NIEUWSBRIEFOOGHEELKUNDE-EPIDEMIOLOGIE|ERASMUS MC

HET OOG NADER BEKEKEN IN 2014

Namens de onderzoeksgroep Oogheelkunde-Epidemiologie van het ErasmusMC sturen wij u een kerstgroet en willen wij u op de hoogte brengen van onze werkzaamheden van het afge-lopen jaar. Onze groep heeft weer tal van nieuwe ontdekkingen gedaan op het gebied van myopie, glaucoom, maculadegene- ratie en erfelijke netvliesaandoeningen. Wát de onderzoekers allemaal gevonden hebben kunt u in deze folder lezen.

Wij willen graag iedereen heel hartelijk danken die heeft bijge-dragen aan ons onderzoek: de patiëntenverenigingen en fond-sen voor hun subsidies; de patiënten en andere participanten voor hun bereidwillige deelname, de afdeling epidemiologie en andere samenwerkingspartners voor hun collaboratie, de me-dische bedrijven voor hun materiële bijdragen en vele ande- ren die direct of indirect betrokken zijn geweest. Zonder u al-len is wetenschappelijk oogheelkundig onderzoek niet mogelijk en komt ons vak niet vooruit.

Wij wensen u heel fijne feestdagen en een oogstrelend 2015!

Caroline Klaver (Onderzoeksleider) &Hans Vingerling (Afdelingshoofd Oogheelkunde)

Onderzoeksgroep Oogheelkunde-Epidemiologie

Erasmus MC Rotterdam

MYOPIEVirginie Verhoeven

Jan-Roelof Polling

Jan-Willem Tideman

Milly Tedja

ERFELIJKENETVLIES-

AANDOENINGEN

Susanne Roosing

Laurence Pierrache

ON

DER

ZOEK

SPRO

JECT

EN

GLAUCOOM

Henriët Springelkamp

Alberta Thiadens

Pieter Bonnemaijer

MACULADEGENERATIE

Gabriëlle Buitendijk

Annemarie Colijn

Sheila Backus

ON

DER

ZOEK

SPRO

JECT

EN

Ada en Corina zijn ERGO-onderzoeks-medewerksters van het eerste uur. Het ERGO (Erasmus Rotterdam Gezond-heids Onderzoek)-bevolkingsonderzo-ek is 24 jaar geleden (1990) gestart als een samenwerking van verschillende disciplines onder leiding van de Afdeling Epidemiologie. De oorspronkelijke studiepopulatie bestond uit 7983 inwo- ners van 55 jaar en ouder wonende in de wijk Ommoord in Rotterdam; later is deze groep twee maal uitgebreid met nieuwe inwoners uit Ommoord. Participanten krijgen iedere ~5 jaar een onderzoek van het hele lichaam op het onderzoek- scentrum: hoofd, huid, hart, buikor-ganen, oren en ogen worden grondig nagekeken. Ada en Corina zijn de vaste medewerksters op het oogonderzoek en meten de gezichtsscherpte en het gezichtsveld, bepalen de aslengte van het oog en maken veel digitale beelden van de ogen. Ze maken kleurenfoto’s en een zgn. OCT scan van de macula

(gele vlek), en een HRT opname van de oogzenuw. Zo leggen ze de basis voor het onderzoek naar leeftijdsgebonden maculadegeneratie, open-kamerhoek glaucoom en myopie. Momenteel onderzoeken Ada en Corina de groep die in 1990 gestart is voor de 6e keer. Deze deelnemers zijn nu 79 jaar en ouder!

Ada en Corina zijn ook betrokken bij de verdere dataverwerking op de universi-teit. Zij graderen de foto’s en de scans volgens vaste protocollen, beschrijven ieder afwijkend detail en meten deze in duizendste millimeters op. Ze leg-gen het beeldmateriaal van de vorige bezoeken er naast zodat ze nieuwe afwijkingen goed kunnen detecteren. Hun gradeerschool is in de loop van de jaren wereldberoemd geworden en zij hebben al menig buitenlander voor het ‘gradeervak’ opgeleid.

ERG

O

ADA HOOGHART & CORINA BRUSSEE

VIRGINIE VERHOEVEN

Virginie is bezig met de laatste loodjes van haar proefschrift, dat over myopie, ofwel bijziendheid gaat. Haar onderzoekspopulatie is het ERGO-bevol- kingsonderzoek, de case-controle studie naar hoge myopie ‘MYST’ en het Consortium for Refractive Error and Myopia (CREAM) . Zij heeft inmiddels 26 genen voor myopie geïdentificeerd. Veel van deze genen werden bevestigd door het internetbedrijf ‘23andMe’ en als logische vervolgstap hebben we nu de data-sets van het CREAM consortium en 23andMe samen-gevoegd tot de grootste myopie meta-analyse tot nu toe: 165.000 mensen! In deze populatie heeft Virginie nu meer dan 100 genen voor brilsterkte en myopie gevonden waarmee ze de oorzaken van myopie ver- der kan ontrafelen. Door haar werk als secretaris van CREAM heeft Virginie goede contacten met Aziatische universiteiten gekregen. Dat kwam goed uit, want ze wilde graag een tijdje naar het buitenland. Ze is een half jaar naar Singapore geweest en heeft kunnen ervaren hoe het is om te werken in de meest dyna-mische handelsstad van de wereld. Virginie heeft zich daar gericht op het achterhalen van de rol van hoge opleiding in het ontstaan van bijziendheid. Ze vond verschillende nieuwe genen die myopie veroorzaken vooral bij Aziatische mensen met een hoge opleiding.

