Raporti i Pare i KALKSH Janar Prill 2014

5/26/2018 Raporti i Pare i KALKSH Janar Prill 2014

1/66

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN

E ARSIMIT T LARTDHE KRKIMIT

SHKENCOR

Tiran, Janar- Prill 2014

KOMISIONI PR ARSIMIN E LART DHE KRKIMIN SHKENCOR

Krijuar nga KryeministriDrejtuar nga Dr. Arjan Gjona


2/66


3/66

KOMISIONI PR ARSIMIN E LART DHE KRKIMIN SHKENCOR

Krijuar nga Kryeministri

Drejtuar nga Dr. Arjan Gjona

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E ARSIMIT T LARTDHE KRKIMIT SHKENCOR

Tiran, Janar- Prill 2014


4/66


5/66

5

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E

ARSIMIT T LART

DHE KRKIMIT

SHKENCOR

Termat e Referencs, Antarsia e Komisionit,

Procedura e Puns dhe Prmbajtja e Raportit

KAPITULLI I

1.1. Termat e Referencs s Komisionit

1.1.1. Ky Komision, i quajtur Komisioni pr Reformn n Arsimin e Lart dhe Krkimin Shkencor ukrijua me urdhr t Kryeministrit.

1.1.2. Ky Komision u krijua si nj instrument i pavarur, i drejtuar dhe i prbr nga studiues dheekspert t arsimit t lart me qllim kryesor hartimin e reforms s arsimit t lart n Shqipri.

1.1.3. Komisioni iu ngarkua Dr. Arjan Gjona1 pr ta krijuar dhe drejtuar n periudhn Janar 2014 -

Korrik 2014. Kjo sht periudha, gjat s cils Komisioni sht ngarkuar q t arrij synimet ekrkuara nga Kshilli i Ministrave dhe Ministria e Arsimit dhe Sportit.

1.1.4. Objektivi kryesor i Komisionit sht t prodhoj t ashtuquajturn White Paper, nj RaportShkencor pr Politikn e Arsimit t Lart dhe Krkimin Shkencor n Shqipri pr t prballuarzhvillimin afatshkurtr dhe afatgjat t vendit.

1.1.5. Prgatitja e raportit do t kaloj n tri faza:

1.1.5.1. Faza e par sht hartimi i Green Paper- (Raporti i Par), pr tu diskutuar nga t gjithagrupet e interesit dhe faktort e Arsimit t Lart dhe Shkencs n Shqipri. Me daljen e ktij

raporti kjo faza cilsohet e mbyllur. N kt faz q ka zgjatur nga Janari deri n Prill 2014sht punuar pr t prodhuar kt Raport t Par.

1.1.5.2. Faza e dyt prfshin diskutimin e Raportit t Par me grupet e interesit dhe faktort e Arsimitt Lart n Shqipri. Kjo faz fillon me publikimin e raportit dhe sht menduar t zgjas tpaktn nj muaj.

1.1.5.3. Faza e tret sht faza e hartimit t Raportit Prfundimtar White Paper dhe dorzimi i tijpran Ministris s Arsimit dhe Kshillit t Ministrave.

1.1.6. Objektivi kryesor i ktij Komisioni sht t hartoj Draft-propozimin e Reforms s Arsimit t

Lart dhe Krkimit Shkencor n Shqipri, e materializuar kjo n t ashtuquajturn WhitePaper.

1.1.7. Nj objektiv tjetr i ktij Komisioni sht edhe Hartimi i Procedurave pr t vn n jet Reformn e Arsimit t Lart dhe Krkimit Shkencor n Shqipri; Aktort e prfshir; Institucionet

e Arsimit t Lart; Procedurat q duhet t ndiqen; Afatet kohore t Vnies n jet.

1.1.8. Objektivi prfundimtar i ktij Komisioni sht t paraqes pran Qeveris propozimet prndryshimin e Ligjit t Arsimit t Lart dhe Krkimit Shkencor n Shqipri.

1.1.9. N kt proces, Komisioni ka pr detyrim t prfundoj brenda afateve t detajuara n

Vendimin e Kshillit t Ministrave, dy raporte: Raportin e Par Green Paper (Draftin prDiskutim) dhe Raportin Prfundimtar White Paper pr Reformn e Arsimit t Lart dheKrkimit Shkencor n Shqipri.

1Dr. Arjan Gjona sht Prof. i Assoc. n Departamentin e Politikave Sociale, n London School of Economics and Political Science.


6/66

6

1.2. Antarsia e Komisionit

1. Dr. Arjan Gjona (Kryetar i Komisionit) Prof. Asoc. i Demografis, London School of Economics and Political Science

2. Dr. Besnik AliajProf. i Arkitekturs dhe Planifikimit Urban, Universiteti POLIS

3. Dr. Myftar Barbullushi Prof. Shkencave Mjeksor, Universiteti i Mjeksis Tiran

4. Dr. Dhurata Bozo Prof Asoc. Shkencave Biologjike, APPAL

5. Dr. Adrian Civici Prof. Shkencave Ekonomike, Universiteti Evropian i Tirans.

6. Dr. Ervin Demo

Prof. Asoc. Shkencave Ekonomike, Universiteti i Tirans.

7. Dr. Edmon Hajdri Prof. Shkencave Biologjike, Universiteti Katolik Zoja e Kshillit t Mir

8. Dr. Artan Hoxha Prof. Asoc. i Shkencave Juridike, Universiteti i Tirans

9. Dr. Anila Paparisto Prof. Shkencave Biologjike, Fakulteti i Shkencave t Natyrs, UT

10. Dr. Elida Rapti Psikologe, Universiteti i Arteve

11. Dr. Aleksandr Xhuvani Prof. i Inxhinieris Informatike, Universiteti Politeknik i Tirans

1.3. Procedura e Puns s Komisionit

Komisioni pr Reformn n Arsim e Lart dhe Krkim Shkencor sht mbledhur disa her, gjat periudhs

Janar-Prill 2014. N punn e tij n kta muaj, Komisioni ka marr me dhjetra komente dhe materialendihmse nga shume Institucione t Arsimit t Lart n Shqipri dhe departamente t ndryshme. Midis ttjerave Komisioni ka marr nj numr t madh mesazhesh elektronike nga individ dhe institucione t arsimitt lart.

Gjat periudhs s hartimit t ktij Raporti, Komisioni ka biseduar me drejtorit e Ministris s Arsimit dheSportit, si dhe me departamente t ndryshme t Qeveris. Komisioni ka shfletuar nj dokumentacion tgjer ku prfshihen t gjitha ndryshimet legjislative n vite, studimet e bra nga qeverit e mparshme, si dhestudimet e realizuara nga institucione t ndryshme kombtare dhe ndrkombtare.

N kt faz, Komisioni ka krijuar nj pasqyr t plot t situats s Arsimit t Lart n Shqipri dhe

problematiks s saj. Aspekt tjetr i puns s Komisionit ka qen prurja e eksperiencave t ndryshmendrkombtare. Komisioni, prve eksperiencs individuale t antarve t tij, ka studiuar dhe diskutuarsisteme t ndryshme t arsimit t lart n rajon, Evrop dhe vende t tjera.


7/66

7

Komisioni e ndrtoi punn e tij mbi bazn e grupeve t puns, t drejtuara nga antart e tij prkats. dogrup pune u mbshtet nga nj numr ekspertsh. Pas puns n grupe, materiali i punuar u diskutua nKomision, dhe m pas u aprovua nga antart e tij.

Minutat e takimeve jan arkivuar dhe mund t bhen publike n materialin prfundimtar White Paper.

Pas prgatitjes s Raportit t Par, Komisioni do t organizoj takime me drejtues t IAL-ve, personelinakademik t departamenteve t ndryshme, dhe me student n t gjitha IAL-t n vend. Komisioni do torganizoj edhe takime t tjera me grupe interesi si: Shoqatat e biznesit, autoritetet lokale, apo edhe intervistame individ t shquar n jetn akademike n vend. Periudha e diskutimit do t jet t paktn nj muaj.Kontributet e mbledhura do t prfshihen n diskutimet e ardhshme t Komisionit. Materialet pr t cilat shtrn dakord do t prfshihen n raportin prfundimtar: Green Paper.

Puna e Komisionit sht organizuar si vijon:

Fillimisht u ra dakord pr parimet baz q do drejtojn punn e ktij komisioni. N vazhdimsi u diskutuandhe u aprovuan qllimet e ksaj reforme. Si t gjitha reformat edhe kjo e jona u prqendrua tek mnyra eorganizimit t arsimit t lart n Shqipri dhe IAL-ve t tij. Pasi u analizuan problemet duke marr parasysheksperiencat e vendeve t tjera, u bn sugjerimet e nevojshme. M tej puna e Komisionit u fokusua tekformat dhe madhsia e financimit t arsimit t lart. Pr kt pjes t raportit jan br analiza dhe krahasimet shumta. Fokus t veant zun dy aspekte t rndsishme t arsimit t lart; ana msimore dhe punakrkimore - shkencore. Rekomandimet e menduara dhe t diskutuara jan prfshir n kapitujt VII dhe VIII,t ktij raporti. Gjat procesit u diskutua nse sht e domosdoshme q Shqipria t ket nj sistem tunifikuar dhe standardizuar t arsimit t lart. Ky objektiv u la si qllim afatgjat i reformimit t arsimit t lartn Shqipri dhe idet kryesore pr t jan prpiluar n Kapitullin XI. Nj element i rndsishm q u diskutuapr t cilin sht rn dakord, n rekomandimet tona, sht lidhja shum e rndsishme midis msimdhniesdhe puns krkimore - shkencore brenda nj institucioni, departamenti dhe individit. Gjithashtu, theksojmse sugjerimet tona duhet t merren si nj e tr dhe se interpretimi e vnia n jet i tyre mund t funksionojnvetm si nj e tr.


8/66

8

1.4. Prmbajtja e Raportit

PJESA I KOMISIONI DHE REFORMA E ARSIMIT T LART

KAPITULLI 1 Termat e Referencs, Antarsia e Komisionit, Procedura e Puns dhe Prmbajtja e Raportit

1.1. Termat e Referencs s Komisionit1.2. Antarsia e Komisionit1.3. Procedura e Puns s Komisionit1.4. Prmbajtja e Raportit

KAPITULLI 2 Qllimet dhe Parimet e Reforms

2.1 Qllimet e Raportit2.2 Parimet baz t Reforms s Arsimit t Lart2.3 Fazat e vnies n jet sipas prioriteteve

KAPITULLI 3 Gjendja aktuale e Arsimit t Lart n Shqipri

3.1 Gjendja aktuale e Arsimit t Lart3.2 Ndryshimet Ligjore n Arsimin e Lart3.3 Problematika e Sistemit t Sotm dhe Drejtimet e Zhvillimit t tij

PJESA II NDRYSHIMET E REKOMANDUARA

KAPITULLI 4 Organizimi i Arsimit t Lart4.1 Organizimi aktual i Arsimit t Lart n Shqipri4.2 Problematika4.3 Sugjerimet

KAPITULLI 5 Organizimi dhe Funksionimi i Institucioneve t Arsimit t Lart

5.1 Organizimi aktual i universiteteve5.2 Organizimi strukturor dhe vendimmarrja n IAL

5.3 Problematika5.4 Sugjerimet

KAPITULLI 6 Financimi i Arsimit t Lart

Gjendja financiare e Arsimit t Lart n Shqipri6.1. Problematika6.2. Sugjerimet Llojet e Financimit6.3. Sugjerimet Burimet e Financimit6.4. Sugjerimet Financimi n Fazn e par (3-5 vjet)

6.5. Sugjerimet Financimi n Fazn e dyt (afatgjat)


9/66

9

KAPITULLI 7 Msimdhnia

7.1. Cilsia e msimdhnies7.2. Ciklet e studimit7.3. Programet e Studimit7.4. Problematika7.5. Sugjerimet Rishikimi i programeve t studimit7.6. Sugjerimet Rishikimi i Standardeve7.7. Sugjerimet Rishikimi i Aksesit n Arsimin e Lart7.8. Sugjerimet Rishikimi i Ngarkess Msimore7.9. Sugjerimet Rishikimi i Msuesis7.10. Sugjerimet Struktura pr Organizimin e Programeve t Studimit n IAL

KAPITULLI 8 Krkimi Shkencor

8.1. Niveli dhe Cilsia e Puns Krkimore -Shkencore8.2. Problematika8.3. Sugjerimet Organizimi

8.4. Sugjerimet Funksionimi8.5. Sugjerimet Financimi

KAPITULLI 9 IAL/Deg, me Natyr t vecant

9.1. Prshkrimi9.2. Problematika9.3. Sugjerimet9.4. Universiteti i Arteve9.5. Universiteti i Sporteve

9.6. Universiteti i Mjeksis9.7. Akademia e Policis9.8. Akademia Ushtarake9.9. Universiteti Bujqsor9.10. Universitetet Rajonale

KAPITULLI 10 Vnia n jet e Reforms

10.1. Rndsia10.2. Fazat e jetsimit

10.2.1. Faza e par Afatmesme10.2.2. Faza e Dyt Afatgjat

PJESA III E ARDHMJA E SISTEMIT T ARSIMIT T LART

KAPITULLI I 11 E Ardhmja e Sistemit t Unifikuar dhe t Standardizuar n AL n Shqipri


10/66

10

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E

ARSIMIT T LART

DHE KRKIMIT

SHKENCOR

Pjesa I Komisioni dhe reformae arsimit t lart

Kapitulli II

QLLIMET DHE PARIMET

2.1.1 Qllimet e Raportit

2.1.1. Arsimi i Lart n Shqipri, si n t gjithavendet e zhvilluara, konsiderohet nj shrbim publikdhe e mir publike, dhe si rrjedhoj nj nga qllimetkryesore t ksaj Reforme sht t ruaj parimetbaz t ktij arsimi t tilla si:

o parimin e mundsive t barabarta,o parimin e konkurrencn s liro mbi t gjitha, t qenit shrbim publik, pra t ketakses nga t gjith mbi bazn e merits.

