PROF. DR SUAD ARNAUTOVI

POJAM I STRUKTURA POLITIKOG SISTEMA

POJAM STRUKTURA POLITIKOG SISTEMA

Pitanja koja emo danas obraditi:

1. Definicija politikog sistema2. Struktura politikog sistema3. Institucije u strukturi politikog sistema4. Karakterizacija demokratskih politikih sistema prema Almondu i Istonu

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMAta je to politiki sistem? To je subsistem globalnog drutva ija je osnovna funkcija autoritarna raspodjela vrijednosti u drutvu. Ali na emu poiva politiki sistem, od ega je on sainjen, ta je njegova STRUKTURA?

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMA

PRIRODNE NAUKE izuavaju dva vida prirode: njenu STRUKTURU i njeno MIJENJANJE.

Morfologija i anatomija izuavaju GRAU odnosno STRUKTURU materije i ivih bia, a fiziologija izuava PROCESE koji se u materiji odvijaju i FUNKCIJE koje pojedini organi obavljaju.

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMA

POLITIKE NAUKE prouavaju kako se politiki sistemi MIJENJAJU, ali i ono to u njima OSTAJE ISTO, ono po emu se promjena zbiva.

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMAAko se struktura ne mijenja, da li to znai da je skamenjena, zauvijek pertificirana (okamenjena, fosilna)? Kako su se onda politiki sistemi mijenjali od staroegipatskih carstava, preko starogrkih polisa i srednjovjekovnih carstava do savremenih liberalnih demokracija i savremenih totalitarizama?

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMAStruktura politikog sistema se takodje mijenja ali toliko sporo da prodju itave generacije, a da ne primijete promjenu. U politikom sistemu se mogu promijeniti sve jedinke, a da on ipak ostane ono to je bio i da obavlja sve svoje funkcije. Zato kaemo da je politiki sistem strukturabilan, isto kao drutvo, klasa, nacija i slini totalni socijalni fenomeni.

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMAStruktura se moe definirati kao ureenje ljudi u institucionalno kontrolirane ili definirane odnose.Institucija je ustanovljena norma ponaanja koju priznaje posebna drutvena grupa ili itavo drutvo.

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMAInstitucija nastaje svaki put kad, u nekoj zasebnoj zajednici, individualne volje koje se slau u osnovnoj ideji ili se povezuju radi neke potrebe, sudjeluju u istom poduhvatu te se radi njegovog ostvarenja podvrgavaju nekoj vlasti i pravnim propisima. U tom smislu, svaka zajednica koja doraste do toga da postoji kao zasebna zajednica, nadilazei pojedince od kojih se sastoji, moe se nazvati institucija. (Marcel Prlot)

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMA

Organizacija se moe slikovito opisati kao spoljanji omota institucija, kao to ini Maurice Duverger, ili drugaije, kao

unaprijed utvrena kolektivna ponaanja koja su ureena, hijerarhizirana i centralizirana prema odreenim obrascima, promiljenim i prethodno fiksiranim u obliku vie ili manje krutih shema i formuliranih u obliku statuta (Georges Gurvitch)

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMA

Institucije se razlikuju od spontanih ponaanja ljudi i sluajnih odnosa meu njima po tome to su institucije trajne i stabilne, na njih se moe raunati sa visokom izvjesnou.

Zahvaljujui institucijama drutveni ivot ljudi je mogu; bez institucija drutva bi bila ono to je Hobbes opisivao kao bellum omnia contra omnes (rat sviju protiv svih), kao stanje u kojem je ovjek ovjeku vuk; iz tog su stanja ljudi izali potpisujui drutveni ugovor (J.J.Ruosseau) i osnivajui politiku zajednicu, tj. instituciju u kojoj su svaija prava i obaveze propisane i predvidljive.

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMA

Drutvena funkcija institucija i jeste u tome da otklone ili smanje na podnoljivu mjeru drutvene nestabilnosti.

