N İ L G Ü N T O K E R K I L I N Ç - mmo.org.tr · N İ L G Ü N T O K E R K I L I N Ç Körleşen Toplum, Körelen Siyaset Bu kitabın yayın hakkı Makina Mühendisleri Odası’na

N İ L G Ü N T O K E R K I L I N Ç

Körleşen Toplum, Körelen Siyaset

Bu kitabın yayın hakkı Makina Mühendisleri Odası’na aittir.MMO’nun izni olmadan, kopya edilemez, kullanılamaz.

Yayına Hazırlayanlar: Elif Aydoğdu Oral - Önder SözenGrafik Tasarım: Nurcan DurmazBaskı Yeri: Can Dijital Baskı HizmetleriGazi Blv. No: 93/A Çankaya - İZMİR Tel: 0 232 441 20 22 (PBX)Baskı Tarihi: Nisan 2010 - İZMİR

ISBN No: 978-9944-89-974-1İzmir - 2010 / 14 - 5

TMMOB MMO İzmir Şubesi

2

SUNUŞ

Ülkemizde siyasetin sığlaştığı, politik tartışmalarınmagazin-leştiğibirsüreçyaşıyoruz.Kavramlar,değerlerbirbirinekarıştı.Dü-şüncenin,düşünmeninönemiyitiyorveyaşanılanhersorundainsan-larşiddetebaşvururhalegeliyor. Toplumsalalgınınnetliğinivetoplumsalbarışızedeleyecekbudurumdankurtulabilmekiçinezberlerinvereflekslerinsorgulanmasıgerekiyor. Biryandanaskerivesayetaltındabirtürlügelişemeyendemok-rasimiz,diğeryandanneoliberalpolitikalarladeğersizleştirilmeyeça-lışılanemekveinsan,katledilençevre… Bukadarkapsamlısorunlardoğruzeminleryaratılaraktartışı-lamamakta,çoğunluklauzlaşmalarlaçözülebilecek,ortakakıl,ortakpayda yaratılabilecek konular, başlangıçta yaratılan kutuplaşmalarnedeniyleiçindençıkılmaznoktalarasürüklenmektedir.Böylebiror-tamdakonularıkutuplaşmalara,ezbersöylemlere,önyargılarakurbanetmeden,okonudaaraştırmayapmışuzmanlarınkatılacağısöyleşiler-deelealmayıhedefledik. Bu anlayışla EzberDışı Söyleşiler 10 Şubat 2007 tarihindebaşlamışvebirçokuzmankatılımıyladizihalindesürdürülmüştür. Bugünekadargerçekleşensöyleşileriçözümleyerekherbirinifasikülşeklindeyayımladık,sözlerinyanısıratariheyazılıolaraknotdüşereksizlereulaştırmayıamaçladık. EzberDışı Söyleşilere konuşmacı ve dinleyici olarak katkıkoyanemeğigeçenherkeseteşekküreder,ezberdışısöyleşifasikülle-rinihalkımızın,kamuoyununhizmetinesunarız.

TMMOB Makina Mühendisleri Odasıİzmir Şubesi Yönetim Kurulu


Ezber Dışı Söyleşiler Nilgün Toker Kılınç3

N İ L G Ü N T O K E R K I L I N Ç

Körleşen Toplum, Körelen Siyaset

Merhaba. Salonunbukadar kalabalık olmasını beklemiyordum.BugünManisamitingivar;hani,insanlarmitingegiderdiyedüşünüyordum.Birdehavasıcakveenönemlisi,Türkiye’debugünsiyasetkonuşma-nın önemli olmadığı bir dönemdeyiz.Kimsenin siyaset konuşmayamerakı olmadığı bir dönemdeyiz.Yani siyaset konuşmak için bukadarinsanıbiraradagörmekgerçektensevindirici.Yanihâlâsayabi-liyorolmamızarağmen,yinedebirmiktarinsanınolduğunugörmeksevindirici. Aslında,EzberDışıSöyleşilerebaşlamadanönceelealınacakkonularıbelirlemeyeçalışır,“Bu sene neleri tartışalım?”diyedüşü-nürken,toplumunsorunlarıolaraktespitettiğimizbirsırakonulmuştuvebu sıranın içerisindede toplumunkarakterini tartışmagörevibirşekildebanadüşmüştü.Bubaşlığı,yani“Körleşen Toplum, Körelen Siyaset”başlığınıbirayöncefilanattık.Birayöncetoplumuniçindebulunduğu durumunnasıl bir siyasal sonucu olacağı üzerine konuş-makyadasiyasetindaralmasıdediğimizşeyinnasılsonuçlarıolabile-ceğiüzerinekonuşmakanlamlıydı;amaşuandaanlamıyok.Çünkübirayöncekonuşmayıamaçladığımherşeynihayetineermişdurum-da.Yanibirayöncenesöylemeyihedeflemişsem,hangikonuda tar-tışmayıhedeflemişsem,birşekildegerçekleşmişvebaşkaşeyleritar-tışmak zorunda kaldığımız bir andayız. Özellikle geçtiğimiz 10gününgelişmeleriböyleydi.Oyüzden,bukonuşmanınbaşlığındabirgenişletmeyapmakzorundayım.Evet,körleşen toplum,körelensiya-setyadakörleşmişsiyasetyadasiyasetinilgası;yanimitinglerdebiri-leri,“Siyaset yapıyoruz ve irademizi gösteriyoruz”diyorolsabile,şuandaTürkiye’de siyaset ilga edilmiştir.Yani ortada siyaset yok vebizdeaslındabutartışmanınbirtekabülüyok,toplumsaltekabülüyok.Bunusöyleyerekkonuşmamabaşlamakistiyorum. Kötümser bir şey söyleyerek başlayacağım.Bugün burada si-zinlekonuşmayıhedeflediğimiz sözlerin, tahlillerin şuanda toplum-saltekabülüyok;yanitoplumsalderken,genişbirtoplumsaltekabülüyok.Amayinedesöylemekgerektiğinivetartışmakgerektiğinidüşü-nüyorsamniyedüşünüyorum?Vallahi,çokkötümserbirşekildesöy-



leyeyim;sadecetarihenotdüşmekiçin.Çünküşuandaolupbiteninseyircisiolanbirsolvardır,bendekendimiosoluniçerisindetanım-lıyorum.Şu andaolupbitenhiçbir şeyde aktör rolü üstlenemeyecekbirsolvarvebusol,seyircisiolduğuşeyeilişkinancakbiryargıorta-yakoyabilir.Ben,sadecebuyargıyıortayakoymakiçinkonuşacağımvede sizinlekonuşmayaçalışacağım.Ama şöylebirbeklentimaslayok,herhaldesizindeyoktur:Bununtoplumsalbirgerçekliği,tekabü-lü,dinleyicisideyok. Burayagelmedenönce,DoğruYolPartisiveAnavatanPartisi-ninbirleşmekararını televizyonlardandinleyerekgeldim.Muhteme-lenduymuşsunuzdur.DoğruYolPartisiveAnavatanPartisininbirleş-me kararını dinleyerek geldimburaya.Bence, bu birleşme kararınıideologu,yaniideolojiksözüAğar’dadır.ANAP’taErkanMumcu’nunbirideolojikyanıvarbelki,amaşuandabubirleşmeveyaseçimebir-likte girme kararının arkasındaki ideolojiyi ifade edecek özneAğar’dır.Ağar,aynenşöylededi:“Rejim muhafızları, milleti hizaya sokmaya çalışanlar ile inanç muhafızları ve milleti bu konuda ikiye ayırmaya çalışanlar arasında başka bir çözüm olarak birleştik.” Doğruteşhis.Yanişunusöylemeyeçalışıyorum:Ağar,sahidendoğruteşhiste bulunarak bir eylem ortaya koyuyor.Ağar,mevcut iktidarkavgasını tanımlamak için seçti bu cümleleri.Bana göre doğru birteşhis.Bu iktidar kavgasında başka bir odak tesis etmek için kendibirleşmelerinitanımladıAğar.Buiktidarkavgasıdoğru.Ben,buikti-darkavgasınıntoplumsaldayanağınısizinlekonuşmakistiyorumön-celikle,sonradaiktidarkavgasınıkonuşuruz. EğerbenbukonuşmayıbirayönceyapsaydımyadaTürkiye’dekoşullarbirayöncekigibiolsaydı,sizinleşunutartışacaktım:“Aidi-yetlerekapanmış,kimliklerekapanmışbirtoplumdasiyasetmümkünmüdüryadabirtoplumunfarklıkimlikleredönüşmüşcemaatlerhali-nedönüşmesiotoplumuneyapar?Önümüzdekitoplumsallıkmodernbirtoplumsallıkmıdır?Yoksa,tamtersine,aslındapre-modern,yanimodern öncesi dediğimiz bir cemaatler topluluğumudur?” sorunuüzerinekendimegöreanlamlıbirkonuşmayapacaktım.Amabuko-nuşmayıyineyapacağım,yaniAğar’ınbugünküteşhisininarkasında-kişeyianlamayaçalışacağım.Ağar’ınkelimeleridesiyasetenuygunkelimelerdi;onusöyleyeyim. Aslındabugünsizinleikişeyikonuşmakistiyorum.Biryandanmilliyetçiliğinyükselişi vedininyükselişi, bir yandanda toplumunbirtakımdeğerlerleparçalanmasıkavramlarıarasındabüyükbirtop-



lumsalkrizyaşıyordukaslında,toplumolmakriziyaşıyorduk.HrantDink’inölümü,butoplumolmakrizinibizeçokapaçıkgöstermiştiveondansonradabunudahacanlıtartışmayabaşlamıştık.Çünküsorunşöylebirşeydi:Biryandanbirilerimilliyetçidediğimizideolojialtın-da kendini tanımlarken, bir diğeri de bir“Dinsel” anlam dünyasıiçinde kendini tanımlarken,Türkiye yavaş yavaş sanki bir ayrılmayaşıyormuş gibi ve bu ayrılma içerisinde birbiriyle ilişkisi olmayancemaatlerarasındasiyasetinneolacağısorunuvardı.Evet,buayrılma,artık seçime gittiğimiz süreçte son derece sertleşmiş durumda veartıkensıradanköşeyazarlarıbile“İki Türkiye”kavramıylakonuşu-yorlar.Yaniensıradanderken, siyasal teorininkavramlarıylakonuş-mayan,kendigündelikhikayesinianlatanköşeyazarlarıbilesonde-rece rahat, genel geçer bir kavrammış gibi, artık kabul edilmiş birkavrammışgibi“İki Türkiye”diyebirteşhisvar;yaniTürkiye’deikiTürkiyevar,hattaüçTürkiyevar.Birisinihepberaberunuttuk;Kürt-lervar.YaniKürtlerartıktümüyleayrıldığıiçin,zihinlerimizdendeayrıldığıiçin,bucoğrafyadadeğilmişgibidüşünülüyor,amabucoğ-rafyadaüçtaneTürkiyevarşuanda;Kürtler,laikTürklerveMüslü-manTürkler.Biz,buüçünündışındabiryerdeyiz. Nasılolduda,birulus-devletprojesinin80küsuryıllık sonu-cunda,gelinennoktada toplumüçbüyükparçayabölündü;yaniger-çekten nasıl oldu bu?Eğer bunu anlamazsak, bundan sonra,muhte-melen t emmuzdan son r a ya şayacağ ım ı z h içb i r ş ey ikavramsallaştıramayızgibigeliyorbana.Oyüzden,çoksahipolmadı-ğımbirşeyiyapacağımbugünsabırla.Yanisabraçoksahipdeğilim-dir;arkadaşlarımbilir.Sabırla,buasıloluyor,onuanlatmayaçalışa-cağım;yanineydi,nedenoldu,buüçTürkiyeoluşmasınınkökenlerinedirvemuhtemelpolitiksonuçlarıneolur,bununüzerinekonuşaca-ğım.Yani bir hikaye anlatacağım ve bu hikaye Türkiye’de ulus-devletin kuruluşuyla başlıyor; yani 1923Cumhuriyetin ilanıyla.Busürecianlamakiçindeönce“Ulus-devlet nedir?”diyeteorikbirsorusoracağım;yanikendikendimesorupyanıtlayacağım. Ulus-devlet dediğimiz şey, tarihsel olarak,Batı’da,moderntoplumun kuruluşudur.Aslında ulus-devleti çok kolay olarak şöyleayırabiliriz:Ulus-devletin yaratmayı taahhüt ettiği toplumsallık ileulus-devletöncesi toplumsallıkarasındasondereceaçık,bildiğimizikikavramarasındakibir farkkadar farkvar:Ahali,yanikalabalıkilemillet,ulus.Yaniulus-devletinyaratmayıhedeflediğitoplumsallık,ulusadıaltındatanımladığımızmoderntoplumdur.Moderniteöncesi



