planli ve etkili yazmak

8/14/2019 planli ve etkili yazmak

1/52

T.C.MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNNGLENDRLMES PROJES)

GAZETECLK ALANI

PLANLI VE ETKL YAZMA

ANKARA 2007


2/52

B

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ileonaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarakyaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarndaamalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retimmateryalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeyerehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek vegelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarndauygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterliikazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmasnerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlikkazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlndasatlamaz.


3/52

i

AIKLAMALAR ............................................................................................................... ii

GR ..................................................................................................................................1RENME FAALYET 1................................................................................................31. ANLATIM TRLER VE DNCE YAZILARI..........................................................3

1.1. Anlatm Trleri .........................................................................................................31.1.1. Aklayc Anlatm.............................................................................................31.1.2. Betimleyici Anlatm...........................................................................................61.1.3. ykleyici Anlatm..........................................................................................101.1.4. Tartma...........................................................................................................12

1.2. Dnce Yazlar.....................................................................................................131.2.1. Deneme............................................................................................................131.2.2. Fkra ................................................................................................................141.2.3. Makale.............................................................................................................16

1.2.4. Eletiri .............................................................................................................16UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................18LME VE DEERLENDRME.................................................................................20

RENME FAALYET- 2 ..............................................................................................212. ARATIRMA NCELEME YAZILARI.........................................................................21

2.1. Gezi Yazlar ...........................................................................................................212.1.1. Gezi Yazlarnda Bulunmas Gerekenler...........................................................222.1.2. Gezi Yazlarnn eitleri .................................................................................22

2.2. Portre ......................................................................................................................252.2.1. Yaamyks- Biyografi..................................................................................25

2.3. Tantm Yazlar ......................................................................................................27UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................29

LME VE DEERLENDRME.................................................................................31RENME FAALYET 3..............................................................................................323. RPORTAJ VE MLAKAT.........................................................................................32

3.1. Rportaj..................................................................................................................323.1.1. Rportajn zellikleri.......................................................................................323.1.2. Rportaj Yaparken Uyulmas Gerekenler .........................................................33

3.2. Mlakat...................................................................................................................343.2.1. Mlakata likin D Kaynakl Grler............................................................353.2.2. Mlakatn Aamalar ve Yaplmas Gerekenler.................................................353.2.3. Mlakat eitleri..............................................................................................36

3.3. Rportaj ve Mlakat Arasndaki Farklar ..................................................................38UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................40LME VE DEERLENDRME.................................................................................42

MODL DEERLENDRME...........................................................................................43CEVAP ANAHTARLARI.................................................................................................46KAYNAKLAR ..................................................................................................................48

NDEKLER


4/52

ii

AIKLAMALARKOD 80OYA0001ALAN GazetecilikDAL/ MESLEK Alan OrtakMODLN ADI Planl Etkili Yazmak

MODLN TANIMIYazl basn rnlerinde yer alan yaz trleri vezellikleriyle ilgili bilgi ve becerilerin kazandrldrenme materyalidir.

SRE 40/ 16N KOUL Diksiyon 2 modln alm olmak.YETERLK Planl ve etkili yaz yazmak.

MODLN AMACI

Genel AmaMesleiniz ile ilgili yaz trlerinin zelliklerini kavrayaraketkili bir ekilde yazl anlatm yapabileceksiniz.AmalarDncelerini planl ve anlalr bir ekilde aktarabildii

fikir yazlar yazabileceksiniz.nceleme ve aratrmalarnz sonucunda dncelerinizi

etkili bir ekilde ifade edebileceksiniz.Bir konu ile ilgili tekniine uygun rportaj ve mlakatlar

yapabileceksiniz.

ETM VE RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam:Snf, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileriortam, sinema, tiyatro, konferans gibi kendi kendine vegrupla alabileceiniz tm ortamlarDonanmlar: Bilgisayar, bilgisayar donanmlar, gazete,dergi, tepegz, projeksiyon, kitaplar, okul ktphanesi vb.retim materyalleri

LME VEDEERLENDRME

Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilenlme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendikendinizi deerlendirebileceksiniz. retmen, modlsonunda size lme arac ( oktan semeli, doru yanlvb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz

bilgileri lerek deerlendirecektir.

AIKLAMALAR


5/52

1

GRSevgili renci,

Meslekler arasnda ilk gnk saygnlk ve gvenilirliini koruyabilen gazetecilikmesleinin etkinlii, kalemini doru ve dzgn kullanan, yazd yazlarla toplumuaydnlatan ve bilgilendiren usta gazetecilerin var olmasndan kaynaklanmaktadr. nkgazetecilik mesleinin temelinde toplumun farkl kesimlerindeki insanlara ayn anda hitapedebilmek yer almaktadr. Bir gazeteci yazd haberle hem toplumun en alt seviyesinde,hem de toplumun en st seviyesinde yer alan okura ayn anda hitap etmektedir. Bunuyapabilmek, ancak dili ustaca kullanmakla gerekletirilebilir. Sizin de, mesleinizde baarlbir gazeteci olabilmeniz iin anlatm dilini etkili bir ekilde kullanabilmeniz gerekmektedir.

Bu modl ile anlatm trlerini ve zelliklerini renerek, bildiklerinizi, anlalr veinandrc biimde anlatarak kar taraf ikna edebileceksiniz. Modl sonunda, denemeler,makaleler, eletiriler yazmay renecek, eitli rportaj sorular hazrlayarak etkilirportajlar yapabilecek ve mlakatlar konusunda yaplmas gerekenleri reneceksiniz. Tmbu faaliyetlerin sonucunda kendinizi en doru biimde ifade edebilmenin mutluluunuyaayacaksnz.

GR


6/52

2


7/52

3

RENME FAALYET 1

Dncelerinizi planl ve anlalr bir ekilde aktarabileceiniz fikir yazlarnyazabileceksiniz.

eitli betimleme rneklerini aratrarak, arkadalarnzla inceleyiniz. eitli yk rneklerini eitim ortamna getirerek, anlatc ve dili bakmndan

inceleyiniz.

Bir panele katlarak bakann durumunu inceleyerek, yaptklarn not ediniz vebilgilerinizi arkadalarnzla paylanz. Son dnem medya eletirmenlerimiz ve ilgili olduklar alanlar aratrnz.

1. ANLATIM TRLER VE DNCEYAZILARI

1.1. Anlatm Trleri

1.1.1. Aklayc Anlatm

Herhangi bir konuyu ve sorunu belli grlerle anlatmaya aklama denir. Aklama,gnlk yaamda herkesin ska bavurduu bir anlatm trdr. Yneticilerin, alanlaratzkler ve ynetmelikler nda verdikleri bilgiler; derslerde retmenin sorularnarencilerin verdikleri cevaplar, bir satcnn, mteriye mal hakknda verdii bilgiler bireraklamadr. Bir szcn ya da terimin tanm, bir zdeyiin ya da atasznngeniletilmesi, bir adresin gsterilmesi, bir tarihsel olgunun anlam aklamayla ortayakonabilir. Aklama, genellikle bir soruyu aydnlatma, gn na karma amacylakullanlr. Bu bakmdan aklamay, zerinde durulan konuyla ilgili bir sorunun cevabsayabiliriz. rnein;

Atatrk niin severiz?

Roman okumak, kiiye neler kazandrr?Radyo ve televizyonun, halk eitiminde nasl bir ilevi olmaldr?Okul kitaplarn, dil ve dnce ynnden eletiriniz

gibi sorulara verilecek szl ve yazl cevaplar, birer aklamadr. Aklama bir plandahilinde, kolaydan zora, basitten bileie doru yaplmaldr. Balca aklama trleriunlardr:

RENME FAALYET 1

AMA

ARATIRMA


8/52

4

1.1.1.1. Tanmlama (Tarif Etme)

Bir varl yada kavram zel ve temel nitelikleriyle tantmaktr. Tanmlama eldengeldiince ksa olmal ve anlalr kelimeler kullanlmaldr.

1.1.1.2. Yol Gsterme

evreyi tanmayan kiilere, aradklar bir caddeyi, bir soka, bir yapy, gstermekgerekebilir. Bu nedenle yaplacak aklama ksa, kolay ve ak olmaldr.

1.1.1.3. Ayrmlar Gsterme

Aklamada, ayrmlar gstermek, iki varlk, ikidurum ya da iki olgu arasndaki

benzeyen ve benzemeyen yanlar bulup ortaya karmak demektir. Bunun iinkarlatrma yaplr. Ele alnan konularn ve olaylarn ortak olan ve olmayanzellikleri saptanr ve farklar bulunur. Bunlar, nem derecelerine gre sralanpgsterilir.

Aadaki paray bu adan bakalm:

Divan iiriyle Halk iiri arasnda dil, dnce, biim bakmndan byk ayrlklarvardr. Divan iiri, aydnlara zg diyebileceimiz yapay bir dille, Osmanlca ileoluturulmu, kadn, ak, arap gibi klielemi konular ilemi; aruz ls kullanlm vegazel, mesnevi, kaside vb. kouk biimleri ile yazlmtr. Bu ynleriyle divan iiri, doukltrnn etkisinde soyut, halktan kopuk ve takliti bir iir nitelii tamaktadr. Oysa halkiiri, halkn sorunlarn katksz bir Trke ile ve hece ls ile dile getirmitir. Koma,mani, destan vb. kouk biimleri ile oluturulan ve saz eliinde sylenen halk iirine buzellikleri yaarlk kazandrmtr. Divan iiri toplumsal yaamdan elini ayan ektii;edebiyat tarihinin mal olduu halde; halk iirinin bugn de yaamasn baka trl naslaklayabiliriz ki?

Yazda, Divan iiri ile Halk iiri karlatrlyor, ayr yanlar saptanyor. Bukarlatrmayyle ayrntlayabiliriz:

Divan iiri:

Osmanlca ile yazlr. Klielemi konular iler. Aruz lsyle yazlr. Gazel, mesnevi vb. kouk biimleri ile oluturulur. Dou kltrnn etkisini tar. Soyut, halktan kopuk ve taklitidir. Yaarl bitmi, edebiyat tarihinin mal olmutur. Herhangi bir alg eliinde sylenmez.


9/52

5

Halk iiri:

Katksz bir Trke ile sylenir. Halkn sorunlarn iler. Ulusal hece lsne baldr. Koma, mani, destan vb. kouk biimleri ile oluturulur. Anadolu Trk kltrn yanstr. Somut, halkla i ie ve zgndr. Bugn de yaarln srdrmektedir. Saz eliinde sylenir.

1.1.1.4. Neden ve Kant Gsterme

ou kez aklamalarmz, neden ve kantlar gstererek yaparz. Bir durum, bir olayya da bir varlkla ilgili olarak sorulan niin?sorusunu cevaplayabilmek iin neden ve tankgstermek gerekir. rnein Trkler, niin ana yurtlarndan g ettiler? sorusu, bir derskitabnda yle aklanmaktadr:

Bugn, yer yer tuzlu gller, kum lleri ve stepleri yer ald Orta Asyada, tarihncesinde byk bir i deniz vard. Bu i denizi, kaynaklar buzullar olan rmaklar vekarlarla rtl dalarn sular beslerdi. klim, lmand. Ovalar, vadileri ve gr ormanlar ileinsanlarn yaamasna elverili bir lkeydi. Ama sonralar Orta Asyann iklimi deiti.iddetli bir kuraklk her yan kasp kavurmaya balad. Kuzeyden esen rzgrlarn getirdiikumlar, bunlar doldurdu. deniz yer yer bataklk ve l haline geldi. Artk Orta Asya,yaamaya elverili bir yer deildi. klimin deimesi, Orta Asyada yaayan topluluklarnge zorlad.