Drutvena struktura se i izgrauje upravo zbog toga da se socijalni i politiki ivot uine predvidljivim i sigurnim. Zbog toga se propisuju pravila igre kojih se svi moraju pridravati u politikom procesu. Mrea ovih institucionaliziranih odnosa koja odrava kontinuitet i stabilnost politikog sistema ini njegovu strukturu.

POLITIKI SISTEMTeorijski osnov predstavnikog sistema nastao je u 18.vijeku, u djelima Monteskjea (O duhu zakona), Loka, Rusoa, Hobsa i drugih. Vizija predstavnikog sistema stvorena je na bazi teorijske kritike starog reima kao sistema monokratije zasnovanog na apsolutnoj vlasti monarha. Istaknuti su principi suvereniteta nacije i podjele vlasti na zakonodavnu, izvrnu i sudsku. Podjela vlasti treba osigurati spreavanje zloupotrebe. Ovlatenja pojedinih organa vlasti potrebno je konstituirati tako da vlast zaustavlja vlast, kako je istakao Monteskje u djelu O duhu zakona.

POLITIKI SISTEMU politikom sistemu, za razliku od ustavnog prava, bitno je podruje odnosa drutva prema procesu dravnog odluivanja ili odluivanja unutar drave. Naravno, radi se o savremenom drutvu koje je proeto mnotvom najrazliitijih interesa i asocijacija koje stoje iza tih interesa.Politiki sistem javlja se na bazi praktine kritike predstavnikog sistema i njegove idealno zamiljenje sheme. Prostor za razvoj politikog sistema stvoren je kada se uvidjelo da zakon, koji je zamiljen kao izraz ope volje, nije saglasan sa stvarnim interesima graanina kao pojedinca.

POLITIKI SISTEMDa bi se shvatio i izloio politiki sistem, potrebno je u prvi plan staviti odnos ustava prema drutvu kao cjelini, na nain koji e obuhvatiti sve njegove ekonomske, kulturne, historijske, ideoloke, tehnike i druge elemente. Na taj nain se pokazuje da je politiki sistem zapravo ukupna socijalna struktura u mjeri u kojoj je ukljuena u procese modernog politikog odluivanja. Politiki sistem kao nauka mora izraziti jedinstvo djelovanja svih aktera u stvaranju politikih odluka.

POLITIKI SISTEMPolitiki sistem obuhvata sve agense politikog ivota, bez obzira na stepen ili motiv njihovog uticaja. U svakom sluaju, politiki sistem predstavlja skup drutvenih i politikih institucija koji je uvijek iri od drave. Pojam politikog sistema redovno obuhvata i sve institucije, organizacije i asocijacije koje se formiraju u samom drutvu i koji vre odreeni uticaj na donoenje i primjenu dravnih odluka (zakona i podzakonskih akata). Ustvari, politiki sistem u cjelini obuhvata sve institucije, organizacije i udruenja koji vre odreene uticaje na procese dravnog odluivanja odnosno procese stvaranja i ostvarivanja prava.Dok ustavni sistem predstavlja skup ustavom utvrenih institucija i odnosa, te predstavlja preteno pravnu kategoriju, dotle politiki sistem uz dravu, obuhvata i skup politikih institucija koje ustavni sistem dozvoljava, ali ih ne spominje.

POLITIKI SISTEMPolitiki sistem je onaj drutveni podsistem koji je odgovoran za proizvodnju kolektivno obvezujuih odlukaDefinira se u razgranienju spram drave, ustava i sistema vladavineDefinicije nastale u okviru tzv. Amerike sistemske kole u svojoj osnovi sadre povezanost inputa i autputa. Iz sfere drutva prema procesima politikog udruivanja neprekidno se upuuju razliita traenja u svrhu ostvarivanja odreenih ciljeva. Drava putem svojih odluka daje autoritativne odgovore na ta traenja. Jedan od najvanijih predstavnika ove kole je D. Easton.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTA

