2

Opracowanie

Miłosz Niemiro

Daria Wierzbicka

Joanna Wojtyna

Anna Zychowicz

Konsultacja merytoryczna

Magdalena Bolek

Komenda Miejska Policji w Częstochowie

Publikacja bezpłatna, udostępniona na licencji Creative

Commons Uznanie autorstwa - użycie niekomercyjne,

bez utworów zależnych 3.0 Polska. Dozwolone jest

kopiowanie i wykorzystywanie w celach niekomercyjnych,

z podaniem autorstwa. W publikacji nie wolno wprowadzać

zmian, przekształcać utworu ani tworzyć dzieł na jego

podstawie, chyba że zgodę wyrazi wydawca.

W publikacji stosujemy zarówno formy męskie i żeńskie,

chcąc podkreślić, że uwzględnienie kwestii równości płci

w języku uważamy za ważną sprawę.

Wydanie Pierwsze

Częstochowa 2015

Wydawca: Zespół projektu "Akcja=Reakcja"

3

Wstęp

Nie jest łatwo mówić o przemocy. Choć nie każdy jej

doświadczył, każdy niestety miał okazję ją zaobserwować.

W mniejszym lub większym stopniu. Przemoc jest

wszędzie. Nie występuje jedynie na niebezpiecznych

ulicach czy stadionach. Można się z nią spotkać

w komunikacji miejskiej, w parku, w Internecie, a nawet

w szkole.

Wydaliśmy tę publikację, ponieważ wiemy jak trudno jest

znaleźć w Internecie odpowiedź na pytanie: jak reagować?.

Publikacja jest rezultatem współpracy organizatorów

projektu społecznego "Akcja=Reakcja" z Komendą Miejską

Policji w Częstochowie, ekspertką z dziedziny psychologii

oraz wychowawcami częstochowskich szkół.

Publikację adresujemy przede wszystkim do młodych

osób, które stanowiły grupę docelową naszego projektu.

Chcemy również, aby materiały, które przygotowaliśmy

trafiły do nauczycieli oraz wychowawców. Pragniemy, aby

jak najwięcej osób włączyło się w kształtowanie aktywnej

postawy wobec potrzeb innych.

Zespół projektu "Akcja=Reakcja"

Miłosz Niemiro, Daria Wierzbicka,

Joanna Wojtyna, Anna Zychowicz

4

Spis treści

O naszym projekcie ....................................................... 5

Bierność społeczeństwa. I co na to

psychologia? ...................................................................... 6

Uniwersalny schemat udzielania pomocy ...... 14

Komunikat 'ja' .................................................................... 19

Wzywanie pomocy ........................................................ 21

Autonomia jest ważna ............................................... 24

Scenariusze lekcji wychowawczych .................. 26

Temat: Bo warto - czyli o reagowaniu na potrzeby

innych. ......................................................................................................... 27

Temat: "Ja" wiem czego chcę i to komunikuje - czyli

o komunikacie "ja". ................................................................................ 31

Temat: Ogólnodostępny, europejski, jednolity - czyli co

wiemy o numerze alarmowym? ............................................... 34

Gdzie można szukać pomocy? .......................... 36

5

O naszym projekcie

Dlaczego? Nie trzeba odwiedzać niebezpiecznych dzielnic czy podziemnych tuneli aby móc zaobserwować sceny agresji oraz przemocy. Mimo dużej świadomości zagrożeń jakie niosą za sobą podróże komunikacją miejską, spacery po parku czy zakupy w pasażu handlowym, nie jesteśmy odpowiednio przygotowani na tego typu incydenty. W konsekwencji z różnych powodów, często pozostajemy pasywnymi obserwatorami tych sytuacji. Brak reakcji staje się cichym przyzwoleniem na podobne nadużycia, a nawet im sprzyja. Dlatego podjęliśmy decyzję, że to właśnie bierności osób trzecich podczas aktów przemocy poświęcimy nasz projekt społeczny.

Kim jesteśmy? Jesteśmy czwórką częstochowskich licealistów, którzy chcą wprowadzić zmianę społeczną. Małą, ale jakże cenną. Projekt pn. "Akcja=Reakcja" trwał od 16 lutego do 31 marca br. Jego celem było przede wszystkim wypracowanie wraz z ekspertami ds. przestępczości, socjologii oraz psychologii, skutecznych metod reagowania na przemoc w przestrzeni publicznej oraz przekazanie ich uczniom oraz uczennicom w postaci warsztatów. Oprócz nich, w ramach projektu, przeprowadziliśmy również debatę pn. "Reagować, czy akceptować?" oraz happening zwracający uwagę na problem bierności społeczeństwa, w którym wzięli udział uczestnicy oraz uczestniczki warsztatów, a także wydanie e-publikacji, którą właśnie czytacie. Nie jesteśmy powiązani z jedną konkretną szkołą, instytucją lub organizacją pozarządową. Działamy jako grupa nieformalna.

6

Bierność społeczeństwa.

I co na to psychologia?

Dlaczego społeczeństwo nie reaguje?

Na ten temat nie ma jednoznacznej teorii. Pojawiło się jednak wiele wytłumaczeń tego zjawiska. Przed reakcją na krzywdę, której możemy być świadkiem, często powstrzymuje nas poczucie anonimowości i rozproszenia odpowiedzialności. Ludzie, którzy widzą, że komuś dzieje się krzywda w miejscu publicznym, gdy jest więcej świadków, mogą mieć poczucie, że nie ma potrzeby reagowania, bo na pewno już ktoś to zrobił (bądź powinien zrobić), ktoś już zadzwonił na policję, czy wezwał karetkę. Odpowiedzialność za udzielenie pomocy rozdziela się na więcej osób i tak naprawdę nikt nie czuje się odpowiedzialny, by rzeczywiście zadziałać.

