ANG Pahayagan ng Partido Komunista ng PilipinasPinapatnubayan ng Marxismo-Leninismo-MaoismoEdisyong Hiligaynon

Tuig LII No. 1Enero 7, 2021

www.cpp.ph

EDITORYAL

Ma li syo so kag wa la sang ba se ‐han ang “pag ta la na” sang ATC ba ‐tuk sa PKP kag BHB. Ang PKP kag ang BHB mga re bo lu syo nar yong or ‐ga ni sa syon nga na ga su long sang pag hi ma kas pa ra sa pung sod non nga ka hil wa yan. Ang ar ma dong pag hi ‐ma kas sang pu mu lu yong Pi li pi no ma ‐du gay na nga gin ki la la sang lo kal kag du mu lu ong nga mga insti tu syo n, or ‐ga ni sa syon kag gub yer no bi lang le ‐hi ti mo nga pag hi ma kas ba tuk sa du ‐mu lu ong kag lo kal nga pag pa mi gos.

Ang mga re bo lu syo nar yo nga ar ma dong pwer sa hu got nga na ga ‐su nod lun say sa mga in ter nal nga pag su lun dan kag mga in ter na syu nal nga ma ka ta wo nga la yi nga na ga am ‐lig sa in te res kag kaa yu han sang

mga si bil yan. Hu got nga na ga pa nin ‐du gan ang Par ti do kag BHB kontra sa te ro ris ta nga ka la ka san ba tuk sa in di ar ma dong pu mu lu yo.

Gin hi mo sang ATC ang ti kang nga ini bi san wa la pa ma hus ga han ang in di mag nu bo sa 30 rek la mo nga gin pa sa ka sa Kor te Sup re ma nga na gak westyon sa ATL. Gi nak ‐westyon man sang pi la ka eksper to nga li gal ang pag ka so sang “te ro ris ‐mo” ba tuk sa Par ti do kag BHB nga si ling ni la “re bel de” kag in di “te ro ‐ris ta” ba ngud sa ka tu yu an si ni nga ibag sak ang na ga ha ri nga gub yer no kag bay lu han ini sang de mok ra ti ko nga gub yer no sang ban wa.

Bi san nga gi na tum-u kan sang ma li syo so nga pag ta la na sa ida lom

Na ga ha na nga ma la pa ran nga pag pa mi gos sa ta bon sang “an ti-te ro ris mo”

Sa hi nga pu san sang Di sye mbre 2020, gin-a nun syo sang Anti-Ter ro rism Council (ATC) ni Rod ri go Du ter te nga por mal si ni nga “gin ta la na” bi lang “te ro ris ta nga or ga ni sa syo n” ang Par ti do Ko mu nis ta sang Pi li pi nas (PKP) kag ang Ba gong Huk bong Ba yan (BHB). Gin hi mo ang ti kang nga ini san dig sa Anti-Ter ro rism Law (ATL) nga da li-da li nga gin pa sar ni Du ter te sang Hul yo 2020.

sang ATL, in di ang Par ti do kag BHB ang pi na ka tar get sang mga ti kang nga ini sang re hi meng Du ter te. Ba ‐ngud daan na nga ili gal kag wa la na ‐sa kup sang la yi sang reak syu nar ‐yong gub yer no, ang PKP kag BHB wa la sang li gal nga ka him ta ngan nga pwe de maa pek tu han sang ti ‐kang nga ini.

Ang tu nay nga tar get sang ma li ‐syo so nga pag ta la na ba tuk sa PKP kag BHB amo ang li gal kag in di ar ‐ma do nga mga pung sod non-de mok ‐ra ti kong pwer sa kag ang ma la pad nga ku bay sang prog re si bo kag pat ‐ri yo ti kong mga or ga ni sa syo n, party-list, un yon, ta ga pa nga pin sang taw ‐ha non nga ki na ma ta rung, mga NGO (non-governmen tal or ga niza ti on) kag in di bid wal nga ak ti bo nga na ga ‐kontra sa ti ra ni ya. Gin-a ko sang mga pa ngu na hon nga upi syal ni Du ‐ter te nga ma da la hig sa ti kang nga ini ang mga gru po nga gi naa ku sar nga mga “pren te” sang PKP kag

Enero 7, 2021 ANG BAYAN2

Tuig LII No. 1 | Enero 7, 2021

KaundanANG

instagram.com/prwcnewsroom

@prwc_info

cppinformationbureau@gmail.com

Ang Ang Bayan ginabantala duha ka beses kada bulansang Komite Sentral sang Partido Komunista ng Pilipinas

Ang Ang Bayan ginabantala salenggwahe nga Pilipino, Bisaya,

Iloko, Hiligaynon, Waray kag Ingles.Nagabaton ang Ang Bayan sangmga kontribusyon sa porma sang

mga artikulo kag balita. Ginabuyok man ang mga bumalasa nga

magpaabot sang mga saway kag rekomendasyonsa ikauswag sang

aton pahayagan.

BHB. Si ning nag li gad nga mga bu lan, ha ya gan ni la nga gin-red-tag ang mga or ga ni sa syon nga ini.

San dig sa ti kang nga ini, gin ‐man du sang gub yer no nga uya tan ang mga “bank account sang PKP kag BHB,” nga ma kaa pek to, in di sa PKP (nga wa la sang kwar ta sa bang ‐ko nga ma hi mo nga ipi ton sang gub ‐yer no), kun di ang nag ka la in la in nga mga or ga ni sa syon kag in di bid wal nga gi naa ku sa han sang gub yer no nga “na ga pa da la sang pon do sa BHB”.

Indi ma la yo nga sa su lod sang pi la ka se ma na o bu lan, pa ga ga mi ‐ton sang gub yer nong Du ter te ang ti kang nga ini pa ra sa ha ya gan nga ili ga li sa syon kag pag-i pit sa mga de ‐mok ra ti kong ki na ma ta rung. Sa por ‐mal nga “pag ta la na” sa PKP kag BHB nga “te ro ris ta”, ang sin-o man nga aku sa han nga na kaa ngut, na ga ‐su por ta, na ga sim pa ti ya o na ga ta go sa ila ma hi mo nga aku sa han kag si ‐lu tan sa ida lom sang ATL. Pa ga ga ‐mi ton ni Du ter te ang ta bon nga “an ‐ti-te ro ris mo” pa ra tap na on ang de ‐mok ra sya kag pa hi pu son ang ta nan nga na ga pa ma tuk sa iya ti ra ni ya.

Da pat lu bos nga mag hu lag kag

mag ba to ang ta nan nga pwer sa nga de mok ra ti ko ba tuk sa pag ga mit ni Du ter te sa ATL pa ra tap na on ang mga de mok ra ti ko nga ki na ma ta rung kag li gal nga is ta tus. Gina bu yok sang Par ti do ang nag ka la in la in nga pwer sa, pa ti ang wa la sang ka hi lab ‐ta nan sa PKP o bi san kontra sa PKP o BHB, nga ma nin du gan ba tuk sa pag ga mit sang ATL pa ra sa “pag ta ‐la na nga te ro ris ta” ba tuk sa PKP kag BHB ba ngud sa in di mag du gay ma ‐da la hig ang mga ki na ma ta rung nga li gal kag pang pu li ti ka sang ta nan.

Na ga pa na wa gan ang Na tio nal De mocra tic Front of the Phi lip pi nes (NDFP) sa mga ab yan sang pu mu lu ‐yong Pi li pi no nga mag pa ha yag kontra sa ATL. Su no sa NDFP, la bi nga na ngin im po sib le nga may su gi ‐la non pang ka li nu ngan bi lang pa ‐maa gi sang pag lu bad sa mga ugat sang ar ma dong ina way sa Pi li pi nas.

Na ga pa na wa gan man ang NDFP sa mga pu mu lu yo kag gub yer no sang Uni ted Sta tes, Eu ro pe an Uni on, New Zea land, Austra lia kag Uni ted King ‐dom nga mag ham bal ba tuk sa sa la nga pag ta la na sa PKP. Gin du so man si ni ang pag ka kas sa nga lan sang PKP kag BHB sa “lis ta han nga te ro ‐

ris ta” sang US kag pi la ka du mu lu ‐ong nga gub yer no agud ma ka bu lig sa pag ti ngu ha sang pu mu lu yong Pi ‐li pi no nga ba tu an ang mga tu yo nga mag tu kod sang isa ka pa sis tang dik ‐ta dur ya sa ta bon sang “an ti-te ro ris ‐mo” kag tu ga hon ang kun di syon agud li wat nga ma su gu ran ang naun tat nga su gi la non pang ka li nu ‐ngan sang GRP-NDFP.

