ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 14. Bölge Müdürlüğü HAKKÂRİ ...bolge14.ormansu.gov.tr/14bolge/MASTER PLANLARI... · eğlence ve dinlence faaliyetlerinde bulunmak ve seyahat

Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü

HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI

14. Bölge Müdürlüğü

HAKKÂRİ İLİ

DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI

2013 – 2023



KISALTMALAR:

UNEP: Birleşmiş Milletler Çevre Programı

IUCN: Uluslararası Doğal Kaynakları Koruma Birliği

WTO: Dünya Ticaret Örgütü

ADNKS: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi

PTT: Posta Telgraf Teşkilatı

EİE: Elekktrik İşleri Etüt İdaresi

GEPA: Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası

DAKA: Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı

STK: Sivil Toplum Kuruluşları



SUNUŞ

Orman ve Su İşler Bakanı Sayın Prof Dr. Veysel EROĞLU’nun 2012 yılındaki talimatlarıdoğrultusunda tüm Türkiye’de Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bölge Müdürlüklerine bağlı illerdeDOĞA TURİZMİ MASTER PLANI çalışmaları başlatılmıştır.

Bu çalışmaların temel hedefi “koruma kullanma dengesi çerçevesinde doğal kaynakların, kırsalsahaların, yaylaların, köy kültürünün turizmle tanışması, kırsal kesimlerde yaşayan halka sosyo-ekonomik katkı sağlanması, bundan gelir elde etmesi ve dolayısı ile ülkemiz turizminingeliştirilmesinin yanında doğal alanların koruma etkinliğinin artırılmasıdır”.

Turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniş kapsamlı, sosyal,ekonomik ve ekolojik ihtiyaçlara cevap verebilecek, dikkatli, katılımcı ve paylaşımcı olarakplanlaması ile sürecin etkin yönetimi ve izlenmesi gereklidir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geridönüşü çok zor ya da mümkün olmayan olumsuz etkiler ortaya çıkaracak ve turizm bu alanlarıtahrip eden bir faktör haline gelecektir. Bütün bu nedenlerden dolayı “ DOĞA TURİZMİGELİŞME (MASTER) PLANI” çalışmasına ihtiyaç duyulmuştur.

Bu amaç doğrultusunda planın ilk bölümlerinde yer alan metodoloji kapsamında Van 14. BölgeMüdürlüğümüze bağlı Hakkari ilimizde çalışmalar, etütler, literatür taramaları, anketler veyüzyüze görüşmeler yapılmıştır.

Hakkâri ilimize ait bu plan zamanla geliştirilebilecektir. Planın daha sonraki aynı ve benzerçalışmalar için iyi bir kaynak ve altlık olma özelliği vardır.

Çalışmanın ülkemiz ve halkımız adına hayırlı neticeler doğurması temennisiyle.



ÖNSÖZ

Doğal alanlarda planlanma ve yönetim çok önemli ve hassas bir konudur. Bu nedenle Doğa TurizmiPlanlaması çok yönlü, akılcı ve açık olmadır. Doğa turizmi planlaması; doğa turizmi arzının vetalebinin analizi, talebin ve arzın miktarı ile şeklinin doğayı korumayı garantilemek için taşımakapasitesi ile sınırlandırılması (koruma-kullanma dengesinin oluşturulması), SWOT ve benzerianalizlerden hareketle stratejik uygulama kararlarının alınması ve Stratejik faaliyetler (eylem planı)gibi çalışma aşamalarını içermektedir.

Planlamada; Doğa Turizmi, Ekoturizm, Koruma-Kullanma Dengesi, Sürdürülebilirlik, Kırsallık,Ekosistem gibi kavramlar sıkça kullanılan terimlerdir.

Planlamada şu hususlara dikkat edilmiştir;

1.Doğa Turizmini geliştirme planlarının doğayı rant kaynağı olarak görmemesi,

2.Doğa Turizminden beklentilerin, uygulanabilir ve sürdürülebilir seviyeden daha fazlayükseltilmemesi,

3.Koruma-Kullanma dengesi çerçevesinde sürdürülebilir olması,

4. Doğa bilinci doğrultusunda hareket edilmesi, hesap verebilir olması ve kamu duyarlılığınıngelişmesi,

5. Yapılan tüm doğa turizm etkinliklerinin gözetlenebilir ve denetlenebilir şeffaflıkta uygulanması,

6.Doğa Turizminin ve değerlerinin garanti edilmesi açısından, doğayı etkileyen yatırımlarda doğayapozitif ayrımcılık yapılması,

7.Doğa turizminden elde edilecek gelir imkânlarının kırsal kalkınma maksadına hizmet etmesi vekırsal halkın sosyo-ekonomik durumuna olumlu katkı sağlaması



İÇİNDEKİLER:

Giriş : 1Turizm kavramı : 3Sürdürülebilir Doğa Turizmi : 6Hakkâri İli Tarihçesi :11Hakkâri İli genel Özellikleri :11İlin Jeolojik ve Jeomorfolojik Özellikleri :11Meteorolojik Veriler :16Hidrografya :18Toprak Özellikleri :20Alan Kullanım Durumu :21Orman Varlığı :22Flora-Fauna-Hassas Yöreler :23Yerleşim Alanları Nüfus :26Tarım ve Hayvancılık :31Sanayi :34Altyapı, Enerji, Ulaşım, Haberleşme, Konaklama :35Madencilik :38Enerji :40İlgi Grubu – Paydaş Analizi :42Yüksekova Demirkonak Köyü, Çukurca Mezrası :42Yüksekova Karlı Köyü :48Merkez Konak Köyü :54Merkez Kırıkdağ :60Merkez Kaval :66Merkez Üzümcü :73Merkez Yukarı Merzan Mahallesi :79Paydaş Analizleri :85Hakkari Doğa Turizmi Arzı :102Hakkari ilinde D. T. Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar :102Seçkin Öncelikli Diğer Sahalar :107Hakkari ilinde D. T. Çeşitleri :108Aktivite Değer Tablosu :111Sahanın Turizm Değer Tablosu :115Sonuç ve Öneriler :116Nehil Sazlığı :116Berçelen Yaylası ve Yayla Turizmi Festivali :116Kayak ve Kış Sporları Turizmi :116Zap Suyu ve Akarsu Turizmi :116Cilo-Sat Dağları ve Turizm Potansiyeli :116Onay Sayfası :117



Haritalar:Harita 1: Jeoloji Haritası :Sayfa 14-15Harita 2: Ulusal Ulaşım Bağlantısı :Sayfa 36Harita 3: Bölgesel Ulaşım :Sayfa 37Harita 4: Maden Haritası :Sayfa 39Harita 5: Güneşlenme Süreleri :Sayfa 41Harita 6: Yüksekova Sazlık :Sayfa 103



Tablolar:Tablo 1: Yıllık Toplam Yağış :Sayfa 16Tablo 2: Ortalama Sıcaklık :Sayfa 17Tablo 3: İl Arazisinin Dağılımı :Sayfa 21Tablo 4: Orman Varlığı :Sayfa 22Tablo 5: Endemik Tür :Sayfa 24-25Tablo 6: Kırsal-Şehir Nüfusu :Sayfa 28Tablo 7: Toplam Doğurganlık :Sayfa 28Tablo 8: Nüfus Yoğunluğu :Sayfa 29Tablo 9: Ortalama Aile Büyüklüğü :Sayfa 29Tablo 10: Okullaşma-Öğrenci :Sayfa 30Tablo 11: Okur-Yazarlık :Sayfa 30Tablo 12: Sağlık Kur.-Çalışan Personel :Sayfa 31Tablo 13: Tarım Arazilerinin Dağılımı :Sayfa 31Tablo 14: İlde Yetişen Belli Başlı Ürünler :Sayfa 32Tablo 15: Mekanizasyon :Sayfa 32Tablo 16-17: İlçe Bazında Hayvan Sayıları :Sayfa 33Tablo 18: Hayvansal Üretim :Sayfa 33Tablo 19: Arıcılık Verileri :Sayfa 34Tablo 20-21: Sanayii Kuruluşları :Sayfa 35Tablo 22-23-24: Konaklama-Turist Sayıları :Sayfa 37-38Tablo 25: Madenler :Sayfa 38-39Tablo 26: Nehil Sazlığı Kuşları :Sayfa 104





1

1. GİRİŞ

1.1. DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSALKALKINMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM ALTERNATİFİ ve VANVİLAYETİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ

Tabiatı korumanın geleceği kırsal alanların geleceğine, kırsal hayatın korunmasına ve

sağlıklı yürüyen bir kırsal ekonomiye bağlıdır. Kırsal alanlardaki düşük ve dağınık nüfus ile

beraber yetersiz gelir söz konusu olduğunda bu alanların turizm köyleri vb. faaliyetler için

kullanılması söz konusu olacaktır. Bu tür girişimlerin önemli bir kısmı korunan alanlarda veya

dışında yapılmaktadır. Bazı etkinliklerin koruna alanlara ve tabiata çok zarar verdiği de

görülmektedir. Bu sebeple tabiatı korumakla görevli olan bizlerin çevremiz ile iyi bir proaktif

ilişkiler içinde olmamız lüzumludur. Proaktif kişi; ilişkilerde ve faaliyetlerde insiyatifi eline alan

kişi demek olup tabiattaki faaliyetlerin kontrolü için Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel

Müdürlüğü taşra kuruluşlarının kırsal sahalarda doğa turizminin geliştirilmesinde öncü olması

doğru bir harekettir.

Son yıllarda sivil toplum kuruluşları ve diğer kuruluşlar korunan alanlar, doğal alanlar,

kırsal kalkınma, kalkınma için işbirliği gibi konuları tamamıyla farklı bir bakış açısı ile

algılamaya başlamışlardır. Tabiat ve geleneksel kültürler üzerinde turizmin yarattığı olumsuz

tesirler ve bunların neticesinde duyulan korkular kitle turizmine karşı alternatif çevre duyarlı

turizmi ve tabiatı korumayı öne çıkarmıştır. Sürdürülebilir doğa turizmi ve ekoturizm tabiatın

korunması için bir umut olarak ortaya çıkmıştır. Algılamadaki bu değişiklik, doğal alanlar,

korunan alanlar ve çevresinin bölgesel planlamasında turizme ilişkin proje ve çalışmaların

giderek artmasına yol açmıştır. Bu sayede turizm, zaman içinde kırsal alanların kalkınmasında,

yoksulluğun azaltılması ve yöresel kültürel zenginliğinin korunmasında anahtar bir kelime haline

gelmiştir.

Sürdürülebilir doğa turizmi, kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi, kırsal nüfus için yeni

bir bakış açısı yaratılması, yoksulluğun ve kırsal göçün azaltılmasında en önemli seçeneklerden

biri olarak görülmektedir. Ancak, turizmin yalnızca yerel ekonomi ile doğru şekilde

bütünleştirildiği takdirde beklentileri karşılayabileceği ve yöre halkı ile diğer ilgi gruplarına

fayda sağlayacağı unutulmamalıdır.

1.2. DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA

1980’li yıllardan itibaren Birleşmiş Milletler Çevre Programının (UNEP) çevre

konularına ilişkin çalışmaları giderek artan bir etki yaratmıştır. Dünya Çevre Kalkınma



2

Komisyonu’nun 1987 yılında tamamladığı çalışmalar sonunda “ortak geleceğimiz” adlı bir rapor

hazırlanmıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, çevre ve kalkınma konularına çok farklı

yaklaşılması gerektiği bu raporda vurgulanmış olup, kalkınmanın ve insanlığın sahip olduğu

kaynakların sürdürülebilir olduğuna değinilmiştir. Raporda ortaya konan “sürdürülebilir

kalkınma” kavramı, insanların elinde bulundurduğu ve onlara muhtaç olduğu ekolojik, kültürel

ve sosyo-ekonomik kaynakların nadir ve eşsiz olduğu görüşüne dayanmaktadır.

Bir sahanın sahip olduğu kaynaklar, çok farklı maksatlar için kullanılabilmektedir.

Örneğin, bir orman kereste imalatı için kullanılabilir, üzerindeki ağaçlar kesilerek tarım toprağı

olarak kullanılabilir, korunan alan olarak kullanılabilir. Alanın ve alanda yaşayan yöre halkının

özelliklerine bağlı olarak bu seçeneklerden bazıları uygulanabilirken, bazıları ise kesinlikle

uygulanamaz. Yalnızca korumacı bir yaklaşım içine girildiğinde doğru görülen seçenek ormanın

el değmemiş eski haline bırakılması olsa da yöre halkı ve diğer iş gruplarının bu kaynakların

sürdürülebilir kullanımı yaşam kalitelerini yükseltmek için ormandan hak iddia etmeleri

mevzubahistir. Bu sebeple yüzde yüz sürdürülebilir kalkınmaya her zaman ulaşılamasa da bu

hedef üzerine yoğunlaşılmalıdır.

Doğal ve korunan kırsal alanlarda, geçmişten günümüze yerel topluluklar ile arazinin

beraberliği çok önemli olmaktadır. Korunan alan ağı büyüdükçe korunan alan kavramının anlamı

da değişmeye ve gelişme göstermeye başlamıştır. Bu gelişme içinde yöre insanlarının varlığı ve

faydalanmalarının sürdürülebilirliği de öne çıkmaktadır.

Bir doğal alan ve korunan alanın ve içinde yer aldığı bölgenin sürdürülebilir kullanımı,

turizm, ekolojik tarım, hayvancılık, yeni bölgesel ürünler, sürdürülebilir ormancılık, hatta enerji

üretimindeki yatırımlarla birlikte düşünüldüğünde daha başarılı olacaktır.

Doğal alanlarda faaliyetlerin açıklanmasında Kırsal alan, Kırsal kalkınma ve

Sürdürülebilir Kalkınma gibi kavramlar değerlendirilmelidir, bu kavramlar şu şekilde

açıklanabilir;

Kırsal alan: Şehir diye tabir edilen yerleşme sahalarının dışında kalan tarımla ilgili

etkinliklerin yapıldığı alanları da içeren köy, mezra, kom vb. adlarla anılan insan yerleşimlerinin

var olduğu alanları “kırsal alan” olarak tanımlayabiliriz.

Kırsal kalkınma kavramı: Kırsal kalkınma, küçük toplulukların içinde bulundukları

ekonomik, toplumsal ve kültürel koşulları iyileştirmek amacıyla giriştikleri çabaların devletin bu

konudaki çabalarıyla birleştirilmesi, bu toplulukların tüm ülke insanlarının tümüyle

kaynaştırılması ve ulusal kalkınma çabalarına tam biçimde katkıda bulunmalarının sağlanma

süreci şeklinde tanımlanmıştır.



3

Kırsal alan kalkınması: Hem bir eğitim hem de örgütlenme işi olup kırsal alan,

toplumun gereksinimlerinin göz önünde tutulması, kırsal alan kalkınma politikası ile ilgili

planların alınması sırasında topluma zorla kabul ettirilmemesi gereken bir konudur. Toplum

istediklerini elde etmedikçe kırsal alan çalışmalarına katılmayacaktır. Tarımsal çalışmalar,

beslenme, eğitim, mesleki önderlik ve öğretim, kooperatifler, el sanatları, küçük sanayiler, sosyal

güvenlik çalışmaları, planlama ve sağlık politikaları nitelikleri kırsal alan ve ülke planları ile bir

bütünlük sağlamalıdır.

Sürdürülebilir kalkınma: Ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların

sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Burada ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel

sürdürülebilirlik şartlarının tamamının sağlanması önemli olmaktadır.

Kırsal alanlar turizm ve boş zamanların değerlendirilmesinde önemli bir yer

tutmaktadır. Kırsal alan, turistlere sakin ve huzurlu bir seçenek sunmaktadır. 2005 yılında

Fransız vatandaşları tatillerinin %52’sini ya bir ailenin yanında ya da bir arkadaşının evinde,

%26’sı evlerinde geçirdiklerini ve %9’luk bir kısmı ise kırsal alanda ikinci bir eve sahip

olduklarını ifade etmişlerdir. Kırsal alanlar ayrıca doğa için önemli role sahiptirler.

Tabii kaynakların korunması, biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi, doğal felaketlere karşı

koruma, iyi hayat şartlarının korunması ve doğal manzaranın korunması doğal çevre ile ilgili

hususlardır.

1.3. TURİZM KAVRAMI1

İnsanların yeni yerler görmek ve tanımak, yeni deneyimler kazanmak, diğer insanlar,

çevreler, hayat şartları ve davranış biçimleri ile temasa geçip kendi kültürlerini geliştirmek,

eğlence ve dinlence faaliyetlerinde bulunmak ve seyahat yoluyla macera ve merak, zevk ve

güdülerin tatmin edildiği, insanların seyahat ve hareketlerini içeren bir faaliyettir (Lobo 1995).

Turizm, genellikle bir rekreasyonel etkinlik olarak tanımlanıp analiz edilirken insanların kendi

yaşadıkları yer dışında sürekli olarak yerleşmemek, ticari ve politik bir amaç taşımamak

koşuluyla temel amaç dinlenmek ve eğlenmek olan, serbest zamanların değerlendirilmesine

yönelik, değişik amaçlarla yaptıkları seyahatlerden ve gittikleri yerdeki konaklamalarından

doğan ihtiyaçlarını karşılama, insanları kabul etme ve ağırlama sanatı olarak açıklanmıştır

(Karaküçük 1999). İnsanların sürekli olarak bulundukları, çalıştıkları ve her zaman olağan

1 Bu başlık altındaki bilgiler, Prof.Dr. Mehmet Emin BARIŞ’ın Ankara Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü “Turizm veRekreasyon Planlama” ders notlarından alınmıştır.



4

ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına yaptıkları gezilerden ve buralardaki mal ve hizmetleri

talep ederek geçici konaklamalarından doğan ilişkilerin bütünüdür (Anonymous 2001).

Turizm; asıl ikametgâhı dışındaki başka bir yere eğlence, tatil, kültür, arkadaş ve akraba

ziyareti, aktif spor, toplantı, görev, iş, öğrenim, sağlık, transit v.b. amaçlarla seyahat etmenin

yarattığı olayların bütünü olarak tanımlanmaktadır (Üstel 2002).

1.4. TURİZM VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK2

Turizm açısından sürdürülebilirlik kavramı; turizmin kaynağı olan doğal, tarihi,

kültürel, sosyal ve estetik değerlerin korunup geliştirilerek, çekiciliklerinin devamını sağlamayı

ifade etmektedir (Oral ve Şenbük, 1996).

Sürdürülebilir kalkınma kavramı, ilk defa “Birleşmiş Milletler Dünya Çevre ve

Kalkınma Komisyonu” nun 1987 yılında “Ortak Geleceğimiz” adıyla yayınlanan raporu ile

dünyada tartışılmaya başlanmıştır. Brundtland Raporunda belirtildiği gibi sürdürülebilir

kalkınma; bugünün gereksinimlerini, gelecek kuşakların da kendi gereksinimlerini

karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin karşılama anlamına gelmektedir (TÇSV, 1991).

IUCN (Uluslararası Doğal Kaynakları Koruma Birliği), sürdürülebilir gelişme

kavramını şu şekilde tanımlamıştır (WTO,1993);

“Sürdürülebilir gelişme, muhtemelen gelişmekte olan kaynakları azaltmadan veya

tüketmeden gelişmelerine izin verme sürecidir. Bu genellikle ya kullanıldıkları oranda kendini

yenileyebilecek kaynakların idare edilmesiyle ya da hızla bir yeniden iyileştirme ihtiyacında olan

kaynakların yavaş bir şekilde kullanımını değiştirmekle başarılabilir. İşte bu yolla, kaynaklar

hem şimdiki nesillere hem de gelecek nesillere taşınabilecek şekilde olduğu gibi kalırlar.”

Sürdürülebilir gelişmenin üç ana ilkesi vardır (WTO,1993):

Ekolojik Sürdürülebilirlik; Temel ekolojik süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve

biyolojik kaynakların devamlılığını sağlayan gelişmeleri temin eder.

Sosyal ve Kültürel Sürdürülebilirlik; Toplum kimliğini kuvvetlendiren, sürdüren,

değişimden etkilenen kültür ve toplumsal değerler ile uyumlu, insanların yaşam kalitelerini

arttırıcı gelişmeleri temin eder.

Ekonomik Sürdürülebilirlik; Gelecek kuşaklara taşınması için idare edilen

kaynakların ve ekonomik verimliliği sağlayan gelişimi temin eder.

2 Bu başlık altındaki bilgiler, Prof.Dr. Mehmet Emin BARIŞ’ın Ankara Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü “Turizm veRekreasyon Planlama” ders notlarından alınmıştır.



5

Çevre, turistleri alana çeken doğal ve kültürel kaynakların temelidir. Bu yüzden çevresel

koruma, başarılı turizm gelişimi için kaçınılmazdır. Taşıma kapasitesi, sürdürülebilir turizm

planlamasında anahtar bir kavramdır. (WTO, 1993).

Çevresel koruma ve sürdürülebilir turizm gelişmesinin temelini oluşturan taşıma

kapasitesi; alanın sosyal, ekonomik, kültürel yapısına zarar vermeden, ziyaretçi memnuniyetini

azaltmadan ve kaynaklara olumsuz etki yapmadan maksimum kullanımını ifade etmektedir.

Taşıma kapasitesinin seviyesini tespit etmek zor olabilir. Fakat, bu turizm ve rekreasyon için

çevresel planlamada esas oluşturmaktadır (WTO, 1993).