2.1.2. Qllimi i do reforme sht t prmirsojtreguesit, kryesisht ata t matjes n dalje. Nrastin e Reforms s Arsimit t Lart dhe KrkimitShkencor, reformimi ka si qllim t sugjerojndryshime me qllim prmirsimin e cilsiss arsimit t lart n dy drejtimet kryesore:msimdhnie dhe pun krkimore - shkencore.

2.1.3. Arsimi i lart duhet tu prgjigjet, prshtatetdhe paraprij ndryshimeve n tregun e punsdhe n zhvillimin e vendit. Qllimi i ksaj reformesht t krijoj premisat pr nj arsim t lart qtu prgjigjet nevojave t tregut t puns, si dhedrejtimeve t zhvillimit strategjik t vendit.

2.1.4. sht shum e rndsishme t mendojmpr nj sistem t unifikuar dhe standardizuar tarsimit t lart n Shqipri, ku t krijohen mundsit

pr nj arsim t lart, t bashkmatshm dhekonkurrues me tregjet rajonale dhe ato evropiane.Krijimi i nj sistemi t unifikuar, mbetet qllimiafatgjat i ksaj reforme.

2.1.5. Nj nga qllimet e Reforms arsimore shtt krijoj nj arsim t lart mbi baza financiaret qndrueshme q tu bj ball ndryshimevedhe cikleve ekonomike. N kt prizm, larmia efinancimit dhe pavarsia institucionale jan shumt rndsishme pr krijimin e nj arsim t lart q

t maksimizoj t gjitha burimet e financimit qekzistojn n shoqri.

2.1.6. Nj tjetr qllim i Reforms sht t krijoj

mekanizma t qndrueshm t kontrollit tbrendshm (brenda IAL-ve) dhe t jashtm, nmnyr q t siguroj standarde evropiane tarsimit t lart.

2.1.7. Reforma synon krijimin e institucione tpavarura t arsimit t lart q ti rezistojn kohsdhe ndryshimeve t ekonomis dhe tregut.

2.2 Parimet baz t Reforms s Arsimit t Lart

2.2.1. Parimet baz, t cilat u diskutuan dhe uaprovuan nga Komisioni i Reforms, jan nnvizuarsi m posht. Kto parime jan mbajtur parasyshn t gjitha fazat e puns s ktij komisioni.

2.2.2. Arsimi i Lart n Shqipri sht dhe duhett jet SHRBIM DHE E MIR PUBLIKE, dhe si itill krkon n mnyr t vazhdueshme financim tpjesshm dhe vmendjen e shtetit.

2.2.3. Arsimi i Lart duhet t bazohet mbi parimin eMUNDSIVE T BARABARTA.

Shteti e ka detyrim ligjor t ndihmoj pr shkollimstudentt q plotsojn kriteret, por e kan tpamundur financim e studimeve t tyre.

2.2.4. Arsimi i Lart n Shqipri nuk mund tzhvillohet dhe t jet konkurrues n rajon dhem gjer, n qoft se n themel t tij nuk futetKONKURENCA midis institucioneve dhe individve.

2.2.5. Sistemi i Arsimit t Lart duhet tINTEGROJ MSIMDHNIEN dhe KRKIMIN

SHKENCOR. sht shum e rndsishme qjo vetm performanca e do individi n jetnakademike t matet dhe vlersohet mbi kto dydrejtime, por edhe q studentt t msohen ngaakademik q kan kontribuar n shkenc dhe njetn shoqrore t vendit. Standardi i msimdhniesnuk rritet vetm nga msues t mir, por edhe ngastudiues t mir.

2.2.6. T gjitha institucionet e arsimit t lart publikjan T BARABARTA PR FINANCIM qeveritar

(parimi i konkurrencs). Kjo barazi bhet mbibazn e vlersimeve t msimdhnies dhe punskrkimore- shkencore. Shteti bn diferencim vetmpr prioritetet e tij strategjike.


11/66

11

2.2.7. Disa nga institucionet e arsimit t lart duhett gzojn status T VEANT pr arsye se:jan prioritet kombtar, ose nuk mund t aplikojnt njjtat rregulla t konkurrencs si n IAL-t etjera.

2.2.8. Financimi i Institucioneve t Arsimit t Lartbhet n baz t PERFORMANCS s tyre me ant modeleve/formulave q marrin parasysh:

MsimdhnienPunn shkencoreInovacionin

2.2.9. Qeveria/ Ministria e Arsimit, prcaktojn prdo vit PRPARSIT pr arsimin e lart, pra se safonde do t shkojn dhe cilat fusha jan prioritet(ktu do qeveri reflekton politikat e saj), por jomnyrn se si do t prdoren kto fonde nga IAL -t.

2.2.10. Financimi i universiteteve duhet t bhet ipavarur nga qeveria dhe pr kt sugjerohet krijimii AGJENSIS KOMBTARE T FINANCIMIT (qadministron shprndarjen e fondeve) dhe organizonvlersimet e IAL-ve. Ky institucion sht trsisht ipavarur. AKF shprndan fondet npr universitetembi parimet e:

BarazisTransparencs

Performancs

2.2.11. Nse duam q t kemi nj SISTEM TSTANDARDIZUAR DHE UNIFIKUAR t Arsimit tLart n Shqipri, IAL-t duhet t jen:

T PAVARURA n aktivitetin e tyre msimdhnsdhe n krkimin shkencorT financuara pjesrisht nga shtetiT vet-menaxhuara

Nuk duhet n asnj mnyr q financimi nga shtetit influencoj pavarsin e ktyre institucioneve prvetqeverisjen. N t kundrt shteti duhet t rrisndrgjegjsimin e ktyre institucioneve pr t qenm efektive.

2.2.12. N kushtet kur financimi i arsimit t lartsht nj problem, jo vetm pr Shqiprin, poredhe pr t gjitha vendet e zhvilluara dhe ato tpazhvilluara, sht e domosdoshme futja e njPAGESE MINIMALE (TARIF) pr do student/vit shkollor, ku qeveria prcakton pagesn/KUFIRIN MAKSIMAL (TAVAN) t tarifs, dhe ku douniversitet vendos tarifat e tij.

Shtresat n nevoj financohen nga shteti me fondt veant.

Studentt m t mir financohen nga shtetiPagesa vendoset pr diplomn universitarePr nivelin e dyte programet e Master-it, IAL-tkan liri t plot n vendosjen e tarifave t tyre. Nkt nivel shteti nuk prcakton mim tavan.

2.2.13. Universitetet Publike pr procesin e

msimdhnies kan STATUS JOFITIMPRURS,por mund t zhvillojn edhe aktivitet ekonomikfitimprurs pr aktivitetet e tjera jashtmsimdhnies.

2.3 Fazat e jetsimit sipas prioriteteve

2.3.1. Zbatimi i Reforms s Arsimit t Lart sht inj rndsie po aq t madhe sa sht edhe hartimii saj. Veanrisht n kushtet kur jan evidentuarmoszbatime, apo edhe shkelje t ligjit, monitorimi i

zbatimit t reforms merr nj rndsi t veant.

2.3.2. Vnia n jet e Reforms s Arsimit t Lart,e detajuar n kapitullin 10, sht menduar t kalojn tri faza:

2.6.2.1. Faza e par (0), sht faza e hartimit tdokumentit strategjik t Reforms dhe prgatitjess Ligjit. Kjo faz ka filluar n Janar 2014 dhe dombaroj n Korrik 2014.

2.6.2.2. Faza e dyt (1). Zbatimi afatmesm ireforms, prfshin periudhn 2014-2017. Kjo fazsht menduar t zgjas minimalisht 3 vjet.

2.6.2.3. Faza e Tret (2), sht faza e standardizimitt hapsirs shqiptare t arsimit t lart, q ka siqllim unifikimin dhe standardizimin e sistemit tarsimit t lart, si dhe integrimin e sistemit t arsimitt lart n hapsirn evropiane.


12/66

12

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E

ARSIMIT T LART

DHE KRKIMIT

SHKENCOR

Gjendja e arsimit t lart. situata,problematika dhe zhvillimi i sistemit

Kapitulli III

3.1. Gjendja aktualeN vitet e tranzicionit shoqror dhe ekonomikArsimi i Lart n Shqipri ka psuar nj masivizimt jashtzakonshm pr kapacitetet q ka dhemundsit q ofron. Ky masivizim, ndoshta irndsishm si politik arsimore2, nuk u b i ndarn faza, duke i studiuar ato. Ky faktor oi deridiku edhe n rnien drastike t cilsis, n vendq duhej t sillte prmirsimin e pritshm t saj.Aktualisht sistemi shqiptar i Arsimit t Lart paraqet

konfigurimin e mposhtm:

Gjithsej 59 Institucione t Arsimit t Lart, 15publike dhe 44 private. Ndr to, 19 gzojn statusinuniversitet (12 publike dhe 7 private), 5 statusinkolegj (t gjitha private), 26 shkolla t larta (t gjithaprivate), 8 akademi (2 publike dhe 6 private), 1institut (publik, qendr ndruniversitare) dhe 17filiale (5 t IAL publike dhe 12 t IAL-ve private).Numri i programeve t ofruara gjithsej sht rreth1500, nga t cilat rreth 700 t ofruara nga IALpublike dhe pak m shum nga IAL -t private.T ndara sipas nivelit t studimit, jan; rreth 650programe Bachelor, rreth 250 Master Profesional,rreth 350 Master Shkencor, dhe rreth 100 programet ciklit t tret Doktorat dhe specializimeafatgjata.

Burimi: T dhnat pr IAL-t jan grumbulluar

nga Banka Botrore dhe UNESCO, ndrsa ato tpopullsis nga UN Population ProspetcsSi tregojn edhe t dhnat ndrkombtare,Shqipria ka nj numr shum t madh t IAL-vepr 1000 banor (shiko figurn 3.1) n krahasim mevende t tjera t zhvilluara. N Shqipri ka rreth 20IAL pr nj milion banor, gati tet her m shumse vende si Britania e Madhe q e ka arsimin e lartt ndrkombtarizuar dhe ka nj prqindje shumt madhe t studentve t huaj. N kushtet e njvendi me 2.8 milion banor dhe nj ekonomie qinveston jo m shum se 40 milion euro ose 0.5%(0.4-0.6%) t GDP-s s saj n arsimin e lart, kjoshifr sht e paprecedent.

Gjat gjith periudhs s tranzicionit, por n veantinga viti 2005 deri sot, sht vn re nj rritje dhezgjerim i shpejt eksponencial i t gjith sistemit tArsimit t Lart n t gjith komponentt e tij, si aipublik dhe ai jo publik (shiko tabeln 3.1.). Ksajrritje i shrbeu ndjeshm edhe hapja e riaktivizimii sistemit t studimeve me koh t pjesshme (ipezulluar n vitin 2001), madje dhe n fushat e

studimeve t aplikuara, teknike, mjeksore, etj., qprfshihen n profesionet e rregulluara.

Figura 3.1.Numri i IAL-ve pr nj milion banor n 2014 Shqipria dhe nj grup vendesh evropiane

Nr. i IAI -ve pr 1 milion banor

Shqipria

Hollanda

Italia

Franca

Gjermania

Britania e Madhe

2sht e rndsishme t prmendim ktu q Shqipria sot ka numrin m t ult t studentve n arsimin e lart n rajon, numr ky q duhet t rritet n tardhmen e afrt, por pa prekur cilsin dhe standardet


13/66

13

Tabela 3.1.Numri i studentve sipas statusit tuniversitetit dhe kohs s studimit(Numr Absolut)

me vendet m t zhvilluara t Evrops. Buxheti ishtetit ka n dispozicion rreth 38 milion euro pr tmbshtetur mbi 126 000 student n universitetetshtetrore. Ksaj shume mund ti shtohen edhe

afrsisht 20 milion euro t tjera nga t ardhuratdytsore t siguruara nga vet universitetet), pravetm rreth 460 euro pr student n sektorinshtetror. Gjithsej, si tregon edhe tabela, ka edherreth 34,500 student n sistemin privat.