toplumisegelenekselolarakahalikelimesiyle tanımlayabileceğimizbir şeydir.Ahali diye,muhtemelen hemen size çağrıştıracağı gibi,aralarındahiçbirortakbağbulunmayaninsanlartopluluğunadiyoruz.Birkalabalık;yaniaralarındahiçbirnitelikselbağbulunmayaninsan-lar topluluğu.Cemaatler, farklı farklı tabakalar,hepsiolabilir.Oysaulus,yanimoderntoplumdediğimizşey,aralarındaözelbirbiçimdeniteliklibirbağoluşturulmuşveherbirbireyinkenditanımınıbuni-telikli bağdan hareketle aldığı bir birliktelik.Gerçekten nitelikselolarakbirbirindenfarklıikidurum.Yaniahaliyadakalabalıkdiyece-ğimiz ve ancakbir yüksekotoriteye bağlanarakve ona tabi olarak;yaniancakbiruyruk,tebaaniteliğiylebiraradatutulabilecekolanbirkalabalıkilemoderntoplumunyaratmayaçalıştığıyadaulus-devletleyaratılmayaçalışılantoplumarasındaniteliklibirfarkvar.Çünkübirahaliyiancakimparatorun,kralın,padişahınvebenzeribirininsopasıaltındabiraradatutabilirsinizveonlarıbağlayantekşeydeoimpara-torabağlanmaktır.Oysaulus-devletinyaratmakistediğitoplumdain-sanlarhiçbirşeyebağlanmaksızınbirbirinebağlanırlar. Bubirbirinebağlanmaişibirazzoriş.İnsanlarbirbirinenasılbağlanırlar,nasılbağlanacaklar? Teorik olarak biz bunu şöyle tanımlarız: İnsanları birbirinebağlayanbirortakdeneyim,ortakbireylem,ortakbirkurmaedimigerekir.Ancakböylebiredimsırasındabirbirinebağlanırinsanlar,kibununtarihselörnekleri,hepinizinbildiğigibi,Fransızİhtilaliyleve-rilmiştir. Bu birbirine bağlanmadan kastettiğimiz şey ne?Herkesinkendiiyisini,herkesiniyisiolacakşekildearadığıbirtoplumsallıktanbahsediyorum.Açacağımbunu;çünküherkes,kendifalangibibirkaçkavramgeçinceçokfelsefioluyor.Bireyseliyidediğimizşeyinaslın-dabirmüşterekiyininaranmasıolaraktesisedildiğibirtoplumsallık-tan bahsediyoruz.Bu toplumun üyesi birey artık öyle çıkar öznesifalandeğil, yurttaşolacaktır.Yanikendi iyisinibirortak iyiyi tesisedecekşekildearayankişi. O halde,modern toplum aslında bir çerçeve, bir sınır çizme,anayasayapmafalanetkinliğindenbaşkabirşey;biryurttaşyaratmaetkinliğidir;yanimodern toplumunöznesiolacak insanıyaratmaet-kinliğidir ve bu insanlar, yurttaşlar birbirlerinemüşterek bir bağlabağlanmışinsanlartopluluğudur.Böyle tanımlandığında,modern toplumkendini geleneksel olandanvedolayısıylagelenektenradikalbirkopuşolaraktanımlar.Batı’dada



böyledir, bizde de böyle olacak.Çünkü geleneksel olan, insanlarınkendilerinin,yinekendilerininkurduğubağlarlatanımlanmasıdeğil,hazır buldukları birtakım bağlarla tanımlanmasıydı.Neydi bunlar;aristokrasi,toprakfalan.Moderntoplum,insanlarınbukendikurduk-larıbağlarlabirarayagelmesianlamınageldiğiiçin,kendisindenön-cekihertürlügelenekvebağdanradikalbirkopuşvedeyimyerindey-se, bir sıfır noktası olarak kendisini tanımladı.O nedenle,moderntoplumda bu kurucu an, yani bu sıfır noktasını tanımlayan an tümtoplumlarda önemlidir; sadece bizde değil, bütünBatı tarihinde deönemlidir.Yanibirgrupinsanıngeleneksel,dinselyadaaristokratikbağlarınındışınaçıkıp,farklıbirbiraradalıkformuoluşturmaanı-bu bir deneyim olabilir, bir müdahale olabilir-moderntoplumlardaku-rucubirandırveherbiriiçindebirmiladiniteliğivardır,milatniteli-ğivardır. Bumoderntoplumoluşturmabiçimlerininsiyasalteoriaçısın-dan iki büyük aksı var; liberal ve cumhuriyetçi akslar.Liberal aksdeyince,işaretiniİngiltere’yeyaptığımızbiraks.Mülkiyetüzerindenmodernleşme; yani birey üzerindenmodernleşme.Onlarda damo-derntoplumbirsıfırnoktasındankurulur.Cumhuriyetçimodeldedi-ğimizandadaFransızİhtilaliaklagelir.Bu,herhaldehepimizinezbe-rebildiğibirşey. Liberalmoderntoplumyaratımında,toplumunortakakılsallı-ğıolaraknesunulur;piyasanınakılsallığı,rekabetinakılsallığı,yanikapitalizmeuygunbirakılsallıksunulurvebunedenledetoplumsalöznebireyolaraktanımlanır.Kendiçıkarıvediğerçıkarlararasındamatematiksel bir ilişki kurabilen ve hesaplayabilen bir birey.Amaaralarındabağyokdemiyorum.Bireykavramı,liberalbireykavramıTürkiye’de yanlış anlaşılıyor; sanki diğeriyle kopuk bir varlık gibianlaşılıyor.Öylebirşeydeğil.Diğeriylearasındakiilişkininbirreka-betveyarar-zararhesabıolankişidenbahsediyoruzbireyderken. Cumhuriyetçimodelde ise toplumun ortak akılsallığı ortakiyidenhareketletanımlananbirşeyvebu,rekabetçideğil,tamtersine,birtürherkesinmüşterekolarakpaylaştığıbirdeğeriyaratmaşeklin-debirakılsallıkvebunundaöznesiyurttaş.Yaniilkinde,liberalbirmodern toplumda, tamda o bireyin iyisinin diğerleriyle çatışmasızolaraktesisedilebildiğibir toplumsallıknedeniyle, toplumvedevletaraçsalbirniteliğesahipken;cumhuriyetçimodelde,toplumunkendi-sitamdabireyinvarlığınınkendisiiçinamaçhalinegeliyor.Bu,biranlamdadevletideamaçhalinegetirecekbirşey.



Birdeüçüncübirtürvar.Aslındabuüçüncütürütamolaraknekadarayırabiliriz,bilmiyorum;amabizdeetkiliolduğuiçinbunubirazsöylemeklazım.TarihselolarakbirdeAlmanmodelivar.Hanibiliyorsunuz,geçmodernleşmeolarakverilenbirörnek.Almantari-hindemodern toplumunkuruluşu,ne İngilizmodelindeolduğugibimülkiyetüzerinden,nedeFransızmodelindeolduğugibitoplumüze-rindenyapılamadığıiçin,ulusuyaratacakortakdeğerarayışındakül-türebaşvurulmuşturvekenditarihvekültürlerindenarananbirortakdeğer,Alman ulusunun ortak akılsallığını kuracak şey olarak tesisedilmiştir.BununNazizmekadargidensonuçlarınıbiliyoruz. Şematizeettiğimbumodellerdenhangisininbizimmodelimizolduğunu herkes biliyor: Fransızmodeli; yani cumhuriyetçimodel.Fransızmodelinde şöyle bir şey var:Cumhuriyetçimodern toplumkurma ya da ulus-devlet fikrindemerkezi olan şey, gerçekten halkiradesidir.Çünküoeylemdebirhalkıneylemidir.YaniFransızİhtila-li,birhalkınkendisinigelenekselyaşamformlarındankopartmaeyle-midirveFransızİhtilaliylekurulanortakbağ,otarihselandahalkınkendisinin kurduğu bir ortak bağdır.Tabii, şunu gözeterek söylüyo-rumbunu:Böylesi bir ortakbağdan sonrakurulandevlet aşkınlaşırmı, aşkınlaşmazmı,onlar ayrı bir hikaye; amaburadabirdeneyimvarvedeneyimdekurulanbirortakbağvar.Yanihalkınbizzatkendieylemiylekurduğubirortakbağvar;halkiradesiesastır. TürkiyeCumhuriyetini hepimiz biliyoruz, neredeyse, buradatartışmayamahalyok;halkıniradesiylekurulmuşbirmoderntoplumyok.Kimin iradesiyle kurulmuş birmodern toplumvarTürkiye’de;askervesivilbürokrasidiyeceğimizbirkesiminmüdahalesiveirade-siylekurulmuşveesashedefinidebuiradedenhareketlebirmoderntoplumyaratmaolaraksunmuşbirtarihselanvar:Cumhuriyetinilanı.Sorun burada başlıyor.Çünkü kendisi bir deneyim içerisinde kendiortakakılsallığınıvemüşterekbağınıkuramamışolanbirhalkınüze-rine,“Şimdi,müşterekbağınızınneolduğunubeyanediyorum”diyenbirotoritegeldiğinde şubekleniyor:Biliyorsunuz, söyleniyordabu;“Birgecedeuyruktanyurttaşyarattık.Birgecedebirahalidentoplumyarattık.”Biliyorsunuz,buövündüğümüzdebirşey.Birgecedeyara-tılırmı, tartışılır; amakısa bir sürede yaratmaya çalıştıkları doğru.Ama bu kurulma anında toplumunmüşterek bir eylemi olmadığınıbiliyoruz.EğermüşterekbireylemiyoksaveTürkiye’demoderntop-lumunkuruluşu,esasitibarıylaşehirli,eğitimlibirortasınıfyadaüstsınıfmüdahalesiyseveaskervesivilbürokrasidesteğiyledeyapılmış



yadaonlarınmüdahalesiyleyapılmışbirşeyse,dahakuruluşanındanitibaren,Türkiye’decumhuriyetmodelininçokbüyükbirsorunuvardemektir.Kentvekır,yanitaşraarasındabüyükbirayrımvar. Hemenhafızanızıyoklayın,çokyabancıbirşeysöylemiyorum;ReşatNuri’nin kitaplarını hatırlayın, bütünCumhuriyet dönemi ya-zarlarının romanlarını hatırlayın. Şimdilerde televizyonda başka birversiyonuylayayınlanıyor,YaprakDökümüfalangibi, tonlarcahika-yeyihatırlayın.Cumhuriyetinbaşlangıçgerilimibudur:Taşravekentgerilimi. Kent, niteliksel olarak sahip olması gerektiği gibi, politikayıyapanvepolitikalanakatılankesim,birtoplumsallığıdeğiştirmeira-desiortayakoymuş,kendisibuiradeyibirdevletyapısıylatesisetmiş;ama taşra bu iradeye katılamamıştır.Katılmamıştır, katılamamıştır.Aslındakurucuaktörlerilebukurucuanakatılmayanlararasındabirgerilimbaştan beri vardı.Bu, gerçekten bütünCumhuriyet dönemiedebiyatındasondereceaçıkolanbirgerilimdir. Bu nasıl aşılabilir?EğerTürkiyeCumhuriyetiAnayasasınınbirincimaddesindebelirtildiği üzere, vatanı vemilletiyle bölünmezbirbütünütesisetmekistiyorsanız,taşravekentarasındakibugerili-mibirbütünleşmeformuylaortadankaldırmanızlazım.Bunasılaşı-lırveyabireylemekatılıp,diğeriylemüşterekbirbağkurmamışkocabirahaliyibueylemiyapanlarlaaynıdeğerleralanınasokmanızınbiryoluvarmı?“Var”diyorCumhuriyetbürokrasisi,“Anayasa,devletvekurumlar.”Yanizor;yukarıdanaşağıyavedışarıdaniçeriyebirbaskı.Amaaslındabununbiryoluvardı.Türkiyecoğrafyasındabulunabile-cekeniyiyoluDemokratPartibulmuştu.DemokratParti,aslındabi-liyorsunuz,“Yeter,sözmilletin”sözüyle,sloganıylaiktidarageldi,kibugünlerdeAğardabunuçokfazlasöylüyor.Tayipdesöylüyor,sade-ceAğardeğil.Herkesbirdenmilletegidiyor.Baykalhariç.DemokratParti,busloganlaaslındaşunuarıyordu:İktidaraaslakatılmamış,ik-tidarasokulmamış,bumodernleşmedenpayalamamışolanvesadecebumoderntoplumuveulus-devletikendisiüzerindebirbaskıyapısıolarak algılayanbir büyük toplumsallığı iktidara sokma, iktidardanpayverme,yanidevletesokmayaçabalıyordu. Aslında,Demokrat Parti girişimi, TürkiyeCumhuriyeti tari-hinde devletin bir restorasyonu girişimidir.Dahası,Demokrat Parti,bence -bunu tamamen bence diye söylüyorum; yani başka birtakım insanlarla beraber değil-birmodernmuhafazakarlıksentezialtındaCumhuriyetikurtarmagirişimidir.DemokratPartigirişimiCumhuri-