Ba ngud may ara na la mang 500 ad law sa Ma lacañang, na ga da li-da li su bong si Du ter te nga paan da ron ang iya mga pa di hot pa ra ma ga pa bi ‐lin ang di nas ti yang Du ter te sa po ‐der. La kip sa mga ini ang ha yag nga pag tu kod sang isa ka pa sis tang dik ‐ta dur ya, pag du so sang “char ter cha nge” sa nga lan sang pe de ra lis mo kag ang pag si gu ro nga “ma pi li an” ang iya am bi syo sa, pa re ho nga pa ‐sis ta kag uhaw-sa-ga hum nga anak nga si Sa ra pa ra mag bu los sa pag ‐kap re si den te.

Ga ni pa la la nga pa la la ang kam ‐pan ya nga pag pa mi gos sang re hi ‐meng US-Du ter te. Antes mag ta pos ang 2020, si yam ka li der sang mi ‐nor yang pu mu lu yo nga Tu man dok sang Pa nay ang wa la sang inug ba to nga gin pa tay sang mga pa sis tang pu lis sa kaa gan hon nga pag sa la kay sa ila mga bar yo sang Di sye mbre 30. Indi mag la yo nga ta lan-a won ini sang “es ti lo nga Ja kar ta” nga ma ‐du gu on nga pag pa mi gos nga ma du ‐gay na gus to ipa tu man ni Du ter te sa kam pan yang “an ti-ko mu nis ta”.

Sa atu bang sang da ku nga pa ‐sis tang pa ma hug ba tuk sa mga de ‐mok ra ti kong ki na ma ta rung, da pat lu bos nga mag hu lag ang Ba gong Huk bong Ba yan kag mag lun sar sang mga tak ti kal nga open si ba, la bi na ba tuk sa mga abu sa do nga yu nit sang mi li tar kag pu lis. Ki na hang lan man nga tu ku ron ang mga ar ma do nga yu nit par ti sa no sang BHB pa ra idep loy sa gu wa sang mga so nang ge ril ya agud mag lun sar sang mga tak ti kal nga open si ba ba tuk sa mga pa si li dad mi li tar, pang ko mu ni ka syon kag pang transpor ta syon sang kaa ‐way kag ba tuk sa mga ya bi nga upi ‐syal kag ti na wo nga may ka hi lab ta ‐nan o utok sang mga pa sis tang kri ‐men ba tuk sa ma sa.

Editoryal: Na ga ha na nga ma la pa ran nga pag pi gos sa ta bon sg “an ti-te ro ris mo” 1#DiMag pa lu tos: La bing pa bas ku gon pa ang Par ti do 2Kumpre hen si bo nga pag su long sa Neg ros 3Mga tu man dok nga kontra-dam, gin ma sa ker 4Ma di na lag-on nga ba ri ka da sa Lu pang Ra mos 4Akti bis ta nga ma ngu ngu ma, gin pa tay sa Bo hol 4Bad yet pa ra sa ku ra kot kg pa sis mo 5Ga may nga pon do pa ra sa ba ku na 5Mga ba ril, gin su ren der sg CAFGU sa BHB 5Trey ning mi li tar sg BHB-Eas tern Sa mar 5Lu was nga atu ba ngay nga kla se 613th month pay, wa la gin ha tag sa ma da mo 7Lu was sa Covid-19 pe ro in di sa ka bud lay 8Social me dia, alag yan sg pag ba to 10

ANG BAYAN Enero 7, 2021 3

Sa pau na nga mga re port, may mga pag ti li pon kag se leb ra syon sa mga pren teng ge ril ya sang Ilocos-Cor dil le ra Re gi on, Sout hern Ta ga ‐log, Sout hern Min da nao Re gi on (SMR) kag North Eas tern Min da nao Re gi on. Sa SMR, gin du ngan ang se ‐leb ra syon sa pag ta pos sang Ba se ‐hang Kur so ng Par ti do sa isa ka kam po sang Ba gong Huk bong Ba yan (BHB).

North Central Min da nao. Gin-a tu bang kag na pa ngi ba ba wan sang re bo lu syo nar yong pwer sa ang ka ba ‐ngis sang kaa way sa re hi yon. Epek ‐ti bo nga nap re ser ba sang Par ti do ang ku sog si ni sa er ya kag ara sa pu si syon ini su bong nga mag-ang kon sang du gang nga ka da lag-an sa ma ‐su nod nga tuig. Sang 2020, na ka lun ‐sar ang BHB sang 92 ak syong mi li tar sa re hi yon ba tuk sa Armed Forces of the Phi lip pi nes (AFP) kag mga pa ra ‐mi li tar nga na ga ser bi nga pwer sa pang se gu ri dad sang hi gan te nga mga mi na han kag plan ta syo n. Indi mag nu bo sa 154 ang kas wal ti sa ku ‐bay sang reak syu nar yong mi li tar kon sa diin 88 ang na pa tay sa ina way.

Ma di na lag-on man ang nag ka la ‐in la in nga kam pan yang ma sa nga gin lun sar sang re hi yon pa re ho sang pag kumpron ta sa mga aga lon nga may du ta, pag pa sa ka sang rek la mo sa mga ahen sya sang gub yer no kag kam pan ya nga un tat-o pe ra syon sa mga kum pan ya. Paa gi si ni, na pa ta as ang swel do sang mga ma mu mu gon sa uma kag na ha tag ang ila mga be ‐ne pi syo. Na pa ta as man ang pre syo sang mga pro duk to sang mga ma ‐

ngu ngu ma. Mai sog man nga gin-a ‐tu bang sang ma sa ang pa sis mo sang AFP sa ila ko mu ni dad. Gin pa si dung ‐gan sang ko mi te sang Par ti do sa re ‐hi yon ang 18 ha nga way nga na pa tay ba ngud sa pag pa mom ba sang AFP kag si yam nga na pa tay sa engkwentro.

Northe astern Min da nao. Gra be nga mga hang kat sa pag pa su long sang ina way ban wa ang na pa ngi ba ‐ba wan sang re hi yon sa 2020. Sa atu ‐bang sang to do ata ke sang re hi men, nau ya tan sang BHB ang ini sya ti ba

mi li tar. Na ka kum pis ka ang mga Pu ‐lang ha nga way sang mga ar mas nga sa rang ar ma san ang isa pa ka pla tun. Na ka re kord man sang 98 ar ma dong ak syon ba tuk sa na ga-o pe reyt nga tro pang mi li tar sam tang ka tum bas sang ga may nga kum pan ya ang nu ‐me ro sang ila mga kas wal ti.

Pa nay. Sig ni pi kan te nga pag da ‐ku man sa ma sang ka ta pu an sang re bo lu syo nar yo nga mga or ga ni sa ‐syon ang tam pok sa pa ha yag sang ko mi teng re hi yu nal sang Par ti do sa is la. Si la ang na ngu na sa pag lun sar sang mga re bo lu syong ag rar yo pa ‐re ho sang pag du so sang ki na ma ta ‐rung nga ita lau ma ang ba kan te nga mga par se la sang du ta, pag pa bi lin sang ka taw ha yan kag ka li nu ngan kag pag pa su long sang iban pa nga ka hub la gan pa ra sa ila ma ka sa hi nga mga in te res.

Simple pe ro ma li pa yon nga pag ti li pon ang gin hi wat sa nag ka la in la in nga pren teng ge ril ya kag ko mu ni dad sang ma sa agud sau lu gon ang ika-52 ani ‐ber sar yo sang Par ti do Ko mu nis ta sang Pi li pi nas (PKP). Sa atu bang sang mga ma bas kog nga ope ra syon kag pag pang lig hot sang mi li tar, nag pur si ger ang ma ‐sa pa ra ma ka tam bong kag ma kii sa sa ak ti bi dad kag sau lu gon ang mga ka da lag-an nga naa gum sang Par ti do kag re bo lu syo nar yong hub lag kag ta sa hon ang mga lek syon si ning nag li gad nga tuig.

