osmanlılara kadar türk tarihi

8/3/2019 osmanllara kadar trk tarihi

1/71

Avrupadaki ocuklarmz iin

TRK TARH1. KTAP: Balangcndan Osmanlya Kadar

Hazrlayan: Hamza Eravar

YumakEitim ve Kltr Hizmeti: 2


2/71

N D E K L E R

nsz ... 5Kitabn Manev Dayana .. 6Tarih Nedir? Anayurt ve Batya Kayma, Mukaddes Admz ... 7ANLI TARHMZSakalar ve Alp Er Tunga 8Kltr Merkezleri ve G Yollar 8

Bilinen Tarihimiz:A) ANAYURTTAK TRK TARHa) Byk Trk Hakanl Dou Trk li TarihiTrk Tarihinin Tasnifi . 91. HUNLAR (M 220 MS 216) ... 9

Mete Hann AknlarOuz Kaan Destan

2. TABGALAR (216 394) ... 123. AVARLAR (394 552) ................... 124. GKTRKLER (552 745) ..... 12

Ergenekon DestanOrhun Kitabeleri

5. UYGURLAR (745 940) .... 14

Dou Trk li Kltr ve Medeniyeti (Bozkr Kltr) .... 15A) Sosyal YapB) HkimiyetC) dar Tekilat) ktisad HayatD) Edeb Kltr

1. Destanlar, Efsaneler2. Yazl Eserler

Orhun (tken) KitabeleriDede Korkut

3. Alfabe4. Sanat

5. Eitim6. Tp7. Mzik8. Zaman Hesab9. zel Gnler

F) Din, Dnce, Ahlak

SLAM TARHPeygamberimizin Hayat Mekke Devri (571 622) ........ 21

Doumu, ocukluu, GenliiPeygamberlii ve Mekke Dnemi

Hicret ve Medine Devri (622 632) .. 22Medinede lk Gnler

Bedir SavaUhud SavaUhuddan Hendeke KadarHendek SavaHudeybiye BarHayberin Fethi, Kbeyi Ziyaret, Mute SavaMekkenin Fethi ve Huneyn SavaTebk SavaVeda Hacc, Veda HutbesiPeygamberimizin Son Gnleri ve VefatVeda Hutbesi Metni

Drt Halife Devri (632 661) ...... 25Hz. Ebu Bekir

Hz. merHz. OsmanHz. Ali

Cennetle Mjdelenen Dier Alt Sahab ..... 28

2


3/71

Emeviler Devri (661 750) ........... 29

Battal GaziEndls Emevileri (715 1492) ................. 31Abbasiler Devri (750 1258) ... 33

Horasanl Ebu Mslim

b) Byk Trk Hakanl Bat Trk li Tarihi

Nasl Mslman Olduk? .... 356. KARAHANLILAR (940 1040) ....... 37Satuk Bura Han Destan

7. BYK SELUKLULAR (1040 1157) ... 38A) Ouzlar Hakknda Ksa BilgiB) Seluklularn Ortaya k

Ouz BoylarC) Seluklularn nemi) 11. Yzylda slam Dnyasnn HaliD) Byk Seluklu Tarihi:

Turul ve ar Bey Zaman (1040 1063) ... 41Dandanekan Zaferi ve SonrasAlparslan Zaman (1063 1072) ... 42

Melikah Zaman (1072 1092) 43Melikahdan Sonra (1092 1157) 43Hal SeferleriBtnilik Hareketleri ekimeler

BYK SELUKLU MEDENYET ..... 448. ANADOLU (TRKYE) SELUKLULARI (1077 1308) ... 45

Anadoluya lk AknlarMalazgirt Zaferinden Sonra AnadoluBizden nceki Kavimler Ne Oldu?Kutalmolu Gazi Sleyman ah Zaman (1077 1086) ..... 47Sultan 1. Klarslan Zaman (1092 1107) ........ 47Sultan Mesut Zaman (1116 1155) ....... 48

Sultan 2. Klarslan Zaman (1155 1192) .. 48Miryekefalon Sava

1192den 1220ye Kadar ....... 49Alaeddin Keykubad Zaman (1220 1237) ... 49Alaeddin Keykubadda Sonra (1237 1308) .. 50Anadolu Seluklularnda Kltr ve Medeniyet .... 50Anadolu Beylikleri .... 51

1308de Anadolunun ManzarasBeylikler Hakknda Ksa Bilgi .... 52

Byk Trk Hakanlnn 9. ve 10. Hanedanlar:Cengizoullar (TRK-MOOL MPARATORLUU) .. 55

Cengiz HanCengiz Handa Sonra Trk-Mool mparatorluu

1. Merkezin Durumu2. Altn Ordu3. lhanllar(BTH 9. Hanedan: 1308 1335)4. aatayllar(BTH 10. Hanedan: 1335 1370)

Byk Trk Hakanlnn 11. Hanedan: TMUR ve mparatorluu (1370 1447) ................. 57Timurdan Sonra

B) ANAYURT DIINDAK TRK TARH (Tarih Trk Yurtlar)in . 60Hindistan .............................................. 60ran ... 63Orta Dou . 65Dou ve Orta Avrupa . 67

HanlklarAvrupada Niin Tutunamadk?

TRK TARHNN TEMELLER (Nasl Bir Milletiz?) ... 72

3


4/71

NSZ

Mevlna'nn yle bir duas vardr: "Bizi, bizden ncekilerden sonra yaratan Rabbime krler olsun!"

Bunun nda benim de duam u: Bize, her hususta mracaat edebileceimiz zengin bir tarih brakanecdadmzdan Allah raz olsun!

Millet asil, kaynak mkemmel Bize gelince: Ol mhiler ki, derya iindedirler, deryay bilmezler misali,elimizdekinin kymetini bilemiyoruz. Definenin zerine oturmu devler gibiyiz. Ne kendimiz kartyoruz, nede kartmak isteyeni brakyoruz.

Tark Bura u siteminde hakl: Soyunuzun, sopunuzun veya kendinizin gemiine lyk durumdadeilseniz, o gemi ha sizin olmu, ha bir Merihlinin fark etmez. Tarih ile vnmek, tarihe sahip olanlarn,onu gn iinde, gelitirerek, salamlatrarak yaatanlarn hakkdr.

Tarihi Naima ne gzel belirtiyor: Tarih, herkes iin faydal bir ilimdir. Ancak, tarihin faydas, onun kapsnalanadr. Bugn, bu kapya mesafeli duruyoruz. Hafzamz, kapnn br tarafnda unutmu gibiyiz.

Trk tarihi emsalsiz bir kaynaktr. ocuklarmz bu kaynan gr suyundan mahrum braklmamaldr.Sadece siyas tarih deil, kltr ve medeniyet tarihi de ele alnmaldr. Bunun yannda, Trk milletinin

yaad corafyalar, dier milletlerle temaslar, yetitirdii bykler, lkleri, meziyetleri, zaaflar vebugnk durumu da retilmelidir. Ancak bu sayede ocuklarmz aalk duygusuna dmekten kurtulurlar.

Byle gr bir kaynaktan niin faydalanamyoruz? diye soracak olursak, karmza u meseleler kar:

1. ocuklarmzn kolayca okuyabilecei, dil ve bilgi seviyesine gre yazlm, derli toplu tarih kitaplar yok.2. Tarih, cemaat ve dernek hesaplarna, siyas grlere malzeme yaplyor. Herkes iine gelen ksm,

iine geldii gibi yorumluyor; iine gelmeyeni karalyor. nsanmz da, kendi adam kabul ettii o kiininat pencereden tarihine bakt iin, baka taraflarn gremiyor.

3. Bir ksm insanlar 7. asrdan yukar kamyor; bir ksm insanlar da 1919dan ncesine inemiyor. Budurum, tarihin btn olarak kavranmasn engelliyor. Daha da kts, bunun biri, dierine cephe alyor.Hlbuki 7. asr da bizim, 1919 sonras da, ikisinin arasndaki tarih de

4. Btnl engelleyen baka bir husus da, baz kahramanlarn yceltilip, bazlarnn yere batrlmasdr.

5. Baz insanlar da, Kara Deniz taar da Konya Ovasn su basarsa benim budaylarm ne olur? diye,yersiz kayglara kaplmakta, gerek tarihle insanmz arasna duvar rmektedir.

6. Tarihimiz anakkaleye demir att. Ondan daha nemli olan Sakarya ve Dumlupnar bilinmiyor.7. Osmanl denince de, 700 yllk tarih stanbulun fethine dmleniyor. Zaferleri de melekler kazannca

bize birey kalmyor.

Trk tarihi, doru olarak retilmelidir. Bu, Avrupadaki ocuklarmz iin, ekmek gibi, su gibi, hava gibi birihtiyatr. Mehmet Kaplann belirttii gibi, "Milletlerin tarih tecrbeleri, nesilden nesile kendiliinden gemez,renme yolu ile elde edilir. Bir millet ocuklarna tarihini retmezse, onlar kendiliklerinden bu bilgiyiedinemezler. Hatta buna ihtiya bile duymayabilirler. Milletinin tarihini bilmeyen nesiller, milletlerine karsorumluluk duygusu da hissetmezler. Bylelerinin yabanclamas ok kolaydr."

u husus ok nemlidir: Tarih denince akla, belli bir dnemin siyas tarihi; vatan denince de sadece 780 bin

kilometre karelik Trkiye gelmemelidir. Bugn, Byk Okyanus ile Atlas Okyanusu, Kuzey Buz Denizi ile HintOkyanusu arasnda 250 milyon Trk yaamaktadr. Leheleri, iveleri, grnleri, idareleri farkl da olsa,bunlar ayn kkten tremi, kardelerdir. Biz baka yerdeki kardelerimizi bilmeliyiz, onlar da bizi Bu daancak tarihimizi btn olarak doru renmekle mmkndr.

Derneklere, yzlerce ocuk gelip din bilgiler alyor. Maksat ne olursa olsun, bu hizmeti kmseyemeyiz.nk bizi ayakta tutan drt temel direkten biri dindir. (Dierleri tarih, dil ve tredir.) Derneklerimiz ellerindekibyk imkn tarih retimi iin de kullanabilseler ne gzel olurdu. Zira ocuklarmz iin tarih de din kadarlazmdr. Ancak, kol bilekten deil, omuzdan kesik Elde, buraya uygun derli toplu bir tarih kitab ve onuokutacak insan yok. Ben bu a kapatmak dncesiyle, yllardr derneklerde verdiim tarih derslerinikitaplatrdm. Faydal olaca midindeyim.

Bu alma, milletime olan borcumun faizinin taksiti olarak kabul edilirse ne mutlu bana

Hamza EravarAlmanya, 14 Temmuz 2008

[email protected]

4


5/71

ALIMAMIN MANEV DAYANAI

VLM MLLET

Ey iman edenler! inizden kim dininden dnerse bilsin ki, Allah onun yerine yle birkavim getirir ki, Allahonlar sever, onlar da Allah severler; onlar mminlere kar yumuak, kfirlere kar iddetlidirler; Allah

yolunda cihat eder, hi kimsenin knamasndan da korkmazlar. Bu, Allahn bir ltfudur, onu dilediine verir.Allah, geni ihsan sahibidir, hereyi ok iyi bilendir. (Maide Suresi, 54. Ayet)

Eer siz itaatten yz evirirseniz Allah sizi ortadan kaldrr; yerinize, size benzemeyecek birmilleti getirir.(Ktal Suresi, 38. Ayet)

Fitne ve fesat kt zaman Allah, bu mmetin yardmna Trklerden bir ordu gnderecektir. Onlar, atabinmede Araplardan daha stn; silah kullanmada ok daha ustadrlar. te Allah bu dini onlarla bir keredaha ihya edecektir. (Hadis- erif)

Trk dilini reniniz! nk onlarn uzun sren hkimiyetleri olacaktr. (Hadis-ierif)

TARH DERS ALMAK NDR

Yurtlarnda gezip dolatklar nice nesilleri kendilerinden evvel ykma uratm olmamz, hl onlar doruyola yneltmedi mi? (Secde Suresi, 26. Ayet)

Bunlar, sana doru haber olarak aktardmz gemi nesillerin haberleridir. Onlardan kimi ayakta kalm,kimi biilmi ekin gibi olmutur. (Hud Suresi, 100. Ayet)

MLLETM GURUR KAYNAIM

Bir zamanlar biz de millet, hem nasl milletmiiz:Gelmiiz dnyaya milliyet nedir retmiiz!

nsanln btn ufuklar kapkaranlkken,Ik olup fkrmz ta karanln koynundan.

(Mehmet Akif Ersoy)

Ne mutlu Trk milletine! (Necip Fazl Ksakrek)

Ne mutlu Trkm diyene! (Mustafa Kemal Atatrk)

Allahn vd kurtulmu milletGneten ban gklere ykselt

(Necip Fazl)

Trk ocuu ecdadn tandka daha byk iler yapmak iin kendinde kuvvet bulacaktr. (M. Kemal Atatrk)

Onlardan kald bu toprak;Biz gezip tozmayalm m?Yabanlar kskanr diye,Destan da yazmayalm m?

(Arif Nihat Asya)

5


6/71

Avrupada Yaayan ocuklarmziin

TRK TARH1

TARH NEDR?

Her insann bir hayat olduu gibi, milletlerin, yani insan topluluklarnn da hayat vardr. nsan hayatnamr, millet hayatna tarih diyoruz.

Tarih, bizden nceki insanlarn, yani atalarmzn incelenmesidir: Nerede yaadlar? Nasl yaadlar? Neleryaptlar? Nelerle karlatlar? Dnceleri ve inanlar nasld? Hangi byk adamlar yetitirdiler? Dostlar,dmanlar kimdi? Onlardan bize ne kald?

Tarih, ayna gibidir. Evimizdeki aynaya bakarak kendimizi grr; yzmzde, gzmzde, stmzde,bamzda, taktklarmzda, giydiklerimizde; temizlenmesi, dzeltilmesi gereken birey varsa, yaparz. Tarihde, milletler iin bir aynadr. Ona ok bakmak, iyi bakmak lzmdr. Nasl bir millet olduumuzu; neleri iyi,neleri kt; neleri doru, neleri yanl yaptmz; skntlar nasl atmz; neleri yapnca byk devletolup, dnyaya szmzn getiini; neleri ihmal edince gcmz kaybettiimizi; savalar naslkazandmz, nasl olunca yenildiimizi; kimlerin bize dost, kimlerin dman olduunu hep o tarih aynasna

bakarak reniriz. Tarih, ayn zamanda bir pusuladr. Nereden gelip, nereye gideceimizi onunla anlarz.

Tarihi bilmek bize ne kazandracak? nsan iin kendi tecrbesi ne ise, millet iin de tarihi odur. nsan,hayatn tecrbeleri sayesinde devam ettirir, millet de hayatn tecrbeleri yani tarihi ile devam ettirir.