Żeby komuś pomóc, najpierw musimy w ogóle zauważyć tę sytuację, często zdarza się, że na zatłoczonych i gwarnych ulicach, naszej uwadze umyka istotne zdarzenie, bądź sami szybko odwracamy wzrok, by nie dać się zaangażować (np. mijając żebraków na ulicy, często w ogóle nie przykuwamy do nich uwagi, celowo odwracając wzrok, by nie udało im się nas zatrzymać). Kolejna rzecz, to zinterpretowanie sytuacji, jako takiej, która wymaga naszej interwencji. To, że coś niepokojącego zauważymy, wcale nie oznacza jeszcze, że powinniśmy reagować (może obserwujemy kłótnię małżeńską i wcale nie powinniśmy się w nią wtrącać?). Zazwyczaj nie do końca rozumiemy to co się dzieje. Istnieje wiele wątpliwości, nie mamy wszystkich niezbędnych informacji,

7

by wiedzieć dokładnie jak właściwie powinniśmy zareagować i czy w ogóle mamy taki obowiązek. Sytuacja może wydawać się dwuznaczna (np. nie wiemy czy pomoc nie została już wezwana, czy ofiara przemocy, życzyłaby sobie naszej interwencji, za to widzimy bierność innych obserwatorów – a skoro inni nie reagują, to może nie trzeba reagować?

Kiedy jesteśmy świadkami bierności innych osób wobec obserwowanej krzywdy pojawia się pokusa uwierzenia tzw. społecznemu dowodowi słuszności 1- zasadzie, według której ludzie w sytuacjach niepewnych podejmują decyzję podobną do większości grupy. Łatwo jest ulec pokusie „nie wychylania się przed szereg” i uwierzenia, że skoro wszyscy tak robią, to to jest słuszne. Ta tendencja nasila się jeszcze, kiedy inni bierni obserwatorzy są do nas w jakiś sposób podobni lub bierna postawa pochodzi od wielu różnych osób.

Kolejne wyjaśnienie dotyczy zjawiska tzw. niewiedzy wielu

2– widząc brak reakcji innych ludzi dochodzimy do wniosku, że nic się nie stało, skoro inni nie reagują. Bierni obserwatorzy chcąc wyglądać na opanowanych wysyłają wokół mylne sygnały, że nie ma potrzeby działać. Badania pokazują, że im więcej jest świadków jakiegoś zjawiska, tym mniejsza szansa na to, że ktoś zareaguje. Klasycznym przykładem jest tutaj niestety prawdziwa historia morderstwa Kitty Genovese, którą zabito na oczach 38 sąsiadów, którzy przyglądali się z okien, ale żaden nie

1 R. Cialdini, Wywieranie wpływu na ludzi – teoria i praktyka, Gdańskie

Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1995. (str. 119 -125) 2 B.Wojciszke (2002) Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej.

Scholar. Warszawa

8

zadzwonił po policję! Latane i Darley prowadzili wiele badań nad tym zjawiskiem, nazywając je zjawiskiem obojętnego przechodnia.3 To zjawisko powoduje, że każdy czuje się w tłumie anonimowy. Wszyscy oczekują, że ktoś inny udzieli pomocy osobie potrzebującej. W przypadku takiej grupowej obojętności, potocznie mówi się o znieczulicy społecznej. Jednak psychologia upatruje przyczyny w rozproszeniu odpowiedzialności, czyli mniejszej odpowiedzialności osobistej każdego z tłumu. Przyczyną może być również błędna interpretacja zdarzenia (tzw. konformizm informacyjny). Obserwatorzy często nie wiedzą jak się zachować, przez co pozostają bezczynni.

Jakie mogą być skutki bierności społeczeństwa?

Możliwych skutków jest pewnie bardzo dużo. Jeżeli jesteśmy bierni wobec zjawiska przemocy, a uważamy się przecież za odważne i sprawiedliwe osoby (bo przecież większość z nas lubi myśleć o sobie dobrze), to może wystąpić zjawisko dysonansu poznawczego. Co to znaczy? Z czasem nasza postawa wobec przemocy bądź też ofiar tej przemocy będzie się zmieniać. Bo skoro ja jestem odważny i sprawiedliwy, to przecież nie mogłem źle postąpić w sytuacji, gdy byłem świadkiem takiego zajścia.. A skoro ja nie postąpiłam źle, to znaczy, że może tak powinno się postępować i następnym razem też tak postąpię. Dysonans może pojawić się także wtedy, gdy nasze zachowania nie są zgodne z naszymi postawami.

3 Latane, B., & Darley, J. (1970). The unresponsive bystander: Why doesn’t he help? New York: Appleton-Century-Crofts

9

Idąc za tą logiką włącza się kolejna reguła psychologii społecznej, mianowicie wiara w sprawiedliwy świat,4 która mówi, że łatwiej nam się żyje, jeśli wierzymy, że świat jest sprawiedliwy i dobrych ludzi spotykają dobre rzeczy, a złe spotykają tych złych. A więc skoro świat jest sprawiedliwy, ja też jestem sprawiedliwa i odważna, to osoba, której ta krzywda się dzieje sama sobie na nią zasłużyła i dlaczego teraz niby ja miałbym się narażać, żeby ją ratować? Liczne badania wykazały, że ludzie często ulegają wierzeniu, że ofiary gwałtu, prześladowania, choroby etc. sami są sobie winne, bo zasłużyły sobie na swój los.5

Co charakteryzuje pasywne osoby?

