İnfertil Çiftlerin Psikososyal Değerlendirilmesi

Hazırlayan: Binnur Yalçın

Acıbadem Maslak Hastanesi

Üreme Sağlığı Eğitim Hemşiresi

Sunu Planı

• İnfertilite

• Psikososyal tepkiler

• Psikosyal bakım

• İnfertil hastaya yaklaşım

• Literatürdeki çalışmalar

• Sonuç

• Kaynaklar

İnfertilite

• İnsanların temel içgüdülerinden biri üreme ve neslini devam ettirmedir.

Stres

Karşılanamaz ise

İnfertilite

Stresin altta yatan kaynağı çocuk sahibi olma isteği

• Doğurganlık

• Cinsel kimlik çekirdeğinin benlik algısı

• Beden imajının merkezine yerleşmesi

İnfertilite

• Çocuk sahibi olamayan kişiler ebeveynlerinin rolünü üstlenemedikleri için kimlik

kazanmamış olarak hissederler

İnfertilite

Özet olarak infertilitenin stres yaratıcı etkisi; sosyal ve kültürel baskıdan kaynaklanıyor gibi

görünse de esas sebep

infertil çiftlerin çocuk sahibi olmaya yüklediği anlamdır

İnfertilite Kadınların infertiliteye yüklediği anlam

• Psikolojik tatminsizlik ( annelik içgüdüsünün karşılanmaması)

• Bedenin kontrolünü kaybetme • Doğuramama

( işlevsel bozukluk) • Kendini toplumdan soyutlanmış hissetme

• Duygusal olarak evlat isteğinden mahrum kalma • Sosyal güvence azlığı

(yaşlandığında bakacak kimsesi olmaması) • Toplumun kadına biçtiği sosyal rolü üstlenememe

(annelik, hamilelik, loğusa, kayınvalide) • Benlik değerinde düşme

İnfertilite Erkeklerin infertiliteye yüklediği anlam

• Psikolojik tatminsizlik (baba olmama) • Doğurtamama

(erkeklil işlevinde azalma) • Yalnız kalma

• İş hayatında destek eksikliği • Sosyal güvence azlığı

( yaşlılıkta bakacak kimsenin olmayışı) • Neslini devam ettirememe

• Sosyal rol eksikliği (baba, kayınpeder, büyük baba)

İnfertilite

İnfertililite, her iki eş için;

psikolojik olarak tehdit edici,

duygusal olarak stresli,

tedavi amacıyla yapılan işlemler nedeniyle ağrı veren,

maddi açıdan aileye önemli ölçüde yük getiren bir yaşam krizidir

İnfertilite

İnfertilite , YÜT ve tanı yöntemleri

başa çıkma becerilerini ve sosyal destek kaynaklarını zorlar,

fiziksel ve emosyonel enerjiyi tüketerek cinsel işlev bozukluğuna

depresyon,

kaygı ve

çiftin ilişkisinde bozulmaya neden olabilmektedir

Psikososyal tepkiler

İnfertilite evrensel olarak kişide;

• Emosyonel bir yanıt oluşturmakta

• Kayıp yaşantısı olarak algılanmakta

• Birey ve ailede ciddi bir krize yol açmaktadır.

Psikososyal tepkiler

İnfertiliteye eşlik eden ruhsal veya davranışsal sorunlar, hastanın;

• Uyumunu

• Bakımını

• Yaşam kalitesini

• Tedavi süresini

• Tedavi masraflarını

• Hastalığın seyrini

olumsuz olarak etkilemektedir.

Psikososyal tepkiler

Hastalığa ve hastaya göre değişir;

İnfertiliteye eşlik eden davranışsal-emosyonel tepkileri değerlendirirken,

Hastayı bir bütün olarak anlamak gerekir.

Psikososyal tepkiler

• Hastanın kişilik yapısı, gelişimsel faktörler, inançlar ve tutumlar

• İnfertilite ile ilgili daha önceki deneyimleri

• Ailenin infertiliteye tepkisi

• İnfertiliteye ilişkin tutumlar

Psikososyal tepkiler

• Yadsıma(İnkar)

– Hastanın infertiliteyi küçümsemesi veya yok

saymasıdır.

