Rasyonel Vergi Sistemleri Ve Vergi Reformları

8/17/2019 Rasyonel Vergi Sistemleri Ve Vergi Reformları

1/24

RASYONEL VERGİ SİSTEMLERİ

VE VERGİ REFORMLARI

GİRİŞ

Günümüzde, her ülke, kamu harcamalarının finansmanını birden fazla vergi ile

gerçekleştirir. Gelir, servet ve harcamalar üzerinden ve çok çeşitli alanlardan alınan birçok vergi

vardır. GOÜ'ler kamu finansmanının anı sıra, ekonomik kalkınmaı gerçekleştirmek için de

vergi alırlar. !evlete üklenen fonksionların artmasıla, vergilerin ekonomik etkileri ve vergi

"olitikasından beklentiler #nemli olmaa başlamıştır.

$asonel bir vergi sisteminin kurulması ve bu amaçla vergi reformlarından

ararlanılması, bugün ekonomi "olitikalarını #nlendirmede ve istikrarlı bir çizgie oturtmada

devletlerin kullanmak zorunda oldukları bir araçtır.

%ergi sistemi denince, dar anlamıla, bir ülkede an ana ugulanan vergilerin tümü

anlaşılır. Geniş anlamda vergi sistemi kavramı ise, an ana ugulanan çeşitli vergilerin

birbirlerine zarar veren etkilerinin &ve hatta her birinin olumlu etkilerini ok eden etkilerin

ortadan kaldırılmasını da içerir.

(er ülkenin kendine #zgü bir vergi sistemi vardır. %ergi sistemleri, ülkelerin tarihsel

gelişimlerine, sosoekonomik, kültürel ve siasal a"ılarına ba)lı olarak de)işiklikler g#sterir.

*ir ülkenin vergi sisteminin +rasonel+ olu" olmadı)ına karar verirken, #ncelikle ukarıdaki bu

unsurlara dikkat etmek gereklidir. *u anlamda belki, evrensel olarak geçerli +rasonel+ bir vergi

sisteminin oluşturulamaaca)ı iddiası #ne sürülebilir. ma bu #ndeki çabalar elbette #nemli bir

ihtiaçtan, ihtiacın da #tesinde bir zorunluluktan, kamu hizmetlerinin finansmanı, ekonomik

kalkınmanın sa)lanması zorunlulu)undan kanaklanmaktadır.

-o"lum refahı maddi anlamda artmakta, to"lumlar hızlı bir gelişme ve de)işme süreci

aşamaktadırlar. %ergi sistemleri de bu de)işme aak udurmak zorundadır. $asonel vergi

sistemleri ihtiacının asıl kana)ını da burada aramak gerekir.


2/24

$asonel vergi sistemi kurmada esas alınan kriterler zaman içinde, geçmişten günümüze

de)işmiştir ve gelecek de de)işme e)ilimi içinde olacaktır. *una g#re, ana hatlarıla bugüne

kadar üç tür vergi sisteminin varlı)ından s#z edilebilir.

Randıman vergi sistemi, /. 'ın ikinci arısına kadar ükümlülerin kişisel ve ailevi

durumlarını dikkate almaksızın kazanç getiren bütün ob0elerden vergi alınması esasına daanan,

ob0ektif bir vergi #deme gücünü esas alan bir sistem olarak, daha çok 1ıta vru"a2sında

ugulanmıştır.

Şahsi vergi sistemi &kişisel gelir vergisi sistemi, randıman vergisi sisteminin, vergi adaleti

kavramı çerçevesinde ürütülen tartışmalarla, de)iştirilmesi ihtiacından do)muştur. *u eni

sistemde kişisel ailevi durumlar ve sub0ektif vergi #deme gücü kavramı esas alınır. 3ok

kazananda çok, az kazanandan az vergi alınması, gelir da)ılımının düzeltilmesi ve bu olla

ekonomik kalkınmanın daha hızlı gerçekleştirilebilece)i inancı, şahsi gelir vergisi sisteminin

#zünü oluşturur.

4on olarak, muamele (tüketim) vergileri sistemi de vardır . !olasız vergilerin, gelir

vergisinin de ansıtılabilece)inin is"atlanmasıla, ülkeler vergi sistemleri içinde tüketim

vergilerine daha fazla a)ırlık vermee başlamışlardır. !ünada enflasonist e)ilimlerin hız

kazanması nedenile, tüketimin sınırlanması ihtiacı, tüketim vergilerinin #nemini arttırmış,

vergi sistemlerinde, tekrar ob0ektifleşme akımları do)muştur.

*u çalışmada ilk olarak, ukarıda anlatılan gelişimin ışı)ı altında, rasonel bir vergi

sistemi için esas alınabilecek kriterler, bu konudaki teorik tartışmalar ve teorinin #ne sürdü)ü

ç#zümler de)erlendirilecektir. 5kinci olarak, vergi reformu ka"samında, -ürkie için, s#z konusu

kriterler, tartışmalar ve ç#zümlerin ugulamadaki de)eri ortaa konmaa çalışılacaktır.

!ünada vergileme konusundaki son e)ilimler, vergi adaleti kavramını da g#z ardı

etmeksizin, üretimi arttırma ve ekonomik kalkınmaı gerçekleştirme amacına daha fazla #nem

verir niteliktedir. /672lerden sonraki stagflason olgusunun etkisile, ülkeler #ncelikle atırımve tasarrufları arttırıcı, kamu finansmanına ikinci derecede #nem veren vergi sistemleri kurma

çabasındadırlar. $asonel vergi sistemleri ve vergi reformları denilince, #ncelikle bu amaçların

g#z #nünde bulunduruldu)u bir aklaşım tarzı akla gelmektedir.

4alih -urhan., Vergi Teorisi ve Vergi Politikası, 8iliz 9aınları, 5stanbul //: s.:;7


3/24

-ürkie açısından da, rasonel bir vergi sisteminin kurulmasında ve vergi reformlarının

gerçekleştirilmesinde, benimsenmesi gereken aklaşım tarzı, ine ülkenin kendine #zgü koşulları

dikkate alınmak kadıla, bu olabilir.

I RASYONEL !İR VERGİ SİSTEMİNİN "RİTERLERİ

!aha #nce de ifade edilmee çalışıldı)ı gibi, bilinçli bir şekilde iktisat "olitikasının

amaçlarına tam anlamıla #nelen bir vergi sisteminin "lanlanı" gerçekleştirilmesi mümkün

de)ildir. *u anlamda, her zaman her ülkede ve her şartta geçerli rasonel bir vergi sisteminin var

olabilece)inden de s#z edilemez. ncak, tek tek her ülke için, o ülkenin şartlarına ugun, o

ülkenin amaçlarını gerçekleştirilmesini sa)laabilen vergi sistemleri oluşturulabilir =. *u bir

gereklilik ve zorunluluktur. *u sistemler hiç bir zaman mükemmel olmaacaklardır. !e)işim

ihtiacı her zaman ine hissedilecektir. ma vergi sisteminden beklenenler o zaman için eldeedilebiliorsa, o sistem rasonel bir vergi sistemi kabul edilmelidir. $asonel vergi sisteminden

anlaşılması gereken bu olmalıdır. O halde, bir vergi sisteminin, rasonel bir vergi sistemi olu"

olmadı)ını test etmek için kullanabilece)imiz bazı kriterler de aırdedebiliriz. *unlar aşa)ıda

#nce saılacak sonra açıklanacaktır.

Es#eklik$*#lece, ukarıdaki açıklamalarla, rasonel bir vergi sisteminin ilk kriteri ortaa

çıkmış bulunuor. $asonel bir vergi sistemi mutlaka esnek olmalı, eni durumlara uum

sa)laabilen bir a"ıa sahi" olmalıdır. -o"lumların gelişti)i gerçe)ini g#z ardı etmemelidir,

A%a&lara '(g'#l'k$$asonel bir vergi sisteminin ikinci kriteri, konusu vergi sisteminin,

ülkenin vergileme ile ulaşmaı hedefledi)i amaçlara ugunluk derecesinin üksek olmasıdır.

