107

Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Bartın Oumlrneğinde

Karşılaştırmalı Bir Uygulama1

Yrd Doccedil Dr M Said CEYHAN

Bartın Uumlniversitesi İİBF İktisat Boumlluumlmuuml

sceyhanbartinedutr

Canan TAŞ2

Bartın Uumlniversitesi İİBF İktisat Boumlluumlmuuml

cnntasoutlookcom

Oumlzet Tuumlketim denilen olgu insanlığın var oluşundan buguumlne dek hayatımızda olan bir olgudur ve her insan yaşamını suumlrduumlrmek iccedilin tuumlketim yapmak zorundadır Teknolojinin giderek gelişmesine bağlı olarak bireylerin ihtiyaccedillarını karşılayan mal ve hizmet sayısında ve ccedileşitliliğinde artış meydana gelmiş ve bu artış tuumlketicilerin tuumlketim yaparken seccedilim yapmalarını zorunlu hale getirmiştir Bireyler tuumlketim yaparken iccedilsel ve dışsal birccedilok faktoumlruumln etkisi altında kalmakta ve tuumlketim kararlarını bu etkiler altında vermektedirler Bu durum ise tuumlketicilerin yapmış oldukları tuumlketimin kimi zaman rasyonel tuumlketimden uzaklaşmasına neden olmaktadır

Bu ccedilalışma yapılan tuumlketimin rasyonel olup olmadığını anlamak ve buna neden olan faktoumlrlerin neler olduğunu araştırmaya youmlnelik olarak yapılmıştır Bartın İl merkezinde ve koumlylerinde yaşayan kişilerden oluşan oumlrnek grupla yuumlz yuumlze goumlruumlşmeler yapılarak bunlara anket uygulanmış ve gerekli verilere ulaşılmıştır Daha sonra analiz sonuccedilları değerlendirilerek sonuccedilta merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin ccedileşitli faktoumlrlerin etkisinde kalarak tuumlketim kararlarında birbirlerinden farklı davrandıkları goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmanın sonunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ccedileşitli faktoumlrlerin etkisinde kalarak ihtiyaccedil dışında alışverişe (irrasyonel tuumlketime )daha ccedilok meyilli oldukları buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin ise ihtiyaccedilları dışında alışveriş yapmaya meyilli olmadıkları ve daha ccedilok rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Anahtar Kelimeler Tuumlketim rasyonel tuumlketim irrasyonel tuumlketim tuumlketici Bartın

1 Bu ccedilalışmanın verileri Canan Taşrsquoın Bartın Uumlniversitesi-Sosyal Bilimler Enstituumlsuumlnde

2017 yılında kabul edilen yuumlksek lisans tezinden yararlanılarak yapılmıştır 2 Sorumlu Yazar

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

108

Rational-Irrational Consumption A Comparative Application in Bartın as an Case

Abstract The phenomenon called consumption is a phenomenon in our lives from the very existence of mankind to the present day and every human being has to consume to maintain his or her life Due to the progress of technology an increase in the number and diversity of goods and services that meet the needs of individuals has become a necessity making it compulsory for consumers to make choices while consuming Individuals are under the influence of many internal and external factors while consuming and they make consumption decisions under these effects This situation causes the consumers consumption sometimes to move away from rational consumption

This study was conducted in order to understand whether consumption is rational or not and what are the factors that cause it A sample group consisting of people living in the town center of Bartın and the villagers were interviewed face to face and a questionnaire was applied to them and it was reached to the required data The results of the analysis were then evaluated and it was observed that consumers living in the center and the villagers were affected by various factors and behaved differently in consumption decisions At the end of the study it was seen that the consumers living in the city center were more inclined to shopping (irrational consumption) than other than the necessity by being influenced by various factors whereas the consumers living in the village were not inclined to do shopping but rather rational behavior

Keywords Consumption rational consumption irrational consumption consumer Bartın

1 Giriş

Tuumlketim olgusu insanlık tarihinin başlangıcından buguumlne var olan insanın doğumuyla başlayıp oumlluumlmuumlne kadar devam eden bir suumlreccediltir Her insanın başta zorunlu tuumlketimi olmak uumlzere ccedileşitli duumlzeylerde tuumlketim yapma gerekliliği vardır Bu durum tuumlketimi uumlretimin temel belirleyicisi haline getirmiştir Zamanla yaşanan teknolojik gelişmeler sayesinde artan uumlretimdeki ccedileşitlilik tuumlketicinin satın alma kararını zorlaştırmıştır Tuumlketiciler uumlretilen uumlruumlnler arasında tercih yapmak zorunda kalmışlardır Oumlzellikle uumlreticiler arasındaki pazarlama rekabeti tuumlketici accedilısından uumlruumln seccedilimi ve satın alma davranışının rasyonalitesini etkilemiştir

Klasik iktisada goumlre rasyonel insan her şartta kendisine seccedilenekler arasında en yuumlksek faydayı sağlayan mal ve hizmeti tercih eden tuumlketicidir Ancak gerccedilek hayatta durum tam olarak boumlyle değildir Tuumlketiciler tuumlketim kararlarında her zaman rasyonel kararlar verememektedirler Bunun nedeni ise tuumlketicinin satın alma kararı verme aşamasında kişisel ccedilevresel sosyal kuumlltuumlrel psikolojik ve demografik gibi birccedilok faktoumlruumln etkisi altında kalmasıdır

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

109

Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma kararlarında bu faktoumlrlerin etkisi altında kalıp kalmadıklarının tespit edilmesini ve rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymayı amaccedillayan bu ccedilalışmada oumlncelikle tuumlketim kavramına ve tarihsel suumlreccedilte geccedilirdiği değişime değinilmiş sonrasında tuumlketicinin satın alma davranışları ve bu davranışlara etki eden faktoumlrler irdelenmiştir Bu amaccedilla Bartın il merkezi ile koumlylerini kapsayan bir ampirik ccedilalışma yapılmıştır

Ampirik ccedilalışma kapsamında Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan 382 kişi ile yapılan anket verilerinden elde edilen sonuccedilların analiz edilerek tuumlketici satın alma davranışlarını accedilıklayan modellere yer verilmiştir Sonuccedilta tuumlketicilerin rasyonel ve irrasyonel satın alma davranışları ile ilgili bir ccedilok bulguya ulaşılmıştır

2 Kavramsal ve Teorik Ccedilerccedileve

İhtiyaccedil denilen kavramın karşılandığında bireye mutluluk veren karşılanmadığında ise uumlzuumlntuuml veren bir kavram olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa tuumlketim olgusunun da aslında ihtiyaccedil temeli uumlzerine kurulu olduğu soumlylenebilir İnsan ihtiyaccedilları kişiden kişiye ve toplumdan topluma farklılık goumlstermektedir Tuumlketiciler bir uumlruumln veya hizmeti almak istediklerinde bir diğerinden vazgeccedilerler ccediluumlnkuuml insan ihtiyaccedilları sınırsızdır ve bu ihtiyaccedilların sınırlı kaynaklarla karşılanması gerekmektedir Bu bağlamda hızla geccedilen zaman ve buna bağlı olarak teknolojideki hızlı gelişmelerle birlikte ihtiyaccedil kavramı yerini arzu istek statuuml gibi kavramlara bırakmıştır İnsanların değer kazanması uumlrettikleriyle değil tuumlkettikleriyle muumlmkuumln hale gelmiştir Bireyler ne kadar ccedilok tuumlketim yaparlarsa o kadar fazla değer kazanacakları duumlşuumlncesine kapılmışlardır Tuumlketmek kişinin toplumsal konumunu belirleyici bir nitelik kazanmıştır İnsanlar gerccedilek ihtiyaccedillarını karşılamak yerine zorunlu olmayan ihtiyaccedillarını karşılamaya daha ccedilok eğilimli olmuşlar ve boumlyle davranarak rasyonel tuumlketim yapmaktan uzaklaşmışlardır

Oumlzellikle Sanayi Devrimi hem uumlretim hem de tuumlketim kalıpları uumlzerinde

ciddi etkilerin ortaya ccedilıktığı bir doumlnemdir Sanayileşmenin hızlanması ile birlikte koumlyden kente goumlccedil artmış ve goumlccedil eden bu insanlar niteliklerine goumlre girdikleri işlerde farklı uumlcretler aldıklarından tuumlketim ccedileşitliliği artmaya başlamıştır Ancak insanlar tuumlketimlerini arttırırken bir yandan da ihtiyaccedil iccedilin yapılan tuumlketimden başka bir deyişle tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaşmaya başlamışlardır Tuumlketimde meydana gelen değişim sonunda toplum yapısına da hacirckim olmaya başlamış ve ldquotuumlketim toplumurdquo olarak ifade edilen bir toplumsal yapının ortaya ccedilıkışına zemin hazırlamıştır (Yıldız amp Kuru 2015 657-658)

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

110

21 Tuumlketim ve Tuumlketim Toplumu

Tuumlketim toplumu denilen toplumsal yapının ayırıcı oumlzelliği kişilerin

ihtiyaccedilları iccedilin tuumlketmesi yerine tuumlketimin başlı başına bir amaccedil haline gelmesidir Tuumlketim toplumunun buguumlnkuuml halini almasında ise kitle iletişim araccedillarının buumlyuumlk etkisi vardır Nitekim bunlardan en oumlnemlisi de televizyondur Bireyler televizyon aracılığıyla yaşam tarzlarını konuşma şekillerini giyim tarzlarını hatta ev doumlşeme tarzlarını bile değiştirebilmekte ve kendilerine orada goumlrduumlkleri hayatlardaki gibi bir tuumlketim kalıbı oluşturmaya ccedilalışmaktadırlar Bunlarla birlikte oumlzel kanallarda sayısı gittikccedile artan ve fazla ilgi goumlren kuumlltuumlrel () yarışmalar ve programlar da tuumlketim kuumlltuumlruumlnuumln yerleşmesinde buumlyuumlk rol uumlstlenmektedir (Boumlhuumlrler 1992 34)