Biz gkten dmedik; yerden de bitmedik. Bizim anamz, babamz var, onlarn ocuklaryz. Anamzn,babamzn da analar, babalar vard. Soyundan geldiimiz o insanlara atalarmz diyoruz. Bizden sonrayaayacaklar da olacak, biz de onlarn atalaryz. Hayat byle bir devamllk ierisindedir.

Bizim huyumuz, ahlkmz, detimiz, inancmz bizden nce yaayan Trklerden gemitir. Hem kendimizi,hem de milletimizi doru tanmak iin tarihimizi, yani atalarmzn yaayn iyi bilmeliyiz.

Tarih, bize vazifemizi de hatrlatr: Bizden evvelkiler kendi zamanlarnda, gerekeni yaptlar. ncekilerin

onlara braktklarn koruyup, gelitirerek, bize gzel bir vatan ve emsalsiz bir kltr b raktlar. imdi srabizde... Biz de, bize braklanlar koruyup, gelitirerek, sonrakilere devretmekle vazifeliyiz. Hayat bizimlebitmiyor; bizden sonra da devam edecek.

7000lerle ifade edilen bir gemiimiz olmakla beraber, bunun imdilik te birini aydnlatabilmi durumdayz.(ki lim, Kazm Miran ve Halk Tarcan bu tarihi 16 000lere kadar indirmektedirler.) Bu sre iinde bizim,Trkistan'da kurulup, Trkiyede devam eden bir devletimiz olmutur; ad, Byk Trk Hakanl, devam daTrkiye Cumhuriyeti'dir. Onun dnda, ordu ve hanedan hkimiyetine dayal Trk devletleri de vardr.

ANAYURT ve BATIYA KAYMA

Merkez, Altay ve Tanr Dalar evresi olmak zere, Hazar-Ural-Altay geni anayurdumuzdur. Sonragneye ve batya yaylmalar olmutur. Yaylmalar, bazen fetih, bazen szma eklindedir. Hun glerinin

kuraklktan, Ouz glerinin mera darlndan ileri geldii bilinmektedir. Kuvvetli bir topluluun saldrs dayer deitirmelere sebep olmutur. Trk, elinde klc; altnda at, yreinde cesaret ve kendine gvenduygusuyla, bilinmeyen ufuklara, tehlikelere, lm-kalm savalarna atlmaktan ekinmemitir.

MUKADDES ADIMIZ

ok eskiden beri Trk isminin, Altayl kavimleri ifade etmek iin kullanld kesindir. Trk kelimesini 552dedevletin resm ad yapan Gktrkler olmu ve Trke konuan kavimlerin tamam o tarihten sonra Trk adile anlmtr. Trk sz, g, kuvvet, olgunluk manasna gelmektedir.

Divan- Lgat-tTrkdeki bir hadis-i erife gre, bu ad Trklere Tanr vermitir. Hadis yledir: Tanrnn,devlet gneini Trk burcunda dodurmu olduunu ve onlarn mlkleri zerinde gklerin dairelerinidndrm bulunduunu grdm. Tanr onlara Trk adn verdi, onlar yeryzne hkim kld. Zamannhakanlarn onlardan kard. Dnya milletlerinin yularn onlarn ellerine verdi. ...

6


7/71

ANLI TARHMZ

SAKALAR (SKTLER) ve ALP ER TUNGA

Alp Er Tunga, Tomris Hatun, Hakan uyu yetitiren Sakalarn Trkl de kesindir. Ancak haklarnda,imdilik fazla bilgi yoktur. Alp Er Tungay ise destanlardan renebiliyoruz.

Alp Er Tunga, M 7. yzylda yaam, kahraman bir Saka hkmdardr. ranllar ve Araplar, Ona Efrasyabderlerdi. Gktrk, Uygur, Karahanl, Seluklu hkmdarlar ve Yakut Trkleri hep Alp Er Tunga soyundangeldiklerini sylemilerdir.

Alp Er Tunga, btn Trk boylarn birletirerek, Saka (skit) devletini kurdu. Sonra Kafkaslar aarakAnadolu, Suriye ve Msr' fethetti. Devletin merkezi Kagar idi.

Alp Er Tunga'nn hayat savalarla gemitir. En ok da ranllarla savamtr. Bu savalarn hatralar,asrlarca hem Trk hem ranllar arasnda yaamtr.

1070lerde yazlm olan Kutadgu Bilig adl kymetli eserde, "Alp Er Tunga" hakknda u bilgiler vardr:

Dnya beyleri arasnda en iyileri Trk beyleridir. Trk beyleri arasnda ad mehuru Alp Er Tunga idi. O,yksek bilgiye ve fazilete sahipti. Sekin ve yiit adam idi; lemde ileri grl insan bu dnyaya hkim olur.

ranllarn yazdehname isimli eserde, onun hakknda yle denmektedir: "Turan ehzadesi Efrasyapbabasnn istei zerine rana harp at. ki ordu Dihistan'da karlat. Boyu uzun ve fil kadar kuvvetli olanEfrasyap, ranllar yendi. ran padiah Efrasyap'a esir dt. rann ilk intikamn o zaman rana bal olanKabil padiah Zal ald. Zal baarl olmasna ramen, ran ahnn ldrlmesini engelleyemedi.

ahlar ldrlen ranllar, Trklere snm olan, Siyavu'un olu Keyhusrev'i karp, ran tahtna oturttular.Keyhusrev tek bana Alp Er Tunga ile baa kamaynca, Zalolu Rstem'le ibirlii yapt. Yine etinsavalar oldu. Alp Er Tunga yalanmt. Keyhusrev Onu lene davet etti ve hile ile ldrtt. (M. 624)

Hkmdarlarnn namerte ldrlmesi Trkleri derinden zm ve Ona atlar yaklmtr:

Alp Er Tunga ld m Felek yarar gzettiDnya sahipsiz kald m Gizli tuzak uzattKorkak cn ald m Beylerbeyini kaptimdi yrek yrtlr Kasa nasl kurtulur

KLTR MERKEZLER, ANAYURT VE G YOLLARI HARTASI

7


8/71

BLNEN TARHMZ

Tarihilerin, Byk Trk Hakanl adn verdikleri devletimizin merkezi, kurulduu M 220 ylndan MS 845ylna kadar, imdi Moolistan'da bulunan, tken idi. Uygurlarn, Byk Trk Hakanl tahtna oturmas ilebakent gneybatya, yani Orhun civarndaki Karabalgasun'a alnd. 940 ylnda idare Karahanllara geince,srayla Balsagun, Kagar ve Semerkant bakent oldu. Bylece daha batya kayld. Seluklular zamanndabakent daha batdaki Niabur idi. Anadolu Seluklular Konya'y, Osmanllarstanbul'u baehir yapt.

Grld gibi, Trklerin ana kolu, hep batya kaym, adeta gnei takip etmitir. Denilebilir ki, ar ve eminadmlarla yzlerce yl yrnm, binlerce kilometre yol kat edilerek, gelinmi ve kalnmtr. phesiz, gelipkalamadmz yerlerde olmutur.

Trk tarihini yle snflandrabiliriz:

A) Anayurttaki Trk Tarihi (Byk Trk Hakanl)

a) Dou Trk li Tarihi

1. Hunlar (M 220 - MS 216)2. Tabgalar (216-394)3. Avarlar (394-552)

4. Gktrkler (552-745)5. Uygurlar (745-940)

b) Bat Trk li Tarihi

6. Karahanllar (940-1040)7. Byk Seluklular (1040-1157)8. Anadolu Seluklular (1157-1308)9. aatayllar (1308-1335)10.lhanllar (1335-1370)11.Timurlular (1370-1447)12.Osmanllar (1447-1922)13.Trkiye Cumhuriyeti (1923 - .... )

B) Anayurt dndaki Trk hkimiyeti

1) inde: M 1050 ylndan balayarak alt ayr Trk hanedan toplam 1287 sene2) Hindistanda: On slale (Ak Hunlar, Gazneliler, Babrller vd.) toplam 656 sene3) randa, 1000-1925 arasnda 11 slale tarafndan, toplam 925 sene4) Orta Douda, 8 ayr slale tarafndan, toplam 720 sene5) Dou ve OrtaAvrupada, 9 ayr slale tarafndan, 374-1502 yllar arasnda toplam 1128 sene olmakzere, 4700 sene anayurt dnda Trk hkimiyeti vardr.

A) ANAYURTTAK TRK TARH

l) BYK TRK HAKANLII - DOU TRK L TARH

1) HUNLAR (M 220 - MS 216 = 416 yl)

in, kuzeybatsnda yaayan kavimlere Hiungnu, yani Hun diyordu. En az bin yldr, bazen toplanpbyyerek, bazen paralanp dalarak orada yaamakta olan bu topluluu Teoman (Tuman) Han, M 220ylnda bir kere daha toplayp, ileride, Koreden Aral Glne, daha sonra Krma kadar uzanacak olandevletin temelini att. Bu toplanma inlileri korkuttu ve uzun zamandr yapmakta olduklar mehur inSeddini M 214de tamamladlar ama Trkler karsnda o da pek ie yaramad.

Tuman Yabgunun, Trk tresine aykr hareket etmeye balamas zerine, hkmdarlk olu Mete(Mavdun=Bahadr) Hana verildi.

Hunlara altn an, M 209-174 yllar arasnda Mete Han yaatt. O, btn Trk tarihinin de enbyklerindendir. Trkler onu, Ouz Kaan ad ile bir destan kahraman yapp, ebedletirmitir. Bazmfessirler Kuranda ad geen Zlkarneynin Ouz Han olduunu sylemektedirler. Mete Hann tarihahsiyeti ve Ouz Hann efsanevahsiyeti incelenince, bunlarn birbirine benzedii grlmektedir.

- 8 -


9/71

Trk devleti en geni snrlarna Mete Han zamannda ulat. Trklerle beraber 26 yabanc kavim de Trkhkimiyetine alnmt.

Hun devleti bir kabileler konfederasyonu idi. Tunguz (Mool) kabile reisleri ayrcalklarn korurlard. Bu,bazlarn yanltm, Hunlar Mool zannetmilerdir.

Mete Hann Aknlar

Mete Hann Dou Akn: Moollarn atalar Tunghular en gl anda idiler. Hunlarn bana gen vetecrbesiz birisinin getiini dnerek gzn korkutmak istediler ve ondan atn, kadnn istediler; verdi.Bundan cesaretlenen Tunghular, iki devletin arasndaki bo bir araziyi isteyince, Mete Han toprak milletinmaldr, onu kimseye veremem dedi ve Moollarn zerine yrd. Yaplan aknla Moollarn beli krld veyzyllarca bu yenilgi unutulmad. Trk devletinin snr Byk Okyanusa dayand.

Bat-Yei Akn: Metre Han babas tarafndan onlara rehin verilmiti. Yeiler zerine iki akn yapt ve onlar

yerinde skt.

Gney-in Aknlar: Bunlarn en nemlisi M 201 ylnda yaplan ikinci in seferidir. Mete Han, bu akndain imparatorunun 320 bin kiilik ordusunu Peteng yaylasnda kuatt. Mete Han ordusunu at renklerine gredzenlemiti: Douda kr, gneyde doru, batda ak, kuzeyde yaz atlar yer almt. mparator yazlmasutan veren bir andlama yaparak kurtuldu.

Mete Han kuzeye ve kuzeybatya da seferler yapmtr.

Mete Handa kuvvetli bir mill uur vard. Tekilat idi. yi bir devlet adamyd. Att salam temellersayesinde Hun hanedan 436 sene ayakta kald. Hunlarn bat kolu da Avrupada devlet kurdu. Mehur Attila,Bat /Avrupa) Hun onlarn hkmdardr.

Atl asker, disiplin, slk alan ok, saf dzeni, onluk sistem Mete Handan kald.

Hun ykselii Mete Handan sonra da devam etti. Ele geirilemeyen Yei hkmdar esir edilerek bakesildi ve iki kadehi yapld.

Trklerden yz sene sonra, inliler 140 bin kiilik atl asker kurmay baardlar ve savaa tututularsa dayenildiler ve ellerinde 30 bin atl askerleri kald.

Bu yenilgiden sonra in hileleri balad: M 58de Hunlarn bandaki hkmdar, darlk sebebiyle ine tbiolmay teklif etti; kurultayda bir bey unlar syledi: Hunlar istiklllerini at zerinde savaarak elde etmiler,devlet kurmulardr. Bizim iin baka bir millete uaklk etmek lmdr. in hkimiyetine girmekle belki ibar salanacaktr; ama byle bir bar asla bize yaramaz.

Buna ramen hakan teklifinde srar edince, kardei ii Han, kendisine bal olan birlikleri alarak batyagt; orada 20 yl bamsz hkmdar olarak yaad. M 36 ylnda inliler byk bir ordu ile zerinegeldiler. ii Han ve yannda kalan az saydaki ordusu devletleri uruna hayatlarn feda ettiler. Sonkonumasnda ii Han unlar sylemiti:

- 9 -


10/71

inlilere tbi olmayacaz, zira kuvveti takdir etmek, mahkmiyeti kk grmek biz Hunlarn en eskidetidir. Sava atl hayatmz dolaysiyle, ad btn yabanc kavimleri titreten bir millet meydana getirdik.Savann kaderi savata lmektir. imdi lrsek dnya durduka kahramanlk anmz yaayacak,oullarmz ve torunlarmz baka milletlerin babular olacaktr.

Hunlar, yar mstakil halde yaarken, in hileleri ile M 48 ylnda, kuzey ve gney olarak ikiye blndler.Byk Trk Hakanl, MS 93 ylna kadar Kuzey Hunlarnda, onlarn yklmas ile de Gney Hunlarnda

devam etmitir.

OKUMA: OUZ KAAN DESTANI

Hz. Nuh'un olu Yafes'in Trk adnda bir olu vard. Babas Yafes lnce Trk, Isk Gl evresine yerleti.Trkler ondan tremitir.

Gnlerden bir gn Trk hkmdar Kara Hann bir olu olur. ocuk aydan da gneten de gzeldir. gn, gece ana st emmez. Hep onun dne girer. Anasna: Hak dinine girmezsen ben senin stnemmem der. Anas oluna dayanamaz ve Mslman olur.

Kara Han, olu bir yana basnca, btn lkeye haber salp, lenler verir. lende: Oluma bir ad komamgerek, ne desek? diye sorar. Beyler ve len halk dnp bir ad ararken ocuk dile gelip: Benim adm

Ouz'dur!. diye barr. Herkes arr. Ouz'un kendi kendine verdii ad beenirler.

Ouz'un falna baklr, ok uzun mrl olaca, anlar erefler kazanaca anlalr. len biter, herkesevine, yurduna, yuvasna dalaca srada ocuk Ouz: Allah!, diye barr. Duyanlarn hepsi arr,ocuun ne dediini anlayamazlar.