İktisa)i siste%le '('%l' ol%a$*ir vergi sisteminin, rasonel bir vergi sistemi kabul

edilebilmesi için bir başka kriter, ugulandı)ı ülkede mevcut olan iktisadi sistemle uumlu

olmasıdır.

İktisa)i, i)ari, sos(al ve k*lt*rel (a+ı(a '(g'#l'k$$asonel bir sistemi için d#rdüncü olarak

ülkenin, iktisadi, idari ve kültürel a"ısı ile ilgili olan kriterlerden s#z edilebilir.

= 4alih -urhan., age, s.:;;.

:


4/24

A Es#eklik

>sneklik kriterinin ifa etti)i en #nemli fonksion, rasonel bir vergi sistemi oluşturma ve

bu amaçla bazı kriterler belirleme aklaşımının #zünde bulunan bir zaıflı)ı ortadan kaldırma

fonksionudur. 4ürekli devingen bir do)aa sahi" olan to"lumsal a"ı içinde, katı sistemler oluşturulmaz. *u tür sistemler to"lumsal a"ının ihtiaçlarını karşılaamaz. >)er, bir vergi

sistemi, kendisini oluşturan kriterlerile birlikte, #zünde esnek bir a"ıda oluşturulursa, ancak o

zaman rasonel bir vergi sistemi olabilir.

! A%a&lara (g'#l'k

%ergi sistemi, devletin ve to"lumun #nceki amaçları ve hedefleri g#z #nünde

bulundurularak inşa edilecektir. *u amaç ve hedefler çok çeşitli olabilir. ?rne)in to"lumem"eralist gaeler "eşindedir. O zaman, vergi sisteminin g#rünümü çok de)işik olur. -o"lum ve

devlet urttaşlarının refahını arttırma ve ekonomik kalkınmaı hedeflemiş olabilir. O zaman da

vergi sistemi atırım ve tasarrufları arttırma #nünde kurulacaktır.

*u amaçları, son derece dar anlamıla sınıflandıracak olursak, mali ve mali olmaan

amaçlardan s#z etmemiz mümkündür.

- Mali A%a&lara (g'#l'k

@ali amaçlar aşa)ıdaki şekilde #zetlenebilir. *unlara mali ve iktisadi vergileme ilkeleri de

denebilir :.

Yeterlilik ilkesi: %ergi gelirlerinin, kamu harcamalarını finanse etmee eterli olması

=Verimlilik ilkesi: %ergileme dolaısıla katlanılacak fedakarlı)ın en düşük düzee

indirilmesi. -arh ve tahsil giderlerinin küçük olması,

. Mali Ol%a(a# A%a&lara (g'#l'k

$asonel bir vergi sisteminde bulunması gereken, mali olmaan amaçlar ise ş#le

#zetlenebilirA

: li $ıza G#kbunar., B-ürk %ergi 4isteminin @ali ve 5ktisadi %ergileme 5lkeleri çısından naliziC, &*asılmamış!oktora -ezi, !okuz >lül Üniversitesi 4osal *ilimler >nstitüsü, //D ss.==


5/24

Gelir ve servet farklılıklarını azaltmak: 4osal amaç, üksek istihdam düzeinde

iktisadi mali istikrarı sa)laarak ve iktisadi gelişmei ihmal etmeden gerçekleştirilir.

= Kononktürel dalgalanmalar gidermek: 1on0onktürel istikrar amacı, tam istihdam, fiat

istikrarı ve dış ekonomik dengei g#zeterek gerçekleştirilir.

:!retim "otansi#elini milli gelirin artmasını, iktisadi $ü#üme#i te%vik etmek: 5ktisadi

büüme amacıdır ;.

%ergi "olitikasından ve rasonel bir vergi sisteminden beklenen mali olmaan amaçların

gerçekleştirilmesi, mali amaçlara g#re, çok daha zordur ve her iki tür amaç da, vergi sisteminde

kurumsal anlamda, ine belli amaçlara, ilkelere uulmasını zorunlu kılar.

$asonel bir vergi sistemi için, +idari vergileme ilkeleri+ adı verilen bu ilkeler, vergi

mevzuatını, vergi idaresini ve vergileme ile ilgili her türlü kurumu disi"lin altına almak rasonel

bir temele oturtmak amacıla konulmuşlardır. 5dari vergileme ilkeleri, rasonel vergi sistemine

ilişkin daha #nce sıralanan sout kriterleri, daha bir somuta indirgedikleri için #zel bir #nem

taşırlar. *u üzden amaçlara ugunluk kriteri içinde de)il arıca daha sonra inceleneceklerdir.

/ Mali ve Mali Ol%a(a# A%a&lar Arası#)aki 0eli1kileri# Gi)eril%esi

maçlara ugunluk kriteri içinde ifade edilen amaçlar ve ilkelerin gerçekleştirilmesinde,

teorik anlamda en büük zorluk, bu ilkeler arasında çelişkilerin varlı)ıdır. ?rne)in gelir

da)ılımını düzeltme kriteri, ekonomik büüme kriteri ile çelişebilir. 3elişkiler, amaçların bileşimi

konusunda karar verilerek giderilir E. 3elişkileri şu başlıklar altında to"laabiliriz.

a @ali amaçlar < sosal amaç arasındaki çelişkiler

b @ali amaç < kon0onktürel istikrar amacı arasındaki çelişkiler

c 1on0onktürel istikrar < iktisadi büüme amacı arasındaki çelişkiler

d @ali amaç < iktisadi büüme amacı arasındaki çelişkiler

e 4osal amaç < kon0onktürel istikrar amacı arasındaki çelişkiler

f 4osal amaç < iktisadi büüme arasındaki çelişkiler

; 4alih -urhan., age, s.:;F.E 5smail -ürk., Mali(e Politikası, 4evinç 9aınları, nkara /D/. s.=.

E


6/24

a Mali A%a& 2 Sos(al A%a& Arası#)aki 0eli1kileri# Gi)eril%esi

@ali amaç vergi gelirlerinin eterli ve verimli olması demektir. 4osal amaç ise gelir ve

servet da)ılımını düzeltmektir.

@ali amaç gere)i, vergi oranları üksek tutulur ve vergi to"lama giderlerinin en azaindirilmesine çalışılır. *üüen devlet karşısında, kamu harcamalarının finansmanı için, vergi

oranlarının ve vergi üklerinin zaman içinde arttı)ı g#rülmüştür.

?bür taraftan sosal amaç gere)i, vergi sisteminde artan oranlılık ilkesinin #nemi

artmıştır. 4ub0ektif unsurların vergi sistemi içine daha fazla katılmasıla, vergi adaletinin daha ii

sa)lanabilece)i düşünülmüştür. 4avunulan g#rüş, artan oranlık ilkesinin, mali amaca ugun

oldu)u #nündedir.

*u g#rüşler, bugün için anlıştır. rtan kamu finansman gere)i ve arı zamanda üksek

enflason olgusu, devletlerin, vergi sistemleri içinde, artan oranlılı)ı aşırı biçimde

ugulamalarına ol açmış, +mali sürüklenme+ olaının da katkısıla, artan oranlılık ilkesi,

#ncelikle mali amaca, ardında sosal amaca ters düşen bir niteli)e bürünmüştür F.

Gelir ve servet da)ılımını düzeltme de, orta oranlılık gerçekten her zaman ii bir araç

de)ildir. -ek araç da de)ildir. %ergi sistemlerine gelir vergisinin hakim oldu)u ülkelerde, katı

artan oranlı gelir vergisi tarifesi, "ek çok bakımdan olumsuz sonuçlara ol açabilir.