İşte bu dönemde doğal ve insan yapısı çevreye zarar vermeyen teknoloji, ekonomik

büyüme hızı arayışları, baskı gruplarının eylemleri ile kamuoyuna yayılmıştır. Aynı yayılma

turizmde de gerçekleşmiş ve varolan "Saldırgan Turizm" çeşidinin yerine geçebilecek "Alternatif

Turizm" arayışları başlamıştır.

Uluslararası Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından 1980 yılında

yayınlanan Dünya Korumacılığı Stratejisi, 1987'deki Brundtland Raporu, dönemin strateji ve ilke

bütünlüğünü oluşturan örgütlü baskı grubu eylemleridir. Bu ve diğer örgütler Sürdürülebilirlik

için;

Bütüncül planlama ve strateji geliştirme,

Temel ekolojik süreçleri koruma,

İnsan mirasını ve biofarklılığı koruma,

Verimliliğin uzun bir döneme yayılmasına ve gelecek kuşaklara ulaşmasına

izin veren büyüme modelleri,

Ekonomik büyüme ile doğal kaynaklar arasında denge,

Ülkelerarası hakça oluş ile imkanlar arasında denge, gibi ilkeler

belirlemişlerdir.

"Sürdürülebilirlik, bir toplumun, ekosistemin ya da sürekliliği olan herhangi bir sistemin

işlerini kesintisiz, bozulmadan, aşırı kullanımla tüketmeden ya da sistemin hayati bağı olan ana

kaynaklara aşırı yüklenmeden sürdürülebilmesi yeteneği olarak tanımlanmaktadır."

Ekonomik kalkınmaya koşut olarak gelişen turizmde de "Sürdürülebilirlik" kavramı

tartışılmaya başlanmıştır.

"Sürdürülebilir turizm, insanın etkileşim içinde bulunduğu ya da bulunmadığı çevrenin

bozulmadan veya değiştirilmeden korunarak, kültürel bütünlüğün, ekolojik süreçlerin, biyolojik

çeşitliliğin ve yaşamı sürdüren sistemlerin idame ettirildiği ve aynı zamanda tüm kaynakların

ziyaret edilen bölgedeki insanların ve turistlerin ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçlarını



6

doyuracak şekilde ve gelecek nesillerin de aynı ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri biçimde

yönetildiği bir kalkınma şeklidir."

Turizmin, çevreye karşı duyarlı olması gerekliliği, günümüzde klasik turizm anlayışına

göre "Alternatif Turizm", kitle turizmine göre "Yumuşak Turizm", çevreye karşı

duyarlılığından dolayı "Eko-Turizm", özelliklerinden dolayı "Bilinçli Turizm" adları verilen

bir turizm biçimini gündeme getirmiştir. Sürdürülebilir bir turizm, insanın ve çevrenin birlikte

varlığı ile olasıdır. Temel yaklaşım, insanın doğal çevre üzerindeki etkisini en aza indirmek

değil, ancak doğal çevrenin insan üzerindeki etkisini en üst noktaya çıkarabilmektir.

Sürdürülebilir Turizm Genel İlkeleri;

Talebe göre değil, arza göre turistik düzenlemelerin yapılması

Önceliklerin yerel halka verilmesi

12 Ay turizm

Toplu taşıma

Toplumsal katılım

Temiz enerji kullanımı

Eylem durumunda dinlenme

Gerçek yaşamın sahnelenmesi

Mevcut yapı stoğunun kullanımı

Toplumsal ve kültürel kimliğin korunması

Turizm yatırımlarının esnek, gelişmeye açık ve uzun vadeli olması, olarak

sıralanabilir.

1.5. SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ

Sürdürülebilir kalkınma, ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların

sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Sürdürülebilir turizmin gelişimi de sürdürülebilir

kalkınma ile bağlantılı bir yaklaşımdır. Sürdürülebilir turizmin gelişiminde turistlerin ve ziyaret

edilen yerlerin bugünkü ihtiyaçlarının, gelecekteki fırsatları koruyup genişleterek karşılanması

amaçlanmaktadır. Bu yaklaşım, ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün,

gerekli ekolojik süreçlerin, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, gerekli ekolojik

süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve kırsal hayatı destekleyen süreçlerin devamını içerçektedir.

Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü’nün tanımına göre sürdürülebilir bir turizm

gelişimi;

Çevresel kaynakların en iyi şekilde kullanılmasını sağlamalı,



7

Ziyaret edilen toplulukların sosyo-kültürel yapısına, gelenekselliğine saygı

göstermeli,

Bütün ilgi gruplarına adil bir şekilde dağıtılan sosyo-ekonomik faydalar ile tutarlı

ve uzun vadeli ekonomik faaliyetler ortaya koymalıdır.

Buna göre sürdürülebilir kırsal/doğa turizminin gelişme ölçütleri;

a. Biyolojik çeşitliliğin korunması,

b. Ekonomik tutarlılık,

c. Kültürel zenginlik,

d. Yöre halkının refahı,

e. İstihdam kalitesi,

f. Sosyal eşitlik,

g. Ziyaretçi memnuniyeti,

h. Yetkinin yerele doğru dağıtılması,

i. Toplumun genelinin refah ve mutluluğu,

j. Fiziki bütünlük,

k. Kaynakların etkin kullanımı,

l. Çevre temizliğidir.

Korunan alanlar açısından; tabiatın seçkin parçaları olan korunan alanlar ile turizm

arasındaki bağ, korunan alanların tarihçesi kadar eskidir. Korunan alanlar turizme, turizm

korunan alanlara ihtiyaç duymaktadır. Turizm korunan alanların kurulması ve yönetiminde göz

önüne alınması gereken önemli bir bileşendir. Aynı şekilde koruma altında olmayan flora ve

faunanın tutunduğu tabiat alanlarına ve insanın yaşadığı sahalardaki yöresel kültüre de turizm

bağımlıdır. Bu bağımlılık doğa ve kültürün bozulmaması için tedbirler gerektirir. Bu tedbirlerin

neler olacağının “sürdürülebilir kırsal kalkınma” ilkeleri çerçevesinde tespiti de lüzumludur.

Turizmin önemli bir ekonomik faaliyet olması ve tüm göstergelerin bu faaliyetin

büyüme eğiliminde olacağı yönünde olması önemli bir husustur. Turizmdeki büyümeyle beraber

sürdürülebilir turizm, ekoturizm gibi doğayla ilgili turizme olan talep artmış ve turizm ürünleri

ile destinasyonlar çeşitlenmiştir. Turistlerin talepleri de değişmiş ve çeşitlenmiştir. Turistlerin

talepleri konaklamada konforun sağlanması yanında, yöreye özgü kültürel değerler hakkında

bilgi edinme, yöre halkıyla iletişim, bölgenin flora ve faunası, özel ekosistemler, doğal hayat ve

bunların korunması da dahil olmak üzere daha sorumlu bir seyahat deneyimi kazanmak da söz

konusudur.



8

Beklenen büyüme ve yeni eğilimler turizmi o kadar stratejik bir konuma taşımıştır ki,

turizm eşiz özellikli doğal veya korunan alanların sürdürülebilirliğinin yanı sıra bu alanların

çevresinde yaşayan yöre halkının kalkınma potansiyeline de müspet etki sağlayabilmektedir. Bu

durumda turizm, doğal alanların korunması ve yöre halkı ile ziyaretçilerin çevre bilincinin

arttırılmasında kullanılabilecek çok önemli bir araç olabilmektedir. Dolayısıyla turizm sayesinde

koruma çalışmaları için gerekli mali kaynakların kazanılmasının yanı sıra ziyaretçiler ile yöre

halkına yönelik bilinçlendirme ve eğitim programlarının oluşturulması ve uygulanması gibi

hedeflere de ulaşılabilmektedir.

En önemli husus; turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniş

kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve paylaşımcı olarak planlaması, sürecin etkin yönetimi ve

izlenmesi de gereklidir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri dönüşü mümkün olmayan olumsuz

etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden bir faktör haline gelecektir. İşte bu

nedenle bu çalışmaya “SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME (MASTER) PLANI”

çalışmasına lüzum duyulmuştur.

1.6. SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ

Yukarıda da bahsedildiği üzere, insan kullanımı bakımından hassas olan sahalarda

turizm söz konusu olduğunda turizmin iyi planlanması ve yönetilmesi önemli olmaktadır.

Alışılmış turizm stratejileri ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Stratejisi arasındaki fark

şudur; alışılmış yöntemler yukarıdan aşağıya bakış açısı ile uygulanmaktadır. Yani kararlar

merkezden alınmakta ve uygulanması için yerele taşınmaktadır. Yöre halkı katılımcı

olamamaktadır.

Sürdürülebilir turizm ise aşağıdan yukarıya bir yaklaşım için gayret göstermektedir. Bu

yaklaşımda yöre halkının beklentileri ele alınır, yönetime katılmasını sağlayıcı yapı kurulur,

yörenin kalkınma potansiyelini bünyesinde barındıran tabii değerlerin korunması için kararlar

ortak alınır ve karar almanın yanında uygulama ve izleme aşamalarında da yöre halkının

becerilerini, bilgisini, en uygun şekilde kullanmak esastır. Bu yaklaşım yöre halkının, yerel

otorite ve organizasyonların yetkilendirilmesine dayanır.

-Sürdürülebilir turizm gelişim aşamasında doğa ve çevresinin ortak çıkarları söz

konusudur. Konaklama ve diğer turizm altyapıları mümkün olduğunca doğal alan dışında

olmalıdır. Bu durum doğaya ve kültüre zararı en aza indirdiği gibi ev pansiyonculuğu gibi

faaliyetlerin yapılabileceği gibi yöreye faydayı arttırabilir.



9

-Yöre halkı ve diğer bölgesel ilgi grupları turizm gelişiminde önemli ortaklardır, söz

konusu gruplar turiste konaklama imkanı sunacaklar, sunacakları ürünün kalitesinin

korunmasında da sorumluluk alacaklardır.

-Günübirlik ziyaretçiler yerine uzun süreli konaklamaya lüzum duyan turistle

hedefleniyorsa, doğal ve kültürel mirasa dayalı çekim noktaları, el sanatları gibi faaliyetler

ortaya konmalıdır.

-Doğal alanlar genellikle çok hassastır, bu sebeple ekolojik değerler, belirli bir saha ile

sınırlı olmayacaktır. Geleneksel hayat, yerel kültür, kırsal sosyal ekonomik yapılar da aynı

zamanda turizmin temel kaynağı olmaktadır.

-Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nın ilimizde/bölgemizde ve

ülkemizde doğa turizmine konu olacak sahaların tüm ilgi grupları için anlamlı ve cazip bir bakış

açısına dayandırılmasına esas olmalıdır.

-Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nda turizm doğayı koruma, kırsal

kalkınma için bir araç olarak ele alındığından, doğa turizmi yönetim planı olarak ele alınmalıdır.

Halihazırda olan turizm etkinlikleri de tartışılmalı, değerlendirilmelidir. İlde sürdürülemez olan

turizm veya gelir getirici faaliyetler de tanımlanmalıdır. Ayrıca iyi bir yönetim için tehditler ve

fırsatlar da ele alınarak bunlardan hareketle ortaya çıkacak fikirler ortaya konmalıdır.

-Doğaya dayalı turizm yönetiminin entegre bir anlayışla (alan ve çevresinin sahip

olduğu doğal, tarihi ve sosyo-ekonomik kaynakların bütüncül ele alınması) değerlendirilmesi de

önemlidir.

-Turizm gelişimi genel olarak piyasa talebine göre yönlendirilir. Bir alanın turizm

potansiyelinin değerlendirilmesi, rekabetçi ve özgün bir destinasyon oluşturması için gerçekçi

beklentiler ortaya konulmalıdır. Yüksek ekolojik değerlere sahip olan sahalar yüksek turizm

değeri içermeyebilir. Turizm, ancak doğru pazar ürünlerini hedeflediği zaman başarılı olabilir.

Özellikle hassas tabiat alanlarında taşıma kapasitesi düşük iken, bu alanlardan beklenen faydalar

yüksek olmaktadır. Taşıma kapasitesinin düşüklüğü sınırlı sayıda turist demektir. Bu sebeple

taşıma kapasitesinin değerlendirilmesi de önemli olmaktadır.

-Entegre doğal alan yönetimi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı ile

doğa ve turizm yönetimi için tüm ilgi gruplarının desteğini almayı hedefler. Tüm ilgi gruplarının

etkin desteği önem taşır. Turizm gelişiminin karmaşık yapısı göz önüne alınırsa, ilgi gruplarının

etkin işbirliği oldukça önemlidir, planın herkes tarafından sahiplenilmesi ayrıcalık olacaktır.

-Sürdürülebilir kırsal kalkınma için kapsamlı bir vizyon belirlenmesine de ihtiyaç

vardır.



10

-Pazarlama stratejisi de Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nın bir

parçası olup, kalkınma ve rekabete açık Ürün-Pazar kombinasyonu için yaratıcı yaklaşımlar

içermelidir. Pazarlar, hedef gruplar, turist sayısı, ürünler, hizmetler, yaratıcı yaklaşımlar bu

stratejide yer almalıdır.

-Turizm destinasyonu yönetimi, yaygın bir stratejik yaklaşım olup, destinasyonu

rekabete açık hale getirir, bir turizm pazarını iyi bir şekilde yönetmek, pazarlamak, bir

destinasyonu rekabetçi yapabilmek için gereken tüm unsurları içeren bir rekabetçi yaklaşımdır.

-İyi tanımlanmış amaçlarla ve göstergelerle mantıksal bir çerçeve kurmak, ayrıntılı

bütçe, mali portre ve ilgi gruplarının tümüne açık görev ve sorumluluklar veren bir iş planı

hazırlamak gereklidir.

-Ziyaretçinin izlenmesi ve ziyaretçi yönetim planı, mademki doğa gibi hassas bir

sistemde çalışılıyor bu durumda turist ziyaretinin ilkelerini belirleyen bir ziyaretçi yönetim planı

lüzumludur. Aynı zamanda da hem geri bildirim temin etme, hem de taşıma kapasitesinin

kontrolü için izleme programı da olmalıdır.

Geribildirimler kalitenin arttırılması, sunumların taleplere uygun hale getirilmesi

(iyileştirilmesi) ve hizmetteki aksamaların doğadaki değişimlerin takibi için çok gereklidir.

Şu unutulmamalıdır ki; turizm, doğanın korunması için ortaya konan ana hedeflere ulaşmak

garanti edildiği takdirde teşvik edilmelidir.



11

2. HAKKÂRİ İLİ TARİHÇESİ

Hakkâri adı, eskiden Van gölünün güneyinde ve bir bölümü de İran’a doğru uzanan

yörelere yerleşmiş “Hakkar” kabilesinin isminden gelmektedir. Arap dili, coğrafyası ve

tarihlerinde bölge adı “Hakkariye” olarak geçmekte olup, “Hakkarlar’ın Şehri” anlamına

gelmektedir.

Yörede yapılan araştırmalarda ele geçen belgelerden ve çevrede bulunan kaya

isimlerinden bölgenin tarih öncesi çağlarda yerleşim yeri olduğu, sırayla Sümerler, Akadlar,

Urartular ve Asurluların uzun süre yaşadıkları tespit olunmuştur. İlk çağlarda müstahkem bir

kale gözüyle bakılan ve bu yüzden uzun savaşlara sahne olan Hakkâri 1514’de Çaldıran

zaferinden sonra Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Birinci dünya savaşı sonrasında 24.04.1915’de Rusların işgaline uğrayan Hakkâri

22.04.1918. tarihinde kurtarılmıştır. 1926 yılında yapılan Ankara Antlaşması ile Musul dâhil beş

bölgesi ulusal hudutlar dışında kalan Hakkâri aynı yıl il statüsü kazanmıştır. 1933 yılında Van

İline bağlanmış, 1936 yılında yeniden il statüsü kazanmıştır. (kaynak: hakkari.gov.tr)

3. HAKKÂRİ İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

3.1. İLİN JEOLOJİK ve JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Van Gölü'nün güneydoğusuna düşen ve doğuda İran, Irak sınırına dek uzanan Hakkâri il

alanı, Türkiye’nin en sarp ve dağlık yörelerinden biridir. 1941'de yapılan Birinci Coğrafya

Kongresi'nde , "Hakkâri Bölgesi" olarak adlandırılan Doğu Anadolu'nun güneyindeki bu yöre

Asya ve Avrupa dağlarının birbirine yaklaşması ve sıkışmasıyla yükselmiştir. Yüksek plato ve



12

dağlar, genellikle kuzeyden güneye ve doğudan batıya uzanan havzalarla parçalanmış olmakla

birlikte, vadilerin çok derin, dik ve genç olması nedeniyle, ovalık alanlar son derece sınırlıdır.

Üçüncü zaman yereyleri Alp-Himalayalar'ın ülkemizdeki bağlantı kuşağı durumundaki

Torosların en heybetli bölümünü oluşturur Dış doğu Toroslar Bitlis sınırından sonra Hakkâri

dağları ismini alır. İran sınırına kadar devam eder. Dağlar Doğu-Batı doğrultulu uzanır. Ancak

bu uzantılar, Kuzey-Güney doğrultulu derin vadilerle parçalanır. Doğu Toroslar'ın İç-Doğu

Toroslar ve Orta-Doğu Toroslar'dan en güneydeki üçüncü sırası olan Dış-Doğu Toroslar,

batıdaki Amanus Sağları ve Misis Tepelikleri'yle başlayarak, Malatya'nın güneyindeki Ergani ve

Bitlis'in çevresinde sıra dağlar sürer. Dış-Doğu Toroslar, buradan İran sınırına dek Hakkâri

Dağları'nı oluşturdu. Hakkâri dağları genellikle batı-doğu yönünde uzanır ve Orta İran Çöküntü

Alanı'nı güneyden çevreler. Hakkâri Dağlarının il alanı içinde kalan kesimleri Habur, Zap,

Avarobaşin vadileri ve Yüksekova Çöküntü Havzası ile parçalanmıştır. Botan, Habur ve Zap

sularının su bölümü çizgisi boyunca, batı-doğu yönünde uzanan dağlar, çok yüksek bir kabartı

oluşturur. Bu sıradağ doğuya doğru gidildikçe genişler. Deniz düzeyinden yüksek bir temel

üzerinde yükselen dağların kimi kolları, kuzeye ve güneye uzanır.

Sıradağın Botan Havzası'na bakan bölümleri, il sınırları dışında kalmaktadır ve akarsuların

oluşturduğu derin vadilerle parçalanmıştır. Sıradağın il alanı içinde kalan güney kesimleri ise,

çok daha yüksektir. Dağların çoğunluğu 3.000m geçer. Habur ve Zap suları ile kolları, bol yağış

alan bu yüksek dağlardan beslenmektedir. Sulara karşı direnci az olan şistler ve eosen kalkerleri

içinde, eşine Türkiye'nin hiçbir yerinde rastlanmayan derinlikte ve sarplıkta, vadiler oyulmuştur.

Derin, bazen bir duvar gibi dik ve sarp yamaçlı vadilerin arasında kalan dağ kolları, ilin Zap

Suyunun batısında kalan kesimini, kuzey-güney yönünde bölümlere ayırır. Bu dağ gruplarının en

önemlileri, 3.725m yükseltili Karadağ (Terma Dağı),3.019m yükseltili İncebel Dağı, 3.752m

yükseltili Karadağ, 3.264m yükseltili Türemiş Dağı, 3.253m yükseltili Altın Dağları ve 3.000m

üzerindeki Konaklı Dağı'dır. Yörenin en yüksek tepesi, ülkenin de en yüksek dağlarından olan

Cilo (Buzul) Dağı'nda dır. Hakkâri il merkezi doğusunda, Zap Suyundan sonra, Sümbül (3.467

m ) ve Mere (3.200 m) Dağları ile birden bire yükselen Cilo kütlesinin temelini, kalkerli ve

volkanik kayalar oluşturur. Batı-doğu yönünde uzanan bir kıvrım dağı olan bu kütle, doğuya

gidildikçe yükselmektedir. Ana kütle, 3.000 m yüksekliğinde bir kabartı durumundadır. Sırtın

sağında ve solunda genellikle çıplak, dik ve sarp çok sayıda doruk yükselir. Bunlar sırasıyla

3.500m yükseltili Kisara Dağı, 4.060m yükseltili Suppa Durek Dağı,3.700m yükseltili

Köşedireği Dağı ve bütün Cilo kütlesinin en yüksek noktası olan 4.135m yükseltili

Reşko(Gelyaşin ya da Uludoruk ) tepesidir, 3.850m yükseltili Maunseli Sivrisi ve 3.650m



13

yükseltili Gelyano tepesi asıl kütleden ayrılarak kuzey yönünden uzanan bir kol üzerindedir. Zap

suyunun doğusunda Sümbül dağı ile başlayıp Gever ovasının Güneyi boyunca İran sınırına dek

uzanan bu yüksek sıra dağla, güneydeki Irak sınırı arasında kalan alan Şemdinli yöresinin en

sarp kesimidir. Cilo ve Şemdinli yörelerindeki yüksek dağlardan çıkan ve güney yönünde akan

akar sular , kalkerler ve volkanik kayaçlardan oluşan toprakların zamanla oymuş ve birtakım

sarp bölmelere ayırmıştır. Cilo dağından güney batı yönünde Zap suyu dirseği içine doğru

uzanan geniş dağ kütlesi, bu şekilde yontulmuş ve parçalanmıştır.Bu engebeli kütle üzerinde

3.000m'yi geçen çok sayıda doruk vardır.3.250m yükseltili Beridalo ve Yekboy dağları ,3.250m

yükseltili Samur dağı,3.460m yükseltili Gare Dağı bunların başlıcalarıdır. Avarobaşın Çayı

(Rubareşin) ile Şemdinli Çayı arasında, geniş ölçüde volkanik kayalardan oluşan Sat Dağları

(İkiyaka Dağları) uzanır. Kütlenin üzerinde 3.540m yükseltili Sat Dağı ile 3.356m yükseltili

Gevaroki Dağı önemli doruklardır. Şemdinli Çayı ile Hacıbey Dersi arasında uzanan Karadağ ,

doğuya doğru yönelerek İran-Türkiye sınır dağları ile birleşir.Hakkari İli'nde, Nehil Vadisi ile

Şemdinli'nin doğusunu kaplayan dağlar, Zap, Nehil, Avarobaşin, Şemdinli ve Hacıbey sularının

havzaları ile İran'daki Urmiye kapalı göl havzasının su bölümü çizgisini oluşturur. Türkiye-İran

sınırı bu ara üzerinde geçmektedir.Güneyden kuzeye doğru 3.150m yükseltili Çimen Dağı ,

2.954m yükseltili Karacadağı 3.008m yükseltili Beyazdağ ve 3.807m yükseltili Mordağ, en

önemli doruklardandır. Cilo Dağı'yla, Şemdinli yöresinin yüksek dorukları ve sınır dağlarının

yüksek bölümleri ,derin çukurlar, irili ufaklı taşlar ve buzullarla kaplıdır. (kaynak:

hakkari.gov.tr)

3.1.2. Jeolojik Özellikler

Hakkâri kütlesinin temelini, kuzeyde ve merkezde 1. zaman kristalen şistleri, güneyde

ve doğuda ise daha çok kretase eosen kalkeri oluşturur. Kütlenin güney batısı, oldukça kalın,

Çimentolaşmış konglomeralar ve kırmızı kumtaşları kaplıdır.