Ouz evlenecek aa geldiinde babas oluna, kardeinin kzn almak ister. Ouz da buna razdramcasnn kzna, dinini kabul ederse evlenebileceini, aksi halde evlenmeyeceini syler. Kz teklifi kabuletmez. Ouz da onunla evlenmez.

Ouz bir gn ava kar. Dnerken kk amcas Grhan'n kzn grr, kz sever, kan kaynar. Onu da birkeye ekip, Hak dinini kabul etmesini, Ulu Tanrya iman eylemesini ister; dediklerini yaparsa kendisiyleevleneceini de syler. Kz: Senin yolun kt yol deildir, kabul ediyorum. deyince, Ouz dnp babasna

gelir ve en kk amcas Grhan'n kzyla evlenmek istediini anlatr. Byk birlen sonunda evlenirler.

Ouz'un Mslman olduu anlalr. Onun avda olduu bir srada babas, lkesinin ileri gelenlerini arp,durumu anlatr. Herkes hiddetlenir ve kimse bu ii kabul etmez. Sonunda, Ouz'un ardndan adam gnderip,onu avda ldrtmek isterler. Kars karar renmitir. Ouz'u durumdan haberdar eder.

Haberi alan Ouz, dostlarn etrafna toplar. Babasnn stne yrr. Sava olur. Ouz galip gelir. Bu sradanereden geldii bilinmeyen bir ok Kara Han'n yreine saplanrve onu ldrr. Kara Han'n lm zerine de Ouz, Han olur.Milletini Hak dinine davet eder, kabul edenler lkede kalr, kabuletmeyenler lkeden srlr. Birlii kurar. Herkesi kendibayrann evresinde toplar. Dmanlarnn stne yrr.Tatarlar buyruk altna alr. in'e doru yrr. ok kanl savalar

olur. Sonunda tanamayacak kadar ganimet elde edilir.

Ordunun iinde Kangl adnda biri kp, kany yapar veganimeti onunla tar. Ouz, onun adn ondan gelen soya verir.

Savalar birbirini kovalar; dmanlara ulamak iin yollar, dalar,sular geilir. kan her zorluu, akll bir kii ortadan kaldrr veduruma gre onlara adlar verilir, bu adlardan yeni soylar balar.

Sonunda Ouz, Moollarla savap onlara da Hak dinini kabulettirir. Daha birok lkeler alr; sonra z yurduna dner, zaferlerinden dolay Tanrya kretmek iin sayszhayrlar yapar, balarda bulunur. yice yalanan Ouz, kurultay toplayp oullarna nasihatlerde bulunur velkesini alt olu arasnda paylatrr. Sonra da ruhunu teslim eder.

- 10 -


11/71

2. TABGALAR (216 - 394 = 178 yl)

Hunlarn zayflamas neticesinde, Byk Trk Hakanl tahtn, onlara bal bir beylik olarak yaamaktaiken, in ile yaplan mcadelelerde ve i karklklarda adn duyuran Tabgalar ele geirmitir. Buhanedana inliler, Siyenpi demilerdir. Tabgalar, Hunlarn ihtiamna ulaamad. Onlarn zamanndaidareye Mool unsuru karmaya balad. Bu sebeple de bazlar Tabgalar Mool saymlardr.

darenin Tabgalara gemesi ile Hunlarn byk blm lkeyi terk edip, ine, Hindistana ve Avrupaya

gitti. Oralarda yeni devletler kurdular.

3. AVARLAR (394 - 552 = 156 yl)

Tabgalardan sonra Byk Trk Hakanl Avarlarn eline geti. Avarlarn, inliler yanndaki ad, JuanJuandr. Hun ihtiamna bunlar da ulaamad. Buna ramen Avar aknlar sebebiyle in Seddi 423 ylndabyk lde tamir edildi.

Hunlar ve Tabgalar hkmdarlarna Yabgu derlerdi; Avarlar Kaan dediler. En bykleri Tolun Kaan(394-410) ve Onaboy Kaan (520-552) dr.

Avarlar zamannda ynetime biraz daha Mool unsuru kart. Bunu ho grmeyen Gktrkler, Avarlardevletin bandan indirdiler. dareyi kaybeden Avarlarn nemli bir ksm Dou Avrupaya geti. Avrupa

Avarlar, Asya Avarlarnda daha mehurdur.

4. GKTRKLER (552 - 745 = 193 yl)

Hunlarn gerek vrisi Gktrklerdir; onlarn hkim olduu sahann tamamn ele geirdikleri gibi, batdaAral da aarak, Hazara, Kafkasya'ya ve Krma ulamlardr.

Gktrklerin iki devresi vardr: 552-647 arasndaki, Bumin Kaan ile balayan birinci devre ve 681-745arasndaki, lteri Kaan ile balayan ikinci devre... Aradaki boluk, gstermelik hakanlarla ine bal geensredir. Krad bu devrin kahramandr; krk kii ile in sarayn basp, Trklerdeki istikll ateini parlatmtr.

Gktrklerin Trk tarihi ierisinde ok mhim bir yeri vardr: Bumin Kaan, stemi Han, Mukan Kaan,Krad, lteri Kaan, Bilge Kaan, Kltigin, Tonyukuk gibi, isimleri bile insan heyecanlandran devahsiyetler onlarn hkmdarlardr. Milletimizin gurur kayna Orhun Abideleri'ni onlar dikmi, ErgenekonDestan'n onlar sylemi ve ismimiz onlardan kalmtr.

OKUMA: ERGENEKON DESTANI

Trk illerinde Trk oku tmeyen, Trk kolu yetmeyen, Trk'e boyun emeyen bir yer yoktu. Bu hl yabanckavimleri kskandryordu, birletiler ve Trklerin zerine yrdler. Dman gelince vuruma balad.Savatlar. Sonuta Trkler stn geldi.

Bu yenilgi zerine dediler ki: ''Trklere hile yapmazsak halimiz yaman olur!'' Tan aarnca, baskna uramgibi, arlklarn brakp katlar. Trkler, "Bunlarn gc tkendi, kayorlar'' deyip artlarna dtler.Dman, birden dnd. Vuruma balad. Bu defa Trkler yenildi; bykleri kltan geirildi, kkleritutsak edildi. Trklerin adrlar, mallar dmann eline geti.

- 11 -


12/71

O ada Trklerin banda l Kaan vard. l Kaan'n da birok olu vard. Ancak, bu savata biri dndabtn ocuklar ld.

Kyan adl bu olunu o yl evlendirmiti. l Kaan'n bir de Nkz adl yeeni vard; o da sa kalmt. Kyanile Nkz tutsak olmulard. On gn sonra ikisi de karlarn aldlar, atlarna atlayarak katlar. Trk yurdunageldiler. Burada develer, atlar, kzler, koyunlar buldular. Dndler: ''Drt bir yan dman dolu. Dalarniinde kii yolu dmez bir yere gidip, yurt tutalm' dediler. Srlerini de alp daa doru g ettiler.

Geldikleri yoldan baka yolu olmayan bir yere vardlar. Bu tek yol da ylesine sarp bir yoldu ki, deve olsun,at olsun, glkle yrrd; ayan yanl yere bassa, yuvarlanp paralanrd.

Trklerin vardklar lkede akarsular, kaynaklar, trl bitkiler, yemiler, avlar vard. Byle bir yeri grnce, uluTanr'ya krettiler. Bu lkeye ''Ergenekon'' dediler.

Aradan drt yz yl geti; Kyan ile Nkzn birok ocuklar oldu. Artk Ergenekon'a smaz oldular. arebulmak iin kurultay topladlar. Dediler ki: ''Atalarmzdan iittik; Ergenekon dnda geni ve gzel yurtlarvarm. Bizim yurdumuz da eskiden o yerlerde imi. Dalarn arasn aratrp yol bulalm. Ergenekon'dan

kalm. Ergenekon dnda kim bize dostolursa biz de onunla dost olalm, kim bizedman olursa biz de onunla dman olalm.''

Bu karar zerine, Ergenekon'dan kmak iinyol aradlar; bulamadlar. O zaman bir demircidedi ki: ''Bu dada bir demir madeni var.Demirini eritsek, belki da bize geit verir.Gidip demir madenini grdler. Dan geniyerine bir kat odun, bir kat kmr dizdiler.Dan altn, stn, yann, odun-kmrledoldurdular. Yetmi deriden yetmi bykkrk yapp, yetmi yere koydular. Odunkmr ateleyip krklediler. Tanr'nnyardmyla demir da kzd, eridi, akverdi. Birykl deve kacak kadar yol oldu.

Trklerin Ergenekondan k

Sonra gk yeleli bir kurt kt ortaya; Trk beyinin nnde dikildi. Herkes anlad ki yolu o gsterecek. Bozkurtyrd; ardndan da Trk milleti yrd. Ergenekon'dan ktlar.

Trkler o gn iyi bellediler. Bu kutsal gn, Trklerin bayram oldu. Her yl o gn byk trenler yaplr. Birpara demir atete kzdrlr. Bu demiri nce Trk kaan kskala tutup rse koyar, ekile dver. Sonrateki Trk beyleri de ayn ii yaparak bayram kutlarlar. Bugn Nevruz olarak kutlanan bayram odur.

Ergenekon'dan ktklarnda Trklerin kaan, Kyan Han soyundan gelen Brteine (Bozkurt) idi. O, btnillere eliler gnderdi; Trklerin Ergenekon'dan ktklarn, eskisi gibi, btn iller Trklerin buyruu altnagirene kadar savaacaklarn bildirdi. Bunu kimi iyi karlad, Brteine'yi kaan bildi; kimi iyi karlamad,kar kt. Kar kanlarla savald ve Trkler hepsini yendiler. Trk Devleti'ni drt bir yana hkim kldlar.

OKUMA: ORHUN ABDELER (tken Kitabeleri)

Gktrklerin, milletimize en byk armaan, kendimizi kendi kaynamzdan renmemize imkn verenOrhun Abideleridir. Bunlar 725-735 yllar arasnda dikilen drt byk tatr. (Kazm Miran ve onadayanarak Halk Tarcan, bu kitabelerin 570lerde dikildiini sylemektedir. Ayn limler, Gktrk, Uygur gibidevletlerin olmadn; devletin adnn Trk Bil olduunu, bunun da Trklerin hkim olduu lkeanlamna geldiini ileri srmekte; btn bunlarn, Trke bilmeyen Thomsenin, Orhun Kitabelerini yanlokumasndan ileri geldiini belirtmektedirler. Trk Bil, M.. 879da kurulmu, M.S. 580de dalmtr. Genibilgi iin Halk Tarcann n-Trk Uygarl kitaplarna baklabilir.)

Orhun Abideleri hakknda sahann uzman Muharrem Ergin yle der: "Trk adnn getii ilk Trke metin...

lk Trk tarihi... Trk devlet adamlar

n

n millete hesap vermesi... Devlet ve milletin kar

l

kl

vazifeleri... Trknizamnn, Trk tresinin, Trk medeniyetinin, yksek Trk kltrnn byk vesikas. Trk edebiyatnn ilkaheseri... Trk milliyetiliinin temel kitab... Asrlar iinden mill istikameti aydnlatan k... Trk dilininmbarek kayna... Trkln en byk iftihar vesilesi olan eser..."

- 12 -


13/71

Korumaya al nan ORHUN (Bi lge Kaan ve Kl T igin) AB DELER

stte mavi gk, altta yaz yer yaratldnda, ikisi arasnda insanolu yaratlm. nsanolunun zerineecdadm Bumin Kaan ve stemi Kaan hkmdar olmu. Hkmdar olup Trk milletinin ilini tresini tutmu,dzenlemi. Drt taraf hep dman imi. Ordu sevk ederek drt taraftaki milleti hep alm, hep tb klm.Balya ba edirmi, dizliye diz ktrm.

Yukarda Trk Tanrs, Trk mukaddes yeri, suyu yle tanzim etmi. Trk Milleti yok olmasn diye babamlteri Kaan, annem lbilge Hatunu tutup yukar kaldrm.

Douda gn dousuna, gneyde gn ortasna, batda gn batsna, kuzeyde gece ortasna kadar, onuniindeki millet hep bana tbdir. Bunca milleti hep dzene soktum. O imdi kt deildir. Trk kaantkende oturursa ilde sknt yoktur.

Trk beyleri, milleti, bunu iitin! Trk milletini toplayp nasl devlet kuracan buraya yazdm. Yanlrsaleceini, yine buraya yazdm. Her ne szm varsa ebed taa yazdm. Ona bakarak i grn!

Trk Ouz beyleri, milletim, iitin! stte gk basmasa, altta yer delinmese, senin devletini, treni kimbozabilir? Trk millet, dn ve kendine gel!

Avrupada yaayan Trk ocuklarnn okumas gereken ok kitap vardr. lk frsatta, Orhun Abidelerinintamamn, bir bilenin nezaretinde; arkasndan da Atszn, Gktrklerin birinci dneminin son zamanlarn veKrad anlatan Bozkurtlarn lm ile ikinci dnemin balangcn anlatan Bozkurtlar Diriliyor

romanlarn okumalarn tavsiye ediyorum.

5. UYGURLAR (745 - 940 = 195 yl

Gktrklerden sonra Byk Trk Hakanl, 5. hanedan olarak Uygurlarn eline geti. Uygurlar, ilk bir asrtkende oturdular. Kuzeyden gelen Krgzlar onlar oradan kartnca, Dou Trkistana inerek, Bebalkbaehir yapp, kk bir beylik halinde 1209a kadar yaadlar; o tarihte de Cengiz Hana tabi oldular;ellerindeki Byk Trk Hakanl tac da, 940larda Mslman Karahanllara gemiti.

Uygurlar Gktrklerin devamdr, onlardan da Karahanllar kmtr.

Uygurlar, medeniyetin zirvesinde idiler. Matbaay icat ettii sylenen Gtenbergden tam 7 asr nce, onlar

kt zerine kitap basabiliyorlard.

Uygurlarn bir ksm, Trk ruhuna uymayan Budizmi kabul ederek uyutu. Bu i, mill yapy zedeledi.Aralarnda inan kavgas grlmeyen Trkler, din uruna birbirleri ile dvmeye balad.

- 13 -


14/71

Uygurlarn iki de faydal ileri olmutur:

1. Yerleik hayata gemiler, ekip bimeye ve hayvancla ok nem vermilerdir.2. Trk - aatay edebiyatnn douunu hazrlamlardr.

DOU TRK L KLTR VE MEDENYET (Bozkr Kltr)

Kltrn temeli, insan, corafya ve evredir. Kltr bunlar meydana getirir. Trk corafyas bozkrdr.klim sert, su az, aatan ziyade ayr, sarp kayalar, derin uurumlar, yksek yaylalar ve vadiler bulunan,usuz, bucaksz bir arazi... Trkn, gnlnce at koturaca, istedii yere konup, gecei; hair, neirolduu bir yeryz... evre ise her an tetik olunmasn gerektiren, dmanlarla dolu... nsanmz bu serttabiat ierisinde ekillenmi; altnda at, elinde klc, gnlnde Trk Tresi ile kendine has bir hayat tarzortaya koymutur. te Bozkr Kltr budur.

