90-ih - ve, Fin, Aus - su se pridruile nove lanice (ukupno 15).

144. Mehanizam EMS sainjavali su: ECU, mehanizam intervencija na deviznom tritu i kreditni aranmani.

145. ECU je centar EMS i predstavlja sastavni dio monetarnih rezervi lanica. ECU je obraunska jedinica i sredstvo meusobnih obrauna i plaanja izmeu centralnih banaka zemalja lanica. Vrijednost ECU je odreena na principu basket tehnike, a poetna vrijednost bila je jednaka vrijednosti jedinice SPV, odnosno EUA.

146. Zemlje lanice deponuju 20% svojih deviznih rezervi i 20% rezervi u $ u EMFC. Zemlje lanice su se obavezale da odravaju stabilnost bilateralnih deviznih kurseva uz maksimalne oscilacije od +-2,25% u oba pravca. Izuzetno zemlje clanice sa manje stabilnim valutama (Bri, Ita) mogu privremeno da koriste aranzman sa zonom oscilacije +-6%.

147. EMS je usvojio koncept fiksnih, ali kurseva sa korekcijom jer su bile obavezne da ih brane, ali izuzetno i promijene

148. Kada devizni kurs pojedine valute dostigne granice moguih oscilacija - donju ili gornju intervencionu taku - lanica je duna da intervenie na deviznom tritu i to u valutama lanica. Pri tome zemlja prodaje jaku valutu, tj. valutu koja se nalazi na gornjoj intervencionoj taki

149. Svop aranmanom, zemlja sa slabom valutom - na donjoj intervencionoj taki - moe doi do jake valute

150. Pored ovih intervencija predvieno je da CB mogu da interveniu i prije dostizanja limitnih taaka. To su intramarginalne intervencije koje se mogu obaviti jedino na osnovu sporazuma izmeu CB ije su valute slabije (jae)

151. Kreditni fond omoguava i finansiranje deficita platnog bilansa. Prva kreditna linija je svop aranman do 45 dana

152. Kratkoroni kredit, koji nije uslovljen (osim konsultacija sa organima EEZ), moe koristiti CB koja ima deficit platnog bilansa, a sa rokom od 9 mjeseci

153. Srednjoroni kredit moe da koristi ona zemlja koja ima platno bilansne potekoe ili ih sa izvjesnou oekuje, a uslovljen je ekonomskom politikom na predlog Savjeta ministara EZ

154. Zbog specifinog odnosa dolara i marke, EMS je bio zasnovan na marki.

155. Kad god bi kapital izlazio iz SAD prelazio je u marke, a ne u druge valute EMS.

156. Krajem 1993. stupio je na snagu ugovor iz Mastrihta, kao program za evropsku i monetaru uniju, kojim je EEZ pretvorena u Evropsku uniju (EU).

157. Mastrihtskim ugovorom iz 1991. predviene su tri faze za realizaciju projekta EMU

158. Prva faza trajala je tri i po godine sa zadacima: formiranje jedinstvenog trita roba i usluga uz uklanjanje dispariteta cijena; liberalizacija kretanja kapitala i novca unutar EZ; konvergencija ekonomskih performansi meu zemljama koordinacijom monetarne i fiskalne politike. Monetarna saradnja lanica EZ sprovodila se preko postojeeg komiteta guvernera CB zemalja EZ. Osnovna ideja je smanjenje razlike u inflacionim i kamatnim stopama

159. Druga faza je poela 1. januara 1994. i trajala do 31. decembra 1998. Formiran je Evropski monetarni institut kao zamjena komitetu guvernera, i to sa savjetodavnom ulogom. Odluke o monetarnoj politici i dalje lee na nacionalnim centralnim bankama. Cilj EMI je unapreenje dalje koordinacije monetarnih poliitka i priprema kreiranja ESCB i ECB.