Hakkâri Dağları, Alp kıvrım sisteminin balık pulu yapılı sıradağlarıdır. Kaba bir

yaklaşımla Hakkâri Dağlarının temelini paleozoik kıvrımlı-kıvrıklı tabakalarla, yer yer kristalen

şistlerin oluşturduğu söylene bilir. Araya, kretase-tersiyer oluşumları girmiş ve mezozoik-

tersiyer tabakaları tortulaşmıştır. Bütün bu tabaka ve kültürlerin durumları, kıvrım aşamaları

sırasında değişikliğe uğramış ve bugünkü halini almıştır.

Hakkâri Toroslarının ana çatısını oluşturan Cilo Dağı ve çevresinin jeolik yapısı,

tektonik hareketler ve aşınmalarla yakından ilgilidir. Bölgedeki yassı platolar, tersiyer

tabanlarından oluşur. Sivri dorukların temeli sert volkanik oluşumlar, güneydeki basamakların



14

temeli ise triyas tabakalarıdır. Cilo Dağı ve çevresinin kuzeyindeki, Yüksekova çöküntü alanı ile

Büyük Zap oyulma ve boşalma alanları ortaya çıkmıştır. (kaynak: hakkari.gov.tr)



15

Hakkari İli Jeoloji Haritası -Harita 1-



16

Hakkari İli Jeoloji Haritası Açıklamaları



17

3.2. METEOROLOJİK VERİLER

Hakkâri illinin iklimi, yörelere göre de değişiklikler göstermektedir. İlin yüksek

kesimlerinde Doğu Anadolu'nun sert karasal iklimine yakın bir iklim tipi egemenken, ildeki vadi

tabanında Akdeniz ikliminin etkisi görülmektedir. Bu iklim koşulları bitki örtüsünde de

belirtilmekte, yüksek kesimlerdeki sert iklim, bitkilerin gelişimini engellememektedir. Buna

karşılık, ildeki vadi tabanında egemen olan Akdeniz iklimi, susam, pirinç ve meyve yetişmesine

de olanak vermektedir. İlimizde en yüksek sıcağın 27 Temmuz 1966'da 38,8 derece olarak, en

düşük sıcaklığın ise 2 Şubat 1967'de -22,6 derece ölçüldüğü, yılın 134,8 günü açık, 17,3 günü

bulutlu, 57,3 günü ise kapalı geçmektedir. Hakkâri İlinde yılın 35,8 günü kar yağmakta, il yine

yılın 102,5günü kar örtüsü altında kalmaktadır. İlde yılın 9,5 günü sis, 1,8 günü dolu 29,8 günü

ise kurak geçmektedir.

SICAKLIK:

Hakkâri'nin yıllık sıcaklık ortalaması, Doğu Anadolu'daki birçok il merkezinden daha

yüksektir. Merkez İlçenin yıllık sıcaklık ortalaması 9,4 derecedir.

YAĞIŞLAR:

Hakkâri'ni yıllık sıcaklık ortalaması 791,7 mm'dir. Doğu Anadolu'daki birçok il

merkezinden daha yüksek olan bu değer, komşu il merkezlerinden Van'da 384,0 mm, Siirt'te

756,2 mm, Mardin'de ise 713,4 mm'dir. Hakkâri'de en çok yağış mart ve nisan, en az yağış ise

temmuz ve ağustos aylarında düşmektedir.

RÜZGÂRLAR: Ortalama rüzgâr hızının 2,0 m/sn olduğu ilde, egemen rüzgar yönügüney-güneydoğudur (kıble -keşişleme). Bunu, kuzeybatı (karayel) ve güney-güneybatı (kıble-lodos) izlemektedir. İlde en hızlı esen rüzgâr ise, saniyede 30 m hızla güney-güneybatıdır (kıble-lodos). (kaynak: hakkaritarım.gov.tr – mgm.gov.tr)

Hakkari Yıllık Toplam Yağış Dağılımı -Tablo 1-



18

Hakkari İli 1970-2011 yılları arası ortalama sıcaklık değerleri -Tablo 2-

HAKKARI Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1970 - 2011)

Ortalama Sıcaklık

(°C)

-4.7 -3.2 2.0 8.2 14.2 20.3 24.9 24.7 20.3 13.1 5.0 -1.7

Ortalama En

Yüksek Sıcaklık

(°C)

-0.7 0.9 6.3 12.7 19.1 25.7 30.7 30.8 26.4 18.6 9.5 2.3

Ortalama En

Düşük Sıcaklık

(°C)

-8.3 -6.9 -2.0 3.9 9.1 14.1 18.2 18.0 14.0 7.9 0.7 -5.1

Ortalama

Güneşlenme

Süresi (saat)

4.1 5.2 6.6 6.4 9.0 11.5 12.2 11.3 10.1 7.2 5.2 4.0

Ortalama Yağışlı

Gün Sayısı

11.0 10.6 12.8 13.5 12.1 4.4 1.5 1.0 1.7 8.3 9.0 9.6

Aylık Toplam

Yağış Miktarı

Ortalaması(kg/m2)

82.7 102.7 114.6 122.2 62.7 14.0 4.7 2.9 6.0 52.8 84.3 87.3

Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen En Yüksek ve En Düşük Değerler (1970 - 2011)

En Yüksek

Sıcaklık (°C)

11.8 11.7 19.7 25.0 28.7 33.0 37.0 38.0 37.1 29.3 20.8 17.5

En Düşük Sıcaklık

(°C)

-23.4 -22.7 -19.0 -8.1 -0.4 5.4 10.0 2.1 4.3 -3.1 -15.0 -21.3



19

3.3. HİDROGRAFYA

Akarsular

Hakkâri il toprakları, Dicle Havzası içersinde kalır. Dicle Irmağına katılan Büyük Zap

ve Habur suları ile Büyük'a Zap karışan Avarobaşin, Şemdinli ve Hacıbey sularının havzaları da

bu ana havza içinde kalmaktadır.

Dicle Havzası

Dicle havzası, sadece Türkiye'nin değil, Ortadoğu 'unda en büyük havzalarından biridir.

Havzanın ülke sınırları içinde, yaklaşık, 5.500km'lik su toplama alanı vardır. Yıllık ortalama su

hacmi 18 milyar metre küpe ulaşmaktadır Dicle havzasının kuzey kenarını oluşturan Hakkâri

yöresi engebeli ve yüksektir. Akarsular bol sulu olmalarına karşın, geniş tabanlı vadiler

oluşturamamaktadır. Dicle Havzası, Van il topraklarında Haravil Dağı'nın kuzey yamaçlarından

olan Büyük Zap Suyu güney batı yönünden akarak Albayrak Beldesinin doğusuna gelir.

Albayraktan sonra güneye dönerek Başkale'nin doğusundan Hakkâri il sınırlarına girer.

Mordağ'ın batı ucunda Nehil Suyu ile birleşmeye dek yatağı pek derin değildir. Başkale'ye dek

vadisi de fazla geniş değildir. Hakkâri iline girinceye dek, çok geniş düzlükler oluşturan Başkale

Ovaları'nın ortasından akar. Bu ovala il topraklarında, Bağışlı yöresine dek uzanır.

Büyük Zap Suyu Mordağ'ın batısından geldiğinde çok derin, dar, bir yarma vadiye

sokulur ve yeniden güneybatıya yönelir. Yüksekova'nın kuzeydoğusundaki sınır dağlarından

kaynaklanan Nehil Suyu ile birleşir.

Karadağ ile Cilo Dağı arasındaki dar vadi olduğundan akan Büyük Zap Suyu, Hakkâri il

merkezinden sonra geniş bir yay çizerek Samur Dağı'nın çevresini, batı-güneydoğu yönünden

geçer ve Çukurca yöresinden Irak sınırlarına girer. Büyük Zap Suyu'nun ülke sınırları içindeki

uzunluğu 180-190 km'dir. Bunun, yaklaşık 100km'lik bölümü Hakkâri il alanında kalmaktadır.

Besleme alanı, karlarla örtülü yüksek dağlarla çevrili olduğundan suyu her mevsim boldur.

Hakkâri'nin Şemdinli ve Dağlıca yörelerinin sularını toplayan Avarobaşin ve Şemdinli

suları ile Hacıbey Deresi de Büyük Zap Suyu'nun kollarıdır.

Harbur Suyu



20

Nordüz ve Feraşin platolarından doğan Habur Suyu, önce güneybatı yönünden akarak

Beytüşşebap'tan geçerek; sonra güneye dönerek Tanin ve Altın dağları arasındaki çöküntü

oluğundan geçip, Irak topraklarına girer. Irak'tan Zaho'yu geçtikten sonra, yeniden, Türkiye il

sınırlarını oluşturacak şekilde akar ve Siirt il sınırında Dicle'yle birleşir. Dicle ile birleşmeden

önce Uludere yöresinden kaynağı alan ve Siirt'in Irak il sınırını oluşturacak şekilde akan Hezil

Suyu'nu alır. Habur Suyu'nun Hakkâri il topraklarındaki bölümünün uzunluğu, yaklaşık

60km'dir.

Göller

Hakkâri'de özellikle Cilo, Sat ve Karadağ üzerinde buzul ve krater gölleri

bulunmaktadır. Bu dağların yaklaşık 2.600m'den yüksek yerlerinde Özellikle kuzey

yamaçlarında büyüklü, küçüklü buzul yalakları görülür. Buzul yalaklarından bazıları kapalı

çanak biçimindedir. Bazıları sonradan akarsuların oyma ve aşındırması ile vadi ağzını bağlamış

durumdadırlar. Çanaklaşmış buzul yalakları, zamanla buzul göllerine dönmüştür. Buzul

göllerinin oluşumunu açıklanması bakımından, bunların en önemlisi Gelyana Gölü'dür. Sert

kayalarla oyulmuş bir buzul yalağından oluşmuş Gelyana Gölü, Reşko Buzulu'nun 3 km kadar

kuzeydoğusunda, 2.950m yüksekliğindedir. Eni ve boyu 250-300m boyunda olan güney ve doğu

yamaçları çok diktir.

Gelyana Gölü dışında, Cilo-Sat dağlarının kuzey yamaçlarında, Yüksekova ilçe sınırları

içinde kalan kesimlerde Sat Gölleri bulunmaktadır. Ayrıca, Karadağ eteklerinde de güzel

görünümlü buzul gölleri bulunmaktadır. Bunların en önemlileri Seyithan, Golaşin ve Golan

gölleridir.

Hakkâri ilinde inşa halindeki barajlar ve hidroelektrik santrallar şunlardır:

Dilimli Barajı: Yüksekova Esendere karayolunun 10 km'sinde Büyükçay üzerindedir.

Şemdinli-Aslandağ Barajı: Hakkâri’nin Yüksekova ve Şemdinli ilçeleri sınırları

arasında Bembo Çayı üzerinde inşa edilecektir.

Şemdinli-Beyyurdu Barajı: Hakkâri’nin Yüksekova ve Şemdinli ilçeleri sınırları


Çukurca-Çocuktepe Barajı: Hakkari ili Çukurca İlçesinin 4-5 km kuzeyinde Zapsu

nehrinin kollarından olan Güzeldere Çayı üzerinde inşa edilecektir.



21

Çukurca-Gölgeliyamaç Barajı: Hakkari ili Çukurca İlçesinin 4-5 km kuzeyinde Zapsu


(kaynak: hakkari.org.tr –dsi.gov.tr )

3.4. TOPRAK ÖZELLİKLERİ

Ülke genelinde etkili olan erozyon, Hakkâri il topraklarında da başta gelen sorundur.

Erozyonla birlikte, ölçüsüz ve bilgisiz kullanım, ilde yaklaşık 129.000 hektar alanı

çıplaklaştırılmış ve tarıma elverişsiz duruma sokulmuştur. 640.000 hektarlık tarım yapılabilir

toprakta yok olmak üzeredir.

İlde önemli toprak gruplarını şu şekilde sıralana bilinir:

Kalkersiz Kahverengi Topraklar: Olgun topraklardan olan kalkersiz kahverengi

topraklar, Hakkâri'de 400-750 mm arasında yağış alan yerlerde, kalkerli kumlu kil ve kumlu kil

taşları üzerinde oluşmuştur. İlde yaklaşık 266.000 hektar alanı örtmektedir. Bu tür topraklar

kahve ya da açık kahve renkli, dağılabilir üst ve soluk kırmızısı kahve renkli alt tabakalardan

oluşur. Üst toprak, alt toprağa göre daha asitlidir. İlde kalkersiz kahverengi toprakların doğal

bitki örtüsünü otlar ve çalılar oluşturur.

Kahverengi Orman Toprakları: Yarı olgun topraklardan olan kahverengi orman

toprakları, ilde ortalama yağışın 620-870mm olduğu kesimlerde yaklaşık 230.000 hektar alan

örter. Toprağı oluşturan ana kaya genellikle, kireççe zengin kil topraklarıdır. Üst toprak iyi

oluşmuştur. Gözenekli ya da kırıntılı yapıdan oluşmuştur. Mineral madde ile organik madde

iyice karışmış durumdadır. Alt toprak kırıntılı yapıda ve kahverengidir. Altta kalsiyum karbonat

birikimi görülür. Derinliği 50-60cm aralığında değişmektedir. Kahverengi orman topraklarının

doğal bitki örtüsü kışın yaprağını döken orman ağaçları ve çalılardır.

Kestane Renkli Topraklar: Olgun topraklardan olan kestane renkli topraklar, ilde

yaklaşık yağışın 370-620 mm arasında olduğu kesimlerde yaklaşık 212.000 hektar alan örter.

Kestane renkli topraklar oluşturan ana madde, volkanik ve kalkerli kayalardır. 30-50cm

kalınlığında ve kırıntılı yapıdaki üst tabaka, orta derecede organik madde içerir. Organik madde

minareleri ile iyice karışmış durumdadır. Alt toprağın rengi koyu kahve renklidir. Prizmatik

yapıda bu tabaka kil gözükür. Alt kesimlerde, sertleşmiş halde kireç birikintisi vardır.

Hakkâri’de kestane renkli toprakların doğal bitki örtüsü, kısa ve uzun otlar, çalılar ve seyrek

ağaçlardır.



22

Podzolik Topraklar: Olgunlaşmış topraklardan olan podzolik topraklar, ilde yıllık

yağışın 500-1.200 mm olduğu alanlar üzerinde, yaklaşık 72.000 hektar alan örter. Podzolik

toprakları oluşturan ana madde, volkanik ve kalkerli kayalarla kum taşlarıdır. Gözenekli yapıda

bir üst tabakada, organik madde ile mineral madde iyice karışmıştır. Alt toprak, yuvarlak köşeli,

blok yapıda ve kil birikmesi gözükmektedir. Podzokil toprakların doğal bitki örtüsü, kışın

yaprağı döken orman ağaları ile iğne yapraklı ağaçlardır.

Alüvyal Topraklar: Akarsularca taşınarak yığılmış setimentlerin oluşturduğu genç

topraklardır. Bu topraklar ilde, Zap, Habur, Şemdinli ve Nehil vadilerin tabanlarıyla, Hacıbey

deresi çevresinde, yaklaşık 9.000 hektar alanı örter. Genç topraklar olmaları nedeniyle, özel

iklim ve bitki örtüsü gerektirmez. Bu topraklarda, ilin iklim ve topografya koşullarına uyabilen

her ürün yetişebilir. İlde, alüvyal topraklarla iç içe olmak üzere, sürekli su alan yada su sızan

alanlarda hidromorfik alüvyal topraklar bulunur. 12.000 hektar alan örter. Yılın büyük bir

bölümünde bataklık durumda olan bu topraklar, gerekli drenaj önlemleri alına bilinirse, çayır ve

sulak yerlerle uygun ağaç türleri yerleştirilmesine elverişlidir.

Kolüvyal topraklar: Yüzeysel suların ve yan derelerin yakın yerlere taşıyarak biriktirdiği

sedimentlerin oluşturduğu genç topraklardır. İlde alüvyal, topraklarla geçişli olmak üzere, eğimi,

%2’nin üstünde olan yamaçlarda, yaklaşık 1.200 hektar alan örter. Genç topraklar olmaları

nedeniyle, özel bir iklim ve bitki örtüsü gerektirmez, ilin iklim ve topografya koşullarına

uyabilen her ürün yetişebilir. (kaynak: hakkari.org.tr)

3.5. ALAN KULLANIM DURUMU

İlin Toplam Yüzölçümü 714.684 ha olup, bunun 61.529 Tarım arazisi, 369.610 ha‘ı

çayır mera arazisi, 174.955 ha orman ve fundalık, 107.631 ha’ı tarım dışı araziyi ve 959 ha

yerleşim alanı oluşturmaktadır.



23

İl Arazisinin Dağılımı (2005)-Tablo 3-

Grafik 1 incelendiğinde, Hakkâri arazi varlığı içerisinde en yüksek paya (% 51,71)

payla çayır mera alanlarının, orman ve fundalık alanlarının ise (% 24,48) pay ile ikinci sırayı

aldığı görülmektedir. Tarıma elverişli arazinin toplam içerisindeki payı %9 olup, bu oran tarım

dışı arazi varlığından (%15) bile daha düşük görülmektedir. Hakkâri ilinde çayır mera alanlarının

fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel olmakta, orman ve fundalık alanlarının yağış için önemli

bir yer teşkil etmektedir. Arazilerin alt bölgeler bazında dağılımına baktığımızda en fazla tarım

ve mera arazisine sahip bölgenin Yüksekova-Şemdinli II. alt bölgesi olduğu görülmektedir.

(kaynak: hakkaritarım.gov.tr)

3.6.

ORMAN VARLIĞI

9%25%

51%

15%

İl Arazisinin Dağılımı (2005)Tarıma Elverişli Arazi Ormanlık Fundalık Arazi

Çayır Mera Tarım dışı arazi



24

Hakkari İli Orman Varlığı-Tablo 4- (kaynak: ogm.gov.tr)

3.8. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER

Flora:

İl sınırları içinde batıdan doğuya, kuzeyden güneye gidildikçe bitki örtüsünde belirgin

bir değişim görülememektedir. Aynı durum vadi tabanlarından dağların zirvesine doğru

çıkıldıkça da görülmektedir. Doğal orman sınırı 1800 – 2000 metreye kadardır. 2000-3000

metreler arası zengin çayırlık alanlardır. Bu alanlarda 1 metre yüksekliğinde gevenlere sıkça

rastlanır. 3000 metreden sonra ise doğal bitki örtüsü ortadan kalkar. İl topraklarının %20 si

orman ve funda örtüsü altındadır.

Seyrek olarak vadi boylarında ve özellikle dağların kuzey yamaçlarında başta meşe

toplulukları olmak üzere ardıç, huş, kavak, söğüt, dışbudak ve bazı ybanıl ağaçları hariç tutarsak,



25

hakim antropojen steptir. Otsu bitkilerden oluşan bu formasyon içinde en sık rastlanan türler

geven, yavşan otu, keçi kulağı, çoban yastığı, deve dikeni, kuzu dili, yabani yonca ve yabani

korungadır. Ancak ilin güneyinde yer alan ve oldukça geniş bir alan kaplayan Torosların belirli

bölgelerinde dağlar arasına sıkışmış dar şeritler halinde meşe ağacı orman kalıntılarına rastlamak

mümkündür.

İlin genel görünümünde bitki örtüsü bozkırdır. Lokal de olsa orman alanları ve seyrek

bir dağılış gösteren bazı ağaç türlerinden söz etmek mümkündür. Orman formasyonun yayılış

sahası içinde meşe türleri, ardıç, titrek kavak, menengiç ve yaban gülü yer alır.