Tuumlketim toplumu bir yaşam biccedilimi olarak ilk kez ABDrsquode etkisini

goumlstermiştir ABDdeki firmalar ve bilim insanları tarafından ekonomik buumlyuumlmenin ve kalkınmanın gerccedilekleşmesinin tuumlketim yapmaktan geccedilmesi duumlşuumlncesinin halka enjekte edilmesi onları daha fazla tuumlketim yapmaya itmiştir 1960lı yıllarda tuumlketim toplumu kavramı ABDden Batı Avrupaya ve Japonyaya yayılmıştır 1976-1990 yılları arasında ABDde oumlğrenciler uumlzerinde yapılan bir anket sonucunda oumlğrencilerde ldquoyaşamda bir amaccedil ve anlam bulmardquo duumlşuumlncesinden ccedilok ldquoccedilok paraya sahip olmardquo duumlşuumlncesinin hakim olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bu araştırma sonucundan da anlaşılacağı gibi ccedilok paraya sahip olup daha fazla tuumlketim yapmak bireylerin yaşamlarının temel amacı haline gelmiştir (Durning 1998 14-19)

Modern tuumlketim denilen tuumlketim tarzında tuumlketiciler iccedilin semboller oumln

plandadır Başka bir deyişle insanların yaşayış biccedilimlerine hitap eden uumlruumlnler uumlretildiğinde tuumlketiciler iccedilin ancak semboller bir anlam taşır Firmaların satış yapabilmeleri ve uumlrettikleri uumlruumlnlere talebin artması iccedilin de reklamlar tasarımlar promosyonlar var olan tuumlketicilerin isteklerine uygun şekilde tasarlanmalıdır (Kellner 1992 147)

Post-modern doumlneme bakıldığında ise bu doumlnemin en oumlnemli oumlzellikleri

tuumlketimin hızlı bir yuumlkselişe geccedilmesi farklılık ccedileşitlilik ccedilok katlılık ccediloğulluk ve belirlenmişliktir (Kellner amp Best 1997 18) Post-modern toplumlarda her şey karmaşıktır hiccedilbir şey net değildir Yapılan tuumlketim ihtiyaccedil iccedilin olmaktan ziyade prestij toplumsal statuuml kazanma toplumda değer goumlrme gibi amaccedillar iccedilin yapılır olmuştur Dolayısıyla da Postmodern tuumlketim anlayışı ile birlikte satın alınan mal ve hizmetlerin sembolik değerleri oluşmuştur

Tuumlketimin son aşamasını ise hedonik (hazcı) tuumlketim oluşturur Hedonik

tuumlketim mutluluk fantezi keyif ve eğlence arayışındaki tuumlketici davranışlarını ifade etmektedir Hedonik tuumlketimin en oumlnemli oumlzelliği duygusal etkiye sahip olmasıdır Hedonik tuumlketicilerin alışveriş yapmayı sevmelerinin nedeni ise alışveriş suumlrecinden zevk alıyor olmalarıdır Bunun fiziksel bir uumlruumln almayla ya

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

111

da herhangi bir amacın gerccedilekleşmesiyle bir ilgisi yoktur (Oumlz amp Mucuk 2015 39) Hedonizmin tuumlketimi etkilediği noktada insanlar satın alma kararını verirken duygusal istekleri akılcı duumlşuumlncelerinden daha baskın gelir Dolayısıyla insanların tuumlketim anlayışı tekrar değişikliğe uğramış ve bu değişiklik ldquoinsanların yaşamak iccedilin mi tuumlkettiği yoksa tuumlketmek iccedilin mi yaşadığırdquo ikileminin tartışılmasına neden olmuştur (Bauman 2006 92)

22 Tuumlketicinin Satın Alma Karar Suumlreci

Tuumlketici ldquokişisel ya da ailesel istek arzu ve zevkleri olan kendi kendine tercih yapabilen gereksinimleri doğrultusunda iktisadi mal ve hizmet satın alan bunun sonucunda da fayda sağlayıp tatmine ulaşan bireyerdquo denir (Penpece 2006 6)

Tuumlketici davranışı ise ldquobireylerin uumlruumln veya hizmetleri deneyim veya

fikirleri seccedilmesi satın alması kullanması ve kullandıktan sonra elden ccedilıkarması ile ilgili suumlreccedilleri kapsayan bir kavram olarak değerlendirilmektedir (Solomon vd 1999 7) Tuumlketici davranışı sadece satın alma anıyla değil satın almadan oumlnce ve sonraki aşamalarla da ilgilenir Bireylerin neyi niccedilin hangi amaccedilla satın aldıklarıyla ilgili araştırmalar tuumlketici davranışının esas konusunu oluşturur (Kavas vd 1995 3) Bununla birlikte tuumlketiciler mal ve hizmetleri satın aldıklarında yalnızca uumlruumlnuuml değil aldıkları uumlruumln ile birlikte onun ambalajını oumldeme seccedileneklerini taksit imkacircnlarını garantisini teslimatı vb gibi unsurları da satın almış olurlar Eğer satın alma sonrasında memnuniyet durumu oluşursa tuumlketici aynı firmanın diğer uumlruumlnlerini de satın almak isteyecektir (Tek 1991 125) Tuumlketici davranışlarını etkileyen faktoumlrler sosyo-kuumlltuumlrel sosyal bireysel ve psikolojik faktoumlrlerdir

Sosyo-Kuumlltuumlrel Faktoumlrler bu faktoumlrler kuumlltuumlr alt kuumlltuumlr ve sosyal

sınıfları kapsar (Oumlruumlcuuml amp Tavşancı 20013) Sosyal Faktoumlrler referans grupları aile roller ve statuumllerden oluşur Bireysel Faktoumlrler bireyin yaşı cinsiyeti mesleği gelir duumlzeyi eğitim

duumlzeyi medeni durumu ve yaşam tarzı ile ilgili faktoumlrlerdir (Durmaz 2008 54) Psikolojik Faktoumlrler ise kişilik oumlğrenme algılama guumlduumllenme tutum

ve inanccedillardan oluşur (Tek 1997 206) Tuumlketiciler satın alma kararlarında bu faktoumlrlerden ccedileşitli duumlzeylerde

etkilenmektedirler Satın alma sırasında bu faktoumlrlerden etkilenen tuumlketiciler kimi zaman rasyonel davranmaktan uzaklaşmaktadırlar Dolayısıyla gerccedilekleştirilen satın alma davranışının rasyonelliğinin neye goumlre belirlendiğini bilmek oldukccedila oumlnem arz etmektedir

23 Tuumlketim Rasyonalitesinin Belirleyicileri

Tuumlketim rasyonalitesi kavramının anlaşılabilmesi tuumlketimin hangi suumlreccedillerden geccedilerek geliştiğini anlamakla muumlmkuumlnduumlr Dolayısıyla Tuumlketim

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

112

Rasyonalitesi bağlamında tuumlketici satın alma karar suumlreci beş aşamada incelenebilir

1 İhtiyacın ortaya ccedilıkışı 2 İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi 3 Mal ve hizmet alternatiflerinin değerlendirilmesi 4 Satın alma kararı 5 İhtiyacın tatmini Yapılan tuumlketimin akılcı (rasyonel) mı yoksa akılcı olmayan tuumlketim

(irrasyonel) mi olacağı tuumlketicinin mal ve hizmet alternatiflerini değerlendirdiği aşamada belli olmaktadır Tuumlketici mal ve hizmet alternatifleri değerlendirirken kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerin etkisi altında kalarak satın alma kararını vermektedir (Yıldız amp Kuru 2015 660)

24 Rasyonel ve İrrasyonel Tuumlketim

Rasyonel tuumlketim tuumlketicilerin gelirleri ve ihtiyaccedilları doğrultusunda uumlruumln ve hizmet satın almaları satın alınan uumlruumln ve hizmetin uygun fiyat uygun kalite uygun dış goumlruumlnuumlm gibi ccedileşitli şartları sağlaması ve ccedilevreci olmasına dikkat edilmesi sonucunda yapılan akılcı tuumlketime denir Rasyonel davranan insan ise tuumlketim ile ilgili aldığı kararlarda kendisine sağlanacak olan faydayı duumlşuumlnen maliyet değerlendirmesi yapabilen uumlruumln hakkında doğru bilgiye sahip olan ccedilevresindekilerin youmlnlendirmelerine uygun cevaplar verebilen ve bu şekilde davranarak kendi mutluluğunu duumlşuumlnen insandır(Ccedilakır2017)

Bunun yanında tuumlketiciler bazen toplumda statuuml kazanmak uumlruumln ve hizmetlerin kendilerine yuumlklediği prestijleri kullanmak markaya ilgi duymak modayı takip etmek toplumdaki diğer insanların goumlzuumlnde bulundukları konumdan daha yuumlksek bir konumdaymış gibi goumlruumlnmek iccedilinde oldukları sınıfın her zaman daha uumlstuumlndeki bir sınıfta yer almak istemek gibi ccedileşitli amaccedillarla tuumlketim yapmaktadırlar Bu şekilde yapılan akılcı olmayan tuumlketime ise irrasyonel tuumlketim denir İrrasyonel tuumlketim yapan bireyler tuumlketimin asıl amacından uzaklaşıp goumlsteriş amaccedillı tuumlketime youmlnelmişlerdir (Kuru 2014 100)

Aşağıda tuumlketim rasyonalitesi modeli şematik olarak goumlsterilmiştir (Şekil 1)

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

113

Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli

İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi

Mal ve hizmet alternatiflerinin

değerlendirilmesi

Uumlruumlnuumln Araştırılması

Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme

Uumlruumlnuumln Markası

Uumlruumlnuumln Fiyatı

Uumlruumlnuumln Ambalajı

Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması

Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması

Uumlruumlnuumln Reklamının Olması

Gelir ve Tuumlketim Harcamaları

Kredi Kartı Kullanımı

Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi

Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması

Satın alma kararı

Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim

İhtiyacın giderilmesi

Tatmin olma Tatmin olmama

İhtiyacın ortaya ccedilıkması

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

114

3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler

31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları

Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr

Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır

32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi

Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır

Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet

oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

115

hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır

Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test

edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur

33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları

Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir

Tablo 1 Demografik Veriler

Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()

Cinsiyet

Kadın 181 471

Erkek 203 529

Yaş

18-24 50 130

25-34 118 308

35-44 95 247

45 ve uumlstuuml 121 315

Medeni durum

Evli 273 711

Bekar 111 289

Eğitim durumu

Bir okul bitirmedi 20 52

İlkokul 94 244

Ortaokul 49 128

Lise 93 242

Oumln lisans 45 117

Lisans 72 188

Yuumlksek lisansdoktora 11 29

Meslek

Emekli 39 101

İşccedili 99 258

Esnaf 26 68

Memur 79 206

Ev hanımı 78 203

Oumlğrenci 25 65

Ziraatccedili(reccedilber) 4 10

Diğer 34 89

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

116

Gelir Dilimleri(TL)

