Vrijednosni papiri Da bi neka isprava mogla biti vrijednosni papir treba ispunjavati slijedee osobine: da je sainjena u pismenom obliku to upuuje na njenu formalnost odnosno da ima sadrinu koja je u skladu sa postojeim propisima, da se radi o ispravi koja u sebi sadri neko graansko pravo odnosno da je u njoj inkorporirano odreeno imovinsko pravo, da je postojanje takvog prava u ispravi u tijesnoj vezi sa postojanjem same pismene isprave, slijedea osobina vrijednosnog papira je njegova negocijabilnost odnosno prenosivost. To znai da se u pravilu vrijednosni papiri mogu prenositi sa jednog lica na drugo odnosno ustupati nekom licu.

Ostale osobine vrijednosnih papira su: kratki rokovi za preduzimanje odreenih radnji, sueni krug prigovora, hitnost posupaka koji se vode itd. Znaaj vrijednosnih papira je ogroman. Danas se bez njih ne moe zamisliti ekonomski odnosno trgovaki promet. To bez obzira da li imaju funkciju kreditnog platenog sredstva ili sredstva platnog prometa. U odnosu na druge poslove trgovakog prava povjerilac se nalazi u znaajno povoljnije poloaju jer duniku samo podnosi ispravu bez dokazivanja osnova svog potraivanja. Isto tako i dunik je bolje zatien nego kod drugih pravnih odnosa. Naime, on nije duan izvriti svoju inidbu sve dok mu se ne podnese isprava a s druge strane nakon to izvri svoju obavezu zadrava ispravu i ona mu slui kao priznanica o izvrenoj obavezi pa se tako efikasno titi od eventualno novih zahtjeva istog povjerioca ili nekog treeg lica. Postoji niz podjela vrijednosnih papira. 1) Prema prirodi inkorporiranog prava dijele se na

a) Stvarnopravne koji u sebi sadre neko stvarno pravo kao to je pravo zaloge, svojine itd b) Obligacionopravne koji u sebi sadre neko pravo potraivanja njihovog imaoca prema dunicima. c) Vrijednosni papiri sa pravom uea tzv korporacijski papiri u sebi sadre imovinsko pravo ali i odreeno upravljako pravo. 2) Ako se posmatra odnos sa pravni poslom vrijednosni papiri se dijele na

a) Kauzalne kod kojih se osnovni posao radi kojeg je isprava izdata tj ekonomska i pravna svrha vidi iz same isprave. b) 3) Aprstraktne kada se takav osnovni posao ne vidi iz same isprave. Prema nainu nastanka prava dijele se na

a) Konstitutivne gdje pravo na koji se vrijednosni papir odnosi nastaje izdavanjem tog papira i b) Nekonstitutivne jer sadre neko pravo koje je postojalo i prije izdavanja isprave. 4) Prema karakteru potraivanja odnosno predmetu obaveze podjela se vri na a) b) 5) Novane odnose se na novana potraivanja i Nenovane tj robne (potraivanja se sastoje u robi) Prema roku dospjelosti imamo

a) Oroene kod kojih je rok dospjelosti tano utvren i slijedi u nekom buduem vremenu b) Po vienju ili avista (dunik je obavezan na vrenje inidbe odmah poto mu povjerilac prezentira ispravu) c) d) Bez utvrenog roka dospjelosti Kratkorone iji je rok dospjelosti dojedne godine

e) Dugorone iji je rok dospjelosti preko jedne godine. Po nekima postoje i srednjoroni vrijednosni papiri iji je rok dospjea do 5 godina. 6) Prema mjestu izdavanja odnosno mjestu ispunjenja podjela vrijednosnih papira se vri na a) Vrijednosne papire u unutranjem prometu ( gdje je mjesto izdavanja i izvrenja u jednoj zemlji) b) Vrijednosni papiri u meunarodnom prometu ( gdje se mjesto izdavanja i mjesto isplate nalaze u dvije zemlje) 7) a) b) Prema nainu odreenja imaoca prava postoje Vrijednosni papiri na ime Vrijednosni papiri po naredbi

c) d) e) 8) a)

Vrijednosni papiri na donosioca Alternativni vrijednosni papiri i Mjeoviti vrijednosni papiri Prema izdavaocu (emitentu) dijele se na Javnopravne (tzv vrijednosni papiri sa javnim povjerenjem) i

b) Privatnopravne koje ne izdaje drava odnosno njeni organi ve poslovni subjekti, banke 9) a) b) c) Prema prihodu kojeg donose podjela vrijednosnih papira je slijedea Investicioni (donose stalni prihod) Vrijednosni papiri sa promjenjljivim prihodom (dionice) Vrijednosni papiri bez ikakvih prihoda (ek, skladinica, teretnica)

Vrijednosni papiri imaju poseban znaaj s aspekta finansijskih trita na kojima privredni subjekti ali i drave emitujui vrijednosne papire vre pozajmljivanje novca. Ali i bankarske organizacije i drugi investitori mogu na finansijskim tritima vriti odreene promjene svojih investicvija a radi ostvarenja odreenih transakcija. Finansijska trita imaju za cilj da obezbjede mehanizam za privlaenje investicija jer se na njima susreu subjekti koji ele ivestirati viak svojih prihoda i oni koji iskazuju potrebu za takvim sredstvima. Putem vrijednosnih papira se zasniva obligacioni odnos u kojem uestvuju tri lica: izdavalac, korisnik i dunik.