yetekarşıbirgirişimdeğildir.SadeceCumhuriyetinöznesinideğiştir-megirişimidirvebuanlamdadevletinrestorasyonugirişimidirvebi-liyoruzki, devlet buna izinvermedi.Yanimuhtemelenönümüzdekiseneyaşayacağımızrestorasyonkavgasınıbundan60yılönceçözmüşolabilirdik.İyimiolurdu,kötümüolurdu,bilemem;amabaşkaşekil-deçözülebilirdi. 1961İhtilaliaslındaburestorasyona,yaniahalivekentarasın-dayadamodernyaşambiçimivegelenekselyaşambiçimiarasındabirmuhafazakarsentezüzerindenbirrestorasyonaizinvermemeres-torasyonudurve61İhtilaliaslındadevletintersinden,yanikurucuanareferanslayenidenbirrestorasyondur.Aslındabizdeherbirdarbebirdevlet restorasyonudur,onuanlatmayaçalışıyorum.Çünküodönem-deiktidarakatılanlarınayıklanmasıdır. Amaherkoşuldaşöylebirproblemimizvar;yanieğerdevlet-seniz,karşınızda şöylebirprobleminizvar:Gerçektenbir aradabirmüşterek bağ kuramamış ve bu kuramamışlıktan dolayı da süreklidevletinhakikativeilkesineitirazlarınortayaçıkabildiğibirtoplum-sallığımızvar.Yanidevletinbekasıaçısındansorunlubirtoplumsallı-ğımız var.Neyapmamız lazım?1923’tenberi böyle bir sorunumuzvar.Bumilletibirleştiriciöğeninneolduğunubilmenizlazım,bumil-letebirşeydemenizlazımki,“Sizaslındabirsiniz,hepinizaynıdeğe-rin taşıyıcısınız;yaniaranızdabir farkyok”demeniz lazım.Biliyor-sunuz,bununda,milliyetçilikdediğimiz,yanimilliyetçi ideolojininaynızamandabirdevletideolojisiolarakkendinigösteriyorolmasınınnedenibu. Hemen şuna geleyim:Başlangıçta TürkiyeCumhuriyetininmilliideolojisibirulus-devletideolojisidir,yanihâlâbugündeulusal-cılarınesasolaraktanımladığışeyulus-devletinilkevedeğerlerininmilletinortakdeğerveilkeleriolduğutezidir.Milletinkendideneyi-miyleyaratmadığı,amadevletintesisettiğiveartıkdevlettenhareket-le tanımlanacak olan değerlerinmilletin değerleri olduğu tezidir vebumilliyetçi ideolojinin toplumayaygınlaştırılmasıçabasıdırbaştanberimilliyetçilik.Amamilliyetçilikşöylebir ideolojidir:Toplumsalalanagirdiğiandatoplumsalalanındeğerleriyledebirleşir.Türkiye’demilliyetçilik ideolojisi çok kısa sürede devletin normal olarakmuhafazakârvegelenekseldeğerlerolarakdıştabırakmakistediğihertürlüdeğerlebirleştivebunlardanesasıTürkkavramıylabirleştiveçokkısasüredeTürkiye’demilliyetçilikTürkmilliyetçiliğioldu.Yanimuhafazakârdeğerlerlebirleştiğindekihâlâbununenbüyüktaşıyıcı-



sınınMHP olduğunu söylemek lazım ve bumilliyetçi ideoloji işeyararbirideoloji.Çünkübutoplumsallığınsahipolmadığıbirortaklı-ğı keşfeden, buyuran, fiktif; ama artık gerçekmiş gibi görünen veherkesinaynıtanımiçerisindekendinimutluetmesinisağlayan,“NemutluTürk’üm”diyene sloganının neredeyse büyükbir gururla ger-çekleştirilmesini sağlayan bir ideoloji.Hiçbir tarihsel ve toplumsalzeminiolmayan;amabukadarfiktifolupdabukadardayaygınlaşa-bilirlikniteliğinesahipolanbaşkabirideolojiyokturherhalde.Böylebirideolojimilliyetçilik. Devlet, karşısındakimilletin bütünlüğünü yapmabir ideoloji,yapmabirkimlikvebukimliğedayalıbirideolojiyleyaratmayabaş-ladığıanda, toplumsalolanınöncedengörülemezleri işin içinegirervebirazöncesöylediğimgibi,butoplumdakideğerlerdebuideolojiyegirer;yanigelenekselolduğunudüşündüğünüz,geridebırakmayaça-lıştığınız ve bunlardan en önemlisi, Türklükle devletin bir sorunuyoktu,amaMüslümanlıklasorunuvardıvekaçınılmazolarakMüslü-manlıkdagirerbukonuniçine...Çünkütoplumundeğerlerininiçeri-sindeMüslümanlık da var.Zaten sizin de kontrol edilmiş bir dinlesorununuzyoksa-Diyanet İşleri Başkanlığınız var, şu var, bu var ve-saire-hemMüslüman,hemlaik,hemTürkbirtoplumsalbütünlükid-diasıadıaltındahuzurduyabilirsiniz.Yanidevletinhuzuruböylebirşey. Hemen şunu söyleyeyim:Demokrat Parti dönemindeki top-lumsal itirazdamerkeziöğeasladindeğildir, taşradır;yani iktidarakatılamayanlardır, geleneksel yaşam biçimidir; belkiMüslümanlar,amaMüslümanlık üzerinden bir şey değildir.Ama topluma süreklikimliğinibuyuranbirdevletvebukimliğidegidereksertleştirmeyebaşladığı anda, o sert kimliğegiremeyecekdeğerler kendilerine yolbulmayabaşlarlarvetoplumsalbuseferoradantanımlanmayabaşlar.Böylesinebirdevletmodelinde,moderntoplumuntalepettiğiyurttaşasla yaratılamamıştır.Baştan beri bu özne,modern devletin öznesiyurttaş değil; uyruk olmuştur TürkiyeCumhuriyetinde.Nasıl biruyruk,hangianlamdasöylüyorum?Kendiotonomdeneyimiylekendigeleceğini kurma iradesi gösteren bir varlık değil; bir zamanlar ta-nımlanmışveasladeğişmeyecekolanbirtakımtanımveilkelerisor-gusuzsualsiztaşıyacakvarlıklarolaraktanımlanmışlardır.Böylebirtanımlanmabiryerdedahavar.Neredevar;tanrıvekullarıarasında-ki ilişkidevar.Yanibir toplumu iradesizleştirirsenizyada toplumuiradeye sahip olacak şekilde güçlendirmezseniz, bir topluma uyruk



olmaniteliğinikayıtsızşartsızrevagörürseniz,uyrukluktayarışacakdahabüyükuyrukluklarvar.Uyrukolmaniteliğinideğiştirmekabili-yetinideortadankaldırırsanızveevrenselbuyrukmu,yerelbuyrukmu,buikisiarasındakararvermekzorundakalmaz.İkisiarasındabiruzlaşmaherzamanmümkündür;özellikleMüslümanlığıntanrısısözkonusuolduğunda. Ohalde, önümüzde birmodern toplumyokmuş zaten baştanberiveyaratılmayaçalışılmış,görülenokiyaratılamamışvesonuçtabir“Biz”sorunundanbahsediliyorsürekli.Birmüşterekbağımızyok,ortak bir deneyimimiz yok; ama bir bizdir gidiyor.Bu biz, neredetanımlanıyor?u“Ne mutlu Türk’üm diyene”ifadesindetanımlanıyor,devletburadantanımlıyor.Amaanketlerdebubizneredentanımlanı-yor?Biliyorsunuz,’Biz’inikiniteliğivarTürkiye’de;MüslümanTürk,laikTürk.Birileriiçindebaşkabirbizvar;Kürtbiz.Yanionlar’Biz’egirmiyorzaten.Yanibirbizdenayrılanlarvar,onlarızatenayırıpke-narakoyduk.Biliyorsunuz,Kürtlerleartıkayrılmailişkimizvaryadayoketmefilanilişkimizolabilir!AmagerikalanbizdedebirMüslü-manTürk,birlaikTürkvar. Matematiktenhepimizanlıyoruz,ortakbölenTürk,amasıfat-larındabirsorunvar;yanibirilaik,biriMüslümanveikisiarasındada öyle kolay uzlaşılabilirmiş gibi görünen bir durum yok.Amahemensöyleyeyim;ikisidebireyiuyrukyapanikikimlik,ikikimlik-tedeözneuyruktur.Kendiotonomiradesiolmayan,kendisidışındatanımlanmış,hattabirisindezamandışıtanımlanmış,birisindedebirzamandatanımlanmışbirdeğerintaşıyıcısıdır.TürkiyeCumhuriyeti-nin80yıllık tarihindedarbeler,bu toplumun iradesizleştirilmesiveuyrukyapılmasınıgerçekleştirendarbelerdir. Şimdi biraz darbeleri okumak istiyorum.Darbelerin anlamıneydi;biryığınanlamıvardı.Biz,habiredarbeokuyoruz;amayenigelinendurumdadarbelerebirdahabakmaklazım.Aslındagaripbirşeyvar;Türkiye’dedarbelerinherbiri toplumu1923’egerigötürüp,biroradatanımlamahareketidir,yani“Devrim yasalarına geri götü-reyim ve orada yeniden tanımlayıp topluma yeniden kutsayıp gönde-reyim” darbeleridir.Birazmübalağa ile söylüyorum; tahmin edersi-niz.Buradabirgariplikvar.Biliyorsunuz,Cumhuriyetgazetesininüçaydırfilanbirlogosuvar;“Türkiye yüz yıl geriye gidiyor; Cumhuriye-tinize sahip çıkın”diyor.AmaTürkiye’dezatenbiryüzyılgeriyegi-dilipsüreklibirkutsanmahalialışkanlıkhalindezatenvebizzatşuandaCumhuriyetgazetesinindesteklediğiveçokbeğendiğimüdaha-



lelerleyapılanbirşey.Bu,süreklitoplumubirkurucuan,fiktif,tarih-selbiran,artıkneredeysedeğişmez,donmuşbiranileyenidentemiz-leyipneredeysekutsamahaliaslındabirhizayagetirmeanıdışında,bir de dahabüyük zamandışılık var aynı donmuşbir şekilde, yanitanrınınzamandışılığıvar.Yanitoplum,gerçektentanrınındogmala-rıylaCumhuriyetin dogmaları arasında bir yerde duruyor; yani ikidogmatiktasavvurunaltındatümüyleuyruklaştırılmışveiradesizleş-tirilmişbirtoplumsallıkvar. Bence,Cumhuriyetdekendisinidinkadarzamandışıbirhaki-katolaraktanımlıyor.Zamanınınbelliolmasıonuzamandışıolmak-tan alıkoymaz, yani bir zamanda yapılmış olması.Kendisini artıkzamandışı,birkeztesisedilmişveezeli,ebedideğişmedenkalacakbir hakikat olarak tanımlar ve hakikatler bütünüolarak tanımlayanbir ideoloji,dinkadarzamandışıdırveoideolojinintaşıyıcısı, tanrıkadaryukarıdadır. Ben, gerçekten iyi niyetli bir entelektüel olarak baktığımda,toplumabirazüzülmekfilandageliyor içimden;yani“Bukadaruy-rukluk ideolojisi altında bulunan bir toplumdan ne beklenebilir?”filangibibir şeylerde söylemek istiyorum,amabunu söylemeyedeniyetimyok.Amabirşeydahavar,yaniinsanlarabirmilliyetçiideo-lojiylebiranlamdünyasıkazandırmayaçalışabilirsiniz,amainsanla-rın kendi düşünmelerini zapturapt altına aldığınızı varsaysak bile,vicdanlarını ve ruhlarını çok kolay alamıyorsunuz.Yani insanlarınanlamdünyası,özellikletaşranınanlamdünyası,şehrinyarattığıikti-darlakolaydeğişecekgibigörünmüyor,değişmemişde.Aslındabiz-zat kendi toplumumuza bakmaya gerek yok; Sovyetler Birliği -obüyük,üstelikdetoplumsalbirdeneyimdir-deneyiminaltındaçöktü-ğünde, geriye, yüzde 80’i haç takan kızlar kaldı. ŞimdiRus kızlarıgörenvarmıetrafında,bilmiyorum;hepsininboynundahaçvar.Yanisembollerönemlidir.İnsanlarınanlamdünyasınızorladeğiştiremedi-ğinizde, üstelik de onlara buyurduğunuz anlam dünyası onlarınyaşam biçimine kolayca nüfuz edemediğinde, o anlam dünyası dakendimecrasındaakmayadevameder.Dindebuanlamdünyaların-danenbüyüğüdürvedin,oyüzdenherzamantoplumsallıktaotono-misinisürdürür.Böylebirhikayeiçerisindebirdedünyanınyaşadığıbirküreselleşmevarveküreselleşmenindebuhikayeyebirdesteğivekatılımıvardoğalolarak,yaniTürkiyeCumhuriyetininhikayesinde.Neoliberalizmin kastı şudur:Kapitalizmin yeni üretim biçimlerineuygunbireylerarasındakihertürlübağıkoparmak,yanimevcutdoğal



