P er scoprire le radici dell’albero gene-alogico bisogna

essere muniti di conoscenza e coraggio, cose che a noi albanesi non mancano. «Le stelle non si vergogna-no di sembrare lucciole, ma anche le lucciole si onorano di sembrare stelle».

∑

∑

T e zbuloshe rrenjet e trungut gjinetik patjeter duhet te

jesh i paisur me dituri e ku-rajo, te cilat ne shqiptareve nuk na mungojne.«Yjet nuk e kane per turp te duken si xixellonja,por dhe xixellonjat e kane per nder te duken si yjet».

∑

∑

. Anno 7

. numero 3

. Giugno 2009

. Mensile di attualità e cultura italo-albanese . Direttore editoriale: Hasan Aliaj

. Distribuzione gratuita in: Albania, Australia,

Belgio, Canada, Germania,Grecia, Francia, Italia,

Stati Uniti e Svizzera

Ka qenë viti 1950 kur prof Ibrahim Kelmendi ka shpalosur idetë e tij, ndërkohë ka hedhur teza të guximshme për prejardhjen e shqiptarëve. Duke

shfletuar gazetën Flamuri që botohej ne Romë gjejmë një seri shkrimesh të prof Kelmendit që kanë gjuhën, mendjen dhe vlerësimin e tij për gjenezën e kombit më të hershëm në Europë. Nuk janë thjeshtë citime, por një analizë sintezë me fakte e dokumente që sillen të reja. Në këtë gjurmë 50 vite me vonesë shumë studiues shqiptarë po sjellin atë çka prof I. Kelmendi dhe të tjerë i kanë bërë të njohura, por që nuk janë njohur brenda kufijve të Shqipërisë për me të vetmin shkak thelbësor, regjimi.

Populli më i vjetër i Ballkanit pa dyshim është po-pulli shqiptar, i cili në kohërat e vjetra prej Adriatikut deri në Danub, tue përfshi edhe Ungarinë Perëndimore shprehet prof Kelmendi. Të parët e tij quheshin ilirë. Këta qenë ndër arianët më të parë që patën ardhë në Europë. Vendi i tyre quhej Iliri. Për Ilirët prof Kelmen-di ka bërë të njohur teza të autorëve të antikitetit. Për ardhjen e tyre nuk ekziston ndonjë datë e saktë, çohet deri në shekullin XX përpara Krishti. Prof Kelmendi merr dhe citon Herodotin. Që i quan barbarë dhe thotë se u ngjanin thrakasvet. Të këtij mendimi kanë qenë edhe shkrimtarë të moçëm grekë.

Pamja fizike: Prof Kelmendi reshton këto tipare: Ilirët kishin trup të gjatë, muskulaturë të vogël, inteli-

James Belushi: Për mua është me të vërtetë emo-cionuese. Në vendlindjen time unë jam rritur në një komunitet shqiptar. Të jesh një shtetas,

qytetar i Shqipërisë, (plotëson) mbush përfundimisht jetën time, që nga fillimi, gjyshi, babai im, gjyshja dhe tani që kthehem. Është fund i një cikli, përmb-yshja e një cikli për mua. Jam krenar për Shqipërinë dhe për të gjitha arritjet që ka bërë, për atë që më ka dhënë mua dhe familjes time, mendoj se është me të vërtetë fantastike.”Por, sikundër shumë shqiptare të diasporës që u lindën përtej kufijve shqiptare, edhe James Belushi, vëllai i vogël i këngëtarit të bluzit amerikan Xhon Belushi, përgjatë vizitave të tij ka vë-rejtur ndryshimet.

Sa herë që vij në Shqipëri jam i impresionuar nga progresi që po ndodh në vend jo vetëm në anën fizike por edhe në atë emocionale. Njerëzit duket të jenë gjith-monë e më shumë optimistë, të emocionuar, ata hedhin hapa të sigurt përpara, qytetet duken shumë të bukura dhe progresi i biznesit vazhdon të rritet. Është ndryshe. Pjesa tjetër e botës po vuan një rënie e ekonomisë, dhe Shqipëria duket se qëndron ende e fortë, qëndron lart, kështu që është një kënaqësi të shohësh këtë.”Jo vetëm dashuria për origjinën, tashmë edhe projektet për të ardhmen do ta sjellin shpesh e më shpesh në vendin e të parëve. Kompania me të cilën unë po bashkëpunoj tani është Balkan Resources.

Është një kompani që punon në miniera. Jam shu-më i lumtur të bëj biznes këtu sepse besoj se të bësh biznes në Shqipëri është fitimprurëse, është e mirë për ekonominë dhe është mirë për njerëzit në Shqipëri që të punësohen. Tani punoj edhe me Eagle Mobile, që më kthen sërish në Shqipëri. Eagle Mobile është pjesë e një komuniteti të madh, me përgjegjësi të madhe, dhe ka dhuruar fonde për fëmijët jetimë, në arsimin dhe eduki-min e tyre. Disa nga këta jetimë kanë vuajtur humbjen e nënës e të babait. Ata kanë nevojë, kanë nevojë që t’i drejtojmë. Kështu që gjithçka që unë bëj këtu, duhet dhe do të ketë qëllimin që unë të jap ndihmën time, me aq pak sa kam mundësi.

J ames Belushi: “È davvero emozionante per me. Nel mio paese natale sono cresciuto in una comu-nità albanese. Essere un cittadino, un cittadino

albanese (aggiunge), completa definitivamente la mia vita, fin dall’inizio, il nonno, mio padre, la nonna anche adesso che torno. È la fine di un ciclo, il compimento di un ciclo per me. Sono orgoglioso dell’Albania e di tutti gli obiettivi da lei raggiunti, per quel che ha dato a me e alla mia famiglia, penso che sia davvero fantastica”.

Ma, come molti altri albanesi della diaspora nati fuori dai confini albanesi, anche James Belushi, fratello minore del cantante blues John Belushi, durante le sue visite ha notato i cambiamenti. “Ogni volta che torno in Albania resto impressionato dal progresso in atto nel paese non solo dal punto di vista fisico ma anche da quello emotivo. Le persone sembrano essere sempre più ottimiste, emozionate, fanno dei sicuri passi in avanti, le città sembrano molto belle e il progresso del com-mercio continua ad accentuarsi. È diversa. L’altra parte del mondo sta subendo un crollo dell’economia, mentre l’Albania sembra rimanere ancora forte, persiste in alto, perciò è un piacere verificare questo”.

Non solo l’amore per le origini, ormai anche i pro-getti per il futuro lo porteranno sempre più frequen-temente nel paese degli avi. “La compagnia con cui sto collaborando adesso è la Balkan Resources. È una compagnia che si occupa di miniere. Sono molto feli-ce di occuparmi qui di commercio perché penso che il business in Albania sia proficuo, rappresenta un bene per l’economia ed è un bene per il tasso di occupazione in Albania. Ora lavoro anche con Eagle Mobile, che mi riporta di nuovo in Albania. Eagle Mobile è parte di un’ampia comunità dalle grandi responsabilità e ha stanziato fondi per i bambini rimasti orfani, per la loro educazione e la loro preparazione scolastica. Alcuni di questi orfani hanno subito la morte di entrambi i genito-ri. Sono bisognosi, necessitano di una guida. In questo modo tutto quello che io faccio qui, deve avere e avrà l’obiettivo di dare il mio contributo, per quanto è nelle mie possibilità”.

Çdo të thotë për të të jetë imazh i një kompanie si Eagle?

Unë jam një aktor, dhe më kanë punësuar për të bërë reklamat për të qeshur dhe simpatike dhe më pël-qen shumë kjo. Mendoj se janë shumë të zgjuar. Men-doj se Eagle Mobile është një kompani e përgjegjshme, ofrojnë shërbim cilësor me një çmim të arsyeshëm, dhe më pëlqen të jem pjesë e një kompanie që ka vlera të mëdha. Dhe kjo kompani ka vlera të mëdha.

A keni ndonjë mesazh për artistët shqiptarë?Gjatë xhrimit të kësaj reklame kemi punuar me

shumë artistë shqiptarë. Ata janë të gjithë shumë të mirë, shumë të talentuar. I vetmi mesazh që do të jepja është të punojnë sa më shumë që të munden sepse sa më shumë të punosh aq më professional, i mirë bëhesh. Po xhirohen më shumë reklama, më shumë filma, po përjetojnë gjithmonë e më shumë, dhe me punën e tyre mund të kenë një impakt, influencë shumë të madhe në shoqërinë tonë.”Ai do të bëjë realitet edhe një ëndërr, të kthejë në jetë shtëpinë e Belushëve, në Teza. Ah, po. Në Teza. Është një fshat i vogël shumë i bukur, me mal, lumë. Është i mrekullueshëm.

Eshtë mistik. Dhe do të doja që të rindërtoja shtëpinë ku kanë jetuar Belushët. Është shumë e kom-plikuar, por është një ëndërr e imja. Por ka qenë gjith-monë ëndrra ime të bëhem shqiptar, dhe ja ku jam.”Por jo vetëm kaq, pasi Xhejms Belushi do të këndojë e bëjë shou për të gjithë falas, në Sheshin Nënë Tereza, në një koncert Live, që do të transmetohet direkt në Klan. Dua të them gjithashtu se këtë të diel, në orën 8 në Sheshin Nënë Tereza unë do të performoj muzike live me një grup shqiptar. Dhe jam shumë i emocionuar për këtë. Do të kënaqemi, kështu që shpresoj ta shikoni. Do të këndojmë e kërcejmë kështu që do të kalojmë bukur. “Dhe jam shumë i lumtur të mësoj se TV klan po jep filmin “Jeta sipas Xhimit. Punova në atë shou për 8 vite në SHBA me 182 episode dhe jam shumë krenar për punën, jam krenar që po transmetohet në Shqipëri. Në disa episode luajnë dhe fëmijët e mi, kështu që nëse e shihni do të arrini të gjeni se kush janë të mitë.

Cosa significa per lei essere l’immagine di una compagnia come la Eagle?

Io sono un attore, mi hanno assunto per fare delle pubblicità divertenti e simpatiche e questo mi piace molto. Penso che siano molto intelligenti. Credo che la Eagle Mobile sia una compagnia responsabile che offre un servizio di qualità con un prezzo ragionevole e mi piace far parte di una compagnia dai grandi valori. E questa compagnia ha grandi valori.

Ha qualche messaggio per gli artisti albanesi?Durante la ripresa di questa pubblicità abbiamo la-

vorato con molti artisti albanesi. Sono tutti molto validi, pieni di talento. L’unico messaggio che trasmetterei è quello di lavorare il più possibile, perché più si lavora è maggiore è la professionalità, la qualità. Si stanno gi-rando più pubblicità, più film, stanno vivendo sempre più esperienze e con il loro lavoro possono avere un im-patto, un’influenza molto grande nella nostra società”.

James realizzerà un altro sogno, riportare in vita la casa dei Belushi, a Teza. “Ah, sì. A Teza. È una piccola frazione molto bella, circondata dalle montagne, da un fiume. È meravigliosa. È mistica. E mi piacerebbe po-ter ricostruire la casa dove hanno vissuto i Belushi. È molto complicato ma è il mio sogno. Ma è sempre stato il mio sogno diventare albanese ed ecco dove sono”. Ma non si ferma qui, James Belushi canterà e farà uno show gratis aperto a tutti, in Piazza Madre Teresa, in un concerto live che verrà trasmesso in diretta da Klan.

“Desidero dire anche che questa domenica, alle ore 20 in piazza Madre Teresa ci sarà una mia performance di musica live con un gruppo albanese. E mi sento mol-to emozionato per questo. Ci divertiremo, per cui spero che possiate vederlo. Canteremo e balleremo perciò sa-rà piacevole. E sono molto felice di sapere che TV Klan sta trasmettendo la serie “La vita secondo Jim”. Ho la-vorato in quello show per otto anni negli USA girando 182 episodi e sono molto orgoglioso del lavoro svolto, sono orgoglioso della sua trasmissione in Albania. In alcuni episodi recitano anche i miei figli, così se lo se-guirete riuscirete a indovinare quali sono.

Correva l’anno 1950 quando il professore Ibrahim Kelmendi espose le sue idee, mentre presentava coraggiose tesi sulla provenienza degli albanesi.

Sfogliando il giornale La bandiera, pubblicato a Roma, troviamo una serie di articoli del professor Kelmendi che riportano il linguaggio, la mente e le sue valutazioni sulla genesi della più antica nazione in Europa. Non si tratta solo di citazioni, ma di un’analisi sintetica ac-compagnata da fatti e documenti nuovi. Su questi passi cinquant’anni più tardi molti studiosi albanesi stanno riportando ciò che è già stato reso pubblico dal pro-fessor Kelmendi e da altri esponenti, ma che non ha avuto eco all’interno dei confini albanesi per un unico fondamentale motivo, il regime. Il più antico popolo dei Balcani è senza dubbio il popolo albanese, che nei tem-pi antichi si estendeva dall’Adriatico fino al Danubio, compreso l’Ungheria Occidentale, sostiene il professor Kelmendi. I suoi avi venivano chiamati Illiri. Erano tra i primi ariani arrivati in Europa. Il loro paese era cono-sciuto come Illiria. Sugli Illiri il professor Kelmendi ha esposto le tesi degli autori dell’antichità.

Sul loro arrivo non esistono date certe, risalgono fino al XX° secolo a. C.. Il professor Kelmendi cita Ero-doto, che li chiama barbari e sostiene che assomiglino ai traci. Della stessa opinione erano anche gli antichi

gjencë të qartë, energjikë dhe luftëtarë shumë të mirë. Flokët dhe sytë e zij.

Paganizmi: Besojshin në shumë perëndi: Medau-rus, Binaus, Latra, Seutona etj

Pozita shoqërore dhe politike e gruas: Prof Kel-mendi jep një të dhënë të rëndësishme që pak njihet dhe është bere objekt. Gruaja në shoqënin ilirvet gë-zonte konsideratë të mirë. Ushtronte edhe pushtet po-litik dhe në mes të sundimtarëve të Ilirisë gjejmë edhe mbretëresha. Sikurse tek indoevropianët e tjerë edhe këta në altarin e perëndisë sakrifikofshin. Jetonin ma shumë prej gjuetisë.

Raca: Të të njëjtit gjak e gjuhe ishin edhe epirotët. Stabroni thotë se Ilirët, Epirotët dhe Maqedonasi flitnin një gjuhë. Shumë shkrimtarë modernë thonë se kultura greke ndër maqedonasit ka qenë e sipërfaqshme. Pra shprehet Kelmendi, nënshtetasit dhe luftëtarët e Filipit, dhe të Aleksandrit që mbritën në Hindi dhe ndër pira-midat, flitshin gjuhën nane të shqipes sw sotme.

Fiset ilire: Ilirët kanë qën të ndarë në fise: Ar-dianët, Laebetët, Liburnët, Autoariatet, Dalmatët, Dradhanët, Venetët si dhe mesapët dhe japuget që ba-

scrittori greci. L’aspetto fisico: Il professor Kelmendi delinea

questi tratti: Gli Illiri erano alti, avevano una scarsa muscolatura, una chiara intelligenza, erano energici e degli ottimi guerrieri. I capelli e gli occhi erano neri.

Il battesimo: Credevano in molte divinità: Medau-rus, Binaus, Latra, Seutona ecc.

La posizione sociale e politica della donna: Il professor Kelmendi da un dato interessante da pochi conosciuto e trattato. Nella società illirica era riservata alla donna un’alta considerazione. Esercitava anche il potere politico e tra i regnanti d’Albania possiamo tro-vare delle regine. Come tra gli altri indoeuropei, anche questi sull’altare delle divinità offrivano dei sacrifici. Vivevano per di più di caccia.

La razza: Dello stesso sangue e lingua erano anche gli epiroti. Strabone dice che gli Illiri, gli Epirioti e i Ma-cedoni parlavano la stessa lingua. Molti scrittori moderni sostengono che la cultura greca tra i macedoni era super-ficiale. Perciò, dichiara Kelmendi, i cittadini e i guerrieri di Filippo e di Alessandro giunti in India e tra le pirami-di, parlavano la lingua madre dell’odierno albanese.

Le tribù illiriche: Gli Illiri erano suddivisi in tribù: gli Ardiani, i Labeati, i Liburni, gli Autariati, i Dalmati,

Iliret populli me i vjeter ne Ballkan

Përmbushje e një cikli, kthim në rrënjët e të parëve

Compimento di un ciclo, il ritorno alle radici degli avi

Gli Illiri, il più antico popolo dei Balcani

Dëshmia e prof Ibrahim Kelmendi bërë publike në vitin 1950

Kështu e quan Xhejms Belushi aktin e marrjes së nënshtetësisë shqiptare, që e bën atë një shqiptar të vërtetë, tashmë me të gjitha të drejtat, në një

rrëfim ekskluziv për Tv Klan

Così chiama James Belushi l’atto del conferimento della cittadinanza al-banese, che lo rende un vero albanese, ormai con tutti i diritti

La testimonianza del professore Ibrahim Kelmendi resa pubblica nel 1950

nga Gezim Llojdia Valona

segue a pagina 2 segue a pagina 2

NStoriaM . Anno 3 . n. 4 . Ottobre 2005 . pagina 2

Një ekspeditë e përbashkët italo-shqiptare ka filluar punën në Gjiun e Vlores Orikumi është një baze e mirë për të eksploruar gadishullin e

Karaburunit i cili mbyll nga krahu perëndimor gjirin e Vlorës. Gadishulli i Karaburunit është me i madhi i bregdetit shqiptar me gjatësi 16 km dhe gjerësi mak-simale 4,5 km. Bregu perëndimor i Karaburunit është spektakolar me gjire dhe plazhe të vogla e të izoluara, me ujëra të thella dhe shumë të pastër. Në veri të gadi-shullit gjendet shpella detare e Haxhi Alisë (lundërtar ulqinak i shek. XVII). Kjo është shpella më e madhe detare e Shqipërisë. Plazhet kryesore të Karaburunit janë ato të Dafinës dhe Grames.

Këto janë plazhe të izoluara të cilat mund të arrihen vetëm me rrugë detare. Pranë plazhit të Grames gjendet shpella e Skllevërve, e cila në kohën antike shfrytëzo-hej për nxjerrjen e gurit nga ana e skllevërve. Në faqet e plazhit të Grames shfaqen gjithashtu mbishkrime an-tike, të cilat mendohet se janë shkruar nga lundërtarët e ndryshëm që kane kaluar aty. Ekspedita do të fokusohet kryesisht në zonën nënujore të Gjiut, ku fshihet një pje-së e historisë së lashtë. Drejtori i parqeve arkeologjike Amantia-Orik, u shpreh për se “ideja për të filluar këtë ekspeditë, u hodh gjatë një vizite që zhvilloi ditët e fun-dit në këtë park, një ekspeditë e drejtuar nga Adrian Anastasi, drejtor i arkeologjisë nënujore Durrës dhe Xhulian Volpe, rektor i Universitetit të Foxhias (Ita-li), të cilët realizuan një rikonjicion të sitit arkeologjik Orik, në kuadrin e projektit “Liburnia”, që ka nisur të zbatohet në bregdetin jugor të Shqipërisë”.

“Liburna” ose arkeologjia shqiptare e nënujit, është një projekt kombëtar, i cili është përfshirë në marrëve-shjet 2007-2010 me qeverinë italiane. Ai ka si objektiv studimin e bregdetit shqiptar dhe ndërtimin e hartës ar-keologjike të tij. Pjesë e punës së projektit është edhe një kërkim i realizuar para pak javësh në zonën nënujo-re të Porto Palermos, ku u zbuluan objekte qeramike të shekullit IV dhe u realizua zonifikimi i plotë i kësaj pjese të bregdetit”,. Sipas tij, një nga fazat më interesante të projektit, është eksplorimi i Gjirit të Vlorës dhe Treportit, ku puna do të përqendrohet në zonën nënujore të tij.

Projekti ka si objektiv studimin e bregdetit shqiptar dhe ndërtimin e hartës arkeologjike të tij. Pjesë e punës

Una spedizione congiunta italo-albanese ha iniziato i lavori nella baia di Valona. Orikum rappresenta un’ottima base per poter esplora-

re la penisola di Karaburun, che delimita all’occidente la baia di Valona. La penisola di Karaburun è la più grande di tutta la costa albanese, con una lunghezza di 16 km e una larghezza massimale di 4,5 km. La riva occidentale di Karaburun è spettacolare con le sue baie e le piccole e isolate spiagge, dalle acque profonde e molto pulite. A nord della penisola si trova la caverna marina di Haxhi Alia (navigatore originario di Ulqin del XVII secolo). Rappresenta la caverna marina più grande d’Albania. Le spiagge principali di Karaburun sono quelle di Dafina e Gram. Sono delle spiagge iso-late che possono essere raggiunte solo via mare. Vicino lla spiaggia di Gram si trova la caverna degli Schiavi, utilizzata nell’antichità per la raccolta delle pietre da parte degli schiavi.

Sulle superfici della spiaggia di Gram è possibile vedere anche delle incisioni antiche, che si suppone siano state scritte dai diversi navigatori di passaggio lì. La spedizione si focalizzerà principalmente nella zona subacquea di Gjiu, dove si cela una parte della storia antica. Il direttore dei parchi archeologici Amantia-Orik ha dichiarato che “l’idea di intraprendere questa spedizione fu avanzata durante una visita durante i suoi ultimi giorni dalla spedizione guidata da Adrian Ana-stasi, il direttore dell’archeologia subacquea di Durazzo e Giuliano Volpe, rettore dell’Università di Foggia, che portarono alla realizzazione di una ricognizione del sito archeologico Orik, nel quadro del progetto “Liburnia”, in esecuzione lungo la costa meridionale dell’Albania”. “Liburnia”, oppure l’archeologia albanese subacquea, è un progetto nazionale incluso negli accordi 2007-2010 con il governo italiano. Ha come obiettivo lo studio della costa albanese e la costruzione della sua mappa archeologica.

Parte del lavoro di progettazione è la ricerca realiz-zata poche settimane fa nella zona subacquea di Porto Palermo, dove sono stati scoperti oggetti di ceramica del IV secolo ed è stata eseguita la piena zonificazione di questa parte della costa”. A suo avviso, una tra le fasi più interessanti del progetto è rappresentata dalle

së projektit është edhe një kërkim i realizuar para pak javësh në zonën nënujore të Porto Palermos, ku u zbu-luan objekte qeramike të shekullit IV dhe u realizua zonifikimi i plotë i kësaj pjese të bregdetit. një nga fazat më interesante të projektit, është eksplorimi i Triportit, Vlorës, ku puna është përqendruar në zonën nënujore të tij. Vitin ekaluar nga eksplorimi i kësaj ekspedite u nxorren nga thelluesit e detit rreth 200 objekte te cilat u inventarizuan ne Muzeun historik arkeologjik te Vlores. Specialistet italian të cilët janë kryesisht pedagogë dhe studentë të Universitetit të Foxhia, kanë si synim ek-splorimin e këtyre viseve nënujore të mbetura ne gjen-dje të ketill për qindra vjet. Nga ky eksplorim objektet katalogohen dhe i dorëzohen muzeut më të aferim të qytetit. Ekspedita e vitit të kaluar rezultoi e suksesshme për numrin e madh të objekteve nënujore që u zbuluan sidomos ato që i përkasin Treportit. Arkeologu Neritan Ceka thote se: Një qytet tjetër, prapë në Gjirin e Vlorës, më pak i njohur, por shumë i rëndësishëm, ishte dhe Triporti, i zbuluar nga Karl Paç në vitin 1904, një mur i çuditshëm që zgjatet nga kodra në drejtim të bregut.

Ka ngjallur gjithmonë diskutime, pasi ishte një rrugë që lidhte qytetin e vogël në kodër me pjesën tjetër, duke menduar se ka patur një lagunë, apo mund të kishim një skelë. Gjatë gërmimeve të viteve ‘70 u sqarua se ishte një murr rrethues që jep idenë e një vendbanimi shumë të madh, një qytet të rëndësishëm. Gjiu i Vlores shquhet edhe për një veçanti të madhe. Per numrin e madh te ani-jeve të mbytura. Këtu gjenden anije të mbytura siç është anija Italiane “Po”, e fundosur ne vitin 1941 gjatë Luftës italo – greke. Por nje numër anijesh te tilla u eksploruan vitin shkuar nga njw grup italianësh specialistë të detit. Pritet që ekspedita e cila filloi zhytjen e saj ne Gjin e Vlorës të zere më rradhe shpellat të cilat gjenden ne kete zonë përgjatë bregdetit jugor. Keshtu per te dytin vit me rradhe ‘Liburna’ një projekt italo-shqiptar I ndërmarr nga Arkeologjia Nënujore Durrës me drejtues Adrian Ana-stasi dhe Prof Hoti dhe nga pala italiane Xhuliano Volpe, rektor i Universitet Foxhia –Itali. Grupi i zhytjes eshte instaluar për dy javë ne bregdetin e Radhimes dhe kryen zhytje paradite dhe ne pasdite .Interes do të shënojë dita e fundit kur do te kryhet dorëzimi i objekteve që ka mba-jtur deti ne Gjin më të rendesishem të vendit.

esplorazioni della baia di Valona e di Treporto, dove il lavoro si concentrerà nella zona sottomarina. L’anno scorso come risultato dell’esplorazione di questa spedi-zione furono raccolti dai sommozzatori circa duecento oggetti, in seguito inventariati presso il Museo storico archeologico di Valona. Gli specialisti italiani, princi-palmente pedagoghi e studenti dell’Università di Fog-gia, hanno come obiettivo l’esplorazione di questi luo-ghi sottomarini fermi nello stesso stato da secoli. Dopo l’esplorazione gli oggetti vengono catalogati e consegna-ti al museo cittadino più vicino. La spedizione dell’an-no scorso ebbe molto successo per via dell’alto numero di oggetti immersi negli abissi scoperti, in particolare quelli di Treporto. L’archeologo Neritan Ceka afferma che: Un’altra città, sempre nella baia di Valona, meno conosciuta ma di grande rilevanza è Treporto, scoperta da Karl Paç nel 1904, uno strano muro che si estende dalla collina in direzione della riva. Ha sempre nutrito discussioni, trattandosi di una via di collegamento tra la piccola città sulla collina e l’altra parte, pensando che avesse una laguna, oppure un porto.

Durante gli scavi degli anni ‘70 fu chiaro che si trattasse di un muro di cinta che suggeriva l’idea di un grande luogo abitato, una città importante. La baia di Valona si distingue per un’altra particolarità: il grande numero di navi inabissate. Qui è possibile trovare navi affondate come la italiana “Po”, inabissata nel 1941 durante la guerra italo - greca. Un grande numero di si-mili navi sono state esplorate l’anno scorso da un grup-po di italiani, specialisti del mare. Prossimamente si suppone che la spedizione, dopo aver iniziato le immer-sioni nella baia di Valona, visiti tutte le grotte situate sulla zona lungo la costa meridionale. In questo modo si realizzerà per il secondo anno di seguito “Liburna”, un progetto italo - albanese intrapreso dall’Archeologia Subacquea di Durazzo con a capo Adrian Anastasi e il professor Hoti e dalla rappresentanza italiana Giuliano Volpe, rettore dell’Università di Foggia. Il gruppo delle immersioni si è installato per due settimane sulla riva di Radhimi e prosegue le perlustrazioni due volte al giorno, mattina e pomeriggio. Sarà interessante l’ultimo giorno, quando ci sarà la consegna degli oggetti sottratti dal mare nella baia più importante del paese.

Liburna kerkon historine ne gjirin e vlores

Liburnia cerca la storia nella baia di Valona

nojshin në pjesën e jugut të gadishullit italian. Përveç këtyre kishte edhe fise të tjera. Ky fenomen shpjegohet vetëm me përbamjen dhe natyrën e vendit ku banonin.

Dëshmi e ilirëve në tempullin e Delphit: Prof Kel-mendi sjell një të dhënë të Herododtit. Herodoti thote se atat patën mesue edhe tempullin e Delphit. Prezencën e shqiptarëve në rranxe të Akropolit të Athinës(Plaka lagjja ma e vjetër e këtij qyteti) e çojnë në kohna shumë të vjetra dhe mbështesin në një varg të Thuqidhidhit ku ban fjalë për një popullatë barbare me rranjet t’Akropo-lit ku ende sot ndigjohet një shqipe e gjymtueme.

Bërthama e shtetit ilir: Bërthama më serioze e njei shteti Ilirian qe fisi i Ardianvet. Me autariatet, La-beatet, Liburnet, e fise të tjera, krijuan nji shtet, i cili në shekullin e IV pr Kr, u ba shtet glorioz..

Kryeqyteti i këtij shteti u bë Shkodra. Për tu mbrojtur nga keltët, qysh në fillim të shekullit të IV pr. Kr, rreth bërthamës së përmendun u mbështuallën të gjithë fiset që prej Trieste e deri në Arte dhe kështu u kijua mbretnija ma e madhe e Ilirvet nden Mbretin Bar-dhyl. Mos ta harrojmë se ka historianë që jetën shtet-nore të Ilirvet e çojnë qysh ne shekullin XII, pr. Kr. Më 385 Bardhyli mundi mbretin Amintas të Maqedhonisë, ia pushtoi pjesët perëndimore të shtetit dhe detyroi të paguante haraç. Filipi i II e mundi Bardhylin dhe i pu-shtoi të gjitha krahinat deri në Ohër tue i aneksue në shtetin e vet. Mbas vdekjes së e Bardhylit, shumë fise u tërhoqën në jetën lokale dhe kështu filloi bjerrja fatale e Ilirvet.

Dardanët: Koncepti që ka dhënë për këtë fis prof I. Kelmendi. ”Ndër fiset e Ilirvet, ma i madhi qe fisi i Dardhanevet. Vendi i tyre ishte Kosova e sodme deri në Nish dhe në Jug, në Vardarin e Sipërm deri në afrësinat e Manastirit. Kryeqyteti i Dardhanis ishte Shkupi i cili quhej atehere Skupi(Scupi). Vehej në dukje bukuria e gravet të tyre. Edhe sot ka mbete në Kosovë e në vende të tjera, kur duen të ekzaltojnë bukurinë e ndoji femre thonë: ”Qenka si Dardhane”.

Jo rallë e ndien njeriu ketë krahasim në raste të tilla në Greqi, ku sigurisht ka mbete qysh prej kohnavet të lashta.

Luftëtarë: Dardhanet përmenden si luftëtarë të mirë dhe rezistenca e tyre kundër maqedhonasvet e ro-makvet asht e ndigjueme.

Detarë të zotë: Ilirët kanë qenë të zotet edhe si detar. Tregtia e grekvet në Adriatik pësonte dëme të mëdha nga kusarët etyre. Për të siguruar tregëtinë, grekët e ftuan Romën për ta qetësue Adriatikun nga iliret.

Luftërat me Romen: Në vjetin 228 pr Kr u pa zbarkimi i parë i romakvet në Iliri, që sundohej asi ko-he në pjesë të madhe prej mbertëreshës Teuta. Lutfa nuk përfundoi me nji a dy beteja, por zgjati ma shumë

cluse dopo una o due battaglie, ma si protrasse per più di due secoli. Nel 168 a. C. il console romano Lucius Anicus percorse come un fulmine l’Illiria e invase Scu-tari, facendo prigioniero nel suo castello il re Gentius, che fu poi inviato assieme alla consorte Etleva e i due figli a Roma, per arricchire maggiormente il suo trionfa-le ritorno. Dopo un simile successo l’Illiria fu dichiarata provincia di Roma. Ma in realtà la guerra non terminò. Gli Illiri si ribellavano continuamente. Appena l’insur-rezione cessava o veniva spenta, riprendeva da un’altra parte. La più famosa è la rivolta guidata da Bato, estesa in tutta l’Illiria. Questo grande movimento è stato no-minato “Bellum Batonianum (6-8 d-C. ). Le guerre con gli Illiri sono costate a Roma care in uomini così come in materiali. Nessun popolo si è mai opposto tanto alla sua forza quanto gli Illiri. Più tardi, quando la calma regnò sull’Illiria, gli illiri resero a Roma dei notevoli servigi. Le migliori legioni venivano reclutate in Illiria e i generali Illirici combatterono in Britannia, Rhin ed Eufrate. Dalle file dei contadini illirici giunsero anche degli imperatori come Claudius, Aurelianus, Probus, Diocletanius, Maximianus, Constantinus Maximus.