N sistemin privat, nga pagesat e ekonomiveshtpiake shqiptare, ktij investimi mund ti shtohendiku rreth 35 - 45 milion euro (rreth 34,500student me nj pages 1000-1250 euro).Buxheti pr arsimin n prgjithsi nuk ka qen

kurr m i lart se 3% e PBB, duke u lkundurn intervalet 2.2-2.8%/PBB. Ndrkoh objektiv idomosdoshm i sugjeruar nga UNESCO, UNDP,Objektivat e Mijvjearit, OCDE, BE, etj., sht tpaktn niveli 5% i PBB (ka nnkupton dyfishine asaj q Shqipria akordon aktualisht). Vendete zhvilluara perndimore n kuadrin e OCDE efinancojn n nivelet 5 - 8% t PBB arsimin e tyreuniversitar, nga i cili 1 - 3% e PBB shkon direkt prarsimin e lart dhe krkimin shkencor. Shqipriai ka shpenzimet pr arsimin e lart, aktualisht

0.4 0.6% % t PBB, si shum e prbashkt euniversiteteve shtetrore dhe atyre private.Shqipria harxhon sot rreth 500-600 euro/student,

Institucionet e Arsimit t Lart 2004-5 2005-6 2006-7 2007-8 2008-9 2009-10 2010-11 2011-12

IAL Publik dhe Private 63257 74747 86863 90606 93139 122326 134877 160839

IAL Publik 62274 73031 81102 81100 79795 98917 107523 126257

Me koh t plot 42202 50567 58916 62289 61343 79615 88439 99241

Me koh t pjesshme 19616 21898 21820 18119 17772 18218 18441 26655

Edukim n Distanc 456 566 366 692 680 1084 643 361

IAL Privat 983 1716 5761 9506 13344 23409 27354 34582

Me koh t plot 983 1716 5761 9506 13344 22894 26784 34219

Me koh t pjesshme 0 0 0 0 0 515 570 363

(n %)

Institucionet e Arsimit t Lart 2004-5 2005-6 2006-7 2007-8 2008-9 2009-10 2010-11 2011-12

IAL Publik dhe Private 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

IAL Publik 98.4 97.7 93.4 89.5 85.7 80.9 79.7 78.5

Me koh t plot 67.8 69.2 72.6 76.8 76.9 80.5 82.3 78.6Me koh t pjesshme 31.5 30.0 26.9 22.3 22.3 18.4 17.2 21.1

Edukim n Distanc 0.7 0.8 0.5 0.9 0.9 1.1 0.6 0.3

IAL Privat 1.6 2.3 6.6 10.5 14.3 19.1 20.3 21.5

Me koh t plot 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 97.8 97.9 99.0

Me koh t pjesshme 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.2 2.1 1.0

Nga t dhnat e tabels 3.1 sht e qart q pjesam e madhe e studentve n vend studiojn nuniversitetet publik (78.5%). Vlen t veojm dyelement t rndsishm nga kto t dhna. E

para numri i studentve n IAL-et private ka pasurnj rritje shum t shpejt, veanrisht n 3-4 vitete fundit. M e rndsishmja sht se ka pasur njrritje drastike n studimet me koh t pjesshme nuniversitetet publike, q sot zn rreth 21.5% tnumrit total t studentve n IAL-t publike. Ktody zgjerime t paorganizuara dhe t pakontrolluarakan sjell masivizimin dhe deri diku edhe rnien estandardit.

Zhvillimi shum i shpejt i sistemit nuk u

shoqrua paralelisht me zgjerimin dhe ngritjen emekanizmave t kontrollit, plotsimin e kuadritnormativ, duke ndikuar negativisht n cilsin esistemit. N kto vite, programet e profilizuara dheato pak profesionale humbn n krpudhzimine programeve t fushave t Infermieris,Ekonomike, Juridike, Sociale, Politike etj. Poashtu humbi dhe kontrolli dhe rregullimi edhe mbifushat e profesioneve t rregulluara si: Mjeksia,Stomatologjia, Farmacia etj.

Shqipria investon n Arsimin e Lart disa her mpak edhe se fqinjt e saj. Ky investim sht akomam i pabashkmatshm kur krahasimet bhen

3T dhnat pr IAL-t jan grumbulluar nga Banka Botrore dhe Unesco, ndrsa ato t popullsis nga UN Ppulation Prospects.


14/66

14

ndrkoh q i duhen t paktn 4-5 her m shumpr tu barazuar me Rumanin dhe Bullgarin, ose8-10 her m shum pr tu afruar me Portugalin,Spanjn etj. Pra, edhe duke mbajtur n konsideratkushtet dhe mundsit tona aktuale, Shqipriaduhet t synoj t paktn shifrat 1500-2000 euro/student, ose e thn ndryshe nj buxhet prej250-350 milion euro pr 161500 studentt e saj.

Pr buxhetin e shtetit, nj shifr e till sht epaprballueshme edhe n 10 vitet e ardhshme, pasitashm trendet dhe mundsit reale t buxhetevetona jan t perceptueshme dhe t kushtzuaranga shum faktor t tjer strukturor e madhor.

3.2. Ndryshimet Ligjore n Arsimin e LartDuke nisur nga viti 1990, Arsimi i Lart ka kaluar ndisa faza domethnse me ant e tyre pozitive dhenegative pr zhvillimin e tij.

Periudha: 1990-1994, karakterizohet nga vitet ehapjes s universiteteve, pas viteve t ndryshimit,ku shteti dominonte dhe autonomia universitareishte n stad jo domethns. Statusin universitete gzonin fillimisht vetm dy universitete, t cilat ipasoi edhe Universiteti Politeknik, pas ndarjes ngaUniversiteti i Tirans. Po ashtu, n Tiran ekzistonintri akademi (e Arteve, Sporteve dhe Ushtarake),n tri rajone (Shkodr, Elbasan dhe Gjirokastr)funksiononin ende Institutet Pedagogjike qformonin msues, ndrkoh n Kor prej vitesh

funksiononte Instituti i Lart Bujqsor. Gjat ksajperiudhe krkimi shkencor realizohej pjesrishtn universitete, apo n Institutet e Sistemit tAkademis s Shkencave dhe n Institute n varsit Instituteve Qendror me vendndodhje n Tirandhe n rrethe t tjera.

N vitet 1992-93 me Vendim t Ministriss Arsimit, Institucionet e Arsimit t Lartjasht Tirans, u shndrruan n Universitete,prkatsisht t Elbasanit, Shkodrs, Gjirokastrs

dhe Kors. M tej, n vitin 1994, n Vlor uhap edhe Universiteti Teknologjik. Ndryshimi istatusit t tyre n universitete ishte nj vendimpolitik, pa iu nnshtruar nj procesi vlersimi dhestandardesh akademike. Ky vendim ishte hapi ipar drejt fashitjes s identitetit dhe tradits sktyre institucioneve dhe drejt zgjerimit q pasoim tej n profilet e tyre programore. Q nga kymoment, kto IAL zhvilluan t gjitha programet nfusha t ndryshme akademike, pa ndonj dallimt dukshm. Kjo shnon dhe fazn e par drejtlargimit nga profilizimi, kaq i domosdoshm nkushtet e nj ekonomie tregu dhe nj transformimirrnjsor t strukturs s ekonomis n vend.Vitet 1994-99 u karakterizuan nga zgjerimi i

mtejshmi sistemit dhesidomos ngazgjerimii profileve tuniversiteteven njrnan dheuniversiteteve t rretheve nga ana tjetr, dukehumbur kshtu nmnyrgraduale identitetindhe profilinetyrespecifik. Enden kt kohsistemi privat nukbntepresionmbi sisteminpublik, boshllk tcilin, singa pikpamja eshumllojshmris akademike, ashtudhe ngapranimet estudentve eplotsonte sistemishtetror qrritejdhe zgjerohej,por i palidhur mezhvillimin ekonomikt vendit dhe t krkessprprofesionetcaktuara.

N vitin 1998 Sistemi i ArsimittLartn varsit Ministriss Arsimit dhe Shkencs prbhejnga njmbdhjet(11) Institucione tArsimit tLart,ngatcilat tet (8)universitete(3 nTiran,5 nrrethet tjera) dhe3shkolla t larta nTiran(AkademiaeArteve, Shkolla eLart eInfermieris

dheInstituti i Kulturs Fizike).

Ligjii ri prArsimine Lart nvitin 1999 erdhi sinj domosdoshmri pr t lejuar dherregulluarzhvillimin esistemit t Arsimit tLartdhe tgjithkomponentve t tij prbrs, veanrishtnkushtet e domosdoshmris tprditsimit t tij meelement dhe mekanizma t rinj q impononte

Procesi i Bolonjs.

Prmes ktij ligji sanksionohet qart, pr her t

par autonomia universitare eshprehur kryesishtnskemn dhe mnyrn ezgjedhjeve tautoritetevedheorganeve drejtuese,n vendimmarrjenakademike,qeverisjen dhe menaxhimin financiar.N aspektinakademikfuten konceptet e kurrikulavet organizuara, konceptet bazt Bolonjs,sistemievropian ikrediteve universitare(ECTS) nkurrikulate studimet universitaredhe integrimi i krkimitshkencormidis atij q zhvillohej n universitete meatt institutevekrkimore, kryesishtt Akademiss Shkencave. Kjo synonte dhe zbutjen reciproke

t diferencave nkapacitetet msimdhnse dhekrkimoremidisstafit tuniversiteteve dhe atyrekrkimoret instituteve.

Nkuadrine mekanizmave t sistemit t Bolonjs,n kt ligjsanksionohet prher t parSistemiiSigurimit tCilsis.

Pr her tparkonceptohet dhe hapet rrugapr futjenearsimit t lart privat nsistemdheprfshirjaearsimimit policor dhe ushtaraknsistemin e arsimitt lart.

Vitet1999-2007 shnuan vitet e ridizenjimit tsistemit, triakomodimit t institucionevedhe


15/66

15

kurrikulave sipas sistemit t Bolonjs dhe hapjen einstitucioneve t para private t arsimit t lart.N vitin 2001, Shqipria nnshkruan Marrveshjene Lisbons pr njohjen e diplomave dhe fillimin esistemit t njohjes s diplomave t huaja n vendsipas kritereve dhe standardeve evropiane, tparashikuara n kuadrin e procesit t Bolonjs. Pokt vit, Ministria e Arsimit dhe Shkencs urdhron

zbatimin e sistemit ECTS (European CreditsTransfer Sistem) n t gjitha kurrikulat e IAL-ve nShqipri.

Gjat vitit 2003 Shqipria aderon zyrtarisht nprocesin e Bolonjs. Ky vit shnon fillimin eorganizuar t rishikimit dhe t prshtatjes skurrikulave t Arsimit t Lart sipas ktij sistemi,konceptimin e ECTS dhe zbatimin e tyre. Ky ishtedhe sht nj proces i vshtir, ende i paprfunduarveanrisht n aspektin e harmonizimit t

kurrikulave, sipas cikleve dhe profileve universitaren rang kombtar dhe evropian.

Gjat ksaj periudhe, duke filluar q nga 2002, ulicencuan institucionet e para private. Deri n vitin2005 funksiononin vetm 5 IAL private, pothuajset gjitha t specializuara (Ne York, Marubi, Luarasi,Zoja e Kshillt t Mir dhe Fakulteti i Stomatologjisi UFO).

Duhet t theksojm se n kto vite, nuk kishte

nj kuadr ligjor t plot, gjith- mbulues dhe mestandarde t plota pr procesin e lejimit t hapjess institucioneve private, megjithat procesi ishtederi diku i prgjegjshm dhe i kujdesshm e prpasoj gradual. Institucionet e hapura gjat ksajkohe drejtoheshin kryesisht nga figura akademike.Ato hapeshin n kuadrin e marrveshjeve tmirkujdesura pr cilsi dhe n fusha profesionalee komplementare q mbuloheshin m me vshtirsinga institucionet shtetrore. sht e rndsishmet prmendet q kto IAL private u hapn si

plotsuese t IAL-ve publike. Vlen t evidentohetfakti q procesi ishte i mirkontrolluar nga MASh,ndrkoh q Sistemi i Akreditimit ishte ende nhapat e para t krijimit dhe funksionimit. Gjat ksajperiudhe (2005-2006), AAAL ndrmori procesin epar t vlersimit dhe analizs s programeve dheinstitucioneve ekzistuese t Arsimit t Lart, edhepse ky proces nuk vijoi me nj vendimmarrje, apondikim n politikat pasuese t Arsimit t Lart. Nkt periudh, rishikimi, riorganizimi i programeveekzistuese dhe hapja e programeve t reja sipasBolonjs, si dhe hapja e institucioneve private u bn nj bashkpunim konstruktiv midis MASH dheAgjencis s Akreditimit, prfshir ktu dhe njohjene diplomave me komisione t prbashkta.

Pranimet pa kritere (si n drejtim t kuotave, poredhe t standardit mesatares) n institucionetprivate dhe zgjerimi i mtejshm i sistemit me koht pjesshme ishin dy faktort kryesor q ulnndjeshm cilsin e pranimeve n hyrjen dhe ndaljen t diplomave.

Gjat viteve 2000-2005 kishte vetm 5 IAL private,

ndrkoh n 2005-2009 u hapn 34 institucioneprivate t reja dhe nj publik, ndrsa n periudhn2009-2013, dy publike dhe 10 private IAL. Edhe atoiniciativa t hapjes s IAL-ve publike me nj identitett veant rajonal/gjeografik si p.sh UAMD-Durrs,apo me programe studimi special dhe krijues prsistemin shqiptar (si p.sh. FASTIP n Universitetin eDurrsit), me kalimin e kohs e humbn profilizimin,duke arritur q ata vet, t krijuar si institucione medrejtim t rndsishm t profilizuar dhe rajonal, thapnin filiale n rrethe t tjera.

Sot, Arsimi i Lart profesional sht thuajse joekzistent, edhe pse n Kuadrin Shqiptar tKualifikimeve ai figuron dhe referohet si nivel.Aktualisht jan 2 institucione private q ofrojnarsimin profesional me 4 programe studimi, ndrsan arsimin publik jan 3 IAL me 10 programegjithsej.

