2

İÇİNDEKİLER

Yemlerin Tanımı, Sınıflandırılması ve Değerliliğini Etkileyen Faktörler

:

3 - 26

Kaba Yemler

:

27 - 38

Silaj

:

39 - 52

Enerji Yemleri

:

53 - 73

Protein Saplementleri

:

74 - 96

Yemlerde Antinutrisyonel Faktörler

:

97 - 133

Yem Değerlendirme Sistemleri

:

134 - 154

Yem Hijyeni

:

155 - 190

Yem Katkı Maddeleri

:

191 - 205

Yem Teknolojisi

:

206 - 229

3

Yemlerin Tanımı Sınıflandırılması ve

Değerliliğini Etkileyen Faktörler

4

Yem

Normal miktarda verildiğinde hayvan sağlığına zararlı etki yapmayan

Hayvanların yaşama ve verim payı gereksinimlerini karşılayabilen

Organik ve inorganik besin maddelerinden bir veya birkaçını kapsayan

Bitkisel veya hayvansal kökenli yada doğada serbest halde bulunan

maddelerdir.

Yaşama payı gereksinimi;

verim beklemeksizin

fizyolojik işlevlerin sürdürülmesi için gerekli

(kan dolaşımı, solunum, vücut ısısının sabit

tutulması,sindirim sistemi hareketleri gibi)

besin maddeleri veya yem miktarıdır.

5

Verim payı gereksinimi:

Hayvanlardan beklenen verimin

alınabilmesi için yaşama payına ilave

edilen besin maddeleri yada yem miktarıdır.

Toplam Besin Maddesi İhtiyacı:

Yaşama payı + Verim Payı

6

Yemlerin Sınıflandırılması(kaynaklarına göre)

1. İşletme yemleri (Kaba yemler)

2. Ticari yemler

İşletme (Kaba yemler) yemleri

Yeşil yemler Kök ve

yumru

yemler

Dolgu

maddesince

zengin

yemler

Konserve

yemler

-Çayır ve

meralar

-Hasıl yemler

-Kök ve yumru

yaprakları

-Kök yemler

-Yumru yemler

-Samanlar

-Kavus ve

kabuklar

-Koçanlar

-Kuru otlar

-Silajlar

7

Ticari (Konsantre) yemler

Tane

yemler

Endüstri

kalıntıları

Hayvansal

kökenli

yemler

Mineral

yemler

Yem katkı

maddeleri

-Buğdaygil

tohumları

-Baklagil

tohumları

-Yağlı

tohumlar

-Değirmencilik

end kal

-Şeker end kal

-Yağ end kal

-Nişasta end kal

-Fermentasyon

end kal

-Süt ve süt ürünleri

-Et unları

-Et-kemik unları

-Kadavra unları

-Kan unu

-Tüy unu

-Balık unu

-Tavuk mezbaha

unu

-Hayvansal yağ

-Makro

elementler

-Mikro

elementler

-Karma

mineral

yemler

-Anabolizanlar

-Antifungaller

-Antimikrobiyeller

-Antioksidanlar

-Antiparaziterler

-Emülgatörler

-Pelet bağlayıcılar

-Boya mad

-Fizyolojik denge

koruyucu

-Yem kalite

düzenleyiciler

-Enzimler

-Probiyotikler

-AsitlendiricilerDoç. Dr. Gülcan DEMİREL

Kuru madde

Yem maddesinin belirli bir miktarının 105 C

de suyu uçurulduktan sonra sabit ağırlığa

ulaştığı anda kalan ağırlığı tanımlamada

kullanılır

8

Kaba Yem

Besin maddeleri yoğunluğu az

Sindirilebilirliği düşük

Kuru maddesinde %18 üzerinde ham

selüloz içeren

yem maddeleridir.

Kaba Yem (Örnek)

Yonca

9

Kaba Yem (Örnek)

Çayır otu

Kaba yem (örnek)

Saman

10

Konsantre yem (kesif yem, yoğun yem);

Besin maddeleri yoğunluğu fazla

Sindirilebilirliği yüksek,

Kuru maddesinde %18’in altında ham

selüloz içeren

yem maddeleridir.

Konsantre yem (örnek)

Mısır

11

Konsantre yem (örnek)

Soya fasulyesi küspesi

Konsantre yem karması (karma yem, sanayi yemi, fabrika yemi);

Rasyondaki besin maddeleri açığını

kapatmak üzere kullanılan

Birden fazla konsantre yem çeşidini içeren

yem karışımıdır.

12

Yemlerin sınıflandırılması(Besin maddesi yoğunluğuna göre)

Protein bakımından zengin yemler

Enerji bakımından zengin yemler

Dolgu maddesince zengin yemler

Mineral bakımından zengin yemler

Vitamin bakımından zengin yemler

Protein bakımından zengin yemler

Kuru maddesinde %30 dan fazla ham

protein bulunan yemlerdir

Örnek olarak küspeler ve hayvansal kökenli

yemlerin birçoğu (hayvansal yağ ve kemik

unu hariç=

13

Enerji bakımından zengin yemler

Kuru maddesinde en az 9 MJ/kg ME içeren

yemlerdir.

Örnek olarak tahıl taneleri, bitkisel ve

hayvansal yağlar verilebilir

Dolgu maddesi bakımından zengin yemler (Balast yemler)

Sindirim sisteminin mekanik olarak

dolumunda etkili olan ve hayvana tokluk

hissi veren, KM de %18 den fazla ham

seliloz bulunan yemlerdir

Örnek olarak saman ve kuru ot verilebilir.

14

Mineral bakımından zengin yemler

Yapısında bir veya daha fazla mineral

maddeyi yüksek düzeyde bulunduran

yemlerdir.

Örnek olarak kemik unu ve mono kalsiyum

fosfat verilebilir

Vitamin bakımından zengin yemler

Yapısında bir ya ad daha fazla vitamini

yüksek düzeyde bulunduran yemler

Örnek olarak balık karaciğer yağı verilebilir

15

Rasyon

Yaşama ve verim payı besin maddeleri

ihtiyacını karşılamak için hayvana verilen

bir günlük yem miktarıdır.

Yemlerin Yapısı(Weende Analiz Metoduna göre)

Kuru Madde

Ham Su Ham Kül

(HK)

Ham Protein

(HP)

Ham Yağ

(HY)

Azotsuz

Öz

Maddeler

(Nsuz ÖM)

Ham

Selüloz

(HS)

İnorganik Madde Organik Madde

16

Yemlerin Yapısı(Van Soest‟a göre)

Hücre İçi Elemanları Hücre Duvarı Elemanları (NDF)

Ham

Su

Ham Kül

(HK)

Ham

Protein

(HP)

Ham Yağ

(HY)

Nişasta,

Şeker,

Organik

Rezidü

Hemiselüloz Selüloz Lignin

ADF

Yemlerin Değerliliğini Etkileyen Faktörler:

1. Yemlerin hazırlanış şekli

2. Yemler arasındaki ortak etkileşim

3. Beslenme alışkanlığı

4. Tüketilen yem miktarı

5. Yemin bileşimi

6. Yemlerdeki antinutrisyonel faktörler

7. Yemlerin saklanması ve depolanması

8. Yemlerin Üretildiği arazinin niteliği

9. Yem Maddelerinin hasat zamanı

10. Yemlerdeki bulaşıklık durumu

11. Kimyasal muameleler

17

1-Yemlerin Hazırlanış Şekli

a- Kabuğun alınması

b- Tanelerin bütünlüğünün bozulması

c- Isıtma ve Buharlama

d- Peletleme

1a-Kabuğun alınması

Selüloz bakımından zengin olan kabuk

(arpa, ayçiçeği, pamuk tohumu vs) ksmının

alınması özellikle kanatlı hayvanlarda

sindirimi arttırır. Ayrıca kabuk çıkarıldıktan

sonra yemin besin madde ve enerji

yoğunluğu artar

18

1b-Tanelerin bütünlüğünün bozulması

Tane yemler kabaca kırılarak, öğütülerek

veya ezilerek verilir. Bu şekilde besin mad

sindirimi artar (sığırlarda tahıllar ezilir veya

kabaca kırılırken kanatlılarda kırılır)

Kaba yemler doğrama, öğütme ve

parçalamaya tabi olur

1c-Isıtma ve buharlama

Bazı antinutrisyonollerin etkinliğinin

azaltılmasında etkilidir.