Ze kon dit niet bevestigen bij Europeanen, maar dat komt misschien omdat het opleidingssysteem in Azië veel intensiever is dan in Europa. Wellicht is het een verklaring waarom Aziaten zo vaak bijziend zijn. We zullen dit nader uitzoeken, want hoe de omgeving genetische factoren beïnvloedt blijft een intrigerend onderzoeksgebied voor myopie.

MYO

PIE

MYO

PIE

WILLEM TIDEMAN & JAN-ROELOF POLLING

Willem en Jan Roelof zijn al enige jaren bezig met hun promotie onderzoek. Zij bestuderen het ontstaan van myopie bij kinderen. Hun studiepopulatie is de ‘Genera-tion R’ studie. Generation R onderzoekt de groei, ontwik-keling en gezondheid van 7.000 opgroeiende kinderen in Rotterdam, allemaal geboren tussen 2002 en 2006. De kinderen zijn uitgebreid onderzocht op hun 5e jaar en worden nu weer onderzocht op de leeftijd van 9 jaar. Bij de kinderen wordt de brilsterkte, de lengte van het oog, de kromming van het hoornvlies gemeten; ze krijgen een OCT scan om de dikte van de verschillende netvlieslagen te meten en een MRI scan om de drie dimensionale vorm van het oog in kaart te brengen. Dit onderzoek heet ‘Fo-cus@9’ en zal in augustus 2015 afgerond zijn. Een van de onderwerpen waarin zij zich verdiepten was de rela- tie tussen myopie genen en leeftijd. Zij vonden dat veel van de ‘volwassen’ myopie-genen ook al een rol spelen bij het ontstaan van myopie op de kinderleeftijd. Daarnaast vonden zij dat buitenspelen en vitamine D een gunstig effect hebben op de groei van het oog en myopie kunnen helpen voorkómen. Vitamine D lijkt het gunstige effect van buitenspelen te versterken, omdat vitamine D via de huid wordt aangemaakt door zonlicht.

Binnen zijn lijkt bijziendheid juist in de hand te werken. Kinderen die meer dan twee uur per dag achter de com-puter zitten, televisie kijken of ander nabijwerk doen zoals computer spelletjes of lezen hebben een langer oog en meer bijziendheid.

Jan Roelof is naast promovendus ook werkzaam als or-thoptist op de poli oogheelkunde van het Erasmus MC. Hij behandelt kinderen die bijziendheid ontwikkelen met atropine oogdruppels. Hoewel deze behandeling in Azië al lange tijd gangbaar is, gebeurt dit nog niet op grote schaal in Europa. Jan Roelof onderzocht of de atropine druppels ook helpen tegen myopie in Nederlandse kin-deren. Dit bleek het geval te zijn: de myopie nam tij-dens het gebruik van atropine veel minder hard toe dan daarvoor. Kinderen die de behandeling niet volhielden namen weer toe in myopie. Helaas geeft deze druppel bijwerkingen, zoals gevoeligheid voor licht en slecht kun-nen lezen. Dit was echter voor 80% van de kinderen geen reden om te stoppen. Het succes heeft veel oogartsen en orthoptisten geïnspireerd om ook met deze behandeling te starten en Jan Roelof verzorgt dan ook veel nascholin-gen.

MYO

PIE

MILLY TEDJA

Milly is een kersverse promovenda die in oktober van dit jaar begonnen is. Haar onderzoeksgebied is ook myopie en dat komt goed uit. Toen Milly namelijk 8 jaar was, begon zij wazig te zien en kon ze het schoolbord niet meer lezen. Dit hield ze zo lang mogelijk verborgen omdat ze absoluut geen bril wilde dragen! Ze wist wat haar te wachten stond, want haar vader en zus hadden beiden ook een hoge minsterkte! Nu, ruim 17 jaar later, na het behalen van artsexamen en mas-ter neuro-wetenschappen, gaat ze onderzoek doen om te achterhalen welke genen hoge bijziendheid veroorzaken in families.

MYO

PIE

UNAL MUTLU

Unal is een medische master student die zich richt op de voorspellende waarde van bloedvaten van het netlies op vaatafwijkingen elders in het lichaam, met name in het brein. Hij maakt deel uit van de onderzoeksgroepen Epidemiolo-gie-Neurologie en Epidemiologie-Oogheelkunde en gebruikt de kennis van beide disciplines voor zijn onderzoek. Op dit moment is Unal nog druk bezig alle metingen van de bloed-vaten compleet te krijgen.