@ali amaç ile sosal amaç arasında artan oranlılık üzünden ortaa çıkan çelişkii

gidermek için bugün ılımlı bir artan oranlılı)ın getirilmesi, vergi oranlarının ve vergi üklerinin

azaltılması, vergi sistemleri içinde gelir ve kurumlar vergisinin "alarının küçültülmesi, devletin

küçültülmesi, #zel tüketim vergileri katma de)er vergisi ve çevre vergilemesine #nem verilmesi

ve genel olarak mümkün oldu)unca düz oranlı bir tarifenin benimsenmesi... gibi ç#zümler

#nerilmektedir.

@ali ve sosal amaç arasında, artan oranlılık ilkesinin anı sıra, vergi muafietleri ve

istisnaları üzünden de çelişki vardır.

4osal adalet, vergi muafietleri ve istisnalarını gerekli kılar. ?bür taraftan bu üzden

devlet mali açıdan bir kaba u)rar. Üstelik, muafiet ve istisnalar, siasal baskılar üzünden

F evki ?zbilen., B%ergi >nflason 5lişkisiC, 3E İİ!F 3ergisi, Hilt =, 4aı , //6, s.FE.

F


7/24

genişleme e)ilimindedir. O zaman, hem sosal adalet kabedilmiş, hem de mali açıdan u)ranılan

kaı"lar artmış olur.

@uafiet ve istisnalar üzünden, mali ve sosal amaç arasında ortaa çıkan çelişki,

muafiet ve istisnaların vergi sistemi içinde çok sınırlı tutulmasıla #nlenmektedir.

ma +sınırlı tutulması+ kavramından ne kastedildi)i, +sınırlı tutulmanın sınırı+ arıca

tartışılabilir. ?rne)in, kon0onktürel istikrar amacı için, muafiet ve istisnalarının ka"samında

genişletme ve daraltmaa gidilebilir miI Heva" evet ise, bunun sınırı nedirI *#lesi durumlarda,

gelir da)ılımının bozulmasına g#z umulabilir miI @uafiet ve istisnalar gelir da)ılımını ne

şekilde etkileebilirI

*unlar ve benzeri sorular, rasonel bir vergi sistemi kurmak için mutlaka ceva"lanması ve

mümkün oldu)unca da do)ru ceva"lanması gereken sorulardır. 3ünkü bu tür sorularınceva"lanmasında mutlak do)rular oktur. 3o)u zaman bir +tercih+ etkilidir. Ob0ektif ve sub0ektif

vergi ükümlülü)ü ka"samında a"ılacak her genişletme, bir noktada vergi gelirinin de

düşmesine ol açabilmektedir. !enge ortalarda bir erdedir.

4 Mali A%a& 2 "o#5o#kt*rel İstikrar A%a6ı Arası#)aki 0eli1kileri# Gi)eril%esi

!evlet ekonomide kon0onktürel istikrarı sa)lama g#revini de ister istemez üstlenirse,

vergi sisteminin kon0onktürel istikrarı sa)lama amacı ile mali amacı birbirile çelişir. $asonel

bir vergi sisteminde bu çelişkileri ortadan kaldırıcı mekanizmalar bulunmalıdır.

Jormal bir vergi sisteminde, bunalım d#nemlerinde vergi gelirleri otomatik olarak düşer,

refah d#nemlerinde otomatik olarak artar. *unalım d#nemlerinde mali amaç gere)i, vergi

gelirlerinin arttırılması gerekir. $efah d#nemlerinde ise vergilerin azaltılması mümkündür ve bu

"olitikacılara son derece cazi" gelen ugulanma ihtimali üksek olan bir seçenektir.

Osa bu şekilde hareket edilirse, mali amaç gerçekleştirilirken #bür taraftan kon0onktürel

istikrar amacı tamamen g#z ardı edilmiş olur. 3ünkü, bunalım d#nemlerinde vergilerin mali amaç

için arttırılması, bunalımı daha da derinleştirecektir. 9ine refah d#neminde güzel bir seçenek olan

vergilerin azaltılması seçene)i, ekonomide zaten üksek olan atırım ve tasarruf e)ilimlerini

daha da arttıraca)ından ve ileride enflasonist e)ilimlerin güçlenmesine ol açabilece)inden,

k#tü bir tercih olabilir.

6


8/24

@ali ve kon0onktürel istikrar arasındaki çelişki, ekonominin daralma zamanlarında vergi

ükünün hafifletilmesile, genişleme zamanlarında arttırılmasıla aşılabilmektedir. !ikkat

edilirse, burada mali amaç bir #lçüde ikinci "lana atılmaktadır. *unu ancak mali a"ıları güçlü

devletler başarabilirler. Kaıf devletlerin vergi "olitikası olula kon0onktürel istikrarı

sa)laabilme ihtimalleri düşüktür. Onlar ço)u zaman kon0onktürel dalgalanmalara teslim olmak

zorunda kalırlar.

6 "o#5o#kt*rel İstikrar2İktisa)i !*(*%e A%a&ları Arası#)aki 0eli1kileri#

Gi)eril%esi

@ali ve kon0onktürel istikrar amaçları arasındaki çelişkinin aşılması için #nerilen ç#züm,

aslında bir tarafı tamir ederken, #bür taraftan kon0onktürel istikrar ile iktisadi büüme arasında

çelişkie ol açmaktadır.

1on0onktürel istikrar amacıla esnek bir vergi "olitikasının ugulanması gelece)e #nelik

beklentilerde, girişimciler için, +güvensizlik ve belirsizlik unsurunun+ #neminin artmasına neden

olabilir.

%ergi oranlarında, kon0onktürel koşullara g#re a"ılan de)işiklikler, üretim üzerinde çok

farklı etkilerde bulunabilir. ?rne)in bunalım d#nemlerinde vergi oranlarında a"ılacak bir

indirimin, üretimi mutlaka arttıraca)ı iddiasında bulunulamaz. nı şekilde, bu üzden, mutlaka

enflasonist e)ilimlerin do)aca)ı da iddia edilemez.

ma şurası kesindir ki, devlet, hem kon0onktürel istikrarı hem de iktisadi büümei, tam

anlamıla, anı anda organize etmede gerçekten zorlanır. !evletin mali açıdan güçlü ve ii

durumda bulunması, ekonominin de dinamik bir a"ıa sahi" olması, bu konuda çok #nemli bir

avanta0dır.

!evletin aşırı büümesine karşı olan iktisadi akımların #nerdikleri ç#zümler, bu alanda

#nerilebilecek en ii ç#züm gibi g#rünmektedir. %ergi indirimleri ekonomik büüme üzerinde

olumlu etki a"maktadır 6.

O halde, rasonel bir vergi sistemi aslında dinamik bir ekonomi içinde küçük ve etkili bir

vergi sistemi olmalıdır.

6 Hoşkun Han ktan., B%ergi 5ndirimleri >konomik *üüme 5lişkisiC, 3E İİ!F 3ergisi, Hilt F, 4aı =, //,ss.E7


9/24

) Mali A%a& 2 İktisa)i !*(*%e A%a6ı Arası#)aki 0eli1kileri# Gi)eril%esi

@ali amaç, kamu finansmanı ve vergilemede eterlilik ve verimlilik ilkeleri çerçevesinde

düşünülür. /:7'lardan itibaren aşanan gelişmelerle, vergi gelirlerinin eterlik ilkesi gere)i

sürekli arttırılmasıla karşı karşıa kalınmıştır. %erimlilik ilkesi, daha çok dar anlamıla

algılanmış, vergi tarh ve tahsil giderlerinin azaltılması biçiminde tanımlanmıştır. +%ergileme,

kazın tülerini hissettirmeden olmaktır+ şeklindeki bir anlaışın sonucunda, bugün artık

urttaşlar, en azından "sikolo0ik olarak eskie g#re, vergi verme konusunda daha bir

g#nülsüzdürler. %ergie karşı te"kiler, vergiden kaçınma ve vergi kaçakçılı)ı artmıştır. @ali

amacı da zedeler duruma gelmiştir. %erginin bir şekilde kaçırılabilmesinin olu, kolaca

bulunabilmektedir.