0-800 13 34

801-1600 118 307

1601-3000 125 326

3001-4000 81 211

4001 ve uumlstuuml 47 122

Ek Gelir Dilimleri(TL)

Yoktur 292 761

1-500 47 122

501-1000 28 73

1001-2000 12 31

2001 ve uumlstuuml 5 13

Yaşanılan Yer

Şehir Merkezi 192 500

Koumly 192 500

Alışveriş Sıklığı

İki Defa 178 464

Uumlccedil Defa 86 224

Doumlrt Defa 68 177

Beş Defa 14 36

Daha Fazla 38 99

Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular

Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik

sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

117

Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α

sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir

Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi

Cronbachs Alpha N

746 28

41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri

Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir

Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

N Kişi Sayısı

Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da

giderim Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 40 58 51 27 16 192

208 302 266 141 83 1000

Koumly

N 82 41 40 17 12 192

427 214 208 89 63 1000

Toplam N 122 99 91 44 28 384

318 258 237 115 73 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

118

Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo

ifadesine verilen cevapların dağılımı

Moda satın alma kararlarımı etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 38 56 45 32 21 192

198 292 234 167 109 1000

Koumly

N 106 40 30 8 8 192

552 208 156 42 42 1000

Toplam

N 144 96 75 40 29 384

375 250 195 104 76 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

109

Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma kararlarında bu faktoumlrlerin etkisi altında kalıp kalmadıklarının tespit edilmesini ve rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymayı amaccedillayan bu ccedilalışmada oumlncelikle tuumlketim kavramına ve tarihsel suumlreccedilte geccedilirdiği değişime değinilmiş sonrasında tuumlketicinin satın alma davranışları ve bu davranışlara etki eden faktoumlrler irdelenmiştir Bu amaccedilla Bartın il merkezi ile koumlylerini kapsayan bir ampirik ccedilalışma yapılmıştır

Ampirik ccedilalışma kapsamında Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan 382 kişi ile yapılan anket verilerinden elde edilen sonuccedilların analiz edilerek tuumlketici satın alma davranışlarını accedilıklayan modellere yer verilmiştir Sonuccedilta tuumlketicilerin rasyonel ve irrasyonel satın alma davranışları ile ilgili bir ccedilok bulguya ulaşılmıştır

2 Kavramsal ve Teorik Ccedilerccedileve

İhtiyaccedil denilen kavramın karşılandığında bireye mutluluk veren karşılanmadığında ise uumlzuumlntuuml veren bir kavram olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa tuumlketim olgusunun da aslında ihtiyaccedil temeli uumlzerine kurulu olduğu soumlylenebilir İnsan ihtiyaccedilları kişiden kişiye ve toplumdan topluma farklılık goumlstermektedir Tuumlketiciler bir uumlruumln veya hizmeti almak istediklerinde bir diğerinden vazgeccedilerler ccediluumlnkuuml insan ihtiyaccedilları sınırsızdır ve bu ihtiyaccedilların sınırlı kaynaklarla karşılanması gerekmektedir Bu bağlamda hızla geccedilen zaman ve buna bağlı olarak teknolojideki hızlı gelişmelerle birlikte ihtiyaccedil kavramı yerini arzu istek statuuml gibi kavramlara bırakmıştır İnsanların değer kazanması uumlrettikleriyle değil tuumlkettikleriyle muumlmkuumln hale gelmiştir Bireyler ne kadar ccedilok tuumlketim yaparlarsa o kadar fazla değer kazanacakları duumlşuumlncesine kapılmışlardır Tuumlketmek kişinin toplumsal konumunu belirleyici bir nitelik kazanmıştır İnsanlar gerccedilek ihtiyaccedillarını karşılamak yerine zorunlu olmayan ihtiyaccedillarını karşılamaya daha ccedilok eğilimli olmuşlar ve boumlyle davranarak rasyonel tuumlketim yapmaktan uzaklaşmışlardır

Oumlzellikle Sanayi Devrimi hem uumlretim hem de tuumlketim kalıpları uumlzerinde

ciddi etkilerin ortaya ccedilıktığı bir doumlnemdir Sanayileşmenin hızlanması ile birlikte koumlyden kente goumlccedil artmış ve goumlccedil eden bu insanlar niteliklerine goumlre girdikleri işlerde farklı uumlcretler aldıklarından tuumlketim ccedileşitliliği artmaya başlamıştır Ancak insanlar tuumlketimlerini arttırırken bir yandan da ihtiyaccedil iccedilin yapılan tuumlketimden başka bir deyişle tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaşmaya başlamışlardır Tuumlketimde meydana gelen değişim sonunda toplum yapısına da hacirckim olmaya başlamış ve ldquotuumlketim toplumurdquo olarak ifade edilen bir toplumsal yapının ortaya ccedilıkışına zemin hazırlamıştır (Yıldız amp Kuru 2015 657-658)

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

110

21 Tuumlketim ve Tuumlketim Toplumu

Tuumlketim toplumu denilen toplumsal yapının ayırıcı oumlzelliği kişilerin

ihtiyaccedilları iccedilin tuumlketmesi yerine tuumlketimin başlı başına bir amaccedil haline gelmesidir Tuumlketim toplumunun buguumlnkuuml halini almasında ise kitle iletişim araccedillarının buumlyuumlk etkisi vardır Nitekim bunlardan en oumlnemlisi de televizyondur Bireyler televizyon aracılığıyla yaşam tarzlarını konuşma şekillerini giyim tarzlarını hatta ev doumlşeme tarzlarını bile değiştirebilmekte ve kendilerine orada goumlrduumlkleri hayatlardaki gibi bir tuumlketim kalıbı oluşturmaya ccedilalışmaktadırlar Bunlarla birlikte oumlzel kanallarda sayısı gittikccedile artan ve fazla ilgi goumlren kuumlltuumlrel () yarışmalar ve programlar da tuumlketim kuumlltuumlruumlnuumln yerleşmesinde buumlyuumlk rol uumlstlenmektedir (Boumlhuumlrler 1992 34)

Tuumlketim toplumu bir yaşam biccedilimi olarak ilk kez ABDrsquode etkisini

goumlstermiştir ABDdeki firmalar ve bilim insanları tarafından ekonomik buumlyuumlmenin ve kalkınmanın gerccedilekleşmesinin tuumlketim yapmaktan geccedilmesi duumlşuumlncesinin halka enjekte edilmesi onları daha fazla tuumlketim yapmaya itmiştir 1960lı yıllarda tuumlketim toplumu kavramı ABDden Batı Avrupaya ve Japonyaya yayılmıştır 1976-1990 yılları arasında ABDde oumlğrenciler uumlzerinde yapılan bir anket sonucunda oumlğrencilerde ldquoyaşamda bir amaccedil ve anlam bulmardquo duumlşuumlncesinden ccedilok ldquoccedilok paraya sahip olmardquo duumlşuumlncesinin hakim olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bu araştırma sonucundan da anlaşılacağı gibi ccedilok paraya sahip olup daha fazla tuumlketim yapmak bireylerin yaşamlarının temel amacı haline gelmiştir (Durning 1998 14-19)

Modern tuumlketim denilen tuumlketim tarzında tuumlketiciler iccedilin semboller oumln

plandadır Başka bir deyişle insanların yaşayış biccedilimlerine hitap eden uumlruumlnler uumlretildiğinde tuumlketiciler iccedilin ancak semboller bir anlam taşır Firmaların satış yapabilmeleri ve uumlrettikleri uumlruumlnlere talebin artması iccedilin de reklamlar tasarımlar promosyonlar var olan tuumlketicilerin isteklerine uygun şekilde tasarlanmalıdır (Kellner 1992 147)

Post-modern doumlneme bakıldığında ise bu doumlnemin en oumlnemli oumlzellikleri

tuumlketimin hızlı bir yuumlkselişe geccedilmesi farklılık ccedileşitlilik ccedilok katlılık ccediloğulluk ve belirlenmişliktir (Kellner amp Best 1997 18) Post-modern toplumlarda her şey karmaşıktır hiccedilbir şey net değildir Yapılan tuumlketim ihtiyaccedil iccedilin olmaktan ziyade prestij toplumsal statuuml kazanma toplumda değer goumlrme gibi amaccedillar iccedilin yapılır olmuştur Dolayısıyla da Postmodern tuumlketim anlayışı ile birlikte satın alınan mal ve hizmetlerin sembolik değerleri oluşmuştur

Tuumlketimin son aşamasını ise hedonik (hazcı) tuumlketim oluşturur Hedonik

tuumlketim mutluluk fantezi keyif ve eğlence arayışındaki tuumlketici davranışlarını ifade etmektedir Hedonik tuumlketimin en oumlnemli oumlzelliği duygusal etkiye sahip olmasıdır Hedonik tuumlketicilerin alışveriş yapmayı sevmelerinin nedeni ise alışveriş suumlrecinden zevk alıyor olmalarıdır Bunun fiziksel bir uumlruumln almayla ya

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

111

da herhangi bir amacın gerccedilekleşmesiyle bir ilgisi yoktur (Oumlz amp Mucuk 2015 39) Hedonizmin tuumlketimi etkilediği noktada insanlar satın alma kararını verirken duygusal istekleri akılcı duumlşuumlncelerinden daha baskın gelir Dolayısıyla insanların tuumlketim anlayışı tekrar değişikliğe uğramış ve bu değişiklik ldquoinsanların yaşamak iccedilin mi tuumlkettiği yoksa tuumlketmek iccedilin mi yaşadığırdquo ikileminin tartışılmasına neden olmuştur (Bauman 2006 92)

22 Tuumlketicinin Satın Alma Karar Suumlreci

Tuumlketici ldquokişisel ya da ailesel istek arzu ve zevkleri olan kendi kendine tercih yapabilen gereksinimleri doğrultusunda iktisadi mal ve hizmet satın alan bunun sonucunda da fayda sağlayıp tatmine ulaşan bireyerdquo denir (Penpece 2006 6)