– Hastalığın her döneminde ortaya çıkabilir

– Benliğin kaygıya karşı geliştirdiği bir savunmadır.

Yaklaşım: hastanın davranış ve direncinin nedenini

anlamak, duygu ve düşüncelerini ifade etmesine izin

vermek, zaman tanımak, yapılabilecekleri göstermek

Psikososyal tepkiler • Öfke

– Günlük yaşamı, ailevi ve sosyal yaşamını kısıtlaması öfke

yaratır. – Kendine, yakınlarına ve sağlık profesyonellerine yönelik

olabilir. – ‘neden ben’ sorusu sıkça duyulur – Nedeni; hastanın beklenti ve istekleri gerçekleştirememek,

engellenmişlik olabilir.

Yaklaşım: öfkenin altında yatan sebepler üzerinde durulmalı, sabırlı olunmalı, yargılayıcı ve reddedici tutumlardan kaçınılmalıdır.

Psikososyal tepkiler

• Anksiyete

– Herkeste değişik derecede anksiyete yaratır.

– Hastanın anksiyete düzeyi ile infertilitenin şiddeti arasında doğru orantı mevcuttur.

Yaklaşım: hastanın duygu ve düşüncelerini ifade

etmesini kolaylaştırmak, belirsizlik yaratan durumları

azaltmak, uygun biçimde bilgilendirmek bilişsel davranışçı

teknikler de anksiyete düzeyini azaltılmasına yardımcı olur.

Psikososyal tepkiler

• Depresyon

– Depresif belirtiler tedaviye uyumu bozarak tedaviyi zorlaştırıp, olumsuz yönde etkilemektedir.

– Ancak depresyonun infertil olan kişilerde ayırt edilmesi oldukça güçtür çünkü belirtileri yas sürecine benzer.

– Tıbbi durum ve ilaçlar yan etkileri depresyona benzeyebilir.

Psikososyal tepkiler

• Bağımlılık

– İnfertilite kişinin özerkliğini sınırlamakta ve kişiyi edilgen olmaya zorlamaktadır.

• Yaklaşım: hastanın durumuna uygun sorumluluk alması sağlanmalıdır.

Psikososyal tepkiler

• Hipokondriyazis

– İnfertiliteden dolayı sosyal, mesleki, cinsel etkinliklerinin kısıtlanması gerektiğine inanır, ortaya çıkan en ufak belirtide telaşlanır

Yaklaşım: hastalara bedensel belirtilerin ortaya

çıkış düzeneği açıklanmalıdır

Psikososyal tepkiler

• Toplumdan uzaklaşma

– Küçümseneceği ve alay konusu olabileceği gibi kaygılarla kişiler arası ilişkiler ve toplumsal etkinliklere katılım azabilir.

Psikososyal tepkiler

• Yansıtma

– İnfertilite ile birlikte ortaya çıkan korku, öfke, kaygı

gibi olumsuz duygular çevresindeki sağlık personellerine, eş, akrabalara yansıtılır

– Sağlık personellerinin kendisiyle yeterince ilgilenmediğini, yeterli tedavi ve bakım alamadığını ifade edebilir

Psikososyal tepkiler

• Cinsel sorunlar

– İnfertilitenin yarattığı duruma, tedavi biçimlerine, fiziksel ve sosyal kısıtlamalara ve bilgi eksikliğine bağlı olarak cinsel sorunlar sık görülebilir

– Benlik saygısının azalması, yetersizlik, aile ve sosyal rollerdeki değişimler, eşin tepkileri, eşle iletişim sorunları cinsel sorunlarla yakından ilişkilidir.

Psikososyal tepkiler

• Özsaygıda azalma

– İnfertilitenin yarattığı yetersizlik ve kayıp duyguları özsaygıda azalmaya neden olur

Yaklaşım: hastanın gerçekçi olunarak umudu desteklenmelidir.

Psikososyal tepkiler

• Suçluluk

– Kişinin geçmişte yaptıkları ya da yapmadıklarıyla ilgili bilinçdışı suçluluk duygularına neden olur

Psikososyal tepkiler

• Kabullenme

– Çare arama davranışını, tedavi girişimlere uyumunu, başkalarıyla ilişkilerini bozmadan hastalığını ve sonuçlarını kabul etmesidir.