bağları koparmak, burayı tamamen piyasa ideolojisinin hizmetineaçmak, yani insanları atomize etmek; amaonundışında, bir anlamdünyasınıserbestbırakmak. Busaldırıkarşısındaküreselleşmeyadaneoliberalizminsaldı-rısıkarşısındamoderntoplumlarınbirkaçseçenekkalıyor.Çünkübusaldırınınkarşısındadoğrudannevardır;ulus-devletveonunyarattı-ğımüşterekdeğerler,onasaldırıyorküreselleşme.Yanimoderntoplu-munomüşterekbağıveyurttaşınıortadankaldıranbirşey.Oyüzden,busaldırıkarşısındanormalCumhuriyetçitepkişuolmalıydı:Yurtta-şı kurmak, yurttaşı kurmanın zeminlerini aramak.Biz de ne oldu;ulus-devleti kurmak, dolayısıyla devleti kurmak.Yurttaş kimseninaklına gelmiyor. Öte yandan, küreselleşmenin karşısındamuhafazakârlığın da bir yanı taraması gerekiyordu; liberalizmle uz-laşması lazımTürkiye’de ve zaten bu noktada çok bir sorunu yok.YaniTürkiye’demuhafazakârhareketlerinhiçbirininşuandaküreselideoloji ve ekonomipolitikle hiçbir sorunuyoktur, olamaz.AslındarasyonelolarakCumhuriyetçi ideolojinindeyok,amaonunbirulus-devletkrizivarfilan.Oayrıbirşey.Amaneoliberalideolojiylebütün-leşme şansı yüksek olan öğretimuhafazakârlıktır.Cumhuriyetçininişigerçektenideolojikolarakzor. Yurttaşasaldıranbirküreselleşmeyeyurttaşıcanlandırmaşek-lindekarşıkoyamıyorsanız…Ki,yaklaşık10yıldırdünyadasol,sos-yalistlerbunubağırıyorlar.Yaniküreselleşmeyekarşıyurttaşlıktezle-ri var.Yurttaşlığı yaratmak, devleti kurmak değil; küreselleşmeninkarşısındadirenecekbirküreselyurttaşlıkhareketleriyaratmayaça-lışmak,teorikolarakbulunabilecekenuygunçözümdü.Pratikolarak,dünyadabirpratikimkanvarmı,bilemiyorum.TürkiyeCumhuriyeti-nin devlet yapısının bugün küreselleşme karşısında alacağı tavır…Kapitalizme zaten tümüyle entegre olmuş bir devlet, 12 Eylüldensonrabuentegresyonu tamamlamışbirdevletkapitalizmedireneme-yeceğine göre, neye direnmesi lazım; devletini korumaya çalışmasılazım. Toplumdanbeklentimizne;kapitalizmedirenmesi.Yalnız,bu-radaTürkiyeCumhuriyetiDevletininbiraçmazıvar.Yanibiraz tar-tışmalıbirşeysöyleyeceğim,amatartışırızumarım.Birazöncesöyle-diğim gibi, kendisini zaman dışılığa kapatmış olan bir devlet veCumhuriyetiradesiilerlemecideğildir,zamanıkontroledemez.Hattazamanıkontroletmek,zamanıdeğiştirmekistemez;yanizamanöyle,aynıdeğerlerlekalsın ister.Oysa, liberal,muhafazakârbirhareketin



zamanla işi dahakolay.Onlaryüksekbir zamandışı hakikatini, za-manı araçsallaştırabilirler.TürkiyeDevletinin bu zamanla da ilerle-meci olmayan karakteri aslında zamandaki değişimler karşısındakendisini sürekli çaresiz ve savunmacı yapıyor ve bu savunmacılık,onu aynı zamanda saldırgan yapıyor. Sıkışmış bir devlet aygıtı var,yani daha doğrusu cumhuriyetçilik varTürkiye’de.Zamanla sıkıştı-rılmış,bizzatzaman tarafındansıkıştırılmışbirdevletaygıtıvarvesıkıştırıldıkça,elindekitekaletebaşvuruyor;milliyetçilikpompalanı-yor, sıkıştıkçamilliyetçilik pompalanıyor ve bu pompalanmanın ilkbüyükkörleşmeyaratansonucuKürtlerdeaçığaçıkmıştır.Bupompa-lananmilliyetçiliğin ilk büyük tezahürü,Kürtlerin görünmez halegelmesiveoradaolupbitenlerekarşıduyarsızlaşmak,giderekKürtle-rinyokedilişineyadakırılışınaonayvermeyebaşlamakvegiderekdebunutalepetmeyebaşlamak. Artık“Biz”in içinde tanımlanmaya zorlanan ve sürekli deuyrukolaraktanımlananbirtoplumsallığınızvarsa,süreklibu’Biz’inkimolduğutartışmalarıbaşlarve“Biz”tanımlarıdeğiştikçeherkesinkendibiziilediğerbizarasındakiilişkiyibirdüşmanlıkilişkisiolaraktanımlar.Herbiz,birdiğerbizledışlayıcı,ayrımcı,düşmancavedola-yısıyla da yok edici bir ilişki haline dönüşür.Ben, körleşen toplumderken, yani bir ay önce bu başlığı atarken, bu dışlayıcı düşmanlıkilişkisini tanımlamaya çalışmıştım.Yani önce birbirini görmeyen,görmezdengelmekisteyen,eğerokendinidayatırsadayoketmekis-teyenbirinsanlıkhalindenbahsetmekistiyordum.Bununsiyasalteo-rideadısıradanfaşizm.Yaniherkesinbirbizekapanmasıvebubizegirmeyenherkeslebiryokedici ilişkikurmasısıradanfaşizm.BunubirayöncesöylüyordukveTürkiye’debirayöncesıradanfaşizmtah-liliyapıyorduk.Toplumubizzatdevlettarafından,yanidevletinideo-lojisi ve zorlu tarafından toplumunönce parçalara ayrılıp, sonra buparçalar arasında bir yok edici ilişki kurulacak hale getirilmesi -ki,toplumsallığımızın karakteridir bu- bu toplumda siyasetin imkanınıbırakmamıştı.Bundanbirayöncesöylüyorduk.Çünküburada,arala-rındahiçbirmüşterekbağolmayan,birbirleriyleilişkisitümüyledüş-manlık ilişkisi haline gelen, birbirlerini en hafifinden görmezdengelenbirtoplumsallıkta,insanlararasındakimüşterekiyiyiaramaet-kinliğiolaraksiyasetimkansızdır. Butoplumsallıktasiyasetneyedönüşürdü;bu“biz”leryadabutopluluklar, bu cemaatler arasındaki bir strateji oyununa.Nitekim,son15gün,Mecliste,AnayasaMahkemesindevesairebustratejinin



sahnelenişinigördük.Kendikimliğinekapanarakdiğerinigörmeyen,diğerineduyarsızlaşan,butoplumuyaratanşey-ki, muhtırada tekrar ifade edilmiştir- olarak, toplumu sürekli birtakımdaimi düşmanlaryaratarakbirdost-düşmanikileminesoktuysanız,toplumuntümüye-lerinibizolmanınkoşuluolarakdüşmanınıtespitetmegöreviyleyü-kümlü kıldıysanız bu durumkaçınılmaz olur.Bunu ısrarla söylüyo-rum,Türkiye’devatandaşolmanın,TürkiyeCumhuriyetininvatandaşıolduğununispatı,kendimizinbir“biz”eaitolduğununispatı,düşma-nınıtanımlamaktangeçiyor;yanikendinizinneolduğunuzutanımla-maktan öte, düşmanınızın kim olduğunu tanımlamaktan geçiyor.Sonuçolarak,aslındaTürkiyeCumhuriyetiDevletininmuhtırayladailanettiğiulusalbirliktalebinedir;herkesinaynıbiçimdeyaşadığınıdüşündüğü, hatta bunu düşünmektenmutlu olduğu bir toplumsallıkarıyoruz.YaniTürkiyeCumhuriyetibaştanberiöylebirbirlikistediki,herkesaynışeyiyaşasın,düşünsün,hissetsinvebuhissiyatıbüyükbirmutlulukla taşısın; yani“Herkes aynı olsun” dedi.Herkesin deaynısı var artık.Yani şu anda toplumda aynılar var, birbirinin aynıkümelervar. Buaynıkümelerarasında,birazöncetanımladığımşeyegeridöneyim; haniKürtlere gerçektenTürkiye coğrafyası dışında düşü-nenbirzihniyetnedeniyleikiTürkiye’yitartışıyorsakeğer,TürkMüs-lümanlarilelaikTürklerarasındakikavganınsonucuneolacak?Yanişuandagirdiğimizkavga,yaniTürkiyeCumhuriyetitoplumsallığıyladevletiylebirsavaşbaşlıyor.Savaşkelimesiniyanlışanlamayın;bili-yorsunuz, savaş illa tanklarla yapılmıyor,AnayasaMahkemesiyle,Meclis kararlarıyla falanda yapılabiliyor. Seçimlere giden süreç demuhtemelenseçimlerdensonrayasarkacağınıdüşündüğümbirsüreç.Türkolmakbakımındanbirbiriyleaynılıktaşıyan;amabirsıfatfarkınedeniyle ayrılık oluşturan ve önceAnkara, sonraÇağlayan, sonraManisa, Çanakkale, sonra İzmir falan, bir yerlerle devam edecekolanlarla,buolanlarabirazsinirlenerek,birazumursamayarakbakan,

“Bunlar da kim ki?”diyebakanbüyükbirtaşrayadahalkarasındabirsavaşagiriyoruz. Bu savaşın adını doğru koymak lazım.Baştan beri söylüyo-rum;şimdiyenibirdevletinrestorasyonukavgasınagiriyoruz.Kavga,şununkavgası:Bu restorasyonukimyapacak?Bu restorasyonun ira-desi kimolacaktır?Bunun kavgası. Şu andan itibaren de tamamenmuhtemelolanüzerindenkonuşmakistiyorum.



Devletinrestoreedileceğiaçık.Eğerbirazöncesizehikayesinianlattığımdevletin ideolojisindenhareketlebir restorasyonyapılırsa,yanikurucuanagerigötürülenvetarihtedondurmaedimiyleyapıla-cak,yanicumhuriyetçibirrestorasyonsa,bugünManisa’datalepedi-lenbirrestorasyonsaotokrasigeliyor.Yanibonapartistbirdiktatörlükgeliyor.Eğerburestorasyon,kizannetmiyorum;amahanimuhafaza-karlar tarafındanyapılırsabaşkatürlübirotokrasigeliyor;bir tür li-beralotoriteryanizmdediğimizbirşeygeliyor.Herkoşulda,şuandaelimizdeteksloganvar:Totaliterizmehayır.Yaninedarbe,neşeriatdeğil; totaliterizmehayır.Çünküher koşuldaTürkiye’nin önündekisüreç bir totaliterizmin bütün öğelerini taşıyor.Bir ay önce sıradanfaşizmdenbahsedecektimdedim,şimdiartıkdevlettenbahsedeceğizvetotaliterizmgeliyor.YaniTürkiye’ninönümüzdekisüreci, totalite-rizminhangi türünüdeneyeceğiz süreciolarakgörünüyor.Şimdi şusoruyu sormak lazım:Ne yapmak gerekiyor? Sol olmanın anlamıüzerine…Bilmiyorum.Bilmediğimiçinde,sizinle,sololmanınanla-mıüzerindekonuşmakistiyorum.Yanisololmaknedirvesol,buni-teliğiyle,kendine,birseyirciolmayankonumbulabilirmi? Kendi adıma, sol olmaktan anlamamız gerektiğini düşündü-ğüm şey şu:Toplumun kendi egemenliğini eline alması, geleceğinikurma iradesine sahip olması için gerekli her şeyi yapma etkinliği.Öyledeğilmi;öyle.Buanlamdasololmak;yanibütünososyalizmi,büyükideolojilerifalan,herşeyibirkenarabırakalım,aslındatoplu-makendigeleceğinikurmairadesinigerivermekiçinherşeyiyapmaanlamınageliyor. İradesizleşmişbir toplumsallıktabaşka türdenbiriradeler savaşı içerisinde, solun,bu toplumakendi iradesiniyenidenkazandırmanınaraçlarınınasılbulabileceğinigerçektenbilmiyorum.Türk toplumsallığı şu anda bu tarzdan bir gelecek idesi altında yolalabilecekdurumdamı;bilmiyorumvesanmıyorum.Çünküsol,butarzdan bir şey, yani biraz önce söylediğim anlamda sol, toplumakendiiradesinikazandırmasürecinde,toplumuniradesidenilenşeyitanımlamalı ve kendisi de o tarzda bir irade olmaya çalışmalıydı.Amasol,kendigüçsüzlüğününbirsonucuolarakaslabusüreçteaktörolamadıveşimdidehiçbirşekildeaktörolamayacağıbirsürecegiri-yor,seyretmekzorundakalacağıbirsürecegiriyor.Sanıyorum,soldabenimleaynıdurumda,söyleyeceğiherşeynotdüşmektenbaşkabirişe yaramayacak.Ama hâlâ elimizde bir slogan var; totaliterizmehayırdemeninyollarınıbulmamızlazım. Teşekkürederim.