Grld gibi, yazda, Orta Asyann tarih ncesi zamanlardaki iklim ve yaamadurumu belirtildikten sonra, Trkler, niin ana yurtlarndan g ettiler? sorusu, neden vekant gsterilerek aklanmaktadr.

iddetli bir kurakln her yan kasp kavurmas, Kuzeyden esen rzgrlarn getirdii kumlarn Orta Asyay doldurmas, denizin bataklk ve l haline gelmesi.

1.1.1.5. Olgular AklamaOlgu, yaplan ya da olan i demektir. nsanlar, bir iin nasl yapldn, bir olayn nasl

olutuunu da aklamak zorunluluu duyarlar. Belli bir olgu aklanrken, olu srasnauygun bir yol izlenmelidir. Deneyler bir pastann ya da yemein yaplmas, bir oyununoynanmas iin yaplan aklamalar, birer olgusal aklamadr. Szgelimi mayonez yapmannaklanmas, bir olgusal aklamadr.


10/52

6

lleri:

2 bardak zeytinya 2 tane gnlk yumurta sars 1 kahve ka toz hardal 1 limon ve tuz

Hazrlanmas:

Orta byklkte porselen bir kseye 2 yumurta sarsn koyup 1 kahve ka hardal vetuz atnz. Kk bir telle birka kez kartrp yarm kak kaynar su koyunuz. Sonramayonez tutuncaya kadar zeytinyan az ve aralkl olarak ekleyiniz. Mayonez tuttuka dahaok ya ekleyiniz. Yan tmn yedirdikten sonra sulanmamas iin 1 limonun suyunuilave ediniz.

1.1.2. Betimleyici Anlatm

Betimleme, varlklar en belirgin zellikleriyle tantma, gz nnde canlandrma iidir.Baka bir deyile varlklarn szcklerle resmini izmektir diyebiliriz. letiimde olduumuzvarlklar, zerimizde eitli etkiler brakr. Bu etkileri bakalaryla paylamak, onlaraanlatmak isteriz. Szgelimi, yeni tantmz bir arkadamz, beendiimiz birretmenimizi, grdmz son model bir arabay, yeni aldmz cep telefonumuzu,evremizdekilere tantmak ve onlarda da bu varlklarla ilgili izlenimler olumasn isteriz.te bunu yaparken betimlemeden yararlanrz. Betimleme, bir konumadaki ya da yazdakiolaylarn yerini, kiilerin durumunu ve olay iinde yer alan eyalarn tantmn yapmak,anlatm monotonluktan kurtarp canl tutmak ve etkili klmak iin bavurulmas gereken biranlatm biimidir. Baarl betimleme yapabilmek iin varlklar dikkatli bir ekildegzlemlemek gerekir. Duyu organlarmz araclyla varlklar incelemek; onlarn,benzerlerinden ayrlan yanlarn semek, betimlemenin ilk kouludur.

1.1.2.1. Betimleme Srasnda Uyulmas Gereken Kurallar

Betimleyeceimiz varl iyice gzlemleyip kendine zg ayrntlarn,niteliklerini saptamal, benzerlerinden ayr olan yanlarn belirlemeliyiz.

Varlkla ilgili ayrntlar, nitelikler gerek olmaldr. nk gereklik tamayan,abartlm, sslenmi ayrntlar, doal ve inandrc olmaz.

Sraladmz ayrntlar ya genelden zele ya da zelden genele doru

sralamalyz. Betimlenecek varln belirgin ayrntlarn, zelliklerini semeye almalyz.nk her eyi sylemek ya da yazmak, ayrntlar iinde boulmamza nedenolabilir. Bu da baarszla neden olmaktadr.

Betimleyeceimiz varln gz nnde canlanmasn, grnrlk kazanmasnsalamak iin, ll olarak, betimleme szckleri ve sfatlarlardanyaralanmalyz.

Betimlemeye yeri geldike bavurmalyz: Konumada olsun, yazmada olsun,olayla ilgili varlklar tantmak iin betimlemeyi kullanrz.


11/52

7

1.1.2.2. Betim Trleri

1.1.2.2.1. nsan Betimi

nsann, d ve i zelliklerini tantan betim trdr.

1.1.2.2.2. Hayvan Betimi

Kimi hayvanlarn olayla ilgili yanlarn, niteliklerini anlatan betim trdr.

1.1.2.2.3. Eya Betimi

Olayla ilgili eyalar canlandran, gz nne seren betim trdr.


12/52

8

1.1.2.2.4. Grnm (Manzara) Betimi

Olayla ilgili bir doa parasn ya da bir kenti, ky, mahalleyi ve sokatantan, gz nne seren betim trdr.

1.1.2.2.5. Devinimli Varlklarn Betimi

Romanlarda, yklerde ve teki olayl yazlarda, canl cansz varlklarn (insan,hayvan, bitki, ev, tat, eya..) devinim durumundaki (hareket halindeki ) niteliklerinicanlandran betim trdr.


13/52

9

BETMLEME RNEKLER

rnek 1

rnek 2

TOROS ETEKLER

Toros dalarnn etekleri ta Akdenizden balar. Kylar dven ak kpklerdensonra doruklara doru yava yava ykselir.Akdenizin stnde daima top topak bulutlar salnr. Kylar dmdz, cilalanm gibi dz killi topraklardr. Killitopraklar et gibidir. Bu kylar saatlerce ie kadar deniz kokar. Tuz kokar. Tuzkeskindir. Dz, killi, srlm topraklardan sonra ukurovann bkleri balar.rlmesine sk allar, kamlar, brtlenler, yaban asmalar, sazlarlakapl, koyu yeil, ucu buca belirsiz alanlardr bunlar. Karanlk bir ormandandaha yabani, daha karanlk!

Biraz daha ieri, bir taraftan Anavarzaya, bir taraftan Osmaniyeyi geipslahiyeye gidilecek olursa geni bataklklara varlr. Bataklklar yaz aylarndafkr fkr kaynar, kirli, pistir. Kokudan yanna yaklalmaz. rm saz,rm ot, aa, kam, rm toprak kokar. Knsa araf gibi alr.Bataklklar geildikten sonra, tekrar srlm tarlalara gelinir. Toprak yal, lldr. Bire krk, bire elli vermee hazrlanmtr. Scack, yumuacktr.

(Yaar Kemal, nce Memed)

Phedon, tek bana yaayan, dalgn, akn halli bir adamdr. ukura kamgzleri, kavruk teni, kuru vcudu, zayf yzyle zntl bir grn vardr. Azuyur, uykusu hafiftir. hep bakalarnn syledikleriyle yetinir. Onlarndncesine uyar, bir eyler yapabilmek iin rpnr. Ona pek nem vermezler.Yava ve hafif yrr, sanki yere basmaktan korkuyor gibidir. nsan iinekarmaktan ekinir, gzleri yerde yrr, gelip geene bakmaya cesaretedemez. Sanki kimseye grnmemek ister gibi, apkasn gzlerinin zerineindirerek paltosunun iine bzlr. Oturmas istendii zaman sandalyesininucuna iliir, alak sesle konuur, cevap verirken ksrr, burnunu sessizcesiler. Yalnz olduu zaman, haprmay yeler. Selam ve ilgilenme beklemez.Zaten bunu gsteren de bulunmaz. Ona kimse metelik vermez. Fakirdir.

(La Bruyere, Karekterler)


14/52

10

1.1.3. ykleyici Anlatm

ykleme: yaanan, grlen, duyulan ya da tasarlanan olaylarn anlatlmas demektir.Olayl yaz trlerinde temel anlatm biimi yklemedir. zellikle, okuyucuyu belli bir olayiinde yaatarak, ona bir dnceyi, bir gr, bir gerei iletmeyi amalayan yk veromann oluabilmesi iin yklemeye bavurmak bir zorunluluktur. Kukusuz ykleme,salt yk ve romanda kullanlmaz. An, yaam yks, gezi, tarih, fkra ve masal gibi yazntrleri de yklemeden yararlanmay gerektirir.

Tarihsel devrimleri anlatan bir resim

1.1.3.1. yklemenin eleri

Olay: Kii ya da eya ile ilgili olarak, belli bir yerde ve belli bir zamanda ortayakan durumlara, olulara olay denir. rnein; trafik kazas, sava ve bar,hastalk ve iyileme vb. birer olaydr. Her olayn bir oluma nedeni, olumasresi ve sonucu vardr. Klasik yklemede bunlara; serim, dm, zmdenir. Serim: Anlatlacak olayn ortaya konduu blmdr. Yazar, okuyucuya

neyi anlatacan bu blmde sezdirir. Kiilerin tantlmas ve olayzamannn belirtilmesi yaplr. Dier blmler bu blm zerine kurulur. Dm: Olay alr ve gelitirilir. Okuyucunun merak arttrlr. Okuyucu,

sonucun ne olaca zerinde dnmeye itilir. yknn en geniblmdr.

zm: Merakn ve gerilimin ortadan kalkt, olayn sona erdiiblmdr. Ksa olur.


15/52

11

Kiiler: Olayda kiiler, gerek ya da kurgulanm olabilir. Kurgulananlar

geree uygun olmaldr. Ayrca, kiiler, okuyucunun zihninde canlanacakekilde anlatlmaldr. Olay anlatlrken kiiler karlkl konuturulmaldr.

Yer ve zaman: ykleme srasnda, olayn balangc, ortas, sonucu yanievreleri anlatlrken nerede, ne zaman olutuu da belirtilmelidir. Bu belirtmeolayn akn engellememelidir.

1.1.3.2. yklemede Anlatc

Yazar, bir olay yntemden birisiyle anlatabilir.

Olay, kendi bandan gemi gibi anlatabilir.

Olay, bakasndan duymu gibi anlatabilir. Olay, nc kiinin bandan gemi gibi anlatabilir.

1.1.3.3. ykleme Srasnda Uyulmas Gerekenler

Anlatacamz olay, btn ayrntlaryla belleimizde canlandrmalyz. Anlatacamz olay, dinleyicilerde ve okuyucularda, yaanabilir izlenimi

brakmaldr. Anlatacamz olay ile karmzdakilere belli bir dnceyi aktarmay

amalamalyz. Olay, gelime srecini gz nne alarak anlatmalyz. Olay yaratan kiileri, nem derecelerine gre, kaln izgilerle tantmalyz.

rnek:Babam gittikten bir sre sonra bir kez izinli gelmiti kye. ok durmad ama. Hi

yanndan ayrlmamtm; gezmee gtrmt beni o gnler. Babam ikinci gidiinde;aradan geen yllarda para yerine, sar gvurla birlikte ektirdii resim gelincealadk. Annem sinirle kark alad hep. Kyden gidenlerle haber yolladk, mektupyazdk babama. Mektuplara bana yazmayn artk sizleri unuttum diye yantlar verdi.Daha da aladk o gnler. Sonra bir gn adresini de deitirdi. O gn bu gndr birhaber gelmedi ondan. Annem, babamdan gelen kt haberli mektuplar yznden,babaannemle sk sk tartr daha sonra da fkesini Arifeye dayak atarak karrd.Annem Ana, elin gavuruyla aldatt beni olun, ne yapaym sen syle diyebabaanneme yaknp durunca; babaannem Hayrsz olum, hayrsz olum diye

babam ktler, ellerini yumruk yapp dizlerine vururdu. Kimi gnler ok ksrrdbabaannem, ksrmeler sonunda, yeleinin cebindeki renkli mendiline tkrr; seslisesli inlerdi. Gnler geti aradan, annem, babaanneme Bu hayat ekilmez artkdedi bir gn. Bir sabah annem brakt gitti bizi. Annemi de yitirdik. Babamn acsnaanneminki de katld.