İlimiz biyo çeşitlilik açısından oldukça zengindir. Hakkâri ili ve çevresinde yükselti,

eğim ve bakı faktörlerinin kısa mesafelerde çok değişiklik göstermesi, saha genelinde atmosfer

sirkülasyonunun ortaya çıkardığı iklim içerisinde yerel klimatik alanlar ortaya çıkmakta, bu da

bitki örtüsünün çeşitlenmesine neden olmaktadır. Hakkâri ili için en öneli bitkilerden biri Ters

Lale ( Ağlayan Gelin ) adıyla bilinen çiçektir, kendine has görüntüsü ve endemik değeri ile ön

plandadır. Hakkâri Valiliği ve ayrıca Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunca koruma

altına alınmıştır.

HAKKÂRİ İLİ ENDEMİK TÜRLER LİSTESİ

TÜR ADI (LATİNCE) TÜR ADI (YÖRESEL ADI) YAŞAM ALANI

Centaurea hakkariensis Hakkari Peygamber Çiçeği Hakkari, Sat Dağı

Astaragalus hakkariensis Hakkari Geveni Hakkari

Cirsium hakkaricumKöygöçerten, Hakkari

devedikeniHakkari, Yüksekova



26

Cousinia hakkarica Hakkari

Hindiba Hakkari, Cilo Dağı

Crocus kotschyanus

subsp. HakkariensisiHakkari Çiğdemi Hakkari

Fritillaria imperialis Ters Lale Hakkari, Şemdinli

Chaerophyllum

hakkiaricumMendi Hakkari, Cilo Dağı

Cephalaria hakkarica Hakkari Pelemir Otu Hakkari, Cilo Dağı

Campanula Hakkiarica Hakkari Can Çiçeği Hakkari, Cilo Dağı

Hakkari Armudu Hakkari, Yüksekova

Astragalus yueksekovae Yüksekova Geveni Hakkari, Yüksekova

Erodium hakkaricum Dönbaba Hakkari

Adicella hakkariensis * *

Isophya Hakkarica * *

Sphecodes geofrellus

hakkariensis* *



27

Hakkâri İli Endemik Tür Listesi -Tablo 5-

Fauna:

İl sınırlarımızda yer şekillerin getirdiği avantajla birçok yaban hayvanı

barınabilmektedir. En başta ayı, kurt, tilki, dağ keçisi, çakal, tavşan gibi memeliler olmak üzere

birçok kuş türü barınmaktadır. Özellikle ilimizdeki zengin akarsularda sazan ve alabalık türleri

bulunmaktadır. İlimiz leylek ve ayrıca su kuşları için çok önemli bir bölgedir. İlimizde önemli

Caracal caracal Karakulak, Step Vaşağı

Çanakkale, İzmir,

Muğla, Antalya, Mersin,

Hatay, Malatya,

Gaziantep, Diyarbakır,

Siirt, Bingöl, Hakkari,

Kahranmaraş, Adana ve

Adıyaman

Lynx lynx Vaşak

Bursa, Balıkesir,

Çanakkale, İzmir, Aydın,

Denizli, Bolu,

Kastamonu, Zonguldak,

Samsun, Ordu, Giresun,

Trabzon, Artvin, Rize,

Erzurum, Kars, Bitlis,

Siirt, Bitlis ve Hakkari

Panthera tulliana Leopar, Pars, PanterGüney Ege, Batı

Akdeniz ve Hakkari

Panthera tigris virgata Hazar Kaplanı Siirt ve Hakkari

Cervus Dama

mesopatamicaSıgın Hakkari



28

bir keklik popülasyonu da bulunmaktadır. Kelebek türlerini için önemli hassas alanlar arasında

Hakkâri ilide yer almaktadır.

Hassas Alanlar:

İlimize bağlı Yüksekova ilçesinde 24900 ha alana sahip 2008 yılında Ulusal Sulak Alan

Komisyonunca onaylanarak koruma altına alınan Yüksekova sazlığı bulunmaktadır. Bu alan

özellikle su kuşları için önemli bir sahadır. Flora ve Fauna bakımından zengin bir alandır.

(kaynak: Hakkâri Valiliği yayınları)

3.9. YERLEŞİM ALANLARI ve NÜFUS

Arkeolojik araştırmalar Hakkâri yöresinin yerleşme tarihini MÖ 7000 yıllarına kadar

götürmektedir. Yöreye ilişkin ilk belgelere Arap ve Fars kaynaklarında rastlanmaktadır. Tarihçi

İbn-i Havkal yöredeki Hakkar aşiretinin adına dayanarak, Van Gölünün güneyine düşen bölgeye

“Hakkariya” adını vermiştir. Yöre 1536’da Kanuni Sultan Süleyman dönemiyle Osmanlı

topraklarına katılmasından bu yana “Hakkâri” adıyla anılmaktadır. 19. yüzyılda Hakkâri yöresi

Van eyaletine bağlanmıştır.

Cumhuriyet ilanından sonra 1924 yılında il yapılan Hakkâri 20 Mayıs 1933’de tekrar

ilçe durumuna getirilip Van iline bağlandı. 4 Ocak 1936’da tekrar vilayet durumuna getirilen

Hakkâri’nin merkez ilçesi Çölemerik olarak belirlendi.

Kırsal yerleşmeler:

Bugün Hakkâri ili merkez ilçeyle beraber 4 ilçe, 131 köy ve 373 mezradan meydana

gelmektedir. Gerek 1990 yılındaki idari değişiklikle, gerek 1990 yılından sonra gerçekleştirilen

köy boşaltılma süreci sonucu 2010 yılı itibarı ile ildeki yerleşik köy sayısı 103’dür.

Köylerin yükselti kademelerine göre dağılışına bakıldığında Toplam köy sayısının

%50’sinin 1500-2000 metreler arası değiştiği görülmektedir. Bu aralıktaki toplam nüfusun oranı

da %69,4’tür. Köylerin sayısal olarak ikinci en çok bulunduğu aralık 2000-2500 m arasıdır. Bu

aralıktaki köy sayısının oranı %39 olurken, toplam barındırdığı nüfus oranı % 14,1’dir.

Görüleceği üzere bu aralıktaki köy sayısının fazlalığına karşılık barındırdığı nüfus oranı oldukça

azdır. Şüphesiz Bunun anlamı 2000-2500 m’ler arasındaki köy yerleşimlerinin tamamına yakının

hayvancılığa dayalı küçük yerleşmeler olduğudur.



29

Köyler çoğu kez bir peyzaj anlayışından uzak ve planlama noktasında eksiklikleri olan

köylerdir. Kesin bir sınıflandırma yapmak mümkün olmasa da, jeomorfolojik elemanlardan

vadiler, akarsular ve ovalar beşeri elemanlardan ise özellikle yollar, Hakkâri’deki yerleşmelere

belli şekiller kazandırmıştır. Hakkâri’de yerleşmeler ağırlıklı olarak eğimli alanlarda ve kısmen

de olsa düzlüklerde kurulmuşlardır. Eğimli alanlarda bulunan yerleşmelerde en büyük sorun

ulaşımdır. Bu yerleşmelerin avantajları ise manzara imkânı, havadar ve insanı ruhsal açıdan

değerlendiren yerler olmalarıdır.

Hakkâri kırsal yerleşiminde geçici yerleşmeler önemli bir yer tutar. Hakkâri tarihinde

yaylacılık çok önemlidir. Yaylara il dışından ve diğer ilçelerden de hayvancılık için aileler

gelmektedir. Yöredeki mezralar genelde sürekli yerleşmelerdir.

Hakkâri’de kırsal yerleşmede mesken yapı malzemesi taştır. Meskenlerde kullanılan

diğer malzemeler ise kerpiç, briket ve kısmen kerestenin karıştığı karma yapılardır.

Kentsel Yerleşmeler:

Hakkâri ilinde kentleşme hareketleri eskilere dayanmaktadır. Zira 18 ve 19. Yüzyılda

yöre kentlilik bilincine ulaşmıştır. Bugünkü Hakkari için kentleşme olgusunda en belirleyici

unsur aşırı nüfus yığılması ve artışıdır. Kentte yaşanan nüfus yığılması kentin adeta nüfus

almasını zorlaştırmıştır. Kentin içme suyu, kanalizasyon sistemi başta olmak üzere altyapı

sorunları bulunmaktadır. Kentteki göç ve ekonomik gelişme sorunları çok belirleyicidir.

Hakkâri ilinde 2010 yılı itibariyle 22 mahalle bulunmaktadır. Kentin kuruluş yerinin

fiziki olarak yetersizliği meskenlerin zorunlu olarak eğimli arazilere yapılmasına yol açmıştır.

Bu durum birçok altyapı hizmetini de sınırlandırmıştır.

Hakkâri ilinin Yüksekova ilçesi il merkezi kadar gelişmiştir ve gelişmeye devam

etmektedir. Bu ilçe Esendere beldesinde bulunan sınır kapısı ile İran’la sınırdır. 17 mahalleden

oluşur.

Diğer ilçeler Şemdinli ve Çukurca’dır. Şemdinli ilçesi 11 mahalleden oluşmakta olup

nüfusu 18.990 kişidir.

Nüfus:

1927 yılında gerçekleştirilen ilk nüfus sayımında Hakkâri ilinin nüfusu 25.016’dır. 2010

yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre Hakkâri nüfusu

251.302 kişidir. 1927 yılından 2010 yılına kadar geçen 83 yıl içinde Türkiye

nüfusu yaklaşık 5,3 kat artmasına karşın, Hakkâri’nin nüfusu 10,2 kat artarak

251,302’ye yükselmiştir.



30

Hakkâri ili, gerek coğrafyasının getirdiği sınırlılıklar ve gerekse ulaşım

başta olmak üzere diğer birçok altyapı yetersizliğinden dolayı, hiçbir dönem yoğun

nüfuslanmadığı gibi büyük kent oluşmasına olanak tanımamıştır.

Hakkâri ili için kırsal nüfusun kentsel nüfusa oranla hızla azalmasının

nedenleri arasında köy boşaltmaları başta gelmektedir. Ayrıca 1980 yılından sonra

ülke genelinde artan işsizlik olgusundan kaynaklanan köyden kente göç olgusudur.

Sonuç olarak Hakkâri ilinde kır nüfusu sürekli azalırken kent nüfusu da

sürekli artmış; 1927 yılında %7,5 olan kentsel nüfus 2010’da %54,2ye çıkmıştır.

TUİK 2011 verilerine göre kır ve şehir nüfusu -Tablo 6-

Hakkâri’de doğurganlık hızı hep yüksek olmuştur. Bilindiği üzere doğum

ölüm oranındaki azalma birçok alanda kalkınmışlıkla ilgilidir. Bu bağlamda birçok

kalkınma parametresinde geride olan Hakkari’de nüfus artış hızına (1927-2010)

bakıldığında, 1940-1945 dönemi hariç, tüm sayım dönemlerinde doğurganlık hızı

Türkiye ortalamasının üstündedir.

SayımYılları

Toplam Nüfus

Şehir Kır1927 1884 231321935 5102 292711940 3699 327471945 4657 304671950 6119 380161955 7216 476081960 9956 578101965 14132 698051970 20794 815181975 30332 957041980 44118 1113451985 55563 1270821990 71099 1013802000 139455 971262010 136050 115252

Sayım Yılı ToplamDoğurganlık Hızı

1970 -1975 -1980 4.911985 5.691990 7.412000 6.69



31

Toplam Doğurganlık Hızı –Tablo 7-

7.179 km2’lik yüzölçümüyle Türkiye’nin yaklaşık %0,92’sini oluşturan Hakkâri’de

yıllar itibarıyla nüfus artışına paralel olarak km2 ye düşen insan sayısı artmıştır. 1927 yılında km2

ye kişi başı 2 kişi düşerken, 2000 yılında 33 ve 2010 yılında km2 ye düşen insan sayısı 35

olmuştur. Merkez ilçenin kırsal kesimi oldukça seyrek nüfuslanmıştır. Buna karşın kent merkezi

oldukça yoğun nüfuslanmıştır. Merkez ilçede km2 ye 38.7 kişi düşmektedir. En geniş alana sahip

ilçe Yüksekova’dır. Nüfus yoğunluğu ise km2 ye 45 kişidir. Alansal olarak en küçük ilçe olan

Çukurca’da km2 ye 12,8 kişi düşmektedir. Bütün ilçeler arasında kır nüfusunun kent nüfusundan

belirgin fazla olduğu ilçe Şemdinli’dir. Bu ilçenin nüfus yoğunluğu km2 31,2 kişidir.

İlçe Toplam Erkek Kadın Yüzölçümü(km2) NüfusYoğunluğu

Merkez 79.756 41.816 7.760 2.237 35,6Çukurca 11.021 6.062 4.959 909 12,1Şemdinli 52.159 26.108 26.051 1.661 31,4Yüksekova 108.546 55.002 53.544 2.372 45,8Genel Toplam 251.302 128.988 122.314 7.179 35,0

2010 yılı TUİK verilerine göre nüfus yoğunluğu –TABL08-

Hakkâri’de ortalama aile büyüklüğü 7-8 civarındadır. Aile büyüklüğü Türkiye

ortalamasında 4-5’dir.

Sayım Yılı Toplam Nüfus Toplam Hane HalkıSayısı

Ortalama AileBüyüklüğü

1980 155.463 17.637 8.471985 182.645 19.516 8.811990 172.479 18.337 8.722000 236.581 24.400 7.912010 251.382 34.053 7.18

Ortalama Aile Büyüklüğü –Tablo 9-

Hakkâri’de eğitim durumu, Osmanlının son dönemlerinde Hakkâri Sancağında

Müslümanların 4, Ermenilerin 3, Keldanilerin 2 ve Yahudilerin 3 olmak üzere 12 okul

bulunduğu bilinmektedir. Cumhuriyet döneminde ilk okul 1925’ de, daha sonraki yıllarda ilk

ortaokul 1945’te, ilk lise 1957’ de kurulmuştur. Hakkari ilinde günümüzde bir de üniversite

bulunmaktadır.



32

İlçeler Okul Sayısı Toplam ÖğrenciMerkez 80 22.585Yüksekova 125 29.662Şemdinli 86 11.643Çukurca 15 2.695Toplam 306 66.585Hakkâri İli Okullaşma ve Öğrenci Sayıları 2009 –Tablo 10-

Yıllar Erkek % Kadın % Genel Ortalama1940 7.16 0.92 4.381945 10.60 1.23 5.931950 14.32 1.63 8.411955 19.62 2.12 11.611960 19.20 2.39 11.431965 23.36 3.38 17.611970 35.54 7.92 22.861975 40.74 8.15 26.061980 48.77 10.92 31.621985 63.49 23.40 45.851990 70.69 29.55 52.282000 85.28 52.11 70.692009 91.8 76.8 83.892010 92.6 79.4 86

Hakkâri İlinde okur-yazar oranı 1940-2010 –Tablo 11-

Hakkâri’de sağlık özellikleri,

Sağlık Personeli Sağlık TesisleriUzman hekim 97 Devlet hastanesi 3Pratisyen hekim 100 Sağlık merkezi 0

Diş hekimi 15 Sağlık evi 8Hemşire 269 Kapalı sağlık evi 10Ebe 127 Aile sağlığı merkezi 19Diğer 600 Kapalı ASM 0

Yatak sayısı 340Hakkâri’de sağlık kuruluşları ve çalışan personel 2010 –Tablo 12-

(kaynak: Hakkari Valiliği Yayınları)



33

3.10. TARIM ve HAYVANCILIK

Tarım: Hakkari nüfusunun %60’ı geçimini tarımla sağlamaktadır. 2009 yılı Çiftçi Kayıt

Sistemi verilerine göre İlde 13.339 adet çiftçi kayıtlıdır. Ayrıca ilde 10.500 adet tarım işletmesi

mevcuttur. Bu işletmelerin tamamı aile işletmesidir. İlde tarım işletmeleri genellikle bitkisel ve

hayvansal üretimi birlikte yapmakta ve bu işletmelerin oranı da %88’i bulmaktadır. Sadece

bitkisel üretim yapan işletmeler %10.4 ve yalnızca hayvansal üretim yapan işletmeler %1.2’dir.

Tarım arazilerinin dağılımı – Tablo 13-

Yağısın yıllık toplamı 750 mm olmasına karşın, mevsimlere göre dağılışındaki

dengesizlik nedeniyle, ilde kuru tarım sistemi etkilidir. Bitkisel tarım tahıllar üzerinde

yoğunlaşmış olup, tahıl yetiştirmede nadas + tahıl sistemi uygulanmaktadır.

ÜRÜNGRUPLARI TÜR EKİLİŞ (Ha-

Ağaç) ÜRETİM (Ton) VERİM (kg/da-ağaç)

TARLAÜRÜNLERİ

Buğday 12.929 29736,7 230Arpa 160 352 220Tütün 88,6 97,46 110Çeltik 89,5 447,5 500Susam 69,5 83,4 120K. Fasülye 45,5 113,75 250Patates 45 900 2000

MEYVEElma 190.700 1.621 42Ceviz 196.00 2.400 60Erik 72.280 581 38

BAĞ ÇekirdekliÜzüm 4500 5850 1300

YEM Fiğ (Kuru Ot) 556 2830 500

ARAZİNİN CİNSİHububat ArazisiNadas ArazisiYem BitkileriEndüstri BitkileriYemeklik BaklagillerMeyvelikSebzelikBağDiğer Tarla ÜrünleriÇayır ArazisiKullanılmayan Tarım ArazisiToplam Tarım Arazisi

MİKTARI (ha)20.6481.200

13.979458384

3.8391.75554991,5

8.008,510.61761.529

TARIM ARAZİSİNE ORANI (%)33,51,2

22,70,780,626,232,850,90,1

13,0117,25100



34

BİTKİLERİ Korunga 774,9 3724,5 500Yonca 18.721 200312,5 1070Silajlık mısır 70,6 2118 3000

SEBZEHıyar 279 8236 3280Karpuz 59 3304 7000Domates 669 18063 3000

İlimizde yetiştirilen belli başlı ürünler –Tablo 14-

İlde yetiştiriciliği yapılan ve yetiştirildiği alan itibariyle bitkisel üretimin büyük kısmını

oluşturan ürünlerden buğday, arpa, çeltik, yonca, korunga, tütün, domates, hıyar, susam, ceviz,

elma, armut, incir, nar önemli yer tutmaktadır. Ancak sayılan bütün ürünlerin genel olarak

çiftçinin ihtiyacı şeklinde değerlendirilmektedir. Son yıllarda artan kırsal kalkınma yatırımları ile

başta ceviz olmak üzere sanayinin tarımın geliştiği ve il ekonomisine katkı sağlamaya başladığı

söylenebilir. Üretim artışları ile ortaya çıkan ürünler genelde komşu illere satılmaktadır.

Hakkâri ilinde dağlık ve engebenin yaygın oluşu tarımda makineleşmeyi sınırlayıcı bir

etkendir. Bu nedenle Hakkâri İli Türkiye’de tarımda makineleşmenin en az olduğu illerden

biridir. Hakkâri ilinde mekanizasyon –Tablo15-

CinsiKarasabanHayvan PulluğuKulaklı Traktör PulluğuDöner Kulaklı Traktör PulluğuArk PulluğuDiskli Traktör PulluğuKültüvatörMerdaneDiskli ve Diğer TırmıklarDişli TırmıkOt TırmığıTraktörle Çekilen Çapa MakinesiKombine Tahıl MibzeriKimyevi Gübre DağıtıcısıOrak MakinesiSap DöverTraktörle Çekilen Çayır Biçme MakinesiSırt PülverizatörüKombine AtomizörMotorlu PülverizatörMotopomp (Elektrik Motorlu)Krema MakinesiTarım Arabası (Römork)Su Tankeri (Tarımda Kullanılan)Traktör

Adedi25557140104503327314932322171341548473208217441764957703



35

Hayvancılık: Hakkâri ilinde her ne kadar birçok alanda görülen iyileşme tarımda da

görülüyor olsa da hayvancılıkta bunu görmek pek mümkün değildir. Ancak Hakkari

ekonomisinin temeli hayvancılığa dayanır. Yaylaları, çayır ve meraları ve suyu yeterlidir. Bu

geniş imkânlara rağmen hayvan potansiyeli az sayılır. Flora desenine bakıldığında hayvancılık

için oldukça uygun otlaklar bulunmaktadır.

Köy boşaltmaları sırasında hayvancılıkla uğraşan birçok köy boşaltılmıştır. Bu durum

hayvancılık sektörünü olumsuz etkilemiştir. 2000’li yılların ortalarında başlayan köye dönüşlerle

hayvancılık faaliyetlerinde canlanma başlamıştır.

İlçeler Büyükbaş2007 2008 2009 2010 2011

Merkez 6.516 4.700 3.490 4.685 4.670Çukurca 1.270 450 628 883 1.042Şemdinli 13.316 11.109 6.569 10.760 10.379Yüksekova 22.934 17.000 11.895 20.250 18.755Toplam 44.036 33.259 22.582 36.578 34.846



36

ilçe bazında yıllara göre hayvan sayıları Tablo 16-17

Üretim Türü 2007 2008 2009 2010 2011Süt ve Süt Ürünleri(ton) 112.000 68.250 51.497 75.891 76.138

Et (ton) 2.350 2.281 171,4 242,98 240,16Bal (kg) 1.095.372 1.319.166 1.739.160 872.511 1.163.500Yumurta (adet) 8.431.539 2.384.026 8.367.951 6.117.680 5.103.600

hayvansal üretim Tablo 18

Arıcılık, dünyada en yaygın tarımsal etkinliklerinden biridir. İlimizde Arı Yetiştiriciler

Birliğine üye olan 667 çiftçi ve bu çiftçilere ait kovan sayısı 92.567 adet, üye olmayan 250 çiftçi

ve bu çiftçilere ait kovan sayısı 6.794 adet olup, İlimizde toplam 907 çiftçi ve bu çiftçilere ait

99.361 adet arılı kovan bulunmaktadır. 2011 Yılı bal üretim miktarı 1.163,65 Ton olarak

gerçekleşmiştir. İstihdamın yansıra üreticilerimizin kaliteli bal üretmeleri, verimli çalışmaları ve

örgütlenmeleri için eğitim çalışmalarına ağırlık verilmiş olup, kooperatifleşmelerine

çalışılmaktadır.