Kumpre hen si bo nga pag su long sa Neg ros

KUMPREHENSIBO NGA PAG-ABANSE sa pa tag sang ideo lo hi ya, pu li ti ka kag or ga ni sa syon ang gin re port sang ko mi te sang Par ti do sa Neg ros sa atu bang sang pag pang ha lit sang re hi meng Du ter te kag pan dem ya nga Covid-19.

Sa pa tag sang ideo lo hi ya, may por mal nga dis ku syon ang mga sa nga sa 25-tu ig nga pag su ma sang re hi yon. Ma di na lag-on man nga na lun sar ang 3-le bel nga por mal nga edu ka syo n. Sa Central Neg ros, na ka ta pos ang 200 ka ta pu sang Par ti do sa Ba ta yan kag Inter med yang Kur so ng Par ti do sang 2020. Na ka ta pos man sang Aban teng Kur so ang mga kad re sang re ‐hi yon. Bu nga ang mga ini sang gin lun sar nga pi na kau na nga kum pe ren sya sa edu ka syon sa re hi yon sang unang ba hin sang 2020.

Sa or ga ni sa syo n, na ka lun sar sang mga asembli ya kag mi ting ang mga or ga ni sa syong ma sa kag na ka pi li sang mga bag-o nga upi sya l. Na ka tu kod sang mga tsap ter pa ra sa ma ngu ngu ma, ka ba ba in han kag pa ma tan-on. Nag da ku sang 10%-15% ang nu me ro sang or ga ni sa dong ma sa kag na du ‐ga ngan sang 5%-10% ang ga tos ka li bo nga ba seng ma sa.

Sa pu li ti ka, na ka pa hu lag ang mga ma ngu ngu ma sa pag lun sar sang re ‐bo lu syong ag rar yo kag an tip yu dal kag an ti pa sis tang pag ba to. Ma la pa ran nga nag pa nag tag ang mga re bo lu syo nar yong pwer sa sa re hi yon sang mga pol ye to ba hin sa pan dem ya nga Covid-19 kag nag lun sar sang mga kli ni ‐kang ba yan. Pi na ka da ku di ri ang 2,000 ma sa nga na ser bi syu han sa Central Neg ros. Sa bi log nga 2020, 75 ele men to sang AFP ang na lis ta nga kas wal ti ha lin sa 30 tak ti kal nga open si ba kag pag si lot sang BHB sa is la.

Sa ika-52 tuig sang PKP:

#DiMag pa lu tos: La bing pa bas ku gon pa ang Par ti do!

Enero 7, 2021 ANG BAYAN4

ris ta” sang US kag pi la ka du mu lu ‐ong nga gub yer no agud ma ka bu lig sa pag ti ngu ha sang pu mu lu yong Pi ‐li pi no nga ba tu an ang mga tu yo nga mag tu kod sang isa ka pa sis tang dik ‐ta dur ya sa ta bon sang “an ti-te ro ris ‐mo” kag tu ga hon ang kun di syon agud li wat nga ma su gu ran ang naun tat nga su gi la non pang ka li nu ‐ngan sang GRP-NDFP.

Ba ngud may ara na la mang 500 ad law sa Ma lacañang, na ga da li-da li su bong si Du ter te nga paan da ron ang iya mga pa di hot pa ra ma ga pa bi ‐lin ang di nas ti yang Du ter te sa po ‐der. La kip sa mga ini ang ha yag nga pag tu kod sang isa ka pa sis tang dik ‐ta dur ya, pag du so sang “char ter cha nge” sa nga lan sang pe de ra lis mo kag ang pag si gu ro nga “ma pi li an” ang iya am bi syo sa, pa re ho nga pa ‐sis ta kag uhaw-sa-ga hum nga anak nga si Sa ra pa ra mag bu los sa pag ‐kap re si den te.

Ga ni pa la la nga pa la la ang kam ‐pan ya nga pag pa mi gos sang re hi ‐meng US-Du ter te. Antes mag ta pos ang 2020, si yam ka li der sang mi ‐nor yang pu mu lu yo nga Tu man dok sang Pa nay ang wa la sang inug ba to nga gin pa tay sang mga pa sis tang pu lis sa kaa gan hon nga pag sa la kay sa ila mga bar yo sang Di sye mbre 30. Indi mag la yo nga ta lan-a won ini sang “es ti lo nga Ja kar ta” nga ma ‐du gu on nga pag pa mi gos nga ma du ‐gay na gus to ipa tu man ni Du ter te sa kam pan yang “an ti-ko mu nis ta”.

Sa atu bang sang da ku nga pa ‐sis tang pa ma hug ba tuk sa mga de ‐mok ra ti kong ki na ma ta rung, da pat lu bos nga mag hu lag ang Ba gong Huk bong Ba yan kag mag lun sar sang mga tak ti kal nga open si ba, la bi na ba tuk sa mga abu sa do nga yu nit sang mi li tar kag pu lis. Ki na hang lan man nga tu ku ron ang mga ar ma do nga yu nit par ti sa no sang BHB pa ra idep loy sa gu wa sang mga so nang ge ril ya agud mag lun sar sang mga tak ti kal nga open si ba ba tuk sa mga pa si li dad mi li tar, pang ko mu ni ka syon kag pang transpor ta syon sang kaa ‐way kag ba tuk sa mga ya bi nga upi ‐syal kag ti na wo nga may ka hi lab ta ‐nan o utok sang mga pa sis tang kri ‐men ba tuk sa ma sa.

Akti bis ta nga ma ngu ngu ma, gin pa tay sa Bo holPATAY SA PAGPANGLUTHANG sang mga pwer sa sang es ta do ang ma ‐ngu ngu ma nga si Lo renzo Paña sa Ba ra ngay Do ro, Ba li li han, Bo hol sang Di sye mbre 30, 2020.

Si Paña myembro kag anay upi syal sang Hug pong sa Mag-uu ma Da pit sa Ka sap dan-Ki lu sang Mag bu bu kid ng Pi li pi nas. Daan na nga gi nai pit sang es ta do ang bik ti ma ba ngud sa pag ka-ak ti bis ta. Sang 2018, gin ha ‐lug hog nga wa la sang man dam yen to sang mga pu lis ang iya ba lay sa Ba ‐ra ngay Ban to li nao, Antique ra. Gin pin ta san man sang mga pu lis ang iya pa mil ya.

Tortyur. Gin tortyur kag gin ba kol sang na gao pe ra syon nga mga sul ‐da do sang 62nd IB ang si bil yan nga san day Micha el Cal lao kag Jimmy Ba yog, pa re ho nga re si den te sang Sit yo Ago go lo, Ba ra ngay Maca ga hay, Moi ses Pa dil la, Neg ros Occi den tal. Na gaa gi lang ang du ha sa Sit yo Bo ‐ngao, Ba ra ngay Tri ni dad, Gui hul ngan City, Neg ros Ori en tal sang Di sye ‐mbre 26, 2020 sang ba la ba gan si la sang mga sul da do.

Istraping. Tat lo ka si bil yan ang bik ti ma sang pa ta ra tas nga pag pang ‐ti ro sang mga sul da do sang 78th IB sa isa ka ba lay sa Ba ra ngay Quezon, Ge ne ral MacArthur, Eas tern Sa mar sang Nob yembre 12, 2020. Sa su lod sad to sang ba lay ang mag-u tod nga san day Be nan, 50; Bo boy, 40; kag Ryan Ca del lo, 22—mga si bil yan nga gin-a ku sar sang mi li tar nga may an gut sa ar ma dong hub lag.

Mi li ta ri sa syo n. Ha lin Di sye mbre 25, 2020, nag sa la kay ang may 90-120 sul da do sang 11th IB kag 705th Po lice Re gio nal Mo bi le Force Bat ta ‐li on sa 14 sit yo sang mga ba ra ngay sang Ta yak, Na pacao kag Ca sa la an sa Sia ton, Neg ros Ori en tal. Na ka lis ta sang na pu lo ka ka so sang mga pag ‐la pas ang mga pwer sa sang es ta do, la kip ang tu yo nga pag pa tay, pag pa ‐nga wat, pag pa na mad sang prop ye dad, in te ro ga syon kag pag pa ma hug.

