MORALNOŚĆ A OBYCZAJOWOŚĆ

Notatki z wykładu + „Etyka dla myślących” Magdaleny Środy

Pomiędzy moralnością a obyczajowością granice są płynne i przesuwają się epokowo.

Def. Moralności (wg Magdaleny Środy)

Moralność, to zachowania, postawy, sposoby postępowania, poglądy zgodne z przyjętymi przez daną jednostkę czy społeczność kryteriami dobra i zła.(…)

Moralność jest zjawiskiem, które można badać , oceniać i uczestniczyć w nim. Każdego człowieka można ocenić z punktu widzenia moralności, tzn. z punktu widzenia przyjętych kryteriów dobra i zła.

Moralność jest najstarszym regulatorem zachowań międzyludzkich.

( przykład: normy wspólnoty pierwotnej dopuszczały: ludożerstwo, zabijanie starców, zabijanie ułomnych dzieci; zasady- jeden za wszystkich, wszyscy za jednego; dyscyplina –jedzenie za pracę)

Moralność przestała wystarczać od momentu posiadania niewolników, wtedy powstało prawo.

Różnice między normami prawnymi, moralnymi i obyczajowymi:

Pochodzenie,

Sankcje za ich przekroczenie,

Sposób obowiązywania ( wg Marii Osowskiej)

Norma moralna: pochodzi „z sumienia” , karą za jej przekroczenie są tzw. Wyrzuty sumienia, obowiązuje bezwarunkowo i wewnątrz człowieka.

- to prawidło występujące w systemach etycznych pod postacią zakazów i nakazów moralnych. Normy moralne mają postać imperatywów kategorycznych (Kant: Postępuj tylko wg takiej maksymy, dzięki której możesz za razem chcieć, żeby się stała powszechnym prawem), rozkaźników ( nie zabijaj!), imperatywów warunkowych ( Jeśli chcesz być uczciwy, oddaj pożyczoną książkę). Mogą być wyrażone przy pomocy słów: „ Trzeba”, „ należy” itp)

Norma obyczajowa: pochodzi od określonej grupy społecznej, jest głęboko związana z tradycją panującą w danej grupie ; karą za przekroczenie jej nakazów jest ośmieszenie, dezaprobata grupy lub wykluczenie z niej. Obowiązuje ona zewnętrznie i warunkowo, dotyczy bowiem zachowań ważnych w obrębie grupy, służących do jej integracji i odróżnianiu się od innych grup.

OBYCZAJ – wg M. Środy – Sposoby i normy zachowań, regulujące działania zbiorowe w obrębie określonej grupy społecznej. Działania te z jednej strony spajają grupę, drugiej odróżniają od innych; pełnią też funkcje komunikacyjne. Zachowania zgodne z obyczajem mają najczęściej charakter rutynowy, uświęcony tradycją, trudno ulegają zmianom.

Norma prawna: pochodzi od jakiegoś zewnętrznego prawodawcy ( władcy); sankcją za jej przekroczenie jest kara wyznaczona przez kodeks, a obowiązuje w sposób warunkowy („jeśli zrobisz to a to, grozi ci to a to”) i zewnętrzny; nie dotyczy bowiem sumienia człowieka, lecz jego czynów i ich konsekwencji. Normy prawne są stanowione, zapisane i obowiązują nawet wtedy, gdy ich nie znamy,

(definicje wg Magdaleny Środy, tabele poniżej wg Dziemidoka)

Normy moralne Normy obyczajowe

- powstały po to, żeby się nie krzywdzić nawzajem

- powstały po to, żeby mam było przyjemnie

- zawsze można je racjonalnie uzasadnić -Nie zawsze się da je racjonalnie uzasadnić-łamanie norm moralnych naraża kogoś na cierpienie

-Są bardziej znacznie bardziej konwencjonalny, kulturowo uwarunkowany-Wymagają tylko zachowania pozorów

Normy moralne Normy prawneNajwiększa sankcja moralna, to własne poczucie winy

- muszą być zapisane

- sztywne- precyzyjne- nie można wszystkiego uregulować prawnie, próby tego rodzaju, to totalitaryzm- przewidują sankcje- biorą pod uwagę okoliczności łagodzące

Ocena moralna wydaje się najważniejsza, a poziom moralny społeczeństwa jest podstawowym wyznacznikiem cywilizacyjnym.

Etycy o moralności:

Kant –moralnie dobre jest tylko to, co jest działaniem z obowiązku, czyli działaniem uzasadnionym szacunkiem dla prawa moralnego.

Kotarbiński – moralnie dobre są czyny, które minimalizują cierpienia innych.

Mill – wartość moralnie pozytywna bierze swoje źródło e działaniach powiększających ogólną sumę dobra i szczęścia na świecie.

Stoicy starożytni – dobro moralne polega przede wszystkim na doskonaleniu samego siebie, na mądrości i cnocie,

Wg religii – dobroć moralna, to przede wszystkim posłuszeństwo Bogu i normom, które objawił.

Należy rozróżnić refleksję teoretyczną nad moralnością a faktyczne zachowania moralne, nie określają się one całkiem wzajemnie, choć wywierają na siebie wpływ.

Źródła zachowań moralnych człowieka:

Rodzice, wychowawcy, katecheci, osoby publiczne – politycy, artyści, bohaterowie utworów literackich oraz osobiste przeżycia i doświadczenia .

Moralność kształtują : autorytety, wrażliwość, doświadczenie, naśladownictwo.

Teorie filozoficzne dotyczące istoty moralności, czy kryteriów wyboru celów moralnych może mieć wpływ na zachowania i postawy, ale najczęściej związek między nimi ma luźny charakter.