Yöremizde özellikle yaylalarda arıcılık için çok önemli olan geven, kekik gibi birçok

mera bitkisi mevcuttur. Ayrıca yöremizde bol miktarda yonca, korunga tarımı ve vadilerde

meyvecilikte bol miktarda yapılmaktadır. Bu tür bitkilerinde arıcılık için önemi büyüktür.

Yöremizin arıcılık için uygun bitki örtüsüne sahip olması ve yaz aylarının serin geçmesi

nedeniyle çiçeklenme süresi uzun olmakta ve yaz aylarında her döneminde zaman arının çiçek

ve nektar bulması mümkün olmaktadır.

İlimizin Şemdinli İlçesi yüksek dağlarla çevrili olup, yüksek kesimlerde çok büyük

yaylalara sahiptir. Coğrafi konumu itibarı ile arıcılık gibi entansif ve semientansif üretim

faaliyetlerine son derece uygundur. İlimizin su kaynakları bakımından zengin olması, geniş tarla

arazilerine sahip olmaması, herhangi bir hava kirliliğinin olmaması, araziye ve doğaya fazla

müdahale edilmemesi sonucu tahrip edilmemiş bir doğaya sahip olması, zengin bir floristik

yapıya sahip olması arıcılığa elverişli kılmaktadır.

İlçeler Küçükbaş2007 2008 2009 2010 2011

Merkez 280.495 132.515 144.521 200.719 89.300Çukurca 8.000 4.124 4.100 7.000 6.000Şemdinli 121.028 148.792 80.000 80.000 70.000Yüksekova 600.000 327.320 350.000 260.000 155.000Toplam 1.009.523 612.751 578.621 547.719 320.300



37

2011 yılı arıcılık verileri -Tablo 19-

(kaynak: hakkaritarım.gov.tr)

3.13. SANAYİ

Ülke genelinde kısmen de olsa haraketliliğin yaşandığı 1970-85 yılları arasındaki 15

yıllık devrede, Hakkâri ilinde önemli gelişmekler olmamıştır. 2000’li yıllarda kalkınmada

öncelikli yöreler kapsamına alınması pozitif katkılar sağlansa da beklenen atılım

sağlanamamıştır. Zira 2009 yılı verilerine göre çalışan nüfusun yaklaşık %1.5’u sanayi

sektöründe çalışmaktadır.

Sanayi çalışan kesimin önemli bir bölümü gıda ve dokuma sanayiinde çalışmaktadır.

Bölgesel karakterli hammaddelerin işlendiği sanayi kuruluşlarından elde edilen ürünlerin bir

kısmı komşu illere pazarlanmaktadır. Bu sanayi tesisleri orta ölçekli 4 fabrika; 1 süt fabrikası, 1

un fabrikası, 1 iplik fabrikası, 1 elektrik üretim tesisi, 6 küp şeker imalathanesi ve 1 tekstil

işletmesi olmak üzere toplam 17 sanayi kuruluşu bulunmaktadır.

OrganizeSanayiBölgesi

AğırlıklıSektör Büyüklüğü(ha)

Toplamsanayiparselsayısı

Tahsisedilensanayiparselsayısı

Üretimdefirmasayısı

İnşahalindekifirmasayısı

Hakkâri Sanayi 38 49 0 0 0

Küçük Sanayi Sitesi KSS Sayısı KSS İşyeri SayısıHakkâri 2 100

Sanayi Kuruluşları –Tablo 20-21-

(kaynak: TRB2 Bölge Planı 2011-2013)

İlçeler Eski UsulKovanSayısı

Yeni UsulKovanSayısı

ToplamKovanSayısı

Bal (kg) Köy Sayısı

Merkez 1.430 23.783 25.213 285.396 35Çukurca 440 752 1.192 9.024 3Şemdinli 2.860 31.297 34.157 422.505,50 22Yüksekova 1.155 37.644 38.799 451.728 38Toplam 5.885 93.476 99.361 1.163.653,50 98



38

3.14. ALTYAPI, ENERJİ, ULAŞIM, HABERLEŞME VE KONAKLAMA

Altyapı: Hakkâri şehir merkezinin kanalizasyon şebekesi İller Bankası tarafından

yaptırılmıştır. Ancak şehir nüfusunun artmasından dolayı ilave kanalizasyon şebekesine ihtiyaç

duyulmaktadır. Ayrıca ilde arıtma tesisi bulunmadığından dolayı atık sular arıtılmadan Katramas

Deresi’ne oradan da Zap Suyu’na doğrudan deşarj edilmektedir. İlde kanalizasyon şebekesi ile

hizmet verilen nüfusun toplam nüfusa oranı %44’tür. Yüksekova, Şemdinli ve Çukurca

ilçelerinde kanalizasyon şebekesi ve atık su arıtma tesisi bulunmamaktadır. Esendere Beldesi,

Durankaya Beldesi, Büyükçiftlik Beldesi ve Derecik Beldesi’nin atık su arıtma tesisi ve

kanalizasyon şebekesi bulunmamaktadır. (İller Bankası Van Bölge Müdürlüğü, 2010)

İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam bele-

diye nüfusuna oranı % 91’dir. Şehrin gelişmesine paralel olarak mevcut şebekelerin, depoların

ve iletim hatlarının yenilenmesine ihtiyaç vardır.

Kentte toplanan katı atıklar düzensiz depolama alanlarına dökülmektedir. Bu alanlara

dökülen atıklar ile ilgili ayıklama veya biriktirme işlemleri yapılmamaktadır. Hakkâri şehir

merkezinde toplanan yaklaşık 100 tonluk evsel nitelikli atık Çukurca yolu 10. kilometrede

(Kilinan Mevkii) bulunan Zap Suyu kenarındaki 9 dekarlık vahşi depolama alanında

depolanmakta- dır. Depolama alanının sızıntı suları doğrudan Zap Suyunu kirletmektedir.

Ayrıca gelişi güzel yakılan katı atıkların çevreye olumsuz etkileri üst düzeydedir. Bazı yerlerde

yeteri kadar çöp bidonu olmadığından evsel atıklar doğrudan caddelere ve dere yataklarına

atılmakta, bu da kirliliğe ve sağlıksız koşullara yol açmaktadır. İl dâhilinde atık yağ üreten büyük

çaplı sanayi tesisi bulunmamakla beraber lokanta, kafeterya vb. işletmelerden de atık yağ

toplama faaliyeti gerçekleştirilmemektedir. Küçük sanayi sitelerinde motor yağı değişimi ile elde

edilen atık yağlar ise ısınma amacıyla yakılarak değerlendirilmektedir.

Ulaşım: Hakkâri’nin ekonomik anlamda kalkınması için her şeyden önce ulaşılabilir

olması zorunludur. Hakkâri ili içerisindeki karayollarının özelliklerine bakıldığında, toplam 575

km uzunluğa sahip (2010) karayollarının, 263 km sinin (%45,7) asfalt yollardan oluştuğunu

görülmektedir. Hakkâri’nin diğer illerle bağlantısı iki ana yol üzerinden yapılmaktadır. Ancak

yolcu ve yük taşımada kullanılan yol Genellikle Hakkâri-Van karayoludur. Hakkâri’nin genel

olarak kuzeyine düşen bu yol Hakkâri-Başkale-Van üzerinden devam etmektedir. Diğer yol ise,

güneyde Uludere üzerinden Şırnak’a bağlanan yoldur. 7.179 km’lik bir alandan oluşan Hakkâri

ili için karayolu ağı yetersiz ve standarttı düşüktür.



39

İlin iki önemli çıkış güzergâhı üzerindeki bölünmüş yol çalışmaları tamamlandığında

ulaşımda ciddi rahatlama sağlanacaktır. Ayrıca yapımı devam eden Hakkâri-Berçelan-Van

güzergâhı Hakkâri’yi Vana bağlayan daha kısa bir yol olacaktır.

Hakkâri ilinde dağların geniş yer kaplaması demiryolu kurulmasını engellemiştir.

Yüksekova ilçesinde bir havaalanı inşaatı devam etmektedir.

Hakkâri ilinde 2010 yılı itibariyle 8310 tescilli araç bulunmaktadır. Şehir merkezinde

ulaşım mahalleler arasında minibüslerle sağlanmaktadır. Van iline her gün 3 adet otobüs gidiş

geliş yapmakta ayrıca çok sayıda da minibüs Van iline sefer yapmaktadır. Şırnak iline günlük

minibüsler sefer yapmaktadır. İlçe, bucak ve köylerden her gün köylere Hakkâri’ye yaklaşık

olarak 200 araç giriş yapmakta ve her seferinde 12-15 arasında yolcu taşımaktalar.

Ulusal Ulaşım Bağlantısı -Harita 2-



40

Bölgesel Ulaşım Bağlantısı –Harita 3-

Haberleşme: Hakkâri Merkez İlçede dört adet PTT şubesi bulunmaktadır. Çukurca’da

iki, Şemdinli’de bir, Yüksekova’da beş adet PTT şubesi bulunmaktadır. Bu şubeler hem

bankacılık hem de kargo hizmeti vermektedirler.

Konaklama:

Bakanlık İşletme Belgeli Tesis Sayısı ve Kapasiteleri (2010)

İlçe

Bitlis Merkez

Tesis sayısı

1 (***)

Oda Sayısı

49

Yatak Kapasitesi

94Hakkâri Merkez 1 (***) 36 75Hakkâri Merkez 1 (*) 30 60Yüksekova 1 (***) 30 60Yüksekova 1 (**) 30 60Hakkâri Toplam 4 126 255

Konaklama Tesisleri -Tablo 22-

Belediye İşletme Belgeli Tesis Sayısı ve Kapasiteleri (2010)

İlçe Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak KapasitesiŞemdinli 1 12 22Yüksekova 4 91 392Hakkâri Toplam 5 103 207

Konaklama Tesisleri -Tablo 23-



41

Hakkâri 2002 2003 2004 2005 2006Almanya - 24 43 48 -Fransa - - 63 - 83Irak 87 - - 41 34

İran 494 287 305 294 208

İskandinav Ülkeleri 52 - - - -

İtalya - 12 - - -

Diğer 127 78 126 1.227 30Yabancı Toplam 760 401 537 1.610 355Bakanlık Belgeli İşletmelerde Konaklayan Turist Dağılımları (2009) –Tablo 24-

3.15 Madencilik

Hakkâri ili bulunduğu jeolojik ve coğrafik konumu nedeniyle maden çeşitliliği ve

rezervi yönünden fakir bir ilimizdir. İl ve yakın çevresinde yapılan çalışmalar sonucunda titan,

krom, kurşun-çinko ve kükürt cevherleşmelerine yönelik bulgular ortaya çıkmıştır. Bölge’de

faaliyet gösteren madencilik işletmeleri kurşun-çinko, krom ve mermer üzerinde

yoğunlaşmıştır.

MADENLER BULUNDUĞUYER

REZERV DURUMU TENÖR

ME

TA

LİK

MA

DE

NL

ER

Krom İl genelinde İki adet zuhur bir adetde terkedilmiş ocakvardır5.830. ton(görünür+muhtemel)

% 10-20Cr2O3% 33-48Cr2O3

Titanyum Çukurca-Taşbaşıyat.

1.620 ton (muhtemel)5.112 ton (mümkün)

% TiO2

Kurşun-Çinko

ÜzümlüÇukurca SimliKurşun

İşletiliyor -

EN

DÜ

STR

İYE

LH

AM

MA

DE

LE

R

Kükürt Yumrukkaya yat.Süngusun-Zohamber dereleri

10cm. kalınlığındasüblime kükürt olup0,8-1,70 m.lik zoniçinde dağılmaktadır

Fosfat Çukurca nodüllerhalinde% 11-21



42

H

akkâri İli Madenleri –Tablo 25-

Hakkari İli Madenleri –Harita 4-

Barit ÇukurcaMermer Şemdinli- Elazığ vişnesi

Ene

rji

Ham

mad

dele

ri

Turba Yüksekova yat. 74 507 800 ton(görünür)

2 923Kcal/kg

Asfaltit KömürŞemdinli-Samanlı kötü



43

3.16. Enerji

Hakkâri ilinde son zamanlarda yapılan yenileme çalışmalarına rağmen enerji alt

yapısında sıkıntılar yaşanmaktadır. İl genelinde elektrik sıkıntıları sık sık görülmektedir.

(Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş, 2009)

Yüksek gerilim (36 KV üzeri) enerji nakil hatlarındaki yeterlilik, orta ve alçak gerilim

enerji dağıtım hatlarında (36 KV ve altı) sağlanamamıştır. Orta ve alçak gerilim enerji dağıtım

hatlarındaki yetersizlik sebebiyle sık sık elektrik kesintileri yaşanmakta ve gerilimin düşmesi

nedeniyle UPS, jeneratör ve unregülatör cihazlarına ihtiyaç duyulmaktadır. İlimizde kesintisiz

elektrik enerjisi tedarik etmede ve enerji kalitesinde yaşanan sorunlar imalat sanayisini ve

gündelik yaşamı, dolayısıyla İlin ekonomik ve sosyal gelişimini olumsuz etkilemektedir.

Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) tarafından hazırlanan Türkiye Güneş Enerjisi

Potansiyel Atlası (GEPA) verilerine göre İlimiz için yıllık ortalama güneş enerjisi global

radyasyon değeri m2 başına Hakkari için 1.610 kWh’dir. 1.524 kWh olan Türkiye

ortalamasının üzerindedir. Hakkâri İli güneşlenme süresi bakımından Türkiye’de birinci sırada

yer alır.

DSİ’nin Enerji amaçlı baraj çalışmaları:

Şemdinli-Aslandağ Barajı: Hakkâri’nin Yüksekova ve Şemdinli ilçeleri sınırları


Şemdinli-Beyyurdu Barajı: Hakkâri’nin Yüksekova ve Şemdinli ilçeleri sınırları


Hakkâri Türkiye

Toplam elektrik tüketimi MWh 164,836 156.894.000

Sanayi işletmeleri elektrik tüketimi MWh 778 72.514.600

Ticaret işletmeleri elektrik tüketimi MWh 13.826 23.157.400

Kişi başına elektrik tüketimi 642 2.163

Elektrik tüketimi/Türkiye E.T (%) 0,11 100

Sanayi elektrik tüketimi Türkiye S.E.T. (%) 0 100

Ticaret işletmeleri elektrik tüketimi/Türkiye (%) 0,06 100

ENH Kayıp ve Kaçak Kullanım (%) 64,8 17,7



44

Çukurca-Çocuktepe Barajı: Hakkâri ili Çukurca İlçesinin 4-5 km kuzeyinde Zapsu


Çukurca-Gölgeliyamaç Barajı: Hakkâri ili Çukurca İlçesinin 4-5 km kuzeyinde Zapsunehrinin kollarından olan Güzeldere Çayı üzerinde inşa edilecektir.

Türkiye Güneşlenme Süreleri –Harita 5-



45

4. İLGİ GRUBU ve PAYDAŞ ANALİZİ

4.1 İlgi Grubu:

Yöre halkına yapılan anket 3 aşamalı bir ankettir. Birinci aşamada, yöre halkının yaşı,

cinsiyeti, medeni hali, bildiği diller gibi kimlik bilgileri sorulmuştur. İkinci aşama, sosyo-

ekonomik ve kültürel yapısını anlamak hedeflenmiştir. Üçüncü aşamada ise; doğa turizmi

kavramı hakkında bildikleri, doğa turizmine olan olumlu olumsuz yaklaşımları, faaliyetlerde

bilhassa kadınların görev alma istek dereceleri, bu faaliyetlerde ne şekilde, hangi görevlerle

katılabilecekleri, faaliyetlerin hayatlarında ön gördükleri olumlu olumsuz etkiler anlaşılmaya

çalışılmıştır. Ayrıca, yörenin doğa turizm potansiyelleri ve mevcut turizm faaliyetleri de bu

aşamada yöre halkı aracılığıyla öğrenilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla aşağıdaki sorular

paydaşlara yöneltilmiştir.

4.1.1 YÜKSEKOVA İLÇESİ / Demirkonak Köyü Çukurca Mezrası

Bu mezrada 10 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 8 kişi ilkokul mezunu olup

diğer 2 kişi okur-yazar değildir. Tamamı Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup köyün yerlisidir.

Mezranın tamamı tarım-hayvancılıkla uğraşmaktadır. Anket uygulanan kişilerin aylık gelir

durumu düşüktür. Boş zamanlarını da köyde geçirmekte olup günlük işlerinden farklı bir iş

yapmamaktadırlar. Anket uygulanan şahıslar tatil yapmamaktadırlar. Doğa turizmini duyan tek

şahsında bilgisi kısmen doğrudur. Turizmin ve Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden

bekledikleri daha çok istihdamın artması, maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı

yatırımlarıdır. Anket uygulanan şahıslara göre yörede endemik tür çeşitliliği, sulak alan ve yaban

hayatı doğal değerler açısından önemli. Agro turizm, kış turizmi ve bilim turizmi yörede doğa

turizmi açısından önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak

istemekteler el emeği ürünler, tarım ve hayvancılık konusunda yardımcı olabileceklerini

belirtmişlerdir. Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasını istemişlerdir ve ekonomik ve sosyal

yönden gelişim beklemektedirler.



46

YÜKSEKOVA İLÇESİ / Demirkonak Köyü Çukurca Mezrası

A. PAYDAŞLARIN NİTELİK İLİŞKİLERİ

Anketin uygulandığı kişi sayısı 10Eğitim durumu-Cinsiyet ilşkisi Yaş- Cinsiyet ilişkisi

Yerli olma-Türkçe bilme ilşkisi Diğer dil bilenlerin Yerli-Yabancı ilşkisi

B. SOSYO-EKONOMİK YAPIEkonomik geçim kaynağı-Aylık kazanç ilişkisi Çocuk sayısı-Aylık kazanç ilişkisi

Ekonomik geçim kay.-Eğitim durumu ilişkisi Eğitim durumu-Aylık kazanç ilişkisi

0%20%40%60%80%

100%

Kadın Erkek

Okuryazarlığıyok

İlkokul

0%

50%

100%

Kadın Erkek

61-70

51-60

41-50

31-40

0%20%40%60%80%

100%

TürkçeBilen

TürkçeBilmeyen

Yerli olmayan

Yerlisi

0%20%40%60%80%

100%

yerlisi yerlisideğil

Kürtçe

0%

50%

100%

Tarım - Hayvancılık

500-100

250-500

0-250

D. Gelir Yok 0%

20%

40%

60%

80%

100%

3-5 6-8 9 +

500-1000

250-500

0-250

düzenli geliryok



47

C. SOSYO-KÜLTÜREL YAPI

Eğitim durumu-Boş zaman aktiviteleri ilişkisi

Aylık kazanç-Tatil alışkanlığı ilişkisi

D. DOĞA TURİZMİNE OLAN YAKLAŞIMLAR

Doğa turizmi kavramını duyma durumu Doğa turizmi kavramı bilme-Eğitim durumu ilişkisi

0%20%40%60%80%

100%

Tarım - Hayvancılık

okuryazarlığıyok

İlkokul 0%20%40%60%80%

100%

okuryazarlığı yok

İlkokul

0%

50%

100%

İlkokul Okuryazar değil

Komşularla Oturma

Şehir Merkezine Gitme

Televizyon İzleme

Diğer

Kıraathane

0%20%40%60%80%

100%

Evet Hayır

500-1000

250-500

0-250

D. Gelir Yok

Duyanlar10%

Duymayanlar90%

00,20,40,60,8

1

Evet Hayır Kısmen

Okur yazarlığıyok

İlkokul



48

Turizm faaliyetlerinden beklenen fayda

Doğa turizmi faaliyetlerinden beklenen fayda

E. PAYDAŞLARLA YÖRENİN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELLERİNİN SAPTANMASIYörenin doğal değerleri

Yörenin kültürel değerleri

istihdam sağlaması24%

farklı kültürlerlekaynaşma

19%ulusal ve uluslararasıdüzeyde yöremizin

tanınabilmesi19%

maddi gelirlerinartması

24%

yöreye yapılacakyatırım ve hizmetkalitesinin artması

11%

Diğer3%

İstihdam sağlaması17%

Farklı kültürlerlekaynaşma

14%

Ulusal veuluslararası düzeyde

yöremizintanınabilmesi

14%

Maddi gelirlerinartması

17%

Yöreye yapılacakyatırım ve hizmetkalitesinin artması

8%

Yörenin oldukçafazla doğal

güzelliklerinin olması19%

Kültürününtanınması

11%

Sit alanlar4% Tabiat Parkları

8%

Sulak Alnlar24%

Endemik türçeşitliliği

36%

Yaban hayatı24%

Diğer4%



49

Yörede doğa turizmi faaliyet potansiyelleri

F. PAYDAŞLARIN DOĞA TURİZMİNE KATILIMCILIĞI

Faaliyetlere katılma isteği-Aylık kazanç ilişkisi

Katılmak isteyen paydaşların yapabileceği faaliyetler

El sanatları100%

su sporları8%

kış turizmi28%

bilim turizmi20%

agroturizm36%

doğa sporları8%

0 1 2 3 4 5 6

D. Gelir Yok

0-250

250-500

500-1000

Evet

Hayır

El emeği ürünler42%

Tarım25%

Hayvancılık25%

Doğal spor faal.8%



50

Faaliyetlerde kadınların görev alması talebi- Eğitim durumu ilişkisi

Paydaşların Doğa Turizminden Beklediği Olumlu Etkiler

Paydaşlara Göre Doğayı Korumaya Yönelik Alınabilecek Tedbirler

İlkokul

Okur yazar değil

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Evet

Hayır

Ekonomik Yönden50%

Sosyal yönden50%

Bilinçlendirme62%

Uyarı ve CezaiYaptırımlar

38%



51

4.1.2 YÜKSEKOVA İLÇESİ / Karlı Köyü

Bu köyde 10 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 6 kişi ilkokul mezunu olup 3

kişi üniversite ve 1 kişide lise mezunudur. Tamamı Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup 1 kişi hariç

köyün yerlisidir. Çoğu tarım-hayvancılıkla uğraşmaktadır 2 kişi işsizdir. Anket uygulanan

kişilerden işsiz olanların aylık gelir durumu düşüktür. Boş zamanlarını da köyde geçirmekte olup

günlük işlerinden farklı bir iş yapmamaktadırlar. Anket uygulanan şahıslar tatil

yapmamaktadırlar. Doğa turizmini duyanlar %40 oranındadır bilgileri de kısmen doğrudur.