Mga tu man dok nga kontra-dam, gin ma sa ker

Si yam ka Tu man dok nga ak ti bo nga na ga pa ma tuk sa pag tu kod sang dam sa ila nga an sestral nga du ta ang gin ma sa ker, kag 17 iban pa ang ar bit rar yo nga gin da kop sang mga ele men to sang Cri mi nal Inves ti ga ti on and De tecti on Gro up (CIDG) kag 12th IB sang Di sye mbre 30, 2020 sa mag ka ta lam bi nga mga ba ra ngay sa du lu nan sang Ta paz, Ca piz kag Ca li nog, Iloi lo.

Gin ki la la ang mga gin pa tay nga san day Roy Gi gan to, Ma rio Agu ir re kag Rey nal do Ka ti ‐pu nan sang Ba ra ngay La ‐hug; Mau ri to Diaz, Sr. sang Ba ra ngay Taca ‐yan; Eli seo Ga yas, Jr. sang Ba ra ‐ngay Agli nab; Arti li to Ka ti pu ‐nan sang Ba ra ngay Acuña; Jo mar Vi dal sang Ba ra ngay Daan Sur; kag Dal son Ca ta min kag Ro lan do Diaz sang Ba ra ngay Na ya wan, ta nan sa ban wa sang Ta paz.

Ang mga bik ti ma ki la la nga mga li der tu man dok kag ka ta po sang Tu ‐man duk, or ga ni sa syon sang 17 ko ‐mu ni dad sang Tu man dok sa Pa nay. Su no sa mga sak si, pwer sa han nga gin su lod sang mga pa sis ta ang ba lay sang mga bik ti ma sang kaa ga hon, gin pag wa ang mga pa mil ya, kag gin ‐pang ti ro ang mga bik ti ma. Pi la sa mga bik ti ma gin pa tay sam tang na ‐ga ka tu log. Gin tortyur man an tes pat yon si Ga yas.

Nag lab-ot sa 300 ang nag-o pe ‐ra syon nga mga pa sis ta sa 10 ba ra ‐ngay sang Ta paz, kag 200 man sa anom ka ba ra ngay sang Ca li nog.

Pag ka ta pos sang kri men, ma li ‐syo so nga gin pag wa ni Lt. Col. Gervacio Bal mace da sang CIDG Re ‐gi on 6 nga mga myembro sang Ba ‐gong Huk bong Ba yan (BHB) ang mga bik ti ma kag gin pa tay pag ka ta pos “mag ba to.” Nag ka la in la in nga mga ar mas kag bom ba ang gin ta nom sang mga ope ra ti ba sa ba lay sang mga bik ti ma.

Ba ngud sa ka kug mat nga naa ‐gum sang mga ko mu ni dad, nap wer sa nga mag bak wit ang may 500 in di bid ‐wal ha lin sa mga bar yo. Nag kad to si la sa nag ka la in la in nga sentro sang ebak wa syon sa Ta paz kag Ca li nog.

Ma du gay na nga gi na pag wa sang mi li tar nga may kaang ta nan

ang Tu man duk sa Par ti do kag BHB. Tu yo sang pag pa mi gos nga tap na on

ang ma bas kog nga pag pa ma tuk sang mga Tu man dok sa gi na tu ‐

kod nga Ja la ur Me ga dam sa Ca li nog kag pla no nga Pa nay

River Ba sin Integ ra ted Deve lop ment Project sa Ta paz kag Ja min dan. Pa la ya son sang mga

pro yek to nga ini ang pi la ka pu lo ka li bo nga Tu man dok kag lu nu ron ang ila nga mga du ta. Gi na ba tu an man sang mga Tu man dok ang pag pang-a gaw sang 3rd ID sa ila ma sob ra 33,310 ek tar ya nga an sestral nga du ta nga gi na ga mit bi lang re ser ba ‐syon mi li tar.

Ma di na lag-on nga bari ka da

sa Lu pang Ra mos

Na pa at ras sang ba ri ka dang ba yan sang mga ma ngu ngu ma kag su ‐

por ter sa Lu pang Ra mos, Das ma ‐riñas City, Cavi te ang na ga ha na nga pag pa la yas sa mga re si den te sang mga ahen te sang Na tio nal 

Grid Cor po ra ti on of the Phi lip pi ‐nes (NGCP). Nagum pi sa ang du ‐

ha ka ad law nga ba ri ka da sang Di sye mbre 21.

Pa tin du gan sang mga pos te sang kur yen te ang 372 ek tar yang du ta sang mga ma ngu ngu ma. Umpi sa 2014 gus to na nga sud lon sang NGCP ang Lu pang Ra mos nga 

mai sog nga gin ba tu an sang KASAMALR.

ANG BAYAN Enero 7, 2021 5

Bad yet pa ra sa ku ra kot kag pa sis moPORMAL NA NGA GINPIRMAHAN ni Rod ri go Du ter te sang Di sye mbre 28, 2020 ang ₱4.5 tril yon nga pung sod non nga bad yet pa ra sa tuig 2021 nga gin ta wag sang mga kri ti ko si ni nga bad yet pa ra sa ku ra kot kag pa sis mo.

Ha los sang kap-at sang bad yet (₱1.1 tril yon) gin ta la na pa ra sa mga pro yek tong imprastruk tu ra sam tang wa la pa sang 4% (₱200 bil yon) ang gin ta la na pa ra tap na on ang pan dem ya, sa pag pa ta as sang ka pa si dad sang sis te ma sa ikaa yong la was kag pag ba kal sang ba ku na.

To do-bu hos ang pon do pa ra sa mo der ni sa syon sang Armed Forces of the Phi lip pi nes (₱38 bil yon) kag pa nik tik (₱9.5 bil yon). Bi san may su ‐lu-su gi la non sa Se na do sang pag ba su ra sa ₱19.1 bil yon nga bad yet sang Na tio nal Task Force to End Local Com mu nist Armed Conflict, nag ‐pa bi lin ini nga bi log sa pi nal nga gin pir ma han nga bad yet.

Sa pi hak nga ba hin, gin ka kas ni Du ter te ang mga pro bi syon pa ra sa pag ti ga na sang ga may nga pon do pa ra sa pag ba kal sang du gang nga mga ka ma pa ra sa pang pub li kong os pi tal; pag ha tag sa mga tit ser sang es pe syal nga ala wans pa ra sa transpor ta syon kag pag ba kal sang mga ka ga mi tan sa pag tud lo; re lo ka syon sang mga re si den te nga na pa la yas ba ngud sa gi na tu kod nga mga pro yek tong imprastruk tu ra; lib re nga pag pa ka on pa ra sa mga ba ta kag iban pa nga mga ba se hang ser bi ‐syo.

Gin ka kas man ni ya ang pro bi syon nga na ga ob li gar sa iya upi si na nga mag su mi ter sang re port sa Kong re so kon paa no gi na gas to ang pon do nga pa nik tik si ni ka da kwar to sang tuig.

Sam tang, nag ta la na si Du ter te sang ₱560 bil yon pa ra ba ya ran ang iya mga gin-u tang si ning nag li gad nga mga bu lan. Na ‐ga lab-ot na sa ₱10.2 tril yon ang utang sang Pi li pi nas sang Nob yembre 2020.

Gag may nga pon do pa ra sa ba ku na

SA PIHAK sang sa lam bi ton pir me ni Du ‐ter te nga ba ku na ang so lo nga ma ka sal ‐bar sa pung sod sa pan dem ya, ₱2.5 bil ‐yon lang ang aktwal nga gin ti ga na ni ya pa ra sa pag ba kal si ni. Ang du gang nga ₱70 bil yon ma ga ha lin sa utang kag di pa na ku lek ta nga re ben yu. Si ning se ma na, na ba li ta ang pla no ni Du ter te nga li wat na man ma ngu tang sang ₱30 bil yon ha lin sa Asi an Deve lop ment Bank kag World Bank pa ra pang ba kal sang ba ku na. Ini sa pi hak sang 8% pa lang ang na ga mit sang re hi men sa ₱5 bil yon nga gin-u tang si ni sa World Bank sang Abril pa ra ku no ba tu an sang pan dem ya.

