22Dhjetor2016

KonferencaKombëtare“MbrojtaeFëmijëvengaDhunanëShqipëri”

FakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës

RAPORTI&ABSTRAKTET

KONFERENCAKOMBËTAREMBROJTJAEFËMIJËVENGADHUNANËSHQIPËRI

Tiranë,22dhjetor2016

Hyrje

Dhuna ndaj fëmijëve është një ndër problemet më serioze që rrezikon zhvillimin, shëndetin,mirëqenienetyredhetëdrejtatthemelore,dinjitetinejetënefëmijëve.Shqipëriaështënjëvendkudukuriaedhunësndajfëmijëveështësaepërhapur,aqedheefshehtë.Përmesmiratimit,zbatimittëligjevedhepolitikavetërejagjendjaefëmijëvedheadoleshentëvenëShqipëriështëpërmirësuarndjeshëm,porendeshumëfëmijëdheadoleshentënëtëgjithëvendinrrezikohenngavarfëriadhepërjashtimisocial.

Përpjekjet dhe nisma e Qeverisë shqiptare për të ngritur një sistem efektiv për mbrojtjen efëmijëve, për të siguruar zbatimin e parimeve të bashkëpunimit ndërsektorial dhe forcimin eaftësisësësistemitpërtëparandaluar,reaguardhembrojturfëmijëtngatëgjithaformatedhunës,sjellnëtryezëtëgjithëaktorëtpërtëdiskutuarmodeledhepraktikapozitive,poredhesfidatqëdot’ishërbejnëzbatimittëprojekt/ligjit“Përtëdrejtatdhembrojtjenefëmijës”.

AgjenciaShtetërorepërMbrojtjenetëDrejtavetëFëmijëve,UNICEFdheCRCAShqipëri,nëbashkëpunimmeorganizatatTerredesHommes,WorldVision,SavetheChildren,PartnerëpërFëmijët,ALO116,QSHPLI,TLAS,ObservatoripërtëDrejtateFëmijëvenëShqipëri,Arsis,FëmijëtSot,ShkejdhenëpartneritetmeMinistrinëeMirëqëniesSocialedheRinisëdheFakultetineShkencaveSociale,organizoiKonferencëne2-tëKombëtarepërMbrojtjeneFëmijëvengaDhuna.

Kjokonferencëuorganizuanëkuadërtëdyfushatavetërëndësishmetëqeverisëshqiptare:PaktiiMirëqëniesSocialedhe#UnëMbrojFëmijët.Gjithashtuajouorganizuaedhenëkuadërtëprogramittë UNICEF "Mbrojtja e fëmijëve nga dhuna ne Shqipëri", zbatuar nga Qendra përMbrojtjen e tëDrejtavetëFëmijëve,icilikapërsynimtëforcojëpartneritetinndërmjetorganizatavetëshoqërisëcivile dhe vendim-marrësve shtetërorë, me qëllim për të forcuar sistemin e politikave dheshërbimevepublikenëidentifikimin,raportimin,dhereferiminerastevetëdhunësndajfëmijëve.

Objektivikryesor

Objektivi kyesor i konferencës ishte nxitja e dialogut kundër abuzimit ndaj fëmijëve, si dheprezantimi i praktikave, tendencave,metodologjive dhe të dhënave; të cilat do të ndihmojnë nëidentifikimin e mundësive dhe mangësive në këtë fushë. Ajo synoi diskutimin në lidhje mekeqtrajtimin dhe abuzimin kundër fëmijëve dhe nevojës për programe efikase për parandalimindhe përgjigjen ndaj këtij fenomeni. Ajo synoi tëmbledhë së bashku institucionet shtetërore dheorganizatateshoqërisëcivilepërtënxiturnjëangazhimmëaktivpërpromovimindherespektimine të drejtave të fëmijës (neni 19 dhe 34 i Konventësmbi tëDrejtat e Fëmijës). Konferenca ofroirekomandimembimënyrënsesimundtëpërmirësohetparandalimidhereagimindajabuzimittëfëmijëve.

Objektivatëtjera

- Tëshërbejësinjëforumpërakademikët,politikanëtdhevendimmarrësitpërtëdiskutuarmbi eksperiencat/modelet e reja ose metodologjitë për parandalimin dhe përgjigjen edhunësndajfëmijëve;

- Të nxitë dokumentimin e praktikave premtuese dhe dialogun profesional ndërmjetakademikëve, medias, organizatave të shoqërisë civile dhe institucioneve shtetërore, mefokusshërbimetpërmbrojtjenefëmijëvenëinstitucionetqendroredhevendore;

- Tëdiskutojërolindhedetyrimetepushtetitvendornëkuadërtëzhvillimevetërejaligjorepërmirëqeniensocialetëfëmijëve;

- Të rritë sensibilizimin dhe ndjeshmërinë e opinionit publik, organizatave të shoqërisëcivile,vendimmarrësvedhehartuesvetëpolitikave,akademikëve,komunitetittëgjerësesitë përqendrohen përpjekjet mbi parandalimin e dhunës ndaj fëmijëve përmes punësndërsektoriale,përmirësimittësistemittëmbrojtjessocialedheshërbimevesociale.

Sesionettematike

Organizimiikësajkonferenceubënëbashkëpunimmeorganizatatkryesorenëfushënembrojtjessë të drejtave të fëmijëve, si: Terre des Hommes,World Vision, Save the Children, Partnerë përFëmijët,ALO116,QSHPLI,TLAS,ObservatoripërtëDrejtateFëmijëvenëShqipëri,KoalicionipërArsimin e Fëmijëve, Arsis, Fëmijët Sot dhe Shkej. Në këtë kuadër gjatë periudhës korrik-dhjetor2016 janë zhvilluar takime konsultuese dhe janengritur grupepuneqëmundësuan organizimindheideiminkësajkonference.Grupetepunës,tëndaranëkatërsesionetëposaçme,identifikuan,hartuandhe lehtësuanpërzgjedhjene tëgjithëaktorëve tëpërfshirënëprezantim,moderimdheraportim. Një grup i posaçëm u ngritme përfaqësues të OSHC-ve të ndryshme për të garantuarpjesëmarrjen e femijëve në të gjithë procesin e planifikimit, organizimit dhe zhvillimit tëKonferencës.Konferencadotëdiskutojë4(katër)temakryesore:

Sesioni 1: Roli i pushtetit vendor në ngritjen dhe fuqizimin esistemitlokaltëmbrojtjessëfëmijëve

Grupiipunëspërbëhetnga:ShërbimiSocialShtetëror,TerredesHommes,WorldVision,SavetheChildren,PartnerëpërFëmijët,ASHMDFdheObservatoripërMbrojtjeneFëmijëve

Sesioni 2: Roli i institucioneve arsimore dhe komunitetit tëshkollësnëadresiminedhunësnëshkolla

Grupiipunëspërbëhetnga:CRCA,QSHPLI,WorldVision,PartnerëpërFëmijët,ALO116,FëmijëtSot,ASHMDFdheTerredesHommes

Sesioni 3: Shërbimet e specializuarapërmbrojtjen e fëmijëvengadhunadheabuzimi

Grupiipunëspërbëhetnga:ALO116,TerredesHommes,QSHPLI,TLAS,Arsis,Shkej,ASHMDF.

Sesioni4:Dhunandajfëmijëvedhemedia

Grupiipunëspërbëhetnga:TerredesHommes,SavetheChildren,ALO116,ObservatoripërtëDrejtateFëmijëve,ASHMDF.

TemaCross-cutting- Masatembrojtjesndajfemijëve(sipasprojekt/ligjittëri)- Pjesëmarrjaefëmijëve.Gruppune:ALO116,TerredesHommes,SavetheChildren,

WorldVision- Mos-diskriminimi(mbrojtjaefemijëvengadiskriminimi)- Baraziagjinore

Rezultatetepritshme

- Tëpaktën20ekspertëngafushatëndryshmeprezantojnëmodelet,iniciativatdheeksperiencatetyrenënjëngafushattematikelidhurmedhunënndajfëmijëve;

- Mundësimiinjëplatformepërnjëdialogpublikndërmjetparlamentarëve,institucionevepublike,OJF-vedheekspertëvepërtëdrejtatefëmijës;

- Rekomandimiinismavetërejaligjoredhe/osemodelevetërejakundërdhunësndajfëmijëve;

- Sensibilizimiipublikutnënivelkombëtarmbiprobleminedhunësndajfëmijëve.

Pjesëmarrësit/grupetesynuara

Konferenca synon të mbledhë së bashku qeverinë, ligjvënësit, hartuesit e politikave,vendimmarrësit, zbatuesit e programeve, qeverinë vendore, shoqërinë civile dhe media.Konferenca do të sjellë të paktën 80 pjesëmarrës përgjatë një dite për të diskutuar dhe dhënërekomandimetetyrembikatërfushattematike.

Gjuhaekonferencësdo të jetë shqip.Gjatë seancësplenare të1-rëdo tëketëpërkthimsimultanshqip-anglisht.

AXHENDA22dhjetor2016,Tiranë

Vendi:AulaMagna,FakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës

09.00-09.30Regjistrimiipjesëmarrësve

SEANCËPLENAREI09.30–10.30MirëseardhjadheFjalëtPërshëndetëseFjalaemirëseardhjes:Prof.Dr.EdmondRapti,DekaniFakultetittëShkencaveSociale,UTModeratore:Znj.InaVerzivolli,AgjenciaShtetërorepërMbrojtjenetëDrejtavetëFëmijëve

• Znj.BardhylkaKospiri,Zëvendësministre,MinistriaeMirëqeniesSocialedheRinisë

• Znj.NoraMalaj,Zëvendësministre,MinistriaeArsimitdheSportit

• Znj.VasilikaHysi,Përfaqësuesi“GrupitParlamentar“MiqtëeFëmijëve”

• Znj.AntonellaScolamiero,PërfaqësueseeUNICEF• Z.IgliTotozani,AvokatiiPopullit• Znj.IrmaBaraku,KomisionerepërMbrojtjenngaDiskriminimi

10.30-10.45PushimKafeje&SesionetePosterave

SESIONETEMATIKESESIONI1 SESIONI210.45–12.30 10.45–12.30

SesionTematikI:Roliipushtetitvendornëngritjendhefuqiziminesistemitlokaltëmbrojtjessëfëmijëve.

SesionTematikII:Roliiinstitucionevearsimorenëadresiminedhunësnëshkolla

Moderatore: Moderatore:Prof.Dr.EdliraHaxhiymeri,FakultetiiShkencaveSociale

1.Videondërgjegjësuese:JODHUNËS!Znj.AnjezaKaçorri,Gjimnazi“PetroNiniLuarasi”2.QasjedhemodelenëadresimininstitucionaltëdhunësnëshkollaZnj.RozalbaMerdani,MAS

3.PërvojatëdisiplinimitpozitivtëfëmijëvenëshkollaZ.PjetërDoda,Mësues,ProgramiCOMBI,Shkolla9-vjeçare“NënëTereza”,Rrëshen

4.Qasja“HapiiDytë”Z.BesnikKadesha,SavetheChildren

5.Historitëvogla:DhunanëshkollangakëndveshtrimiifëmijëveBordiiFëmijëveALO116dhegrupi“FëmijëtdhetëRinjtënëKuvend”PyetjedhePërgjigjedheDiskutimeKonkluzione

Znj.MeritaPoni,FakultetiiShkencaveSociale

1.LigjiiShërbimevetëKujdesitShoqëror:Rolet,funksionetdhedetyrimetpërpushtetinvendor.Znj.DenadaDibra,MMRS2. P/Ligji për të Drejtat dhe Mbrojtjen eFëmijëve: Rolet, funksionet dhe detyrimet përpushtetinvendor.Znj. Kleopatra Gjika, Agjensia Shtetërore përMbrojtjenetëDrejtavetëFëmijëve3. Mbrojtja e fëmijëve në kuadër të PlaneveLokaleSocialeZnj.AnisaRuseti,BashkiaTirane

4.Bashkia Shkodër: Shërbimet për mbrojtjen efëmijëve nga dhuna dhe abuzimi: Sfidat dhemundësitëpërpërmirësimZ.FilipVila,BashkiaShkodër

Pyetje,PërgjigjedheDiskutime

Konkluzione

12.30–13.00PUSHIMDREKE–Bufe

SESIONETEMATIKE

SESIONI3 SESIONI413.00-14.30 13.00-14.30

SesionTematikIII:Shërbimetespecializuarapërmbrojtjenefëmijëvengadhunadheabuzimi

SesionTematikIV:Dhunandajfëmijëvedhemedia

Moderatore:Znj.AnilaSulstarova,FakultetiiShkencaveSociale1.ModeleteshërbimevetëspecializuarapërfëmijëtviktimatëabuzimitseksualZnj.BlertaMane,TerredesHommes2.Profiliipsikologuttëspecializuar:Z.FlorianKulla,PsikologpërFëmijët3.Shërbimeteemergjencëspërfëmijët:Z.ZiniKore,ARSIS4.KëshillimitelefonikpranëALO116:Znj.ErindaIbrahimllari/Z.MirgitVataj,ALO116Shqipëri5.Profesionistëtligjorëpërfëmijët:Znj.AnisaMetalla,TLASZ.PëllumbHyso,QSHPLI Pyetje,PërgjigjedheDiskutimeKonkluzione

Moderatore:Z.BeliozaÇoku,ALO116-111Shqipëri1.Përfaqësimiigabuarifëmijëvenëmedia:Znj.AnilaBregu,ASHMDF2.“Portretizimiifëmijëvenëmedia”Znj.EridjonaKica,ObservatoripërtëDrejtateFëmijëve3.Funksionimiimekanizmaveligjore,monitoruesedheinstitucionalenëtransmetimetaudio-vizive.ZnjMonikaStafa,AMA4.A zbatohen parimet etike të punës me fëmijetviktimatëdhunësdheabuzimit.Z.BenAndoni,Gazetar(Përt’ukonfirmuar)Pyetje,PërgjigjedheDiskutimeKonkluzione

SESIONPLENARII:KONKLUZIONETEKONFERENCËS

Moderatore:Znj.InaVerzivolli,AgjenciaShtetërorepërMbrojtjenetëDrejtavetëFëmijëve14.30–15.00Raportimngagrupetepunësmbirekomandimet,konkluzionetdhehapatpërtëardhmenPërfundimeteKonferencësdhembylljaesaj

SEANCËPLENAREI

SesioniplenarSesioni plenarumoderuangaznj. InaVerzivolli,ecilanëfjalënesajshprehuobjektivinkryesor të kësaj konference. Ai ishte dokumentimi i praktikave, modeleve pozitive dhekonkrete për të kaluar në implementimin e sfidave, risive dhe reformave ligjore që janëbërë sinë fushënembrojtjes së fëmijëveashtudhenë fushëne shërbimeve sociale,poredhenëfushatëtjerasiçështëdhunanëshkollaapodhunaefëmijëvepasqyruarnëmedia.Tëpranishëmnëpanelinplenarishin:Znj.BardhylkaKospiri,zv.MinistrjaeMirëqëniesSocialedheRinisëZnj.NoraMalaj,Zv.MinistreeArsimitdheSportitZnj.VasilikaHysi,nënkryetareeGrupitParlamentar“Miqtëefëmijëve”Znj.AntonellaScolamiero,PërfaqësueseeUNICEFZ.Totozani,AvokatiiPopulliZnj.IrmaBaraku,,KomisionerepërMbrojtjenkundërDiskriminimitZ. Edmond Rapti, Dekan i Fakultetit të Shkencave Sociale hapi konferencën me këtëmesazh: “Ne jemi krenarë që konferenca e dytë në lidhje me mbrojtjen e fëmijëve ngadhuna mbahet në ambjentet e Fakultetit të Shkencave Sociale. Ne besojmë se është erëndësishmeqëpraktikantëteardhshëmqëvijnëngakyfakultet,tëpunojnëngushtëmeprofesionistëdhemeqeverinëpër tëpropozuarkërkimeshkencoredhe tëpërmirësojnësituatënefëmijëvenëShqipëri”.Znj.BardhylkaKospiri,nëfjalënesajhapësëpërshëndetitëgjithëpjesmëarrësitnëpaneldhe në sallë. Ajo theksoi se kjo konferëncë zhvillohet në kuadër të dy fushatave tërëndësishme të qeverisë shqiptare siç janë, Pakti iMirëqënies Sociale dhe Fushata “UnëMbrojFëmijët”.Ajonëfjalënesajtheksoirëndësinëekësajkonferencenëzhvillimindhehartimin e politikave të mëtejshme dhe në zbatimin e politikave aktuale lidhur meproblematikat e mbrojtjes së fëmijëve, në fokus mbrojtjen e fëmijëve nga dhuna.Gjithashtu, ajo vuri në dukje raporte, të cilat tregonin se dhuna është një fenomen ipërhapurnëshoqërinëtonëdhepreknëmasëfëmijët.Njëngastudimetefunditkanxjerrënëpahsetek 70%efëmijëvedhunaështëepranishmenëjetënetyre. Ajoshprehusedukeubazurnëshifratemarrangaraportet,nevojapërndërhyrjeështënjëprioritet.Nëfjalën e saj ajo përmendi disa nga hapatmë të rëndësishëm gjatë 2 viteve të fundit nëhartimin e politikave të reja për të filluarmembrojtjen e fëmijëve. Qeveria po finalizonAxhendënKombëtarepërtëdrejtatefëmijëve. Ajovijonmeprojekt/ligjinpërtëdrejtatdhe mbrojtjen e fëmijëve. Ajo theksoi se një rol të rëndësishëm për garantimin eshërbimevepërfëmijëtekatashmëpushtetivendor.Nëfjalënesajmbyllëseznj.Kospiritheksoikrijiminenjëmjedisimbështetësqënukepranondhunën,qëerefuzonatë,por