Turizmin ve Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha çok istihdamın

artması, maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır. Anket uygulanan

şahıslara göre yörede endemik tür çeşitliliği, sulak alan ve kuş çeşitliliği doğal değerler açısından

önemli. Agro turizm, kış turizmi, doğa sporları ve bilim turizmi yörede doğa turizmi açısından

önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler doğal

spor faaliyetleri, tarım ve hayvancılık konusunda yardımcı olabileceklerini belirtmişlerdir.

Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasına iki şahıs karşı çıkmıştır ve ekonomik ve sosyal


YÜKSEKOVA İLÇESİ / Karlı Köyü





52






0%

50%

100%

Kadın Erkek

Lise

Üniversite

İlkokul

0%

50%

100%

Kadın Erkek

61-70

51-60

41-50

31-40

26-30

19-25

0%20%40%60%80%

100%

TürkçeBilen

TürkçeBilmeyen

Yerli olmayan

Yerlisi

0%20%40%60%80%

100%


Kürtçe

0%20%40%60%80%

100%

1500-2000

1000-1500

500-1000

250-500

0-250

D. Gelir Yok

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yok 1-2 3-5 6-8

1500-2000

1000-1500

500-1000

250-500

0-250

0%20%40%60%80%

100%

İlkokul

Üniversite

Lise

0%

20%

40%

60%

80%

100%

İlkokul

Lise

Üniversite



53






0%

50%

100%

Üniversite Lise İlkokul

Diğer

Komşularla Oturma

Televizyon İzleme

Kitap/Gazete okuma

0%20%40%60%80%

100%

Evet Hayır

1500-2000

1000-1500

500-1000

250-500

0-250

D. Gelir Yok

Duyanlar40%

Duymayanlar60%

0

1

2

3

4

Evet Hayır Kısmen

İlkokul

Lise

Üniversite



17%

ulusal ve uluslararasıdüzeyde yöremizin

tanınabilmesi11%


24%


17%



54






9%



9%


13%


16%



Yöre halkınınkendisinin

yararlanması9%

Kültürününtanınmasının

istenmesi3%

Sulak alanlar36%

Kuş çeşitliliği32%


20%

Yaban hayatı12%

El sanatları53%

İnanç turizmi17%

Mağaraları18%

Tarihi Mezarlar12%

su sporları9%

kış turizmi23%

bilim turizmi18%

agroturizm21%

kültür turizmi6%

doğa sporları23%



55





0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5

D. Gelir Yok

0-250

250-500

500-1000

1000-1500

1500-2000

Evet

Hayır


Tarım27%

Hayvancılık33%

Doğal spor faal.20%



56

Faaliyetlerde kadınların görev almasının istenmeme nedenleri



Üniversite

Lise

İlkokul

0 1 2 3 4 5 6 7

Evet

Hayır

Diğer100%

Ekonomik Yönden50%

Sosyal Yönden50%



57

4.1.3 MERKEZ İLÇESİ / Konak Köyü

Bu köyde 5 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 2 kişi okuryazar olup diğer 3

kişi lise, ilkokul, yüksek lisans mezunudur. Tamamı Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup köyün

yerlisidir. Anket uygulanalar tamamı tarım, hayvancılıkla, öğrencilik ve diğer mesleklerle

uğraşmaktadır. Anket uygulanan kişilerin aylık gelir durumu düşüktür. Boş zamanlarını da

köyde geçirmekte olup günlük işlerinden farklı bir iş yapmamaktadırlar, bir kişi şehre

gitmektedir. Anket uygulanan şahıslar tatil yapmamaktadırlar. Doğa turizmini duyan 4 şahsında

bilgisi yanlıştır. Turizmin ve Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha

çok istihdamın artması, maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır.

Anket uygulanan şahıslara göre yörede endemik tür çeşitliliği, sulak alan ve yaban hayatı doğal

değerler açısından önemli. Agro turizm, kültür turizmi ve bilim turizmi yörede doğa turizmi

açısından önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler

el emeği ürünler, tarım ve hayvancılık ve doğa sporları konusunda yardımcı olabileceklerini

Bilinçlendirme62%


38%



58

belirtmişlerdir. Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasını istemişlerdir ve ekonomik ve sosyal


MERKEZ İLÇESİ / Konak Köyü






0%20%40%60%80%

100%

Kadın Erkek

Okur Yazar

Lise

Yüksek Lisans

İlkokul0%

50%

100%

Kadın Erkek

61-70

51-60

26-30

0%20%40%60%80%

100%

TürkçeBilen

TürkçeBilmeyen

Yerli olmayan

Yerlisi

0%20%40%60%80%

100%


Kürtçe

0%20%40%60%80%

100%

1000-1500

500-1000

250-500

0-250 0%20%40%60%80%

100%

yok 6-8

1000-1500

500-1000

250-500

0-250



59






0%

20%

40%

60%

80%

100%

okur-yazar

İlkokul

Lise0%

20%

40%

60%

80%

100%Okur-yazar

İlkokul

Lise

Yüksek lisans

0%

50%

100%

Yüksek Lisans Lise İlkokul Okur-Yazar

Diğer

Şehir Merkezine Gitme

Televizyon İzleme

Kitap/Gazete okuma

0%20%40%60%80%

100%

Evet Hayır

1000-1500

500-1000

250-500

0-250

Duyanlar80%

Duymayanlar20%

0

1

2

3

4

Evet Hayır Kısmen

Okuryazar

İlkokul

Lise

Yükseklisans



60







22%ulusal ve uluslararasıdüzeyde yöremizin

tanınabilmesi17%


22%


17%



18%



14%


18%


11%



Yöre Halkının kend.bu faal. yararlanmak

istemesi7%



33%

Yaban hayatı33%



61




El sanatları42%

İnanç turizmi42%

Müzeler ve ÖrenYerleri

8%

Mağaralar8%

su sporları3% kış turizmi

17%

bilim turizmi30%agroturizm

30%

kültür turizmi20%



62





0 0,5 1 1,5 2 2,5

0-250

250-500

500-1000

1000-1500

Evet

Hayır


Tarım23%

Hayvancılık24%


Yüksek lisans

Lise

İlkokul

Okuryazar

0 0,5 1 1,5 2 2,5

Evet

Hayır

Ekonomik Yönden50% Sosyal Yönden

50%



63

4.1.4 MERKEZ İLÇESİ / Kırıkdağ Köyü

Bu köyde 10 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 5 kişi lise mezunu olup 4 kişi

ilkokul ve okur-yazardır. Tamamı Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup köyün yerlisidir. Anket

uygulananlar öğrenci, tarım, hayvancılık, balıkçılıkla uğraşmaktadır. Anket uygulanan kişilerin

aylık gelir durumu düşüktür. Boş zamanlarını da köyde geçirmekte olup günlük işlerinden farklı

bir iş yapmamaktadırlar. Anket uygulanan şahıslar tatil yapmamaktadırlar. Doğa turizmini duyan

Bilinçlendirme100%



64

2 şahıstan birinin bilgisi kısmen doğrudur diğeri ise doğru bilgiye sahiptir. Turizmin ve Doğa

Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha çok istihdamın artması, maddi

gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır. Anket uygulanan şahıslara göre

yörede endemik tür çeşitliliği, sulak alan ve yaban hayatı doğal değerler açısından önemli. Agro

turizm, kültür turizmi ve bilim turizmi yörede doğa turizmi açısından önemli potansiyeldedir.

Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler doğa sporları, tarım ve

hayvancılık konusunda yardımcı olabileceklerini belirtmişlerdir. Kadınlarında bu faaliyetlerde

yer almasını istemişlerdir ve ekonomik ve sosyal yönden gelişim beklemektedirler.

MERKEZ İLÇESİ / KIRIKDAĞ KÖYÜ





65






0%

50%

100%

Kadın Erkek

Lise

Okuryazar

İlkokul

0%

50%

100%

Kadın Erkek

61-70

41-50

31-40

19-25

15-18

0%20%40%60%80%

100%

TürkçeBilen

TürkçeBilmeyen

Yerli olmayan

Yerlisi

0%20%40%60%80%

100%


Kürtçe

0%20%40%60%80%

100%

1000-1500

500-1000

0-250

D. Gelir Yok 0%

20%

40%

60%

80%

100%

yok 1-2 3-5 6-8 9 +

1000-1500

500-1000

0-250

düzenli geliryok

0%

20%

40%

60%

80%

100%

İlkokul

Okuryazar

Lise

0%

20%

40%

60%

80%

100%

İlkokul

Okuryazar

Lise



66






0%

50%

100%

Lise Okuryazar İlkokul

Diğer

Televizyon İzleme

Kitap/Gazete okuma

0%20%40%60%80%

100%

Evet Hayır

1000-1500

500-1000

0-250

D. Gelir Yok

Duyanlar80%

Duymayanlar20%

0

2

4

6

Evet Hayır Kısmen

Okuryazar

İlkokul

Lise



21%


tanınabilmesi18%


21%


19%



67






18%



20%


21%


21%

Sulak alanlar10%



32%

Yaban hayatı29%

El sanatları60%İnanç turizmi

20%

Mağaraları13%

Kiliseler7%

su sporları4% bilim turizmi

37%

agroturizm37%

kültür turizmi22%



68





0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5

D. Gelir Yok

0-250

500-1000

1000-1500

Evet

Hayır


Tarım21%Hayvancılık

21%

Ev pansiyonculuğu13%


Lise

İlkokul

Okuryazar

0 1 2 3 4 5 6

Evet

Hayır



69



4.1.5 MERKEZ İLÇESİ / Kaval Köyü

Bu köyde 8 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 2 kişi üniversite mezunu olup

diğer 6 kişi ilkokul ve ilköğretim mezunudur. 7 kişi Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup bir kişi

sadece Kürtçe bilmektedir tamamı köyün yerlisidir. Köyün çoğunluğu hayvancılıkla

uğraşmaktadır. Anket uygulanan kişilerin aylık gelir durumu düşüktür. Boş zamanlarını da

köyde geçirmekte olup günlük işlerinden farklı bir iş yapmamaktadırlar. Anket uygulanan

şahıslardan yalnız bir tanesi tatil yapmaktadır. Doğa turizmini duyan iki şahsında bilgileri

Ekonomik Yönden50%

Sosyal yönden50%

Bilinçlendirme50%


50%



70

doğrudur. Turizmin ve Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha çok

istihdamın artması, maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır. Anket

uygulanan şahıslara göre yörede kuş çeşitliliği, sulak alan ve yaban hayatı doğal değerler

açısından önemli. Agro turizm, doğa sporları ve bilim turizmi yörede doğa turizmi açısından

önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler ev

pansiyonculuğu, tarım ve hayvancılık konusunda yardımcı olabileceklerini belirtmişlerdir.

Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasını 5 şahıs istemiştir ve ekonomik ve sosyal yönden

gelişim beklemektedirler.

MERKEZ İLÇESİ / Kaval Köyü





71






0%

50%

100%

Kadın Erkek

Üniversite

İlköğretim

İlkokul

0%

50%

100%

Kadın Erkek

61-70

51-60

41-50

31-40

19-25

15-18

0%20%40%60%80%

100%

TürkçeBilen

TürkçeBilmeyen

Yerli olmayan

Yerlisi

0%20%40%60%80%

100%


Kürtçe

0%20%40%60%80%

100%

2000 ve üzeri

1000-1500

D. Gelir Yok 0%

20%

40%

60%

80%

100%

yok 1-2 6-8 9 veüstü

2000 ve Üzeri

1000-1500

düzenli geliryok

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Diğer Hayvancılık

İlkokul

İlköğretim

Üniversite

0%20%40%60%80%

100%

İlkokul

İlköğretim

Üniversite



72

Aylık kazanç-Tatil alışkanlığı ilişkisi Tatil için tercih edilen şehirler

D. DOĞA TURİZMİNE OLAN YAKLAŞIMLARDoğa turizmi kavramını duyma durumu Doğa turizmi kavramı bilme-Eğitim durumu ilişkisi



0%

50%

100%

Üniversite İlköğretim İlkokul

Komşularla Otururum

Ev işleri

Televizyon

Kitap/Gazete

0%20%40%60%80%

100%

Evet Hayır

2000 ve Üzeri

1000-1500

D. Gelir Yok100%

Antalya

Duyanlar25%

Duymayanlar75%

0

0,5

1

1,5

2

Evet Hayır Kısmen

İlkokul

İlköğretim

Üniversite



11%


22%


22%



73






12%Maddi gelirlerinartması

24%


28%



Sulak alanlar35%



10%

Yaban hayatı25%

El sanatları17%

İnanç turizmi4%

Mağaraları25%

Kaleleri25%

Kiliseler29%


11%

bilim turizmi14%

agroturizm33%

kültür turizmi13%

doğa sporları17%



74





Faaliyetlerde kadınların görev almasının istenmeme nedenleri

0 1 2 3 4 5 6 7

D. Gelir Yok

1000-1500

2000 ve üzeri

Evet

Hayır


Tarım20%

Hayvancılık46%


Doğal spor faal.7%

Üniversite

İlkokul

İlköğretim

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5

Evet

Hayır



75



Diğer100%

Ekonomik Yönden50%

Sosyal Yönden50%

Bilinçlendirme42%


32%

Diğer26%



76

4.1.6 MERKEZ İLÇESİ / Üzümcü Köyü

Bu köyde 7 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 2 kişi lise mezunu olup diğer

5 kişi lise mezunudur. Tamamı Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup köyün yerlisidir. Anket

uygulanan şahıslar işçi, esnaf, şoför, öğrenci ve çiftçidir. Anket uygulanan kişilerin aylık gelir

durumu orta seviyededir. Boş zamanlarını da köyde geçirmekte olup günlük işlerinden farklı bir

iş yapmamaktadırlar sadece iki kişi şehir merkezine gitmektedir. Anket uygulanan şahıslar tatil

yapmamaktadırlar. Doğa turizmini duyan 3 kişi bulunmaktadır tamamı doğrudur. Turizmin ve

Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha çok istihdamın artması,

maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır. Anket uygulanan şahıslara

göre yörede sulak alan ve sebze meyve çeşitliliği doğal değerler açısından önemli. Agro turizm,

doğa sporları ve su sporları yörede doğa turizmi açısından önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar

doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler doğal sporlar, tarım ve hayvancılık konusunda



77

yardımcı olabileceklerini belirtmişlerdir. Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasını istemişlerdir

ve ekonomik ve sosyal yönden gelişim beklemektedirler.

Merkez İLÇESİ/ Üzümcü Köyü




0%

50%

100%

Kadın Erkek

Lise

İlköğretim

0%

50%

100%

Kadın Erkek

41-50

31-40

26-30

15-18



78




Eğitim durumu-Boş zaman aktiviteleri ilişkisi Aylık kazanç-Tatil alışkanlığı ilişkisi

0%20%40%60%80%

100%

TürkçeBilen

TürkçeBilmeyen

Yerli olmayan

Yerlisi

0%20%40%60%80%

100%


Kürtçe

0%20%40%60%80%

100%

Tarım

Öğr

enci

tar-

hay

Esna

f

Şofö

r

İşçi

1500-2000

500-1000

D. Gelir Yok 0%

20%

40%

60%

80%

100%

yok 3-5 6-8

1500-2000

500-1000

düzenli geliryok

0%

20%

40%

60%

80%

100%

İlköğretim

Lise

0%20%40%60%80%

100%

İlköğretim

Lise



79




E. PAYDAŞLARLA YÖRENİN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELLERİNİN SAPTANMASI

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Lise İlköğretim

ŞehirMerkezineGitmeTelevizyonİzleme

Kitap/Gazete okuma

Kıraathane0%

50%

100%

Evet Hayır

1500-2000

500-1000

D. Gelir Yok

Duyanlar43%

Duymayanlar57%

0

1

2

3

Evet Hayır Kısmen

İlköğretim

Lise

İstihdamsağlanabilmesi için

31%

Maddi gelirinartması için

32%

Yöremize yapılacakyatırımların ve hiz.kalitesinin artması

için37%

İstihdamsağlanabilmesi için

31%

Maddi gelirinartması için

32%

Yöremize yapılacakyatırımların ve

hizmetlerinkalitesinin

artmasıiçin…



80

Yörenin doğal değerleri



Yöreye gelen turistlerin ziyaret ettiği yerler


Diğer44%

Sulak alanlar44%



6%

Mağaraları20%

Kaleleri7%

Tarihi Mezarlar27%

Kiliseler46%

su sporları15%

bilim turizmi18%

agroturizm41%

doğa sporları26%

Kiliseler100%



81

Faaliyetlere katılma isteği-Aylık kazanç ilişkisi Katılmak isteyen paydaşların yapabileceği faal.




0 1 2 3 4

D.GelirYok

500-1000

1500-2000

Evet

Hayır

Tarım34%

Hayvancılık

33%

Doğalsporfaal.33%

Lise

İlköğretim

0 1 2 3 4 5 6

Evet

Hayır

Ekonomik Yönden78%

Sosyal Ekonomik veKültürel Yönden

22%

Bilinçlendirme50%


50%



82

4.1.7 MERKEZ İLÇESİ / Yukarı Merzan Mahallesi

Bu mahallede 7 kişiye anket uygulanmıştır. 1 kişi kadın 6 kişi erkektir. 3 kişi üniversite

mezunu olup 2 kişi lise, 1 kişi ilkokul ve 1 kişide ilköğretim mezunudur. Tamamı Türkçe

bilmektedir 5 kişi köyün yerlisidir. Mahallede öğrenci, esnaf ve hayvancılıkla uğraşanlarla anket

yapılmıştır. Anket uygulanan kişilerin aylık gelir durumu düşüktür. Boş zamanlarını da köyde

geçirmekte olup günlük işlerinden farklı bir iş yapmamaktadırlar. Anket uygulanan şahıslardan 2

tanesi Antalya ilinde tatil yapmamaktadır. Doğa turizmini duyan tek şahsında bilgisi kısmen

doğrudur. Turizmin ve Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha çok

istihdamın artması, maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır. Anket

uygulanan şahıslara göre yörede endemik tür çeşitliliği, sulak alan ve yaban hayatı doğal

değerler açısından önemli. Agro turizm, kış turizmi ve bilim turizmi yörede doğa turizmi

açısından önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler

el emeği ürünler, tarım ve hayvancılık konusunda yardımcı olabileceklerini belirtmişlerdir.



83

Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasını istemişlerdir ve ekonomik ve sosyal yönden gelişim

beklemektedirler.

MERKEZ İLÇESİ/Merzan Mahallesi




0%

50%

100%

Kadın Erkek

Üniversite

Lise

İlköğretim

İlkokul0%

50%

100%

Kadın Erkek

31-40

19-25



84





0%20%40%60%80%

100%

TürkçeBilen

TürkçeBilmeyen

Yerli olmayan

Yerlisi

0%20%40%60%80%

100%


Arapça

Kürtçe

0%20%40%60%80%

100%

1000-1500

500-1000

250-500

0-250

D. Gelir Yok

0%20%40%60%80%

100%

yok 3-5

1000-1500

500-1000

250-500

0-250

düzenli geliryok

0%20%40%60%80%

100%

ilkokul

ilköğretim

lise

Üniversite 0%

20%

40%

60%

80%

100%

İlkokul

ilköğretim

Lise

Üniversite

0%

50%

100%

Lise İlköğretim İlkokul Üniversite

diğer

Komşularla Oturma

Ev İşleriyle uğraşma

Televizyon İzleme

Kitap/Gazete okuma



85

Aylık kazanç-Tatil alışkanlığı ilişkisi Tatil için tercih edilen şehirler




0%20%40%60%80%

100%

Evet Hayır

1000-1500

500-1000

250-500

0-250

D. Gelir Yok 100%

Antalya

Duyanlar43%

Duymayanlar57%

0

0,5

1

1,5

2

Evet Hayır Kısmen

İlkokul

İlköğretim

Lise

Üniversite



21%


tanınabilmesi29%


7%


21%



4%



4%


17%


38%





86






Sit alanlar21%

Sulak alanlar34%Kuş çeşitliliği

18%


9%

Yaban hayatı18%

El sanatları16%

İnanç turizmi10%

Mağaraları19%

Kaleleri3%

Tarihi Mezarlar16%

Kiliseler36%


7%

bilim turizmi10%

agroturizm13%

kültür turizmi12%

hava sporları8%

doğa sporları23%

fotoğrafçılık3%



87





0 0,5 1 1,5 2 2,5

D. Gelir Yok

0-250

250-500

500-1000

1500-2000

Evet

Hayır


Tarım19%

Hayvancılık12%



Diğer13%

Üniversite

Lise

İlköğretim

İlkokul

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5

Evet

Hayır

Ekonomik Yönden54%

Kültürel Yönden46%



88

4.2 PAYDAŞ ANALİZİ:

4.2.1. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü:

1. Doğa turizmi geliştirme projesi çerçevesinde bizimle birlikte hangi alt projeleri

hazırlayabilirsiniz?