Sistemi i Sigurimit t Cilsis, i konceptuar nligj q n vitin 1999, me krijimin Agjencin e

Akreditimit n vitin 2001, mori zhvillim veanrishtpas vitit 2003, me ngritjen e Kshillit t Akreditimit.Hartimi i procedurave dhe kritereve t vlersimitdhe formsimi i ktij sistemi ishte relativisht ingadalshm, n raport me rritjen dhe zgjerimine shpejt t institucioneve dhe programeve tstudimit. Proceset e vlersimit dhe akreditimitfilluan t ken shikueshmri kur nj pjes e mir einstitucioneve dhe programeve n sistemin privatishin licencuar. Ndrkoh nn kompetencn dhekontrollin e MASh it sistemi publik, nn mbrojtjen

nga shteti nuk e konsideronte rndsin e tij.Deri n vitin 2009 sistemi u zgjerua kryesisht nnvullnetin politik dhe n skemat, ku MASh kishte mshum kompetenc n hapjen e sistemit, ndrkohpresioni mbi akreditimin pas hapjes u zhvendosmbi Agjencin dhe Kshillin e Akreditimit. Kjobri q ndrsa deri n vitin 2009-2010 kishte njnumr t madh hapjesh institucionesh (11), n vitet2010-2013 prballemi me procesionin e zgjerimitdhe shtrirjes s IAL-ve private ekzistuese dhe takreditimit me dhe pa kritere e standarde. Me gjithprpjekjet shpesh nn izolim dhe t lna t vetmenn presion t institucioneve t akreditimit pr tvlersuar dhe garantuar cilsin, edhe prmes


16/66

16

angazhimit t ekspertve dhe antareve t huaj nKshillin e Akreditimit, nuk u arrit t pengohej kyortek. Kjo solli situatn e sotme ku cilsia psoin favor t masivizimit nga njra an dhe abuzivimitnn petkun e zbatimit t ktij parimi nga ana tjetr.Ministria Arsimit dhe Sportit n kt periudh,ka pasur nj rol pasiv, ndaj detyrimeve ligjore tparashikuara n ligjin e arsimit t lart, si institucionprgjegjs pr zbatimin e detyrimeve ligjore narsimin e lart dhe ndrmarrjen e politikave tnevojshme n funksion t sigurimit t cilsis n AL.

3.3. Problematika e Sistemit t sotm dhe e

zhvillimit t tij

N kt seksion paraqiten disa nga problemet eprgjithshme t gjetura n sistem. Detajimi i tyrebhet n do kapitull sipas organizimit t ktijraporti.

3.3.1 N struktur nuk ka pasur dhe ende nuk kanj strategji, nj politik t qart zhvillimore dhe njmodel t arsimit ton t lart. N t kundrt, sistemikarakterizohet nga nj numr i madh rregullimeshligjore dhe nnligjore, pa vizion dhe shpesh tpazbatueshme, t pazbatuara ose t pakontrolluaran zbatimin e tyre.

3.3.2. Nuk sht kryer n rang kombtar nj analize mundsive reale q ka vendi pr punsim, zhvillim

dhe orientimin e arsimit t lart drejt prmbushjess ktyre nevojave aktuale, apo n t ardhmensipas nevojave t tregut.

3.3.3. Ecuria e Arsimit t Lart karakterizohet:o Nga nj zhvillim i deformuar dhe i pa harmonizuarmes sistemit publik dhe atij privat t AL, i shprehurn numrin shum t madh t IAL-ve, shprndarjene programeve t studimit dhe at t studentveo Orientim i gabuar i studentve nprmjetzgjedhjes me detyrim t studimeve nprmjet

sistemit aktual t Maturs Shtetrore, kuprputhshmria midis preferencs reale t studimitt studentve dhe studimeve q kryhen sht eult.

3.3.4. N IAL-t tona ka ndryshime t mdha nnumr studentsh, apo programesh t ofruaramidis vet institucioneve. Sot ka institucionedhe programe q funksionojn me numrminimal studentsh. Ky fakt sjell problematikn epamundsis financiare pr mbulimin e kostove dhesigurimin e standardeve minimale t msimdhnies,pa folur pr krkim shkencor apo aktivitete t tjera.N shum raste, nga institucionet jan gjetur rrug

alternative t mbulimit t kostove n dm t cilsisderi n shkelje ligjore.

3.3.5. Sistemi privat i Arsimit t Lart paraqitet ifragmentuar, me Institucione private t copzuarpa nj profil t vetin, me shum programe studimin t gjitha cikleve, por q mbajn nj numrtepr t pakt studentsh n raport me numrin eprgjithshm. Sot, 44 IAL private mbajn vetm20% t numrit t prgjithshm t studentve nrang vendi.

3.3.6. Arsimi i lart publik n Shqipri prbhet ngadisa IAL publike kombtare t mdha n vshtirsimenaxhuese t vendosura n Tiran, dhe nga IALt tjera publike m t vogla, t zgjeruara artificialishtdhe q riprodhojn njra- tjetrn n struktur dheofert akademike.

3.3.7. Kemi akordim pa kritere t qarta t statusitt universitetit, ndrkoh q shum prej tyre nuk iplotsojn standardet institucionale pr kt status,gjithashtu nga ana tjetr kemi numr t kufizuart institucioneve t arsimit t lart universitar:akademi, shkolla t larta, kolegje, etj.

3.3.8. Ka filiale t hapura pa kriter dhe jashtlogjiks ekonomike e institucionale q krijojnkonkurrenc t panevojshme e t dmshme, madjebrenda vet IAL-ve publike.

3.3.9. Cilsia e IAL-ve dhe e programeve t studimitn sistemin publik nuk sht testuar prmesprocesit t vlersimit dhe akreditimit, duke ndikuaredhe n sistemin e IAL-ve private.

3.3.10. N arsimin e lart, sot ka nj diversitet tlart n ofertn akademike, q sht zgjeruar pakriter, pa politika planifikimi dhe e pajustifikuar prmadhsin, popullatn, dhe krkesn e tregutshqiptar.

3.3.11. N llojshmrin e oferts akademike,mbizotron dukshm arsimimi i lart universitar mbiat profesional, jo universitar; shkall shum e ulte tij si n numrin e llojeve t programeve t studimitt ofruara (as 1% t programeve n total), ashtudhe n numrin e studentve n kt sistem (rreth0.1%).

3.3.12. Pranimi n universitet karakterizohet ngapolitika pranimi pjesrisht t kontrolluara n sisteminpublik (t paktn pr programet e preferuara), porthuajse pa kritere e kontrolle n sektorin privat,madje edhe pr fushat e veanta t rregulluara (BE)


17/66

17

dhe sipas niveleve e cikleve t studimit (MA. Prof,M.Sc. Shkencor dhe PhD n IAL-t praktikishtsht lejuar pa kritere dhe nuk kontrollohet).

3.3.13. Kurrikulat jan t paharmonizuara n nivelkombtar pr t njjtat programe sipas emrtimit,llojit dhe niveleve, apo titujve t studimit. Kjo shte vrtet madje dhe pr programet q testohen pasdiplomimit me Provimin e Shtetit. Kjo list sht ekufizuar n raport me at t BE dhe me programetjo t harmonizuara me vendet e BE q midis tyrei kan (imperative pr programet q ojn nprofesione t rregulluara).

3.3.14. Zgjerimi i sistemit part time(me koh tpjesshm) pa kriter e pa politika, duke e kthyerat n nj sistem kryesor arsimimi (nga dytsor nvitet e mparshme) dhe kundr qllimit pr t cilinekziston, si mundsi alternative pr ata q jan n

marrdhnie pune.

3.3.15. Zgjerimi i pakontrolluar i sistemit tstudimeve part-time preku edhe programet estudimit specifik me komponent t rndsishmteknik, krkimor, praktik, profesional madje dhe atot profesioneve t rregulluara.

3.3.16. Me gjith politikat masiviste (n praktik)pr kualifikimin e stafeve akademike, dhe qln hapsira interpretuese, ato uan n nj rritje

t pakuptimt t shkalls s kualifikimit t stafitakademik. Ende shum struktura universitare nuki plotsojn standardet aktuale t kualifikimit, kjoedhe pr shkak t zgjerimit t tyre t vazhdueshm.

3.3.17. Krkimi shkencor, si komponent irndsishm ky, pr institucionet e arsimit t lartme statusin universitet, n ato shqiptare sht nnivele mjaft t ultra veanrisht krahasuar me atoevropiane. Ndrkoh q kjo problematik shtm e theksuar n universitetet q operojn jasht

Tirans dhe n shumicn e IAL-ve private. Prpasoj, IAL t shqiptare sot, kan nj fizionomikryesisht msimdhnse dhe fare pak krkimore.

3.3.18. Institucionet Shqiptare t Arsimit tLart kan nj dukshmri dhe dimensionshum t kufizuar ndrkombtar dhe evropian,jan t mbyllura, thuajse trsisht domestike.Kjo dshmohet prmes prfshirjes n nivel tpaknaqshm n bashkpunime ndrinstitucionaleme impakt afatgjat dhe vizibilitet, prmes numritt limituar t programeve t studimit zyrtare tprbashkta. Kemi shum pak shkmbime

studentsh , ndrkoh q mobilitete jo t paktat stafeve, kan pak efekt n zhvillimin n planininstitucional e programor, dhe efektiviteti i tyre shtshum i ult n raport me fondet e prfituara e tshpenzuara. Paradoksi qndron q ka diploma tprbashkta, q ofrohen mbi marrveshje zyrtaret njohura n BE q i ofrojn vetm pak universiteteprivate, praktikisht m cilsoret e sistemit. Mobilitetitepr i ult i studentve sht nj nga treguesit mdomethns t nj prgjegjsie t pa ushtruar nshrbim t tyre. Kjo mbyllje e institucioneve tonashprehet edhe n mungesn e bashkpunimit midisvet institucioneve shqiptare n fushat e prafrta,ku nuk zhvillohen e zbatohen projekte krkimi tintegruara, ndrdisiplinore, ndrinstitucionale, dukei shndrruar ato n entitete t mbyllura, madje dhebrenda qytetit apo rajonit ku operojn. Nj tjetrdimension i mos hapjes jan marrdhniet e dobtagati t munguara me komunitetin, tregun e puns,

organizatat profesionale dhe pal t tjera, direkt apoindirekt t interesuara.

3.3.19. Sistemi i Brendshm dhe i Jashtm iSigurimit t Cilsis sht karakterizuar ngaprobleme dhe vshtirsi q lidhen s pari meshkalln e njohjes dhe interesimit t vet IAL-ve pr cilsin e brendshme. Ky proces nuk undihmua edhe prej ndryshimeve t vazhdueshmeligjore, kritereve e standardeve (shpesh herevazive, t paqarta e vshtirsisht t lexueshme)

q krkonin adoptime t shpeshta t IAL-ve dhevet institucioneve t sigurimit t cilsis jashttyre. Ktyre faktorve u shtohet dhe mos ndarjae qart dhe konfuze e fushs s veprimtaris dhekompetencave n sigurimin e brendshm dhe tjashtm t cilsis midis vet IAL-ve, institucionevet sistemit t cilsis dhe akreditimit dhe atyrevendimmarrse n sistem, si MASH dhe KM.


18/66

18

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E

ARSIMIT T LART

DHE KRKIMIT

SHKENCOR

Pjesa II Ndryshimet erekomanduara

Kapitulli 4

ORGANIZIMI I ARSIMIT T LART

4.1 Organizimi aktual i Arsimit t Lart n ShqipriArsimi i Lart n Shqipri ofrohet dhe zhvillohetn Institucionet e Arsimit t Lart (IAL) Publikdhe Jo publik, n prputhje me Kushtetutn eShqipris dhe Ligjin e arsimit t lart. N grupimine par bjn pjes IAL me financim t drejtprdrejtnga fondet publike, ndrsa n grupimin e dytbjn pjes dy tipa t IAL-ve: jofitimprurs dhe

fitimprurs, t cilt nuk prfitojn financim ngafondet publike,. T gjith IAL-t e msiprmemenaxhohen dhe funksionojn mbi bazn e ligjitt arsimit t lart dhe atij pr ndrmarrjet private efondacionet n Shqipri. Mnyra se si organizohenIAL-t n Shqipri detajohet n Kapitullin e 5-t.Ministria e Arsimit dhe Sportit (MAS) shtinstitucioni, q n prputhje me kornizn ligjore nfuqi, sht prgjegjse pr realizimin e programitpolitik- qeveriss n fushn e arsimit t lart dhekrkimit shkencor, si dhe sht prgjegjse prsigurimin e cilsis dhe respektimin e standardeven institucionet publike dhe private t arsimit t lartn Republikn e Shqipris. Ajo kontrollon zbatimine ligjshmris dhe prdorimin e fondeve publiken institucionet publike t arsimit t lart, si dhezbatimin e ligjshmris n institucionet private tarsimit t lart.

N prputhje me kornizn ligjore n fuqiinstitucionet qendrore publike, t cilat merren membarvajtjen dhe mbikqyrjen e arsimit t lart jan:

Drejtoria e Arsimit t Lart dhe Shkencs, njsiprbrse e MAS;

Agjencia Publike e Akreditimit t Arsimit t

Lart (APAAL), agjenci varsie e MAS, dheKshilli i Akreditimit (KA), organ kolegjial, q kryenveprimtarin e vet, pran APAAL;

Agjencia Kombtare e Provimeve (AKP), agjenci

varsie e MAS; Kshilli i Arsimit t Lart dhe Shkencs (KALSH),

organ kshillimor i MAS dhe i Kshillit tMinistrave pr politikat e zhvillimit n arsimin e

lart dhe n shkenc; Komisioni i Vlersimit t Titujve Akademik

(KVTA), organ kolegjial i kryesuar nga Ministri iArsimit dhe Sportit.

Drejtoria e Arsimit t Lart dhe Shkencs pran

MAS, sht njsia baz q harton strategjitdhe politikat pr zhvillimin e arsimit t lart meobjektiva specifik, t realizueshm, t matshmdhe strategjik, pr prmirsimin e mtejshmt kurrikulave dhe t cilsis s tyre, n baz tlegjislacionit dhe standardeve n fuqi, si dhe nprputhje me Procesin e Bolonjs.

