Podrecznik GLINA Darmowy Fragment

7/22/2019 Podrecznik GLINA Darmowy Fragment

1/67

www.bramawiedzy.pl


2/67

Lista Honorowych Wydawcw Ksiki

Niniejsza ksika powstaa dziki wsparciu wymienionych poniej osb, ktre dokonujczakupu ksiki w przedsprzeday umoliwiy uruchomienie procesu produkcji pierwsze-go nakadu. Akcja przedsprzeday, ktr zorganizowalimy bya prawdopodobnie jednymz pierwszych w Polsce projektw wydawniczych opartych o ide crowdfundingu, czyli finan-sowania spoecznociowego.Lista ta zawiera imiona i nazwiska osb, ktre formalnie wyraziy zgod na publikacj swoich

danych osobowych. Nasz akcj wspara wiksza liczba czytelnikw, ale zdecydowali si oni po-zosta anonimowymi. W obu przypadkach, bez ich wsparcia, wydanie tej ksiki nie mogobydoj do skutku. Dumni ze wsplnej pracy, dzikujemy.

Agata Banach, Arkadiusz Baron, Anna Baturo, Grzegorz Berezowski, Artur Btkowski,Karolina Bielak, Magda Baszczyk, Agata Boduch, Sawomir Bolek, Piotr Borkowski, PiotrBorowy, Arletta Broniowska, Natalia Buczkowska, Arkadiusz Chrapusta, Marek Chudzik,Piotr Chybowski, Janusz Curyo, Daniel Cwalina, ukasz miel, Wojciech Daltka, AnnaDamzyn, Adam Dbrowski, Kasia Dobrowolska, Dariusz Dolecki, Janek Dowgiao,Grzegorz Drapaa, ukasz Dubiel, Marcin Durski, Monika Dyndo, Olga Dyakowska, JoannaDzicioowska, Paulina Gasiun, Zuza Gorzeska, Ewa Gociska, Monika Grska, DariuszGrabowski, Mateusz Grabski, Bartosz Gromulski, Anna Grusza, Marcin Jan Grzegorzek,Zofia Grzybowska, Elbieta Hibner, Krzysztof Jakimowicz, Marcin Janicki, Maciej Janowiak,

Wojciech Januszczyk, ukasz Jasiski, Monika Jezierska, Pawe Jdruszczak, Jakub Junga,Justyna Junga, Anna Joanna Kamonciak, Ewa Karczmarczuk, Tomasz Karczmarzyk, JagodaKarowska, Dorota Karwat, Justyna Kasjaniuk, ukasz Koczak, Marta Kossakowska, MartaKownacka, Aleksander Krajewski, Dagmara Krawiec, Adam Kruszyski, Jerzy Krysiuk,Bartosz Krzewiski, Mateusz Krzewiski, Dominik Kucia, Aleksandra Kurzawska, BartomiejKumierski, Sawek Kumierz, Krzysztof Leszczyski, Natalia Leniak, Jakub Linowski,Justyna Lis, Krzysztof Lis, Waldemar Litwiski, Ada Lubelska, Grzegorz uecki, Agnieszkaypacewicz, Cezary Makiewicz, Dawid Magiera, Teresa Majewska-wiertnia, GrzegorzMajewski, Elbieta Marciniak, Micha Marczyk, Katarzyna Markiewicz, Jakub Marszaek,Miron Matelonek, Agnieszka Matyszewska, Jacek Merc, Ewa Merda, Oskar Michna, TomaszMielczyski, Krzysztof Mikee, Mariusz Mikoajczyk, Micha Misiak, Sebastian Misiski,Pawe Molis, Joanna Muniowska, Emilia Musia, Aleksandra Niewada-Wysocka, KlarysaNikiel, Leszek Nojman, Waldemar Nowak, Magorzata Nowicka, Jacek Nowodworski, Pawe

Nykiel, Joanna Oleksy, Tomasz Opara, Rafa Orlikowski, Sylwia Pajk, Robert Paliga, IwonaPielecka-Mackiewicz, Pawe Pluta, Izabela Pochopie, Pawe Pohorecki, Piotr Poleski, RafaPompa, Beata Posuszna, Przemek Prekurat, Magdalena Probola, Iga Prochowska, MateuszRadwan, Inga Radziejewska, Anna Rakoczy, Maria Rauch, Anna Rogulska, Monika Raska,Monika Sachajko-Siudak, Micha Sady, Grzegorz Sagaski, Aleksander Saagacki, SzymonSarnicki, Agnieszka Seliga, Grzegorz Serwatka, Hanna Sienkiewicz, Pawe Siwiec, KarolinaSkalska, Kalina Somkowska-Grka, mgr in. Daniel Sok, Oktawiusz Stpie, WioletaSumorek, Antoni Surowiak, Krystian Swojak, Marika Sypniewska, Sebastian Szarszewski,Tomasz Szczepaniak, Monika Szepczyska, Amadeusz Szymura, Jakub lipiec, Ewa Tarasewicz,Pawe Tarasiewicz, Katarzyna Trojanowska, Leszek Tur, Janusz Tyrlik, Magorzata Waligra-Jasek, Anna Waligra-Jdrzejowska, Bartomiej Walu, Katarzyna Wciso, Markus Wiertarkus,Gabriela Wisniewska-Korre, Magorzata Witek, Tomasz Woszczowski, Mikoaj Wower,Karolina Wjcik, Joanna Wroska, Maciej Wroski, Katarzyna Zabieo, Ewa Zientara, TomaszZmylony, Tomasz emojcin

ezp a ny ragment

- zamw s na www. ramaw e zy.p


3/67

ytu oryginau: Handbuch Lehmbau

umaczenie: Zygmunt BieliskiKorekta: Agnieszka Kochanek, Raa Ney, Bartosz SpawskiWsppraca w tumaczeniu oraz konsultacje merytoryczne: dr Marcin M. KoakowskiObrbka grafik, ilustracji i otografii, wsppraca DP do polskiego wydania: Marek miechProjekt okadki, skad DP, przygotowanie do druku: Bartosz Spawski, wsppraca Daria Piskorz

Koordynacja projektu: Piotr Kochanek, Bartosz Spawski, Pawe SroczyskiPartnerzy projektu: Fundacja Cohabitat

ISBN: 978-83-63834-00-5

Copyright Pro. dr in. Gernot Minke 1994, 2004

Tis translation o Handbuch Lehmbau is published by arrangement with Gernot Minkeand Cohabitat Foundation in Poland.

Polish language edition publishedby SmartPoint Piotr Kochanek | Wydawnictwo Brama WiedzyCopyright 2013

All rights reserved

All rights reserved. No part o this book may be reproduced or transmitted in any orm or byany means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any inormationstorage retrieval system, without permission rom the Publisher.

Wszelkie prawa zastrzeone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie caoci lub ragmentu niniej-szej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metod kserograficz-n, otograficzn, a take kopiowanie ksiki na noniku filmowym, magnetycznym lub innympowoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.

Wszystkie znaki wystpujce w tekcie s zastrzeonymi znakami firmowymi bd towarowymiich wacicieli.

Autor oraz Wydawnictwo Brama Wiedzy dooyli wszelkich stara, by zawarte w tej ksiceinormacje byy kompletne i rzetelne. Nie bior jednak adnej odpowiedzialnoci ani za ich wy-korzystanie, ani za zwizane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich.Autor oraz Wydawnictwo Brama Wiedzy nie ponosz rwnie adnej odpowiedzialnoci zaewentualne szkody wynike z wykorzystania inormacji zawartych w ksice.

Autor zdjcia na okadce: Bruno Klomar www.klomar.comZdjcie na okadce zostao wykorzystane za zgod autora.

Ewentualne erraty do niniejszego wydania ksiki dostpne s na stronie:http://bramawiedzy.pl/erraty

SmartPoint Piotr Kochanek | Wydawnictwo Brama Wiedzyul. ukasiskiego 55/141-103 Siemianowice lskieel. +48 602 53 24 34

e-mail: [email protected] internetowa wydawnictwa, ksigarni online oraz e-dukacji: http://bramawiedzy.pl

Wydrukowano w Polsce/Printed in Poland

ezp a ny ragment



4/67

3

Spis treci

1 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1.1 Glina, materia budowlanyprzeszoci i przyszoci . . . . . . . . . 11

1.2 O historii budownictwa z gliny . . . 12

1.3 Istotne wiadomoci o glinie jakomateriale budowlanym . . . . . . . . . . 151.4 Poprawa klimatu wntrz przez

glin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161.4.1 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . 161.4.2 Wpyw wilgotnoci powietrza

na zdrowie czowieka . . . . . . . . . . . 161.4.3 Wpyw wietrzenia na wilgotno

w pomieszczeniu . . . . . . . . . . . . . . . 161.4.4 Regulacja wilgotnoci przez glin.

Pozytywny wpyw tego zjawiskana nasze zdrowie . . . . . . . . . . . . . . . 17

1.5 Uprzedzenia dotyczce gliny . . . . . 19

2 Glina jako materia budowlany i jejwaciwoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2.1 Skad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202.1.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 202.1.2 I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202.1.3 Py piaskowy, piasek, wir . . . . . . . 212.1.4 Rozkad rozmiarw ziarna . . . . . . . 212.1.5 Skadniki organiczne . . . . . . . . . . . . 212.1.6 Woda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212.1.7 Porowato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222.1.8 Powierzchnia waciwa . . . . . . . . . . 222.1.9 Gsto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2.1.10 Zagszczenie/zwarto . . . . . . . . . . 222.2 est ustalajcy skad . . . . . . . . . . . . 232.2.1 Uwagi wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . . 232.2.2 Analiza sitowa i analiza mechaniczna

(szlamowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232.2.3 Ustalenie zawartoci wody . . . . . . . 232.2.4 esty proste (kontrole odrczne) 232.3 Reakcja gliny na wod . . . . . . . . . . . 262.3.1 Uwagi oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262.3.2 Pcznienie i kurczenie . . . . . . . . . . . 262.3.3 Wyznaczanie skurczu schnicia . . . 262.3.4 Plastyczno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272.3.5 Woskowate wchanianie wody . . . 282.3.6 est na szlam gliniany . . . . . . . . . . . 302.3.7 Odporno na wypukiwanie . . . . . 302.3.8 Erozja powodowana deszczem

i mrozem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302.3.9 Czas schnicia . . . . . . . . . . . . . . . . . 312.4 Wpyw pary wodnej na glin . . . . . 322.4.1 Uwagi oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322.4.2 Dyuzja pary wodnej . . . . . . . . . . . . 322.4.3 Wilgotno rwnowagi . . . . . . . . . . 322.4.4 worzenie si wody

kondensacyjnej . . . . . . . . . . . . . . 33

2.5 Zachowanie si gliny podczasdziaania ciepa . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.5.1 Uwagi oglne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342.5.2 Przewodzenie ciepa . . . . . . . . . . . . 34

2.5.3 Ciepo waciwe . . . . . . . . . . . . . . . . 342.5.4 Akumulacja ciepa . . . . . . . . . . . . . . 342.5.5 Pobieranie i oddawanie ciepa

w zalenoci od czasu . . . . . . . . . . 342.5.6 umienie ciepa . . . . . . . . . . . . . . . 342.5.7 Promieniowanie cieplne/stopie

emisji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342.5.8 Wyduenie termiczne . . . . . . . . . . 352.5.9 Odporno ogniowa . . . . . . . . . . . . 352.6 Wytrzymao . . . . . . . . . . . . . . . . . 352.6.1 Sia wizania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352.6.2 Wytrzymao na ciskanie . . . . . . 362.6.3 Wytrzymao na rozciganie

w stanie wyschnitym . . . . . . . . . 372.6.4 Wytrzymao na rozciganie przy

zginaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372.6.5 Wytrzymao na rozciganie przy

sklejaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382.6.6 Wytrzymao na cieranie . . . . . . . 382.6.7 Modu elastycznoci . . . . . . . . . . . . 382.6.8 Wytrzymao krawdzi.. . . . . . . . . 382.7 Warto pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392.8 Radioaktywno. . . . . . . . . . . . . . . . 392.9 Osona przeciw promieniowaniu

elektromagnetycznemu o wysokiejrekwencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

2.10 Zawarto energii pierwotnej (PEI),redukcja CO

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

3 Poprawa waciwoci materiau

poprzez specjaln obrbki dodatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 413.2 Zmniejszenie tworzenia si rys

podczas schnicia . . . . . . . . . . . . . . 413.2.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 413.2.2 Schudzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413.2.3 rodki rozrzedzajce . . . . . . . . . . . . 423.2.4 Dodatki wkniste . . . . . . . . . . . . . . 423.2.5 rodki zaradcze . . . . . . . . . . . . . . . . 423.3 Zwikszanie wodoodpornoci . . . . 423.3.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 423.3.2 Spoiwa mineralne . . . . . . . . . . . . . . 433.3.3 Produkty zwierzce . . . . . . . . . . . . . 433.3.4 Produkty mineralne i zwierzce . . 443.3.5 Produkty rolinne . . . . . . . . . . . . . . 443.3.6 Emulsja bitumiczna . . . . . . . . . . . . . 443.3.7 Produkty syntetyczne . . . . . . . . . . . 443.4 Zwikszanie siy wizania . . . . . . . . 443.4.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 443.4.2 Mieszanie i doowanie. . . . . . . . . . . 44