160. Trea faza formalno poinje 1. januara 1999. Od ukupno 15 zemalja EU, uslove konvergencije ispunilo je 14 zemalja (osim Grke), a Bri, Dan, ve nisu prihvatile da uu u monetarnu uniju. Ukinut je EMI i konstituisan ESCB i ECB sa sjeditem u Frankfutru sa najviim organom upravljanja - Upravni savjet koji formulie monetarnu poliitku EU. Kriterijumi konvergencije su jako naglaeni jer je ocijenjeno da evropska valuta moe da bude dovoljno jaka pod uslovom da u monetarnu uniju uu samo one zemlje koje ostvare niske stope inflacije i povoljne parametre u fiskalnoj sferi. Na ovim krtiterijumima posebno je insistirala Njemaka ija ja valuta bila prestina i sluila u evropskim ekonomskim integracijama kao nominalno sidro. Stopa inflacije - najvie 1,5 procentnih poena iznad stope inflacije u tri zemlje lanice sa najboljim inflacionim performansama. Kamatna stopa - dugorona nominalna kamatna stopa na dravne obveznice moe da iznosi najvie 2 procentna poena iznad prosjeka tri zemlje EU koje imaju najnie stope inflacije. Devizni kurs - nacionalna valuta u posljednje dvije godine nije devalvirala. Dravni dug - odnos stanja dravnog (javnog) duga prema GDP najvie 60%. Predvieno je da zemlja koja ne ispunjava jedan ili ak dva kriterijuma moe da bude primljena, ukoliko je postigla visok napredak u pogledu svih izloenih performansi.

161. Euro je u poetku korien samo za bezgotovinska plaanja.

162. CB lanica su neopozivo fiksirale devizne kurseve (ne mogu se vie mijenjati) prema euru na dan 1. januara 1999. Gotovinska plaanja su bila u nacionalnim valutama u periodu od 3 godine, do kraja 2001, kada je emitovan novac u vidu banknota i kovanog novca.

163. Za razliku od ekija (korpe valuta), euro je jedinstvena valuta.

164. Primarni cilj monetarne politike se sastoji u odravanju stabilnosti nivoa cijena u euro zoni, koncipirano na srednji i dui rok - stabilnost nivoa cijena se definie kao poveanje harmonizovanog indeksa potroakih cijena (HICP) do 2% godinje

165. Strategija monetarne politike nije ni konvencionalno monetarno targetiranje ni direktno inflaciono targetiranje, niti njihov jednostavan miks. Sastoji se od tri elementa: objavljivanja kvantitativne definicije stabilnosti cijena (HICP); prvi oslonac M3 kao strateka targetna varijabla koja odreuje budue srednjorono kretanje stope inflacije; drugi oslonac koji obuhvata analize irokog ranga varijabli indikatora i prognoze cijena.

166. Instrumenti monetarne politike: Stope obaveznih rezervi, Mjesene refinansirajue transakcije komercijalnih banaka, Operacije na otvorenom tritu .

167. Operacije na otvorenom tritu - kojima ECB utie na formiranje kratkoronih kamatnih stopa na novanom tritu. Nedjeljne refinansirajue transakcije - privremena kupovina ili prodaja hartija od vrijednosti uz obavezu reverzije na kratak rok

168. Veza izmeu nacionalnih trita novca i stranih novanih trita ostvaruje se na deviznom tritu.

169. Posredstvom ovog trita, vlasnici novanih sredstava transferiu strana sredstva plaanja u domaa, i obratno, pa se sa tim sredstvima pojavljuju na domaem, odnosno inostranom novanom tritu .

170. Usljed povezanosti novanog i deviznog trita, postoji tijesna veza izmeu kamatne stope i deviznog kursa.

171. O deviznom tritu govorimo u onom momentu kada doe do kontakta izmeu domaih i stranih deviznih rezidenata u sferi ekonomskih transakcija, i kad ovi kontakti dovedu do odreenih devizno-pravnih poslova. Iz ovih odnosa rezultira ponuda i tranja deviza, a njihov susret predstavlja devizno trite.

172. Devizno trite pretpostavlja takav tip nacionalne ekonomije koja odrava ekonomske veze s drugim nacionalnim ekonomijama (otvorena ekonomija). Postojanje ponude i tranje deviza je rezultat slobodne cirkulacije robe izmeu nacionalnih ekonomija.

173. Deficit u platnom bilansu manifestuje se u nesrazmjerno veoj tranji deviza od njihove ponude na deviznom tritu, i obrnuto.

174. Pod uim pojmom deviznog trita obino se podrazumijeva organizovan susret ponude i tranje deviza, a iri pojam ukljuuje i atribut sistematskog susrijetanja.

175. Lipfert pod deviznim tritem u irem smislu podrazumijeva kupovinu i prodaju deviza, deviznu arbitrau, devizne pekulacije, a u uem smislu samo kupovinu i prodaju deviza za domau valutu ili za druge vrste deviza

176. Prema Kindlbergeru, tri osnovne funkcije deviznog trita sastoje se u: Transformisanju kupovnih sredstava - iz jedne zemlje u drugu i iz jedne valute u drugu, sa osnovnim zadatkom efikasnog obavljanja meunarodne trgovine; Davanju kredita za spoljnu trgovinu - uspostavljanjem konvertibilnosti evropskih valuta dolazi do formiranja trita eurodolara, na kome se ostvaruju znaajni tokovi kredita; Pribavljanju olakica za osiguranje od deviznog rizika - terminski ugovor npr.