16/52

12

1.1.4. Tartma

Belli bir konuda birbirine kart olan dnceleri, kart grlerle karlklsavunmaya tartma denir. Birden ok kii arasnda yaplan tartmalarda, konumaclardncesini aka ortaya koyarlar, grlerini nerirler, bunu kantlarlar, kantlarken detank gsterirler; bylece inandrmaya alrlar. Bu nedenle, tartmalarn yaplabilmesi veamacna ulaabilmesi iin zgr bir ortamda bulunmak da zorunludur. nk insanlar,zgrce tartmadka, herhangi bir soruyu doru olarak cevaplayamazlar. Bylece,tartmalar, gerekten demokratik bir ortamda yaplabilirse, eitli toplumsal sorunlarnzmlenmesine yardmc olabilir.

Konferanstan grnm

1.1.4.1. Tartma Konular

Tartmalarn konusu snrszdr. nsanla, yaamla, toplumla ilgili her konuyutartmak mmkndr. rnein, kitaplar, filmler, romanlar, gncel olaylar, ekonomi, hukuk,

eitim, vb. konular. Tartma konular seilirken kendimizi ve evremizi ilgilendirenkonular semeye zen gstermeliyiz. nk bu tr konularda youn bilgilerimiz olduugibi, ilgin gzlemlerimiz ve deneylerimiz de vardr. Kii, btn ayrntlaryla bildii,yaantsndan ya da evresinden kaynaklanan bir konuyu, daha kolay ve daha rahattartabilir. Tartmay belli bir plan dhilinde yaparsak baarl olur ve konumuz dnakmam oluruz.


17/52

13

1.1.4.2. Tartmada Uyulmas Gerekenler Herkesin iitebilecei bir sesle konumaldr. Sert ve krc olmamal; kiilikle oynamamal; ykc eletirilerde

bulunmamaldr. Hogrl ve iten davranmal; alakgnll ve soukkanl olmaldr. Sylenenleri dikkatle dinlemeli, baka eylerle uramamaldr. Herkesin bildii dnce ve grleri yinelemekten saknmal; zgn

dncelerden canl rneklerden ve rakamlardan yararlanarak konuya aklkkazandrmaldr.

Konuurken, konu dna kmamaldr. Eletirileri dikkatle dinlemeli; gerekirse sz alp kar eletiride bulunmaldr.

Konumann ak, duru, yaln ve etkili olmasna zen gstermelidir.

1.1.4.3. Tartmada Bakann Grevleri

Dzenli tartmalar (panel, sempozyum, forum..)yaplrken tartmay ynetecek,ynlendirecek ve sonuca ulamasn salayacak bir bakann bulunmas gerekir. Bakann,balca grevleri unlardr:

Tartma konusunu aklamak ve tartmay balatmak Tartmaclara eit konuma olana vermek. Tartmaclarn konu dna kmalarn nlemek Tartmaclarn geliigzel konumalarna, birbirlerinin szlerini kesmelerine,

sert ve krc davranmalarna engel olmak. Tartmann gelimesini salamak ve sonucu anlalr biimde belirtmektir.

1.2. Dnce Yazlar

1.2.1. Deneme

Seilen bir konu zerindeki grleri, dnceleri, kesin kurallara, yarglarabalamadan ekici bir dille anlatan yazlara deneme denir. lgi eken bir yaz trdr.Baarl denemeler severek okunur ve kiiye okuma zevki, dnme yetenei, kendisiyletartma etkinlii kazandrr. Biim ynnden denemeler tek bir yaz olabilir. Ya da birok

konuyu ileyen yazlarn bir araya topland bir kitap eklinde de yazlabilir. Makaleyebenzer. Giri, gelime ve sonu blmlerinden oluur. Anlatm ynnden syleiye benzer.nk itenlikle yazlr. Syleiden ayrld yan, deneme yazarnn kendisiylesylemesidir. Deneme yazar dzyaz dilini ustalkla kullanr. Deneme de ama;okuyucular doa, yaam, toplum, erdemlilik ve ahlak sorunlar zerinde dndrmek,doruyu bulmalarna yardm etmektir. Deneme yazmak isteyen kiinin ok okumas, eitlidnrleri incelemesi gerekir. nk deneme geni bir kltr gerektirir. Deneme trnnbyk ustas Montaignedir.


18/52

14

1.2.1.1. Denemenin zellikleri

Denemeye zg bir konu yoktur. Her konuda yazlabilir. Deneme okuyanlara hoa vakit geirttii gibi, gerekleri de retir. Denemede sylenenler, sylei ve konuma havasnda verilir. Denemede sylenenleri kantlama ve belgelere dayandrma zorunluluu yoktur. Deneme yazar bir dil ustasdr. Sylediklerini dilin inceliklerinden yararlanarak

itenlikle syler. Deneme zneldir. Denemeci kendisiyle tartr gibi konuur. Orta uzunlukta, konular kesin kurallara ve yarglara balamadan iten bir dille

iddiasz ve zgrce anlatan yazlardr.

rnek

1.2.2. Fkra

Gazetelerin belirli stunlarnda gncel olaylar ve sorunlar belli bir gr asndandeerlendirilip yorumlayan ksa yazlardr. Fkralarda, hayatn her yn, dzenin aksayantaraflar, bazen ac bir slupla, bazen de yol gstererek anlatlr.

Herhangi bir konu zerinde fkra yazan yazar, tarafsz ve objektif grlere sahipolmaldr. Ancak gnmzde gazetelerde ke sahibi olan fkra yazarlarnn bazlar birsiyasi grn temsilcisi olduklar iin, ou kez hissi hareket ederler. Bir gazetenin tirajnnartmasnda ya da azalmasnda fkra yazarlarnn etkisi fazladr.

NASIL YAZMALI

Yazarken kitaplar bir yana brakr, aklmdan karrm; kendi gidiimi aksatrlardiye. Gerekten de iyi yazarlar stme fena abanr, yreksiz ederler beni. Hani birressam varm, kt horoz resimleri yapar ve uaklarna, dkkna hi canl horozsokmamalarn sk sk tembih edermi, ben de yle Hatta algc Antigenidesinbulduu are benim daha iime gelirdi. Bir ey alaca zaman, kendinden nce vesonra halka doyasya kt arklar dinletirmi. Byle derim de Plutarkhostankolay kolay ayrlmam. O kadar dnyay iine alm ki bu adam, ne yapsanz, hangiolmayacak konuyu ele alsanz bir taraftan gelir iinize karr ve size trlzenginlikler, gzelliklerle dolu cmert bir el uzatr. Kendini her gelene bu kadarkolayca yama ettirmesi baya gcme gidiyor. yle biraz tuttunuz mu, kolukanad elinizde kalyor.

(DENEMELER- MONTAGNE)


19/52

15

rnek

Attil lhan'n bir iirinin maceras...ATTL lhan' topraa verdikten sonra, onun kitaplarn, onunla ilgili notlarmz kartrdk. Hemen her yenikitabn bize imzalayp gnderirken yle demi:"Refik-i azizim,Kdemdan Hasan Pulur'a,arz-kran, arz-muhabbet.""Kdema" demek, "eskilerden" demek...* * *EER bugn yaam olsayd, belki telefonda u Nobel iini konuurduk. "Yahu bu gidile Trkiye, en okNobel kazanan deil, kazanamayan yazarlarn memleketi olacak!" deseydik, kim bilir nasl glerdi...* * *BZ, Attil lhan'n edebiyat tartmalarnda hi yoktuk, o, edebiyatta polemiin nasl yapldn herkesegsterirdi.Lakin 1976'da istemeyerek byle bir tartmann iinde kendimizi bulduk."zgr nsan" dergisinde bir iir kmt, "Sakn Ha" adliirde bir sendikacnn polisler tarafndan gtrlnanlatyordu:"Sabiha bu adamlar, beni alp gtrecek/Sakn ha alaman istemiyorum/Soracaklar varm, yllardrsorarlar/Anlalan bu sorgu daha yllarca srecek/lk gtrlm bak hatrlyorum/Sendikaya yazldmgnlerdi sanyorum/Otomobil farlarna yamur yayordu/Cgaram slanm, sokaklar nedense dar/Bu defa aksigibi zilzurna ilkbahar"* * *ATTL lhan'n iiri bize, 1950'li yllarda Aksaray'da smail Sivri'yle kaldmz pansiyonun penceresindengrdmz bir olay hatrlatt. Polis cipi kapya dayanm, genten bir adam alp gtryorlard. Pansiyoncu"teyze" koup gitmi, dnte al al, moru mor, bize, "Sendika mendika diye bir ey tutturmu, hkmet byleeyleri sevmez" diye olay zetlemiti.Attil lhan'n iiriyle bizim grdmz o kadar birbirine uyuyordu ki, ikisini bir yazda birletirdik...* * *MEER Attil lhan'n bu iirinin bir maceras varm, bu iiri nce "Cumhuriyet" ekine gndermi, iiryaymlanmam. Bir, , be hafta gemi, o da Cumhuriyet'in sorumlularna birer mektup gndermi. Mektupherhalde ellerine gememi ki, ayn hafta "zgr nsan" dergisinde de km...Attil lhan, iki yere ayniiri gnderen air durumuna dm, bu arada iin iine Mustafa erif Onaran girmi,o da Trk Dili'nde bu iirin yksn yazm...* * *BURAYA kadar tamam, bizimle ilgisi yok, lakin Mustafa erif Onaran yle demi:"Peki, Hasan Pulur'un iirin yksn zmir'deki bu olaya yaktrmasna ne demeli?"Doru, ne demeli?O tarihte Attil lhan da biz de ne diyeceimizi armtk. Biz aka, grdmz olayn stanbul'da,Aksaray'da getiini yazyoruz, Mustafa erif Onaran ise soruyor:"Hasan Pulur'un iirin yksn zmir'deki bir olaya yaktrmasna ne demeli?"Hani "Ben ne derim tamburum ne alar?" diye bir laf vardr ya...Attil lhan, "Byle Bir Sevmek" kitabnda, "Meraklsna Notlar" blmnde, "Sakn Ha" iirinin bu yksn

uzun uzun anlatr.Attil lhan iin, anlatlacak, yazlacak, o kadar ey var ki!Ona gnderilen "mektuplar" okusanz yeter.Kimler Attil lhan'a neler [email protected]
mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]


20/52

16

1.2.3. Makale

Kalc konular zerine yazlan, arbal, doruluuna inandrc, kantlayc, oubilimsel yazlara makale denir. Giri blmnde sorun, konu tantlr. Gelimeblmnde konuyu, soruyu aydnlatan, dorulayan rnekler verilir, dnceler aklanr.Sonu blmnde, konu zerinde varlan sonu yazlr. Anlatm ynnden makaleler enarbal dnce yazlardr. Syleilerde yer alan gnlk konuma szckleri senli benlianlatm makalede bulunmaz. Makalede bilim dilinin szckleri yer alr. Anlatm kesin anlamtar, aktr, anlalr bir niteliktedir. iir, sanat, insan haklar, iktisat, hukuk, ahlak, tarmvb. ksacas her konuda makale yazlabilir. Gazete yazlarndan biri de makaledir. Dergilerdeve inceleme eserlerinde de makalelere rastlanr. Bir konuyu derinletirmek, incelemek,eletirmek, tahlil etmek gibi amalarla yazlan makaleler uzmanlk gerektirir. Gazetemakaleleri, fkralar gibi, daha ok memleketi ilgilendiren gnlk olaylar stnde durur. Bir

gazetenin gr asn temsil eden yazlara bamakale denir. Bu makalelerde, ak fikir,okunakllk, tarafszlk ve drstlk, aranacak deerlerdir. Trk edebiyatnda makale ilk kezilk gazeteler olan Tercman- Ahval ve Tasvir-i Efkr gazetelerinde yaynlanmtr. inasi,batl anlamda makaleler yazan ilk fikir adammzdr.

nternetteki arama motorlarn kullanarak makale rneklerini bularak inceleyiniz.