Bitni elementi (sastojci) vrijednosnih papira su: Oznaka vrste vrijednosnog papira Firma, naziv i sjedite ili ime i prebivalite (kada se radi o fizikom licu) izdavaoca vrijdnosnog papira odnosno emitenta Frirma odnosno naziv ili ime lica na koje vrijednosni papir glasi odnosno po ijoj naredbi glasi ili oznaka da je vrijednosni papir na donosioca Tano odreena oznaena obaveza izdavaoca a koja proizilazi iz vrijednosno papira Mjesto i datum izdavanja vrijednosnog papira a ako se vrijednosni papir izdaje u seriji onda i njegov serijski broj

Potpis izdavaoca vrijednosnog papira ili faksimil potpisa izdavaoca za vrijednosne papire koji se izdaju u seriji Kada se vrijednosni papiri sastoje iz vie djelova (sloeni) zakon e utvrditi koje bitne elemente oni sadre.

Teorija o nastanku obligacionih odnosa kod nastanka vrijednosnih papira

1) Teorija kreacije po njoj obligacioni odnos nastaje jednostranim pravnim poslom odnosno izdavanjem vrijednosnog papira kao pisane isprave. Znai po ovoj teoriji in izdavanja vrijednosnog papira znai i nastajanje obligacionog odnosa ali pri tome treba imati na umu da samo izdavanje podrazumjeva dva elementa odnosno sastavljanje (pisdanje) i stavljanje potpisa na vrijednosno pismo 2) Teorija emisije polazi od toga da obligacioni odnos nastaje u trenutku stavljanja papira u opticaj (promet). To podrazumjeva da je izdavalac pravno donio odluku o nastanku obligacionog odnosa ne kada je isprava potpisana ve onda kada je pustio u opticaj. To je ispravan stav jer sve do momenta emisije izdavalac o njenom putanju u promet moe povui ili izmeniti sadraj te isprave. 3) Teorija ugovora ona se zasniva na tome da obligacioni odnos nastaje ugovorom odnosno dvostranim pravnim aktom odnosno u trenutku kada izdavalac vrijednosno pismo preda korisniku tek po predaji i prijemu isprave a emu predhodi sklapanje ugovora. Po ovoj teoriji obligacioni odnos proizvodi pravna dejstva. Treba napomenuti da je u kontekstu ove teorije potrebna voljna predaja isprave jer u suprotnom takva predaja nema pravnog efekta. Postoji jo niz teorija kao to su teorija privida, teorija delegacije, teorija stipulacije itd.

Mjenica Pod mjenicom se u modernom evropsko-kontinentalnom mjeninom pravu podrazumjeva vrsta vrijednosnog papira u obliku pisane isprave kojom jedno lice daje bezuslovno obeanje da e samo isplatiti odreenu odnosno na njoj upisanu svotu novca ili kojom daje bezuslovan nalog drugom licu da ono u odreeno vrijeme i na odreenom mjestu isplati u mjeninoj ispravi upisanu svotu novca licu naznaenom u toj ispravi ili treem licu koji se u njoj naznai.

Na drugi nain kazano mjenica je vrsta vrijednosnog papira po naredbi koja njenom zakonitom imaocu daje pravo da od dunika oznaenog u njoj u odreeno vrijeme i na odreenom mjestu naplati u ispravi navedenu sumu novca. Najvanije osobine mjenice su: F Radi se obligacionom vrijednosnom papiru jer za sadraj ima trabinu i to samo novanu tzv novani obligacioni papir. U anglo-saksonskom pravu mjenica moe glasiti za zamjenjljive stvari ili izvrenje odreene inidbe. F Mjenica je tipini apstraktni vrijednosni papir a to znai da je nezavisna od osnovnog posla F To je tipini vrijednosni papir po naredbi a to znai da je pravo zapisano i sadrano u mjenici u nju inkorporirano i ne moe se ostvariti bez posjedovanja same isprave niti se moe prenijeti, preuzeti, naplatiti bez naredbe tog lica na koje glasi. F To je strogo formalan vrijednosni papir jer mora sadravati sve zakonom predviene sastojke jer u protivnom se ne moe smatrati mjenicom. Mjenica je konstitutivna isprava zato to tek njenim ispostavljanjem nastaje mjenino pravno potraivanje.

Osnovne uloge mjenice su: 1) Vrlo je pogodno kreditno sredstvo ali i sredstvo osiguranja potraivanja kod odobravanja kredita odnosno robnih kredita, i zbog toga se kae da mjenicu izdaje onaj koji nema novca a ek onaj ko ga ima. 2) Mjenica je vrlo pogodno sredstvo plaanja posebno u meunarodnom deviznom prometu.