177. Jedna od osnovnih funkcija deviznog trita sastoji se u formiranju realnog DK

178. Prema ivaneviu subjekti DT su uvoznici i izvoznici uzeti u najirem znaenju te rijei, rezidenti i nerezidenti, druga fizika i pravna lica, devizni brokeri ili senzali i CB.

179. Banke su nosioci deviznog trita koje uz pomo CB organizuju promet deviza, posreduju u obavljanju platnog prometa sa inostranstvom omoguavajui normalnu cirkulaciju deviza izmeu izvoznika i uvoznika.

180. Pravi se razlika izmeu transakcija koje banke meusobno obavljaju (meubankarsko trite) i poslova kupoprodaje deviza koje banke obavljaju sa klijentima.

181. Na deviznim berzama se usklauje ponuda i tranja deviza i formira devizni kurs, koji zatim banke primjenjuju u svojim transakcijama izmeu sebe i sa klijentima - uvoznicima i izvoznicima.

182. Znaaj brokera je u posrednikoj ulozi koju imaju u procesu usklaivanja ponude i tranje deviza.

183. U bankama se trgovinom devizama bave dileri - trgovci devizama

184. pekulanti manipuliu sopstvenim fondovima iz jedne u drugu valutu, radi sticanja zarade na osnovu kursne razlike ime stiu prosjean profit na raun ostalih dralaca valuta.

185. Poloaj uvoznika i izvoznika zavisi od efikasnosti DT koji se ogleda u mogunosti da uskladi ponudu i tranju na odreenom nivou deviznog kursa, i deviznih propisa.

186. Trinost- odnosno kupoprodaja deviza po kursu koji se formira na bazi ponude i tranje.

187. Usljed globalizacije robnih i finansijskih trita dolazi do propulzije DT.

188. U funkcionalnom smislu, DT se mogu podijeliti na etiri kategorije: promptna (osnovno), terminska, fjuers i opcijska

189. Namjenski tipovi transakcija su: Arbitrane, pekulativne i Heding transakcije .

190. Arbitrane - promptna kupovina i prodaja neke valute u cilju sticanja dobiti iz razlika u cijeni na raznim DT u svijetu (obino vre specijalizovane banke).

191. pekulativne - neto kupovina/prodaja neke valute, ime se mijenja valutna struktura u portfoliju deviznih transaktora. Ove transakcije sadre devizni rizik, a cilj je sticanje kapitalne dobiti.

192. Heding transakcije - trini trasfer rizika promjene deviznog kursa - odbrambeni tip transakcija u kojima uglavnom uestvuju kompanije koje se bave izvoznim ili uvoznim poslovima.

193. Glavni uesnici na DT su komercijalne banke (90-95% svih transakcija), a mogu se javiti u ulozi deviznih dilera i deviznih brokera

194. Jezgro DT na meunarodnom planu je interbankarsko trite na kojem uestvuju samo velike komercijalne banke koje obavljaju devizne transakcije izmeu sebe, s tim da se nalaze u raznim zemljama (valutnim podrujima).

195. Da bi se na vanberzanskom tritu obezbjeivalo stalno formiranje deviznih kurseva, neophodno je postojanje market mejkera - velikih komercijalnih banaka koje na zahtjev neke druge banke moraju u svakom momentu da ponude dvije kotacije za istu valutu kao i koliine te valute koju su spremne da kupe i prodaju.

196. Najvanija devizna trita su: London, Njujork, Tokio, Frankfurt, Amsterdam, Pariz, Cirih, Toronto, Brisel, Milano, Singapur i Hong-Kong

197. Novac jedne nacionalne ekonomije javlja se u inostranstvu u dvije vrste: efektivni inostrani novac ili valuta; kratkorona potraivanja u inostranom novcu ili devize

198. Valuta- ima nekoliko znaenja: novani sistem; efektivni novac i novani znaci (novanice, banknote) u opticaju u zemlji (novana jedinica); u meunarodnom prometu samo efektivne inostrane novanice, novani znaci sa kojim se raspolae u nekoj drugoj zemlji.