5ktisadi büüme, çok farklı boutlarıla de)erlendirilmesi gereken bir olgudur. onu

etkileen çok farklı unsurlar vardır. ma, buna ra)men, vergi sisteminde mali amaç ile iktisadi

amacı arasında #zellikle /672lerden itibaren genel bir çelişkinin do)du)u ve arttı)ı iddia

edilebilir. @ali amaç, daha fazla vergi to"lanmasını, vergi oranlarının arttırılmasını gerektirmiştir.

*unun, atırım e)ilimi, istihdam ve sermae birikimi üzerindeki etkileri genel olarak olumsuz

olmuştur.

%ergi sistemi ile, "iasa ekonomisinin başarısızlı)ını adeta k#rükler biçimde ekonominin

işleişini daha da aksatan müdahalelerde bulunarak, ekonomii durgunlu)a a da stagflasona

sürüklemek mümkündür. >nflasonist bir ortamda faiz gelirleri üzerine vergi konulmasının,

faizler üzerinde güçlü etkileri olmaktadır D.

*u üzden, mali amaç ve iktisadi büüme amacı arasındaki çelişkii ortadan

kaldırabilmek için, iki temel ilkee uulması zorunludur. $asonel bir vergi sistemine iki temel

ilke, iktisadi etkinlik, tarafsızlık ilkeleri hakimdir. $asonel bir vergi sistemi, atırım e)ilimi,

istihdam ve sermae birikimi...vb. üzerinde olumsuz etkilerle bulunmaacaktır. 5ktisadi anlamda

+etkin+ olacaktır. nı zamanda, rasonel bir vergi sistemi, "iasa mekanizmasının işleişini

aksatıcı müdahaleleri içinde barındırmaacaktır. *ir anlamda +tarafsız+ olacaktır.

D *elgin kça ve >ren ?)retmen., B%ergiler ve 8aiz LolitikasıC, 3E İİ!F 3ergisi, Hilt =, 4aı =, //6,ss.F/


10/24

e Sos(al A%a& 2 "o#5o#kt*rel İstikrar A%a6ı Arası#)aki 0eli1kileri# Gi)eril%esi

4on ıllarda, ekonomide iki #nemli de)işkenin #nemi daha da artmıştır. *ir ekonomideki

gelişimi, büük #lçüde Btüketim e)ilimininC ve Btasarruf e)ilimininC belirledi)i, en azından çok

#nemli #lçüde etkiledi)i kabul edilir. *u üzden, kon0onktürel istikrar amacına #nelik her çaba

ve her "olitika, #ncelikle bu iki de)işkeni baz alır.

$efah d#nemlerinde, kon0onktürel istikrar için, tale" ve tüketim kısılır, tasarruflar teşvik

edilir, #bür taraftan atırım hacmi sınırlandırılabilir, kontrol edilir. !aralma d#nemlerinde tersi

a"ılır. ma senaro, he" ukarıdaki iki de)işken çerçevesinde cerean eder.

1onua, vergileme ve rasonel bir vergi sistemi açısından baktı)ımızda, ilginç bir

durumla karşı karşıa kalırız. !aralma d#neminde, bu iki de)işkenin rehberli)inde, kon0onktürel

istikrarı sa)lamak amacıla alınabilecek #nlemler, sosal amaç ile son derece uumludur. 8akat,refah ve enflason d#nemlerinde, kon0onktürel istikrar amacıla alınabilecek #nlemler, sosal

amaçla taban tabana zıttır.

$efah ve enflason d#nemlerinde, tüketim ve tasarruf oranı, sosal amaçla ters düşecek

şekilde de)iştirilir. %ergi "olitikası açısından düşünüldü)ünde, düşük ve orta gelirliler kuvvetli bir

biçimde vergilendirilir. Gelir ve servet da)ılımı bozulmuş olur.

O halde, sosal amaç ve kon0onktürel istikrar amacı arasındaki çelişkii ortadan

kaldırmak için ugulanacak rasonel bir vergi "olitikası, kon0onktürel istikrar amacını

gerçekleştirmek zorunda kaldı)ında, esnek bir vergi "olitikası biçiminde ugulanmalıdır /.

*uradan şu sonuca ulaşabilirizA $asonel bir vergi sistemi, kon0onktürel istikrarsızlıklarla

mücadele etmek istendi)inde, "asif esnek bir vergi sistemi g#rünümünde olmalıdır.

Lasif esnek vergi sistemi, vergi sistemi içinde kon0onktürel istikrara ait çok ciddi, radikal

#nlemlerin alınamaaca)ı anlamına gelir. *u anlamda rasonel bir vergi sistemi, kon0onktürel

istikrarsızlıklarla mücadelede &enflasonla mücadelede çok fazla etkin araçlar sunamaan bir

sistemdir.

-asarrufları arttırmak ve atırıma #neltmek için vergilerin azaltılması, güvenilir bir araç

de)ildir. -üketim çok fazla kısılamaz. !üşük ve orta gelirlilerden alınan gelir vergisinin ve

/ evki ?zbilen., B%ergi >snekli)i çısından %ergi 5le 1on0onktür rasındaki 5lişkilerC, 5şletme ve 8inans, ubat//F, 4aı /, s.E.

7


11/24

harcama vergilerinin arttırılması, her zaman tüketimin kısılması sonucunu vermez. 9üksek gelir

dilimlerinde vergi oranlarının nis"M olarak düşürülmesi, gelir ve servet da)ılımı üzerindeki

olumsuz etkilerin daha da kuvvetlenmesine ve uzun d#nemde a"ısal sorunların do)masına ve

a)ırlaşmasına ol açabilir. ?rne)in faizlerin artması ve kadi "ara olgusu, "ara arzının ve

tüketiminin artmasına, stagflasonist e)ilimlerin do)masına neden olabilir.

*u üzden, rasonel bir vergi sisteminden tek başına, kon0onktürel istikrarsızlıklarla

mücadele etmesi beklenemez. 4osal amaç ve kon0onktürel istikrar amacı konusunda, rasonel

bir vergi sistemi, a)ırlı)ını sosal amaç do)rultusunda komalıdır.

7 Sos(al A%a& ve İktisa)i !*(*%e A%a6ı Arası#)aki 0eli1kileri# Gi)eril%esi

$asonel bir vergi sisteminde, sosal amacın anında, kon0onktürel istikrardan daha #nce

gelen birinci derecede #nemli amaçlar arasında, iktisadi büüme amacı da vardır. %ergisisteminde sosal amaca #nem verilmesi, iktisadi büüme amacı ile çelişkileri beraberinde getirir.

*u şartlar altında, Bsosal amaca #nem veren bir vergi sistemi, iktisadi büüme amacını g#z ardı

etmemelidirC demek zorunda kalırız. GOÜ2lerde, vergi sisteminin, daha çok ikinci amaç

do)rultusunda oluşturulması, bir kaçınılmazlık olarak karşımıza çıkmaktadır.

*ugün, her iki amaç arasındaki çatışmaı, GÜ2ler şiddetle tartışmaktadırlar. %ergi

sisteminde gelir ve servet da)ılımını iileştirdi)i düşünülen mekanizmaların varlı)ı

sorgulanmaktadır. ?rne)in artan oranlılık ilkesinin #nce iktisadi büüme üzerinde olumsuzetkilerinin olabilece)i iddia edilmiştir. 3ok kazanandan çok, az kazanandan az vergi alınması,

çok çalışanı cezalandırmak demektir. 4ermae birikimini avaşlatır. *u anlamda, ilk bakışta

sosal amaca ugun olan bu ilke, iktisadi büüme amacına akırıdır. GÜ2lerdeki tartışmalarda

iktisadi büüme amacına a)ırlık verilmesi tavsie edilmektedir.