Teorije o nastanku mjenice 1) Ugovorna teorija po kojoj mjenica nastaje iz ugovora koji regulie dvije osnovne obaveze a) b) Izdavanje mjenice sa svim pravima i obavezama koje sadri Prijem tako izdate mjenice

U ovoj teoriji ovakav odnos je potpuno nezavisan od ranijeg odnosa izmeu izdavaoca i korisnika mjenice 2) Teorija tri ugovora po njoj kod mjenice postoje tri ugovorna odnosa

a) Prvi je osnovni izmeu trasanta (izdavaoca) i remintenta (korisnika mjenice) b) Ugovor izmeu trasanta i trasata (lice koje treba da izvri isplatu mjenine svote remintentu) c) Ugovor izmeu indosanta i indosatara

3) Teorija jednostranog akta ili tzv teorija kreacije. Ona ne uzima u obzir ugovor ve polazi od shvatanja da je mjenica jednostrana izjava volje koja u pogledu stvaranja obaveze miruje sve do onog trenutka dok mjenicu ne stekne tree lice. 4) Teorija omisije (proputanja) vai kao moderna teorija o mjenici i nastala je prema potrebama savremenog trovinskog poslovanja i bankarske tehnike. Po ovoj teoriji koja je i u naem pravu prihvaena nije neophodno da se u trenutku sastavljanja mjneice u ispravu unesu svi elementi odnosno omogueno je da se naknadno upiu nedostajui elementi mjenice.

Vrste mjenice Postoji niz kriterija kojima se dolazi do razliitih vrsta mjenice. Po kriterijumu broja lica u mjenici odnosno ko plaa mjeninu obavezu, da li je mjenica bezuslovan nalog ili bezuslovna obaveza vri se tradicionalna podjela mjenice na trasiranu (vuenu) i sopstvenu (vlastitu, solo) mjenicu. Trasirana mjenica iji naziv potie od latinske rijei trahere (vui). Kod ove mjenice njen izdavalac odnosno trasant daje nalog drugoj osobi odnosno trasatu da u vrijeme njene dospjelosti isplati treoj osobi odnosno remintentu ili po neredbi te osobe nekoj treoj osobi oznaeni iznos u mjenici. Kao njene podvrste pojavljuju se trasirana mjenica po vlastitoj naredbi i trasirana vlastita mjenica. Vlastita (solo) mjenica jeste vrijednosni papir iji se izdavalac obavezuje da e platiti treoj osobi (remintentu) odreenog dana a o roku dospjelosti iznos naznaen na mjenici. Ona se izdaje u obliku obaveze i to tako to se u mjenicu unosi klauzula koja obino glasi platit u a za razliku od trasirane mjenice kod koje uestvuju tri lica ovdje je evidentno uee samo dva lica i to izdavaoca i remintenta. Robna, trgovaka ili poslovna mjenica u pravilu je istovremeno trasirana i putem nje se inkorporira protivvrijednost za prodatu robu ili izvrene usluge.

Kupac robe kod ove mjenice odnosno trasat jeste dunik u poslovnom odnosu na kojem se mjenica zasniva. On je primio robu od dobavljaa (prodavca) trasanta pa i povjerioca iz tog poslovnog odnosa. Dakle, robna mjenica predstavlja priznavanje postojeeg dunikog odnosa koji se zasniva ma isporuci robe. Finasijske mjenice poivaju na ve postojeem dunikom odnosu neke druge vrste ili se izdaju radi stvaranja kredita daljom prodajom mjenica. Koriste se za dugorono kreditiranje i druge finansijske odnose a najei oblik ove mjenice je kreditna mjenica koja ima funkciju da slui kao pokrie za kredit. Bjanko (blanko) mjenica jeste sluaj kada se neka isprava potpie kao mjenica a ispunjenje pojedinih njenih elemenata preputa se njenom zakonitom imaocu. Domicilirana mjenica jeste sluaj kada je mjenica plativa ne u mjestu prebivalita trasata nego u nekom drugom mjenstu. Domiciliranje mjenice moe izriti samo trasant poto je samo on pozvan da vodi rauna o sadraju mjenine isprave. to podrazumjeva i naznaenje lica koje e za njega platiti mjenicu u naznaenom mjestu plaanja. Komisiona mjenica u sluaju kada trasant sa svojstvom komisionara vue mjenicu u svoje ime ali za raun svog poslovnog partnera odnosno komintenta. Tada se radi o komisionoj mjenici ali prije njenog izdavanja neophodno je postojanje predhodnih zakljuenih ugovora.