dhe e raporton pranë strukturave përkatëse; të cilat marrin në mbrojtje fëmijët dhesigurojnëzhvillimindhemirëqënienetyre.Znj. NoraMalaj, shprehurëndësinëekësajkonference ,përshkaktëpranisësëshumëaktorëve, të cilët së bashkumund të veprojnë, lobojnë dhemund të ndërtojnë jo vetëmmekanizma mbrojtës dhe zbatim ligjesh, por edhe një qasje më të re të raportit midissjelljessëdhunësdhembrojtjessëfëmijëve.Ajondan3momentetëdhunëstëraportuaranëbotë,përdhunënndajfëmijëve.Njëdjalosh3vjeçartha:”UnëdotëshkojtekZotidhedo të tregoj gjithçka çfarë ndodh në tokë”, një vajzë e vogel në gjendjen e vështirë nëAleppotha:“Tëlutemmosmëfotografosepsenukjamembuluar”.Kurnjëfëmijetëvogëlithanësecilaështëdëshiraetij,aitha:“Duatëvdes,tëshkojtekZotisepseaidotëmëlejojëtëngopemdhetëhabukësatëdua”.Menënviziminekëtyretremomentevetëtrishtaznj.Malaj vë në dukje rëndësinë e shoqërisë shqiptare, e cila duhet të bëhet pjesë reale ezgjidhjessëproblemeve,atëherëbëheminjëshoqërimëemirë,bëheminjëshoqërimëmevleradhebëheminjëshoqërikuraportiidiskutimitdhedebatitnukmerrpërmasadhune,pormerrpërmasa zgjidhjeje tëproblemeve. Znj.Malaj theksoi rëndësinë e0dhunënëshkolla dhe përpjekjet e ministrisë për të punuar në shumë nivele për të ndaluar këtëfenomen. Ajo vuri në dukje se komponentët e shoqërisë fëmijë-familje-komunitet janëvendimtare në luftën kundër dhunës në shkollë, dhe vetëm duke ndryshuar normat eshoqërisë, nemund të bëjmë punëmë tëmirë drejt zhdukjes së dhunës nga ambjenti ishkollës.Ajovuritheksinnëedukimineparandalimittëdhunësdhebërjenezgjidhjessëkonflikteve në sistemin e arsimit. Ajo shprehu rëndësi e tolerancës, mirëkuptimit dhesolidaritetit për të gjithë kategoritë e fëmijëve të cilët janë në nevojë, apo për të gjithëkategoritë e fëmijëve, të cilët janë me aftësi ndryshe. Gjithashtu, ajo theksoi rolinvendimtar të shkollës në edukimin dhe në mirëarsimimin, por edhe aktivitetet social-kulturoredhetëedukimitsportiv.Znj.VasilikaHysi,ehapi fjalënesajdukepërshëndetur tëgjithë tëpranishmitnëpaneldhe të gjithë pjesëmarrësit në sallë. Në fillim të fjalës së saj ajo theksoi rolin erëndësishëmqëkanëtëgjithëpjesëmarrësitnëmbrojtjenefëmijëvengadhuna,nëmënyrëtë veçantë rolin e organizatave, shoqërisë civile dhe studentët, të cilët janë ata që do tëbëhennënjëtëardhmeprofesionistënëshërbimetsociale.Ajovazhdonduketreguarpërvitin2013,kurnjëgruporganizatashkërkuanqëparlamentitëmiratontenjërezolutëpërmbrojtjenefëmijëve.Ajoçfarëduhettëbënteparlamentiishtemiratimiikodittësjelljespërvetene tij, pasi ainë seancat e tij gjenerondhunëngamënyra sesidebatohet.Ajoushpreh se umiratua një rezolutë e grupit parlamentar Miqtë e Fëmijëve dhe umorrënpërsipërdisaangazhime.Ajotheksonseështëshumëerëndësishmejovetëmhartimiinjëligji,porzbatimiitijnëpraktikë.Znj.Hysibërimedijesenëkuvendaktualishtkatreprojekt/ligjeshumëtërëndësishmesi:“Kodi i Drejtësisë së të Miturve”, “Ligji për të Drejtat dhe Mbrojtjen e të Drejtave tëFëmijëve“dhe“Paketae27LigjevetëReformësnëDrejtësi”.

Znj.AntonellaScolamiero,PërfaqësueseeUnicefEdashurZëvendësministreeMirëqeniesSocialedheRinisë,zonjaKospiri,EdashurZëvendësministrieArsimitdheSportit,zonjaMalaj;EnderuarZnjHysi,ZëvendëskryetareegrupitparlamentartëMiqvetëFëmijëve;InderuarZ.Totozani,AvokatiiPopullit;EnderuarZnjBaraku,KomisionerjapërMbrojtjenngaDiskriminimi;E nderuarZnjVerzivolli,Drejtoriae AgjencisëShtetërorepërMbrojtjenetëDrejtavetëFëmijës;Tënderuarpërfaqësuestëautoritetevepubliketënivelitqendrordhelokal;Tënderuarpërfaqësuestëshoqërisëcivile,profesionistëvedheakademike;Kolegëtenderuartëkomunitetitndërkombëtar;Tëdashurfëmijë,Me fundin e një viti shumë të zënë; në një kohë kur UNICEF është duke mbyllur njëprogram të bashkëpunimit me Shqipërinë dhe fillimi e një ciklit të ardhshëm tëprogramimitpesëvjeçar(2017-2021);mejehonëtë:-20nëntor-DitaNdërkombëtarepërtëDrejtateFëmijës;-Kremtimittë70-tëvjetorittëUNICEF-it;dhe- 16 ditëve të aktivizmit kundër dhunës ndaj grave dhe vajzave, ende të freskëta nëmendjettona,Kjoështëkohaidealepërtëmarrënjëpauzëdhepërtëreflektuarmbiarritjetqëvendikanjohurderimësot,përsaipërketparandalimitdhereagimitndajdhunëskundërfëmijëve,si dhe për sfidat e mbetura dhe hapat e mëtejshëm. Në këtë kuptim, kjo konferencëkombëtare,bashkëmekontribuesitetij,organizatorët,folësitdhepjesëmarrësitështënjëmundësieshkëlqyerpërkëtëllojreflektimi,advokimidherezolute.Dhunandajfëmijëveështënjëfenomenipërhapurnëtëgjithëbotën,qështrihetmbiçdovend, por gjithashtu në çdo grupmoshë të fëmijërisë, gjinisë, fesë, prejardhjes etnike,paaftësisë, statusit socio-ekonomik, orientimit seksual dhe/apo identitetit gjinor dheshprehjes.NëShqipëri,sondazhetkombëtaretregojnënjëdukuritëpërhapurtëdhunësnëfamilje, të raportuar nga 58% e fëmijëve (10-14) dhe 59% e grave. 62% e fëmijëveshqiptarë kanë përjetuar dhunë emocionale e psikologjike dhe 48,42% kanë përjetuardhunëfizike.Nëvitin2015,policiashqiptarekaregjistruar1167krimendajfëmijëve,qëpërfaqëson5%tënumrittëpërgjithshëmtëkrimevekundërpersonave.Por,pavarësishtngamjedisikuajondodh,qoftënëfamilje,nëshkollë,nëkomunitetosenëhapësirën kibernetike, ajo ka pasoja shkatërruese për shëndetin e fëmijëve, atë fizik,seksual dhe riprodhues, gjithashtu edhe atë psikologjik e në mirëqenien e tyre. Shumëstudime kanë treguar, se kjo çon në kultivimin e brezit të ardhshëm të autorëve oseviktimave.Ështëedomosdoshmepërshtetin,poredhepërgjithëshoqërinëpër të thyerkëtëcikëltani,nëmënyrëqëtëndërtojmënjëtëardhmemëtëmirëpërtëgjithë,burratdhegratë,djemtëdhevajzat.

UNICEFkaidentifikuargjashtëstrategji,nënivelglobal:

1. Nëkëtëkonferencë,shumëfolësdotëndajnëvëzhgime,hulumtime,sfida,praktikatëmiradheide.Judotëdëgjoniselegjislacionidhepolitikatjanëosenëzbatimaponë shqyrtimparlamentar,disaprej tyremekrenari tëmbështeturangaUNICEF-i,siç është Ligji për të Drejtat e Fëmijëve dhe Mbrojtjes (draft), Kodi i DrejtësisëPenale për Fëmijët (draft), Ligji për Kujdesin e Shërbimet Sociale dhe (draft)AxhendaKombëtarepërFëmijët.Porajoqëështëerëndësishmenëkëtëmoment,kurpunalegjislativedhepolitika kamarrënjëvrulltëpashëmbull,ështëkrijimi ikujdesshëm, përgatitja dhe konsolidimi i të gjitha strukturave, kapaciteteve,buxheteve,mekanizmavedheinfrastrukturave,mefjalëtëtjerangritjaenjësistemitë tërë për të siguruar përgjegjshmëri dhe zbatimi i tij, për të siguruar mbrojtjeefektivepërfëmijëtngaçdoformëedhunësdhepërtëshmangurmosndëshkimineautorëve.

2. Në veçanti, këto zhvillime legjislative dhe të politikave u bëjnë thirrje organevetashmë të riorganizuara vetëqeverisëse lokale, të bëhen boshti i përshpejtimit tëveprimevedheshërbimevendërsektorialedhetëfëmijëvenëqendër,përtëtrajtuarnëmënyrëspecifikerastetedhunësndajfëmijëve.Politikatnënivelqendrorduhettë përkthehen në plane lokale të veprimit, të udhëhequra nga komunat, por qëpërfshijnëorganetetjerapublikedheshoqërinëcivile,qëveprojnënëatokomunadhe njësi administrative. Jo vetëm një agjenci e vetme mund të trajtojë këtëproblem të ndërlikuar dhe të përhapur. Si zhvillimi i këtyre planeve, dhe vënia etyre në praktikë, nuk mund të ndodhë pa një numër të mjaftueshëm tëprofesionistëve të ngarkuar për mbrojtjen e fëmijëve. Një ushtri e re eprofesionistëve,mespecializimdhemjetetëmjaftueshmepërtëtrajtuardhunënsiduhetdhemendjeshmërindajrastevetëfëmijëveqëofrojnëshërbimepërfëmijët,duhettëmobilizohendheburimet,duhettëjenëtëdedikuarpërkëtëparakushttërëndësishëm.

3. Vendiduhettëmendojëpërmënyramëtëduhurapërtëregjistruartëgjitharastete dhunës ndaj fëmijëve, me gjithë zbërthimin e nevojshëm, si dhe për të maturpërhapjen e saj dhe rastet.Dukeditur se si qëndrojnë gjërat ështëhapi i parënëzgjidhjeneproblemeve.

4. Forcimi që personat përgjegjës të përgjigjen, duhet të shkojnë dorë për doremembështetjen e prindërve dhe familjeve për të kuptuar dhe të përdorin disiplinënpozitive.

5. Përgjithësisht,luftiminekulturëssëpranimittëdhunëskundërfëmijëve.6. Advokimi dhe puna ndërgjegjësuese merr një domethënie krejtësisht tjetër kur

drejtohet për fëmijët; ajo i ndihmon ata të kuptojnë se dhuna është e gabuar, segjëratnukduhettëjetënëkëtëmënyrë,seataduhettëkërkojnëndihmëdheseatamund të mësojnë për të menaxhuar rreziqet dhe të bëhet më të fortë dhe mëelastike.

Ndërsa të gjithë fëmijëtmund të jetë potencialisht në rrezik, vajzat, fëmijëtme aftësi tëkufizuara,fëmijëtnëlëvizje,porkryesishtfëmijëtepërjashtuarngashoqëriajanësigurishtmënërreziktëdhunësdheabuzimit.Janëpikërishtkëtafëmijëqëpërpjekjetpublikeduhettësynojnësëpari,përnjëfëmijëqëvuandhunën,mëshumëgjasanukdotëjetënëgjendjepërtërealizuartëdrejtatetyredhetëtjerë,siçpërcaktohetnëKonventëneOKBmbitëDrejtateFëmijës.Dhunandajfëmijëvekushtonderinë8përqindtëGDP-sëglobale,dukereduktuarkthiminnga investimet në shëndetësi, arsim dhe të ushqyerit. Objektivat e Zhvillimit tëQëndrueshëm e njohin këtë lidhje thelbësore ndërmjetmbrojtjes së fëmijëve nga dhunadhendërtimineshoqërivemëpaqësoredhemëtëbegata.Axhenda2030kërkon:

-Fundinedhunësndajfëmijëve;-Uljenendikimittëdhunësnëfamilje,komunitetevedhetëgjithacilësimet;- Sigurimin e qasjeve të drejta dhe efektive ne institucione dhe në drejtësi për tëgjithë;-Mobiliziminenjëpartneritetiefektivmidispalëvetëinteresuara.

Ky moment paraqet një mundësi historike për të bashkuar botën prapa në një lëvizjeglobale,kombëtaredhelokalepërtëmbrojturpasurinëmëtëçmuarnëbotë-fëmijëtesaj.PartneritetiGlobalpër t'idhënë funddhunësndaj fëmijëveështë formuarngavendet, tëshoqërisë civile, Kombet e Bashkuara, komuniteti akademik dhe sektori privat për tëtransformuarkëtopërgjegjësitëpërbashkëtanëveprimekonkrete.Nasjelltëgjithve,këtunëkëtëkonferencë,këtunëkëtëvend,nëçdozyrë,nëçdoklasë,nëçdosheshlojërashdheçdovatërtëfrymëzuartëbëhetpjesëekëtijPartneritetiGlobaldhevizionittësaj:njëbotënëtëcilënçdofëmijëtërritetilirëngadhuna.Më lejoni të përfundoj duke falenderuar Komisionin e UNICEF-it Kombëtare suedez dhepopullin e Suedisë, kontributetbujareqë mbështeti organiziminekësaj konferencedhepunëntonëkundërdhunësndajfëmijëve;dukefalënderuarpërfaqësuesiteautoritetevetëndryshmepublike,tëshoqërisëciviledheakademikeqëjanëdukeshpenzuarkohënetyreduke demonstruar angazhimin e tyre per zhdukjen e dhunës ndaj fëmijëve nëpërmjetkontributit të tyre si folës në këtë konferencë; duke falënderuar Fakultetin e ShkencaveSocialeqëkanëpriturkëtëkonferencë;dukefalënderuarorganizatateshoqërisëcivileqëbashkuanforcatmeAgjencinëShtetërorepërMbrojtjenetëDrejtavetëFëmijëve,meCRCAdhe UNICEF për të organizuar këtë konferencë; dhemë në fund duke ju falënderuar tëgjithëjupërvëmendjendhepjesëmarrjen.Z.IgliTotozani,nëfjalënetijtheksoirëndësinëenjëkonferencetëtillë,tëcilatndikojnënësuksesedhenëpërmirësimeligjore,nëstrategjitëreja,nëshumëarritje.Aiushprehsekurmbarojnëkonferencasikjoesotmjapërdhunënndajfëmijëve,tidelnërealitetdheeshikonfenomenin,aindihetsinëturpsepsenukdiçfarëtëbëjë.Aitheksonsezhvillimiikëtyre konferencave, në të cilat marrin pjesë njerëz që realisht punojnë, të bëjnë tëreflektoshseçfarënukfunksionon:fjalëtapoveprat.

ZnjIrmaBaraku,ecilësondhunënndajfëmijëvesinjëngaformatmëdiskriminuese,porajoevëtheksintekrrugaqëgjeneronnëdhunë.Dhunanukështëveprimiiparënëfamilje,në ambjentet e shkollës, në qëndra rezidenciale. Ajo thekson se dhuna vjen në mënyrëgraduale. Znj. Baraku sjell në vëmendjen rolin e mësuesit, mënyrën sesi ata sillen mefëmijët, nga banka ku e vendosin, ngamënyra sesi i drejtohen sa herë ai përgjigjet, ngamënyrasesiepërdorinpushtetinapomënyrënestimulimittëfëmijës.Ajoevëtheksinnëtrajniminevazhdueshëmtëmësuesve.Ajovazhdonmerëndësinëe forcimittë familjeve,forcimittëmekanizmavembrojtës.Nëfjalënesajajoshprehrëndësinëebashkëpunimittëpushtetit vendor me atë lokal. Gjithashtu, ajo e vë theksin në mënyrën sesi media eraportondhunën.

SESIONII

“Roliipushtetitvendornëngritjendhefuqiziminesistemitlokaltëmbrojtjessëfëmijëve”

SesioniiparëuhapngamoderatorjaZnj.MeriPoni,ecilanëfjalënesajtheksoiqëlliminesesionittëparë.Kysesionështëkonceptuartëtrajtojë,tëshohëngaafërdyprojekt/ligjetdhe rolin e ri që pushteti vendor do të marrë në kuadër të këtyre projekt/ligjeve dhengritjes dhe fuqizimit të pushtetit lokal të të drejtave të fëmijëve. Ky ligj krijon njëmekanizëm të ri, krijon shërbime apo dhe mbështetje të reja jo vetëm për pushtetinqendrorporedhepëratëlokal.Tëpranishëmnëpanelishin:ZnjDenadaDibra,MMRS.Znj.KleopatraGjika,SpecialistepranëAgjensisë ShtetëroretëMbrojtjestëtëDrejtavetëFëmijëve.Znj.AnisaRuseti,përfaqësueseeBashkisëTiranë.Z.FilipVila,përfaqësuesiBashkisëShkodërZnj Denada Dibra nga MMRS-ja , pasqyroi një panoramë të shkurtër të ligjit tëshërbimeve dhe kujdesit shoqëror duke i lidhur ato nga afër me rolin, funksionin dhedetyrimetqërrjedhinpërpushtetinvendornëkëtëmoment.Znj.DenadaDibra,nëfjalënhapësetësajiuroimirëseardhjentëpranishmëvenësallëdhegjithashtu konstatoi se kemi një projekt/ligj të ri për përkujdesin shoqëror dhe kyprojekt/ligj i ri tashmë është miratuar, i ka kaluar të gjitha fazat dhe është botuar nëFletorenZyrtare.Ajomekrenarithaqëështëbërëdiçkaemirë.AjotheksoisekanëpasurekspertizënngaUNICEF-i,mbështetjenetyredhetëEkoperacionitEuropianpërZhvillimdhenëkëtëmbështëtjeekpertizakaqënëespecializuar,porgjithashtuajo theksoisekyprojek/ligjështëndarëdhemegrupeteinteresit,meshoqërinëcivilegjithashtuedhemepërfaqësuestëBashkive.Nëprezantimesajajoshpjegoisekyprojekt/ligjndahetnganjëligjqëkaqënë ibashkuarmendihmënekonomikedheshërbimetshoqërore.Ajotheksoidherëndësinëendarjessëkëtijligjisepseçështjalidhetedhememekanizmatefinancimit.Sa më shumë përfaqësohen shërbimet shoqërore aq më shumë ato do të financohen.Tashmënjëprojekt/ligjiriidedikohetvetëmshërbimeveshoqërorenëtërësinëetyre.Nëkëtëmënyrë, kanë të shprehuraqartë sigurimindheofrimine shërbimeve shoqërorenëRepublikëneShqipërisë.Krijimiinjëkonturi,panorame,enjëskemetëintegruardhenjësistemi të mirëfilltë të shërbimëve sociale sot tashmë është hedhur në një ligj. Ky

projekt/ligjvjennëkohëneduhur,nëkohënkurreformaterritorialeështëbërëtashmë,është konsoliduar, në kohën kur decentralizimi i shërbimeve sociale është për tukonfiguruar, i realizuar më përparë po me të gjitha mangësitë e veta sespe ka disaadministrime të dyfishta të cilat kanë krijuar problematika në ofrimin e shërbimeveshoqërore. Në fjalën e saj mbyllëse ajo theksoi se ky projekt/ligj vjen me një risi dukepërshtaturdhedukevënëpikatmbii,përrolin,detyratdhefunksionimepushtetitqendrortëndarëngapushtetivendor,portëharmonizuarsëbashku.Znj.KleopatraGjika,SpecialistepranëAgjensisëShtetëroretëMbrojtjestëtëDrejtavetëFëmijëve.ZnjKleopatraprezantoiprojekt/ligjin“Përtëdrejtatdhembrojtjenefëmijës”,arsyenpsenevojitetnjë ligj iri,risitëdhedetyrimetqëkrijonkyligjpërpushtetinvendor.AjoçfarëdontetëtheksontemeshumëforcëznjKleopartaishtenevojaenjëligjitëripërtëdrejtatdhembrojtjenefëmijëve.Ajoshpjegoiseaktualishtështënjëligjnëzbatim,iciliështënjëligj relativisht i ri. Por gjatë zbatimit të tij në praktikë, u vunë re shumë problematika,ndërhyrjeqëinevojiteshinligjitekzistuesishinaqtëshumtasauvendosqëtëkrijohejnjëprojekt/ligjiri.Znj.AnisaRuseti,përfaqësueseeBashkisëTiranë.Në fjalën e saj hapëse ajo u shpreh sembrojtja e fëmijëve përBashkinë eTiranës ështëpjesëePlanitLokalSocialtëhartuarnëbashkëpunimmeUNICEF-inqëvjensindihmëngahartimi i Strategjisë Kombëtare Sociale. Ajo theksoi se në kuadër të kësaj strategjia, umenduahartimiinjëStrategjiaLokale,ecilaadresonnevojattipikedheemergjenteqëkaBashkia Tiranë. Kjo strategji është ende në fazën e draftit. Në vijim të punës disa ngashërbimetjanëtëmunguaranëBashkinëTiranëosenëniveltëpushtetitvendor.Pra,nukkanjëshërbimtëdedikuarpërnjësërkategorish.Z.FilipVila,BashkiaShkodërNëfjalënetijz.Vilaprezantoinjëpanoramëtëshërbimevepërmbrojtjenefëmijëvengadhuna dhe abuzimi, sfidat dhe mundësitë për përmirësim në Bashkinë e qytetit tëShkodrës.DrejtoriaeShërbimeveSocialetëStrehimiteShëndetitPublikështëdrejtoriamëereekrijuarnëPrilltëkëtijviti.Z.Vila,gjithashtupasqyroidisangasfidatqëiështëdashurtëpërballetBashkiaeShkodërpërofrimineshërbimevesociale.Njëngasfidatehasuara ishte ndarja e re teritorriale, ajo tashmë përfshin 10 njësi administrative. Aishprehetseligjiiriiqeverisjesvendore,ivuriparapërgjegjësisëtëkrijimittëstrukturave,përndërtiminetyre,krijimindhefinanciminetyre.