Le scoperte archeologiche testimoniano: Perché sia possibile formare una chiara idea sulla civiltà degli illiri non sono abbondanti le fonti scritte. Ma le scoperte archeologiche in Bosnia, Dalmazia e Croazia forniscono delle prove convincenti sull’esistenza di un’alta civiltà tra gli illiri. Per risparmiare le parole ci avvaloriamo di una parte dell’enciclopedia Britannica: “In Bosnia, le abitazioni intorno al lago di Butmir, i cimiteri di Jeze-rina e di Glasinac così come altri luoghi hanno conser-vato degli oggetti di pietra e corno, degli ornamenti di bronzo e di ferro, armi ecc così come oggetti più recenti d’argento, di rame, d’ambra e addirittura di vetro. Tutto questo ci mostra i diversi periodi della civiltà primiti-va degli Illiri dai tempi neolitici in poi. In particolare le culture Hallstatt e La Tene si presentano al meglio. Simili scoperte sono state fatte anche in Dalmazia, in Croazia e Slovenia...

Il cristianesimo tra gli Illiri: Il professor I. Kel-mendi ricorda che gli illiri erano tra i primi popoli in Europa entrati in contatto con il Cristianesimo. Nel 53 San Paolo predicò il Vangelo tra gli Illiri, seguito 4 anni più tardi dal suo allievo Titus. Nel V°-VI° seco-lo, Durrazzo e Nicopoli divennero i più forti centri del cristianesimo in Illiria. Seguivano Scutari e Tivari. Ai tempi di Giustiniano Skopje fu eletta capitale morale e amministrativa dell’intera Illiria.

Gli studi del professor Ibrahim Kelmendi proseguo-no con i principati e più in là con la nostra genesi e gli arrivi slavi nei Balcani nei periodi successivi, il cui posto nella storia di questa antica nazione sarà grande quanto il nostro stesso continente.

se dy shekuj. Më 168 pr. Kr. konsulli romak Lucius Anicus kaloi si rrefe nëpër Iliri dhe pushtoi Shkodrën dhe në kalanë e saj zuni rob mbretin Gencius të cilin bashkë me të shoqen Etlevën dhe dy të bijtë e dërgoi në Romë, për të stolisur kthimin e tij trimfal. Mbas këtij suksesi Ilira u shpall provincë e Romes. Por në reali-tet lufta nuk pushoi aspak. Ilirët bëjshin vazhdimisht kryengritje. Sa pushonte a shtypej në njanën fishkul-lonte në tjetrën. Ma e njoftuna është kryengritja e kr-yesume prej Batos e cila qe përhap në krejt Ilirinë. Kjo lëvizje e mnerrsheme përmendet me emnin: “Bellum Batonianum (6-8 mb Kr. ). Luftërat me iliret, Romë i kanë kushtue shumë shtrenjtë si në njerëz ashtu edhe në material. As nji popull nuk i ka qëndrue fuqivet të saja aq sa i kanë rezistue Ilirët. Ma vonë kur në Ilir u stabilizua qetësia, ilirët i suallën Romë edhe shërbime të konsiderueshme. Lagjionet më të mira ajo i rekru-tonte në Iliri dhe gjeneralët Ilirianë luftuan në Britani, Rhin, dhe në Eufrat.

Nga katundarët Iliriane dualën edhe perandorë si: Claudius, Aurelian, Probus, Dioclecian, Maximian, Konstandini i madh.

Zbulimet arkeologjike dëshmojnë: Për të mujte me formue një ide të qartë mbi qytetnimin e ilirvet nuk janë të bollshme dokumnetat e shkrueme. Por zbuli-met arkeologjike në Bosnje. Dalmaci e Kroaci na apin prova binëse për qënien e një qytetërimi të naltë ndër ilirë. Për të kursyer fjalët po përmendim një pjesës nga enciclopedia Britanica”Në Bosnje, banesat e liqenit në Butmir, vorrezat e Jezerinës e të Glosinac si dhe ven-de të tjera kanë ruajte orendi prej guri dhe prej brini, zbukurime prej bronxi e prej hekuri, armë etj si dhe sende ma të vonshme prej argjendi, teneqeje, qelibari e madje edhe prej qelqi. Të gjitha këto na tregojnë pe-riudhat e ndryshme të qytetërimit primitiv të Iliranvet qysh prej kohevet neolithike e këndej. Sidomos kulturat Hallstatt dhe La Tene paraqiten veçanërisht ma së miri Po të tilla zbulime janë bamun edhe në Dlamaci e në Kroaci- slavoni.

Kristainizmi tek ilirët: Prof I. Kelmendi përmend faktin se ilirët ishin ndër të parët popuj në Evropë që erdhën ne kontakt me Kristanizmin. Në vitin 53 Shën Pavli predikoi Ungjillin ndër ilirët, ndërsa 4 vjet më vonë nxënësi i tij Titus. Ne shekullin e V-VI, Durrësi dhe Nikopoli u bën qendrat më të forta të kristianizmit në Iliri Mbas tyre vinte Shkodra, Tivari. Në kohën e Justinianit Shkupi u bë kryeqyteti moral dhe admini-strativ i krejt Ilirisë.

Studimi i prof Ibrahim Kelmendit përvijohet me principatat dhe me tej për gjenzene tone dhe ardhjet sllave ne Ballkan me periudhat e mëvonshme që zënë vend në historinë e këtij kombi të hershëm sa vet kon-tinenti ynë.

i Dardani, i Veneti come anche i Messapi e gli Japigi, situati nella parte meridionale della penisola italiana. Oltre a queste c’erano anche altre tribù. Il fenomeno può essere spiegato solo dalla composizione e dalla na-tura del paese in cui abitavano.

Le testimonianze degli Illiri nel tempio di Del-phi: Il professor Kelmendi riporta un’informazione di Erodoto. Erodoto sosteneva che si recassero anche presso il tempio di Delphi. La presenza di albanesi nel cuore dell’Acropoli di Atene (il quartiere più antico della città) risalgono a tempi remoti e trovano sostegno in un verso di Tucidide in cui si parla di un popolo barbaro alle radici di Acropoli dov’è ancora possibile ascoltare un albanese parziale.

Il nucleo dello stato Illirico: Il più autoritario nu-cleo di uno stato Illirico apparteneva alla tribù degli Ardiani. Assieme agli Autariati, i Labeati, i Liburni e altre tribù formarono uno stato divenuto glorioso nel IV° secolo a. C.. Scutari fu eletta capitale. Per difendersi dai Celti, fin dall’inizio del IV° secolo a. C., intorno al nucleo sopra citato si raccolsero tutte le tribù da Trieste fino ad Arte e prese così vita il più grande regno degli Illiri sotto il re Bardhyl. Ci preme ricordare che alcuni storici fanno risalire la vita statale degli Illiri al XII° secolo a. C.. Nel 385 Bardhyl sconfisse il re Aminta III di Macedonia, invase la parte occidentale dello stato costringendolo a pagare pegno. Filippo II sconfisse Bar-dhyl occupando tutte le regioni fino ad Ohrid, annetten-dole al suo stato. Dopo la morte di Bardhyl, molte tribù si ritirarono a vita locale, segnando così l’inizio della fatale caduta degli Illiri.

I Dardani: Sulla tribù il professor I. Kelmendi si è così espresso: “Tra le tribù degli Illiri, la più grande era quella dei Dardani. Il loro territorio era l’odierno Koso-vo fino a Nis e al sud, l’alta Vardaria fino ai dintorni di Manastiri. La capitale della Dardania era Skopje, chia-mata allora Scupi. Veniva messa in risalto la bellezza delle loro donne. Resiste ancora oggi l’uso in Kosovo e in alcuni altri paesi, di dire quando si vuole esaltare la bellezza di una donna “Sembra una Dardana”. Non di rado è possibile ascoltare un simile paragone in Grecia, un’eredità sicuramente dei tempi antichi.

Guerrieri: I Dardani vengono nominati come otti-mi guerrieri e la loro resistenza contro i macedoni e i romani è nota.

Abili navigatori: Gli Illiri erano anche abili a na-vigare. Il commercio dei Greci nell’Adriatico subiva grandi danni per via dei loro briganti. Per rendere si-curo il commercio, i Greci invitarono Roma a liberare l’Adriatico dagli Illiri.

Le guerre con Roma: Nel 228 a. C. ebbe luogo il primo sbarco dei Romani in Illiria, all’epoca dominata in gran parte dalla regina Teuta. La guerra non si con-

segue da pagina 1 segue da pagina 1

Iliret populli me i vjeter ne Ballkan Gli Illiri, il più antico popolo dei Balcani

NCulturaMpagina 3 . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 .

Mensile di attualità e cultura italo-albanese∑

Anno 7 = Numero 5 = Ottobre 2009∑

Direttore editoriale: Hasan AliajSede operativa presso: Hasan Aliajvia Filippo Coridoni 23, 00046 Grottaferrata (Roma) Tel. 0039/0683606938Hasan.aliaj@tiscali.it Redazione.rrenjet@yahoo.comeditoriarrenjet@hotmail.itDirettore responsabile: Massimo MarcianoProprietario ed editore: Marciano Mediaservice di Massimo MarcianoHanno collaborato: Stefan Kume, Saimir Lojla, Moikom Ze-qo, Pavli Haxhillazi, Gezim Llojdia, Andrea LlukaniTraduttrice: Besiana PolovinaDirezione, redazione e amministrazione: via Cavour 21, 00044 Frascati (Roma). Tel. 069416366, fax 0662276721, e-mail: mediaservice@massimomarciano.itRegistrazione del Tribunale civile di Velletri n. 11/2003del 25/6/2003Stampato nel mese di ottobre 2009 dalla tipografia La Madonnina di Solustri Luisa, via Domenichino n. 28, Grottaferrata (Roma)

Via Gasperina, 220roma - Tel. 06/7231552

•OptOmetria•COntattOlOgia•rieduCaziOne visiva•OCChiali dall’economico al firmato•OCChiali di marCa a prezzi eCCeziOnali•COntrOlli della vista gratuiti

Centro Ottico

elmar

Ne diten e 1005 vjetorit te San Nilos, u nda nga jeta prifti arberesh, me origjine shqiptare, padre Nilo Somma. Ne kete dite, ne pervjeto-

rin e San Nilos, emer kuptimplot me te cilin e kishin pagezuar prindrit e tij, kjo rastesi ka nje domethenie, sepse padre Nilo Somma ishte i lidhur shpirterisht, moralisht dhe fizikisht me manastirin San Nilo. Ne Santa Maria te Grotttaferrates, ne kete vend me vlera te larta historike, fetare e kulturore, ai hyri ne moshe te re. U largua nga vendlindja e tij me nje qellim qe te studionte e t’i sherbente Zotit menderisht e fiziki-sht. Padre Nilo Somma ishte nje studiues i perpikte e i zellshem. Pasi mbaroi studimet ne art, literature e muzike atij ju ngarkuan nje sere detyrash, te cilat i kreu me besnikeri e devotshmeri deri ne momentin e fundit te jetes se tij. Si drejtor i korit te manastirit, ai

Nel giorno del 1005° anniversario di San Nilo è passato a miglior vita il prete arbëresh di ori-gine albanese, Padre Nilo Somma. In questo

giorno, nell’anniversario di San Nilo, il nome pieno di significato con cui era stato battezzato dai suoi genito-ri. Questa coincidenza ha un senso, poiché Padre Nilo Somma era legato spiritualmente, moralmente e fisica-mente con il monastero di San Nilo. A Santa Maria di Grottaferrata, un luogo dagli alti valori storici, religiosi e culturali, era entrato in giovane età. Si era allontanato dal suo paese natale con l’intento di studiare e servi-re Dio mentalmente e fisicamente. Padre Nilo Somma era uno studioso preciso e zelante. Dopo aver finito gli studi in arte, letteratura e musica, era stato incaricato di svolgere diversi compiti, portati avanti con fedeltà e devozione fino all’ultimo respiro. Come direttore del coro del monastero, egli lasciò delle tracce profonde non solo con la sua voce, tramite i diversi testi cantati dal coro ma soprattutto con la sua musica, composta secondo i pentagrammi del primo compositore bizan-tino Jan Kukuzeli. Aveva dettagliatamente studiato la musica di questo compositore. Quello che aveva impa-rato e studiato sui primi testi bizantini era stato messo a disposizione del monastero di San Nilo.

Padre Nilo adorava Jan Kukuzeli non solo come il creatore del pentagramma della musica bizantina, ma anche per il legame di sangue che li accomunava, pro-venivano dalla stessa origine, quella albanese-illirica. - Era un esempio per tutti noi, - ci ha riferito l’Archi-mandrita Padre Emiliano Fabbricatore, - la sua voce era straordinaria. Durante le messe Padre Nilo, indi-pendentemente dal suo ruolo di direttore e compositore, si trovava in mezzo al coro, cantava così soavemente. In questi eventi religiosi, quando il coro cantava, la chiesa si riempiva di fedeli. Essi conoscevano bene il programma dell’Abbazia e venivano a messa non solo per svolgere le preghiere necessarie, ma soprattutto per ascoltare le canzoni del coro composte da Padre Nilo. Era conosciuto, amato e rispettato da tutti. Il giorno del-la festa di San Nilo il coro cantò per lui. “Quali belle e potenti emozioni nacquero quel giorno”, - ci disse Fran-co de Angeli. - “Tutti ammiravano Padre Nilo, un uomo calmo con uno sguardo profondo, ma sul suo viso era possibile notare una gioia impagabile! E dopo essersene andato Padre Nilo, il coro quel giorno di festa continuò

la gjurme te thella jo vetem me zerin e tij, me tekstet e ndryshme, te cilat kendohen prej korit, por mbi te gjitha me muziken e tij, te hartuar sipas pentagrame-ve te muzikantit te pare Bizantin Jan Kukuzeli. E ki-shte studjuar me themel muziken e ketij kompozitori te madh. Ato qe kishte mesuar e studiuar ne tekstet e para bizantine i vuri ne sherbim te manastirit San Nilo.

Padre Nilo e adhuronte Jan Kukuzelin jo vetem si krijuesin e pentagrameve te muzikes Bizantine, por sepse ata kishin nje lidhje gjaksore, rridhnin prej nje origine, ajo shqiptare - Ilire. – “Ai ishte nje shembull per te gjithe ne, - na tha Arkimadriti padre Emiliano Fabbricatore, - zeri i tij ishte i jashtezakonshem”. Kur zhvilloheshin meshat, padre Nilo pavarsisht nga detyra si drejtor e kompozitor, ndodhej ne mes te korit, ken-donte aq embel. Ne keto evenimente fetare, kur kori kendonte, kisha mbushej me besimtare. Ata e njihnin mire programin e Abacise dhe vinin ne meshe jo ve-tem per te kryer lutjet e nevojshme, por mbi te gjitha per te degjuar kenget e korit te kompozuara nga padre Nilo. Per ta ishte i afert, i dashur dhe i respektuar. Ne diten e festes te San Nilos kori kendoi per te. “Cfare emocione te bukura e te fuqishme u krijuan ate dite, - na tha Franco De Angeli. Te gjithe admironin padre Nilon, te qete me shikim te thelle, por ne fytyren e tij shikohej nje gezim i pacmuar! Pasi u largua padre Nilo, kori ate dite feste vazhdoi te kendonte kenget e tija te preferuara”.

Me komunitetin shqiptar padre Nilo kishte lidhje te forta. Me kujtohet, u ndodha rastesisht ne zyren e tij, ne periudhen kur ai ishte mire me shendet. Ne gjuhen shqipe, te cilen e kishte mesuar nga prinderit e tij dhe e kishte per nder qe e fliste, me tha: “kur kendoj me ngjan vetja si anija qe lekundet mbi dal-lget e qeta te detit.” Deti per te ishte kuptimplot dhe i shtrenjte. Kur shkonte me studentet e liceut ne det, ai qendronte buze detit, me shikimin pertej, ne ho-rizont, ne lindje, aty ku ndodhej vendi i origjines se tij: Shqiperia te cilen e kishte ne zemer. Dhe me te vertete, ne kete dite, 26 shtator 2009, te shenuar per Abacine dhe gjithe Grottaferaten, ai u largua si nje anije drejt hapsirave te kaltra te detit, i shoqeruar nga melodite e muzikes se tij, te cilat i kendonte dhe i deshi aq shume!

a cantare le sue canzoni preferite.” Con la comunità albanese Padre Nilo aveva dei forti

legami. Mi ricordo di una volta in cui casualmente mi trovai nel suo ufficio, nel periodo in cui era in buona salute. In lingua albanese, imparata dai suoi genitori e che reputava un onore parlare, mi disse: - “Quando canto mi sento come una nave che dondola sulle calme onde del mare.” Il mare gli era caro e pieno di signifi-cato. Quando andava con i studenti del liceo al mare, si fermava sulla riva, con lo sguardo rivolto dall’altra parte, all’orizzonte, all’est, lì dove si trovava il suo paese d’ori-gine, l’Albania, che portava nel cuore. E davvero quel giorno, il 26 settembre 2009, importante per l’Abbazia e tutta Grottaferrata, lui si allontanò come una nave verso gli spazi celesti del mare, accompagnato dalle melodie della sua musica, che cantava e amava così tanto!

Padre Nilo, nje kompozitor i shquar!

Padre Nilo,un compositore di spicco!

nga Hasan Aliaj

Dy dite mbasi kishim mbërritur ne New York, “mecenia”- ja jone Ana Kohen dhe i shoqi, Markus, na ftuan për darke. Por, Fat Velaj, nuk

mundi te vinte. Siç dukej, ishte me i lodhur nga unë, prej nderimit te orarit me Evropën dhe donte te flin-te. Shkuam me makine, buze oqeanit. Këtu, është një shëtitore e bukur ku ne, na pëlqen te vijmë shpesh. Ka shume gjallëri si edhe restorante ku gatuhet mjaft mire – tha Ana. Dhe, ishte një vend vërtet tërheqës, ku dhjetëra restorante ruse ndiqnin njeri – tjetrin, te gjithë me pamje nga deti. Vij këtu, sepse kjo shëtito-re, me kujton atë te Vlorës, ne Ujë te Ftohte – shtoi e ngashëryer Ana. Mbasi u ulem, shikuam menytë dhe pastaj, Ana porositi duke folur rusisht. E di rusishten ti? – e pyeta unë i habitur. Po, unë e kam studiuar ne shkolle, ne Vlore, dhe e mbaj mend mire. E, përveç kë-saj, kam qene nxënëse e shkëlqyer dhe gjuhet e huaja me pëlqenin – tha ajo duke qeshur, pa e fshehur me te drejte krenarinë..

Nisem te shijonim, specialitetet dhe gjellrat ruse. Unë, si hyrje kisha marre ‘borsh’, një supe emrin e se cilës e mbaja mend qysh nga adoleshenca, atëherë kur kisha lexuar librin ‘Vegjëlia ime’ te Maksim Gorkit. Dhe, teksa darkonim, kalonim nga një bisede ne tjetrën edhe pse i shoqi i Anës, nuk dinte shqip. Por, ajo bënte përkthyesin dhe biseda, ecte pa ndonjë vështirësi te madhe. Markus, është izraelit polak. Një tip i heshtur ne dukje, sqimatar, por tepër inteligjent dhe vëzhgues i mprehte. Historia e familjes se tij është e dhimbshme, si shumica dërmuese e hebrenjve qe përjetuan shoah-un nazist, krimin me te pashembullt ne historinë e njerëzimit.

Prindërit e tij u zhduken ne kampet naziste te shfa-rosjes. Vete Markus kish shpëtuar vdekjes për mrekul-li. Ai, ishte i vogël kur nazistet bastisnin shtëpitë dhe rrëmbenin çdo hebre, për ta çuan drejt vdekjes. Mar-kusin e vogël e fshehu një familje polake. Gjermanet erdhën dhe kontrolluan shtëpinë. Te zotet e shtëpisë e kishin vene atë, te flinte me fëmijët e tyre. Dhe vogëlu-shi i pafajshëm, Markus, shpëtoi. Pse? Nga qe ishte biond dhe nazistet, kur panë qe ata flinin ngjeshur njeri pas tjetrit, te gjithë kokëbardhë, menduan se ishin fë-mijë te një familje. Por, vëllai i tij i cili ishte brun, nuk shpëtoi dot. Ai u zhduk pa lenë gjurme, bashke me te tjerët. Ne fytyrën, sytë e gjestet e Markus, edhe sot e kësaj dite, edhe pse kane kaluar dekada vitesh, fshihet e dukshme drama e asaj ngjarje te llahtarshme e te kob-

shme. Pas darke, bëmë një shëtitje buze oqeanit. Era e freskët dhe nata e ndriçuar nga një hënë e zbehte, te bënin te bije ne mendime. Nuk e kisha menduar kurrë se, një dite, do te mund ta takoja Anën. Me te, mbaja kontakte te shpeshta nëpërmjet internetit dhe kjo gjë, me gëzonte se tepërmi. Dhe kisha arsye pse ta ndeja veten te gëzuar e bile edhe te privilegjuar. Kjo gjë, për shume arsye. Se pari e mbi te gjitha, sepse jo vetëm qe jemi te dy vlonjate, por bile edhe nga një lagje. Te dy kemi lindur ne Vrenez, ne një prej lagjeve me te vjetra te Vlorës,ku jetonin një varg familjesh fisnike e mjaft te nderuara te qytetit.

Kam qene ne moshe te vogël, por e mbaj mend fare mire te bukuren Anna, vajzën e lagjes sime. E mbaj

mend si tani, atëherë kur dilte nga ‘Rrugica e Izraeli-teve’, për te bere shëtitje nga Skela, bashke me shoqet e saj te gjimnazit e me pas, te universitetit. Ishte vajze e hijshme, Ana! Shtatlarte, e veshur me shije, sy te zi e tërheqës, flokë te dredhura e tipare plot nur. Ajo dhe fa-milja e saj e nderuar, jetonin ne një rrugice te Vrenezit ku banonin shume familje izraelite. Ne fakt, për ne ato ishin si gjithë familjet e tjera dhe origjina e tyre, s’për-bente asnjë problem për te jetuar vëllazërisht me ta, ne dashuri, harmoni te plote e respekt shembullor.

Anna bashke me familjen, ikën ngaqyteti ynëi për-bashkët ndofta, ne mos gabohem, aty nga viti 1966. Por, megjithatë ajo dhe gjithë familja, s’e harruan kurrë Vlorën, qytetin tone. Anna i la studimet përgjysmë. Ajo

ishte studente ne fakultetin e stomatologjisë ne Tirane e me pas, fill mbas largimit nga Vlora,u diplomua shkël-qyeshëm jashtë, fillimisht ne Greqi e pastaj ne Shtetet e Bashkuara te Amerikës ku edhe u njoh me Markus, me te cilin u martua. Por largimi i saj nga Shqipëria, nuk e shkëputi atë kurrë atë nga vendlindja. Sepse, ajo kaloi ne qytetin e bukur bregdetar, vitet me te bukura te rinise dhe përjetoi aty kujtime te paharruara. Ndaj ajo, thotë me krenari, përherë: Unë jam, Ana, vlonjatja!...

Ana Kohen është bere një emër mjaft i njohur, ne mbare diasporën shqiptare ne Amerike. Prej shu-me vitesh, ajo është ne krye te organizatës se njohur AAWO ( Organizata e Grave Shqiptaro – Amerikane ). Me dashurinë e saj te pakufishme për Shqipërinë dhe shqiptaret, me përkushtimin e saj për mbrojtjen e pa-varësisë se Kosovës (gjate konfliktit te fundit e me pas ajo ka dhënë një ndihme te palodhur për përballimin e krizës si edhe për ndihmën ndaj emigranteve te ar-dhur nga trojet shqiptare), me ndihmën pedagogjike e materiale qe ka dhënë here pas here ndaj Universite-tit Shtetëror ne Tirane, si edhe me angazhimin e saj te gjate e te palodhur ne një varg organizmash e nismash proshqiptare ne Amerike, ajo është nder personalitetet e njohur ne mbare boten shqiptare, brenda dhe jashtë saj. Ish-presidenti i Republikës se Shqipërisë, zoti Al-fred Moisiue ka dekoruar atë, me medaljen “Për merita te larta civile”, ndërsa Vlora, qyteti i saj i lindjes, dy vjet me pare e ka nderuar me titullin e larte: ‘Qytetari Nderi’.

Me Anën, ndërkohë, mua me lidhnin edhe përkush-time te tjera. Ajo,është po ashtu, një nder veprimtaret me te spikatura për mbrojtjen e qytetit te Vlorës nga ndotja dhe dëmtimi ekologjik. Ne shume raste e me mënyra te ndryshme, ajo me patosin dhe dashurinë e saj te pashembullt për vendin e lindjes (gjë e cila do te bënte, ndofta, te skuqej çdo shqiptar indiferent), ka dale gjithmonë ne mbrojtje te qytetit buze Adriatikut. Unë e shume te tjerë e kemi mbështetur atë, sepse Vlo-ra nuk duhet te lejohet te kthehet ne një qytet-mynxyre, një qytet-katrahure! Me det dhe qiell te piste, me njerëz qe do thithin ajër te ndotur e me një breg qe do bjere ere karburantesh. Sepse, Vlora duhet mbrojtur gjer ne fund nga qe e meriton, për vete historinë, bukuritë dhe pasuritë e saj turistike. Pikërisht, këtë apel, bën Anna ! Këtë gjë mbron shqiptaro-izraelitja Anna Kohen, me një dashuri e ndjenje te mrekullueshme malli e krena-rie. Shembulli i Annes është frymëzues!

Anna – Shqiptarja Izraelite e Amerikes…nga Vasil Qesari France

NAttualitàM . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . pagina 4

Bashkohemi me indinjaten jo vetem te historianeve dhe akademikeve por te te gjithe popullit shqiptar per shkrimin absurd antishqiptar ne Enciklope-

dine e Akademise se Maqedonise, ku pretendohet me paraqite shqiptaret, banues te asaj krahine, si endacake, te dalun e te ardhur prej kushedi se ku, qe paskeshin zbritur nga malet si invadues duke pushtuar teritorin e maqedonasve ne dem te serbo-sllaveve. Kjo Akademi ka treguar nje meri dhe mllef te pabermajtur kundrejt nje populli te vjete, i pranishem dhe autokton prej mi-javjetesh, o vetem ne tokat e tyre te tanishme por ne te gjithe gadishullin ballkanik, prej Danubit deri ne detin Adriatik e me tutje, me parardhesit e tyre, Pellasge, Ilire e Thrake.

Ne kete kontekst eshte absurde te pretendoosh te nd-ryshosh historine me pak rreshta te futura ne nje encik-lopedi, e cila permeteper te ben te mendosh se ka edhe mungesa e shtremberime te tjera te qellimeshme te histo-rise. Pervec faktit se sllavet nuk mund te kene te drejten qe ta mbajne veten maqedonas duke mos pase qene kurre te tille, shqiptaret kane banuar ne ato teritore prej mija vjetesh, ndersa sllavet barbare endeshin ne malet e Ura-lit duke u ushqyer me peme te egra, rrenje e barishte, dhe vetem ne shekujt VII-VIII, zbriten si hordhi shkater-ruese mbi krahinat ilire duke grabitur, djegur, rrenuar e vrare, ne orvajtjen per te mposhtur e shfarosur iliro-thrake-shqiptaret, pa ia arritur qellimit. Deri ne fund te shekullit XIX, si Maqedoni ishte e njohur Shqiperia, dhe si mqaqedonas shqiptaret, qe nuk kishin akoma nje shtet te tyrin faktik dhe vuanin nen pushtimin turk.

Mbreterit e Napolit mbanin si garde mbreterore nje regjiment shqiptaresh, e quajtur Maqedon, sepse i per-bere krejtesisht nga shqiptare me kostumet e tyre per

uniforme. Prandaj rezulton gjithe e kunderta nga ajo qe pretendojne akademiket serbo-maqedonas, dhe em-ni Maqedoni, ne kuptimin e nje shteti serbo-sllav eshte krejtesish fallso, sepse maqedonet ne asnje menyre nuk mund te ishin slave, as serbe as bullgare, duke qene nje popull krejtesisht iliro-thrak.

Maqedonia (e ashtuquajtur) u krijua si republike e gjashte nga Tito, per t’i nda shqiptaret dhe tokat e tyre ne dy pjese, ndryshe te bashkuara ne nje teritor te vetem, do ta benin krahine e Kosoves dy here ma te madhe e ma te populluar, duke rrezikuar ekulibrin artificial te vete Ju-gosllavise. Greket nga ana e tyre, e kane nje far te drejte per emnin Maqedoni, sepse serbo-sllavet e tanishem aty te pranishem, nuk mund te retendojne te jene pasardhesit e maqedonve thrako-ilire, te paret e shqiptarve, sepse, ne ato treva, nuk ka shkelur kurre gjurme sllavi ne ate kohe te lashtesise. Emni Maqedoni, krahine Ilire, u ta-kon pasardhesve shqiptare. Duke pasur parasyshe qe e lart permedura Akademi e Maqedonise orvatet te shtrem-beroje dhe te fallsifikoje historine ne dem te shqiptarve nepermjet te asaj enciklopedie famekeqe, dhe duke men-duar se ka qene nje veprim i qellimshem i planifikuar mire, shprehim indignjaten tone e thelle per nje krim te tille, aq edhe me i rende dhe absurd sepse i kryer nga nje trup i teri akademik dhe jo nga nje individ i thje-shte. Permbyllim duke propozuar nje peticion global te shqiptarve dhe te vendeve te tjera mike, per denimin dhe mos botimin e kesaj enciklopedie. Mendojme qe edhe BE duhet te nderhyje jo vetem per te qortuar por edhe per te vendose dhe zbatuar ndalimin e kesaj enciklopedie, qe turperon edhe kulturen e historine evropiane.

Ci uniamo all’indignazione non solo degli storici e degli accademici ma dell’intero popolo alba-nese per ciò che riguarda l’assurda unità anti-

albanese all’interno dell’Enciclopedia dell’Accademia delle Scienze e delle Arti di Macedonia, con la pretesa di presentare gli albanesi, abitanti della regione, come nomadi, selvaggi e dall’origine vaga, scesi in seguito dalle montagne come usurpatori, occupando il territorio macedone a scapito dei serbo-slavi, Quest’Accademia ha dimostrato un odio e ira incontenibile verso un popo-lo antico, presente e autoctono da millenni, non solo nei suoi territori odierni ma in tutta la penisola balcanica, dal Danubio fino al mare Adriatico e oltre,con i loro antenati, i Pelasgi, gli Illiri e i Traci.

In questo contesto è assurdo pretendere di cambiare la storia con poche righe inserite in un’enciclopedia, che per di più portano a credere possibili altre mancanze e manipolazioni intenzionali della storia. Oltre all’impossi-bilità da parte degli slavi di considerarsi macedoni, non essendo mai stati tali, gli albanesi popolavano quei ter-ritori da millenni, mentre gli slavi barbari erravano sui monti Urali cibandosi di frutti selvatici, radici ed erbe e solo nei secoli VII-VIII scesero come orde devastatrici sulle regioni illiriche derubando, bruciando, devastando e uccidendo, nel tentativo di sconfiggere e annientare gli il-liri – traci - albanesi, senza riuscire nell’intento. Fino alla fine del XIX secolo, come Macedonia veniva riconosciuta l’Albania e come macedoni gli albanesi, ancora privi di un loro stato effettivo e sofferenti sotto il dominio turco.