3.4.3 Zwikszenie iloci iu . . . . . . . . . . . 453.4.4 Dodatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453.5 Zwikszanie wytrzymaoci

na ciskanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

3.5.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 453.5.2 Optymalizac ja rozkaduuziarnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

3.5.3 Obrbka wstpna . . . . . . . . . . . . . . . 453.5.4 Zagszczanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463.5.5 Dodatki mineralne . . . . . . . . . . . . . 473.5.6 Dodatki organiczne . . . . . . . . . . . . . 493.5.7 Dodatek z wkien i wosw . . . . . 493.6 Zwikszanie wytrzymaoci

na cieranie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493.7 Zwikszanie izolacji cieplnej . . . . . 503.7.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 503.7.2 Glina lekka ze som . . . . . . . . . . . . 50

3.7.3 Glina lekka z dodatkamimineralnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

3.7.4 Glina lekka z korkiem . . . . . . . . . . . 523.7.5 Glina lekka z drewnem . . . . . . . . . . 53

4 Obrbka wstpna . . . . . . . . . . . . . . 54

4.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 544.2 Doowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544.3 Rozdrabnianie i mieszanie . . . . . . . 544.4 Przesiewanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564.5 Dojrzewanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 564.6 Szlamowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574.7 Schudzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

5 Glinobitka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

5.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 585.2 Deskowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595.3 Przyrzdy do ubijania . . . . . . . . . . . 605.4 Proces wytwarzania . . . . . . . . . . . . . 625.5 Obrbka wilgotnej glinobitki . . . . . 625.6 Nowe sposoby budowania cian . . 625.6.1 Sposb elementowy . . . . . . . . . . . . . 625.6.2 Metody zmechanizowane . . . . . . . . 635.6.3 Budownictwo o konstrukcji ramowej

z wypenieniem z gliny bitej . . . . . . 655.6.4 Konstrukcje cian z deskowaniem

traconym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655.7 Budowa kopu z ubijanej gliny . . . . 655.8 Proces schnicia . . . . . . . . . . . . . . . . 665.9 Wskanik skurczu schnicia . . . . . 665.10 Nakad czasu pracy . . . . . . . . . . . . . 665.11 Izolacja termiczna . . . . . . . . . . . . . . 665.12 Obrbka powierzchni . . . . . . . . . . . 66

6 Budowanie z cegie glinianych . . . 67

6.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 676.2 Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 676.3 Przepisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

ezp a ny ragment



5/67

4

6.4 Produkcja cegie glinianych . . . . . . 696.5 Optymalizacja skadu materiau . . 726.6 Murowanie z cegie glinianych . . . 726.7 Obrbka cegie glinianych . . . . . . . 736.8 Obrbka powierzchni . . . . . . . . . . . 736.9 Mocowanie obrazw, regaw

i szaek wiszcych . . . . . . . . . . . . . 736.10 Cegy z gliny lekkiej. . . . . . . . . . . . . 73

6.11 Akustyczne cegy gliniane . . . . . . . 74

7 Elementy wielkowymiarowe i pyty

z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

7.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 757.2 Kostki gliniane . . . . . . . . . . . . . . . . . 757.3 Elementy stropowe . . . . . . . . . . . . . 777.4 Pyty gliniane, wewntrzne

do montau na sucho . . . . . . . . . . 787.5 Pyty podogowe z gliny . . . . . . . . . 78

8 Formy tworzone bezporednioz wilgotnej gliny . . . . . . . . . . . . . . 79

8.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 798.2 radycyjne techniki na mokro . . . . 798.3 Sposb budowania zwany chleby

gliniane z Dnne . . . . . . . . . . . . . . 828.4 Metoda pasm z gliny . . . . . . . . . . . . 838.4.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 838.4.2 Produkcja pasm z gliny . . . . . . . . . . 838.4.3 Optymalizacja mieszanki . . . . . . . . 838.4.4 Ukadanie i wygadzanie pasm . . . 838.4.5 Naprawa pkni i poprawianie

spoin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 858.4.6 Czasochonno . . . . . . . . . . . . . . . . 86

9 Wypenianie mokr glinkonstrukcji szkieletowych . . . . . . 88

9.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 889.2 Obrzucanie glin . . . . . . . . . . . . . . . 889.3 echnika natryskowa . . . . . . . . . . . 899.4 echnika napeniania glin . . . . . . 899.5 Nawinite tyczki i butelki

gliniane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 899.6 Konstrukcje cian wypeniane glin

lekk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 919.7 Konstrukcje cian wypeniane

pasmami lub szlauchami z glin . . 91

10 Ubijanie, wsypywanie

i pompowanie gliny lekkiej . . . . . 92

10.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . . 9210.2 Systemy deskowa do budowy cian

z gliny lekkiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9210.3 ciany ubijane z gliny lekkiej

ze som. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9310.4 ciany z ubijanej lub wsypywanej

gliny lekkiej z drewnem . . . . . . . . . 9410.5 ciany z gliny lekkiej z dodatkami

mineralnymi wykonane

przez ubijanie, wsypywaniei pompowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . 95

10.5.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . 9510.5.2 ciany ubijane . . . . . . . . . . . . . . . . 9510.5.3 ciany wsypywane i wlewane. . . . 9510.5.4 ciany powstae przez

pompowanie . . . . . . . . . . . . . . . . 9710.5.5 Obrbka powierzchni . . . . . . . . . . 99

10.6 Glina lekka z dodatkamimineralnymi, pompowana,do budowy posadzek i stropw. . . . 99

10.7 Wypenianie pustakw glin . . . . . 9910.8 Szlauchy napenione glin . . . . . . 100

11 Tynki gliniane. . . . . . . . . . . . . . . . 104

11.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . 10411.2 Wstpne przygotowanie

powierzchni . . . . . . . . . . . . . . . . . 10511.3 Skad zaprawy tynkarskiej . . . . . . 10511.4 Reguy dotyczce tynkowania cian

z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

11.5 Skurcze schnicia . . . . . . . . . . . . . . 10711.6 ynk natryskiwany z gliny

lekkiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10711.7 ynk z gliny lekkiej

z keramzytem . . . . . . . . . . . . . 10711.8 ynk narzucany . . . . . . . . . . . . . . . 10711.9 ynkowanie ciany z beli

somianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10711.10 ynk gliniany jako warstwa

ochronna przed poarem . . . . . . . 10811.11 Plastyczne ksztatowanie przy

pomocy tynku glinianego . . . . . . . 10811.12 Ochrona krawdzi . . . . . . . . . . . . . 108

11.13 Stabilizowane tynki gliniane,zewntrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

11.14 Rozwaania porwnawcze o tynkachglinianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

12 Ochrona powierzchni

glinianych przed wpywamiatmosferycznymi . . . . . . . . . . 114

12.1 Uwagi wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . 11412.2 Zagszczanie powierzchni . . . . . . 11412.3 Powoki malarskie . . . . . . . . . . . . . 11412.3.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . 11412.3.2 Gruntowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . 11412.3.3 Powoki malarskie . . . . . . . . . . . . . 11412.3.4 Wpyw na dyuzj pary wodnej . . 11512.3.5 Wpyw na wskanik przenikania

wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11512.4 Hydroobizacja . . . . . . . . . . . . . . . . 11512.4.1 rodki do hydroobizacji . . . . . . . 11512.4.2 Nanoszenie rodkw

hydroobizujcych . . . . . . . . . . . . . 11612.5 ynki wapienne . . . . . . . . . . . . . . . 11712.5.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . 11712.5.2 Przygotowanie powierzchni

glinianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

12.5.3 Zbrojenie tynku . . . . . . . . . . . . . . . 11812.5.4 Skad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11812.5.5 Nakadanie tynku . . . . . . . . . . . . . 11912.5.6 Wpyw na dyuzj pary wodnej . . 11912.6 Osony/okadziny/warstwy

zewntrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11912.7 Konstrukcyjne rodki zaradcze . . 12012.7.1 Ochrona przed deszczem . . . . . . . 120

12.7.2 Ochrona przed nasikaniem . . . . 12012.7.3 Ochrona przed wodw pomieszczeniach . . . . . . . . . . . . 120

13 Naprawa elementw glinianych

Remonty zabytkowych budowliprzy pomocy gliny . . . . . . . . . . . . 122

13.1 Uwagi wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . 12213.2 O powstawaniu uszkodze

elementw glinianych . . . . . . . . . . 12213.3 Naprawy spoin glin . . . . . . . . . . . 12213.3.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . 12213.3.2 Materia do spoinowania . . . . . . . 122

13.3.3 Przygotowywanie spoin . . . . . . . . 12213.3.4 Wypenianie spoin . . . . . . . . . . . . . 12213.4 Naprawa spoin bez uycia gliny. . 12213.4.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . 12213.4.2 Materiay do spoinowania . . . . . . 12213.5 Naprawy wikszych powierzchni 12313.5.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . 12313.5.2 Naprawy przy pomocy gliny . . . . 12313.5.3 rodki zwikszajce przyczepno

powok malarskich . . . . . . . . . . . . 12313.6 Poprawa izolacyjnoci cieplnej przez

stosowanie gliny lekkiej . . . . . . . . 12313.6.1 Uwagi wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . 123

13.6.2 Powody zwikszonego wystpowaniawody kondensacyjnej . . . . . . . . . . 123

13.6.3 Sposoby izolacji cieplnej . . . . . . . . 12413.6.4 Dodatkowa warstwa z gliny

lekkiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

14 Rozwizania szczeglne . . . . . . . 125

14.1 Przyczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12514.2 Szczeglne konstrukcje cienne . . 12614.2.1 ciany gliniane o duej izolacyjnoci

termicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12614.2.2 ciany z wypenionych glin starych

opon samochodowych . . . . . . . . . 12714.2.3 Szlauchy z tkaniny wypenione

glin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12814.3 Konstrukcje stropowe z glin . . . . 12814.3.1 radycyjne konstrukcje stropowe 12814.3.2 Nowsze konstrukcje stropowe . . . 12914.4 Posadzka z ubijanej gliny . . . . . . . 13014.4.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . 13014.4.2 radycyjne posadzki gliniane . . . 13014.4.3 Wspczesne posadzki gliniane . . 13014.5 Przezroczysta izolacja termiczna

ciany glinianej kumulujcejciepo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

ezp a ny ragment



6/67

5

14.6 Dachy z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . 13314.6.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . 13314.6.2 radycyjne konstrukcje dachowe 13414.6.3 Nowe rozwizania pochyych

dachw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13414.7 Sklepienia z cegie glinianych . . . 13514.7.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . 13514.7.2 Geometria sklepie . . . . . . . . . . . . 135

14.7.3 Statyka konstrukcji kopu . . . . . . . 13614.7.4 Nubijskie konstrukcje kolebkowe 14114.7.5 Agaskie i perskie konstrukcje

kopu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14314.7.6 Nubijskie konstrukcje kopu . . . . 14414.7.7 Kopuy o ksztacie zgodnym

z liniami cinienia . . . . . . . . . . . . . 14614.7.8 Konstrukcje kopu z uyciem

deskowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14714.7.9 Wzmacnianie kopu glinianych przez

wypalanie od wewntrz . . . . . . . . 14814.7.10 Przykady nowoczesnych budowli

z kopuami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

14.8 Gliniana ciana kumulujca ciepow ogrodzie zimowym . . . . . . . . . . 150

14.9 azienka z gliny . . . . . . . . . . . . . . . 15014.10 Meble wbudowane wykonane

z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15214.11 Umywalka z gliny . . . . . . . . . . . . . 15414.12 Piece i trzony kuchenne z gliny . . 15514.12.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . 15514.12.2 Oszczdny, gliniany trzon kuchenny

dla krajw rzeciego wiata . . . . . 15514.12.3 Piec z elementem trzonu kuchennego

oraz zabudowan awk i miejscemdo spania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

14.12.4 Piec do wypieku chleba i pizzy . . 15814.12.5 Piec z paleniskiem bezrusztowym

oboony glin . . . . . . . . . . . . . . . . 15914.13 Ogrzewanie w cianach z gliny . . 16014.14 Uszczelnianie staww glin . . . . . 16114.14.1 Wiadomoci oglne . . . . . . . . . . . . 16114.14.2 Uszczelnienie z ubitej gliny . . . . . 16114.14.3 Ukadanie wilgotnych preabrykatw

glinianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16114.14.4 Uszczelnienia przy uyciu wkniny

nasczonej glin . . . . . . . . . . . . . . . 161

15 Nowe budowle z gliny . . . . . . . . . 162

15.1 Budynek mieszkalny w La Paz,Boliwia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

15.2 Budynek mieszkalny w urku,Finlandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

15.3 Budynek mieszkalny w Des Montes,Nowy Meksyk, USA . . . . . . . . . . . 166

15.4 Dom mieszkalny w aos, USA. . . 16815.5 Budynek mieszkalny w ucson,

Arizona, USA . . . . . . . . . . . . . . . . . 16915.6 Dom armerski w Wazipur, Haryana,