Rekomandimet

1. VënianëfunksionimeFonditSocialqëdofurnizojëmemjetemonetareshërbimin,icilinukkamunguarnëletraporkamunguarnëpraktikë,përshkaktëfaturaveqëiduhenbashkëngjiturshërbimitkomunitar.

2. Shërbimi nuk duhet parë vetëm në stadin e ofrimit, por duhet monitoruar dhevlerësuar,nëmënyrëqëtëshihetsekuçalonzbatimiireformëstëshërbimitsocialnëShqipëri.

3. Tëmerrenhapapërnjëmbrojtjesamëefektive,këtuuqartësuarroliiuniversitetit.

4. Universitetiduhettëpërfshihetnëhartim,monitorimdhevlerësimtëreformëspërmbrojtjenefëmijëvenëShqipëri.

5. Ngritjae infrastrukturës ligjore,përatëqëmundtëquhet legjislaciondytësorpërzbatimeligjittëfëmijëvedhehartimineprotokollevepërtrajtiminerasteve,pasirastetjanëunike.

6. Fuqizimiinjësivepërmbrojtjenefëmijëvenënivelvendor.

7. Ngritja e qëndrave komunitare dhe largimi nga logjika e ndihmës ekonomike, simjetiivetëmpërtënxjerrfamiljetngavarfëriadhengarrethiipërjashtimitsocial.

8. Përfshirjenekomunitetitnëcilësinëepërfituesitkryesor,nëstadinemonitorimitdhevlerësimittëshërbimeveqëofrohen.

9. Nevojaeshkëmbimittëpraktikavetëmira.

SESIONIII“RoliiInstitucioneveArsimorenëAdresimine

DhunësnëShkolla”Tëpranishëmnëpanel:Znj.EdliraHaxhiymeri:Moderatore;AnjezaKaçorri-Nxënëseegjimnazit“PetroNiniLuarasi”;RozalbaMerdani-PërfaqësueseeMinistrisësëArsimirdheSportitPjetërDoda-Mësues,shkolla9-vjeçare“NënëTereza”Rrëshen;BesnikKadesha-SavetheChildren;BordiiFëmijëvetëALO116dheGrupi“FëmijëtdhetëRinjtenëKuvend”Çështeteevidentuaragjatësesionit:TryezauhapmefjalëneProf.E.Haxhiymeri,ecilanjohushkurtimishttëpranishmitmetemënediskutimittësesionittë2-të.Dhunasotështëepranishmekudo,nërrugë, familje,media,shkollëetj.Shkolla simjediskyçnëedukimindhemirearsimimine fëmijëve luannjë rol të rëndësishëmnëjetën e fëmijëve dhe të rinjve. Për këtë, Sesioni i 2-të synoi të evidentonte rolin që luajnëInstitucionetArsimorenëadresiminedhunësnëshkolla.Nxënësiteshkollës“PetroNiniLuarasi”prezantuannjëvideondërgjegjësuesetërealizuarngavetëatamembështetjeneOSBE,ecilasynontëndërgjegjësojëpërluftënqëgjithëseciliprejneshduhettë bëjë ndaj çdo forme dhune. “Dhuna nuk është zgjidhja, por problemi”, “ Të gjithë duhet tëveprojmë ndaj çdo formë dhune”, “Reago!”, “Ka ende shpresë” ishin disa prejmesazheve që kjovideopërcollitektëpranishmit.Fjalae rradhës judhapërfaqësuesessëMinistrisësëArsimitdheSportitZnj.RozalbaMerdani,ecilapasqyroinjëpërmbledhjetëlegjislacionittëArsimitPrauniversitardheDispozitaveNormative(specifikisht Kapitulli 8, Neni 3) si dhe saktësoi që çdo ligj edhe Konventë ndërkombëtare qëShqipëria ka firmosur e ndalon ushtrimin e dhunës, por përditë rastet e dhunës janë evidente.KomisioneteEtikëskanëtrajtuar2800rastetëraportimittëdhunësnëshkollë,porendenukkanëpasurnjmzgjidhjeefikase.Mësuesi i shkollës “Nënë Tereza”, Pjetër Doda ndau me pjesëmarsit eksperiencën e programitCOMBi si dhe adresoi disa nga rekomandimet mbi rolin e bashkëpunimit mes mësuesve dhedrejtuesittëshkollësnëreduktiminefenomenevetëdhunësnëmjediseteshkollës.EdhepseMASka ndërmarrë masa në forcimin dhe rritjen e kapaciteteve të drejtuesve të shkollave nëmenaxhiminesaj,ataendenukjaarrijnëdotqëllimit.Sipastijbordeteshkollavejanëthelbësorënëluftënndajdhunës.

PërfaqësuesiSavetheChildren,BesnikKadesha,undalkryesishtnëparaqitjeneqasjes“Hapi iDytë”indejkurngaSV. Ajoqëebëntetësuksesshmekëtëqasjelidhetmemënyratedisiplinimitpozitiv,tëndjekurngamësuesitpërçdorastdhuneqëataevidentonin,sidhehartimiirregullorestëçdoklaseecilandiqejsingamësuesitdhenxënësit,kjopatinjëndikimpozitivtekfëmijët,tëcilëtpërpostëdrejtavetëtyrepërmbushnindetyrimetetyrenëklasë.GrupiFëmijëtdhetëRinjtënëKuvenddheFëmijëteBordittëALO116,përmsshaqjessëimazhevepërcollën tek të pranishmitmesazhe rreth rëndësisë sëmos diskriminimit për shkak të ngjyrës,prejardhjes,gjendjessocial-ekonomike,pranimittëgjithësecilitmetëmiratdhetëmetatqëkanë.Gjatësesionittë2-të,njëpjesëedoktorantëveprezantuanrekomandimetetyrenëlidhjemerolineshkollës dhe të psikologut në parandalimin, evidentimin dhe trajtimin e rasteve të dhunës. Përefektkohe jukërkuadoktorantëveqë tëprezantoninshkurtimisht rekomandimete studimeve tëtyre.

Rekomandimet

1. Dhunanukështëzgjidhja,porështëproblemi;

2. Mosheshtnërastdhune,porraporto;

3. Nxënësitduhettëmosheshtinpërçdorastdhunedhetëkërkojnëndihmë;

4. Mësuesit kanë nevojë për trajnime efikase për parandalimin dhe trajtimin e rasteve të

dhunësnëklasë;

5. Çdo drejtues shkolle duhet të trajnohet dhe të forcojë kapacitet në menaxhim efikas të

shkollës;

6. BordiiShkollësështëthelbësordhepërbëjnëkyçinesuksesitpërluftënndajdhunës;

7. Mësuesit e shkollës në çdo program të punës së tyre duhet të ndjekin dhe të trajtojnë

problemetedhunësnëklasë;

8. Drejtuesi i shkollës dhe çdomësues kanë gjithë kapacietet dhemundësitë për të zbutur

rastetedhunësdhepërt’itrajtuarato;

9. Nëinstitucionetearsimittëkrijohetnjëmjedismiqësor.Bashkëpunimimesshkollësdhe

komunitetitpërtëkontribuarnëkrijimineklimësmiqësore;

10. LigjipërArsiminParauniversitarkanevojëpërpërmirësimnëkuadërtëmbrojtjessë

fëmijëvengadhunanëInstitucioentArsimore.Nevojitetrishikimiikëtijligji;

11. Duhet një përkufizim më i saktë i dhunës si dhe përfshirjen e përkufizimit të saktë të

dhunësemocionale;

12. Sportiduhettëjetëipranishëmçdoditënëaktivitetinenxënësve,aishërbensinjëmjeti

rëndësishëmnëdisipliniminefëmijëve,iciliipajisatamemetodatëvetëmbrojtjes;

13. Psikologu luannjë rol të rëndësishëmnëparandalimindhe trajtimine rasteve tëdhunës,

por shumë pak fëmijë e raportojnë atë. Nevojitet një rritje e numrit të psikologëve në

shkolla si dhe mirëfunksionim i shërbimit psiko-social. Ti vihet rëndësi më e madhe

parandalimittëdhunëssinganxënësitashtuedhengaprindërit.

SESIONIIII:Shёrbimetespecializuarapёrmbrojtjenefёmijёvengadhunadheabuzimi

Sesioni i III u drejtua nga Znj. Anila Sulstarova, e cila prezantoi temёn e sesionit duke ju dhёnёfjalёnsecilitprejtёftuarve.KysesionkishtepёrqёllimprezantimineshёrbimevetёspecializuaraaktualepёrmbrojtjenefёmijёvengadhunadheabuziminёShqipёri.Pёrveçpjesёsseçfarёofrohetnёvendin tonёpёrkёta fёmijё,pjesёmarrёsitundalёnedhe tekpjesaseçfarёduhetbёrёpёr tёpёrmirёsuarkёtoshёrbime.Tёpranishёmnёpanelishin:Znj.BlertaMane,TerresdesHommesZ.FlorianKulla,PsikologpёrFёmijёtZ.ZiniKore,ARSISZnj.ErindaIbrahimllari,ALO116ShqipёriZ.PёllumbHyso,QSHPLIZnj.AnisaMetalla,TLASZnj.BlertaMane, pёrfaqёsueseeorganizatёsTerredesHommes,bёrinjёprezantim tё shkurtёrrrethpunёsdheeksperiencёssё tyrenёmbrojtjene fёmijёvengadhunadheabuzimi.Znj.Blertakryesisht u ndal tek njё prej projekteve tё tyre, tёmbёshtetur ngaUSAID, i cili lidhej direktmefёmijёt qё kanё qёnё viktima tё abuzimit seksual. Si program u implementua nё disa qytete tёShqipёrisё,kukomponentёtkyçishin trajnimi,monitorimi,supervizimiiNjёsivepёrMbrojtjeneFёmijёvenёnivelvendordhezbatimi injёstudimikombёtarmbisituatёneabuzimitseksualtekfёmijёt.Ngakystudimpёrfundimiishteseshёrbimetpёrfёmijёteabuzimitseksualmungojnё,poredhetekqytetetkujanёtёpranishmeshёrbimiёshtёipjesshёmdhenukmbulontёgjithёnevojatqёkёtafёmijёdhefamiljetetyrekanё.Njёprejproblematikavetёnxjerangastudimiishtenevojapёrnjёkoordinimmёtёmadhmidisaktorёvelokalёnёofrimineshёrbimёvepёrfёmijёtviktimatёabuzimit seksual. Elementi kyç i nxjerrё nga ky studim ishte mungesa e raportimit tё kёtyrefёmijёvedukedhёnёdhearsyetemosraportimit.Arsyetishinhezitimi,kulturapranueseedhunёsnё shoqёrinё shqiptaredhe tёniveli iulёt indёrgjegjёsimitnga specialistёtqёduhet tёmbrojnёdhe duhet tё referojnё rastet e fёmijёve tё abuzuar seksualisht. Znj. Blerta theksoi serekomandimet e kёtij studimi lidheshin ngushtёmehartimin,memodelimindhemepilotimin eshёrbimeve gjithёpёrfshirёse holistike pёr tё adresuar nevojat e kёtyre fёmijёve. Njё prejmaterialeve finalё tё kёtij studimi ishte hartimi i disa manualeve trajnimi pёr specialistёt embrojtjes sё fёmijёve sesi ata mund tё identifikojnё dhe referojnё fёmijёt e abuzimit seksual.Gjithashtu,pёrfundimiikёtijstudimisolliedhenjёmodeltёriinovatorpёrmёnyrёnsesiduhettёfunksionojnёshёrbimetespecializuarapёrkёtafёmijё.Aktualisht,TerredesHommesёshtёdukebashkёpunuar me disa Bashki nё pilotimin e shёrbimeve nё bazё komunitare pёr fёmijёt dhefamiljen e tyre duke ngritur njё qёndёr komunitare, nё tё cilёn ofrohet shёrbimi psikologjik pёridentifikim, intervistim dhe terapi individuale pёr kёta fёmijё. Znj. Blerta foli rreth fushave tёdёmtuara tё zhvillimit tё kёtyre fёmijёve, duke vendosur theksin e rёndёsisё sё krijimit tёprofesionistёvetёspecializuarnёkёtёfushё.

Z.FlorianKulla,psikologfёmijёsh,bёrinjёprezantimtёshkurtёrrrethpunёssёtijmefёmijёt.Aifolimёtepёrrrethformavetёabuzimit,kuedhendёshkimiёshtёnjёformёabuzimindajfёmijёve.Tekrastetku fёmijaёshtёagresiv,besohetqёgjithmonёpasatij rastikanjё llojabuzimi tё lehtёderi nё abuzimet e rёnda, tё cilat çojnё nё trauma tё rёnda. Krysisht, pёr fat tё keq, referimet efunditeabuzuarseksualishtvijnёkryesishtngaorganizatatёcaktuara.Aitheksoisekyёshtёnjёtreguessemёnyraereferimitkavёshtirёsitёevetapёrtёidentifikuardhetrajtuarnёkohёfёmijёt.MesazhiqёZ.Florianpёrcolliёshtёseshёrbimipsikologjikkafilluartёfunksionojё,duketreguarse ka individё dhe psikologё qё pёrtej punёs sё tyre mund tё trajtojnё nё nivel tё kёnaqshёmfёmijёteabuzuar,ataduhennjohurdheduhenpёrfshirёnёtёgjithaformatemundshme,sidomosnёpunёnmeekipetmultidisiplinaredhesistemi i referimit tё funksionojёsamёmirёqё tёketёcilёsi.Aitheksoisepunamefёmijёteabuzuarёshtёnjёngapunёtmёtёvёshtira,ecilakanevojёpёrpsikologёtёsupervizuarngaspecialistё,tёcilёtmepakpunёmesuperviziminenevojshёmdotё jenё tё aftё pёr tё ndihmuar njё numёr kaq tё madh fёmijёsh. Z. Florian tregoi se pak prejpsikologёvekanёnjohuritёenevojshmedheshumёprejttyre,mepakndihmё,mundtёpёrfshihencilёsishtmekёtafёmijё.Z. Zini Kore, prezantoi organizatёn nё tё cilёn punon, ARSIS, duke folur pёr shёrbimet eemergjencёspёrfёmijёtqёpilotohenngakjoorganizatё.Aishfaqishqetёsiminsenёkёtoshёrbimeata janёnёzonёngri,as tё ligjёruaras tёpaligjёruar.Ai theksoiseprotokollet janёzhvilluarngavetёorganizata,dukepunuarpastandarte,pёrshkaksekёtotёfunditmungojnё.Z.Ziniinformoiseshteti ёshtё pёrgjegjёs pёr fёmijёt deri nё moshёn 18 vjeçare. Pёrsa i pёrket shёrbimeve tёemergjencёsatoishin:-shёrbimenёkomisariatetёpolicisёpёrfёmijёtnёkontaktmeligjin-shёrbimeemergjencenёrrugё-shёrbimi“Nёstrehёz”pёr fёmijёtnёrreziktё lartё;duke iuofruarstrehim,ushqim,mbёshtetjehigjeno-mjekёsoredhembёshtetjepsiko–sociale-mentorim24orёpёrtёgjithёqёofrojnёshёrbimembrojtёsepёrfёmijёtZ.Zinivazhdoimёtejdukengriturshqetёsiminetijrrethdhunёssistemike,dukeecilёsuarsimёtёrёndёsedhunafizike,emocionaledhepsikologjike;dotёthotёkurfёmijanukidentifikohet,nukishёrbehetaponuk iplotёsohennevojatbazё, atёherёatё fёmijё sistemiekadhunuar.MёpasZ.Zini foli rreth statistikave tё fёmijёve tё dhunuar, duke u bazuar nё nёnshtetёsinё,moshёn dhegjininё. Ai ngriti shqetёsimin pёr mungesёn e trajtimin tё mirёfilltё pёr fёmijёt e abuzuar ngainstitucionetshtetёrore,mёsёshumtikyshёrbimofrohetprivatishtapoofrohetngaorganizatatёndryshme.Aivendosithkesinqёshёrbimipsikologjiknёshkollanukёshtёimjaftueshёmsepseaicilёsohetsikёshillimdhejotrajtimpsikologjik.Mёtej,ai folirreth institucionalizimittё fёmijёve,pёr mёnyrёn sesi funksionon dhe vlerёsimi i interesit tё pёrkohshёm, e cila realizohet nga“Strehёza”qёanalizonsituatёnefёmijёs.Znj.ErindaIbrahimllari,nёfjalёnesajhapёseparaqitidisarastetipikeqёvijnёçdoditёnёlinjёneALO116,tёcilatipёrkisnindhunёsnёfamilje,pa-sigurisёonline.NgapёrfundimetenxjerrangafushtaeALO116qёёshtёzhvilluarpothuajsenёçdoshkollёnёTiranё,fёmijёtjanёkrejttёvetёmnёbotёneinternetit.Ajokrahasoiseparadyviteshpёrdorimiiinternetitnukishtekaqnёmasёsaёshtёsot.Znj.Erindatheksoiseabuzimidheshfrytёzimionlineifёmijёveёshtёnjёriskpotencialivazhdueshёmnёrritjedhengaanaeprindёrveduhettreguarmёtepёrkujdes,duhettёpёrdorenfiltrat mbrojtёs pёr tё mos parё materiale pornografike, qё tё ketё njё kohё tё kufizuar sesaqёndronnё internet.Znj.Erindangritishqetёsiminesajseduhetpunuarmёtepёrrrethsigurisё