Trudno tu mówić o profilu osobowości, ale raczej o postawie typowej dla konformisty, gdyż tzw. „tchórzem” może okazać się niemal każdy. Badania jasno pokazują, że w dużej mierze to sytuacja wpływa na nasz sposób reakcji, a nie cechy osobowości. Większość ludzi nie udzieli pomocy, jeśli będzie jednym z setki gapiów, natomiast udzieli jej, gdy będzie jedynym świadkiem. Cechy osobowości tych osób nie ulegają zmianie między jedną, a drugą sytuacją. To te same osoby różnie reagujące w różnych okolicznościach.

4 Lerner, M. and Simmons, C. H. (1966). Observer’s Reaction to the "Innocent Victim": Compassion or Rejection? Journal of Personality and Social Psychology 5 Lerner, Melvin J. (1980). The Belief in a Just World A Fundamental Delusion. Perspectives in Social Psychology.

10

Czego ludzie się boją? Co ich odciąga od aktywnej postawy?

Często wbrew pozorom jednak widmo odpowiedzialności i konsekwencji. Bo jeśli świadek zadzwoni na policję, to będzie musiał podać swoje dane, może nawet zeznawać, dochodzi do tego również strach przed ściągnięciem na siebie uwagi sprawcy. Często wygodniej jest po prostu nic nie robić i udawać, że o niczym nie wiem. Od aktywnej postawy odciąga również anonimowość współczesnego społeczeństwa, zanik więzi sąsiedzkich, poczucia wspólnoty, duża koncentracja na sobie.

Kiedy ludzie czują się zmuszeni do reakcji? Czy istnieją sytuacje, w których trudno być obojętnym?

Najtrudniej jest być obojętnym, gdy mamy świadomość tego, że to na nas spoczywa osobista odpowiedzialność za niesienie pomocy, reakcji. Gdy jesteśmy jedynym świadkiem zajścia i tylko my możemy pomóc, bądź też gdy pełnimy rolę lidera w danej grupie, a członkowie grupy również obserwują to zajście. Albo też gdy ofiara poprosi bezpośrednio daną osobę o pomoc (nie będzie krzyczeć „Pomocy”, tylko powie „Pani w zielonym płaszczu, proszę mi pomóc”). Ponadto istotne jest też to, czy ofiara w ogóle prosi o pomoc. Jeżeli prosi ma znacznie większe szanse ją otrzymać, niż gdy tego nie robi. Ważne jest też to, czy umiemy pomóc – jeśli wiem, że potrafię to zrobić, to chętniej się zaangażuję. Chętniej też pomagamy osobom znajomym, bądź podobnym do nas.

11

Dlaczego jesteśmy odważni tylko za szkłem komputera czy telewizora, a gdy stajemy w obliczu realnego aktu

przemocy, tak trudno nam się sprzeciwić?

W sytuacjach wirtualnych chodzi o poczucie bezpieczeństwa. Wiele osób uważa, że są anonimowi za ekranami telefonów czy komputerów, dlatego reagują bardziej znacząco. Dodatkowo dochodzi szybkość rozprzestrzeniania się informacji. W Internecie w kilka sekund możemy znaleźć informacje zarówno o ofierze, jak i o napastniku, co daje nam lepszą możliwość ocenienia sytuacji i zareagowania..

Jakie są skuteczne sposoby reagowania na przemoc lub sytuacje zagrożenia życia?

Powiadomienie stróżów prawa o zaistniałym przestępstwie, umożliwia natychmiastową interwencję Policji. Ta natomiast najczęściej skutkuje złapaniem przestępcy lub powstrzymaniu przestępstwa. Domniemane podejrzenie przestępstwa można zgłosić oficerowi dyżurnemu dzwoniąc na numer alarmowy 112 lub 997. Można to zrobić zupełnie anonimowo. Przekazana informacja jest weryfikowana przez wysłany we wskazane miejsce patrol Policji. Ważne jest, aby natychmiastowo powiadomić Policję o przypadkach łamania prawa. To pozwoli funkcjonariuszom szybko i skutecznie przeciwdziałać skutkom przestępstw. (o wzywaniu służb ratunkowych piszemy w dalszej części publikacji)

Dobrze jest też zaalarmować osoby biorące bezpośredni udział w incydencie o swojej obecności. Np. widząc osoby zachowujące się agresywnie wobec kogoś trzeciego,

12

możemy krzyknąć do sprawców informując ich, że nie są sami. Wiele osób zachowuje się w sposób agresywny, gdyż nigdy nie spotkało się z jakąkolwiek reakcją społeczeństwa, dlatego sprzeciw może(ale nie musi!) natychmiastowo wpłynąć na zmianę ich działań. Pamiętajmy jednak o własnym bezpieczeństwie. Oceńmy nasze możliwości zanim podejmiemy działanie.

Czy rzeczywiście wystarczy 10 sekund głośnego sprzeciwu, aby powstrzymać przemoc?

Przemoc jest skomplikowanym zjawiskiem, bardzo wiele zależy od osobowości sprawcy, o której często nie mamy pojęcia; od konkretnej sytuacji i intencji sprawcy. Dlatego bezpieczniej jest nie zgodzić się z tym stwierdzeniem. Musimy zawsze pamiętać, że nasze bezpieczeństwo należy stawiać na pierwszym miejscu, dlatego tak ważna jest nauka poprawnego alarmowania policji oraz dokładna ocena sytuacji i naszych możliwości.

Co czuje napastnik, któremu nikt się nie sprzeciwił?

Czuje się silny i bezkarny, przez co staje się coraz bardziej niebezpieczny.