Indie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

15.7 Budynek mieszkalny w Rosdor,Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

15.8 Budynek mieszkalno-biurowyw Kassel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

15.9 Budynek mieszkalny w BadSchussenried, Niemcy . . . . . . . . . . 177

15.10 Dom trzyrodzinny w Stein amRhein, Szwajcaria . . . . . . . . . . . . . . 178

15.11 Grupa budynkw ekologicznychSoliterra w Mhlacker-Enzberg,Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

15.12 Centrum modzieowe, Berlin-Spandau, Niemcy . . . . . . . . . . . . . . 182

15.13 Przedszkole w Wennigsen- Sorsum,Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

15.14 Szkoa w Jrna-Solvig, Szwecja . . 18715.15 Panarykaski instytut

w Ouagadougou, Burkina Faso(Grna Wolta) . . . . . . . . . . . . . . . . 188

15.16 Szkoa w Rudrapur, Bangladesz . . 19015.17 Biurowiec w Honowerze, Niemcy 192

15.18 Biurowiec II w New Delhi . . . . . 19415.19 Drukarnia w Pielach, Austria . . . . 19615.20 Hala wielounkcyjna w Picada Cae,

Brazylia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19815.21 Kaplica Pojednania w Berlinie . . . 20015.22 Kaplica przy Centralnej Klinice

w Suhl, Austria . . . . . . . . . . . . . . . . 20215.23 Meczet w Wabern, Niemcy . . . . . 204

16 Wskazwki dotyczce planowaniai realizacji budowli z gliny . . . . . 205

16.1 Uwagi wstpne . . . . . . . . . . . . . . . . 20516.2 Przepisy, zezwolenia . . . . . . . . . . . 205

16.3 Izolacja termiczna . . . . . . . . . . . . . 20616.4 worzenie si wody

kondensacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . 20616.5 Ochrona przeciwpoarowa. . . . . . 20616.6 Izolacja dwikowa . . . . . . . . . . . . 20616.7 Organizacja i przebieg budowy . . 206

17 Perspektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

17.1 rend w kierunku gliny brakachowcw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

17.2 Budownictwo z gliny zapotrzebowanie rynkowe . . . . 207

17.3 Jakie techniki budowania z glinymaj przyszo? . . . . . . . . . . . . . . 207

18 Wskazwki dotyczceliteratury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

18.1 Cytowana i stosowanaliteratura . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

18.1.1 Polskojzyczne rda proponowaneprzez redakcj polskiegowydania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

18.2 Zalecane albumy o budownictwiez gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

19 Adresy firm . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

19.1 Producenci artykuw glinianych 21019.2 Producenci maszyn i urzdze . . 21119.3 Piece z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21119.4 Organizatorzy kursw budowania

z gliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

O autorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

ezp a ny ragment



7/67

6

Sowo od wydawcy

Z budownictwem naturalnym wykorzystujcym glin spotkaem si ju w wieku 5 lat w trakciewakacji na wsi. Obok ponad stuletniej chaupki pokrytej strzech, ja i mj kuzyn znalelimypikny kopiec gliny. Z gliny tej budowalimy zamki, twierdze i mury. Kamyczki peniy role ryce-rzy, patyczki role armat, marchewki podkradzione z ogrdka cioci, rol skarbu. Gdy zacz pada

ciepy, lipcowy deszcz odkrylimy uroki kpieli botnej, za nasi rodzice godzinnego szorowaniadzieci. Co nie zaskakuje, ilekro potem miaem styczno z glin, przypominao mi si tamtolipcowe popoudnie.

Przyznam, e gdy kilka lat temu jako dorosy mczyzna, m i ojciec zaczem szuka sposobui technologii wybudowania domu stanem przed dylematem: W jakiej technologii wybudowawymarzony dom? Dylemat ten z dnia na dzie si pogbia w myl zasady: im dalej w las, tymwicej drzew. W gbokim uproszczeniu mj dialog wewntrzny brzmia mniej wicej tak:Czy wybra technologie powszechnie stosowane, czy moe technologie ekologiczne? Powszech-ne czyli tasze kontra ekologiczne czyli drosze. Powszechne czyli z wykorzystaniem duej ilocisubstancji chemicznych nie zweryfikowanych do koca pod ktem wpywu na zdrowie, kontraekologiczne sprawdzone i bazujce w gwnej mierze na surowcach naturalnych.

Moje wtpliwoci skoniy mnie do bardziej wnikliwych poszukiwa odpowiedzi w literaturzei internecie. Dziki temu zaczem odkrywa na nowoznane od wielu lat technologie oraz zasadyprojektowania i budowania budynkw. Odkrycie ksiki autorstwa Pro. Minke byo dla mniekamieniem milowym w poszerzaniu wiedzy na temat budownictwa naturalnego.

Mam nadziej, e jej polskie tumaczenie bdzie tak samo inspirujce dla naszych czytelnikw.

Piotr Kochanek,Wydawnictwo Brama Wiedzy

O Bibliotece Design/Build Cohabitatu

Fundacja Cohabitatswoj dziaalnoci wspiera rozwizania, ktre radykalnie poprawiaj kom-ort ycia ludzi jednoczenie podnoszc ywotno naturalnych ekosystemw w obrbie ktrychyj. Popularyzacja aktualnej i rzetelnej wiedzy oraz praktyki czerpicej bogato z tradycji maw tym procesie pierwszorzdne znaczenie. Biblioteka Design/Buildjest odwan prb odnowie-nia ducha zrb-to-samwrd krgw zainteresowanych projektowaniem, konstruowaniem orazyciem w przyjaznych przestrzeniach, ktrych mdro budowy wspiera fizyczne i psychicznezdrowie, samowystarczalno oraz trwao tych struktur w czasie.

Umoliwiamy jeszcze skuteczniejsze wdroenie tej wiedzy w Polsce uruchamiajc grup mailin-gow [email protected] oraz orum internetowe forum.cohabitat.net . Za ich pored-nictwem eksperci wsppracujcy w sieci Cohabitat bd mogli pomc wszystkim tym, ktrzypragn w polskich warunkach zaprojektowa lub zbudowa dom lub inny budynek z wykorzy-staniem technik opisanych w niniejszej ksice.

Pawe Sroczyski,Fundacja Cohabitat

ezp a ny ragment



8/67

7

Niewypalana glina jeden z najbardziej po-wszechnych materiaw budowlanych jest teo dziwo jednym z najmniej znanych wrdwspczesnych architektw czy budowni-czych. a zwyka glina, po ktrej czsto cho-dzimy, ktr wykopujemy spod stp, ktrejpokady znajduj si na znacznej czci Polski ta zwyka glina moe by doskonaymmateriaem przewyszajcym jakoci kupneprodukty. Moe suy jako materia nony,wypenieniowy, tynk zewntrzny i wewntrz-ny, posadzka, sufit, a nawet dachwka. Monaz niej budowa ciany none i dziaowe, ko-

puy, stropy. o materia, ktry, jeli dobrzezastosowany, sam umie regulowa wilgotnoi dba o klimat wntrz lepiej ni wyrafinowa-na mechaniczna klimatyzacja. By tak si staoi by budowa z gliny staa si sukcesem, po-trzebna jest jednak wiedza i zrozumienie tegomateriau. Glina ma swoje tajemnice i wcalenie jest takim prostym materiaem jak by siwielu zdawao. Std prace jak ta s szczeglniedzi potrzebne by odkry co, co wydawaosi tak powszechne. A warto. Glina ma wa-lory zdrowotne, estetyczne, pozwala na nie-zaleno, na budowanie samemu, a w skali

globalnej w zasadniczy sposb zmniejszauzalenienie budownictwa od energochon-nych procesw i paliw nieodnawialnych. Re-wolucja technologiczna, ktra ma przyniepowszechne zmiany niekoniecznie musi po-chodzi z nowych modnych gadetw. O ilebardziej przeomowym staby si moment,w ktrym zdamy sobie spraw, e ju jestemyw posiadaniu skarbw wystarczy tylko wy-cign rk...

Od wielu lat ksika ta bya przygotowywa-na i oczekiwana na polskim rynku. o bodajnajwaniejsza i najbardziej solidna pracao stosowaniu niewypalanej gliny w budow-nictwie: historii, waciwociach, technikachi przykadach. Oryginalny tytu tej ksikibrzmi Lehmbau Handbuch: Baustof unde,echniken, Lehmarchitektur, czyli Pod-rcznik budowania z gliny: materiay, tech-niki, architektura gliniana. Jest to praca dlabudowniczych, architektw, mionikw bu-dowania z materiaw naturalnych, dla lai-kw i naukowcw. Jest ona podsumowaniemkilkudziesiciu lat bada i dowiadcze

jednego z wyjtkowych niemieckich badaczyi architektw proesora Gernota Minke.

Spotkaem go kilkakrotnie i za kadym robiniezwyke wraenie kogo z wielk wiedzi wielkim sercem. Mimo swej specjalizacjii ogromnej technicznej wiedzy udao mu siunikn puapki wielu naukowcw niestraci z pola widzenia humanistycznegoi ekologicznego kontekstu i celu techniki.Jest osob, ktra lubi by wrd ludzi, lubitaczy i artowa, ale lubi te solidnie praco-wa, odkrywa i dzieli si sw wiedz. Jest

architektem, ktry lubi by na placu budo-wy. Jest eksperymentatorem i naukowcem,ktry zawsze czy swoj teoretyczn pracz praktyk. Warto tej ksiki zbudowanajest na tym poczeniu.ycie i kariera Gernota Minke moe bysymbolem ascynujcych zmian, jakie na-stpiy i nastpuj w kulturze i architekturzew przecigu ostatniego pwiecza. Studiowaon na przeomie lat 50. i 60., gdy wiat otrzsasi z upiornej wojennej przeszoci i zaczy-na wierzy, e przyszo moe by pokojo-wa, lekka, komortowa i sensowna. Jeszcze

w czasie studiw nawiza kontakt i zaczpracowa w biurze synnego wwczas FreiaOtto, ktry na europejskim gruncie rozwijaarchitektur jak si wwczas wydawao najbardziej przyszociow i uturystyczn.W biurze Otto opracowywano konstrukcjelekkie, cignowe, pneumatyczne, membra-nowe i oczywicie krzyk wczesnej architek-tonicznej mody tensegrity, czyli strukturystabilizujce elementy rozcigane i ciskane,ktre popularyzowa wczesny amerykaskiarchitektoniczny celebryta BuckmunsterFuller. Nikt nie mia wtpliwoci, e to do tychlekkich konstrukcji naley przyszo. Minkepo studiach przez cztery lata pracowa u bokuFreia Otto w czasie tworzenia wizjonerskichbudowli dla EXPO w Monteralu w 1967 r.Jako mody architekt Minke mia okazj bywiadkiem spotkania Fullera i Otto, ktrzyomawiali projekty i modele opracowane wa-nie przez Minke. Wspomina on jak nie moglisi zgodzi. Otto preerowa krzywoliniowekonstrukcje membranowe, Fuller sztywnekonstrukcje z przestrzennych kratownic.Obydwaj zgadzali si jednak, e przyszo

architektury bdzie polega na lekkoci. Ful-ler zasyn nawet ze sloganu: powiedz mi ileway twj budynek, a powiem ci ile jest wart.Byo to motto, ktre zakwestionowa miaaprzysza twrczo Minke. Po odejciu z pra-cowni Freia Otto jeszcze przez par lat pro-jektowa pneumatyczne pompowane basenyi dachy, krzywoliniowe membrany. Zaczwtedy te karier akademick. Coraz cz-ciej jednak wtpi w ullerowsk doktrynmierzenia architektury wag. Oczywicie,e oszczdno materiau i zwizany z tymciar moe by jednym z aspektw, ktry

trzeba bra pod uwag mwi mi w czasiejednej z rozmw Architektura to jednakznacznie bardziej zoony proces i nie mo-na jej a tak spaszcza. Realny wiat bywaznacznie bardziej skompilowany, w czasietworzenia projektw i budynkw powstajinne istotne pytania dotyczce kosztw, wy-konania, energoszczednoci i eksploatacji,wykonalnoci, montau czy spoecznegokontekstu architektury. Wszystkie te czyn-niki musz by zbalansowane. Waga to tylkojeden wymiar w wielowymiarowym wieciearchitektury. Moe si okaza, e ciki bu-

dynek jest duo wartociowszy.