Hartimi i planeve t monitorimit pr zbatimin ekurrikulave dhe vlersimin e cilsis s tyre, bazuarn aktet ligjore dhe nnligjore n fuqi.Vlersimi i veprimtaris krkimore-shkencoren vend, zhvillimi dhe prsosja e vazhdueshmelegjislacionit pr shkencn drejt modelevebashkkohore t organizimit, bashkpunimitnprmjet aplikimit n projekte kombtare endrkombtare, me synim final integrimin nHapsirn e Krkimit Shkencor Evropian.

Agjencia Publike e Akreditimit t Arsimit t Lart(APAAL) sht agjencia e ngarkuar me vlersimine cilsis dhe akreditimin institucional dhe tprogrameve t studimit t reja dhe ekzistuese, si

dhe prmes mekanizmave t tjer me sigurimine cilsis n arsimin e lart, t programeve tstudimit t t gjitha cikleve dhe llojeve dhe tInstitucioneve te Arsimit te Larte n vend. PranAPAAL funksionon Kshilli i Akreditimit, i cili, nbaz t vlersimit dhe rezultateve t tij, i sugjeronMinistris vendimin e hapjes s programeve t rejaose akreditimin e programeve apo institucioneveekzistuese. Vendimi m pas merret nnprgjegjsin e Ministris s Arsimit dhe Sportit. Nprocesin e vlersimit angazhohen edhe ekspert

t jashtm dhe t huaj sipas fushave akademike.APAAL ka si mision dhe objektiv kryesor vlersimine cilsis n arsimin e lart n bashkpunim meMinistrin dhe krijimin e kulturs s brendshme tcilsis n bashkpunim edhe me vet Institucionete Arsimit t Lart ne vend.

Agjencia Kombtare e Provimeve (AKP), sht njinstitucion i posam q ka nj funksion teknik,profesional, mbshtets dhe rekomandues tpolitikave t vlersimit dhe organizimit t Provimeve

t Maturs dhe t Shtetit. Ka disa drejtori nvarsi.


19/66

19

Kshilli i Arsimit t Lart dhe Shkencs (KALSH)sht organ kshillimor i Ministris s Arsimit dheSportit dhe i Kshillit t Ministrave pr politikate zhvillimit n arsimin e lart dhe shkenc. Kyorgan ka nj varsi t dyfisht sipas legjislacionitekzistues.

KALSH-i ka pr mision t jap mendime epropozime pr: strategjit e zhvillimit t arsimit t lart si n lmin

e msimdhnies, ashtu edhe n at tveprimtaris krkimore- shkencore;

drejtimet kryesore t zhvillimit t arsimit t lart;

projektbuxhetin e parashikuar pr arsimin e lart dhe

shkencn dhe metodologjin e shprndarjes s tij; standardet pr vlersimin dhe akreditimin e IAL-ve

dhe t programeve t studimeve; kriteret pr dhnien e titujve dhe gradave

shkencore, s bashku me Komisionin e Vlersimit

t Titujve Akademik; shtje t tjera t veanta, t krkuara nga

Ministri i Arsimit dhe Sportit

Komisioni i Vlersimit t Titujve Akademik (KVTA).Ky organ kolegjial, ka kto detyra kryesore:

t vlersoj propozimet e IAL-ve dhe t marr

vendim pr dhnien e titullit akademik Profesor; t kryej njohjen zyrtare n Republikn e

Shqipris t gradave shkencore ose titujve

akademik, t lshuara nga institucione thuaja t arsimit t lart, sipas procedurave, tprcaktuara me udhzim t Ministrit t Arsimitdhe Sportit;

t prcaktoj kriteret e dhnies s titujve

akademik dhe gradave shkencore nbashkpunim me KALSH-in; ti rekomandojinstitucioneve t arsimit t lart organizimin estudimeve t doktorats dhe promovimin pr titujtakademik;

t vlersoj, me krkes t Ministrit t Arsimit dhe

Shkencs, zbatimin e kritereve dhe tprocedurave pr kualifikimin shkencor ngainstitucionet e arsimit t lart dhe, kur vrenshkelje t kuadrit ligjor dhe nnligjor, propozonmasat prkatse;

t drgoj prfaqsuesit e vet, pr t mbikqyrur

procedurat pr mbrojtjen e doktoratave, sidhe pr shqyrtimin e titujve akademik, t cilatzhvillohen nga institucionet e arsimit t lart nmbledhjet (seancat) e hapura.

Konferenca e Rektorve, sht organ kolegjial ipavarur i autoriteteve drejtuese t institucionevepublike dhe private t arsimit t lart. Kryenveprimtari t koordinimit dhe zhvillimit t arsimit t

lart dhe krkimit shkencor dhe shpreh opinione prprobleme t zhvillimit t institucioneve t arsimit tlart, si dhe pr rastet t tjera t parashikuara n ligj.

4.2 Problematika

4.2.1. Nga nj analiz e thell dhe e detajuar efunksionimit, drejtimit, organizimit dhe akreditimitt IAL, si dhe nga vlersimet e bra n vite ngainstitucionet vendase dhe t huaja rezulton sesistemi i arsimit t lart n Shqipri paraqetnj sr problematikash komplekse dhe nuk iprgjigjet nevojave aktuale dhe perspektive tzhvillimit t vendit, si pr sa i prket aspektevet msimdhnies, ashtu edhe atyre t punskrkimore - shkencore.

4.2.2. Perceptimi i opinionit publik pr sistemin

e arsimit t lart n Shqipri sht ai i nj sistemiproblematik n disa aspekte, duke nisur ngakorrupsioni n nivele t ndryshme tek paaftsiae sistemit pr t prodhuar profesionist q iprgjigjen krkesave t kohs dhe tregut t puns.

4.2.3. Nga nj analiz e situats rezultojnproblematika t mprehta n t gjitha nivelet, nga atoqendrore t menaxhimit dhe drejtimit t arsimit tlart, ato t menaxhimit dhe drejtimit t IAL-ve, deritek msimdhnia apo pranimet e studentve dhe

respektimi i krkesave t tregut pr profesionist tfushave t ndryshme.

4.2.4. Mungon ndrthurja n t gjitha nivelet emsimdhnies me punn krkimore-shkencore.Vet ekzistenca e dy ligjeve t ndara pr Arsimin eLart dhe pr Shkencn shpreh qart kt koncept,i cili shtrihet m pas n t gjith organizimin eArsimit t Lart n vend, duke munguar integrimi imsimdhnies me punn krkimore-shkencore qn nivelet baz deri tek individi. Madje edhe vlersimi

i tyre, si edhe i vet IAL nuk kryhet mbi kto dyshtylla t zhvillimit bashkkohor t arsimit t lart.

4.2.5. Pavarsisht problematikave q paraqetn nj pjes t tij, ligji aktual i arsimit t lart nshum hallka t sistemit shpesh nuk zbatohet.Kjo ndodh pr arsye t ndryshme q shkojn ngafaktori njerzor, deri tek mungesa e mekanizmavet vlersimit dhe kontrollit n do hallk tsistemit. Raportimet vjetore nga ana e IAL-venuk jan transparente dhe nuk bjn nj analizreale t gjendjes s institucionit n do nivel t tij.Prgjithsisht mungojn analizat sistematike tcilsis s msimdhnies apo puns shkencore ngaana e organizmave drejtuese. Llogaridhnia sht nnivel minimal, pr t mos e kualifikuar jo ekzistuese.


20/66

20

4.2.6. Sistemi i arsimit t lart n Shqipri shtjo fleksibl dhe nuk lejon shumllojshmrin einstitucioneve. Nj shembull i saj sht mungesa eprofilizimit t universiteteve rajonale sipas nevojavet tregut dhe transformimi i tyre n miniatura tuniversiteteve publike qendrore.

4.2.7. Nj mangsi e madhe e sistemit tderitanishm sht edhe fakti q centralizimi ivendimmarrjes sht shume i theksuar dhe vertikal.Kjo fillon q n mungesn e pavarsis s agjencivedhe kshillave kombtare (t prmendura mesipr) pr te marr vendime t pavarura, e deri tekmungesa e pavarsis s institucioneve.

4.2.8. Nj tjetr problem i sistemit sht edhendrhyrja n ligj me vendime t Kshillit tMinistrave dhe Ministris s Arsimit, t cilat jo vetmq nuk e kan ndihmuar zhvillimin e arsimit t lart,

por shpesh e kan br t pamundur, zbatiminkorrekt t ligjit ekzistues.

4.3 Sugjerimet

4.3.1. Pr t mundsuar zgjidhjen e problematikavet siprprmendura propozohet nj struktur e reorganizative pr institucionet e arsimit t lart, e cilado t rriste efikasitetin dhe pavarsin institucionalet IAL-ve. N sugjerimet e mposhtme jan mbajturparasysh disa parime t rndsishme t menaxhimit

si dhe disa nga prvojat m t mira ndrkombtare.

4.3.2. Disa nga elementt dhe parimet kryesore kujan bazuar sugjerimet pr strukturn e re t IAL-vejan:

vendosja e konkurrencs n themel t nancimit

dhe menaxhimit t arsimit t lart; eliminimi i burokracis dhe krijimi i institucioneve

t pavarura krijimi i mekanizmave t kontrollit dhe

llogaridhnies n mnyr q t rritet cilsia dheprgjegjshmria.

4.3.3. Propozimet e bra mbajn parasysh uljene kostos s kalimit nga skema e vjetr tek e reja,duke transformuar disa nga institucionet ekzistuese,por edhe duke krijuar institucione t reja dhe tpavarura.

AKF Agjencia Kombtare e Financimit t Arsimitt Lart.

4.3.4. Ky sht nj institucion i ri i pavarur nushtrimin e veprimtaris s tij. Ka pr detyrkryesore shprndarjen e fondeve publike sipaspolitikave t do qeverie.

4.3.5. Ky institucion i drejtuar dhe organizuarnga nj bord akademiksh dhe menaxhersh kapavarsi n vendimmarrjen e tij. Antart e borditzgjidhen me konkurs publik nga propozimete bra nga IAL ne vend. N prbrje t borditmidis antarve te tjer ka edhe prfaqsuesnga Ministria e Arsimit dhe Sportit dhe Ministria eFinancave.

4.3.6. Qllimi i ksaj agjencie sht q tshprndaje fondet publike n drejtim t trekategorive t rndsishme:

Msimdhnies

Puns krkimore - shkencore (pjesa logjistike)

Inovacionit/zhvillimit

4.3.7. Mnyra e financimit dhe skema q ndiqetnga kjo agjenci pr financimin e IAL-ve sht dhn

e detajuar n kapitullin 6, t financimit t arsimitt lart. Ajo q duhet t theksohet ktu sht sepr financimin e puns krkimore - shkencore, kjoagjenci shprndan vetm nj pjes t fondeve, atoq jepen mbi bazn e klasifikimit shkencor t doindividi/departamenti/IAL-je dhe pr ann logjistikete puns krkimore shkencore. Financimi kryesori puns krkimore-shkencore bhet nga AgjenciaKombtare pr Krkimin Shkencor, mbi bazn eprojekteve t fituara nprmjet aplikimit, individualapo n grup.

4.3.8. AKF sht prgjegjse, gjithashtu, pr tpropozuar kriteret dhe formulat mbi t cilat bhetedhe shprndarja e fondeve publike pr arsimin elart.

4.3.9. N bazn e puns s ksaj agjencie jan triparime t rndsishme:

i. Konkurrenca e lir (zgjedhje e gjer pr studentt)ii. Mundsi t barabarta (pa pasur parasysh t

ardhurat)iii. Ekselenca n msimdhnie dhe pun shkencore

4.4 AKKSh Agjencia Kombtare pr KrkiminShkencor.

Kjo agjenci q ka pavarsi t theksuar, nuk shtnj institucion i ri, por sht n fakt zvendsimi iAgjencis s Krkimit, Teknologjis dhe Inovacionit(AKTI). Ajo ka pavarsi n ushtrimin e veprimtariss saj, si edhe AKF-ja. Bordi sht organi m i lartvendimmarrs dhe ka n prbrjen e tij, prveantarve t zgjedhur, dhe prfaqsues t Ministriss Arsimit dhe Sportit dhe Ministris s Financave.


21/66

21

4.4.1. Ndr prgjegjsit e ksaj agjencie sht dheidentifikimi i fushave prioritare n krkimin shkencor,teknologjin dhe inovacionin.

4.4.2. Agjencia i bn propozime MAS-it prpromovimin e karriers akademike e krkimore,si dhe kontrollon zbatimin e ktyre kritereve mean t mekanizmave t saj t brendshme, sipr shembull elementt e plagjiaturs, vlern ebotimeve kombtare dhe ndrkombtare t krkimitshkencor, t akademikve e t tjera.

4.4.3. AKKSH ka prgjegjsi direkte prorganizimin, vlersimin dhe listimin e punskrkimore shkencore t IAL pr do departament.Ky ushtrim q sht shum i rndsishm prshprndarjen e investimeve pr pun krkimore-shkencore nga AKF-ja bhet n mnyr t rregulltdo 4 vjet, ku do akademik duhet t paraqes disa

nga punimet e tij shkencore. Vlersimi bhet mbibazn e departamentit, dhe mbi t bhet rankimi iIAL-s. Pasi bn kt vlersim ia komunikon AKF-s vlersimin dhe listimin 4 vjear t IAL-s, mbibazn e ksaj pune krkimore shkencore.