Ancak yüksek düzeyde ısı bazı amino

asitleri tahrip edebilir

19

1d.Peletleme

Peletleme ile yemlerde homojenite artar ve

özellikle kanatlı hayvanlarda bu yemi

homojen ve dengeli bir şekilde tületmeleri

sağlanır

Ayrıca peletleme sırasında oluşan ısıya

bağlı olarak besşn maddde yararlanımları

da değişebilir

Pelet yem

20

2. Yemler arası ortak etkileşim

Yemlerin kombine edilmesi tek tek

verilmesinedn daha olumlu sonuçlar verir

Örneğin atlara arpa ve buğdayın tek başına

verilmesi gaz sancılarına nededn

olabilirken kuru ot veya buğday kepeği ile

beraber verildiğinde bu olumsuzluk

önlenebilir

3. Beslenme alışkanlığı

Yemin hayvana verilme süresi uzadıkça,

sindirim sistemi yeme adapte olduğundan

sinidirim ve yararlılık da artar

21

4. Tüketilen yem miktarı

Yem tüketimi artıkça sindirm azalır

Bunun nedeni fazla tüketme ile yemin

pasajının artması ve buna bağlı olarak sind

enzimlerinin besin maddeleri ile etki

süresinin kısalmasıdır

5. Yemin bileşimi

HS içinde lignin miktarı artıkça yemin sind

derecesi azalır

Ruminantlarda rasyonda kolay eriyebilen

KHO artıkca rumende HP ve HS sindiren

MO sayısı azalır ve dolayısı ile de bu besin

maddelerinin sindirimş azalır

22

6. Yemlerde antinutrisyoneller

Yemlerde bulunan aninutrisyoneller bazı

besin maddelerinin sindirimini azaltma,

sağlığı olumsuz etkileme ve hatta

zehirlenmeye kadar varabilen

olumsuzluklara yol açarak yemşerin

değerliliğini etkiler

Yem maddelerindeki antinutrisyonel maddeler:

Soya fasulyesinde tripsin inhibitörü

pamuk toh küsp gosipol

fiğ tanesinde visin

tane yemlerde fitin

şeker panc yapr okzalik asit

yonca ve kolza saponinler

keten tohumunu linemarin

23

7. Yemlerin saklanması ve depolanması

Yeşil yemlerin kurutulması, balyalanması

ve taşınması kaba yemlerin en değerli

bölümü olan yaprakların dökülmesine

neden olur

Güneşte kurutma karoten miktarının hızla

azalmasına yol açar

Otlar yeterli kurutulmazsa depolama

sırasında küflenme ve çürümelere neden

olabilir

Kuru otun zamana bağlı karoten kaybı

Karoten mg/kg KM %

Taze ot 213 100

Taze kuru ot 29 14

13 hafta depolanmış ot 14 7

20 hafta depolanmış ot 10 5

28 hafta depolanmış ot 4 2

24

8. Yemlerin üretildiği arazinin niteliği

Arazinin besin madde içeriği

Gübrelenmesi

Sulanması

İyot, bakır, kobalt fakir toprakda yetişen

bitki de bu minerallerden fakir olur

9. Yem maddelerinin hasat zamanı

Erken biçilen otlar besin maddesi

bakımından daha zengindir

25

Vejetasyonun değişik dönemlerindeki kuru yoncanın besin madde içerikleri (%)

Vejetasyon

Dönemi

Kuru

Madde

Ham Protein Ham Selüloz

Çiçeklenmeden

önce

90.5 18.6 23.6

1/10-1/2 çiçekli 90.5 15.4 28.5

3/4 çiçekli 90.5 14.1 30.2

Çiçeklenmeden

sonra

90.5 12.9 31.8

9. Yemlerdeki bulaşıklık durumu

Yabani ot, taş, toprak gibi yabancı

maddelerin yemde fazla bulunması

Yemlerde üreyebilen bakteri ve mantarlar

Mikotoksinler

26

10. Kimyasal muameleler

Saman gibi düşük kaliteli kaba yemlerin

yem değerini artırabilmek için sodyum

hidroksit, amonyak ve üre

kullanılabilmektedir.

Sodyum hidroksit ile muamele samanların

sindirilme derecesini ve tüketimine olumlu

etki yapmaktadır

27

KABA YEMLER

28

KABA YEMLER

Havada kurutulmuş yemlerden veya onlarınkine eşdeğer kuru maddesinde ortalama

%18 veya daha fazla ham selüloz kapsayan yemleri „kaba yem‟ olarak tanımlanır.

1.Kuru kaba yemler a)legüminöz (baklagil kuru otları)

b)gramine (buğdaygil kuru otları)

c)samanlar, kavuz ve kabuk, koçan, kapçık

2.Mera otları ve diğer yeşil yemler a)çayır-mera

b) legüminöz (baklagil yeşil yemler)

c) gramine (buğdaygil yeşil yemler)

d) diğer yeşil yemler (pancar yaprakları v.b.)

3.Silo yemleri olarak sınıflandırılır.

1.KURU KABA YEMLER

Yem bitkilerinin kurutulmasıyla elde edilen yemlerdir.

Kuru kaba yemleri:

I. Kuru otlar

a)Legüminözler (baklagil kuru otları)

Yonca: En fazla üretilen kuru ot olup protein, Ca, beta-karoten bakımından zengindir.

Yonca, yağmur değmeden ve yapraklar dökülmeyecek şekilde kurutulursa besleyici değeri

yüksek olur, çünkü yapraklar gövde ve saplardan iki defa fazla protein kapsar.

Süt sığırı ve koyunlar için en iyi kaba yemdir. Süt miktarını arttırır, tane yem-

konsantre yem miktarını düşürür.

Atlarda toz ve küf bulunmayan kuru yonca iyi bir kaba yemdir. Erken biçilmiş yonca

fazla lakzatif olduğundan az miktarlarda verilmelidir. Hayvanlar tarafından iştahla

29

yenildiğinden, eğer sınırlı verilmezse fazla yiyebilirler. Bu nedenle her 100 kg canlı ağırlık için

1 kg hesaplanarak verilmelidir.

Yonca unu: İyi kaliteli yapraklı kuru yoncadan yapılır. Ham selülozu %30, proteini

%16’dır. Tavuk ve genç hayvanların rasyonlarında %2-5 oranında kullanılır. Beta-karoten ve K

vitaminince zengindir.

Yonca unu, tavuk rasyonlarına vitamin kaynağı olarak kullanılır. Ayrıca K vitamini

kapsadığından hemarojik bozuklukları önler. Rasyona %2-5 arasında ilave edilebilir. %5’den

fazlası civcivlerde büyüme hızını yavaşlatır.

Tırfıl: Yoncadan sonra çiftlik hayvanlarının beslenmesinde en önemli kuru kaba

yemdir. Yoncadan daha az protein kapsar.

Taş yoncası: Yonca ve tırfılın yetişmediği kurak ve çorak arazilerde yetişebilir, iyi bir

otlak mera otudur. İçerdiği kumarin, bitki küflenip bozulduğunda dikumarole çevrilerek Taş

yoncası hastalığına (Sweet clover disease) neden olur. Bu hastalık danalarda kanın

pıhtılaşmasını önleyerek iç kanamalara yol açar.

Soya fasulyesi: Tohum alındıktan sonra ve alt yaprakları kurumadan iyi kaliteli ot

değerindedir. Yemden yararlanmayı arttırdığı için doğranarak verilmesi önerilir.

Fasulye: İnsan yiyeceği olarak ekilir, kart veya renk değişikliği olduğunda hayvanlara

yedirilir.

Burçak: Gerek tohumu ve gerekse otu için en çok Orta Anadolu’da sonra Ege ve Doğu

Anadolu’da ekilir.

Yem bezelyesi: Besleyici değeri yonca’ nınkine eşittir.

Mürdümük: En çok Doğu, Akdeniz ve Orta Anadolu bölgelerinde ekilmektedir.

Tanelerinde alkoloid bulunduğundan hayvanların zehirlenmesine neden olabilir.

Korunga: Ot verimi kıraç ve fakir topraklarda yonca ve tırfıldan fazladır. Protein

düzeyi %17, kalsiyum %1.3 ve fosfor %0.5 olup genç hayvanlar için çok iyi bir kaba yemdir.

30

Fiğ: Orta ve Doğu Anadolu’da ekilir. Tek yıllık bir bitki olup, yulaf ile birlikte ekilmesi

önerilir.

Sarmaşık: Senede iki defa biçilebilir iyi kaliteli bir kaba yemdir.

b)Gramineler (buğdaygil kuru otları).

Tahıl kuru otları: Mısır, arpa, yulaf, çavdar ve buğday dal ve yaprakları henüz yeşilken

biçilirse besleyici değeri yüksek kuru ot verirler. Baklagillerden daha az ot verir ve onlar kadar

besleyici değildirler. Protein, Ca ve beta-karoten bakımından yetersizdirler. Yulaf kuru otu

atlar için mükemmel bir kaba yem olup, sevilerek tüketilir.

Çayır kuru otları: Protein ve Ca yönünden yetersiz, selüloz miktarı yüksek olup

lezzetlidirler. Sudan otu ve darı yüksek verimlidir.

c)Samanlar

Samanlar hasat esnasında bitkinin sap ve yapraklarından elde edilir. Samanlar %88-90

kuru madde, %30-40 ham selüloz ve %3-4 ham protein kapsar. %28-50 nitrojensiz öz

maddelerin %32’si lignin, %54’ü pentozanlar ve %14’ü ise diğer karbonhidratlardan oluşur.

Baklagil samanları buğdaygil samanlarına göre protein ve Ca bakımından zengindir.

Mercimek ve bezelye samanları besin maddeleri bakımından kuru ota yakındır. Buğdaygil

samanları içinde yulaf samanı en değerlisi olup, bunu buğday samanı, arpa samanı ve çavdar

samanı izler.

Gelişmiş ülkelerde hayvan beslemede saman yerine kuru ot kullanılmaktadır.

Ülkemizde ise sığır ve koyun beslemede yaygın olarak saman kullanılmaktadır. Yüksek verimli

süt ineklerine ve genç hayvanlara verilmemelidir. Lezzetsiz oldukları için pancar posası veya

melas serpiştirilerek tüketim arttırılabilir. Saman kullanılan rasyonlara protein, Ca, P ve A

vitamini ilavesi gereklidir.

Samanlar taze ve doğal renginde olmalı, küflü ve kokulu olmamalı, zararlı otlar

içermemeli, sap halinde olmamalıdır (sığırlar için 2.5-3.5 cm, koyunlar için 1.5-2.5 cm

uzunlukta olmalı).