13

Jaki jest sposób na uspokojenie się w skrajnie

szokujących sytuacjach?

Najprostszym i zarazem najbardziej uniwersalnym sposobem jest liczenie od 10, oddychając miarowo. Jest to metoda działająca na wszystkich bez względu na osobę lub sytuację. Nie należy jednak nikogo zmuszać do uspokojenia się, ponieważ takie nakazy tylko zwracają uwagę na sytuację , która była ogniwem zapalnym całego napięcia. Dlatego ważne jest aby w czasie odliczania starać się oczyścić umysł zapominając na kilka sekund o otoczeniu.

Dlaczego warto reagować?

Akty wandalizmu, bójki, pobicia powodują wzrost poczucia zagrożenia w społeczeństwie. Całkowita eliminacja tego typu incydentów jest niemożliwa, jednak dzięki reakcji świadków zdarzeń, można ograniczyć ich liczbę. Powiadomienie stróżów prawa o zaistniałym przestępstwie, umożliwia natychmiastową interwencję Policji. Ta natomiast najczęściej skutkuje złapaniem przestępcy lub powstrzymaniem przestępstwa. Brak reakcji na przestępstwo jest wyrazem akceptacji oraz przyzwolenia na takie zachowanie. Społecznym obowiązkiem jest aktywna postawa wobec wszelkich pobić, napadów, kradzieży etc. Domniemane podejrzenie przestępstwa można zgłosić oficerowi dyżurnemu dzwoniąc na numer alarmowy 112 lub 997. Można to zrobić zupełnie anonimowo. Przekazana informacja jest weryfikowana przez patrol Policji. Ważne jest, aby natychmiastowo powiadomić Policję o przypadkach łamania prawa. To pozwoli funkcjonariuszom szybko i skutecznie przeciwdziałać skutkom przestępstw.

14

Uniwersalny schemat udzielania pomocy6

1. Zauważ potrzebę innych

Na warszawskiej "patelni" - placu koło stacji metra Centrum - codziennie przewija sie nieco ponad 100 tys. osób. Również Adam, który każdego dnia mija to miejsce w drodze do pracy. W pewien upalny czwartek Adam bardzo źle sie poczuł i stracił przytomność.

Zemdlał tuż przy schodach w kierunku Dworca Centralnego, które w godzinach porannych pękają w szwach, dlatego nikt nie zauważył tego zdarzenia. W rezultacie, nikt w ciągu pierwszych 5 minut nie pomógł

Adamowi.

Aby komuś pomóc najpierw trzeba zauważyć, że ktoś

potrzebuje pomocy. Nie zawsze jednak to jest takie proste.

Pomiędzy nami, a problemem kogoś innego często stoi

wiele przeszkód. Czasem w pośpiechu mijamy

potrzebującego. Czasami warunki atmosferyczne, tłum

ludzi oraz bezlitosny pęd nie pozwalają nam dostrzec

potrzeb spotykanych osób.

2. Zinterpretuj sytuację

Dwudziestodwuletni Kamil, czekał na autobus przy wrocławskim przystanku. W pobliżu było ok. 10 osób, Nagle do Kamila podeszła

czwórka pijanych nastolatków. Początkowo kierowali do niego obraźliwe komentarze. Kiedy nie reagował, otoczyli go i kilkukrotnie uderzyli w twarz, a następnie zaciągnęli go do jednej z sąsiednich

kamienic. Niestety, wszystkie osoby w pobliżu uznały to zdarzenie jako koleżeński psikus i nie zareagowały.

6 Latane, B., & Darley, J. (1970). The unresponsive bystander: Why doesn’t he help? New York: Appleton-Century-Crofts

15

Zanim udzielimy komuś pomocy, należy zinterpretować

jego sytuację jako wymagającą pomocy. To bardzo częsta

przyczyna braku reakcji. Często niepoprawnie

interpretujemy wiele sytuacji. Nie zawsze jesteśmy

niezawodni w naszych wyrokach. Nie zawsze mamy rację.

Aby skutecznie komuś pomóc, musimy zebrać o danej

sytuacji jak najwięcej szczegółów. Im więcej wiemy, tym

lepiej ocenimy daną scenę, a nasza pomoc będzie

skuteczniejsza.

Komunikaty, które słyszymy i mówimy codziennie dla

każdego z nas znaczą coś innego.

Przykład: Jak interpretujesz tę sytuację?

Scena z pewnej społeczności: W południe widzimy siedzącego na krześle mężczyznę w samym

środku łąki. Tuż pod nim leży kobieta, bardzo skąpo ubrania. Mężczyzna ma buty, a kobieta jest boso.

To historia z pewnego plemienia z Ameryki Południowej, w którym kobieta jako uprzywilejowana jednostka może dotykać

ziemi gołym ciałem, a mężczyzna nie jest tego godzien. Kobieta, w przeciwieństwie do mężczyzny może leżeć na ziemi,

która jest świętością.

To jak interpretujemy różne sytuacje różni się od kultury

w której żyjemy, w której się wychowujemy. Dlatego tak

trudno jest nam dobrze zrozumieć co się dzieje wokół nas.

Dlatego trudno jest nam poprawnie zinterpretować sceny

w przestrzeni publicznej.

16

3. Przyjmij osobistą odpowiedzialność

Warszawa, W miejskim autobusie znajduje się około 20 osób. Jedzie nim również Martyna, siedemnastoletnia uczennica liceum. Wraca

właśnie ze szkoły. Zmęczenie oraz upał za oknem sprawiły, że dziewczyna nagle zasłabła. Prawie wszyscy pasażerowie autobusu widzieli to zdarzenie. Wiedzieli, że inni też widzą tę sytuację. Przez

pierwsze kilka minut nikt nie zareagował i nie wezwał pomocy.