Przeomowy moment przyszed dla Minkew poowie lat 70. Bdc ju wtedy proeso-rem i szeem Instytutu Bada Eksperymen-talnych na Uniwersytecie w Kassel zdobyundusz na projekt badawczy nad zastosowa-niem tanich i recyklingowanych materiaw.Zaangaowa si te jednoczenie w kilkaprojektw w rodkowej Ameryce. Czy bytaki moment, w ktrym zapada decyzja,e warto odej od bada nad lekkimi kon-strukcjami, ktre wyglday tak przyszo-ciowo, i zwrci si ku badaniom gliny, ktrakojarzy si z archaicznoci? pytaem go,chcc zrozumie niezwyk transormacjjego twrczoci. Usyszaem wtedy histo-ri, ktra sigaa jego pracy w Ekwadorze:Miaem okazj widzie i bada tamtejszebudownictwo. Proste, ktre przy tym byopowszechne. Byo rzeczywistoci tysicyludzi w Centralnej Ameryce, a jednoczeniemiao sporo ewidentnych budowlanych b-dw. Deekty te mona by atwo poprawiznajc zasady konstrukcji, mechaniki i fizyki

Przedmowa do wydania polskiego

O glinie, niezwykych zwrotach w twrczoci Gernota Minke i o nowym duchu architektury naturalnej

ezp a ny ragment



9/67

8

budowli. Stao si dla mnie wwczas jasne,e jako architekt, majc wiedz konstrukcyj-n i budowlan, mog zaproponowa kilkaprostych rozwiza, ktre mog zosta atwoi powszechnie zastosowane i bardzo wpynna ycie wielu ludzi. Nagle doszo do mnie,e prosta architektura, jeli j uszlachetnii ulepszy, bdzie miaa wiksze znaczenie dla

ludzi ni dalsze rozwijanie eksperymentwz lekkimi konstrukcjami. Im wicej badaemto budownictwo z gliny i materiaw natural-nych, tym bardziej zdawaem sobie sprawjak wiele jest do zrobienia dla architektwi jak wielu ludzi mogoby z tego skorzysta.Potem zaczo si okazywa, e niewypalanaglina to materia wymienity nie tylko dlaEkwadoru, ale i przemysowo rozwinitychkrajw, jak Niemcy. Od tego czasu Uniwer-sytet w Kassel dziki proesorowi Minke stasi wiatowym centrum bada nad zastoso-waniem niewypalanej gliny w budownictwie.

Idea ponownego odkrycia glinianych technikspada tu na podatny grunt. Niemiecka tra-dycja budowlana ju od XIX wieku moga sipochwali stosunkowo bogat histori i bi-bliografi, badaniami i nawet normami bu-dowlanymi, ktre w latach 70. XX wieku niebyy co prawda stosowane, ale tylko czekayna ponowne odkrycie, uaktualnienie i dosto-sowanie do nowych realiw.

rzeba zda sobie spraw, e przez ostatniestulecie, w ktrym w budownictwie niepo-dzielnie panowa wychwalany beton, wiedza

o niewypalanej glinie zostaa w duej mie-rze zapomniana. Mao kto inwestowa czasi intelekt by j rozwija. Pozornie wydawaby si mogo, e poniewa historycznie glinstosowano wczeniej, a beton pniej, zatemten drugi jest wyszym poziomem rozwo-ju budownictwa. Z dzisiejszej perspektywywiemy ju, e prawda okazaa si znacznieciekawsza. Nie da si tak prosto przetuma-czy darwinowskiej logiki na histori archi-tektury, ktra miaa te drug stron medalu.Przez miniony wiek w rozwj bada nadmateriaami energochonnymi i syntetyczny-mi inwestowano, poniewa zapewniay onedochd firmom i koncernom, w przeciwie-stwie do rozwoju tanich technik i materiawnaturalnych. Chocia taki rozwj moe bykorzystny dla uytkownikw, ciko go jed-nak przeku na dochd. Std stuletnie zanie-dbania w badaniach i stosowaniu tego mate-riau. a wiedza w latach 70. nie bya jednaktak oczywista jak dzi gdy popularyzujesi coraz wicej materiaw glinianych. Jupierwsze badania Minke pokazay, jak wielejest w tej dziedzinie do zrobienia. Gwnymi

problemami tego materiau nie s waciwo-ci gliny, lecz raczej mity, zabobony, a przedewszystkim brak solidnej wiedzy. Minke mu-sia zmaga si z uprzedzeniami. Naukowe,obiektywne podejcie uzna za najrozsd-niejsz postaw, a wiedza zawarta w niniej-szej ksice jest jej pokosiem.

Osobowo proesora Minke, jego determina-cja i nowa pozycja na Uniwersytecie w Kasselotwieraa nowe drzwi. Rozpoczcie badabudownictwa z gliny umoliwio wsparcieze strony Niemieckiego Stowarzyszenia Ba-dawczego przy takich projektach jak Rozwjprostych technologii przy wznoszeniu obiek-tw Low-Cost z odpadw, materiaw odpa-dowych i tanich (197583), Rozwj prostychtechnologii przy wznoszeniu obiektw z gliny(198183). Nowe, dotychczas niewyznaczoneparametry fizyczno-budowlane i statycznedotyczce materiaw glinianych uzyskano

przede wszystkim dziki wsparciu Minister-stwa Bada i echnologii z Bonn i projektowiGlina w budownictwie szkieletowym drew-nianym (199093), finansowanemu przezUni Europejsk projektowi Produkty z nie-wypalanej gliny (19992001) oraz szeregowiinnych eksperymentw i bada, ktre Minkeprzeprowadza z niemalejcym zapaem.

Minke zawsze by badaczem, ktry czu, enaukowiec powinien czasem ubrudzi sobierce i wierzy, e modele, praktyczne do-wiadczenia s najwaniejszym elementem

bada architekta-naukowca. Przyznaje, eczu si szczciarzem dziki temu, e przyUniwersytecie w Kassel udao mu si zaoyjedyne bodaj na wiecie tego rodzaju Labora-torium Budowli Eksperymentalnych. am teorganizowa warsztaty, a co waniejsze miamoliwo bez nadmiernej biurokracji i ze-zwole budowa eksperymentalne konstruk-cje gliniane kopuy, dachy, piece, posadzkii rne typy cian. Minke jako architekt stasi jednoczenie autorem wielu budynkwjednorodzinnych i publicznych w Niemczech,Indiach, Rosji, Boliwii i wielu innych miej-scach na wiecie. Przyznaje, e lubi by kadyz obiektw by troch eksperymentem i chotroch rozszerza horyzont wiedzy o budow-nictwie. Kilka z nich opisanych jest w ostat-nim rozdziale tej ksiki.

Minke sta si jedn z gwnych postaci rene-sansu architektury glinianej w latach 80. i 90.Wtedy to w rnych orodkach na wieciezaczyna si ponownie odkrywa zdrowotne,termiczne, estetyczne i praktyczne waloryniewypalanej gliny. W 1979 powstaje prny

ezp a ny ragment



10/67

9

rancuski orodek Craterre. W 1989 Cob Cot-tage Company zaoono w USA, gdzie takewprowadzono poprawki do prawa budowla-nego zezwalajc na budow z niewypalanejgliny. Z nowym zastosowaniem gliny w bu-downictwie zaczto eksperymentowa w P-nocnej Ameryce, w Australii i innych krajach.Powstay od tego czasu rne opracowania,

ktre nie byy jednak czsto wolne od nieci-soci lub te byway do powierzchowne.W tej pracy Gernot Minke postawi sobieza zadanie stworzenie solidnego i komplek-sowego podrcznika, ktry byby wiarygodny,bo oparty na rygorystycznych badaniach. Jelito konieczne, praca ta odnosi si do innych po-pularnych pozycji na ten temat i koryguje ichniecisoci. W trosce o rzetelno inormacji,praca ta bya wielokrotnie uaktualniana.

Za swoje walory zostaa wyrniona nagrodLesen r Umwelt za wkad w rozwj wie-

dzy o eko-budownictwie. Zostaa przetuma-czona na 10 jzykw i doczekaa si 8 wyda.Niniejsze polskie wydanie jest tumaczeniemnajnowszego smego wydania niemieckiego,pomniejszonego jedynie o krtki rozdzia do-tyczcy budowania na terenach sejsmicznych,ktre, jak doszlimy do wniosku, nie dotyczbudownictwa w kraju nad Wis.

W Polce tego typu ksiki staj si dzi szcze-glnie wane. Wzrostowi zainteresowania ar-chitektur przyjazn rodowisku towarzyszyniezwyka posucha dotyczca wiedzy. Niestety

zbyt czsto zdarza si, e publiczne dyskusjena temat ekologicznego budownictwa osiga-j enujco niski poziom wanie z powodubraku wiedzy i nieznajomoci aktw, co wy-nika bezporednio z braku literatury, na ktrejmona si oprze.

Istnieje jaskrawa dysproporcja pomidzy pub-likacjami prezentujcymi celebryck archi-tektur high-tech, a literatur dotyczc ma-teriaw naturalnych i solidnej i inspirujcej,przyjaznej rodowisku architektury low-tech.en stan nie odzwierciedla wyzwa, ktrestawia nam wspczesny wiat. W przeciwie-stwie do literatury niemiecko-, hiszpasko-czy anglojzycznej, a nawet publikacji w jzy-ku czeskim czy portugalskim, w naszym krajuwiedza o budownictwie low-tech z materia-w nieprzetworzonych i naturalnych opierasi czsto na rozproszonych, incydentalnychi niezweryfikowanych inormacjach.

Niemniej zmiany we wspczesnej Polscemog napawa optymizmem i mona wierzy,e niniejsza ksika wpisze si w tego nowego

ducha, ktry jest coraz bardziej odczuwalny.Z jednej strony gwny nurt budownictwai sami producenci coraz bardziej doceniajwartoci naturalnych materiaw. Z drugiej,coraz bardziej widoczna jest nowa energiatkwica w powstajcych grupach i organiza-cjach zajmujcych si budownictwem proeko-logicznym, przyjaznym rodowisku i nowej

wizji spoeczestwa, w ktrej samodzielnebudowanie z materiaw naturalnych moeodegra istotn rol. Skorzystaj z tej pracyrwnie ci, ktrych sercu bliska jest wartodziedzictwa narodowego tkwicego w histo-rycznym budownictwie na Pomorzu, Wiel-kopolsce i Dolnym lsku czy w pnocno-wschodniej Polsce.

Jestemy wiadkami wanych i pozytywnychzmian. Optymizmu dodaj prne oddolneruchy. W duej mierze to wanie dziki sta-raniom i przedsibiorczoci ludzi skupionych

wok Grupy Cohabitat praca ta moe siukaza. Wdziczno za wydanie tej ksikinaley si przede wszystkim ludziom z tegorodowiska: Pawowi Sroczyskiemu, Barto-szowi Spawskiemu i Piotrowi Kochankowi.Podzikowania szczeglne nale si te tu-maczowi Zygmuntowi Bieliskiemu za to jakszczerze powici si tej pracy. Jego wiedzatechniczna i jzykowa, a przy tym rzetelno,stay si cennym atutem tego wydania. Wspo-mnie naley tu o Andrzeju wawie, ktryjeszcze we wczesnym etapie powstawania tegotumaczenia bardzo yczliwie wspiera ten

projekt.

Mona wierzy ze praca ta umocni wsp-czesny okres owiecenia w architekturzemdrej i przyjaznej rodowisku, e pozwolina inteligentn debat na temat architekturynaturalnej, e co wane przyczyni sido stworzenia mostw pomidzy rodowi-skiem naukowym, przemysowcami a mio-nikami, ktrzy w ostatnich latach dosowniewasnymi rkoma zdoali ju stworzy pierw-sz al polskiej architektury naturalnej.

Marcin Mateusz Koakowski

a ny ragment



11/67

10

Zadanie i cel ksiki

Zadaniem ksiki jest przedstawienie moli-woci technologicznego wykorzystania gliny

jako materiau budowlanego. Jest ona adreso-wana do wszystkich tych, ktrzy chc zdoby,jak rwnie pogbi posiadan ju wiedzna temat tej technologii, a take do inwesto-rw zainteresowanych budownictwem z gliny.Celem niniejszego opracowania jest przy-blienie, wartych poznania, specyficznychwaciwoci fizycznych gliny oraz pokazanie,na podstawie przykadw, rnorodnociorm budowli z tego materiau.Nawet jeeli ksika jest prb spisania zale-ce i zademonstrowania metod budowaniaz gliny, zdaj sobie spraw, e aden pod-

rcznik nie zastpi wasnych dowiadczezastosowania tego materiau w praktyce. Gli-na wystpuje jako zwizek tysica rnychskadnikw i dlatego zawsze wymaga przeduyciem innego przygotowania. Wszystkiezebrane tu dane, wiadomoci i dowiadczeniamog posuy uczestnikom procesu budowa-nia za punkt wyjcia i by wskazwk podczasprzeprowadzania wasnego testu oraz suypomoc przy uwzgldnieniu warunkw zasta-nych w miejscu budowy.W tej ksice zawarto wszystkie dotychczasopublikowane dane i dowiadczenia dotycz-

ce budownictwa z gliny. Zostay one uzupe-nione wynikami bada zebranymi od 1978roku w Laboratorium Budownictwa Ekspe-rymentalnego Uniwersytetu w Kassel a doty-czcymi tej dziedziny architektury. a ksikato te eekt 30 projektw przeprowadzonychw ramach bada, 30 letniego dowiadczeniaautora przy projektowaniu i realizacji ponad60 budowli z gliny w kraju i za granic.