199. Konvertibilne valute (vrste) - valute koje, u principu, mogu slobodno da se mijenjaju za zlato ili za svaku drugu valutu i to u neogranienim koliinama

200. Transferabilne - valute koje mogu da se upotrijebe za plaanje i u drugim zemljama, ne samo u zemljama koje su sa zemljom, o ijoj je valuti rije, povezane posebnim dogovorom o valutnom podruju

201. Nekonvertibilne (meke) - valute koje se ne mogu zamijeniti za zlato ili za druge valute i slue iskljuivo kao sredstvo plaanja u unutranjem prometu

202. Klirinke ili obraunske - valute pomou kojih se obavljaju meusobna plaanja i obraunavanja na bazi meunarodnog dogovora, a najee je to trea valuta

203. Crnoberzijanske - valute iji se kurs formira na crnoj berzi nelegalno, suprotno sa devizno-valutnim i kontrolnim propisima

204. Valutni paritet - jednakost u odnosu dvije valute, odnosno zakonski utvren odnos valuta prema zlatu (ranije i srebru) ili prema nekoj drugoj valuti ili, pak, da izrazi utvreni vrijednosni odnos dvije valute koje svoju vrijednost izraavaju u zlatu

205. Devizni paritet - odnos izmeu vrijednosti inostrane valute na koju glasi deviza i domae valute

206. U sistemu jednostrukih kurseva devizni kurs jednak je valutnom

207. Deviza oznaava inostranu mjenicu, mjenicu koja glasi na inostranu valutu i koja treba da se plati u inostranstvu

208. Devize kao potraivanja u inostranoj valuti predstavljaju specifinu robu koja se kupuje i prodaje na deviznom tritu

209. Za imaoca deviza (domai rezident) one nisu novac jer e imalac deviza dobiti novac kada proda devize na DT ili kada ih prezentira kod neke banke za naplatu

210. Devize predstavljaju uputnicu kupovne moi u inostranstvu

211. U sadanjim uslovima, sa makro-ekonomskog aspekta, devize su potraivanja koja posjeduje jedna nacionalna privreda u valutama drugih nacionalnih privreda (drugih zemalja)

212. Potraivanja koja imaju tretman deviza bila bi: potraivanja po tekuim raunima kod inostranih banaka, ekovi i mjenice koje glase na inostrane valute i vuene u inostranim bankama, primljeni akreditivni nalozi, kreditna pisma, telegrafski nalozi i druge hartije od vrijednosti koje glase na inostrane valute.

213. Sa privredno-politikog aspekta, devize mogu da se grupiu u dvije grupe: slobodne i vezane valute

214. Slobodne valute (konvertibilne, vrste, zdrave) su potraivanja u inostranstvu u takvim vrstama inostranih sredstava plaanja kojima bi njihovi vlasnici mogli da raspolau slobodno za plaanja potraiv. u zemlji ili za plaanja u nekoj drugoj zemlji

215. Vezane devize (meke, klirinke) glase na kratkorona potraivanja u inostranstvu, u inostranim sredstvima plaanja, potraivanja koja bi mogla da se koriste samo za dogovorne vrste plaanja

216. Meke devize - kratkorona potraivanja koja glase na inostrane valute ija kupovna mo nije stabilna, nisu konvertibilne u drugim valutama

217. vrste devize - kratkorona potraivanja koja glase na inostrane valute ija je kupovna mo postojana, imaju stabilan valutni kurs, i u znaajnoj su mjeri konvertibilne za druge valute

218. Klirinke devize - potraivanja iz inostranstva koja rezultiraju iz potraivanja zemlje sa kojom se razmjena i plaanja vre putem kliringa

219. Konvertibilne devize - kao kratkorona potraivanja koja glase na inostrane valute su one devize koje mogu da se slobodno mijenjaju, da se konvertuju za druge devize, za druga kratkorona potraivanja u inostranim valutama na bazi utvrenog pariteta

220. Promptne devize - potraivanja u inostranim valutama koja su dospjela, potraivanja sa kojima moe odmah da se raspolae i to u zavisnosti od karaktera deviza, toga da li su valute na koje glase konvertibilne ili ne, od reima korienja valuta

221. Terminske devize- potraivanja u inostranim valutama koja ne mogu odmah da se koriste, nego po isteku unaprijed ugovorenog roka.