Aby komuś pomóc, ktoś musi się na tę pomoc

zdecydować. Nie zawsze jest wielu chętnych do pomocy.

Szczególnie kiedy wokół nas jest mnóstwo innych osób,

które równie dobrze jak my, mogą pomóc osobie

potrzebującej. O tym, że często w życiu nie przyjmujemy

osobistej odpowiedzialności, świadczy przede wszystkim

ciągłe zrzucanie winy za nasze niepowodzenia i błędy na

czynniki zewnętrzne lub inne osoby. Skoro nie potrafimy

wziąć odpowiedzialności za porządek w naszym pokoju

czy ocenę ze sprawdzianu, to przejęcie inicjatywy

z kryzysowej sytuacji na ulicy jest nie lada wyzwaniem.

Rzadko dostrzegamy błędy w swoim zachowaniu

i w swoich wyborach, przez co oceniamy nasze

zachowanie jako niewymagające zmiany.

Im więcej świadków wypadku, tym mniejsza szansa, że

poszkodowany uzyska pomoc - nazywamy to zjawiskiem

rozproszenia odpowiedzialności. Ludzie uważają, że skoro

inni też widzą tę sytuację, to nie do nich należy obowiązek

pomocy. W rezultacie nikt nie czuje się odpowiedzialny.

Jak temu zapobiec? Należy nieanonimowo zobowiązać

kogoś do pomocy. Należy wskazać konkretną osobę,

wołając o pomoc lub prosząc o wezwanie służb.

17

4. Oceń swoje możliwości i kompetencję

Oskar jest szczupłym i niewysokim dziewiętnastolatkiem. Właśnie przebywa w szpitalu z kilkoma otarciami ciała oraz ranami na twarzy.

Według wielu spoglądających na niego osób, zapewne jest ofiarą brutalnego pobicia. Nie jest to do końca prawda. Oskar przechodząc

obok miejskiego stadionu, zauważył bójkę trzech dorosłych mężczyzn. Od razu zdecydował się zainterweniować. Chociaż nie wezwał

pomocy, sam wkroczył do akcji, próbując rozdzielać uczestników bójki. Niestety, sam stał się jej ofiarą.

Aby udzielić pomocy nie wystarczy tylko odpowiednia

motywacja, ale również skuteczność. W tym celu należy

przede wszystkim zastanowić się co możemy zrobić i czy

na pewno potrafimy to zrobić.

Każdego dnia oceniamy swoje możliwości w różnych

sytuacjach. Np. odkładając wszystko na później -

oceniamy jak duży natłok obowiązków jesteśmy w stanie

unieść w jak krótkim czasie.

Nie jest nam łatwo mierzyć swoje możliwości. Nie jest

łatwo je oceniać. Szczególnie gdy nie mamy na to czasu.

Dlatego zawsze należy pamiętać m.in. o zasadach

pierwszej pomocy. Jeżeli uważamy, że nie do końca

potrafimy jej udzielać, warto sobie je powtórzyć. (Jak

najwcześniej! Zanim będzie za późno.) Podobnie

z numerami alarmowymi oraz z poprawną kolejnością

zgłoszenia alarmowego. Warto być pewnym tych

wiadomości, aby w sytuacji zagrożenia potrafić je szybko

i skutecznie wykorzystać.

W sytuacji zagrożenia najważniejsze jest nasze

bezpieczeństwo. Widząc akt przemocy, nasza reakcja

fizyczna powinna ograniczyć się jedynie do oddzielenia

18

agresora od ofiary lub osób biorących udział w bójce.

Niemniej jednak, czy każdy powinien decydować się na

ratowanie innych kosztem siebie?

5. Udziel pomocy

Żeby komuś pomóc, należy wykonać ten ostatni krok

i rzeczywiście odpowiedzieć na potrzebę osoby

potrzebującej. Udzieleniem pomocy może być wezwanie

służb ratunkowych, podniesienie kogoś z ziemi, gdy się

przewróci, ustąpienie miejsca w komunikacji miejskiej etc.

Udzielanie pomocy to nie tylko coś co wynika z naszych

wartości. To coś, co bardzo cieszy i sprawia, że świat staje

się piękniejszy. Niesienie dobra zaraża innych do działania

i rozpowszechnia ideę braterstwa.

19

Komunikat 'ja'

Udzieleniem pomocy może być wezwanie służb

ratunkowych, ale co z sytuacjami, kiedy znamy agresora

albo sami jesteśmy ofiarami przemocy ulicznej? Co

należy mówić, ani zminimalizować własne

niebezpieczeństwo?

W sytuacjach zagrożenia niełatwo zapanować nad

emocjami. Komunikaty, które wysyłamy podczas

agresywnej kłótni często skupiają się na cechach drugiego

człowieka. Zamiast niwelować agresję, tylko eskalujemy

konflikt. Często wysyłając nawet najbardziej konstruktywną

uwagę, mówiąc o złym zachowaniu drugiego człowieka,

sprawiamy, że przestaje słuchać.

Czy można rozmawiać bez przemocy? Na to pytanie nie

ma jednoznacznej odpowiedzi, ale skuteczną metodą

komunikowania swoich potrzeb jest komunikat "ja".

Komunikat "ja" w opozycji do komunikatu "ty" zwraca

uwagę na uczucia, pragnienia oraz przekonania jego

nadawcy. Nadawca mówi o nich i bierze za nie

odpowiedzialność. Nie obciąża nią adresata.