Zawarto ksiki

Zawarto ksiki opiera si na jej pierwszymwydaniu z 1994 roku oraz szstym, rozszerzo-nym z 2004 roku. Poniewa w midzyczasiepojawiy si kolejne wyniki bada w dzie-dzinie budownictwa z gliny, nowe materiayna rynku oraz nowe, interesujce obiekty,uznano za konieczne aby zamiast kolejnegowydania opracowa ksik na nowo i w nowejormie wyda. Rozdzia dotyczcy budowaniaobiektw z gliny na terenach zagroonychtrzsieniem ziemi zosta pominity. emat tenjest omwiony na stronie internetowej www.gernotminke.de, w czci pt. Publikationen.

Podzikowania

Moje podzikowanie naley si wszystkim,ktrzy wspdziaali przy planowaniu, reali-

zacji i analizie projektw badawczych w krajui za granic i w ten sposb, cho nie bezpo-rednio, przyczynili si do powstania tej ksi-ki. Spord tych wielu osb tylko niektrychmog tu wymieni:Moje podzikowanie naley si przede wszyst-kim moim wsppracowniczkom i wsp-pracownikom z Uniwersytetu w Kassel. Sto m.in.: H.G. Merz, Ilrich Merz, Klaus Eckart,Ulla Lustig-Rssler, Karin Mukerji, UlrichBoemans, Uwe Jaensch, Dittmar Hecken,Alexander Fischer, Arno Reich-Siggemannoraz Friedemann Mahlke, ktrzy to poprzez

wspprac, krytyk i inspiracj stale wspieralimoje dziaania. Dzikuj take Frankowi Mil-liesowi, ktry poprzez twrcze i energicznepodejcie do dziea, pomaga przy tworzeniulub sam stworzy wiele obiektw dowiadczal-nych, aparatw kontrolnych, wzorcw, de-skowa i urzdze budowlanych. Chciabymtake podzikowa wielu studentom, ktrzypomagali albo jako adepci sztuki budowania,albo te praktykanci w laboratorium i w moimbiurze projektw. Dzikuj te koleankomi kolegom, ktrzy pomagali mi przy realizacjiobiektw w Gwatemali, Ekwadorze, Boliwii,

Chile, na Wgrzech i w Indiach.Przy pracy pomagay take Hiltrud Lndersi Petra Zink, piszce teksty; Pawan Kumari Anke Lubenow pomocni przy wikszoci ry-sunkw; Urlich Boemans, Uwe Jaensch, SigridKster i Friedmann Mahlke przygotowujcygrafiki komputerowe oraz Heinz Ladenerz wydawnictwa kobuch Verlag odpowie-dzialny za layout i wydanie tej ksiki (dot.wersji niemieckiej przyp. red.).

Kassel, stycze 2009

Gernot Minke

Uwagi wstpne

ezp a ny ragment



12/67

11

1.1 Glina, materia budowlanyprzeszoci i przyszoci

Prawie we wszystkich gorco-suchych

i umiarkowanych streach klimatycznych gli-na bya wiodcym materiaem budowlanym.Jeszcze dzisiaj prawie jedna trzecia ludzimieszka w domach z gliny, a w krajach rozwi-jajcych si nawet wicej ni poowa. Zaspo-kojenie ogromnego godu mieszkaniowegow krajach rozwijajcych si nie bdzie jednakmoliwe, ani przy pomocy przemysowychmateriaw takich jak np.: cega, beton stal,ani te dziki przemysowym metodom bu-dowania. Zreszt do tego brakuje na wieciemocy produkcyjnych i kapitaowych. Gdmieszkaniowy w tych krajach mona zaspo-

koi jedynie przy zastosowaniu lokalnychmateriaw i poprzez zaktywizowanie wasnejinicjatywy mieszkacw. Glina, najwaniej-szy naturalny materia budowlany, znajdujesi w wikszoci miejsc na Ziemi, a przy tymczsto wydobywana jest bezporednio na bu-dowach, przy wykopach pod undamenty czypiwnice.Take w krajach uprzemysowionych, takbeztrosko obchodzcych si z zasobami na-turalnymi i trwonicych energi poprzezscentralizowan, kapitao- i energochonngospodark, zamiecajc rodowisko i nisz-

czc miejsca pracy, glina bdzie tym ma-teriaem, ktry przeyje swoje odrodzenie.Coraz wicej ludzi budujcych wasne czteryciany zwraca uwag na energooszczdnei tanie budownictwo. Dla nich wanym jesttake zrwnowaony klimat wntrz. Pojmu-j wic, e tak naturalny materia jakim jestglina, ma znaczc przewag nad produktamiprzemysu typu beton, cega ceramiczna albowapienno-piaskowa, a take beton komrko-wy. Nowe wyniki bada naukowych potwier-dziy subiektywne spostrzeenie: glina moew znacznie wikszej mierze poprawi klimatwntrza mieszkania ni inne materiay.Dowiadczenia z nowymi i starymi, po-prawionymi technikami budowania z glinypokazuj, e jest ono opacalne nie tylko dlabudujcych indywidualnie i samodzielnieale take dla firm stawiajcych domy orazdla rzemielnikw. O tych moliwociach,o podstawach teoretycznych i wiadomociachpraktycznych, ktre s niezbdne do realiza-cji obiektw z gliny bdzie tutaj mowa.

1 Wprowadzenie

1.2-1 Spichlerze grobowca Ramzesa II, Gourna, Egipt, ok. 1200 p.n.e.

1.2-2 Wielki Meczet, Mopti, Mali, zbudowany w r.1935

ezp a ny ragment



13/67

12

1.2 O historii budownictwaz gliny

Rne techniki wznoszenia budowli z gliny sznane na wiecie ju od ponad 9000 lat:W Turkiestanie odnaleziono prostoktnedomy z gliny z okresu 8000-6000 p.n.e. (Pum-pelly 1908), w Asyrii z kolei odkryto unda-

menty ubijane z gliny pochodzce z ok. 5000roku przed Chrystusem. Glina bya uywanawe wszystkich starych kulturach nie tylkojako materia do budowy domw, ale takedo wznoszenia obiektw kultu i umocnie.Przykadowo Chiski Mur, zbudowany przedok. 4000 laty, by pierwotnie tylko budowlz ubijanej gliny i dopiero pniej oblicowanogo kamieniami i ceg, by sta si dzisiejszymkamiennym murem.Rdze Piramidy Soca zbudowanej w latach300-900 n.e. w Teotihuacan w Meksyku stano-wi okoo 2 milionw ton ubitej gliny. Zdjcie

1.2-1 pokazuje, wykonane z niewypalonychcegie, sklepienie grobowca Ramzesa II, kt-ry zosta wzniesiony koo Gourna w Egip-cie przed ok. 3200 laty. Zdjcia 1.2-2 i 1.2-3przedstawiaj meczety z Mali i z Iranu.W suchym klimacie, gdzie drewna jako budul-ca praktycznie nie ma, powstay na przestrze-ni wiekw techniki pozwalajce przykrywabudowle konstrukcj sklepie z surowej gliny,bez uycia drewnianych belek. Interesujcyprzy tym jest akt, e w wikszoci stosowa-nych tu metod sklepienia powstawa mogbez uycia deskowa.

Zdjcie 1.2-4 przedstawia bazar w Sedjanie,ktrego kopuy zbudowano przy wykorzysta-niu jednej z tych metod (patrz rozdzia 14.7).W Chinach mieszka ok. 20 milionw ludziw podziemnych domach z gliny, a cilej: w ja-skiniach wygrzebanych w glinie lessowej. Tak-e w Hiszpanii, w pnocnej Aryce i w Turcjiistniej podobne jaskinie, tyle e powstaew mikkich, wulkanicznych skaach jak tualbo w piaskowych skaach osadowych.W poudniowochiskiej prowincji Yondingistniej do dzisiaj domy (ju ponad 300-letnie)z ubijanej gliny. Stoj na obrzeu kolistegolub kwadratowego podwrza, maj 3-4 kon-dygnacje i stanowi schronienie dla ok. 600mieszkacw niewielkiego plemienia Hakka(por. 1.2-5).To, e w Niemczech ju przed tysicami latglina bya materiaem wypeniajcym dlacian o konstrukcji palisadowej i plecionej,zostao wielokrotnie potwierdzone znalezi-skami z epoki brzu. Udowodniono rwnie,e w murach obronnych Heuenburga, w okr-gu Sigmaringen (IV wiek p.n.e.) wbudowanocegy gliniane, przypuszczalnie za spraw

1.2-3 Meczet, Kashan, Iran

1.2-4 Bazar, Sedjan, Iran

1.2-5 Budynki plemienia Hakka z ubijanej gliny, prowincja Yonding, Chiny pd.

ezp a ny ragment



14/67

13

greckich budowniczych (Dehn 1964). Zdjcie1.2-6 pokazuje rekonstrukcj czci tego muruz niewypalonej cegy.Z opisw Pliniusza Starszego wiemy z kolei, eubijan glin jako materia do budowy umoc-nie obronnych stosowano w Hiszpanii juco najmniej pod koniec I wieku p.n.e. Tacytopisuje domy Saksoczykw, ktre nie z ka-

mieni ani z cegie powstaj, ale z ziemi (Raw1597).Prawdopodobnie z IX lub X wieku pochodzimay dom w Weimarze o kamiennych unda-mentach i cianach z ubitej gliny (Donat 1980,str. 184). Nie jest jednak pewne czy jest to rze-czywicie budowla z ubijanej gliny, czy techodzi tu raczej o lepiank. (Lepianka jestbudowl podobnie wzniesion jak budynekz gliny czonej ze som, z t rnic, e murys stawiane bez deskowania, por. rozdz. 8.2).Z tego samego czasu pochodzi mur z ubitejgliny w Altenburgu koo Merseburga, Niemcy

(Behm-Blanke 1954, str. 115 i kolejne).W redniowieczu gliny uywano w Niemczechprzede wszystkim do wypeniania szkieletui tynkowania cian szachulcowych, a take jakowarstwy chronicej przed poarem dachy bu-dynkw krytych som. Na zdjciu 1.2-7 widaspichlerz z pocz. XVI wieku, ktry stoi do dziw skansenie Cloppenburg. Interesujce w tymbudynku jest to, e pod somianym dachemznajduje si drugi gliniany, sucy jako ochro-na przeciwpoarowa spichlerza. Strzecha jestwic warstw chronic dach gliniany przedwpywami atmoserycznymi. Na lsku, w Tu-

ryngii i Czechach ju od redniowiecza budo-wa lepianek bya szeroko rozpowszechniona.W Saksonii z uwagi na brak drewna zwrconoju do wczenie uwag na moliwoci jakiedawao budowanie z gliny np. w rozporz-dzeniu o lasach i drewnie z 8 wrzenia 1560i w Generalnym mianowaniu urzdnikwlenych z 20 maja 1575. W roku 1736 ukazaasi odezwa, przypuszczalnie pierwsza pry-watna, nawoujca do budowania z litej gliny.Anonimowy autor proponuje dom cakowicieognioodporny, zwieczony sklepieniem. Zale-ca te przykrycie dachu ziemi, po to aby tpowierzchni wykorzysta jak ogrd (Gntzel1986, str. 44 i kolejne).Z roku 1592 pochodzi zbudowany w ormielepianki wiejski dom gospodarstwa roduMetze w Dothen w Turyngii, ktry zburzonow roku 1959, po ponad 350 latach istnienia(Gntzel 1986, str. 50). W Saksonii istniejdo dzisiaj zamieszkane domy z gliny, ktrychciany zbudowano jako lepianki. Jeden z naj-starszych stoi w Grogrimma w Saksonii-An-halt przy Dostr. 12. Dendrochronologiczniedatuje si jego powstanie na rok 1658 (Ziegert

1.2-6 Rekonstrukcja ciany z cegie glinianych,

VI wiek p.n.e., Heuneburg, Niemcy

1.2-7 Spichlerz, skansen Cloppenburg, ok. 1525

1.2-8 Dom mieszkalny w Gottscheina, 1768,

lepianka z gliny

1.2-9 Wgierskie techniki wznoszenia budynkw glinianych z XVIII wieku, (Griselini 1780)

Budynek z ubijanej gliny

Budynek szkieletowy

drewniany z glinBudynek z bry glinianych

Budynek z cegy glinianej

ezp a ny ragment



15/67

14

2000). Zdjcie 1.2-8 pokazuje jedn z najstar-szych, zamieszkaych, dwukondygnacyjnychlepianek, ktra zbudowana zostaa w 1768roku w Gottscheina (na pnocnym wscho-dzie od Lipska).Najwaniejszy bodziec inspirujcy budowni-ctwo z gliny w Niemczech przyszed w kocuXVIII wieku, kiedy to dziki pismom Cointer-

aux znane stao si rancuskie budownictwoz ubijanej gliny. Francois Cointeraux napisaw latach 1790 i 1791 cztery zeszyty pod ty-tuem Lecole dArchitecture rurale, ouble-cons, par lesquelles an apprenda soi-memea batir solidement les moisons de plusieursetages avec la terre seule, ktre to ju w 1793roku opublikowane zostay po niemiecku(Cointeraux, 1793). Cointeraux opisa przedewszystkim powszechnie stosowane w oko-licach Lyonu metody budowania z ubijanejgliny (terre pise). Zna on budynki, ktrepowstay jeszcze przed 1600 rokiem (Lasius

1797, str. 169).Budownictwo z ubijanej gliny byo we Francjibardzo rozpowszechnione (Raulin 1984). Jesz-cze dzisiaj istniej zamieszkane od ponad 300lat budynki, jak np. zamek hrabiw Montbiantw dolinie Saone koo Lyonu (Schneider1985, str. 17 i nastpna). W Dolomieux kooLyonu ponad 90% stojcych dzisiaj domwzbudowanych zostao tradycyjn metodubijania gliny.David Gilly, ktry w 1787 roku jeszcze propa-gowa lepianki (Gilly 1787), opisa w swoimdziele z 1787 r. pt. Podrcznik sztuki budow-

nictwa wiejskiego metod ubijania gliny jakonajkorzystniejsz spord wszystkich tech-nik budowania z gliny i przyczyni si w tensposb znaczco do jej rozpowszechnienia,zwaszcza, e jego ksika midzy latami 1797i 1836 doczekaa si szeciu wyda, takew innych krajach Europy.