1.2.4. Eletiri

Bir dnceyi, bir kiiyi( kiinin grlerini, davranlarn, bir konumasn) bir sanateserini inceleyip olumlu olumsuz yanlarn belirtmek iin yaplan anlatma eletiri diyoruz.Eletiride ama; iyi olann deerini ortaya koymak, iyi olmayana ve ktye frsat

vermemektir. Eletiri yaparken neye iyi neye kt demeliyiz? Ya da nas l iyi, nasl ktdiyeceiz? Bu sorun tartmalara yol amtr. Bylece ayr gr ortaya kmtr:

Nesnelci gr: Eletirilerimizi kendi duygusallmza kaplmadan bilimseleletiri kurallar erevesinde yapmalyz.

znelci gr: Eletiriyi yaparken kiisel beenilerimizi, duygularmz dilegetirmeliyiz.

zmc gr: Gerek nesnelci gr, gerekse znelci gr tek bana doruve hakl olamaz. kisinin de hakl olduu yanlar gibi, yanldklar yanlar davardr. nk znel, beeni yarglarmz olabilecei gibi, nesnel ltleredayanan yarglarmz da vardr.

1.2.4.1. Eletirilecek Eserde Bulunmas Gerekenler Eserin gereklii yanstmadaki baars Eserin, okurlar ve toplum zerinde brakt etki Eserin, olay anlatmasndaki baars Eserdeki zgnln, itenliin ve hayal gcnn baarya katks Eserdeki yanstlan duygu ile sanat arasndaki balant Genel olarak eserin baar durumu


21/52

17

1.2.4.2. Eletirmenin zellikleri

Geni bir kltre sahip olmas gerekir. Eletiri de kullanaca kavramlar ve terimleri bilmesi gerekir. Dil bilgisi ve yazm kurallarn iyi bilmesi gerekir. Eletirecei eseri iyi tanmal, eserle ilgili olarak, gerek yazl kaynaklardan,

gerekse bilen kiilerden doru, salam bilgiler toplamaldr. Toplad doru bilgiler ve birikimlerinin nda eseri inceleyerek, doru bir

yargyavarmaldr.rnek

Gzyalarnza deer"Babam ve Olum"Telefon hatt ve yollar kesik olduu iin parkta doum yapmak zorunda kalan gen kadn kan kaybndan lyor.Bebek yayor, gazeteci babas hapse atlyor; ikence gryor. Bebek onun bunun elinde kalyor. Standart bir 12Eyll trajedisi. Her ey hzla olup bitiyor. Tuba Bykstn'n karn fazla byk galiba. Ei dostu yok mu bu

iftin? Niye yollara ktlar yle alelacele?

kence

rlplak soyulmu

, gz ba

lanm

, ac

dan hayk

ranadamlarn ksa kesmeleri yine. Ayrca birden fazla finali var filmin. Noktay koyana kadar kez daha sona

eriyor...stediiniz kadar kusur bulabilirsiniz "Babam ve Olum"a ama tutun gzyalarnz tutabilirseniz! Alatabilmekfilmler iin bir erdem deil kukusuz ama bir melodram en zayf yerinde alatmaya balyorsa izleyiciyi, bir dedoruk noktalarn dnn! O yzden hi ikiyzllk etmeyelim. Bu yl art arda gelen ve her biri byk dkrklklar yaratan yerli yapmlar arasndan gzyalarmzla vaftiz edilerek pir pak kyor "Babam ve Olum".Yaramz var, gocunuyoruzaan Irmak bundan nce gerekletirdii film ve dizilere gerek sinematografi gerek oyuncu ynetimibakmndan ak fark atarak baarya ulayor.yks ve oyunculuuyla batan sona izleyiciyi alatan bir film olmasna ramen "Babam ve Olum"uAmerikanvari deyile "tear jerker" (gzya dktrc), "weepy" (sulugzl) diye tanmlamaya dilimizvarmyor. Gelenein aksine kadn deil erkek karakterlere odaklanmas, belirli bir olay (12 Eyll askeri darbesi)temelinde siyasi ierikli oluu, dnemin (80 sonras) ve ait olduu kltrn (Ege) zelliklerini gereki biimdebetimlemesiyle de allm melodram modelinin dna tayor.Yzlerce ticari filmde duygu smrs olarak alglayacamz, bir pazarlama taktii olarak yorumlayacamzbu aralksz trajik ve dokunakl olaylar zinciri, tuhaf hatta mucizevi biimde hakiki bir duygulanmaya nedenoluyor. nk yaramz var, gocunuyoruz. Bu film araclyla btn o aclar ekenlere ak ak ve toplucagzya dktmzn farkna varyoruz. Bir yldnmnde, bir anma treninde olsun meydanlarda bir arayatoplanp 12 Eyll kurbanlarna ve madurlarna sayg gstermeye korkan bizler ancak sinema salonlarnnkaranlna snnca hep birlikte iimizi dkebiliyoruz. ldrlenlere, lmne sebebiyet verilenlere, ksz,yetim, sakat braklanlara, ikence edilenlere, mahkum edilerek mrnden alnanlara, onuru ve ilkeleriinenenlere, inanlar sarslanlara, ailesi datlanlara, sevdiklerinden mahrum braklanlara borcumuz var.Hepimizin birbirine 12 Eyll 1980'den bu yana faizi ileyen borcu var. "Babam ve Olum" gitgide artan buborcu asla deyemeyeceimizi yal bir adamn alnan umutlar, gen bir adamn alnan gelecei ve birocuun alnan ocukluu zerinden vurguluyor."Babam ve Olum" dnemi dorudan ele alan deil, bu balamda bir 12 Eyll filmi. Erkekler arasnda bagsteren iktidar mcadelesine dair bir yapm. Ama karakterlerinin yazgsn Trkiye'nin siyasi alkantlarbelirliyor.Mkemmel performanslaraan Irmak karmza bir ailenin kuan karyor: Oullarn kendi istekleri dorultusunda ynlendirmekisteyen, ilkeli ama aksi ve inat bir Ege aas olan Hseyin... Babasyla ayn siyasi gr paylamayan, onunisteklerine boyun emeyen, ilkeli ve inat gen gazeteci Sadk... Sadk'n okuduu izgi roman ve masallarda

anlatlanlar zaman zaman gerek sanacak kadar d gc geni, hassas yapl, annesi onu doururken len oluDeniz... Bir de onlar tatl-sert bir anlay ve bilgelikle ama sonsuz sevgi ve sevecenlikle kucaklayan, srtlayankadnlar var. aan Irmak, Ege'ye zg aylaka bir tara peyzajndan ok bu kltrde ailenin anlamnhissettiren bir iirsellikle ele alyor "Babam ve Olum"u. Ve oyuncularndan mkemmel performanslar alarakbizi de o ailenin paras haline getiriyor. Kck Ege Tannandan nar gibi etin Tekindor'a, gzlerindenk saan Hmeyra'dan erif Sezer'in dimdik gururuna, hakiki bir eski tfek gibi duran Fikret Kukan'abtn oyuncular o kadar baarl ki kolaylkla banalleebilecek, inandrcln yitirebilecek sahneleriunutulmaz hale getiriyorlar.Yeniden izleyince ayn etkiyi yapar m, bir melodram klasii haline gelir mi zaman gsterecek. Ama


22/52

18

UYGULAMA FAALYETok sevdiiniz bir eyanz betimleyerek, sizi ok etkileyen bir olay yk biimindeyazarak arkadalarnza okuyunuz. Siz de bu konularda arkadalarnzn rneklerinidinleyiniz almalarnz rendiklerinizin nda tartma ve aklama kurallarna balkalarak deerlendiriniz Deerlendirme sonucunda, eksik yada hatal grdnz konularlailgili renme faaliyetine dnerek konuyu tekrar ediniz.

lem Basamaklar neriler

Fkra yaznz.Gazete ve dergilerde gnlk olaylar hakknda yorum

belirten fkra rneklerini bulunuz. Dikkatli birekilde inceleyiniz.

Deneme yaznz. Yazdnz denemeleri evrenizdekilere okuyunuz,anlatm ve dilin kullanm bakmndandeerlendirmelerini isteyiniz.

Makale yaznz.Gnlk gazetelerimizde yaynlanan makale

rneklerini inceleyerek nemli blmlerini notediniz.

Eletiri yaznz Arama motorlarn kullanarak eitli alanlardayazlm eletiri rneklerini inceleyiniz.

Eletiri yazarken kii haklarna saygl ve titiz

olunuz.

Dzenli ve dikkatli olunuz.

Dil bilgisi kurallarna uygun yazlar yazmaya zengsteriniz.

UYGULAMA FAALYET


23/52

19

Deerlendirme lei

Gzlenecek Davranlar Evet Hayr

1Gazete ve dergilerde gnlk olaylar hakknda yorumbelirten fkra rneklerini buldunuz mu ?

2 Deneme yazdnz m?

3 Makale yazdnz m?

4Arama motorlarn kullanarak eitli alanlarda yazlmeletiri rneklerini incelediniz mi?

5 Eletiri yazdnz m?

6 Eletiri yazarken kii haklarna saygl davrandnz m?

7Dil bilgisi kurallarna uygun yazlar yazmaya zengsterdiniz mi?

Cevaplarnzda hayr seenei iaretli ise faaliyete geri dnerek tekrar ediniz.Cevaplarnzn tm evet ise bir sonraki faaliyete geebilirsiniz.


24/52

20

LME VE DEERLENDRME

lme Sorular

Aada verilen ifadelerin bandaki bolua doru ise (D) yanl ise (Y) koyunuz.

1. Aklama, gnlk yaamda herkesin ska bavurduu bir anlatm trdr. D( ) Y( )2. Varlklarn szcklerle resmini izme iine ykleme diyoruz. D( ) Y( )3. Belli bir konuda birbirine kart olan dnceleri, kart grlerle savunmaya tartma

diyoruz. D( ) Y( )4. Denemede sylenenleri, kantlamak ve belgelere dayandrmak gerekir. D( ) Y( )5. Fkra anlatmndan nce hazrlk yaplmas gerekir. D( ) Y( )

6. Eletirmenin geni bir kltr birikimine sahip olmas gerekmez. D( ) Y( )

LME VE DEERLENDRME


25/52

21

RENME FAALYET- 2

nceleme ve aratrmalarnzn sonucunda dncelerinizi etkili bir ekilde ifadeedebileceksiniz.