I re di Napoli avevano come guardia reale un reg-gimento di albanesi, chiamato Macedone poiché inte-

ramente composto da albanesi, con i loro costumi tra-dizionali come uniformi. Risulta perciò tutto l’opposto rispetto alla’pretesa degli accademici serbo-macedoni, e il nome Macedonia, con il significato di uno stato serbo-slavo, è del tutto falso, in quanto i macedoni non potevano in alcun modo essere slavi, serbi o bulgari, trattandosi di una popolazione prettamente illirico - trace. La (cosiddetta) Macedonia fu creata come sesta repubblica da Tito, con l’intento di dividere gli albanesi e le loro terre in due parti, altrimenti unite in un unico territorio, rendendo la regione del Kosovo due volte più grande e popolata, mettendo a repentaglio l’equilibrio artificiale della stessa Jugoslavia. Dal canto loro i greci, possono pretendere dei diritti sul nome Macedonia, in quanto i serbo-slavi di oggi lì presenti non possono dire di discendere dai macedoni traco - illirici, gli avi degli albanesi,poiché in quelle terre non c’è alcuna traccia di un passaggio slavo nei tempi antichi. Il nome Macedo-nia, regione illirica, appartiene ai discendenti albane-si. Avendo presente che la sopra citata Accademia di Macedonia tenta di distorcere e falsificare la storia a discapito degli albanesi attraverso quell’enciclopedia di cattiva fama, ritenendolo un gesto intenzionale e ben pianificato, esprimiamo la nostra profonda indignazio-ne per un simile crimine, ancora più grave e assurdo perché compiuto da un intero corpo accademico e non da un semplice individuo. Concludiamo proponendo una petizione globale degli albanesi e degli altri paesi amici, sulla condanna e la non pubblicazione di questa enciclopedia. Crediamoche perfino l’UE debba inter-venire non solo per criticare ma anche per stabilire ed eseguire il fermo di questa enciclopedia, che getta ver-gogna anche sulla cultura e la storia europea.

I l processo lungo e laborioso che segna il passaggio graduale dal’età medioevale al rinascimento si svol-ge attraverso la fondamentale fase del trapasso sto-

rico dalla cultura prettamente teologica e metafisica alla nuova corrente umanistica, laica e protesa a rivalutare gli aspetti terreni dell’uomo.

Il periodo storico quattrocentesco segna il trapasso istituzionale dall’ordinamento feudale alla aggregazione urbana fondata sull’unità comunale vera e propria, ulte-riormente rinvigorita successivamente alla pace di Lodi del 1454, che pone fine alle contese tra i principati, in-staura una situazione di equilibrata distribuzione territo-riale e di convivenza diplomatica tra le varie potenze ita-liane e sancisce l’affermarsi di una prosperità economica e di un benessere sociale diffuso, seppur circoscritto ai ceti superiori. La relativa intesa di massima sulla base del comune interesse e della interdipendenza strategica fra le numerose realtà statali in cui si fraziona il territo-rio italiano rafforza la omogeneità della cultura politica e sociale comunale, basata sulla trasformazione interna del governo locale dalla forma municipale al principato, che determina il monopolio del potere pubblico e del dominio territoriale alla famiglia detentrice per meriti economici e blasone nobiliare della egemonia cittadina, concentrato nelle mani di un singolo individuo di nobili natali: il Signore.

Questa epoca rifulge di uno spirito vivificatore ed innovatore che non solo fa progredire notevolmente le di-scipline liberali esistenti, quali la filosofia teoretica e la metafisica, ma elabora campi di ricerca e metodi di inda-gine inediti e destinati ad avere ampio risalto nei secoli a venire, come appunto la filologia moderna, la storiografia, e promuove uno straordinario sviluppo in ascesa vertigi-nosa delle arti meccaniche, cioè delle materie relative allo studio scientifico della natura e dei fenomeni fisici. Tale rilevante stagione di rifioritura della civiltà umana è tuttavia tenuta sotto scacco dalla minaccia costante della invasione ottomana, che incombe come una spada di Da-mocle sulla prosperità e soprattutto sulla indipendenza della intera Europa, insidiandone lo sviluppo culturale e mettendo a repentaglio l’autonomia delle istituzioni po-litiche e sociali, gettando un sinistro cono d’ombra sul progresso degli studi e sulla libertà di espressione artisti-ca ed attentando pericolosamente al primato della laicità del sapere filosofico, che faticosamente viene dibattuto e conquistato attraverso i cenacoli platonici ed aristotelici fioriti nelle università italiane all’insegna del contrasto simbolico, immortalato nelle espressioni figurative e nelle disquisizioni speculative dei maestri dell’umanesimo, da Giotto a Ficino, tra le tenebre dell’oscurantismo teocratico e dogmatico di matrice medievale alla luce rischiarante della conoscenza che si concentra sulla promozione della ecdotica medievale, legata al culto letterale della gram-matica, alla filologia, metodo avvincente di confronto cri-tico e di esplorazione investigativa delle radici culturali antiche ricreato ex novo su basi epistemologiche dotate di spessore storiografico e di acribia nello studio delle fonti dai maestri dell’umanesimo moderno: Leonardo Bruni, Poggio Bracciolini, Lorenzo Valla ed altri minori.

Esaminiamo il lasso epocale compreso tra il 1444, anno in cui Scanderbeg, l’eroe nazionale albanese, pren-de il comando della armata allestita dalla coalizione eu-ropea contro i Turchi e gli Arabi, e viene investito del

ruolo effettivo ed emblematico di plenipotenziario difen-sore della civiltà continentale dalle mire egemoniche e dagli intenti di colonizzazione non solo territoriale, ma anche e soprattutto religiosa e culturale che permeano l’offensiva ottomana, e il 1468, termine mortale del suo mandato. Si svolgono in questa porzione ridotta della sto-ria quattrocentesca numerosi eventi cruciali, che attra-versano tutti i campi della espressione umanistica, dalla edizione critica e commentata dei classici, alla nascita di opere filosofiche significative per i successivi sviluppi rinascimentali, ad imponenti creazioni artistiche in am-bito figurativo, fino a rilevanti scoperte scientifiche. Tutta questa rigogliosa proliferazione di progressi civili, umani, creativi, intellettuali sarebbe stata stroncata e vanificata sul nascere nel malaugurato caso che l’Europa avesse dovuto soccombere all’invasione di un Impero condizio-nato da tendenze teocratiche ed arroccato su posizioni antisecolari ed astoriche.

Prendiamo, per cominciare, la filologia, disciplina trasversale alle varie ramificazioni della cultura scritta che collega il preumanesimo di Bracciolini, Petrarca e Coluccio Salutati all’umanesimo vero e proprio. La stra-ordinaria stagione quattrocentesca di scritti eruditi e di edizioni critiche che mirano a ripristinare in base a criteri ecdotici la lezione originaria dei testi classici, recuperan-do fonti smarrite nel naufragio medievale o corrotte dai copisti, si arricchisce nel 1444 del trattato Elegantiarum linguae latinae libri sex (1435-1444) di Lorenzo Valla, celebre studioso e cultore della latinità, già autore del cruciale opuscolo De falso credita et ementita Constantini donatione (edito nel 1440), in cui si prefigge lo scopo di confutare la leggendaria donazione patrimoniale alla Chiesa, origine giuridica del potere temporale del Pa-pato; nel saggio dedicato alla lingua latina si tratta della ricostruzione del sermo antico delle origini e del periodo classico, allo scopo di emendare le forme idiomatiche letterarie dalle impurità e dalle degenerazioni introdotte dagli amanuensi medievali. Non vi è dubbio che siamo in presenza di un impresa meritoria che si pone in linea di continuità con la illustre tradizione di analisi storico-grammaticale praticata nelle scuole di retorica umanisti-che e testimonia l’importanza dello studio storicamente definito e contestualizzato culturalmente dei classici.

Questa tendenza metodologica, confermata dai suc-cessivi studi di Valla, Emendationes sex librorum Titi Livii de secundo bello punico (1445-1446), viene estesa ad altri campi dello scibile, ad esempio nello scritto Adnotationes in Novum Testamentum (1449), che inaugura la serie del-le esegesi filologiche della Sacra Scrittura, dimostrando come anche i testi religiosi possano essere sottoposti ad una revisione interpretativa in chiave ermeneutica e gno-seologica rigorosamente razionalistica e laica, svincolata da ipoteche pregiudiziali dogmatiche e teologiche. Stret-tamente connessa alla fervente attività filologica, è la dot-trina metafisica di Marsilio Ficino, riorientata in termini di speculazione filosofica su temi classici e legata al pla-tonismo cristiano, ma non priva di influssi dell’ermetismo e del misticismo orientale, interpretati in chiave mistica e trascendente. Il caposcuola della corrente trascendentale platonica in seno all’alveo rinascimentale si distingue per la indefessa opera di traduzione e di diffusione di portata

europea dei testi platonici (1462-1468), propedeutica alla comprensione del suo pensiero, che concilia la dottrina plotiniana della emanazione dei Molti dall’Uno con il cul-to dell’eros platonico reinterpretato nella duplice acce-zione mondana e spirituale, ma con una predilezione per la valenza conoscitiva ultraempirica e persino extrana-zionale insita nell’atto di amore gratuito e disinteressato dell’uomo verso Dio.

Definisce così la sua nozione di pia philosophia, in-centrata sulla rivelazione progressiva del Verbo o Logos divino, che si manifesta in due forme complementari e compatibili: la filosofia pagana, nella quale scorge affi-nità trascendentali con il misticismo cristiano, e la tradi-zione biblica. Tale armonizzazione tra raziocinio umano e Scrittura divina supera le differenze tra versanti teorici e gli attriti tra fede e ragione. La pubblicazione a stampa della Bibbia, grazie alla invenzione di Guttemberg, nel 1455, è significativa sia per la filologia, in quanto costi-tuisce il primo tentativo di edizione critica rudimentale di un testo, che ovviamente per la storia della teologia e della filosofia, in quanto permette il diffondersi presso i ceti alfabetizzati di un corpus scritturale di riferimento per ulteriori edizioni e commenti ecdotici ed allarga no-tevolmente gli orizzonti per una libera rilettura ermeneu-tica da parte dei singoli esegeti, dalla quale scaturisce la riforma luterana.

Sul fronte della speculazione teologico-filosofica spicca la figura e la posizione storica assunta da Niccolò Cusano in seno al dibattito in corso tra le varie correnti quattrocentesche, aristotelismo, platonismo, misticismo. Dopo avere illustrato la sua tesi circa la natura ed i limiti della conoscenza umana, sostenendo la che di Dio si può parlare solo in termini di infinito ineffabile ed inattin-gibile dall’intelletto umano finito nel trattato De docta ignorantia (1440), proprio nella fase in cui si acuiscono i conflitti interreligiosi e la minaccia dell’impero Otto-mano si profila all’orizzonte sempre più insistentemente, il teologo e filosofo reimposta in termini assolutamente innovativi il problema del rapporto tra le varie religioni monoteiste e rifiuta ogni posizione assolutistica, propo-nendo la unita sostanziale della fede indipendentemente dalle forme rituali e dottrinarie che essa assume presso diversi latitudini culturali.

Con singolare e profetica coincidenza cronologica, nello stesso anno in cui l’Europa assiste impotente alla conquista ed alla assimilazione del dissolto impero bi-zantino da parte dei Turchi, culminata nella presa di Co-stantinopoli (1453), Cusano scrive il De pace fidei, in cui postula una convivenza pacifica tra le varie fedi religiose ed immagina che esponenti significativi dell’islamismo, dell’ebraismo e del cattolicesimo si riuniscano per dialo-gare su temi etici, all’insegna del reciproco rispetto. Se l’egemonia del credo musulmano e della settaria ed uni-voca monopolizzazione della sfera religiosa europea ad opera della assolutizzante conversione islamica si fosse estesa anche al nostro continente, avremmo assistito al vanificarsi del movimento umanistico, all’eclissarsi del suo cosmopolitismo ecumenico e del suo spirito critico ed innovatore, al trionfo del dogmatismo più retrivo ed antisecolare.

La chiave di volta per comprendere appieno l’essenza

della rinascita del Quattrocento va tuttavia individuata in una branca dell’attività che catalizza in modo immediata-mente percepibile e perspicuo tutti gli spunti molteplici dell’umanesimo: la pittura. L’arte figurativa è infatti in grado di interpretare in forme simboliche ed emblemati-che immediatamente discernibili lo spirito di un’epoca e di rintracciarne tutte le sfaccettature specifiche, attinenti ai molteplici settori dello scibile, e di compendiarne gli aspetti fondamentali, gli archetipi semantici distintivi in una diatesi iconografica che li rappresenta e li rispecchia fedelmente ed efficacemente. Noi moderni rimaniamo am-mirati e sconcertati dalla profusione di straordinarie opere figurative che segnano il trapasso dal declinante ed esauri-to stile neogotico all’effervescente e pulsante culto umani-stico della rivisitazione attualizzante dei modelli classici.

Passando in rassegna il catalogo di capolavori pro-dotti nell’ambito dello scorcio temporale contrassegnato dalla rassicurante ed encomiabile investitura di Scan-derbeg a condottiero principe ed a guida ufficiale della resistenza europea antiturca, ci imbattiamo in numerosi titoli attinti dal repertorio italiano, francese, fiammingo, tedesco. La caratteristica comune, anzi, vorremmo dire, il presupposto filosofico-culturale imprescindibile per la loro ideazione e realizzazione consiste proprio nella matrice tematica religiosa e segnatamente legata al culto cristiano e mariano, ma anche espressione della dottrina protestante. Basti citare gli affreschi del Convento di S. Marco del Beato Angelico (1440-1447), che esemplifi-cano il suo spirituale ed etereo, dalle immagini soffuse e delicate, il compunto lirismo, la delineazione aerea delle forme aggraziate e nitide, il ritmo ampio e spazioso della composizione; il ciclo di affreschi di San Francesco ad opera di Piero della Francesca (1452-1466), espressio-ne di una rigorosa ed ispirata padronanza della tecnica compositiva per piani geometrici sovrapposti, che denota l’assimilazione magistrale della prospettiva, straordinaria ed epocale conquista teorica quattrocentesca; la Vergine della Misericordia (1452) e l’Incoronazione della Vergi-ne (1453) del maestro francese Enguerrand Charonton; per l’area protestante, il Retablo del Giudizio Universale (1443-1446) e il Retablo dei Sette Sacramenti (1452-1455) del fiammingo Gorier van der Weyden e il Retablo di San Pietro (1444) del tedesco Konrad Witz.

Spetta alla alleanza antiturca, ed in notevole misura al suo valoroso e leale comandante Scanderbeg, avere protetto efficacemente il fervere di attività sperimenta-trici che anima l’intera compagine culturale europea im-munizzando il nascente umanesimo dall’esiziale pericolo di un’invasione colonizzatrice, che avrebbe sortito come diretta conseguenza lo stroncamento definitivo del pro-cesso costruttivo della cultura rinascimentale ed avrebbe originato la scomparsa delle cruciali conquiste ottenute nel campo della filosofia morale ed etica, della scienza, dell’arte, della filologia e della linguistica, accorpabili secondo il duplice comun denominatore dello spessore critico storiografico e speculativo, che si staglia all’oriz-zonte ermeneutico del suo tempo come fondamentale ar-chetipo valutativo per tutti fenomeni scientifici e poetici, trasversale alle varie tematiche intellettuali ed alle di-stinte correnti teoretiche, e della libertà civile ed esteti-ca, gettando così solide basi filosofiche per la costruzione dell’antidogmatismo sperimentale e dell’antidispotismo pluralistico moderno.

Il paladino d’Europa. Scanderbeg e la cultura umanistica-rinascimentale (1444-1468)

di Nicola Bietolini

nga Lek Pervizi Belgio

Nje provokim i qellimshem ndaj shqiptarve

Una provocazione intenzionale agli albanesi

NFìgura tè shquaraMpagina 5 . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 .

Dr.jur.Emid Tedeschini lindi në Durrës në vitin 1909 në nji familje të vjeter durrsake të parët e së cilës kane qenë mjekë dhe farmacista dhe

në të njajtën kohe edhe me funksione diplomatike si konsuj të përgjitheshëm të Republikes së Venedikut qyshë nga vitit 1766 dhe mbas vitit 1800 si konsuj të përgjithshëm të perandorisë austro-hungareze në terri-torin shqiptar të perandorisë turke.

I mbetun jetim në vitin 1915 u dergue në Vjene ku mbaroi shkollen fillore. Mbas saj u dergue në Goricie dhe në Trieste ku në vitin 1929 perfundoj gjimnazin klasik. Fill mbrapa shkoi për studime në Mynhen në Gjermani ku në vitin 1935 mbaroi fakultetin juridik me “Magna cum laude”. U kthye në Shqipni ku si vendba-nim zgjodhi Shkodrën si nji qytet me rrajë të kulturës europrendimore. Deri në shtator 1943 punoi gjyqtar per çështje civile dhe penale ordinere. Gjatë okupimit të Shqipnisë nga trupat gjermane, qëndroi i papunë në shtëpi. Qysh nga viti 1945 ushtroi profesionin e avoka-tit në Shkoder derisa në vitin 1967 e hoqen për shkak te bindjeve te tija. U dërgue në Ndermarrjen Ushqimore dhe mandej në Uzinen e Telave si përkthyes i gjuhve të hueja deri sa doli në pension.

Krijimtaria e tij intelktuale:Në moshën 30 vjeçare ngarkohet me përkthimin

në gjuhen italiane të “Kodit Civil te Mbretnise se Shqipnise” (360 fa-qe), botue në vitin 1939. Po ashtu ngarkohet me përkthimin në italisht edhe të “Kodit të Tregtisë së Mbret-nisë së Shqipnisë” (222 faqe), botue në vitin 1941. Fill mbas, merret me studimin e së “Drejtës Dokësore (zakonore) shqiptare” respektivisht “Kanunit të Lek Dukagjinit”, krye-veprës së patriotit martir kosovar, At Shtjefën Gjeçovit. Simbas dr.jur. Emid Tedeschinit botimi i Kanuni në vitin 1933 kishte dy të meta:

-Nuk ishte sistemue simbas kritereve juridike si dhe I mun-gonte pjesa e dorëshkrimeve te Gjeçovit sa nji e treta e landës, kurr të publikuem.

Në marrëveshtje me françeskanët në Shkodër, dr.jur. Emid Tedeschini ndërthuri dorëshkrimin e ri të Gjeçovit dhe bani kodifikimin e landës simbas krite-reve juridike bashkëkohore. Botimi u ndërprè në vitin 1944 kur mbas “Çlirimit”, shtypshkroja, biblioteka dhe

studjuesit françeskanë u zhgatrruen. Per fat Emid Tedeschini kishte nji kopje të dorëshkrimit të punës së tij studimore dhe materjali nuk humbi. Njenën kopje ia kerkoi Universiteti Tiranes si materjal studimi. Në kua-drin e nji studimi juridik-historik të tij mbi të “Drejtën Zakonore Shqipta-re” ka botue gjatë viteve 1963-1965 në revistën juridike “Drejtësia Popul-lore” të Ministrisë së Drejtësisë katër artikuj-studimor, të cilët mandej u ndërprenë jo per shkak të tij. Keto artikuj studimor do ti ripublikoj në të ardhmen.

Mbas nji pune shumëvjeçare dr.jur. Emid Tedeschini perfundoi ne vitin 1955 të pa-rin fjalor anglisht-shqip me 25 mij sakje, me mënyrën e të shqiptuemit, me pjesë shtojce gramatikore gjithsejt 1229 faqe të daktilografueme. Njenën kopje e ka marrë Universiteti si “materjal studimi”. Pak ma vone Univer-siteti botoi fjalorin e parë anglisht-shqip me vetem 18 mijë fjalë, pa mënyren e shqiptimit dhe shtesat grama-

tikore. Mandej dr.jur. Emid Tedeschini shfletoi faqe për faqe te gjitha volumet e enciklopedive Mayer dhe Trec-cani ku mblodhi të gjithë terminologjinë juridike latine dhe perpiloi të parin “Lexicon te terminologjisë ju-ridike latine” me 4500 skaje të spjegueme në gjuhen gjermane (mbeti dorëshkrim). Ka ba nji përkthim nga gjermanishtja prej 300 faqesh dorëshkrim të së “Drejtes Romake”, që i ka sherbye fakultetit juridik Tirane.

Ma vonë ka përkthye nga italishtja kryevepren e Makjavelit “Il pricipe” (mbeti dorëshkrim). Gjatë pe-riudhës së krijimtarise së tij dr.jur. Emid Tedeschini ka ba shume studime per Universitetin e Tiranës dhe si njohës i shumë gjuhve të hueja, perfshi këtu edhe rusishten, ka ba përkthime për ministrì të ndryshme edhe materjale mbi të Drejten Nderkombëtare dhe në veçanti mbi të Drejtën Gjermane dhe te Drejten Kra-hasuese. Po ashtu ka ba reçensione rreth studimeve të studjuesve kosovarë dhe të huej mbi të Drejtën Zako-nore Shqiptare. Mbi vlerat e dr.jur.Emid Tedeschinit ka shkrue Dr.Prof.Ismet Elezi në librin e tij “Mendimi ju-ridik shqiptar” -Tiranë 1999, kapitulli XVI - “E Drejta Zakonore Shqiptare”, faqe 93-95:

«…Emid Tedeschini, mbetet nje shkencëtar i shquar shqiptar, një erudit i madh, poliglot dhe punëtor i palodhur i shkencës».

Kur e takova për herë të parë, në prag të nën-tëdhjetave, Anthoni Athanas vazhdonte ende ta menaxhonte vetë restorantin më të dashur dhe

më të famshëm ndër pesë restorantet e tij, “Anthony’s pier 4”. Ishte një ditë dhjetori e vitit 1999, në prag të mijëvjeçarit të ri, kur parkuam makinën përballë re-storantit të tij, dhe kur unë u mundova të kujtoja se ç’kishte qenë ajo gjë që e kishte bërë këtë restorant të famshëm dhe ndër më të njohurit në Boston. Ishte ende herët, por Anthoni 89-vjeçar kishte mbërritur. I veshur shik, si çdo mëngjes ai kishte ndezur zjarrin dhe kishte filluar të drejtonte stafin e tij, një pjesë e madhe e të cilëve qenë emigrantë shqiptarë të pas 1990. Në më shumë se tre orë, ngjiti dhe zbriti disa herë shkallët nga zyra e tij e vogël në katin e tretë, mbushur me foto dhe suvenire të shumë viteve dhe me vështrim të merakosur kërkonte që gjithçka të ndodhej në vend për drekën që po afronte. Dukej se jeta e tij ishte e lidhur pazgji-dhshmërisht me këtë restorant, ngritur 40 vjet më pare, aty ku nuk e besonte askush se do të kishte sukses.

Atë ditë dhe në disa biseda gjatë vitit në vazhdim, Anthoni Athanas kishte dëshirë të kujtonte se kur ai bleu atë copë tokë, në një zonë magazinash pranë por-tit, ku vështirë se mund të kalonte edhe një kalimtar i humbur, shumë vetë besuan se ky ishte edhe fundi. Ai rrëfente se një miku i tij i vjetër, Kristo Thanasi, i merakosur për fatin e shokut kishte sjellë një mbasdite në atë zonë të harruar Fan Nolin. Kjo është toka që ka blerë Anthoni, i kishte thënë, jo pa dhimbje, por akoma më e dhimbshme kishte qenë përgjigjja e Fan Nolit: Anthoni nuk i ka mendtë në vend, ja kishte kth-yer peshkopi i nderuar. - Ai do të humbasë por do të humbasim edhe ne.

Kjo shaka që Athanasi ma tregoi në të gjitha taki-met, pa menduar që ma kishte thënë herën e parë, ishte vetëm njëra anë. Atë ditë të parë, duke më shëtitur në të gjithë restorantin, më tregoi se ditën që vendosi ndërtimin e restorantit dhe bleu truallin në atë kalatë të portit thirri gruan mënjanë. I kërkoi asaj të vendoste disa dollarë në një anë dhe i tregoi se për investimin kishte vënë peng në bankë gjithë pasurinë, përfshi edhe shtëpinë.

- Nëse humbisja, nuk do të më mbetej më asgjë, foli ai, pa e fshehur krenarinë për triumfin, tashmë, 40 vjet më pas. - Por unë isha mësuar të rrezikoja dhe nuk më pëlqen të humbas kurrë, shtoi ai. Madje suksesi i restorantit qëndronte pikërisht tek ajo që shihej si pika e dobët e tij: një autostradë që po i ndërtohej përbri. Athanasi kujtoi se si çoi aty vëllain, me të cilin punonin prej shumë vitesh. U përpoq ta bindte se do të kishte sukses dhe një moment i kishte thënë me një gjuhë prej profetësh: ajo rrugë që po ndërtohet aty do të na sjellë mjaft klientë. Dhe në fakt ndodhi kështu. Një rrugë që kalon pranë restorantit është edhe gjetja e artë që e bëri atë mjaft të frekuentueshëm. Ishte një ditë e ftohtë, por me diell dhe nuk e di pse plakut të fisëm po i pëlqente të kujtonte atë kohë. Ai ecte dhe ndalonte në hollin e restorantit gjigand dhe dhjetëra fotografi e shohin nga muret e tij. Suvenire të katër dhjetëvjeçarëve që fare mirë mund të konsideroheshin edhe suvenire të viteve të trazuara të SHBA. Një koleksion fantastik artistësh të Hollivudit dhe politikanësh nga e gjithë bota. Një paradë e shtatë presidentëve të fundit të SHBA, nga Xhon Kenedi, me lukun e tij të qeshur e rinor, klient i vjetër i restorantit, e deri tek Bushi e Klintoni. Nga Pe-randori i Japonisë Aki Hito e deri te Kancelari Gjerman Helmut Kohl.

Pa harruar njerëzit më të rëndësishëm të atdheut të tij. Një album në faqet e zverdhura të të cilit qëndronin Fan Noli dhe Ramiz Alia, Sali Berisha, Rexhep Mei-

dani dhe Pandeli Majko. Nuk e di sa ndenja atë ditë, por në ikje, ai më dhuroi një libër të botuar nga “Nju York Times” dhe që titullohej “Mrekullia amerikane”. Një libër në të cilin tregoheshin fatet e emigrantëve që kishin mbërritur nga vendet e tyre vetëm me plaçkat e trupit dhe në pak vite qenë shndërruar në milionerë. Disa muaj më vonë e takova sërish, tashmë në Shqipëri. Ishte në moshë të thyer, por kishte vizituar dy herë në gjashtë muaj Shqipërinë dhe Kosovën, ndihej krenar për këtë dhe i pëlqente të rrëfente. Nuk e di pse herën e fundit që e pashë kishte një ndjenjë të fortë nostalgjie. Një nostalgji që ja përforconte respekti i njerëzve dhe gjuha shqipe që dëgjonte kudo.

- E di, më tha, jeta ime është e pabesueshme. Ai filloi të më kujtonte me dhimbje dhe me sens humori atë ditë të largët të vitit 1915, kur mes flakëve të luftës së parë botërore i hipur mbi një mushkë, së bashku me familjen dhe disa të afërm kishte lënë Korçën në drejtim të Pireut. I kujtohej pak ai udhëtim i largët edhe pse siç tregonte atë ditë, për shumë kohë më vonë ishte zënë me kushëririn e tij që kishin udhëtuar bashkë. Ai ende nuk e dinte nëse vërtet kishin hipur në mushka apo gomarë. Por sidoqoftë, mushka apo gomari qenë treguar bujarë. I kishin çuar refugjatët e ardhshëm deri në portin grek prej nga kishin marrë anijen për në Nju Jork. Anthoni ishte atëherë vetëm pesë vjeç.

Babai i tij kishte emigruar me 1907 në SHBA, por ishte kthyer përsëri dy vjet më vonë. Tregtar i vogël, ai kishte arritur ta bënte të suksesshme një kafe që në Korçë njihet ende si kafja e bilbilave. Por duket se djali nga Trebicka kishte të tjera ambicie. Dhe nuk e kishte harruar kurrë Amerikën e magjishme, vendin ku mund të ndodhte çdo gjë. Ai u martua dhe më 1910 lindi djalin e parë, që e quajti Anthon. Pesë vjet më vonë braktisi biznesin e tij në Korçë, për t’u shpërngulur në Boston të SHBA. Atje ku kishte kaluar dy vjet në vitet 1907-1909.

Atëherë pesë vjeçar, Athanasi kujtonte se si mbërri-tën në Ellias Island, një ishull i vogël pranë Nju Jorkut ku qenë vendosur edhe zyrat e emigracionit të SHBA. Dhe ku çdo ditë mbërrinin vaporët me mijëra emigran-të, nga e gjithë Evropa, në kërkim të ëndrrës ameri-kane. Familja u vendos përfundimisht në Bedford, një qytezë pranë Bostonit, ku i ati i tij hapi një dyqan të vogël ku shiste fruta dhe perime. Athanasi kujtoi se në vitin 1917 atje ishin 50 familje shqiptare nga Korça dhe Tepelena dhe shqipja dëgjohej kudo. Për më tepër gjyshja fliste vetëm shqip dhe fëmijët e ruajtën gjuhën e prindërve. Ai më rrëfeu se si një dite i ati i dha disa kuti me luleshtrydhe dhe ai filloi të trokiste derë me derë për t’i shitur ato. Ditën e parë nuk ja arriti dhe kur u kthye në shtëpi me pemët e kalbura e kishte mbytur dëshpërimi. I ati e bindi se biznesi nuk është i lehtë dhe se mbi të gjitha për të pasur sukses duhej të ishte këmbëngulës dhe i ndershëm. 80 vjet më vonë ai nuk kishte harruar asnjë prej këtyre dy parimeve që e patën ndihmuar aq shumë në jetë.

Të nesërmen doli përsëri me kutitë eluleshtrydheve dhe kësaj here nuk ktheu në shtëpi asnjë. Që nga ajo ditë braktisi shkollën dhe filloi biznesin me të atin. Por dukej se djali i ri kishte plot ambicie të tjera. 15-vjeçar braktisi dyqanin e të atit dhe filloi të punonte në resto-rant. Ndizte zjarrin dhe bënte gjithë punët e tjera që gjithçka të ishte në rregull për mjeshtrin. Në të vërtetë, kujtonte ai, mjeshtrat ishin fanatike dhe kur gatuanin nuk donin që ne t’ju merrnim zanatin. Por ne i shihnim fshehurazi dhe kur ktheheshim në shtëpi i shkruanim formulat e tyre. Punonte në një restorant kur në Bedford

mbërriti kriza e viteve ‘30 dhe fabrikat e pambukut u mbyllën. Atëherë la familjen dhe u vendos në Nju Jork, ku vijoi të punonte për disa kohë në një restorant. Ishte në atë kohë, në moshën 18-vjeçare, kur pa Aleksandër Moisiun, që luante Otellon në një nga teatrot e Bro-dueit. Ishin po ato vite kur filloi të lexonte në Nju Jork, një gazetë të arbëreshëve të Italisë që botohej gjysmë shqip dhe gjysmë italisht. Nju Jorku duket se kishte lënë gjurmë në jetën e tij dhe formimin e tij. Kujtonte se mbrëmjeve ëndërronte gjatë të kishte biznesin e tij.

Dhe nuk do të vononte shumë për ta pasur realisht. Në mes të viteve ‘30 babai i vdiq në moshën 56-vjeça-re dhe ai, si djali më i madh, u kthye të kujdesej për familjen në Bedford. Tashmë kishte eksperiencë në fu-shën e restoranteve dhe në vitin 1937 hapi restorantin e parë në qytetin e tij. Midis dokumenteve në bibliotekën e studios, në katin e sipërm të restorantit te famshëm, Anthoni Athanas më kishte shfletuar me mburrje edhe kontratën e blerjes së restorantit të parë. Për një shumë prej 5 mijë dollarësh, duke vënë kesh vetëm 1800. Në të vërtetë ende, 50 vjet më pas, duart i dridheshin kur kujtonte se me ato 1800 dollarë të mbledhur me mjaft mundim kish nisur një biznes, i cili do t’i sillte miliona më vonë.

Atëherë kisha vetëm 1800 dollarë shtoi ai, ndërsa në fillim të viteve ‘90, vetëm nga një gjyq me një firmë të hebreje humba afro 200 milionë dollarë. Natyrisht ato u zëvendësuan përsëri më vonë. Por me sa dukej Restoranti i parë qe me fat për shqiptarin ambicioz. Pak kohë më vonë ai bleu një ndërtesë pranë që deri atë ditë kishte qenë kinema dhe e bëri parking. Vendosi ajrin e kondicionuar ndër të parët në qytet, filloi publicitetin në gazetë dhe restoranti mori famë për gatimin dhe mi-kpritjen. Më 1940, kur dukej se biznesi i tij qe vënë në vijë, u martua me një vajzë shqiptare nga Stratoberdha, e lindur në SHBA. Me të pati katër djem dhe asnje-ri prej tyre nuk fliste, së paku deri atë moment shqip. Kam frikë se atë moment, kur vdekja i qe afruar dhe ai e ndiente mirë se ishin vitet e fundit të tij, ky ishte edhe pengu i madh i Athanasit.