?te andan, daha ileri gidilerek, iktisadi büüme avaşladıkça, sosal amacın da

gerçekleştirilmesinin tehlikee girece)i g#rüşü #ne sürülür.

(er ne kadar bu tartışmalar, ilk bakışta, GOÜ2lerin çok daha sonra g#z #nünealabilecekleri tartışmalar gibi g#rünseler de, iktisadi büüme amacı GOÜ2lerin birincil amacı

olmalıdır ve bu üzden, rasonel bir vergi sistemi oluşturulurken, sosal amaç ile iktisadi

büüme amacının birbirile çelişmemesine dikkat edilmelidir. 4osal amacın, uzun d#nemde

sürdürülebilir kalkınmadaki haatM rolü de g#z ardı edilmemelidir.


12/24

*ugün, emek, sermae ve teknolo0ik gelişme fakt#rleri, iktisadi gelişmei belirleen üç

#nemli fakt#r olarak ortaa konur. !ışa açık kalkınma strate0isini benimseen GOÜ2ler,

işgücünün nitelik ve niceli)inin iileştirilmesini, arttırılmasını, #zel tasarrufların ve atırımların

teşvik edilmesi olula sermae birikiminin hızlandırılmasınıN teknolo0ik gelişmenin teşvik

edilmesini sa)lamak zorundadırlar.

$asonel bir vergi sistemi ukarıdaki fakt#rler do)rultusunda, vergisel kolalıklar

sa)laan bir sistemdir ve b#lesi kolalıklar ve vergi teşvikleri sosal amaca akırı kabul

edilmemelidir.

8İktisa)i Siste%le (g'#l'k

$asonel bir vergi sisteminin üçüncü kriteri, iktisadi sistemle ugunluk kriteridir. Ülkesosalist sistemi ugulamaa karar verdise, servet vergilerine, veraset ve intikal vergisine vergi

sistemi içinde er veremez. 1azanç üzerinden alınan vergileri, muafiet ve istisnaları, sosalist

sisteme ugun olarak düzenlemelidir. 4osalist ekonomik sistemi ugulaan bir ülke için

BrasonelC olarak kabul edilebilecek bir vergi sistemi ile, liberal sistemi ugulaan bir ülke için

BrasonelC kabul edilebilecek bir vergi sistemi birbirinden çık farklı olacaktır.

>konomik sistemlerin her biri için BrasonelC sistemler olu" olmadıkları tartışması ise,

arı bir tartışmadır. 4osalist bloktaki ç#zülmeler karşısında, bugün, liberal ekonomik sistemi

rasonel bir sistem kabul edersek, o zaman liberal ekonomi kuralları çerçevesinde oluşturulmuş

bir vergi sisteminin, rasonel bir vergi sistemi oldu)unu iddia edebiliriz.

3 İktisa)i, İ)ari ve "*lt*rel Ya+ı(a (g'#l'k

$asonel bir vergi sistemi s#z konusu ülkenin iktisadi, idari ve kültürel a"ısına ugun

olmalıdır.

5ktisadi a"ı, tarıma mı daanmaktadırI 5ktisadi gelişmişlik düzei, dışa açıklık derecesinedirI $asonel bir vergi sistemi kurulurken, vergi mevzuatının ça)daşlı)ı vergi idaresinin

etkinli)i, ülkenin idari a"ısına hakim olan gelenekler, ilkeler.. vb. g#z #nüne alınmalıdır. ksi

taktirde, teoride mükemmel olarak tasarlanmış bir sistem, ugulamada işletilemeecektir.

%ergilemenin idari ilkeleri #nemlidir.

=


13/24

nı zamanda, kültürel a"ı, "sikolo0ik koşullar, vergie karşı te"kiler, vergi ahlakı,

vergiden kaçınma ve vergi kaçakçılı)ının boutları da #nemlidir. *ir devlet, kesinlikle vergi

#demek istemeen bir kültürel ve to"lumsal a"ı içinden zorla, verimli bir vergi geliri elde

edemez. 1endi to"lumsal ve kültürel a"ısıla, barışık kalabilen devletler, verimli vergiler

to"laabilirler. %ergiden kaçınma ve kaçakçılı)ı #nleebilirler.

O halde rasonel bir vergi sistemi, vergi bilincini geliştirmei hedefleen, vergi kültürü ve

vergi ahlakına #nem veren bir sistemdir. $asonel vergi sisteminde, vergi kaçakçılı)ı ve vergi

cezalarına bu şekilde aklaşılır. %ergi kaçakçılı)ı #nlenirken, vergi cezaları ugulanırken, vergi

ahlakı zedelenmez, vergi bilinci k#reltilmez.

5ktisadi, idari ve kültürel a"ıa ugunluk konusunda, vergilemede idari ilkelerden s#z

edilmesi mümkündür. 3ünkü, rasonel bir vergi sistemi, sadece iktisadi, idari ve kültürel a"ıa

ugun olan bir sistem de)ildir. nı zamanda, bu a"ıı, vergi bilinci, vergi kültürü ve vergi

ahlakı do)rultusunda geliştiren bir sistemdir. *urada vergilemede idari ilkeler s#z sahibidir.

$asonel bir vergi sistemi içinde geçerli olması gereken, idari vergileme ilkeleri şunlardırA

• %ergilemede *elirlilik 5lkesi

• %ergilemede -asarruf 5lkesi

• %ergilemede 1olalık 5lkesi

• %ergilemede çıklık 5lkesi• %ergilemede 1anunilik ilkesi

• %ergilemede 5stikrarlılık 5lkesi

• %ergi ?nlemlerinin -utarlılı)ı ve 4istematik *ütünlü)ü 5lkesi

• %ergi ?nlemlerinin gulanabilirli)i 5lkesi

%ergilemede belirlilik ilkesi, #denmesi gereken vergi miktarının, zamanının ve #deme

biçiminin, kesin ve açık olarak, #nceden mükellef tarafından bilinmesi gerekti)ini belirtir.

%ergilemede tasarruf ilkesine g#re, verginin devlete malieti, mümkün oldu)unca küçük

olmalıdır.

%ergilemede kolalık ilkesi, vergi düzenlemelerinin mükellefler tarafından kolaca

anlaşılabilmesi ve gere)inin a"ılabilmesi ilkesidir.

:


14/24

%ergilemede açıklık ilkesine g#re, vergi asaları, herkesçe anlaşılabilecek biçimde

düzenlenmelidir.

naasamızda er alan, her türlü vergininN ancak kanunla konulabilece)i,

de)iştirilebilece)i ve kaldırılabilece)i hükmü, vergilemede kanunilik ilkesini ansıtır.

%ergilemede istikrarlılık, vergi mevzuatının, vergilemee ilişkin idari işlemlerin, mümkün

oldu)u #lçüde az de)iştirilmesi, mükellefte devlete karşı güvensizlik dugusunun

uandırılmaması demektir.

%ergi #nlemlerinin tutarlılı)ı ve sistematik bütünlü)ü ilkesi, vergilemee ilişkin

hükümlerin birbirile uumlu olması, kanun maddeleri arasında çelişkilerin bulunmaması

demektir. *ir vergi kanununda, herhangi bir konuda er alan hükümlere ait hükümler, bir başka

vergi kanununda er almamalıdır.

4on olarak, vergilemee ilişkin, idarenin her türlü elem ve işlemleri adil ve ugulanabilir

olmalıdır 7.