222. Svaka valuta ima dvojaku vrijednost: internu i eksternu

223. Interna vrijednost se ogleda u kupovnoj snazi koju neka valuta postie na domaem tritu

224. Eksterna vrijednost se formira u intervalutarnim odnosima putem devizno-valutnih kurseva, koji se uspostavljaju na valutnim tritima ili ih propisuje drava

225. Valutni kurs je cijena novane jedinice jedne (obino inostrane) zemlje izraene u novanim jedinicama druge (obino domae) zemlje

226. Devizni kurs pokazuje koliko se valutnih jedinica jedne zemlje zamjenjuje za odreeni broj valutnih jedinica druge zemlje, koje se dobijaju u vidu deviza

227. Ponekad se devizni i valutni kursevi oznaavaju zajednikim imenom intervalutni kurs

228. Stranjak: Devizni kurs predstavlja cijenu strane valute u domaem novcu (indirektno kotiranje), odnosno cijenu domae valute u stranoj (direktno kotiranje), koja zavisi, prvo, od odnosa kupovne snage (vrijednosti) domaeg novca i valute u kojoj se ovaj mjeri i, drugo, od efektivne ponude i tranje strane valute

229. Ne postoji potpuno slaganje o podjeli reima deviznih kurseva, a esto se grupiu u tri kategorije: fiksni, intermedijarni i plivajui

230. Pojedini autori grupiu reime deviznog kursa na: tvrdo vezanje, konvencionalno vezanje, intermedijarno i slobodno plivanje

231. Objektivna intervalutna vrijednost novca, odnosno osnova valutnog pariteta ili deviznog kursa bila je koliina zlata koju je sadravala ili predstavljala svaka nacionalna novana jedinica. To znai da je odnos vrijednosti dvije valute bio predstavljen odnosom koliine zlata, tj. odnosom kovnikih stopa - to je intervalutni zlatni paritet.

232. Kvantitativni odnos valuta A i B (50:100) je, u stvari, devizni kurs, koji glasi 1A = 2B

233. Gornjom: takom izvoza i donjom: takom uvoza zlata. Ovim takama se regulisao izvoz i uvoz i u njima se sagledava automatizam tadanjeg zlatnog standarda

234. Gornja taka (izvoza zlata) je granica preko koje se duniku vie isplatilo da podmiri dug slanjem zlata, a ne kupovinom devize

235. Donja taka - uvoza zlata je granica ispod koje povjerilac nema interesa da primi devizu, ve svoje potraivanje nastoji da realizuje u zlatu

236. Dakle, ako preko gornje granice cijena devize nastavi da raste, dolazi do izvoza zlata

237. Donja zlatna taka se dobija kada se vrijednost valute utvrene na bazi zlatnog pariteta umanji za trokove prevoza i osiguranja zlata

238. Trina cijena neke devize nije mogla prei gornju zlatnu taku, niti pasti ispod donje zlatne take

239. Ukoliko bi promjena trine cijene devize (usljed poveane tranje za njom) dostigla i prestigla gornju zlatnu taku, podmirivanje duga u zlatu koje bi uslijedilo djelovalo bi na smanjenje tranje za devizom. Time bi bio iniciran proces vraanja ili pribliavanja trine cijene zlatno-paritetn. vrijednosti.

240. Ukoliko usljed poveane ponude ili smanjene tranje cijena devize opadne do ili ispod donje zlatne take, unovavanjem potraivanja u zlatu ili uvozom zlata zaustavljao bi se porast ponude, tj. djelovalo se na smanjenje ponude. Time bi se iniciralo vraanje stvarne vrijednosti devize na onu vrijednost koja odgovara njenom zlatnom paritetu .

241. U uslovima zlatnog standarda vidljivo je i obratno kretanje: devizni kurs djeluje i na stanje ponude i tranje deviza, ali u prilino ogranienom obimu. Bez obzira na mogua kolebanja, koja su lako otklonjiva, u takvim uslovima intervalutni kursevi su fiksni kursevi. Buduci da se radilo o punovrijednom novcu cija se vrijednost fakticki odredjivala medjunarodnim kretanjem zlata, oscilacije kurseva su bile male- od pariteta +-0.5%.

242. U sistemu papirne valute Glavna determinanta deviznog kursa je ponuda i tranja deviza, koja nije vie kao u sistemu zlatnog vaenja ograniena zlatnim paritetom valuta

243. Umjesto fiksnog kursa nastupaju razne vrste kolebljivih, fluktuirajuih kurseva. Umjesto harmoninog likvidiranja negativnih salda kretanjem zlata, dolazi do dramatinih nastojanja da se izmijeni stanje trgovinskog bilansa meu zemljama.

244. U sistemu papirne valute devizni kursevi su i dalje bili fiksni, ali su bili pod takvom stalnom brigom monetarnih vlasti i njihove devizne kontrole da predstavljaju manipulisane DK.