- E di, - më tha - ata nuk kanë pasur një baba aq të mirë sa e kisha unë. Restoranti i bizneseve u bë i pari për familjen Athanasi. Më 1945 hapi restorantin e dytë dhe më pas edhe dy të tjerë. Ai kishte katër restorante më 1960, kur bleu një nga kalatat e portit të dikurshëm të Bostonit dhe vendosi të ndërtojë aty restorantin që i dha më shumë famë dhe natyrisht para se kushdo tjetër. “Anthony’s pier 4” përfundoi me 1962 dhe ai u ndërtua i gjithi në stilin kolonial. E di se cila është ajo gjë që më ka motivuar në jetë dhe më ka bërë të ndihem mirë, më pyeti?

- Biznesi, ju përgjigja pa mendje, i bindur se mbarëvajtja e tij ka një dimension të rëndësishëm në jetën e një amerikani.

- Jo djalë, ma ktheu me një toskërishte të vjetër si të dalë nga kushedi ç’libra të vjetër të rilindasve. Komuniteti Shqiptar dhe të ndjerit pjesë e tij. Më tregoi se ishte vetëm dhjetë vjeç kur shqiptarët që banonin në Bedford, u mblodhën së bashku në kishë për pashkë. Ai u lidh fort me komunitetin shqiptar dhe që nga ajo ditë e largët e vitit 1920, nuk reshti së punuari për atë komunitet. Madje gjëja më e vështirë e jetës së tij ki-shte qenë gjithnjë që të sqaronte se është shqiptar dhe vetëm shqiptar. Se emri i tij nuk ka të bëjë me Greqinë dhe se kisha ortodokse shqiptare është e ndarë nga ajo greke. Nuk e di a ja kishte arritur kësaj. Shumë vite më vonë, kur ai nuk ishte më tashmë, ndërsa i kërkova një taksije të më ndalonte atje, shoferi foli qetë: ah, resto-

ranti i Anthonit, grekut, po e di, e di. Kisha ka qenë edhe vendi që na ka lidhur së pari

me komunitetin e sqaronte ai. Aty kishte njohur për herë të parë një ditë pashke, Fan Nolin. Njeriun që do ta respektonte dhe nderonte gjithë jetën. Djalë i ri, ai u lidh shpejt me Vatrën dhe Diellin. U bë mik i Konicës dhe sidomos i Fan Nolit. I kujtonte të dy me admirim edhe pse Fan Nolin e kish njohur më mirë. Konica vdiq shpejt dhe ai kujtonte se si e varrosën në Boston, kujtonte fjalimin e mrekullueshëm të Fan Nolit dhe ditët e majit 1995, kur së bashku me disa shqip-tarë të tjerë përcollën eshtrat e tij për në Tiranë. Nuk e di nëse e kish vuajtur faktin se pavarësisht se ç’kish bërë për komunitetin shqiptar, atdheu ja kish mbyllur dyert keq. Që nga ikja e largët e 1915, vetëm në 1989, plot 74 vjet më pas, qe kthyer në Shqipëri. Në vitin 1968, kur bëheshin festimet për 500 vjetorin e vdekjes së Skënderbeut pati trokitur për herë të parë në derën e Ambasadës Shqiptare në Paris. Kërkoi një vizë për në Shqipëri, por kur mësuan lidhjen e tij me Vatrën nuk i hapen as derën.

Një herë tjetër i ra gjatë ziles së Ambasadës Shqip-tare në Romë, por nga ana tjetër nuk mori përgjigje, pasi mësuan se vinte nga diaspora e SHBA. Rasti e solli të vizitonte Shqipërinë vetëm me 1989, kur linjat e fa-natizmit politik ishin zbutur dhe dukej se në atdhe po frynte një erë e re. Ai kujtonte se shumë miq të tij ishin kundër kësaj vizite dhe se kishin frikë për fatin e tij. Mbërriti në një Shqipëri të qetë dhe gjëja e parë që i ra në sy qe se njerëzit ishin veçanërisht të kujdesshëm, flisnin pak dhe ju largoheshin të huajve. Në Hotel Dajti e pritën mirë dhe njëra nga punonjëset e shërbimit, i dha me vete një hudhër kur iku. Vizitoi Korçën, por nuk mundi të shkojë në Trebickë, fshati i lindjes së babait. Humbi kështu rastin të vizitonte fshatin që nuk e kishte parë kurrë. Më pas u kthye edhe pesë herë të tjera në Shqipëri. Ajo që bisedonim bashkë ishte e fundit.

Nuk u pamë më asnjëherë. Deri në ditë të vitit 2005, kur erdhi lajmi se kish ndërruar jetë. Ishte 95 vjeç dhe po linte pas një histori suksesi. Nuk e di pse ndjeva një keqardhje të thellë atë ditë. Besova se mund ta ndjente çdo shqiptar që do ta njihte historinë e tij dhe që hallakatjet e pas vitit 1990 i kishin lënë së pa-ku një emigrant në familje. Shkruajta një artikull që e titullova: Athanasi, një shqiptar i mirë! A ishte vërtet i tillë. Sot mund të përgjigjem pa asnjë hezitim, PO. Në një botë të mbushur me retorikë patriotizmi, ai ishte nga ata të paktët njerëz që për 90 vjet me radhë kishte qenë një patriot i mirë. Pa e kuptuar, pa e ditur, pa u turbulluar nga suksesi i tij amerikan. Kishte qenë një patriot që atë moment, kur 5 vjeçar, kishte hipur në një gomar apo mushkë për të udhëtuar nga Korça drejt Pireut e më pas SHBA. E kish mbartur patriotizmin me vete. Nuk e kish dashur për votë, për kredo, për kar-rierë apo për t’u evidentuar diku. E kish pasur thjesht një dimension të jetës së tij, një nevojë të atdheut të munguar. Atdheut që e kish parë vetëm pesë herë në 90 vjet. Më pak se shumë shtete të tjera të botës që kish vizituar, por që s’e kish harruar kurrë. Më shumë se kushdo tjetër ai reflektonte atë thënie të Xhon Kene-dit, presidentit që e kish njohur dhe dashur aq shumë: “Mos pyet kurrë se ç’ka bërë atdheu për ty, por thuaj se ç’ke bërë ti për atdheun”. Kam bindjen, se nëse në momentet e fundit të jetës dikush do t’ia kishte bërë këtë pyetje, ai kish plot për t’i thënë. Kam bindjen se ai kish bërë gjithçka, duke qenë një nga rastet e fundit, kur suksesi, largësia, mungesa e kontaktit dhe mëria politike e atdheut, nuk ja kish zbehur dashurinë për të. Zoti dhëntë që më shumë njerëz të kenë pasionin dhe përkushtimin e tij…

Anthoni Athanas, ky patriot i mirë!nga Blendi Fevziu

nga Paul Tedeschini

Jetëshkrim i nji juristi shqiptar: Dr.jur. Emid Tedeschini (1909-1989)

Miqtë e Amerikës-Miqtë e Bill Klintonit dhurojnë Gjak në Kosovë

NArcheologiaM . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . pagina 6

Ekspedita e perbashket Zviceriano shqiptare udhehiqet nga drejtori shqiptar Vasil Bere-ti dhe drejtori zvicerian Jean Paul Descoeu-

dres Prof. arkeologjia. Ekspedita zvicerane shprehet drejtori Llojdia, ka ne përbërje te saj nje ekip me 11 studiues,dhe student te Universitet te Gjenevës si dhe rreth 10 punonjës shqiptar. Prej një muaji gërmimet filluan për gërmimin e murrit rrethues te qytetit antik. Ekspedita përbenë vitin e dyte te gërmimit ne Orikum. Gjate vitit te pare u kryen për njohje magnotomerike ne zonën e nekropolit te Orikumit, ne mënyre qe te ri dekomentoheshin varret e zbuluara deri me sot si dhe për te kuptuar shtrirjen e sipërfaqes se varrezës. Ekspe-dita nderrmorri sondazhe ne pjesën jugore te kodrës se Orikut. U gërmuan gjithsejtë rreth 15 sondazhe me për-masa 5x1 m te cilat na lejuan te testonin një hapësire rreth 113 m. Te gjate dhe rreth 30 me te gjere.

Për këtë viti sondazhet u shtrinë rreth murrit rrethues te qytetit. Puna filloi ne pjesën veri-perëndi-more ku murri ndiqet për disa metra .Sipas drejtuesve te ekspeditës kërkimi synonte për te gjetur shtresën e hershme te qytetit.Tabloja qe paraqitet është se nga zbulimi u ndesh murr i periudhës se hershme te Shek 3 si dhe murre te vonshme qe i përkasin periudhës se Justinianit .Gjate kërkimit u ndesh ne një material te pasur arkeologjik. U gjeten amfora te cilat kane një her-shmëri gjë qe zbresin kohen e tyre ne shek V-VI para Krishtit dhe kane shërbyer për transport vaji ose vere. Fragment muri qe u zbulua i përket Shek .III pr Krish-ti. Dhe afër tij një ndërtim te shekullit IV pr Krishtit, ndërtimi jashtëm vazhdon me 3 radhe por qe ka pësuar edhe dëmtim. Qeramika e pasur e cila u gjet edhe vitin e shkuar jep te dhëna me te sakta per kohen e qytetit. Amforat e gjetura pasurojnë hershmërinë e qytetit antik i cili ne periudha te hershme ka qenen porti kryesor me nje port te brendshëm, ku behej dhe transporti i gurëve nga Karaburuni drejt Apolonisë por edhe ne Triport. Gonata Consagra pjesëtar i ekspeditës zvicerane mbron doktaturen ne arkeologji shprehet se synimi i këtyre sondazheve është jo vetëm njohja me e mire monumen-teve te qytetit por edhe krijimi i një kronologjie sa me te sakte për sitin. Punimet e ekspeditës i vizitoi diten e e mërkurë ambasadorja zvicerane ne Shqipëri. Me zbulimin e murrit, shprehet drejtori Llojdia, këtij siti do ti shtohen numri i vizitoreve, ku vetëm për tre muajt e fundit shkoi ne 1500 vizitore kryesisht te huaj.

QYTETI ANTIK I ORIKUTQyteti antik i Orikut përmendet për herë të parë

nga historiani grek Skylaksi në shek VI-V para Krishtit në veprën e tij “Lundrimi”, ku ai përcaktohet me emrin Jeriko.,shprehet drejtori i Parkut arkeologjik Orikum, Germadhat e qytetit antik te Orikut (Pashalimani i so-tem), gjenden ne pjesen me jugore te gjirit te Vlores dhe 42 km ne jug te Apollonise, ne nje skele te futur brenda bregut mbi kodren qe mban emrin Paleokaster, e larte 20 m mbi nivelin e detit. Kodra e Paleokastres, ne pjesen me te larte te saj ka nje shesh te vogel ku ishte vendosur qyteti. Nga veriu, ajo vjen pak e thepisur ndersa nga lindja deri ne afersite e kenetes ulet me ane te dy tarracave natyrore pak a shume te ngushta. Ne tar-racen e siperme duken edhe sot gjurme gdhendjesh ne shkemb, qe nuk jane gje tjeter vecse teprica ndertesash te ndryshme te qytetit.

Po ne kete ane ngjitet per ne akropol nje rruge e gjate 10.8 m dhe e gjere 2.40 m, e ndare ne 27 shkalle te gdhendura gjithashtu ne shkembin natyror. Kodra e Paleokastres rreth 5 ha qarkohej ne rrezen e saj prej nje muri mbrojtes 950 m te gjate. Ne pjesen e siperme te kodres gjendej nje mur i dyte, i cili krijonte akropo-lin. Pervec tyre nje mur i terthorte me drejtim lindje-perendim e ndante kodren ne dy pjese simetrike me njera-tjetren. Krijohej keshtu nje sistem mbrojtes i per-bere prej 4 seksionesh te vecuara te cilat komunikonin ndermjet tyre dhe mund te rezistonin ne menyre te pa-varur edhe kur njera pjese binte ne dore te armikut. Si skeme urbanistike ketu kemi te bejme me tipin e qytetit me akropol ne mes.

Oriku u shfrytezua prej romakeve ne lufterat kunder ilireve dhe maqedoneve, luajti rol ne luften civile midis Cezarit dhe Pompeut. Flota maqedone e Aleksandrit te Madh te Maqedonise e pushtoi me 214 p.e.s. Dëshmi e fortë për këtë, është edhe fakti se Teatri Antik i Orikut,

La spedizione congiunta svizzero-albanese vie-ne guidata dal diretto-

re albanese Vasil Bereti e il direttore svizzero Jean Paul Descoeudres, professore di archeologia. La spedizione svizzera, rivela il direttore Llojdia, ha al suo interno un’equipe di 11 studiosi e studenti dell’Università di Ginevra, così come circa 10 dipendenti albanesi. Da un mese gli scavi sono inizia-

ti intorno al muro della città antica. La spedizione è al secondo anno di scavi a Orikum. Durante il primo anno furono eseguite con lo scopo di ottenere dei dati magnetometrici nella zona della necropoli di Orikum, per poter poi ridocumentare le tombe scoperte fino ad ora e comprendere l’estensione della superficie del cimitero. La spedizione ha effettuato dei sondaggi nel lato orientale della collina di Oriku. Sono stati scavati esattamente 15 sondaggi dalle misure 5x1 m che per-misero di testare uno spazio di circa 113 metri lungo e 30 metri largo.

Per questo anno i sondaggi si sono sviluppati intorno al muro di cinta della città. I lavori sono iniziati lungo il lato nord-occidentale dove il muro viene seguito per diversi metri. Secondo i dirigenti della spedizione la ri-cerca mira a trovare lo strato antico della città. Il quadro che si presenta è quello del ritrovamento di un muro ri-salente al III a.C secolo così come altri muri del periodo di Giustiniano. La ricerca ha portato alla luce del mate-riale archeologico ricco. Sono state trovate alcune anfo-re antiche risalenti al V-VI secolo a.C. utilizzate per il trasporto dell’olio o del vino. Il frammento del muro sco-perto appartiene al III a.C, affiancato da una costruzione del IV secolo a.C. che prosegue all’esterno in tre file e che mostra di aver subito alcuni danni. La ricca cerami-ca trovata anche l’anno scorso offre dei dati più esatti sul periodo della città. Le anfore ritrovate arricchiscono gli anni di storia della città antica, in epoche remote il por-to principale con un altro porto all’interno, dove veniva eseguito anche il trasporto delle pietre da Karaburuni verso l’Apollonia ma anche Treporti. Gonata Consagra, membro della spedizione svizzera con dottorato in ar-cheologia sostiene che l’obiettivo di questi sondaggi non sia solo una migliore conoscenza dei monumenti della città, ma anche la creazione di una cronologia il più possibile precisa per il sito. I lavori della spedizione sono stati visitati mercoledì dall’ambasciatrice svizzera in Albania. Con la scoperta del muro, afferma il direttore Llojdia, il numero dei visitatori di questo sito aumente-rà, dopo aver raggiunto la quota, solo nell’ultimo mese, di 1500 visitatori principalmente stranieri.

LA CITTÀ ANTICA DI ORIKULa città antica di Oriku viene nominata per la prima

volta dallo storico greco Skylacis nel secolo VI-V a.C. nella sua opera “Periplus”, dove viene indicato con il nome di Jerico, afferma il direttore del parco archeo-logico di Orikum, le rovine della città antica di Oriku (l’odierno Palishman), si trovano nella parte più meri-dionale della baia di Valona e 42 km a sud dll’Apollo-nia, in un porto incastonato all’interno della costa sulla collina dal nome di Paleokastra, alta 20 metri sul livello del mare. La collina di Paleokastra ha nella sua parte più alta una piccola pianura dove si era sviluppata la città. Al nord, ha l’aspetto di un dirupo mentre all’est fino alle vicinanze della palude si abbassa per via delle due terrazze naturali abbastanza strette. Nella terrazza superiore è possibile ammirare ancora oggi le tracce di alcune incisioni sulla roccia, nient’altro che resti dei diversi edifici della città. Sempre sullo stesso lato s’inerpica verso l’acropoli una strada lunga 10.8 metri e larga 2.40 metri, divisa in 27 scalini sempre incisi sulle rocce naturali.

La collina di Paleokastra veniva circondata ai suoi piedi da un muro di cinta lungo 950 metri. Sulla parte superiore della collina si trovava un secondo muro che formava un acropoli. Oltre a questi, un muro contorto con direzione est-ovest divideva la collina in due parti simmetriche. Prendeva vita così un sistema di difesa co-

i ndërtuar në shek III-II para Krishtit është identik me atë të Trojës. Kapaciteti i teatrit shkon nga 400-spektatorë. Ai është përdorur për mbledhje publike, për shfaqje të nd-ryshme dhe në epokën roma-ke (shek III-I para Krishtit) u shfrytëzua për të organizuar ndeshje me gladiatorë dhe kafshë të egra. 40 metra në jugperëndim të Teatrit, ndo-dhet Altari, ku flijoheshin kafshë të ndryshme për nder të perëndive. Në faqen lindore të Akropolit zbresin dy palë shkallë të gdhendura në trupin shkëmbor të ko-drës, me gjerësi 2.5 metra, që kufizojnë ambiente go-dinash publike, të skalitura thellë në gurë. Gjithashtu, në hapësirën e qytetit janë zbuluar edhe pesë puse me thellësi deri në 20-23 metra, që shfrytëzoheshin për ujë të pijshëm në ato raste kur ujësjellësi binte në duart e armikut.

Mes tyre përfshihet edhe Pusi i Shenjtë, një nga objektet më të rëndësishme të Parkut Kombëtar Arke-ologjik të Orikut, ndërtimi i të cilit daton në shekullin V para Krishtit. Ai ka një thellësi prej 12 metrash. Në të kryhej riti i mbushjes së ujit, përpara se të kryhej riti i blatimit të dhuratave ndaj hyut (perëndisë), në Tem-pullin e Apollonit. Gërmimet e fundit këtu janë bërë të paktën 22 vjet më parë, kur u zbuluan një pjesë e amfi-teatrit, nekropoli, shkallët që të çonin tek akropoli, etj. Pjesa më e madhe e gjurmëve të këtij qyteti, ndodhen nën tokë dhe nën sipërfaqen e ujërave të lagunës që gjendet shumë pranë. Në ditët me mot të kthjellët, një pjesë e rrënojave reflektojnë në sipërfaqen e ujit. Oriku përjetoi një zhvillim të vrullshëm gjatë periudhës së pushtimit osman, për shkak edhe të pozitës gjeografike. Qyteti antik i Orikut, si pjesë e Parkut Kombëtar Arke-ologjik Amantia-Orikum, vlerësohet si një objekt me vlera në funksion të zhvillimit të turizmit. Veç formave të njohura, siç janë ato të përgatitjes së fletëpalosjeve e materialeve të tjera, për promovimin e tij shfrytëzohet interneti, kontaktet me agjenci turistike lokale, kom-bëtare etj. Në janar të vitit 2006, qyteti antik i Orikut, u shpall Park Arkeologjik Kombëtar. dhe Bashkise se Orikumit ne Lindje.

TEATRI Daton ne shek. I-re para Krishtit, ndertuar me nje

kapacitet prej 400 spektatoresh, ka te zbuluar sheshin e Orkestres.

PUSI I UJIT duhet te kete qene rreth 20 m i thelle, sot ai eshte

rreth 12 m i thelle si rrjedhoje e mbeturinave aluvio-nale.

SHKALLET SHKEMBORE Kane nje gjeresi prej 2.5 m dhe distance te bara-

barte nga njera- tjetra. ALTARI

Vendodhja -25 vm ne VL te teatrit Permendet ne germimet e vitit 1958-60 V.Bllavatsa.Dh.Budina.

GJETJET 1-bazament me 9-10 blloqe guri 2-bazament me 3-friz me gdhendje 2 4-blloqe te muratures 3-5 5-qeramike(qeramike holle te gjitha te shkateruara)

Laguna e Orikumit ne vetvete ze nje siperfaqe prej130 ha ndersa fushat e ulta rrethuese te Dukatit mbulojne rreth 1000 ha. Zona perbehet nga nje fushe e ulet me prejardhje nga material solide te depozituara prej lumit te Dukatit. Laguna ka nje thellesi maksima-le prej 3 m dhe lidhet me detin nepermjet nje kanali te vetem me gjatesi 50 m. Laguna rrethohet nga nje dige ne drejtimin Lindje-Jug, ku nje stacion pompimi nuk lejon rrjedhjet e ujerave te embla ne lagune. Ne pjesen Jug-Lindore te lagunes gjendet nje ish-mocalishte e drenazhuar ne trajten e nje toke torfe te pasur. Per arsye te shkembimit te ulet te ujit me detin dhe ri devijimit te lumit te Dukatit (15 vjet me pare), i cili me pare perfundonte ne lagune, i gjithe ekosistemi ka pesuar nje ndryshim te rendesishem te rregjimit te ujit.

stituito da quattro sessioni separate che comunicavano tra di loro e che potevano resistere in modo indipenden-te anche quando una parte cadeva nelle mani del ne-mico. Come schema urbanistico si tratta della tipologia di città con l’acropoli al centro. Oriku fu sfruttata dai romani nelle guerre contro gli illiri e i macedoni, ebbe un ruolo nella guerra civile tra Cesare e Pompeo. La flotta macedone di Alessandro il Grande di Macedonia la invase nel 214 d.C.. Una forte testimonianza di questo è il fatto che l’Antico Teatro di Oriku, costruito nel III-II a.C. era identico a quello si Troia. La capacità del teatro raggiungeva i quattrocento spettatori. La costruzione fu utilizzata per le riunioni pubbliche, diversi spettacoli e in epoca romana (secolo III-I a.C.) fu sfruttato per l’orga-nizzazione di scontri tra gladiatori e animali selvatici. A 40 metri al sud del Teatro si trova l’Altare, dove veniva-no sacrificati diversi animali in onore delle divinità. Sul lato orientale dell’Acropoli scendono due file di scale incise sul corpo roccioso della collina, dalla larghezza di 2.5 metri e che delimitano gli ambienti degli edifici pubblici, scavati in profondità nella pietra.

Allo stesso tempo, sono stati trovati sulla colloca-zione della città anche cinque pozzi della profondità di 20-23 metri, sfruttati per la raccolta dell’acqua potabi-le nei momenti in cui la fornitura idrica cadeva nelle mani dei nemici. Tra loro c’è anche il Pozzo Santo, uno degli obiettivi più importanti del Parco Nazionale Ar-cheologico di Oriku, la costruzione del quale risale al V secolo a.C.. Ha una profondità di 12 metri. Al suo interno veniva compiuto il rito della raccolta dell’ac-qua, prima di eseguire il rito dei sacrifici dei doni alle divinità, nel Tempio di Apollo. Gli ultimi scavi qui sono stati eseguiti almeno 22 anni fa, quando fu scoperta una parte dell’anfiteatro, la necropoli, le scale che portano all’acropoli ecc. La maggior parte delle tracce di questa città si trovano sottoterra e sotto la superficie dell’acqua della laguna vicina. Durante le belle giornate una parte delle rovine si riflette sull’acqua. Oriku ebbe un ampio sviluppo durante il periodo di occupazione ottomana, anche per via della sua posizione geografica. La città antica di Oriku, come parte dl Parco Nazionale Archeo-logico Amantia Orikum, viene ritenuta di grande valore in funzione allo sviluppo del turismo. Oltre alle forme conosciute, come quelle della preparazione di dépliant e altri materiali, per la sua promozione si fa uso di inter-net, di contatti con le agenzie turistiche locali, nazionali ecc. Nel gennaio del 2006 l’antica città di Oriku è stata dichiarata Parco Archeologico Nazionale.

IL TEATRORisale al I secolo a.C., è stato edificato con una capa-

cità di 400 spettatori, la sede dell’Orchestra è scoperta.IL POZZO D’ACQUA

Deve aver avuto una profondità di venti metri, oggi è profondo dodici metri come conseguenza dei detriti alluvionali.

LE SCALE ROCCIOSEHanno una larghezza di 2.5 metri e una distanza

identica.L’ALTARE

È situato a nord-est del teatro.Viene nominato negli scavi del 1958-60 V. Blla-

vatsa. Dh. BudinaI RITROVAMENTI

1-basamento di 9-10 blocchi di pietra2- basamenti3-capitello con incisioni4-ceramiche (sottili ceramiche rovinate)La laguna di Orikum occupa una superficie di 130

ettari mentre le pianure basse circostanti di Dukati co-prono 1000 ettari. La zona è costituita da una bassa pianura formata dai materiali solidi depositati dal fiume di Dukati. La laguna ha una profondità massimale di 3 metri e viene collegata al mare attraverso un canale lungo solo 50 metri. È circondata da una diga a sud-est, dove una stazione di pompaggio non consente che le ac-que dolci fluiscano in laguna. Nella parte sud-est della laguna si trova un ex palude drenata lungo il tratto di una terra ricca di torba. Per A causa del ridotto scambio di acqua con il mare e la deviazione del fiume di Dukati (15 anni fa), che terminava prima in laguna, l’intero ecosistema ha subito un importante cambiamento del regime delle acque.

Ekspedita Zvicerane zbulon murin e shekullit te IV

La spedizione svizzera scopre un muro del IV secolo

Per shume shqiptar madej edhe per italian do te ishte nje nder te kishin nje aktivitet ne Rome – Parioli ne via Eleonora Duse, 2D aty ku ndodhet

qendra e boseve te italise, pikerisht aty Henri shqipta-ri ka hapur nje dyqan jo shume te madh te vogel nga metrat katror, por i kendshem e me shije te holle per ate mall qe tregeton sic jane bizhuterit antike dhe mo-derne te ardhura nga Tajlanda, Nepal etj. Pas sukse-sit ne qendren Albano Laziale ne Via Sant’Ambrogio, 5 Henri me te dashuren e tij Emanuela vendosen qe kete aktivitet ta hapnin edhe Rome – Parioli ne Via Eleonora Duse, 2D. Ndokush edhe s’mund ti besonte kesaj iniziative i quante te mare endra rinore por, jo dy

te rrinjte me mbeshtetjen e prinderve ja ariten qellimit. Dyqani i bizhuterise ne Parioli eshte hapur brenda ne te hyjne jo vetem te rrinje, por edhe klient te moshave te ndryshme dhe turist. Ajo qe te bene pershtypje ne kete dyqan te kendshem eshte se ne hyrje ne te dy anet ansore te deres kane vendosur fotografi te cilat tregojne nje pjese te biografis se tyre ne kete aktivitet te cilet jane te dashuruar aq shume.

Kjo paraqitje ka krijuar shume pershtypje tek klien-te te cilet pasi shikojne fotot te reklamuara jashte hyjne

brenda me kenaqesi. Ata ndeshen me buzeqeshjen e dy te rrinjeve qe ju afrojne gjithcka. Kjo miresjellje ka frutet e veta sepse sic na thane: Henri dhe Emanuela tregetia po shkon mire. Me te vertete prej ketij suksesi eshte nje kenaqesi per komunitetin shqiptar ne Rome dhe ne gjithe Italine qe nje pjestar i komunitetit te tyre eshte integruar me shpejtesi ne jeten e ketij vendi dhe jo vetem kaq ka perparuar shume. Kur e pyesim Hen-rin per gjithe keto suksese ai me modesti te pergjigjet: une gjithcka ja dedikoje edukates sime familjare te ci-

let me kane mesuar se sukseset arihen vetem me pune intesive ashtu sik kane vepruar ata ne keta 20 vjete ne Itali dhe njekohesisht me buzeqeshje drejtoje gishtin nga Emanuela I premtova Henrit se do te shkruaja per te me qellim te mire ja se si eshte integruar nje i ri shqiptar por, me teper qe cilido shqiptar apo italian kur te lexoje kete shkrim te thjeshte te kaloje ne Parioli ne Via Eleonora Duse, 2D e patjeter do te shkoje kete realitet. Aty kane per te takuar Henrin dhe shoqen e tij Emanuelen dy te rrinje qe kane deshire per pune dhe te perballen me sfida te reja. Padyshim do te mesojne prej tyre dhe pasi te njihen me dyqanin jam i bindur qe do te blejne nje nder bizhuterit qe ndodhen aty.

Shqiptari Henri Sadedini dhe suksesi i tijnga Hasan Aliaj

NAttualitàMpagina 7 . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 .

Ka ngjarje qe mund te tregohen, ka te tjera qe cdokush mundohet, duke gelltitur lotet e he-shtjes, ti ruaje thelle, aq thelle brenda vetes, sa

edhe zoti vete e ka veshtire apo nuk ka kohe t’i vezhgoje e te te ndihmoje dhe s’ka arkeolog ti germoje e ti nxjer-re ne siperfaqe, por ka ngjarje te tilla qe duhen treguar e shkruar, se eshte e pamundur te heshtesh, se mund te besh “bam” e te plasesh ne vend. I belber te jesh – te vjen goja. Pa sy te jesh – te behen me te medhenj se te Qikkllopit... keshtu me ndodhi mua e plasa, derisa mendova se me erdhi rradha, ketu, ne kontinetin qe, ndryshe quhet “toka e premtuar”, ku gazetat ne gjuhen time, jane eksploruar vite e vite me rradhe, nga dhjetra gazetar, te rinje a profesionist. Veshtire te shkruash per gjera qe shume te tjere para teje i kane thene e ster-thene, shkruar e rishkruar ne te gjitha format e artit te letrave. Gjithsesi, cdokush ka ndjesin e tij ndaj sendeve fenomeneve e ngjarjeve, sejcili ka stilin e tij, kendeve-shtrimin, arsyen, qellimin, brengen apo nje premtim te dhene vetes apo dikujt.