RETI

NAL

E VA

TEN

SUSANNE ROOSING

Susanne heeft dit jaar haar promotie naar kegelaandoeningen afgerond en haar proefschrift met verve verdedigd. Haar promotoren waren Profs Frans Cremers en Carel Hoyng uit het Rad-boudUMC en Caroline Klaver uit het ErasmusMC, haar copromotor was Anneke den Hollander van het Rad-boudUMC. Susanne heeft veel nieuwe genetische factoren gevonden voor kegelaandoeningen, de functie hiervan onderzocht en een mooi overzicht ge-geven van alle aandoeningen waarbij kegels betrokken zijn. Inmiddels werkt Susanne als postdoc aan het ver-maarde Rockefeller University in New York om haar verdere wetenschap-pelijke carrière vorm te geven.

LAURENCE PIERRACHE

Laurence bestudeert de erfelijke netvliesaandoening retinitis pigmen-tosa (RP), die 1 op de 5000 mensen in Nederland treft. Patiënten met deze aandoening worden al op jonge leeftijd geconfronteerd met nachtblindheid en krijgen een steeds kleiner blikveld. In sommige gevallen worden ze zelfs helemaal blind.

Wereldwijd doen onderzoekers research naar gentherapie, voe- dingssupplementen en elektrosti- mulatie om het ziekteproces af te remmen of zelfs een halt toe te roepen. Het is erg belangrijk om de juiste patiëntengroepen te kun-nen selecteren die het meest aan de nieuwe behandelingen zullen hebben. Dit is het werkterrein van Laurence. Haar project is een samenwerking tussen het Erasmus MC en Het Oogziekenhuis Rotter-dam (begeleider Dr Ingeborgh van den Born), en betreft het onderzoe-ken van het oogheelkundige beloop in ruim 1000 patiënten met RP.

ERFE

LIJK

E N

ETVL

IES

AAN

DO

ENIN

GENZij registreert het oorzakelijk ge-

netisch defect, de leeftijd waarop patiënten zich bewust werden van hun visuele klachten, de omge- vingsfactoren waaraan zij werden blootgesteld en het beloop van de gezichtsscherpte, het gezichtsveld en het aspect van het netvlies. Met behulp van statistische modellen onderzoekt ze wanneer patiënten slechtziend raken en of dit samen-hangt met bijv. het genetische de-fect. De modellen van Laurence zullen in de toekomst gebruikt gaan worden voor het beoordelen van resultaten van experimentele behandelingen.

GABRIËLLE BUITENDIJK

Gabriëlle heeft als promovenda haar onderzoeksperiode erop zitten en is vanaf september in opleiding tot oogarts in het ErasmusMC. Zij is momenteel haar proefschrift over leeftijds-gebonden maculadegeneratie (MD) aan het afronden en hoopt deze volgend jaar te verdedigen. Gabriëlle heeft zich tijdens haar onderzoek intensief bezig ge-houden met de internationale consortia ‘AMDGenomics Consor-tium’, ‘3 Continent Consortium’, en ‘E3’, het Europese Consortium. Genetische factoren, interactie tussen genen en omgevings-factoren en beeldvorming van het netvlies zijn haar speerpun- ten geweest. Zij heeft een mo- del ontwikkeld dat gebruikt kan worden om, op grond van gene-tische en omgevingsfactoren, te voorspellen wie MD krijgt en wie niet, en heeft aangetoond dat de genetische testen die momenteel commercieel verkrijgbaar zijn nog

niet goed genoeg zijn. Zij hoopt dat haar gegevens de basis zul-len vormen om een betrouwbare genetische test te ontwikkelen die in de kliniek gebruikt kan worden. Gabriëlle heeft zich ook altijd erg ingezet voor het reilen en zeilen op ERGO en voor de verwer- king van al het beeldmateriaal. Zo is zij bij Prof Michael Abramoff in IOWA, VS, op bezoek gegaan om te vragen of hij al onze OCT scans automatisch kon laten op-meten. Dit kon hij, en inmiddels zijn duizenden scans door zijn groep opgemeten en kunnen we analyses doen op de dikte van alle lagen van het netvlies, en op de voorlopers van MD, de zgn. drusen. Gabriëlle onderzoekt nu of een speciaal soort drusen, ‘re-ticulaire pseudodrusen’, een spe-ciale positie innemen tijdens de ontwikkeling van MD en een hoog risico hebben op het eindstadium van de ziekte.

MAC

ULA

DEG

ENER

ATIE

ANNEMARIE COLIJN

Annemarie is in september, na een gecombineerde opleiding tot arts en onderzoeker, begonnen bij ons als promovenda op het onderwerp MD. Zij neemt het stokje van Gabriëlle over, werkt mee aan het ERGO-bevolkingsonderzoek en aan het Europese consortium E3.