4.4.4. Sidoqoft qllimi kryesor i ksaj agjenciesht q nprmjet instrumenteve t saj, tshprndaj fondet e puns krkimore - shkencorembi baz aplikimi. Fondet shprndahen mbi katrfusha t gjera studimi:

i. shkencat socialeii. shkencat e sakta, inxhinierit dhe teknologjia einformacionitiii. mjeksia dhe shkencat e lidhura me tiv. artet dhe sporti

4.4.5. Kjo agjenci shprndan edhe fondet prstudimet e doktorats (pr supervizim dhe tarifa).Deri me sot kjo sht br nga IAL-t. Kjo nukdo t thot q IAL nuk mund t japin fonde pr

studime t nivelit t doktorats (t prfituara ngaGrant-i i AKF), por sht nj mundsi shtes prmbshtetjen financiare t tyre.

Agjencia e Sigurimit t Cilsis n Arsimin e Lart -ASCAL

4.4.6. Agjencia aktuale e Sigurimit t CilsisAPAAL, nn nj emrtim t rishikuar Agjencia eSigurimit t Cilsis n Arsimin e Lart ASCAL,duhet t zgjeroj fushn e saj t veprimtaris dhekompetencave me mekanizma t rinj, dhe mefektiv, veanrisht n kontrollin dhe monitorimin ecilsis s msimdhnies n IAL n Shqipri.

4.4.7. Kjo agjenci duhet t ket nj status mt qart n kuadrin e administrats civile, memision dhe nj fush veprimtarie t prcaktuar paekuivok, t mirvendosur n kuadrin e aktorvedhe organizmave t tjer q garantojn cilsin,me nj pavarsi t shtuar si n planin operativ,financiar ashtu dhe vendimmarrs. Kjo agjencimund t vetfinancohet n t ardhmen dhe t ketpavarsi t plot, sikurse edhe agjencit e tjera.Mbi kto parime, procesi i vlersimit t cilsisn kuptimin e gjer dhe gjithprfshirs duhett prfshij mekanizma e instrumente t tjer nprmbajtje. Rezultatet e vlersimit nuk duhet tndikohet nga asnj pal jasht procesit teknik dhen prmbajtje t vlersimit, duke u shoqruar mehartimin e kritereve dhe standardeve t qarta elehtsisht t lexueshme e zbatueshme n vlersimdhe vendimmarrjen e akreditimit.

4.4.8. N kuadrin e ASCAL ngrihet dhe funksiononKshilli (Bordi) i Akreditimit, i cili, n koherenc merezultatet e vlersimit, merr vendimin prfundimtarn lidhje me akreditimin e programeve dheinstitucioneve t arsimit t lart, si t reja ashtudhe atyre ekzistuese, n mnyr periodike dheka sht m e rndsishme, n mnyr tpavarur nga MAS. Kjo agjenci sht prgjegjsepr akreditimin e IAL-ve n Shqipri, si nfunksionet e mparshme. Sugjerojm t quhetBordi i Akreditimit, sepse nuk kshillon, por merr

vendime pr akreditim. Gjja q ndryshon do tjen kriteret e akreditimit, pr t cilat Komisionimendon se duhet t forcohen n drejtim t cilsiss msimdhnies dhe n aspekte t tjera, sipasrekomandimeve dhe n zbatim t politikave eudhzimeve t Bashkimit Evropian pr arsimin elart dhe profesionet e rregulluara, n prputhje meobjektivat e procesit t Bolonjs. Procesi i vlersimitdhe akreditimit duhet t parashikoj angazhimine prhershm dhe n mnyr t qensishme tekspertizs s huaj n vlersim edhe n Bordin

e Akreditimit, n nj mas domethnse prvendimmarrjen.

4.4.9. Sistemi i Sigurimit t Cilsis duhet tsanksionoj qart se operon n prputhje mestandardet evropiane dhe ndrkombtare, nbashkpunim me ekspertiz t huaj dhe agjencihomologe jasht vendit pjes t ENQA.

4.5.0. Prve vlersimit t par dhe periodik,ASCAL duhet t ket detyra dhe prgjegjsi tshtuara n procesin e vlersimit t msimdhnies,si nj nga shtyllat kryesore t cilsis e lidhurdirekt me studentin, dhe monitorimin e saj tvazhdueshm n institucionet e arsimit t lart n


22/66

22

Shqipri. Po n kt linj, Institucionet e Sistemitt Sigurimit t Cilsis duhet t fillojn procesin evlersimit t msimdhnies, bazuar n rezultatetn dalje (outcome oriented) dhe t msimnxniesmbshtetur n learning outcomes, e pr pasoj dhevlersimin e cilsis s diplomave mbi kt baz.Ato duhet t rrisin, gjithashtu dukshmrin publike,transparencn dhe t sigurojn informimin prorientimin e studentve n mnyr q ti ndihmojpr przgjedhjen e studimeve t tyre t ardhshme.

4.5.1.Si pjes e vlersimit t msimdhnies, kjoagjenci duhet t bj edhe vlersimin e programevet msimdhnies (curriculae) dhe t diplomave tlshuara nga do IAL. Pasi bn kto vlersime,agjencia duhet t hartoj raportet e vlersimit prsecilin IAL. Raportet duhen t publikohen dhet jen transparente pr t gjith publikun, e nveanti pr studentt e ardhshm, n mnyr q ti

ndihmoj ata pr przgjedhjen e studimeve t tyret ardhshme.

4.5.2. Nj tjetr detyr e rndsishme e ksajagjencie sht t hartoj direktivat (guidelines)pr prmirsimin e cilsis s msimdhnies dhet propozoj nj dokument t rndsishm - Kodine Cilsis s Arsimit t Lart n Shqipri, i cilidrgohet n MAS dhe miratohet me VKM.

4.5.3. Puna e ksaj agjencie mbshtetet n

komisionet e zgjedhura dhe t pavarura q bjnkto vlersime, n t cilt prfshihen akademiknga t gjitha IAL-t, njerz nga shoqria civile dhestudent.

4.5.4. Nj tjetr detyrim i ksaj agjencie sht torganizoj vrojtimet tre vjeare t studentve prcilsin e msimdhnies, si dhe ti bj ato publiken kuadr t transparencs dhe informimit tpublikut.

AKAU Agjencia Kombtare e Aplikimit Universitar.

4.5.5. Ky institucion sht nj ide e re n kushtet eShqipris, por me rndsi shum t madhe, pasiduhet t reformoj hyrjen n arsimin e lart, dukeprmirsuar standardin e rekrutimit t studentve.Kjo agjenci bashkon kompetencat aktuale t RASH(Rrjeti Akademik Shqiptar) dhe AKP pr pjesn earsimit t lart.

4.5.6. sht agjenci vartsie e MAS-it .

4.5.7. AKAU do t ket katr funksione kryesore:

Organizimin e aplikimit studentor

Matrikullimin

Provimin e shtetit

Menaxhimin e database-ve universitar dhe

studentor.

4.5.8. Detyra kryesore e ksaj agjencie shtorganizimi i aplikimit universitar pr do kandidatdhe do institucion, qoft ky publik apo privat. dokandidat duhet t drgoj formn e aplikimit, nnt(9) muaj prpara se t mbaroj shkolln e mesme,ku t ket prcaktuar tri zgjedhjet e tij/saj.

4.5.9. Niveli minimal i pikve q duhet t fitojkandidati prcaktohen me VKM, ndrsa do IALharton kritere shtes.

4.6.0. Agjencia kryen edhe kontrollin e t dhnavet deklaruara, si dhe t procedurave t ndjekura

nga aplikantt. Ajo u komunikon IAL-ve emrat ekandidatve fitues sipas programit t studimit.

4.6.1. Procedurat e ndjekura nga kjo agjenci,pr pranimet n IAL, funksionojn mbi bazn eparimeve t barazis, konkurrencs s lir dhe t sdrejts s zgjedhjes s do individi q dshiron tstudioj.

4.6.2. Agjencia ka pr detyr, gjithashtu, tkrijoj nj databaz t dhnash, t plot pr do

IAL, pr programet e studimit dhe diplomat/certifikatat q lshohen; t vr n dispozicion tpublikut informacionet e nevojshme pr t brtransparencn lidhur me procedurat e ndjekura prpranimet, diplomimet, etj.

4.6.3. Kjo agjenci sht prgjegjse edhe prkrijimin e nj baze t dhnash kombtare tt diplomuarve dhe studentve q po ndjekinuniversitetet publike dhe private. Agjencia i krijonakses online IAL-ve, pr t hedhur t gjitha t

dhnat e studenteve dhe karriers s tyre shkollore,duke i ofruar IAL-ve mundsin e printimit tcertifikatave t notave n do moment, etj.

4.6.4. Universitetet, t detyruara nga ligji, duhet tmbajn t prditsuar bazn e t dhnave, e krijuarme t dhnat e kandidatve dhe karriers s tyreakademike, prfshi dhe t dhnat pr pedagogt eangazhuar n msimdhnie n IAL-n prkatse.


23/66

23

4.6.5. Kjo siguron vrtetsin e t dhnave duke eliminuar nj nga problematikat m t spikatura sot,at t dhnies s diplomave t pamerituara dhe falsifikimit t notave. Gjithashtu, sigurohet nj vshtrim iprgjithshm n do moment i studentve dhe pedagogve, duke mundsuar ksisoj edhe monitorimine standardeve akademike t msimdhnies, pr sa i prket raporteve pedagog/student, nivelit tpedagogve, respektimit t strukturs s programit t studimit, etj. Ve ksaj, monitorohet pjesmarrjan projekte dhe n krkimin shkencor t stafit, duke i ofruar AKKSH nj baz t dhnash pr vlersimin ekrkimit shkencor dhe financimit t tij.

4.6.6. Ky raport nuk analizon t gjitha organet kshilluese apo vendimmarrse n arsimit e lart n Shqipridhe fakti q nuk jan prmendur nuk do t thot q do t pushojn s ekzistuari ose q nuk duhet tinnshtrohen nj analize t plot n nj faz t dyt4.

Figura 4.1.Skema Institucionale e propozuar pr organizimin e Arsimit t Lart nShqipri

4Organizmat e tjer institucional nn varsi t MAS do t shihen n nj faz t dyt t puns s Komisionit pr Reformn n Arsimin e Lart dhe Krkimin Shkencor.


24/66

24

RAPORTI I PAR

PR REFORMIMIN E

ARSIMIT T LART

DHE KRKIMIT

SHKENCOR

Organizimi dhe funksionimi iinstitucioneve t arsimit t lart

Kapitulli 5

ORGANIZIMI DHE FUNKSIONIMI IINSTITUCIONEVE T ARSIMIT T LART

5.1. Organizimi aktual i Universiteteve

Nj ndr problemet m t mdha n hallkat earsimit t lart n Shqipri sht organizimi ibrendshm problematik i institucioneve t arsimitt lart. Problemet e konstatuara n kt sistem

jan te natyrave te ndryshme nga moszbatimii ligjit; i natyrs se shkeljeve njerzore; dhe mee rndsishmja i mnyrs mos funksionale tvendimmarrjes dhe mos ndarjes s funksioneve.Rekomandimet e ktij komisioni do t fokusohenkryesisht n shtjen e par dhe t tret tprmendura m sipr. Problemet e shumta nkt sistem hierarkik jan konstatuar edhe ngastudime t mparshme dhe jan adresuar edhenga politika qeverisse t mparshme. Tendencaka qen e till q kto politika, t paktn n letr,predikojn pavarsin/autonomin institucionalet institucioneve t arsimit t lart n Shqipri.Po kshtu edhe studimet e ndryshme ngaorganizmat ndrkombtar dhe kombtar kandetajuar nj problematik t madhe n mnyrnse si organizohen institucionet e arsimit t lartn Shqipri dhe veanrisht n vendimmarrjen ecentralizuar t tyre. Pr qllime t transparencsshkencore n kt analize dhe rekomandimet qdo jepen, jan marr parasysh vetm organizimii institucioneve publike dhe jo publike, t cilatrregullohen me ligj.

Prpara se t analizojm problemet q kan dalnga mnyra aktuale e organizimit t brendshmsht e rndsishme t detajojm mnyrn se sijan organizuar strukturalisht kto institucione.Ky seksion ndiqet nga analiza e problematiksdhe prfundon me sugjerimet dhe ndryshimet erekomanduara nga Komisioni.

5.2. Organizimi strukturor dhe vendimmarrja n IALN baz t ligjit ekzistues institucionet e arsimit

t lart kan n letr autonomi dhe liri t theksuarakademike. Universitetet vetqeverisjen m an tstatuteve dhe rregulloreve t hartuara nga ta, porn baz t dispozitave ligjore n fuqi.

Kto institucione organizojn strukturat e tyre t

brendshme dhe po kshtu kan nj pavarsi nhartimin e programeve t studimit dhe ato t punskrkimore shkencore. Prcaktojn kriteret e tyre tpranimit n programet e studimit.Bazuar n Ligjin pr Arsimin e Lart, IAL-t jangjithashtu t pavarura t hyjn n marrdhnie meqeverin dhe hallkat e saj; me institucione si motradhe me shoqri biznesi pr realizimin e qllimeve ttyre, q parashikohen nga ligji msimdhnia dhepuna shkencore.

Hapja, mbyllja apo edhe bashkimi i IAL-ve bhetme Vendim t Kshillit t Ministrave, bazuar npropozimin e Ministrit t Arsimit dhe Sportit.

Mnyra e organizimit t IAL-veIAL-ja sht e organizuar n kto njsi prbrseorganizative:

o Njsi kryesore (fakultetet, institutet e krkimit dhezhvillimit, kolegjet profesionale dhe filialet),o Njsi baz (departamentet dhe qendrat e krkimitdhe t zhvillimit)o Njsi ndihmse (laboratort, stacioneteksperimentale, njsit didaktike, bibliotekat dhenjsi t tjera, q realizojn studime, projektime dheshrbime).