BOZKIR KLTRNDE NE NASILDIR?

A) Sosyal Yap

Trk tarihinin kk ve dinamik ekirdei ailedir. Trk ailesi devlet tekiltnn kk bir rneidir. Ailede reisbabadr. Tek kadnla evlenilir. Kuma alnd da olmakla beraber onun ve ondan doan ocuklarn babamirasnda haklar bulunmamaktadr.

Trklerde, kendini bakalarndan farkl ve stn gren snf (aristokrasi) yoktur. nk bu durumu ortayakartan geni topraklara sahip olmak (iktisad byklk), askerlii meslek edinmek (idar-siyas arlk),ruhan snftan olmak (din stnlk) yoktu. Her kabilenin oturaca yerin, yiyecei etin belli olmas, farklolmaktan deil, tekiltln gereklerindendi. Beylik bile irs (babadan ola geme) deildir; lyk olanlarbey olurdu. Herey treye (rf ve detlere) baldr. Tre ve devlet i iedir. Kimse treden stn deildir.Trenin temeli, adalet, iyilik, eitlik ve insanlktr; herkesin boyun edii, yazl olmayan hukuk kurallardr.

B) Hkimiyet

Hkimiyet, devletin hukuk bakmdan, emretme hak ve yetkisine ve o emri yerine getirtme gcne sahipolmas demektir. trl hkimiyet vardr:

1. Geleneki hkimiyet2. Karizmatik hkimiyet3. Kanun (Demokratik) hkimiyet

Eski Trk hkimiyeti karizmatik idi. Yani hkmdarlk yetki ve kudreti Tanr tarafndan balanmt. BuTanr hediyesine Kut denirdi.

C) dar Tekilt

1. Devlet Meclisi (Toy)

Toy, ylda defa yaplr: lkbaharn banda, sonunda ve gz banda... Birinci toplant daha ok dindir;sarayda yaplr. kinci toplant en mhimidir. Bu toplantda lkenin meseleleri grlr, rtbeler tasdik edilir,

- 14 -


15/71

gerekirse treye yeni maddeler eklenir. Kurbanlar kesilir, ziyafetler verilir, elenceler yaplrd. nctoplantda, devletin insan ve asker gc, hayvan says tespit edilir; bir eit saymdr. Toylarn yeleri:Hkmdar, hatun, hkmdar ocuklar (teginler), hkmet yeleri, bal kavimlerin beyleri, ordu babular,yksek makam sahibi memurlar. Bunlarn toya katlmak mecburiyeti vardr.

2. Hkmet

Toy kararlarnn uygulanmas iin kurulan meclise hkmet denmektedir. Hkmet yeleri, hanedan

mensuplar dndan, hizmetleri ile adn duyurmu, dirayetli kimseler arasndan seiliyordu; 9 bakandanoluurdu. Bunlarn alts d-bakan, i-bakan idi. Yasama (kanun yapma) yetkisi devlet meclisinde, icra(uygulama) yetkisi hkmetin elindeydi.

3. Hkmdar

Trk hkmdar, gn altndaki btn lkelerin hkmdar olarak dnlyordu. Kaan, Tanrnn yerdekitemsilcisi kabul edilirdi. Kaan devlet meclisi seer, Tanr ona kuvvet verir, halkna iyi hizmet etmezsekaanln geri alrd. Hkmdarlarbilge ve alp olurlard. Bilge, bilgi sahibi olmaktr; ama bu bilgi, Hindde,randa, inde olduu gibi kitaba dayal bir kuru bilgi deil; gemiteki hdiselere ve hayat tecrbelerinedayal, canl bir bilgidir. Bilge, hikmeti (Allah vergisi sezme yetenei) de iine alr. Alplik ise, kahramanlktr.Hkmdarn Ouz neslinden olmas gerekirdi. Hkmdarlarn mhim vazifesi vard:

a) ktisad devamllk yani doyurma, giydirme, barndrma.b) Adil kanun ve fark gzetmeden uygulama.c) Halkn can ve mal gvenliini salama.

4. Hatun: Trk devletlerinde hatunlar sz sahibi idiler. Trenlerde hkmdarn yannda oturur, hkmdarnbulunmad zamanlarda, onun yerine kararlar verir; elileri ayr kabul ederlerdi. Hatunlarn Trkolmasna ok dikkat edilirdi.

5. Veliahd (Tegin): Hkmdardan sonra, devlet meclisi uygun grrse, oullarndan birisi, o kkseamcas baa geerdi. Teginler lkenin bir blgesine ad unvan ile tayin edilir, bazen de tmenkomutan yaplrlard; toyun asl yesi idiler.

6. lkenin Siyas Taksimi: Arazi iki blgeye ayrlrd: Sa-sol, ak-kara, sar-kara, i-d, ok-Boz ok,

gibi... Bunlardan biri, i ilerinde serbest olarak dierine bal olurdu. Hakan tekti.

7. Hariciye: Tarihin her dneminde olduu gibi, eski zaman Trklerinde de d ileri ok nemli idi.hariciye, bakanlar, eliler, casuslar ve dier memurlaryla kalabalk bir tekiltt. Kararlar yazya alnr vealtna hkmdarn damgas (tura) baslrd.

8. Ordu: Sivil ve ordu diye bir ayrm yoktu; herkes askerdi. Ordu atl idi. cretli asker hi olmamtr.Beslenme, kurut denilen at pastrmas iledir. Boy esasna gre ayrlm 24 tmen vard. Bunlar 10, 100,1000, 10 000lik blmlere ayrlmt. Salam ve sert disiplini sayesinde bu ordu birka dakikada savadzenine sokulurdu. Trkler, her devirde silahn en iyisini, taktiin en ustacasna kullanmtr. Islk alanok, yangn mermisi, mancnk, ift kavisli yay, kement, Turan (hilal) Taktii bizim icadmzdr.

9. Adliye: Adam ldrme, soygun, hrszlk, hayvan karma, bar zamanlarnda bakalarna kl ekme

suunun cezas lmd. Bunlarn mallarna el konur; aile fertlerinin hrriyetleri kstlanrd. Irza tecavzen ar sulardand; yapan evli ise ldrlr, bekrsa krbalanrd. Hafif sularda on gne kadar hapisvard. Sulular devlet cezalandrd iin kan gtme yoktu.

) ktisad Hayat

1. Hayvanclk: At ve koyun beslenmitir. Sr, deve, katr da bir miktar vard. Seyyah bni Fadlan, Ouzlararasnda 100 000 koyun ve 10 000 binek hayvanna sahip kimseler grdn yazmaktadr. OuzHann, bir sefer dnnde 1000 koyun ve 900 at kesilerek len yaplmtr.

2. Ziraat: lkenin bats, dousuna gre daha ileridir. Hunlar zamannda, Altay blgesinde alan ulmanKanal, Gktrkler zamannda 10 kmlik Tt Kanal almtr ki, bu kanal 1935den beri Ruslartarafndan kullanlmaktadr. inlilerden tohum, alet ve ii getirilerek stn seviyede tarmclk

yaplmtr. 698de Kapgan Kaan, inlilerle yapt bir antlama ile onlardan 3000 ziraat aleti, 12 500ton tohumluk almtr.

- 15 -


16/71

3. Endstri ve Ticaret: Hayvan, deri, ksele, krk, hayvan gda satp, hububat (buday, arpa, msr,fasulye gibi taneli bitkiler) ve giyim eyas alnmtr. in-Trk ve Bizans-Trk snrnda pazar yerlerikurularak al veriler yaplmtr. pek ve krk yolu devletin can damar olmu, o yollar iin savalar bileolmutur. Trkler, Avrupadan asrlarca nce kd biliyorlard; onlardan, 751 ylnda Araplara, oradanda Avrupaya gemitir.

4. Madencilik: Altaylarda emsallerinden ok ileri bir altn ve demir endstrisi vard. Zaten Trk fetihleri atnsrati ve demirin gcne dayanmakta idi. Trkler, niadr, boraks, bakr ve maden kmrn ustalkla

kullanmlardr. Bunlar daha sonra yine Trkler eliyle baka memleketlere ve Avrupaya gemitir.

5. El Sanatlar: Ok, yay, kl, kalkan, mzrak, temren, at ve eyer takm yapmakta pek usta idiler. lerindeince bir zevk vard. Tahta iinde de ok ileri idiler, masa, koltuk, dolap yapmaktaydlar. Elbiseleri iin tdahi kullanmlardr. stn seviyede halclk vard. Altay dalarnda bulunan Pazrk Hals bunamisaldir.

6. ehircilik: Yazn yaylalarda, kn vadilerde otururlard. Evlerini kerpiten yaparlard. Ahap evler devard. ehirler, ticaret ve sanayi yerleri idi. Etraf evrili ehirler yoktu.

7. Giyim: Koyun, kuzu, sr, tilki derisi ile koyun, kei ve deve ynnden yap lan giyecekleri vard. Kumave bez dokurlard. amarlar da yaplrd. Keten gmlek, pantolon ve ceket giyerlerdi. Kendiryaplrd. Trkler, balklarn sayg olarak byklerinin yannda kartrlard.

8. Beslenme: Temel besin maddesi et idi. Ana ikileri kmzd. (Kmz, at stnn ekitilmesiyle elde edilenbesleyici bir iecektir.) Buday ve dardan yaplan baka iecekleri de vard. Sebzeye fazla yenmezdi.

9. Maliye: Savata yenilen devletlerden, bal devlet ve beylerden, tccarlardan, halktan alnan vergiler;hediyeler, gmrkler, nemli gelirlerdi. Gktrklerden beri para vard.

D) Edeb Kltr

1. Destanlar, Efsaneler

Milletin meydana gelebilmesi iin binlerce yla ihtiya vardr. Felketleri, aclar, zaferleri, sevinleri beraberduymu olanlar, madden ve manen birleir. Destanlar, zafer ve aclarn hatra defteridir. Hdiseler ve

kahramanlar yok olsa da hatralar nesilden nesile geerek ortak duygu ve ortak uur meydana getirir.Kiiler yok olur; var olan millettir. te gnllere ileyen ve toplumlar gden bu inanca (zafer ve felkethatralarna) milliyet uuru denir.

Trk destanlar, Trk milliyet uurunun, Trk aile ve cemiyet yapsnn, Trk ahlk ve detlerinin biraynasdr. Trk destanlarnda yksek bir millet ideali ve tarih yapan bir fikir vardr. Trk destanlar, diermilletlerin destanlarnda olduu gibi l fikir ve dncelerden deil, cemiyeti dzenleyen ve sevk eden canldncelerden meydana gelmitir.

Destanlar, bir milletin btn varln, elem ve kederleriyle, sevin ve cokunluu ile btn duygu vedncelerini, millet olma yolundaki gayretlerini ve bu gayretlerden doma canl ve her zaman tazehatralarn, gelecee ynelmi dinamik emellerini bir mefkre (lk) yuma halinde derleyip toparlayan enzengin edeb hazinelerdir.

Destanlar, bugnn insann ilk atalar ile kar karya getirir. Bu, onlar duymak ve yaamak demektir. lkatalarnn sonsuz tabiat ierisinde duyduu byk korkuyu ve yalnzl hissetmek, bugnn insanna birokeyi birden anlatacaktr.

Trk destanlar, bunlara ilaveten, milletimizin, slm ncesi rf, det, inan, tren ve btn hayat tarzlarnrenmek iin en nemli kaynaktr.

Bize koca bir dnya hazrlayan atalarmzn bu hizmeti asla kmsenemez. Bu hizmetler olmasa belkibugnn artlar daha baka olurdu. Bugn salam bastmz, zerinde bamz dik yrdmz topraklaronlarn gayretinin eseridir.

Destanlarmz unlardr: Ouz Kaan, Yaradl, Treyi, u, Alp Er Tunga, Ergenekon, Bozkurt, G,

Dede Korkut, Satuk Bura Han, Er Manas, Krolu, Battal Gazi Destanlar

- 16 -


17/71

2. Yazl Eserler

ORHUN ABDELER

Orhun Abideleri, bugn Moolistan snrlar ierisinde kalan tkende, 720-735 yllar arasnda dikilmi olanGktrklere ait, drder metre boyunda drt byk tatr. kisi Bilge Tonyukuk, birisi Kl-Tigin, birisi de BilgeKaan adna dikilmitir. Kefi, Rus Yadrintsev tarafndan 1889dadr. zlmesi 1894de Rus Radloff,1896da Danimarkal Thomsen tarafndan yaplmtr. Orhun Abideleri Trkiyede ilk defa 1903 ylnda

emseddin Sami tarafndan yaynlamtr. Orhun Abidelerinden Trk milletinin alt zelliini reniyoruz:

1. Milletimizin hayatnekillendiren birok ac, tatl hatralar sebepleri ile dile getirmekte ve Trk milletinibir btn halinde tutacak mill kltrn zayflamas ile ne gibi tehlikelerin ortaya kacangstermektedir. Bilge Kaan, bunlar, evvelki olaylara bakarak, ok derinden duymu ve milletineduyurmaya almtr. Abideler, bilgi renmeye, her ide bilgili hareket etmeye armakta, bilgisizliinzararlarn eitli misallerle anlatmaktadr.

2. Abideler, hayatn dzenlenmesi ve toplumun ihtiyalarna cevap verecek bir iktisad faaliyetingelimesinin, devlet idaresinde, zerinde nemle durulan bir husus olduunu gstermektedir.

3. Abidelerde, Trk milletinin btnln korumak ve devam ettirmek iin giriilen mcadeleleranlatlmakta; bu iin, devleti idare edenlerin ii olduu belirtilmektedir.

4. Abidelerde, millet hayatnda gelitirilmek ve yaatlmak istenilen stnlk uurunun devam etmesi vekuvvetlendirilmesinin art olduu ifade edilmektedir.

5. Bilge Kaan, glenmek ve danklktan kurtulmak iin yerleik hayata geilmesini, bir yerde oturuptopraa balanmasn, ziraat, sanat ve ticaretin gelitirilmesini tavsiye eder.

6. Bu abidelerden Trk milletinin mill lksn de anlamaktayz. Bilge Kaan ve dier bilgili kaanlar hepbu lk iin almtr.

DEDE KORKUT

Btn Trk edebiyatn terazinin bir kefesine, Dede Korkutu br kefesine koysanz, yine Dede Korkut ar

basar. (FuatKprl)

Dede Korkut, Trk edebiyatnn en byk abidesi, dilimizin en gzel eseridir. (MuharremErgin)

Hayat tarzmz, kltrmzn zenginliini, milletimizin insan vasflarn, faziletlerini, meziyetlerini, parlak birekilde, bu kitapta grmekteyiz. Ayrca:

Milletimizin kahramanlara verdii deeri ve onlarn zelliklerini; tarihimizin ilk devrine ait hdiseleri ve bununhalk zerindeki tesirlerini; atalarmzn duygu, dnce, fke, heyecan, kzgnlk, pervaszlk, sadakat, sevgi,sayg, itaat hallerini, zayf taraflarn, alnganlklarn; Trk aile yapsnn salamln; Trk corafyasnnzelliklerini, Trk destanlarnn en gzel rneklerini Dede Korkutta bulmaktayz.