$asonel bir vergi sisteminde bulunması gereken #zellikler, teorik olarak, başlangıcından

itibaren buraa kadar a"ılan açıklamalarla, ortaa konmuş oluor.

imdi artık, rasonel bir vergi sistemi hakkında, teorinin #ne sürdü)ü ç#zümlerin -ürkie

için analiz edilmesi ve bu ba)lamda vergi reformu ka"samında düşünülmee çalışılması erinde

olur.

7 li $ıza G#kbunar., agt ss.;=


15/24

IIVERGİ REFORM

%ergi reformu, vergi sistemindeki k#klü düzeltme ve iileştirme hareketleri demektir. *u

enilikler, vergi oranlarında, vergi sisteminin a"ısında vea her iki konuda a"ılabilir.

%ergi reformu, büük ada küçük vergi reformu olabilir. *ütün bir vergi sisteminde, vergi

grubunda vea temel bir vergide a"ılan ve a"ı de)işikli)ini ka"saan iileştirmeler büük vergi

reformudur. *u kadar ka"samlı ve #nemli olmaan düzeltme ve de)işiklikler ise küçük vergi

reformu olarak adlandırılır .

%ergi reformları, vergi sisteminde etkinlik, basitlik ve adalet için a"ılır. !evletler,

rasonel bir vergi sistemi oluşturabilmek için vergi reformlarından ararlanırlar.

*ir vergi sisteminin d#rt temel unsuru vardır. *unlarN

• %ergi mevzuatı

• -eşkilat &Organizason

• *eşeri unsur &Lersonel

• maç ve fonksiondur =.

$asonel bir vergi sistemi için a"ılacak bir vergi reformu, bu d#rt temel unsuru

düzenleebilir ve düzenlemesi gereklidir.

//72ların sonunda -ürkie2deki vergi reformlarına bakıldı)ında, bu d#rt unsurun

tamamen ka"sanamadı)ı g#rülmektedir. ?zellikle vergi idaresine ilişkin "ek çok sorun hPlP

devam etmektedir. %ergi sisteminde, idari vergileme ilkelerinin hakim kılınamaması, mali ve

iktisadi vergileme ilkelerinin de aksamasına neden olmaktadır.

O>H! ülkelerinde a"ılan vergi reformları sırasında, bu ülkelerde, vergi ükünün

a)ırlı)ından ziade, verginin ekonomik etkileri, vergi adaleti, vergi gelirlerinin etersizli)i

konuları tartışılmıştır.

:

-ürkie2de vergi reformları konusundaki tartışmalarda ekonomik etkiler konusuna er verilmez, gelir etersizli)i ve vergi adaleti tartışılır.; *u arada, O>H! ülkeleri ile

li $ıza G#kbunar, -ürk %ergi 4isteminde $eform Gere)i, Ne9i:e S;#%e9 55*8 9aını, s. ;== 4elahattin -uncer, BLanel -artışmasıC, F. -ürkie @alie >)itimi 4em"ozumuA 3eşitli çılardan %ergileme ve

4orunları, (acette"e Üniversitesi, 55*8 9aını, //7, s. =::: li $ıza G#kbunar, agm, s.:7;.

E


16/24

&*!, 5ngiltere, lmana, 5tala, 9unanistan vb. ülkelerdir -ürkie2nin vergi ükü

karşılaştırıldı)ında, O>H! ülkelerinde vergi ükünün daha fazla oldu)u g#rülmektedir .E

%ergi ükü &%ergi gelirleri to"lamının G495(Ca oranı karşılaştırmalarında, kişi başına

gelirlerin g#z #nünde bulundurulması gerekti)i de s#lenmelidir. 1işi başına gelir bir tarafa,

-ürkie2de vergi ükünün arttırılamamasının temel nedeni, verginin tabana aılamaması, kaıt

dışı ekonominin varlı)ıdır. %ergi ükünü arttırabilmek için tek koşul vergi oranlarını arttırmak

de)ildir. -ürkie bazı urttaşlar gelirleri oranında vergilendirilememektedir F.

O zaman ş#le bir sonuç çıkabilir. -ürkie2de vergi reformlarında, kaıt dışı ekonominin

üzerine gidilemior olabilir.

*askı gru"larının -ürk %ergi 4istemi üzerindeki etkileri konusunda azılan bir makalede,

bu baskı gru"larının, vergi sisteminin şekilleni" #nlendirilmesinde #nemli etkilerinin oldu)usonucuna ulaşılmıştır .6

-ürk %ergi 4istemi, akın zamana kadar, ücretlileri, kamu çalışanlarını a)ır vergilendiren

bir sistem olmuştur. ;:F/ saılı asa ile, ücretlilere ait gelir vergisi tarifesinin arıca

düzenlenmesi ve indirime gidilmesi ii bir aklaşımdır. 6. *eş 9ıllık 1alkınma Llanı2nda da,

Bücretlilerin vergi ükünün düşürülmesine #nelik olarak, gelir vergisi tarifesi, do)uraca)ı mali

kaı"lar da g#z #nüne alınarak, tedricen umuşatılacaktır. 5stihdam üzerinde ük oluşturan, vergi

benzeri kesintiler azaltılacaktır.C denilmektedir D

.

-ürkie2de vergi reformları, vergi sisteminin d#rt temel unsurunu, mevzuat, teşkilat,

beşeri unsur ve vergilemede amaç unsurunu niçin tam anlamıla ka"saamamaktadırI %ergi

#netimine idari vergileme ilkelerinin hakim kılınamamasının sebebi nedirI %erginin tabana

aılamaması, vergi ükünün arttırılamaması ve kaıt dışı ekonominin #nlenememesinin ardında

atan fakt#rler nelerdirI

-ürkie2de hükümetler, vergi reformu da dahil "ek çok soruna karşı, do)ru bir aklaşım

sergilemede başarısız kalıor olabilirler. 3ıkarılan her vergi reformu asası, &;:F/ da dahil bu; Jısfet za, B%ergileme -asarruf 5lişkileri ve %ergi $eformu ÜzerineC, Er6i(es >#iversitesi İİ!F 3ergisi,

//E


17/24

açıdan eleştirilmiştir. (ükümetlerin ve devletin samimi olmadı)ı iddia edilmiştir. >leştiriler do)ru

olabilir. ncak, sorunları ç#zmede "roaktif bir tutumu ansıtmadıklarına da dikkat edilmelidir.

*u çalışmada, vergi reformu b#lümünün dünada vergi reformlarının ortak #zellikleri,

vergi reformlarının gelece)i ve -ürkie2de vergi reformu kısımlarından oluşması düşünülmüştür.

!ünanın vergi reformları konusunda ulaştı)ı nokta ve vergi reformlarının gelece)i

#nceden anlatılırsa, -ürkiede vergi reformlarına hangi g#zle bakılması gerekti)i belki daha ii

ortaa konabilir.

AVergi Re7or%ları "o#'s'#)a Ortak E=ili%ler

(er vergi reformu #ncelikle rasonel bir vergi sistemi için a"ıldı)ından, #neldi)i hedef

anıdır. *u üzden vergi reformları her ülkenin kendine #zgü koşulları altında farklılaşsa da,ortak birtakım #zellikler bulmak mümkündür.