31

Samanlar içerdikleri selüloz, hemiselüloz, ligninin parçalanması için fiziksel ve

kimyasal uygulamadan geçirilirler. Parçalama, öğütme, ısıtma, kaynatma ve buhara tutma

fizilsel uygulamadır. Üre, NH3, NaOH gibi kimyasal maddelerle işlenmesi kimyasal

uygulamadır. NaOH uygulaması pahalı ve çevre kirliliğine yol açması nedeniyle uygun

değildir. Üre ve NH3 uygulaması ile ham protein düzeyi %3’den %7-8’çıkabilir.

Kavuz ve kabuklar : Meyve ve tohumların üzerindeki kısımların hasat zamanı

çıkarılmasıyla elde edilir. Bakla, fiğ, bezelye, burçak, mercimek ve soya baklagillerden, yulaf,

arpa kavuzları buğdaygillerdendir. Arpa kavuzunun kılçıksız olmasına dikkat edilmelidir.

Koçan: Mısır koçanı buğdaygil kavuzlarından daha besleyicidir. Rasyonun protein,

mineral ve vitamin eksikliği giderilerek verim beklenmeyen hayvanların yemlemesinde

kullanılır.

Kapçık: Pamuk tohumundan yağ çıkarılırken elde edilir. %4-5 ham protein, %35-40

ham selüloz içerir mineral ve vitamin bakımından fakirdir. Süt ineklerine uzun süre tek başına

verilmemelidir.

Ayçiçek kabuğu, kabak çekirdeği kabuğu, keten tohumu kavuzu, portakal ve diğer

turunçgil kabukları verim beklenmeyen hayvanlara verilebilir.

Dolgu (balast) madde ve hayvan beslemede önemi

Yemin sindirilmeyen organik kısmına dolgu maddesi denir. Saman, kavuz ve kabuklar

dolgu maddesince zengindir.

Rasyonda dolgu maddesi yetersizse hayvanlar yem olmayan şeyleri kemirirler (pika).

Yemlerin sindirim kanalından geçişi hızlı olduğundan değerlendirilemezler. Dolgu maddesi

fazla olduğunda ise çeşitli sindirim bozuklukları görülür. Yemler iyi değerlendirilemez ve

fizyolojik açlık görülür.

32

2.MERA OTLARI VE DĠĞER YEġĠL YEMLER

Sap, yaprak ve çiçeklerden oluşan hayvanlara taze olarak yedirilen yemlere yeşil yem

denir.

I. Çayır ve Meralar:

Otları biçilmeye elverişli alanlara çayır, hayvanları otlatmak amacıyla kullanılan

alanlara mera adı verilir. Çayır ve meralarda buğdaygil ve baklagil bitkilerinin çoğunlukta

olması istenir. Ekonomik ve hayvanın doğasına uygun hayvancılık kaliteli meralarla

mümkündür.

Meraların besin maddeleri ve enerji kapsamı:

1.Su: Büyüme döneminde %75-85 olan su, bitki olgunlaştıkça %65’e düşer.

2.Protein: Büyüme döneminde %25-30 iken vejetasyonun sonunda %3-5 olur.

3.Sellüloz: Genç bitkilerde %20 iken bitki olgunlaştıkça %40 olur. Lignin vejetasyon

dönemi ilerledikçe artar.

4.Lipid: Bitkide vejetasyon dönemi ile değişmez. En fazla %4 kadar bulunur.

5.Mineral maddeler: Kalsiyum genç bitkilerde fazla, olgunlaştıkça azalır. Magnezyum

düzeyi ise bunun tersine vejetasyon ilerledikçe artar.

6.Vitaminler: Beta-karotenden zengindirler. Vejetasyon ilerledikçe düşer.

7.Net enerji değeri: Vejetasyon dönemi ilerledikçe azalır.

Meraların besleyici değerini etkileyen faktörler:

1.Vejetasyon dönemi: Bitkinin kimyasal bileşimi ve besleyici değeri vejetasyon

döneminden etkilenmektedir. Organik maddenin sindirilme oranı genç bitkilerde %85 iken

bitki olgunlaştıkça %50’dir.

33

2.Bitki türü: Doğal çayır ve meralarda her türlü bitkiye rastlanırken yapay meralarda

bitki türünün sayısını saptamak mümkündür. Baklagil yeşil otları, buğdaygillerden daha

kaliteli olduğundan bunların oranının fazla olması istenir.

3.İklim: Bitki türünü ve vejetasyon süresini etkiler. Ilıman iklimli ve yağışlı bölgelerde

bitki yavaş büyür. Bu bitkinin besleyici değerinin artmasına ve uzun bir vejetasyon dönemine

yol açar (Karadeniz Bölgesi). Sıcak iklimde bitkiler birden büyür, vejetasyon süresi kısadır. Bu

nedenle bitkinin protein ve mineral düzeyleri düşük ham selüloz düzeyi yüksektir (Orta

Anadolu Bölgesi). Kalsiyum kurak, fosfor sulak bölgelerdeki bitkilerde yüksektir.

4.Toprağın karakteri ve gübreleme: Toprağın mineral madde miktarı bitkinin

büyümesini ve mineral içeriğini etkiler. Yüksek miktarda verilen gübrelerde bitkinin

büyümesini ve besin maddelerini etkiler. Nitrojenli gübreler ham protein düzeyini artırır.

Mera idaresinde dikkat edilecek noktalar:

1.Kontrollü otlatma: Islah çalışması için ilk yıl otlatma yapılmamalıdır Tuzluk, suluk ve

gölgelikler meranın her tarafına dağıtılmalıdır. İlkbaharda otların boyları en az 15 cm

olmalıdır. Sonbaharda ise aşırı otlatılma yapılmamalıdır. Kışa girerken otların boyları 10 cm

olmalıdır. Meraların yeterince otlatılmaması da kaliteyi bozar.

2.Zararlı otların uzaklaştırılması: Mera kalitesini bozmamak için zararlı otlar

temizlenmelidir.

3.Gübreleme: Uygun zaman ve miktarda gübreleme yapılması yada çiftlik gübresi

atılması meraların kalitesini yükseltir.

4.Farklı hayvan türleri ile otlatma: Farklı otlama özelliğine sahip hayvanlar rotasyona

tabi tutulmalıdır. Koyunlar daha kısa ve ince otları diğer türlerden daha iyi değerlendirir.

34

5.Rotasyon uygulaması: Meraları bölgelere ayırarak kullanmak paraziter ve enfeksiyöz

hastalıklarla mücadelede kolaylık sağlar.

Meraların hayvan beslemede yeri:

Mera orta ve iyi kaliteli ise damızlık inek ve genç hayvanlarda sadece mineral takviyesi

yeterlidir. Kötü kaliteli ise enerji, protein ve mineral takviyesi gereklidir. Koyunlar meradan

en iyi yararlanan hayvanlardır. Sadece mineral ilavesi yeterlidir. İş yapmayan atlara mineral,

çalışanlara ise tane yem ilavesi uygundur.

Merada besleme programlarının avantajları:

1.Yem maliyeti düşer

2.Beslenme yetersizliğine bağlı bozuklukları azaltır

3.Salgın hastalıkların bulaşması daha azdır

4.Bina ve ekipman problemi yoktur, sadece gölgelik yeterlidir

5.Merada uygulanan besleme programı fazla beceri istemez

6.Meralar sezon boyunca değerliliği fazla değişmeyen yem sağlarlar

7.Damızlık hayvanlar için egzersiz yapma imkanı sağlar

8.İyi bir program yapılırsa mera alanından maksimum düzeyde yararlanılır

Dezavantajları:

1.Bir hayvanın beslenebilmesi için daha fazla alana ihtiyaç vardır

2.Besin değerini etkileyen faktörler vardır

3.Mera olarak kullanılan arazi başka şekilde değerlendirildiğinde daha fazla gelir

getirebilir.

II. Baklagil Yeşil Yemler

a. Diğer yem bitlilerine nazaran daha lezzetli ve daha fazla ot verirler.

35

b. Protein bakımından zengindirler, ilave protein yemlerinden tasarruf ve rasyonun

ucuz olmasını sağlarlar

c. Ca bakımından zengindirler.

d. Vitamin A’nın ön maddesi beta-karoten bakımından zengindirler.

e. Yetiştikleri toprakların verimliliğini artırırlar, buğdaygillerle birlikte ekilirse onların

ot verimini ve protein içeriğini iyileştirirler.

Yonca: Dünyada en çok yetiştirilen yem bitkisidir. Yılda 3-4 hatta 7 kez biçilebilir

Protein (%4), Ca, Mg, K ve beta-karoten bakımından zengindir. Biçim zamanı önemlidir.

Çiçeklenmeden önce veya ilk çiçeklenmede iken biçilirse bitki zayıflar ömrü kısalır. Köklerdeki

besin deposunun azalmasından ileri gelir çünkü köklerde besin çiçeklenme dönemi veya daha

sonra gerçekleşir. Taze yonca hayvanlara alıştırılarak yedirilir. Çünkü ruminantlarda gaz ve

şişkinliğe yol açan pektin metil esteraz enzimi körpe yoncada bulunur. Şeker pancarı posası,

kepek, saman veya pamuk tohumu küspesi ile birlikte verilmelidir. Süt inekleri günde 40-50

kg tüketebilir.

Tırfıl(üçgül): Tırfılların en uygun biçim zamanı çiçeklenme başlangıcıdır. Yılda 2-3 defa

biçilir. Protein (%3.4-3.8) yoncaya yakın, Ca ve Mg bakımından zengindir. Süt ineklerine 40-50

kg verilebilir. Beyaz üçgül siyanoglikozit içerdiği için tek başına verilmemelidir. Çayır üçgülü

yoncaya eşdeğerdir. Geç biçilirse odunlaştığı için sancıya ve yavru atmaya yol açabilir.