Gazete ve dergilerde yaynlanan gezi yazarlarn ve eserlerini inceleyiniz. Gezi yazlarnn okunurluk durumlarn aratrarak notlar alnz ve sonular

arkadalarnzla paylanz. Tantm yazlarna ait rnekleri inceleyerek grlerinizi arkadalarnzla

paylanz. Eitim alannda baarl almalar bulunan nemli kiilerin biyografilerini

aratrarak sizin iin nemli grdnz blmleri not ediniz.

2. ARATIRMA NCELEME YAZILARI

2.1. Gezi Yazlar

Bir yazarn gezdii, grd ve inceledii yerlerden edindii bilgi, grg ve

izlenimleri yanstan yazya gezi yazs denir. Gezi yazlarnda yalnz gezilip grlenyerlerin doal zelliklerinin belirtilmesiyle yetinilmez. O yerlerdeki insanlarn gelenek,grenek ve zevkleri de tantlmaya allr. Doru bilgi ve gzlemlere dayal gezi yazlartarih, corafya, toplumbilim gibi bilim dallar iin de yararl bir kaynak olarakdeerlendirilebilir. Bu tr yazlar ayrca okurlarn genel kltrlerini gelitirmede nemli birrol oynar.

nsanlar, kendi yakn evreleri dnda olup bitenleri renmek isterler. Kitaplardaokuduklar, haritada grdkleri kta, lke veya kentlerde yaayan insanlarn gelenek vegreneklerini merak ederler. Grmeyi hayal ettikleri yerleri, usta yazarlarn araclylatanmaktan,gezer gibi olmaktan zevk duyarlar. Kendisi de gezi trnde eser vermi olanAhmet Haim bu duyguyu yle dile getirir, Seyahatname okumann tadn teden beri

bilirim. Btn ocukluum onlar okumakla geti. K geceleri darda rzgr olurken, birgaz lambasnn n gz bebeklerimde iki altn nokta gibi tayarak zengin bir atekarsnda, rahat bir koltukta okuduum o Afrika ve Amerika seyahatnamelerinin masum venamuslu slubundan aldm tad bana pek az edebiyat eseri verebilmitir(Bize Gre,Gurebahane-i Laklakan,Frankfurt Seyahatnamesi,s.70).

RENME FAALYET- 2

AMA

ARATIRMA


26/52

22

Gezi yazlar gerekten yaanm bir hayat kesiminin rndr. Bu tr yazlarn ar

basan yn, anlatlanlarn dikkatli bir gzleme dayanm olmasdr. Yazar, phesiz,grdklerini anlatrken anlarndan sz edebilir, birtakm yazl veya szel kaynaklardanyararlanabilir, karlatrmalar ve zmlemeler yapabilir. Ancak tm bu abalarn keskin vesalam bir gzlem gcnden kaynaklanmasarttr. Biz buna grmesini bilme yetenei dediyebiliriz. Gezi yazarlar, uzun bir sre, daha ok insanlarn hi gezip grme imknbulamadklar lkeleri, blge ve kentleri tantma amac gtmlerdir. Kutuplar, Afrikannbalta girmemi ormanlar ile Orta Asya, Gney Amerika gibi ktalarda yaayan insantopluluklarnn ilgin yaay biimlerini tantan gezi yazlarnn yannda New York, Tokyo,Paris, Londra gibi byk ehirleri anlatan yazlara da rastlanmaktadr.

2.1.1. Gezi Yazlarnda Bulunmas Gerekenler

Okuyucu iin ilgin grnm, durum ve olaylar kapsayabilmelidir. Gezilen yerler ile grlen eylerin d grnnden ok, ze inen ve insanlarn

i dnyalarn yanstan hususlar gzler nne serebilmelidir. Grlen yerler ve insanlar, edinilen izlenimleri yaln, srkleyici ve renkli bir

dille anlatabilmelidir.

Gezi yazlarn, ele alnan konular ve anlatm bakmndan an ve rportaj trndenyazlara benzer baz ynleri bulunur. nk gezi, an ve rportaj diye adlandrlan yazlargeni lde yazarn gzlem, izlenim ve yorumlarna dayanr. Bu nedenle bu trlerdeyazlm eserleri bir snflamaya tabi tutmak bazen gtr. Bununla birlikte, her trn debirtakm ayrc zellikleri vardr. yi bir okur bu zellikleri bilir veya belirlemede glkekmez.

2.1.2. Gezi Yazlarnn eitleri

Gezi yazlarn, yolculuk yaplan yer bakmndan ikiye ayrmak mmkndr:

2.1.2.1. Yurtii Gezi Yazlar

Bir yazarn herhangi bir amala kendi lkesinde yapt bir yolculuk srasndagezip grd yerleri ve edindii izlenimleri anlatt yazlardr. Bu tr geziyazlarna, Reat Nuri Gntekinin Anadolu Notlarn gsterebiliriz.


27/52

23

Kapadokyadan grnm.

2.1.2.2. Yurtd Gezi Yazlar

Bir yazarn kendi lkesi dnda yapt gezi ve incelemelerinin bir rndr. Bu tr geziyazsna da Falih Rfk Atayn Deniz Ar adl eseri rnek olarak gsterebiliriz.

Dubaiden grnm


28/52

24

Gezi yazlarn, gezi trnde eser veren kimselerin durumlar bakmndan da

ikiye ayrabiliriz:

2.1.2.3. Yazarlarn Kaleme Ald Gezi Yazlar

Yazarl bir meslek olarak benimsemi kimselerin eserlerinde gezilen grlen yerler,deinilen konular, insanlarla ilgili gzlemler yaz sanatnn birok zelliini yanstan renklibir dille anlatlr.

2.1.2.4. Yazar Olmayan Kiilerin Kaleme Ald Gezi Yazlar

kinci kategoriye giren yazlar, genellikle yazarlkla ilgili olmayan, fakat yurt iindeveya dnda baz yerleri grmek zere geziye kanlarn veya geici grevlerle yabanc bir

lkede oturanlarn kaleme aldklar yazlardr. Bu gibi kimselerin eserlerinde anlatm kuru verenksiz olabilir. Ancak bu tr eserlerde bazen ok ilgin gzlemlere, salam bilgilere vemantkl yorumlara rastlayabiliriz. rnein nl Trk denizcisi Piri Reisin Bahriye adlkitab bu bakmdan ilgintir. Bu kitap Akdenizi evreleyen karalar, ormanlar, dalar, kentlerzerinde verdii bilgilerle hem bir deniz atlas, hem de bir gezi kitab nitelii tar.

Gezi yazlarn ama ve yazl bakmndan da e ayrmak mmkndr:

2.1.2.5. Gn Gnne Alnm Notlara Dayal Gezi Yazlar

Kimi yazarlar, gezip grdkleri yerleri gn gnne veya aralkl olarak tuttuklar

notlarla anlatrlar. Bu gibi gezi yazlar ou kez an trnn de zelliklerini tar. Bu eitgezi yazlarna Burhan Arpadn Gezi Gnl adl eseri rnek olabilir.

2.1.2.6. Mektup Biiminde Yazlm Gezi Yazlar

Kimi yazarlar da gezi izlenimlerini belli aralklarla arkadalarna yazdklarmektuplarda anlatrlar. Bu gibi gezi yazlarnda mektup trnn hemen hemen her zelliinigrebiliriz. Bu eit gezi yazlarna Celaleddin Ezinenin Amerika Mektuplar rnek olarakgsterebiliriz.

2.1.2.7. Bir lkeyi Daha Nesnel ve Derinlemesine Tantmay Amalayan GeziYazlar

nc tr gezi yazlar, yazarn kiisel gzlemleri yannda daha baka bilgi vebelgelere dayal tasvir ve yorumlar ierir. Falih Rfk Atayn gezi kitaplar genellikle bubiimde yazlm eserlerdir.


29/52

25

2.2. Portre

nsann, d ve i zelliklerini belirten betim trdr. Kiinin boyu, yz, ten rengi,giyinii gibi d yapsna dair zelliklerini tantan yazlara fiziksel ya da tensel portre, duygu,dnce, huy, beeni ve alkanlklar gibi i yapsn tantan yazlara da ruhsal ya da tinselportre denir. Olayl yazlarda (roman, yk, oyun vb.) kiiler, portre araclyla tantlr.Kiilerin tensel ve tinsel yanlar ayr ayr tantlabilecei gibi, bir arada, i ie de tantlabilir.

2.2.1. Yaamyks- Biyografi

Yurduna ulusuna, insanla yaptklaryla yararl olan nemli kiilerin belirginzelliklerini, stn ve rnek alnabilecek ynlerini, almalarn, baarl olma nedenleriniinceleyen; bu alandaki btn bilgileri derleyip anlatan yazlara denir. Burada ama tannm,yararl olmu kiilerin ektikleri skntlar, karlatklar glkleri nasl yendikleri,baarya nasl ulatklar anlatlarak; okuyuculara, kendi kendine yardm, baarya sabrlaulaabilecei, dzenli ve planl almann baar kazandrabilecei dncesi verilmekistenir.

Yaamyks yazlacak kiiyle ilgili tm bilgileri ayrntl bir ekilde toplayp, notlaralarak, belli bir plan dahilinde, okuyucular skmadan anlatmak gerekir. Anlatm ilgi ekici,srkleyici, cmleler duru ve yaam olaylarnn akna uygun olmaldr. Yaamykleri,sanata, edebiyata, tarihe k tutarlar. Anma gnlerinde, kutlama gnlerinde, sanatgecelerinde bu tr yazlardan yararlanlr. Bunlar, belli bir dnemin olaylarn, toplumsalyapsn ve sanatn belgelerler. Yaamyklerinde ele aldnan kii her ynden

incelenebilecei gibi sadece baz ynleri veya belli dneme ait olan yaam da ele alnabilir.

2.2.1.1. Yaam yksnde Bulunmas Gerekenler

Yaam yks anlatlacak kiinin ocukluk yllar, nerede, ne zaman doduuve ocukluunun nasl bir ortam iinde getii belirtilmelidir.

Nasl bir eitim ald ve yetimesinde etkili olan balca etmenlerin nelerolduu belirtilmelidir.

Setii meslek ve meslekteki geliim aamalarnn neler olduu belirtilmelidir. Kiilii, huy ve davran zellikleri, ilgili olduu alanlar, evresiyle ilikilerinin

durumu belirtilmelidir. Eserleri ve toplumsal yaamdaki nemi belirtilmelidir.

2.2.1.2. Yaamyks eitleri

Otobiyografi: Kiinin kendi yaamn kendisinin anlatt biyografidir. Monografi: Bir konu zerinde zel bir grle yaplan incelemedir.


30/52

26

Atatrkn Yaam yks

1881 ylnda Selanik'te dodu. lkrenimini ve renci olarak ortareniminin birksmn Selanik'te yapt. Manastr Asker Lisesi'ni bitirdi.1902 ylnda Kara Harp Okulu'ndan,

1905 ylnda Harp Akademisi'nden mezun oldu. Orduda eitli vazifeler ald 1913 ylndaSofyada Atee Militer olarak bulundu.