E pra, për personazhet e një nate feste, siç mban titullin edhe ky reportazh, dua patjetër t’u them diçka. Ata, kanë një emër që i bashkon rreth një fjale – shqip; rreth një kënge – shqip; rreth një valleje – shqip-tarçe; rreth një Flamuri - Kuqezi. Me dy ngjyra apo dy krerë, ai Flamur prin, më parë se dhëndri e nusja në një dasëm; më parë se një artist a një udhëheqës; më parë se vdekja a lindja; më parë se nëna të të bëhet nënë e baba – babë; më parë se belbëzimi yt drejt ar-ratisë… Personazhet e këtij shkrimi kanë edhe emra të përveçëm shkruar në çertifikatën e një kombi apo atë personale dhe quhen: shkodranë, korçarë, vlonjatë, gji-rokastritë kuksianë, fierakë e lushnjarë, elbasanllinj e durrsakë, tiranas e pogradecarë, shkupianë, gjakovarë, prizrenas, tetovarë...dibranë... Por, le të ndalem këtu-te dibranët. Më lejoni t’i prezantoj gjatë rrëfimit tim, ashtu siç u takova e u njoha edhe unë me ata, në një natë feste simbolike për të gjithë shqiptarët… Një telefonatë nga larg, nga kryeqyteti i vendit tim të dhemshur, një zë vibrues, shumë i njohur, më thotë ngazëllyeshëm:”…Nesër nisem…”. “Mirëardhsh! Të pres., të presim…”- i përgjigjem. Zëri i ngrohtë, i afërt, me të mbërritur në aeroportin “Zh. Kenedi”, më flet përsëri: “ Takohemi në ‘Micali Terrace’ në orën 18.00…”

Pasi u informova mirë se ku ndodhej vendi ku do të oranizohej festa, nga padurimi u gjenda atje dy orë e ca më parë. Mendova se nuk do të kish njeri dhe do të mund të qetësohesha paksa nga emocionet e krijuara nga ardhja e mikeshës sime të kahershme, nga përbal-lja me një mjedis krejt të panjohur për mua dhe takimet me njerëz që do t’i takoja për herë të parë…Me vete mbaja një buqetë të madhe(disa buqeta të mbështjella bashkë), me lule nga më të bukurat, ku shumicën e bënin karafilat e trëndafilat e kuq… Nuk qe e thënë të ulesha, diku, në një cep të lokalit, të pija një birrë dalëngadalë me monologun tim e të tymosja një cigare. Më afrohet menjëherë një zotëri, me xhentilesë, që i shkonte shu-më për shtat e më drejtohet anglisht. “Jam shqiptare, i them. Kam biseduar me zotin… Kam ardhur për festën e Flamurit…” Ndjeva se trupi m’u bë mornicë, si liqeni kur drithërohet nga puhiza e lehtë që pogradecarët e quajnë me një emër të veçantë –Krivecë. Buzët mezi po bashkonin shkronja e fjalë, sytë pupuliteshin për të mbajtur brenda tyre ndonjë lot të mundshëm që jo rrallë më dalin në raste emocionesh; lulet a thua po shtrydheshin brenda duarve, ndërkohë që po mundo-hesha të liroja njerën dorë për t’u takuar më zotërinë, i cili duke e zgjatur në drejtimin tim më foli menjëherë shqip: “Mirëse keni ardhë! Ejani me mua…’’ Kështu, krah njeri - tjetrit po ecnim mespërmes një salle që llamburiste nga drita e abazhure gjithfarësh, stolisur si nëpër përrallat e njëmijë e një netëve…Më vendosi në një tavolinë (që e kishin caktuar për mysafirët ). Aty bëri dhe prezantimin e tij. Ishte “i zoti i shtëpisë” i kë-saj mbrëmjeje apo si themi shpesh “kryetari i familjes”, i familjes nga më të mëdhatë në diasporën shqiptare të Amerikës, Xheladin Pjeça – kryetari i Shoqatës Atdhe-tare “DIBRANE”. Më ka mbetur në kujtesë mirësia, thjeshtësia, dashamirësia dhe përkushtimi i këtij zo-tërie nga fillimi deri në mbarim të festës që gjithçka të shkonte në mënyrë perfekte. Përkujdesja e jashtëza-konshme për mysafirët nga Dibra e Madhe, nga Tirana, nga qytete të ndryshme të NY, të cilët, me ardhjen e tyre, kishin nderuar atë dhe gjithë komunitetin…

Forse non è il momento più op-portuno per divulgare e rinfor-zare l’idea che Mike Bongior-

no, riconosciuto dal suo popolo come “il papà della televisione italiana”, potesse essere di origine albanese. Com’è noto, la sua morte è avvenu-ta improvvisamente, seppur 85enne mostrava un’evidente vitalità fisica e mentale. Tutti gli italiani si sono raccolti in lutto, altri popoli hanno fatto altrettanto, senz’altro anche noi albanesi. Questa perdita ha occupa-to le prime pagine dei quotidiani e i titoli principali delle edizioni dei notiziari. Anche da noi, come altro-ve, è stato onorato come un grande italiano. Eppure, chiedendo umilmente perdono nel ca-so in cui dovesse risultare inopportuno il momento da noi scelto per insistere sulla possibile origine albanese di Mike Bongiorno, ammettiamo di essere stati avviati lungo questo percorso dal peso dell’obbligo spirituale di poter forse avere il diritto di onorare il mai dimenticato Mike come un nostro lontano connazionale.

Ecco perché portiamo fino alla fine questa con-gettura, mentre viene mondialmente riconosciuto che il famoso giornalista in alcuna biografia, intervista e perfino nella suo libro, pubblicato poco tempo fa, sul-la sua vita, abbia mai accennato di avere una lontana origine albanese. Ha sempre riconosciuto come parte delle sue radici di avere una nonna italiana originaria di Torino e che suo nonno, siciliano, foss emigrato negli USA all’inizio di dicembre deel 1892. Nato a New York, Mike apparteneva alla comunità degli italiani ameri-canizzati.

Le sue possibili origini albanesi sono state citate dall’autore di queste righe in un unico paragrafo, all’in-terno di un articolo il cui tema era diverso, pubblicato su un quotidiano molto letto, quasi un anno fa. Allora come testimonianza presentava all’opinione pubblica due dettagli. Uno era legato a una delle trasmissio-ni del suo ciclo, “Quizz”, risalente a quarant’anni fa e andato in onda sulla televisione italiana. In quella puntata Buongiorno aveva chiesto a un italiano invita-to in studio se ci fosse un altro paese al mondoin cui un’intera regione veniva chiamata con il saluto italiano “Buongiorno”. Il concorrente aveva riflettuto a lungo senza trovare la risposta. Con gli occhi che brillavano il grande giornalista italiano gli aveva spiegato che una simile regione si trovava molto vicino, in Albania. A quei tempi l’episodio aveva avuto un forte eco, poiché molti di noi seguivano la Rai attraverso i famosi appa-recchi illegali, prodotti in modo artigianale e conosciuti nel dialetto albanese come “kanoçe”.

L’insistenza di Mike Bongiorno neltentativo di spiegare con trasporto al suo connazionale la parola “Mirëditë” e in particolare la gioia a fatica trattenuta ma ben visibile nei suoi occhi non furono in molti a notarla. Non costituisce una prova nemmeno adesso. Il suo entusiasmo di quei momenti può essere riconduci-bile alla naturale soddisfazione di sapere che al mondo con il cognome Buongiorno non esistesse un semplice paesino, una cittadina o una città, come spesso accade, ma un’intera regione.

Il secondo dettaglio ha a che fare con un’amichevo-le polemica sviluppata poco più di un anno fa in Sicilia tra gli abitanti del paese natale del nonno di Mike, Mi-chelangelo Bongiorno, chiamato Campofelice di Fitalia e quelli del comune di Mezzojuso. Entrambe le parti riscattavano i natali degli avi del grande giornalista. In verità, a una prima lettura, la civile disputa pote-va essere frutto di un mero fatto amministrativo. Nel 1852 Campofelice di Fitalia era divenuta una frazio-ne di Mezzojuso per poi riacquistare l’autonomia solo nel 1951. Così, in un certo modo Mike Buongiorno era originario di entrambi i paesi. Nel frattempo rendia-mo noto al lettore che Mezzojusoè un’antica residenza degli arbëreshë ed è tutt’ora la sede principale dei no-stri connazionali emigrati in Italia durante la grande epoca di Scanderbeg, principalmente in seguito alla sua morte. In tutto il perimetro intorno a Mezzojuso è

Siç thashë në fillim, kisha ardhur shumë më përpa-ra se të fillonte festa. Pas prezantimit me njeri – tjetrin, z. Xheladin më krijoi mundësinë të vazhdoja monolo-gun me vete dhe me lapsin e gazetarit, duke më vënë në “shërbim”, në vend të tij(pasi ishte, kuptohet, shumë i zënë me organizimin e gjithëçkaje), një qiri të nde-zur, një birrë( sikur ta dinte sa nevojë kisha për atë në ato momente), dhe një taketuke të sajuar, mbushur me pak ujë, për përjashtime të veçanta, pasi dihet se në Amerikë ndalohet pirja e duhanit në të gjitha ambjen-tet publike, qofshin restorante a kafene. U mrekullo-va. Tani e ndjeja veten si të shtëpisë… Monologu im nuk mund të vazhdonte gjatë. Nuk më linin ca tinguj, ca nota, ca këngë gjysma-gjysma, për arësye provash, që më grishnin të zgjohesha nga çudia e realitetit ku ndodhesha dhe të ma bënin jetësore atë që ëndërroja në vendin tim. Fragmente këngësh të ndryshme, nga Veriu, Myzyri,Jugu,Prishtina e Dibra, nga Viset e Fiset shqiptare edhe me akcent krahinor që gjatë mbrëmjes u kënduan vetëm nga katër këngëtarë, shoqëruar vetëm nga katër instrumentistë me emrin – personazh -“FI-SNIKËT”. “Fisnikët’’- katër djem, më të pashëm njeri se tjetri, më të talentuar njeri se tjetri, më të shkolluar e më punëtorë njeri se tjetri, i dhanë mbrëmjes magjinë e tetë, atje ku nuk ngjitet asnjë art tjetër në festa të tilla. ARJET ZIBA - nga Struga, SHKËLQIM RUSJA - nga Lezha, ERNEST MUHAXHERI nga Peja dhe FATON KAJA nga Prishtina - një kuartet i jashtëzakonshëm muzikor që bashkon copat e ndara të zemrave nga të gjitha trojet shqiptare – në një të vetme, në atë të kën-gës së bukur popullore e qytetare të një kombi.

Këngëtarët- personazhe që i bën të përveçëm ai që i mbledh të gjithë, ai që unë kërkova ta takoj të parin; ai që me minuta të tëra na mbajti mbërthyer, duke e dëgjuar apo duke vallëzuar të gjithë sëbashku; ai që ftoi dhe mbajti në shtëpinë e tij mikeshën time që en-de nuk po më del nëpër rreshtat e shkrimit,(ndoshta është “fshehur” edhe ajo diku, për të hequr emoci-net…), - HAXHI MAQELLARA. Ndërkohë që unë po shkruaj këto rradhë, më lajmëron një e njohura ime, se të tjerë miq nga Tirana kanë mbërritur në shtëpinë e tij të madhe, sa gjithë Dibra, - Mirush Kabashi dhe Saimir Kumbaro, artistë dhe krijues që s’ka shqiptar në botë që nuk i njeh. E pra, ai, personazhi tjetër i “natës së magjishme” dibrane, ka një emër që mbahet mend lehtë, ose, po e takove nuk e harron lehtë. Haxhiu - nje-riu i apasionuar pas këngës dhe i dashuruar pas librit; streha – luk për artistë dhe njerëz të zakonshëm, që me shpirt japin paksa, për pasurinë kombëtare; privilegji i çdokujt që ka mundësi të pijë qoftë edhë një kafe me të. Sëbashku me vëllanë e tij Agronin, “ i ranë Shqi-përisë rreth e qark” për pak orë. Nëpërmjet repertorit të tyre, “shetitëm” të gjithë nëpër vendlindjet tona.

ZONJA E MADHE apo e ftuara e veçantë:“…Pra,mallkue njai bir Shqyptari,qi këtë gjuhë të perëndis’trashëgim që na e la i Pari,trashëgim s’ia le ai fmis;edhe atij, iu thaftë, po goja,që përbuz këtë gjuhë hyjnore;qi n’gjuhë t’huej,kur s’asht nevoja,flet e t’veten e le mbas dore…”(GJ. Fishta)(vazhdon ne numrin e ardhshem)

possibile trovare, all’interno così co-me all’esterno, abitazioni italiane e anche albanesi. Il famoso comune di Palazzo Adriano, studiato da tutti noi sui testi scolastici, si trova a meno di venti chilometri distante.

Campofelice d’Italia si trova a meno di cinque chilometri da Mez-zojuso. Il paese ha avuto origine in-torno al 1800, costituendo prima solo la residenza di un principe del luo-go. Il nobile veniva chiamato anche Principe di Fitalia e fitalia non ave-va un’etimologia italiana ma greca, la cui radice indicava il vitigno o la piantagione. Senz’altro il nome è sta-to gli è stato attribuito dagli emigranti

d’oltremare, nel quindicesimo secolo, provenienti dal Peloponneso e che erano, com’è storicamente noto, poco greci e molto arbër, numerose famiglie albanesi impiegate nella difesa contro gli attacchi ottomani dei castelli della Repubblica Veneta in terra ellenica. Nel frattempo il principe, assecondando le esigenze agrico-le, fece popolare i dintorni della sua residenza invitan-do alcuni degli abitanti dei paesi limitrofi. Si trovavano qui anche molti residenti locali di origine arbëresh. Rendiamo noto un terzo dettaglio: il cognome di Mike. Il famoso giornalista tendeva a precisare ogni volta che il suo cognome non fosse Buongiorno, il famoso saluto italiano. Era irremovibile e bene attento affinché ve-nisse scritto Bongiorno. Era in realtà nel giusto, sia il nonno che gli avi prima di lui a Campofelice di Fitalia portavano questo cognome. Cosa significa questo?

Probabilmente gli antenati desideravano separarlo dall’origine della lingua del luogo e sostenere la pro-venienza da un’altra lingua. E quest’altra lingua, nel nostro caso l’arbëresh, “Mirëdita” non rappresentava solo un saluto, ma il nome di un’intera regione ricca di storia. Era una terra legata al cattolicesimo, al Papa di Roma e in particolare a Giorgio Castriota Scandërbeg, ampiamente ammirato anche dagli italiani. Conser-vando intatta la provenienza, frutto di un saluto che si affiancava al nome di una regione, per cui anche sino-nimo di ricchezza o influenza politica, lasciavano inten-dere la loro appartenenza alla cerchia di quei capitani uniti nella promessa di una resistenza anti-ottomana e anti-islamica ad Alessio. Così la famiglia Mirdita immi-grata in Grecia e poi giunta in terra italiana, traducendo il proprio cognome, lo differenziò dall’usuale saluto. I suoi discendenti appartenevano ad un grande casato albanese, erano uomini di “sangue blu” emigrati lì so-lo per necessità. In questo modo si può meglio com-prendere quella particolare luce negli occhi di Mike Bongiorno durante il quizz di quarant’anni fa. In verità l’intera vita dei Bongiorno negli Stati Uniti d’America ha avuto il profilo di un modo di vivere nobile.

Pensiamo al grande Mike! Non vi sembra si com-portasse da principe? Nel frattempo aggiungiamo che il cognome Bongiorno è appartenuto a poche famiglie al mondo, davvero poche. E’ molto particolare. Alcune si trovano negli USA, una minima parte è emigrata in Au-stralia. Sicuramente appartengono tutte al ramo “testar-do”, “leader”, nord-albanese del comune arbëresh in Sicilia. Forse quel che abbiamo presentato come ipotesi su una possibile origine albanese di Mike Bongiorno è ben poco per avere l’autorità della prova. Ci scontriamo anche con la difficoltà di sapere che, diversamente da altri personaggi popolari italiani che non hanno negato le loro origini arbëresh, il famoso giornalista non ha mai fatto alcun riferimento a una discendenza albanese risalente a sei secoli prima.

Nel frattempo, dalle loro dimore arbëresh in Italia, sono emigrati anche diversi nostri lontani connaziona-li, divenuti mafiosi. Anche quando questi ultimi non ne facevano parola, veniva immediatamente svelata la loro origine etnica. Che Mike Bongiorno non sia mai dimenticato! Speriamo ci possa perdonare per averlo disturbato in un simile momento e per non averne scelto un altro in seguito. Tutto è stato fatto per poterlo onorare e sentirci fieri per la ipotetica possibilità che nel suo sangue scorresse un po’ del nostro.

Mike Bongiorno era forse di origine albanese?

Personazhet e nje nate festedi Ylli Polovina

nga Iliriana Sulkuqi SHBA

Per molti albanesi e altrettanti italiani sarebbe un onore avere un’at-tività a Roma, ai Parioli, a via Eleonora Duse 2/D, sede dei magnati d’Italia, esattamente lì l’albanese Henri ha aperto un negozio dalle

dimensioni contenute ma gradevole e dal gusto fine sulla scelta degli ar-ticoli venduti, bigiotteria antica e moderna proveniente dalla Thailandia, dal Nepal ecc. Dopo il successo del loro punto vendita nel cuore di Albano Laziale, a via Sant’Ambrogio 5, Henri decise assieme alla sua compagna Emanuela di aprire l’attività anche a Roma, ai Parioli, a via Eleonora Duse 2/D. Qualcuno poteva anche non avere fiducia in quest’iniziativa, ritenerli pazzi, crederli sogni di gioventù, eppure i due giovani, con l’appoggio dei genitori, riuscirono nel loro intento. Ora che il negozio ai Parioli è stato aperto, viene frequentato non solo dai giovani, ma anche da clienti di di-verse fasce d’età e turisti. Quello che colpisce dell’incantevole negozio è

vedere all’entrata, su entrambi i lati all’angolo della porta, delle fotografie attaccate che testimoniano una parte del loro percorso nell’attività di cui sono così tanto innamorati.

Questa presentazione colpisce molto i clienti che dopo aver visto le foto pubblicizzate all’esterno entrano con grande piacere, scontrandosi con il sorriso dei due giovani che offrono a loro di tutto. Una simile gentilezza da i suoi frutti perché, come ci hanno spiegato Henri ed Emanuela, il com-mercio sta andando bene. In verità un simile successo è un piacere per la comunità albanese a Roma e in tutta Italia, lieta di vedere che un loro rap-presentante si sia così velocemente integrato nella vita di questo paese e non solo, abbia anche fatto così tanti passi in avanti. Quando domandiamo a Henri di tutti questi successi ci risponde con modestia: dedico tutto alla mia educazione familiare, che mi ha insegnato che i successi si possono

raggiungere solo con un lavoro inten-so, così come loro hanno fatto in questi vent’anni in Italia, indicando allo stesso tempo con il sorriso Emanuela. Ho pro-messo a Henri che avrei scritto su di lui non solo con l’intento di mostrare come si è ben integrato un giovane albanese, ma per di più perché ogni albanese o italiano possa, dopo aver letto l’articolo, passare ai Parioli a via Eleonora Duse 2/D e aver modo di toccare con mano questa realtà. Potranno incontrare lì Henri e la sua compagna Emanuela, due giovani che amano lavorare e affrontare nuove sfide. Senz’altro impa-reranno da loro e dopo aver familiarizzato con il negozio, sono sicuro che acquisteranno con piacere la bigiotteria esposta.

L’albanese Henri Sadedini e il suo successo

via Filippo Coridoni 23, 00046 Grottaferrata (Roma)3. 0039/0683606938Hasan.aliaj@tiscali.itRedazione.rrenjet@yahoo.comeditoriarrenjet@hotmail.it

NCulturaM . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . pagina 8

Poetja Këze (Kozeta) Zylo, siç e cilësojnë njerë-zit që e njohin, është një grua plot vitalitet. Në jetën e saj ajo ka një background plot veprim-

tari pedagogjike, politike dhe shoqërore. Në emigrim ajo është cilësuar si një njeri vullnetmirë. Profesor Peter Prifti e quan:”Ambasdor of goodwill” e popul-lit shqiptar në Amerikë, sepse ka një empati të rrallë për bashkatdhetarët e saj”. Organizata e gruas “Zëri ynë” në New York e shpalli atë “Gruaja e vitit 2008”, ndërsa Shoqata Mbarëkulturore-Atdhetare I.Qemali në Vlorë i dha titullin “Personalitet i shquar i kulturës mbarëkombëtare”.«Këto të gjitha, sigurisht, nuk i japin emrin e poetes. E rendita këtë CV të shkurtër të saj për të pohuar të vërtetën e formuluar në shprehjen e njohur,»stili është vetë njeriu». Pa hezitim, po e quaj Kozeta Zylon një poete qytetare, duke patur parasysh nocionin e fjalës «qytetari’ «, që nënkupton qëndrimin e individit në mënyrë të vetëdijshme ndaj të drejtave dhe detyrave politike, morale dhe mbrojtjes së tyre. Këtë epitet po ia kaloj edhe asaj si poete, duke patur parasysh përmbajtjen ideo-emocionale të krijimtarisë së saj letrare. Kozeta Zylo, deri më sot, ka botuar tre vëllime poetike: «Monumenti i lotit»(20005),»Pranverë pa mimoza»(2006) dhe «Mjelmat po të vijnë»(2008). Pjesën më të madhe të poezive të këtyre vëllimeve i ka shkruar dhe i ka botuar duke qënë larg atdheut, në emigrim në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Janë, mbi të gjitha, këto krijime që dëshmojnë, në radhë të parë, vetëdijen e saj patriotike. Sytë dhe men-djen e saj ajo i mban nga vendlindja. «Hapu qiell, të shoh Shqipërinë» shkruan në poezinë «Shqipërinë e kam përjetë». Ndjenja e saj patriotike merr formë la-pidare tek poezia «Monumenti i lotit». Poetes i duket vetja e saj si Doruntina e legjendës e «martuar» larg (në mërgim) që pret «vëllanë» të vijë ta kthejë në at-dhe («Vetja ime»), atdhe i cili, sipas saj, vuan si një Promete i lidhur («Askush nuk të thotë»). Patriotizmi i poetes nuk mund t’i anashkalonte problemet e genit shqiptar nëpër botë. Ajo, me poezi të tilla si «Pengu im Kosova»,»Çameria» e plot të tjera, u ka kushtuar vargje të zjarrta luftëtarve dhe dëshmorve për çliri-min e Kosovës, ka shkruar vargje të dhimbshme për Çamërinë. Kozeta Zylo, si pjesëmarrëse aktive në zhvil-limet demokratike në Shqipëri, ka shkruar plot vjersha me tematikë kundër diktaturës dhe amullisë të viteve të para pas saj. Ajo është partizane e vendosur e lirisë së fjalës, thurr vargje për «lirinë e shpirtit» dhe i atri-

brendshme, që do ta quaja «egocentrike», të kundërt me atë «centrifugale». Mendimi dhe ndjenja mblidhen në qendër (në botën intime të krijuesit), në vend që të shpërndahen në periferi (në botën e problemeve që e rrethojnë atë). Nuk e tjetërson veten krijuesi me këto ngjarje, por bëhen këto pjesë e botës intime të tija. Këtë u përpoqa ta vë në dukje më lart duke folur për lirikën erotike. Por edhe tematika patriotike, po ta shohesh me kujdes vëllimin «Mjelmat po të vijnë», vë re se si au-torja temat mbi patriotizmin i jep të personalizuara në vargje që flasin, në radhe të parë, për vetveten dhe jo në vargje të përgjithshme apo të ballëpërballshme.

Ciklin për atdheun, në këtë vëllim, ajo e fillon me poezinë «Mezhgorani» («Ç’m’u shfaqe sot, Mezhgorani im»), për të vazhduar me poezi të tjera si «Streheza» («Të erdha, streheza ime, të erdha/E di që më prisje»). Dhe e natyrshme është. Atdheu, për secilindo, fillon nga «vatra familjare». Edhe Odisea, shtegtari i përjetshëm, që poezia botërore e ka bërë personifikim të mallit për atdheun e braktisur, përmallohet në çastet e para kur shkel në Itakë, duke parë dhe shijuar «tymin e ëmbël të shtëpisë». Po. Nga intimiteti zë fill poezia e vërtetë lirike. Pikërisht, drejt kësaj ka lëvizur poezia më e re e poetes Kozeta Zylo. Dhe ka ndodhur kështu me poe-zinë e saj, ajo që ndodh dhe në natyrë. Ndodhin lëvizjet e shtresave të nëndheshme, pastaj lëkundjet në sipër-faqen e tokës. Kjo lëvizje ka sjellë dhe «lëkundje» në laboratorin krijues të autores. Me vëllimin «Mjelmat po të vijnë» ajo arrin me sukses atë që i duhet një vargu të vërtetë poetik. Fjalët në të e ndjejnë veten ngushtë, shtërnguar, kurse mendimet fitojnë hapësirë dhe thellë-si. Me vargje të tilla poetja, jo vetëm na tregon, por na i përcjell emocinalisht ndjenjat dhe mendimet që mbartin në vetvete fjalët e zakonshme. Ndryshime kanë ndodhur dhe në ligjërimin poetik. Poetja nuk i mbetet rob metrit, rimës apo stolisjes së vargut me figura. Në vargjet e këtij vëllimi mendimi rrjedh lirshëm, në trajtën e një mono-logu apo rrëfimi, ku momenti dhe detaji konkret nxitin mendime asociative të çastit dhe të kohës që ka kaluar, duke krijuar një tërësi organike emocionuese. Kriji-mi bëhet kështu vërtet i figurshëm, semantika e fjalës shkrihet me semantikën e mendimit dhe ne shijojmë atë kënaqësi estetike që na jep poezia. Kështu vargjet e au-tores bëhen edhe të lexuesit. Poetja Kozeta Zylo realizon kështu artistikisht «qytetarinë» e saj. Dhe kjo është një arritje jo e vogël. Kjo premton edhe për më shumë për të nesërmen e krijimtarisë së poetes.

buon vetes qëndrueshmërinë e një martireje që «edhe pse mbi prush eca zbathur/Mendimet shpesh me zjarr i komentova»(Cuditem dhe vetë»).Poetja i bën apel po-litikës që të bashkohet për prosperitetin e vendit të vet («Lypsarit»,»O popull,zgjohu»). Këto poezi dhe plot të tjera skicojnë portretin e një krijuese qytetare. Edhe në lirikën erotike poetja e shpreh qartë angazhimin e saj qytetar. Mbase, epiteti «qytetar» në këtë rast, tingëllon si paradoksal. Intimiteti i ka kufjitë brenda zemrës dhe mendjes sonë, ka kufijtë e vet të shenjtë ku nuk ka të drejtë të përzjehet askush, kufij që njeriu mund t’i mbajë të mbyllur tërë jetën.»Qytetarinë» e kësaj lirike e shikoj, pikërisht, në guximin e autores për të shpalo-sur në mënyrë të vetëdijshme dhe pa asnjë paragjykim këtë fshehtësi intime. Ky nuk është as narcisizëm, as vetëmburrje dhe, aq më pak provokim. Eshtë një sfidë që i bëhet vetëburgosjes të ndjenjave intime të femrës për shekuj me radhë. Në poezinë tonë ka ndodhur prej disa vitesh një «revolucion» i vërtetë në trajtimin dhe në shprehjen artistikisht të ndjenjave erotike të poete-shave tona.

Kjo duket jo thjesht në rritjen e numurit të tyre, që trajtojnë këtë tematikë, por në vetë mënyrën e shpre-hjes hapur, pa ndroje dhe sinqerisht, gati me naivitet, të ndjenjave dhe të perjetimeve erotike. Edhe poetja Kozeta Zylo nuk druhet që ta hedhë në vargje dhe ta publikojë (botojë) pasionin e çasteve intime, krahas përjetimeve dhe ndjenjave «të pastra» qytetare. Heroina e saj lirike e shpall hapur të drejtën e saj për të folur për «enigmën e dashurisë», »Ndoshta pena e poetit.../Zbuloi, me në fund, enigmën e dashurisë»(«Për një puthje princi»). Ajo na flet për «drithërimat e zemrës» dhe «punët mëkatare çiftërore»(«Një gonxhe e zjarrtë lundron mbi valë»). Ajo na drejtohet me sinqeritet:»Mos më qortoni, që e shuajta etjen e ndaluar»(«Një Romeo e një Zhulje-te rishfaqen përsëri»), sepse e konsideron këtë një pje-së të emancipimit të vet, larg çdo mendimi apo pasioni pervers. Ajo e quan erotizmin një «vegim»,»një dëshirë pak si të marrë», por të bukur «si një endërr e qelqtë» («Shëëët!...»).Nuk e di se si, por lirika erotikee poetes, më kujtoi serenatat e qytetit tim që aq çiltër e pa ndroje i kanë kënduar dashurisë dhe pasionit erotik që më shumë se një shekull e gjysmë më parë. Sigurisht, jemi në një kohë tjetër, këto lirika nuk këndohen pranë Bu-

rimit të Çardhakut, por buzë liqenit të Tiranës dhe buzë oqeanit Atlantik. Autor i tyre nuk është më një burrë, si në serenatat korçare, por një femër, një poete. Kozeta Zylo nuk i këndon, thjesht,pasionit. Po të ishte kështu, lirizmi i saj do të katandiste në një erotizëm «xhungle». Në poezinë «E di», ajo e shpreh qartë thelbin human të këtij erotizmi:»Eshtë dicka tjetër që na lidh,/Shpirti ynë përjetësisht, perjetësisht». Ajo vë emrat e Romeos dhe të Zhuljetës përbri çiftit të dashuruar të poezive të saj. Të gjithë e dimë «sfondin» erotik dhe atë shoqëror të çiftit shekspirian dhe fundin tragjik të tyre. Heroina lirike e Kozeta Zylos ka një shqetësim tjetër:»Askund nuk ndjej...parfum Romeo dhe Zhuljetë». Ky «par-fum» është metafora e dashurisë së pastër. Poetja i kundërvihet kështu moralit të shthurrur, që aq shpesh sot, erotizmin e banalizon, për të mos përdorur epitet tjetër. Kritika letrare e ka quajtur poeten «romantike». Edhe kjo nuk e mohon. Në qoftë se lufton me «pallë në dorë» në fushën e patriotizmit dhe të politikës, apo problemeve të tjera shoqërore, këtu, në fushën intime, ka çaste që e tremb guximi i vet, ajo shkruan:»Te ne-sërmen mezi e pres/Për të vallëzuar me fjalën erotike/Në qiell a s’di se ku/veç jo në tokën mëkatare»(«Ritual i pavdekshëm»),»Eja të ikim në planete të panjohu-ra», i lutet të dashurit të zemres («Një Romeo dhe një Zhuljetë po rishfaqen përsëri»).

Poetja është e vetëdijshme se vjen nga një e ka-luar konservatore (për erotikën kishin të drejte të flisnin vetëm burrat dhe poetët) dhe se jeton ako-ma në një mjedis plot paragjykime, prandaj pohon me dhimbje:»Askush s’më kupton, vetëm vetja ime» («Vetëm»). Kjo është një dramë intime jo vetëm e kësaj heroine. Eshtë një pjesë e dramës shpirtërore të sho-qërisë shqiptare sot. Dramë që aq shpesh na zhgënjen dhe na bën (ose na ka bërë) edhe neve «romantikë» duke marrë arratinë e mërgimit në kërkim të lumturisë. Dhe, për ta mbyllur këtë vështrim të shkurtër mbi kriji-mtarinë e poetes, disa fjalë për «qytetarinë» e vetëdijes së saj krijuese. Autorja në poezinë «Misioni i vargut» shkruan:»Do t’i gris vargjet e mia/Në se ato nuk janë bërë shpirti juaj». Ajo, natyrshëm, nuk ka se si ta kup-tojë krijimtarinë e vet pa lexuesin. Por sa e arrin ajo këtë. Në krijimtarinë poetike të Kozeta Zylos (sidomos në vëllimin «Mjelmat po të vijnë»),vë re një lëvizje të

Vetëdija qytetare e një poeteje nga Vangjush Ziko Canada

Albanologu, perkthyesi, studiuesi dhe nje nder njohesit me te mire te letersise te tradites dhe bashkehore, i nderuari dhe respektuari z. Ro-

bert Elsie ka thene: “Letersia shqiptare nuk njihet ne bote...” Rreth ketij mendimi po vetequajme fenomeni ne fjale (mbasi letersia shqipe ne bote nuk njihet dhe do te thoja as letersia e fenomenit artificial, qe tashme eshte vetem brenda shqipfolesve e shqipshkrueve) nuk ka argumentuar asgje ne interviten e fundit hedhur po ne kete grup (toplisten e alb-shkences) nga biografi i tij z. Çerçiz Loloci.