Jak budować komunikat "ja"?

Ja czuję ___________________ (emocje, przekonania), kiedy Ty _________________ (opis zachowania osoby), ponieważ ________________ (dlaczego tak się czujesz), chcę __________________________ (Twoje potrzeby).

20

Przykłady:

Zamiast: "Ciągle się spóźniasz, lekceważysz mnie!"

To: "Jestem zła, kiedy muszę na ciebie czekać, ponieważ czuję

się lekceważona i chcę, abyś przychodził na spotkania

punktualnie."

Zamiast: "Cały czas mnie krytykujesz. Nie widzisz we mnie nic

oprócz moich wad!"

To: "Jest mi smutno, kiedy mówisz mi same niemiłe i krytyczne

uwagi, ponieważ czuję, że nie dostrzegasz we mnie żadnych

plusów i chcę, żebyś czasem mnie pochwaliła"

Komunikat "ja" jest uniwersalny. Można go używać

zarówno wobec obcych, jak i dobrze nam znanych osób.

Sprawdza się w przypadku zwykłych sytuacji życiowych,

ale jest skuteczny również w wyrażaniu sprzeciwu wobec

np. przemocy czy aktów wandalizmu.

21

Wzywanie pomocy

112 jest jednolitym oraz bezpłatnym numerem alarmowym

obowiązującym na terenie całej Unii Europejskiej. Służy

wyłącznie do powiadamiania o nagłych sytuacjach

zagrożenia zdrowia, życia lub mienia. Oprócz jednolitego

numeru alarmowego zachowane są pozostałe numery:

997 – Policja 998 – Straż Pożarna 999 – Pogotowie Ratunkowe 986 - Straż Miejska

Jakie informacje należy podać zgłaszając zdarzenie na 112?

1. GDZIE? - Podaj dokładną lokalizację zdarzenia.

Dlaczego należy zrobić to na samym początku? Po pierwsze, będąc pod wpływem silnych emocji, możemy tę informację łatwo pominąć i się rozłączyć. Po drugie nigdy nie możemy

przewidzieć, czy telefon w trakcie połączenia się nie rozładuje lub nie ulegnie uszkodzeniu. Zawsze informację o adresie

podajemy na początku. Podaj dokładny adres zdarzenia wraz z miejscowością. Możesz podać pobliskie punkty orientacyjne, ulice, przystanki lub stacje kolejowe. Jeżeli nie znasz obszaru na którym się znajdujesz, podaj przynajmniej cechy charakterystyczne danego miejsca i dzielnicę na której się znajduje. Możesz również podać wskazówki dotyczące dojazdu do danej lokalizacji. Im więcej podasz konkretnych informacji o miejscu zdarzenia, tym szybciej nastąpi pomoc lub interwencja.

22

2. CO? - Przedstaw krótki opis zdarzenia. W zwięzły, ale treściwy sposób przedstaw dyspozytorowi co

właściwie się stało. Jeżeli zgłaszasz przestępstwo opisz zwięźle jego przebieg. Nazwij zachowanie przestępcze oraz zdefiniuj, czym dokładnie się objawiło. Jeżeli zgłaszasz wypadek podaj ile samochodów wzięło w nim udział. Oceń poziom jego niebezpieczeństwa oraz możliwe zagrożenia(wybuch pożaru, zatrucie, zablokowanie drogi). Poinformuj czy jesteś na miejscu zdarzenia, czy obserwujesz je z pewnej odległości.

3. KTO? - Sylwetki osób biorących udział w zdarzeniu Opisz krótko, ale szczegółowo osoby dokonujące przestępstwa

lub stan osoby poszkodowanej. Jeżeli zgłaszasz przestępstwo, opisz wygląd sprawcy, jego ubiór, płeć, cechy charakterystyczne(wzrost, fryzura, tatuaże, biżuteria) oraz kierunek oddalania się sprawcy. Jeżeli posiada samochód, podaj jego markę, kolor oraz numery rejestracyjne. Zgłaszając sytuację zagrażającą życiu lub zdrowiu innych osób przekaż dyspozytorowi ilość poszkodowanych oraz ich stan(przytomność, oddech, krwotoki, urazy).

4. TWOJE DANE Podaj dyspozytorowi swoje dane.

Możesz podać dyspozytorowi swoje nazwisko oraz numer telefonu. Podanie danych zwiększy wiarygodność twojego zgłoszenia, co sprawi, że dyspozytor bez wahania wezwie pomoc. Numer telefonu będzie potrzebny, jeżeli dyspozytor będzie chciał otrzymać od Ciebie dodatkowe informacje dotyczące zdarzenia.

23

Jeżeli chcesz zachować anonimowość, masz do tego prawo. Twoje zgłoszenie, mimo odmowy podania danych osobowych, nie może zostać zignorowane. Na ochronę swoich danych zwróć uwagę szczególnie zgłaszając przestępstwa. W ewentualnym postępowaniu karnym, zgłaszający pod nazwiskiem, może zostać wezwany na przesłuchanie.

24

Autonomia jest ważna

Co sprzyja działaniu? Niezależność czy przymus?

Pewna holenderska kampania:

Bohaterowie prezentowanych spotów zachowywali się

w sposób daleki od społecznych ideałów. Akcja pierwszego

filmu rozgrywała się w autobusie. Młoda dziewczyna była tak

zaabsorbowana swoimi zakupami, że nie zauważyła chłopca

poruszającego się o kulach, który nie miał miejsca siedzącego.