IAL-ja drejtohet nga organe vendimmarrsekolegjiale si Senati, Kshilli i Administrimit, Kshillii Fakultetit dhe autoritete drejtuese ekzekutive siRektori, Dekani, Shefi i Departamentit. Antart esenatit dhe t Kshillit t Fakultetit zgjidhen nga igjith stafi. N kto organe stafi jo akademik dhe

studentt prfaqsohen respektivisht me 5 dhe15%. Po ashtu dhe autoritetet drejtuese zgjidhennga i gjith stafi prkats, ku votat e stafit joakademik dhe studentve vlejn respektivisht 5dhe 20% t totalit t votave. N rastet e qendravendruniversitare, autoritetet drejtuese przgjidhenme konkurs t hapur. Senati kryesohet nga rektorindrsa kshilli i fakultetit nga dekani. Kshilli iAdministrimit prbhet nga: prfaqsues me tpaktn grad shkencore t zgjedhur nga stafiakademik, 1 prfaqsues nga studentt dhe

prfaqsues nga Ministria e Arsimit dhe Sportit.Kshilli i Administrimit kryesohet nga Kryetari qzgjidhet nga antart e tij me dy t tretat e votave.Ai ka si objekt t tij mbikqyrjen e kontrollonin


25/66

25

e veprimtarive t Universitetit q lidhen memenaxhimin administrativ, financiar, ekonomik dhet pronave t tij. Organet dhe autoritetet drejtuesen IAL zgjidhen pr nj mandat 4 vjear dhe nukmund t rizgjidhen pr m shum se dy mandateradhazi n t njjtin funksion.

Kshilli i Profesorve mund t ngrihet n dofakultet dhe ka pr detyr organizimin dhe drejtimine studimeve t doktorats dhe t kualifikimitshkencor e pedagogjik pas doktorats. Prbrja,detyrat dhe funksionimi i Kshillit t Profesorveprcaktohen n rregulloren e ktij kshilli.Drejtuesi m i lart i nj institucioni t arsimit tlarte sht rektori, i cili sht autoriteti drejtues dheprfaqsues i ktij institucioni. Emrimi i rektorit tzgjedhur/drejtorit t qendrs ndruniversitare nuksht kompetenc e Ministrit, por e Presidentitte vendit. Shkarkimi propozohet nga Ministri i

Arsimit dhe Sportit dhe aprovohet nga Presidenti.Emrimi i dekanit t zgjedhur bhet nga rektoripor shkarkimi i tij bhet nga Ministri i Arsimit dheSportit me propozim t rektorit t IAL-s. Kancelarii Institucionit, sht prgjegjs pr drejtimin eprditshm t institucionit, pr zbatimin e buxhetit,pr kontrollin dhe aplikimin e veprimtaris financiare,si dhe pr zbatimin e ligjshmris. Kandidatura ekancelarit przgjidhet nga KADM-i dhe i paraqitetpr miratim ministrit nga rektori. N IAL janparashikuar dhe autoritete t tjera drejtuese si

zv/rektort, zv/dekant dhe kancelart e njsivekryesoreKy sht nj prshkrim i shkurtr i organeve dheautoriteteve drejtuese dhe menaxhuese t IAL-ve.

5.3. Problematika

5.3.1. Nj nga problemet kryesore te hasura nmenaxhimin e IAL-ve n Shqipri sht fakti sestruktura akademike dhe ajo menaxheriale nuk

jan t ndara n vendimmarrjen e tyre. Prgjegjsiainstitucionale e rektorit dhe organizmave te tjeradrejtuese sht jo vetm pr ann akademike poredhe pr ann financiare dhe menaxheriale tsistemit. Kjo ka krijuar, n radh t par, mungesefikasiteti n drejtimin e institucionit, mundsi prkeqprdorim financiar t fondeve t institucionitsi dhe nj munges zhvillimi t universitetit.Plotfuqishmria e drejtuesve t lart sjell arrogancn drejtim, suprimim t t gjitha t drejtave dhevendimmarrjes n njsin baz (departamentin) dhepresionin mbi vendimmarrjen n nivele t ndryshmesi administrative, ashtu dhe akademike si Senatet,Kshillat e Fakulteteve dhe Kshillat e Profesorve.

5.3.2. Prve ndarjes s funksioneve dhe detyraveq mungojn midis ans menaxheriale dheakademike, institucionet e arsimit t lart dallohenedhe nga nj centralizim vendimmarrjeje n tgjitha nivelet. N mnyr t qart n vend q tdrejtoj organizmi, drejton individi. Midis t tjeravekjo vjen edhe sepse drejtuesit ndikojn n forma tndryshme edhe pr zgjedhjet n kto organizma.

5.3.3. Nj tjetr problem qe sht hasur ninstitucionet e arsimit t lart sht mnyra dheformula e zgjedhjeve n kto institucione. Zgjedhjetprfshijn jo vetm stafin akademik, por edhe at joakademik, si dhe stafin studentor, mbi bazn e njprqindjeje t caktuar. Kjo mnyr zgjedhjeje si njpolitike populiste, q knaqen t gjith n shkelje tmerits dhe standardeve akademike, nuk ka n bazt saj objektivitetin. Nuk mundet nj grup njerzish qnuk kan interesa dhe njohjen e duhur akademike, t

zgjedhin drejtuesin akademik t institucionit.

5.3.4. Nj tjetr problem i dal nga analiza e ktijKomisioni sht fakti q drejtues t ndryshmkan varsi t ndryshme nga legjislativi dheekzekutivi. Rasti m flagrant sht ai rektorit qaprovohet nga Presidenti i Republiks. Dyzimi midisorganit aprovues (Presidentit) dhe atij financues(Ministris) krijon nj mundsi pr mos llogaridhniendaj institucioneve ekzekutive; n rastin konkretMinistris s Arsimit dhe Sportit, edhe pse nga

ana tjetr garanton pavarsin e rektorit ngaorgani financues, duke ndihmuar n autonomininstitucionale t IAL-s.

5.3.5. Nj tjetr problem i shfaqur sht fakti qndrsa sht menduar dhe konkretizuar dhnia eautonomis IAL-ve, kjo nuk sht shoqruar memekanizmat efektiv t kontrollit nga institucioniprkats, ne kt rast Ministria, pr zbatimin e ligjitdhe prdorimin e ksaj autonomie.

5.3.6. N kuadrin e ksaj autonomie/pavarsie nuksht shum e qart se kush sht prgjegjs prmosfunksionimin e institucionit t arsimit t larte.Futja e Kshillave t Administrimit sht nj risi, pordetyrat dhe prgjegjsit e tyre duhet t jen m tqarta dhe m prfshirse n drejtim t funksionimitt IAL-s.

5.3.7. Nj tjetr problem i shfaqur sht dhe lejimi idy punsimit n institucione t ndryshme t arsimitt lart. Ky dy punsim jo vetm q u ka sjell njmbingarkes shum t madhe t pedagogvedhe nj munges kontrolli t angazhimit t tyreakademik, por edhe ka pasur nj influencenegative t dyfisht. Nga njra an nuk ka lejuar


26/66

26

pedagogun t zhvillohet individualisht pr arsye tngarkess shum t madhe t msimdhnies ndisa institucione, por edhe ka krijuar munges skohs efektive pr pun krkimore - shkencore nIAL. Nga ana tjetr ka influencuar n mos zhvillimine vet institucionit pasi pedagogt nuk jan tinteresuar t investojn kohn e tyre n institucionine arsimit t lart ku punojn, duke qen se puna

e tyre krkimore, sipas kuadrit ligjor n fuqi, nuksht lehtsisht e matshme dhe e vlersuar, si ngaana e detyrimit q ka pedagogu si i punsuar nkt IAL, ashtu dhe nga pikpamja e promovimitt tij akademik, bazuar n kt pun krkimoreshkencore. Kjo situat ka krijuar nj gjendje tngurt n drejtim t puns krkimore-shkencoredhe nj rnie t cilsis s msimdhnies.

5.3.8. Problem i hasur gjat analizave dhe ishprehur nga nj numr i madh i personelit

akademik sht mnyra dhe kriteret e promovimit tstafit akademik. N radh t par aprovimi pr titujtshkencor vazhdon t bhet nga nj organizmrudimentar i centralizuar pran Ministris. Kjo sjellprobleme t mdha qoft n drejtim t administrimitt procesit, por edhe n drejtim t kritereve tpromovimeve. Gjithashtu, ky proces anashkalonfakultetin/universitetin q jan edhe instrumentet especializuara pr fushat e ndryshme t krkimit tindividit dhe grupit.

5.3.9. Nj tjetr mangsi e organizimit strukturort IAL-ve sht edhe mungesa e nj apodisa instrumenteve pr kryerjen dhe nxitjen epuns krkimore- shkencore n do nivel, ndepartament, fakultet apo IAL. Ksaj i shtohet edhemungesa e instituteve apo qendrave te krkimitshkencor, brenda fakulteteve apo universiteteveqe jan ose n nj numr shum t paket ose nukekzistojn n t shumtn e rasteve.

5.4. Sugjerimet5.4.1. N institucionet e arsimit t lart duhett ket nj ndarje t qart dhe pa ekuivok tprgjegjsis financiare nga ajo akademike, n dyduar t ndryshme dhe q kontrollohen n mnyr tkoordinuar. por t pavarur nga njra- tjetra. Kshtudrejtuesit akademike nuk do t ken interesafinanciare dhe organizmat akademike t universitetitnuk merren me menaxhimin financiar t tij. Prkt sht e domosdoshme q do IAL t ket njsistem me dy varsi: at akademike - senat, rektor,dekan dhe departamente; dhe at administrative-administrator, kancelar, menaxher departamenteshpr ann organizative (shih Skemn 5.1). T dyja

kto funksione varen nga Bordi Administrativnj organ prgjegjs pr gjith mbarvajtjen euniversitetit.

5.4.2. Skema e zgjedhjeve duhet t ndryshoj nthemel. Demokracia e gjer nuk sht zgjidhja eprsosur pr vende q nuk kan demokraci tstabilizuar. Por m i rndsishm sht fakti qdrejtuesit e zgjedhur t zgjidhen nga grupime qkan njohuri t drejtprdrejta mbi funksionin qdo t ket drejtuesi. N rastin e senatit apo trektorit n zgjedhje duhet t marr pjes vetmstafi akademik i prhershm i universitetit, dhe joai administrativ dhe studentt. Kta t fundit dot prfaqsohen me an t antarve t tyre nkomitetet e ndryshme, q marrin dhe vendimeekzekutiv t cilat lidhen direkt me studentin.Gjithashtu, Komisioni sht i mendimit q t futetmbledhja e prbashkt semestrale e studentve/

prfaqsuesve t tyre dhe stafit akademik pr doprogram. Kjo mbledhje duhet t minutohet dhe tdiskutoj t gjith krkesat e studentve pr atprogram.

5.4.3. N qendr t vendimmarrjes akademikesht Bordi Akademik (i gjith personeli akademiki prhershm i institucionit). Ky organizm shtshum i rndsishm s pari pr mbarvajtjen evendimmarrjes demokratike dhe meritokratike tInstitucionit t Arsimit t Lart. Ky organizm sht

prgjegjsi kryesor pr vendimmarrjen strategjiket universitetit, q nga zgjedhja e antarve tkomiteteve pr mbarvajtjen e institucionit, derite zgjedhja e senatit ,apo e kshillit t fakultetit.Asnj vendim i rndsishm akademik nuk mund tmerret jasht ktij forumi (shih skemn 5.1)

5.4.4. Departamenti duhet te jet zemra e zhvillimitt msimdhnies dhe puns krkimore-shkencoret do institucioni t arsimit t lart. Departamentisht prgjegjs kryesor pr llojet e studimeve

q organizon n t gjitha nivelet, pr kurrikulat estudimeve dhe propozon numrin e programeve qduhet t organizoj, si edhe numrin e studenteveq duhet t ket do program. N rastet eprogrameve t prbashkta midis departamenteve,vendimmarrja kalon n nivel fakulteti. T dyja kto tfundit duhet t aprovohen n nj Komitet q merretme organizimin e msimdhnies dhe me zbatimine planit strategjik t universitetit. Pas ktij aprovimido program i ri, i propozuar duhet t marraprovimin financiar pr tarifat nga administratori/drejtuesi i Universitetit.

5.4.5. Departamenti duhet t ndrtohet nbazn e grupeve t krkimit dhe msimdhnies


27/66

27

n prputhje me fokusin dhe misionin q ai i kavendosur vetes. Departamenti nuk mund t jet itill pa program msimor dhe krkim-shkencor. Tdyja kto aspekte akademike t mishruara n doakademik, organizohen tek niveli i departamentit.Pr kt do departament duhet t organizohet mbibazn e grupeve/katedrave me interesa t njjtakrkimore - shkencore dhe msimdhnie.

5.4.6. Departamenti duhet t menaxhoj fondinbaz t krkimit shkencor dhe ta ndaj at midisantarve akademike t tij. Bhet fjal pr fondinq jepet nga AKF-ja pr logjistikn dhe buxhetinindividual t krkimit shkencor.

5.4.7. Departamenti (n rastet e programeve tprbashkta Fakulteti) duhet t prcaktoj listne studenteve fitues pr programet e tij t studimit,sipas kritereve dhe procedurave transparente.