Ne kete rast z. Elsie ka thene nje te vertete, mbasi bota nuk eshte vetem nje qark i ngushte intelektualesh dhe politikanesh francez, por ne planetin tone ka mbi 6 miliard banore, qe me shumice jetojne ne 5 kontinente. Ne kolonite franceze ne Afrike, ku si gjuhe zyrtare ose sekondare eshte frengjishtja letersia shqipe eshte e pan-johur. Shume autor afrikane jane te njohur ne Amerike, fale klubeve, qendrave kulturore, kishave metodiste protestane, katolike, evangjeliste etj., shoqatave dhe or-ganizatave afrikano-amerikane qe jane me shumice. Ne Afrike jeton nje popullsi mbi 700 milione banore. Nuk kemi pare deri me sot njerez ne qytetet e shteteve te Afrikes te vihen ne radhe per te lexuar letersi shqipe, por kemi pare helikoptere te OKB-se, Frances etj., qe te hedhin ndihma ushqimore per mbijetesen e ketyre nje-rezve te mire por fatkeq... Edhe ne kontinentin tjeter gjithashtu ne Australi letersia shqipe nuk eshte e njo-hur. KJo me sa duket lidhet me diatancen e madhe mi-dis 2 hemisferave veri-jug. Edhe ne Indi (me shumicen e nje popullsie te varfer ose te tejvarfer sikurse quhen fakiret e Indise), qe ka nje popullsi mbi 1 miliard bano-re letersia shqipe serisht nuk mendoj se njihet. Megji-thate India dallohet per llojshmerine e kultures, shkri-mtareve, aktordhe filmat kinematografik. Ne Amriken Latine (Amerika e Jugut), ku flitet dhe shkruhet spanji-sht (me perjashtim te Brazilit, ku flitet portugalisht), me sa kam biseduar me disa miq qe jetojne ne New York, letersia shqipe nuk njihet e per me teper as fenomeni i vetekrijuar nga media elektronike shqiptare. Ne ShBA (me popullsi 302 milion banore) letersia shqiptare nuk njihet, mbasi nuk ka autor #1 best seller (te perfshire ne botimet e gazetes prestigjioze The New York Time). Shu-

me vete nuk dine se ne cilin kontinent ndodhet dhe cfa-re gjuhe flitet. Nje mik amerikan me tha kohet e fundit se cfare gjuhe flitet ne shtetin tend: rusisht apo ki-nezshe, mbasi ai kishte lexuar se Shqiperia ka qene nen influencen politike dhe ekonomike te ish Bashkimit So-vjetik dhe me vone te Kines... Ne Azi, ku eshte e per-qendruar 2/3 e popullsise se botes letersia shqipe dhe autoret e saj (ose nder me te miret sikurse i quajne “kri-tiket” e shtypit sot ne Shqiperi si “fenomen”, “disident”, “gjeni te letrave shqipe”, “balzaku i koheve moderne”, etj.) jan te panjohur. Kina me nje popullsi 1.3 miliard ze vendin e pare ne bote (sipas demografeve amerikane) per gjuhen me te folur dhe te shkruar dhe serisht leter-sia shqipe eshte e panjohur, mbasi nuk ka asnje autor best seller ose #1 te shitur ne librarite kineze. Une men-doj se njohja e letersise se nje shteti ka te bej edhe me zhvillimin ekonomik. Kina sot ka nje zhvillim ekonomik marramendes dhe se investitoret amerikane me shumice po i transferojne kapitalet e tyre financiare ne Kine sep-se produktet e konsumit kane kosto me te ulte. Kjo ka bere qe Kina te jete ne qender te vemendjes te botes se sotme. Mbas ekonomikese vjen edhe kultura, arti etj. Lojrat olimpike te fundit te mbajtura ne Kine ishin me teper nje zhvillim i kultures dhe artit 5 mijevjecar kinez. Kinezet kane shume botime te tyre edhe ne New York ne gjuhen angleze, kane shkolla, qendra arti kulture dhe ne kete menyre ata promovojne arritjet e artit dhe kultures se tyre duke mos harruar traditen. Komuniteti shqiptar ne Amerike nuk ka qendra serioze te konsoliduara dhe per me teper ka vetem grupe ose individe ka kane njetin e mire te bejne dicka pozitive per artin dhe kulturen e tradites te trojeve etnike shqiptare, por s’kane force fi-nanciare dhe aftesi bashkekohore organizuese. Ne shte-tin me te zhvilluar ekonomik te Azise dhe te dyten ne bote pra Japoni nuk ka asnje autor shqiptar qe te kete sukses nga shitja e librave te xhepit. Ne Europe pervec frances ku ndonje autor eshte botuar ne disa mijera kop-je nuk ka serisht edhe ketu asnje autor shqiptar best seller, mbasi edhe per “fenomenin” nuk ka asnje infor-macion te sakte per tirazhin, ribotimete herpashershme nga shitja e librave te xhepit. Per mendimin tim me shu-me zhurme behet ne mediat shqiptare per shqiptaret. Asnje nga autoret sikurse thuhet ne Shqiperi se jane te

njohur qofte edhe ne france nuk shkruan librat e vet direkt ne gjuhen frenge qofte ky edhe “fenomeni” apo “gjeniu i letrave shqipe. Tani lind pyetja se ku eshte e njohur letersia shqipe dhe per pasoje dhe veprat e shkrimtarit (te shquar per boten shqiptare) z. Ismail Ka-dare, mbasi nuk ka asnje best seller. Po jap vetem nje shembull. Ne Amerike dhe bote deri tani jane shitur 7 milion libra (sipas gazetes The New York Times dhe re-vistes TIME) me autor Presidentin tone Barok Obamen, duke qene nder me te shiturit nder disa presidente te Amerikes te marre sebashku. Pra nje figure politike qe nuk ka me shume se 1 vit ne skenen politike amerikane dhe boterore botohen deri ne 7 milion kopje ndersa nuk dime sa sa eshte tirazhi i botimeve te gjithe autoreve shqiptare te perkthyer ne bote sot, kjofte dhe i “gjeniut” “shkrimtarit me te famshem nderkombetar Kadare” si-kurse thuhet ne mediat shqiptare. Deri me tani shkrim-taret shqiptare shkruajne ne gjuhen shqipe per t’u lexuar nga lexuesit po shqiptare. Pikerisht mosnjohja e letersise shqiptare ne bote dhe konstatimi i drejte i al-banolgut te njohur z. Robert Elsie nuk eshte bere objekt i analizave nga media shqiptare, te pakten sa kam mun-dur te lexoj deri me sot. Edhe vete z. Ka dhene nje per-gjigje te pergjithshme (qe te kujton politikanin cimca-kez z. F. Nano qe flet shume e s’thote asgje konkrete) dhe asje konkrete. Pra ne kete rast z. Elsie na la te kup-tonim edhe pse ne mediat shqiptare behet zhurme shu-me rreth “fenomenit” ai eshte i panjohur ne bote. Kur kete konstatim me kohe e kam thene une dhe shume te tjere, te gjithe jemi quajtur trathtare, kunderkombetar etj. brockulla te fjalorit te diktatorit largkjofte ose Dul-les se Gjirokastres. Meqenese kete konstatim e deklaroi me ne fund drejte dhe sakte z. Elsie media hesht. Deri kur do te vijohet nga media servile te genjehet lexuesit se ky apo ai shkrimtar eshte kolos, gjeni, balzak, etj., epitete kilometrike te vendosur para dhe mbas emrit te personit kjofte ky edhe z. Kadare. Une mendoj se idhu-jt e krijuar prej rere shpejt koha do te tregoj se jane apo jo te tille. Te marrim vetem rasitn e Shqiperise. Ne Shqi-peri 3/4 e territorit te saj jane reliev kodrinor dhe malor, ku dhe eshte perqendruar edhe 55-60% e popullsise rurale. Ne zonat e thella malore ende sot e kesaj dite nuk shkon shtypi dhe qarkullon libri artistik shqiptar

dhe i huaj. Te rinjte sot ne qytete por edhe ne katunde jane me shume te interesuar qe kohen e lire ta kalojne mes miqve dhe shokve ne disko, plazhe, eskursione, koncerte, kinema, party, internet, toplista rinore arge-tuese, website personale, my space, facebook, apo per te gjetur rrugen me te lehte per t’u larguar nga Shqiperia per nje jete shume me te mire se periudha e tejzgjatur tranzitore qe s’dihet se kur do te mbaroj etj. dhe nuk kane deshire te ngujohen me ore ose dite te tera duke lexuar libra politik, gazeta me shkrime kilometrike etj. Nese nje te riut ne Shqiperi do t’i afrosh si dhurate nje liber te nje shkrimtari te njohur apo nje CD apo te shkoj per feste me shokete shoqet, aiose ajo sigurisht qe do te zgjedh te dyten. Brezi i ri ne Shqiperi mbas viteve 1990 nuk eshte i interesuar te lexoj libra me kooperativista, dimra te vetmise se madhe, qe jane produkt i sistemit komunist, ndonese media qe trashegon mentalitet dhe aksion komunist per inerci shkyhet e bertet s eketo jane shume te bukura. Ne Shqiperi nje shkrimtar kjofte edhe ky z. Kadare njihet vetem fizikisht ose si emer, mbasi asnjeri prej tyre nuk di te thote nje titull libri ose perso-nazhi te veprave te tij. Nje pjese e rinise qe jeton sot ne katund ka me shume interes te bej disa lek, dhe ne zo-nat e thella malore te kullosin bagetite se me ato ai nxjerr qumeshtin, mishin, gjalpin duke i kullotur ato sa me mire. Une nuk di se nje i ri qe del ne mal me bageti te marre me vete edhe librin. Ai preferon nje radio me bateri se nje liber. Nese ai do te lexonte librin delen do ta cante ujku apo do te rrezohej ne ndonje humnere... Te rinjte ne qytet e kane mendjen tek argetimi qefi e jo tek librat. Edhe ndonje qe shkon ne universitet kerkon qe ta marr ate sa me lehte pa vrare mendjen shume. Te vert-met raste kur nje shkrimtar shqiptar njihet eshte kur profesori i deges se gjuhe letersise i jep si teme diplome kete apo ate autor qe ai pelqen dhe nuk e le ne deshiren e studentit qe te mbroje diplomen me nje teme te tradi-tes te pashkelur me pare ne fushen e hulumtimeve, duke sjelle nje risi edhe per vete kulturen shqiptare.

A eshte me mire te debatohet me argumenteper konstatimin e sakte te perkthyesit, studiuesit dhe alba-nologut bashkekohor z. Robert Elsie se te flitet per fe-nomene te rreme qe nuk ekzistojne ne realitet jo vetem ne Shqiperi por as ne bote...

Z. Robert Elsie ka te drejte kur thote se: “Letersia shqipe nuk njihet ne bote”

nga Klajd Kapinova New York

NCulturaMpagina 9 . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 .

Zonja presidente si ju linda ideja per hapjen e shkolles?

Une kam vite qe punoje si pedagoge profesion te cilin e njoh mire dhe e kam per zemer. Eksperienca prej shume vitesh ne kete fushe te bukur nje dite me obli-goje qe te mendoja seriozisht per te hapur nje shkolle te till sic eshte kjo qe ju shikoni.

Shkolla si objekt eshte cilesore dhe kjo eshte nje e vecant qe e dallon ate prej shume shkollave qe shtrihen ne qytet, por deshirojme te na thuash si u prit prej kolegeve te tu dhe qytetareve vlonjat?

Te them te drejten ne shume koleget e mi qe me kane vleresuar per punen dhe pasionin tim per pedago-gjin kjo shkolle u prit pozitivisht te cilet me inkurajuan. Mund te permend koleget si Elvira Aliaj…., ndersa disa te tjere qe kane hapur shkolle pa e njohur kete profe-sion shprehen frike sepse konkurenca tani do te ishte me e madhe. Shkolla jone ka ne perberjen e saj jo vetem te gjitha ambientet e duhura njelloje si nje shkolle eu-ropiane, por edhe nje kabinet pedagogjik te kualifikuar me krenari pohoje me cilesorin. Keto dy kontigjente i kam ndjekur vete une personalisht. Rezultati qysh nga hapja e shkolles e deri me sot eshte i kenaqshem.

Zonja presidente te perqendrohemi tek shkolla cfare komponetesh ka ajo dhe ne cfare kategorie fu-tet sipas kerkesave te ministrise se arsimit?

Shkolla “Reald” ju afron nxenseve mjedise te ken-dshme e bashkekohore per mesim, clodhje dhe argetim, te qeta e te sigurta. Ne ambjente e saj gjenden laborator bashkekohore ne studimin e shkencave natyrore Kimi, Fizik e Biologji. Dy laborator informative me hard e software, me sherbim interneti te shpejte dhe pa limit. Kur flasim per laboratoret ne i kemi krijuar te gjithe sepse ne e kemi te qarte se ne laburatore nxensit do te konkretizojne ato qe kane mesuar ne teori. Ne kemi laborator modern me pervetsim interaktiv te gjuheve te huaja etj. Me pak fjale ne kemi kushte te favorshme per cilindo nxenes sipas natyres dhe shklalles se studimit. Keshtu permbushja e kritereve te shkolles eshte jo ve-tem cilesore por e them me plot gojen nuk ka dallim nga shkollat e mesme europiane. I vetmi dallim eshte sepse ne kemi pak vite qe funksionojme por jam e bindur se me punen cilesore te kabinetit tone do te njihemi e do te jemi me prestigjos.

Meqense ra fjala mbi njohjen e shkolles suaj jo vetem ne vend, por edhe jashte a keni bere ndonje tentavie per te realizuar kete njohje ne rruge zyr-tare?

Pik se pari rruget per njohjen e shkolles sone jane te shumta, por nje nder ato me kryesoret eshte nxjerja me kualitet e nxenseve qe kane frekuentuar kete shkol-le. Ne kemi nxjere nje sere objektivash dhe programe te ndryshme jo vetem ne mbarvajtjen e mesimit prej pedagogeve dhe interesimin e studenteve per lenden, por njekohesisht ne shume raste ne programet e pla-

scuola non solo nel paese, ma anche all’estero, ha mai tentato di rendere questo riconoscimento uffi-ciale?

Per iniziare, le vie per il riconoscimento della no-stra scuola sono numerose, ma una delle principali consiste nel raggiungimento di risultati finali di quali-tà degli alunni che frequentano la scuola. Noi abbiamo dato il via a una serie di obiettivi e diversi programmi non solo per quanto concerne il successo dell’insegna-mento dei pedagoghi e l’interessamento da parte degli studenti per la materia, ma contemporaneamente in molti casi nei programmi pianificati abbiamo elencato anche i nostri compiti come pedagoghi nel buon svol-gimento dell’insegnamento, che dev’essere contempo-raneo, con nuove richieste sempre in crescita e con il trattamento di metodi efficaci per ogni studente secon-do le capacità. Mentre all’estero, per poter creare dei nuovo contatti con scuole di qualità ci è pervenuta la richiesta dell’Istituto San Giuseppe di Grottaferrata di Roma e speriamo di portare a compimento questo con-tatto al più presto. Questo contatto, tra i primi per noi, avrà un valore alto per la scuola e sarà un’esperienza positiva per entrambe le parti, ma per noi questa co-noscenza ha un significato non solo per l’aspetto peda-gogico, ma soprattutto per quello della collaborazione e dello scambio delle esperienze e delle culture tra le due scuole.

Voi rappresentate una nuova scuola, ci potete dire come avete realizzato l’aforisma di John De-wey per cui “la scuola deve assomigliare alla vita”?

Questa frase che io personalmente apprezzo molto è stata messa in pratica. La nostra scuola offre una se-rie di servizi utili come il bar, il ristorante dalla cuci-na moderna, il fast food, il cortile immerso nel verde e comodo, il trasporto con l’autobus ecc. Gli studenti possono trattenersi anche dopo la lezione dalle ore 15 fino alle ore 18 per studiare o svolgere ulteriori attività collegate all’apprendimento e all’educazione, sotto l’at-tenzione del gruppo d’insegnanti. Sono convinta che gli studenti, appena viste le condizioni faranno quello che sostiene John Dewey, ameranno la scuola che entrerà nei loro cuori.

Ci può raccontare com’è iniziato quest’anno scolastico, quali sono i risultati raggiunti finora nell’iscrizione degli studenti?

I risultati per quest’anno sono soddisfacenti ma, quello che mi colpisce è l’interesse mostrato da parte dei cittadini, le buone parole e i molti complimenti rac-colti non solo per l’edificio, ma anche per l’organizza-zione e la programmazione. Questa fiducia dei cittadini prometto di tramutare in realtà rispondendo non solo con la qualità d’insegnamento dei loro figli, ma facendo in modo che agli studenti non manchi niente. La scuo-la non pubblica “Reald” si trasformerà in una seconda casa per i suoi studenti e questo significa molto per me come dirigente e per il gabinetto della scuola.

nifikuara kemi hartuar dhe detyrat tona si pedagog ne mbarvajtjen e mesimit i cili te jete bashkekohor me ker-kesa te reja gjithmon ne rritje dhe ne trajtimin e meto-dave efikase per cdo student sipas kapaciteteve. Ndersa me jashte per te krijuar kontatakte te reja me shkolla cilesore na eshte paraqitur nje kerkese nga Instituti San Giusepppe ne Grotta ferrata te Romes shpresojme kete kontakt ta konkludojme se shpejti. Ky kontakt si nder te paret per ne do te kete vlera te larta per shkollen do te jete nje pervoje pozitive dy paleshe, por per ne kjo njohje ka nje domethenje jo vetem ne aspektin pedago-gjik por me teper ne ate te bashkepunit dhe shkembit te eksperiancave dhe kulturave midis dy shkollave.

Ju jeni nje shkolle e re, a mund te na thoni si e keni realizuar thenjen e John Dewey qe “shkolla duhet t’i ngjaje jetes”?

Kete thenje qe une personalisht e vleresoje shume e kemi vene ne jete. Shkolla jone afron nje sere sherbimesh ndihmese si bar, restorant me kuzhine moderne, fast food, oborr me ambiente te gjelberuar e komode, transportin me autobus etj. Studentet mund te qendrojne edhe pas mesimit nga ora 15 deri ne oren 18 per te studiuar apo kryer veprimtari te tjera ne funksion te mesimit dhe edu-kimit nen kujdesin e stafit mesimor. Jam e bindur sepse studentet kur shikojne keto kushte tamem sic thot: John Dewey do ta dashurojne shkollen e do te ndjejne per te.

A mund te na thoni ky vit shkollor si filloje, si jane rezultatet e deri tanishme ne regjistrimin e stu-denteve?

Rezultatet per kete vit jane te kenaqeshme por, ajo qe me bene pershtypje eshte se ka patur interesim nga qytetaret, fjale te mira e shume koplimente morem prej tyre jo vetem per godinen, por per menyren e or-ganizmit dhe programimit. Kete besim qytetareve une ju premtoje se do ta bejme realitet duke ju pergjigjur jo vetem ne kualitetin e mesimit te femijeve te tyre, por Studenteve do t’ju plotesojme kushtet qe mos t’ju mun-goje asgje. Shkolla jopublike “Reald” do te kthehet si nje shtepi e dyte per studentet e saj kjo do te thot shume per mjua si drejtuese dhe kabinetin e shkolles….

Signora preside, com’è nata l’idea di aprire la scuo-la?

E’ da anni che lavoro come pedagoga, una profes-sione che conosco bene e a cui sono molto affezionata. L’esperienza di molti anni in questo bel campo mi ha obbligata un giorno a valutare seriamente l’apertura di una scuola come quella che lei vede adesso.

La scuola oggettivamente è di qualità è questa è una particolarità che la distingue da molte altre scuole che si inalzano lungo la città, ma desideria-mo sapere com’è stata accolta dai suoi colleghi e dai cittadini di Valona?

A dire il vero molti miei colleghi che stimava-no il lavoro e la mia passione per la pedagogia han-no accolto questa scuola positivamente e mi hanno incoraggiata. Posso nominare colleghi come Elvira Aliaj..., mentre altri, alcuni dei quali hanno aper-to delle scuole senza conoscere questa professione, hanno espresso paura perché la concorrenza sarebbe stata maggiore. La nostra scuola ha nella sua compo-sizione non solo tutti gli ambienti necessari identici a quelli di una scuola europea, ma anche un gabi-netto pedagogico qualificato e che con orgoglio rico-nosco come quello di maggiore qualità. Questi due contingenti sono stati seguiti da me personalmente. Il risultato dall’apertura della scuola ad adesso è sod-disfacente.

Signora preside, concentriamoci sulla scuola, quali componenti ha e di quale categoria fa parte secondo le richieste del ministero d’istruzione?

La scuola “Reald” offre agli alunni ambienti gra-devoli e contemporanei adatti allo studio, al relax e al divertimento, sereni e sicuri. Nei suoi ambienti si trovano laboratori contemporanei per lo studio delle scienze naturali quali la Chimica, la Fisica e la Bio-logia. Ha due laboratori informatici ricchi di hardwa-re e software, con un servizio internet veloce e senza limiti. Parlando di laboratori ricordiamo di averli aperti tutti perché avevamo ben chiaro che nei labo-ratori gli alunni avrebbero concretizzato quello che studiavano come teoria. Possediamo dei laboratori moderni con apprendimento interattivo delle lingue straniere ecc. In poche parole, vantiamo delle con-dizioni favorevoli per ogni alunno secondo la natura e il grado di istruzione. In questo modo il completa-mento dei criteri della scuola è non solo di qualità ma lo dico pienamente convinta, non presenta alcuna differenza dai licei europei. L’unica distinzione è il fatto di essere entrato in funzione da pochi anni ma sono certa che con il lavoro di qualità del nostro ga-binetto ci faremo conoscere e acquisiremo maggiore prestigio.

Siccome ha citato il riconoscimento della sua

Nje shkolle qe premton shume ne te ardhmen

Una scuola che promette molto in futuro

Ne shqiperi kur shikon aritje ne fusha te ndryshme sidomos ne ate te arsimit instiktivisht gezohesh, por me teper ketij entuziazmi i shtohet deshira qe emigrantet nje dite te kthehen ne atdheun e vete. Padyshim

keto aritje e kane nje shpjegim, politikat e qarta dhe afat gjata ne arsim dhe perpjekjet individuale private te pedagogeve ne aktivitet

et e ngritura arsimore. Pasi u njohem me sukseset e shkolles jo publike “Reald” ne qytetin e Vlores presidenten e ketij institucioni arsimor zonjen

Gjinofefa Muskaj e morem ne intervist.

In Albania nel vedere delle conquiste in diversi campi e in particolare in quel-lo dell’istruzione istintivamente si gioisce, ma per di più a quest’entusiasmo si aggiunge il desiderio che un giorno gli emigranti tornino nella loro patria.

Senz’altro queste conquiste hanno una spiegazione, le politiche chiare e durevoli nell’istruzione e i tentativi individuali privati dei pedagoghi

nell’apertura delle attività d’istruzione. Dopo essere venuti a conoscenza dei successi della scuola privata “Reald” della città di Valona, abbiamo

intervistato la preside di questo istituto d’istruzione, la signora Gjinofefa Muskaj.

nga Hasan Aliaj

nga Paul TedeschiniÇdokushi qe shkruen diçka, ban pa tjeter nji pune shume te vlefshme dhe jep nji kontribut te madh per plotesimin gjithnji e ma teper te boshlle-

qeve te “Historise dhe Kultures Shqiptare” ne çdo aspekt. Do te ishte e tepert te filloj me shkrue ketu per qytetin 2400 vjeçar te Shkodres, brì Liqenit te Shkodres, ka-lase se Rozafes, malit Tarabosh, lumit Buna dhe lumit Drin, qe ka qene kryeqendra e Ilirise, vend-qendrimi i mbretenve ilir, e Gentit, e Teutes, e Bardhylit, e Glau-kut, e Klitit, e Agronit etj. Do te ishte e tepert te fil-loj te shkruej se Shkodra edhe gjate okupacionit turk ka qene qendra e vilajetit ma te randesishem ne trojet mbar-shqiptare, me portin ne lumin Buna, qe derdhet ne detin Adriatik, port qe ka qene shume i randesishem per Ballkanin jug-prendimor. E natyrisht ne kete qen-der te madhe, te zhvillueme, pa tjeter ka pase edhe nji mjekesi ma te zhvillueme se ne te gjitha trojet e tjera te banueme nga popullsia shqiptare. Dhe asht pikrisht per kete aresye qe Docent Dr. Kerçiku kandidat i shkenca-ve mjeksore, i diplomuem ne Vjene dhe me nji kulture me te vertete europiane, ka shkrue librin- monument shkencor: “Zhvillimi i Shendetesise ne Shkoder gjate shek. XVIII-XX (Kontribut per Historine e Pergji-

theshme te mjekesise ne Shqipni)”, prej 300 faqesh, te botuem ne Tirane ne vitin 1962, i cili fillon keshtu:“Mjekut te cilesuem “Me duar t’arta”, mjekut ma te shquem qe lindi qyteti i Shkodres Federik Shirokes (1907-1955), i cili dijen e vet e vuni me vetmohim ne sherbim te popullit tue dhane kontribut te çmueshem ne zhvillimin e shendetesise gjate ndertimit te socializmit ne vendin tone, shokut te studimeve e te punes, ia kushton autori”.

Ne kete liber te Dr. Kerçikut jane paraqite 103 tebela statistikore te nxjerruna me shume durim dhe profesionalitet nga rregjistra te ndryshem sidomos nga regjistrat e Kishes Katolike Shkoder mbi regjistrimin e popullsise katolike, mbi lindjet, rregjistrimet dhe vdekjet ku jane shenue edhe shkaqet e vdekjeve. Per shkak se per popullsine muslimane nuk ka pase regji-stra dhe te dhana zyrtare, thote autori, atehere konklu-zionet jane nxjerre per analogji edhe per te gjithe banort e Shkodres e rrethina me malsì.

Ky liber ka 74 fotografi te rralla te institucioneve mjekesore, te mjekve te huej dhe vendas, te farmacistve te huej dhe vendas, dentistve te huej dhe vendas dhe

te personalit mjeksor ne pergjithesi. Permban po ashtu 103 tabela statistikore simbas viteve, smundjeve, shka-qeve te smundjeve, moshave te te smurve etj. si dhe 46 grafike te mbeshtetun ne keto statistika. Po ashtu ka Listen emnore te 120 mjekve civil dhe ushtarak shqiptar qe kan sherbye ne Shkoder si dhe vitet gjate te cileve ato sherbyen, listen emnore te 75 mjekve turq civil dhe ushtarak me sherbim ne Shkoder si dhe vitet e sherbimit, listen emnore te 44 mjekve italian civil dhe ushtarak si dhe vitet e sherbimit, listen emnote te 20 mjekve austriak dhe gjerman si dhe vitet e sherbimit, listen emnore te 26 mjekve civil dhe ushtarak te kom-besive te ndryshme dhe vitet e sherbimit, listen emnore te 94 farmacistave shqiptar dhe vitet e sherbimit, listen emnore te 29 farmacistave turq dhe vitet e tyne te sher-bimit, listat emnore te 9 farmacistave italian, austriak, gjerman dhe te kombesive te tjera dhe vitet e sherbimit. Po ashtu ka listen emnore te 111 priftenve katolik qe kan qene famullitar dhe kan ba regjistrimet ne “Librin Defuntorum= te vdekjeve” dhe ne “Librin Baptisatorum= te pagzimeve” ne qytetin e Shkodres, neper fshatrat per rreth si dhe neper malsina. Ka po ashtu dy Shtojca mbi

“Smutoren e Sckodres” ne vitin 1904 dhe ate te vitit 1905, ka permbledhjen anglisht te permbajtjes se librit, ka dhjet faqe Bibliografi, Indeksin e vendeve dhe per-sonave simbas faqeve perkatese, indeksin e çeshtjeve simbas faqeve, ka pasqyren e klisheve si dhe natyrisht edhe pasqyren e landes e cila ndahet ne gjasht kapituj:

Kapitulli i pare: Pershkrimi i shkurten i gjendje gjeografike, politike dhe shoqnore te qytetit dhe te kra-hines (Ambjenti gjeografik, veshtrimi historik, Shkodra ne shekujt XVLL-XX),

Kapitulli i dyte: Levizja demografike e popullsise katolike te qytetit (Mbi popullsine e qytetit gjate sheku-jve XVLL-XLX, te dhana mbi levizjen demografike te popullsise katolike ne Shkoder ne vjetet 1757-1947: martesat, lindjet, vdekjet, mortaliteti infantil, vdekjet e femijve 1-4 vjeç, vdekjet aksidentale, vitaliteti demo-grafik),

Kapitulli i trete: Smundjet epidemike ne qytetin dhe rrethin e Shkodres (Perhapja e smundjeve epide-mike ne Shkoder-veshtrim i pergjitheshem, Menyra e varrimit dhe perhapja e smundjeve infektive, murtaja-pestis, lija-variola, kalera-cholera),

Nuk ka “Histori Mjeksie Shqiptare” pa Dr. Kadri Kerçikun!

segue a pagina 12

NStoriaM . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . pagina 10

nga Naun Prifti Shba

XHuxhmaxhuxhet sulmojne Skenderbeun

I nani attaccano Scanderbeg

P ak vende të vogla si Shqipëria kanë fatin e mire të kenë njëheresh dy figura të madhë-sisë botërore si Gjergj Kastriotin – Skender-

beun dhe nobelisten e shquar Gonxhe Bojaxhiu, e njohur si Nënë Tereza. Kemi arsye t’i nderojmë dhe t’i respektojmë ata që kanë shtuar famën e mirë të vendit tonë në mbarë botën. Skenderbeu ka hyrë në historinë e artit ushtarak si një nga gjeneralët më të mëdhenj të kohës, si një strateg i shquar i luftimeve mbrojtëse, sepse me një ushtri të vogël mundi të përballonte dhe të shkatërronte taborret e ushtrisë osmane, më të organizuarat dhe më modernet e ko-hës së vet, prandaj taktika e tij studiohet në të gjitha akademitë ushtarake, duke përfshirë dhe shkollat e Amerikës. Me Besëlidhjen e Lezhës Skenderbeu vuri themelet e një shteti arbër të organizuar, sepse as para tij, as pas tij princët shqiptarë nuk mundën të gjenin rrugën e bashkimit. Për 25 vjet me radhë Skenderbeu mbrojti lirinë e vendit të vet.

Lufta e tij pengoi ekspansionin osman drejt Evropës, për çka fitoi mirënjohjen e shteteve evro-piane qëkur ishte gjallë dhe ca më shumë pas vdekjes. Në qiellin shqiptar emri i Skenderbeut ka qenë si një yll polar për gjithë brezat pasardhës, bu-rim frymëzimi për zgjimin e ndërgjegjes kombëtare nga Rilindasit, shembull i ndritur për t’u pasuar nga kryengritësit që orvateshin t’i kthenin popul-lit lirinë, dinjitetin, bashkimin e trojeve, heroi më i pasqyruar për artistët e vendit tonë dhe të huaj. Mirëpo këto vitet e fundit po dëgjohen kritika të for-ta në të dy anët e Atlantikut për veprën dhe jetën e tij. Tani po marrim vesh se Skenderbeu paska bërë gabime të mëdha e të pafalshme nga të cilat po për-mendim: Aiu tregua bukëshkalë, renegat, tradhëtar (hiç më pak), sepse shkeli besën që u kishte dhënë osmanëve kur dezertoi nga ekspedita në Hungari, ku e kishte dërguar Sulltani.

Ai e la ushtrinë turke në mëshirën e fatit duke u kthyer kaçakçe në Arbëri dheduke pushtuar me dinakëri Kështjellën e Krujës. Kryengritja e tij dhe lufta 25 vjeçare qe katastrofë për Arbërinë, sepse solli shkatërrime të tmerrshme për pesë shekuj, në vend t’i kishte shërbyer Sulltanit dhe të kishte fituar favoret e tij duke bërë krushqi me të si fqin-jët e tij serbë dhe grekë. Skenderbeu renegat i fesë islame, sepse u rikonvertua në fenë katolike duke bërë aleancë me Papën e Romës. Shembulli i tij u pasua dhe nga të tjerët prandaj meriton të lanetiset nga Sherihati.

Disa nga këto epitete dhe gjykime për figurën e tij kanë rrënjë shekullore, sepse hasen qysh te kro-nistët bizantinë e osmanë që shoqëronin ekspeditat

e Sulltanëve për pushtimin e Arbërisë. Nga pikëpamja e historianëve osmanë që e kundronin shovinizmin e Perandorisë Osmane si shtrirje të qytetërimit mbi popujt barbarë ose të pafe, ato janë të përli-gjura, mirëpo nuk kemi si të mos shprehim habi kur këto teza i përsëritin me zell edhe një kategori shqiptarësh të arsimuar, si ish professorë histo-rie, imamë që shërbejnë në xhamiat shqiptare dhe paguhen nga komuniteti shqiptar dhe tani së fundi edhe një studiues si z. Hy-samedin Ferraj që mbrojti tezën e doktoraturës me argumentime “shkenco-re” se Skenderbeu ishte renegat. Natyrisht nuk mund t’i mohohet asnjë studiuesi të sjellë fakte dhe t’i argumentojë sipas dëshirës, as nuk mund të thuhet se Skenderbeu e kreu çdo gjë gjatë jetës së tij në mënyrë ideale dhe të përkryer. Pas pesë sheku-jsh e gjysmë mjaft veprime gjykohen ndryshe, sikurse ngjet rëndom edhe pas pesë vitesh, mirëpo kemi të drejtë të pyesim kujt i shërben zvogëlimi, njollosja, apo rrëzimi nga piedestali i Heroit Kombëtar në një kohë krize, kur të gjitha forcat duhet tëia kushtojmë bashkimit kombëtar?