Cointereaux i Gilly nie wiedzieli jednak przy-puszczalnie tego, e ta technika znana byaju od dawna na Wgrzech a prawdopodob-nie stosowano j wczeniej take w Saksoniii Turyngii (Griselini 1780, Schimscha 1939,Gnzel 1986, str. 377 i kolejne). Jeli mwimyo obiektach w Saksonii i Turyngii, to naleyjednak zaznaczy, e nie udowodniono jedno-

znacznie czy budowano tam metod ubijaniaczy te lepienia, poniewa niektrzy badaczenie rozrniali obydwu technik. Rysunek 1.2-9 przedstawia cztery udokumentowane przezGriseliniego wgierskie metody budownictwa:z ubijanej gliny, o drewnianej konstrukcjiszkieletowej wypenionej glin, z cegy glinia-nej oraz z bry glinianych. Najstarszy, jeszczedo dzi zamieszkany niemiecki dom z ubijanejgliny powsta w 1795 roku i stoi w Meldorprzy Norderstr. 1 w Szlezwiku-Holsztynie(zdjcie 1.2-10). Inwestor, dyrektor stray po-arnej Boeckmann, mg w ten sposb udo-

wodni, e glina jako materia budowlany jestbezpieczniejsza i bardziej ekonomiczna nistosowana wwczas najczciej drewnianakonstrukcja szkieletowa wypeniana glin.Najwyszy w Europie rodkowej budynek z li-tej gliny stoi przy Hainalalle 1 w miejscowociWeilburg an der Lahn. Jego budow rozpo-czto w roku 1825 i zakoczono 3 lata pniej(zdjcie 1.2-11). Piciokondygnacyjn cianrontow z ubitej gliny postawiono na murzepiwnicznym z amanego kamienia. Ma onau dou ok. 75 cm gruboci i co kondygnacjjest od 5 do 10 cm ciesza, a na najwyszym

pitrze ma ju tylko 40 cm. W Weilburgu,wskutek intensywnych prac badawczych, od-kryto w ostatnich latach jeszcze 42 zamiesz-kane domy o cianach z ubitej gliny (Strieder1982, Minke 1985, Schick 1987). Wielu miesz-kacw nie miao nawet pojcia, e mieszkajw glinianych domach. Najstarszy z budynkwpowsta w 1796 r., najnowsze ok. 1830. Zdj-cie 1.2-12 przedstawia asady domw z ubitejgliny, pochodzcych z tamtych czasw i stoj-cych do dzisiaj przy Bahhostr. w Weilburgu.Zarwno po pierwszej, jak i po drugiej woj-nie wiatowej, kiedy to brakowao materiawi pienidzy, przypomniano sobie znowu o gli-nie jako budulcu, a oglnie dostpne kopal-nie gliny, ktre istniay w ubiegym stuleciuprawie we wszystkich gminach, zaczto po-nownie eksploatowa. W latach 1919 do 1922powstao w Niemczech nie tylko tysice bu-dynkw (Gntzel 1986, str. 156), ale rwniecay szereg osiedli z gliny. Przykadem niechbdzie choby to istniejce do dnia dzisiejsze-go w Badenermoor koo Achim (zdjcie 1.2-13) oraz inne w Moisling, dzielnicy Lubeki. Tepowojenne budowle o ubogim charakterze

1.2-10 Budynek z ubitej gliny Nordestr. 1,

Meldorf, 1975

1.2-11 Budynek z ubitej gliny Hainallee 1,

Welburg, 1828

1.2-13 Osiedle domw glinianych

(Lehmhaus-Siedlung), Lubeka-Schlutup

1.2-12 Fasady budynkw z ubijanej gliny

Bahnhofstr., Weilburg, ok. 1830

ezp a ny ragment



16/67

15

nie byy jednak szczeglnie dobr reklam dlagliny jak materiau budowlanego.W 1950 roku istniao jeszcze w RFN siedem-nacie urzdowych orodkw kontroli gliny(por. DIN 18951, str. 2). Po roku 1950, przezkolejnych 30 lat nie zbudowano t metodprawie adnego nowego domu. Norma DIN18951 ze stycznia 1951, ktra jako Przepisy

dot. budownictwa z gliny praktycznie obo-wizywaa ju od roku 1944, zostaa w 1971 r.wycoana bez zastpienia jej inn, podobniezreszt jak pozostae normy i przepisy, ktrezajmoway si glin i jej przetwarzaniem (por.rozdz. 15.2). (Pozostae dane dotyczce histo-rii budownictwa z gliny patrz Gntzel 1986).Podczas gdy w XVIII i XIX wieku budowaniez gliny propagowano w Niemczech gwniepo to by zapobiec rabunkowej gospodarcelenej, tak po pierwszej wojnie wiatowejczyniono to aby zmniejszy zuycie wglapotrzebnego do produkcji energii. Po drugiej

wojnie wiatowej widziano w tego rodzajubudownictwie przede wszystkim oszczdnomateriau i pienidzy. Natomiast od mniejwicej 1980 roku, dziki rozbudzonej wia-domoci ekologicznej istnieje w Niemczechnowa sia napdowa dla budownictwa z gliny:moliwo zmniejszenia zanieczyszczeniarodowiska przy budowaniu oraz uzyskaniezdrowego klimatu we wntrzach obiektwwzniesionych z gliny.

1.3 Istotne wiadomoci o glinie

jako materiale budowlanym

W porwnaniu do powszechnie stosowanychi produkowanych przemysowo materiaw,glina ma trzy wady:

Glina nie jest materiaem normowanym

Glina jest mieszanin iu, muku (pyu pia-skowego) oraz piasku, ktry zawiera takepospk, wir i kamienie. Glina wydobywanaw rnych miejscach ma rne waciwocii dlatego, zalenie od obrbki, powinna mieniejednolite proporcje skadnikw. Aby ocenijej waciwoci, jest wic konieczne poznaniejej komponentw po to, by mc, gdy zachodzitaka potrzeba, zmieni jej skad.

Glina kurczy si podczas schnicia

Przez odparowanie wody zarobowej, ktra jestkonieczna do wymieszania i zaktywizowanialepkoci gliny, zmniejsza si jej objto. Po-wstaj pknicia na skutek wysychania orazrysy skurczowe. Wyznaczony liniowo skurczjednostkowy tj. miara oddajca zmniej-szenie si pryzmatycznej prbki podczas

schnicia wynosi przy metodzie mokrej3-12% a przy ubijaniu 0,4-2%. Skurcz monaznacznie zredukowa przez zmniejszenie ilo-ci dodawanej wody albo te iu oraz poprzezoptymalizacj uziarnienia.

Glina nie jest wodoodporna

Dlatego te, szczeglnie gdy jest wilgotna, na-

ley glin chroni przed deszczem i mrozem.Trwa ochron cian przed dziaaniem wil-goci mog zapewni jedynie konstrukcyjnerodki (okap, cok chronicy przed bryzga-mi, izolacja pozioma odcinajca nasikanie),jak rwnie zabezpieczenie powierzchni powoki malarskie, impregnacja wodoodpor-na, tynki (por. rozdz. 4.3 i 12).

Tym trzem wadom gliny jako budulca monaprzeciwstawi jej znaczce zalety:

Glina reguluje wilgotno powietrza

Glina potrafi do szybko wchania wil-go i j w razie potrzeby oddawa. Regulujewic wilgotno powietrza w pomieszczeniu,wpywajc na zdrowy klimat wntrza. Ba-dania przeprowadzone przez LaboratoriumBudownictwa Eksperymentalnego Uniwer-sytetu w Kassel (FEB) wskazuj, e suszonecegy potrafi wchon w cigu dwch dniok. 30 razy wicej wody ni cegy wypalane(podczas wzrostu wzgldnej wilgotnoci po-wietrza z 50 do 80%). Cegy gliniane osigajmaksymaln wilgotno 5 do 7% przy 95%wilgotnoci powietrza w pomieszczeniu

po 30 do 60 dniach (stopie rwnowagi).Take 6-cio miesiczne skadowanie w ko-morze klimatyzacyjnej przy 95% wzgldnejwilgotnoci powietrza nie powoduje ichzmikczenia (tak staje si dopiero, gdy nasy-cenie wod osiga poziom 11-15%). Pomiarydokonane w czasie 5 lat w pewnym budynkuw Kassel (ciany z cegie glinianych, z wa-kw i z lekkiej gliny) wykazay, e wzgldnawilgotno w pomieszczeniach pozostawaanieomal staa przez cay rok. Wynosia red-nio 50%, przy (jedynie!) 5% wahaniach. Takastaa wilgotno wytwarza szczeglnie przy-jemny, zdrowy klimat wntrza. Nie pozwalanp. na wysychanie bon luzowych, redukujepowstawanie kurzu i w ten sposb dziaa za-pobiegawczo przeciw przezibieniom (wicejna ten temat w rozdz. 1.4).

Glina magazynuje ciepo

Glina, podobnie jak inne cikie materiaybudowlane, magazynuje ciepo i przyczy-nia si w ten sposb do poprawy klimatumieszkania, a przy pasywnym wykorzystaniu

soca jako rda energii, do znaczcego jejoszczdzania.

Glina oszczdza energi i zmniejsza

zanieczyszczenie rodowiska

Glina, w przeciwiestwie do innych mate-riaw budowlanych, potrzebuje podczasprzygotowania i przerabiania bardzo mao

energii, powodujc tym samym znikome za-nieczyszczenie rodowiska. Potrzebuje tylkook. 1% energii niezbdnej do produkcji tejsamej iloci cegy wypalanej albo betonu (por.rozdz. 2.10).

Glin mona zawsze ponownie uy

Niewypalon, surow glin mona zawszei wszdzie ponownie uy. Wystarczy j je-dynie rozdrobni i zmoczy wod a znowuuzyskamy budulec. A wic, w odrnieniuod innych materiaw, glina nigdy nie zamie-ca rodowiska jako gruz.

Glina jest oszczdna jako materia

budowlany i obnia koszty transportu

W trakcie realizacji wikszoci inwestycji bu-dowlanych w Europie rodkowej, w trakciewykopw pod undamenty i piwnice, natrafiasi na glin. Kiedy nie zawiera ona za wieleiu i kamieni, mona j w takim naturalnymstanie uy jako budulca przy zastosowaniuwikszoci znanych technik. Jeeli zawieraza duo iu, wystarczy j odchudzi miesza-jc z piaskiem. Poniewa przy wykonywaniuwykopw odpada transport urobku, mona

tu mwi o oszczdzaniu zarwno kapitau,jak i rodowiska. Gdy z kolei na budowie bra-kuje gliny, to mona j najczciej tanio nabyw pobliskiej cegielni. W piaskowniach i wi-rowniach glina jest produktem odpadowymprzy pukaniu tych surowcw. Naley jednakpamita, e taka glina zawiera zazwyczaj eks-tremalnie duo pyu piaskowego.

Glina nadaje si do budowania przez

kadego

Budowa domy z gliny mog zazwyczaj na-wet laicy, jeeli pokieruje nimi achowiec.Poniewa tradycyjne techniki z jednej stronywymagaj minimalnej iloci narzdzi, a z dru-giej s do pracochonne, nadaj si idealniedo stosowania przez osoby, ktre same chczbudowa dom.