onlinёtёfёmijёvepёrparandalimineasajqёvjenmёvonёdhegjithashtuajotheksoiseduhetqёtёgjithёtёraportojmё,çdorastqёmundtashikojmёdhejovetёmrastetqёipёrjetojmё.Z. Pёllumb Hyso nё fjalёn e tij hapёse tregoi se arsyeja e kёsaj konferencё ёshtё dhuna ndajfёmijёve, gjё qё ёshtёnjё treguesqёdhunandaj fёmijёve ёshtёnjё shqetёsim shumё seriozdheёshtёipranishёmnёtёgjithahapёsiratejetёssonёsocialeepublike.Aifolimёtepёrpёrrёndёsinёekonventёspёrtёdrejtatefёmijёvedhendryshimetpozitiveqёjanёbёrёngasistemiibrendshёmligjornё funksiontёmborjtjessё fёmijёve.Ai theksoiseshtetiduhettёangazhohetmёtepёrpёrmbrojtjen e tё drejtave tё fёmijёveduke ju ofruarprograme socialedhekujdesi pёr zhvillimin efёmijёve viktima tё dhunёs. Z. Pёllumb tregoi qё duhet punuar mё tepёr pёr identifikimin efёmijёve viktima tё dhunёs dhe duhet punuar mё tepёr me prindёrit pёr tё bashkёpunuar pёrraportim tё dhunёs. Ai ngriti shqetёsimin e tij se figura e shtetit mungon, mungojnё shёrbimetkonkrete dhe kёta fёmijё vertёt kanё nevojё pёr kёtё pёrkrahje pёr tё siguruar njё jetesёmё tёmirё.Aiinformoisenёkuadёrtёreformёsnёdrejtёsijanёdyprojektligje,KodiiDrejtёsisёPenalepёrtёmituritdheligjipёrmbrojtjenefёmijёve;nёtёcilatjanёpёrcaktuarshumёsaktёinteresatmёtёlartatёfёmijёve.Z.Pёllumbieshoqёroiprezantiminetijmerastekonkretetёndjekurangaorganizatakuaipunon.Znj.AnisaMetalla nё fjalёn e saj hapёse foli rreth ligjit tёnidhmёs juridike, çfarё ёshtёndihmajuridike,sesiajozbatohetnёvendintonёdhecilatjanёproblematikatesajkurvihetnёzbatim.Ajotheksoisepёrsaipёrkettёmiturve,ndihmajuridikeёshtёjoefektive.Aktualisht,nёçёshtjetpenalekaproblemeseriozerrethmёnyrёssesiofrohetndihma juridike,njёprej tёcilaveёshtёkonfliktiproçedurialqёkrijohetmescaktimit tёmbrojtёsit tё tёpandehurit, tёmitur.Znj.Anisa tregoi sesipaskodit tonёtёproçedurёscivile,mbrojtёsitcaktohenngaprokurori.Kjotregonpabarazidhemungesёtёpaanshmёrisёqёkanёnёproçessepseaiqёtёakuzontёcaktondhembrojtёsin.Ajoinformoisepritetqёnёkuadёrtёreformёsnёdrejtёsikjogjёtёndryshojё,porkёrkonnjёkohёtёcaktuar.Ofrimiindihmёsjuridikenёçёshtjetcivilesituataёshtёedhemёekomplikuar.Znj.Anisatheksoisemungonofrimiindihmёsjuridikeespecializuardheefektivetektёmiturit.Sipasligjittёndihmёsjuridiketёmituritkonsiderohensipёrfituestёndihmёsjuridike,tёcilёtjanёnёkonfliktme ligjin ose tё miturit tё cilёt janё viktima apo dёshmitarё tё veprёs penale; por kjo gjё nukrealizohet nё praktikё. Znj. Anisa ngriti shqetёsimin e saj rreth mungesёs sё avokatёve tёspecializuarpёrçёshtjetetёmiturve.NjёproblematikёtjetёrqёajoparashtroiishteseqёndёrsimipёrofriminekёtijshёrbiminёçёshtjetcivileёshtёvetёmnёTiranё,pranukёshtёnёnivellokal.Znj.Anisaurindalpёrsёritekndihmajuridike,ecilanukpёrfshinvetёmmbrojtjennganjёavokat,poredhepёrjashtiminngataksatgjyqёsoredhekostoteproçesitgjyqёsor.

Rekomandimet:1. Krijimiinjёgrupiburimorspecialistёshpёrtёtrajtuarfёmijёteabuzuarseksualisht.2. Krijimiinjёqёndrekutёketёekipmutidisiplinarqёtёmundёsojnёshёrbimmaksimalpёr

fёmijёt e abuzuar seksualisht dhe krijimi i qёndrave satelitore qё tё ofrohet shёrbim i tёnjёjtёs cilёsi edhenё rrethe.Qendrat epërkujdesit socialpër fëmijët tëofrojnë shërbimeedhepërrastetefëmijëvetëabuzuar;

3. Krijimiinjёbuxhetitёposaçёmpёrmbrojtjenefёmijёveviktimatёdhunёs.4. Duhetmёtepёrpunёpёrtёparandaluarduketrajtuarshkaqet.5. NёçdoqytettёShqipёrisёduhettёhapetnganjёqёndёremergjencepёrrastetekrizёsqё

janёfёmijadhefamilja.6. Specializimipsikologutsipasdrejtimevetёcaktuaradhejomёmiks.7. Supervizimi i psikologёve pёr tё dhёnё shёrbimin e duhur nga ekspertё tё fushёs duke

pasurmbёshtetjengashtetiapofakultete.8. RritjaekapacitetevenjerёzoretёNjësivepërMbrojtjeneFëmijëve-NJMFdheshёrbimeve

tёspecializuara,ecilaçonnёrritjetёbuxhetimitnёtrajnimineNJMF-ve.9. Ulja e dhunёs qё ushtrohet tek fёmijёt dhe respektimi i tё drejtёs tё prindёrimit qё tё

krijohenmundёsiqёfёmijatёkalojёsamёshumёkohёmeprindёrit.10. Buxhetimiiduhurisistemittёndihmёsjuridikebazuarnёnevojё.11. Avokatёtёspecializuarpёrtёmiturit.12. Tek shёrbimet sociale tё integruara nё nivel bashkie dhe nё nivel vendor vihet re qё ka

mungesёtёspecialistёvepёridentifikimdhemenaxhimtёrastevetёraportuara.13. Ofrimi i shёrbimit tё psikologut, i cili tё pёrfshihet nё pagesёn qё bёhet tek sigurimet

shёndetёsore.14. Rritja e bashkёpunimit midis universiteteve pёr tё mundёsuar profilizimin e

profesionistёvejodomosdoshmёrishtmemaster,pormekursetёformimittёspecializuaratёbazuaranёnevojatqёkatreguar.

15. Duhetpunuarmёtepёrpёredukimineprindёrve,ёshtёmasёshumёemirёparandaluese.16. Koordinimiishërbimevemespushtetitqëndror,vendordheorganizatave.

Sesioni4:DhunandajfëmijëvedhemediaTёpranishёmnёpanelishin:Znj.AnilaBregu-ASHMDF;Znj.EridjonaKica-ObservatoripërtëDrejtateFëmijëve;Znj,MonikaStafa-AMA;Z.BenAndoni-Gazetar;Z.EmiljanoKazizaj-DoktorandModeratore:BeliozaCoku-ALO116ShqipëriSesioni 4 umoderua nga Znj. Belioza Çoku, e cila fillimisht prezantoi pjesëmarrësitme temën ediskutimitdherëndësinëqëkjoçështjekanëkuadërtëmbrojtjesdherespektimittëtëdrejtavetëfëmijëve.Media kandikim të jashtëzakonshëm tek fëmijët dhe të rinjtë. Sesioni 4 nxorri në pahrolin që kamedia në identifikimin, publikimin dhe trajtimin e çështjeve sensitive të lidhuramedhunën ndaj fëmijëve. Nga paneli pjesëmarrës u diskutuan problematika, mangësi dhekëndvështrime të ndryshme profesionale të cilat synojnë ofrimin e modeleve pozitive dhepërmirësimineshërbimitmediatiknëtrajtiminekëtyrërasteve.Znj. Anila Bregu, përfaqësuesja e ASHMDF, realizoi një analizë të ndikimit që media ka nëedukimin e fëmijë.Media sipas saj konsiderohet si një partner në promovimin e të drejtave tëfëmijëve.Ajokaroledukuesdhepromovues.Znj.Bregu falenderonmediatpërpublikimetqëatobëjnëherëpasherënëpërmjetemisioneveinvestigative.Falëtyrëjanëidentifikuarrastetëdhunësndaj fëmijëve. ASHMDF tregon vëmendje ndaj publikimit të rasteve të fëmijëve në media,identifikonlajmet/kronikatqëkanënëfokusnjëfëmijë.Ajoqëështëvënëresiproblematikëështëse në disa rastemediat nuk kanë respektuar Kodin e trasmetimit përmedian audiovizive, dukeneglizhuar në disa raste mbrojtjen dhe interesin më të lartë të fëmijëve. Intervistimi i fëmijëveduhettëjetëmbi14-vjeç,porjanëkonstatuarrasteqëkylimitnukështërespektuar.Intervistimiifëmijëvenëmënyrëtëpaautorizuar(papëlqiminekujdestarëve);shkeljaeprivatësisësëfëmijës;ekspozimiifëmijëvengaanavizive;ekspozimiitëdhënavepersonale,vendbanimi/qyteti/shkolla;tëdhënate familjes janëdisangaproblematikatqë janëvërejturnëpublikimetemediaveaudio-vizive.PërrasteteshkeljevetëkonstatuaraASHMDFkareferuardhebashkëpunuarmeAMA-ndheKëshillineAnkesave.MëpasfjalëneradhësemoripërfaqësuesjaeObservatoritpërtëDrejtateFëmijëve.Znj.Kica undal në disa konstatime kryesore bazuar në një studim mbi raportimet në media. Pjesa më emadhe e historive të dhunës të paraqitura nëmedia janë raste të denoncuara nga vetë fëmijët.Grupmoshamëeprekurështë15-18vjeçdhe64%erastevetëdhunësjanëviktimavajzat.SipasZnj. Kica në 60% të rasteve është zbuluar identiteti i fëmijës, duke vënë në rezik dinjitetin dheriviktimizimine tyre.Morali i fëmijëveështë cënuardhekjo sjell pengesëne riintegrimine tyre.PërfaqësuesjaeObservatoritrekomandonkujdesnëmënyrëneraportimittëmediavepërtëpasurnë fokus mbrojtjen e privatësisë dhe identitetit të fëmijëve, respektimin e Kodit Etik dhe tëzbatohetinteresimëilartëifëmijës.

Znj.MonikaStafa,përfaqësuesjaeAMA-AutoritetittëMediaveAutoviziveundalnëpërshkriminedisa nga detyrat kyçe që institucioni që ajo përfaqëson ka në kuadër të monitorimit dhe tëshqyrtimittëankesaveqëshkojnëtekAMA.Ajotregonsekëshilliiankesaveështëautoriteti,icilikujdesetpërshqyrtiminetyredhejanëkonstatuarproblemenëpublikiminkryesishttëlajmevenëtransmetimet audiovizive. Znj, Stafa rekomandon ngritje të një sistemi të përbashket pune përbashkëpunim të medias me aktorë të tjerë dhe ndërgjegjësim të subjekteve transmetueseautovizivepërçështjetsensitivemefokusfëmijët.Gazetari Ben Andoni, në fjalën e tij u ndal në problematikat kryesore që lidhen me mosrespektimin e Kodit Etik. Gazetarët paraqiten jo të përgjegjshëm për respektimin e Kodit Etik,anashkalojnëoseekonsiderojnëatëinekzistente.Sektoriigazetarisësocialeështëaiqëshkelmëshumëkodindheofrondetajenëraportimdukeibërëfëmijëtlehtësishttëidentifikueshëmdhetëekspozuar ndaj medias. Fëmijët pa kujdes prindëror dhe ata të komunitetit rom janë më tëprekurit. Z. Andoni rekomandon që gazetarët, në veçanti ata të sektorit social duhet të tregojnëkujdes nëmënyrën e raportimit, terminologjinë dhe etiketimet që përdorin, duke lënëmënjanëegon e tyre personale dhe garën gazetareske. Sipas tij, nevojitet trajnimi i stafit të medias përmënyrëneraportimit.Z.EmiljanoKazizaj,prezantoipjesëmarrësitmedisagjetjekryesoretëstudimittëtijmbimënyrënsesifëmijëtportretizohennëmedia.Presepektiva akademike është baza e parandalimit mbi bazë të sëcilës duhet nisur gjithë puna.Fëmijashihetsinjëproduktpërnjëaudiencëtërriturish,gazetarëtnukishohinfëmijëtsiaudiencëtëmundshme, edhe pse ata kanë potencial dhemund të japin kontributin e tyrë për shoqërinë.Bazuarnëkonstatimetetij,Z.Kazizajpohonsenumriigazetarëvesocialënë“newsroom-e”ështëshumëiulëtdhekamangësitëgazetarëveqëmbulojnëkëtëfushë.Sesioniikatërtupërmbyllmeprezantimetdherekomandimetedisadoktorantëvetëcilëtofruanprespektivënetyrenëlidhjememediandherolinesajnëidentifikimin,publikimindhetrajtiminerastevetëdhunësndajfëmijëve.Seciliprejtyreuvlersuapërkontributinqëdhamëkuadërtëkësajkonference.Në fjalën e saj, Znj. Çoku citoi në mënyrë të përmbledhur disa nga rekomandimet kryesore tëpërfaqësuesvenësesioninekatërt:

- Rekomandohetqënëkonferencatpasuesetëketëtëftuarpërfaqësuestëlartëtëmediave;

- Tësigurohetnëmënyrëtëvazhdueshmeinteresimëi lartëdhedinjiteti i fëmijëvenëçdopublikim,raportimqëkanëfokustëmiturit;

- TëzbatohetKodiEtikngagazetarëtdukembrojturinteresatefëmijëvedhejotëmedias;

- Edukim dhe trajnim i punonjësve të gazetarisë për përmirësimin e formës së tyre tëraportimit;

- Identifikimiimangësiveprofesionaletëgazetarëvepërraportiminerastevetëfëmijëvetëespozuar nga dhuna. Mbrojtja e interesit të fëmijëve edhe nga media duke informuargazetarëtmbitëdrejtatefëmijëvenëmediakuvihetrenjëmungesëinformacioni.

- Nësektorinsocialkapakgazetarëqëpunonjënëkëtëfushëkrahasuarmeataqëpunojnëpërçështjetpolitike.Tërritetnumriigazetarëvenëdispozicionpërtematikatsociale.

- NgritjeenjësistemitëpërbashkëtpunepërbashkëpunimtëMediasmeaktorëtëtjerëtëcilëtpunojnëmëfëmijëtdhenëmbrojtjetëtyre;

- Ndërgjegjësimisubjekteveaudiovizivepërçështjesensitivemefokustëmiturit.

- Rekomandohetqëmediatikonsiderojëfëmijëtsinjëpotencialilartëpërtëqënëaudiencëpërshoqërinë.

- Nëtelevizionemungojnëprogrametpërfëmijëttëcilëtmundtëndikojnënëedukimindhefuqizimine tyre.Media tëkujdesetpër tëpërfshirëmë tepërprogramedheemisionepëraudiencënefëmijëve.

- Trajnimepërprindëritmbitëdrejtatefëmijëvenëmedia.

Abstrakte“Roliipushtetitvendornëngritjendhefuqizimin

esistemitlokaltëmbrojtjessëfëmijëve”

NjëPerspektivëLigjoreeDhunësnëFamiljedheEfekteteSajNdajGravedheFëmijëve:RastiiShqipërisë

Përgatiturnga:Dokt.AnaUKAUniversitetiBedërAbstraktiKyartikullfokusohetnëeksplorimineaspektevetëndryshmetëdhunësdhepasojatesaj

ndaj grave dhe fëmijëve. Studimi paraqet një pasqyrë të dhunës në familje në Shqipëri,

dukepasuarmeanaliziminekonventavendërkombëtareqëpasqyrojnëçështjetqëlidhen

me dhunën në familje dhe drejtohen disa pyetje që janë me vlerë të debatohen me

komunitetinkërkimor.Kypunimdiskutonmbikuadrinligjorshqiptar,sëbashkumeafatin

kohortëzhvillimittësaj.Nëfundkonkludohetmedisarekomandimeqëkanëtëbëjnëme

zbatimin e strategjive, politikave socialedhe zbatimin e ligjevepërdhunënnë familje të

cilat janë të nevojshme për të siguruar që të gjitha format e dhunës në familje janë të

identifikuara,shkaqetedhunësjanëtëpërcaktuaradhendikimetesajjanëadresuarpërtë

parandaluarçdopasojëqëmundtëdëmtojëgratë,fëmijëtdheshoqërinë.