Bitni elementi mjenice Uslov za nastajanje pravovaljane mjenine obaveze jeste postojanje osnovnih elemenata mjenice. Kod trasirane mjenice bitni elementi su: mjenina klauzula tj oznaenje da se radi o mjenici sa rjeima mjenica ili drugim izrazima koji znae to isto mjenini iznos odnosno bezuslovan nalog da se isplati odreeni iznos pri emu se podrazumjeva upravljanje naloga za takvo plaanje prema nekom licu. Mjenini iznos se mora navesti i slovima i brojem. trasat osoba koja treba da plati mjenicu dospjelost odnosno utvrivanje vremena kada mjenica treba da bude plaena to se moe navesti u vie zakonom predvienih varijanti mjesto plaanja mjesto gdje treba platiti mjenicu remintent oznauje prvog korisnika odnosno lica kojem treba platiti mjenicu

ili po ijoj se naredbi mjenica ima platiti dan, vrijeme i mjesto izdavanja mjenice potpis trasanta Predpostavljeni bitni elementi mjenice Po naem zakonu postoje tri ovakva elementa odnosno sluaj kada e mjenica biti smatrana vaeom iako ne sadri te bitne elemente. ako u trasiranoj mjenici nije navedena dospjelost smatrat e se da je mjenica po vienju odnosno plativa je im je njen zakonski imalac prezentira.

kada u mjenici nema oznaenja mjesta plaanja predpostavlja se da je to mjesto koje je oznaeno pored imena odnosno naziva trasata. ukoliko u mjeninoj ispravi ne postoji mjesto izdavanja smatrat e se da je to mjesto koje je navedeno pored trasantovog naziva.

Nebitni sastojci mjenice su: Podatak o briju mjeninog primjerka (Duplikatna klauzula) Nekad je potrebno da se mjenica izda u dva ili vie primjeraka. Ako se mjenica izdaje u vie primjeraka potrebno je navesti u tekstu i naznaiti koji je po redu primjerak prvi, drugi, trei.... Navoenje je bitno da se zna da nije u pitanju nova mjenica nego da je jedna mjenica izdata u vie primjeraka (platite za ovu prvu mjenicu)

Klauzula o moneti (klauzula o efektivnosti) Ovom klauzulom trasant odreuje da se mjenica ima isplatiti u naznaenoj vrsti novca. (platite za ovu mjenicu po naredbi u eurima), (platite u stranoj valuti).

Klauzula o pokriu (revalirajua klauzula) Oznaava oblik vrijednosti koju je trasat primio od trasanta, ime ga je pokrio, i na osnovu ega trasat pristaje da se mjenica vue na njega. Tie se

osnovnog odnosa izmeu njih jer govori o tome u emu se sastoji naknada koju trasat prima. U sutini klauzula o pokriu pokazuje trasatu koga on treba da zadui u raunu i kome raunu e odobriti mjeninu svotu.

Klauzula valute (valutna klauzula ili klauzula o primljenoj valuti) Pokazuje odnos izmeu trasanta i remitenta, odnosno u emu je bila ili se oekuje protuinidba remitenta. Ova klauzula ima graanskopravna a ne mjenina dejstva.

Avizna klauzula (avizo ili kluzula o izvjetaju) Klauzula govori o tome da li trasat prije nego to prihvati nalog iz mjenice treba da saeka izvjetaj od trasanta ili ne treba. (Platite ... i stavite istu na moj raun sa izvjetajem). Klauzula bez izvjetaja znai da trasant nee slati trasatu nikakav izvjetaj niti objanjenje u pogledu mjenice. I ova klauzula ima graanskopravna a ne mjenina dejstva.

Kasatorna klauzula Upisuje se u sluaju izdavanja mjenice u vie primjeraka a cilj je da se mjenina svota isplati samo imaocu jednog (odreenog) primjerka mjenice. (Platite za ovu prvu , a ne i za ostale mjenice)

Rekta klauzula ili klauzula ne po naredbi znai da se jedna mjenina isprava ne moe vie prenositi izdavanjem naredbe jednog lica ve samo cesijom pa se praktino time mjenica po naredbi pretvara u mjenicu na ime.

Klauzula po naredbi Iz razloga to je svaka mjenica po zakonu vrijednosni papir po naredbi (platite za ovu mjenicu po naredbi)

Klauzula bez trokova ili bez protesta

Imalac mjeni ovom klauzulom se oslobaa obaveze na podizanje protesta radi izbjegavanja suvinih trokova. Ujedno on zadrava sva mjenina prava iako nije podigao protest u sluajevima u kojima bi inae to trebalo da uini. Klauzulu moe unijeti trasant, indosant ili avalist.

Klauzula bez obaveze ili bez regresa Njome indosant iskljuuje svoju mjeninopravnu odgovornost kao regresnog dunika prema daljim imaocima mjenice. Klauzula vai samo prema indosantu koji je istu upisao.

Klauzula o kamati Unosi je trasant kod mjenice plative po vienju ili na odreeno vrijeme po vienju uz upis visine kamatne stope.

Oznaka adrese Sve radnje koje treba preduzeti radi ostvarivanja mjeninih prava obavljaju se u poslovnom lokalu lica koga se one tiu. Stoga je potrebno unijeti u mjenicu bliu adresu trasanta, trasata kao i uz mjesto plaanja.