ESTETYZACJA ŻYCIA SPOŁECZNEGO

Wg książki prof. B. Dziemidoka „Główne kontrowersje estetyki współczesnej”

Najbardziej elementarną postacią potrzeby estetycznej jest potrzeba piękna ( w różnych odmianach). Mimo różnorodności, i zmienności upodobań estetycznych, we wszystkich kulturach i epokach zauważalne jest upodobanie do tego, co uchodzi za piękne, dążenie do upiększania swego wyglądu i otoczenia. Najbardziej elementarne i istotne potrzeby estetyczne zaspokajane są przez obcowanie z różnymi odmianami piękna ( tzn. tym, co za piękno w danej epoce i kulturze uchodzi ) oraz innymi pozytywnymi wartościami estetycznymi. /Próby ustalenia uniwersalnych i niezmiennych kanonów piękna są skazane na niepowodzenie poprzez wielorakość i zmienność upodobań i preferencji./

Kultura postmodernistyczna jest kulturą konsumpcyjną, zorientowaną hedonistycznie. Potrzeby estetyczne człowieka są zaspokajane, ale też intensyfikowane ustawicznie, eksploatowane i rozwijane. Zaspokajanie potrzeb estetycznych w krajach wysoko rozwiniętych jest motorem wzrostu konsumpcji ( bardziej niż zaspokajanie potrzeb utylitarnych).

W społeczeństwie konsumpcyjnym ogromnie ważną rolę pełni reklama, moda i wzornictwo przemysłowe. Domy, meble, samochody oraz ubrania i żywność muszą poza swoją właściwą funkcją być jeszcze piękne i modne, tzn: pięknie zaprojektowane, pięknie wykonane , pięknie opakowane, pięknie wyeksponowane i zareklamowane.

Rezultatem tego jest intensywna i systematyczna estetyzacja m. In.: najbliższego środowiska człowieka ( dom, ogród), obrzędów, rytuałów , produkcji i dystrybucji dóbr konsumpcyjnych, sposobów spędzania wolnego czasu oraz samego ludzkiego ciała.

POZAARTYSTYCNE FORMY ZASPOKAJANIA POTRZEB ESTETYCZNYCH W HEDONISTYCZNYM SPOŁECZEŃSTWIE:

- TURYSTYKA – obecnie potężny biznes, który intensywnie rozbudza potrzebę spędzania w ten sposób wolnego czasu ( poprzez reklamę);

- Jest dla wielu źródłem intensywnych przeżyć estetycznych

- jest równoległym (obok realizacji celów statutowych) efektem działalności organizacji ekologicznych, uświadamiają one bowiem ważność obcowania z naturą.

- WIDOWISKA SPORTOWE – przygotowane przez profesjonalistów, często mają walory estetyczne ( zarówno gimnastyka artystyczna, czy jazda figurowa na lodzie, ale też gry zespołowe jak np. koszykówka NBA)

-IMPREZY ZWIĄZANE Z KULTEM PIĘKNA LUDZKIEGO CIAŁA

– konkursy piękności,

- kosmetyka,

- paraartystyczne – aerobik

- parasportowe – kulturystka,

- paramedyczne – chirurgia plastyczna i somatologia,

Zmniejszeniu roli sztuki ambitnej w zaspokajaniu potrzeb estetycznych towarzyszy ponadto rozwój różnych form sztuki popularnej oraz paraartystyczne i pseudoartystyczne formy kultury popularnej – np. reklama, pokazy mody, wytwory przemysłu fonograficznego, widowiska estradowe, videoklipy, pocztówki, kalendarze. Przy tego typu wytworach pojawiają się wątpliwości, czy zaspokajają one autentyczne potrzeby estetyczne, ponieważ sztuka popularna odwołuje się często do potrzeb prymitywnych i wulgarnych gustów. Nie należy jednak odrzucać żadnych form zaspokajania potrzeb estetycznych. Ignorowanie sztuki popularnej i kultury masowej przez estetykę i edukację estetyczną jest błędem teoretycznym, ponieważ może prowadzić do sytuacji, kiedy nie będzie rozwijana wrażliwość estetyczna ludzi, ponieważ ich potrzeby estetyczne zaspokajane są na niskim poziomie ( ponadto błędem jest ignorowanie faktów).

ETYCZNE KONCEPCJE ŻYCIA DOBREGO, ROZUMIANEGO JAKO ŻYCIE ESTETYCZNE – koncepcje częściowo zbieżne z estetyzacją życia codziennego.

- rzecznicy: R. Rorty i R. Shusterman

Rorty

- postulat potrzeby życia estetycznego jako życia prywatnej doskonałości (private perfection) i autokreacji (self-creation). Estetyczne aspekty jak: rozwój wewnętrzny (self-enlargement), wzbogacenie wewnętrzne (self-enrichment) i autokreacja (self-creation) można osiągnąć jedynie uczynieniem życia ludzkiego na wzór dzieła sztuki, tzn. powinno się ono odznaczać „radykalną nowością” poprzez „estetyczne poszukiwanie nowych doświadczeń i nowego języka”.

Shusterman

- uważa wizję Rorty’ego za mało realistyczną i zbyt wąską oraz zbyt indywidualistyczną, ( nie zgadza się z absolutyzacją nowości jak gł. wyznacznika) lecz uznaje potrzebę estetyzacji etyki.

( zainspirowany przez: G.E. MOORA, M. FACOULTA i B. Williamsa)

- proponuje bardziej pluralistyczną wizję życia estetycznego, nie tylko dla intelektualistów. Wizja ta uwzględnia potrzebę rozkoszowania się pięknem sztuki, natury, czy ciała ludzkiego, bez koncentrowania się na ustawicznej autokreacji. Jest to koncepcja bardziej realistyczna i możliwa do realizacji dla zwyczajnych ludzi.