Taş yoncası: Yonca ve tırfılın yetişmediği kurak arazilerde yetiştirilir. Yaprak

bakımından fakirdir. Sığırlara günde 15-20 kg verilebilir. Bitkide bulunan kumarin bitki

küflenirse dikumarol’e çevrilir bunu tüketen hayvanlarda özellikle danalarda kanın

pıhtılaşması önlenerek iç kanamalara yol açar. Bu hastalığa taş yoncası hastalığı (sweet clover

disease) adı verilir. Tedavi için K vitamini verilir.

Korunga: Yonca kadar ot vermese de lezzetlidir. Ekonomik olarak 3 yıl verim elde

edilir. Çiçeklenmeden önce biçildiğinde besleyici değeri yüksektir. Ham protein içeriği %3.5-

3.8 olup Ca bakımından zengindir. Sığırlara günde 50 kg verilebilir.

36

Fiğ: Tek yıllık bir bitki olup, çeşitli türleri vardır. Çiçeklenme devresine kadar biçilirse

çayır üçgülünün besin değeri ile aynıdır. Daha geç biçilirse acılaşır ve sütte acılık meydana

getirir. Yulaf ile birlikte ekilirse acılık kaybolur. Çiçek başlangıcında %3.7 ham protein içerir.

Burçak: Besleyici değeri fiğe benzer, proteini düşüktür. Besi sığırı ve koyunlara verilir,

süt sığırlarına daha az verilmelidir.

Lupen: Beyaz, mavi ve sarı çiçekli türleri vardır. Ca ve Mg bakımından zengindir.

Alkoloid ve glikozit içerirler. Bu nedenle lezzetsiz olup hayvanlara alıştırılarak verilir. Islah

edilerek tatlı türleri geliştirilmiştir. Süt ineklerine günde 45 kg, koyunlara 7 kg verilebilir.

Yemlik bezelye:Çiçeklenme başlangıcında %3.5 4.2 ham protein içerir. Ca, P ve Fe

bakımından zengindir. Süt ineklerine sağımdan sonra verilir.

Soya: Tohumların olgunlaşmasına yakın en yüksek besin değerine sahiptir. %3.5-4.7

ham protein içerir. Lezzetlidir, süt kokusunu bozmaz.

III.Buğdaygil Yeşil Yemler

a. Başaklanmadan önce biçildiklerinde besleyici değerleri yüksektir ve hayvanlar

severek tüketirler.

b. Fazla miktarda yedirilirse gaz ve şişkinliğe neden olurlar.

c. Protein ve karoten düzeyleri düşüktür.

d. Ca bakımından fakir P bakımından zengindirler.

e. Baklagillerle birlikte yedirilmeleri uygundur.

Darı: Bol yapraklı olup lezzetlidir. Fazlası gaz ve şişkinliğe neden olur. Süpürge darısı

erken dönemde soğuk ve kuraklığa maruz kalırsa hidrosiyanik asit düzeyi hayvanları

zehirleyebilir. Normal gelişende düzey düşüktür.

Tahıl hasılları:Mısır, arpa, buğday, çavdar ve yulaf yeşil yem olarak yetiştirilir. Mısır

37

hasılı proteince fakir, şeker ve nişasta bakımından zengindir. Daha çok silolanmak için

yetiştirilir. Besi sığırlarında ağırlık kazancını arttırır. Uygun miktarlarda verildiğinde süt

miktarı ve kalitesi üzerine olumlu etkisi vardır.

Sudan otu: Kuraklığa dayanıklı yıllık bitkidir. Yılda dört kez biçilebilir. Bol

yapraklıdır. İçerdiği kamış şekerinden dolayı lezzetlidir. Süt inekleri için yaz ortasında yeşil

yemlerin az olduğu dönemde lezzetli ve sulu kaba yemdir. Hidrosiyanik asit içerir, ancak

darıdaki kadar yüksek değildir.

IV. Diğer Yeşil Yem Bitkileri

Ayçiçeği yeşili: Çok fazla ürün verir. Kaba yapraklı olduğundan besi sığırlarına

kullanılır. Süt sığırlarına tek başına verilmez.

Lahana: Süt ineklerine en çok günde 10 kg, besi sığırlarına ise 20 kg verilebilir.

Protein (%2.2-2.5) zengin sindirilme derecesi yüksektir.

Pancar yaprakları: Hayvan pancarı ve şeker pancarı yaprakları tüketilir. Ca oksalat ve

nitrat içerirler. Süt ineklerine sağımdan sonra 30-40 kg’a kadar verilebilir. Daha fazlası

zararlıdır. Lakzatif etkisinin yanı sıra Ürolithiasis ( idrar yollarında Ca oksalat taşları oluşur) ve

kronik nitrit zehirlenmesi sonucu yeşil yemlerdeki beta-karotenin A vitaminine dönüşü

engellenir. Bunun sonucu bakar körlük ve abortus (yavru atma) görülür.

Havuç yaprakları: Pancar yapraklarından daha besleyici olup Ca bakımından

zengindir.

Repko: Çin lahanası ile kışlık yağ şalgamının çift melezlemesi ile elde edilir.

Ülkemizde yeni ekilmeye başlanan bu bitki bol yapraklıdır. Trakya, Marmara, Ege ve Güney

Anadolu gibi ılıman bölgelerde ara ürün veya ikinci ürün olarak ekilmesi uygundur.

38

Yararlanılacak Kaynaklar:

1. Çoşkun, B., Şeker, E., İnal, F., (1994) Hayvan Besleme. Selçuk Üniversitesi Veteriner

Fakültesi Yayın Ünitesi-Konya

2. Ergün, A., Tuncer, Ş.D., Çolpan, İ.,Yalçın, S., Yıldız, G., Küçükersan, M.K., Küçükersan,

S., Şehu, A., (2002) Yemler Yem Hijyeni ve Yem Teknolojisi. Ankara Üniversitesi

Veteriner Fakültesi, Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara

3. Şenel, H.S., (1993) Hayvan Besleme. Gür-ay matbaası, İstanbul

39

SĠLAJ

40

SĠLAJ

Silaj nedir?

Hayvan tarafından yeşil veya kuru olarak yenebilen her türlü bitki ve bitki artıklarının

belirli şartlar, belirli şekiller ve belirli süreç içerisinde sıkıştırılarak depolanması suretiyle elde

edilen fermente edilmiş yemlere silaj denir.

Silaj yapmanın amacı:

a) Yemin sindirilebilme özelliğini artırmak,

b) Yemi uzun süre ve kalitesi bozulmadan korumak,

c) Ucuz, kaliteli ve bol kaba yem elde etmek.

Silaj yapılacak yemler: Silaj yapılacak yemleri silolama özelliğine göre 3 ana grup altında

toplamak mümkündür.

1. Kolay silolanan yemler: Bu gruptaki yem maddelerinden kaliteli silajlar elde edilir.

Silolama sırasında her hangi bir katkı maddesine ihtiyaç duymazlar. Çünkü kolay

sindirilebilir karbonhidratlarca zengin yemlerdir. Mısır hasılı, ayçiçeği (%30

çiçeklenmede biçilmiş), yerelmasının yeşil kısımları, darı hasılı, lahana yaprakları, şeker

ve hayvan pancarlarının yaprakları bu gruba girer. Bunların içerisinde en önemlisi ve en

fazla silajı yapılanı mısırdır. Mısır; sap, yaprak, daneleri ve somakları gibi tüm

kısımlarından faydalanılabilen bir yem bitkisidir.

2. Orta derecede silolanabilen yemler: Bu gruptaki yemler nispeten daha güç silolanırlar.

Silolanmaları esnasında katkı maddesi olarak % 0.5-1 şeker veya % 1-2 melas ilave

edilebilir. Çavdar hasılı, bakla, baklagil ve bunların karışımları, lüpen çeşitleri, üçgüller

(çiçeklenmeden sonra), yeşil hardal, körpe ayçiçeği, çayır otları bu gruptadır.

3. Güç silolanabilen yemler: Körpe mera otları, körpe üçgüller, yonca, fiğ ve bezelye, tatlı

lüpen bu gruptadır ve bu yemlerle kaliteli bir silaj elde edebilmek oldukça zordur. En iyisi

bu yemlere silolama dışında diğer konserve metotlarının uygulanmasıdır. Mutlaka silaj

yapımı gerekiyorsa çeşitli katkı maddeleri ile silaj yapımı kolaylaştırılmalıdır. Çünkü bu

bitkiler proteince zengindir. Bu nedenle ortamın karbonhidrat bakımından

zenginleştirilmesi gerekir.

41

Silaj yapılırken dikkat edilecek noktalar:

1. Silajlık bitki en uygun zamanda biçilmelidir. Baklagil ve buğdaygil otlarının kuru ot

üretimi için en uygun biçim zamanı silaj üretimi için de geçerlidir. Mısır için danenin

koçanla birleştiği yerde siyah bir tabakanın oluştuğu dönem biçim için en uygun olan

zamandır. Silaj için en uygun biçim zamanını tespit etmek amacıyla yapılan bir

araştırmada 4 farklı dönemde (süt daneli, hamur kıvamında, hamur kıvamının son

döneminde ve dane tam sertleştikten sonra) biçim uygulanmış ve elde edilen silaj ile

sığırların besi performansı ölçülmüştür. İlk üç grup arasında önemli bir farklılık

bulunmazken en son biçilen olgulaşmış mısırdan yapılan silaj verilen grupta canlı ağırlık

artışı düşük çıkmıştır. Çok erken dönemde biçilen mısır hasılında su düzeyi yüksek olduğu

için silaj yapımı esnasında çok fazla asit oluşur ve lezzeti düşük bir yem elde edilir.