Mjenine radnje Prva i osnovna mjenina radnja je izdavanje mjenice. Izdavalac mjenice moe biti pravno i fiziko lice koje ima pravnu i poslovnu sposobnost. Izdavanje mjenice se vri (bolje rei okonava) njenim potpisivanjem od strane izdavaoca odnosno trasanta lino ili od strane njegovih zastupnika. Ako mjenica nije potpisana smatra se da nije ni izdana a njenim potpisivanjem i putanjem u promet trasant vuene mjenice postaje prvi i glavni mjenini dunik zadravajui taj status sve do trenutka dok je trasat ne akceptira. Prenos mjenice. Nije svrha izdavanja mjenice da bi ona ostala u rukama trasanta, naprotiv, iz njene sutine prizilazi da je on treba proslijediti dalje od ruke do ruke sve dok je zadnji legitimni imalac o dospjelosti ne podnese na isplatu. Dakle mjenica se prenosi a to se moe uiniti putem cesije i putem indosamenta odnosno putem indosmana. Cesija je nain promjene povjerioca po mjenici odnosno ugovorno ustupanje trabine izmeu dotadanjeg povjerioca (cedenta) i tree osobe cesionara

koja na taj nain postaje novi povjerilac. Pri tome cedirani dunik (cezus) ostaje isti. Inodsament (indosman) jeste specifian nain prenosa mjenice ali i drugih vrijednosnih papira kojim dotadanji imalac mjenice odnosno indosant prenosi prava iz mjenice na novog povjerioca (indosatara) na koji nain izmeu ovog poslijednjeg i dunika nastaje samostalan pravni odnos pa je dakle izjava koja se u pravilu stavlja na mjenicu najee na njenoj poleini a mogue je i na njenom produetku tzv alonu.

Akceptiranje (prijem, prihvat) mjenice je mjenino pravna radnja takoe u formi izjave kojom trasat unoenjem adekvatne klauzule i stavljanjem svog potpisa na mjenicu potvruje da prihvata mjeninu obavezu. Na taj nain se u mjenici mijenja dunik dok ostali potpisnici ostaju isti ali prelaze u regresne (sekundarne) dunike. Naravno sopstvena mjenica ne poznaje akcept za to to trasant vue mjenicu na sebe postaje glavni dunik. Avaliranje mjenice (mjenino jamstvo) Radi se o licu sa pasivnom mjenino pravnom sposobnou koje na mjenicu daje izjavu kojom garantuje za odreenog mjeninog dunika da e izvriti njegovu obavezu ukoliko on to sam ne uini. Osoba koja daje aval naziva se avalist dok se osoba za koju garantuje odnosno jami naziva honoratom. Mjenino jemstvo moe biti puno kada se odnosi na puni mjenini iznos i djelimino kada se odnosi na manji iznos od onoga koji je naveden na mjenici. Prezentacija mjenice. Mjenina obaveza ima karakter traivosti pa u skladu s tim imalac mjenice ima obavezu da je prije njene dospjelosti prezentira trasatu i to prvo na akceptiranje pa zatim na isplatu. Za ovo ima vie razloga kao opravdanje. Naprimjer: trasat esto ni nezna da je mjenica izdana i vuena na njega. Ne mora znati ni kakav je njen sadraj ali je neophodno da mu se prezentira prije njene isplate kako bi se pripremio za izvrenje obaveze koja iz nje pristie. Isplata mjenice. Za ta je neophodno da se ona o roku dospjelosti podnese glavnom duniku na isplatu. Ovdje vai jedno nepisano pravilo kada se tie dunika mjenica mora doi k meni, ja ne moram ii za njom. Znai dunik ne mora izvriti svoju obavezu bez obzira na njenu likvidnost istotu ukoliko mu neko ne podnese mjenicu na isplatu odnosno njeno plaanje ne zatrai. Isplata mjenice se vri od glavnog dunika to ovdje znai u prvom redu akceptanta trasirane mjenice odnosno trasanta vlastite mjenice. Protest mjenice. To je veoma vano sredstvo za ouvanje mjeninog prava u odnosu na regresne dunike i za osiguravanje dokaza o blagovremenom istina bezuspjenom pokuaju za izvrenje obaveze po mjenici. Protest je

javna isprava koja je sainjena u proisanom obliku a kojom nadleni organ potvruje da mjenini dunik nije izvrio radnju koja se od njega zahtjevala. Protest se podie kod nadlenog organa u odreenom roku sa odreenim sadrajem i oblikom. Intervencija je nain prevazilaenja tekoa koje nastanu zbog neisplate ili neakceptiranja mjenice. Ova mjenina klauzula se esto navodi sa rijeima u ast n.n. to pokazuje vrijednost ove mjenine radnje. intervencija moe biti pozivna i spontana. Pozivna je onda kada se u samoj mjenici navede (intervent) lice koje e po potrebi akceptirati ili isplatiti mjenicu. Spontana intervencija je sluaj kada neko lice bez ikakvog poziva dobrovoljno intervenie. U pravilu, mjenica se ispostavlja u jednom primjerku ali ponekad postoji potreba za vie primjeraka to znai da postoji potreba za umnoavanjem mjenice odnosno za izradu duplikata ali i za vrenje prepisa mjenice odnosno kopija mjenice. Prava iz mjenice mogu prestati izvrenjem, zastarom, ali i novacijom, oprostom duga, putem konfuzije, kompenzacije, zbog gubitka ili unitenja mjenice ali i ponitenjem mjenine isprave.