KATILIMCI SORULARI

Soru:Bu toplumsallaşma ve siyasallaşma arzularını paylaşılabile-cek bireyler üretmek, bireyleri bu süreçlere katabilmek çok önemli. O nedenle ortak paydaları tarif edip, küreselleşme, küreselleşme ideo-loglarının pompaladığı küresel yurttaşlık kavramı… Bence, tarih çok önemli, tarih bilinci de çok önemli. Yani Türkiye’de yaşanılan etnik zıtlaşmalar da, dinsel zıtlaşmalar da yeni dinsel süreçleri post-İslam diye tanımlama süreçleri de çok önemli. Ama bence, asıl önemli olan, tarihin bugüne getirdiği ulus-devlet kavramının içerisinde var olan toplumsallaşma süreçleri. Çok zayıf olan, farkındalıkları çok düşük düzeyde olan toplumsallaşma arzuları ki, sizin burada varlığınız da bunu gösteriyor. Yani Cumhuriyet, kendi döl yatağında kendisinin karşıtlarını, aydın, entelektüel bireylerini de geliştirmekte ve bu, tüm toplumlarda var. Burada, toplumsal, ulus-devlet ikileminde olan ve toplumsallaşma sürecini ayağa kaldırma arzusunda olan, bunu tavır olarak geliştirme sorumluluğu taşıyan, tarih içerisinde kendilerine yüklenen yahut da kendileri tarafından anlamlandırılarak yükleyen bireylerin ortak paydaları oluşturup, o “Totaliterizme hayır”ı top-lumsallaştırmaları gerekiyor ve bunu siyasallaştırmaları gerekiyor.

Nilgün Toker Kılıç:Siyasalolmayanbir“Totaliterizme hayır” slo-ganımümkündeğildir.Soru:Bu Ezber Dışı Söyleşileri düzenleyen arkadaşlar yazılı hale getirip verirlerse, bu önermelerin başkaları tarafından da başka yer-lere taşınıp, en azından olgunlaştırmaları gerekir. Çünkü konuşmacı hazırlıklı geliyor buraya, dinleyiciler genellikle hazırlıksızlar. Daha sonra bunun daha olumlu, daha olgun düzeylere taşınması için yazılı çalışmalar yapabilirler. O nedenle bunların yazılı hale getirilip dağı-tılması faydalı olacaktır kanısındayım.

Nilgün Toker Kılıç:Onu yaparlarmı, bilmiyorum; ama buEzberDışı Söyleşilere gelen herkes bir yerlerde yazıp çiziyor zaten.Yanibunuözelolarakyenidenbasmakgerekirmi,bilmiyorum.Bizbunlarıbaşkayerlerdeyazdıkvesöyledik;yanionlardaokunabilir.

Soru:Mikrofonualdıktansonrayenibirkonferansvermealışkanlığınüksetmesindiyekısakeseceğim,amamutlakabiraltlıkyapmamge-



rekiyor.Dini yükseliş ifadesi biraz tereddüt yaratıyor bende.Şununiçin tereddütyaratıyor:Cumhuriyetinkurulduğudönemde,belirttiği-nizobaskılarınaltında,görülmeyen,hiçalçalmamışbirşeyingünü-müzdetransformasyonlaortayaçıkması,heleheleDemokratPartidesadece seçmen olanların çocuklarının bugünmilletvekili ve bakanolmasının göze çarpması olayıdır gibi geliyor bana.Bir yükselmedeğil;varolanıhayatseyriiçindekarşımızaçıkması,zuhuretmesi.

Nilgün Toker Kılıç:Geçmişdeyoktanvarolmaz,vardanyokolmazzaten.

Soru:Kuşkusuz, katılıyorum. Ama sadece “Yükseliyor” deyince, teh-likeyi işaret ediyor gibi oluyor. Halbuki, bir sosyal olgu diye düşünü-yorum. Son soruyu tam bununla bağlamak lazım. Din, sadece bir inanç değil; o bir sosyal kültür. Hatta bu yönü çok daha ağır. Hatta bugün kavga konusu olan kültür yanı. Bu kavganın simgesi de o tür-ban. “Şu yaptı simge, bu simge haline getirdi” demiyorum. Sonunda, bu tür kültürlerin hep sembolleri var. Ama toplumun normalleşmesi çabalarında, sol olarak bunların dışında kalmanın dışında acaba bir yol önerebilir miyim diyorum. Zor geliyor o yol bana; ama toplumun normalleşmesinde, liberal muhafazakâr totaliterizm tarafını ıslah edebilmenin, melezleşerek ıslah edebilmenin, yani bugüne kadar te-massızlıktan gelen, o inancın baskısıyla totaliterizme giden, şimdi de dünya şartlarının onu zapturapt altına almaya çalıştığı şeyde neden bir misyon yüklenmiyoruz acaba?

Nilgün Toker Kılıç:Teşekkürederim. Aslındaşuaçıdanönemsediğimbirsoruoldu,aslındaönemse-diğimizdebirsorun.Birazkonuşmakta faydaolduğukanısındayım.Aslında“Dinin yükselişi”derkenşunukastediyoruz:Dininkendisinibir politik aktör olarak sunma zeminlerini yakalaması.Bu, aynı za-mandabirtehlikedirde.Şuanlamdabirtehlikedir:Dininbirpolitikaktör olarakmodern toplumagirişi bizzatmodern toplumudağıtıcıbirşeydir.Obakımdantehlikelidir. AKP’yeilişkinbirşeysöylemekistiyorum.Yaniben,AKP’ninşeriat isteyen bir parti olduğunu düşünmüyorum.Daha doğrusu,Türkiye’deşuandaMüslümanTürkkavramınınaltında iktidarolanyadaopartideörgütlenenkesimlerinşeriatlabirsiyasalilişkisioldu-ğukanısındadeğilim.Oyüzden,“Ne darbe, ne şeriat”sloganınınbir



anlamıyoktur.Karşıtaraftaşeriatyok,böylebirşeriattalebideyok.Onlarındevletibirmuhafazakâryenidenrestorasyontaleplerivar.

“Türkiye’de demokrat bir kesim, yani sol dışında, gerçekten sol dışın-da nerede var”dersenizde,Müslümanlardavar;yanibirgrup.Eğerbunu kastediyorsanız, hemfikirim.Bu, aslında 10-15 yıldır solculartarafından bilindiği için,Müslüman entelektüeller ya daMüslümandemokratlarla demokrat sol, hatta birileri için liberal sol denilenlerarasında her zaman bir temas, bir diyalog filan oldu ve bununTürkiye’debirdemokrasikültürüiçinyapılmasınınyararlıolduğunudüşünüyorum.Ama gelinen noktada benim korkum şöyle bir şey:Türkiye öyle bir noktaya geldi ki, herkes pozisyonlarını yeniden ta-nımlıyor, o pozisyonlara göre kapanma riski var.Bu pozisyonlarınyenidentanımlanıpsertleşmeayağınıdaesasolaraksolyaşıyor.YaniTürkiye’desolunbüyükbirorandaulusalcıbirzihniyeteentegreolupşuandamitingdeolmasınınnedenibu. ŞuanMakinaMühendisleriOdasınınçatısıaltında,dolayısıyladaTMMOBçatısıaltındakonuşuyoruz.Yanibirşekildebunlarınde-mokratikhareketlerolmadığınısöyleyipitirazedenkurumlarındaçokciddibirsosyalbaskıaltındaolduğubirdönemdeyiz.Böylebirşeydeherkesinkendipozisyonunakapanmadönemindebukapanmayınasılaşabiliriz; gerçekten demokratik alanları sürekli açık tutarak ve bualanlarıbizimleberaberaçıktutmayahazır,gerçektenMüslümanbirgrupolduğunudüşünüyorum.Amaben,onlarındabizimkadarseyir-ciolacağınıdüşündüğümbir sürecegirdiğimizidüşünüyorum.Yaniumarımkötümsersenaryolartutmazvebudemokratikağlarınaçıklı-ğınınbellişeyleriolur.Onlarındaenazsol,demokratkamuoyukadarseyirci durumda olduklarını düşünüyorum.Mesela, en son bunuNurayMert’inyazılarındangörüyorum.Ondadaçaresizbirdiloluştuya da başka birilerinde görüyorum. Gelinen noktayı ikazla kar-şılamaya çalışan birtakımMüslüman entelektüellerin dilinden,Bekaroğlu’nun en son konuşmasındanfilan görüyorumbunu.En azbizimkadaronlarındaseyredecekleribirsürecegiriyormuşuzgibi. AKP’nin şeriatçı olduğunu düşünmüyorum; ancak,AKP’niniktidarolmabiçimibir tekpartidiktatörlüğüydü.AKP,bu tekpartidiktatörlüğüiçindekendiiktidarolmabiçiminitesisetti.Bu,gerçek-ten çok negatif bi r tar ihsel süreç oldu. Yani Türkiye’demuhafazakârlarınbukadarbüyükbirgüçtetekpartidiktatörlüğüneyolaçacakşekildebiriktidarolmabiçiminiiçselleştirmeleri–ki,geli-nennoktaöylegörünüyor-onlarınbundansonrapolitikayapmatarz-



larındatotaliterizmriskibekliyordiyorum.Buriskkarşısındademok-rat diyalog alanlarının hepsinin birden aktör rolü oynayabileceğikanısında değilim; amabundanvazgeçmemekgerekir tabii, vazgeç-memekgerektiğidekesin.

Soru:Batılılaşmayla ilgili konuşurken veya modernleşmeyle ilgili konuşurken, bunun bizim toplumumuzda toplumsal nedenlerle doğ-duğu gibi yanlış bir bilgiden yola çıkıyoruz.

Nilgün Toker Kılıç:Benböylebirşeydemedim.

Soru:Hayır, hayır. Mehmet Ali Kılıçbay, “Osmanlı için, bu modern-leşme, başta Batı’dan askeri alanda geride kalmama çabası ve aydın da, devletin içinde durmuş, Batılılaşma çabası içinde; ama Batı’ya karşı pozisyonunu kaybetmeyen bir varlık. Bunun Cumhuriyet içinde gelişimi var. Yani aydının doğumu bu coğraf yada modern muhafazakâr çizgide zaten” diyor. Cumhuriyet içinde de varlıklarını, İsmail Hakkı Baltacıoğlu gibi aydınların 1930’larda üniversitelerde tutuklanmasıyla devam ettiren bir çizgide alttan alta devam ettiren, Demokrat Partinin iktidar olmasına kadar devam eden bir süreçte devam ettiriyorlar. Yani Türk modernleşmesinin içinde ve muhafazakâr söylem içinde devam ediyor. Ama üniversitenin içinde değil; çeşitli dergilerle, yayınlarla devam ediyor.

Nilgün Toker Kılıç:Amaiktidarolamamıştır.

Soru:Ama toplumsal sürecini bir lehçe geliştirerek, kendine haiz bir lehçe geliştirerek ve Türk modernleşmesinin bağlayıcı unsurlar oluş-turamamasının farkında olarak… Benim söylemek istediğim esasen şu: Modernleşmesi sakat, bireyi oluşmamış ve Cumhuriyet tarihini tartışmayan bir toplum. Kendi kurucu anından bahsediyorsunuz me-sela. Cumhuriyet kuruluyor; ama hilafet, Cumhuriyetin kurulmasıyla beraber kaldırılamıyor, 1.5-2 yıl sonra kaldırılan bir süreç. Biz tarihi tartışamıyoruz biz, 80-85 yıl sonra bile, toplumsal alanda tartışamı-yoruz. Bundan bir birey oluşturmaya çalışıyoruz, modernizmin en temel gereği olan, merkezleşirken farklılaşmayı oluşturmaya çalışı-yoruz. Bunun ne kadar mümkün olduğunu merak ediyorum ve bu me-deniyet kaybı içinde siyasetin nasıl oluşabileceğini düşünüyorsunuz?