Silajlık materyalin en uygun hasat zamanının öğleden sonra veya akşam saatlerinde

olduğu bildirilmektedir. Çünkü günün bu saatlerinde bitkinin şeker içeriği biraz daha

yüksektir.

2. Silajlık bitkinin parçalara ayrılması: Silaj yapılmadan önce bitkiler mümkün olduğunca

küçük parçalara ayrılarak sıkıştırma işlemi ve silodan boşaltma ve yedirme işlemleri

kolaylaştırılır.

3. Silolamadan önce bitkinin nem oranının bilinmesi gerekir: Bu konuda yapılan

çalışmalarda çoğu bitkiler için en uygun nem oranının % 60-67 arasında değiştiği

bildirilmektedir. Siloların mükemmel olması durumunda % 40-60 arasında neme sahip

bitkiler ile de çok olumlu sonuçlar alınabilmektedir. Nem oranın yüksek olması

durumunda daha ağır bir yem elde edilir. Bunun yanısıra su miktarı arttıkça silajın

kalitesinde de düşüş gözlenir. Bütirik asit ve diğer istenmeyen asitlerin varlığına bağlı

olarak silajda küflenme, kokuşma ihtimali artar. Fazla sıvı sızıntı şeklinde akarken bazı

besin maddelerinin de kaybına sebep olur. Asitliğin artmasına bağlı olarak silo duvarı

tahrip olabilir, yine fazla basınç nedeniyle silo duvarına fazla basınç uygulanır. Bu

nedenle fazla neme sahip bitkiler silaj yapılırken kuru madde miktarını artırmak için

aşağıda belirtilen çeşitli metotlara başvurulur.

a. Soldurma: Özellikle çayır otu silajı yapılırken uygulanabilecek bir metottur. Güneşli

havalarda 3-4 saatlik bir soldurma yeterli olabilmektedir.

b. Kuru ot veya saman ilave etme: Bitkiyi soldurmak mümkün olmaz ise nem oranını

düşürmek için % 5-20 kadar saman ilave edilebilir.

42

c. Kuru katkı maddeleri ilave etmek: Bu amaçla kurutulmuş şeker pancarı posası, kuru

melas, kuru narenciye posası öğütülmüş tane yemler kullanılabilir. Bitki hasat edildiği

zaman fazla kuru ise veya soldurma süresi uzatılmışsa ya siloya su ilave edilir ya da çok

taze ve yeşil otlar karıştırılır.

Tablo 1. Soldurma süresinin silajın kalitesine etkisi.

Soldurma süresi (saat)

0 1.5 3 4.5

Kuru madde, % 19.8 22.8 27.1 34.4

Süt asiti, % 0.1 0.7 2.4 2.2

Diğer asitler, % 8.2 6.6 4.2 1.4

KM kaybı, % 28.5 27.8 17.1 8.3

Silaj yapılacak bitkilerin nem içeriğini belirlemek için uygulanan bazı metotlar:

1. Bükme metodu: Bitkinin dalları kırılmadan bükülebilmeli, yapraklarda her hangi bir

kuruluk olmamalıdır.

2. Sıkıştırma metodu: Bitki avuç içinde 30 saniye kadar kuvvetli bir şekilde sıkıştırılır.

Parmaklar arasından su damlıyorsa ürün % 75-85 nem içeriyor demektir. Avuçta

sıkıştırılan bitki aldığı şekli koruyorsa ve avuç içi ıslanmışsa nem oranı % 68-75

arasındadır. Bitkinin şekli yavaş yavaş bozuluyor ve avuç içinde ıslaklık gözlenmiyor ise

% 60-67, avuç açıldığı zaman bitki şekli hemen bozuluyor ise % 60‟dan az nem

içermektedir.

3. Fırında kurutma metodu: Belirli bir miktar ot alınıp bir tepsiye konur, tartılarak miktarı

tespit edilir ve 135 0C‟ye ısıtılmış fırında yaklaşık 1 saat veya sabit ağırlık elde edilene

kadar kurutulur ve sonuçta nem miktarı belirlenir.

4. Diğer metotlar: Hava akımı ile kurutma makinaları, kaba yemlerin nem tayininde

kullanılan bazı elektronik aletler, mikro dalga fırınlar kullanılabilir. Silo çabuk

doldurulmalıdır: Silo en geç iki gün içerisinde doldurularak üzeri kapatılmalıdır. Eğer bir

karışımdan silaj yapılacaksa mümkün olduğunca homojen bir karışım olmalıdır. Silajın

bozulmadan korunabilmesi için üstünün hava geçirmeyecek bir şekilde kapatılması

gerekir.

43

Silaj Katkı Maddeleri: Silolama sırasında silo yemlerine aşağıdaki amaçlar doğrultusunda

çeşitli katkı maddeleri ilave edilebilir.

1. Silajı besin maddeleri yönünden zenginleĢtirmek:

a. Tane yemler ve diğer yem maddeleri: Bu amaçla öğütülmüş mısır, arpa ve yulaf

silodaki nem oranına bağlı olarak % 4.5-9 arasında katılabilir. Bu şekilde hem

fermentasyon kolaylaştırılmış olur, hem de silaj besin maddeleri yönünden zenginleştirilir.

Yemin lezzeti artar. Amaç silajın nem oranını düşürmekse kuru şeker pancarı posası (%

2.5-3), kuru narenciye posası kullanılabilir. Bunların yanında samanlar, yulaf kapçıkları

ve pamuk tohumu kapçığı gibi daha ucuz materyaller de kullanılabilir, ancak silajın

kalitesini düşürdükleri unutulmamalıdır.

b. Melas: Melas içerisindeki kolay eriyebilir karbonhidratlar silaj oluşumuna katkıda

bulunur. Yemin lezzetini artırır. Özellikle baklagil silajı yapılacağında melas ilavesi

önemlidir. Yine kuru madde içeriği yüksek bazı yemlerin silolanmaları sırasında da

melasdan iyi bir katkı maddesi olarak yararlanılabilir, silajlık materyalin özelliğine göre %

1-6 oranında kullanılabilir.

c. Üre: Silajın N içeriğini artırmak amacıyla maksimum % 0.5 düzeyinde üre kullanılabilir.

Üre katmakla düşük proteinli silajların ham proteini % 8-12‟ye kadar çıkabilir. Oluşan

amonyak nedeniyle silajın açılmasını takip eden dönemde ikinci bir olumsuz

fermentasyonun oluşmasını önlemek gibi yararları vardır. Bunun yanında amonyak

oluşumunun yem tüketimi ve üre-N‟nun kullanımı üzerinde olumsuz etkisi vardır.

d. Kireç taĢı: Silajlara % 0.5-1 arasında kireç taşı katarak hem silajı Ca yönünden

zenginleştirilmiş hem de asit üretimini teşvik edilmiş olur. Kaba yem olarak sadece mısır

silajı gibi Ca bakımından yetersiz yemler veriliyorsa silaja katılacak kireç taşı hayvanın

ihtiyacını yeterince karşılar.

e. KurutulmuĢ peynir suyu: Kolay eriyebilir CHO kaynağı olması yanında protein ve

mineral maddeler bakımından da silajı zenginleştirir, % 1-3 düzeyinde katılır ve

sulandırılarak ilave edilir.

2. Fermentasyonu kolaylaĢtırmak: Bu amaçla silajlara laktik asit üreten bakterilerin

kültürlerinden maya kültürü ve çeşitli enzimler ilave edilmesi gerektiği görüşü vardır. Bu

konuda yapılan çalışmaların bazılarında bu görüş benimsenirken bir kısım araştırıcılarda

silaj ortamına mikroorganizma kültürü katılmasının gereksiz olduğu zaten ortamda bu tür

bakterilerin yaygın olarak bulunduğu görüşünü savunmaktadırlar.

44

3. Asit ortamı güçlendirmek: Bu amaçla çeşitli inorganik ve organik asitler

kullanılmaktadır. İnorganik asitler pH üzerinde çok çabuk etki yaparak asiditenin

yükselmesine sebep olurlarken organik asitlerde bu etki zayıftır. Her iki asit grubu da

mikrobiyal faaliyetleri durdurarak silajın stabilitesine yardımcı olur. Sülfirik asit,

hidroklorik asit ve fosforik asit gibi mineral asitler içerisinde en çok tavsiye edileni

fosforik asittir. Asiditesi yanında hayvanların P ihtiyacının karşılanmasına da yardım eder.

Buna rağmen genel düşünce bu asitlerin yararından çok zararının olduğudur. Probiyonik,

asetik, laktik, sitrik ve formik asit gibi organik asitler daha az zararlıdır ve antifungal

(küflenmeyi önleyici) olarak da görev yaparlar.

4. Prezervatif olarak: Na diasetat, Na meta bisülfit (4-6 kg/ton), Na benzoat, Na Nitrat ve

Ca format gibi maddeler seçici olarak istenmeyen mikrobiyal aktiviteyi azaltır. Böylece

karoten gibi bazı etkin maddelerin yıkılması engellenir. Silaj kokusunun düzelmesine yol

açar. Tuz silolama esnasında meydana gelen bazı toksinleri yok etmekte, bakteriyel

aktivite üzerinde olumlu etki yapmakta, silo içerisindeki drenajı artırmakta ve laktik asit

fermantasyonunu hızlandırmaktadır. Silo yemlerine % 1-1.5 oranında tuz katılması

yeterlidir.

Silo: Silajın yapıldığı yer.