Tuumlketici davranışı ise ldquobireylerin uumlruumln veya hizmetleri deneyim veya

fikirleri seccedilmesi satın alması kullanması ve kullandıktan sonra elden ccedilıkarması ile ilgili suumlreccedilleri kapsayan bir kavram olarak değerlendirilmektedir (Solomon vd 1999 7) Tuumlketici davranışı sadece satın alma anıyla değil satın almadan oumlnce ve sonraki aşamalarla da ilgilenir Bireylerin neyi niccedilin hangi amaccedilla satın aldıklarıyla ilgili araştırmalar tuumlketici davranışının esas konusunu oluşturur (Kavas vd 1995 3) Bununla birlikte tuumlketiciler mal ve hizmetleri satın aldıklarında yalnızca uumlruumlnuuml değil aldıkları uumlruumln ile birlikte onun ambalajını oumldeme seccedileneklerini taksit imkacircnlarını garantisini teslimatı vb gibi unsurları da satın almış olurlar Eğer satın alma sonrasında memnuniyet durumu oluşursa tuumlketici aynı firmanın diğer uumlruumlnlerini de satın almak isteyecektir (Tek 1991 125) Tuumlketici davranışlarını etkileyen faktoumlrler sosyo-kuumlltuumlrel sosyal bireysel ve psikolojik faktoumlrlerdir

Sosyo-Kuumlltuumlrel Faktoumlrler bu faktoumlrler kuumlltuumlr alt kuumlltuumlr ve sosyal

sınıfları kapsar (Oumlruumlcuuml amp Tavşancı 20013) Sosyal Faktoumlrler referans grupları aile roller ve statuumllerden oluşur Bireysel Faktoumlrler bireyin yaşı cinsiyeti mesleği gelir duumlzeyi eğitim

duumlzeyi medeni durumu ve yaşam tarzı ile ilgili faktoumlrlerdir (Durmaz 2008 54) Psikolojik Faktoumlrler ise kişilik oumlğrenme algılama guumlduumllenme tutum

ve inanccedillardan oluşur (Tek 1997 206) Tuumlketiciler satın alma kararlarında bu faktoumlrlerden ccedileşitli duumlzeylerde

etkilenmektedirler Satın alma sırasında bu faktoumlrlerden etkilenen tuumlketiciler kimi zaman rasyonel davranmaktan uzaklaşmaktadırlar Dolayısıyla gerccedilekleştirilen satın alma davranışının rasyonelliğinin neye goumlre belirlendiğini bilmek oldukccedila oumlnem arz etmektedir

23 Tuumlketim Rasyonalitesinin Belirleyicileri

Tuumlketim rasyonalitesi kavramının anlaşılabilmesi tuumlketimin hangi suumlreccedillerden geccedilerek geliştiğini anlamakla muumlmkuumlnduumlr Dolayısıyla Tuumlketim

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

112

Rasyonalitesi bağlamında tuumlketici satın alma karar suumlreci beş aşamada incelenebilir

1 İhtiyacın ortaya ccedilıkışı 2 İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi 3 Mal ve hizmet alternatiflerinin değerlendirilmesi 4 Satın alma kararı 5 İhtiyacın tatmini Yapılan tuumlketimin akılcı (rasyonel) mı yoksa akılcı olmayan tuumlketim

(irrasyonel) mi olacağı tuumlketicinin mal ve hizmet alternatiflerini değerlendirdiği aşamada belli olmaktadır Tuumlketici mal ve hizmet alternatifleri değerlendirirken kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerin etkisi altında kalarak satın alma kararını vermektedir (Yıldız amp Kuru 2015 660)

24 Rasyonel ve İrrasyonel Tuumlketim

Rasyonel tuumlketim tuumlketicilerin gelirleri ve ihtiyaccedilları doğrultusunda uumlruumln ve hizmet satın almaları satın alınan uumlruumln ve hizmetin uygun fiyat uygun kalite uygun dış goumlruumlnuumlm gibi ccedileşitli şartları sağlaması ve ccedilevreci olmasına dikkat edilmesi sonucunda yapılan akılcı tuumlketime denir Rasyonel davranan insan ise tuumlketim ile ilgili aldığı kararlarda kendisine sağlanacak olan faydayı duumlşuumlnen maliyet değerlendirmesi yapabilen uumlruumln hakkında doğru bilgiye sahip olan ccedilevresindekilerin youmlnlendirmelerine uygun cevaplar verebilen ve bu şekilde davranarak kendi mutluluğunu duumlşuumlnen insandır(Ccedilakır2017)

Bunun yanında tuumlketiciler bazen toplumda statuuml kazanmak uumlruumln ve hizmetlerin kendilerine yuumlklediği prestijleri kullanmak markaya ilgi duymak modayı takip etmek toplumdaki diğer insanların goumlzuumlnde bulundukları konumdan daha yuumlksek bir konumdaymış gibi goumlruumlnmek iccedilinde oldukları sınıfın her zaman daha uumlstuumlndeki bir sınıfta yer almak istemek gibi ccedileşitli amaccedillarla tuumlketim yapmaktadırlar Bu şekilde yapılan akılcı olmayan tuumlketime ise irrasyonel tuumlketim denir İrrasyonel tuumlketim yapan bireyler tuumlketimin asıl amacından uzaklaşıp goumlsteriş amaccedillı tuumlketime youmlnelmişlerdir (Kuru 2014 100)

Aşağıda tuumlketim rasyonalitesi modeli şematik olarak goumlsterilmiştir (Şekil 1)

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

113

Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli

İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi

Mal ve hizmet alternatiflerinin

değerlendirilmesi

Uumlruumlnuumln Araştırılması

Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme

Uumlruumlnuumln Markası

Uumlruumlnuumln Fiyatı

Uumlruumlnuumln Ambalajı

Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması

Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması

Uumlruumlnuumln Reklamının Olması

Gelir ve Tuumlketim Harcamaları

Kredi Kartı Kullanımı

Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi

Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması

Satın alma kararı

Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim

İhtiyacın giderilmesi

Tatmin olma Tatmin olmama

İhtiyacın ortaya ccedilıkması

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

114

3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler

31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları

Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr

Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır

32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi

Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır

Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet

oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

115

hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır

Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test

edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur

33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları

Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir

Tablo 1 Demografik Veriler

Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()

Cinsiyet

Kadın 181 471

Erkek 203 529

Yaş

18-24 50 130

25-34 118 308

35-44 95 247

45 ve uumlstuuml 121 315

Medeni durum

Evli 273 711

Bekar 111 289

Eğitim durumu

Bir okul bitirmedi 20 52

İlkokul 94 244

Ortaokul 49 128

Lise 93 242

Oumln lisans 45 117

Lisans 72 188

Yuumlksek lisansdoktora 11 29

Meslek

Emekli 39 101

İşccedili 99 258

Esnaf 26 68

Memur 79 206

Ev hanımı 78 203

Oumlğrenci 25 65

Ziraatccedili(reccedilber) 4 10

Diğer 34 89

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

116

Gelir Dilimleri(TL)

0-800 13 34

801-1600 118 307

1601-3000 125 326

3001-4000 81 211

4001 ve uumlstuuml 47 122

Ek Gelir Dilimleri(TL)

Yoktur 292 761

1-500 47 122

501-1000 28 73

1001-2000 12 31

2001 ve uumlstuuml 5 13

Yaşanılan Yer

Şehir Merkezi 192 500

Koumly 192 500

Alışveriş Sıklığı

İki Defa 178 464

Uumlccedil Defa 86 224

Doumlrt Defa 68 177

Beş Defa 14 36

Daha Fazla 38 99

Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular

Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik

sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

117

Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α

sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir

Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi

Cronbachs Alpha N

746 28

41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri

Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir

Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

N Kişi Sayısı

Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da

giderim Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 40 58 51 27 16 192

208 302 266 141 83 1000

Koumly

N 82 41 40 17 12 192

427 214 208 89 63 1000

Toplam N 122 99 91 44 28 384

318 258 237 115 73 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

118

Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo

ifadesine verilen cevapların dağılımı

Moda satın alma kararlarımı etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 38 56 45 32 21 192

198 292 234 167 109 1000

Koumly

N 106 40 30 8 8 192

552 208 156 42 42 1000

Toplam

N 144 96 75 40 29 384

375 250 195 104 76 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

110

21 Tuumlketim ve Tuumlketim Toplumu

Tuumlketim toplumu denilen toplumsal yapının ayırıcı oumlzelliği kişilerin

ihtiyaccedilları iccedilin tuumlketmesi yerine tuumlketimin başlı başına bir amaccedil haline gelmesidir Tuumlketim toplumunun buguumlnkuuml halini almasında ise kitle iletişim araccedillarının buumlyuumlk etkisi vardır Nitekim bunlardan en oumlnemlisi de televizyondur Bireyler televizyon aracılığıyla yaşam tarzlarını konuşma şekillerini giyim tarzlarını hatta ev doumlşeme tarzlarını bile değiştirebilmekte ve kendilerine orada goumlrduumlkleri hayatlardaki gibi bir tuumlketim kalıbı oluşturmaya ccedilalışmaktadırlar Bunlarla birlikte oumlzel kanallarda sayısı gittikccedile artan ve fazla ilgi goumlren kuumlltuumlrel () yarışmalar ve programlar da tuumlketim kuumlltuumlruumlnuumln yerleşmesinde buumlyuumlk rol uumlstlenmektedir (Boumlhuumlrler 1992 34)

Tuumlketim toplumu bir yaşam biccedilimi olarak ilk kez ABDrsquode etkisini

goumlstermiştir ABDdeki firmalar ve bilim insanları tarafından ekonomik buumlyuumlmenin ve kalkınmanın gerccedilekleşmesinin tuumlketim yapmaktan geccedilmesi duumlşuumlncesinin halka enjekte edilmesi onları daha fazla tuumlketim yapmaya itmiştir 1960lı yıllarda tuumlketim toplumu kavramı ABDden Batı Avrupaya ve Japonyaya yayılmıştır 1976-1990 yılları arasında ABDde oumlğrenciler uumlzerinde yapılan bir anket sonucunda oumlğrencilerde ldquoyaşamda bir amaccedil ve anlam bulmardquo duumlşuumlncesinden ccedilok ldquoccedilok paraya sahip olmardquo duumlşuumlncesinin hakim olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bu araştırma sonucundan da anlaşılacağı gibi ccedilok paraya sahip olup daha fazla tuumlketim yapmak bireylerin yaşamlarının temel amacı haline gelmiştir (Durning 1998 14-19)