3. Alfabe: Hareketli bozkr hayat eserleri silip gtrm olduu iin imdilik Hun yazsn bilemiyoruz; Akhun

yazsnn Gktrk yazs ile ayn olduu biliniyor. Gktrk (Orhun) yazsndan sonra Uygur yazskullanlmtr. Uygurlar, matbaay bilip, kitap basmakta idiler. Uygur yazs Moollar, tarafndan dakullanlmtr. Cengiz Han ve Timur devirlerinde hep Uygur yaz s kullanlmtr. 1970 ylnda Altn ElbiseliAdam kurgannda bulunan gm anak ierisindeki Orhun yazsnn M 5. asra ait olduu tespit edilmitir.M 200 ylna ait be harften ibaret bir yaz da Tanr Dalarnda bulunmutur. Trk yazsnn baka bir yazile alkas yoktur; tamamen Trkn maldr. (Halk Tarcan, Kazm Mirana dayanarak buna da itirazetmekte ve Orhun yazlarnn M.. 8000lere kadar uzandn, 3000 sene ilenerek son eklini 5000lerdealdn, bunun da Krgzistann Talas vadisindeki kaya yazlarnda aka grldn, bu Trk alfabesinin35 harfli olduunu yazmakta ve dnyada yazy ilk kullanan milletin Trkler olduunu belirtmektedir. n-TrkUygarl adl kitaplarna baklnca bu iddiann pek de yabana atlreyler olmad grlmektedir.)

4. Sanat: Bozkr Trk sanat btn incelikleri ile ortaya kartlamamtr. Hayat artlarna uygun olaraktanabilir eya zerine motifler ilenirdi. En uygun motif kurt idi. Mezar ta sslemeleri, altn ve gm

kakmacl, mermer ilemeciliinde mahir idiler. Altn Elbiseli Adam, altn ilemeciliinin, her bakmdan, okkymetli bir rneidir. Balballar kasten kaba ve kt yontulurdu. Hkmdar saraylar ve tahtlar ustalklailenirdi. Tahtlar altndan idi ve merdivenli olurdu; sanda ve solunda koltuklar bulunurdu. Trk sanattularda ve bayraklarda da kendini gsterirdi. Devlet sembol olan tular 7 veya 9 tane olur, banda

- 17 -


18/71

altndan bir kurt bulunurdu. Tuun direi ssl idi, yukarsna bir at veya yak kz kuyruu balanrd.Hkmdarn balnda balkl kuunun tynden olan sorgu ince bir zevkin rn olup, baka milletlerede gemitir. Mifer sorgular demirdendi.

Trk sanatn anlatrken, 1912de kefedilen, 1957de bir ngiliz pilot tarafndan resmi ekilip, yaynlanan,Beyaz Piramitleri yazmadan gemek olmaz: Bunlar, in igalindeki Dou Trkistandadr. 100 kadarpiramidin bir tanesi 300 metre yksekliindedir. Ya da 4500 sene olarak tespit edilmitir. Bizim natalarmza aittir. Msrdakilerden ncedir ve onlardan yksektir. Orann, in devleti tarafndan yasak blge

ilan edilmesi sebebiyle aratrma yaplamyor, bu sebeple iinde nelerin bulunduu da bilinmiyor.Msrdakileri bu piramitleri dikenlerin veya torunlarnn yaptn yine Kzm Miran ve ona dayanarak HalkTarcan belirtmektedir. (1994de Alman Hartwig Hausdorf, rvet vererek blgeye girmi, piramitlerin,resimlerini ekmi, bazlarn da yaynlamtr; internette grlebilir.)

5. Eitim: Kullanlan takvim ve ilek Orhun yazs, geni bir eitim retim tekiltnn varlngstermektedir. At terbiyesi, hayvanclk, hastalklardan korunma ve tbb mdhale uzmanlarnn; savabir millete silah, giyim, yiyecek hazrlayan on binlerce zanaatkrn yetitirilmesi iin nemli almalar ihtiyaolaca tabidir.

6. Tp: Trkler lleri mumyalamay biliyorlard. Bulunan ilk mumya M.. 1600lere ait Bu mumyalarnzerinde, at kl ile dikilmi diki izleri grlmtr. Bunlar, dnyann ilk ameliyatlar olarak kabuledilmektedir. (Bir televizyon programnda, eski bakanlardan Halil vgn unlar anlatmt: 1984 ylnda

ine gittiimizde bize, Turfanda bulunan mumyalar gsterdiler. Bunlarn, Msr mumyalarndan nce veonlardan stn olduklarn sylediler. Halilvgn sviredeki nl beyin cerrahmz Gazi Yaargilden aldu bilgileri de aktarmt: Cerrahmz ayn yreye bir heyetle gitmi. Orada, daha dnyada kimse bilmez ikenTrklerin beyin ameliyat yaptklarn tespit etmiler. Hatta demi, Yaargil, O ameliyatlarda kullanlanaletlerden birini aldm, gnmze uyarladm O aletimdi benim admla anlyor.)

7. Mzik: Usuz bucaksz bozkr, da yamalar, yksek yaylalarda can yolda mziktir. in kaynaklarnda28 eit trkden bahsedilmektedir. Telli sazlardan kopuz, kutsal bir alg, nefesli sazlardan zurna vehkimiyet sembol davul balca mzik aletleri idi. Asker mzka vard; bunlar her gn hakann huzurunda 9tane kg (szsz mzik) alard. Bu hkimiyet almetlerindendi. Hkmdar, sava dn arklarlakarlanrd.

8. Zaman Hesab: Bozkr hayatnn tabii sonucu olarak zaman da hayvanlarla temsil edilmitir. 12 hayvanl

bir takvim kullanlmtr; her bir hayvan bir yln addr. Yl 12 aydr. Aylar, 1, 2, 3 diye sralanr. Bir gn 12ksmdr; her ksma a denir. Yln tamam 365 gn 5 saat olarak bilinmektedir ki, bu gnn aynsdr.nceleri ay hesab kullanlrken, Gktrkler zamannda gne hesabna dnlmtr. 12x5=60 yla bir asrdenmitir. 12 hayvanl takvim btn Trk boylar tarafndan asrlarca kullanlm, inlilere de bizdengemitir, hl kullanlmaktadr. 12 hayvanl Trk takvimi udur:

1. fare yl2. kz yl3. pars yl4. tavan yl5. ejder yl6. ylan yl7. at yl

8. koyun yl9. maymun yl10. tavuk yl11. it yl12. domuz yl

9. zel Gnler

Bayramlar: Baharda gk grlemesi ile yeni bir yl balar ve bahar bayramenlikleri yaplr. At yarlar vekmz bu kutlamalarn temel unsurudur. Topluca mzikler sylenir. Yemekler yenir. Yalar, yeilliklere grehesaplanr. Yeil, bahar demektir. 54 yandaki bir kii 54 yeil grdm. der. Ya sz, bu yeildengelmektedir.

Yas: lnn arkasndan byk trenler yaplr, hemen gmlmezdi. Ziyafetler verilir; atlar arlp, atyaktrlrd. Atein, leni gnahlarndan temizleyeceine ve ruhunun Allaha daha abuk ulaacanainanld iin, ller yaklmakta idi. 630lardan sonra gmlmeye baland. l, eyalar ile gmlrd. Atboazlanarak a verilirdi. Buna yu treni denirdi.

- 18 -


19/71

F) Din, Dnce, Ahlk

Bozkr insannn gznde dipsiz, derin, ulalmaz gk ve usuz bucaksz yer ayr bir deer, bir kutsiyetkazanmtr. Gkteki cisimler, yerdeki dalar ve sular onun dnyasnda sayg gren eylerdir. Ancak,bunlarn hi birisi ilah deildir. lah, ycelerden ycedir, kimse bilmez nicedir. O, Tengri teg Tengri yani,kendine benzer Tanrdr. Herey onun dilemesi ile olur. Yeri, g ve ikisi arasndakileri yaratan odur. Olmsz, ebed varlktr. Mkfat ve ceza veren de, verecek olan da odur.

Trk dncesine gelince: Bozkr Kltrnn temeli at (madd imkn) ve demir (itisad unsur) olmaklaberaber, atn ve demirin her bulunduu yerde byle bir kltr meydana gelmez gelmemitir de... nsanunsuru bunda etkili olur.

Kafesolundan aynen alalm: Trklere, at iki imkn salamtr: Biri, at stnde insann kendisinibakalarndan daha stn hissetmesi; ikincisi, atn hz sebebiyle, ksa zamanda istenilen yere ulaabilme vehkmetme arzusunun gereklemesi Hkmetme istei her insanda, her toplumda i-gd olarak bulunurve ellerine frsat geer gemez, bakalarn kullanmaya ynelir. Trkn bakalarndan fark ite buradaortaya kar: Onlarda Beylik gururu vardr; zira beyliini Tanr vermitir. Cihan devleti anlaynn gereiolarak, asl zellii, karlk beklemeden koruyucu olmaktr. Bunun temeli ise, idare altna alnan insanlarsevmektir. Sevgiden doan bu koruyuculuk, adalet, hrriyet ve eitlik dncesini getirmitir. Trk tresinintemeli ite budur...

Trk dncesine ksaca: Beylik duygusu + insan sevgisi + gerek hayat, diyebiliriz. Trk milletinin ahlkbu unsurla ekillenmi, ahlkn cesareti ile birletirmi yiit kiilere alp denmitir. Alpliin devamnsalayan eski Trk topluluunda debdebeye, gsterie ve maddiyata deer verilmez; yalanclktan nefretedilir. Devletleraras andlamalarda bile sadece sz verilmekle yetinilirdi. Trklerde sz namustur. Trkler,ayn zamanda utanga bir millettir. Rahat dekte lmek, esir dmek, kadnlarn dman eline gemesi,atafat, bbrlenmek, vnmek, vlmek, verdii sz yerine getirememek, yalan sylemek, bakalarnaldatmak byk utan kaynadr. Bu durumlara dmemek iin byk gayret sarf edilirdi. Byle gereki venizamc bir kltr sahiplerinin, hayale dalmas, endieye dmesi, metafizik konulara yaknlk duymasmmkn deildir. Onlar gerek hayatn iindedir, tatbik edilebilir, insan bir dnya grleri vardr. Milletsevgisini, Allah korkusunu ve doruluu ahlak edinmi idarecilere sahiptir. ini, n Asyay, Arap dnyasn,Orta Avrupay, Bizans, Akdeniz evresini, asrlarca idaresi altnda tutan bu kltrdr.

- 19 -


20/71

S L A M T A R H

PEYGAMBERMZN HAYATI M E K K E D E V R

Doumu, ocukluu ve Genlii

Peygamberimiz 20 Nisan (12 Rebiulevvel) 571, Pazartesi gn Mekke'de dodu. Soyu Hz. brahime uzanr.Atalaryledir: Hz. Muhammed, Abdullah, Abdlmuttalib, Him, Abdmenf, Kusayy, Kilb, Mrre, Ka'b,

Leyy, Glib, Fihr (Kurey), Mlik, Nadr, Kinne, Huzeyme, Mdrike, lyas, Mudar, Nizr, Me'ad, Adnan.

Peygamberimizin annesi mine, Kurey Kabilesinin Zhreoullar kolunun reisi Vehbin kzdr.

Mekke'nin ar havas ocuklarn geliimine ve salklarna zararl olduu iin onlar ehir dnda birstanneye verirlerdi. Peygamberimizin stannesi Halime Hatundur. O, stannesinin yannda, aralklarla, besene kald. Orada iken gs, iki melek tarafndan yarlm, kalbi kartlarak Zemzem'le ykanp, tekraryerine konmutur.

Doumundan iki ay nce babas Abdullah kaybeden Peygamberimiz, alt yanda iken de annesini kaybetti.Hz. mine, Medine'deki akrabalarn grmeye gitmiti. Bu vesile ile Medine'de len einin kabrini de ziyaretetmi olacakt. Mekke'ye dnerken rahatszland ve vefat etti; oraya da defnedildi. Hem yetim, hem de kszkalan ocuu dad mm Eymen Mekke'ye getirip dedesi Abdlmuttalib'e teslim etti.

Hz. Peygamber sekiz yanda iken dedesi ld. Vefatndan nce torununu, olu Ebu Talib'e teslim etmiti.Peygamberimiz, 25 yana kadar amcas ile kalmtr.

Ailesi kalabalk olan Ebu Tlib'e yardmc olmak iin Peygamberimiz obanlk da yapmtr. Bylece tabiatlai ie olmu, bu anlarda dnme ve anlama gc gelimi, her eyin yaratcs olan Cenab- Allah'nvarln ve birliini kavramtr.

Peygamberimiz 25 yanda Hz. Hatice ile evlendi. Ondan, drd kz, ikisi erkek alt ocuu oldu. Kzlar,Zeyneb, Rukiyye, mm Glsm ve Ftmadr. Bunlarn drd de babalarnn peygamberliine erimilerve O'na iman ederek hicret etmilerdir. Oullar ise Kasm ve Abdullahdr. Hicretten sonra doan olubrahim ise Msrl cariye Mriye'dendir. Hz. Peygamber'in erkek ocuklar kk yalarda vefat etmilerdir.

Drst, doru szl ve dil oluu, herkese elinden gelen iyilik ve yardm yapmas, yoksulun elinden tutmas,yaknlar ile ilgilenmesi, ahlk olgunluu, Peygamberimizi evrede herkesin gvendii, sayp, sevdii bir kiihline getirmiti. Bu sebeple Mekkeliler kendisine "el-Emin yani gvenilir kii" demilerdir. Kbe tamiredilirken Haceru'l-Esved'in yerine konmas meselesinde ba gsteren anlamazl herkesi memnun edecekbirekilde zmesi, O'na duyulan gveni daha da artrmt.

Hz. Peygamber, bazen Mekke'den uzaklar, Hra maarasnda gnlerini geirirdi. Orada, Cenb- Hakk'nvarln, birliini, bykln, O'nun gc karsnda yaratlmlarn zayfln dnrd.

Peygamber Efendimiz hayat boyunca puta tapmam, putlar adna kurban kesmemi, kesilen hayvanlarnetinden yememi, onlar adna yemin etmemitir.