Bohaterowie drugiego klipu podejrzliwie i nieprzyjaźnie

zareagowali na życzliwą propozycję pomocy ze strony

nieznajomych. W trzecim natomiast mężczyzna stojący

w kolejce do kasy w supermarkecie z tak wielkim

zaangażowaniem prowadził rozmowę telefoniczną, że

zdezorganizował pracę kasjerki i opóźnił zakupy innych

czekających. W każdym filmie rozlegał się głos zza kadru, który

zachęcał do wyciągnięcia wniosków z przedstawionych sytuacji.

Okazało się jednak, że obejrzenie spotów wcale nie zachęciło

uczestników eksperymentu do prospołecznych zachowań, za to

wzmocniło w nich lęk przed negatywną oceną. Gdy chwilę po

obejrzeniu filmów mieli okazję spontanicznie pomóc

eksperymentatorowi w zbieraniu rozsypanych długopisów, tylko

nieliczni to zrobili. Pomagali natomiast ci, którym przedstawiono

spot niezwiązany z tematem badania.

25

W walce z obojętnością pomoże stworzenie poczucia

wolności wyboru zachowania.7 Autonomiczne wybory

mogą uratować czyjeś życie. Za sprawą poczucia

niezależności nie zważamy na aprobatę otoczenia. Sami

decydujemy o swoim działaniu. Gdy czujemy, że ktoś

chce ograniczyć naszą wolność, stwarzając kolejne normy

i zwyczaje - działamy na przekór (reaktancja - patrz:

definicja niżej).

Co pobudza do działania bardziej? Reguły czy własna

inicjatywa?

W projekcie nie chcieliśmy przypominać o społecznym

obowiązku, normach i zasadach. Podczas projektu

zajmowaliśmy się obojętnością społeczeństwa

przypominając o poczuciu wolności wyboru zachowania.

Autonomia, czyli niezależność sprawia, że bez wahania

pomagamy nieznajomym, ponieważ uniezależniamy się

od aprobaty otoczenia. Nie myślimy o tym, co inni

pomyślą, tylko decydujemy się na działanie.

Reaktancja – jest to podświadomy opór przeciwko

ograniczeniom wolności. Może występować nie tylko przy

narzuconych z góry prawach, ale również nakazach czy

zaleceniach.

7 Edward L. Deci, Richard Flaste, Why We Do What We Do: Understanding Self-Motivation, Penguin, 1996

26

Scenariusze lekcji wychowawczych

Grupą docelową naszego projektu była młodzież

gimnazjalna oraz uczniowie szkół średnich. Wiedzę, którą

przekazujemy w tej publikacji przekazywaliśmy również

podczas różnych działań projektowych. Staraliśmy się

wówczas dotrzeć do jak największej grupy beneficjentów.

W tym celu m.in. pragniemy udostępnić Wam scenariusze

lekcji wychowawczych, które możecie wykorzystać

w swoich szkołach. Warto szerzyć ideę aktywnej postawy

społeczeństwa wobec potrzeb innych osób. Zachęcamy

was. Przekażcie niniejszą publikację waszym znajomym,

nauczycielom oraz nauczycielkom, wychowawcom oraz

wychowawczyniom i razem z nami zmieniajcie otoczenie!

27

Scenariusz zajęć nr 1 Temat: Bo warto - czyli o reagowaniu na potrzeby innych.

Cel ogólny: Kształtowanie aktywnej postawy uczniów oraz uczennic wobec aktów przemocy i sytuacji zagrożenia życia i zdrowia w przestrzeni publicznej Cele szczegółowe:

Podjęcie refleksji na temat bierności

społeczeństwa wobec potrzeb innych.

Zwrócenie uwagi na pozytywne aspekty

pomagania innym w potrzebie

Co wykorzystamy: 4 kartki A4, marker.

Przebieg:

1. Wprowadzenie (5 minut)

Nauczyciel lub nauczycielka pyta uczniów oraz uczennice: Dlaczego właściwie społeczeństwo nie reaguje? Czy czegoś się boi? Co

czuje osoba obserwująca człowieka w jakiejkolwiek potrzebie?

2. Ćwiczenie refleksyjne (20 minut)8 Nie jest łatwo mówić o przemocy. Choć nie każdy jej doświadczył, każdy

niestety miał okazję ją zaobserwować. W mniejszym lub większym stopniu.

Przemoc jest wszędzie. Nie występuje jedynie na niebezpiecznych dzielnicach

czy stadionach. Można się z nią spotkać w komunikacji miejskiej, w parku,

w Internecie, a nawet w szkole...

Nauczyciel lub nauczycielka prosi uczniów oraz uczennice o

ustawienie się w okręgu

Nauczyciel lub nauczycielka: Za chwilę przeczytam wam kilka pytań

dotyczących historii przemocy w waszej przeszłości. Jeżeli wasza odpowiedź

brzmi TAK, zróbcie krok do środka okręgu jeżeli NIE, pozostańcie na miejscu.

8 Modyfikacja ćwiczenia "Krok naprzód" Kompas. Edukacja o prawach człowieka w pracy z młodzieżą, Stowarzyszenie dla Dzieci i Młodzieży SZANSA, Głosów 2004

28

W tym ćwiczeniu o nic nie dopytujemy, nie każemy historii opowiadać. Chodzi

jedynie o odpowiedzi TAK lub NIE.

Pytania:

1. Czy kiedykolwiek ktoś wstawił twoje zdjęcie na portalu

społecznościowym bez twojej zgody?

2. Czy kiedykolwiek otrzymałeś/otrzymałaś wiadomość SMS lub

wiadomość na portalu społecznościowym, która była obraźliwa lub

zawierała groźby?

3. Czy kiedykolwiek widziałeś/widziałaś fanpage lub stronę internetową,

która obrażała konkretną osobę lub grupę osób?