Psikosyal bakım

• Psikolojik tedavi ve bakım, genel tedavi ve bakımın ayrılmaz bir parçasıdır.

• Etkili bir psikososyal bakım hastanın ve ailenin gereksinimleri üzerine odaklanır.

• Psikolojik bakım modelini tanımlayan Tunmore, bu modeli dört düzeyde açıklamıştır;

Psikosyal bakım

• 1. düzey, temel iletişim ve tanılama becerileri

– Genel olarak bakımın minimum standartlarını sağlamak için gerekli gözlem, görüşme, dinleme, bilgi verme gibi becerilerdir

Psikosyal bakım

• 2. düzey, rutin- önleyici psikolojik bakım

– Hasta ve ailesinin stresle baş etme yeteneğini arttırmayı

– Duyularını ifade etmeleri için cesaretlendirmeyi

– Hastayla terapötik ilişki kurmayı içerir

– Sorun çözmeye yönelik girişimler ancak bu aşamadan sonra mümkündür

Psikosyal bakım

• 3. düzey, özelleşmiş psikolojik müdahaleler

– KLP hemşiresi tarafından gerçekleştirilen ve doğrudan müdahaleleri kapsayan, sorun çözme becerileri, anksiyete ile baş etme teknikleri gibi ameç yönelimli kısa süreli özelleşmiş becerilerdir

Psikosyal bakım

• 4. düzey, psikoterapi

– Bilişsel terapi

– Davranışçı yöntemler

– Aile terapisi gibi psikolojik tedavilerle yaklaşımları içerir

– Terapistin özel eğitim ve konusunda uzamn terapistten danışmanlık alması gerkir

İnfertil hastaya yaklaşım

• Çiftlerin infertilite ile baş ederken yaşadıkları fiziksel ve ruhsal değişimleri farkına

varmalarını sağlayacak bir danışmana ihtiyaç duydukları bildirilmektedir

İnfertil hastaya yaklaşım

• Literatürde psikiyatrist, psikiyatri hemşiresi, psikolog, sosyal hizmet uzmanı ve eğitim almış

terapistlerin infertil çiftin psikososyal değerlendirmesini ve terapötik danışmanlığını

yapabileceği bildirilmektedir

İnfertil hastaya yaklaşım

• Değerlendirmede ideal olan tanısal işlemlerin yapıldığı dönemde çiftin psikososyal

danışmanlık almasıdır. Her infertil çifti görmek mümkün olmasa da hastalar yardımcı üreme

teknikleri işlemlerine veya donör inseminasyon, oosit bağışı, embriyo bağışı ve

taşıyıcı annelik gibi yöntemlere yönlendirildiğinde mutlaka psikososyal değerlendirmeden geçmesi gerektiğine

inanılmaktadır.

İnfertil hastaya yaklaşım

• İnfertilite; psikososokültürel sorunları da beraberinde getiren bir yaşam krizidir. Tedavi

başarısı üzerinde etkili olabilecek psikososyokültürel sorunların ele alınarak

koruyucu önlemlerin alınması, sağlık hizmetinin sunumunda üzerinde durulması

gereken önemli bir konudur

İnfertil hastaya yaklaşım

• Hemşireler fiziki değerlendirmenin dışında psiko-sosyo-kültürel değerlendirme ile

hemşirelik bakım gereksinimlerini belirleyip, gerekli girişimleri yapmakla sorumlulardır.

İnfertil hastaya yaklaşım

• İnfertil bireyin/çiftin infertilite stresi yaşadığı ve bu stresle başa çıkmak için başa çıkma yöntemleri

kullandığı bilinmektedir.

• Bu dönemde infertil bireyin/çiftin desteklenmesi gerekmektedir.

• Bu destekleme sırasında var olan başa çıkma yöntemlerinin ortaya çıkarılması veya yeni başa

çıkma yöntemleri geliştirilmesine yardım edilmesi gerekmektedir.