Een van de speerpunten waarop zij zich zal richten is het vóórkomen van MD in Nederland en Europa en het maken van risicoprofielen gebaseerd op genen én om-gevingsfactoren. Een belangrijke vraag die zij wil beantwoorden is of verbetering van ‘slechte’ leefgewoonten (roken, vette voeding en obesitas) helpt om maculadegene- ratie te voorkómen. Haar doel is om iedere oogarts adviezen op maat te laten geven zodat patiënten handvaten krijgen om hun eigen risico op MD te verlagen.

SHEILA BACKUS

Sheila is een master student van de afdeling Epidemiologie van het VU medisch centrum. Zij hoorde over ons onderzoek tijdens haar studie en wilde daar meer van weten! Zij heeft een speciale interesse in voeding en onderzoekt of het dieet dat wordt geadviseerd door de Nederlandse Voedingsraad helpt om MD te voorkomen. Ze heeft nu gevonden dat weinig mensen eten volgens het advies (200 gr groenten per dag, 2 stuks fruit per dag en 2x per week vette vis), maar dat dit eetpatroon het risico op MD met de helft doet afnemen! Sheila wil haar resul-taten volgend jaar op het grote internationale ARVO congres brengen en bewerkt deze tot een publicatie.

MAC

ULA

DEG

ENER

ATIE

HENRIËT SPRINGELKAMP

Henriët is sinds 2011 promovenda bij ons en haar onderwerp is glau-coom. Haar onderzoekspopulatie is oa het ERGO-bevolkingsonder- zoek met begeleiders Prof. Cock van Duijn en Prof. Nomdo Nansonius. Andere studiepopulaties waar zij gebruik van maakt zijn de Erasmus Rucphen Familie studie en het Internationale Glaucoom Ge-netica Consortium (IGGC). Dit is een samenwerkingsverband tussen studies uit Amerika, Australië, China, Duitsland, Engeland, Frankrijk, IJsland, Nederland, Schotland en Singapore en heeft als belangrijkste doel het identificeren van nieuwe glaucoom genen.

Henriët heeft 28.000 personen onderzocht op genetische facto- ren voor glaucoom. Zij vond 10 nieuwe genen die aan de oogzenuw gerelateerd zijn, tezamen goed voor een 2,5 keer zo hoog risico op glaucoom. Voor oogdruk vond zij 4 nieuwe genen. Op dit moment brengt zij, dankzij diverse onderzoek subsidies, een werkbezoek van 3 maanden aan Australië om over ‘pathway analyse’ te leren. Deze ana- lyses geven inzicht in hoe genen leiden tot glaucoom. Zo blijken de door haar gevonden genen een belangrijke rol te spelen in de ‘RhoA kinase pathway’, een complex van eiwitten dat verantwoordelijk is voor groei en herstel van het trabeculair netwerk en de schlemms cellen. Ook onderzoekt zij genfunctie in zebravissen. Tezamen met collega Adriana Iglesias heeft zij de rol van het SIX6 gen in zebravisogen be- studeerd en gevonden dat dit gen betrokken is bij groei van de oog-bal en de oogzenuw, en organisatie van het netvlies. Henriët heeft een mooie prijs gewonnen dit jaar, de Bayer Ophthalmology Research Award, en kan daarmee haar onderzoek in zebravissen continueren.

GLA

UCO

OM

ALBERTA THIADENS & PIETER BONNEMAIJER

Alberta is een gepromoveerd oogarts die haar promotie en opleiding in het ErasmusMC gedaan heeft, maar inmiddels al 3 jaar in Tanzania woont. Zij werkt daar in een oogkliniek in Dar es Salaam en merkte tijdens haar poli op dat er zoveel patiënten blind waren door glaucoom. Dit zette haar aan het denken en inspireerde haar om, samen met Prof. Hans Lemij van het Oogziekenhuis en ons, DNA van glaucoom patiënten in Afrika te verzamelen om naar Afrikaanse genetische facto-ren te zoeken.

We startten een onderzoek in Zuid-Afrika en Tan-zania voor keuze studenten en noemden dit ‘GIGA’, Genetica in Glaucomateuze populaties in Afrika. Dit jaar zijn studenten Milou van Bruchem, Suzanne van Schaik, Hannah Hardjosantoso en Katinka Snoek naar

Kaapstad geweest en heeft Pieter Bonnemaijer het keu-ze onderzoek in Tanzania voortgezet as promovendus. Zij hebben met elkaar inmiddels 1400 DNA-samples verzameld in Afrika. Pieter en Alberta komen volgend jaar terug naar Nederland en kunnen zich dan verder verdiepen in de de genetische analysen.