POLITIKI SISTEMD. Easton (1957) odreuje politiki sistem s jedne strane kao primatelja drutvenih zahtjeva (inputs), a s druge strane kao isporuitelja obvezujuih odluka i mjera (outputs)Politiki sistem koji inpute pretvara u outpute osigurava svoj opstanak.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTAPionirski rad Davida Eastona - D. Easton (1953) The Political System, New York: Knopf; (1965) A Systems Analysis of Political Life - vaan je zato jer on smatra da je to proces koji ukljuuje interakciju kreatora politike s njihovom politikom okolinom.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTA

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTAEastonov je model prilino jednostavan, no trebalo bi ga shvatiti kao idealtipski model koji pokuava objasniti konceptualno sloene odnose. Eastonov se model oduvijek smatralo vanim i inovativnim po tome to naglaava da je policy interaktivan proces.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTAOn takoer pokuava izdvojiti policy proces i razdijeliti ga na kljune faze ili sastavnice koje imaju razliit utjecaj na proces kao cjelinu. Takoer, obrauje se odnos izmeu politikog sistema i drugih sistema. Ishodi javne politike utjeu na iru okolinu, koja ukljuuje drutvenu, ekonomsku i kulturnu.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTAKritike primjedbe upuene Eastonovu input-output modelu istaknule su njegovu jednostavnost i njegovo zagovaranje racionalnosti u policy procesu. Sam je model posuen iz prirodnih znanosti, a politika i politiki proces analiziraju se kao tehniki sistem.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTANaprimjer, mnoge se Eastonove kategorije preklapaju. Politiki zahtjevi ne nastaju samo izvan crne kutije ili procesa konverzije donoenja odluka. Politiari i kljuni donositelji odluka takoer imaju zahtjeve i putem ideologija i izbornih strategija esto pokuavaju proizvoditi zahtjeve putem emotivnih poziva te politiki dnevni red sastavljaju u skladu s tim i prema vlastitim uvjetima.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTADrugi su kritiari istaknuli Eastonovo prilino neodreeno shvaanje toga procesa konverzije. I ponovo, tu je pretpostavka da politiki akteri djeluju na racionalne naine pri pretvaraju zahtjeva u outpute i odluke. Gledanje u unutranjost crne kutije donoenja odluka ukljuuje promatranje naina na koji dravni slubenici, elitni politiari i druge insajderske grupe utjeu na ishode.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTANjihov je utjecaj esto skriven od javnog ispitivanja i ukljuuje proturjena stajalita. Eastonov model u stanovitu smislu takoer pretpostavlja da postoje jasno definirane svrhe i ciljevi. To je rijetko sluaj. Ministri u vladi mogu imati niz proturjenih ciljeva, ukljuujui ispunjavanje zahtjeva svoje stranke, njihovu percepciju potreba javnoga miljenja, poglede njihovih slubenika i pomirenje zahtjeva interesnih grupa i drugih institucija vlasti.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTAEastonov je model, dakle, prilino jednostavan, premda je teko zamisliti sloenije modele koji nisu zamreniji i tee razumljivi. Eastonov input-output model stvara krug putem povratne sprege, pri emu ishodi politike utjeu na budue zahtjeve. Politika se moe shvatiti kao krug ili proces koji se sastoji od vie faza koje su rijetko odijeljene.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTATo su:(1) Odluivanje da se odlui priznati neki problem.(2) Formuliranje alternativnih opcija.(3) Donoenje odluka.(4) Provedba.(5) Ispravci i nadopune.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTATaj krug naglaava dinamiku narav politikoga procesa i istie nain na koji se politika moe razumjeti kao proces uenja.Hogwood i Gunn - B. W. Hogwood i L.A. Gunn (1984), Policy Analysis for the Real World, Oxford: Oxford University Press. - razvili su taj model kao okvir za donoenje odluka.