İnfertil hastaya yaklaşım

İnfertilite tedavi sürecinde bireylerin yaşadıkları psikososyokültürel sorunların bilinmesi, infertil

bireylerin infertiliteye ve tedaviye uyumunu kolaylaştırabilir ve infertiliteye karşı tepkilerini

azaltabilir

Terapötik iletişim

• Empati

• Saygı

• Yan tutmama; Tarafsız olma

• İçtenlik

İçtenlik, başkalarıyla ilişkide dürüst olabilme veya onlarla gerçekten ilgilenme yeteneğidir

TEDAVİ EDİCİ OLMAYAN İLETİŞİM TEKNİKLERİ

• Belirsiz güvenceler vermek

• Belirsiz övgülerde bulunmak

• Yargılamak, Eleştirmek, Ad Takma

• Araştırmak, Merak

• Teşhis, Tanı Koymak, Tahlil Etmek

• Teselli etmek

• Oyalamak, konuyu değiştirmek

• Ahlak dersi vermek

Literatürdeki çalışmalar

• Keskin ve Babacan Gümüş’ ün 2014 yılında yaptığı bir çalışmada infertilite tedavisine başvuran kadınlarda çift uyumu arttıkça umutsuzluk

düzeyinin azaldığı bulunmustur

• Keskin ve arkadaşlarının 2012 yılında yaptığı bir çalışmada infertilite tedavisi esnasında,

kadınlarda depresyon ve umutsuzluk belirtileri gözlenirken, tedavi sonrası eş desteği ile

psikiyatrik semptomlarda azalma gözlemlenmiştir

Literatürdeki çalışmalar

• Bodur Eren ve arkadaşlarının 2013 yılında yaptığı infertil çiftlerdeki algılanan sosyal desteğin klinik değişkenlerle ilişkisine baktıkları çalışmada; – infertil çiflerde evlilik uyumu ile depresyon ve

anksiyetenin ters orantılı olduğu,

– aileden algılanan sosyal destek evlilik uyumuna pozitif etki yarattığı,

– kadınlarda eşler arası iletişim ile aileden aldıkları sosyal desteğin ters orantı gösterirken,

– erkeklerde sosyal desteğin daha düşük olduğu ve anksiyete ile pozitif etkisi olduğunu bulmuşlardır.

Literatürdeki çalışmalar

• Pakistan’ da birincil infertiliteye sahip kadınlar arasında sosyal destek ve evlilik uyumu

arttıkça psikolojik stresin azaldığı görülmektedir

Literatürdeki çalışmalar

• Aldemir ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada infertil çiftlerin algıladığı yeterli sosyal

desteğin anksiyete ve depresif belirtileri azalttığı görülmektedir

Literatürdeki çalışmalar

• Erden ve arkadaşlarının bildirdiğine göre(2014) İnfertil Türk kadınları üzerinde

yapılan kesitsel bir çalışmada algılanan sosyal desteğin depresyon belirtileri ile negatif ilişkili

olduğu görülmüştür.

Sonuç olarak

• İnsan biyo-psiko-sosyal bir varlıktır ve biz hemşireler hastaya bütüncül bakım vermek ile

yükümlü sağlık profesyonelleriyiz.

Kaynakça

• Keskin, Gülseren, Babacan Gümüş, Aysun İnfertilite: Umutsuzluk Perspektifinden Bir İnceleme, Psikiyatri Hemşireliği Dergisi , ;5(1):9-16

• Karlıdere T, Bozkurt A, Yetkin S, Doruk A, ve ark. Psikiyatrik birinci eksentanısı almayan infertil çiftlerde emosyonel semptomlar, sosyal destek ve cinsel işlev bağlamında cinsiyet farkı var mı? Türk Psikiyatri Dergisi 2007;18:311-22.

• Pasch LA, Gregorich SE, Katz PK, Millstein SG, et al. Psychological distress and in vitro fertilization outcome. Fertil Steril 2012;98:459-64.

• Güleç G, Hassa H, Yalçın EG, Yenilmez C. The effects of infertility on sexual functions and dyadic adjustment in couples that present for infertility treatment. Turk Psikiyatri Derg 2011;22:166-76.

• Morreale M, Balon R, Tancer M, Diamond M. The impact of stress and psychosocial interventions on assisted reproductive technology outcome. J Sex Marital Ther 2011;37:56-69.