Modern tuumlketim denilen tuumlketim tarzında tuumlketiciler iccedilin semboller oumln

plandadır Başka bir deyişle insanların yaşayış biccedilimlerine hitap eden uumlruumlnler uumlretildiğinde tuumlketiciler iccedilin ancak semboller bir anlam taşır Firmaların satış yapabilmeleri ve uumlrettikleri uumlruumlnlere talebin artması iccedilin de reklamlar tasarımlar promosyonlar var olan tuumlketicilerin isteklerine uygun şekilde tasarlanmalıdır (Kellner 1992 147)

Post-modern doumlneme bakıldığında ise bu doumlnemin en oumlnemli oumlzellikleri

tuumlketimin hızlı bir yuumlkselişe geccedilmesi farklılık ccedileşitlilik ccedilok katlılık ccediloğulluk ve belirlenmişliktir (Kellner amp Best 1997 18) Post-modern toplumlarda her şey karmaşıktır hiccedilbir şey net değildir Yapılan tuumlketim ihtiyaccedil iccedilin olmaktan ziyade prestij toplumsal statuuml kazanma toplumda değer goumlrme gibi amaccedillar iccedilin yapılır olmuştur Dolayısıyla da Postmodern tuumlketim anlayışı ile birlikte satın alınan mal ve hizmetlerin sembolik değerleri oluşmuştur

Tuumlketimin son aşamasını ise hedonik (hazcı) tuumlketim oluşturur Hedonik

tuumlketim mutluluk fantezi keyif ve eğlence arayışındaki tuumlketici davranışlarını ifade etmektedir Hedonik tuumlketimin en oumlnemli oumlzelliği duygusal etkiye sahip olmasıdır Hedonik tuumlketicilerin alışveriş yapmayı sevmelerinin nedeni ise alışveriş suumlrecinden zevk alıyor olmalarıdır Bunun fiziksel bir uumlruumln almayla ya

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

111

da herhangi bir amacın gerccedilekleşmesiyle bir ilgisi yoktur (Oumlz amp Mucuk 2015 39) Hedonizmin tuumlketimi etkilediği noktada insanlar satın alma kararını verirken duygusal istekleri akılcı duumlşuumlncelerinden daha baskın gelir Dolayısıyla insanların tuumlketim anlayışı tekrar değişikliğe uğramış ve bu değişiklik ldquoinsanların yaşamak iccedilin mi tuumlkettiği yoksa tuumlketmek iccedilin mi yaşadığırdquo ikileminin tartışılmasına neden olmuştur (Bauman 2006 92)

22 Tuumlketicinin Satın Alma Karar Suumlreci

Tuumlketici ldquokişisel ya da ailesel istek arzu ve zevkleri olan kendi kendine tercih yapabilen gereksinimleri doğrultusunda iktisadi mal ve hizmet satın alan bunun sonucunda da fayda sağlayıp tatmine ulaşan bireyerdquo denir (Penpece 2006 6)

Tuumlketici davranışı ise ldquobireylerin uumlruumln veya hizmetleri deneyim veya

fikirleri seccedilmesi satın alması kullanması ve kullandıktan sonra elden ccedilıkarması ile ilgili suumlreccedilleri kapsayan bir kavram olarak değerlendirilmektedir (Solomon vd 1999 7) Tuumlketici davranışı sadece satın alma anıyla değil satın almadan oumlnce ve sonraki aşamalarla da ilgilenir Bireylerin neyi niccedilin hangi amaccedilla satın aldıklarıyla ilgili araştırmalar tuumlketici davranışının esas konusunu oluşturur (Kavas vd 1995 3) Bununla birlikte tuumlketiciler mal ve hizmetleri satın aldıklarında yalnızca uumlruumlnuuml değil aldıkları uumlruumln ile birlikte onun ambalajını oumldeme seccedileneklerini taksit imkacircnlarını garantisini teslimatı vb gibi unsurları da satın almış olurlar Eğer satın alma sonrasında memnuniyet durumu oluşursa tuumlketici aynı firmanın diğer uumlruumlnlerini de satın almak isteyecektir (Tek 1991 125) Tuumlketici davranışlarını etkileyen faktoumlrler sosyo-kuumlltuumlrel sosyal bireysel ve psikolojik faktoumlrlerdir

Sosyo-Kuumlltuumlrel Faktoumlrler bu faktoumlrler kuumlltuumlr alt kuumlltuumlr ve sosyal

sınıfları kapsar (Oumlruumlcuuml amp Tavşancı 20013) Sosyal Faktoumlrler referans grupları aile roller ve statuumllerden oluşur Bireysel Faktoumlrler bireyin yaşı cinsiyeti mesleği gelir duumlzeyi eğitim

duumlzeyi medeni durumu ve yaşam tarzı ile ilgili faktoumlrlerdir (Durmaz 2008 54) Psikolojik Faktoumlrler ise kişilik oumlğrenme algılama guumlduumllenme tutum

ve inanccedillardan oluşur (Tek 1997 206) Tuumlketiciler satın alma kararlarında bu faktoumlrlerden ccedileşitli duumlzeylerde

etkilenmektedirler Satın alma sırasında bu faktoumlrlerden etkilenen tuumlketiciler kimi zaman rasyonel davranmaktan uzaklaşmaktadırlar Dolayısıyla gerccedilekleştirilen satın alma davranışının rasyonelliğinin neye goumlre belirlendiğini bilmek oldukccedila oumlnem arz etmektedir

23 Tuumlketim Rasyonalitesinin Belirleyicileri

Tuumlketim rasyonalitesi kavramının anlaşılabilmesi tuumlketimin hangi suumlreccedillerden geccedilerek geliştiğini anlamakla muumlmkuumlnduumlr Dolayısıyla Tuumlketim

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

112

Rasyonalitesi bağlamında tuumlketici satın alma karar suumlreci beş aşamada incelenebilir

1 İhtiyacın ortaya ccedilıkışı 2 İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi 3 Mal ve hizmet alternatiflerinin değerlendirilmesi 4 Satın alma kararı 5 İhtiyacın tatmini Yapılan tuumlketimin akılcı (rasyonel) mı yoksa akılcı olmayan tuumlketim

(irrasyonel) mi olacağı tuumlketicinin mal ve hizmet alternatiflerini değerlendirdiği aşamada belli olmaktadır Tuumlketici mal ve hizmet alternatifleri değerlendirirken kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerin etkisi altında kalarak satın alma kararını vermektedir (Yıldız amp Kuru 2015 660)

24 Rasyonel ve İrrasyonel Tuumlketim

Rasyonel tuumlketim tuumlketicilerin gelirleri ve ihtiyaccedilları doğrultusunda uumlruumln ve hizmet satın almaları satın alınan uumlruumln ve hizmetin uygun fiyat uygun kalite uygun dış goumlruumlnuumlm gibi ccedileşitli şartları sağlaması ve ccedilevreci olmasına dikkat edilmesi sonucunda yapılan akılcı tuumlketime denir Rasyonel davranan insan ise tuumlketim ile ilgili aldığı kararlarda kendisine sağlanacak olan faydayı duumlşuumlnen maliyet değerlendirmesi yapabilen uumlruumln hakkında doğru bilgiye sahip olan ccedilevresindekilerin youmlnlendirmelerine uygun cevaplar verebilen ve bu şekilde davranarak kendi mutluluğunu duumlşuumlnen insandır(Ccedilakır2017)

Bunun yanında tuumlketiciler bazen toplumda statuuml kazanmak uumlruumln ve hizmetlerin kendilerine yuumlklediği prestijleri kullanmak markaya ilgi duymak modayı takip etmek toplumdaki diğer insanların goumlzuumlnde bulundukları konumdan daha yuumlksek bir konumdaymış gibi goumlruumlnmek iccedilinde oldukları sınıfın her zaman daha uumlstuumlndeki bir sınıfta yer almak istemek gibi ccedileşitli amaccedillarla tuumlketim yapmaktadırlar Bu şekilde yapılan akılcı olmayan tuumlketime ise irrasyonel tuumlketim denir İrrasyonel tuumlketim yapan bireyler tuumlketimin asıl amacından uzaklaşıp goumlsteriş amaccedillı tuumlketime youmlnelmişlerdir (Kuru 2014 100)

Aşağıda tuumlketim rasyonalitesi modeli şematik olarak goumlsterilmiştir (Şekil 1)

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

113

Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli

İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi

Mal ve hizmet alternatiflerinin

değerlendirilmesi

Uumlruumlnuumln Araştırılması

Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme

Uumlruumlnuumln Markası

Uumlruumlnuumln Fiyatı

Uumlruumlnuumln Ambalajı

Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması

Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması

Uumlruumlnuumln Reklamının Olması

Gelir ve Tuumlketim Harcamaları

Kredi Kartı Kullanımı

Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi

Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması

Satın alma kararı

Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim

İhtiyacın giderilmesi

Tatmin olma Tatmin olmama

İhtiyacın ortaya ccedilıkması

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

114

3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler

31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları

Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr

Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır

32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi

Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır

Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet

oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

115

hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır

Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test

edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur

33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları

Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir

Tablo 1 Demografik Veriler

Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()

Cinsiyet

Kadın 181 471

Erkek 203 529

Yaş

18-24 50 130

25-34 118 308

35-44 95 247

45 ve uumlstuuml 121 315

Medeni durum

Evli 273 711

Bekar 111 289

Eğitim durumu

Bir okul bitirmedi 20 52

İlkokul 94 244

Ortaokul 49 128

Lise 93 242

Oumln lisans 45 117

Lisans 72 188

Yuumlksek lisansdoktora 11 29

Meslek

Emekli 39 101

İşccedili 99 258

Esnaf 26 68

Memur 79 206

Ev hanımı 78 203

Oumlğrenci 25 65

Ziraatccedili(reccedilber) 4 10

Diğer 34 89

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

116

Gelir Dilimleri(TL)

0-800 13 34

801-1600 118 307

1601-3000 125 326

3001-4000 81 211

4001 ve uumlstuuml 47 122

Ek Gelir Dilimleri(TL)