Birinci Dnya Harbi srasnda, anakkale Muharebelerinde, Tmen Komutan olarak grevyap. 1916 ylndan itibaren, Dou ve Gney cephelerinde Kolordu ve Ordu Komutanlyapt. Bitlis ve Mu'u dman igalinden kurtaran kuvvetlerin bandayd. Filistin ve Suriyecephelerinde grev ald.

Mondros Mtarekesi'nden sonra Sevr Anlamas hkmlerine dayanlarak lkenin yabanclartarafndan igali zerine, son Osmanl padiah Vahdettin Han tarafndan Anadolu'ya

gnderildi.19 Mays 1919'da Samsun'a karak Trk mill mcadelesini balatt. AmasyaGenelgesi, Sivas ve Erzurum Kongrelerini toplad. Asker grevlerinden istifa ederek 23 Nisan1920'de Ankara'da Trkiye Byk Millet Meclisi'ni toplad. Meclis Bakan seildi.5 Austos1921'de Bakomutanlk grevini stlenerek Anadolu'nun Yunan igalinden kurtarlmas iinmcadeleye devam etti. Sakarya Meydan Sava'n kazand. 19 Eyll 1921'de Meclistarafndan kendisine Mareal ve geleneksel Gazi nvan verildi.

26 Austos 1922'de igalci Yunan kuvvetlerine kar Byk Taarruz'u balatt. Be gn sonra30 Austos 1922'de de Bakomutanlk Meydan Sava kazanld.Lozan Bar Konferans'ndansonra, 11 Austos 1923'te toplanan Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan yeniden Bakanolarak seildi. 9 Eyll 1923'te kurduu Cumhuriyet Halk Partisi'nin Genel Bakanl' naseildi.

29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in iln edildii gn, Trkiye Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbakanoldu. Drt dnem st ste seildi.10 Kasm 1938'de ld.

Benim naiz vcudum elbet bir gn toprak olacaktr, ancak TrkiyeCumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktr.

Mustafa Kemal ATATRK


31/52

27

Mustafa Kemal Atatrk

2.3. Tantm Yazlar

Bir kurumla, bir iletmeyle, bir yerle, bir rnle, bir kitapla, bir sinema filmi vb.konularla ilgili tantma amacyla basnda kan tantc haberlere tantm yazlar denir.Kurumun tantc haberlerinin gazetelerde yaymlanma ans, kurumun toplumsal veekonomik sistem iindeki yeri ile halkla ilikiler grevlilerinin gazetecilerle olan olumludiyaloglarna baldr. Bunun yannda gazetelere gnderilen haberin dikkat ekici olmas veuygun kitleye uygun haberin gitmesi gerekir. Gazetelerden en iyi ekilde yararlanmak iin

zamanlamaya dikkat edilmesi gerekir. Gazetelere duyurulacak olayn zaman, gazetelerinbasm zamanlar da dikkate alnarak belirlenmelidir. Ge gelen bir haber, o gn kacakgazetelerde yer almayabilir. Bir sonraki gn ise haber nemini yitirecei daha dorusueskiyecei iin deerlendirilmeyebilir. Bu nedenle halkla ilikiler grevlileri her gazeteninson haber saatini ok iyi bilmeli ve almalarn buna gre planlamaldr.


32/52

28

rnek

zmirde yaymlanan iir dergisi Dizenin bu ay 92. says kt. Topu topu drt sayfa olan dergidolgun ieriiyle dikkat ekiyor

Yaynclk servenim ilkokulda balad. Babamn bir Erika daktilosu vard yazhanede; yeni bir daktilo

ald, Erikay eve getirip bana armaan etti. Aslnda kendi kullanacakt elbette. Ama daktilo "resmen"benim olmutu ite. O gn bir dosya kd takp bana getim. Ev Gazetesi adn verdiim gazeteyihazrlamaya koyuldum. Evden haberler. Ninem trl yapm, annem berber Nurinin karsn ziyaretegitmi. Havva Bac amarlar asm vb... Gya gnlk olacakt gazetem. Ne gezer! Ben harf harf tekcmle yazncaya kadar saatler geiyordu. Haftalkta karar kldm. Bir ay sonra da gazetemi kapattm.

Ortaokul sralarnda bir duvar gazetesi kardk. Onun mr daha da ksa, tek say oldu. MdrmzSakall Allen yasaklad. nk gazeteyi ngilizce alfabeli bir daktiloda yazmtk. Kk "" harfi olmadiin btn ""lar "i"ye dnm, ortaya basbaya mstehcen kelimeler kmt.

Antepte Fevzi Gvenin yaymlad Mart dergisine (o da tek say!) katkda bulunduumda liserencisiydim.

O yllar iinde, durmu oturmu, edebiyatmza yn veren dergiler kyordu stanbulda. Bir yandan daOrhan Veli, Yaprak; Avni Dkmeci, Kaynak; Nedret Grcan, airler Yapran yaymlyordu. Bunlaraiir Sanat, Mavi gibi dergiler katld.

A Dergisi de. Kemal zer, Adnan zyalner, Onat Kutlar, Doan Hzlan, Ferit ngren, Erdal z,Konur Ertop, ben ayda onar lira vererek dergiyi "finanse" ettik (Edip Canseverden, i g sahibi olduu

iin, ayda otuz lira alyorduk).Sonra Papirsn dergi biimindeki ikinci dnemi... giderlerini Cemal Sreya, kapak giderlerini ben

karlyorduk. O serven de otuz ay kadar srd.Derken dergi yaynclma uzun bir ara girdi. Geri Yeditepenin, Yeni Derginin hazrlanna katkda

bulundum... Ama sadece katk.Milliyet Yaynlar dnemimde aylk Milliyet Sanat ynettim sekiz ay, arkasndan da Sanat Olayn

kardm.Bakyorum da, iki yz yazar varsa, en aa ellisi kenarndan kysndan dergi yaynclna bulamtr.

Anadolunun neredeyse her kentinde el dizgisiyle, pedal basksyla acemilik bayaptlar yaratlmtr.Ne de iyi olmutur! Milliyet Sanatlarn, Varlklarn, Gsterilerin, Kitap-lklarn, Adam Sanatlarn

yan sra, ounun adlarn bile hemen hatrlayamadm bu dergiler, edebiyatmz diri tutmu,renklendirmitir.

yi ki Damar, Kaak, iir lkesi, Islk, Son Kiot, Ay, Kum, Eski, Budala vb. var.***

Bugn kim bilir ka edebiyat dergisi yaymlanyor lkemizde. Hepsine yetimek, hepsini okumak biryana, eyreini grmek bile olas deil.Abartmadan sylyorum: Grdklerimin hepsini seviyorum. Arkalarnda nasl bir coku, nasl bir yrek

titremesi olduunu biliyorum nk.


33/52

29

UYGULAMA FAALYETSon yaptnz geziyi anlatan bir gezi yazs yaznz. Eitim aldnz kurumu tantan

bir tantm yazs yaznz. Kendinize rnek aldnz bir kii hakknda yaam yks yaznz.Tm bu almalarnz ve arkadalarnzn bu konudaki almalarn anlatm ve dil bilgisibakmndan gruplar halinde deerlendiriniz. Deerlendirme sonucunda eksik ya da hatalgrdnz konularla ilgili renme faaliyetine dnerek konuyu tekrar ediniz.


Gazete ve dergilerde yaynlanan gezi

yazlarn inceleyiniz. Grdnz birblgeyi tantan bir gezi yazs yaznz.

Gazete ve dergilerdeki gezi yazs

rneklerini bularak, evrenizdekilereokuyunuz.

Belirlediiniz herhangi bir rn, kitap,film vb. konuyla ilgili tantm yazsyaznz.

eitli konularda yazlm, tantmyazlarna ait rnekleri toplayarak birariv oluturunuz.

Belirlediiniz bir kiinin biyografisiniyaznz.

Arama motorlarn kullanarak eitlikiiler hakknda yazlm biyografirneklerini inceleyiniz.

Uygulamadaki yazlar yazarken kiihaklarna saygl ve titiz olunuz.

Dzenli ve dikkatli olunuz.

Dil bilgisi kurallarna uygun yazlaryazmaya zen gsteriniz.

UYGULAMA FAALYET


34/52

30

Deerlendirme lei


1Gazete ve dergilerdeki gezi yazlarna ait rnekleriinceleyerek gezi yazs yazabildiniz mi?

2 Tantm yazs yazdnz m?

3 Biyografi yazdnz m?

Cevaplarnzda hayr seenei iaretli ise faaliyete geri dnerek tekrar ediniz.Cevaplarnzn tm evet ise bir sonraki faaliyete geebilirsiniz.


35/52

31

LME VE DEERLENDRME

lme Sorular

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi gezi yazlar iin doru yazlmtr?A) Anlatm bakmndan an ve rportaja benzerB) Anlatm bakmndan makaleye benzerC) Gezi yazlarnda gzlem yapmaya gerek yokturD) Gezi yazlarnda doru bilgi vermeye gerek yoktur

2. Aadakilerden hangisi gezi yazlarn amalar bakmndan grupladmzda, grupdnda kalmaktadr?A) Gn gnne alnm notlara dayal gezi yazlarB) Mektup biiminde yazlm gezi yazlarC) Bir lkeyi derinlemesine tantan gezi yazlarD) Yazarlarn kaleme ald gezi yazlar

3. Gezi yazlar aadaki bilimlerden hangisi iin bir kaynak deildir?A) TarihB) CorafyaC) ToplumbilimD) Fizik

4. Biyografinin dier ad aadakilerden hangisidir?A) Yaam yksB) Gezi yazsC) RomanD) Hikaye

LME VE DEERLENDRME


36/52

32

RENME FAALYET 3

Bir konu ile ilgili tekniine uygun rportaj ve mlakatlar yapabileceksiniz.

Gazete ve dergilerden rportaj rnekleri toplayarak eitim ortamna getirerek,arkadalarnzla inceleyiniz.

Biyografik mlakatlara ait dergilerden rnekler toplayarak inceleyiniz. Herhangi bir konuyla ilgili gazetelerde yaynlanan mlakat rneklerini

aratrnz.

3. RPORTAJ VE MLAKAT

3.1. Rportaj

Bir olay, bir durumu, bir doruyu ya da gerei, aratrma, inceleme, gezip grmeyoluyla ya da soruturma yntemiyle yanstan bir yaz trdr. Fakat rportajda bir bilgiden

baka, yazarn izlenimleri, dnceleri, grleri yer alr. Bir baka tanma gre ise, yazl veelektronik basnda herhangi bir tannm kurumu ya da kiiyi eitli ynleriyle tantmakamacyla yazlm yazlara denir. Rportaj yapacak olan kiide stn bir gr, anlay,gzlem yetenei olmaldr. Rportaj bir eit haberdir. Rportaj tr, gazeteciliingelimesiyle domutur, giderek okuyucularn ilgiyle izledikleri yaz tr haline gelmitir.Her gazeteci, rnein bayaz, fkra, makale yazamayabilir ama her gazeteci mutlaka haberve rportaj kaleme alabilmelidir. Rportaj, gazetecinin haberden sonra en ok yazd yaztrdr.

3.1.1. Rportajn zellikleri

Rportaj gzleme dayanr. Rportaj dier yaz trlerinden hatta zaman zamanhaberden ayran balca zellii gzleme dayanmasdr. Gzlemsiz rportaj olmaz.