İyi bir silonun özellikleri şunlardır.

1. İşletmenin yakınında olmalıdır.

2. Gübreliklerden uzak ve doğal gölgeliklerde kurulmalıdır.

3. İşletmenin gelecekteki politikası göz önünde tutulmalıdır.

4. Silonun büyüklüğü besleme periyodu boyunca mevcut hayvan sayısının günlük silaj

tüketimini karşılayacak şekilde ve silaj yapılacak bitkilerin miktarına uygun olmadır.

5. Dışarıdan hava girişi olmamalıdır. Yan duvarları düz ve yüzeyi pürüzsüz olmalıdır. Bu

şekilde hava boşlukları önlenebilir.

6. Sıkıştırma ve kapatma işlemlerinin iyi yapılabilmesi için yeterli derinlikte olmalıdır.

7. Sağlam olmalıdır. Bu yüksek silolar ve çayır silajı yapımı için önemlidir. Çünkü çayır

silajları silo duvarı üzerinde mısır silajından 0.5-2.5 kat daha fazla basınç oluşturur.

8. Fazla suyun bir kanal ile veya zemine çakıl benzeri materyal döşenerek akışı

sağlanmalıdır.

9. Doldurma ve boşaltma işlemlerinin her türlü hava şartlarında yapılabilmesine uygun

olmalıdır.

45

10. Maliyeti düşük olmalıdır.

11. Yapı materyali yemin suyunu emmemelidir, silajın suyundan etkilenmemelidir.

Tablo 2. ÇeĢitli silajların birim alandaki ağırlıkları, kg/m3

Çayır otu 680-800

Üçgül 680-800

Şeker pancarı 700-900

Şeker ve hayvan pancarı yaprakları 900

Patates 800-1000

Mısır hasılı 650-750

Yonca (% 25 KM) 650

Yonca (% 40 KM) 400

Silo Tipleri:

Silolar kullanım amacına, yapı materyaline, şekline göre değişik şekillerde

gruplandırılır. Genel bir sınıflandırma yapmak gerekirse;

1. Yüksek silolar: Bunlara dikey silolar da denir. Çelik, saç, tahta, beton, tuğla gibi

malzemelerden silindirik kule şeklinde yapılır. Metal, çelik, aliminyumdan yapılan tipleri

gaz sızdırmaz. Fermentasyon riski çok azdır. Ancak pahalıya mal olur, doldurma ve

boşaltma işlemleri ve özel ekipman gerektirir. Bu tür siloların yapımı sabit ve büyük

işletmeler hariç gereksiz bir yatırımdır. Ülkemizde henüz böyle silolara

rastlanılmamaktadır.

2. Çukur silolar: Daha çok betondan yapılır. Kuyu şeklinde silolardır. Yanma ve donma

tehlikesi yoktur, doldurulurken fazla sıkıştırma gerektirmez, besin maddesi kaybı azdır,

buna karşılık boşaltma işlemi zordur, ayrıca siloda CO2 gazı birikebilir.

3. Yatay silolar: Değişik tipleri vardır.

a. Çukur, hendek silolar: Toprak yüzeyinin altına yerleştirilir. Yapımı, doldurma ve

boşaltma işlemleri kolaydır, maliyeti düşüktür. Ülkemizde en yaygın silo tipidir. İklimi

müsait ve iyi drenaj yapılan bölgeler için uygundur. Ancak silonun üst kısmı geniştir,

kapatma işlemi özel önem gerektirir. Yağmur sularının sızmasını önlemek için bu tip

siloların bir yamaca inşa edilmesi tercih edilir. İmkanlar müsait ise silonun üzerine bir çatı

yapılması yağmur sularından korumak için iyi bir yoldur. Silonun yan duvarlarına genelde

1/3 oranında eğim verilir. Kullanım şekline göre bir veya iki tarafı açık olabilir. Yan

duvarlar beton, taş, tuğla, biriket veya katranlanmış ahşaptan olabilir. Kullanılan materyal

ne olursa olsun yüzeyinin silo suyundan etkilenmeyecek ya da silajın özelliğini

bozmayacak koruyucu materyal ile kaplanması gerekir. Silonun tabanı toprak, taş, çakıl ve

46

beton olabilir. Taban beton veya su geçirmeyen killi topraktan ibaret ise yan duvarlara

yakın kısımda fazla suyun akması için oluklar bulunmalıdır. Taban taş, çakıl, kum gibi su

sızdıran materyalden ise bu oluklara gerek yoktur. Fazla suyun akabilmesi için tabana

belirli bir eğim verilir. Bu eğim % 1-5 arasında değişmektedir.

Silo büyüklüğünün tespit edilmesi: Bunun için önce hayvanlara yedirilecek silaj yemi

miktarı belirlenir. Örneğin elimizde 30 adet sığır var ve kışın 240 gün süreyle silaj

yedirmeyi planlıyoruz. 30 hayvan besleme periyodu boyunca günde 15 kg silaj tüketirse

günlük silaj yemi ihtiyacı 30 x 15 = 450 kg‟dır. O halde kış boyunca 240 x 450 = 108.000

ton silaj yemi gereklidir. Çukur silolardan her gün 10 cm‟lik bir dilim çıkarılır, yaz

aylarında biraz daha kalın dilim tercih edilir.

Tablo 3 mısır silajına göre düzenlenmiştir ve mısır silajının birim ağırlığı 567.5

kg/m3‟dür. Günlük silaj ihtiyacımız 450 kg olduğuna göre bu ihtiyacı karşılayacak silo

ebatları ve eğimi Tablo 3‟den direkt olarak bulunur. Tabloda günde 10 cm‟lik bir dilim

kesildiğinde 450 kg silaj elde dilebilecek silonun yüksekliği 3.1, taban uzunluğu 1.8, tavan

uzunluğu 3.4 m ve alanı 7.9 m2‟

dir. Bu ölçülere göre yan duvarların eğimi ¼ veya

%25‟dir. Silonun uzunluğu ise 240 gün besleme yapılacağına ve günde 10 cm kalınlığında

yem kullanılacağına göre 240/10 = 24 m olmalıdır. Silajdaki bozulma ihtimali göz önüne

alınarak güvenlik payı olarak uzunluğun 25-27 metre olması gerekir.

Maliyet ve yedirme kolaylığı açısından en uygun silo derinliği 2.4 m olarak

bildirilmektedir. Silonun doldurulması esnasında yerleşme payı olarak bitkilerin silonun

yüksekliğinin 0.9 m daha yukarısına kadar yığılması uygundur.

b. Sandık Ģeklinde silolar: Toprak seviyesinin üzerindedir. Tabanı betondan yapılır. Yan

duvarlar tahta, beton veya başka bir maddeden olabilir. Bu tip silolar genelde sığırların

direkt silodan yemesi için yapılır. Ön tarafa hayvanların başının girebileceği şekilde

bölmeler yerleştirilir. Silo yemi belirli miktarlarda bu bölmelerin ön kısmına çıkarılır.

4. Geçici silolar: Bunlar yan tarafları kapalı veya açık yığın şeklinde silolar, plastik veya

polietilen torba şeklinde silolardır. Torba şeklindeki silolar ilk defa silaj yapan

yetiştiricilere tavsiye edilebilir. Az miktarlarda silaj yapılabilir, taşınması kolaydır. Ancak

tırnak, kuru dallar gibi keskin maddelerle çok kolay delinebilirler.

Tablo 3. Çukur siloların yan duvarlarının eğimi, ebatları, alanı ve silaj dilimlerinin

ağırlıkları.

Eğim % Yükseklik, m Taban

Uz., m

Tavan

Uz., m

Alan

M2

10 cm dilim

ağ., kg

30 cm dilim

ağ., kg

1/4 25 1.2 1.5 2.1 2.2 127 381

1/3 33 1.2 1.8 2.4 2.7 153 460

½.5 42 1.2 2.1 3.1 3.1 175 524

¼ 25 1.8 1.8 2.8 4.2 238 715

47

1/3 33 1.8 2.1 3.4 5.0 286 858

½.5 42 1.8 2.4 4.0 5.9 333 1001

¼ 25 2.4 1.8 3.1 6.0 339 1017

1/3 33 2.4 2.1 3.7 7.2 408 1223

½ 42 2.4 2.4 4.3 8.5 482 1446

¼ 25 3.1 1.8 3.4 7.9 450 1351

1/3 33 3.1 2.4 4.3 10.5 598 1796

1/2 42 3.1 3.1 5.5 13.2 752 2256

Silajın YapılıĢı: Özel makinalarla mümkün olduğunca küçük parçalara ayrılmış yeşil yemler

mümkünse biraz soldurulduktan sonra silolara doldurulur. Silo tipine göre sıkıştırma metotları

uygulanır. Örneğin ülkemiz için en uygun silo tipleri olan çukur ve düz silolarda siloya

doldurulan materyalin üzerinde traktör ya da benzer araçlarla gezinilerek olabildiğince

sıkıştırılır ve yem parçaları arasında hava kalmaması temin edilir. Üzeri naylon ile örtülür.

Naylonun tahrip olmaması için onun üzeri de sap ve toprakla örtülerek kapatılır. Yaklaşık bir

aylık bir beklemeden sonra açılarak hayvanlara yedirilir.

Silaj yapımı esnasında faaliyet gösteren mikroorganizmalar:

1. Süt asiti (laktik asit) bakterileri, üremeleri istenir.

2. Tereyağ asiti (bütirik asit) bakterileri, üremeleri istenmez.

3. Sirke asiti (asetik asit) bakterileri üremeleri istenmez.

4. Kaliaerojen bakteriler üremeleri istenmez.

5. Çeşitli kokuşma bakterileri üremeleri istenmez.