%ergi reformları bugün liberal bir çizgide a"ılmaktadır. !ünada sosalizm ve askeri

em"eralizm büük #lçüde tarihe karıştı)ından, vergi reformlarında bugün temel amaç,

ekonomik büümenin #nündeki engelleri kaldırmak, ekonomik büümei hızlandıracak bir vergi

sistemini kurmaktır. %ergi reformları konusunda ortak e)ilimler aşa)ıdaki gibi sıralanabilir /A

•%ergilerin olumsuz ekonomik etkilerini

hafifletmek,•%ergi adaletsizli)ini #nlemek,

•%ergi sisteminin karmaşıklı)ını gidermek,

•%ergi kaı" ve kaçaklarını asgarieindirmek

•%ergii tabana amak,

•%ergi konusunu genişletmek,

•%ergi oranlarını düşürmek,

•!üz oranlı vergilemee #nem vermek,

•>mek ve sermae geliri arasıdaki ükeşitsizli)ini gidermek,

• @uafiet ve istisnaları azaltmak, kaldırmak,

• 1urumlar vergisi, ve gelir vergisini birbirineaklaştırmak, birleştirmek,

• Geniş tabanlı tüketim vergilerine daha fazla#nem vermek,

• %ergi argısı sistemlerini iileştirmek,

• %ergi idarelerini eniden a"ılandırmak, bilgisaar teknolo0isinden ararlanmak,

• %ergi idarelerinin bazı işlemlerini #zelleştirmek,

• 3evre korumacılı)ına #nelik vergileme#nlemleri almak,

• %ergileme alanında mali federalizme #nemvermek.

/ 5smail ktürk ve . $ıza G#k"ınar., BGenel *ir 9aklaşımla -ürk %ergi 4isteminde $eform raışlarının!e)erlendirilmesiC, Vergi 3*#(ası, Ocak //F, 4aı 6:, ss.;7


18/24

!Vergi Re7or%ları#ı# Gele6e=i

%ergi reformlarında gelecekte ekonomik büüme ve ekonomik etkinlik konularına daha

fazla #nem verilecektir.

%ergi reformlarında mali ve iktisadi amacın #nemi artacak, kon0onktürel amacın #nemi

azalacaktır.

%ergi reformlarında çevre vergilemesi temel ilgi alanlarından biri olacaktır.

%ergilemede mali federalizm &erel #netimlere vergi koma ve vergi to"lama

etkilerinin verilmesi, bu etkilerin ka"samının genişletilmesi #nündeki de)işiklikler, vergi

reformlarının #nemli konusu haline gelecektir.

!aha da #nemlisi vergi reformları dünadaki b#lgeselleşme e)ilimlerini izleecektir.luslar arası ekonomik kuruluş ve birliklere dahil olan ülkeler, vergi sistemlerini bu birliklerin

amaçları do)rultusunda şekillendirmee başlamışlardır. *u e)ilim hızlanacaktır. %ergilemede

uluslararası uum ve uluslararası rekabete daanıklılık daha #nemli olacaktır

Ülkeler, vergi reformlarının gelece)i konusunda bu genel nitelikteki gelişmeler karşısında,

tamamen eni bir vergi sistemi araışı içindedirler. %ergi sistemine, gelir vergisi erine,

ukarıdaki e)ilimlere ugun daha az zararlı bir verginin hakim olması düşünülmektedir. rz

#nlü iktisatçılara tarafından BJakit kışı %ergisiC savunulmaktadır. Jakit kışı %ergisi, gelirden

tasarrufun düşülmesine imkan veren, tüketimi vergilendiren, dolasız, sub0ektif bir vergi olarak

sunulmaktadır =7.

9eni vergi sisteminde ve vergi reformlarında, Bsanal ticaretin vergilendirilmesiC konusu

da #nemli olacaktır.

8T*rki(e


19/24

$asonel bir vergi sistemi kurulmasında mali, sosal, iktisadi amaç, ekonomik büüme ve

kon0oktürel istikrar amacının g#zetildi)i, vergi reformlarında, mevzuat, teşkilat, beşeri unsur ve

amaç unsuru çerçevesinde düzenlemelerin a"ıldı)ı daha #nce anlatılmıştı. -ürkie, vergi

reformu konusunda, bu amaç ve unsurları tam olarak g#zetmede başarısız kalmaktadır.

-ürkie2de vergi reformları, teşkilat ve beşeri unsuru &"ersoneli gerekti)i gibi

düzenleememektedir. *u şekildeki vergi reformları ile vergiden kaçınma vergi kaçakçılı)ıla

&hatta kaıt dışı ekonomile mücadele edilmee çalışılmaktadır. 5darenin anlış tutumu ve

sosoekonomik a"ıdan kanaklanan açmazlar vardır =.

%ergi reformlarının gelece)ini çok farklı alanlara çekmiş olan bir dünada, GOÜ2lerin

kendi vergi reformlarında başarı sa)laabilmeleri için, nelerin a"ılması gereklidirI

4osoekonomik a"ı bir ana, idarenin vergi reformlarına aklaşım tarzı de)işebilir.(ükümetler &!evlet burada, daha hızlı, daha etkili olmalıdır.

-ürkie2de vergi reformu başlıklı bu kısımda, devletin rasonel bir vergi sistemi kurma

olunda, vergi reformlarına aklaşım tarzının ne şekilde de)işebilece)i tartışılmaa çalışılacaktır.

%ergi reformlarını sa)lam bir temele oturtmalıız. &Vergi 'inamikleri Yasası vergi

reformlarına aklaşım tarzımızın temelini oluşturabilir. *u asanın teorik olarak üç hareket

noktası vardır.


20/24

1usursuz vergi oksa, mevcut vergilerin kusurlarının en aza indirilmesi ve daha az

kusurlu vergilerin bulunması gereklidir. !evletin vergi reformları olula bu konuda g#sterdi)i

garet ne kadardırI

%ergilemeden kaçınabilmek her zaman mümkünse, devletin #nünde tek alternatif vardır.

%ergi kaçakçılı)ının, vergiden kaçınmanın, verginin ansıtılmasının nasıl asgarie düşürülece)ini

bulmalıdır ve ugulamaa geçirebilmelidir. -ürkie2de vergi reformlarında vergiden kaçınmanın

#nlenmesinin #nemi anlaşılmıştır. ncak bu konuda sergilenen iradede kararlılık oktur.

4trate0ilerde birlik sa)lanamamaktadır =:. (ükümetlerin ideolo0ilere, "o"ülist amaçlara ve baskı

gru"larının baskılarına ka"ılması ihtimalini azaltmak gereklidir. *u da oldukça zor

g#rünmektedir.

%ergi kaçakçılı)ı, vergiden kaçınma ve verginin ansıtılması, -ürkie için, en azından

kısa ve orta d#nemde ine üksek olacaktır sonucuna ulaşıoruz. O zaman, rasonel bir vergi

sistemi kurmada, sa)lam olarak kullanabilece)imiz iki olumuz kalıor.

ola)anüstü garet g#sterecektir.

5kinci ol, devletin kendisini ideolo0ilerden, "o"ülist amaçlardan ve baskı gru"larının

baskılarından kurtarabildi)i #lçüde, sa)lam bir ol kabul edilmelidir.

*uraa kadar anlatılanlardan sadece bir tek sonuca ulaşıoruz. -ürkie2de vergi

reformlarından rasonel bir vergi sistemi oluşturmak için ararlanılacaksa, aklaşım tarzı Bmali

amaç g#zetilirken esnek davranmaC şeklinde olmalıdır. >snek davranmanın derecesini de

Bdevletin daha ii vergi bulma, var olan vergileri iileştirme başarısıC belirleecektir.

3a)daş aklaşımlarda açıkça is"atlandı)ı gibi, Bii vergiC sadece daha çok gelir getiren

vergi de)ildir. %ergi dinamikleri asasının vergiden kaçınmanın #nlenemeece)i iddiası

do)rusa, Bii vergiC anı zamanda daha adil bir vergi, kaçınma ihtiacı en az hissedilen vergi ve

kaçınma olları en az olan vergidir. !evletin bu konuda zor kullanma imkanı, son derece

kısıtlıdır.