Her rportaj yazar mutlaka bir ama gder. Bir topluluu, kurumu eitli ynleriyletantmak nemli kiilerin herhangi bir konu zerindeki gr ve dncelerini renipokuyucularna duyurmak ve fotorafla gstermek rportajn ana temelini oluturur.

Rportajla haber yazm teknii birbirine kartrlmamaldr. Rportaj haberin dahageni ekilde ele alnmas ve genelde de fotoraflarla zenginletirilmesi ile meydanagelmektedir.

RENME FAALYET 3

AMA

ARATIRMA


37/52

33

Haberden ayrldklar noktalardan biri rportaj yapan kiinin bireysel fikirlerini de

eklemesidir.

kincisi rportaj yazarnn okuyucuda inan uyandrmaya almasdr.

Kiilerin olaylar gn gnne renmeleri haber dnda rportajla dasalanmaktadr.

Rportaj retici, bilgilendirici, gazete ve dergi yazlar arasnda yerletirenler olduugibi bunun dnda dnenler de vardr. Bu grte olanlar rportaj bir roman, yk, oyungibi yaatc yazlar arasnda saymaktadrlar.

Bu deiik adlandrmalar ve ekiller rportajn ok ynl ve boyutlu bir yaz niteliinitamasndan kaynaklanmaktadr. Rportaj, gerekleri aratrma, inceleme, gezip grmeyoluyla ya da soruturma yntemiyle yanstmaktadr.

Gerektike, fotorafn destekliine ve tanklna bavurulur. Bylece okuru yaamniine sokar. erdii doru ve gereklerle, okuru yz yze getirir. Bir baka deilerettiini yaatarak retir.

Rportaj, ayn konuda, tek yaz olabildii gibi dizi yazlar biiminde de kalemealnabilir.

Rportaj ayn zamanda dier baz yaz trlerinin karm saylr. Dokusunda hikaye,

roman, bilimsel aratrma ve inceleme de vardr.

3.1.2. Rportaj Yaparken Uyulmas Gerekenler

Rportaj yaplacak konuda ayrntl bir alma alan saptanmaldr.

Okuru rportaja balayacak olaylarn, kiilerin listesi, hayatlar ve ilgin ynleriaktarlmaldr.

Rportajda konuya ilikin nceki ve o andaki elikiler dahil btn ayrntlaryanstlmaldr.

Beeri unsurlarn seimine gerekli zen gsterilmelidir.

Okura bilgi kazandracak, onun genel kltrn ya da gncel bilgisine katkdabulunacak noktalar verilmelidir.

Rportaja kk bir selamlama ile balamal ve kimliiniz hakknda doru bilgiverilmelidir.


38/52

34

nce genel sorular sorulmal, zel sorular grmenin ortalarna braklmal ve

kaynan cevaplamak istemedii sorular da srar edilmemelidir.

Resmi deil ama saygl bir dil ve slup kullanmaya zen gsterilmelidir.

Rportajn kontrol yapanda olmal, cevap alnamayan sorular baka bir ifadeyletekrar sorulmaldr.

Rportajda ad geen kii kurumlara cevap hakk doacak durumlarda kaynaa, buszlerini bir daha dorulatmak ve teyit iin bir kez daha sormakta yarar vardr.

Grme mutlu sonla bitirilmeli, grmenin nasl haber yaplacana ilikin bilgiverilmemelidir.

Rportajdan grnm

3.2. Mlakat

Hedef kitlelerin merak ettii ve ilgi duyduu bir konu hakknda aydnlatc bilgialmay amalayan ve belirlenen uzman kiiyle soru-yant eklinde geen grmenin, yinesoru-yant eklinde yazya dklmesidir. Haber deeri olan kiinin tutumu, durumu vefikirleri sorulan sorulara verilen yantlarla aydnla karlr. Bir gazetecinin soru sormakiin bir kiiye resmi yaklam ve haber iin veri toplamas mlakatla olur. Haberciliintemeli de genelde mlakata dayanmaktadr. Haberin te ikisi mlakattan olumaktadr.Mlakat yapmak isteyen gazeteci iki hazrlk evresinden geecektir. Birincisi, grlmesigereken kimseyle iliki kurmak, ikincisi de bu kiiyi konumaya raz etmektir. Her konudamlakat yaplabilir. Snrlama hemen hemen yok gibidir.


39/52

35

3.2.1. Mlakata likin D Kaynakl Grler

Mlakat, XIX. yzylda Amerikan gazeteciliinin nemli bulularndan biridir.

Amerikan basn mlakat iin Haber alma ynteminin temelidir. Deerlendirmesiniyapmaktadr.

Alman yazarlarndan Emil Ludwige gre mlakat, gazetecilik sanatnn en gzelalma alandr.

W. G. Bleyer, 1920 ylnda yaynlad Gazetecilik Kitabnda mlakatla ilgili uyaklamda bulunmaktadr: Mlakat, her eyden nce, muhatap olan kiinin anlattklarnatf yolu ile okura aktarmak olduundan, hayat ve hareket dolu bir gazetecilik sahasdr.

Sorularn akllca seilmesi verilen yantlar ve bunlarn baarl bir slupla hikye edilmesi,mlakat tekniinin, dier gazetecilik almalarndan daha ok okunmas ansnkazandrmaktadr.

Baz kaynaklar, mlakat yapan gazetecileri Diyojene benzetirler.

3.2.2. Mlakatn Aamalar ve Yaplmas Gerekenler

Mlakat ncesi hazrlk: Mlakat ncesi yaplmas gerekli hazrlklar iermektedir.

nce mlakatn konusu ve kiminle yaplaca saptanr ve konuyla ilgili arivlerdenbilgi toplanr.

Mlakat yapaca kiiyle balantya geip, kendini tantmas, soraca sorulara ait nbilgi vermesi ve grme iin randevu almas gerekir.

Soraca sorular dzenlemeli, bir liste belirlemelidir.

Mlakat veren, sorular net bir ekilde yantlamaktan kanrsa baka yndenyaklamak iin elde fazla soru bulunmaldr.

Uygulama sreci: Mlakatn yaplmas, yani uygulama srecidir.

Mlakat saatinde kararlatrlan yerde olunmaldr.

Mlakat srasnda nemli olan kar taraf konuturmaktr. Mlakat verenin tedirginedilmemesi gerekir.


40/52

36

Nazik ve zenli olunmal, karsndaki dikkatle dinlenmelidir.

Her syleneni yazmak yerine nemli olanlar yazmal, gerekirse ses kayt cihazdnda herhangi bir ara yannda gtrmemelidir.

Toplanan bilgiler belli bir plan dahilinde yazlmaldr.

3.2.3. Mlakat eitleri

3.2.3.1. erik Bakmndan Mlakat eitleri

nl Kiilerin Tantm nemli Bir Konunun Tantm

3.2.3.2. Konu zellii Bakmndan eitleri

Bilgi Edinme Amacna Dnk Bir e Dnk

3.2.3.3. Yap Bakmndan Mlakat eitleri

Haber mlakat: Adndan da anlalaca zere bu tr mlakatlar haber toplamayntemlerinden birini oluturmaktadr. Gazeteciyle haber verecek kaynakarasnda bir konuma sreci vardr. Gazetecinin elinde mlakat verecek kii

hakknda ayrntl bilgi bulunmal, ayrca haber olabilecek unsurlara da yerverilmelidir.

Telefonla mlakat: Telefonla mlakat her gn ok saydagerekletirildiinden gazetecilerin en ok alk olduu bir haber toplamayntemidir

Biyografik mlakat: genelde dergiler tarafndan bavurulan bir yntemdir.Konu, dergilerde enine boyuna ilendii iin arlkl ele alnmaktadr. Oysagazetelerde, kiilere yzeysel yaklalmaktadr. Bir kimsenin yaam yksn,macerasn, belirli konu hakknda grlerini almak iin bavurulmaktadr.

Amac kamuoyunun dikkatini eken kiiyi gndeme getirmektir.

Hazrlkl mlakat: Bu mlakat trnde sorulacak btn sorular nceden enufak ayrntsna kadar hazrlanmakta, hatta ncelik ve sonralklarbelirlenmektedir. Genel anlamda mlakat verecek kiinin karsna tamhazrlkl olarak gidilmektedir.


41/52

37

Rastgele mlakat: ok yaygn, ancak zor bir mlakat eklidir. B tr

almalarda gazetecinin mlakat yapaca kiin gvenini kazanmas, iknaetmesi gerekmektedir. Bu arada seilen kiinin btn sorular yantlamayacave ayrntlara girmeyecei de hesaba katlmaldr. Ancak sorulara verilecekyantlarn derinlemesiyle baz ipularna ulama olasl da vardr.

Sempozyum mlakat (nabz yoklamas): Bu tr mlakat genellikle bilgisahibi kiilerin grlerini almak iin bavurulan bir yntemdir. Buna halkdilinde nabz yoklamas denilmektedir. Elde edilen veriler genelde olaylarndevamlln gsterecek ekilde kaleme alnmaktadr. Sempozyum mlakatyapanlar, ounlukla yetimi usta gazetecilerdir. Sempozyum mlakatnkonularn, zellikle basn organlarnn zerine gittii, parmak bast vegndeme getirdii nemli olaylar oluturmaktadr.

Tesadfi mlakat: Bu eit mlakatlar tamamen tesadfe baldr. ouzaman belli bir ama gtmez. Haber kaynayla muhabir tesadfen sokakta,yemek davetinde, parkta ya da rnein bir kokteylde kar karya gelmektedir.

ahsiyet mlakat:ahsiyet mlakatna nemli ve nl kiiler hakknda uzunyazlar yazmak iin bavurulmaktadr. Genelde dergiler tarafndan uygulananbir mlakat yntemidir. Gazetelerde muhabirlere yeteri kadar zaman ve yerverilmediinden, mlakat ou kez yzeysel anlamda kalmaktadr. Oysadergilerde yaynlanan mlakatlar, zaman ve yer bakmndan daha genikapsaml ele alnmaktadr.

Tahkikat mlakat: Byk kazalarda, doal afetlerde, cinayetlerde yaplanmlakatlar genelde bu tre girmektedir. Tahkikat mlakat ynteminde, daha okzarara urayanlarla yaknlarnn grlerine yer verilmektedir.


42/52

38

3.3. Rportaj ve Mlakat Arasndaki FarklarMlakatla rportaj yazlar genelde birbirine kartrlmaktadr. Oysa ikisi arasnda

nemli faklar bulunmaktadr:

Rportaj ile mlakat ayney deildir. Birbirlerinin iinde bulunduklar gibi,farkllklar da vardr. Bat basnnda sadece ierik deil, szlk balamnda daayrdr. ngilizcede rportaj to report fiilinin ifade ettii anlatmak,getirmek biiminde tercme e-dilmekte, muhabire reporter denilmesininnedeni de buradan kaynaklanmaktadr. Oysa mlakat, ngilizcede interview,Franszcada entrevue szcklerinin karl olarak kullanlmaktadr.Trkede bunlarn tam karl mlakattr. Mlakat, mlaki olmak yani

varmak, kavumak, bulumak anlamnda yorumlanmaktadr. Mlakat yntemi aslnda bir kii ile konuma, konunun aydnlanmas iin

sorulan sorular ve alnan yantlardr. Kiinin tutumunu ve fikirlerini renmekamacyla sorulan sorular ve alnan yantlarla aydnla karmak, mlakatnzn oluturmaktadr. Rportaj daha geni bir anlam tamakta, iinde mlakatda yer almaktadr. Oysa mlakatn kapsamnda rportaj bulunmamaktadr.