Als dank voor deelname aan het onderzoek gaven Alberta en Pieter samen met een lokale counselor hun patiënten een gedetailleerde uitleg in het Swahili over het ziektebeloop, prognose en behandel mogelijkheden van glaucoom. Door deze uitleg proberen zij het ziektebesef, de therapietrouw en de visuele uitkomst van glaucoom in Tanzania te verbe-teren.

GLA

UCO

OM

MAGDA MEESTER-SMOOR

Magda is een gepromoveerde biomedisch wetenschapper die werkt als postdoc en coördinator van onze CORRBI bio-bank. Een biobank is een faciliteit waar biologische materi-alen en gegevens van patiënten worden opgeslagen.

In Rotterdam is in 2012 CORRBI opgericht door Het Oog- ziekenhuis Rotterdam en de afdeling Oogheelkunde van het Erasmus MC. Het doel van CORRBI is het bevorderen van wetenschappelijk onderzoek ter verbetering van het gezichtsvermogen van patiënten.

Magda houdt zich bezig met de organisatie en implemen-tatie van CORRBI in beide instituten en zij heeft nu na 2,5 jaar meer dan 2350 materialen van 1550 patiënten geïn-cludeerd. Het diagram toont de enorme diversiteit van aandoeningen die in de biobank te vinden zijn. In het afge-lopen jaar heeft Magda zich ook bezig gehouden met uit-gifte van materialen voor wetenschappelijk onderzoek. Dit betrof genetische studies met DNA in samenwerking met internationale consortia. Omdat er maar een klein deel van het materiaal nodig was, is er nog veel materiaal beschik-baar voor toekomstig onderzoek. Wij verwachten dat COR-RBI nog verder in omvang zal groeien en in de toekomst steeds meer zal bijdragen aan wetenschappelijk onder- zoek ten behoeve van de oogheelkundige patiënt.

BIO

BAN

K

ASHLEY WILLS

Ashley is een medische student. Als bijbaan digitaliseert zij de analoge kleurenfoto’s die wij nog hebben van onze eerste ERGO rondes. Dit zijn vele kasten vol en Ashley is dan ook een tijd bezig om deze dia’s in te scan-nen. Haar werkzaamheden zul-len het vergelijken van oude en nieuwe beelden van het netvlies een stuk eenvoudiger maken.

RIET BERNAERTS

Riet is onmisbaar voor de dagelijkse uitvoering van het onderzoek. Zij ondersteunt het onderzoek als onderzoeksme-dewerkster, belt patiënten voor uitslagen of voor opvragen van klinische gegevens, verwerkt deze, zorgt voor DNA verza- meling en helpt soms zelf mee aan de uitvoering van onder- zoek.

NICOLE VAN BASTEN

Nicole is de secretaresse van Hans Vingerling en Caroline Klaver en beheert de agenda. Het drukke in-ternationale verkeer zorgt ervoor dat Nicole van alle markten thuis blijft en zij correspondeert dan ook regelmatig met personen aan de andere kant van de wereld. Zij is de spin in het web van onze werkzaam-heden en dankzij haar gebeuren de juiste dingen op de juiste tijd.

ON

DER

STEU

NIN

G

BABES VAN VEEN & DOLINDA POTTUIT

Babes en Dolinda ondersteunen het kindercohort Generation R. Babes is een medewerkster van de Afdeling Oogheelkunde en heeft lange tijd technisch oogheelkundige ondersteuning en orthoptische ex-pertise gegeven op de poli. Dit komt goed van pas bij Generation R, waar zij de andere medewerkers helpt om de kinderen wijd te druppelen en de OCT scan van het netvlies te maken. Dolinda heeft jarenlange ervaring in het meten van parame-ters van de oogzenuw en bloedvat-en op de kleurenfoto’s van het net-vlies en meet nu de diameters van hele kleine bloedvaatjes op. Deze metingen gebruiken wij samen met onze zusterafdeling Neurologie om te bestuderen of zij vaatincidenten in het brein kunnen voorspellen.

ON

DER

STEU

NIN

G

PUBLICATIES 2014

Springelkamp H, Lee K, Wolfs RC, Buitendijk GH, Ramdas WD, Hofman A, Vingerling JR, Klaver CC, Abràmoff MD, Jansonius NM. Population-based evaluation of retinal nerve fiber layer, retinal ganglion cell layer, and inner plexiform layer as a di-agnostic tool for glaucoma. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2014 Nov 20.