=: (üla 1irmano)lu., agm, s.6=


21/24

!evletler uluslararası alandaki gelişmelerle, kendi vergi sistemleri üzerindeki kontrollerini

bir #lçüde kabetmee başlamışlardır. !aha fazla vergi to"lamaa #nelik büük garetlere

ra)men, vergiden kaçınma, verginin ansıtılması ve verginin olumsuz etkileri daha çok

hissedilmee başlanmıştır. %ergii to"laan devletin, bunu gere)i gibi harcamadı)ı ve

harcaamaaca)ı inancı agındır. 9urttaşlar, vergi bilinci ve vergi ahlakından #nce, verdikleri

vergilerin kendilerine fada sa)ladı)ını g#rmee haklarının oldu)unu düşünmektedirler.

*u dengeler içinde devlet sadece vergilemede Bhoşg#rüC silahını kullanabilir =;. *u

takdirde de kesinlikle hata a"maması gereklidir.

%ergi sistemlerinin mali anlamda verimsizli)i konusunda ve vergiden kaçınma konusunda

hoşg#rülü davranmalıdır.

-ürkie2de insanlar, vergi bilinci, vergi kültürü ve vergi ahlakının #nemini gittikçe dahafazla anlamaktadır. ma bundan da #nemlisi insanlar, -ürk to"lumu içinde bazılarının daha az

vergi verdi)ini g#rmee başlamışlardır. Gelecekte vergi bilincini geliştirecek temel güdü, bu

olacak gibidir. %ergiden ararlanma ilkesi daha fazla #n "lana çıkmaktadır. !evletin bunu

g#rmesi, BgüvenC unsurunu ihmal etmemesi gereklidir. %ergi bilinci devlete güvenildi)i takdirde

gelişir.

!evlet, giderek daha az vergi to"laabilece)inin farkına varmalıdır. %ergileri erel düzee

#nelterek urttaşların haklı istekleri do)rultusunda düzenleme a"maı ihmal etmemelidir.

-ürkie2de 6. *eş 9ıllık 1alkınma Llanı2nda vergileme konusundaki hedefler arasında,

mali federalizme en akın madde, sadece, Bkentsel rantların vergilendirilmesi ve emlak vergisi

vergi de)erinin tam olarak ka"sanmasıC şeklinde geçmektedir. -ürkie2de vergi reformlarında

mali federalizm tartışılmamaktadır. !evlet vergii etkin to"laabilece)ini düşünmektedir.

6. *eş 9ıllık 1alkınma Llanı2nda vergileme ile ilgili di)er hedefler ş#ledir =EA

•Ücretlilerin vergi ükünün düşürülmesi

ve ekonominin rekabet gücünün dikkatealınması

•%ergi idaresi ve vergi denetiminineniden düzenlenmesi,

•4to"a0 usulünün nihai vergileme usulü

olarak kullanılmaması•G#türü vergilemenin ve haat standardı

esasının kaldırılması

=; !avid Rilliams., agm, s.:F.=E Jusfet za, agm, s. =;.

=


22/24

bilgisaarlaşmanın sa)lanması

•%ergi denetimlerinde koordinason veetkinli)in sa)lanması

•5stisna ve muafietlerin azaltılması

•%ergi oranlarında indirime gidilmesi

•(arçların agınlaştırılması

•(erkese vergi numarası verilmesi

•?zel -üketim %ergisinin Getirilmesi

*u hedefler, rasonel bir vergi sistemi için olumlu hedeflerdir. 4on vergi reformu ile,

&;:F/ saılı asa ile ukarıdakilerden bazıları a"ılmıştır. ncak ;:F/ saılı asada, vergi

idaresinin eniden a"ılandırılması konusunda bir aksion sergilenmemiştir =F. %ergi numarası

ugulaması belirsizli)ini sürdürmektedir. %ergi denetimlerinde koordinason ve etkinli)in nasıl

sa)lanaca)ı, açık de)ildir. Ücretlilerin vergi ükünün düşürülmesile ortaa çıkan kaı",

kurumlar vergisine ansımış gibidir.

*unlardan da #nemlisi, vergi reformundan #nce vea onunla eşzamanlı bir kamu harcama

reformunun gündeme getirilmiş olması gereklidir. 1amu harcama reformu iç borçları ve faiz

#demelerini ka"samalıdır. *u a"ılmadı)ı sürece, vergi reformları gerçekten büük etkili başarılı

reformlar olamaacaktır.

=F 4elami engül., 9olsuzluk Hennetinde %ergi $eformu, Eko#o%i)e 3'r'%, *ahar //D. s. ;6.

==


23/24

SON0

*u çalışmada, rasonel bir vergi sistemi için gerekli olan kriterler teorik olarak

incelenmiştir. *uradan elde edilen kriterler, rasonel bir vergi sistemi oluşturmada temel araç

olarak kullanılan vergi reformları ka"samına aktarılmıştır.

$asonel bir vergi sistemi, esnek bir sistemdir. !evletin do)ru amaçları do)rultusunda

oluşturulmuş bir sistemdir. 5ktisadi, idari, sosal ve kültürel a"ıa ugun olarak oluşturulmuş bir

sistemidir. !evletin uguladı)ı ekonomik sistemi &liberalizmi destekleen bir sistemdir.

$asonel bir vergi sistemi, mali, iktisadi ve sosal amaca ve iktisadi gelişme amacına

ugun olan sistemdir.

*ütün bunlara ulaşabilmek için vergi reformlarıla d#rt temel unsur üzerinde düzenlemea"ılır. *unlar, mevzuat, teşkilat, "ersonel ve amaç unsurlarıdır.

(er vergi reformunun rasonel bir vergi sistemi oluşturmada başarılı olamadı)ı

bilinmektedir. *unun nedeni, a bu d#rt temel unsur üzerinde eterince durulmamış olmasıdır, a

da rasonel vergi sistemine ilişkin kriterlerin ka"sanamamış olmasıdır.

rdından, vergi reformları konusundaki genel e)ilimler ve vergi reformlarının gelece)i

konusu tartışılmıştır. laşılan sonuç, gelişmiş ülkelerin ve "ek çok ülkenin, vergi reformu

konusunda gelişmekte olan ülkelerden çok daha farklı hesa"lar içinde olduklarıdır. %ergi

sistemleri çok kısa zaman içinde çok #nemli de)işiklikler aşaacaktır.

4on olarak -ürkie2de vergi reformu konusu tartışılmıştır. -ürkie2de vergi reformlarında

sa)lam bir aklaşım sergilenmesi gere)i vurgulanmıştır. 1amu harcama reformunun #nemi ifade

edilmiştir.

-ürkie2de vergi reformu, Bvergileme kazın tülerini hissettirmeden olmaktırC

anlaışının de)işmesileN devlet ve to"lumda kendi sorunlarına ciddietle aklaşma e)ilimlerinin

güçlenmesile başarılı olacaktır.

=:


24/24

"AYNA"LAR

li $ıza G#kbunar, -ürk %ergi 4isteminde $eform Gere)i, Ne9i:e S;#%e955*8 9aını.

li $ıza G#kbunar., B-ürk %ergi 4isteminin @ali ve 5ktisadi %ergileme 5lkeleri çısındannaliziC, &*asılmamış !oktora -ezi, !okuz >lül Üniversitesi 4osal *ilimler >nstitüsü,//D.

*elgin kça ve >ren ?)retmen., B%ergiler ve 8aiz LolitikasıC, 3E İİ!F 3ergisi, Hilt =, 4aı=, //6.

!avid Rilliams., B%ergiden 1açınmanın ?nlenmesi lanında 9eni >)ilimlerC, 3evA @ustafa3amlıca, Vergi 3*#(ası, Ocak //D, 4aı /6.

Hoşkun Han ktan., B%ergi 5ndirimleri >konomik *üüme 5lişkisiC, 3E İİ!F 3ergisi, Hilt F,4aı =, //.

Hoşkun Han ktan., Brtan Oranlı Gelir %ergisine 5ki lternatif !üz Oranlı Gelir %ergisi ve Jakit kışı %ergisiC, Mali(e Ya9ıları, /

Documents

Rasyonel Vergi Sistemleri Ve Vergi Reformları