Ba ngud sa ka wad-on sang sentral nga pla no kag pon do, ma da mo na nga syu dad ang nag pa ha yag nga ma ga ba kal sang kau ga li ngon nga ba ku na pa ra sa lib re nga pag pa nag tag sa mga re si den ‐te. Imbes nga sal-on ang da ku nga ka ‐

ku la ngan, gi na pa sa sang re hi men sa mga ka pi ta lis ta ang pag ba kal sang 600,000 do sis nga ba ku na sang AstraZe neca (Uni ted King dom) kag nag pa nga yo sang 200,000 do sis pa ra sa kau ga li ngon nga ga mit. Antes si ni, 2 mil yon nga do sis man ang ginpro mi ‐sa sang re hi men sa pri ba dong sek tor.

Trey ning mi li tar, gin lun sar sang BHB-Eas tern Sa mar

NAKATAPOS SANG BATAYANG Kur song Pu li ti ko-Mi li tar (BKPM) ang isa ka pla tun sang Ba gong Huk bong Ba yan (BHB)-Eas tern Sa mar sa tu nga sang ma bas kog nga ope ra syon mi li tar sang Oktub re 2020. Sa su lod sang 12 ad law, na ti ga yon nga magtrey ‐ning sang mga Pu lang ha nga way sa er ya nga oku pa do sang Re ‐too led Com mu nity Sup port Prog ram (RCSP) sang mi li tar.

Ka tu yu an sang pag ha nas nga pa taa son ang ika sa rang mi ‐li tar sang yu nit bi lang ka ba hin sang pag han da sa mas ma bas ‐kog nga pag-a ta ke sang mga ar ma dong pwer sa sang re hi meng Du ter te. Na ngin ka tu wang sa ak ti bi dad ang lo kal nga or ga ni ‐sa syong ma sa sa pag si gu ro sang se gu ri dad kag lo his ti ka.

Sa isa ka simple nga se re mon ya pag ka ta pos sang trey ‐ning, gin pa ha yag sang mga es tud yan te nga nag ta as ang ila kumpyan sa nga ma kig-a way kag isu long ang ar ma dong pag hi ‐ma kas ba tuk sa pa sis mo sang es ta do. Pag ka ta pos sang trey ‐ning, gi la yon nga gin dep loy ang amo nga yu nit pa ra atu ba ‐ngon ang mga pa sis tang tro pa nga na ga hi mo sang ope ra syong RCSP sa lu gar.

Mga pu sil, gin su ren der sang CAFGU sa BHB

PATAY ANG ISA ka upi syal sang 46th IB pag ka ta ‐pos si ya lut ha ngon sang isa ka ele men to sang CAFGU nga in di na ma ka ag wan ta sa pag pa min tas sad tong Septyembre sa Ba ra ngay Bug ho, Pi na ‐bacdao, Sa mar. Nag ba li bad sa pag pa ngu na sa pag ‐pat rul ya ang amo nga ele men to ba ngud sa ka had lok nga ma luk pan sang bom ba sang BHB. Ba ngud si ni gin ba kol si ya sang iya ku man der, nga amo ang nag ‐tu lod agud lut ha ngon ni ya ang upi sya l. Gin su ren der ni ya ang gin-i syu sa iya nga rip leng R4 kag pis to la sa BHB, kag nag pa nga yo sang bu lig ba tuk sa AFP. Ma ka li pas ang du ha ka se ma na da la yon nga gin ha li ‐nan sang 46th IB ang gin sa kop nga mga bar yo sang Pe la on, Mag da wat kag Ma na ing sa amo nga ban wa.

Sa Neg ros Ori en tal, isa ka tin yen te kag isa pa ka sul da do sang 11th IB ang na pa tay, sam tang du ‐ha pa ka sul da do ang na pi la san sang maeng kwentro si ni ang isa ka yu nit sang BHB sa ban wa sang Sia ton sang Di sye mbre 24, 2020. Du ha ka Pu lang ha nga ‐way sang BHB ang na mar tir.

Enero 7, 2021 ANG BAYAN6

Gin pa ka ma la ut sang Alli ance of Concer ned Teachers (ACT) ang pa da su-da ‐so nga pag ba wi ni Du ter te sa unang pla no nga buk san ang kla se nga “face-to-face” o atu ba ngay sa pi la ka eskwe la han sa Ene ro. Su no sa mga tit ‐ser, pag ta li kod ini sa ki na hang la non nga lu was, de ka li dad kag ma lab-ot-sang-pu mu lu yo nga edu ka syon sa pa na hon sang pan dem ya. Gin ta wag ini sang gru po nga isa ka “pa si bo nga sa bat” kon sa diin gin pa pi li li wat ang pu mu lu yo sa tu ‐nga sang ikaa yong la was kag ka bu hi kag ki na ma ta rung sa mga ser bi syo pa re ho sang edu ka syo n. “Ta ma na ang amo si ni nga pag su lun dan,” su no pa sa gru po.

Gin pa at hag sang ACT nga da pat na ka tum-ok ang mga pag ti ngu ha sang es ta do sa lu was nga pag pa ba lik sa atu ba ngay nga mga kla se. Gi na ki la la ini sang mga tit ser bi lang pi na ka ‐maa yo gi ha pon nga pa maa gi sang pag tud lo kag pag tu on. La bi ini nga na ngin gi la yon sa atu bang sang pal ‐pak kag pa bud lay nga blen ded lear ‐ning nga gi na pa tu man sang De ‐partment of Educa ti on (DepEd) sa nag ta li wan nga li ma ka bu lan. Ka bos ang pre pa ra syo n, sa la-sa la ang mga mod yul, kag ma da mo ang in di ma ka ‐du ngan sa pa maa gi nga ini.

Wa la sang paat hag kag kam pan ‐ya ang DepEd an gut sa im por tan sya, ris go kag pre pa ra syon pa ra sa lu was nga atu ba ngay nga mga kla se. Ba ‐ngud di ri, ma da mo sa mga gi ni ka nan ang nag la um nga du lu lu ngan nga buk san ang mga eskwe la han sa ta ‐nan nga ba hin sang pung sod, may bay rus man o wa la. Nag pa ha yag si la sang pag ka ba la ka kag sob ra-sob ra nga pa ngul ba ba ngud sa ka had lok sa bay rus kag gi na tantya nga da ku sang gas to engka so mag ba la ti an si la o ang ila mga anak.

Isa si Sandy sa nag la um nga du ‐lu lu ngan nga buk san ang mga eskwe la han. “Ka lu wa san anay an tes edu ka syo n,” si ling ni ya. “Sa su nod na lang kon may ba ku na na” kag “ba ‐si sa ma su nod nga tuig,” sa bat sang iban. Bi san pa, ma la yo pa ang po si ‐bi li dad sang ba ku na, la bi na sa mga ba ta nga gin ‐bu tang sang re hi men sa pi na ka ma nu bo nga pra ‐yo ri dad si ni. Tub tob su ‐bong, na ka ku long si la sa tag sa ni la ka ba lay nga

wa la sang pla no kon paa no si la ma ‐ka ba lik sa “nor mal” nga pa nga bu hi.

Pe ro ma da mo gi ha pon ang na ‐ga su got nga mag ba lik sa atu ba ngay nga kla se sa pi hak sang ma ni pis nga im por ma syo n. Isa di ri si Le na nga apat ang anak nga na bud la yan sa sis te mang mod yul. “Tub tob Gra de 3 lang ang na ta pu san ko ga ni in di ko si la ma sa ra ngan tud lu an.” Na ga ka ‐ba la ka si ya nga in di ma ka ta pos sang Gra de 12 ang pa nga nay ni ya nga anak sam tang na ga du gay nga wa la sang tit ser nga na ga tud lo sa iya. Wa la pa sang na ka ta pos sa ele men ‐tar ya sa ila pa mil ya.

“Sa ma tu od lang, ma la in ang buot,” ham bal na man ni Joy. “Kon sa diin ma nug ta pos na ang tuig, amo pa lang may pla no? Li ma ka bu lan nga gin pa bud la yan sa mod yul, pwe de man ga li ang face-to-face?” Bag-o nga nag ba ta si Joy sang mag su god ang blen ded lear ning sang Agos to. Isa ha non ni ya nga gi naa ti pan ang iya su bong li ma ka bu lan nga lap sag kag mga anak nga ara sa Gra de 2 kag Gra de 6.