ek U prvom sluaju moemo ga definisati kao vrijednosni papir kojim izdavalac odnosno trasant daje bezuslovan nalog trasatu tj banci da korisniku eka (remintentu) isplati po vienju novanu sumu upisanu na eku iz pokria koje trasant ima kod trasata tj banke (ovdje se radi o vrijednosnom papiru a vista ili po vienju) a trasat tj izvrilac naredbe iz eka moe biti samo banka. (ovdje se radi o LORO eku). U suprotnom sluaju kad je ek izdat u zemlji a plativ u inostranstvu radi se o NOSTRO eku. Kod NOSTRO eka u odnosu na predhodnu definiciju razlika je samo u tome to trasat moe biti ne samo banka ve i neko drugo lice NPR:poslovni subjekat, a sve to zavisi od nacionalnog zakonodavstva zemlje u kojoj se ek isplauje. U nekim sluajevima u ulozi trasata se mogu nai i odreene finansijske institucije. Sa pravnog aspekta izdavanje eka je jednostrana izjava volje a u naem pravu kod eka se primjenjuje teorija kreacije uz odreene korekcije a preko zakona o obligacionim odnosima. ek je izuzetno slian sa mjenicom u pogledu niza pravila koja se primjenjuju. Ali ipak ima i odreene specifinosti to se da najbolje uvidjeti iz toga to se mjenica uglavnom regulie zakonom o mjenici a ek zakonom o eku s tim to u ovom drugom zakonu mnoga pitanja se konkretno ne rjeavaju ve zakonodavac upuuje samo na odredbe zakona o mjenici. Od razlika sa

mjenicom treba istai slijedee: kod eka nema kamate, u naelu nema djelimine isplate, ne moe se vriti domiciliranje niti intervencija, moe glasiti na donosioca, uopte kod eka nema akcepta i akceptiranja, a nije doputeno ni koritenje odreenih klauzula kao to je to sluaj kod mjenice. Bitni i nebitni sastojci (elementi)eka su: Kao i mjenica i ek je strogo formalna isprava s tim to kod eka nije usvojena teorija omisije to znai da u trenutku njegove predaje trasatu tj banci mora biti popunjen sa svim sastojcima. Njegovi bitni sastojci su: oznaka u samom tekstu tj slogu da se radi o eku bezuslovan nalog banci ili uputa banci da se isplati odreena svota novca iz trasantovog pokria ima lica koje treba da plati a to je trasat mjesto gdje treba da plati mjesni datum izdavanja eka i potpis trasanta (izdavaoca) Kao i kod mjenice bitni predpostavljeni elementi tj ije se postojanje po zakonu predpostavlja jesu mjesto izdavanja i mjesto plaanja eka. Kod eka nema dospjelosti jer se radi o tipinom vrijednosnom papiru po vienju a ako bi se unijela neka klauzula o dospjelosti onda to nebi bio ek.

ekovne radnje Izdavanje eka ek se moe izdati na banku kod koje trasant ima pokrie sa kojim moe raspolagati putem eka a na osnovu predhodnog preutnog ili izriitog dogovora sa trasatom odnosno bankom. Zakon podrazumjeva da pokrie za kompletnu ekovnu sumu mora postojati u trenutku izdavanja eka i to u novcu odnosno u gotovini ili u novanom potraivanju trasanta prema trasatu ili pak u otvorenom kreditu kojeg je ta banka otvorila trasantu. Ne moe se kao kod mjenice sastojati u stvarima odnosno robi ili u trgovakim efektima. Prenos eka zavisi i od toga kako je u njemu odreen korisnik odnosno od toga da li ek glasi na ime, po naredbi, na donosioca ili alternativno (kombinovano). Kao i mjenica prenosi se indosamentom, cesijom ili prostom predajom odnosno tradicijom. Imajui u vidu da je rok vaenja eka kratak