Yoktur 292 761

1-500 47 122

501-1000 28 73

1001-2000 12 31

2001 ve uumlstuuml 5 13

Yaşanılan Yer

Şehir Merkezi 192 500

Koumly 192 500

Alışveriş Sıklığı

İki Defa 178 464

Uumlccedil Defa 86 224

Doumlrt Defa 68 177

Beş Defa 14 36

Daha Fazla 38 99

Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular

Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik

sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

117

Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α

sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir

Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi

Cronbachs Alpha N

746 28

41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri

Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir

Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

N Kişi Sayısı

Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da

giderim Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 40 58 51 27 16 192

208 302 266 141 83 1000

Koumly

N 82 41 40 17 12 192

427 214 208 89 63 1000

Toplam N 122 99 91 44 28 384

318 258 237 115 73 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

118

Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo

ifadesine verilen cevapların dağılımı

Moda satın alma kararlarımı etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 38 56 45 32 21 192

198 292 234 167 109 1000

Koumly

N 106 40 30 8 8 192

552 208 156 42 42 1000

Toplam

N 144 96 75 40 29 384

375 250 195 104 76 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

111

da herhangi bir amacın gerccedilekleşmesiyle bir ilgisi yoktur (Oumlz amp Mucuk 2015 39) Hedonizmin tuumlketimi etkilediği noktada insanlar satın alma kararını verirken duygusal istekleri akılcı duumlşuumlncelerinden daha baskın gelir Dolayısıyla insanların tuumlketim anlayışı tekrar değişikliğe uğramış ve bu değişiklik ldquoinsanların yaşamak iccedilin mi tuumlkettiği yoksa tuumlketmek iccedilin mi yaşadığırdquo ikileminin tartışılmasına neden olmuştur (Bauman 2006 92)

22 Tuumlketicinin Satın Alma Karar Suumlreci

Tuumlketici ldquokişisel ya da ailesel istek arzu ve zevkleri olan kendi kendine tercih yapabilen gereksinimleri doğrultusunda iktisadi mal ve hizmet satın alan bunun sonucunda da fayda sağlayıp tatmine ulaşan bireyerdquo denir (Penpece 2006 6)

Tuumlketici davranışı ise ldquobireylerin uumlruumln veya hizmetleri deneyim veya

fikirleri seccedilmesi satın alması kullanması ve kullandıktan sonra elden ccedilıkarması ile ilgili suumlreccedilleri kapsayan bir kavram olarak değerlendirilmektedir (Solomon vd 1999 7) Tuumlketici davranışı sadece satın alma anıyla değil satın almadan oumlnce ve sonraki aşamalarla da ilgilenir Bireylerin neyi niccedilin hangi amaccedilla satın aldıklarıyla ilgili araştırmalar tuumlketici davranışının esas konusunu oluşturur (Kavas vd 1995 3) Bununla birlikte tuumlketiciler mal ve hizmetleri satın aldıklarında yalnızca uumlruumlnuuml değil aldıkları uumlruumln ile birlikte onun ambalajını oumldeme seccedileneklerini taksit imkacircnlarını garantisini teslimatı vb gibi unsurları da satın almış olurlar Eğer satın alma sonrasında memnuniyet durumu oluşursa tuumlketici aynı firmanın diğer uumlruumlnlerini de satın almak isteyecektir (Tek 1991 125) Tuumlketici davranışlarını etkileyen faktoumlrler sosyo-kuumlltuumlrel sosyal bireysel ve psikolojik faktoumlrlerdir

Sosyo-Kuumlltuumlrel Faktoumlrler bu faktoumlrler kuumlltuumlr alt kuumlltuumlr ve sosyal

sınıfları kapsar (Oumlruumlcuuml amp Tavşancı 20013) Sosyal Faktoumlrler referans grupları aile roller ve statuumllerden oluşur Bireysel Faktoumlrler bireyin yaşı cinsiyeti mesleği gelir duumlzeyi eğitim

duumlzeyi medeni durumu ve yaşam tarzı ile ilgili faktoumlrlerdir (Durmaz 2008 54) Psikolojik Faktoumlrler ise kişilik oumlğrenme algılama guumlduumllenme tutum

ve inanccedillardan oluşur (Tek 1997 206) Tuumlketiciler satın alma kararlarında bu faktoumlrlerden ccedileşitli duumlzeylerde

etkilenmektedirler Satın alma sırasında bu faktoumlrlerden etkilenen tuumlketiciler kimi zaman rasyonel davranmaktan uzaklaşmaktadırlar Dolayısıyla gerccedilekleştirilen satın alma davranışının rasyonelliğinin neye goumlre belirlendiğini bilmek oldukccedila oumlnem arz etmektedir

23 Tuumlketim Rasyonalitesinin Belirleyicileri

Tuumlketim rasyonalitesi kavramının anlaşılabilmesi tuumlketimin hangi suumlreccedillerden geccedilerek geliştiğini anlamakla muumlmkuumlnduumlr Dolayısıyla Tuumlketim

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

112

Rasyonalitesi bağlamında tuumlketici satın alma karar suumlreci beş aşamada incelenebilir

1 İhtiyacın ortaya ccedilıkışı 2 İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi 3 Mal ve hizmet alternatiflerinin değerlendirilmesi 4 Satın alma kararı 5 İhtiyacın tatmini Yapılan tuumlketimin akılcı (rasyonel) mı yoksa akılcı olmayan tuumlketim

(irrasyonel) mi olacağı tuumlketicinin mal ve hizmet alternatiflerini değerlendirdiği aşamada belli olmaktadır Tuumlketici mal ve hizmet alternatifleri değerlendirirken kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerin etkisi altında kalarak satın alma kararını vermektedir (Yıldız amp Kuru 2015 660)

24 Rasyonel ve İrrasyonel Tuumlketim

Rasyonel tuumlketim tuumlketicilerin gelirleri ve ihtiyaccedilları doğrultusunda uumlruumln ve hizmet satın almaları satın alınan uumlruumln ve hizmetin uygun fiyat uygun kalite uygun dış goumlruumlnuumlm gibi ccedileşitli şartları sağlaması ve ccedilevreci olmasına dikkat edilmesi sonucunda yapılan akılcı tuumlketime denir Rasyonel davranan insan ise tuumlketim ile ilgili aldığı kararlarda kendisine sağlanacak olan faydayı duumlşuumlnen maliyet değerlendirmesi yapabilen uumlruumln hakkında doğru bilgiye sahip olan ccedilevresindekilerin youmlnlendirmelerine uygun cevaplar verebilen ve bu şekilde davranarak kendi mutluluğunu duumlşuumlnen insandır(Ccedilakır2017)

Bunun yanında tuumlketiciler bazen toplumda statuuml kazanmak uumlruumln ve hizmetlerin kendilerine yuumlklediği prestijleri kullanmak markaya ilgi duymak modayı takip etmek toplumdaki diğer insanların goumlzuumlnde bulundukları konumdan daha yuumlksek bir konumdaymış gibi goumlruumlnmek iccedilinde oldukları sınıfın her zaman daha uumlstuumlndeki bir sınıfta yer almak istemek gibi ccedileşitli amaccedillarla tuumlketim yapmaktadırlar Bu şekilde yapılan akılcı olmayan tuumlketime ise irrasyonel tuumlketim denir İrrasyonel tuumlketim yapan bireyler tuumlketimin asıl amacından uzaklaşıp goumlsteriş amaccedillı tuumlketime youmlnelmişlerdir (Kuru 2014 100)

Aşağıda tuumlketim rasyonalitesi modeli şematik olarak goumlsterilmiştir (Şekil 1)

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

113

Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli

İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi

Mal ve hizmet alternatiflerinin

değerlendirilmesi

Uumlruumlnuumln Araştırılması

Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme

Uumlruumlnuumln Markası

Uumlruumlnuumln Fiyatı

Uumlruumlnuumln Ambalajı

Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması

Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması

Uumlruumlnuumln Reklamının Olması

Gelir ve Tuumlketim Harcamaları

Kredi Kartı Kullanımı

Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi

Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması

Satın alma kararı

Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim

İhtiyacın giderilmesi

Tatmin olma Tatmin olmama

İhtiyacın ortaya ccedilıkması

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

114

3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler

31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları

Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr

Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır

32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi

Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır

Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet

oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

115

hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır

Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test

edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur

33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları

Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir

Tablo 1 Demografik Veriler

Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()

Cinsiyet

Kadın 181 471

Erkek 203 529

Yaş

18-24 50 130

25-34 118 308

35-44 95 247

45 ve uumlstuuml 121 315

Medeni durum

Evli 273 711

Bekar 111 289

Eğitim durumu

Bir okul bitirmedi 20 52

İlkokul 94 244

Ortaokul 49 128

Lise 93 242

Oumln lisans 45 117

Lisans 72 188

Yuumlksek lisansdoktora 11 29

Meslek

Emekli 39 101

İşccedili 99 258

Esnaf 26 68

Memur 79 206

Ev hanımı 78 203

Oumlğrenci 25 65

Ziraatccedili(reccedilber) 4 10

Diğer 34 89

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

116

Gelir Dilimleri(TL)

0-800 13 34

801-1600 118 307

1601-3000 125 326

3001-4000 81 211

4001 ve uumlstuuml 47 122

Ek Gelir Dilimleri(TL)

Yoktur 292 761

1-500 47 122

501-1000 28 73

1001-2000 12 31

2001 ve uumlstuuml 5 13

Yaşanılan Yer

Şehir Merkezi 192 500

Koumly 192 500

Alışveriş Sıklığı

İki Defa 178 464

Uumlccedil Defa 86 224

Doumlrt Defa 68 177

Beş Defa 14 36

Daha Fazla 38 99

Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular

Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik

sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

117

Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α

sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir

Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi

Cronbachs Alpha N

746 28

41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri

Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir

Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

N Kişi Sayısı

Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da

giderim Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 40 58 51 27 16 192

208 302 266 141 83 1000

Koumly

N 82 41 40 17 12 192

427 214 208 89 63 1000

Toplam N 122 99 91 44 28 384

318 258 237 115 73 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

118

Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo

ifadesine verilen cevapların dağılımı

Moda satın alma kararlarımı etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 38 56 45 32 21 192