JEDAN MODEL KREIRANJA POLITIKE:EASTONOV MODEL INPUTA I OUTPUTANjihov politiki niz je slijedei:(1) Odluivanje kako odluiti(2) Definicija problema(3) Predvianje(4) Postavljanje ciljeva(5) Odluivanje da se odluuje (prepoznavanje problema i postavljanje dnevnoga reda)(6) Formuliranje alternativa(7) Donoenje odluka(8) Formulacija politike(9) Ispravci i dopuneSlika 3. Politiki slijed Hogwooda i Gunna* * *

POLITIKI SISTEMPrema definiciji M.Duverget-a,

politiki sistem je zapravo cjelina drutvenog sistema posmatrana u njenim politikim aspektima.

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMA

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMANajvanije institucije i organizacije od ijih osobina i odnosa zavisi struktura politikog sistema jesuPolitiki subjektiPolitika superstrukturaPolitika sredstva

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMAPolitiki subjekti:

Politike organizacije: najmonije su svakako politike stranke, ali tu su jo i politiki pokreti, lobyji, NGO-i;Drava: politika organizacija sasvim posebnog tipa netrpeljiva prema drugim organizacijama koje osjea kao konkurente, netolerantna, tei apsolutizmu; najotporniji element strukture politikog sistema;Pojedinac: kao individua mal i slab, otud izraen nagon za udruivanjem (gregarni nagon) i potreba mase da bude voena (Michels);

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMA2. Politika superstruktura

Politika kultura: formira se tokom dugih perioda, a mijenja se jo sporije nego to nastaje; jedan od najrigidnijih strukturnih elemenata politikog sistema. Ideologija: sastoji se od izreenih ali jo vie od implicitnih i preuenih stavova; elastina je i prilagodljiva; moe brzo da nestane s javne scene ali dugo ostaje u glavama ljudi.

STRUKTURA POLITIKOG SISTEMA

3. Politika sredstva:

Legalna politika sredstva:izbori, kampanje, lobiranje, advokacy, pregovaranje itd. Ovdje ne vai pravilo da je dozvoljeno sve to nije zakonom zabranjeno; nije dozvoljeno ni ono to se kosi sa moralom, dobrim obiajima, lokalnim navikama, itd.Nelegalna politika sredstva: korupcija, prijetnje, pritisci, zavjere... Ali i sve drugo to nije u skladu sa javnim moralom, lokalnom kulturom i obiajima.

* * *

KARAKTERIZACIJA DEMOKRATSKIH POLITIKIH SISTEMA PREMA ALMONDU I ISTONUDr Suad Arnautovi

KARAKTERIZACIJA DEMOKRATSKIH POLITIKIH SISTEMA PREMA ALMONDU I ISTONUGabriel Almond (Gabriel Almond, 1956) i Dejvid Iston (David Easton, 1957) prvi su razvili formalne okvire za definiranje i analiziranje politikih sistema. Njihova osnovna karakterizacija demokratskih politikih sistema sastoji se od etiri glavna elementa:

KARAKTERIZACIJA DEMOKRATSKIH POLITIKIH SISTEMA PREMA ALMONDU I ISTONU(1) Postoje stabilne i jasno definirane institucije koje slue za kolektivno donoenje odluka, kao i odreena pravila koja ureuju odnose izmeu tih institucija i unutar njih;

KARAKTERIZACIJA DEMOKRATSKIH POLITIKIH SISTEMA PREMA ALMONDU I ISTONU(2) Graani i drutvene grupe nastoje da ostvare svoje politike elje kroz politiki sistem direktno ili putem posrednikih organizacija poput interesnih grupa i politikih stranaka;

KARAKTERIZACIJA DEMOKRATSKIH POLITIKIH SISTEMA PREMA ALMONDU I ISTONU(3) Kolektivne odluke u politikom sistemu imaju znaajan uticaj na distribuciju ekonomskih resursa i alokaciju drutvenih i politikih vrijednosti irom sistema;

KARAKTERIZACIJA DEMOKRATSKIH POLITIKIH SISTEMA PREMA ALMONDU I ISTONU(4) Postoji neprestana interakcija (povratna sprega) izmeu tih politikih ishoda, novih zahtjeva ka sistemu, novih odluka itd.

* * *

************