245. DK u uslovima zlatnog vaenja bili su stabilni, iako su se slobodno formirali na tritu. Sistem fiksnih kurseva ne implicira njihovu aposlutnu fiksnost, ali implicira odreenu stabilnost, koja se u savremenim uslovima obezbjeuje kroz intervencije monet. Vlasti. U uslovima konveribilne valute, sama mogunost pretvaranja jedne valute u drugu utie na odravanje stabilnosti DK. Ako bi i nastupile izvjesne razlike u kupovnoj snazi valuta, lako bi se neutralisale putem devizne arbitrae.

246. U uslovima nekonvertibilne papirne valute, DK su se mogli odravati stabilnima samo zahvaljujui mjerama devizne kontrole (manipulisani DK)

247. DK ima jednu od najznaajnijih uloga na tokove u meunarodnoj razmjeni, na formiranje cijena po kojima se vri ta meunarodna razmjena, na deformaciju odnosa izmeu cijena.

248. Da bi domaa valuta mogla sa uspjehom da vri funkciju mjere vrijednosti potrebno je realno utvrditi njen paritet i to na nivou na kojem bi DK mogao nesmetano da funkcionie.

249. Ekonomski smisao DK ogleda se u tome to se na bazi unutranjih i spoljnih cijena odreuje rentabilnost izvoza, odnosno uvoza.

250. Na meunarodnom tritu se vri razmjena po svjetskim cijenama.

251. DK se formiraju na deviznom tritu pod uticajem ponude i tranje deviza, koje odraavaju stanje platnog bilansa

252. Deficit platnog bilansa znai da je tranja deviza vea od ponude, a suficit da je vea ponuda deviza

253. Tranja deviza dolazi od stavki platnog bilansa koje odraavaju obaveze zemlje da izvri odreena plaanja prema inostranstvu, tj. transakcija koje involviraju transfer kupovne snage u inostranstvo. U takve transakcije spadaju: uvoz robe i usluga, placanja na ime kamata i dividendi, jednostrani transferi, izvoz kapitala.

254. Izvoz kapitala formira tranju za devizama jer u meunarodnim ekonomskim odnosima ne postoji jedinstvena svjetska valuta. Da bi se izvrio izvoz kapitala, potrebno je konvertovati nacionalnu valutu u valutu zemlje plasmana kapitala.

255. Konverzija valuta vri se na deviznom tritu: prvo se konvertuje domaa valuta za stranu i nakon toga plasira kapital.

256. Dakle, inom izvoza kapitala, nudi se na deviznom tritu nacionalna valuta (definitivno i zakonsko sredstvo plaanja), a trai strana valuta.

257. Tranja za valutama varira inverzno sa cijenom - deviznim kursom.

258. Vii DK strane valute destimulativno djeluje na tranju za takvom valutom.

259. Porastom nacionalnog dohotka obino dolazi do porasta uvoza koji formira veu tranju za devizama.

260. U transakcije koje vode formiranju ponude deviza spadaju: izvoz roba i usluga, primanja na ime kamata dividendi, jednostrani transferi primanja, uvoz kapitala

261. Ponuda deviza varira sa promjenama DK - porastom DK dolazi do porasta ponude deviza.

262. Porast deviznog kursa stimulativno djeluje na izvoz. U odnosu na prethodni nivo DK, izvoznik za istu jedinicu izvoza u uslovima vieg DK dolazi u posjed, inom konverzije, do vie jedinica nacionalne valute.

263. Porastom kursa strane valute domaa roba postaje jeftinija za nerezidente, izraeno u njihovoj valuti, to stimulativno djeluje na njihovu tranju. Vea strana tranja domae robe je pretpostavka veeg izvoza domae robe.

264. DK je kurs ravnotee, tj. takav DK pri kojem su ponuda i tranja deviza ujednaene (kurs koji isti trite)

265. U uslovima perfektnog deviznog trita (perfektne konkurencije) aktuelni DK deviznog trita pribliava se teoretskom DK

266. Ako je na deviznom tritu tranja za devizama vea od ponude, to obino znai da zemlja ima deficit tekueg platnog bil.

267. U sluaju kada je tranja za devizama vea od ponude, CB intervenie na deviznom tritu prodajom deviza iz monetarnih rezervi. Ona tada prodaje devize za nacionalnu valutu

268. Kada je vea ponuda deviza, CB otkupljuje viak ponude deviza nacionalnom valutom.