Skenderbeu është gur themeli në historinë e popullit shqiptar, një yll imadhësisë së pare në qiellin e pamatë, një hero që ka frymëzuar brezat prej shekujsh, një strateg ushtarak gjenial, figura më e njohur e shqiptarëve në botë, i cili famën dhe lavdinë e arriti me veprat që kreu në shërbim të at-dheut, të lirisë dhe të qytetërimit evropian, prandaj xhuxhmaxhuxhë t, qofshin edhe me grada shkenco-re, as nuk mund ta ta rrëzojnë nga ajo lartësi ku e mban ndërgjegja e popullit shqiptar, as nuk mund të gërvishtin piedestalin e tij.

P ochi paesi piccoli come l’Albania han-no la fortuna di ave-

re contemporaneamente due grandi personaggi d’impor-tanza mondiale come Giorgio Kastriota-Scanderbeg e il fa-moso nobel Gonxhe Boja-xhiu, conosciuta come Madre Teresa. Possiamo ragionevol-mente onorare e rispettare coloro che hanno ampliato la buona fama del nostro pa-ese nel mondo intero. Scan-derbeg è entrato a far parte nella storia dell’arte militare come uno dei generali più grandi dei tempi, come uno spiccato stratega dei com-battimenti in difesa, poiché con un piccolo esercito riu-scì ad affrontare e annienta-re i battaglioni dell’esercito ottomano, all’epoca tra i più organizzati e moderni, cosa che rende la sua tattica og-getto di studio in tutte le ac-cademie militari, comprese le scuole in America. Con la Lega di Alessio Scanderbeg gettò le fondamenta di uno stato arbër organizzato, per-ché né prima di lui, né dopo i principi riuscirono a trovare

la via dell’unione.Per 25 anni di seguito Scanderbeg difese la libertà

del suo paese. La sua guerra impedì l’espansione ot-tomano verso l’Europa, cosa che gli valse il riconosci-mento degli stati europei finché era in vita e ancor di più dopo la morte. Sul cielo albanese il nome di Scan-derbeg ha rappresentato una stella polare per tutte le generazioni successive, una fonte d’ispirazione per il risveglio della coscienza nazionale da parte dei Rilin-das (intellettuali del Rinascimento albanese), luminoso esempio da ereditare dai rivoltosi che tentavano di re-stituire al popolo la libertà, la dignità, l’unione delle terre, l’eroe più rappresentato dagli artisti del nostro paese e da quelli stranieri. Ma in questi ultimi anni si sentono forti critiche dai due lati dell’Atlantico sulla sua vita e opera. Ora apprendiamo che Scanderbeg ha

commesso degli errori grandi e imperdonabili tra cui citiamo: egli si dimostrò irriconoscente, voltafaccia, tra-ditore (nientemeno), perché non mantenne la promessa fatta agli ottomani quando disertò la spedizione in Un-gheria dov’era stato inviato dal Sultano. Egli abbandonò l’esercito turco nelle mani del destino tornando segre-tamente in Arbëria e occupando con furbizia il Castello di Kruja. La sua insurrezione e la guerra di 25 anni fu una catastrofe per l’Arbëria perché portò a terribili devastazioni per cinque secoli, invece di servire il Sul-tano approfittando dei suoi favori e imparentandosi con lui come i suoi vicini serbi e greci. Scanderbeg volta-faccia della religione mussulmana, poiché riconvertito alla fede cattolica alleandosi con il Papa di Roma. Il suo esempio fu imitato anche da altri per cui merita di essere maledetto dal Sherihati (la legge ottomana).

Alcuni tra questi epiteti e giudizi sulla sua figura hanno una radice secolare, perché si incontrano fin dai cronisti bizantini o ottomani che accompagnavano le spedizioni dei Sultani verso l’occupazione dell’Arbëria. Dal punto di vista degli storici ottomani che osservava-no lo sciovinismo dell’Impero Ottomano come l’espan-sione della civiltà sui popoli barbari o privi di fede, essi sono giustificati, ma non possiamo non esprimere incre-dulità quando queste tesi vengono ripetute con zelo an-che da parte di una categoria di albanesi istruiti, degli ex professori di storia, alcuni imam che servono nelle moschee albanesi e vengono pagati dalla comunità al-banese e ultimamente anche da parte di uno studioso come il signor Hysamedin Ferraj che ha sostenuto la tesi di dottorato con argomentazioni “scientifiche” sul Scanderbeg voltafaccia. Naturalmente non si può nega-re a nessuno studioso di portare dei fatti e argomentarli a suo piacimento, non si può nemmeno dire che Scan-derbeg portò a termine ogni cosa nella sua vita in modo ideale e perfetto. Dopo cinque secoli e mezzo molte gesta vengono considerate diversamente, come spesso accade anche dopo soli cinque anni, eppure abbiamo il diritto di chiedere a chi serve ridimensionare, macchia-re o far cadere dal piedistallo il nostro Eroe Nazionale in un momento di crisi, quando tutte le forze devono essere dedicate all’unità nazionale? Scanderbeg è la pietra fondamentale nella storia del popolo albanese, una stella di prima grandezza nel cielo infinito, un eroe che ha ispirato le generazioni da secoli, uno stratega militare geniale, la figura più famosa degli albanesi nel mondo, che raggiunse la fama e la gloria con le opere compiute a servizio della patria, della libertà e della civiltà europea, per cui i nani, seppur dotati di titoli scientifici, non possono né farlo cadere dall’altezza a lui assegnata dalla coscienza del popolo albanese, né scalfire il suo piedistallo.

Sa ndikon politika ne shkencen historike?Ne fakt, nje pjese e madhe e ketyre probleme-

ve te karakterit shkencor jane te lidhura me probleme te karakterit politik. Trysnia e ra-

porteve politike te dites eshte e ndjeshme ne punen e historianeve dhe gjuhetareve pamvaresisht perkufi-zimit te studiuesit Marc Bloch, se «historianet duhet te jene te sinqerte». Ne librin e Historise te klases se 7, ne Kap.7,3 mbi Revolucionin grek shtjellohet se Intelektualet greke kishin filluar te mendonin per nje shtet kombetar grek. Revolucioni u zhvillua ne tri etapa …se u dallua edhe Bubulina ne betejat e flotes detare etj. Ne rradhe te pare lufta kunder pushtuesit osman nuk qe nje revolucion por nje lufte çlirimtare. Dhe para se te japim mendimin tone per kete lufte, le te lexojme se ç’fare kane shkruar disa nga studiuesit te kesaj ngjarjeje. Eshte nje fakt i pamohueshem se ne tokat qe me vone formuan shtetin Grek jetonin nje shumice banoresh thesprot (çame) dhe arvanitas. «Pas shekullit 14 ne Greqi elementi mbizotrues jane arbe-reshet. (f.363 AK) “Ne kohen kur Greqia fitoi pavare-sine, ne Athine nuk flitej tjeter gjuhe perveç shqipes” (f305 SF) Lamartini, duke folur per familjen qe u ku-jdes per te ne Greqi sa kohe qe ishte semure,thoshte fare qarte «familje shqiptare si te gjitha, ne te gjithe vendin (Greqi)». (f.8 KK)Pukevil: “(shqiptaret) kane qene autoret kryesore jo vetem te pavaresise se mbre-terise, por edhe te perparimit te saj ekonomik, pa te cilin Greqia nuk do te mund te ngrihej as moralisht, as materialisht.” (f.37 MF) «Ulqinaket kane luftuar ne kryengritjen greke…» (f.194 SF)

Pra kjo popullsi shqiptare me shpirt liridashes u ngrit te luftonte pushtuesit turq, per nje jete te lire ne trojet e tyre. Emrat e medhenj te kapedaneve shqiptare si Kanari (pese here kryeminister i Greqise moderne), Karaiskaqi, Andruco, Dhiako, Isko, Pallaska,Griva, Mjauli, Bakola,Bubulina, Kriezoti e shume te tjere si i famshmi Marko Boçari apo Foto Xhavella jane he-ronjte e vertete te 21.

«Nuk numerohen se sa heronj te Panteonit te historise sone kane gjak iliro-shqiptar» shprehet ne

Fjalorin enciklopedik «Ilios» profesor Kumari. Me 15 janar 1821 nen perpjekjet e Odise Andrucos e pa-trioteve te tjere formohet «Aleanca Kombetare» nje marreveshje e shqiptareve ortodoks dhe mysliman per te luftuar se bashku edhe me greket kunder turqve.

«Kryengritja e popullit grek …nisi dhe u vulos me kete marreveshje historike me 15.01.1821» (f.462 AK). Por me vone «nuk behej me fjale per nje lufte çlirimtare kunder turqve «halldupe» po per nje luf-te fetare, te cilen e drejtonin jo me kapedanet dhe prijesit popullore por despotet, fanariotet dhe te tje-re te ardhur nga jashte…nga njera ane (luftetaret shqiptare-shenimi im) hidheshin kundra turqve nga ana tjeter eliminoheshin nga vete aleatet e tyre…lufta u shnderua ne civilo-fetare.»(f.458AK) Me pak fjale kjo eshte pasqyra e kesaj lufte te 1821 te cilen e ke-mi «thjeshtezuar» duke u mjaftuar vetem me emrin e Bubulines dhe disa datave dhe e quajme «revolucion grek».

Kur «fshesa» fshin vlerat dhe figurat histori-ke ne tekstet e historise.

Nje dukuri shume e dukshme ne tekstet e histo-rise eshte «modestia» ne paraqitjen e epokave dhe ngjarjeve. Keshtu nuk permendet gjekundi se ishte fisi dardan i ilireve qe zbuloi dhe praktikoi i pari per-dorimin e hekuritqe perben nje revolucion ne jeten prehistorike. «Pelestet (ilire-shenimi im) lane ndikim me te madh ne fqinjet e tyre ne veri,fenikasit. Feni-kasit trasheguan nga pelestet…perdorimin e hekurit dhe mjeshterine e lundrimit»(f.18 MM) mjeshteri qe i beri fenikasit zoter te detrave dhe tregetaret me te medhenj te botes se lashte. Po nga «modestia» ne tekstet tona te historise nuk permendet roli i madh qe kane luajtur shqiptaret ne jeten politike, ushtarake, kulturore, shoqerore, civilizuese e modernizuese te shume shteteve. Po ta nisim nga Iliret e deri ne ditet

tona do te na duhej nje liber vetem me emra. «Shqi-peria ka qene hambari ku greket, romaket, bizantinet e turqit kane marre njeri pas tjetrit».(f.74 MF) Nuk po permend Pape,Shenjtore, Kryekomandante, Mbreter e Perandore, Pashallare, Kryeministra e burra shteti, artiste,ndertues, bamires e personalitete te shume fu-shave te tjera qe konrtibuan ne Itali, Greqi, Turqi e me gjere ne Europe dhe Egjypt, Siri, Irak, Libi etj.(shem-buj te shumte kemi edhe ne ditet tona, qe e çuan shqi-ponjen pellazge deri edhe ne Hene ). Figurat me te shquara te shqiptareve qe dhane kete ndihmese jashte territoreve te kombit te tyre, gjithashtu duhet te zene vend ne historine tone (qofte edhe me pjese leximi apo materiale plotesuese). A duhet femijet tane ta njohin kete kontribut te popullit te tyre ne Ballkan,Europe e me gjere? Mangesi e dukshme ndihet edhe per figurat historike edhe ne ngjarjet e ndodhura brenda trojeve shqiptare ne tekstet e kl.4 – vitin e 3 gjimnaz.

Perpjekjet per shkollen dhe gjuhen shqipe Ri-lindasit e kane quajtur, lufte.

Ne tekstet e historise pothuajse nuk ndihet luf-ta shume vjeçare e popullit shqiptar per ruajtjen dhe perhapjen e gjuhes shqipe si dhe per çeljen e shkol-lave ne territoret e banuara nga shqiptaret. Nje lufte e gjate, dhe e karakterizuar nga perndjekjet, burgimet, terrori dhe vrasjet e heronjve te saj si Naum Veqil-harxhi, Papa Kristo Negovani, Petro Nini Luarasi e shume te tjere. Kjo lufte perbente nje nga veprimtarite kryesore te Rilindesve tane. Armiku kryesor i gjuhes shqipe ka qene kisha ortodokse (greke), ky eshte nje faktqe nuk mund te mohoet. «Kishat jane motorrat politike me te fuqishem ne Gadishullin Ballkanik dhe epshet e qemotshme te ballkanasve gjejne shprehjen e tyre me te hidhur nen veladonin e fese.» (f.64 ED)

Kur«zhduket» lufta çlirimtare e popullit tone

gjate Luftes se dyte Boterore.Dhe po e mbyll kete veshtrim te pjesshem mbi

tekstet e historise me pasqyrimin e Luftes se dyte Boterore ne vitin e 3 gjimnaz. Ne Kapitullin 9,1 shohim se si pasqyrohet kjo lufte kunder agresio-nit fashist ne Jugosllavi, Rumani,Bullgari dhe ku nuk mungon as edhe lufta Italo-Greke. Dhe e gjej Shqiperine ne vitet 1945 deri 90 te perfaqsuar me afro dy faqe. Mos valle nje gabim i shtypshkronjes? Shqiperia eshte i vetmi vend ballkanik qe e zhvilloi dhe e fitoi luften kunder fashizmit me gjakun e bijve te vet pa asnje ndihme te huaj. Dihet gjithashtu se kjo lufte nisi si nje lufte çlirimtare kunder pushtue-sit, tradite mijeravjeçare e popullit tone. Kthesa ne nje revolucion social eshte nje ngjarje qe ze vend ne historikun e kesaj lufte dhe perben nje pjese te historise se shqiptareve. Mangesite per sa i perket sasise se informacionit, materiailit fotografik, emra-ve te figurave te shquara te historise sone jane te ndjeshme ne tekstet e historise (kl.4 deri ne vitin e3 gjimnaz). Reduktimi ne disa rrjeshta per periudha te rendesishme, numerimi thjesht i datave dhe ngjarje-ve si dhe pershkrimit me pothuajse dy rrjeshta te luftes se madhe qe populli shqiptar beri per gjuhen shqipe (kl 4- vitin e 3 gjimnaz) e zbehin shume rolin e shkences se historise shqiptare qe mesojne nxene-sit tane.Historia, ne fushen e saj nuk ben perzgje-dhjen e fakteve per t’i pasqyruar, perndryshe, ku do te qendroje roli i saj njohes per brezat e ardhshem? Historia nuk mbulohet, sheqeroset apo transformohet dhe as duhet te harrohet, sepse «ata qe harrojne te kaluaren, siç na e kujton George Santayaana, jane te detyruar per ta perseritur ate». Si perfundim, nje hi-stori e dhene si koncentrat kimik, e pa debatuar me te gjitha tezat e shtruara nga studiues te ndryshem, e percjelle sipas «shijeve» politike dhe pa kontrollin shkencor te informacionit qe jep, nuk do te mund te realizoje ate qellim qe na e ka perkufizuar Barleti yne: Te tregoje gjurmet mbi te cilat duhet te ecin brezat e ardhshem!

nga Fatbardha Demi

NAttualitàMpagina 11 . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 .

Në vitet e para tranzitive të stërgjatura,dhe në vazhdën e tyre, shqiptarët, veçanrisht moshat e reja u turrën nëpër rrugët e botës për të kërkuar

rrugët e jetës. Vendi ynë i mbylluar kishte dëgjuar e lexuar nga mediat e shkruar dhe ajo pamore; për dro-gën, korrupsionin e prostitucionin, por nuk i kishte njo-hur, ishte i virgjur, nuk ishte i prekur nga këto sëmundje të rënda të shekullit. Ikanakët e rinj, në emigracion u ndeshën, madje u joshën lehtësisht edhe me tregun e etur të drogës, tregun e majmë të prostitucionit, etj.

TË MARRËT NGRITËN URËN, DO PAGUJMË TAKSËN…

Shumëkush vrapoi “në kërkim të “kohës së hum-bur”. Përmes dy sistemeve ishte një Lum ndarës, Këllirmadh që duhej kaluar matan. Shumë të mënçur qëndronin buzë këtij lumi për të kaluar matan. Bënin kalkulime të shumta, llogarinë e Kokës; Po të hidheshin në dallgët rrëmbyese, a mund të dilnin matan, në “Bre-gun e Parajsës”?! Rezultantja u rezultonte; të humbnin edhe kokën, nëse do të do të ndërrmerrnin inkursionin. Përballë tyre dhe shumë të marrë, mjaftë të etur. Nd-ryshe nga të mençurit, kjo kategori nuk i hynte shumë përllogaritjeve të rastit. Vetëm ata ëndërronin: “Bregun e Parajsës”, pa Koston! Shumice e kësaj sëre u hodhën në “Lumin Këllirë”. Bilanci nëpër tabelat e publikuara dhe në shumicën e tabelave të pa publikuara, të marra me rezervë rezulton se: 90 përqind e trimoshave që u hodhën në Lum, u mbytën, ndërsa 10 përqind e tyre dualën matan! Pra, këta 10 përqind që shpëtuan, sa-krifikuan, investuan, ngritën edhe Urën mbi Lumin Ogurzi, për të kaluar gjithë ne kalimtarët! Madje ata pan, mësuan dhe në dy anët e urës ngritën edhe Arkat për të vjelë taksën për kalimtarët e mjetet… Jemi të detyruar të pagujamë me një Këmbë, këtë Taks, Kosto të rrugëas! Ata investuan, ne do të taksohemi! Por edhe ata duhet të paguajnë Taksën, e mëkatit, ata që kanë dhe aq sa kanë mbi shpinë, dhe mbi shpirtëra të Shqip-tarëve! Etja, kjo pangopsia për të kapërcyer ende Lu-min Këllirë, për të përfituar pa mund e djersë, Mëkati më i Madh në jetë, ka ende në bregun e tij, kontigjente të shumtë, nga ata që nuk din as tabelën e shumzimit, shetisin me Kabrioleta me timon nga krahu i djathtë, dhe bukuroshet përpara, por dhe nga ata të kollarisurit, që sodisin në breg edhe në ditët e sotme. Pronari një lokali të thjeshtë, i mësuar dhe me kulturën e europia-ne këkonte të zbatonte ato parametra qytetare, civile që ekzistojnë në botën e qytetruar, për të punësuar një Kamariere. Kamarieria simpatike u prezantua vet, dhe zotronte moshë dhe aftësi, në mardhëne me pronarin, duke dakorduar për kontratën e punës. Mirpo…Pas saj nuk ishte vetja, por padrinoja që dikotonte, menaxhonte dhe zotëronte krijesën, e cila kishte humbur Pavarsinë dhe i mungonte Liria! Madje donte të diktonte zotësinë e tij dhe ku Zot ishte pronari, i Lokalit! Thuhet se të marrit duhet hapur rrugë, por kjo thëne e lashtë, është zvëndësuar me aksiomën e sotme, të qytetarisë:Të mar-rëve duhet tu presim Udhët! Kanë kaluar mëse 5 vjet kur bisdonim e pijmë kafen e rastit me ish Ambasa-dorin Bashkim Zeneli, në Athinë kur përmënda, shte-tin e Qytetarëve! “Është e parakohëshme”, më thot i nderuari gazetari i njohur, Zeneli, për ne Shqiptarët, të sapo futur në këtë sistem! Ky është vullnet dhe mbetet aspiratë qytetare dhe mbarëshqiptare…

PASUNARËT ORDINERRezultatet e këtij “sprindi” e renditën vendin tonë

në shifra më të larta si ”modelin” e drogës, prostitucio-nit, dhe të korrupsionit! Atë kohë nuk ishte i formuluar me ligj droga, prostitucioni e korrupsioni, etj. Gjithkush është koshient se më “të shkathëtit” e kohës i shfrytë-zuan këto “resurse”, vakumin ligjor në kapërcim të tra-nicionit shoqëror e politik të vendit, vunë një grusht para, bënë goxha e“prokopi”. Një shprehje e mënçur thot: “Sa të matet i mënçuri, është sosur i marri”. “Të shkathëtit” e kishin spundon, doemos edhe nga poli-tika e ditës dhe komunikimin me celular me ta. Nga kontigjenti i “pasunarëve të pa shkollë”, fluturues, e pa me nder b…, radhiten edhe pasanikët e kullarisur, dinak të politikës dhe të pushtetit të lidhur mes tyre. Të dytët akuzohen edhe nga vet brënda radhëve të veta për lidhje me të parët, si “baron të drogës”, shfrytëzimin e deri në sakrifikimin e tyre. S’më shqiten nga kujtesa fjalët e asaj nënë labe, përpara 15 vjetëve, kur i treguan disa udhëtarë që udhëtonin me trenin e shkatërruar, të “fakir fukaras”me gisht vilat e ngritura ndan rrugës :

I shikon nëno si i ngritën vilat djemtë e nënave: “Po more bir! Po pyesni se ato vila e kanë nga një arkivol brënda”!

Nëpër rrugët e kurbetit jemi ndeshur, me vajza shqiptare edhe nëpër rrugët e Athinës, të Romës, në qëndër të Athinës, përballë hotelin “Paron”, etj, të cilat ja bëjnë “muh”, ruahen si “djalli nga temiami” nga policia, kamerat, nga “bravot”, padronët e tyre, e bashkëqytetarët. Nuk mund të flasin shqip. Një hall dhe një tmerr i ka zhytur! Kemi ndjekur kronikat po-licore dhe filmimet e orgjive në hotelet, vendase të Athinës,e më pas prangosjen e tyre nga policia. Për-ballë Hotelit “Paron” në Athinë, është i hapur përditë tregu, ose Lajqia e mishit të bardhë në gjuhën vendore! Do të shohësh madje të joshesh nga rraca të ndryshme. Ka me bollëk edhe shqiptare, që ja bëjnë Muh dhe kan nga mbrapa Bravot e tyre, shesin shpirtin e trupin për të nxjerrë kafshitën e bukës, për të majmur bravot që janë prapa tyre. Përballë tyre ka kaluar edhe ish Kryemini-stri, Ilir Meta në takim me emigrantët, në “Parnon”, ku bëm dhe fotën bashkë, por as ai që vlerësohet si më i ndjeshmi, nuk ka hapur gojë për këtë plagë të madhe që

I zoti i shtëpisë sipas rastit e përcolli te dera. Diçka mërmëriti në intimitet. -Mirë u pafshim, zoti gazetar!-më përshendeti.

Pa mësuar kërkësën se për çfarë mund të ndihmoj, na dha dorën sërishmi dhe hapi derën. Iku nëpër dritat e shumata, në zymtësinë e mendimeve.

Mbetëm të dy me Paulinin, ndërsa gratë kishin ka-luar në dhomën tjetër dhe bënin muhabetet e tyre.

-Ka një mal me halle, i gjori- tha Paulini. Një zot e di se ç’heq shpirti i atij njeriu.

Po e shihja në bebe të syrit. Ç’farë kishte miku i tij nga Tirana. Ç’farë të ket? Bota është e ngarkuar me halle. Në botë, nuk gjen njeri pa brengë.

VAJZA E ZHDUKURNuk thonë kot: Halli, hallit nuk i ngjan. Para ca ko-

hësh, i ka ikur vajza nga shtëpia. Ishte në Universitet, dega e biznesit. Asnjë shqetësim nuk kishte shfaqur, as të ëmes nuk i kishte thënë gjë. Tundi kokën dhe më vështronte sikur të dija vendndodhjen e asaj vajze. Dy gisht letër i kishte lënë sipër tavolinës, vajza: “Unë po iki”. As poshtë saj “ju puth, as vajza juaj”… Kaq ishte letra e shkruar, që u ka përvëluar zemrat atyre njerëzve. Atë copë lëtër i ati, burri që u largua nëpër terrin e natës, nëpër Athinën e qytetëruar, e mban në xhep. Një ditë prej ditësh, sikur i shkrepi një rreze drite dhe për prindërit e gjorë. Një zë nga telefoni i komshiut: “Jam mirë, mos kini merak”. Kaq ishte. Ishte, apo nuk ishte, zëri i vërtetë i saj? Kur e kishte pyetur se ku ndodhej, menjëhërë i ishte mbyllur telefoni. Dhe më shumë ishte hapur plaga, në atë familje.

Gjithçka kishin kuptuar, se jeta e vajzës, ishte në duart e të tjerëve, të piratëve të kohës. Nuk kaloi shumë dhe i ati, i’u drejtua vehtës. Bleu një vizë 4 mujore dhe ka ardhur këto ditë këtu, nëpër Athinë, kërkon, pyet, po kë? Ku të drejtohet? Asgjë nuk di, ku të shkojë? Miku im Paulini, mbaroi rrëfimin për mikun e vet, mu lut mua, se diçka duhet të bëja, për këtë fatkëq. E çfarë mund të bëja, çfarë? Sa shumë shkrime bëhen për tema te tilla! Dhe kjo plagë, nuk po shkon drejt mbylljes, përkundrazi. Më sëmbuan në shpirt fjalët e Paulinit dhe burri që iku në mugëtirën e asaj nate për të kërkuar, atë që i dhëmb shpirti. Tymi i duhanit, kishte rënë si mjegull deri në dysheme. Mendova se, diçka mund të cingrisja si dhe për të plotësuar dëshirën e mikut tim, Paulinit, sidoqoftë, këto janë “krisma në ajër”. Në atë bisedë e sipër duket se përpara syve më “mbiu” çifti i lumtur”, që ju lirova vendin në autobuz, gjatë udhëtimit për këtu. Vajza me mini dhe djali, apo djalli, të pispillo-sur dhe përshëndetjen e tyre të stisur, zbritjen e vajzës në vendin e “ferrit”. Po jetonim të dy në ato çaste me brengën e këtij njeriu.

Koha po mblidhte. U ngritëm të ktheheshim për-sëri, në shtëpinë tonë të refugjatit.

SHKRIMI MË MBETI NË DORËTë nesërmen në mbasdite, u nisa për në redaksi,

me shkrimin e përgatitur, titulluar “Plagë e hapur”. Po kontrolloja rrugët, me adresë të shënuar në bllok. Rreth e rrotull, vëreheshin lëvizje të femrave të disa kombë-sive dhe të jepnin përshtypjen e lëvizjeve jo të zakon-shme. Aty, në kthesë, mu duk se, një ditë me parë, më humbi nga vështrimi vajza me mini…Njihej si zonë e ushtrimit të prostitucionit, ose shitje e mishit të bardhë. Përgjatë rrugës lexoheshin në anglisht, dy tre hotele të vjetër. Semafori jeshil, më urdhëroi udhë kalimin. Bëra këmbë. Një britmë e fortë më stopoi përsëri në vend. U hutova i tëri. Mu duk shumë e afërt, rrënqethëse.

O zot –thashë dhe këtu s’po na ndahen klithmat. Nuk e dallova për momentin, se nga po dilte. Leshërat e kokës, mu ngritën përpjetë. Gjithë kalimtarët u stopuan dhe vështronin të çartur. Vështrimi i kalimtarëve drejt hotelit përballë, saktësoi burimin e atyre klithmave. Pas pak, ja behën dy a tre policë, në derën e hotelit. Hyjnë rrëmbimthi drejt shkallëve të tij.

- Ç të ket ngjarë? – pyesnin njerëzit. Një makinë e vogël e policisë, zuri vend pranë

derës së hotelit. Policët, hapën dyert, rrinin në gadi-shmëri. Komunikuan me radio. Policët, që sapo hynë brenda, dolën duke shoqëruar një vajzë, që mundohej të shmangej nga vështrimi, me një mini të shkurtër… Pas saj, një meso burrë dhe ky me të njëtin fat, atë të shoqërimit nga dy policë të tjerë.Vetëtimthi, i futën brenda në makinën që priste gjahun me dyer të hapura. Mos isha në ëndërr!? Fshij sytë! Ç’po ndodh kështu? Është e vërtetë kjo që më shëmbëllejnë? Ndodhesha pranë fare. S’po gabonin sytë. Ajo ishte, ajo që kisha parë një ditë më parë dhe po ai burri, që kisha takuar, tek Paulini. Ai ishte, ai.. prapa e ngakan kusuret, këtë kusuremadhin. Edhe këtu, më doli përpara. E vështro-va dhe një hërë në ndënjesën e pasme të veturës, tek la mbrapa misterin. Harrova krejtësisht, se më priste redaktori, sipas marëveshjes që kishim bërë. Zemra sa s’mu shkul nga vendi. Burri i ardhur nga Tirana, ishte ai që kërkonte vajzën e vet, ai që ishim takuar një natë më parëtek, Paulini. Ai kërkonte, kërkonte, ku mund të binte në gjurmë. Atje ku mendonte dhe s’e dëshironte, në shtëpinë publike e kishte gjetur atë, që i kishte lënë dy gisht letër. Nuk kishin kaluar, shumë çaste dhe nga dhoma e qejfit u dëgjuan ulërimat e dy njerëzve, ulëri-mat që ngrinë gjithë ata banorë.

/”Një në prag e një në derë”//“plasën si qelqja me verë”/. Veç, jo si Konstandini me Dhoqinën, vëlla e mo-

tër! Ishin babë e bijë! Ç’farë ndodhi? Burri qante me të madhe, në kor, me të qante dhe e bija. Në një makinë policie, humbën nga sytë, pas kthesës së rrugës…

rrjedh përditë në trupin e drobitur të shqiptarëve…

NGJARJA E TRISHTSapo kishte rënë një muzg i butë vjeshte bashkë me

gjethet e pemëve. Ne po ecnim permes pyllit të dendur të dritave, me vështrimin e tendosur në xhamat e au-tobuzit. Nuk i njihnim mirë rrugët e Athinës, ndërsa gjuhën pothuaj s’e zotëronim fare.Udhëtarët hipnin e zbrisnin. Një çift i veshur mirë dhe të pashëm, mër-mëritën me zë te ulët, përpara këmbëve të mia.

-Ulu- i foli shqip vajzës, duke i treguar sediljen qe ishte bosh ngjitur me mua.

-Mund te uleni dhe ju këtu –i thashë djalit dhe u ngrita ne këmbë, për të zënë vendin bosh, përballë.

Ai falenderoi dhe u ul ngjitur me vajzën. Te dy të rinjtë dukeshin të sapomartuar. Djali i qethur dhe i rruar me një kostum pis të zi, që llamburiste si luspat e peshkut nën rrezet e diellit. Vajza kishte veshur një mini, fare të shkurtër, lart mbi kokat e gjurit. Makiazhin e kishte vënë të rëndë, saqë edhe qepallat dukeshin të barrosura rëndë. Bënte, ç’bënte dhe shpesh përpiqej të zgjaste minin për të mbuluar kofshët e lëmuara. Për-para mbante një çantë, si per t’u bërë pritë “ dylbive ” të ndonjë qejfliu a ziliqari. Djali ishte në moshë shu-më prapa meje, megjithatë sikur më shëmbellente. Ku mund ta kem parë? Vazhduam rrugën. Edhe ata nuk shiheshin në sy. Po i afroheshim qendrës se qytetit. Va-jza u bë gati per të zbritur, duke bërë këmbë për te dera e autobusit. Ndërsa djali s’e lëvizi vendin. Mu duk se, e përcolli fare ftohtë vajzën e sapomartuar. E shoqëroi me një vështrim të stisur, sikur të mos ishin bashkë dhe sikur nuk ishin të njohur fare. Vajza po ecte serbes ndanë trotuarit, paralel me autobusin e stopuar, për-ballë semaforit. Befas, i hodhi nje vështrim vjedhurazi dhe po të tillë, me ngritje të vetullave, ju përgjigj dhe djali mbështetur faqen e tij në xhamin e autobusit… Rrugëtim është dhe kushedi. Nëse deri ne ato çaste mendimi ishte i përfillshem, i justifikuar për atë çift “të martuar nga të parët”, nuk e di se si, sikur me vërshoi një rryme e ftohtë ajri dhe me bëri të tërin kallkan. Nën xhamat e syzeve, mundohesha të shihja vajzën, që lamë pas dhe djalin që kisha përballë, për te fiksuar mbase portretin e tyre. Vajza me minin ecte vetëm, si për të bërë autopsinë e mendimeve të mia. Po shikoja vjedhu-razi djalin e pispillosur. Eshtë dhëndër, që e nderova, apo kodosh dhe përsëri s’u turpërova?!