Konceptetkyçe:Dhunanëfamilje,tëdrejtatenjeriut,gratë,fëmijët,kuadriligjorEmail:auka@beder.edu.al

Roliipushtetitvendornëngritjendhefuqiziminesistemitlokaltëmbrojtjessë

fëmijëvePërgatiturnga:EglantinaReka,DoktoranteUniversitetiiTiranësAbstraktiNë qeverisjet vendore janë ngritur dhe funksionojnë Njësitë për Mbrojtjen e Fëmijëve.NjësitëpërMbrojtjeneFëmijëve(NjMF-të)janëaktoridirektdheiparëpërmenaxhiminerasteve kur një fëmijë është në rrezik. NJMF-të që janë ngritur dhe funksionojnë nëqeverisjetvendorekonsiderohensipozicionetmëpaktërëndësishmenëkëtoinstitucione.NjMF-tëdalinnëpahpërrolinetyrevetëmnërasteteskandalevetëreferuaranëmedia.NjMF-të,osetëpaktënpjesamëemadheetyrenëshkallëvendi,nëpakrasteluajnërolinkryesor të tyre që është parandalimi i rrezikut ndaj fëmijëve, nuk ndërrmarrin fushatandërgjegjësuese dhe nuk ka ndërgjegjësim në komunitet për referimin e rasteve tëfëmijëvenë rrezik.Në shumë rasteNjësia eMbrojtjes së Fëmijëve është një pozicionqëkryhet nga një person që nuk ka arsimin përkatës të fushës ose në versioninmëpak tëdëshiruar,indvidiqëkarolineNjMF-sënëvetvetenukbesonnërëndësinëepozicionitqëmbanapofunksionetqëduhettëkryejë,pavarësishttrajnimetëkryera.PërkëtoarsyeroliiqeverisjesvendoreështëshumëirëndësishëmdukefilluarmepunësiminepersonavetëaftëpërpozicionineNjMF-ve.Pushtetivendorkarolinkryesornëmbrojtjenetëdrejtavetë fëmijëvesepsepushtetivendorkakontaktineparëmeqytetarin,ndodhetshumëafërdheilidhurmeqytetarin,nëinstitucionetepushtetivendortëgjithëinjohintëgjithë,dhesenëseduamtëkeminjëshoqëritëshëndetshmemefëmijëtëshëndetshëmnëçdoaspekttëjetësduhetnjëavokimmëimadhpërtënxiturqeverisjenvendoreqëtëmarrërolinesajpërmbrojtjenefëmijëve,roltëcilinekatëpërcaktuaredhenëligj.Nëtrevitetefundit,nga hyrja në fuqi e ligjit për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve është punuar në këtëdrejtim nga qeverisja qendrore dhe organizata jo-qeveritare, por nuk ka qenë emjaftueshme.Përkëtoarsyendajqeverisjesvendoreduhettëavokohetmëshumëqëatatëluajnë rolin e përcaktuar në ligj, madje edhe të ushtrohet presion që jo vetëm tëmenaxhojnërastetëfëmijëvenërrezikporedhetëmarrinmasaparandaluesepërfëmijëtnërrezikdukepërfshirëtëgjithëaktorëtnëkomunitet.Konceptetkyçe:NjMF,qeverisjevendore,fëmijë,tëdrejtatefëmijëve,parandalimEmail:eglareka@hotmail.com

Ndërhyrjetehershme,sfidëepushtetitvendor,nëkuadërtëpërmirësimitesituatëssëfëmijëvë,qarkuElbasan

Përgatiti:MSc.ElonaMustafarajAbstraktiPushtetivendordheinstitucionetetijmbetenstrukturapërgjegjësepërmonitorimindheplanifikimin e ndërhyrjeve të hershme meqëllimpërmirësimin e situatës së fëmijëve.PavarësishtpunëssëbërëderimëtaningaNjësitëeMbrojtjessëFëmijëve(NjMF)nënivelBashkie,NjësitëetëDrejtavetëFëmijëve(NjDF)nënivelqarkuapoinstitucionetëtjeratëqeverisjeslokalepërsërikëtostrukturapërballenmesfida,tëcilatndikojnënëpërmirësimtë situatës. Qarku Elbasan, referuar Agjensisë Kombëtare të Mbrojtjes së Fëmijëve kanumrinmëtëmadhtëNjMF,rreth35tëtilladhegjithashtukatëkonfirmuarstrukturërëne NjDF në Qark. Dhe po në këtë kuadër pranë institucioneve lokale funksionojnë grupeteknikedhemultidisiplinaretëcilatkoordinojnë,menaxhojnëdhereferojnërastëtëfëmijënërisk.Megjithatë,mbetetsfidë,ndërhyrjetehershme,pasistrukturattrajtojnërastetëcilatreferohenngaaktorë të ndryshëm lokal, bazuar në kritere të përcaktuara përvlerësimin e riskut.Nëkëtokushte, dukepasurparasysh edhe legjislacioninmbi të cilinjanëngritur,ndërhyrjaparashikohetpasiproblematikakandodhur.Sfidëssëndërhyrjevetëhershmenëpërmirësiminesituatëssëfëmijëveishtohetedhendarjaereteritoriale,kundryshimiapo/dheshtimiistrukturaveadministrativekaevidentuaredhedisavështirësinë evidentimin, menaxhimin dhe referimin në kohë të rasteve të reja në njësiadministrative. Pushteti vendor nëpërmjet rritjes së kapaciteve të punonjësve të njësiveadministrativenëlidhjeproblematikatëfëmijëvedotëndikontenëngritjenenjësistemiprofesionistështëcilëtdotëmundtëkoordinojnënëkohëndërhyrjetdukeubazuarnëtëdhënakonkretepërnjësi specifikeadministrative. Forcimi i rrjetit lokal tëmbrojtjessëfëmijësmund të bëhet nëpërmjet fuqizimit të strukturave vendore për evidentimin dhendërhyrjetehershmenësituatarisku.Konceptetkyçe:pushtetvendor,ndërhyrjetëhershme,NJMF,NJDF,situatëriskuEmail:l_mustafaraj@yahoo.com

Ndikimiiçerdhevenëzhvillimingjuhësordhesocio-emocionaltekfëmijëtevegjëlderinëmoshën3vjeç

Përgatiti:OriolaHamzallariPedagogenëUniversitetin“A.Moisiu”,ElbasanAbstraktiNë këtë studim, 100 pyetësorë të Shkallës së Klasifikimit të Mjedisit në Çerdhe përKujdesin ndaj Fëmijës (nënshkalla e dëgjimit/të folurit dhe ndërveprimit) u shpërndanëtek kujdestarët e 5 çerdheve në Tiranë. Gjithsej shkallët e kthyera ishin 57. Qëllimi istudimti ka qënë të merreshin të dhëna përshkruese për nivelin e përkujdesjes sëkujdestarëveme fëmijët e vegjëlnë çerdhe sidhe të investigohejnësemoshae fëmijëvendikonnë dhënien e cilësisë së përkujdesjes nga kujdestarët.Në përgjithësi, kujdestarëtshfaqinniveletëpërshtatshmetëdhëniessëpërkujdesjesnëçerdhendajfëmijëvederinëmoshën3vjeç.Njëlidhjeefortëushfaqmidismjedisitgjuhësordhesupervizimit.Samëilartë të jetëmjedisi gjuhësoraqmë i lartë është supervizimi i fëmijëvedheaqmë iulëtështë përdorimi i disiplinës negative. Gjithashtu, nga rezultatet vërehet se mjedisi më ipasurgjuhësorshfaqettekfëmijëtegrupmoshës2derinë3vjeç.Tekgrupmoshatmëtëvogla dhe tek grupmoshatmikse përdorimi i librave ishte në një nivel të ulët. Cilësia epërkujdesjes në çerdhe është sfidë për t’u garantuar në nivel ndërkombëtar.Rekomandohet që në studime të tjera të ngjashme marrja e të dhënave për cilësinë epërkujdesjes në çerdhe të fokusohet tek vëzhgimet dhe jo vetë-raportimet. Implikimet erezultatevetëstudimitdiskutohenmëtej,gjatëpunimit.Konceptetkyçe:Cilësiaepërkujdesjes,Zhvillimgjuhësor,Zhvillimsocio-emocional,Çerdhe,Vetë-raportim,ZëzhgimEmail:oriolahamzallari@gmail.com

Abstrakte“RoliiInstitucioneveArsimorenëAdresimine

DhunësnëShkolla”

PerceptimetemësuesvembibullizminnëshkollëPërgatiturnga:DorinaBatalliFakultetiiShkencaveSocialeDepartamentiiPedagogji-PsikologjisëAbstraktiMësuesitsotpërballënditaditësmeshumësfida,tëcilatnuklidhenvetëmmeproçesinetënxënittëbrezavetërinj,poredhemeproçesinezhvillimittëkompetencaveprofesionaletëvetëmësuesvesi:identifikimidhemenaxhimiikonfliktevemesnxënësve.Ngaanatjetër,nxënësitsotpërballetmemëshumësesavetëmshkrim, leximdhearitmetikënëshkollë.Ata që dëshmojnë semarrin pjesë në forma të ndryshme të bullizmit në shkollë janë tëshumtë.Siedukatorë,mësuesitduhet tëndihmojënëkrijiminenjëmjedisi të favorshëmpërproçesinetënxënitpërtëgjithënxënësit.Ky studim shqyrton perceptimet dhe përkufizimet që mësuesit kanë për bullizmin nëshkollëdhesecilatjanëmasatqëatandërmarrinpërreduktiminetij.Përmesintervistavetë thelluara,9mësues tënjë shkolle9-vjeçarenëTiranë, shprehënmendimine tyrembibullizmin, e të dhënat u analizuanmë pasmemetodën e analizës krahasuese. Temat eidentifikuaraishin:kategorizimi,tiparetebullitdheviktimës,vendngjarjadhendërhyrjet.Uvureqëmësuesitpjesmarrësnëstudimepërkufizoninbullizminsifizikdheverbaldheasnjëriprejtyrenukidentifikoibullizminemocional.Kyi funditduketseështëivështirëpër t’u përkufizuar dhe adresuar në mënyrë proaktive, në mënyrë që të eduktohet sidukuri.Bullëtshiheshinsi:nxënësproblematiknësjellje,mearritjetëvarfëraakademike,memosfrekuentimtëshpeshtëdhemëtëmëdhenjseviktimat.Ndërsaviktimattëqetëetëturpshëm,me arritje akademikemesatare embimesatare. Ndërkohë që për vëzhguesitnukkanënjëpërshkrim.Si vendemë tipikepër shfaqjene incidenteve tëbullizmit ishinkorridoret,palestradheoborriishkollës.Përsaipërketndërhyrjeve,mësuesitndaleshintekmasatdisiplinore(nëkuadërtëthyerjessë rregullores në shkollë) dhe në takimin me prindër. Vërehet pra se ndërhyet mendëshkimpërbullin,porasnjëparashikimpërndërhyrjepërviktimën.Vazhdontëmbetetnjëdomosdoshmëriprogramiindërhyrësmbibullizmin,kryesishtmefokussocio-emocional,sinjëmbështetjemëshumëpërnxënësitdhemësuesit.Aftësimi ivazhdueshëmimësuesvenëidentifikimindhemenaxhiminekëtijfenomeninëshkollë.Konceptetkyçe:mësues;bullizëm;viktimë;bulli;dhunë.Email:dorinabatalli@gmail.com

Efektetpozitivetëedukimitfiziknëminimiziminesjelljeveagresiveteknxënësitegrupmoshës13-15vjeç

Përgatiturnga:EduartÇetaAkademiaeEdukimitFizikdheSporteve“VojoKushi”,TiranëOrgesaMacajPsikologeklinike,UniversitetiAleksandërXhuvani,ElbasanAbstraktiQenianjërëzoreështënëlëvizjeqyshnëmomentinekrijimitenëvazhdimësigjatëgjithëjetës së saj. Gjatë historisë së evolucionit të jetës njërëzore, lëvizja fizike ka bërëtransformimin e qelizave mbi të gjithë aparatet: kardiorespiratorë, nervorë, endokrinë,renalë, lëvizorë të njëriut; dhe ka ndikuar në ndryshimin e proceseve të tij metabolike,strukturore, funksionale, sikurse edhenëpërmirësimin e cilësisë së jetës sonë.Të gjithënjerëzit kërkojnë një cilësimë tëmire jete dhe prandaj duhet të zhvillojnë e gëzojnë tëdrejtëneaktivizimit fiziko-sportiv.Shkollaështë institucioniparësorqëmundeduhettabëjë edukimin fizik e sportiv të fëmijëve, për brezin që në vitet e ardhshme do tëpërfaqësojë dhe drejtojë shoqërinë. Aktiviteti fiziko-sportiv në vendin tonë, fatkeqësishtkonsiderohetsinjëaspektmepërmbajtjetëpakëtkulturore,ndërkohëqëbotaepërparuarekualifikonsinjëngashtyllatthemeloretëzhvillimittë jetëssëqytetarëve.NëFinlandë,masivizimi i aktivitetit të rregullt fizik, është shumë imadhdhekonkretishtpraktikohetprej92%epopullsisë,osemasivizimiatjeështë23herëmëshumësesanëShqipëri.Qëllimiikëtijstudimiështëtëevidentojërëndësinëqëkaedukimisportivnëpërmirësimine cilësisë së jetes së nxënësve përsa i përket efekteve të relaksimit dheminimizimit tëmanifestimittësjellljeveagresive.Përrealiziminekëtijstudimiupërzgjodhën100nxënëstëgrupmoshës13-15vjeçnëshkollën9-tëvjeçare“AdemKrasniqi”nëqytetineElbasanit.Instrumentatqëuaplikuanmekampioninepërzgjedhurnëkëtëstudimishin1)PyetësoriiAgresivitetit i Buss Perry dhe 2) Pyetëori i Relaksimit i Luiselli, K.J; Steinman, L.D andMarhollinD.(ChildBehaviorTherapy).Kystudimarritinërezultatetse65%ekampionit tëstudimitpasorëssëedukimit fizikndjeheshin të relaksuar në nivel të lartë; 25%nënivel tëmoderuar dhe vetëm5%nëniveltëulët.Përsaipërketnivelittëagresivitetitrezultoiseniveliiagresivitetishteiulëtnëkrahasimmeorëtetjeramësimoredhepushiminendërmjetëmpasorëvëmësimore.Rezultatet e studimit thkesojnë rëndësinë e formimit të kulturës kombëtare e lëvizjesfiziko-sportivedheseështëedomosdoshmeqëedukimifiziktëtrajtohetnëpërshkolla,qënëmoshatehershmefëminore,pasikështudozhvillohenepërftohenkëtoefektepositivesi: mbrojtje dhe riaftësim i shëndetit; përvetësimi i aftësive të reja lëvizore; kënaqësi elëvizjes; dashuri dhe humanizm; respektim i kundërshtarit sportiv;mbrojtje e zhvillim ikushtevecilësoreambientale,domethënënjëedukimsanitarqëecënmehapatekohëseqë parandalon proceset degjenerative gjatë vetë jetës; seleksionim i talentëve tëmundshëm të nxënësve dhe orientimin e më tejshëm nëpër shoqatat sportive, mbistërvitshmërinë e tyre për cilësi të lartë. “Përmirësimi i shëndetit, sidomos tek riniashkollore, përbën pasurinë më të çmueshme të njeriut dhe faktorin parësor, i cilimundëson, nëpërmjet masivizimit të aktivitetit �fizik, nxitjen, mbështetjen, zhvillimin eidealeve dhe parimeve për progres ekonomik, social, kulturor e gjithashtumundëson të

krijohen kushte të mirëqenies dhe të arritjes së rezultateve cilësore, sportive tëshqiptarëve”.Konceptetkyçe:Edukimfiziko-sportiv;agresivitet;relaksimEmail:eduart.ceta@yahoo.comorgesa.macaj@gmail.com

Ndikimiiinstitucionevearsimorenëminimiziminerastevetëdhunësnëshkolla

Përgatiturnga:DoktoranteEljanaBrahjaMësuesenëshkollënemesme“SandërProsi” AbstraktiDhuna si një fenomen është i pranishëm kudo. Ai nuk njehmoshë, gjini apo vend. Nga

prekjaekëtijfenomeninukmundtëbëjnëpërjashtimastërinjtëeshkollavetëmesme.Kjo

dhunë shfaqet në forma nga më të ndryshmet të cilat do të trajtohen në këtë artikull.

Gjithashtu,njëvëmendjeeveçantëdotikushtohetrëndësisësëndikimittëinstitucioneve

arsimorenëminimiziminerastevetëdhunësnëshkolla.

Këndvështrimiitërinjëvendajshkollëspoeshëndërronatëngainstitucioniitransmetimit

tëdijevedhenjohurive,nënjëfushë-betejëkumundtëndeshentëqetëdhelargsyrittë

prindërve.Por,satëfuqishëmmundtëndihenbullet,përballëautoritetittëmësuesve?Sa

gjatë do ti vuajnë pasojat viktimat e bullizmit? Si dikon ndihma e ofruar nga shërbimet

socialenëshkolla?Tëgjithakëtopyetjedotëgjejnëpërgjigjenekëtëshkrim.

Gjithashtu, do të shqyrtohen edhe faktorët që çojnë të rinjtë e shkollave tëmesmedrejt

ushtrimit të formave të ndryshme të dhunës. Kryesisht dhunës ekonomike, e cila po

kthehetnënjëtrendtërinisësësotme.

Në këtë shkrim do të argumentohet roli i institucioneve arsimore në kufizimin apo

parandalimin e formave të dhunës që të rinjtë shfaqin nëpër shkolla. Gjithashtu, do të

ofrohen rekomandimet përkatëse për të minimizuar rastet e ushtrimit të dhunës.

Shqetësimi më i madh është mos pranimi i asnjë forme dhune dhe ndërgjegjësimi për

denoncimin e saj. Njerëzit nuk duhet të mësohen me dhunën, nuk duhet t’u duket e

zakonshmedhetapranojnëatësinormalitet.