Peygamberlii ve Mekke Dnemi

Peygamberimiz 40 yanda iken Hra maarasnda Cebrail (AS), O'na ilk vahyi, Alak Sresi'nin ilk be ayetinigetirdi. Artk Allah'n Resul, insanlar hak din olan slm'a armakla grevli idi. O, bu grevine aile veakrabalarn davet ederek balad. Sonra yakn arkadalarn ard. Ona ilk nce ei Hz. Hatice, Hz.Ebbekir, Hz. Ali ve evlatl Hz. Zeyd iman etti. Ardndan Hz. Ebbekirin aracl ile Hz. Osman, Hz.Zbeyr Hz. Abdurrahman, Hz. Talha, Hz. Saad, Hz. Ebu Ubeyde, Hz. Said gibi byk ahsiyetler Mslmanoldular. Hz. Peygamber ilk yl davetini gizli yapt. Mslman olanlarn mallarna ve canlarna bir zarargelmemesi, filizlenmekte olan slm davasna balta vurulmamas asndan byle yapmt

Ek bilgi: Vahiy nedir? Allahu Telnn, yaplmas ve duyurulmas gereken hususlar peygamberinebildirmesidir. Bu ile grevli melek Cebrail (AS)dir.

Hz. Peygamber salam bir kadro oluturduktan sonra peygamberliin drdnc ylndan itibaren slm' ak

anlatmaya balad. Mrikler korunmasz Mslmanlara insafszca eziyet ve ikencelerde bulundular. Buikenceler karsnda, isteyenlerin Habeistan'a gidebileceklerine izin verilince, Mslmanlardan bazlarHabeistana gittiler. slm'n Mekke dna tanmas, mriklerin fkesini artrd. Ebu Cehil'in Hz.Peygamber'e szl ve fiili bir satamas, Mekkenin en gllerinden Hz. Hamza'nn Mslman olmasn

- 20 -


21/71

salad. Ardndan, Hz. Peygamber'i ldrme kararn uygulamak iin harekete geen korkusuz insanHattbolu mer Mslman oldu.

Ek bilgi: Mrik nedir? Allaha ortak koandr. Allahn varln kabul ederler, ancak, baz varlklar Onunsembol sayarlar. Bu sz, mriklereklinde, oul olarak, Mekkede daha Mslman olamam kimseleriin kullanlr.

Hz. Hamza ve Hz. mer'in Mslman olmalar, mriklerin gzn bir sre yldrm, artk Mslmanlara

dokunamaz olmulard. Ancak bir sre sonra yeniden iddete baladlar. Mslmanlar, peygamberliinyedinci senesi ile onuncu senesi arasnda byk basklara uradlar. Kimse onlarla konumad, al-veriyapmad. Kz alp vermedi. Haimoullarnn kald mahalle kuatld. Oraya giri klara msaadeedilmedi. Bu hl Mslmanlara skntl gnler yaatt. Kuatma kaldrldnda da fazla sevinemediler.nk Hz. Peygamber iki byk yaknn, amcas Ebu Tlip ve ei Hz. Hatice'yi gn arayla kaybetti.

Bu hadiseden sonra Hz. Peygamber, slm' kabullenecek yeni bir yer aramaya balad. Bu sebeple gizliceTif'e gitti. Ancak orada da aradn bulamad; buna ok zld. Byle bir durumda Hz. Peygamber'isevindirecek sr ve Mira mucizesi oldu.

Ek bilgi 1) sra ve Mira nedir? sra, gece yrtme; mira, ge ykselme demektir. Peygamber Efendimizingeceleyin Mekkeden Kudse gtrlmesi, oradan Allaha ykselmesi hadisesi sra ve Mira olarakisimlendirilir.

Ek bilgi 2) Mucize nedir: Peygamberlerin, Allahn izni ile gsterdikleri olaanst hallerdir. Ermi kiileringsterdii olaanst hallere de keramet denir.

Peygamberliinin on birinci ylnda Medine'nin Hazrec kabilesinden alt kii Akabe ad verilen yerde Hz.Peygamber'le karlap, ksa bir grmeden sonra iman ettiler. Bu alt kii Medinede Hazrec ve Evskabileleri arasnda slm' yayd. Ertesi senenin hac mevsiminde Evsli ve Hazrecli, on iki kii yine Akabe'deHz. Peygamber'le buluup, biat ettiler. Buna, Birinci Akabe Biat dendi. Grmeden sonra Hz. Peygamber,Medine'ye daveti gnderdi. Davetinin almas ok verimli oldu. slamn 13. ylnda Medine'den kalabalkbir heyet Akabe'de Hz. Peygamber'le buluup, ehirlerine g ettii takdirde Onu ve Mekkeli Mslmanlarmallar ve canlarn koruduklar gibi koruyacaklarna and itiler. Buna da "kinci Akabe Biat" dendi.

Ek bilgi: Biat (beyat) nedir? Birine ballk bildirmedir.

HCRET ve MEDNE DEVR

Akabe biatlerinden sonra Peygamberimiz, Medine'ye g izni verdi. Kendisi de Hz. Ebu Bekirle hicret etti.Dmanlar O'nu ldrmeye karar vermilerdi. Allahn yardm ile hicret gecesi evini kuatanlarn arasndankp gitti, O'nu gremediler. Peygamberimiz ve yol arkada gece Sevr maarasnda kald; sonra deiikbir yoldan Medine'ye yneldiler.

Peygamberimiz Medine'ye 3 km. mesafedeki Kuba'ya ulat. Mslmanlar Onu sevinle karladlar. Orayabir mescit yapld. Sonra Medine'ye hareket edildi. Ranuna Vadisinde Efendimiz ilk Cuma namaz n kldrd.

Ek bilgi: Hicret nedir? Hicret, bir yerden baka bir yere g etmektir. slam tarihinde PeygamberimizinMekkeden Medineye gidii Hicret olarak adlandrlr. Bu tarih, Mslmanlarn zaman hesaplamasnda

balang kabul edilmitir. Buna gre hazrlanan takvime Hicr Takvim denir. Bugn kullandmz takviminad da Milad Takvimdir. O, Hz. sann doumunu balang alr.

MEDNEDE LK GNLER

Peygamber'imiz Medineye geldiinde devesinin kt yere Mescid ve ona bitiik olarak Suffa yaptrld.Burada yoksullar kalyor ve Efendimizden ders alyorlard. Mescide bitiik odalar yapld. Bunlarn birinePeygamberimiz, dierlerine de yakn arkadalar tand. Evi yaplncaya kadar akrabas Eyyub el-Ensarninevinde kald. Bu ilk ylda, Muhacirlerle Ensar arasnda kardelik kuruldu. Yahudilerle anlamalar yapld.

Ek bilgi: Mekkede Mslman olup, Medineye g edenlere Muhacir, Medineli Mslmanlara Ensar denir.

BEDR SAVAI (Hicr 2 / Milad 624)

Peygamberimiz baskna uramamak iin evreye birlikler gnderiyordu. Bu i iin gnderilenlerden biri, birkiiyi ldrm, iki kiiyi de esir almt. Peygamberimiz esirleri mallar ile serbest brakt. Mrikler buhadiseyi bahane ederek, halk Mslmanlar zerine kkrtyorlard. Asker donatmak maksadyla am'a

- 21 -


22/71

kervan gnderdiler. Peygamberimiz 305 kiiyle Bedirde kervann dnmesini bekliyordu. Mrikler de 1000kii ile kervan kaptrmamak iin gelmilerdi. Canab- Hak, kervan veya mrik ordusundan hangisiniisterlerse Mslmanlara vereceini bildirdi. Kervan baka bir yoldan kayordu. Mslmanlar, mrikordusunu istediler. Savald ve Mslmanlar galip geldi. 14 ehit vermilerdi. Dman ise 70 l brakt.slamn azl dmanlarndan 24 bu savata ldrld. Mriklerin reisi Ebu Cehilde bunlar arasnda idi.

UHUD SAVAI (Hicr 3 / Milad 625)

Bedir'in intikam iin, mrikler 3000 kiilik bir kuvvetle Medine'ye yrd. Balarnda Ebu Sfyan vard.Mslmanlar 700 kii ile Uhuda geldi. Ordu, sava kurallarna uygun olarak yerletirildi. stnlkMslmanlardayd. Ancak okularn, bekledikleri yeri terk etmesi zerine, Mslmanlar yenildiler. slmordusu yeniden toparlanarak kesin yenilgiden kurtuldu ve stnl tekrar ele ald. Uhud savanda Hz.Hamza ve pek ok slam by ehit dt. Peygamberimiz yaraland.

UHUDDAN HENDEKE KADAR

Hicr 4 / Milad 626 ylnda Mslmanlar ok zen iki olay oldu. Bunlardan biri, slm reticilerinin pusuyadrlerek ldrlmesi; dieri Beni Nadir Yahudilerinin Peygamberimize suikast tertiplemesidir. BuYahudiler ihanetlerinin cezasn srgnle demilerdir.

Hicr 5 / Milad 626 ylnda, Medine'ye saldrmak isteyen Beni Mustalik zerine yryen slm ordusu onlar

kskvrak yakalam, ok esir ve ganimet almtr. Kabile reisinin kz Cveyriye Peygamberimiz ile evleninceEfendimiz, ald esirleri serbest brakm, bunu gren dier Mslmanlar da kendi esirlerini salvermitir.

Ek bilgi: Ganimet nedir? Sava sonunda, kaybedenin, kazanann eline geen mal

HENDEK SAVAI (Hicr 5 / Milad 626)

Mekkeliler on bin kii ile Medine nlerine geldi. Beni Nadir ve Hayber Yahudileri ile baka Araplar da onlarnyannda idi. Dmann geleceini renen Peygamberimiz, Medinenin etrafna hendek kazdrd. erdekiYahudilerinin ihanetine ramen, dmanlar hendei geemedi. 27 gn sren bu sava Mslmanlar iinlm-kalm sava oldu. Nihayet Cenab- Hak grnmez ordular ile Mslmanlarn yardmna eriti.Mriklerin adrlar balarna ykld, katlar. Bylece Mslmanlar galip geldiler.

HUDEYBYE BARII

Hicretin 6. ylnda Peygamberimiz ve arkadalar umre iin yola kt. Mrikler buna imkn vermedi.Hudeybiye denilen yerde bir anlama yapld. Buna gre, o sene hac yaplmayacak; Mekkeden kimseMedineye kabul edilmeyecek; taraflardan biri, dier tarafla dostluk kurmu olan topluluklarla savamayacak;bu anlama 10 yl yrrlkte kalacakt.

HAYBERN FETH KBEY ZYARET MUTE SAVAI

Hayber Yahudileri, Mslmanlarn zararna alyordu. Hendek savanda mrikleri para ve hurmakarlnda Medineye almlard. Ktlkleri devam ediyordu. Hicr 6. ylda Peygamberimiz hareketegeerek, kalelerini ald. Yine de merhamet gsterip, vergiye balayarak onlar yurtlarnda brakt,

Mslmanlar, 7. Hicr ylda, Hudeybiye antlamasndan doan hakk kullanarak 2000 kii ile Mekkeye gelip, gn iinde umre ibadetini yaptlar. Muhacirler mahalle ve evlerini grerek hasret giderdiler ve yurtlarn birgn muhakkak fethetmek arzusu ile geri dndler.

Hicr 8 / Milad 629 ylnda Mute sava yapld. ldrlen bir slm elisinin kann yerde brakmamak iinyaplan bu sava, emsalsiz fedakrlk ve yiitlik rnekleriyle doludur. Bu, 3000 Mslmann 100.000 kiilikdmana kar verdii bir byk mcadeledir. lk serdar, Peygamberimizin evlatl Zeyd idi. O ehit oldu.Bayra Cafer ald. O da ehit dt. Medineli Abdullah serdar oldu. O da ehit edilince Velid olu Halidserdar yapld. O, orduyu sa-salim Medineye getirmeyi baard.

MEKKENN FETH ve HUNEYN SAVAI (Hicr 8 / Milad 630)

Mslmanlarn yannda yer alan Hzaa kabilesine, Mekkelilerin yannda yer alan Beni Bekir kabilesi saldrd.

Kureyliler Beni Bekirlileri destekledi. Bu destek, anlamay bozmu oluyordu. Peygamberimiz 1 Ocak 630gn, doup byd yurdunu fethetti. Kbeyi ezanla enlendirdi. Mekkenin fethi, slam tarihinin ennemli hadiselerindendir. Ayn yl Mslmanlar zerine gelen Hevazin ve Evtas kabileleri Huneyndeyenilgiye uratld.

- 22 -


23/71

TEBK SAVAI (Hicr 9 / Milad 630)

Hicretin 9. ylnda, Bizans tehdidine kar Peygamberimiz 30.000 kiilik bir ordu hazrlad. Bu ordu Tebk'te20 gn kald halde, dman, karlarna kamad. Oralarda yaayan halk vergiye baland. slm ordusubayram sevinci iinde Medine'ye dnd. Mnafklar bir kere daha rezil oldular. Bu seferden dntemnafklarn yaptrd Dirar Mescidi yaktrld. Ayn yl Peygamberimizin Mariyeden doan olu brahimvefat etti. Yine bu yl Peygamberimiz eitli yerlere grevliler ve din reticileri yollam, bylece Arabistan'n

her yannda slm'n sesi daha gl birekilde duyulur olmutu.

Bu anlatlan savalardan baka savalarda olmutur. Bunlarn toplam 18dir. bu savalarn bazlarnaPeygamberimiz katlmamtr. Onun bizzat katld savalara gazve denir.

VEDA HACCI VEDA HUTBES (Hicr 10 / Milad 632)

Peygamberimiz farz olan hacc yapmak, mmeti ile vedalamak, slm'n getirdiklerini bir defa dahahatrlatmak iin, yz binden fazla Mslmanla hacca geldi. Onlara, hac esaslarn yaparak gsterdi veZilhicce'nin 9. gn Veda Hutbesini okudu. Bu hutbede insanlk haklarn anlatt; mutluluk yollarn gsterdi.Ayrcalklar kaldrd. Irz, mal ve canlarn kutsal eyler olduunu hatrlatt. Herkesin, yaptnn hesabnverecei belirtti. Hutbeden sonraki gnlerde Peygamber Efendimiz tekrar Mzdelife yoluyla Mina'ya geti,kurban kesti, eytan talad, Kbeyi tavaf etti. Bayramn beinci gn Medine'ye dnd.

PEYGAMBERMZN SON GNLER VE VEFATI (Hicr 11 / Milad 8 Haziran 632)

Veda Haccndan dndnde Peygamberimiz hastaland. Be gn sonra yataa dt. 13 gn hastaldevam etti. Bu sre ierisinde 17 vakit namaz Hz. Ebu Bekir kldrd.

Kinatn Efendisi, 12 Rebilevvel pazartesi gn, gne batarken ruhunu teslim etti. Hz. Ali, bazakrabalarnn da yardmyla onu ykad. Defnolunmadan evvel Hz. Peygamber sedir stnde olduu haldesra ile nce erkekler, sonra kadnlar, sonra ocuklar cenaze namaz kldlar. Namaza hi kimse imamlkyapmad. ok zlen Mslmanlar Hz. Ebu Bekir sakinletirdi. Peygamberimizden sonra Mslmanlarnbana da o geti.