NDODH QË TË NGATËRROHEMIEdhe ndodh, që ndonjëherë të ngatërrojme vetve-

ten. Ndodh, që jeta me “kapriçiot” e veta, të të drejtojë në rrjedhën trishtuese. Dhe trishtimi, që për ne është bërë bashkëudhëtar në jetë, të të servirë trampolinën e ferrit. I gjori njëri, duke kërkuar shtigje për të dalë nga terri, fantazia, e shtyn në arsyetime të realizueshme dhe të parealizueshme. Madje arsyetimi në të tilla raste, bën të vështirën të thjeshtë dhe të thjeshtën të vështirë. Pas pak minutave, me në fund, u gjendëm në derën e apar-tamentit të Paulinit. Mendova se, nuk do të më linte shije të hidhur, udhëtimi me trolin e parë. Megjithëse

ne, shqiptarët jetojmë gjatë me të keqen. Dhe e keqja shpesh sjell të keqën në portë. Megjithatë në këtë rast, asgjë e keqe nuk ishte shfaqur. I ramë ziles së shtëpisë dhe prapa saj u dëgjua greqisht pyetja:

-Kush është?-Aldua, Aldua –jam, i’u përgjigja. U hap dera e jashtme dhe tek porta e shtëpisë, ki-

shte dalë e shoqja e tij, Vali. Koka me ata pak flokë me ishte lagur nga vesa e hollë e shiut, që nuk dallohej me lehtësi. U përqafuam të përmalluar dhe zumë vendet. Perfunduam dhe pyetjet e zakonshme dhe u justifikova për vonesën e ardhjes. Në rrëzë të qoshit të dhomës, qëndronte dhe një burrë. Pinte thellë cigaren e duhanit. Hiri i tij i pa shkundur i kishte shkuar pothuajse tek gjysma e cigares.

-Eshtë një mik i imi – ma prezantoi, Paulini. Du-ket, se nuk e dalloi dhe këtë prezantim, sepse nuk re-flektoi në kohë. Pastaj duke më prezantuar mua tek ai; “Eshtë një mik po i imi”. I preku gjurin me dorë si për të “zgjuar” dhe atëherë tjetri reagoi, duke më vështruar dhe më tundi kokën, lehtë.

-Qoftë shëndosh –iu përgjigj prezantimit. Mendova se do të ket ardhur për të njëjtin sebep, si dhe unë. I përfunduam dhe pyetjet e jetës këtu në kurbet.

I panjohuri për mua dukej se nuk e ndiqte fare bi-sedën, sikur të mos ndodhej fare në këtë bisedë. Ishte fare indiferent. Ishte mes atij ambjenti dhe shfaqej se nuk ishte i pranishëm. Sikur i qenë mbytur gjemitë.

-Është nga Tirana –thotë papritur, Paulini, si për të thyer qetesinë. Me origjinë është nga…

-Tani këtu në Athinë- është ?-Jo, jo- është në Tiranë. Ka ardhur ka disa ditë. Nuk pyeta më sepse po përgjigjej vëtëm i zoti i

shtëpisë dhe kushedi mendova… Burrit s’mund t’i jepje më shume se të dyzetat. Kishte një vështrim të thellë, ballin e lartë dhe fytyrën e thatë. Vriste vazhdimimsht ballin. Vështronte sikur të komunikonte me diçka në tavanin e dhomës, sikur kërkonte në vështrimin e tij të përqëndruar.

-Është gazetar, ky miku im –vijoi, Paulini duke iu drejtuar atij.

Tjetri lëvizi kokën dhe hodhi vështrimin.-Aldo, Aldo e quajnë…..- Ndoshta kishte qëllim

t’i largonte mikut të tij ngarkesën, që me siguri ja din-te. E kam lexuar edhe këtu në emigracion, vazhdon të shkruaj.

-Gazetari edhe mund t’na ndihmojë- tha me gjysëm zëri, tjetri, ardhur nga Tirana, duke vështruar gjithë sy nga mua dhe priste të miratoja se po, mund të ndih-moja.

-Kushedi çfarë mund të ketë- thashë me vete. -Të dëgjojmë pastaj…Po prisja dhe unë nga ai dhe ai duket se po priste

nga mua, sikur të dija se si e kishte hallin. Mbetëm në pritje të njëri -tjetrit. Duket se dhe kjo shkëndijë e hedhur, u shua shpejt në rrjedhën e bisedës. Pas pak, burri u ngrit në këmbë.

-Po dal njëherë – i thotë të zotit të shtëpisë. -Kthehu shpejt – i thotë ky. -I dhashë dorën.

Tregu i mishit të bardh plaga që rrjedh dhe politika që heshtnga Agim Jazaj-Athinë

nga Namik Selmani

Në atë pasuri të madhe gojo-re dhe kulturore të kombit tonë Vallja Çame e Osman

Takës padyshim është një nga majat më të larta të saj.. Kjo valle është njëherësh edhe histori dhe legjendë, edhe ndjenjë e fuqishme njerëzore, edhe poezi, edhe dramë, edhe fabul apo simbolikë. Është një valle që në mënyrë shumë të natyrshme ka lin-dur të tjerë motive, ka lindur të tjera vargje, ka lindur një madhështi tjetër mbi të. Nuk është e rastit që studiue-sët më të shquar të valles shqipta-re në shekuj si Ramazan Bogdani, Nexhat Agolli etj, por edhe studiues të tjerë të Ballkanit, janë marrë po-saçërisht me studimin e kësaj val-leje të jashtëzakonshme si fabul, si koreografi dhe mbeten ende shumë e shumë më tepër për të thënë për të. Nuk është gjithashtu e rastit që jeho-na e tingujve dhe e forcës së valleve të tilla të kalojnë shumë shpejt ku-finjtë krahinorë e të shkojnë shumë, shumë më larg. Diku në disa zona të Çamërisë në Shqipërinë e Jugut ajo është kënduar si vijë melodike. Edhe vetë studiues grekë e pranojnë atë si një valle të vjetër Arvaniti-ko (shqiptare) ose Çamiko (çame), ndërkojhë që ka edhe disa prej tyre qëe kërkojnë të marrin autorësinë kombëtare të kësaj valleje.

Themelet e lavdisë së këtyre valleve shumë të njohura e të bu-

kura kanë qenë e mbeten shumë të forta dhe si gurë të rëndë të kulturës sonë kombëtare që nuk shkulen lehtë nga kujtesa. Janë shumë stu-diues të huaj anglezë, francezë që kanë kaluar në Çamëri dhe e kanë vlerësuar këtë valle. Në kohën kur Bajroni vizitoi trojet e Sulit u befa-sua nga vallet epikë të kësaj krahinë dhe thuri vargje shumë të bukura që do të bëheshin edhe si një burim i fuqishëm informacioni kulturor të Çamërisë në botën perëndimore. Shkroi vargjet më të bukura për të. Janë të shumta pikturat e piktorëve të huaj për këto valle. Vallja e Osman Takës është në radhë të parë një histori e bukur. Tharmi historik është një nga arsyet e kujtesës së saj të blertë në kohëra. Të dhënat më të sigurta për të të dërgojnë në Koni-spol ku mendohet të ketë lindur ka-pedani Osman Taka, emrin e të cilit mban kjo valle epiko-lirike. E vetë konispolatët tregojnë në formën e gojëdhënave të shumta edhe fabulën që e kanë përcjellë në kohëra. Në atë kohë Osman Taka ishte i burgo-sur në burgun e Janinës sepse kishte kundërshtuar me armë në dorë e më forcë pushtetin osman. Disa e qua-jnë një lloj rebeli dhe kryengritës popullor kundër pushtuesit otoman.

Disa ditë para se në Janjnë të bëhej panairi i radhës, i dënuari për vdekje Osman Taka që priste ditën e

ekzekutimit të tij, na paska kërkuar që të hedhë një valle para vdekjes. Para bashkëkombasve të tij të shu-mtë që në çdo panair mbushnin so-kakët e qytetit, klubët e shumtë, ha-net ku vinin kuajt e bukur të pazarit. Të hidhte një valle që ai e kishte mësuar që në fëmijëri e që kjo ditë ishte në këtë mënyrë përcjellja më e bukur nga jeta e tij heroike. Kër-kesa na shkoi deri te Valiu i Janinës që e kishte të drejtën ligjor për të dhënë një urdhër të tillë. Në pazarin e madh të Janinës ku kishte aq mal-lra të ardhura nga Stambolli e nga Evropa, nga PIreue nga Athina, nga Filati,Margëllëçi e nga Preveza, ki-shte me qindra e qindra njerëz. Me kuaj të ngarkuar e me parë me ha-net plot me njerëz, me tregtarë, më udhëtarë të shumtë, duket se Janina në atë ditë ishte dekori më i bukur i një valleje të tillë. Ishte skena më e madhe ku mund të shfaqej shpirti kryengritës i këtij valltari që përfa-qësonte jo vetëm një njeri, një kra-hinë, por edhe një komb të tërë. Po shkruante Janina një faqe të bukur të historisë së jetës së saj. Me duar të lidhura Osman Takën e sjellin në sheshin qëndror të qytetit.q në atë cast do të quhej ndryshe edhe “She-shi i Kërcimit”.

Vallja e Osman Takës është në radhë të parë një histori e bukur. Tharmi historik është një nga arsyet e kujtesës së saj të blertë në kohëra. Të dhënat më të sigurta për të të dërgojnë në Konispol ku mendohet të

ketë lindur kapedani Osman Taka, emrin e të cilit mban kjo valle epiko-lirike. E vetë konispolatët tregojnë në formën e gojëdhënave të shumta edhe fabulën që e kanë përcjellë në kohëra.

Vallja e Osman Takes

segue a pagina 12

NLetteraturaM . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . pagina 12

Kapitulli i katert: Mbi smundjet e tjera akute dhe kronike infektive (Fruthi-morbilli, kolla e keqe-pertussis, skarlatina-scarlatina, hardhu-

ca-diphteria, lengjyra-typhus abdominalis, dizenteria, tifa e morrit-typhus exanthematicus, kolifiksa-tubercu-losis, gerbula-lepra, malarja),

Kapitulli i peste: Te dhana mbi historine e mjek-sise se Shkodres (Veshtrim i pergjithshem, mjeksia popullore ne fshatrat dhe qytetine Shkodres, mjeket e Shkodres, farmacistat e Shkodres, dentistat, mamite),

Kapitulli i gjashte: Institucionet shendetesore ne qytetin e Shkodres (Spitali civil vendas, sherbimi am-bulator, banjat ne qytetin e Shkodres).

Kapitulli i peste fillon me Veshtrimin e pergjithe-shem, vazhdon me Mjeksine popullore dhe mandej me mjekt e huej qe kan sherbye perkohesisht ne Shkoder qyshe nga shekulli i Xlll e deri tek mjeku i pare me banim te perhershem ne Shkoder Doktor Emidio Tede-schini (1730-1800) nga Mbretnia e Napolit, i cili per-mendet nder shume dokumenta. I pari kontakt me kete mjek asht letra e tij e dates 23 nandor drejtue zyres se tregetise se Venedikut si dhe ne librin e Pagzimeve te Kishes Katolike ku me daten 27 janar 1966 ai figuron ne regjistrat e Kishes katolike ne Shkoder si kumbar pagzi-mi. Ma vone ky mjek u transferue ne Durres ku u emnue Konsull i Venedikut. Te bijte e tij farmacistat Gjuzepe Tedeschini (1782-1858) dhe Francesco Tedeschini ( 1785-1868) u bane ma vone Konsuj te Pergjitheshem te Austro-Hungarise per te gjithe territorin shqiptar nen Turki. Farmacisti Francesco Tedeschini krijoi lidhje martesore me familjen tradicionale farmacistash Ashiku ne Shkodre. Thuhet se mbas Dr. Emidio Tedeschinit ka qene me banim te perhershem ne Shkoder ndonji mjek shqiptar i diplomuem ne Itali, por i pari mjek shqiptar me banim te perhershem ne Shkoder, qe dihet me siguri dhe me dokumenta, asht doktori Kol Mark Suma (1768-1828) i mbiquejtuni edhe Kol Heqimi ose Nikolò Mediko. Ky ka qene i martuem ne vitin 1792 me te motren e farmacistit Dr. Francesco Tedeschini. Permbi Dr. Kol Suma-Heqimin, te vllaun e tij dr. Simon Sumen (farmacist) dhe paseardhesit e tij, si nji nder familjet ma te vjetra te Shkodres, nga e cila kan dale mjek dhe farmacista, ka shkrue kardiolo-gia e njohtun Terezina Suma (Medicinae doctor) ne vitin 2003 nji liber shume interesant, prej 130 fa-qesh dhe me fotokopje dokumentash dhe fotografì te rralla.

Nuk ka “Histori Mjeksie Shqiptare”

pa Dr. Kadri Kerçikun!

segue da pagina 9

Krishterimi në Iliri i ka fillimet që nga vitet apo-stolike, d.m.th që në shekullin e parë pas Krish-tit. Apostull Pavli gjatë udhëtimeve të tij misio-

nare ka predikuar krishterimin në Iliri. Gjatë udhëtimit të tretë misionar, që e filloi në pranverën e vitit 53 dhe e përfundoi në verën e vitit 56, Apostull Pavli qëndroi dy vjet e gjysmë në Efes, prej ku u detyrua të largo-hej pas një kryengritjeje të paganëve të udhëhequr nga argjendari Dhimitër kundër tij. Rrëmuja e krijuar në Efes e detyroi Apostull Pavlin të shkonte në Maqedoni dhe prej andej në Iliri. Kjo dëshmi përmendet te letra drejtuar Romanëve (15;19): “Nga Jerusalemi deri në Ili-ri kam kryer shërbimin e Krishtit”.

Gjatë udhëtimit nëpër Iliri Apostull Pavli kaloi nga Apolonia. Kjo vërtetohet tek Veprat e Apostujve (17;1): “Dhe pasi kishin kaluar nëpër Anfipoli dhe nëpër Apo-loni arritën në Selanik, ku ishte sinagogjia e Judejve.” Lind pyetja:-A e ka vizituar apostull Pavli Apoloninë? Teologu Dhimitër Beduli në një libër të pohon se apo-stull Pavli ka kaluar nga Apolonia. I të njejtit mendim është edhe studiuesi Shaban, por historiani Ilirjan Gjika mendon se Apolonia që ka vizituar apostull Pavli nuk është Apolonia e Ilirisë, por ajo e Maqedonisë.

Arkeologu Neritan thekson se grekët themeluan 30 qytete me emrin e Apolonit, një prej të cilëve është Apo-lonia e Ilirisë. Ilirjan Gjika është i mendimit që Apolo-nia ku ka kaluar apostull Pavli ndodhej midis qyteteve Amfipol (sot Neohori) dhe Neapolis (sot Kavalla). Gji-thashtu edhe studiuesi Luan Rama mendon se apostull Pavli nuk ka kaluar nga Apolonia e Ilirisë, por zbarkoi në portin e Neapolis dhe më pas u nis drejt Filipes. Ndërsa teologu Pirro Kondili na vërteton se Apostull Pavli ka kaluar vërtet nëpër Apoloni. Kristianizimi i Apolonisë mendohet të jetë bërë në shekullin e parë pas Krishtit prej apostull Pavlit. Pasi predikoi krishterimin në Apoloni, apostull Pavli dorëzoi në gradën episkopa-le Marinin, i cili ishte një prej shtatëdhetë dishepujve të Krishtit. Në Kodikun e Bibliotekës së Jeruzalemit, Marini renditet në vendin e 56 pas Qesarit, episkopit të Durrësit. Nëpër Apoloni kalonte dega jugore e Udhës Egnatia në stacionin që romakët e quanin Clodiana.

Apostull Pavli ka kaluar një dimër në Nikopojë. Kjo jepet te letra dërguar Titit (3;12): “Kur të dërgoj Artemin ose Tikikun, bëj çmos për të ardhur tek unë në Nikopojë, sepse vendosa të dimëroj aty”. Nikopoja ishte vend i njohur klimaterik në Gjirin e Ambrakisë,

me vendndodhje aty ku është Preveza e sotme. Ishte një nga qytetet kryesore të Epirit dhe lidhej me Udhën Egnatia nëpërmjet një degëzimi që kalonte nëpër Bu-trint. Me siguri Apostull Pavli ka pasur miq të krishterë në Nikopojë, të cilët e kanë strehuar për të dimëruar aty. Duhet theksuar se Titi ishte episkop në Kretë. Ai u thirr prej Apostull Pavlit në Nikopojë dhe më pas e gjejmë duke vepruar në Dalmaci, me qëllim që të vizi-tonte bashkësitë e krishtera të krijuara prej tij, ashtu siç i shkruan edhe Timotheut në letrën e dytë (4;9-11): “Përpiqu të vish shpejt tek unë, sepse Dhima më la pasi deshi këtë botë dhe iku në Selanik, Kreshenci në Gallati, Titi në Dalmaci. Me mua është vetëm Llukai, merre Markun edhe sille me vete, sepse e kam shumë të domosdoshëm për shërbesë”. Gjithashtu tradita thotë se në Iliri ka predikuar krishterimin edhe Ungjillori Lluka. Këtë fakt kaq të rëndësishëm e gjejmë te Sinaksari i

Madh (Volumi 10 data 18). Tek Ungjilli pas Llukës (10;1) tregohet se Krishti

kishte 70 dishepuj: “Pastaj Zoti caktoi shtatëdhjetë të tjerë dhe i nisi dy nga dy përpara tij në çdo qytet dhe vend ku Ai do të shkonte”. Një prej 70 dishepujve të Krishtit ishte edhe Shën Qesari, të cilin Apostull Pavli e vendosi si Episkop të parë të Durrësit. Qesari ishte hebre me origjinë nga Aleksandria, pra më saktë nga hebrenjtë e diasporës. Ai më parë quhej Apolon dhe pas pagëzimit mori emrin Qesar. Në fillim e gjejmë du-ke predikuaur krishterimin në dhe më pas në Korinth. Fama e tij ishte shumë e madhe saqë konkuronte edhe vetë Apostull Pavlin. Emrin e Qesarit e hasim edhe diku tjetër tek letra drejtuar Filipianëve (4,22): “Gjithë shen-jtët, por sidomos ata të shtëpisë së Qesarit”. Me shpre-hjen ata të shtëpisë së Qesarit nënkuptojmë bashkësinë e krishtëre të Durrësit, e cila në vitet 58 pas Krishtit ka pasur rreth 70 familje të krishtera. Në një dorëshkrim të vjetër që gjendet në biblotekën e Kishës së Jeruzalemit përmendet Shën Qesari si episkop i parë i bashkësisë së krishterë të Durrësit. Shën Qesari më vonë u fronëzua episkop i Koronës në Peloponez, pasi dorëzoi në Durrës pasardhësin e tij Shën Astin, i cili e drejtoi Kishën e Durrësit në kohën e perandorit Trajan (98-117). Gjatë përndjekjes së shpallur kundër të krishterëve nga Tra-jani, Shën Asti u martirizua prej qeveritarit të atëher-shëm të Durrësit Agrikola. Një ditë të nxehtë korriku Shën Astin e zhveshën lakuriq duke i lyer trupin me mjaltë dhe e varën në një pemë, ku dorëzoi shpirtin tek Perëndia i pickuar nga bletët edhe grerat. Nuk dihet me saktësi se ku është bërë martirizimi, i cili padyshim ka qenë publik. Lipsanin e tij e morën të krishterët dhe e varrosën. Më vonë mbi varrin e tij u ngrit një Kishë e madhe katedrale dhe Asti u shpall Shenjti mbrojtës i qytetit të Durrësit. Kisha Ortodokse Shqiptare e përku-jton dhe e nderon këtë martir më 6 Korrik.

Në ditën e martirizimit të Shën Astit, kishin ardhur nga Italia me një anije edhe shtatë të krishterë. Ata qenë larguar nga vendi i tyre për t’i shpëtuar përndjekjes ndaj të krishterëve që kishte filluar Perandori Trajan. Kur panë qëndrimin burrëror të Shën Astit, deklaruan hap-tazi që ishin të krishterë. Atëherë Agrikola urdhëroi që të mbyteshin në det. Emrat e tyre qenë Peregrini, Lu-kjani, Pompeu, Heziku, Papia, Staurnini dhe Germani. Të shtatë i mbytën në detin Adriatik duke marrë kështu kurorën e lavdishme të martirit.

Si u perhap krishterimi ne Iliri

Piktori i vogel

nga Andrea Llukani Tirane

nga Albert Zholi Tirane

Skica

Ajo lulishte, në lagjen Kallamaqi (Athinë), ishte e qetë. Atë pasdite, si për cudi, mungonin zon-jat me qen dhe stolat ishin gati të boshatisur …

Dy të rinj, që nuk u dukej fytyra, por të ngjallur e me mishëra të rënduara, bënin, sic bëjnë të rinjtë zakoni-sht, këtu në Greqi, pa dalë nga bota e tyre e qejfit …

Diku, andej nga kreu, më tërhoqi vëmendjen një fëmijë që pikturonte ose sic bënte përballë një kavaletë të vogël. Pranë tij ishte një moshe e re burri, që herë pas here i flist e piktorit të vogël, duke lëvizur dorën e djathtë. Më shtyu kureshtja dhe u afrova pa i ndjerë hapat …

Fëmija nuk i kalonte të 7-8 vjetët. Dorën e djathtë e ngrinte dhe e zgjaste, me lëvizje të matura, duke i dhënë formë portretit të Skëndërbeut. U mrekullova nga ai cast krijimi. Djaloshi, që në sytë e mi po e rriste portretin e tij prej fëmije, tkurrte pak cepat e syve, për t’i dhënë thellësi shikimit, apo për të thirrur, kujtesën e shpirtit dhe i jepte tipare të vërteta Heroit tonë të madh …Për-sëriste ato lëvizjet e sakta të dorës dhe tkurrjen e cepa-ve të syve dhe Skëndërbeu me përkrenaren kokëhije e me hundën si sqep shqiponjë e me mjekrën, që I binte mbi mburojën e gjoksit, e me një shpatë, që i delte gati mbi kokë rrinte i kënaqur përballë piktorit të vogël.

-Po tani si të duket babi?- foli në shqip piktori.-Të lumtë Andi, tashti ngjan si Skëndërbeu.Fëmija, që mezi e priste vlerësimin e të jatit, iu

hodh në qafë i gëzuar.-Shumë bukur e ke bërë – fola unë dhe u afrova në

atë mjedis krijimi të gëzuar. Andi si fitimtar ndaj Skën-dërbeut ndjehej i qetë e i lumturuar.

-Të lutem do ma japësh mua këtë pikturë ?!Ai s’e priste këtë kërkesë dhe i hutuar hodhi sytë

nga i jati.Ai I buzëqeshi në miratim.-Po të pëlqen, t’a fal me gjithë zemër, e bëj prapë,

tashti s’e harroj kurrë e kam këtu- dhe dorën e pikturës e vuri mbi gjoks, sikur donte të thoshte “ e kam në ku-jtesën e zemrës”. U larguam nga lulishtja, ashtu sic ishim të tre të gëzuar ose më mirë, të katërt, se bashkë me ne ishte edhe SKËNDËRBEU...

Dy zonja hynë në lulishte të tërhequra nga qentë ...Dy të rinjtë e ngjallur bënin akoma sic bëjnë zako-

nisht të rinjtë këtu...

“Sot nuk ka

shok!”… Me një shok, të porsaardhur në Athinë, hymë

në një lokal vetëshërbimi. Shoku im zuri vend në një nga tavolinat e fundit, ndër-

sa unë u afrova në banak. Dy koka-kola,- i them banakierit. Banakieri hapi banakun dhe më zgjati pijet freskuese. Kur i zgjata paratë e pashë me vë-mendje. Ishte Kadriu, shoku im i shkollës. Ishte shëndoshur ca, por ato vetulla të trasha e të lidhura me njëra-tjetrën, e bënin ta njihje mes njëqindave e jo më këtu, të vetëm pas banakut …Doja të bëja ndonjë shakka, si ato të shkollës, por s’mu dha në cast, vetëm i fola duke qeshur në emër.

Ai, sikur nuk e kish dëgjuar zërin tim të gëzuar, që tha emrin e tij, pa asnjë reagim më ktheu reston e parave.

I fola përsëri në emër, por Kadriu i shkollës përsëri nuk reagoi. Ktheu kokën nga një burrë, që hyri në banak, nga e prapsmja e dyqanit dhe he-shte si për inatin tim… E shikova në sy e s’i besoja vetes. E mendova se e gjitha ishte një shaka dhe prisja ndonjë befasi nga Kadriu. Burri tjetër që unë e përktheva si pronar të lokalit, hyri andej nga kish dalë. Kadriu dhe unë ishim vetëm. Ai, pa më parë në sy, foli: “ Dëgjo këtu ! Së pari nuk jam Kadriu, por jam Spirua. Edhe në gjendjen civile kështu e kam emrin. Dhe së dyti, në punë mos më shqetë-so. Kam familje. Secili ka zgjedhur udhën e tij për të jetuar. Sot nuk ka shok…” Dhe iu drejtua një klienti tjetër.

“ Sot nuk ka shok!”, më bucitën veshët deri në dhimbje. Ato fjalë m’i tha Kadriu, shoku i shkollës, që kishim mësuar bashkë, duke e tërhequr zvarrë për të mos mbetur në klasë, gati në të gjithë vitet. Dhe Kadriu i shkollës ose Spirua i banakut, nuk më respektoi as sa një grek i panjohur.

“… Sot nuk ka shok…” më godisnin fjalët dhe këmbët më nxorrën nga lokali. Dy shishet me fre-skuese i lashë mbi banak. Vetëm shoku, që kish këmbë më ndoqi nga pas, pa marrë vesh se c’kishte ndodhur e pa dëgjuar ato fjalë të plumbëta : “ Sot nuk ka shok!”…

Ai iu afohet sazexhinjve që ishin thirrur për këtë qëllim për t’i treguar se cila do të ishte melodia e valles që ai do të kërcente. Ishte një valle që Osman Taka e kishte mësuar që në fëmijëri dhe ata që ia kishin mësuar nuk dihet se kur e ki-shin mësuar vetë për t’ua përcjellë më vonë brezave…

Dhe ia zgjidhën duart. Si mund të kërcente një valltar me duar të lidhura kur ai me to do t’i drejtohej aq bukur tokë, detit që të Çamërisë e sidomos qiellit ku shkonin tingijt e sazeve popullore?… Thonë se atë ditë ai kishte kërkuar që t’i sillnin edhe një sini. Një tepsi të madhe nga ato që nënat çame bënin baklla-vatë e dasmave të djemve e vajzave të tyre. Dhe atje, mbi atë sini të ma-dhe e aq të vogël për një valle kaq madhështore si ajo, vallja u bë si jo më bukur. Krenare. Në vallen që do të merrte mori edhe disa shokë që i kishte njohur që më parë për të kri-juar atë gjysëm vetulle të bukur që krijon vallja çame që herë ngrihej e herë ulej si një dallgë e detit Jon. I papërkulur për ditët e gjata të burgi-mit e aspak i ligështuar për vdekjen që e priste pas disa ditësh nga një dorë xhelati. Osman Taka e hodhi vallen që mori që atë ditë emrin e tij si jo më bukur. Mund të quhej ajo edhe Vallja e Lirisë. Në ballë të njerëzve ishte Valiu.

Ai që kishte dhënë urdhër që të lirohej nga burgu për disa orë e ai që mund të urdhëronte edhe për lirinë e tij. Dhe thonë se edhe ai u mah-nit ashtu si të gjitha ata që kishin harruar pazarin duke parë magjinë valles së tij. Dhe dha urdhërin më të rralë të jetës së tij .Thonë se Osman Taka u lirua..Thonë…. E vallja e tij u kthye në një legjendë të rrallë shqiptare. Kështu Vallja e Osman Takës përbën një nga kulmet më të arrira të foklorit shqiptar të Shqi-përisë së Jugut, në Çamëri. Epika, historia dhe sidomos lirika që e sho-qëron atë në çdo qelizë të saj i japin një madhështi që do ta lakmonin

të gjithë vallet e një kombi. Trupi, koka, duart, fytyra me një shpre-hje të veçantë janë të shkrira si në asnjë valle tjetër. Më tej në sfond një melodi e shtruar dhe hedhëse e gërnetës nën goditjet ritimke e të ëmbl;a të një defi tërë ritëm e rrisin bukurinë e saj.

Valltari si filim futet me një hap e me një vështrim krenar Pastaj ulet thellë në pozicion duke e rrotulluar trupin sa majtas sa djathtas Kërcen me maja të gishtërinjve sikur val-ltari përgatitet për t’u hedhur diku. Mbase për të marrë lirinë që e ën-dërronte secili. Kulmi i valles është kur korifeu pasi peshon mbi duar të mbajtësit përkulet prapa në gjysëm ulje. Pasi hidhet që pëpara përku-let me trupin prapa deri sa koka të mbështetet në tokë e në gjoksin e tij tashmëtë kalon mbajtësi e të tjerë për t’u hedhur në krahun tjetër ma-dhështia e kësaj valleje dhe e këtij valltari qëndrom në një elelgancë të jashtëzakonshme, në qëndrimin bur-rëror e në shpirtin e sakrificës të një luftëtari, të një heroi. Trupi i tij është gati të bëhet urë që shokët e tij të hi-dhen në krahun tjetër ndoshta në një sulm të papritur…Me tesi apo edhe në një shesh vallja e ka mbajtur të ndezur shpirtin kryengritës dhe ar-tistik, fabulën artistike të saj të pa-paërisitshme në kohërat që kanë ar-dhur më tej. Duke e parë këtë valle në hapësirën kohore dhe gjoegrafike të krahinës së Çamërisë themi me plot gojë se ajo është njëlloj libri i tingujsh dhe lëvizjesh ku lexohet psikologjia e karakteri të papërkulur i popullsisë së Çamërisë Një plasti-kë e pasur, një forcë e madhe e bren-dshme nxitëse është shprehja më e saktë e psikologjijsë së kësaj kra-hine.Janë të shumta edhe vallet që vijnë më vonë në trevat çame duke pasur këtë radhë si object artistik heroizmin e tij. Kështu në Filat e në Konispol janë këngë të tilla që janë njëkohosisht edhe valle të kënduara me këtë emër, si “ Kënga e Osman Takës”, “Osman Taka, o lule” dhe

“Hajde, ore Osman Takë“ pa folur këtu për qindra e qindra vargje po-etësh që janë frymëzuar nga kjo val-le kulmore, nga ky emocion i papër-shkruar që të jep një valle e tillë.

Në një ballafaqim të munguar me vallet e tjera të krahinave të Shqiqpeisë para Çlirimit kjo valle do të bëhej e njohur për një publik të gjërë vetëm më 1978 kur një nga valltarët më të shquar të krahinës së Çamërisë Taip Madani nga zona e Konispolit e paraqiti këtë valle në Festivalin Folklorik Kombëtar të atij viti. Më tej kjo valle të paktën që prej gati 35 vitesh ajo është bërë pjesa më e kudondodhur e repertorit të Ansamblit të Këngëve dhe Valleve Popullore për shumë e shumë vite me radhë duke qënë një nga pjesët më kulmore të programit të tij. Ajo është bërë sot vallja më përgjithsuese e shumë programeve dinjitoze që përgatiten në shkallë vendi apo edhe në takime ndër-kombëtare në ceremoni të mëdha kombëtare. Në Festivalet e Këngës dhe Valles Çame që organizohen që prej tre vjetësh në Sarandë në ku-jdesin e Unionit Artistik të Kombit Shqiptar kjo valle është pjesa më e dukshme që kësaj radhe ka ka-luar në mënyrë të natyrshme në një grup fëmijësh valltarë të Markatit të drejtuar nga Taip Madani që kësaj radhe është drejtuesi dhe udhër-rëfyesi më i saktë i kësaj valleje në brezat e valltarëve të rinj çamë. Është e pamundur që të mbledhësh në një shkrim mbresat e të gjitha at-yre spektatorëve, studiuesve vendas e të huaj që e kanë parë këtë valle madhështore, brenda e jasht vendit. Nëse do ta shikonim edhe në planin e aftësisë së një vallatari për të qenë koruifeu i saj është e pamundur që të ekzekutohet pa qenë një virtuoz i saj, sepse kërkon në të njëjtën kohë disa elementë të profesionalizmit të valltarit.

Valja e Osman Takës është nga ato valle që bëjnë epokë në artin e nje populli sado.

segue da pagina 11

Vallja e Osman Takes