Konceptetkyçe:shkollë,ndikiminstitucional,dhunë,formatëdhunës,adoleshent,shërbimsocial,bullet,dhunëekonomikeEmail:eljana_2003@yahoo.com

Fëmijëteekspozuarndajdhunësdheroliipsikologutnëshkolla

Përgatiturnga:MSc.DrilonaLlangosFakuletiiShkencavetëEdukimit,UniversitetiAleksandërXhuvaniAbstraktiNëraportineUNICEFpër2016përfëmijëtnëbotë,rezultonsebotakabërënjëpërparimtë jashtëzakonshëm në zvogëlimin e numrit të vdekjeve të fëmijëve, rregjistrimit tëfëmijëvenëshkollëdhenxjerrjenemilionavefëmijëvengasituataevarfërisë.Shumëngandërhyrjet që qëndrojnë pas këtij progresi – si për shembull vaksinat dhe ushqimimë imirë – kanë qenë praktike dheme kosto efektive. Nisur nga kjo situatë e përgjithshmemundtëthemqëkanjë lëvizjembarëbotërorepërtëpërmirsuarsituatëne fëmijeve,qëjanëtëprivuarngatëdrejtatbazëtëtyre.NjëlëvizjeetillëpasqyrohetedhenërealitetinShqiptarnëofriminedisashërbimeveplotësuesesiçështëstafipsikosocialnëshkollanëndihmëtëfëmijëvedhemësueseve.Në këtë punim jam fokusuar kryesisht në dhunën që përjetojnë fëmijët në shkollë dhemenaxhimin e saj. Pyetjet kërkimore të ngritura janë: Në çfarëmase është e pranishmedhuna emocionale - psikologjike në shkolla? Si ndikon prania e psikologut për tëpërmirsuargjëndjenefëmijëve,viktimatëdhunës,nëshkollëdhefamilje?Përtërealizuarkëtë studim simetodologji kryesore është përdorur fillimisht një hulumtim i literaturës,raporte dhe studime kombëtare, që kanë në fokus analizën e gjëndjes së fëmijëve nëShqipëri.Nënjë fazë tëmëvonshmetëstudimitdo tëmund tëpërfshihetedhepërvojaepsikologëve në shkollat e qytetit të Elbasanit për situatën e dhunës të fëmijëve. Disapërfundimekrysoretëevidentuarangastudimetemëparshmeevidentojnëshifratëlartatëdhunësemocional-fiziketëfëmijëvenëShqipëri.Konceptetkyçe:tëmitur,dhunëemocionale,ndërhyrjepsikologjike,tëdrejtat,stafpsikosocialEmail:drilonallangos@gmail.com

FENOMENII“BULLIZMIT”DHEPASOJATTEKFËMIJETEMOSHËS9–14VJEÇNËQYTETINETIRANËS

Përgatiturnga:Prof.AsocDr.ArjanaMucajFakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës,ShqipëriMsc.ShkëlqimXekaFakultetiJuridik,Universiteti“AleksandërMoisiu”,DurrësMsc.IgliMucajFakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës,ShqipëriAbstraktiVitet e fundit në shkollat tona jemi duke dëgjuar shpesh termin “Bullizëm”. Termi“Bullizëm”ështënjëtermiri,qëpërdoretpërtidhënëemërnjëfenomenitëshpërndarënëambientet shkollore, i cili shkakton vuajtje të shumta tek fëmijët që e përjetojnë atëpersonalisht.Nukbëhetfjalëvetëmpërngacmimedheprovokimeporedhepëragresionetëvërtetafizike,medashje,tëpërsërituranëkohëpërtëcilatviktimatshpeshnukarrijnëtë mbrohen. Mosha e viktimave të bullizmit lëviz kryesisht nga 6 deri në 17 vjeç dhespecialistëttëcilëtekanëstudiuarkëtëfenomen,thonësekemitëbëjmëmenjëproblemshumëserioz.“Bullizmi”nukduhetkonsideruarsidukuriqëbënëpjesënëetapaterritjessë fëmijës, përkundrazi mund të shkaktojë dëme serioze në rritjen normale fizike dhepsikike te tij.Bullizmimundtë jetëverbal, fizikosesocial.Dukeunisurngaky fenomendherastetepërserituranëshkollattonamelindi idejaekëtijstudimicilësorpërmoshatnga9-14vjeçnë2shkolla9-vjeçarenëqytetineTiranësnënjesinëadministrativenr.8.Nëkëtëstudim,ështëzgjedhurtëvëzhgohetmënyrasesiemenaxhojnësituatën,fëmijëttëcilëtjanëpreefenomenittë“Bullizmit”.Efektidhepasojatpsikologjikeqëkrijonfenomenii“Bullizmit”tekkjogrupmoshë.Tematikaeanalizësështëefokusuartekmënyra,sesinjësërëfaktorëshndikojnënëreagiminefëmijëvekundrejtfenomenittë“Bullizmit”.Konceptetkyçe:Bullizëm,fëmijë,sjellje,shkolla,moshë.Email:arjanamucaj@yahoo.itxeka_al@yahoo.comi.mucaj@outlook.com

Problemetdhesfidatepsikologut/punonjësitsocialnëtrajtiminerastevetëdhunësnëmjedisinshkollor

Përgatiturnga:Prof.Asoc.Dr.ArturRadaFakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës,ShqipëriProf.Asoc.Dr.IridaAgolli(Nasufi)FakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës,ShqipëriStelaKosovaFakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës,ShqipëriAbstraktiNjë ndër mjediset kryesore ku dhuna ndaj fëmijëve shfaqet prevalente, është mjedisishkollor. Dhuna ndaj fëmijëve në mjedisin shkollor mund të shkaktohet nga mësuesi,drejtuesiteshkollësapodhengavetëbashkëmoshatarët.Nxënësitkanërrezikunpotencialtëkthehennë tëdhunuarapodhunues.Kystudimkishtenë fokus të tij trajtiminekësajproblematike në kontekstin ku ushtrues të dhunës ishin vetë nxënësit përkundrejtbashkëmoshatarëve të tyre në mjedisin shkollor. Në dispozitat normative për sisteminarsimorparauniversitar përcaktohet se një ndër rolet kryesore të psikologut/punonjësitsocial ështëdhendihmapërpunonjësit arsimor,prindëritdhenxënësitnëparandalimindhe eliminimin e dhunës. Qëllimi:Qëllimi i studimit ishte eksplorimi i problemeve dhesfidaveqëkishinpsikologët/punonjësitsocialnëtrajtiminerastevetëdhunëssënxënësvendaj bashkëmoshatarëve të tyrenëmjedisin shkollor.Metodologjia:Metoda shkencore epërdorur në këtë studim ishte ajo cilësore. Metoda e përzgjedhjes së kampionit ishte eqëllimshme.Instrumentiipërdorurpërmbledhjenetëdhënaveishteintervistaethelluar,gjysëm e strukturuarmepyetje të hapura. Të dhënat umblodhënnëpërmjet procesit tëintervistimit të 6 psikologëve shkollorë dhe 6 punonjësve social të cilët ushtroninprofesioninetyrenëshkollat9-vjeçaretëperiferisësëTiranës.Rezultatet:Studimitregoise problemet dhe sfidat që hasin psikologët/punonjësit social në trajtimin e rasteve tënxënësve dhunues janë: niveli i ulët i raportimit të mësuesve mbi rastet e nxënësvedhunuespërshkaktëmentalitetittoleruesndajdhunës,kryesishtndajdhunëspsikologjikedheverbale;mungesae informacionitdheeekspertizës sëmësuesvepër të identifikuarformatëtjeradhunatëtillasip.shbullizmi;pamundësiapërtëmenaxhuarnumrinelartëtë nxënësve në raport me numrin e psikologëve/punonjësve social; rastet e nxënësvedhunues shpesh shoqërohen me histori të dhunës në familje, çka e bën të vështirëbashkëpuniminmeprindërit;bashkëpunimikufizuarmenxënësindhunuespërshkaktëqasjesparagjykuesepërkundrejtpsikologut/punonjësitsocialdherolittëtij.Konceptetkyçe:nxënës,dhunë,psikolog/punonjëssocial

Email:arturrada@yahoo.comiagolli@yahoo.comstela.kosova1@hotmail.com

DhunamebazëgjinorenëshkollëPërgatiturnga:Prof.Dr.MeritaPoniAbstraktiVajzatpërballenmeshumllojshmëriparagjykimeshnëmoshënshkollore,tëcilatmbartenprejatyrevetëdheprejnjerëzveqëirrethojnë.Tëndodhuranënjëmjedisparagjykuespëraftësitë e vajzave dhe grave dhe të rriturame stereotipe gjinore, vajzat janë shndërruarvetë në paragjykuese të vetes. Gjithashtu, konteksti kulturor në të cilin rriten vajzat ipërforconedhemëshumëparagjykimetdhestereotipetgjinoreqëmbartennëmendësitëebanorëve të zonës. Të para ngushtësisht të ndërthurura me rolet sociale, stereotipetshpeshushqejnëparagjykimetdhejustifikojnëvepriminetyrekundërvajzavedhegrave.Kryesishtparagjykimetmëtëzakonshmelidhenmerolinpërkujdesëstëgrave,rolqëmerrrëndësiprarësorekuratobëhennëna.Nëperiudhënemëmësisë,graveiunjihetsidetyrëparësore,dheshpeshevetme,rritjaefëmijëve.Kjopërgjegjësishihetvetëmsirolfemërordhe jo mashkullor pasi djemte dhe burrat shkurajohen kulturalisht të përkujdesen përfëmijët e tyre gjatë prindërimit. Mbivlerësimi dhe ekskluziviteti i rolit përkujdesëspërkundrejt roleve të tjera si punonjëse, drejtuese, dhe krijuese bllokon mundësitë evajzavepëraktivizimjashtëhapësirësshtëpiake.Përpasojëangazhimiityrenëveprimtarishkollore dhe shoqërore mbetet i pakët. Vajzat paragjykohen prej gjithë mikromjedisitrrethues. Shoqëriae shkollësështëgrupimëparagjykuespërvajzatme33.5përqind tëpeshësspecifike tëparagjykuesve.Nëvend tëdytë,vjen fisimepeshëspecifike30.7përqind. Në vend të tretë vijnë fqinjët që zenë një peshë specifike prej 18.9 për qind tëparagjykuesve.Nëvendtëkatërtdhetëfunditrenditenmësuesitme14.4.Konceptetkyçe:mjedisparagjykues,kontekstigjinor,rolifemëror,mikromjedisirrethuesEmail:meritaponi@gmail.com

Mbështetjapsikosocialedherëndësiaesajnëproçesineraportimitdhetrajtimittëfenomenittëbullizmit

(RastiiShkollës9-vjeçare“NënëTereza”,Durrës)Përgatiturnga:Prof.As.Dr.BlerinaXhakolliDepartamentiiPsikologjisëFakultetiiEdukimitUniversiteti“A.Moisiu”,DurrësAbstraktiSfidat e ndryshme që ndikojnë në formimin e identitetit tek adoleshentët sigurisht janëprocesetërëndësishmenëpërmjettëcilaveatorritendhepërballençdoditë.Nëmjedisinku ato jetojnë më shumë mes bashkmoshatareve lindin dhe zhvillohen marrëdheniendërveprimi nga më të ndërlikuarat deri tek ato më agresivet duke favorizuar kështufenomenin e bullizmit. Qëllimi i këtij punimi është studimi i fenomenit të bullizmit dhekryesishtdinamikateraportimit,rëndesiaetijdheembështetjessocialenëkëtëproçes.Përtëkuptuarmëmirenësenxënësitraportojnëtekstafiityrepedagogjikdhepsikologushkollor, kemi realizuar studimin në adoleshentët e klasave të shtata, teta, dhe nëntat eShkollës 9-vjeçare “Nënë Tereza” në qytetin e Durrësit. Kampionimi i zgjedhur ishterastësordheishtresëzuar,kunga100pyetësorëqëuaplikuan,48janëvajzadhe52janëdjem.Instrumenti i studimit tone është pyetësori i standartizuar dhe i krijuar ngaDanOlveus(DanOlwes).Disangagjetjetestudimittonëjanëraportimiirastevebullistetekmësuesikujdestar ose psikologu shkollor. Nxënësit kanë raportuar se mësuesit gjithmonëndërhyjnëpërtëndaluarnjësjelljebulliste.Masatparandalueseqëmësuesitndërmarrinjanëparalajmërimpërlargimngashkolla,qortime,mbledhjemeprindër,etj.Nxënësitpërsituatetëtillaraportojnëedhetekpsikologushkollor,pornënjëpërqindjemëtëvogël.Gjetjete studimitvijnëmerekomandimete radhës, të cilat i shkojnëstafitpedagogjik tëshkollësdheprofesionistëvepsikosocialsiedhetheksojnërëndesinëendërgjegjesimit tëadoleshentëvembifenomeninebullizmit,indentifikimindheraportiminetij.Konceptetkyçe:bullizmi,raportimi,masatparandaluese,mbështetjesocialendërgjegjësimEmail:blerina.xhakolli@gmail.com

ShkolladheroliisajnëluftënkundërdhunësPërgatiturnga:ItenaHoxhallariAbstraktiShkollasinjëndërinstitucionetkryesoretësocializimittëindividitdherrjedhimishtedheeformësimittëshoqërisë,kanjërolmjafttërëndësishëmedhenëtrajtiminedhunëssinjëngashfaqjetnegativetësjelljesnjerëzore.Nëmënyrëqëkyroltërealizohetmesukses,njëshkollëduhettëzhvillojënjëkulturë,politikadhepraktikatëbrendshme,tëcilatforcojnëklimënemirëkuptimit,vlerësimit,respektitreciprokdhebashkëpunimitmidismësuesve,nxënësve,prindërvedheanëtarëvetëtjerëtëkomunintetit.Kypunimdotëpërpiqettëanalizojërolinqëluanshkolladheinstitucionetetjeraarsimorenëparandalimin,trajtimindhe,psejo,ndalimineformavetëndryshmetëdhunës.Disa nga pyetjet të cilave do të përpiqet t'u jepet përgjigje në ketë punim janë: Çfarëkonsiderohet dhunë dhe cilat janë format e saj? A ka dhunë në institucionet arsimoreshqiptare?Sindryshonperceptimimbidhunën iparëngakëndvështrimetëndryshme, tënxënësve,prindërvedhemësuesve?Cili është trajtimiqë ibëhetdhunësnëshkollat shqiptaredheakapolitikadhepraktikaspecifikekundërsaj?Kypunimdotëbazohetnëtëdhënaempiriketëpërfituarapërgjatëeksperiencëssëpunëssonënëshkollatëndryshmetëarsimitparauniversitardukepërfshirëfokusgrupemetëgjithë përfaqësuesit e komunitetit të shkollës, biseda dhe diskutime si edhe vizita nëshkollanëdisazonatëShqipërisë.Gjithashtu, ai do të mbështetet në analizimin e të dhënave dytësore të përftuara ngaliteraturadhestudimetekzistuesembiçështjenedhunësnëinstitucionetarsimore,dukeupërpjekurtëofrojëkontributinetij,sadomodest.Konceptetkyçe:Shkollë,dhunë,politikadhepraktikashkolleEmail:itenah@yahoo.com

PërdorimiiDizajnitMjedisorpërtëParandaluarDhunënnëShkollëPërgatiturnga:Dr.ErisDhamoGrecaDepartamentiiPunësdhePolitikaveSociale,FakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës

Prof.Ass.Dr.FionaTodhriDepartamentiiPunësdhePolitikaveSociale,FakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës

AbstraktiQëllimi:Shqipëriasëfundmikanjohurrasteedhemëtëshpeshtadhunenëshoqëridhepërmë tepër edhe në mjediset shkollore. Sot në vend ekzistojnë një sër programesh tëdedikuara dhunës dhembrojtjes së fëmijëve nga efektet e saj. Ky punim ka si qëllim tëpropozojë një qasje të re të trajtimit të dhunës, qasjen mjedisore, si një mundësi eefektshmënëtrajtiminedhunësedhenëvendintonë.Metoda: Për më shumë se një shekull, praktikuesit e shëndetit publik kanë ndryshuarmjedisinpërtëparandaluarsëmundjet,dëmtimetdhelëndimet.Përshembull,nëmesineviteve 1850, në Londër, Dr. John Snoë hodhi dorezën e pompës së kontaminuar për tëndaluarnjëshpërthimvdekjeprurës tëkolerës.Modifikimemodernemjedisore, të tillasirripatesigurimitdheairbegëtnëautomjete,kanëshpëtuarjetëtëpanumërta.Modifikimetë tjeramjedisore, të tillasi trotuaretdheparqetkomunitare,kanërrituraktivitetin fizikdukendihmuarnëreduktiminembipeshës.Në fillim të viteve 1960 kriminologët veçanërisht u interesuan në identifikimin ekarakteristikavemjedisore që lidhenme krimin. Këto karakteristika përfshijnë, por nukkufizohenvetëmnë,dizajninfiziktënjëhapësiretëcaktuar,disponueshmërinëearmëve,numrin e njerëzve në hapësirë si dhe qëllimet e të qënit atje (Mair, 2003). Këtokarakteristikajanëtëlidhuramemjedisineaty-këtushëmnëvendsesamefaktorëtmëtëgjerë shoqërorë, të tilla si varfëria, racizmi, pabarazia gjinore, ekspozimi ndaj dhunëspërmesmediavedheligjetpenale(Mair,2003).Në vitin 1971, C. Ray Jeffrey shpiku "Parandalimi i Krimit Përmes Dizajnit Mjedisor(CPTED)."Sipaskësajqasjeje"projektimiiduhurdhepërdorimiefektivimjedisittëndërtuarmundtëçojnënëreduktiminefrikësdherastevetëkrimitsidhenëpërmirësiminecilësisësëjetës" (Croëe, 2000). CPTED fokusohet në reduktimin e mundësive të krimit dhe nëpromoviminpozitivtësjelljessociale.Rezultate:Shkollatmundtëpërfitojnënganjëqasjeetillëpasijovetëmqëdotëmundtëkrijojnënjëmjedis tëngrohtëdhemikpritës,pordo tëedukojnëdhendjenjat e rregullitsocialdheatijfizik,dotëkrijojnënjëndjenjëtëpronësisësëshkollësngavetënxënësit,doidërgojnëmesaxhepositivenxënësve,dominimizojnëprezencënefiguraveautoritaredheatëtëaktivitetevetëpadëshiruaradhejotëduhurasidhedotëmenaxhojnëaksesinndajgjithëzonavetëshkollës.Konceptetkyçe:shkollë,nxënës,dizajnmjedior,dhunë,ShqipëriEmail:eris_dhamo@yahoo.comfionatodhri@gmail.com

AbstrakteShёrbimetespecializuarapёrmbrojtjene

fёmijёvengadhunadheabuzimi

Faktorëterriskutpërvetvrasjenëadoleshencë

Përgatiturnga:

EglantinaDervishiDepartamentiiPsikologjisëdhePedagogjisë,FakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranësSilvaIbrahimiDepartamentiiPsikologjisë“AlbanianUniversity”,TiranëArtemisiShehuDepartamentiiPsikologjisëdhePedagogjisë,FakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës

Abstrakti

Objektivat e këtij studimi janë të prezantojë një panoramë në lidhje me rrezikun përvetvrasje duke u fokusur në variablat që prekin adoleshentin. Sjelljet vetvrasëse kanëtendencënqëtëshoqërohenmenivelinemoderuarosetëlartëtëdepresionit,mungesëneshpresësdhembështetjenepamjaftueshmesociale.Metoda:Kampioniikëtijstudimipërbëhetnga13adoleshnetëtëmoshës13derinë18vjeç(10femradhe3meshkuj),tëcilëtkanëmarrëtrajtimpranëspitalitpsikiatrik,Tiranë.Tëgjithë subjektet janë të ngjashëm përsa i përket statusit psikiatrik, kanë marrrë pjesëvetëm subjekte që nuk janë diagnostikuarme një çrregullim psikotik. Janë administruarkatër instrumenta:Pyetësori iBekutpërDepresionin(Beck, 1967),Pyetësori iHumbjessë Shpresës së Bekut ( Beck 1974), Shkalla e Tentativa për Vetvrasje (Beck 1974) dhePyetësoriiMbështetjtesSocialetëSarson(Sarasonetal.,1983).Rezultatet:Analizatpërmesregresionitmultivariat tregojnëqëekzistonnjë lidhjenmidisniveleve të larta të depresionit dhe sjelljeve vetvrasëse (Beta ~=.45) dhe mungesa embështetjesfamijare(Beta~=.44).Subjektetprediktorpërsjelljevetvrasësekishinkapurpikë më të larta për mungesën e shpresës (F (1,38)=4.47, p=.041). Me fjalë të tjerasubjekteqëkishinkryersjelljevetvrasëse(M=14.10;SD=5.02)parahospitalizimittëtyretregoninseparandërmarrjessësjelljesvetvrasësekishinpërjetuarhumbjetëshpresë.Konkluzione: Sjelljet vetvrasëse kanë tendencën që të shndërrohen në perdiktor tëfuqishëm të prezencës së problemeve emocionale tek adoleshentët. Për adoleshentët tëcilët kanë një predispozitë për të qenë më të ndjeshëm ndaj çrregullimeve të humorit,mungesaembështetjesfamiljaredhehumbjaeshpresësmundtashndërrojnëtablonëdhetëkrijojnëkushteqëjetaeadoleshentittëvihetseriozishtnërrezikpërnjëtentativëpërvetvrasje.Konceptetkyçe:adoleshentë,problemeemocionale,sjelljevetvrasëse,hospitalizimEmai:egladervishi@gmail.com

PërdorimiiAlkoolitngaAdoleshentët:PërcaktimetSocialedheModeliiParandalimittëHershëmtëpërqëndruartekFamilja

Përgatiturnga:

PhD.ElisabetaKafiaLektoreePsikologjisëdheDrejtueseeDepartamentittëPsikologjisë“AlbanianUniversity”PhDc.SilvaIbrahimiLektoreePsikologjisë“AlbanianUniversity”Tirane,Ass.PedagognëFSHE,Universiteti“AleksanderXhuvani”,ElbasanAbstrakti

Objektivi:Objektivi ikëtijartikulliështë tëeksplorojënënjëmodelempirikndërlidhjen

dhe efektet e ndikimit të familjes në përdorimin e alkkolit tek adoleshentët. Ky objektiv

ështësynuartëarrihetsipasdisaaspekteveeksplorative:Sëpari,dotëjipetnjëpikëpamje

mikroanalitike mbi stilet e prindërimit dhe të familjes në modelimin e identitetit të

adoleshentëve.Sëdyti,dotëparaqitetnjëanalizëmbifaktorëterriskutdhembrojtësmbi

përdoriminealkoolitngafëmijëtdhetërinjtësibrendadhejashtëfamiljes.Sëtreti,dotë

krijohet një panoramëmakro konstruktive për të ndihmuar familjet për të përmbushur

funksionetetyresikatalizatorëtëmbështetjessociale,burimevedhezhvilliminerrjeteve

ekstra-familiare të socializimit për fëmijët dhe adoleshentët.