Li Q, Wojciechowski R, Simpson CL, Hysi PG, Verhoeven VJ, Ikram MK, Höhn R, Vitart V, Hewitt AW, Oexle K, Mäkelä KM, MacGregor S, Pirastu M, Fan Q, Cheng CY, St Pourcain B, McMahon G, Kemp JP, Northstone K, Rahi JS, Cumberland PM, Martin NG, Sanfilippo PG, Lu Y, Wang YX, Hayward C, Po-lašek O, Campbell H, Bencic G, Wright AF, Wedenoja J, Zeller T, Schillert A, Mirshahi A, Lackner K, Yip SP, Yap MK, Ried JS, Gieger C, Murgia F, Wilson JF, Fleck B, Yazar S, Vingerling JR, Hofman A, Uitterlinden A, Rivadeneira F, Amin N, Karssen L, Oostra BA, Zhou X, Teo YY, Tai ES, Vithana E, Barathi V, Zheng Y, Siantar RG, Neelam K, Shin Y, Lam J, Yonova-Doing E, Ven-turini C, Hosseini SM, Wong HS, Lehtimäki T, Kähönen M, Raitakari O, Timpson NJ, Evans DM, Khor CC, Aung T, Young TL, Mitchell P, Klein B, van Duijn CM, Meitinger T, Jonas JB, Baird PN, Mackey DA, Wong TY, Saw SM, Pärssinen O, Stam-bolian D, Hammond CJ, Klaver CC, Williams C, Paterson AD, Bailey-Wilson JE, Guggenheim JA; The CREAM Consortium. Genome-wide association study for refractive astigmatism reveals genetic co-determination with spherical equivalent refractive error: the CREAM consortium. Hum Genet. 2014 Nov 4.

Bax NM, Sangermano R, Roosing S, Thiadens AA, Hoefsloot LH, den Born LI, Phan M, Klevering BJ, van Haaften CW, Braun TA, Zonneveld-Vrieling MN, de Wijs I, Mutlu M, Stone EM, den Hollander AI, Klaver CC, Hoyng CB, Cremers FP. Heterozy-gous deep-intronic variants and deletions in ABCA4 in per-sons with retinal dystrophies and one exonic ABCA4 variant. Hum Mutat. 2014 Nov 3.

Springelkamp H, Höhn R, Mishra A, Hysi PG, Khor CC, Loomis SJ, Bailey JN, Gibson J, Thorleifsson G, Janssen SF, Luo X, Ramdas WD, Vithana E, Nongpiur ME, Montgomery GW, Xu L, Mountain JE, Gharahkhani P, Lu Y, Amin N, Karssen LC, Sim KS, van Leeuwen EM, Iglesias AI, Verhoeven VJ, Hauser MA, Loon SC, Despriet DD, Nag A, Venturini C, Sanfilippo PG, Schillert A, Kang JH, Landers J, Jonasson F, Cree AJ, van Koolwijk LM, Rivadeneira F, Souzeau E, Jonsson V, Menon G; Blue Mountains Eye Study—GWAS group, Weinreb RN, de Jong PT, Oostra BA, Uitterlinden AG, Hofman A, Ennis S, Thorsteinsdottir U, Burdon KP; NEIGHBORHOOD Consorti-um; Wellcome Trust Case Control Consortium 2 (WTCCC2), Spector TD, Mirshahi A, Saw SM, Vingerling JR, Teo YY, Haines JL, Wolfs RC, Lemij HG, Tai ES, Jansonius NM, Jonas JB, Cheng CY, Aung T, Viswanathan AC, Klaver CC, Craig JE, Macgregor S, Mackey DA, Lotery AJ, Stefansson K, Bergen AA, Young TL, Wiggs JL, Pfeiffer N, Wong TY, Pasquale LR, Hewitt AW, van Duijn CM, Hammond CJ. Meta-analysis of genome-wide as-sociation studies identifies novel loci that influence cupping and the glaucomatous process. Nat Commun. 2014;5:4883.

PUBL

ICAT

IES

2014

Simpson CL, Wojciechowski R, Oexle K, Murgia F, Portas L, Li X, Verhoeven VJ, Vitart V, Schache M, Hosseini SM, Hysi PG, Raffel LJ, Cotch MF, Chew E, Klein BE, Klein R, Wong TY, van Duijn CM, Mitchell P, Saw SM, Fossarello M, Wang JJ; DCCT/EDIC Research Group, Polašek O, Campbell H, Rudan I, Oostra BA, Uitterlinden AG, Hofman A, Rivadeneira F, Amin N, Karssen LC, Vingerling JR, Döring A, Bettecken T, Bencic G, Gieger C, Wichmann HE, Wilson JF, Venturini C, Fleck B, Cumberland PM, Rahi JS, Hammond CJ, Hayward C, Wright AF, Paterson AD, Baird PN, Klaver CCW, Rotter JI, Pirastu M, Meitinger T, Bailey-Wilson JE, Stambolian D. Genome-wide meta-analysis of myopia and hyperopia provides evidence for replication of 11 loci. PLoS One. 2014;9:e107110.

Roosing S, van den Born LI, Sangermano R, Banfi S, Koene-koop RK, Zonneveld-Vrieling MN, Klaver CCW, van Lith-Verho-even JJ, Cremers FP, den Hollander AI, Hoyng CB. Mutations in MFSD8, Encoding a Lysosomal Membrane Protein, Are As-sociated with Nonsyndromic Autosomal Recessive Macular Dystrophy. Ophthalmology. 2014: S0161-6420(14)00684-8.