Nilgün Toker Kılıç: Siyasetin oluşabileceğini düşünmüyorum.Buağırmedeniyetkaybıvetoplumsallığınbutarzdanbirmoderniteön-cesiyapılanmalarageridönüşündesiyasetinilgaedildiğinidüşünüyo-rum, çok damümkün olmadığını düşünüyorum.Eğer biraz öncekibeyefendininsorusuylabirliktedüşünürsemde,şuandasololmanınönündekiyapılabilecektekşey,birsiyasetihâlâvehâlâmümkünkıl-maya çalışmaktan başka bir şey değil.Yani büyük bir toplumsallıkdüzeyindesiyasetinüzerineçokkonuşabileceğimizbirzamandaoldu-ğumuzudüşünmüyorum. Dediğiniz şey, bende tamonuanlatmaya çalışmıştım.Bu ta-rihten bir birey ve yurttaş çıkmaz; ne birey çıkar, ne yurttaş çıkar,aslındane liberalizminöznesiçıkmıştır,nedeCumhuriyetinöznesiçıkmıştır.Bunuanlatmayaçalışmıştım.Baştanberibirmuhafazakârdamarvardımodernleşme tarihinde;amapozitivistCumhuriyetmo-deli bunubastırdı ve sonrabir şekilde çıktı.Doğru, bu tezler zatenbiliniyor. Cumhuriyetle tartışmavehesaplaşmayagelince, aslında soru-nuzdankötüniyetleonuçıkarmayaçalıştım;yanibelki siz,onusor-mak istemezsiniz. Bunumu sormak istediniz, bilmiyorum.Yani

“Bizim bir hesaplaşmamız gereken Cumhuriyet tarihi var”demekisti-yorsunuz ve bu hesaplaşmayı yapmazsak, buradan da kurtulamayız.Toplumlar genellikle tarihleriyle hesaplaşmazlar, toplumlar yaşar.Yanigenelbirtoplumsallıktanbahsediyoruz.Buyaşantınınkendidi-namiğiyleilerlemesiiçerisindezatenohesaplaşmabirtürkendiliğin-denyapılırvetoplumsalınkendiliğindenliğivesosyalalanınöncedengörülemezliği derken siyasal teoride bunu kastediyoruz.Ancak, bukendiliğindenliğe sürekli bir geri dönüşmüdahaleleri yapıldığında,kendiliğindenliğinibozarsınız.YaniTürkiyeCumhuriyetitarihiken-diliğindenbiryaşantının tarihideğildir.80yıl,bukendiliğindensü-reçlerinsüreklimüdahaleyeuğrayarak,aslındabirtürkontroledildiğive belirlendiği, süreçlerin kendiliğinden gitmesine izin verilmeyentarihlerdir. Buhesaplaşmayıkimyapar?Tabii,birilerihesaplaşmayıyapar.Birkere,buhesaplaşmayıTürkiye’desolunyapmışolmasıgerekiyor-du.Türkiye’deCumhuriyetlehesaplaşmamışbirsol,sololmaniteliği-ni sürdürme niteliğine haiz değildir.Çünkü kendiCumhuriyet tari-hiyle,oiradelerletartışmamışsolalanlardaulus-devletçigaripbirsololdu.Onasoldemekmümkündeğil.Yaniulus-devletsüreciylebirlik-teulus-devletkurucuanıylahesaplaşmamışsol,Türkiye’desololma



niteliğini sürdüremiyor. Bu hesaplaşmanın önce solla yapılmasılazım; amabu hesaplaşmayı soldan çok öncemuhafazakârlar yaptı,özellikledeMüslümanlaryaptıveoradaçoktanokurucuanındeğer-leriotartışmagruplarıiçindeerozyonauğratıldı.Oradabüyük,dahafarklıbirşeyvar.Bizimönümüzdedebuhesaplaşmaktanbaşkaçareyok;amaöylebirnoktadayızki…Şunubütünsamimiyetimlesöylü-yorum:Bütünbuhesaplaşmavesaire kavramlarının ötesindebir du-rumdayız.Gerçektenbirvarolmahali,yanisoliçinböylebirhalvar.Orijinal anlamda, olması gerektiği anlamda,“Sol için önümüzdeki süreç kalacak mı, gidecek mi?”halivar.Oyüzden,şuandanitibarenlükstenbahsediyorolabiliriz.

Soru: Ben, üç yıldır Ankara’da yaşıyorum. Bu tür toplantılarAnkara’da düzenlenmiyor uzun zamandır.Dolayısıyla, İzmir’in dü-şünseldünyasınaçokbüyükbirkatkısıvar.

Nilgün Toker Kılıç:Devleteyakınsınızdaondan.Soru:Ben, sizin kötümserliğinize, toplumun siyasallaşması konusun-daki kötümserliğinize bir nebze katılmıyorum. Onu açmak istiyorum. Biz, 2007 yılı içerisinde, yani sıradan faşizmin, milliyetçiliğin yüksel-diği, sizin söyleminizle totaliterizm de bugüne özgü bir şey değil; son iki-üç yıldır çok artıyor. Üç tane önemli olay gerçekleştirdik diye dü-şünüyorum. Birincisi, ocak ayında, Türkiye’nin tüm emek örgütleri-nin, siyasal partilerinin de katıldığı “Türkiye Barışını Arıyor” Kon-feransını yaptık ve Türkiye gündemine oturdu. Burjuva gazeteleri dediğimiz gazetelerin bile manşetlerine çıkarttık bu olayı. İkincisi, Hırant Dink’e yaşarken sahip çıkamadık, ama öldürülmesinden sonra ona yaraşır bir cenaze töreni yaptık ve ulus-devleti, şu an bah-settiğimiz totaliterizmi derinden sarsan bir sloganla yürüdük orada.

“Hepimiz Türk” değil, “Hepimiz Ermeni’yiz” dedik o gün. Üçüncü olarak da, Türkiye’nin hayata soldan bakan insanları, emek örgütleri dedi ki, “Biz, 1 Mayısta, 1977’den 30 yıl sonra Taksim’e gireceğiz.” Bütün emek örgütlerinin liderleri ve 2 bin, 3 bin kişi Taksim’e girdi. Bir yandan da sizin üçüncü küme olarak adlan-dırdığınız koskoca bir Kürt muhalefeti var. Bugün, Türkiye solu da Kürt muhalefetini “Amerika’ya yüzünü döndü” diye eleştiriyor; ama bence, Türkiye solu elini uzatmadıktan sonra, tabii ki denize düşen yılana sarılabilir, bu olanak da vardır. Bu üç olay bir imkan, bir ışık



sunmuyor mu sizce? Seçimler öncesinde Kürt muhalefetiyle birlikte bu enerjiyi toplumun siyasallaşması açısından, Ağar’ın dışında bir üçüncü odak kurabilmek açısından kullanamaz mıyız? Teşekkür ediyorum.

Nilgün Toker Kılıç:HırantDink’in cenaze törenindebunukonuşu-yorduk.Hani olur ya,Türk soluna ara sıra böyle bir iyimser hallergelir, bir şeyolur.HırantDink’in cenazesinden sonrabir sürebunukonuştuk.Buradanbirimkançıkabilirdi,Türkiye’deişlerbirkendili-ğindensüreçlegidebilseydieğer.HırantDink’incenazesinegelenin-sanlarınyüzde80’iÇağlayan,Manisa,İzmir,Çanakkalemitinginde-ler.Bugerçeğibiliyorolmaklaburadanhâlâumutetmekarasındabirayrımdayızyadaaramızdakibiryaşfarkınedeniylebirayrımdayız.Bilemiyorum,yaniodamümkün.Yanidaha fazlagörmüşgeçirmişolmak, bu ülkede daha kötümser olma riski filan da taşıyor.Bu damümkün tabii.Birmuhtırayı görünce, artık paradigmaları tümdendeğişenbirkuşakhalinededönüşmüşolabiliriz.Amabirazöncesöy-lediğimgerçeklikbeniilgilendiriyor.Hrant’ıncenazetörenindeyürü-yenlerinyüzde80’ininbugünManisamitingindeolduğunubilmekleilintili bir şey bu.Eğer iyimser bir şey arıyorsak, bumitinglerdekipolitikaimkanıüzerinekonuşmaklazımbelki.Yanigerçektenbugünşuradasizinleiyimserbirşey,hanisolunkendipozisyonunundışında,

“Bir imkan falan var mı?”diyekonuşursak,“Bu Çağlayan, Manisa, olası İzmir mitinglerinden falan bir imkan var mı?”diyekonuşmaklazım. Bumitinglerdeyinesoldanbirtakımimkanlarolduğutezivar.Biliyorsunuz,omitingleregidenherkesinulusalcıolmadığı,darbeciolmadığı,bilmemnefalandiyesöyleniyor.Vallahi,bunlarciddiola-rak kandırmaca.Neden kandırmaca?Bunlar samimiyetsiz olduğuiçinfalandiyedeğil.Şöylebirsorunvarbumitinglerde:Biliyorsunuz,bumitingler, herkes sosyolojik olarak çoktan tespit etti, şehirli, eği-timliküçükburjuvaveortasınıfınyaptığımitinglerbunlar.Aslındabumitinglerintemelaksışu:BirazöncesizehikayesinianlattığımoTürkiyeCumhuriyetininkurucuiradesivarya,bunlar,bürokratlarıy-la,temsilcileriyle,şunlarla,bunlarlazatenbaştandabuiradeniniçin-de yer almış kesimler.Bu kesimler,TürkiyeCumhuriyetinde sahipolduklarıiktidarıkaybetmetehlikesialtında,buiktidarasahipçıkmairadesi gösteriyorlar.Gerçekten şu andamitinglerde bir irade açığaçıkmıştır;amabuirade,toplumsalın,halkın,halkiradesifalandeğil-



dir.Cumhuriyetinkurucuelitlerinintoplumsaldayanaklarınınirade-sidir veHrantDink’in cenazesine katılanların yüzde 80’i de omo-dernkurucuelitiçerisindeydi.ŞuandaTürkiye’de,“O iradeden misin, değil misin?”gerilimindekonuşuyoruzbunları. Gelelimdiğerolaya.HrantDink’incenazetörenindeböylebirşeyvar.Taksimfalan.Bizsolcularokadarınıyapıyoruzzaten;amaoradandabirşeyçıkmıyor.Yanibüyüktoplumsaldönüşümleryarat-mıyoruz.Taksimalanınagirmemiz,bizimtoplumsalbirtekabülümüzolduğunungöstergesideğil.Obizimkenditarihselrövanşımızdı.Rö-vanşı aldık, almadık, o ayrı bir hikaye.Biraz aldık, biraz almadıkfalan.Bizimrövanşımızo.Amatoplumsalbirrövanşdeğilbu.Bugün,1977’de1Mayıstaölenlerihatırlayantoplumsalbirhafızayok. Bakın,sizebirörnekvereyim,kigeçengüngençlerledekonu-şurkenörnekvermiştim.Şimdibirdizifilmvar,biliyorsunuz,“Hatır-la Sevgilim” diye. Biliyorsunuz, artık gençler o zamanki olaylarıorada görerek öğrenecekler; hatırlamalarımümkün değil, onlar bil-miyorzaten.Fakatilginçbirşeyvar;geçenhafta,sanıyorum,DenizGezmiş ilk defa sahneye çıkacaktı, ATVHaberler’de,AliKırca,büyükbirprogramhazırlamışonaveogün,osahneninçekimindefi-güranrolüoynamışherkesemikrofonuzatmışlar.İçinizdeizleyenvarmı,bilmiyorum.DenizGezmiş’inİstanbul’dakibirmeydanmitingin-de ilk kez sahneye çıkışında rol alacak insanlara, şefine, aktristine,bilmem ne, hepsine, yaklaşık 30 kişiye falanmikrofon uzattılar,

“Deniz Gezmiş kim?”diyesordular;hiçbiribilmiyordu. Bir toplumun toplumsalhafızasınınolması için, onungerçek-tentoplumolmasılazım.Birhafızanıntoplumsallıkkarakteritaşıma-sıiçin;yaniortakhafızataşınabilmesiiçinfalanbuşart.Bensizebutoplumun toplumolmadığının hikayesini anlatmaya çalıştım.Eğertoplum değil de, karşımızda cemaatler yığını bir kalabalık varsazaten hafızasızdır.Buhafıza,Cumhuriyetin kurucu anında hafızasıvarsabilekastreedilmiştir,hadımedilmiştir.Hafızasızbirtoplumda-sınız.OhatırlayanbirgrupinsanınrövanşıydıTaksim. Onundışındaneörnekverdiniz?

Soru:BarışKonferansı.