Metoda: Metoda e administruar në këtë punim ndërthur modelin epidiemologjik dhe

mikroanalitik cilësor mbi përdorimin e hershëm, shkaktarëve dhe faktorëve të sjelljes

abuzuese alkoolike.

Rezultatet: Të dhënat na tregojnë për ulje progresive në 50% të moshës së fillimit të

përdorimittëparëngaviti2012(16vjeç)në2016(13vjeç)sipasstatistikavetëQendrës

sëToksikologjsënëQSUT.Pokështuraportohetpërrritjetëkomorbiditetitsipërfshirjanë

sjellje të tjera tërrezikshme,si tymosja,përdorimtjetër tësubstancavenarkotikebullizmi

apoagresivitetisidhepërfshirjanëgrupedelinkuente.

Konkluzione: Në përfundim të këtij punimi mund të radhisim disa gjetje dhe

rekomandimetëlidhuramefaktorëtprecipituesdheprogrameteprofilaksisëpërtëmitur

përpërdoriminehershëmtëalkolit.

Konceptetkyçe:Përdorimihershëm,Faktorëprecipitues,Faktorëmbrojtës,ProgramprofilaktikEmail:elisabetakafia@yahoo.co.uk

silva.ibrahimi@yahoo.it

EksperiencanëshkollëenxënësvetëAFP-së(RastiiVlorës)

Përgatiturnga:DoktoranteErmiraSelaUniversitetiiTiranesAbstraktPaasnjëdyshimqënëformimindhezhvilliminetërinjvearsimimiluannjërolparësor.Nëkëtëkontekst,njëfaktorirëndësishëmështësistemiiarsimitdheformimitprofesional.Istrukturuarnëmënyrëtë tillëqëtëpërmirësojëaftësitë individuale,AFP-jaçondrejtnjëvetbesimimë tëmadh dhe drejt përmirësimit të jetës ekonomike dhe shoqërore tek tërinjtë.Shqipëriapoikushtonvëmendjezhvillimittëtij,meobjektivkrijiminenjësistemiqë ka në qëndër nevojat dhe interesat e nxënësve, për t’i përgatitur të përballen mevetëbesimmesfidatemjedisitglobal.Megjithatë,pavarësishtndërhyrjeve,AFP-janëvendvazhdontëjetëproblematik.Faktorëtpengues në përmirësimin e mëtejshëm të tij janë: niveli i pamjftueshem i autonomiesshkollore, mungesa e bashkëpunimit me biznesin në lidhje me zhvillimin e praktikave;mospërfshirje e rregullt e partnerëve social për zhvillimin e kurrikulave, pakmësues tëkualifikuardhetrajnuesekspert,infrastrukturëedobët,etj.KypunimparaqetrezultatetenjëanketimitëzhvilluarmenxënësiteshkollaveprofesionalenëqytetineVlorës.Qëllimiikëtijanketimiishtetëanalizonteeksperiencënenxënësvenëkëtoshkolla.Sievlerësojnëatamësimdhënien,marrëdhënienmemësuesit,përditshmërinënëshkolla,shpërndarjenelëndëve,etj.Metodaekërkimitështësasiore.Informacioniinevojshëmështëmbledhurmeanëtënjëpyetësori,tëshpërndarënëshkollatprofesionalenëqytetineVlorës.MëpastëdhënatjanëpërpunuarmeanëtëprogramitstatistikorSPSS.Konceptetkyçe:Sistemiiarsimit,faktorëtpengues,shkollaprofesionaleEmail:ermirasela@hotmail.com

Tëdrejtateviktimavenëmoshëtëmiturgjatëprocesitpenal

Përgatiturnga:JetaShkurtiToçila

ProkuroriaePërgjithshmeShqiptare

ZyraeNdihmësndajViktimave

Abstrakti

Në çdo kohë e në çdo vend, të miturit në pozitat e një viktime për shkak të një vepre

penale, i është ofruar ndihmë e shumëllojshme nga familjarët, të afërmit, shoqëria,

shërbimetë tjera,etj.Por ligjërisht,viktimatnëmoshë tëmitur,ashtusiedhe tërriturit,

kanëqenëtëharruarngadrejtësia.Shumëpakprejtyrejanëkompensuarfinanciarishtpër

dëminepësuarnganjëkrim,shumëpakjanëinformuarvazhdimishtpërecurinëeçështjes

penale,edhemëpakviktimajanëndihmuartëdëgjohennëgjykatëpërpasojatepërjetuara

nga krimi. Por edhe në Shqipëri erdhi dita që organi kushtetues që ushtron ndjekjen

penaletëngrejëzyrënendihmësndajviktimavetëkrimit,nëfunksiontëmbrojtjessëtë

drejtave të viktimave. Ky është hapi i parë që duhet pasohetme ndryshime në kuadrin

ligjor.Nëlegjislacionintonëtermi“viktimë”përmendetnëdisanenetëKoditPenal,poraty

nënkuptohetpersoniqëkahumburjetënsipasojëenjëveprepenale.Lipsetqëtëfutetmë

gjerëkonceptiiviktimëssiçparashikohetnëlegjislacioninndërkombëtar,sipersonfizikqë

kapësuardëm,dukepërfshirëdëmtimemendoreapo fizike, vuajtje emocionale, humbje

ekonomiketëshkaktuaradrejtpërdrejtënganjëkrimdheanëtarëtefamiljessënjëpersoni

qëkanëpësuardëmpër shkak tëhumbjes së jetës së tij sipasojëenjëkrimi.Kypunim

përpiqettëadresojërolineviktimavenëmoshëtëmiturdhembrojtësittëtyrenëprocesin

edrejtësisëpenale.Qëllimiështëtësugjerojëndryshimenëlegjislaciondukeshtuarroline

viktimavenëprocesinpenaldhetëdrejtatetyresidherolinembrojtësittëviktimavenë

këtë proces. Në punim diskutohen dhe jepen rekomandime për ndryshimet qëmund të

bëhënnëmënyrëqëtëkënaqenedhepritshmëritëeviktimavetëkrimitngapërfshirjae

tyrenëproces.

Konceptetkyçe:Imitur,viktimë,tëdrejta,drejtësipenale

Email:Jetashkurti@pp.gov.al

Krahasimiiaftësisënjohësetëemocionevemesfëmijëveqëjetojnënëfamiljedhe

fëmijëvetëinstitucionalizuar

Përgatiturnga:

Msc.MajlindaXhika

DepartamentiiPsikologji-Pedagogji,FakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës

Prof.Asoc.Dr.ArtemisiShehu/Dono

DepartamentiiPsikologji-Pedagogji,FakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranës

Abstrakti

Zhvillimiifëmijëskaqënëdhevazhdontëmbetetnjëngaçështetmeshumërëndësipërt’ustudiuar. Ai ndodh në disa dimensione: atë fizik, social, kognitiv dhe emocional. Kyzhvillimmundtëndodhëvetiu,sipasojëematurimit,qëështëprocesiirritjesikontrolluargjenetikisht (Dragh-Lorenz,2001).Nëanën tjetër, gjithashtu,aindikohetngapraktikatepërshtatshmetëmirërritjesdhestilittëjetesës,tëcilatmundtanxisindhepërshpejtojnë,ashtu sikurse praktikat dhe stilet e jetesës të papërshtatshme mund ta pengojnë apongadalësojnëatë(Bar-On,2012;Slear,2012;Berrocal,2006).Studimi i aftësisë për të njohur emocionet e të tjerëve, komponent i inteligjencësemocionale, pati në fokus të hulumtonte nëse mjedisi ku rritet një fëmijë ndikon nëzhvilliminetijemocional.Kyhulumtimudizenjuanëformënenjëkrahasimindërmjetdygrupevetëfëmijëvetëmoshave6-9vjeç.Grupiipare,aiikontrollit,përbëhejngafëmijëqëjetonin dhe ishin rritur nëmjedise familjare, ndërsa grupi i dytë, ai i eksperimentit ngafëmijë,tëcilëtjetoninnëinstitucionedhekishinkaluarsëpakukatërvitetëjetëssëtyrenëmjediseinstitucionale.Njohja e emocionevenëkëtë studimumatnëpërmjetnjë videoje, në të cilën çdo fëmijëevidentontesituatatkupersonazhetkishinpërjetuarlumturi,mërzi,frikëdheinat.Tëdhënatekëtijstudimitreguansekanjëdiferencëtëkonsiderueshmetëaftësisëpërtënjohur emocionet e të tjerëve ndërmjet dy grupeve të fëmijëvë të marrë në studim.Konkretisht, fëmijët, të cilët jetojnë nëmjedise familjare identifikoninmë lehtë dhemëshumë emocione se sa fëmijët që jetojnë në mjedise institucionale. Gjithashtu, u pa sefëmijët e institucionalizuar njihnin më lehtë emocionet negative si frika, mërzia sesaemocionetpositivesilumturia.Duke sjellë në vëmendje rëndësinë e inteligjencës emocionale në funksionimin eshëndetshëmtëindividit,kyhulumtimsollitëdhënambirolinqëkamjedisinëzhvilliminekompetencaveemocionale të fëmijëve.Poashtu, studiminë fjalëpropozonhulumtime tëmëtejshme mbi fusha specifike që ndikojnë zhvillimin e inteligjencës emocionale tekfëmijëtdhemënyratefikasepërtëpërmirësuarkëtoaftësi.

Konceptetkyçe: Inteligjencë emocionale, Fëmijë, Institucion, Familje, Emocione, Fëmijë tëinstitucionalizuarEmail:artemisashehu@yahoo.com

majlindaxhika@gmail.com

PërkujdesjaalternativepërfëmijëtnëriskPërgatiturnga:MSc.MegiXhumariPunonjëseSociale,ShërbimetSocialeBethanyPedagogepart-time,FakultetiiShkencaveSocialeAbstraktiKyartikullkapërqëllimtëparaqesëzhvillimeterejanëfushëneshërbimevesocialepërfëmijëtnërreziknëshoqërinëshqiptare.Fëmijëtkanënevojëpërmjedisfamiljartësigurtnëmënyrëqëtëzhvillohenetëarrijnëkapacitetinetyrëoptimal.Prandaj,shoqëriajonëkapërcaktuar si një nga prioritetet mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve dhe sigurimin enevojavethemelore.Megjithatë,nërealitetjoçdofëmijëjetonnënjëfamiljedhekjoështëpër shkak të shumë faktorëve, veçanërisht ekonomikë dhe socialë. Bazuar në raportet eUNICEF,në2016nëShqipëri,846 fëmijë janëtëvendosurnë institucionerezidenciale,9publikedhe13 jopublike,kuzhvillimi i tyrenormalështë ikompromentuarpërshkaktëmungesëssëmarrëdhëniesatashueseprind-fëmijë.Prandaj,ështëdetyraeshoqërisëpërtë ofruar zhvilliar më tej shërbimet alternative për fëmijët e vendosur në institucionerezidenciale si dhe për fëmijët të cilët jetojnë me familjet e tyre biologjike, por të cilëtneglizhohenapoabuzohen.Pasvitit2008,qeveriashqiptarekamiratuarpërherëtëparëdisa akte nënligjore si strategjinë e Shërbimit të Kujdestarisë, Vendime të Këshillit tëMinistrave,Udhëzime,dheStandardeteShërbimittëKujdestarisë.Nëvitin2015-2016,nëkuadërtënjëprojektipilottëfinancuarngaUNICEF,organizatajo-fitimprurëseShërbimetSocialeBethanynëbashkëpunimmeMinistrinëeMirëqëniesSocialedheRinisë,ShërbiminSocial Shtetëror, dhe Bashkinë e Tiranës ka implementuar për herë të parë në ShqipërishërbiminekujdestarisëpërfëmijëtevendosurnëShtëpinëeFoshnjësTiranë.Kyprojektpilot reflektonte edhe përpjekjen e reformave të qeverisë shqiptare përdeinstitucionaliziminefëmijëve.Unedotëparaqessfidatmetëcilatpoperballetzbatimiishërbimittëkujdestarisëqësynonreduktiminenumrittëfëmijëve0-6vjeçtëvendournëShtëpinëeFoshnjesTiranë.Ështëe rëndësishmëqëshërbimi ikujdestarisë tëzhvillohetedhemë tejkupërfitiminndajkëtij shërbimialternativmebazë familjen tapërfitojnë jovetëmfëmijëtevendournë institucionerezidenciale,poredhe fëmijët tëcilët jetojnëmefamiljet e tyrebiologjike të cilëtneglizhohet apoabuzohen. Shërbimi i kujdestarisëka sisynim mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve për t’u mbrojtur nga neglizhimi, dhuna apobraktisja.Konceptet kyçe: Shërbimi i kujdestarisë, fëmijë në risk, deinstitucionalizimi, parandaliminstitucionalizimiEmail:megixhumari@gmail.com

EfektivitetiipolitikavesocialepërrehabilitimindheriintegrimineviktimavetëtrafikimitnëShqipëri

Përgatiturnga:PhDc.SuelaHanaUniversitetiiTiranësAbstraktiKy artikull përqendrohetmbi përpjekjet e Shqipërisë për të themeluar një sferë publikeevropiane, në mënyrë që të rrisë nivelin e mbështetjes dhe integrimit të viktimave tëtrafikimit nëpërmjet demokratizimit të politikave të saj, ku të arrijë një ndërveprimoptimal midis shërbimit publik dhe aktorëve ndërkombëtarë, që ushtrojnë aktivitetin etyrenëkëtëfushë.Strategjitë për mbrojtjen e viktimave të trafikimit në Qëndrat Rezidenciale janë njëshembullishkëlqyeripërpjekjevepërndërtiminenjëshoqëriemodernetëhapurdheunëdotëpërqendrojvëmendjenmbipunënqëbëhetpërtëçuarpërparapolitikatsocialenëndihmëtëviktimavetëtrafikimit.Punimimbështetetnëkontekstinteorikdhepraktik,dukebërënjëanalizëtëdyfishtëmbikarakteristikatkryesoretëpolitikavesocialenëShqipëri,tëcilatkanësjellënëvëmendjejovetëmçështjetërejaporedhestilealternativenëskemënembështetjessocialepërkëtëgruptëmargjinalizuartëshoqërisëshqiptare.Analizaepunimitkonsistonnënjëndërthurjetëstudimitcilësordhesasiortëstudimittëpolitikavesocialengaviti2010-2016,siedherastevekonkretetëviktimavetëtrafikimit,tëcilatkanëpërfituarshërbimegjatëkësajperiudhe.Arsyejakryesoreepërzgjedhjessëkësajperiudheështëjovetëmsepsestudimetmbikëtëkategorimungojnëporedhepërtëlejuarkrahasiminbrendaperiudhëssëpërcaktuar.Konceptetkyçe:politikatsociale,viktimatëtrafikimit,mbështetjesociale,strategji,qendrarezidencialeEmail:suelahana@gmail.com

AbstrakteDhunandajfëmijëvedhemedia

Sindikondhunatelevizivenëshfaqjenesjelljeveagresivetektërinjtëshqiptarë?

Përgatiturnga:DoktoranteBrikenaKullolli

Abstrakti

Është tashmëmjaft injohurdhe i studiuarndikimi imasmediasnë jetëne shoqërisë,nëkëtë periudhë të njohur si e bazuar tërësisht në sistemin e informacionit. Televizioni,celulari,interneti,filmatdhelojëratzënënjëvendtërëndësishëmnëjetënepërditshmetëfëmijëvedheadoleshentëve.Ngadodhenëçdomomentshohimnjerëzmecelularnëdorëdukelexuar,komunikuarpërmesrrjetevesocialeapodukeluajturlojeratëndryshme.

Në mënyrë pzitive apo negative media po ndikon gjithnjë e më shumë në sjelljen dhemendimetefëmijëvedheadoleshentëve.Porstudimetëndryshmekanëtreguarseshikimii vazhdueshëm i programeveme dhunë në televizor, filmave të dhunshëm dhe i video-lojëraverritrrezikunpërsjelljeagresivetekataqëindjekin.

Ngavëzhgimetëshumta,bashkëbisedimedheintervistameadoleshentët,edhenëShqipërindikimiimasmediasështërriturshumë.Rritjaepërdorimittëtelefonëvecelularë,e-mailit,diskutimetnërrjetetsocialengaadoleshentëtkashfaqurmënyratërejapërmestëcilaveadoleshentëtmundtëjenëviktimatëdhunës,porjovetëm(atamundtëjenëdhunuesit).Gjithashtu,dheqendrateinternetit,nëvendintonë,janëplotmefëmijëdheadoleshentë,tëcilëtkalojnëkohënetyredukeluajturmevideolojëratëndryshme,ngamëargëtuesetdhederitekatomëtëdhunshmet.Kjokabërëqëadoleshentëttëjenëmëpaktëmbrojturngarreziqeme të cilat nuk janë ndeshurmë parë, apo janë ndeshur nëmënyra të tjeramëpërcaktuese,jokaqjotëdrejtëpërdrejta.

Të rinjtë duhet të ndërgjegjësohen se dhuna në jetën e përditshme nuk është si ajo qëshfaqet në programet televizive apo në internet. Është detyrë e anëtarëve të familjes,shkollës dhe e gjithë institucioneve që t’i ndihmojnë fëmijët dhe adoleshentët t’i njohin,kuptojnëdhe t’i shmanginkëto rreziqe.Nësenukmund t’i shmangin tumësojnë se si t’ipërballojnëato.