V e d a H u t b e s i

Hz. Peygamber'in, son haccnda arife gn, Arafat'ta yz binden fazla Mslmana hitaben yapt veinsanlk iin en yce deerleri ortaya koyduu hutbesi. Reslullah, hutbesinin banda Allah'a hamd ettiktensonra - zetle - yle buyurmutur:

Ey nsanlar! Szm iyi dinleyiniz! Bu gnleriniz nasl mukaddes bir gn ise, bu aylarnz, nasl mukaddes biray ise, bu ehriniz nasl mukaddes birehir ise, canlarnz, mallarnz, namuslarnz da yle mukaddestir.

Ashabm! Yarn Rabbinize kavuacaksnz ve bu gnk her hl ve hareketinizden muhakkak sorulacaksnz.Sakn benden sonra eski sapklklara dnmeyiniz.

Ashabm! Kimin yannda bir emanet varsa, sahibine versin! Faizin her eidi kaldrlmtr, Lkin borcunuzunasln vermek gerektir. Ne zulmediniz, ne de zulme uraynz.

Ashabm! Cahiliyet devrinde gdlen kan davalar da tamamen kaldrlmtr. .

nsanlar! Kadnlarn haklarn gzetmenizi ve bu hususta Allah'tan korkmanz tavsiye ederim. Sizin kadnlarzerinde hakknz, onlarn da sizin zerinizde haklar vardr. Sizin kadnlar zerindeki hakknz, onlarn, aileyuvasn sizin holanmadnz kimselere inetmemeleridir. Kadnlarn sizin zerinizdeki haklar ise merubirekilde, yiyim ve giyimlerini temin etmenizdir.

Ashabm! Kendinize de zulmetmeyiniz. Kendinizin de zerinizde hakk vardr.

nsanlar! Bugn eytan, sizin u topraklarnzda yeniden tesir ve hkimiyet kurmak gcn ebed surettekaybetmitir. Fakat siz, bu kaldrdm eyleri ve onlarn dnda, kk grdnz dier ilerde onauyarsanz, bu onu memnun edecektir.

M'minler! Size bir emanet brakyorum ki, ona sk sarldka yolunuzu hi armazsnz. O emanet Allah'nkitab Kur'an ve Resulnn snnetidir.

- 23 -


24/71

M'minler! Szm iyi dinleyiniz ve iyi belleyiniz! Mslman Mslmann kardeidir. Bylece btnMslmanlar kardetir. Din kardeinize ait olan herhangi bir mal bakasna hell olmaz. Eer o, gnlholuu ile kendisi verirse helldir.

Bir Arabn Arap olmayan yabancya, bir yabancnn Araba stnl yoktur. nk btn insanlar deminoullardr, dem ise topraktandr.

nsanlar! Cenab- Hak her hak sahibine hakkn Kuran'da vermitir. Vrise vasiyet etmeye lzum yoktur.

ocuk kimin deinde domusa ona aittir. Zina eden iin mahrumiyet vardr. Babasndan bakasna aitsoy iddia eden soysuzdur. Efendisinden bakasna ait olduunu syleyen nankrdr. Byleleri Allah'ngazabna, meleklerin lanetine ve btn Mslmanlarn ilencine urasn! Cenab- Hak, bu gibi insanlarn netevbelerini kabul eder, ne de adalet ve ahadetlerini

Bu vasiyetimi burada bulunanlar, bulunmayanlara bildirsin! Olabilir ki bildirilen kimse, burada bulunup daiitenden daha iyi anlayarak muhafaza etmi olur.

SLAM TARH - DRT HALFE DEVR(632-661)

Peygamber Efendimizden sonra Mslmanlarn din ve dnya ilerini idare edenlere halife denir. slm'n ilkhalifesi Hz. Ebu Bekir'dir. Sonra Hz.mer, Hz. Osman ve Hz. Ali halife olmulardr.

Resulullahn vefatndan sonra Onun arkadalar, bir halife semek lzm geldiini dndler. Peygambermakamnn bo braklmamas gerekiyordu.

Peygamberimizin byk vazifesi vard:

1. Allahn emir ve yasaklarn retmek.2. Mslmanlarn dnya ilerini yrtmek.3. nsanlar terbiye edip, olgunlatrmak.

Drt byk halife vazifeyi birlikte yrtt. Sonra gelenler sadece dnya ilerini yapt. Dinin esaslarnretmek vazifesi, ilim adamlarna (medreselere); insanlar terbiye edip olgunlatrmak gnl adamlarna(tekkelere) brakld.

Ek bilgi 1) Medrese nedir? lim reten yksek okul retmenlerine mderris denir. Gnmznniversitesidir.

Ek bilgi 2) Tekke nedir? slam ahlaknn, dini eitim ve retimin yapld yer. Tekkenin kne zaviye,byne dergh denir. Tekkeler, halk eitim merkezleridir.

LK HALFE HZ. EBU BEKR

Peygamberlerden sonra insanlarn en by Hz. Ebu Bekirdir. O, Resulullahn en yakn dostuydu. Ondanhi ayrlmazd. Bu beraberlii, Mekke'den Medineye hicrette de devam etti. Hz. Ebu Bekir, Peygamberimizemaara arkada oldu. Medineye varncaya kadar Onun btn hizmetlerini grd. Medinedeki mescityaplrken birlikte altlar. Hibir hizmet ve fedakrlktan geri kalmad. Peygamber Efendimizin getirdii ve

bildirdii hereyi tereddt etmeden inanp, tasdik ettii iin kendisine Sddk denmitir.

Ek bilgi: Peygamberimizin hanm Hz. Aie, Hz. Ebu Bekirin kzdr. Peygamberimizin szlerini (hadisleri)bize ulatranlarn en by olduu iin Mslmanlar Hz. Ayeye okey borludur.

Hz. Ebu Bekir, Resulullahn btn harplerinde bulundu. ok iddetli muharebelerde, Peygamber Efendimizikorudu. Bedirde, Uhudda, Hendekde mriklere kar byk kahramanlklar gsterdi. Tebk harbindesancaktarlk vazifesini yapt. Peygamber Efendimizin son hastalnda gn imamlk grevinde bulunup,on yedi vakit namaz kldrd. vaktinde de Peygamberimiz, Hz. Ebu Bekir'e uyarak namaz k lmtr.

Hz. Ebu Bekir, Peygamber Efendimizin vefat ettii gn, Hicr 11 (Milad 632) ylnda Mslmanlarntamamnn istei zerine halife seildi.

Ek bilgi: Halife nedir? (Buradaki manas ) Peygamberimizden sonra slam Devletinin idaresini stlenen vedevleti Onun adna, Onun koyduu llere gre idare eden, seilmi insan Gerek halifelik 30 yldr.Ondan sonrakiler, halife adn tasalar da, meliktirler. dare, babadan ola veya kardeten kardee getiiiin bunlara sultan da denmitir. Padiah da ayn manadadr.

- 24 -


25/71

HYz. Ebu Bekir, Peygamberimizin vefatndan sonra ortaya kan yalanc peygamberleri yok etti. Dindendnenleri, slm'n emirlerinde geveklik gsterenleri yola getirdi.

O'nun zamannda, Velid olu Hlid emrindeki slam ordular, Bizans ve ran ordularyla birok savalar yapt.Halifenin gzel idaresi sayesinde her defasnda dman yenerek geni topraklar ald. Mslmanl yayd.

Hz. Ebu Bekir, Zeyd olu Sabit bakanlnda bir heyete Kur'n ayetlerini toplatp sureleri sraya koydurdu,

buna Mushaf dendi.

Hz. Ebu Bekir, Yermk harbinin yapld srada hastaland. Hastalnn son gnlerinde bir gecePeygamberimizi ryasnda grd. Efendimiz O'na; "Ya Eb Bekir! Seni ok zledik, kavuma zamanyaklat." buyurdu. O'da, "Ben de sizi zledim Ya Resulallah!" dedi. Hicretin 13. senesinde 63 yanda vefatetti (M.634). Halifelik sresi iki yldr.

Hz. Ebu Bekir iin Resulullah yle demitir: Ebu Bekir'in iman, btn mminlerin imanlarndan ar basar.

KNC HALFE HZ. MER

Sahabenin en byklerinden olan Hz. mer, slm'n ikinci halifesidir. Hz. Ebu Bekirin tavsiyesi ile halifeseildi. Cennetle mjdelenen on kiiden biridir.

Ek bilgi: Sahabe nedir? Dilimizde sahabe eklinde kullanlsa da dorusu sahabdir. Peygamber efendimizinmbarek yzn gren, Onun tarafndan grlen, Onun sohbetinde bulunan mbarek insanlardr.Saylarnn yz bin olduu sylenir. Cennetle mjdelenenler, Muhacirler, Ensar, ve dierleri eklindesralanr. En bykleri Hz. Ebu Bekir, en kkleri, Hz. Hamzay ehit eden, sonradan Mslman olup,yaptna piman olan Vahdir.

Hz. mer hicretten krk sene nce Mekke'de dodu. Dokuzuncu dedesi olan Kaab'da soyu Peygamberimizinsoyu ile birleir.

Hz. mer ok dil, merhametli, alak gnll idi. Fakirlikle yaard. Kuru arpa ekmei yer, kaln kumalardanelbise giyerdi. hreti pek fazla olmasna ramen yemesi imesi deimemitir. Sonu pimanlk olan bir iyapmamtr. Adaleti, hatr ve gnle bakmam, kendi olu gnah ileyince onu bile cezalandrmaktan

kanmamtr. Grleri doru olduu, hakk batldan ayrd iin kendisine Fruk denmitir.

Hz. mer zamannda ok fetihler oldu. 8.000 camide Cum'a namaz klnyordu. Onun halifelii srasndaKur'n- Kerim ve Hads-i eriflerin retilmesi iin her tarafta okullar ald. Buralarda ders vermek zeremaal hocalar tayin edildi. nsanlarn din meseleler hakknda bilgi edinmeleri iin mftler gnderildi.

Halifelii srasnda Bizans ve ran ile yaplan harpler kazanlm, bunun neticesinde ran devleti ortadankalkm, Bizansllardan, Msr, Kuds ve Erzuruma kadar Dou Anadolu alnm; devletin snrlar KuzeyAfganistan'dan Trkistan'a, Azerbaycan'dan Yemen'e kadar uzanmtr.

Hz. mer, idarede kolaylk olmas iin devleti blgelere ayrd. Her blgenin bana bir vali tayin etti. Onlaradolgun maa verirdi. Vazifelilerin seiminde ve denetiminde, ok titiz davranrd. dareciler mal varlnbildirmek zorundayd.

Davalara bakmas iin mahkemeler kurdu. Devlet mallarnn konmas iin memurlar tayin etti. lk defa parabastrd. Gvenliin temini iin geceleri beki koydu.

Hz mer, on sene halifelik yapt. Hicretin 23. senesinde, 63 yanda, Ebu L'l adnda bir Hristiyan kletarafndan, namaz srasnda ehit edildi (Milad 644).

Hicr takvim Hz. mer zamannda kullanlmaya balanmtr.

Hz. mer iin Peygamberimiz, O, cennet ehlinin , slmn nurudur. demitir.

NC HALFE HZ. OSMAN

3. halife Hz. Osman da sahabenin byklerindendir. Ayn zamanda Peygamber Efendimizin damaddr;yumuakl ve edep duygusunun ykseklii ile tannmtr.

- 25 -


26/71

Milad 577 senesinde Mekkede dodu. Kurey kabilesinin meyye Oullar kolundandr. SoyuAbdlmenaf'ta Peygamber Efendimiz'in soyu ile birleir.

Reslullah, kz Rukiyye'yi Hz. Osman'a verdikten sonra kzna, "Ey canm kzm! Osmana ok sayg gster.nk ashabm arasnda, ahlk bana en ok benzeyen odur!" buyurdu.

Hz. Osman, Peygamberimizin vahiy ktiplerindendi. Gzel yazar, gzel konuurdu. Daima Kur'n okur,O'ndan eitli meseleler karrd. Kur'n- Kerm'i ezberlemesi ok kuvvetli idi.

Hz. Osman, Hz. mer'in vazifelendirdii bir heyet tarafndan Hicr 23 (Milad 644) ylnda halife seildi.

Hz. Osman, Hz. Ebu Bekir zamannda hazrlanan Mushafdan 7 tane daha yazdrp, byk slammerkezlerine yollad. Bunlardan tanesi gnmze ulamtr: Bir tanesi stanbulda TopkapMzesindedir. Birinci Dnya Sava sonunda Trkler Medineyi terk ederken yanlarna almlard. kincisizbekistann baehri Takentdedir. Timur, amdan getirmitir. ncs ngilizlerin eline gemitir;Londradadr. (Babroullar vastas ile Hindistana getirilen bir nsha olabilir.)

Hz. Osman devrinde; Afrika'nn kuzeyi, Kbrs adas, Aa Trkistan, Anadolu'nun ileri ve daha nice yerlerslam ordularnn eline geti. slm'n snrlar ok geniledi.

Hz. Osmann baz ileri, Hz. Ali, Hz. Zbeyir, Hz. Talha gibi, sahabenin ileri gelenleri tarafndan tenkit

edilmekteydi. Bu tenkitler baz mnafklar cesaretlendirdi. Onlar gizli almalarla karklklar kartt. Bununeticesi olarak da bata Msr olmak zere halk, valilerden ikyeti olmaya balad. Gerek mnafklar,gerekse idareden memnun olmayanlar, Hz. Aliyi lider grmeye baladlar. Hareketleri isyan halini alnca da,Biz bunlar Ali iin yapyoruz. demekten ekinmediler.

syan doru bulmayan Hz Ali, oullarn, Hz. Osman korumalar iin gnderdi. Buna ramen isyanclardam delip, ieri girerek halifeyi ehit ettiler (Hicr 35 / Milad 656). Hz. Osman, ehit edildiinde 80 yandaidi. On iki sene halifelik yapt.

DRDNC HALFE HZ. AL

Hz. Ali de sahabenin en byklerinden idi. Peygamber Efendimizin damad olmakla da ereflenmiti. Hiputa tapmadan Mslman olduu iin Kerremallh Vecheh; kahramanl ve ok cesur olmas sebebiyle

Esedullah (Allahn Aslan) unvanlarn almtr.

Hz. Ali, isyanclarn basks ile halife seildi. Seimin hemen ardndan Mslmanlar, Hz. Osman'n katillerininderhal yakalanp, cezalandrlmasn istedi. Fitne kazan kaynamakta olduundan, Hz. Ali, ortal yattrp,sonra katillerin cezalandrlmasn dnyordu.