Nilgün Toker Kılıç:BarışKonferansınıbençokönemsemiştim;amamuhtıra yedik, bundan sonra barış konferanslarının yapılacağındandaendişeliyim.



Şunu söylemeye çalışıyorum:Ben, önümüzdeki süreçteKürtkozununnasıloynanacağındandaçokemindeğilim.Yanibirazpisbirseçimsürecinegirdiğimizidüşünüyorum.Herbakımdanpis.Yaniikitarafarasındabiriktidarsavaşıvarveherikitarafındakendielinigüçlendirmek için oynayabilecekleri çok büyük birKürt kozu var.Barış sürecininnekadar geriyegötürüleceğinden, neler olupbitece-ğindendeçokemindeğilim. Barışgirişimigerçektençokönemlibirgirişimdi,sadeceiçin-deyeraldığımiçinsöylemiyorum;amaBarışKonferansıönemliydi.YaşarKemalçıkmasaydıokadarmanşetolurmuydu,onudabilmiyo-rum;amaolurdumuhtemelen,birhaberolurdu.Barışİnisiyatifihâlâvarlığını sürdürüyor,oradameseleyok.Amaben,önümüzdepisbirseçimsüreciniveseçimsonrasındadasonuçlarabağlıolarakpisleşe-bilecek bir sürece girdiğimizi düşünüyorum.BuradaKürt kozu herbakımdankötüoynanabilirdiyedüşünüyorum. Yanisizinverdiğinizörneklerinhiçbirisişuandabanabirpoli-tika imkanıymışgibigörünmüyor.Bir tek imkanolabilirdi.Mademsizinsorunuzdanhareketlebunlarıkonuşuyoruz,yineoradansıçraya-rak düşüneyim.Bundan yaklaşık 1.5 ay önceAhmet İnsel burayagelip,birbağımsızadayönerisindefalanbulunmuştu.Çokgeçkalın-dı, artık bunların hiçbir anlamı yok falan; ama sol hiç olmazsa butartışmaların içine girebilseydi, bir sol kamusal alan, bir sol sosyalalanyaratma,solunkendikendinitanımlamaihtiyacınafalangirebil-seydi;yani illabağımsızadayilanetmesigerekmiyor;bunlarhiçol-mazsasolunkendiiçerisindebirpolitikalanyaratmaolabilseydi,sol,varlığınıdahakorunaklısürdürmekanlamındabirşeyesahipolabilir-di.Amaherkoşuldaaktörolmadığıveolamadığıbirsürecegirildiği-nidüşünüyorum.Yanikötümserliğimeçareolamadınız..Soru:Solun bu kadar güçsüz ve sessiz olması, ki tarihsel süreç içeri-sinde, Cumhuriyetin kuruşundan beri de bu böyle…

Nilgün Toker Kılıç:Kuruluşundanberideğil.Aradasolungüçlendi-ği,sesiniyükselttiğidönemlerdevar.

Soru:Arada belli dönemlerde güçlenmeler var. Sonra hizaya getiril-me ve elbette bu güçsüzlüğün üstüne güçsüzlük katıldığını düşünüyo-rum; ama ben, şu açıklamanızın dışında sormak istiyorum. Toplum olmayan bir toplum; cemaate yakın ya da ahaliye yakın bir toplum



olmamızla solun bu kadar güçsüzlüğü arasında nasıl bir bağ kurula-bilir? Böyle bir bağ var mı?

Nilgün Toker Kılıç:Var tabii.Böyle bir toplumda sol var olamaz.Çünküsoldediğimizşeydesonuçtamodernbirdüşünmeveeylemebiçimidir.Yanieğerbirmoderntoplumsallıkiçerisindedeğilse;yaniyurttaşdenilenobağımsıziradevarlığıyoksa,solvarolamazzaten,varlığınısürdüremez. İkincisi,siyasetteorisiiçerisinde,butürbirtoplumsallıktatop-lumbirşimdiyegömülmüştürdiyoruzbiz.Yanigeçmişveşimdikate-gorileri içindekalmışveşimdiyigeçmişereferanslasürekliyenidenkurarakyaşamaktadır.Böylebirtoplumsallığıngelecekkavramıyok-turdiyoruz.Yanieğerbirtoplumkendini,geleceğininasılkuracağın-dan hareketle örgütleyemiyorsa, gelecek kategorisini çoktan kaybet-tiysesolyinevarolamaz;çünküsol,geleceküzerinedüşünmedir,birgeleceği kurma iradesi ortaya koymadır.Türkiye, 12Eylülden itiba-ren, toplumsallığın kendi içine gömüldüğü bir şimdiden çıkabilmişdeğildir.Yanibutarihvesolungüçlenememesiarasında,enazındanson zamanlardaki güçsüzlüğü arasında tabii ki bir ilişki var. Solunkendi sol olma tarzları bakımından da bir ilişki var.Mesela, birazöncearkadaşınsorusuylailgiliolaraksöyledim;tarihlehesaplaşama-ma,gerçektenkendiözgünvesoldilinikuramamagibiaçmazlarıvar.Amaonukuranlarındaçokbüyükbiralanaçamadıklarınıbiliyoruz.

Soru:Manisa’da ki mitingden geliyorum. Hani “Havada somun ko-kusu var” denir ya, öyle taptaze atmosferle, bu havayı da vererek bir soru soracağım. Hocam, biraz önce arkadaşımızın sorusuna verdiği cevapta dedi ki, “Hrant Dink’in cenazesinde olanların yüzde 80’i orada.” Bakın, o taze somun kokusu nasıl bir kokuydu, biliyor musu-nuz; ben, eşime dedim ki, “Ezber Dışı Söyleşiler’e sen gel, ben de ez-berimi bozmak için o tarafa gideyim, bakayım, ne var, ne yok?”

Nilgün Toker Kılıç: Siz gözetlemeye gittiniz, katılmaya değil,öylemi?

Soru:Yok, katıldım da, gönülden katıldım, onu söyleyeyim. Sorumu sormadan önce iki saptama yapmak istiyorum. Sözlerinizin arasında o saptamalar da geçti.



Bir tanesi şu: Yüz bine bölersek, ekranda beş kare çıktı; Tuncay Özkan dedi ki… Beş tane resimden Tayyip Erdoğan’ı gösterdi ve beş karede de sırayla, tarihsel olarak, laiklikle ilgili potlarını sıraladı. En çok alkış alan, özellikle şehitlerle ilgili söylediği laftı. Ben, oraya liseli arka-daşlarımla gittim; yani mezun olduğum liseden arkadaşlarımla git-tim. Hepsi, türküler, şiirler söylendiği zaman, “Eski mitinglerin hava-sı yok” dediler. Kitle de bunu söylüyordu. Ben, bu ezber dışı söylemlerimizi bozabilmek için özellikle solun hesaplaşması problemini anlayamıyorum. Çünkü bizler yargı-ladıkça… Bakın, bu yaşta bizi biz yapan şeyleri mitinglerde öğrendik. Biz hep mitinglerde bir şeyler öğrendik, yaşadıkça öğrendik; yani si-yasal hareketliliklerde öğrendik. Ama şurada toplum iki ayrı katego-riye geçmiş durumda. Biri sizin söylediğiniz gibi, temel öğretileri ka-pitalist sistem; ama dini motiflerle yürüyor. Ulusalcılar da yine kapitalist sistem içindeler; onlar da ulusal motiflerle yürüyorlar. Peki, sol, hem üretimde sosyalist üretim, paylaşım, hem de üst yapıda bunu sağlamayı önüne koyar. Ama sol hep yargılamaya çalıştığı için, bir türlü iktidara gelmek için üretim alanlarına da nasıl hakim ola-cağını bilemediği için, hep dışında kalıyor. Soracağım soru şu: Sizce, sol olarak bizim, bu keskinleşme dönemlerinde de, bu çok yakın dönem içerisinde gerçekten kitlelerle birleşip, kitlelerin önüne de geçebilmek için ne yapmamız gerekiyor? Yani bu iki ayrı kategorinin dışında biz nasıl onlarla bir araya gelip tekrar o gücü elde edebiliriz?

Nilgün Toker Kılıç:Bizonlarlabirarayagelemeyizveönlerinedegeçemeyiz.Benbununnedenlerinianlattımda,sizyoktunuz.Şimdi,söyleşininensonunagelip, sadecemuhteşembirmitingdenvekitle-lerdenbahsederekbusorunayanıtalınamaz.Benbunuanlattım;yaniönünegeçeceğimizbirkitleyok.Ben,bütünbukonuşmadaonuanlat-mayaçalıştım.Solunbirsözüdeyok,solunsözünükurabileceğibirtoplumsallıkdayokvesolunsesolabileceğibirpolitikalan imkanıdayok.Amabunoktadabir-ikişeysöyleyeyim. 27NisanMuhtırasındanüç gün sonra falanAnayasaMahke-mesiCumhurbaşkanlığıseçimsonuçlarınıbozunca,“Tamam, darbe gelmiyor”falandiyerahatladıkya,ondanönceikitanebüyükmitingvardı,kioseribugündedevamediyor.Bumitinglerintemelkarakte-rinisöyleyeyim:Eğerbubirsiyasetse,adınıöylekoyacaksak,burada



birnegatifsiyasetyapılıyor,onusöyleyeyim.ÖzellikleAnkaraTando-ğanveİstanbulÇağlayanmitingibir“istemezük!”mitingiydi.Anka-raTandoğanmitingiöyleydi.SonraTürkanSaylan’ınbirazçabasıyla,İstanbulÇağlayanmitingi, biraz başka bir şey, demokrasi falan dadedi; ama alana genel olarak hakim olan şey o değildi; yine

“istemezük”tü.Buraya gelmeden önceManisa’dakimitingi de birazizledim; tabiiki senin lafınıboşaçıkarmak istemem,amaoradadaaynışekilde,“istemezük”vardı,“Çankaya’ya eşi türbanlı birini iste-meyiz”falan.Yanineyiistemediklerinibeyanediyorlar.

Salondan:Bu Hükümetin yaptıkları insanları dehşete sürüklüyor.

Nilgün Toker Kılıç:Zatendahadehşetiburada.Akıllıbirsolcudahadehşetiniburadaarar.Dahadehşetiburada.“İstemezük”ünbirsiyasalanlamıvardır.DahadehşetiveBaykal’ınağzındandahasonradökü-len formatıyla, tümAKPdışımuhalefetinbirleşmesi.Ben söyledimzaten;Bonapartist diktatörlükbu.Yanikitleleronu talep ediyor, birotokrasiveBonapartistdiktatörlüğütalepediyorvebunuseslendire-cekpartibaşkanlarıvarvekendisinisoladınabunarevagörenlervar.Bu, sol değil.Bu, soluTürkiye’debir kezdahayıkacakolan şeydir.12Eylüldeyıkılmışsol,bugünbirkezdahasolcularlayıkılıyor.YanisololmanınTürkiye’deki tümnitelikkaybıbizzatsizinlesağlanıyor.SizbunusoladınayaptığınıziçinyıkılacaksolvesolunadıTürkiyetarihineböylegeçecek.Ulusalcı,ulus-devletçi,devletçisoldiyegeçe-cekvesizböyleyazdığınıziçingeçecek.

Salondan:AKP’yi liberal muhafazakâr bir parti diye nitelediniz ve dediniz ki, “Kesinlikle burada şeriat olmaz.”

Nilgün Toker Kılıç:Şeriatıistediklerinisanmıyorumdedim.

Salondan: Evet, “Sanmıyorum” dediniz. Ben, geçen haf ta Ankara’dan ve İstanbul Büyükşehir Belediyesinden üç bürokratla kendi istemimin dışında bir yurtdışı seyahati yaptım. Biz, üç akşam birlikte yemek yedik. Bira içtik diye, bu zatı muhteremler üç akşam bizi masasında istemedi. Özellikle bir tanesi, İstanbul’daki, Tayyip’in yakın arkadaşı. Ben, iki mitinge katılmamıştım, bugün Manisa’ya gittim ve oradaki coşkuyu, heyecanı gördüm, çok sayıda genç gör-düm. İran’da da Şah rejimi yıkılırken, Halkın Mücahitleri dincilerle...



Nilgün Toker Kılıç:İranmuhabbetinegeçeceksem,öncesizdenbirşeyin sözünü almayı tercih ederim.Ordunun şah ordusu olduğunusöyleyin,bendesizinleİran’ıkonuşayım.Önce,“Türkiye Cumhuriye-ti Ordusu şah ordusudur”deyin,bendeİrandeneyiminikonuşayım.

Salondan:Şah ordusu diyemeyeceğim. Darbelere ben de karşıyım, ama...

Nilgün Toker Kılıç:Ozaman,İrandeneyiminiTürkiye’detartışabi-leceğimizbirdurumyoktur.Soru:Sorum şuydu: Bu kadar insan kaygılanmakta haksız mı, yani gereksiz yere mi kaygılanıyorlar bu insanlar?