Konceptetkyçe:dhunëtelevizive,sjelljeagresive

Email:brikena.kullolli@yahoo.com

AdoleshencaEdukimidheMediaPërgatiturnga:Dr.NadaKallçiuFakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiiTiranësAbstraktiEdukimidhemediajanëdydinamikamerëndësitëveçantësociale,ekonomike,kuturorepërprojektimineedukimit të të rinjve.Bashkëpunimi ingushtëmessistemitpolitikdhesistemit tëmedias në fushën e edukimit duhet të jetë shumë dinamik dhe t’u përgjigjetnevojavekombëtarenëfushëneedukimit.Studiuesitdhepedagogjistëtduhettëorientojnëmediandrejtnjëproduktimediatikicilipërcjellvlerasocialedhendikonqët’ishërbejnëshoqërisënënperspektivënedukative.Kystudimsynon tëeksplorojënevojatedukativedhe informuese tëaudiencësmediatikepërfashënmoshore16-25vjeç.Sakohëkonsumojnënëditëadoleshentëtdhetërinjtënëinternetdheparatelevizorit?Cilatjanëfashatoraredhecilatjanëprogrametmediatikeqëata pëlqejnë? Si ndikon arsimimi i familjes dhe të ardhurat në përzgjedhjen e produktitmediatiktëfashësmoshore16-25vjeç?Kystudimkërkontësygjerojëdhetëevidentojësesa e rëndësishme është qëmedia t’i përgjigjet nevojës sociale të edukimit të brezit të ripërmesprogramacionitdheevidenton,gjithashtu,nevojënenjëbashkëpunimimesmediasdheinstitucionevearsimoreedukativenëvend.Metodologjia e përdorur për të realizuar këtë studim është metoda sasiore përmesinstrumentit të pyetësorit. Janë përzgjedhur 1000 subjekte në nivel vendi në mënyrërastësore. Të dhënat janëmbledhur gjatë periudhës shkurt - mars 2016 dhe programi ipërzgjedhur për analizën e rezultateve është programi SPSS 21. Analiza e të dhënaveevidentonnivelineulëttëpërgjigjesmediatikendajkërkesëspërprogrameedukativedheformuese. Studimi analizon gjithashtu sjelljen e popullatës në raport me kohën qëkonsumonpranëTV-sëapointernetitdheinformacionittëpërzgjedhurprejtërinjve.Studimi është i vlefshëm për strukturat administrative dhe vendimmarrëse në sisteminarsimor dhe edukativ dhemedias, pasi kërkon të sensibilizojë aktorët drejt edukimit tëshoqërisënëdinamikëdheperspektivatëpërbashkëta.Konceptet kyçe: Media, adoleshëntët, programacioni mediatik, edukimi, institucionetarsimoreEmail:auka@beder.edu.al

AspektenegativetëmediasdheinternetitnënxitjenedhunëstekadoleshentëtPërgatiturnga:

Msc.ShkëlqimXekaFakultetiJuridik,Universiteti“AleksandërMoisiu”,DurrësMsc.IgliMucajFakultetiiShkencaveSociale,TiranëProf.AsocDr.ArjanaMucajFakultetiiShkencaveSociale,Tiranë

Abstrakti

Studimi është hulumtues, mbi studime të zhvilluara nga studiues të ndryshëm mbi

aspektet negative të televizionit dhe internetit në nxitjen e dhunës tek adoleshentët në

vendintonë.Ajoqëshqetësonmëshumëmbarëshoqërinëdheinstitucionetqëmerrenme

formiminebrezittëri,ështëpikërishtedukimiigrupmoshëssëadoleshencësmefrymëne

dhunës, që stimulohet nga programe të caktuara tëmedias së shkruar dhe elektronike.

Ndërhyrja e ligjit, si i vetmi rregullator potencial, është mëse i domosdoshëm për

reduktimin e këtyre fenomeneve me pasoja shkatërruese. Kontrolli mbi mjetet e

komunikimitmasivduhettështohet,sidhetëpasurohetbaza ligjorepërkryerjenekëtij

kontrolli. Qëllimi i këtij studimi përqëndrohet në evidentimin e aspekteve negative të

medias,nëstimuliminesjelljevetëdhunshmetekkjogrupmoshë.Jovetëmkaq,poredhe

në parashtrimin e zgjidhjeve të caktuara për të shmangur këtë dhunë, duke sugjeruar

forma të reja të riprogramimit të përmbajtjes së medias në një zhvillim të mbarë të

personalitetittëadoleshentëve.

Konceptetkyçe:sjellje,adoleshent,dhunë,media,internet

Email:xeka_al@yahoo.comi.mucaj@outlook.comarjanamucaj@yahoo.it

DhunandajfëmijëvenëShqipëridheMEDIAsiinformuese

Përgatiturnga:BeliozaÇoku

Abstrakti

Shoqëriashqiptaresot jetonnënjëhapësirëmediatikekupërditshmëriaeçdokujtbëhet

lajmdhekuvetëpublikunëpërmjet inovacioneveteknologjikekrijonlajmin.Media,nëtë

gjitha format e saj, jo vetëm është pushteti i katërt por edhe ndikon në gjendjen psiko-

socialeindividualetëanëtarëvetëshoqërisë.Nëkontekstinedhunësndajfëmijëvemedia

luannjërolshumëtërëndësishëm.Roliimediasnëkëtëaspektdotëshikohetnëdyforma:

mediasibërësimaterialitinformativdhemediasikanaliitransmetimittëngjarjeve.

Mediaaudio-vizivedheajoeshkruarjanëndërburimetkryesoresesikomunitetishqiptar

informohet.Sipastreguesvetëvetëkanalevemediatikeshqiptarët janë“konsumatorë” të

rregullt, të ngeshëm dhe të ethshëm të informacioneve. Media si formë biznesi synon

rritjen e audiencës dhe fitimit, duke mos pasur ndër objektivat kryesorë pasqyrimin e

informacioneve që janë ndërgjegjësuese për kauza të ndryshme. Studimet në fushën e

massmedias, psikologjisë dhe punës sociale tregojnë se kjo është një sfidë globale që

reflektohetnëgrada tëndryshmenështete tëndryshme.Nëkëtëstudimdo tëshikohen

mënyrat se simund tëndërtohetnjë formëkomunikiminë të cilënqëllimi imediasnuk

cënohet,porndërkohëshërbensinjëmjetpërtëluftuardhunënndajfëmijëvenëShqipëri

dhendihmonrespektiminetëdrejtavetëfëmijëve.

Kjo do realizohet duke ndërtuar një program kontakti ndërmjet tërësisë së formave

mediatikenëShqipëri(dukemarrënëkonsideratëdhemediansocialedheekraninevogël)

dhe tërësisë së aktorëve që marrin pjesë në luftimin e fenomenit të dhunës kundër

fëmijëve.Partneritetidotëjetënjëformëkomunikimiefektivpërplotësimineqëllimittë

përbashkëttëtëdyjapalëve.

Aktiv është vetë roli që të gjithë aktorët mediatikë marrin në prodhimin e lajmit dhe

ndërgjegjësimin për dhunën ndaj fëmijëve. Në këtë kontekst, në nivele globale ka ende

punëpërtubërë,sepsevetëindustriamediatikenukështëeprirurndajvleraveetikedhe

mbrojtjessë fëmijëve.Audiencatregonmëshumëinteresndaj lajmevenëformë“scoop”,

mevleratëulëtaetikedhemeekspoziminmaksimaltëinvidivëdetëpërfshirë.

Nërolinesajpasivmediathjeshtpasqyronngjarjet,dukepërfshirëdhengjarjetqëlidhen

medhunënndaj fëmijëve.Ndër informacionetqëmediapasqyron janëdhematerialetqë

kanëefektinekundërt të luftëssëdhunësndaj fëmijëve.Ështëdisiutopike tëmendohet

kontrolli i informacionittënjëentitetisi industriaemedias.Pormundtëpunohetnënjë

gjuhëtëpërbashkët,kudheaktorëtqëluftojnëpërdhunënndajfëmijëvejanëtëinformuar

dhetëndërgjegjësuarpërtërësinëeqëllimittëpërbashkëttëtyredhetëmedias.Nëkëtë

kontekstdomerrenpraktikatmëefektivengavendetëtjera.

KonceptetKyçe:Media,dhunandajfëmijëve,informacion,program,komunikim

Email:bela.coku@gmail.com

DhunatekfëmijëtdhendikimiimediavePërgatiturnga:RezartaShehu,doktorantenëprocesFakultetiiShkencaveSociale,UniversitetiITiranësAbstraktFëmijëtjanëtëmrekullueshëm.Atajanëshpirtimeipasterdhemeinteligjent,porgjithnjëkrijesameepafajshmedheepambrojtur.Femijetedhepseshkencërishtdijnëtefshehtateuniversit,janepadyshimtëmbushurplotmedashuriepaqe,dhebuzeqeshjaetyreështëdhuratamëeçmuarqëdikushmundtëmarrë.Nëkërkimpërtënjohurtëvërtetatekësajbotematerialetëekspozuarndajgjithëfarëinformacioninëpërmjetmediavetëndryshme,atashpeshherëehumbasinpafajësinëdukeushndërruarnëkrijesa,tëpasjellshme,agresivë,manipulues,tëpërkëdhëlur,egoistë.Ngavezhgimetempirikedisafëmijësatëbukuraqedhetëëmbëljanënënjëmomenttëdhënë,nënjëmomenttjetërfillojnëtëbërtasinemadjetëgodasinkëdoqënukiarealizonsitëthuashdëshiratetyre,osethjeshtpërtëçliruaratëqëemundon.Ndonjëherëfatkeqësishtshehfëmijëqëgodasinprindëritetyrenëpublikekudoqëndodhen.Ngaburongjithëkyagresivitet,gjithëkymllef?Duketsikuratakanënevojëpërshpëtim,sitapërballojnëkëtëinformaciontëpapërpunuarqëmarrinçdoditënëmediatëndryshme,duketsikurduant’ithonëprindërvetëtyreështëfajiytpasit’imëlejonqëtëshohgjërapërtëcilatnukjamendegati,eshtefajiigjithëshoqërisëqëmëekspozonndajmaterialevemëtëshëmtuaraetëdhunshmetëmundshme,ndajgjithëdhimbjeveqëtrajtohençdoditë,ndajfallsitetevedukemëshpërfytyruarrealitetin.Eshtëdetyrajonëqët’imbrojmëfëmijëtndajbumittëmaterialeveviolente,prindëritnështëpiduhettëtregojnëkujdesdhetëkontrollojnëseçfarëfëmijëtetyreshikojnë,dëgjojnëelexojnë,gjithashtuedhemediatendryshmeduhettëcensurojnëdhënienematerialevetëpapërpunuara,tëskemavebruto,mepakkujdesdhekontrollmundt’ishpëtojmëkrijesatevoglaqëtërritentëlumtur,tëmbrojturetëshëndetshëmashtusikurseemeritojnë.Neduhettëjemimëtëndërgjegjshëmetëpërgjegjshëmseçfarëështëmëerëndësishmepërtëardhmenefëmijëvedhetimbrojmëatangadhuna…Konceptetkyçe:fëmijët,dhunanëmedia,media,prindërit,shoqëria,censura,kontrolliiinformacionit,eardhmjaefëmijëveEmail:rezarta.shehu@gmail.com

Listaepjesëmarrësve

1. KeiHyqi,studente

2. StelaKapllani,studente

3. SilvanaBoçi,studente

4. MelisaQershori,studente

5. XhesjanaCaka,studente

6. ManjolaCerpia,studente

7. JonilaShehaj,studente

8. SamantaHila,studente

9. JunaNegro,studente

10. BrunildaKaleshi,studente

11. BlertinaKaleshi,studente

12. EdliraDemiri,mësuese

13. VioletaUkperaj,studente

14. JetaXhabija,BashkiaShkodër

15. FilipVila,BashkiaShkodër

16. IsidaJaho,mësuese

17. EsidaHasaj,psikologeQSHPLI

18. JonaCani,PMFBashkiaDibër

19. ElonaHalilosmani,Specialiste

20. AlmaÇobaj,studente

21. MirgitVataj,ALO116

22. IlirHysenaj,avokat

23. ErmiraKurti,P.Manager

24. GjenovefaBudo,DrejtoriaePolicisë

sëShtetit

25. EmaMurati,studente

26. FabjolaOra,CRCA

27. DorinaBatalli,FSHS

28. ErvjolaOsmanaj,PINKEmbassy

29. SabinaTahsini,WorldVision

30. AltinGuberi,student

31. DrilonaLlangos,pedagoge/UE

32. IraPapagjika,AvokatiiPopullit

33. MirjetaKuqi,shkolla“ServeteMaçi”

34. BlerinaHenzalleri,pedagoge

35. EljanaBrahjer,doktorante

36. LisboraSkano,studente

37. KleaVaqari,studente

38. ErlaKorumi,mësuese

39. VjedinaDemiraj,mësuese

40. SuelaHana,Administratë

41. StiljanaMuraiti,studente

42. ItenaHoxhallari,doktorante

43. OltaMuça,psikologe

44. RoenaBalliu,nxënëse

45. EridjanaKica,Observatoripërtë

DrejtateFëmijëve

46. RezonaShehu,Observatoripërtë

DrejtateFëmijëve

47. MarsidaHaxhi,ALO116

48. KlajdiXhelilaj,ALO116

49. RenisMeta,ALO116

50. ElsaMurataj,BashkiaKukësNJMF

51. JuxhinLiçi,student

52. IlirjanaUka,CRCA

53. EliraYzeiri,ALO116

54. VenisaHenri,stundete

55. AmlaBregu,ASHMDF

56. KleopatraGjika,ASHMDF

57. MonikaStafa,AMA

58. ManjolaLushka,Fondacioni

DhiakoniaAlbania

59. MeriPoni,UT/FSHS

60. MersilaBallo,CRCA

61. LefkotheNoti,CRCA

62. PanoreaKoti,CRCA

63. ForentinaDhimitri,mësuese

64. EltonKërçiku,student

65. EglantinaReka,doktorante

66. DianaVeliu,mësuese

67. AmadeaAlushi,studente

68. AisaDamzi,studente

69. EldaBardhi,studente

70. LindaPino,CRCA

71. DenizMamo,studente

72. KristiKosta,student

73. AlminaSelami,studente

74. EsmeraldaMeta,studente

75. JokliDollani,studente

76. PaulaCala,studente

77. BrikenaBalli,pedagoge

78. JugertaBasha,studente

79. OltaGjika,studente

80. MirelaLeka,studente

81. OriolaHamzallari,pedagoge

82. SuzanaHysa,studente

83. IgliTotozani,AvokatiIPopullit

84. AnilaNepanshti,AvokatiIPopullit

85. MarkelaLleshi,studente

86. ArsidaKërtuka,studente

87. DenisaVokshi,studente

88. KlementinaLamani,studente

89. BekimHajdari,NJMFBashkiaKukës

90. AlbanaSefaj ,NJMFBashkiaFushë

Krujë

91. AnisaRuseti,BashkiaTiranë

92. IlirZguri,BashkiaKorçë

93. SimonaStojko,studente

94. IvaKorumi,SavetheChildren

95. ElidonaLamnica,ψShkollore

96. AlmiraLlausha,ishstudente

97. KejvyShmilli,studenteUET

98. BrikenaKullolli,mësuese

99. ArtemisaShehu,Reus

100.EjonaEshi,CRCA

101.ValbonaSulce,freelance

102.BlertaMano,TerredesHommes

103.NerenxaAlia,studente

104.TeaKerbizi,studente

105.BenAndoni,gazetar

106.KujtimMerzira,Shkolla"4Dëshmorët"

107.BesmiraShala

108.FlorindaIsmailaja,studente

109.ValbonaRexha,vullnetar

110.RexhinaProda,vullnetar

111.MeritaXhomara,Shkolla"Emin

Duraku"

112.BlerinaLako,WorldVision

113.KledaFishta,UETstudent

114.ArberLleshi,vullnetar

115.SonilaKuka,mësuese

116.ElonaMustafaraj,As/Pedagoge

117.AdelinaPjetra,EMDR-Albania

118.AmardaÇoku,KMD

119.XhesikaÇelami

120.SirjanaDana,mësuese

121.ZiniKore,ARSIS

122.XhuljanaTopi,studente

123.KristianaNuko,studente

124.KristianLikaj,student

125.KlodjanaFilej,studente

126.InisLoci,student

127.JetmiraUkperaj,studente

128.M.Tyli,Av.Popullit

129.EnkelejdaMetami,Shkolla"Misto

Mame"

130.LediaMuneku,ADRF

131.OrgesaMacaj,Universiteti"A.Xhuvani"

132.EduartCetu

133.MarselaBregu,UET

134.KleniBuzo,Fak.ShkencaveSociale

135.MamicaGjino,Shkolla"26Nentori"

136.LedioBallo,student

137.SerxhioKorreshi,student

138.ArjanaMucaj,F.SH.F

139.ShkëlqimXeko,UniversitetiiDurrësit

140.IgliMucaj,F.SH.F

141.MarinelaIsuf,Observatoripërtë

Drejtatefëmijëve

142.EvisaDuko,UET

143.RozalbaMerdani,MAS

144.ErmiraShkurti,UNICEF

145.AnilaSulstarova,pedagogeF.SH.F

146.SilvanaLlukmani,F.SH.F

147.ErvenaMusaku,F.SH.F

148.ValentinaTelhaj,UET

149.ZamiraGjeleshi,BashkiaDibër

150.EtlevaMiftari,BashkiaDibër

151.GejsiNdoja,NjësiaAdministrative.

Farkë

152.RedaJosifi,MEDPAK

153.ErgysMamica,student

154.KevinLaho,student

155.MatildaPrenga,studente

156.HuedaDoci,studente

157.JanGranka,qytetar

158.AlbanaMertinaj,studente

159.NevilaXhepa,QFS

160.AlketaBulku,Shkolla"B.Curri"

161.ElenikaTamusho,BashkiaKorcë

162.NerminaShehi,BashkiaLezhë

163.BlertaGega,BashkiaKrujë

164.BrunildaHatillari,BashkiaBerat

165.PëllumbHyso,avokat

166.HaroldKoxha,CRCAVullnetar

167.StelaKosova,F.SH.F

168.ValdeteKuca,BashkiaDibër

169.MajlindaXhika,FondacioniTogether

170.XhezideGurguri,EpokaeRe

171.BrunaSinamati,TVSH

172.AnduelaValle,SHKEJ

173.ElpimaqiGjiknuri,BashkiaVlorë

174.SalminaCarcani,SavetheChildren

175.BesnikKadesha,SavetheChildren

176.ConceltaMurati,mësuese

177.ElisaDizele

Reportpreparedby:

MersilaBallo,ProgramManagerPanoreaKoti,Ass/Koordinatore

Children’sHumanRightsCentreofAlbaniaTel:+355675002025

Email:mersila.ballo@crca.alwww.crca.al