Buitendijk GH, Amin N, Hofman A, van Duijn CM, Vingerling JR, Klaver CCW. Direct-to-Consumer Personal Genome Test-ing for Age-related Macular Degeneration. Invest Ophthal-mol Vis Sci. 2014 Aug 21

Verhoeven VJ, Wong KT, Buitendijk GH, Hofman A, Vinger-ling JR, Klaver CCW. Visual consequences of refractive errors in the general population. Ophthalmology. 2014 Sep 7. pii: S0161-6420(14)00641-1.

Hysi PG, Cheng CY, Springelkamp H, Macgregor S, Bailey JN, Wojciechowski R, Vitart V, Nag A, Hewitt AW, Höhn R, Ven-turini C, Mirshahi A, Ramdas WD, Thorleifsson G, Vithana E, Khor CC, Stefansson AB, Liao J, Haines JL, Amin N, Wang YX, Wild PS, Ozel AB, Li JZ, Fleck BW, Zeller T, Staffieri SE, Teo YY, Cuellar-Partida G, Luo X, Allingham RR, Richards JE, Senft A, Karssen LC, Zheng Y, Bellenguez C, Xu L, Iglesias AI, Wilson JF, Kang JH, van Leeuwen EM, Jonsson V, Thorsteinsdottir U, De-spriet DD, Ennis S, Moroi SE, Martin NG, Jansonius NM, Yazar S, Tai ES, Amouyel P, Kirwan J, van Koolwijk LM, Hauser MA, Jonasson F, Leo P, Loomis SJ, Fogarty R, Rivadeneira F, Kearns L, Lackner KJ, de Jong PT, Simpson CL, Pennell CE, Oostra BA, Uitterlinden AG, Saw SM, Lotery AJ, Bailey-Wilson JE, Hofman A, Vingerling JR, Maubaret C, Pfeiffer N, Wolfs RC, Lemij HG, Young TL, Pasquale LR, Delcourt C, Spector TD, Klaver CCW, Small KS, Burdon KP, Stefansson K, Wong TY; BMES GWAS Group; NEIGHBORHOOD Consortium; Wellcome Trust Case Control Consortium 2, Viswanathan A, Mackey DA, Craig JE, Wiggs JL, van Duijn CM, Hammond CJ, Aung T. Genome-wide analysis of multi-ancestry cohorts identifies new loci influ-encing intraocular pressure and susceptibility to glaucoma. Nat Genet. 2014;46:1126-30.

Wang JJ, Buitendijk GH, Rochtchina E, Lee KE, Klein BE, van Duijn CM, Flood VM, Meuer SM, Attia J, Myers C, Holliday EG, Tan AG, Smith WT, Iyengar SK, de Jong PT, Hofman A, Vinger-ling JR, Mitchell P, Klein R, Klaver CCW. Genetic susceptibility, dietary antioxidants, and long-term incidence of age-related macular degeneration in two populations. Ophthalmology. 2014;121:667-75.

PUBL

ICAT

IES

2014

van Huet RA, Oomen CJ, Plomp AS, Van Genderen MM, Kla-vering BJ, Schlingemann RO, Klaver CCW, van den Born LI, Cremers FP, the RD5000 study group (including Meester-Smoor MA, Pierrache L). The RD5000 database. Facilitating clinical, genetic and therapeutic studies on inherited retinal diseases. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2014; Accepted for pub-lication.

Roosing S, Thiadens AA, Hoyng CB, Klaver CCW, den Holland-er AI, Cremers FP. Causes and consequences of inherited cone disorders. Prog Retin Eye Res. 2014 May 22Roosing S, Lamers IJ, de Vrieze E, van den Born LI, Lambertus S, Arts HH, Group PBS, Peters TA, Hoyng CB, Kremer H, Hetter-schijt L, Letteboer SJ, van Wijk E, Roepman R, POC1B Study Group, (including Klaver CCW) den Hollander AI, Cremers FP. Disruption of the Basal Body Protein POC1B Results in Au-tosomal-Recessive Cone-Rod Dystrophy. Am J Hum Genet. 2014;95:131-42.

van Huet RA, Collin RW, Siemiatkowska AM, Klaver CCW, Hoyng CB, Simonelli F, Khan MI, Qamar R, Banin E, Cremers FP, Theelen T, den Hollander AI, van den Born LI, Klevering BJ. IMPG2-Associated Retinitis Pigmentosa Displays Rela-tively Early Macular Involvement. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2014;55:3939-53.

Thiadens AA, Klaver CCW. Re: Sundaram et al.: Retinal Struc-ture and Function in Achromatopsia: Implications for Gene Therapy (Ophthalmology 2014;121:234-45). Ophthalmology. 2014;121:e40-1.

Nag A, Venturini C, Small KS, International Glaucoma Ge-netics C (including Klaver CCW), Young TL, Viswanathan AC, Mackey DA, Hysi PG, Hammond C. A genome-wide associa-tion study of intra-ocular pressure suggests a novel associa-tion in the gene FAM125B in the TwinsUK cohort. Hum Mol Genet. 2014;23:3343-8.