43/52

39

Mlakatta mmkn olduu kadar grme yaplan kii ve konuulanlarn dna

klmamakta, zel gr, duygu ve yorumlara yer verilmemektedir. Rportajdaherhangi biriyle grme zorunluluu da yoktur. Yani mlakat sadece soru vecevaplardan oluur.

Yazar mlakata kendi grlerini katamaz. Rportaja ise kendi grlerinikatabilir.

Rportajda ele alnan konu ile ilgili olarak gerektiinde birden fazla kii ilegrlmekte ayrntlarna da yer verilmektedir. Hatta hi grme yapmadanrportaj yazlabilmektedir.

Rportaj yazar, okuyucunun ilgisini ekmek iin ssl bir slup kullanabildiive ayrntlara girdii halde, mlakat yazs ksa yoldan ak bir anlatmla sadecekonuulanlar ortaya koymaktadr.

Mlakat uzman kiilerle yaplr. Rportaj ise her kesimden insanla yaplabilir.

Mlakatta sadece mlakat yaplan kiinin fotoraf vardr. Rportajda ise konuile ilgili pek ok fotoraf yazya eklenebilir. Mlakatn okuyucu kitlesi sadece o konu ile ilgili az bir kesimdir. Rportaj ise

geni bir haber nitelii tad iin toplumun btn kesimini ilgilendirir.


44/52

40

UYGULAMA FAALYETYaadnz yerle ilgili nemli bir rportaj konusu belirleyerek, gerekli hazrl

yapnz. Konunuza uygun olan yerde rportaj yapnz. Eitim aldnz kurumla ilgili birkonuda kurumun en yetkili kiisiyle mlakat yapnz. Yaptklarnz arkadalarnzaokuyunuz. Sizde bu konularda arkadalarnzn rneklerini dinleyiniz. almalarnzrendiklerinizin nda deerlendiriniz. Deerlendirmeler sonucunda, eksik ya da hatalgrdnz konularla ilgili renme faaliyetine dnerek konuyu tekrar ediniz


Rportaj ve mlakatkarlatrnz.

Gazete ve dergilerde rportaj ve mlakat rneklerinibularak evrenizdekilere okuyunuz.

Konuyu ve amac belirleyiniz eitli kaynaklardaki rportajlar ama vekonularna gre dikkatlice inceleyerekkarlatrnz.

Grlecek kiiyi belirleyip,randevuyu alnz.

Grmeyle ilgili randevuyu alrken kii haklarnasaygl olunuz.

Konu ile ilgili n aratrmayapnz.

Arama motorlarn kullanarak belirlediiniz konu ileilgili ayrntl bir ekilde kaynak taramas yapnz.

Soru hazrlaynz. Sorular rportaj ve mlakat planna uygunhazrlaynz.

Grme yapnz. Dzenli ve dikkatli olunuz. Deifre ve ayklama yapnz. Dil bilgisi kurallarna uygun yazlar yazmaya zen

gsteriniz. Rportaj yaznz. Rportaj ve mlakat yaparken sempatik olunuz.

Mlakat yaznz. Rportaj ve mlakata etkili bir giri yazarak, etkilive gzel ifadeler kullannz.

UYGULAMA FAALYET


45/52

41

Deerlendirme lei


1Gazete ve dergilerdeki rportaj ve mlakat yazlarna aitrnekleri buldunuz mu ?

2 Rportaj yazdnz m?

3 Mlakat yazdnz m?

4Arama motorlarn kullanarak belirlediiniz konu ile ilgiliayrntl bir ekilde kaynak taramas yaptnz m?

5

Sorular rportaj ve mlakat planna uygun hazrladnz

m?

6 Deifre ve ayklama yaptnz m?

7Dil bilgisi kurallarna uygun yazlar yazmaya zengsterdiniz mi?

Cevaplarnzda hayr seenei iaretli ise faaliyete geri dnerek tekrar ediniz. Cevapla-rnzn tm evet ise bir sonraki faaliyete geebilirsiniz.


46/52

42

LME VE DEERLENDRME

lme Sorular


1. Aadakilerden hangisi rportaj iin sylenemez?A) Gzleme dayanr.B) Her gazeteci rportaj yazabilir.C) Rportajda yazarn izlenimleri yer alr.D) Rportajda belli bir ama yoktur.

2. Aadakilerden hangisi rportaj yaparken uyulmas gereken kurallardan birisidir?A) alma alan belirlenmez.B) nce zel sorular sorulur.C) Grme resmiyet iinde olmaldr.D) Rportajn kontrol kar tarafa braklmamaldr.

3. Aadakilerden hangisi mlakat iin sylenebilir?A) Soru-cevap eklinde yaplr.B) Haberle herhangi bir ba yoktur.C) Herkesle mlakat yaplabilir.D) Mlakat konular snrldr.

4. Mlakat ncesi hazrlkta aadakilerden hangisi yaplr?A) Nazik ve zenli olunur.B) Kar taraf konuturulur.C) Sonu belli bir plan dhilinde yazlr.D) Mlakat iin randevu alnr.

5. Aadakilerden hangisi yap bakmndan mlakat eitlerinden deildir?A) Haber mlakat.B) Biyografik mlakat.C) Rastgele mlakatD) Bir ie dnk mlakat.

6. Aadakilerden hangisi daha ok doal afetlerde zarara urayanlarla yaplan mla-kat trdr?A) Tahkikat mlakatB) ahsiyet mlakatC) Sempozyum mlakatD) Telefonla mlakat

LME VE DEERLENDRME


47/52

43

MODL DEERLENDRMEAadaki boluklar uygun ifadelerle doldurunuz.

1. Betimleme varlklar en belirgin. gz nnde ..iidir. Baka birdeile ise varlklarn izmektir.

2. ykleme, . Ya da tasarlanan olaylarn anlatlmas demektir.

3. Herhangi bir sorunu belli grlerle anlatmaya.. denir.

4. Belli bir konuda birbirine kart olan dnceleri, kart grlerle karlklsavunmaya denir.

5. Seilen bir konu zerindeki grleri, dnceleri, kesin kurallara, yarglarabalamadan ekici bir dille anlatan yazlara denir.

6. Anlatm ynnden makaleler en ar bal dnce yazlardr. Syleilerde yer alan .makalede bulunmaz.

7. Bir dnceyi, bir kiiyi, bir sanat eserini inceleyip olumlu-olumsuz yanlarn

belirtmek iin yaplan denir.

8. Gezi yazlarnda yalnz gezilip grlen yerlerin doal zelliklerinin belirtilmesiyleyetinilmez. O yerlerdeki insanlarn. allr.

9. Kiinin kendi yaamn kendisinin anlatt biyografiye denir..

10. Yazl ve elektronik basnda herhangi bir tannm kurumu ya da kiiyi eitliynleriyle tantmak amacyla yazlan yazlara denir

Aada verilen ifadelerin bandaki bolua doru ise (D) yanl ise (Y) koyunuz.

11. ( )Rportaj, ayn konuda, tek yaz, olabildii gibi dizi yazlar biiminde de olabilir

12. ( )Mlakat srasnda kardakini dikkatle dinlemeye gerek yoktur.

MODL DEERLENDRME


48/52

44

13 ( )Biyografik mlakatta ama kamuoyunun dikkatini eken kiiyi gndeme

getirmektir.

14. ( )Rastgele mlakatn dier adnabz yoklamasdr.

15. ( )Mlakat her kesimden insanla yaplabilir.

16. ( )Rportajda birden fazla fotoraf yazya eklenebilir.

17. ( )Hi gre yapmadan da rportaj yazlabilir.

18. ( )Mlakat rportajdan daha geni bir yapya sahiptir.

19. ( )Rportaj yapacak kiide stn bir gr, anlay ve gzlem yetenei olmaldr.

20. ( )Bir konu zerinde zel bir grle yaplan incelemeye monografi denir.


21. Aadakilerden hangisi aratrma inceleme yazlarndan deildir?

A) Gezi yazlarB) Tantm yazlarC) PortreD) Deneme

22. Aadakilerden hangisi dnce yazlarndan deildir?A) DenemeB) FkraC) MakaleD) Mlakat

23. Falih Rfk Atayn Deniz Ar adl eseri aadakilerden hangi tr gezi yazlarnarnektir?A) Yurt d gezi yazlarB) Yurt ii gezi yazlarC) Yazarlarn kaleme ald gezi yazlarD) Mektup biiminde yazlm gezi yazlar


49/52

45

24. Aadakilerden hangisi eletirmenin zelliklerinden deildir?

A) Geni bir kltre sahip olmaldr.B) Dil bilgisi kurallarn iyi bilmelidir.C) Eseri iyi tanmaldr.D) Eserle ilgili kaynak taramas yapmamaldr.

25. Aadakilerden hangisi fkra anlatrken uyulmas gereken kurallardan deildir?A) Fkra bitince nkteyi aklamaldr.B) Hazrlk yaplmaldr.C) Anlatc glmemelidir.D) Anlatmda ayrntya girmemelidir.


50/52

46

CEVAP ANAHTARLARIrenme Faaliyeti- 1in Cevap Anahtar

1 D2 Y3 D4 Y5 D

6 Y

renme Faaliyeti- 2nin Cevap Anahtar

1 A2 D3 D4 A

renme Faaliyeti- 3 Cevap Anahtar

1 D2 D3 A4 D5 D6 A

CEVAP ANAHTARLARI


51/52

47

Modl Deerlendirme Cevap Anahtar

1ZELLKLERYLE TANITMA- CANLANDIRMA-SZCKLERLE RESMN

2 YAANAN, GRLEN, DUYULAN3 AIKLAMA4 TARTIMA5 DENEME6 GNLK KONUMA SZCKLER7 ANLATIMA ELETR8 GELENEK, GRENEK VE ZEVKLER DE9 OTOBYOGRAF

10 SERBEST GAZETEC11 D12 Y13 D14 Y15 D16 Y17 Y18 D19 Y20 D21 D22 D23 D24 D25 A


52/52

KAYNAKLAR BLBL Rdvan, Yazl Anlatm ve Yaz Trleri, Damla Ofset, Konya, 2000.

KABAKLI Ahmet, Trk Edebiyat Cilt-1, nc Bask, Trkiye yaynevi,1973.

ZDEMR Emin, Szl Yazl Anlatm Sanat (Kompozisyon), RemziKitabevi, 1999.

SARICA Salih, Mustafa GNDZ, Gzel Konuma Yazma (Kompozisyon),Fil Yaynevi, stanbul, 1979.

EFKATL Murat, Halkla likiler Ders Kitab,Tutibay Yaynlar, Ankara,

2005. YRK Yaar, Gzel Konuma Yazma Klavuzu, Eitim Yaynlar

YKSEL Erkan, Halil brahim GRCAN, Haber Toplama Yazma, TabletKitabevi, Konya, 2005

http/www. google.com

www.zmo.org.tr.

www. emu.edu.tr./campusbox

http://www. google.com

http:// www. arabul. com http://www. gazeteler.com

KAYNAKLAR
http://www.zmo.org.tr/http://www.zmo.org.tr/

Documents

planli ve etkili yazmak