Nilgün Toker Kılıç:Anladım sorunuzu.Bu kadar insan kaygılan-makta haklı.Neden kaygılanıyorlar?Bu kadar insan kendimodernyaşamabiçiminikaybedeceğivebumodernyaşamabiçimininbaskıvekontrol altınaalınacağıduygusundandolayıkaygılanmaktahaklıolabilir.Karşıtaraftadaondandahaçokinsankendideğerlerininya-şamaözgürlüğünükaybedeceği kaygısı taşıyor.Şu anda toplumsallı-ğımızahâkimolan,“Neyi kaybedeceğiz?”kaygıları.Yanimitingler-deki insanlar bir modern yaşama biçimini kaybetme kaygısıylamitinge gidiyorlar.Mitinge gelmeyen sessiz çoğunluğun da bunlarakarşılığı...Bunumitinglerdebağıranarkadaşlardavardızamanında.Yani türban takan arkadaşları görmezden geldiniz,Kürtleri görmez-dengeldiniz.“Başka yaşam biçimlerinin bu ülkede bir arada yaşa-ma şansına sahip olacağı bir demokratik mücadeleyi yaratma araç-ları nedir?”sorusunusormamızgerekenbirzamandaydıkçokuzunsüredir.Bütünbunlarıtartışamadık.“Herkesin farklı yaşam biçimle-rine saygılı olarak ve farklı yaşam biçimlerine sahip olarak bir arada yaşaması için ne yapmak lazım?”sorusunutartışmaşansımızvardı.Olabilirdi sahiden, haklar üzerine konuşabilirdik filan. Tümbunlarıgörmezdengeldik.Dil,türban,Kürtçe,hiçbirinitartışamadık,hepsinibastırdık,Kürtleribastırdık,türbanıbastırdıkvesaire.Şimdi,bubastıraniktidarıntoplumsaldayanaklarınınönemlibirkısmıken-disininbastırılmasınıengellemekiçinalanaçıkıyor.Bununbirmah-suru yok. Salt birmodern yaşambiçiminin alanlarda savunulmasıdeğilbu;bu,biriktidarınkaybınınçığlığıvesolunbuçığlığaeklem-lenmesiyleâlâkalıbirsorunumvarbenim.



İranörneğinegeridöneceğim.İrantarihinibizimbirTürkiyeörneğiyletartışabilmemiziçin,İran’ınTürkiye’yereferansolabilmesiiçin,ordunun şahordusuolması lazım,öylebirkabulolması lazım.Size,bizimreferansolacağımızbirörnekvereyimmi?Muhtemelen,seçim sonrası ciddi olarakdüşünmek zorundaolacağımız bir örnekvereyim;Cezayir.İsterseniz,gelin,hepberaberCezayir tarihinioku-yalım.Yanitarihokumayabaşlayacaksak,başkatarihlerdevar.

Soru:Benim ta çocukluğumdan beri yürüttüğüm bir felsefem vardır. Bizim İslâm insanlarının dinden kaynaklanan insan sorunu vardır. Konumuz şudur: Bütün dinler dünyada insanlara takılmış birer pran-gadır. Ama bizim dışımızdaki dinler 17. Yüzyılda, Rönesans’la birlik-te üzerine büyük reformlar yapıldı ve bugün pedagojik bir ortama dönüştürdüler. Ama İslamiyet, maalesef, eskisinden de kötü. Çünkü Başbakanın da söylediği gibi, bir ulema dediği kesimle, herhangi bir dini bilgisi veya eğitimi olmayan, sadece yaşlı ve zavallı insanlardan oluşan bir kesimdir.Nilgün Toker Kılıç:Beyefendi,sözünüzükeseceğim;çünküenazın-danbenkürsüdeykenbukadarayrımcıbirdileizinvermekistemiyo-rum.

Soru:Çok özür dilerim. Yani üzerine düşünmemiz gereken konu budur. Bunu halletmeden de kimse bir yere varamaz.

Nilgün Toker Kılıç:Anladım.Umarım,herkesdeburadakidilinay-rımcılığınıanlamıştır.Benimbirşeysöylememegerekyok.

Soru:İyi bir şekilde dile getirdiniz. Zaten önceki haftalarda söyleşi yapan konuklar da önceki haftalarda dile getirdiler. Yani entelektüel birikimin, nicel anlamda entelektüel birikimin ne durumda olduğunu zaten görüyoruz, biliyoruz, takip ediyoruz. Yani bir aydın birikimi zaten her zaman azdı, bu dönemde daha da az. Bir şekilde bunların sonuçlarını da zaten toplayacağız. Solun ideolojik bulanıklığının da eksiyle veya soldaki bu ideolojik bulanıklıktaki önemli faktörlerden bir tanesi, acaba sosyalist demokrasi için değil de, temelde böyle bir hedefin kalmaması değil de, burjuva demokrasisi için mücadele edi-yor olmasından kaynaklanabilir mi? Teşekkür ediyorum.



Nilgün Toker Kılıç:Sorunuzudoğruanladıysam,“Burjuva demok-rasisinin kazanımları önemlidir”noktasındayız.“Önemlidir ve solun burjuva demokratik devrim mücadelesi kendi içinde birtakım çelişki-ler taşıyor olsa da, sol adına problem, en azından ona destek vermesi midir?”diyemitanımlamakistiyorsunuz,onubilmiyorum.Ben,önü-müzdekisürecinbirburjuvademokratikdevrimsüreciolduğunusöy-lesem ve öyle tanımlasam, görülen şeyin o olduğunu düşünsem...Sizinkavramınızladüşünebilirimbunu;yanibirburjuvademokratikdevriminin,Marx’ındediğigibi,kazanımlarıönemlidir,özellikleoto-nomyurttaşvehaklarbakımından.Amagirilenşugerilimveçatış-manın,yanişuandaTürkiye’deiktidarsavaşınınbirburjuvademok-ratikdevrimikurmaçatışmasıolduğukanısındadeğilim.Oyüzden,kavramlarıdaözenleseçtim.“Ya Bonapartist diktatörlük, ya otokra-si olacak; ama her koşulda bir totaliterizm tehlikesi altındayız”dedimveburjuvademokratikdevrimideğildirtotaliterizm. Totaliterizm, iki büyük rejimin niteliğidir; faşizm ve Stalindönemi Sovyetler totaliterizmi, yani bir tür aynılaştırılmış toplum.Totaliterizmderken, ikibüyüktemelniteliğinebakıyoruz; toplumunaynı değer, ilke ve yaşambiçiminden hareketle aynılaştırılması vebununbir yüksekbaskıcı devlet erki altında tesis edilmesi.Bundanbahsediyorum.Ama bu alana gidenlerden bir kısmının burjuva de-mokratikdevrimininkazanımlarınasahipçıkmakiçingittiğinisöylü-yorsanız,doğru.Amabu,“Burjuva demokratik devrimin kazanımla-rıyla beraber bir otokrasiyi, kazanımları için, ne pahasına olursa olsun modern yaşam tarzı için otokrasiyi isteyebilirim” demektirbanagörealanlarda. Sizebirşeysöyleyeceğim.17.YüzyıldaAvrupa’dakarmakarı-şıkortalık,dinsavaşlarıvesairevar.Odöneminsanlarınınkendiya-şamlarınıhuzur içerisindesürdürmelerimümkündeğil,özellikledeentelektüellerin.BizimbüyükfilozofumuzDescartesşöylebir lafet-miştir:“Yaşasın huzur içerisinde felsefe yapmama izin veren monar-şi.”Bizimkentlilerimizdedeşöylebirşeyvarmışgibigeliyor:“Yaşa-sın benim modern bir yaşam sürdürmeme izin verecek olan otokrasi.”Yani tercih solundur, yani sol olma tercihi diye bir şey yok burada.Bunu söyleyen sol değildir; yani benim için öyle.Siyaset teorisyeniolarak konuşacağım şimdi.Böylesine bir şey demek, sol olmaktançıkmak demektir.Bunu dediğiniz anda devletçisinizdir, bir türdengarip bir devletçi, cumhuriyetçisinizdir ve bunun hiçbirinin içinde



demokrasiyoktur.Demokrasiolmadığızaman,hertüryaşambiçimi-ninbaskısımümkündür.

Soru:Kısa bir şey sormak istiyorum. Tabii, hiçbirimiz kahin değiliz; ama sizce, orta vadede solun ve bu çerçevede, özgürlük çerçevesinde, demokrasi çerçevesinde ve bir arada yaşamak şiarı çerçevesindeki solun kitleselleşmesi mümkün müdür?Nilgün Toker Kılıç:Hiçbilmiyorumvezannetmiyorum.

Soru:Çünkü bu tartışmadan öyle bir sonuç çıkarttım, yani o kötüm-ser havadan. Bu kitleselleşme hiç mümkün değil gibi bir hava çıkıyor. Nilgün Toker Kılıç:Kısa vadede kötümserim, ama orta ve uzunvadehesaplarıyapabilecekdurumdadeğilim.Ancak,sizinleberaberşunudüşünebilirim:Neyapmalıyız,neüzerinedüşünmeliyizveken-dimizigerçektenbiraktörkılacakşekledönüştürmekiçinbutoplum-sallıktaneyinüzerindedurmalıyız?Bu toplumsallığıngerçektenbirirade kazanmasımücadelesi vermeliyiz.Hakmücadelesi bunun birkısmıdır,amasadeceodeğildir.Yani toplumunkendi iradesinigüç-lendirecekaraçlarıbulmamızgerekiyor.Amabununiçinde,buirade-sizleştirenaraçlarakarşıdamücadeleetmemizgerekiyor.Bunlardanbiridevlettir,bizzatcumhuriyetçi ideolojidir.Bütünbunlarıaçığaçı-karmak lazım.Amabundanbirayöncefilansosyaldemokrasi içinyazdığımbirşeyidesöylemekistiyorum. Mesela,seçimsürecindesoliçinelzemolanşeyin,soldemok-ratkamuoyunun“Sosyal demokrat”partilerdenkopartılmasıolduğu-nudüşünüyordum.ÇünküCHPveonunyardağıtümpartilerinbusoldemokrat kamuoyunu son 20 yıldır erittiğini, ulusalcılaştırarak dev-letçileştirdiğini düşünüyordum. Bunu kurtarma görevimiz vardıbizim.Amazaman,muhtıra,darbe...Yaniortavadeiçinbirşeysöyle-meyeceğim.Yani ben, toplumsal olanın önceden görülemezliğineyine de inanmak isteyenlerdenim ve inanmazsam, politika üzerinedüşünememveyapamam.Yani sol politikayapmaktanvazgeçmeye-ceğimizegöre, bunudabeklemekve inanmakdurumundayız.Ama kısavadedeolanokötümsersenaryoyadadirenecekaraçlarıbulma-mızlazım.Seyrediyoruzderken,aktifolmanındayollarıvardır.Yanibirpasifseyircilikvar,biraktifseyircilikvar.Aktifseyirciolmanındayollarıvar.



Soru:Çok kısaca bir soru soracağım. Çünkü ıstırap duyuyorum bu sol ifadesinden. Bu, sadece Baykal’ı ve CHP’yi dışlamakla bitmiyor. Bakın, hâlâ kendine “Marksist’im, komünistim” diyen arkadaşım... Burada olay şu galiba: Değerler sistemimiz çarpıldı. Siyaset yapıyor sol, değerler sistemine sahip değil.

Nilgün Toker Kılıç:Haklısınız.

Soru:Değerler sistemi, düşmanı için, başörtüsü için ölebilir. Başör-tülü bir kadına birinin bir şey yaptığını gördüğünde ortaya çıkan in-sana insan derim ben. Diyelim ki, başörtülü kadına bir tacizde bulu-nuyor ya da bir erkeğin beresini alıp atıyor; müdahale etmek lazım. Bunu yapamıyor sol, buna gözünü kapatıyor. Körleşmenin bir noktası budur.

Nilgün Toker Kılıç:Evet,doğru.Sololmanınçağdaşanlamlarındanbiri herhalde farklı olanın da kendinizle aynı yaşamhakkına sahipolduğunusavunmaktırvebununiçindehertürlümücadeleyiyapmakdason50yıldadünyadasoladüşmüştür,Türkiye’dedesoladüşmüştüryadasoladüşmeliydi.Şuandakendisinesoldiyenbirkesim,tamdabufarklıolanınortadankaldırılmasımücadelesinedestekveriyorki,artık onlara gerçekten sol demesek iyi olacak ve bence de soldemeyelim.

Documents

N İ L G Ü N T O K E R K I L I N Ç - mmo.org.tr · N İ L G Ü N T O K E R K I L I N Ç Körleşen Toplum, Körelen Siyaset Bu kitabın yayın hakkı Makina Mühendisleri Odası’na