“Da mo na ang tra ba ho sang mga na nay. Mag lu to, mag la ba, mag ‐

limpyo, mag hu gas, mag pa ‐ngi ta sang kwar ta,” si ‐

ling ni Gi na. “Pag-a bot

sa pag tud lo sa mga ba ta in di na ako ma ka kon sentrar ba ngud ka poy na. Ta mad pa si la nga mag tu on bi san di ri sa ba lay lang.”

Ang mga nag pa su got sa face-to-face nag ham bal man nga su got si la bas ta mag suk sok sang face mask kag face shi eld, may physical dis tancing, li mi ta do ang oras kag ad law sang pag su lod kag in di na ga gu lu tok ang klas rum. Na hang pan ni la ang mga ris go sang face-to-face nga kla se kag han da si la nga sak ba ton ang res pon si bi li dad sa ila pa ra ma si gu ro nga lu was ini. Han da si la nga mag ‐pai da lom sa anu man nga prog ra ma nga iha tag sang DepEd kon may bas tan te nga kon sul ta syon pa ra di ri. “Ha los wa la si la sang na hi bal-an sa mga mod yul,” si ling ni Fanny. “Ako ang na ga hi mo sang project kag na ‐ga sa bat sa mga ek sam.”

“Ang mga tam bay ga ni, gi na tu ‐gu tan nga mag-i nu man, ngaa ang mga ba ta in di pa pag tu gu tan nga ma ka tu on sang hus to?” Sang Oktub re pa gin buk san ang ta nan nga iban pa nga es tab li sye men to kag mga lu gar-ka li nga wan.

Ha lin Nob yembre tub tob Di sye ‐mbre, ma da mo nga mga syu dad kag ban wa ang nag dek la rar sang Covid-free nga mga ba ra ngay. Covid-free o wa la sang Covid ang isa ka lu gar kon wa la ini sang na lis ta nga ka so sa su ‐lod sang mi ni mum nga du ha ka se ‐ma na. Lu was sa Met ro Ma ni la, may mga er ya nga tu man ka nu bo ang tan tos sang im pek syo n, kon may ara man, kag ma da li nga ma tap na du lot sang pag bu li gay sang mga re si den te kag lo kal nga kon se ho.

Du so sang mga tit ser kag gi ni ka nan:

Lu was nga pag ba lik-eskwe la

ANG BAYAN Enero 7, 2021 7

Ma da mo nga ma mu mu gon ang nag la um nga ma ka ba ton sang 13th month pay sang Di sye mbre 2020 agud ma ka ba wi man lang sa tag sa-tag sa ni la ka pa nga bu hi an sa bag-ong tuig. Ma da mo man ang nag la um nga ma ga mit ini pa ra ma ba ya ran ang nag ti nam bak ni la nga utang du lot sang tu man ka la wig nga pa na hon nga wa la si la sang tra ba ho. Nag li pas na ang bag-ong tuig pe ro ma da mo gi ha pon sa ila ang wa la ma ka ba ton sang na sam bit nga be ne pi syo.

Ang 13th month pay isa ka be ne ‐pi syo nga ob li ga do nga iha tag sang mga emplo yer sa ila mga ma mu mu ‐gon nga in di mag lam pas sa Di sye ‐mbre 24 ka da tuig. Ta nan nga mga ma mu mu gon, la kip ang mga kontraktwal, nga nag ser bi sang in di mag nu bo sa isa ka bu lan sa ila mga emplo yer may ki na ma ta rung nga mag ba ton sang be ne pi syo nga ini. Gi nak wen ta ini ba se sa ba lor sang bu la nan nga swel do sang ma mu mu ‐gon kag nu me ro sang bu lan nga si ya nagtra ba ho sa su lod sang isa ka tuig.

Sa nag li gad, gi na ga mit sang mga ma mu mu gon nga Pi li pi no ang be ne ‐pi syo nga ini pa ra sa Pas kua, pang ‐gas to sa iban nga ga las tu han sa ba ‐lay, o in di ga ni gi na ti pon pa ra ma ga ‐mit sa pa na hon sang pi ga do. Su bong nga pan dem ya, kon sa diin mas ki na ‐hang la non, amo man gin di ngot ang be ne pi syo nga ini sa ma da mo nga ma mu mu gon. Gi na tantya nga may 2 mil yon mga ma mu mu gon ang wa la na ka ba ton sang 13th month pay pa ‐ra sa 2020.

La kip sa ila si Kim, ma mu mu gon sa isa ka da ku nga grocery sa May ‐ni la. “Li ma ka tuig na ako nga na ‐gat ra ba ho bi lang merchan di ser pe ro sa nga lan lang ako nga re gu lar. Li ma ka tuig na ako nga wa la ma ka ba ton sang 13th month pay kag iban pang mga be ne pi syo ,” si ling ni ya. Si ning na ka li gad nga mga non-wor king ho ‐li day (ad law nga wa la sang tra ba ho pe ro may swel do), gin-ob li gar si Kim sang iya emplo yer nga magtra ba ho nga wa la sang es pe syal nga kum ‐pen sa syo n. La pas ini sa reak syu nar ‐yong la yi nga na ga sa ad da pat ba ya ‐ran sang in di mag nu bo sa 200% sang ila swel do ang mga nagtra ba ho sa ho li day.

Wa la man na ba ton ang 13th month pay sang gwardya sa isa ka kum pan ya sa La gu na kag bag-o nga iloy nga si Lucy. “Gin ha tag na sang agency ang 13th month pay sang mga kaup da nan ko, pe ro wa la ako sang na ba ton. Na ka-ma ter nity leave ako su bong ba ngud bag-o nag ba ta sa uli hi nga ba hin sang Oktub re, es ‐tor ya ni ya. Sang mag rek la mo si ya sa ma neydsment sang secu rity agency, gin ham ba lan si ya nga ki na hang lan anay ni ya mag pa sa sang “tem po rary re sig na ti on let ter” pa ra ma ku ha ang amo nga be ne pi syo. Nag ba li bad si ya mag pa sa si ni pag ka ta pos paan da ‐man sang iya pa re ho nga ma mu mu ‐gon nga ga mi ton lang ini pa ra pi li ton si ya nga mag ha lin sa tra ba ho.

Imbes nga 13th month pay, utang ang nag sug-a law sa ma mu ‐mu gon sa kontruk syon sa Pam pa nga nga si Ni ko kag iya mga kaup da nan sang nag li gad nga tuig. Gin say say ni ya kon paa no gi nga mit sang iya emplo yer ang cash advance (pau na nga swel do) sa ila pa ra ilu bong si la sa utang kag di ngu tan sang amo nga be ne pi syo. “Pu ro ne ga ti bo ang mga swel do na mon ba ‐ngud gin pa tu bu an ang cash advance sa amon. Ded ma lang ang emplo yer sa amon, wa la bi san ga ‐may nga kun si de ra syon man lang.”

Pa re ho kay Ni ko, gin ‐ka kas man sa 13th month pay sang dray ber sang kum pan ya nga si Jack ang ₱3,000 nga cash advance ni ya sang mag-um pi sa ang lockdown sang Mar so. Gi ‐na lau man ta ni ni ya ang be ne pi syo nga ini pa ra pang ba kal sang bu long pa ra sa

13th month pay, wa la gin ha tag sa ma da mo iya hyper ten si on, pe ro ha los ₱400 na lang ang iya na ba ton. “Si ling sang su per bi sor na mon, da ku man ku no ang na kal tas ba ngud Septyembre na ako gin pa ba lik sa tra ba ho.”

Gi na pa ma tud-an sang mga ka so nga ini nga wa la sang bang kil ang dek la ra syon ni La bor Sec. Silvestre Bel lo nga da pat ma ka ba ton ang mga ma mu mu gon sang 13th month pay. Sa ka ma tuo ran, wa la gi ha pon si ya sang pla no nga mag hi mo sang inspek syon pa ra si gu ru hon ang pag ‐su nod sang mga emplo yer sa na ‐sam bit nga la yi. Wa la man sang na ‐ba ton nga anu man nga sub sid yo ang pi ga do nga mga empre sa, la bi na ang ga may kag med yum ka da ku, pa ‐ra si gu ru hon nga ma ha ta gan ang ila mga emple ya do sang na sam bit nga be ne pi syo.