• Keskin g, Babacan Gümüş A; İnfertilite: Umutsuzluk Perspektifinden Bir İnceleme; Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 2014;5(1):9-16

• Keskin G, Bilge A, Baykal Akmeşe Z, Saydam K.B; İnfertilite Tedavisi Gören Kadınların Depresyon, Umutsuzluk ve evlilik Uyumlarındaki Değişimin Değerlendirilmesi; Ege Ü. Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, İzmir. 2012;21:2-53

• Ünal S, Kargın M, Akyüz A; İnfertil Kadınları Psikolojik Olarak Etkileyen Faktörler; TAF Preventive Medicine Bulletin, 2010İ9(5): 481-486

• Şen E, Bulut S, Şirin A; Primer İnfertil Kadınlarda Eşler Arası Uyumun İncelenmesi; F.N. HemşirelikDergisi 2014; 22(1): 17-24

• Bodur N E, Coşar B, Erdem M; İnfertil Çiftlerde Evlilik Uyumunun Demografik ve Klinik Değişkenlerle İlişkisi; Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2013; 38(1):51-62

• Karaca A, Ünsal G; İnfertil Kadınların İnfertiliteye Bağlı Yaşadıkları Stres Düzeyi ve Etkileyen Faktörler; Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi 2015; 12(2): 126-132

• Güleç G, Hassa H, Yalçın E G, Yenilmez Ç; Tedaviye Başvuran İnfertil Çiftlerde, İnfertilitenin Cinsel İşlev ve Çift Uyumuna Etkisinin İncelenmesi; Türk Psikiyatri Dergisi 2011; 22(5): 166-176

Kaynakça

• Kılıç M, Ejder Apay S, Kızılkaya Beji N; İnfertilite ve Kültür; İ.Ü.F.N.Hemşirelik Dergisi 2011; 29(2): 109-115

• Topdemir Koçyiğit O; İnfertilite ve Sosyo-kültürel Etkileri; İnsanbilim Dergisi 2012; 1(1): 27-38

• Erdem K, Sc M, Ejder Apay S; A Sectional Study: The Relationship Between Perceived Social Support and Deression in Turkish İnfertility Women. Royan Institute, International Journal of Fertillity and Sterillity, 2014; Pages: 303-314, oct-dec

• Martins MV, Peterson BD, ALmeida V, Mesquita-Guimaraes J, Costa ME; Dyadic Dynamics Of perceived Social support İn Couples Facing İnfertility; Human Reproduction, 2014;29(1) 83-89.

• Qadır F, Social Support, Marital Adjustment, and Psychological Distress Among Women With Primary Infertility in Pakistan, Women&Healtb, 2015; 55:432-446

• Aldemir S, Eser A, Ozturk Turhan N, Dalbudak E, Topçu M; İnfertil Çiftlerde Cinsiyete Göre Algılanan Sosyal Destekle Anksiyete ve Depresif Belirtilerin İlişkisi; The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences 2015;28:328:336

Kaynakça

• Karlıdere T, Bozkurt A, Yetkin S, Doruk A, ve ark. Psikiyatrik birinci eksen tanısı almayan infertil çiftlerde emosyonel semptomlar, sosyal destek ve cinsel işlev bağlamında cinsiyet farkı var mı? Türk Psikiyatri Dergisi 2007;18:311-22.

• Bodur E. N, Coşar B, Karabacak O. İnfertil Çiftlerde Algılanan Sosyal Destek ve Klinik Değişkenlerle İlişkisi; Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi dergisi 2013; 38(2): 214-223

• Çam O, Engin E; Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Bakım Sanatı 2014;1: 601-632

• Martins MV, Peterson BD, ALmeida V, Mesquita-Guimaraes J, Costa ME; Direct and İndirect Effects of Perceived Social Support on Women’ s İnfertility-Related Stress; Human Reproduction,2014;(26)8: 303-314

• Dilek N, Kızılkaya Beji N; Yardımcı Üreme Teknikleri ile Tedavi Olan Çiftlerin Emosyonel Tepkilerinin Belirlenmesi; Hemşirelikte Araştırma ve Geliştirme Dergisi 2012; 9(1): 24-29