ek se u praksi i vrlo rijetko prenosi pa ova radnja nema ni izbliza onu vanost kao to je to sluaj kod mjenice. Aval (jemstvo) jeste jedna od ekovnih radnji kojom neko lice garantuje svojim potpisom na eku da e u njemu navedena svota u cjelini ili djelimino biti isplaena. I ova radnja kod eka je rijetka iz istih razloga kao i kod prenosa eka. Isplata eka Ve je reeno da je to vrijednosni papir koji dospjeva i plativ je iskljuivo po vienju a to znai da ga zakoniti imalac moe podnijeti trasatu na isplatu istog dana kada je izdat a imajui u vidu da je ek sredstvo plaanja a ne kreditiranja zakon zabranjuje da korisnik eka po svojo volji odluuje kad e se ek isplatiti to znai da je ogranien odreenim rokovima u kojima se mora izvriti prezentacija eka na isplatu. Taj rok iznosi 8 dana ako su mjesto izdavanja i mjesto plaanja isti i nalaze se u naoj zemlji, 15 dana ako su ta mjesta razliita ali se nalaze u naoj zemlji, 20 dana ako je ek izdat u nekoj evropskoj zemlji, 40 dana ako je ek izdat u nekoj zemlji izvan Evrope a koja se nalazi na obalama Sredizemnog ili Crnog mora ili na ostrvima u njima i 70 dana ako je ek izdat u ostalim zemljama izvan Evrope. Po pravilu ekovna suma se isplauje u cjelini a korisnik eka nema obavezu kao to je to sluaj kod mjenice da primi djeliminu isplatu eka ali ukoliko to eli moe to da uini. Ukoliko trasat odbije da isplati ek koji je blagovremeno prezentiran na isplatu onda se to mora konstatovati protestom i nakon toga korisnik eka moe traiti isplatu od samog trasanta i ostalih podpisnika eka. Opoziv eka Za razliku od mjenice kod eka je mogu opoziv to znai da trasant povlai svoj nalog (povlai svoju uputu) ili zabranjuje trasatu da isplati ekovnu svotu korisniku eka iz pokria kojeg ima kod njega. Opoziv se moe vriti prije roka odreenog za njegovu prezentaciju na isplatu i ovo se moe uiniti onda kada se radi o eku na ime i eku po naredbi ali ne i na ek na donosioca. Opozivanje eka nakon isteka roka za njegovu prezentaciju na isplatu to se odnosi na sve navedene vrste ekova. Kod eka postoji protest to je radnja koja je ufunkciji ouvanja regresnih trava i to u sluajevima odbijanja isplate ili djelimine isplate, odbijanje obrauna tj prenosa sa rauna trasanta u korist rauna imaoca eka, odbijanje isplate protestnih trokova itd. inae u vezi protesta eka postupka nadlenosti i slino vae pravila koja se odnose na mjenicu. Regres kod eka moe biti izvren u odnosu na indosanta, trasanta i avaliste ukoliko je odbijena isplata eka koji je podnesen na vrijeme i ako su ispunjeni uslovi u pogledu podizanja protesta ili utvrivanja injenice neisplate eka na neki drugi nain.

Kod eka postoji takoe mogunost umnoavanja a u funkciji ubrzavanja odnosno olakavanja njegove cirkulacije, ali ne mogu se umnoavati ekovi u unutranjem platnom prometu niti ek na donosioca a NOSTRO ekovi samo ukoliko glase na ime i po naredbi. Kod ostalih ekovnih radnji treba imati na umu amortizaciju eka, obezbjeenje potraivanja tube kod eka ali i neke radnje koje predstavljaju delikte u ekovnom pravu kod kojih je najpoznatija ona koja se odnosi na izdavanje eka bez pokria.

Vrste ekova Gotovinski ili blagajniki (isplativi) ek Radi se oeku gdje se isplata vri u gotovini odnosno na blagajni trasata. Obraunski (virmanski) jeste ek koji se ne moe isplatiti u gotovom novcu. On obino sadri klauzulu za obraun i samo za obraun kojom izdavalac upozorava trasata da ek ne isplati u gotovom novcu. Barirani (precrtani) ek To je ek na kojem se nalaze dvije paralelne dijagonalne linije koje se nazivaju precrtaj koji moe biti opti ili posebni. Opti precrtaj je sluaj kada izmeu takve dvije linije nije upisano nita i to znai da se ek moe unoviti kod bilo koje banke a u sluaju posebnog precrtaja izmeu tih linija se nalazi naziv banke i to znai da se ek moe unoviti samo kod te banke. Cirkulacioni ek To je ek koji izdaje jedna banka u ulozi trasanta i njime poziva (nareuje) svim svojim filijalama ili bankama korenspondentima da korisniku eka koji ima pokrie kod nje isplate navedenu ekovnu sumu. Putniki ekovi jesu oni koje izdaju banke ali i turistike agencije ili putniki biroi u korist svojih komintenata a radi plaanja usluga u putnikom i turistikom prometu. Radi s eo jednoj podvrsti cirkulacionog eka i u obinom argonu se nazvaju vauer ekovi. ek za potroake kredite gdje se banka pojavljuje i kao trasant i kao trasat pa takav ek moe biti iskoriten za kupovinu samo odreene robe i on predstavlja jednu vrstu bariranog eka. Dokumentarni ek kod kojeg prilikom prezentacije na isplatu remintent mora podnijeti na uvid i odreena dokumenta koja su u njemu naznaena kao to je to tovarni list, konosman, faktura itd.