Katillerin hemen cezalandrlmas veya sonra cezalandrlmas hususunda slam bykleri arasnda grayrl kt. Bu ayrlklar iki taraf kar karya getirdi. Bir tarafn banda Hz. Aie, dier tarafn banda Hz.Ali bulunuyordu. ki ordu arasnda tam anlama olmutu ki, mnafklar geceleyin Hz. Aienin ordusunasaldrd. Karanlkta kimse ne olduunu anlayamad. Bylelikle sava balad ve gn devam etti. Cemel(deve) Vakas olarak bilinen bu sava Hz Ali kazand. 40 bin Mslman ehit oldu. Cennetle mjdelenenHz. Talha ve Hz. Zbeyir de ehitler arasnda idi. Hz. Aie esir alnd. Hz. Ali, Ona hrmette kusur etmedi vekardei Muhammed ile Medineye gnderdi.

Bir sene sonra, ayn gr ayrl sebebiyle Hz. Alinin karsna Hz. Muaviye kt. O, Hz. Osmann yeeniidi ve onun tarafndan am valisi yaplmt; amcasnn katillerini istiyor; onlarn Hz. Ali tarafndankorunduunu iddia ediyordu. Katiller Hz. Alinin ordusunda idi ama korunmuyordu. Ortal k durulunca onlarbulunup cezalandrlacakt. Ancak kar taraf bu grte deildi. Onlarn gz, biraz da halifelikteydi. aysren savata, Hz. Ali'nin askerlerinden 25.000, kar taraftan 45.000 kii ehit oldu. Sava Hz. Alikazanmak zere iken, kar taraf hileye bavurdu: Kuran mzraklarna balayp, havaya kaldrdlar.Bununla, Kurana gre hareket edelim. demek istiyorlard. Bunun zerine, iki taraftan birer hakem seildi.Ebu Musa el E'ar Hz. Ali tarafndan, As olu Amr, Hz. Muviye tarafndan hakem seildiler. Ordular da geriekildi. Hakem iini slama aykr bulan 10.000 kii Hz. Alinin ordusundan ayrld. Bunlara Haric dendi.Hakem iinden de bir netice alnamad. Daha sonra Hz. Ali, Muaviyeyi biate davet etti. Fakat o kabul etmedi.Tekrar savamak iin ordu toplad bir srada Hz. Ali, bni Mlcem isimli bir Haric tarafndan ehit edildi(Hicr 40 / Milad 661).

Hz. Alinin halifelik sresi be senedir. Karkllar iinde gemitir. Mslmanlar, Onun yerine byk oluHz. Hasan seti ise de o, alt ay sonra, yerini Hz. Muviye'ye brakarak ekildi. Daha fazla karde kandklmesini istemiyordu.

- 26 -


27/71

Bir incelik: Sahabenin hepsi Allah Resulnn temsilcileridir. Bu sebeple onlara dil uzatlmas doru olmaz.Peygamberimiz buyurmaktadr: Sahabelerim kutup yldz gibidir, hangisine uyarsanz bana gelirsiniz.

Hz. Ali gzel konuur, konutuklarn da ikna ederdi. Arapay en iyi bilen de o idi. Kur'n da herkesten iyianlard. Peygamberimizin en yakn olduu iin snnetleri de iyi bilirdi. Bu hususta mracaat kapsyd. Hz.mer, "Ali olmasayd mer yok olurdu." demitir.

Hz. Ali'nin stnl hakknda ok Hads-i erif vardr. Bunlardan bazlar: Ben ilmin ehriyim. O ehrinkaps Ali'dir. Ali'yi inciten beni incitmi gibidir. Kzm Ftmay Aliye vermemi Rabbim emreyledi. AllahuTel her peygamberin sllesini kendinden, benim sllemi de Ali'den devam ettirmitir.

Drt byk sahabenin drt zellii: Hz. Ebu Bekir, sadakatin, Hz. mer adaletin, Hz. Osman edep vehaynn, Hz. Ali ilim ve ecaatin temsilcileridir. Bunlar Peygamberimizin zellikleridir. Sanki drt insan,Peygamberimizin drt ayr tarafn temsil etmektedir.

CENNETLE MJDELENEN DER ALTI SAHAB

5. AVF-OLU ABDURRAHMAN (580653)

Hz. Abdurrahmana bu ismi Peygamber Efendimiz vermitir. Hz. Ebu Bekir eliyle slama ilk girenlerdendir.Habeistana yaplan iki hicrete de katlmtr.

Hz. Abdurrahman ticaretle urard. Medineye varnca da alverie balam ve byk servet kazanmtr.Ashabn en cmertlerindendi. Birok seferde, zellikle Tebk seferinde byk yardmlarda bulunmutur.

Hz. Osman devrinde sakin bir hayat yaam, Medine'de vefat etmitir.

6. CERRAH-OLU EBU UBEYDE (l. 639)

Eb Ubeyde, Hz. Eb Bekir'in davetiyle Reslullah'a giderek, Mslman olmutur. Habeistana g edenlerarasndadr. Eb Ubeyde de, dier byk sahabler gibi btn gazalara katlmtr. Mekke fethinde, Taifkuatmasnda, Ved Hacc'nda hep Reslullah'n yannda bulunmutur. Eb Ubeyde, Hz. Eb Bekir ve Hz.

mer zamannda Suriye blgesindeki fetihlere katld ve serdar olarak yer ald. Ebu Ubeyde, seferde ikenveba salgnnda hastalanm ve vefat etmitir.

7. EB VAKKAS-OLU SAAD (l. 674)

Hz. Saad, ilk iman edenlerdendir. Medine'ye hicrete kadar Mekke'de kalm tr. Annesi Zhreoullarndanolduu iin, nesebi ana tarafndan Reslullah ile birlemektedir.

O, Bedir, Uhud, Hendek, Hudeybiye, Hayber, Mekke'nin fethi ve dier savalarn hepsine katlmtr.Halifeler dneminde hem asker, hem de siyas alanda ok hizmeti olmutur.

Hz. Saad, yerletii Medine'nin dndaki Akik vadisinde vefat etmitir.

8. ZEYD-OLU SAD (l. 671)

Hz. Said, hanif dininden idi. Bu sebeple de Peygambere tabi olmakta gecikmedi. Hz. mer'in k zkardeiFatma ile evli idi. Hz. mer de onun k z kardei ile evliydi. (Hz. merin Mslman olmasna vesile olanhadise bunlarn evinde gemitir.)

Hz. Said, Bedir sava dnda, Resulullah'n btn savalarna katlmtr.

Hz. Saidde Hz. Saad gibi, mrnn son gnlerini, Medine'nin d nda bulunan Akik vadisindeki iftliindegeirdi ve burada yetmi yan gemi olduu vefat etti.

9. UBEYDULLAH-OLU TALHA (l. 656)

Hz. Talha, slma giren ilk sekiz kiiden biridir. Girii Hz. Ebu Bekir eliyle olmutur.

Hz. Talha; orta boylu, geni omuzlu ve iri ayakl idi. Esmer benizli, sk sal gler yzl, ince burunluydu.Yrd zaman sratli yrr, bir yere yneldii vakit tam dnerdi.

- 27 -


28/71

Bedir savanda bulunamam, sonraki savalara katlmtr. Uhud gn Hz. Peygamber'i korumutur.

Hz. Talha, Cemel gn, Mervan isimli bir mnafk tarafndan ehit edilmitir.

10. AVVAM-OLU ZBEYR (l. 656)

Hz. Zbeyr Peygamberimizin dostu ve yardmcs, ayn zamanda halasnn oludur. lk Mslmanlarn

beincisidir. Habeistana hicret edenlerdendir. Hz. mer'in vefatndan sonra, halife seimini yapmak iintayin ettii alt kiilik danma kurulu yelerindendir. (Dierleri: Hz Osman, Hz Ali, Hz Abdurrahman, Hz Saadve Hz Talha idi.)

Btn savalarda bulunmu; Msr fethinde de nemli hizmeti olmutur. Cemel Savana da katlm ancaksonra savatan ekilerek geri dnmtr. Medine yolunda bir vadide namaz klarken, Amr isimli bir mnafktarafndan ehit edilmitir.

SLAM TARH - EMEVLER DEVR(661-750)

Drt halifeden sonra Hz. Muviye halife oldu (Hicri 41). O'ndan sonraki halifeler Beni meyye soyundangeldii iin bu devletlerine, Emev Devleti denildi. Bu devlet zamannda, 14 halife gelip geti. Bunlara sultan

(melik) demek daha dorudur.

Hz. Muaviye, sahabenin byklerindendir. Peygamberimizin vahiy ktiplerinden idi.

Hz. Muviye zamannda i huzursuzluklar giderildi. Fetihler devam etti. Sicistan, Afganistan ve Semerkandfethedildi. Kfe ve Basra'dan 50.000 kii, Merv, Herat, Tus, Nibur ve Belh ehirlerine yerletirilerekHorasan eyaleti kuruldu. Devletin dou snr Aa Trkistan ve Hindistan'a ulat.

Anadolu zerine seferler yapld. slam ordular Erzurum'u ele geirdi. stanbul'u kuatt. Bu sefer srasnda,Peygamberimizi Medinede misafir eden Zeyd olu Halid (Eb Eyyb el Ensr) ehit oldu ve surlarn dibinedefnedildi. Trk halk Ona Eyp Sultan demitir.

Hz. Muviye zamannda donanmaya da byk nem verildi. Akdeniz'e alan Emev donanmas Girit,

Sicilya, Kbrs ve Rodos adalarn ald. Kuzey Afrika fethedildi.

Muviyeden sonra olu Yezd baa geti. Byle olmasn babas istemiti.

Yezid zamannda, Hz. Hseyinin Kerbela'da ehit edilmesi, Zbeyr olu Abdullahn Mekke'de halifeliiniilan etmesi sebebiyle ldrlmesi, i meselelerin en nemlilerindendir. Buna ramen Yezid'in drt seneliksaltanatnda slam ordular, Buharay, Harzem'i ve Kuzey Afrika'nn tamamn fethetti. Serdar Ukbe, nneAtlas Okyanusu knca atn denize srp "Allahm! nme u usuz bucaksz deniz kmasayd Seninismini daha telere gtrrdm." demesi unutulmamtr.

Yezid'den sonra olu 2. Muviye, onun ayn sene lmesi zerine Hakem olu Mervan, ondan sonra oluAbdlmelik halife oldu. O, Emev iktidarn btn slam lemine kabul ettirmede kendisine iki yardmc buldu.Bunlardan biri ordu serdar Muhellep, dieri zalimlii ile bilinen Yususf Haccacdr.

Haccac, nce isyanlar bastrd. Trkistan ve Sind snrlarna gnderdii ordular, yeni fetihlerle Hindtopraklarna dayand. Trgi devletine bal bir beylik, Emevlere baland. Buradaki Trklerden bir ksmnBasra ve Kfe taraflarna yerletirdi. Haccac, Hicaz ve Irak valilii de yapt. Oralardaki Haricleri yok ederekEhli Snnet'e hizmet etmi oldu. Arap olmayan milletlerin Kur'an yanl okumamalar iin de Mushaflaranoktalar koydurttu. (imdiki harekeler Kuran- Kerime daha sonra, 791 ylnda konmutur.)

Haccacn hutbeleri Arap edebiyatnn aheserleri arasndadr. Bir rnek: Ey Kfeliler! Ben ktl yerindegrr, yapan yapt ktln derecesine gre cezalandrrm. Kesim zaman gelmi olgun balargryorum. Kanlara bulanacak salara, sakallara bakyorum. Ey Irakllar, halife beni buraya vali yapt, sizinnnze getirdi. nk siz fitne ve fesat ehlisiniz. oktan beri azdnz ve azgnl da det haline getirdiniz.Szme dikkat ediniz; doru yolda gidiniz. Yemin ederim ki, size zilletin lezzetini tattrrm. Derinizi yzerim;sizi odun gibi keserim. Kadnlarnz dul, ocuklarnz yetim brakrm...

Abdlmelik'ten sonra olu Velid, sonra Velid'in kardei Sleyman halife oldu. Bunun zamannda, Kagar vePencap fethedildi. stanbul ikinci defa kuatld. Peygamberimizin kabri ve mescidi yeniden yapld. amdaEmev Camii ina edildi.

- 28 -


29/71

Daha sonra, kinci mer diye anlan, Abdlaziz olu mer halife oldu. Bu insan ok dildi ve halk tarafndanpek sevilirdi. Zamannda hadis-i eriflerin toplanmasna baland. Mslman olmayanlardan alnan vergilerbelli esaslara baland. O, 41 yanda iken klesi tarafndan zehirlendi. Yerine Abdlmelikin dier oluYezid geti. Yezid ve ondan sonra halife olan kardei Hiam devirleri, Emevlerin en parlak zamanlardr.Trklerin de en fazla Mslman olduu devir budur.

Son Emev Halifesi Mervan zamannda kan karklklar, devletin gcn sarst. Peygamberimizin amcas

Abbasn soyundan gelen Eb'l Abbas Irak'ta halifeliini ilan etti. Mervan, Eb'ul Abbas ile yapt mcadeledeldrlnce, 90 yllk Emev hanedan sona erdi; yerini Abbsi hanedan ald (Milad 750).

Emevilerin yklp, Abbasilerin baa gemesinde, bir Trk olan Horasanl Ebu Mslimin pay byktr.

Emevilerin yklnn iki nemli sebebi vardr:

1. Hz Ali evlatlarna (Ehl-i Beyte) dmanlklar2. Arap olamayan Mslmanlar hor grmeleri yani rklk yapmalar

SLAMIN YAYILII HARTASIPeygamberimiz Zaman - Drt Halife Zaman - Emeviler Zaman - Abbasiler Zaman

OKUMA: BATTAL GAZ (lm: 740)

Battal Gazi, 8. yzylda Emevilerin Bizans'a kar atklar savalarda "el-Battal" (kahraman) lakabyla hretkazanm bir emirdir. Trkler bu kahraman ok sevmi ve onu kendinden bir para kabul etmitir.

Battal Gazi destanndan rendiimize gre, O, Hz. Ali soyundan Hseyin Gazi'nin oludur. Fevkalde glve zekidir. Daha ocukken din ilimleri ok ksa bir zamanda renmitir. Sava usullerini ok iyi bilir.

Abdlvehhb Gazi tarafndan kendisine ulatrlan Peygamber'in tkr sayesinde btn dilleri konuur.Kei klnda manastrlara girip ncil'den vaazlar verir. Rahiplerle tartarak onlar malp eder veMslman olmalarn salar. Hzr ile yoldatr; skk zamanlarnda ondan yardm grr. Ayn ekilde perilerle de dosttur. Devler ve cadlarla savar; okuduu dualarla bylerini bozarak onlar yener. Ateteyanmaz. Vahi hayvanlar emrine girmitir. Tabiat kuvvetlerine hkimdir. Gz ap kapayncaya kadar uzunmesafeleri aar. Kulland silhlar Rstem ve Hamza gibi eski nl cengverlerin silhlar, bindii atlaronlarn atlarnn soyundan gelen atlardr. Bunlarla kfirlere kar savar. Onlarslm'a davet eder, davetinikabul etmeyenleri ldrr.

Battal Gazi, Hristiyanl

Documents

osmanlılara kadar türk tarihi