Glina konserwuje drewno

Drewno i inne materiay organiczne otoczoneprzez glin, dziki rwnowadze jej wilgot-noci wynoszcej wagowo 0,4-6% (zalenieod zawartoci iu, jego rodzaju oraz wilgotno-ci powierza) zostaj albo osuszone, albo te

ezp a ny ragment



17/67

16

pozostaj suche, co uodparnia je od zagrzy-bienia i zaatakowania przez insekty. (Drew-no posiada wilgotno waciw do 8-12%.Szkodniki potrzebuj w zasadzie co najmniej14 do 18%, a grzyby wicej ni 20% wilgotno-ci (Mhler 1978, str. 18). W ten sposb mo-na mwi o konserwujcych waciwociachgliny. Poniewa soma wykazuje szczeglnie

due siy kapilarne, moe si zdarzy przy sto-sowaniu mieszanki lekkiej, o gstoci mniej-szej ni 500 kg/m, e wchodzca w jej skadsoma, przy powolnym schniciu zbutwieje,por. rozdz. 10.3.

Glina wie substancje szkodliwe

Czsto spotyka si opini, e glina w pomiesz-czeniach absorbuje szkodliwe substancje.Zjawisko to jest jednak bardzo sabo zbadane.Wedug Ziegerta, podczas analizy historycz-nego tynku z gliny w pomieszczeniu opala-nym piecami, w pewnym budynku z XVII

wieku odkryto o wiele wiksz zawarto siar-ki ni w pozostaych pomieszczeniach. Tamsiarki w tynku prawie nie byo (Ziegert 2000).

Zdolno absorpcji obcych substancji (np. tychszkodliwych) przez mineray iu wykorzystujetake przemys: w centrum bada jdrowychw Karlsruhe stosuje si metod odzyskiwaniaosatu ze ciekw przy pomocy gliny o duejzawartoci iu. Fosaty osadzaj si na mine-raach iu i zostaj w ten sposb pozyskiwanez wody. Zalet tego systemu jest to, e nie trze-

ba dodawa do wody adnych, pozostajcychw niej obcych substancji. Odzyskany osorw postaci suchego osatu wapnia wykorzy-stywany jest potem do produkcji nawozw.W dzielnicy Berlina, Ruhleben wybudowanopokazow oczyszczalnia ciekw, gdzie t me-tod oczyszcza si codzienne 600 m wody.

Glina zatrzymuje promieniowanie

o wysokiej frekwencji

Glina stanowi o wiele lepsze zabezpieczenieprzed promieniowaniem o wysokiej czstotli-woci (wystpujce np. przy teleonii komr-

kowej, UMTS i GPS) ni inne, lite materiaycienne. Podczas, gdy typowe dachwki cera-miczne albo cementowe minimalnie izolujpromieniowanie, sklepienia gliniane gruboci24 cm zatrzymuj go od 99,9 do 99,9999%(por. rozdz.2.9).

1.4 Poprawa klimatu wntrzprzez glin

1.4.1 Wprowadzenie

Przecitnie 90% czasu spdzamy w pomiesz-czeniach. Dlatego klimat jaki w nich panujedecydujco wpywa na nasze zdrowie i uspo-sobienie. Dobre samopoczucie w pomiesz-czeniach zalene jest od nastpujcych wa-ciwoci fizycznych:

- temperatura powietrza- temperatura powierzchni ograniczajcych

wntrze- ruchy powietrza- zawarto wilgoci w powietrzu- zanieczyszczenie kurzem i gazami

Kady mieszkaniec czuje natychmiast kiedytemperatura w pomieszczeniu jest za wysokaczy za niska, albo gdy powietrze porusza siza prdko. Bdzie te stara si to zmieni tak,by czu si lepiej. Negatywne skutki za maejlub za duej wilgotnoci s jednak tak samomao znane jak zwyczajne sposoby, ktrej reguluj.Poniewa wilgotno powietrza w tak znacz-nym stopniu wpywa na zdrowie miesz-kacw, a glina jak aden inny materia

ma zdolnoci jej regulowania, obydwa teaspekty bd omwione szerzej.

1.4.2 Wpyw wilgotnoci powietrzana zdrowie czowieka

Jest spraw powszechnie znan, e wzgldnawilgotno powietrza poniej 40% moe pro-wadzi do wyschnicia bony luzowej, a tym

samym do zwikszonego ryzyka zachorowaw wyniku przezibienia. Suche powietrzewpywa na unkcj czyszczc cian tchawicy:tam komrki nabonka rzskowego poprzezruchy aliste powoduj, e wydalany przezgruczoy zawiesisty luz, na ktrym znajdujsi i czsteczki kurzu, i zarodki chorb, do-staje si do jamy ustnej. Kiedy tchawica jestwyschnita, to luz przestaje by lepki i sko-rupieje. Ponadto poprzerywana powierzch-nia luzu powoduje, e nabonek rzskowyprzestaje odtransportowywa czsteczkiszkodliwe, por. rys. 1.4-1 (Grandjean 1972,

Beckert 1986).Dua wzgldna wilgotno powietrza wpywadodatnio na przyjemny klimat pomieszcze-nia: zmniejsza zawarto drobnych czsteczekkurzu, uaktywnia zdolnoci obronne skryprzed mikrobami, zmniejsza ywotno wielubakterii i wirusw, redukuje przykre zapachyoraz zapobiega naadowaniu elektrostatyczne-mu niektrych przedmiotw w pokoju.Wilgotno powietrza wiksza ni 70% jestjednak nieprzyjemna. Wynika to przypusz-czalnie z mniejszej iloci tlenu absorbowanegowtedy przez krew. Powietrze wilgotne i zimne

powoduje zwikszone dolegliwoci reuma-tyczne. Niebezpieczne jest take to, e wilgot-no przekraczajca 70% moe powodowaw pomieszczeniach zamknitych tworzeniesi bakterii pleniowych, ktre wdychanew duych ilociach mog prowadzi do scho-rze i alergii.Z tych powodw wilgotno w pomieszcze-niach powinna wynosi ok. 50% (co najmniej40 i nie wicej ni 70%).

1.4.3 Wpyw wietrzenia na wilgotnow pomieszczeniu

Zim powietrze w pomieszczeniach wydaje siza suche. Niesusznie uznawane jest to za winogrzewania, poniewa spowodowane jest nie-waciwym wietrzeniem. Dlatego warto tejsprawie powici par uwag.Szczeglnie w czasie wyu atmoserycznego,kiedy temperatura zewntrzna jest niska i po-wietrze suche, istnieje niebezpieczestwo, ew zbyt dugo wietrzonym pomieszczeniu b-dzie za sucho. Przecitna wzgldna wilgotnopowietrza w Niemczech przy temp. +10C wy-nosi na zewntrz ok. 80%, przy temp.+20C

1.4-1 Przekrj przez tchawic zdrow oraz

wyschnit z zeskorupia warstw luzu

(Beckert 1986)

ezp a ny ragment



18/67

17

temperatura w C

wzgldna wilgotno =

zawartoparywodnej

wp

owietrzuwg

/m

35

30

25

20

15

10

0%

20%

40%

60%

80%

100%

5

-5 +5 +10 +15 +20 +25 +300-10

1.4-2 Wykres Carriera: zawarto pary wodnej

w powietrzu w zalenoci od temperatury

(Lutz 1985)

ok. 75%. Najmniejsza wilgotno zim przy-10C wynosi ok. 60%.Poniewa wzgldna wilgotno powietrzaspada przy jego podgrzewaniu, a zim pod-czas wietrzenia do pokoju dostaje si powie-trze zimne, to przy jego ociepleniu mocnoobnia si wilgotno. Wykres 1.4-2 przed-stawia zaleno temperatury i wilgotnoci:

jeli np. powietrze o temp. zewntrznej 0Ci wzgldnej wilgotnoci 60% albo odpowied-nio -5C i 80% podgrzeje si do +20C, to wil-gotno spada do wartoci mniejszej ni 20%.W takim przypadku, dla zachowania zdrowe-go klimatu, powinna koniecznie i moliwieszybko zwikszy si zawarto pary wodnejw powietrzu. Moe to nastpi np. poprzezoddanie wilgoci z wszelkich powierzchnipomieszczenia, mebli i innych przedmiotworaz przebywajcych tam osb.

1.4.4 Regulacja wilgotnoci przez glin.

Pozytywny wpyw tego zjawiskana nasze zdrowie

Materiay porowate maj zdolno wchania-nia wilgoci z powietrza albo te jej oddawa-nia i wpywaj w ten sposb na rwnowagklimatu w pomieszczeniu. Maksymalnilo wody przyjmowan z powietrza na-zywamy wilgotnoci rwnowagi. Zaleyona od wilgotnoci wzgldnej i temperaturyotoczenia (wilgotno rwnowagi rnychmateriaw przy rnej wilgotnoci powietrzai staej temperaturze 21C przedstawia wykres2.4-3). To, tak wane dziaanie regulujce

wilgotno, zaley jednak nie tylko od mak-symalnej zdolnoci wchaniania, ale przedewszystkim od prdkoci z jak materia moej absorbowa lub wydali. Przeprowadzonebadanie w Laboratorium EksperymentalnegoBudownictwa (FEB) Uniwersytetu w Kasselpokazuj np., e podczas nagego wzrostu wil-goci w pomieszczeniu z 50 do 80% pierwsza(1,5 cm gruboci) warstwa ciany glinianejwchania 300 g wody/m, podczas gdy (w tymsamym przedziale czasowym) cega wapienno-piaskowa i szalunek z drewna wierkowe-go tej samej gruboci tylko 100 g/m, tynki26-76 g/m, a cega ceramiczna jedynie10 do 30 g/m (por. wykresy 1.4-3). Absorp-cj wilgoci dwch stron, nietynkowanychcian gruboci 11.5 cm wykonanych z r-nych materiaw, mierzon w czasie 16 dniprzedstawia wykres 1.4-4. Wyniki tych badapokazuj m.in., e cegy z gliny przy wzrociewilgotnoci z 50 do 80% po 16 dniach wcho-ny 8,3 razy wicej wody ni cega kratwkai 30 razy wicej ni cega ceramiczna pena.Dane dotyczce absorpcji przy zmianiewzgldnej wilgotnoci powietrza z 30 do 70%

przedstawia wykres 1.4-5, natomiast kolejny(1.4-6) pokazuje, e przy wzrocie wilgotno-ci z 50 do 80%, w czasie 24 godzin warstwagliny gruboci 2 cm wchania tyle samo wodyco warstwy gruboci 4 albo 8 cm. Oznacza to,e w czasie pierwszej doby tylko grne 2 cmabsorbuj wilgo, a w czasie 4 dni tylko war-stwa pierwszych 4 cm.

Jak dokadnie pokazuje wykres 1.4-7 powokiz arb kredowych, klejowych i kazeinowychtylko nieznacznie wpywaj na zmniejszenieabsorpcji wody przez chudy tynk glinia-ny. Dyspersyjna arba z ywic sztucznychzmniejsza wchanianie wilgoci po 2 dniacho 13%, a dwukrotne pokrycie arb lateksownawet o 50%.Nieotynkowane ciany z gliny w pomiesz-czeniu o wymiarach 3 x 4 m, wysokoci 2,5m i powierzchni cian 30 m (liczc bez okieni drzwi) przyjyby wic, bez znaczcego na-wilgocenia, przy nagym wzrocie wilgotnoci

z 50 do 80% w cigu 48 godzin ok. 9 litrwwody i oddayby odpowiednio t sam ilo,gdyby wilgotno wrcia znowu do wartoci50%. Te same ciany wykonane z cegy cera-micznej, czy to penej czy kratwki, mogybywchon albo odda w tym samym czasietylko ok. 0,9 litra wody. Jeeli nawet w warun-kach naturalnych taki przyrost wilgotnocinie jest typowy, to rachunek ten uzmysawiajak ogromne moliwoci regulowania wilgot-noci posiada glina.O tym, e przy pomocy cian z gliny moliwajest taka regulacja wilgotnoci w caym miesz-

kaniu, i przez okrgy rok pozostaje onana staej, idealnej dla zdrowego samopoczu-cia wysokoci 50%, pokazuj wyniki badaw pewnym budynku w Kassel, wzniesionymz gliny w 1985 roku. Dokonywane w przeci-gu 5 lat pomiary pokazuj, e przecitna wil-gotno utrzymywaa si na poziomie 50%,a wahania byy w granicach 5%. W zimnejsypialni, gdzie panowaa temperatura od +18do +12C, wilgotno wynosia od 55 do 65%.W porwnaniu z pokojami dziennymi, ta rela-tywnie wysoka wilgotno bya subiektywnieodczuwana jako optymalna dla sypialni i dzia-aa profilaktycznie przeciwprzezibieniowo.Kiedy wilgotno spadaa poniej 60% otwie-rano po kpieli drzwi do azienki aby cianynaadoway si par wodn, ktr potemoddaway pomieszczeniu.Wedug Howiesona (2005) istnieje jedno-znaczna zaleno midzy astm a zbyt su-chym powietrzem w pomieszczeniach.W jednym z przedszkoli, gdzie sklepieniawykonano z gliny, zaobserwowano u dzieckachorego na astm, e po trzech miesicachdolegliwoci ustpiy.

ezp a ny ragment



19/67

18

0 6 12 24 48 0

50 50

100 100

150 150

200 200

250 250

300 300

6 12 24 48

g/m g/m

h h

1

1

22

3

3

4

4

55

6

1.4-4 Krzywe sorpcji cian wewntrznych

gruboci 11,5 cm przy temp. zewntrznej

21C i dwustronnym wchanianiu wilgoci

z 50 do 80%

1.4-5 Krzywe sorpcji prbek o gruboci 15 mm

przy temp. 21C i przy wzrocie wilgotno-

ci z 30 do 70%)