198 292 234 167 109 1000

Koumly

N 106 40 30 8 8 192

552 208 156 42 42 1000

Toplam

N 144 96 75 40 29 384

375 250 195 104 76 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

112

Rasyonalitesi bağlamında tuumlketici satın alma karar suumlreci beş aşamada incelenebilir

1 İhtiyacın ortaya ccedilıkışı 2 İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi 3 Mal ve hizmet alternatiflerinin değerlendirilmesi 4 Satın alma kararı 5 İhtiyacın tatmini Yapılan tuumlketimin akılcı (rasyonel) mı yoksa akılcı olmayan tuumlketim

(irrasyonel) mi olacağı tuumlketicinin mal ve hizmet alternatiflerini değerlendirdiği aşamada belli olmaktadır Tuumlketici mal ve hizmet alternatifleri değerlendirirken kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerin etkisi altında kalarak satın alma kararını vermektedir (Yıldız amp Kuru 2015 660)

24 Rasyonel ve İrrasyonel Tuumlketim

Rasyonel tuumlketim tuumlketicilerin gelirleri ve ihtiyaccedilları doğrultusunda uumlruumln ve hizmet satın almaları satın alınan uumlruumln ve hizmetin uygun fiyat uygun kalite uygun dış goumlruumlnuumlm gibi ccedileşitli şartları sağlaması ve ccedilevreci olmasına dikkat edilmesi sonucunda yapılan akılcı tuumlketime denir Rasyonel davranan insan ise tuumlketim ile ilgili aldığı kararlarda kendisine sağlanacak olan faydayı duumlşuumlnen maliyet değerlendirmesi yapabilen uumlruumln hakkında doğru bilgiye sahip olan ccedilevresindekilerin youmlnlendirmelerine uygun cevaplar verebilen ve bu şekilde davranarak kendi mutluluğunu duumlşuumlnen insandır(Ccedilakır2017)

Bunun yanında tuumlketiciler bazen toplumda statuuml kazanmak uumlruumln ve hizmetlerin kendilerine yuumlklediği prestijleri kullanmak markaya ilgi duymak modayı takip etmek toplumdaki diğer insanların goumlzuumlnde bulundukları konumdan daha yuumlksek bir konumdaymış gibi goumlruumlnmek iccedilinde oldukları sınıfın her zaman daha uumlstuumlndeki bir sınıfta yer almak istemek gibi ccedileşitli amaccedillarla tuumlketim yapmaktadırlar Bu şekilde yapılan akılcı olmayan tuumlketime ise irrasyonel tuumlketim denir İrrasyonel tuumlketim yapan bireyler tuumlketimin asıl amacından uzaklaşıp goumlsteriş amaccedillı tuumlketime youmlnelmişlerdir (Kuru 2014 100)

Aşağıda tuumlketim rasyonalitesi modeli şematik olarak goumlsterilmiştir (Şekil 1)

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

113

Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli

İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi

Mal ve hizmet alternatiflerinin

değerlendirilmesi

Uumlruumlnuumln Araştırılması

Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme

Uumlruumlnuumln Markası

Uumlruumlnuumln Fiyatı

Uumlruumlnuumln Ambalajı

Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması

Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması

Uumlruumlnuumln Reklamının Olması

Gelir ve Tuumlketim Harcamaları

Kredi Kartı Kullanımı

Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi

Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması

Satın alma kararı

Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim

İhtiyacın giderilmesi

Tatmin olma Tatmin olmama

İhtiyacın ortaya ccedilıkması

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

114

3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler

31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları

Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr

Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır

32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi

Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır

Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet

oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

115

hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır

Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test

edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur

33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları

Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir

Tablo 1 Demografik Veriler

Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()

Cinsiyet

Kadın 181 471

Erkek 203 529

Yaş

18-24 50 130

25-34 118 308

35-44 95 247

45 ve uumlstuuml 121 315

Medeni durum

Evli 273 711

Bekar 111 289

Eğitim durumu

Bir okul bitirmedi 20 52

İlkokul 94 244

Ortaokul 49 128

Lise 93 242

Oumln lisans 45 117

Lisans 72 188

Yuumlksek lisansdoktora 11 29

Meslek

Emekli 39 101

İşccedili 99 258

Esnaf 26 68

Memur 79 206

Ev hanımı 78 203

Oumlğrenci 25 65

Ziraatccedili(reccedilber) 4 10

Diğer 34 89

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

116

Gelir Dilimleri(TL)

0-800 13 34

801-1600 118 307

1601-3000 125 326

3001-4000 81 211

4001 ve uumlstuuml 47 122

Ek Gelir Dilimleri(TL)

Yoktur 292 761

1-500 47 122

501-1000 28 73

1001-2000 12 31

2001 ve uumlstuuml 5 13

Yaşanılan Yer

Şehir Merkezi 192 500

Koumly 192 500

Alışveriş Sıklığı

İki Defa 178 464

Uumlccedil Defa 86 224

Doumlrt Defa 68 177

Beş Defa 14 36

Daha Fazla 38 99

Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular

Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik

sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

117

Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α

sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir

Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi

Cronbachs Alpha N

746 28

41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri

Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir

Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

N Kişi Sayısı

Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da

giderim Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 40 58 51 27 16 192

208 302 266 141 83 1000

Koumly

N 82 41 40 17 12 192

427 214 208 89 63 1000

Toplam N 122 99 91 44 28 384

318 258 237 115 73 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

118

Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo

ifadesine verilen cevapların dağılımı

Moda satın alma kararlarımı etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 38 56 45 32 21 192

198 292 234 167 109 1000

Koumly

N 106 40 30 8 8 192

552 208 156 42 42 1000

Toplam

N 144 96 75 40 29 384

375 250 195 104 76 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

113

Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli

İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi

Mal ve hizmet alternatiflerinin

değerlendirilmesi

Uumlruumlnuumln Araştırılması

Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme

Uumlruumlnuumln Markası

Uumlruumlnuumln Fiyatı

Uumlruumlnuumln Ambalajı

Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması

Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması

Uumlruumlnuumln Reklamının Olması

Gelir ve Tuumlketim Harcamaları

Kredi Kartı Kullanımı

Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi

Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması

Satın alma kararı

Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim

İhtiyacın giderilmesi

Tatmin olma Tatmin olmama

İhtiyacın ortaya ccedilıkması

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

114

3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler

31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları

Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr

Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır

32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi

Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır

Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet

oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

115

hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır

Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test

edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur

33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları

Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir

Tablo 1 Demografik Veriler

Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()

Cinsiyet

Kadın 181 471

Erkek 203 529

Yaş

18-24 50 130

25-34 118 308

35-44 95 247

45 ve uumlstuuml 121 315

Medeni durum

Evli 273 711

Bekar 111 289

Eğitim durumu

Bir okul bitirmedi 20 52

İlkokul 94 244

Ortaokul 49 128

Lise 93 242

Oumln lisans 45 117

Lisans 72 188

Yuumlksek lisansdoktora 11 29

Meslek

Emekli 39 101

İşccedili 99 258

Esnaf 26 68

Memur 79 206

Ev hanımı 78 203

Oumlğrenci 25 65

Ziraatccedili(reccedilber) 4 10

Diğer 34 89

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

116

Gelir Dilimleri(TL)

0-800 13 34

801-1600 118 307

1601-3000 125 326

3001-4000 81 211

4001 ve uumlstuuml 47 122

Ek Gelir Dilimleri(TL)

Yoktur 292 761

1-500 47 122

501-1000 28 73

1001-2000 12 31

2001 ve uumlstuuml 5 13

Yaşanılan Yer

Şehir Merkezi 192 500

Koumly 192 500

Alışveriş Sıklığı

İki Defa 178 464

Uumlccedil Defa 86 224

Doumlrt Defa 68 177

Beş Defa 14 36

Daha Fazla 38 99

Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular

Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik

sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

117

Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α

sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir

Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi

Cronbachs Alpha N

746 28

41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri

Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir

Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

N Kişi Sayısı

Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da

giderim Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 40 58 51 27 16 192

208 302 266 141 83 1000

Koumly

N 82 41 40 17 12 192

427 214 208 89 63 1000

Toplam N 122 99 91 44 28 384

318 258 237 115 73 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

118

Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo

ifadesine verilen cevapların dağılımı

Moda satın alma kararlarımı etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 38 56 45 32 21 192

198 292 234 167 109 1000

Koumly

N 106 40 30 8 8 192

552 208 156 42 42 1000

Toplam

N 144 96 75 40 29 384

375 250 195 104 76 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

114

3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler

31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları

Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr

Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır

32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi

Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır

Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet

oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

115

hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır

Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test

edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur

33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları

Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir

Tablo 1 Demografik Veriler

Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()

Cinsiyet

Kadın 181 471

Erkek 203 529

Yaş

18-24 50 130

25-34 118 308

35-44 95 247

45 ve uumlstuuml 121 315

Medeni durum

Evli 273 711

Bekar 111 289

Eğitim durumu

Bir okul bitirmedi 20 52

İlkokul 94 244

Ortaokul 49 128

Lise 93 242

Oumln lisans 45 117

Lisans 72 188

Yuumlksek lisansdoktora 11 29

Meslek

Emekli 39 101

İşccedili 99 258

Esnaf 26 68

Memur 79 206

Ev hanımı 78 203

Oumlğrenci 25 65

Ziraatccedili(reccedilber) 4 10

Diğer 34 89

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

116

Gelir Dilimleri(TL)

0-800 13 34

801-1600 118 307

1601-3000 125 326

3001-4000 81 211

4001 ve uumlstuuml 47 122

Ek Gelir Dilimleri(TL)

Yoktur 292 761

1-500 47 122

501-1000 28 73

1001-2000 12 31

2001 ve uumlstuuml 5 13

Yaşanılan Yer

Şehir Merkezi 192 500

Koumly 192 500

Alışveriş Sıklığı

İki Defa 178 464

Uumlccedil Defa 86 224

Doumlrt Defa 68 177

Beş Defa 14 36

Daha Fazla 38 99

Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular

Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik

sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

117

Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α

sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir

Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi

Cronbachs Alpha N

746 28

41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri

Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir

Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

N Kişi Sayısı

Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da

giderim Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 40 58 51 27 16 192

208 302 266 141 83 1000

Koumly

N 82 41 40 17 12 192

427 214 208 89 63 1000

Toplam N 122 99 91 44 28 384

318 258 237 115 73 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

118

Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo

ifadesine verilen cevapların dağılımı

Moda satın alma kararlarımı etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 38 56 45 32 21 192