A. Yöre halkının doğa turizmi konusunda bilgilendirilmesi ve doğa koruma konusunda

bilinçlendirilmesi.

B. Doğa turizmi faaliyetleri gerçekleştirilecek koruma alanlarında; yönetim planı

olmayanların, yönetim planlarının hazırlanması.

C. Doğa turizmi potansiyeli olan yöre ve yörelerde koruma ve kullanım dengesi

çerçevesinde doğa turizmi faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için stratejilerin

belirlenmesi ve kullanım açısından sınırlayıcı plan kararlarının alınması. (Örneğin; bir

alanın hangi mevsimde av turizmine açılacağı, kültürel ve arkeolojik değeri olan yapı

ve alanlarda koruma kullanma ilişkisinin belirlenmesi, doğal kaynakların

sürdürülebilir kullanımının sağlanabilmesi için ne kadar ziyaretçiye hangi

faaliyetlerin kullanımı için izin verileceği sınırlarının belirlenmesi gibi.)

Bilinçlendirme75%


12%

Diğer13%



89

D. Doğa turizmi için faaliyet geliştirme, kapasite artırma, konaklama tesisleri, rekreatif

faaliyetler için gereken alt yapı ve tesislerin Orman ve Su İşleri Bakanlığı Yönetim

Planı çerçevesinde hazırlanan projelerin uygulanması.

E. Doğa turizmi rekreasyon alanlarına ulaşım ağının sağlanması.

F. Agroturizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesi için ayrı planların

hazırlanması.

G. Doğa turizmi faaliyetlerinin amacının kırsal kalkınma olmasından dolayı, doğa

turizmi faaliyetleri çerçevesindeki işletmelerin yalnızca yöre halkına verilmesi

yabancı sermayenin faaliyetlere girişinin engellenmesi.

H. Doğa turizmi faaliyet alanlarının denetimi ve güvenliğinin sağlanması.

2. Bizimle bu faaliyetlerde kimler işbirliği yapabilir?

3. Bize bu faaliyetlerde kimler finansal destek sağlayabilir?

4. Bizimle işbirliği yapacaksanız, ne kadar zamanda bu faaliyetleri

gerçekleştirebileceğinizi öngörüyorsunuz?

5. HAKKARİ ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?

AKTİVİTE/DEĞER

MER

KEZ

İLÇ

ESİ

YÜ

KSE

KO

VA

İLÇ

ESİ

ÇU

KU

RC

AİL

ÇES

İ

ŞEM

DİN

LİİL

ÇES

İ

Değerler toplamı 18 18 18 18Rafting (R)Canyoning/kanyon yürüyüşü (C)Mağaracılık (M)Dağ bisikletçiliği (DB)Denizel değerler (DS)Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG) X X X XPeyzaj güzelliği/fotosafari (PF) X X X XYaylada konaklama/kamping (YK) X X X X



90

Düzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR)Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG)Pansiyonculuk(P)Kır havasında şehir merkezleri(KHŞM) X X X XAktif yaylacılık(AY)Kelebek gözlemciliği imkanı(KeG)Kuş gözlemciliği imkanı(KuG)Sportif olta balıkçılığı imkanı(SOB)Milli park vb sahalar(MP) X X X XMilli park vb. yerde konaklama(MPK) X X X XKış sporları potansiyeli(KSP)Aktif kış sporları merkezi(KSM)Estetik şelale bulunan yerler(EŞ) X X X XEstetik göl/baraj olan yerler(EGB) X X X XBotanik gezilerine uygun saha(BOG) X X X XTescilli avlak sahası (AvS)Yabana hayatı geliştirme sahası(YHGS)Garantili yaban hayatı gözlemi(GYHG)İzole ilginç ekosistemler(İE)Çim kayağı(ÇK)Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG)Bakir Küçük Koylar (BKK)Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar vebenzeri dahil) (FGİ)Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG)Köy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP) X X X XÇayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi(görselliği yüksek olacak) (DÇG) X X X XDoğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında enaz 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılartanıtılmalıdır) (DTTTG)

X X X X

Bakir doğa parçaları keşif gezisi(Bakir vadi ve bakirorman gibi gizli kalan değerleri keşfetme gezileri)(BDPKG)Gastronomi gezisi (Gezi günü belirlenir. Gezi günüziyaretçilerle yöresel yemekler yapılarak yedirilir)(GG)

X X X X

Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)(KMG) X X X XYayla gezisi imkanı (Ya) X X X XYaya gezi imkanı (Y)Tarihi eserler, sit alanı (Ts)Şelale görme imkanı (Ş) X X X XPeyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P) X X X XMağara gezisi (Mğ) X X X XMotorlu gezi imkanı (M)Jeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm)Kanyon görme imkanı (Cn)Botanik gezisi imkanı (Bt)Bakir orman gezisi (Bo)



91

Atla geziye uygun (At)

4.2.2 Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü:

1. Doğa turizmi geliştirme projesi çerçevesinde bizimle birlikte hangi alt

projeleri hazırlayabilirsiniz? A-B-C-D-E-F-G-H

A. Yöre halkının doğa turizmi konusunda bilgilendirilmesi ve doğa koruma

konusunda bilinçlendirilmesi.




çerçevesinde doğa turizmi faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için stratejilerin belirlenmesi ve

kullanım açısından sınırlayıcı plan kararlarının alınması. (Örneğin; bir alanın hangi mevsimde av

turizmine açılacağı, kültürel ve arkeolojik değeri olan yapı ve alanlarda koruma kullanma

ilişkisinin belirlenmesi, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımının sağlanabilmesi için ne

kadar ziyaretçiye hangi faaliyetlerin kullanımı için izin verileceği sınırlarının belirlenmesi gibi.)



92

D. Doğa turizmi için faaliyet geliştirme, kapasite artırma, konaklama tesisleri,

rekreatif faaliyetler için gereken alt yapı ve tesislerin Orman ve Su İşleri Bakanlığı Yönetim




hazırlanması.


turizmi faaliyetleri çerçevesindeki işletmelerin yalnızca yöre halkına verilmesi yabancı

sermayenin faaliyetlere girişinin engellenmesi.



İl Kültür Turizm Müdürlüğü


Kültür ve Turizm Bakanlığı, DAKA, Hakkari Valiliği, Ulusal ve Uluslar Arası Fonlar.



3 Yıl

5. HAKKARİ ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?

AKTİVİTE/DEĞER

MER

KEZ

İLÇ

ESİ

YÜ

KSE

KO

VA

İLÇ

ESİ

ÇU

KU

RC

AİL

ÇES

İ

ŞEM

DİN

LİİL

ÇES

İ

Değerler toplamı 34 29 27 28Rafting (R)Canyoning/kanyon yürüyüşü (C)Mağaracılık (M) X XDağ bisikletçiliği (DB) X X XDenizel değerler (DS)Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG) X X X XPeyzaj güzelliği/fotosafari (PF) X X X XYaylada konaklama/kamping (YK) X X X X



93

Düzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR) X X X XTabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG) X X XPansiyonculuk(P) X X X XKır havasında şehir merkezleri(KHŞM)Aktif yaylacılık(AY) X X X XKelebek gözlemciliği imkanı(KeG) X X X XKuş gözlemciliği imkanı(KuG) X X X XSportif olta balıkçılığı imkanı(SOB) X X XMilli park vb sahalar(MP)

Milli park vb. yerde konaklama(MPK)

Kış sporları potansiyeli(KSP) X XAktif kış sporları merkezi(KSM) X XEstetik şelale bulunan yerler(EŞ)Estetik göl/baraj olan yerler(EGB) X XBotanik gezilerine uygun saha(BOG) X X X XTescilli avlak sahası (AvS)Yabana hayatı geliştirme sahası(YHGS) X X X XGarantili yaban hayatı gözlemi(GYHG)İzole ilginç ekosistemler(İE)Çim kayağı(ÇK) X XSualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG)Bakir Küçük Koylar (BKK)Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar vebenzeri dahil) (FGİ)Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG) X X X XKöy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP) XÇayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi(görselliği yüksek olacak) (DÇG) X X X XDoğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında enaz 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılartanıtılmalıdır) (DTTTG)

X

Bakir doğa parçaları keşif gezisi(Bakir vadi ve bakirorman gibi gizli kalan değerleri keşfetme gezileri)(BDPKG)

X X X X

Gastronomi gezisi (Gezi günü belirlenir. Gezi günüziyaretçilerle yöresel yemekler yapılarak yedirilir)(GG)

X X X X

Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)(KMG) X X X XYayla gezisi imkanı (Ya) X X X XYaya gezi imkanı (Y) X X X XTarihi eserler, sit alanı (Ts) X X XŞelale görme imkanı (Ş) X X X XPeyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P) X X XMağara gezisi (Mğ) X X X XMotorlu gezi imkanı (M) X X X XJeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm) XKanyon görme imkanı (Cn) XBotanik gezisi imkanı (Bt) X X X XBakir orman gezisi (Bo) X



94

Atla geziye uygun (At) X X X X

4.2.3 Hakkari Valiliği:


hazırlayabilirsiniz? A-B-B-C-D-E-G-H










95









hazırlanması.






İl Özel İdareleri, Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Belediyeler, Çevre Şehircilik İl

Müdürlüğü, Gençlik Müdürlüğü.


İl Özel İdareleri, belediyeler, Valilik ve Kaymakamlıklar, Kültür ve Turizm Müdürlüğü



5-6 yıl

Hakkari ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?

AKTİVİTE/DEĞER

MER

KEZ

İLÇ

ESİ

YÜ

KSE

KO

VA

İLÇ

ESİ

ÇU

KU

RC

AİL

ÇES

İ

ŞEM

DİN

LİİL

ÇES

İ

Değerler toplamı 225

118

115

222

Rafting (R)Canyoning/kanyon yürüyüşü (C) X X XMağaracılık (M)Dağ bisikletçiliği (DB)Denizel değerler (DS)Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG) X X X X



96

Peyzaj güzelliği/fotosafari (PF)Yaylada konaklama/kamping (YK) X X X XDüzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR)Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG)Pansiyonculuk(P)Kır havasında şehir merkezleri(KHŞM)Aktif yaylacılık(AY) X X X XKelebek gözlemciliği imkanı(KeG) X XKuş gözlemciliği imkanı(KuG) X XSportif olta balıkçılığı imkanı(SOB) X X XMilli park vb sahalar(MP) X X X XMilli park vb. yerde konaklama(MPK)

Kış sporları potansiyeli(KSP) X XAktif kış sporları merkezi(KSM) X XEstetik şelale bulunan yerler(EŞ) XEstetik göl/baraj olan yerler(EGB) X XBotanik gezilerine uygun saha(BOG) X X X XTescilli avlak sahası (AvS) XYabana hayatı geliştirme sahası(YHGS) XGarantili yaban hayatı gözlemi(GYHG)İzole ilginç ekosistemler(İE)Çim kayağı(ÇK)Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG)Bakir Küçük Koylar (BKK) XOrmanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar vebenzeri dahil) (FGİ) X X X XEndemik Bitkilerin Gözlemi (EBG) X X X XKöy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP) XÇayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi(görselliği yüksek olacak) (DÇG) X X X XDoğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında enaz 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılartanıtılmalıdır) (DTTTG)

X

Bakir doğa parçaları keşif gezisi(Bakir vadi ve bakirorman gibi gizli kalan değerleri keşfetme gezileri)(BDPKG)Gastronomi gezisi (Gezi günü belirlenir. Gezi günüziyaretçilerle yöresel yemekler yapılarak yedirilir)(GG)Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)(KMG)Yayla gezisi imkanı (Ya) X X X XYaya gezi imkanı (Y) X X X XTarihi eserler, sit alanı (Ts) XŞelale görme imkanı (Ş) XPeyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P) X X X XMağara gezisi (Mğ) X X XMotorlu gezi imkanı (M)Jeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm)Kanyon görme imkanı (Cn)



97

Botanik gezisi imkanı (Bt) X X X XBakir orman gezisi (Bo) XAtla geziye uygun (At) X X X X

4.2.4 Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü:


hazırlayabilirsiniz? A-C-D
















hazırlanması.






Doğa dernekleri, sendikalar ve Bu konularda faaliyeti olan kurumlar.


Devlet bütçe ayırmalı, Avrupa fonları



98



5. Hakkari ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?

AKTİVİTE/DEĞER

Mer

kez

İLÇ

ESİ

Yük

seko

vaİL

ÇES

İ

Çuk

urca

İLÇ

ESİ

Şem

dinl

iİL

ÇES

İ

Değerler toplamı 11 7 8 8Rafting (R) X X XCanyoning/kanyon yürüyüşü (C) X XMağaracılık (M) X X XDağ bisikletçiliği (DB)Denizel değerler (DS) X XDağ-yayla gezisi imkanı ( DG) XPeyzaj güzelliği/fotosafari (PF) XYaylada konaklama/kamping (YK)Düzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR)Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG)Pansiyonculuk(P)Kır havasında şehir merkezleri(KHŞM)Aktif yaylacılık(AY) X X X XKelebek gözlemciliği imkanı(KeG)Kuş gözlemciliği imkanı(KuG)Sportif olta balıkçılığı imkanı(SOB) X XMilli park vb sahalar(MP)


Kış sporları potansiyeli(KSP)Aktif kış sporları merkezi(KSM)Estetik şelale bulunan yerler(EŞ)Estetik göl/baraj olan yerler(EGB)Botanik gezilerine uygun saha(BOG)Tescilli avlak sahası (AvS)Yabana hayatı geliştirme sahası(YHGS)Garantili yaban hayatı gözlemi(GYHG)İzole ilginç ekosistemler(İE)Çim kayağı(ÇK)Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG)Bakir Küçük Koylar (BKK)Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar vebenzeri dahil) (FGİ)



99

Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG) X X X XKöy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP)Çayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi(görselliği yüksek olacak) (DÇG) X X X XDoğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında enaz 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılartanıtılmalıdır) (DTTTG)Bakir doğa parçaları keşif gezisi(Bakir vadi ve bakirorman gibi gizli kalan değerleri keşfetme gezileri)(BDPKG)

X X X X

Gastronomi gezisi (Gezi günü belirlenir. Gezi günüziyaretçilerle yöresel yemekler yapılarak yedirilir)(GG)Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)(KMG)Yayla gezisi imkanı (Ya) X X X XYaya gezi imkanı (Y)Tarihi eserler, sit alanı (Ts)Şelale görme imkanı (Ş)Peyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P)Mağara gezisi (Mğ)Motorlu gezi imkanı (M)Jeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm)Kanyon görme imkanı (Cn)Botanik gezisi imkanı (Bt)Bakir orman gezisi (Bo)Atla geziye uygun (At)

4.2.5 Hakkâri Üniversitesi:


hazırlayabilirsiniz? A-E-G









100










hazırlanması.






Hakkari Üniversitesi SKS Daire Başkanlığı, H.Ü Dağcılık ve Doğa Sporları Kulübü


Ortak projelerde Üniversitemiz gerekli kaynağı sağlayabilir



Yapılacak olan doğa sporları veya doğa aktivitelerinin ihtivası açısından ortak

belirlenecek sürede yapılabilir.

Halihazırda aktif olan doğa sporları kulübümüz her an destek verebilir.

Yapılan veya programlanmış ama henüz yapılamayan faaliyetlerimiz değerlendirilebilir.

5. Hakkâri ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?

AKTİVİTE/DEĞER

Mer

kez

İLÇ

ESİ

Yük

seko

vaİL

ÇES

İ

Çuk

urca

İLÇ

ESİ

Şem

dinl

iİL

ÇES

İ

Değerler toplamı 31 13 19 16Rafting (R) X XCanyoning/kanyon yürüyüşü (C) X X XMağaracılık (M) X XDağ bisikletçiliği (DB) X X



101

Denizel değerler (DS)Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG) X XPeyzaj güzelliği/fotosafari (PF) X X X XYaylada konaklama/kamping (YK) XDüzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR) XTabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG) XPansiyonculuk(P)Kır havasında şehir merkezleri(KHŞM) X XAktif yaylacılık(AY) XKelebek gözlemciliği imkanı(KeG) X XKuş gözlemciliği imkanı(KuG) X XSportif olta balıkçılığı imkanı(SOB) X X XMilli park vb sahalar(MP)


Kış sporları potansiyeli(KSP) X XAktif kış sporları merkezi(KSM) X XEstetik şelale bulunan yerler(EŞ) X XEstetik göl/baraj olan yerler(EGB) X XBotanik gezilerine uygun saha(BOG)Tescilli avlak sahası (AvS)Yabana hayatı geliştirme sahası(YHGS) X X X XGarantili yaban hayatı gözlemi(GYHG)İzole ilginç ekosistemler(İE)Çim kayağı(ÇK)Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG)Bakir Küçük Koylar (BKK)Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar vebenzeri dahil) (FGİ)Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG) X X XKöy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP) XÇayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi(görselliği yüksek olacak) (DÇG) X X X XDoğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında enaz 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılartanıtılmalıdır) (DTTTG)

X X


X X X


X X X

Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)(KMG) X X X XYayla gezisi imkanı (Ya)Yaya gezi imkanı (Y) XTarihi eserler, sit alanı (Ts) X X XŞelale görme imkanı (Ş) X X XPeyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P) X X X XMağara gezisi (Mğ) X XMotorlu gezi imkanı (M) X X



102

Jeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm)Kanyon görme imkanı (Cn) X XBotanik gezisi imkanı (Bt)Bakir orman gezisi (Bo)Atla geziye uygun (At) X X

4.2.6 Cilo Doğa Derneği:


hazırlayabilirsiniz?







103












hazırlanması.






Turizm, seyahat Acenteleri İlgili STK ve Şirketler


Turizm Bakanlığı ve Şirketler



Sorunlar aşılana kadar işbirliği yapılır.

5. Hakkari ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?

AKTİVİTE/DEĞER

Mer

kez

İLÇ

ESİ

Yük

seko

vaİL

ÇES

İ

Çuk

urca

İLÇ

ESİ

Şem

dinl

iİL

ÇES

İ

Değerler toplamı 30 37 21 28Rafting (R) X



104

Canyoning/kanyon yürüyüşü (C) X X XMağaracılık (M) X XDağ bisikletçiliği (DB)Denizel değerler (DS)Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG) X XPeyzaj güzelliği/fotosafari (PF) XYaylada konaklama/kamping (YK) X X XDüzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR) X XTabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG)Pansiyonculuk(P) X X X XKır havasında şehir merkezleri(KHŞM) XAktif yaylacılık(AY) X X X XKelebek gözlemciliği imkanı(KeG) X XKuş gözlemciliği imkanı(KuG) X X XSportif olta balıkçılığı imkanı(SOB) X X XMilli park vb sahalar(MP) X X XMilli park vb. yerde konaklama(MPK) X X XKış sporları potansiyeli(KSP) X XAktif kış sporları merkezi(KSM) XEstetik şelale bulunan yerler(EŞ) XEstetik göl/baraj olan yerler(EGB) X X XBotanik gezilerine uygun saha(BOG) X X X XTescilli avlak sahası (AvS) X X X XYabana hayatı geliştirme sahası(YHGS) X X X XGarantili yaban hayatı gözlemi(GYHG) Xİzole ilginç ekosistemler(İE) X X XÇim kayağı(ÇK) XSualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG) XBakir Küçük Koylar (BKK) X XOrmanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar vebenzeri dahil) (FGİ) X XEndemik Bitkilerin Gözlemi (EBG) X X XKöy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP) X X XÇayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi(görselliği yüksek olacak) (DÇG) X X X XDoğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında enaz 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılartanıtılmalıdır) (DTTTG)

X X X X


X X X


X

Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)(KMG) X XYayla gezisi imkanı (Ya) X X XYaya gezi imkanı (Y) X X X XTarihi eserler, sit alanı (Ts) X X XŞelale görme imkanı (Ş) X X



105

Peyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P) X XMağara gezisi (Mğ) X X XMotorlu gezi imkanı (M) XJeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm) X XKanyon görme imkanı (Cn) X XBotanik gezisi imkanı (Bt) X X XBakir orman gezisi (Bo) X XAtla geziye uygun (At) X X

5. HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ ARZI

5.1. Hakkâri’nin DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ (DOĞA TURİZMİ ARZI)

5.2. Hakkâri ilinin Doğa Turizmi (Arzı) Değerleri ve Bilinirlik Değerlendirmesi

5.2.1. Hakkâri İlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar



106

Milli Parklar: İl Şube Müdürlüğümüz sınırlarında Milli Park bulunmamaktadır.