Ka ba hin ang gin di ngot nga 13th month pay sa ra son sang pa da yon nga pag bag sak sang swel do sang mga ma mu mu gon sa tu nga sang pan dem ya. Sa bi log nga ka li bu tan, gin tantya sang Inter na tio nal La bor Orga niza ti on nga nag ti bu sok sang 11% ang swel do sang mga ma mu ‐mu gon o ka tum bas sang $3.5 tril yon (₱168 tril yon) sa una nga tat long kwar to sang 2020.

Enero 7, 2021 ANG BAYAN8

Sa bi log nga pa na hon sang pan ‐dem ya, li ni bo sa mga na lat nan ang gin dek la rar sang De partment of Health (DOH) nga “na ka re ko ber” o nag-a yo na sa ba la ti an ka da se ma ‐na. Sa ida lom sang pro to kol nga “Oplan Recovery,” ta nan nga mga asympto ma tic (wa la sang gi na bat ‐yag nga sin to mas) kag ka so nga wa ‐la nag la la aw to ma ti ko nga gin dek la ‐rar nga “na ka re ko ber” pag ka ta pos ang re ki si to nga 14-ad law nga pagkwa ran ti na. Ang pagkwa ran ti na ma hi mo nga hi mu on sa mga pa si li ‐dad nga gi na pa da la gan sang mga lo kal nga gub yer no o sa kau ga li ngon nga ba lay sang pa sye nte. Du gang sa ila ang mga nag-a yo sa su lod sang mga os pi tal.

Wa la na gin pai da lom li wat sa tes ting ang mga “na ka re ko ber” sam tang ara sa kwa ran ti na. Su no sa DOH, ini ba ngud ma da mo sa ila ang

ma ga po si ti bo

pa gi ha pon du lot sang bay rus nga ara pa sa la was ni la. Pe ro, in di na ku no ma ka la la ton ang bay rus nga ini. Su no sa mga syen tis ta, pi na ka ‐ma ka la la ton ang bay rus sa unang 10 ad law sang im pek syo n. Ma sob ra 90% sang mga na lat nan nga na gae ‐dad 59-pa nu bo na gaa yo sa ba la ti ‐an.

Nag-a yo man sa ba la ti an, wa la ka ta pu san ang ila nga pag-an tus. Indi lang pi la ang na lu bong sa utang ba ngud sa sob ra ka ma hal nga pag ‐pa-os pi tal. Ma da mo ang si ge-si ge nga na ga bat yag kag na bud la yan ma ka ba lik sa daan ni la nga pa nga ‐bu hi. Kon wa la si la sang na ba ton nga ayu da, sub sid yo o bi san ano nga su por ta ha lin sa es ta do sang nag ba ‐la ti an si la, mas la bi nga wa la si la sang na ba ton pag ka ta pos ni la nga ma ka lu was.

Sa Met ro Ma ni la, na ga lab-ot sa ₱30,000 tub tob ₱40,000 ka da ad law ang su kot sang mga pri ba dong os pi ‐tal, wa la pa ang ba yad sa duk tor.

May mga pa sye nte nga in di gid ma la la ang sin to mas nag ba yad

sang ₱570,000 pa ra sa 14-ad law nga pag ka-os pi tal. Ang mga da ku nga os pi tal na ga su kot sang tub tob ₱700,000 sa isa ka se ma na nga pag ‐pa bu long, bi san wa la mag lab-ot sa pag ga mit sang oxygen o ven ti la tor ang pa sye nte.

Hin di bas ta-bas ta ma du la ang gi na an tus nga sa kit sang mga na ‐ka lu was sa Covid-19. May pi la ang nag re port sang pu lu-pa na hon gi ‐ha pon nga hi la nat, ubo, pag ka ‐du la sang pa na bor kag pang sim ‐hot, kag ka bud la yan sa pag gin ‐ha wa bi san pi la ka se ma na na si la nga gin dek la rar nga lu was na. Indi pa ma tantya kon pi la sa mga na ka lu was ang apek ‐ta do sa ka him ta ngan nga ini,

Na lu was sa Covid-19 pe ro wa la sa ka bud layNag ta pos ang tuig 2020 nga may 474,000 ka so sang na lat nan sang bay rus nga Covid-19 sa Pi li pi nas. Sang Ene ro 4, gi na si ling nga 448,258 di ri “na ‐ka re ko ber” sa ba la ti an sam tang 9,257 na man ang na pa tay. Ka dam-an sang mga na lat nan kag na ka re ko ber ara sa edad 49 pa nu bo. Pi na ka ma da mo ang na ga ka ma tay sa mga pa sye nte nga na gae dad 60 pa ta as.

nga gi na ta wag “long” o ma la wig nga Covid.

“Kis-a na ga bug taw ako nga in di ma ka gin ha wa,” su no kay Manny, tat lo ka bu lan ma ta pos si ya maggwa sa kwa ran ti na. Du ha ka be ses si ya nga nag po si ti bo kag nagkwa ran ti na sa su lod sang du ha ka bu lan an tes mag re kord nga ne ga ti bo ang iya test. Pa ra mag-a yo, nag ba kal si Manny sang mga bi ta mi na kag iban pa nga pang pa bas kog sang re sis ten ‐sya, ga mit ang na bi lin ni ya nga gin ‐ti pon.

Wa la gi la yon nga na ka ba lik sa tra ba ho ang mga na ka lu was. “Septyembre ako una nga nag po si ti ‐bo kag nagkwa ran ti na,” su no kay Pi ‐nang, isa ka ma mu mu gon. Di sye ‐mbre na pe ro wa la gi ha pon si ya ma ‐ka ba lik sa tra ba ho. Pa re ho sa ma da ‐mo nga kum pan ya, re ki si to sa iya gi ‐nat ra ba hu an ang mag ne ga ti bo anay ang mga na lat nan an tes si la pa sud ‐lon. “Li ma ka be ses na ako nga pa li ‐wat-li wat nga nag pa-test pe ro po si ‐ti bo gi ha pon,” su no kay Pi nang. Sa ka ta pu san, nag pai da lom si ya sa isa ka es pe syal nga test agud ma hi bal-an kon na lat nan gi ha pon sang bay ‐rus nga ara sa iya la was. “Umpi sa pa lang sang tra ba ho, lu mos na gi la yon sa utang,” si ling ni ya. Ang ka da test na ga ba lor sang ha lin ₱1,500 tub tob ₱8,000, de pen de sa lu gar kag os pi ‐tal. Tub tob ₱3,409 lang ang gi na sa ‐bat sang Phil he alth kag kon ang mga test gin hi mo sa isa lang ka la bo ra ‐tor yo o os pi tal.

“Na pen sar ko nga mag re sayn na lang sa tra ba ho.” si ling ni Pi nang, “pe ro ma bud lay su bong mag pa ngi ta sang ma sud lan.” Gi na kul ba an man si ya nga in di ni ya ma ku ha ang iya be ne pi syo sa pa na hon nga ki na ‐hang la non ni ya ini. Sob ra ka hi nay kag kumpli ka do ang pro se so sang pag-ap lay kag pag ku ha sang be ne pi ‐syo sa Social Secu rity System. “Sang Oktub re pa nag re sayn ang kat ra ba ‐ho ko pe ro Di sye mbre na, wa la pa gi ha pon si la sang sickness be nefit nga na ba ton,” du gang ni ya.

ANG BAYAN Enero 7, 2021 9

.

.

Enero 7, 2021 ANG BAYAN10

nga gi na ta wag “long” o ma la wig nga Covid.

“Kis-a na ga bug taw ako nga in di ma ka gin ha wa,” su no kay Manny, tat lo ka bu lan ma ta pos si ya maggwa sa kwa ran ti na. Du ha ka be ses si ya nga nag po si ti bo kag nagkwa ran ti na sa su lod sang du ha ka bu lan an tes mag re kord nga ne ga ti bo ang iya test. Pa ra mag-a yo, nag ba kal si Manny sang mga bi ta mi na kag iban pa nga pang pa bas kog sang re sis ten ‐sya, ga mit ang na bi lin ni ya nga gin ‐ti pon.