6. Mayalar üremeleri istenmez.

Silolama Sırasında Meydana Gelen DeğiĢiklikler:

1. Aerob faz: Yemler ne kadar sıkıştırılmış olursa olsun içerisinde mutlaka bir miktar hava

ya da oksijen kalacaktır bu nedenle silolama sırasında ilk önce bu oksijen tüketilir. Bu

süre içerisinde siloda canlı bitki hücreleri solunuma devam eder ve enzimleri ve aerob

bakteriler tarafından kolay eriyebilir.maddeler fermente edilerek ısı, CO2 ve su oluşur.

Sıkıştırma iyi olursa bu süre kısaltılır ki (optimum 5-7 saat) bu silajın kalitesi üzerinde

etkili olan en önemli kriterdir. Bu safhada ortamda aerob maya ve küfler çoğalır.

2. Aneorob fazı : Bu dönemde başlıca asit oluşturan ve proteolitik bakterilerin oranı artar,

aerob maya ve küfler ölür. Aneorobik bakterilerin etkisiyle kolay eriyebilir ve kısmen

komplex karbonhidratlar büyük oranda laktik asit (% 8-10) ve daha az oranlarda asetik

(%1.5-2) ve diğer asitlere ve alkollere çevrilir. Proteinler kısmen amonyak, aminoasit,

amin ve amidlere dönüşür.

48

3. Sabit faz: Oluşan asitlerin birikimi sonucu ortamın pH sı bakterilerin yaşayamayacağı

nokta olan 4 civarına iner. Usulüne uygun hazırlanmış bir silaj yeminin yapısı bu şekilde

10-15 yıl değişmeden kalabilir.

İyi bir silajda ortama hakim olan bakteriler laktik asit bakterileridir (homofermentatif

bakteriler). Bazen heterofermantatif bakterilerin etkisi ile laktik asit yanında asetik asit,

etanol ve sorbitol de oluşur. Ortamın pH sı 3.5-4.5 arasında olmalıdır. Silajın rutubeti %

40-60 arasında olmalıdır. Ancak yeterince soldurma uygulanmayan taze yeşil yemlerde bu

oran % 75‟lere kadar çıkabilir.

Silolama sırasında eğer silolama tekniğine uygun çalışılmamış ise istenmeyen

fermentasyonlar oluşabilir. Bu durumda çoğunlukla bütirik asit üreten bakteriler çoğalır ve

istenen pH‟ya bir türlü inilmez, silajın rengi kızışmalar nedeniyle koyulaşır, silajın

kendine has hoş kokusu kaybolarak yerine çok kötü bir koku hakim olur. Besin maddeleri,

dolayısıyla kuru madde kaybı artar ve silajdan beklenen yararların hiç biri sağlanamaz ve

bu tip silajların hayvanlar tarafından tüketilmesi zor ve zararlı olduğundan yem ziyan

edilmiş olur.

Kaliteli silaj elde etmek için gerekli Ģartlar:

- Kolay sindirilebilir karbonhidrat bakımından zengin yemler

- Bitkilerin parçalanması ve soldurulması

- Sıcaklık 8-30 0C

- pH: 3.5-4.5

- Anaerob ortam

Ġyi bir silaj yeminin özellikleri:

1. Koku: İyi bir silajda taze ve hoş bir asit kokusu hissedilir.

2. Tat: Tadı güzeldir, acı ve keskin değildir.

3. Küflenme ve çürüme yoktur. Yapışkanlık ve kayganlık söz konusu değildir.

4. Bir örnek görünümdedir. Rutubet ve renk değişikliği yoktur. Genelde yeşil veya

kahverengimsi renk hakimdir. Koyu kahve rengi aşırı ısınmanın göstergesidir. Siyah

renkli silajlar çürümüştür. Böyle silajların hayvanlara yedirilmesi sakıncalıdır.

5. İyi bir silaj yemi hayvanlar tarafından sevilerek tüketilir.

Silodan yem alınması esnasında dikkat edilecek noktalar:

Silo çukurunun kapatılmasından 40-45 gün sonra silaj olgunlaşmış olur. Bu tarihten

itibaren artık silaj hayvana yedirilebilir. Yedirme süresi doğal yeşil yemlerin bulunmadığı kış

ve ilkbahar aylarında olmak üzere yılda ortalama 200 günü bulabilir. Silaj yemi açılmadan

önce, silo çukurunun açılması uygun görülen tarafının üstü topraklarından iyice arındırılmalı

ve sonra silajın örtüsü kaldırılmalıdır. Açılma işlemi dar alanda yapılmalıdır. Silaj yeminin

bozulmasını engellemek için bir tarafından her gün yaklaşık 10 cm kalınlığında dilim şeklinde

yukarıdan aşağıya diklemesine bir parça çıkarılır. Eskiden silaj dirgen, bel gibi aletler

kullanılarak çıkarılırdı. Bu amaç için geliştirilmiş çeşitli kesici aletler mevcuttur. Gelişmiş

49

ülkelerde silajın kesilerek alınması, taşınması ve hayvanlara yedirilmesi tamamen özel

makinalar ve aletlerle yapılmaktadır. Önemli olan alınırken silaj arasına hava girişinin

mümkün olduğunca önlenmesidir.

Silajın hayvan beslemede kullanımı:

Silajda nitrojenli maddeler ve proteinler bakteriyel olarak parçalandığı için protein

tabiatında olmayan azotlu bileşikler halindedir. Oluşan organik asitlerden dolayı silajın ham

yağ oranı ve ham yağın sindirilme derecesi artmıştır. Azotsuz öz maddeler kolay eriyebilir

karbonhidratların kullanılması nedeniyle azalmıştır. Bundan dolayı ham selüloz miktarı

artmıştır. Mineral madde içeriği eğer su kaybı, yağmur gibi etkilere maruz kalmışsa pek

değişmez. Yine silaj yemi iyi hazırlanmışsa vitaminler bakımından da herhangi bir kayıp

oluşmaz.

Silaj yemleri lezzetlidir, kısa bir alıştırma döneminden sonra hayvanlar tarafından

iştahla tüketilir. Süt ineklerine sağımdan sonra 15-20 kg, kurudakilere daha az, düvelere 5-10

kg, besi sığırlarına 15-20 kg, danalara 10-15 kg, atlara 6-15 kg, koyunlara 2 kg/100 kg CA

miktarında verilir.

Silajın avantajları:

1. Büyük işletmeler için düşük maliyetli bir yemdir.

2. Besin maddeleri kaybı daha azdır. Ör. Çayır silajları yem değerinin % 85‟ini korurken, en

iyi şartlarda üretilmiş çayır kuru otunda bu oran % 80, uygun olmayan şartlarda

üretilenlerde ise % 60‟dır. Silajlar kuru ota göre ham protein, bazı vitaminler özellikle

karoten ve bilinmeyen faktörler bakımından daha zengindir. Besin maddeleri oranı

değişmeksizin çok uzun süre saklanabilir.

3. Kötü hava şartlarında en iyi saklama metodudur.

4. Lezzetlidir, hayvanlar tarafından iştahla tüketilirler.

5. Yangın tehlikesi yoktur.

6. Sürekli yeşil yem kaynağıdır, kışın sulu yem elde etmenin en ucuz yoludur.

7. Silolama sırasında bazı toksik maddeler de toksifiye olur.

8. Depolamada fazla yer işgal etmez. Kuru madde baz alındığında birim alanda kuru ota göre

daha fazla silaj yemi depolanabilir.

9. Hafif laksatif etkisi vardır, ahır temizliği kolaydır.

10. Bitkinin bütün kısımları silolandığı için hayvanlar tarafından bu kısımların hepsi tüketilir,

dolayısıyla kaba ve saplı kısımların artırılması ve yem israfı önlenmiş olur.

11. Silajlık materyal erken hasat edildiği için arazi daha erken boşaltılır ve ikinci bir ürün elde

etme imkanı doğar. Ayrıca mısır sapları ile birlikte hasat edildiği için mısır kurdu

hastalığının yayılması önlenir, yine yabanı otların gelişmesi kontrol altına alınabilir.

12. Bazı yan ürünlerin bozulmadan saklanabilmesi için en uygun ve ekonomik yöntemdir.

50

Silaj yemi ile beslemenin, merada beslemeye göre bazı avantajları vardır. Bunlar;

- bölme ve gölgelik gerektirmez,

- birim alandan daha fazla kaba yem elde edilir,

- bitki optimum olgunlukta hasat edilir,

- bir örnek yem elde edilir,

- gaz ve şişkinlik olayları çok azdır,

- hayvan daha yakından kontrol edilir, tüketilen miktar bellidir,

- toprağın üst tabakasında hayvanların gezinmesine bağlı olarak ortaya çıkan

kayıplar azalır.

Silajın dezavantajları:

1. Özel ekipman ve silo ister. Küçük çiftlikler için maliyeti artırır.

2. Kuru yemlere göre 2-3 kat daha ağır olması ekipman olmadığı taktirde işçiliğin artmasına

sebep olur.

3. Vitamin D düzeyi kurutulmuş yemlere göre daha azdır.

4. Taşınması ve satılması oldukça zordur.

Mısır Silajı Mısır silajı süt sığırcılığı ve besicilikte önemli bir kaba yemdir. Normal koşullara göre

hazırlanmış mısır silajının 3.5 kg‟ı, besin maddeleri bakımından yaklaşık bir kg‟lık yemlik

arpaya eşdeğer sayılır.