PUBL

ICAT

IES

2014

Klein R, Myers CE, Buitendijk GH, Rochtchina E, Gao X, de Jong PT, Sivakumaran TA, Burlutsky G, McKean-Cowdin R, Hofman A, Iyengar SK, Lee KE, Stricker BH, Vingerling JR, Mitchell P, Klein BE, Klaver CCW, Wang JJ. Lipids, Lipid Genes and Incident Age-Related Macular Degeneration: The Three Continent Age-Related Macular Degeneration Consortium. Am J Ophthalmol. 2014 May 28.

Klein R, Meuer SM, Myers CE, Buitendijk GH, Rochtchina E, Choudhury F, de Jong PT, McKean-Cowdin R, Iyengar SK, Gao X, Lee KE, Vingerling JR, Mitchell P, Klaver CCW *, Wang JJ, Klein BE. Harmonizing the classification of age-related mac-ular degeneration in the three-continent AMD consortium. Ophthalmic Epidemiol. 2014;21:14-23.

Klaver CCW, Polling JR, Tideman JWL, Meester-Smoor MA, Verhoeven VJM. Why do eyes become myopic? Cataract and Refractive Surgery Today Europe. 2014; Accepted for publi-cation.

Janssen SF, Gorgels TG, Ramdas WD, Klaver CCW, van Duijn CM, Jansonius NM, Bergen AA. Alzheimer’s disease and glau-coma-reply. Prog Retin Eye Res. 2014;39:108-10.

Jacobs LC, Liu F, Bleyen I, Gunn DA, Hofman A, Klaver CCW, Uitterlinden AG, Neumann HA, Bataille V, Spector TD, Kayser M, Nijsten T. Intrinsic and Extrinsic Risk Factors for Sagging Eyelids. JAMA Dermatol. 2014 May 28.

Iglesias AI, Springelkamp H, van der Linde H, Severijnen LA, Amin N, Oostra B, Kockx CE, van den Hout MC, van Ijcken WF, Hofman A, Uitterlinden AG, Verdijk RM, Klaver CCW, Willem-sen R, van Duijn CM. Exome sequencing and functional anal-yses suggest that SIX6 is a gene involved in an altered pro-liferation-differentiation balance early in life and optic nerve degeneration at old age. Hum Mol Genet. 2014;23:1320-32.

Duvvari MR, Paun CC, Buitendijk GH, Saksens NT, Volokhina EB, Ristau T, Schoenmaker-Koller FE, van de Ven JP, Groene-woud JM, van den Heuvel LP, Hofman A, Fauser S, Uitterlin-den AG, Klaver CCW, Hoyng CB, de Jong EK, den Hollander AI. Analysis of rare variants in the c3 gene in patients with age-re-lated macular degeneration. PLoS ONE. 2014;9:e94165.

Campos-Obando N, Oei L, Hoefsloot LH, Kiewiet RM, Klaver CCW, Simon ME, Zillikens MC. Osteoporotic vertebral frac-tures during pregnancy: be aware of a potential underlying genetic cause. J Clin Endocrinol Metab. 2014;99:1107-11.

van Hagen PM, Baarsma GS, van Bilsen CE, Kuijpers RW, van Laar JA, van der Ent M, van Daele PL, Veeger NJ, Vingerling JR, Missotten TO. A noncontrolled trial of anti-TNF-α chimeric monoclonal antibody (infliximab, Remicade(®) ) in exudative age-related macular degeneration. Acta Ophthalmol. 2014 Dec;92(8):e691-2.

Alcon

Algemene Nederlandse Vereniging ter Voorkoming van Blindheid

Combined Ophthalmic Research Rotterdam

Glaucoomfonds

Global Ophthalmology Awards Program Bayer

Henkes stichting

Landelijke Stichting voor Blinden en Slechtzienden

Stichting MD fonds

Novartis Fonds

ODAS Stichting

Prins Bernhard Cultuur Fonds

Prof. Hoppenbrouwers Fonds

Researchfonds oogheelkunde van Nijmegen

Rotterdamse Vereniging Blindenbelangen

Stichting Dondersfonds

Stichting Lijf en Leven

Stichting Nederlands Oogheelkundig Onderzoek

Stichting Nelly Reef Fund

Stichting Oogfonds

Stichting Simonsfonds

Stichting tot Verbetering Lot van de Blinden

Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Het Oogziekenhuis Prof. dr. H.J. Flieringa

Stichting Winckel-Sweep

Ter Meulen Fonds

Topcon Europe Medical B.V.

WIJ BEDANKEN ONZE SPONSOREN VOOR HUN BIJDRAGEN IN 2014

OVE

RZIC

HT

BUIT

ENLA

ND

SE P

ROJE

CTEN

201

4

locaties promovendi 2014 locaties samenwerkende studies