Tabiat Parkları: İl Şube Müdürlüğümüz sınırlarında Tabiat Parkı bulunmamaktadır.

Tabiatı Koruma Alanları: İl Şube Müdürlüğümüz sınırlarında Tabiatı Koruma Alanı

bulunmamaktadır.

Tabiat Anıtları: İl Şube Müdürlüğümüz sınırlarında Tabiat Anıtı bulunmamaktadır.

Yaban Hayatı Geliştirme, Yerleştirme, Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Avlaklar:Sirte Devlet Avlağı, Hakkâri ili Merkez ilçesi Üzümcü ve Ceylanlı Köyü, Mülki hudutlarıiçindedir. 5. 749 ha’lık alana sahiptir.

Sulak Alanlar ve Ramsar Alanları:

Yüksekova Nehil Sazlığı: Hakkâri ilimiz Yüksekova ilçesinde bulunan Yüksekova-Nehil sazlığı 24900 ha’lık alana sahiptir. Ulusal Sulak Alan Komisyonunun 2008 yılı II. OlağanToplantısında Onaylanmış ve koruma altına alınmıştır. Alanda yapılan kuş gözlemlerinde çoksayıda kuşa rastlanmıştır. Bu sazlık Su Kuşları Temelinde Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanolarak değerlendirilmektedir.



107

Yüksekova Nehil Sazlığı Sınır Gösterir Harita –Harita 6-



108

İl Şube Müdürlüğümüzce Yüksekova Sazlığı Bölgesinde yaptığımız kuş gözlem

çalışmalarında rastladığımız kuş türleri:

Yüksekova Nehil Sazlığında Gözlemlediğimiz Kuş Türleri –Tablo 26-

Sarı Kuyruksallayan Matacilla flava feldegg

Türkçe İsim Bilimsel İsim


Leylek Ciconia ciconia

Karabaş Martı Chronicocephalus ridibundus

Kızılbacak Tringa totanus

Kız Kuşu Vanellus vanellus

Akça cılıbıt Charadrius alexandrinus

Gökkuzgun Coracias garrulus

Sığırcık Sturnus vulgaris



109

Kızılbacak Tringa totanu



110





111

Yüksekova Nehil Sazlığından Bir Fotoğraf

Sirte Devlet Avlağı:

Hakkâri ili Merkez ilçesi Üzümcü ve Ceylanlı Köyü, Mülki hudutları içindedir. 5. 749

ha’lık alana sahiptir. Sahada Kurt, ayı, yaban domuzu, dağ keçisi, tilki, tavşan, kaya sansarı, gibi

memeli hayvanlar ile yırtcı kuş türleri yanı sıra keklik, kaya güvercini gibi kuşlar bulunmaktadır.

Bu saha Av Turizmi açısından çok önemli bir alandır.

5.2.2. Seçkin Özellikli Diğer Sahalar

Yaylalar: Berçelan ve Golan yaylaları. Cilo-Sat Dağlarının üzerinde de yayalalarbulunmaktadır.

Göller: Karadağ üzerinde krater gölü bulunmaktadır. Cilo-Sat dağları üzerinde buzulgölleri bulunmaktadır, bu göllerin en büyüğü Bay gölüdür. Merkez İlçede Karadağ eteklerindeSeyithan, Golaşin ve Golan Gölleri.

Barajlar: Bulunmamaktadır.

Kıyılar: Bulunmamaktadır.

Dağlar: Cilo (4.168 m), Sandil (3.818 m), Mordağ (3.81o m), Karadağ (3630 m),Geverok (3680 m) ve Sümbül (3.250 m)’dir. Başlıca dağlar bunlardır.

Şifalı Sular: Yeterli bilgi mevcut değildir.

Vadiler: Zap Vadisi, Şine Vadisi, Şemdinli Suyu Vadisi, Helel Vadisi, Kırıkdağ Vadisive Kazan Vadisi en önemlileridir

Akarsular: Zap Suyu, Kaval Suyu, Hele Suyu, Avaspi Suyu, Nehil Çayı.

Kanyonlar: Yeterli bilgi bulunmamaktadır.

Uçurumlar: Yeterli bilgi bulunmamaktadır.

Arz analizi tabloları;

Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede B, Ülke seviyesinde T, Milletlerarası seviyede: M



112

1- SULAK ALANAdı İlçesi BilinirlikYüksekova Nehil Sulak Alanı Yüksekova B

Yüksekova Nehil Sazlığı DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ-SWOTANALİZİ

GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER

* Su kuşları açısından çok önemli bir alanolması,* Kuş gözlemciliğine müsait olması,*Ulaşımın kolay olması,

*Bilinirliğinin az olması*Alt yapı ve üst yapı yetersizlikleri,*Doğa bilincinin zayıf olması,*Bilinçsiz kullanım koşulları,*Bakımsız olması,*Kent içinde olması*Yönetimin yeterli çalışma yapmamış

olmasıFIRSATLAR TEHDİTLER

*Merkeze yakın olması nedeniyle takip,bakım ve denetim kolaylığı

* Güvenlik sorunları,* Aşırı kullanım tarım-hayvancılık

2- AVLAKAdı İlçesi BilinirlikSirte Devlet Avlağı Çukurca -

MerkezB

Sirte Devlet Avlağı DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ-SWOTANALİZİ

GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER

* Sahanın uzun yıllardır insan baskısındanuzak kalması,* çevre kirliliğinin bulunmaması,*doğal türler açısından zengin olması ,

*Bilinirliğinin az olması*Alt yapı ve üst yapı yetersizlikleri,*Uzun yılardır süren çatışmaların etkileri,*Ulaşımın zor olması*Yönetimin yeterli çalışma yapmamış

olmasıFIRSATLAR TEHDİTLER

*Doğal özelliklerini koruyan ve bakir biralan olması

* Güvenlik sorunları,* Uzaklık



113

5.3 HAKKÂRİ İLİNDE DOĞA TURİZMİ ÇEŞİTLERİ:

Kuş Gözlemciliği: Hakkâri ilimiz kuş gözlemciliği açısından çok uygun bir alandır.

Özellikle Yüksekova Sazlığı ve Zap suyu vadisi su kuşları için çok önemli alanlardır.

Bölgemizde çok sayıda yırtıcı kuş türü de bulunmaktadır.

İl Şube Müdürlüğümüzce yaptığımız kuş gözlem çalışmalarında bölgede rastladığımız

kuş türleri:

Türkçe İsim Bilimsel İsim



Karabaş Martı Chronicocephalus ridibundus

Kızılbacak Tringa totanus

Kız Kuşu Vanellus vanellus


Gökkuzgun Coracias garrulus

İbibik Upupa epops

Kaya güvercini Columba liva

Saksağan Pica pica

Sığırcık Sturnus vulgaris

Kınalı keklik Alectoris chukar

Bölgede yapılacak Kuş gözetleme kuleleri ve kurulacak olan Kuş Gözlemciliği

kulüpleri ile bu alanda canlanmalar meydana gelecektir.



114

Doğa Yürüyüşü: Hakkari gerek flora gerek fauna açısından oldukça zengin dağ ve

sıradağlara sahiptir. Bu özelliği sayesinde Hakkâri dağ yürüyüşleri ve tırmanışları açısından

önemli bir potansiyeli bünyesinde barındırmaktadır. Bu potansiyel planlı bir yaklaşımla

değerlendirilirse turizm olgusu içerisinde önemli bir yere sahip olabilir.

Doğa yürüyüşü için başlıca dağlar; Cilo (4.168 m), Sandil (3.318 m), Mordağ (3.810

m), Karadağ (3630 m), Geverok (3680 m) ve Sümbül (3.250 m)’dir. Bu dağlarda yapılabilecek

aktiviteler; doğa yürüyüşü ve kamplı yürüyüşlerdir.

Cilo Dağı, Merkez ilçeye 37 km uzaklıktadır. Bu yolun 20 km motorlu araçlarla, 17 km

ise katırla ve yaya olarak alınabilmektedir. Cilo dağına Yüksekova üzerinden de

gidilebilmektedir. Sat dağına Yüksekova üzerinden, 23 km araçla 8 km yaya ve atla

gidilebilmektedir. Şemdinli Geverek yaylasındaki göller bölgesi ve Bay Gölüne ise 150 km

araçla, 15 km’lik yaya yoluyla ulaşım sağlanabilir. Merkez ilçenin kuzeyinde yer alan Karadağ

üzerinde yer alan Seyithan, Golaşin, Golan Gölleri ile Berçelan yaylasıda yürüyüş ve kamplı

yürüyüş için uygundur. Berçelan Yaylası 18 km araç, 2 km lik yaya yolu ile ulaşılabilmektedir.

Bu alanlar dışında ildeki birçok derin vadide doğa yürüyüşü için elverişlidir.

Yayla ve Festival Turizmi: İldeki en önemli yayla Hakkâri’ye 18 km uzaklıkta yer

alan Berçelan yaylasıdır. Halkın yazın hayvanlarını otlatmak ve ürünlerini değerlendirmek için

göç ettikleri, geleneksel kara çadırları ile yaşadıkları bir yerdir. Berçelanın batısında bulunan

Golan yaylası diğer önemli bir yayladır. Golan yaylasına 15 km’lik bir yolla ulaşılmaktadır.

Benzer şekilde Cilo ve Sat Dağlarındaki yaylalarda turizm için kullanılabilecek yapıdadır.

Hakkâri ili sınırları içinde bulunan potansiyel yayla turizm alanları uzaklık, ulaşım imkânlarının

yetersizliği, sosyal istikrarsızlık, uzun süreli konaklama işletmelerinin olmayışı, altyapının

bulunmayışı nedeniyle değerlendirilememişlerdir. Ağustos ayında ilimizde kuzu kırpma

şenlikleri yapılmaktadır.

Mağara Turizmi: Hakkâri ili mağaralarının tespitine yönelik şu ana kadar detaylı bir

çalışma yapılmamıştır. Ancak 1938 yılında Cilo-Sat dağlarının Gevaruk Vadisinde keşfedilen ve

yaklaşık 5000 yıllık olduğu varsayılan kaya resimleri ilin potansiyeli hakkında bilgi vermektedir.

Bu güne kadar tespi edilen 1179 kaya resminin yanı sıra, keşfedilmeyi bekleyen yüzlerce resmin

olduğu düşünülmektedir.

Av Turizmi: Av kaynakları açısından önemli potansiyele sahip olan Hakkâri ili gerekli

çalışmalar yapıldığı takdirde Av Turizmi için çok uygundur. Hakkâri özellikle dağ keçileri



115

açısından zengin bir coğrafyadır. İlimizde ayrıca keklik, tavşan, tilki ve yaban domuzu

popülasyonlarının Av Turizmi için uygun olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca gelişecek olan Av

Turizmi sayesinde kırsal nüfusta maddi olarak yaralanacaktır. İlde açılacak av malzemeleri satışı

yapılan dükkânlar vasıtasıyla ticaret hareketlenecektir. Şu an Çukurca ilçemizde Sirte mevkiinde

bir adet devlet avlağı bulunmaktadır.

Akarsu Turizmi: Hakkâri’nin en önemli akarsuyu Zap suyudur. Zap suyu hariç diğer

akarsular su sporları için uygun değildir. Zap suyu başlı başına bir turizm potansiyeli

taşımaktadır. Hem su sporları hem de içinden aktığı vadinin doğal güzellikleri ile Zap suyu çok

önemlidir. Vadinin Merkez ilçeyle Irak sınırı arsındaki kalan bölümünde eşi bulunmayacak, çok

özgün bir kaya yapısı bulunmaktadır. Vadi’nin 39. km’sinde Şine kayalıkları yer almaktadır.

Şine yöresinde Beytüşşebap’a giden yolun 110. km’sinde Melisa suyu ile Çeman düzlüğü önemli

bir doğal güzelliktir. Merkez ilçe girişine yakın olan Helel deresi ve vadisi sakin bir dinlenme

alanıdır. Hakkâri’ye 20 km kala Kırıkdağ vadisinden akan Avaspî denilen buzullardan akıp gelen

çok güzel bir su bulunmaktadır.

NOT: ilimizde iki ilçede yerel halka anket uygulandığından iki ilçemize göre Aktivite-Değer tablosu düzenlenmiştir.

Aktivite/değer

Mer

kez

İlçes

i

Yük

seko

vaİlç

esi

Değerler toplamı 14 9

Rafting (R)

Canyoning/kanyonyürüyüşü (C)

Mağaracılık (M)



116

Dağ bisikletçiliği (DB) X X

Denizel değerler (DS)

Dağ-yayla gezisiimkanı ( DG) X X

Peyzajgüzelliği/fotosafari(PF)

Yayladakonaklama/kamping(YK)

X X

Düzenlenmiş doğagezisi rotası (DGR)

Tabiata uyumlu kırsalmiras gezisi (KMG)

Pansiyonculuk (P)

Kır havasında şehirmerkezleri (KHŞM)

Aktif yaylacılık(AY)

Kelebek gözlemciliğiimkanı(KeG)

X X

Kuş gözlemciliğiimkanı (KuG)

X X

Sportif olta balıkçılığıimkanı (SOB)

X X

Milli park vbsahalar(MP)

Milli park vb. ndekona25klama (MPK)

Kış sporları potansiyeli(KSP)

X

Aktif kış sporlarımerkezi (KSM)

X

Estetik şelale bulunanyerler(EŞ)

X



117

Estetik göl/baraj olanyerler (EGB)

X X

Botanik gezilerineuygun saha (BOG)

Tescilli avlak sahası(AvS)

Yabana hayatıgeliştirme sahası(YHGS)

Garantili yaban hayatıgözlemi (GYHG)

İzole ilginçekosistemler(İE)

Çim kayağı (ÇK)

Sualtı Yaşamı Gözlemeİmkanı (SAG)

Bakir Küçük Koylar(BKK)

Ormanaltı florasıtanıma geziimkanı(Mantar vebenzeri dahil) (FGİ)

Endemik BitkilerinGözlemi (EBG)

Köy Pazarları (Ormanmeyvelerinden reçelmarmelat, kurutulmuşmeyve satılmasıkaydıyla) (KP)

Çayır şeklindegruplanmış dağçiçekleri gezisi(görselliği yüksekolacak) (DÇG)

X X

Doğal taşlardan tabiattarihi gezisi (Gezisırasında en az 10-15değişik taş türü ve



118

jeomorfolojik yapılartanıtılmalıdır)(DTTTG)

Bakir doğa parçalarıkeşif gezisi (Bakir vadive bakir orman gibigizli kalan değerlerikeşfetme gezileri)(BDPKG)

Gastronomi gezisi(Gezi günü belirlenir.Gezi günü ziyaretçilerleyöresel yemekleryapılarak yedirilir)(GG)

Dokusu bozulmamışkırsal miras gezisi(köyler) (KMG)

Yayla gezisi imkânı(Ya)

X

Yaya gezi imkânı (Y)

Tarihi eserler, sit alanı(Ts)

Şelale görme imkanı(Ş)

X

Peyzaj değeri yüksekyerler,fotoğrafik yerler(P)

Mağara gezisi (Mğ)

Motorlu gezi imkânı(M)

Jeolojik vejeomorfolojik değerler(Jm)

Kanyon görme imkânı(Cn)

Botanik gezisi imkânı



119

(Bt)

Bakir orman gezisi(Bo)

Atla geziye uygun (At) X X

Sahanın Turizm Talebi Değerleri Tablosu

Ulaşılabilirlik AnaliziSahanınUluslararasıhavaalanınayakınlığı

Orta derecede yakın; 3 saat (2-4 saat arasında) X

Alana Ulaşım Özel taşıt (X)Toplu taşıma ( )Diğerleri (X)(Bisiklet, motosiklet, yürüyüş,atlı vb.)

Ziyaretçinin Genelulaşım kanaati:

Ulaşım için problemler: Havaalanı Olmayışı

Altyapı Analizi Yetersiz Yeterli İyi AçıklamaTaşımacılık ağı XYerel ağ(toprak,asfalt)

X

Halihazırda kiziyaretçi sayısı

Sahayı gezmek maksatlı gelen ve konaklaya:Ziyaretçi (konaklamayanlar) :

Para harcama Konaklama, yeme-içme, yanında yöresel el sanatı ve yöreselkurutulmuş veya konserve ürünler alınarak para ödemeşekilleriyleKişi başına ortalama en az 90 TL harcama yapılmaktadır

Ziyaretçi Profili Bireysel gezginler : % ….Eşler: %.............Aileler : %.............Tur grupları (tanıdık ve benzer talepteki kişilerin bir arayagelmesi şeklinde) : %..........Diğerleri : %............

Gelişlerinin İlk 5Sebebi

Doğa Gezileri

Kıyaslanabileceğisaha



120

Anayollara bağlantı XYerel geneltaşımacılık

X

Programlar XÜcretler XRing patikalarıİşaret levhaları XGenel yer işaretlevhaları

X

Bilgi panoları XAraçlar için parkkapasitesi

X

Bilgi alma vetercüme kolaylıkları

X

Restoran sayısı X



121

5.SONUÇ ve ÖNERİLER: Doğa Turizmi Master Planı kapsamında Hakkari İlindePotansiyel Alanların değerlendirilmesi ve turizm faaliyetlerinin harekete geçirilmesi kapsamındakarşılaşılan darboğazlar ile çözüm önerileri aşağıda belirlenen maddeler halinde sıralanabilir.

5.1- NEHİL SAZLIĞI: Kuş Gözlemciliği ve Yaban Hayatı Gözlemciliği faaliyetlerindezengin potansiyele sahip alanın değerlendirilmesindeki en büyük engel ‘‘Yönetim Planının’’henüz yapılmamış olmasıdır.

Yönetim Planı hazırlandığı takdirde koruma–kullanma dengesi çerçevesinde mevcutpotansiyelin tam doğru ve açık bir şekilde ortaya konulması ile uygulamaların akılcı, dengeli,verimli ve sürdürülebilir olması hedeflenmektedir.

Alanın bazı bölgelerinde zaman zaman güvenlik sorunları yaşanmakta olup; güvenlikgüçleri ve yöre halkı ile kuvvetli iletişim kurulması tedbirli olmak adına düşünülebilir. Yörehalkının hem Doğa Turizmi hem de Av Yaban Hayatı ile Sulak Alanların faydaları konularındabilinçlendirilmesi alanın korunmasına katkı sağlayacaktır. Yine yapılacak faaliyetlerde yörehalkının katılımın sağlanması ve yöre halkının sosyo ekonomik düzeyinin gelişmesine yönelikfaaliyet oluşturulması; halk ile birlikte bilinçli koruma ve kullanma dengesinin sağlanmasındaönemlidir.

5.2- BERÇELAN YAYLASI VE YAYLA FESTİVALİ TURİZMİ: İlimizde gelenekselolarak Berçelan Yaylasında düzenlenen yayla festivalini yaygınlaştırmak ve diğer yaylalara dataşımak için öncelikle tespit edilmesi gereken yöre halkının eğilimi ve katılım isteğidir. Bufaaliyetleri teşvik etmek amacıyla tanıtım çalışmalarının yanında pansiyonculuk, kampçılık gibifaaliyetlerin de özendirilmesinin katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Güvenlik sorunları vedüşük gelir seviyesi sınırlayıcı olarak rol oynamamaktadır.

5.3-KAYAK VE KIŞ SPORLARI TURİZMİ: Paydaşlarla ortaklaşa tanıtım veözendirme çalışmaları yapılması, mevcut faaliyetlerin desteklenmesi ve geliştirilmesidüşünülmektedir.

5.4-ZAP SUYU VE AKARSU TURİZMİ: Hem su sporları hem de içinden aktığı vadinindoğal güzellikleri ile Zap suyu çok önemlidir. Zap Suyunda rafting yapılabilmesideğerlendirilebilir bir faaliyettir. Bunun için alanda planla ve altyapı çalışmalarının hazırlanmasıgerekmektedir.

5.5-CİLO-SAT DAĞLARI VE TURİZM POTANSİYELİ: Cilo dağı Türkiye’nin enyüksek 2. dağıdır. 3500 metreden geçen daimi kar sınırı üstündeki kısmı, geniş alanda şiddetlibir buzullaşmaya sahne olmuştur. Bu buzullaşmanın etkisiyle 10 km uzunlukta tekne vadiler,buzulların indiği 2000 metre civarlarında moren setleri, tekne vadilerin tabanlarında çizik hörgüçkayalar, vadilerin yukarı kısmında buz yataklarına rastlanmaktadır. Buzulların terk ettiği sirktabanları şimdi göllerle kaplıdır.

Eşsiz güzellikteki buzulları, gölleri ve vadileri ile daha önce Milli Park ilan edilmesiteklif edilen ancak güvenlik sorunları nedeniyle teklifi sonuçlandırılamayan bölge hem turizm



122

hem de doğa turizmi için çok değerli bir kaynaktır. Ulaşım ve güvenlik sorunları başlıcasınırlandırıcılardır

Doğa Turizmi Master Planının uygulanması UYGUNDUR

……………….

VALİ

HAZIRLAYAN KONTROL EDEN

………….. İli Doğa Koruma veMilli Parklar Şube Müdürü

…………. Bölge Müdürlüğü DoğaKoruma ve Milli Parklar Şube Müdürü

Uygun Takdim

……….……… Bölge Müdürü ..…………………. Vali Yardımcısı

Documents

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 14. Bölge Müdürlüğü HAKKÂRİ ...bolge14.ormansu.gov.tr/14bolge/MASTER PLANLARI... · eğlence ve dinlence faaliyetlerinde bulunmak ve seyahat