Mısır silajı sığır besiciliğinde protein ve mineral takviyesi ile tek başına kullanılabilir.

En iyi silaj mısır bitkisinden elde edildiğinden, silaj yapmak amacıyla ekilen mısırın ayrı bir

yeri vardır. Ancak mısır silajının tek dezavantajı protein oranının düşük olmasıdır. Silajlık

mısır dane mısırın iki katı sıklıkta, iklim koşullarına ve arazi durumuna göre, ya sadece tek

ürün, ya da arpa, buğday gibi tahıl hasadından sonra, ikinci ürün olarak ekilir. Silajlık mısırın

hasat zamanının tespitinde dane durumu belirleyici kriterdir. Mısır danesinde süt olum

devresinin bitip, sarı olum devresinin başladığı devre, hasat dönemidir. Bu devrede, danenin

üst kabuğu biraz sertleşmiş olup, içi daha yumuşak ve sütlüdür. Ayrıca sürenin ilerlemesiyle

bitkinin protein oranı azalırken selüloz oranı artacağından hasatda geç kalınmamalıdır. Hem

silajın kaliteli olması, hem de dane kaybının olmaması amacıyla mısırın hasadında bitkiler

tümüyle silaj makinasıyla alınıp parçalanmalıdır. Ancak dikkat edilmesi gereken önemli

noktalardan biri de çukurda yapılan silajın bir an önce tamamlanarak üzerinin kapatılmasına

özen gösterilmesidir.

Mısır Sapı ve Kapçık Silajı

Dane hasadı için ekilen mısırın koçanları hasat edildikten sonra arta kalan sapların

besin değeri çok düşüktür ve kuruma sırasında yapraklar döküldüğü için daha da düşer. Bu

51

sapları koçan hasadından hemen sonra (nem oranı %30 dolayında iken) biçip silaj

makinasında parçaladıktan sonra, bir miktar tahıl kırması veya melas ilavesiyle kolay

fermente olabilir karbonhidrat miktarını artırarak ve su ilavesiyle nemini %60-65‟e çıkararak

silaj çukuruna sıkıştırarak doldurduğumuzda çoğu kere ziyan olan bu tarım artığından iyi bir

kaba yem elde edebiliriz. Kapçıklar da iyice parçalanarak silajlanabilir.

YeĢil ot ve Yabani ot Silajları

Çayır ve mera otları, yonca, korunga gibi yem bitkileri çiçeklenme devresinde iken

biçilip kıyılmak ve iyice çiğnenerek sıkıştırmak suretiyle silaj çukurlarına doldurulup üzerinin

kapatılması şarttır. Yeşil ot silajları içine arpa kırması (1 ton yeşil ot için 70 kg) veya mısır

kırması eklendiğinde mısır silajına yakın besin değerlerine sahip bir silaj elde edilebilir.

Pancar yaprağı Silajı

Pancar yaprağının su oranı çok yüksek olduğu için, silaj yapılacak çukurun veya

düzlüğün tabanında 20x20 ebadında ve ızgaralı bir akıntı kanalı bulunmalıdır. Aksi takdirde

silaj su içinde kalarak bozulur. Dip suları hayvanların zehirlenmesine neden olabilir (pancar

yaprakları nitrat ve nitrit içerir). Yaprakları parçalamaya gerek yoktur. Yapraklar kesik pancar

başları ile birlikte olduğu gibi silajlanabilir. Yaprakların fazla topraklı ve çamurlu olmamasına

dikkat edilmelidir. Silajı sıkıştırmaya, melas veya tahıl kırması eklemeye gerek yoktur.

Arpa+yulaf+Fiğ karıĢımı Silajı

%40 arpa, %30 yulaf ve %30 fiğ tohumundan ibaret karışım bölge için uygun olan bir

mevsimde (genellikle sonbahar) ekilir. Danelerin süt olgunluğu devresinde biçilerek silaj

makinasında 2-3 cm boyunda parçalanır ve aynen mısır silajında olduğu gibi silajlanır. İçine

herhangi bir ilaveye gerek yoktur. Çok mükemmel bir silajdır. Sadece mineral ilavesiyle tek

başına ineği beslemek mümkündür.

Bezelye kabuğu Silajı

Bezelye ve diğer bakliyatları işleyen konserve fabrikalarının artığı olan posaları silaj

yaparken %3-6 oranında melas veya hububat kırması karıştırılmalıdır. Bezelye posasının silaj

makinasında parçalamaya gerek yoktur.

Patates yaprağı Silajı

Patates yaprakları “solanin” isimli zehirli alkoloid içerdiğinden hayvanlar bu bitkinin

sap ve yapraklarını fazla yemezler. Oysa hasattan çok kısa bir süre önce toplanacak olan sap

ve yapraklar silaj makinasında parçalanarak silajlanacak olursa çok değerli ve zararsız bir

yem maddesi elde edilir. Bu silajı doldururken %3-5 oranında melas eklenmesi gerekir.

Saman Silajı Samanları silaj haline getirerek sindirilme oranlarını birkaç kat artırarak besin değerini

yükseltmek mümkündür. 10 tonluk bir saman silajının bileşimi şöyledir:

Saman 6.000 kg (%60)

Melas 3.000 kg (%30)

Arpa kırması 250 kg (%2.5)

Yemlik üre 50 kg (%0.5)

52

Su 700 litre (%7)

Silajı yapılacak samanın miktarına göre, belirtilen oranlar dahilinde bütün silaj

katkıları hazır edilir. Önce melas ılık su ile sulandırılarak akışkan hale getirilir. Saman kat kat

serilerek, her defasında yukarıda bildirilen oranlara uygun miktarlardaki melas, arpa kırması

ve üre serpilerek traktörle çiğnenir. Doldurma işlemi tamamlandığında naylon örtü ile örtülüp

üzeri toprakla kapatılır. Saman silajının olgunlaşma süresi 3.5-4 aydır.

Kuru Madde Oranı Yüksek Silajlar (Haylaj): Genellikle çayır veya baklagil otlarından yapılır. Silolamadan önce bitkiler

soldurularak nem oranı % 40-55‟e düşürülür. Yapımı, depolanması ve hayvan beslemede

kullanılması aynı silajdaki gibidir. Sadece kuru madde miktarı daha yüksektir. Uygun

şartlarda yapılmış haylaj hoş bir aromaya ve lezzete sahiptir. Kaliteli bir yemdir. Özellikle süt

ineklerinde gittikçe artan bir kullanım alanına sahiptir. Besleyici değeri bitkinin hasat

zamanındaki büyüme dönemine ve kuru madde miktarına bağlıdır. Haylaj yapımında

başarının temeli silodaki hava giriş çıkışının önlenmesidir. Bu nedenle gaz sızdırmayan

siloların kullanılması daha uygundur.

Broyler DıĢkısı + Mısır Silajı

Günümüzde broyler dışkısının mısır tanesiyle karıştırılarak silajı yapılmaktadır. Bu

şekilde dışkıda bulunan patojenler elimine edilmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

4. Bilal, T. ve Abaş, İ., (1994) Silaj yapımı ve silajın önemi. Marmara‟da Tarım. 68, 38-42

5. Çoşkun, B., Şeker, E., İnal, F., (1994) Hayvan Besleme. Selçuk Üniversitesi Veteriner

Fakültesi Yayın Ünitesi-Konya

6. Ergün, A., Tuncer, Ş.D., Çolpan, İ.,Yalçın, S., Yıldız, G., Küçükersan, M.K., Küçükersan,

S., Şehu, A., (2002) Yemler Yem Hijyeni ve Yem Teknolojisi. Ankara Üniversitesi

Veteriner Fakültesi, Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara

7. Keser, O. ve Bilal, T., (2004) Hayvan beslemede broyler dışkısının kullanılması.

8. Şenel, H.S., (1993) Hayvan Besleme. Gür-ay matbaası, İstanbul

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109

110

111

112

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122

123

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

158

159

160

161

162

163

164

165

166

167

168

169

170

171

172

173

174

175

176

177

178

179

180

181

182

183

184

185

186

187

188

189

190

Mikroorganizma Sayısına Göre Yem Hammaddelerinin Tazelik veya

Bozulmuşluk Derecelerinin Tespiti İçin Norm Değerleri

I II III

Yem Hammaddeleri

Bakteri

milyon/g

Mantar

bin/g

Bakteri

milyon/g

Mantar

bin/g

Bakteri

milyon/g

Mantar

bin/g

Kan unu, et unu, et-kemik unu,

kemik unu 1 10 1 – 4 10 – 40 4 40

Balık unu 2 20 2 – 5 20 – 50 5 50

Tahıllar (mısır hariç)

diğer tane yemler, kepek 6 80 8 – 10 80-200 10 200

Tane mısır 4 50 4 – 8 50-100 8 100

Değirmencilik kalıntıları (razmol,

bonkalit vb.) 3 40 3 – 6 30 – 80 6 80

Yağ sanayii kalıntıları

(soya fas. küsp. hariç) 2 50 2 – 4 50-100 4 100

Soya fasulyesi küsp. 1 20 1 - 4 20-80 4 80

I. Genel olarak tazeleği bozulmamış, yedirilebilir (normal mikroorganizma sayısı)

II. Genel olarak tazeleği azalmış, sınırlı olarak yedirilebilir (yüksek mikroorganizma sayısı)

III. Genel olarak bozulmuş, yedirilemez (çok yüksek mikroorganizma sayısı)

191

192

193

194

195

196

197

198

199

200

201

202

203

,

204

205

206

,

207

208

209

210

211

212

213

214

215

216

217

218

219

220

221

222

223

224

225

226

227

228

229