Departamenti duhet t ket lirin pr t zhvilluarveprimtari pr dhnien e shrbimeve edhe pr ttret, sipas rregullave t prcaktuara.

5.4.8. Departamenti duhet t ket t prcaktuaredhe numrin minimal t stafit akademik, i ciliprcaktohet sipas krkesave dhe madhsis s douniversiteti dhe mbi bazn e rregulloreve prkatse.Ligji duhet t prcaktoj nj numr minimal tpersonelit permanent t do departamenti.

5.4.9. Departamenti ka pr detyrim t zgjedhDrejtuesin e Departamentit nga radht e tij. Kyi fundit duhet t jet me titullin profesor dheprofesor i asociuar dhe me nj mandat t fiksuar4 vjet. Shefi i departamentit nuk duhet t shrbejn dy mandate t njpasnjshme si drejtues idepartamentit. N raste t veanta aplikohenrregulloret e brendshme t do universiteti (prshembull kur numri i profesorve sht i ult, e ttjera). Drejtuesi i departamentit propozohet ngapedagogt e departamentit.

5.4.10. Paralelisht me departamentin duhett ngrihet edhe stafi administrues q ndihmonpunn e departamentit n institucion. Njmenaxher departamenti duhet t emrohet ngaAdministrata. Ky i fundit do t merret me nevojatadministrative dhe menaxheriale t departamentit,duke lehtsuar punn e drejtuesit akademik tdepartamentit. N varsin e tij duhet t ket njnumr stafi administrativ q merret me mbarvajtjenadministrative t programeve, kurseve tmsimdhnies e t tjera. I gjith stafi administrativemrohet (pas konkursit t hapur) dhe ka varsi ngaKancelari/Administratori i Universitetit.

5.4.11. Organi m i lart i IAL-s duhet t jetKshilli Administrativ (ose i riemruar BordiAdministrativ). Pr t rritur prgjegjsin dhe mir-menaxhimin e IAL-ve Publike dhe financimin publikn kto institucione propozohet krijimi i pronsiss qarte5 t IAL-s prmes ngritjes s BorditAdministrativ ( 5-7 veta n varsi t madhsis sIAL, por kjo i lihet n dor vete Institucionit) menj Administrator n krye. Pagat e tyre jan kostoe vet IAL-ve. Antart e ktij Bordi zgjidhen mevotim t fsheht t stafit akademik t IAL, mbibazn e kandidimit dhe me konkurrimit publik nrastet e zgjedhjeve jasht IAL-it. Ata preferohett ken formim dhe prvoja n fushat: financ,ekonomi, menaxhim, juridik, etj., ose specializim eprvoj n fushat kryesore t edukimit universitar.Kur nuk ka t till ose t interesuar brenda stafit,konkurrimi/punsimi hapet edhe jasht institucionit.Pas zgjedhjes antart e bordit punsohen me

kohe t plot n bord. Mandati i antarve t Borditka nj kohzgjatje 1 vit m shum se sa mandati irektorit dhe senatit, kjo pr arsye t vazhdimsisinstitucionale. Ky Bord sht prgjegjs praprovimin e politikave afatmesme dhe afatgjata(5-10 vjeare) t IAL-s. Rektori, Dekant, Shefat eDepartamenteve dhe Drejtuesit Administrative nukmund t jene antar t ktij Bordi, por marrin pjesn kto mbledhje pa t drejt vote.

5.4.12. Detyra kryesore e Bordit Administrativ sht

mbarvajtja e shndetshme dhe funksionimi optimali universitetit. Antart e Bordit duhet t aprovojnstrategjin e zhvillimit t universitetit. Ata:o jan prgjegjs pr garantimin e politikavet stabilitetit/rritjes institucionale n prputhjeme burimet e financimit, dhe qndrueshmrinfinanciare afatmesme dhe afatgjate t IAL.o mbajn prgjegjsi ligjore pr dshtimin financiaredhe t misionit t IAL. Ata jan de-fakto pronart/aksionart e IAL-ve si prfaqsues t balancuart interesit publik dhe t punonjsve/studenteve t

IAL-s.

5.4.13. Bordi ushtron monitorim/kontroll t rregulltt misionit dhe politiks financiare q zbrthehetdo vit n plane 1-vjeare fiskale dhe akademike,t cilat propozohen dhe pas miratimit, menaxhohennga vet Rektorati, Dekanatet/Departamentet dheAdministrata.

5.4.14. Bordi Administrativ sht prgjegjspr zgjedhjen dhe punsimin e Administratorit,Kancelarit, Shefit t Financave, Shefit tPersonelit dhe do emrimi administrativ. N Bordprfaqsohen, n baz t prqindjes s financimit,

5Pronsi ne kt kontekst nnkupton q do person juridik q investon n nj IAL duhet t ket t njjtn prfaqsi reprezentative sa edhe shuma e investuar nt. Nqoftse investimi i shtetit sht n masn 20% te te ardhurave t ktij IAL-i, athere shteti duhet t ket prfaqesues n masn 20% n kt Bord.


28/66

28

t gjitha palt kontribuese (IAL nprmjetzgjedhjeve/konkurrimit, Ministria nprmjetemrimit, Biznesi nprmjet emrimit, e t tjer).Antart e Bordit kan procedura shkarkimi si ninstitucionet e pavarura. Ata balancojn qeverisjene IAL midis Stafit Akademik dhe Administrativ, dhebalancojn rrezikun e kontrollit absolut t Rektorit,apo Administratorit. Pavarsisht tipit t universitetit,ky Bord gjithmon duhet t ket n shumicprfaqsuese personelin e votuar akademik.

5.4.15. Organi m i lart akademik sht Senati iUniversitetit, i cili zgjidhet nga Bordi Akademik mevotim t gjer. Antart e senatit vet kandidohenpr zgjedhje. Shrbejn pr nj periudhe 5 vjeare.Ata duhet t jen pedagog me titull profesor, oseprofesor i asociuar.

5.4.16. Senati mbulon dhe aprovon t gjitha

shtjet akademike t nj universiteti. Ai zgjedhrektorin dhe ky i fundit jep llogari tek senati nmnyr periodike.

5.4.17. Rektori zgjidhet nga Senati dhe mundt jet nga stafi akademik i IAL-s. Antart esenatit, rektori, apo zvends rektort duhet t jenpedagog me titull profesor ose profesor i asociuar.Rektori sht drejtues i senatit. Rektori nuk duhett shrbej n dy mandate t njpasnjshme npozicionin e tij.

5.4.18. I njjti sistem zgjedhjeje duhet t aplikohet przgjedhjen e dekanve q duhet t zgjidhen nga bordetakademike (kshillat e fakulteteve) t do fakulteti.

5.4.19. do drejtues aktual dhe n vazhdim nukmund t zgjidhet n t njjtin post.

5.4.20. Nga ana administrative do universitetduhet t ket Administratorin e tij q zgjidhet mekonkurs dhe emrohet nga Bordi Administrativ.

Ky administrator duhet t ket nj eksperiencet gjat n menaxhimin e nj institucioni publikapo privat. Ky drejtues sht prgjegjs pr annadministrative dhe financiare t universitetit. Nvarsi t tij jan kancelari dhe menaxhert e dodepartamenti.

5.4.21. Nj risi n funksionimin e institucionevet arsimit t lart sht futja e Komiteteve medetyra specifike t caktuara. do komitet ka njfunksion t caktuar dhe nj antarsi jo m shumse shtat vet. Pr shembull ai mund t merretme promovimin e stafit akademik; me shtjete studenteve; nj tjetr me shtjet e etiks skrkimit shkencor; me bursat dhe aplikimin e

mundsive t barabarta e t tjera. Antart ekomiteteve vet kandidohen nga stafi akademik dhevotohen nga Bordi Akademik, pra i gjith personeliakademik permanent. Kan mandat t kufizuartre vjear. Antarsimi n kto komitete duhet tshihet si kontributi qytetar i do akademiku dhesht nj obligim n faza t ndryshme t karrierss do akademiku, si i till sht i rndsishmn promovimin e stafit akademik. Antarsimi nkto komitete ka t bj me kontributin e do stafiakademik n t ashtuquajturn good citizenship.

5.4.22. Duhet t ndalohet dy punsimi midisinstitucioneve t arsimit t lart n Shqipri, si njelement q ka prkeqsuar t dy aspektet e jetsakademike, at t msimdhnies dhe at t punskrkimore-shkencore. Pjesmarrja n projekte,konsulenca, botime dhe shrbime q realizohet nkuadr t institucionit nuk duhet t konsiderohet si dy

punsim brenda institucionit, por duhet t njihen evlersohen prej ktij t fundit si nj mjet pr zhvillimininstitucional. N rastin e dhnies s kontributit,ky kontribut n nivelin personal duhet njohur dheshprblyer n baz t puns s br, t kontributitpersonal dhe t cilsis s rezultatit e arritjes.

5.4.23. Zgjerimi horizontal i Institucioneve tArsimit t Lart n parim duhet t prcaktohet ngaperformanca dhe krkesa e tregut dhe jo vetm ngainvestimet n infrastruktur. Zgjerimi horizontal nuk

mund t mbshtetet n nj numr fiks t IAL-ve.T gjith IAL-t Publike dhe Jo publike nuk duhett jen masive, qasja duhet t jet cilsore. Mbi tgjitha financimi i programeve t reja t studimit, tdepartamenteve t rinj bhet vetm me aprovimnga AKF. N t kundrt universiteti mbart mbivetvete koston e hapjes s ktyre programeve,departamenteve e t tjera.

5.4.24. sht e rndsishme q emrimet e reja ninstitucionet e arsimit t lart t bhen mbi bazn

e nevojave dhe t treguesve student/pedagogt do institucioni (deri tek niveli i departamentit).Kto emrime e kane piknisjen tek departamentidhe emrimi behet nga nj komision ad hoc iemruar nga stafi menaxherial. Si parim komisioniduhet t prbhet nga pes antar: Kryetarii Komisionit t rekrutimit nj profesor jashtdepartamentit t punsimit; dy antar ngadepartamenti (mundsisht njri profesor) q jandhe m t rndsishmit n komision; nj antar nganj departament i ngjashm dhe nj tjetr nga njdepartament fardo i universitetit. Emrimi duhett ket dy procese: nj intervist dhe nj prezantimte puns krkimore shkencore pran departamentit.Ky i fundit jep nj gjykim pran komisionit te


29/66

29

rekrutimit. Pas przgjedhjes personeli menaxherialmerret me prfundimin e emrimit te individit.Kjo formul siguron paanshmri, zgjedhjen ekandidatit m t fort, pjesmarrjen e departamentitn vendimmarrje, dhe zbatimin e rregullores sUniversitetit.

5.4.25. Universiteteve publike duhet tu jepet edrejta q pr nj pjes t produktit t tyre krkimor-shkencor t funksionojn si Sh.P.K, pra t ken tdrejt t sigurojn t ardhura pr IAL-n e tyre ngapuna krkimore- shkencore e personelit akademik,patentat etj., ose shrbimet q mund t ofrojinstitucioni. N kt kuadr do IAL mban njprqindje t projekteve (si overheads p.sh. 10%)dhe pjesa tjetr i shprndahet personelit akademikn fjal, te cilt mund ta marrin kt shum si tardhur direkte mbi rrogn apo si blerje e kohss tyre t msimdhnies, duke punsuar nj lektor

part-time pr t zvendsuar msimdhnien e tyre.

Sugjerime - Struktura e propozuar pr Institucionete Arsimit t Lart

5.4.26. Duke pasur parasysh organizimin ekzistuest IAL-ve n vend, traditn ekzistuese si dheeksperiencat m t mira ndrkombtare, Komisionisugjeron kto tipa t institucioneve t arsimit t lartn Shqipri:

I. Universiteti i strukturuar me t paktn 3 njsikryesore (3 fakultete ose 2 fakultete dhe 1 Institut).

do Fakultet duhet t ket minimumi 3 njsi baz/Departamente (ose 2 departamente dhe 1 qendrkrkimore) dhe do departament duhet t kt tpaktn 7 antar me koh t plot, midis s cilve3 me grada e tituj. Universitetet kan t drejt torganizojn studimet n t tre Ciklet e Studimit(Cikli i par Diplom profesionale 1 ose 2 vjeare(studime post sekondare, 60-120 kredite), DiplomBachelor (t paktn 3 vjet, 180 kredite), diplomaMaster Shkencor t integruara me kohzgjatje 5-6vjeare dhe 300-360 kredite, Cikli i Dyt i studimeveMaster Profesional 1 vjear 60 kredite dhe MasterShkencor 2 vjear 120 kredite; Cikli i Tret Studimete Doktorats 3-5 vjeare, specializime afatgjata mekohzgjatje t paktn 2 vjeare dhe t paktn 120kredite dhe Master Ekzekutiv 1-2 vjear, 60-120kredite.

II. Kolegji Universitar i strukturuar me t paktn 2

Fakultete me t njjtn struktur.. Kto IAL ofrojnprograme studimi n Ciklin e Par dhe Ciklin e Dytdhe n formimin profesional .

III. Akademia e strukturuar me 1 Fakultet me tnjjtn struktur si ajo e Fakulteteve n prbrje tUniversiteteve. Kto IAL ofrojn programe studimin dhe me t drejt pr organizimin e t tri Ciklevet studimit n fushn prkatse t kompetencs.IV. Kolegji Profesional ofron shkollim profesional1-2 vjear me t drejtn e lshimit t nj Diplome

Profesionale.

Figura 5.1.Koncepti i ndarjes dhe balancs s pushteteve n IAL


30/66

30

RAPORTI I PAR

PR

Documents

Raporti i Pare i KALKSH Janar Prill 2014