Obveznica Obveznica je vrijdnosni papir kojim se njen izdavalac obavezuje bezuslovno da e imaocu obveznice odnosno povjeriocu isplatiti o dospjelosti iznos novca na koji ona glasi ili predati odreenu koliinu zamjenjivih stvari ili vrijednosnih papira. Obveznica se moe odrediti i u uem smislu kao vrijednosni papir tj pisana isprava koja glasi na odreeni iznos novca i tada se naziva bon ili obligacija. I ovdje obligacioni odnos nastaje na osnovu jednostrane izjave volje izdavaoca a po naem zakonu primjenjuje se teorija kreacije, dakle trenutak nastanka obligacionog odnosa jeste onaj trenutak predaje isprave kupcu obveznice ili njegovom ovlatenom zastupniku. Obveznica mora imati svoje bitne sastojke i oni su u osnovi slini kao i kod mjenice ili eka. Moe biti prosti papir to znai da je sastavljena iz jedne isprave i tada se obveznica isplauje u cjelini odnosno u jednom iznosu i kamata i glavnica. Meutim, kada se isplauje u dijelovima odnosno anuitetima to je inae najei sluaj onda se radi o sloenij ispravi koju ini glavna isprava odnosno plat (obveznika isprava) i sporedna isprava a to su kamatni kuponi i talon. Obveznica moe sadravati razliite klauzule koje su specifine za ovaj vrijednosni papir a njeno izdavanje se vri po odreenom postupku koji podrazumjeva donoenje odluke o izdavanju,izdavanje odobrenja od strane komisije za vrijednosne papire, registrovanje, uvoenje u berzu efekata. Prenos obveznica se vri kao i prenos drugih vrijednosnih papira putem indosamenta, s tim to kod nje nema bjanko indosamenta niti indosament na donosioca. U nizu podjela obveznica jedna od najvanijih je ona koja prozilazi iz poloaja izdavaoca (emitenta) pa tako imamo: obveznice javno pravnih subjekata koje izdaju drava ili njene nie strukturalne jedinice. Ovdje spadaju i obveznice dravnih institucija i javnih preduzea(korporacija). Ove obveznice se drugaije zovu i obveznice sa javnim povjerenjem a najee se izdaju u svrhu finansijskih projekata, razvoja infrastrukture ali i za pokrie budetskih deficita. obveznice privatno pravnih subjekata odnosno trgovakih drutava i one se nazivaju obveznice bez javnog povjerenja jer niko za njih ne garantuje. Iako se obveznice odreuju kao dugoroan kreditni vrijednosni papir one se mogu javiti i u obliku kratkoronih obveznica kada je rok dospjea do 5 godina, zatim srednjoronih rok otpate od 5 do 20 godina i dugorone kod kojih je rok otplete preko 20 godina. Postoje i obveznice bez fiksnog roka dospjea i one su sline dionicama a njihovo otkupljivanje je bitno drugaije.

Blagajniki zapis je pisana isprava koja moe glasiti na ime ili na donosioca kojom se njen izdavalac odnosno banka, neka depozitna organizacija ali i drutveno politika zajednica bezuslovno obavezuje da e imaocu te isprave o roku dospjelosti koji moe maksimalno iznositi godinu dana isplatiti nominalni iznos (glavnicu) s kamatom. Imamo glavno potraivanje (glavnicu) i sporedno potraivanje (kamata) iz kojih proizilaze pravne karakteristike blagajnikog zapisa koje se sastoje u slijedeem: izdavaoci blagajnikog zapisa mogu biti centralna bankarska institucija, poslovne banke, depozitne organizacije i drutveno politike zajednice svih nivoa. od toga ko je izdavalac blagajnikog zapisa zavisi i kategorija kupca jer se time kontrolie monetarna emisija i u svakom trenutku zna koja je vrijednost blagajnikog zapisa u opticaju ovo je vrijednosni papir prvenstveno finansijskih organizacija a tek onda drave odnosno isprava sa javnim povjerenjem zasniva se na kratkoronom obligacionom odnosu a obaveze koje proizilaze iz njega su novane radi se o trgovakom efektu koji se izdaje u serijama

radi se o prenosivom i fungibilnom vrijednosnom papiru koji ima svoju trinu cijenu. Zakonom se strogo odreuju bitni sastojci blagajnikog zapisa a radnje koje ine postupak izdavanje odnosno emisiju blagajnikog zapisa su neto jednostavnije u odnosu na obveznicu. Tako NPR nije potrebno odobrenje posebnog dravnog organa ve se emituje na osnovu odluke nadlenog organa izdavaoca blagajnikog zapisa. Njegovo prenoenje se vri kao i kod ostalih vrijednosnih papira a prestaje na jedan od naina koji je predvien i za prestanak obligacije.

Komercijani zapis je vrijdnosni papir odnosno pisana isprava koja glasi na ime i na donosioca kojom se njen izdavalac a to moe biti svako pravno lice bezuslovno obavezuje da e imaocu takve isprave o roku dospjelosti koji iznosi do godinu dana isplatiti nominalni iznos sa kamatom ili bez nje ili obezbjediti neke druge povlastice. Za razliku od blagajnikog zapisa ovdje se mogu predvidjeti i nenovane obaveze. Naime, umjesto kamate izdavalac imaocima tih isprava moe dati odreene pogodnosti kao ro su: otkup

odreene robe po unaprijed odreenim cijeni itd. ekonomska funkcija se kod komercijalnog zapisa uglavnom sastoji u kratkoronom pribavljanju novanog kapitala odnosno mogunost odreenih poslovnih subjekata da svoj viak kapitala oplode putem komercijalnog zapisa ili da takav efekat ostvare graani sa svojim sredstvima tednje. I komercijalni zapis mora imati bitne elemente. Njegovo izdavanje ne podlijee nikakvim odobrenjima ve se emisija vri u skladu sa odlukom odreenog trgovakog subjekta koji mora imati odreene elemente. Prenoenje i prestanak prava iz komercijalnih zapisa podlijeu pravilima koja su slina za ostale vrijednosne papire, obveznice i blagajniki zapis.