1.4-6 Wpyw gruboci tynku z gliny na ab-

sorpcj pary wodnej podczas wzrostu wil-

gotnoci w pomieszczeniu z 50 do 80%

100

200

300

400

500

600

700

800

900

0 21 84 16d

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

g/m

1 glina z yem iaskowym, 18002 glina ilasta, 19003 glina ze som, 14004 lekka glina ze som, 7005 lekka glina ze som, 5506 sosna, 4507 cega waienno-iaskowa, 2200

8 beton komrkowy, 4009 glina lekka z keramzytem, 75010 cega kratwka, 150011 beton B15, 220012 cega lekka, 80013 cega ena, 1800

4 8 16d

210

100

200

300

400

500

600

700

2 c m

4 c m

8 c m

g/m

1.4-3 Krzywe sorpcji prbek gruboci 15 cm, przy temp. 21C i wzrocie wilgotnoci w pomieszczeniu

od 50 do 80%, w zalenoci od czasu)

32

5

5

6

6

4

4

77

1

0

50

100

150

200

250

63 12 24 48h

g/m

ezp a ny ragment



20/67

19

1.5 Uprzedzenia dotyczce gliny

Przesdy odnoszce si do gliny jako materia-u budowlanego s cigle jeszcze nagminnei z reguy powszechne. Dla wielu ludzi jestniewyobraalne, e natura dostarcza materia-u, ktrego nie trzeba uszlachetnia i e np.urobek z wykopu pod undamenty i piwnice

nie musi by odtransportowany, tylko moesuy jako budulec.Znaczca jest wypowied pewnego murarza,ktry mia za zadanie wymurowa cian bu-dynku z surowej, niewypalonej cegy: To to jest

jak w redniowieczu, teraz musimy jeszcze tyl-ko rce w takim g... umaza. Ten sam murarzpokazuje po tygodniu z umiechem swoje rcei mwi: Prosz spojrze na te donie, widziapan ju kiedy tak gadkie u jakiego murarza?Taka robota sprawia naprawd rado, tu niema ostrych kantw.Opinia mwica, e glina jest niehigienicznym

materiaem budowlanym, bo myszy i robactwosi tam gnied, jest niesuszna jeeli nie doty-czy litych, masywnych budowli. Rozszerzajcasi w Ameryce Poudniowej choroba Chagasa,prowadzca niekiedy nawet do lepoty, rozno-szona jest przez insekty, ktre mieszkaj w szcze-linach glinianych murw tzw. bahareque.Gdyby jednak te ciany wykonane byy nie z ob-rzuconych glin plecionek, ale z gliny ubijanejlub z surowych cegie zamknitych spoinami,insekty nie miayby adnej moliwoci aby tamsi zagniedzi.Podczas budowy lekkich cian glinianych z du

zawartoci somy tworz si na ich powierzchnigrzyby pleniowe, ktre znikaj dopiero gdy ma-teria wyschnie i taki pozostanie. Przy gstocimniejszej ni 700 kg/m mog w tych cianachzagniedzi si insekty, ktre odywiaj sisom.W cianach o konstrukcji z litej gliny (cega su-rowa, glina ubijana, waki gliniane) albo z glinylekkiej z dodatkami mineralnymi (keramzyt,szko porowate, pumeks, lawa) te niebezpiecze-stwa nie istniej.Powierzchnie cian glinianych dla zwikszeniaodpornoci na cieranie pokrywane s farbamikazeinowymi, kazeinowo-wapiennymi alboinnymi, dziki czemu moliwe jest wycieranieich na mokro tak praktyczne w kuchniachi azienkach.W porwnaniu do wykafelkowanych cian azie-nek, te z gliny s wrcz bardziej higieniczne, po-niewa same szybko redukuj nadmiern wilgopo kpieli i zapobiegaj w ten sposb tworzeniusi grzybw pleniowych (por. rozdz. 14.9)

20

40

60

80

100

120

140

0 12 24 36 48h

LE

LX

DK

AF

D2

KQ

LA

UD

KL

M

D1

(Legenda:)M 1 cz gliny z pyem piaskowym; 2 czci piasku tynk

nie malowanyKQ powoka 2-krotna: 1cz. wapna, 1cz. twarogu, 1,7 cz. wodyKL powoka 2-krotna: farba kredowo-klejowaUD powoka 2-krotna: farba ekologiczna, dyspersyjna, wewntrzna

bez rozpuszczalnikwD1 powoka 2-krotna: farba dyspersyjna wewntrznaLA powoka 2-krotrna: farba ekologiczna z pigmentami

i zagruntowaniem

AF powoka 2-krotna: farba akrylowa, zewntrzna do fasadD2 powoka 2-krotna: farba ekologiczna dyspersyjna bez

rozpuszczalnikw, wewntrznaDK powoka 2-krotna: farba dyspersyjna zewntrznaLX powoka 2-krotna: farba lateksowa do stosowania na zewntrz

i do wntrzLE powoka 1-krotna: olej lniany

g/m

20

40

60

80

100

120

140

0 12 24 48h

(Legenda:)M tynk gliniany bez dodatkwI2 wkna kokosowe 2%C1 celuloza 2%E1 szko wodne 2%I1 wkna kokosowe 1%L1 trociny 3%J1 soma pszeniczna 2%F1 cement 3%D2 mka ytnia gotowana 2%B1 klej do tapet 0,5%H1 wapno-kazeina 6%

D2

M

F1

J1

L1

I1

E1C1

I2

B1H1

g/m

36

1.4-7 Wpyw powok malarskich na wchanianie

wilgoci na przykadzie prbek tynku

glinianego gruboci 1,5 cm pokrytych

z 5 stron farbami, przy wzrocie wilgotno-

ci z 50 do 80%; powoki wykonano

wg DIN 53778, grubo warstw

10010 m

1.4-8 Zmiany wchaniania wilgoci przez tynk

gliniany z rnymi dodatkami prba jak

przy 1.4-7

ezp a ny ragment



21/67

20

2.1 Skad

2.1.1 Wiadomoci oglne

Glina jest produktem wietrzenia ska. Wie-

trzenie nastpio przede wszystkim w wynikumechanicznego niszczenie ska poprzez ruchylodowcw, dziaanie wody i wiatru, poprzezrozszerzanie i kurczenie termiczne, albo tew wyniku rozsadzajcego dziaania marzn-cej wody. Take reakcje chemiczne, wywoa-ne organicznymi kwasami (wod i tlenem),mog powodowa wietrzenie. Glina, w za-lenoci od miejsca pochodzenia, ma rnyskad i waciwoci.Glina grska albo glina zboczowa powsta-je na zboczach gr w wyniku wietrzeniaska. Glina grska zawiera tym samym spo-

ro maych i duych odamkw skalnychi przy wystarczajcej zawartoci iu nadajesi do konstrukcji ubijanych. Posiada wysokwytrzymao na ciskanie, a kiedy nie jestbardzo ilasta, nie kurczy si zbytnio podczaswysychania.Gliny, ktre powstay w czci kontynentalnejEuropy w czasie ruchu lodowcw, nazywanes glinami nasunitymi. Zawieraj zazwyczajsporo wapnia; jeeli jest go bardzo wiele m-wimy o marglu albo glinie marglowej, ktraz uwagi na niewielk si wizania raczej nienadaje si na materia budowlany.

Gliny spawione to rodzaj glin nasunitych,ktre zostay przez wod przemieszczone,spawione w inne miejsce.Less, glina nawiana, to drobnoziarnista glinazawierajca wiele pyku piaskowego, z mazawartoci iu i niedu si wizania. Po-wstaa podczas burz piaskowych ostatniegookresu lodowcowego. Jest koloru tawegoa do brzowego i nie zawiera wapnia.Glina kowa, zwana te namuem, tworzy siw dolinach rzek poprzez dziaanie osadowewody. Glina ta jest czsto zmieszana ze skad-nikami organicznymi.

Glina jest mieszanin iu, pyu piaskowegoi piasku, ktry z kolei moe zawiera kamie-nie, kawaki ska i czstki organiczne.W budownictwie dzielimy skadniki gliny

w zalenoci od rednicy ich ziarna. Iem okre-lamy skadniki o rednicy mniejszej od 0,002mm, pyem piaskowym od 0,002 do 0,06 mm,piaskiem od 0,06 do 2 mm, a wir to czciod 2 do 60 mm. Zawarto ziaren w glinie ila-stej, w glinie o duej zawartoci pyu piasko-wego i w glinie mocno piaszczystej pokazanona wykresach 2.1-1.rodkiem wicym drobne czsteczki w gli-nie jest i. Py piaskowy, piasek i wir s wicmateriaem wypeniajcym. W zalenociod tego ktry z tych komponentw przewaa,mwimy o glinie ilastej, pylastej albo piasz-

czystej. W geologii uywa si, przy zawarto-ci wagowej komponentu mniejszej ni 15%,dodatkowego okrelenia saby, przy wikszejni 30% mocny. Przy zawartoci komponen-tu mniejszej ni 5% nie uywa si specjalnychoznacze.Wedug tego podziau mocno pylasta, piasz-czysta i sabo ilasta glina miaaby ponad 30%pyu piaskowego, 15-30% piasku, mniej ni15% iu oraz mniej ni 5% wiru. Takie okre-lenia nie s jednak typowe dla budownictwaz gliny, bo np. glina z 14% zawartoci iu,co w geologii nazwano by sab mieszank

ilast, ju przy stosowaniu niejednej technikibudowania oznacza si jako za tust, czylizbyt ilast.

2.1.2 I

I jest produktem wietrzenia skalenia i innychmineraw z prastarych pokadw kamien-nych. Skalenie skadaj si z tlenku glinu,z tlenku innego metalu oraz z kwasu krze-mowego. Szeroko rozpowszechniony skalepotasowy, czyli krzemian aluminiowo-pota-sowy ma wzr chemiczny Al

2O

3 K

2O

6SiO

2.

Gdy poprzez wietrzenie odczaj si zwizki

2 Glina jako materia budowlany i jej waciwoci

2.1-1 Krzywa zawartoci ziarna w glinie ilastej

(u gry), w glinie o duej zawartoci pyu

piaskowego (wykres rodkowy) oraz

w bardzo piaszczystej glinie (na dole)

2.1-2 Struktury trzech najpospolitszych

mineraw iu i odstpy midzy pytkami

(lamelami), wedug Houbena, Guillaud

1984

0,002 0,008 0,02 0,08 0 ,2 0,8 2 8 20 80

100

9080

70

60

50

40

30

20

10

0

rednica ziaren d (mm)

zawartowcaejmasie(%

)i py piaskowy piasek wir

0,002 0,008 0,02 0,08 0 ,2 0,8 2 8 20 80

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0


zawartowcaejmasie(%)

i py piaskowy piasek wir

0,002 0,008 0,02 0,08 0 ,2 0,8 2 8 20 80

100

90

80

70

6050

40

30

20

10

0


zawartowcaejmasie(%)

i py piaskowy piasek wir

kaolinit illit montmorylonit

ezp a ny ragment



22/67

21

potasu, powstaje krzemowo-kwana ziemiailasta, rodzaj tlenku aluminium (tlenku glinu)poczony chemicznie z wod (Al

2O

3 2SiO

2

2H2O), ktry mineralogia okrela mianem ka-

olinit. Rwnie czsto wystpujcym minera-em ilastym jest montmorylonit (Al

2O

3 4SiO

2

2H2O). Kolejnym, cho rzadko spotykanym

mineraem ilastym jest illit, por. rys. 2.1-2.

Obok wyej wymienionych, trzech najbardziejznanych mineraw, istnieje jeszcze cay sze-reg iw, ktre czsto nazywane s tak jak ichmiejsce pochodzenia. Wszystkie te mineraywystpuj rzadko w postaci czystej. Mieszajsi one czsto z innymi zwizkami chemicz-nymi, szczeglnie z hydratem tlenku elazo-wego (Fe

2O

3 H

2O) oraz z innymi zwizkami

elaza, ktre to nadaj iom odcie od tegodo czerwonego. Zwizki manganu daj odciebrzowy a zwizki wapnia i magnezu barwiiy na biao. Z kolei dodatek zwizkw or-ganicznych daje zabarwienie od brzowego

do czarnego.Woda chemicznie poczona z mineraamiilastymi, tzw. woda krystalizacyjna, uwalniasi przy temperaturze 400-900C.Mineray ilaste maj z reguy budow szecio-ktnych pytek krystalicznych. Pytki te ska-daj si z kilku lameli. Lamele z kolei skadajsi z warstw, ktre z reguy powstaj z jderkrzemu lub aluminium i w pierwszym przy-padku otoczone s atomami tlenu, w drugimprzez wodorotlenki (grupy OH). Warstwyz tlenku krzemu s naadowane negatywniei dla

Documents

Podrecznik GLINA Darmowy Fragment