Wa la gi la yon nga na ka ba lik sa tra ba ho ang mga na ka lu was. “Septyembre ako una nga nag po si ti ‐bo kag nagkwa ran ti na,” su no kay Pi ‐nang, isa ka ma mu mu gon. Di sye ‐mbre na pe ro wa la gi ha pon si ya ma ‐ka ba lik sa tra ba ho. Pa re ho sa ma da ‐mo nga kum pan ya, re ki si to sa iya gi ‐nat ra ba hu an ang mag ne ga ti bo anay ang mga na lat nan an tes si la pa sud ‐lon. “Li ma ka be ses na ako nga pa li ‐wat-li wat nga nag pa-test pe ro po si ‐ti bo gi ha pon,” su no kay Pi nang. Sa ka ta pu san, nag pai da lom si ya sa isa ka es pe syal nga test agud ma hi bal-an kon na lat nan gi ha pon sang bay ‐rus nga ara sa iya la was. “Umpi sa pa lang sang tra ba ho, lu mos na gi la yon sa utang,” si ling ni ya. Ang ka da test na ga ba lor sang ha lin ₱1,500 tub tob ₱8,000, de pen de sa lu gar kag os pi ‐tal. Tub tob ₱3,409 lang ang gi na sa ‐bat sang Phil he alth kag kon ang mga test gin hi mo sa isa lang ka la bo ra ‐tor yo o os pi tal.

“Na pen sar ko nga mag re sayn na lang sa tra ba ho.” si ling ni Pi nang, “pe ro ma bud lay su bong mag pa ngi ta sang ma sud lan.” Gi na kul ba an man si ya nga in di ni ya ma ku ha ang iya be ne pi syo sa pa na hon nga ki na ‐hang la non ni ya ini. Sob ra ka hi nay kag kumpli ka do ang pro se so sang pag-ap lay kag pag ku ha sang be ne pi ‐syo sa Social Secu rity System. “Sang Oktub re pa nag re sayn ang kat ra ba ‐ho ko pe ro Di sye mbre na, wa la pa gi ha pon si la sang sickness be nefit nga na ba ton,” du gang ni ya.

Du lot sang Covid-19 kag mi li ta ris ta nga lockdown, li mi ta do ang na ngin pi si ‐kal nga pag ti li pon kag pag hu lag sang mga de mok ra ti kong or ga ni sa syon sang 2020. (Ba sa hon ang kaa ngut nga ar ti ku lo sa Ang Ba yan, Di sye mbre 21, 2020.) Sa si ni nga ka him ta ngan, gin ti ngu ha an sang mga or ga ni sa syong ma sa sang mga sek tor sa ka syu da ran nga ga mi ton ang mga pla ta por ma nga on li ne pa ra mag pa muk lat, mag-or ga ni sa kag mag tu on.

Sa ini syal nga na ka lap nga da tos sang Ang Ba yan, may ma sob ra 300 ka on li ne nga mga ak ti bi dad, ka dam-an mga lo kal nga mga tsap ter, ang na lun sar sang nag li gad nga tuig. Ang mga ini ara sa por ma sang mga pro tes ta, kul tu ral nga pre sen ta syo n, social me dia rally (du lu lu ngan nga pag-post sang mga rek la mo ga mit ang ko mun nga mga hashtag), we bi ‐nar kag pang pu li ti ka nga pag tu on, or yen ta syon kag pag tu kod sang mga tsap ter kag mga pu long ang gin lun ‐sar sa bi log nga tuig. Pi na ka ak ti bo sa ak ti bis mo nga on li ne ang sek tor sang pa ma tan-on.

Pu lu-pa na hon man nga mga po ‐rum ang gin-or ga ni sa sang mga pung sod non nga sentro sang mga de mok ra ti kong or ga ni sa syon (may mga se ma nal sam tang ang iban ka da may na ga ha na nga pag hu lag).

Pi na ka ma da mo ang na kig-i sa sa pro tes ta sang Ma yo 1, 2020 sa Pang ka li bu ta non nga Adlaw sang Pagtra ba ho sa pag pa mu no sang Ki ‐lu sang Ma yo Uno. Na tan-aw ini sang ma sob ra 77,000 be ses sa Face bo ok. Ka du ngan si ni ang gin hi mo nga pag-post sang mga la rag way kag pa na ‐wa gan pa ra sa ikaa yong la was, pa ‐nga bu hi an kag ki na ma ta rung.

Pi na ka tam pok sa bi log nga tuig ang mga po ‐rum kag ma lip-ot nga pag tu on ba hin sa pag pa sar sang la ‐yi nga Anti-Ter ror Law. Ma da mo nga po rum kag pag tu on ang na lun sar sang mga lo kal nga tsap ter sang or ‐ga ni sa syon sang pa ma ‐tan-on sa Met ro Ma ni la, Sout hern Ta ga log, Cor dil ‐

le ra kag pi la ka pru bin sya sa Vi sa yas kag Min da nao. Pi la ka li bo nga pir ma man ang na ka lap sang kam pan ya ba tuk sa ATL kag pag su por ta sa ABS-CBN pag ka ta pos ini ipa si ra. Nag-tren ding sang pi la ka pi lo ang #JunkTer rorLaw (Iba su ra ang Ter ‐ror Law) pa ra iha yag ang pag pa ma ‐tuk sa la yi ka du ngan sang pa na wa ‐gan nga #OustDu ter teNow (Pa tal si ‐kon si Du ter te, su bong na).

Nag tam pok man ang pag ba to sa red-tag ging, rek la mo sang ma mu ‐mu gon sa ikaa yong la was kag mga emple ya do sang gub yer no pa ra iha ‐tag ang hazard pay kag lib re nga mass tes ting, pag ka lu gaw-an sang pa ma tan-on sa on li ne lear ning ga mit ang #NoStu dentLeftBe hind kag pag ‐hi liu sa sa kam pan yang #Ba likPa sa da pa ra sa mga dray ber sang dyip.

Na pa ki ta ang po ten syal kag ka ‐da sig sang pag pa nga lap sang bu lig sa social me dia sang su nud-su nod nga bu na lan sang mga bag yo ang pung sod. Ma da sig man nag lap nag ang pa na wa gan pa ra sa do na syon kag ayu da, amo man ang pag pa sa ‐bat sa ka wad-on sang sa bat sang

re hi meng Du ter te paa gi sa pagtren ‐ding sang #Na saa nangPa ngu lo.

Pi la ka or ga ni sa syon nga na ka ‐ba se sa ko mu ni dad kag pab ri ka ang ak ti bo nag pa ha yag sang rek la mo sa social me dia sa pa na hon sang lockdown. Ta la lu pang don sa ila nga mga pa na wa gan ang ma hi nay nga pag ha tag sang Social Ame lio ra ti on Prog ram sang re hi men kag ka ku la ‐ngan sang ayu da nga pag ka on.

Gin lun sar man sa mga pun sok sang mga ma mu mu gon, imol kag mag ka si mar yo ang mga on li ne nga kon sul ta syong ba yan pa ra pa ngi ta ‐on ang rek la mo sang pu mu lu yo. Ma ‐lu was pa di ri ang lap ta-lap ta nga mga post sang mga imol, ma nu nud ‐lo, pa ma tan-on kag mga pro pe syu ‐nal.

Ka du ngan sang pag-a rang ka da sang pro tes ta nga on li ne, nag bas kog man ang pang bu sal sang es ta do. Ma da mo ang gin pi gos kag gin-a res ‐to ba ngud lang nag post si la sang ila nga rek la mo kag kri ti sis mo on li ne.

Social me dia sa Pi li pi nas:

Alag yan sang pag-i sa kag pag ba to

Da ku nga po ten syal sang social media

Ara sa 81 mil yon nga Pi li pi no ang na ga ga mit sang in ter net, su no sa isa ka pag tu on sang Oktub re 2020. Ang 

mga Pi li pi no ang pi na ka ba bad sa in ter net sa bi log nga ka li bu tan, kon 

sa diin ha los 10 oras ka da ad law ang gi na hi ngu yang ni la di ri. Apat ka oras ka da ad law ang gi na ha tag ni la sa social me dia. Ma yor ya sa 

mga na ga ga mit na gae dad 20 tub tob 34 tuig ang edad. 

Na labot sang Face bo ok ang ha los ta nan nga 81 mil yon nga ara sa in ‐ter net nga Pi li pi no. May 40 mil yon man ang na labot sang You tu be, 14 mil yon sang Instag ram, 10 mil yon 

sang Snapchat, kag 7.8 mil yon sang Twit ter.