198 292 234 167 109 1000

Koumly

N 106 40 30 8 8 192

552 208 156 42 42 1000

Toplam

N 144 96 75 40 29 384

375 250 195 104 76 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

115

hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır

Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test

edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur

33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları

Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir

Tablo 1 Demografik Veriler

Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()

Cinsiyet

Kadın 181 471

Erkek 203 529

Yaş

18-24 50 130

25-34 118 308

35-44 95 247

45 ve uumlstuuml 121 315

Medeni durum

Evli 273 711

Bekar 111 289

Eğitim durumu

Bir okul bitirmedi 20 52

İlkokul 94 244

Ortaokul 49 128

Lise 93 242

Oumln lisans 45 117

Lisans 72 188

Yuumlksek lisansdoktora 11 29

Meslek

Emekli 39 101

İşccedili 99 258

Esnaf 26 68

Memur 79 206

Ev hanımı 78 203

Oumlğrenci 25 65

Ziraatccedili(reccedilber) 4 10

Diğer 34 89

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

116

Gelir Dilimleri(TL)

0-800 13 34

801-1600 118 307

1601-3000 125 326

3001-4000 81 211

4001 ve uumlstuuml 47 122

Ek Gelir Dilimleri(TL)

Yoktur 292 761

1-500 47 122

501-1000 28 73

1001-2000 12 31

2001 ve uumlstuuml 5 13

Yaşanılan Yer

Şehir Merkezi 192 500

Koumly 192 500

Alışveriş Sıklığı

İki Defa 178 464

Uumlccedil Defa 86 224

Doumlrt Defa 68 177

Beş Defa 14 36

Daha Fazla 38 99

Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular

Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik

sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

117

Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α

sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir

Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi

Cronbachs Alpha N

746 28

41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri

Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir

Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

N Kişi Sayısı

Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da

giderim Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 40 58 51 27 16 192

208 302 266 141 83 1000

Koumly

N 82 41 40 17 12 192

427 214 208 89 63 1000

Toplam N 122 99 91 44 28 384

318 258 237 115 73 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

118

Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo

ifadesine verilen cevapların dağılımı

Moda satın alma kararlarımı etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 38 56 45 32 21 192

198 292 234 167 109 1000

Koumly

N 106 40 30 8 8 192

552 208 156 42 42 1000

Toplam

N 144 96 75 40 29 384

375 250 195 104 76 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

116

Gelir Dilimleri(TL)

0-800 13 34

801-1600 118 307

1601-3000 125 326

3001-4000 81 211

4001 ve uumlstuuml 47 122

Ek Gelir Dilimleri(TL)

Yoktur 292 761

1-500 47 122

501-1000 28 73

1001-2000 12 31

2001 ve uumlstuuml 5 13

Yaşanılan Yer

Şehir Merkezi 192 500

Koumly 192 500

Alışveriş Sıklığı

İki Defa 178 464

Uumlccedil Defa 86 224

Doumlrt Defa 68 177

Beş Defa 14 36

Daha Fazla 38 99

Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular

Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik

sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

117

Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α

sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir

Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi

Cronbachs Alpha N

746 28

41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri

Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir

Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

N Kişi Sayısı

Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da

giderim Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 40 58 51 27 16 192

208 302 266 141 83 1000

Koumly

N 82 41 40 17 12 192

427 214 208 89 63 1000

Toplam N 122 99 91 44 28 384

318 258 237 115 73 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

118

Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo

ifadesine verilen cevapların dağılımı

Moda satın alma kararlarımı etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 38 56 45 32 21 192

198 292 234 167 109 1000

Koumly

N 106 40 30 8 8 192

552 208 156 42 42 1000

Toplam

N 144 96 75 40 29 384

375 250 195 104 76 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

117

Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α

sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir

Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi

Cronbachs Alpha N

746 28

41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri

Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir

Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

N Kişi Sayısı

Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da

giderim Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 40 58 51 27 16 192

208 302 266 141 83 1000

Koumly

N 82 41 40 17 12 192

427 214 208 89 63 1000

Toplam N 122 99 91 44 28 384

318 258 237 115 73 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

118

Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo

ifadesine verilen cevapların dağılımı

Moda satın alma kararlarımı etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 38 56 45 32 21 192

198 292 234 167 109 1000

Koumly

N 106 40 30 8 8 192

552 208 156 42 42 1000

Toplam

N 144 96 75 40 29 384

375 250 195 104 76 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

118

Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo

ifadesine verilen cevapların dağılımı

Moda satın alma kararlarımı etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 38 56 45 32 21 192

198 292 234 167 109 1000

Koumly

N 106 40 30 8 8 192

552 208 156 42 42 1000

Toplam

N 144 96 75 40 29 384

375 250 195 104 76 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

119

Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 24 41 52 50 25 192

125 214 271 260 130 1000

Koumly

N 73 29 49 23 18 192

380 151 255 120 94 1000

Toplam N 97 70 101 73 43 384

253 182 263 190 112 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 31 30 41 59 31 192

161 156 214 307 161 1000

Koumly N 62 36 47 29 18 192

323 188 245 151 94 1000

Toplam N 93 66 88 88 49 384

242 172 229 229 128 1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

120

Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyorum

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 33 52 48 41 18 192

172 271 250 214 94

1000

Koumly

N 62 31 54 30 15 192

323 161 281 156 78

1000

Toplam

N 95 83 102 71 33 384

247 216 266 185 86

1000

Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr

Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler

Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 43 45 53 38 13 192

224 234 276 198 68 1000

Koumly

N 84 27 35 29 17 192

438 141 182 151 89 1000

Toplam

N 127 72 88 67 30 384

331 188 229 174 78 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

121

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir

Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyoru

m Kısmen

Katılıyorum Katılıyoru

m

Kesinlikle Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 70 73 23 17 9 192

365 380 120 89 47 1000

Koumly

N 116 38 27 6 5 192

604 198 141 31 26 1000

Toplam

N 186 111 50 23 14 384

484 289 130 60 36 1000

Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

122

Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir

faktoumlrduumlr Topla

m Kesinlikle

Katılmıyorum

Katılmıyoru

m

Kısmen

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kesinlikle

Katılıyoru

m

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir

Merkezi

N 12 8 23 76 73 192

63 42 120 396 380 1000

Koumly

N 5 2 10 46 129 192

26 10 52 240 672 1000

Toplam

N 17 10 33 122 202 384

44 26 86 318 526 1000

Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel

tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır

Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 9 9 21 85 68 192

47 47 109 443 354 1000

Koumly N 4 6 19 45 118 192

21 31 99 234 615 1000

Toplam N 13 15 40 130 186 384

34 39 104 339 484 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

123

Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla

tuumlketim yapardım Toplam

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir

Merkezi

N 14 35 41 49 53 192

73 182 214 255 276 1000

Koumly N 33 23 41 35 60 192

172 120 214 182 313 1000

Toplam N 47 58 82 84 113 384

122 151 214 219 294 1000

Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir

Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit

olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er

Şehir Merkezi

N 14 24 67 49 38 192

73 125 349 255 198 1000

Koumly N 3 7 49 46 87 192

16 36 255 240 453 1000

Toplam N 17 31 116 95 125 384

44 81 302 247 326 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

124

Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir

Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 23 38 74 32 25 192

120 198 385 167 130 1000

Koumly

N 79 23 70 14 6 192

411 120 365 73 31 1000

Toplam N 102 61 144 46 31 384

266 159 375 120 81 1000

Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız Y

er Şehir

Merkezi

N 8 23 53 62 46 192

42 120 276 323 240 1000

Koumly

N 18 31 70 40 33 192

94 161 365 208 172 1000

Toplam N 26 54 123 102 79 384

68 141 320 266 206 1000

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

125

Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir

Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir

Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı

Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam

Toplam Kesinlikle Katılmıyorum

Katılmıyorum Kısmen

Katılıyorum Katılıyorum

Kesinlikle Katılıyorum

Yaşad

ığın

ı

z Y

er

Şehir merkezi

N 56 85 19 17 15 192

292 443 99 89 78 1000

Koumly N 106 45 16 9 16 192

552 234 83 47 83 1000

Toplam N 162 130 35 26 31 384

422 339 91 68 81 1000

Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna

Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur

Toplam Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum

Kısmen Katılıyorum

Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum

Yaşad

ığın

ız

Yer

Şehir Merkezi

N 8 26 63 68 27 192

42 135 328 354 141 1000

Koumly N 22 24 68 45 33 192

115 125 354 234 172 1000

Toplam N 30 50 131 113 60 384

78 130 341 294 156 1000

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

126

karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir

42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi

Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon

analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)

r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir

değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır

r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır

r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur

Araştırma hipotezleri şu şekildedir

H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır

Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu

belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir

Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları

H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)

H0Red H1Kabul

H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0Kabul H1Red

H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)

H0Red H1 Kabul

H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)

H0Red H1 Kabul

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

127

H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)

H0Red H1 Kabul

H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)

H0Red H1 Kabul

H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)

H0Red H1 Kabul

H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)

H0Red H1 Kabul

H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)

H0Red H1 Kabul

H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)

H0Red H1 Kabul

H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)

H0Red H1 Kabul

H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)

H0Red H1 Kabul

H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)

H0Red H1 Kabul

H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)

H0Red H1 Kabul

H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)

H0Red H1 Kabul

H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)

H0Red H1 Kabul

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

128

H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)

H0Red H1 Kabul

H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)

H0Red H1 Kabul

H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)

H0 Red H1 Kabul

H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)

H0Red H1 Kabul

H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)

H0Red H1 Kabul

H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur

H0 Kabul H1Red

Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir

43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi

Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm

sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

129

H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir

Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu

nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır

Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik

sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir

Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş

olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler

arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr

5 Sonuccedil

İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

130

faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre

Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir

Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir

Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr

Kaynakccedila

BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları

BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107

CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

131

| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017

CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300

DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık

DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları

KALAYCI Ş (2006) SPSS Uygulamalı ccedilok değişkenli istatistik teknikleri Ankara Asil Yayınları

KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468

KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell

KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır

KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017

PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml

SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall

TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10

TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası

TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi

YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık

M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama

132

YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

133

134

Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16

133

134

134