4. Czy znasz kogoś, kogo zdjęcie zostało udostępnione w Internecie

i opatrzone negatywnym, obraźliwym komentarzem?

5. Czy kiedykolwiek byłeś/byłaś świadkiem agresywnego zachowania

innej osoby w przestrzeni publicznej np. w autobusie, w centrum

handlowym?

6. Czy kiedykolwiek byłeś/byłaś świadkiem stosowania kar fizycznych

przez rodzica wobec dziecka?

7. Czy kiedykolwiek całkiem obca osoba na ulicy skierowała w twoją

stronę obraźliwy komentarz?

8. Czy kiedykolwiek ktoś namawiał Cię do uczestniczenia w zbiorowej

przemocy psychicznej wobec innej osoby?

9. Czy znasz kogoś, kto doświadczył przemocy fizycznej, znęcania czy

upokarzania w szkole?

Omówienie ćwiczenia: Nauczyciel lub nauczycielka pyta

uczniów oraz uczennice: - Czy uważacie, że cyberprzemoc, czyli obrażanie, nękanie w Internecie,

umieszczanie czyichś zdjęć czy też danych osobowych można nazywać

prawdziwą przemocą? Czy na cyberprzemoc można reagować? W jaki sposób?

Czy jest to skuteczne? Czy znacie przykłady aktów cyberprzemocy? Czy ktoś

na nie zareagował?

- Jak można reagować na agresywne osoby w przestrzeni publicznej? Czy

reakcja fizyczna jest właściwa?

- Czy reagować na zachowanie rodziców którzy biją czy głośno krzyczą na

swoje dzieci, czy może rodzic na prawo robić co chce? Jak reagować w takiej

sytuacji?

29

- Jak się zachować w przypadku, gdy ktoś kieruje obraźliwe słowa w naszą

stronę? Co zrobić, gdy ktoś nam grozi lub jest nachalny?

- A jak jest z przemocą w szkole? Czy inni uczniowie czy uczennice reagują?

Kto najczęściej jest ofiarą przemocy w szkole? Jak można zareagować? Kto

może nam pomóc?

Nauczyciel lub nauczycielka dziękuje za dyskusję.

3. Ćwiczenie z wyborem (15 minut)9

Nauczyciel lub nauczycielka przygotowuje kartki A4

z napisami:

"ZGŁASZAM",

"ODPOWIADAM AGRESOROWI/ SPRZECIWIAM SIĘ",

"NIC"

"INNE"

i umieszcza je w czterech kątach sali.

Nauczyciel lub nauczycielka: Kontynuując temat niezależności osób

reagujących, chcę zrobić z wami ostatnie ćwiczenie. Za chwilę przeczytam

wam kilka przykładowych sytuacji, a wy zdecydujcie jak byście w takiej

sytuacji zareagowali. Do wyboru macie 4 warianty: zgłaszam, odpowiadam

agresorowi/bezpośrednio się sprzeciwiam, nic, inne. Jeżeli np. wasza

odpowiedź na pytanie brzmi: zgłaszam, podejdźcie do kartki z tym

napisem.

Pytania: 1. Kilka osób z Twojej szkoły edytowało zdjęcia Twojej koleżanki

i udostępniło w Internecie. Wiesz kto to zrobił. Co robisz?

2. Do Twojej klasy dołączył chłopiec z innego kraju. Twoi znajomi śmieją

się z niego i kierują w jego stronę rasistowskie żarty. Proszą Cię, abyś do

nich dołączył/dołączyła. Co robisz?

3. Twoja wychowawczyni powiedziała na forum grupy, że Twój kolega

z klasy jest prześladowany. Prosi, aby każdy, kto wie coś na ten temat,

powiedział jej po lekcji. Wiesz kto prześladuje ucznia, ale boisz się

oprawców. Co robisz?

9 Modyfikacja ćwiczenia "Confronting cyberbullying" Bookmarks: A Manual for Combating Hate Speech Online Through Human Rights Education, Council of Europe, 2014

30

4. Mała dziewczynka na placu zabaw płacze, a jej rodzic bardzo głośno

krzyczy. W pobliżu jest wiele innych rodziców z dziećmi, ale nie reagują. Co

robisz?

5. Pod osiedlowym sklepem widzisz jak grupa młodych chłopaków

wyśmiewa starszego mężczyznę. Od czasu do czasu nawet biją go po

twarzy, szarpią i popychają. Mężczyzna jest pod wpływem alkoholu. Co

robisz?

Ważne: W trakcie ćwiczenia należy pytać uczniów oraz

uczennice w jaki sposób chcą np. zgłosić dane zdarzenie

lub sprzeciwić się agresorowi. Po ćwiczeniu podziękować

uczniom oraz uczennicom za udział w ćwiczeniu.

4. Podsumowanie (5 minut)

Chętne osoby mówią czego ciekawego się dowiedziały, co

ich zainteresowało.

31

Scenariusz zajęć nr 2 Temat: "Ja" wiem czego chcę i to komunikuje - czyli

o komunikacie "ja".

Cel ogólny: Przygotowanie uczniów oraz uczennic do asertywnego komunikowania swoich uczuć oraz potrzeb Cele szczegółowe:

Zapoznanie uczniów oraz uczennic z formułą

komunikatu "ja"

Co wykorzystamy: ok. 15 kartek A4, ok. 15 długopisów,

kreda lub marker

Przebieg:

1. Wprowadzenie (10 minut)

Nauczyciel lub nauczycielka pyta uczniów oraz uczennice: Jak często zdarza wam się kłócić z kolegą, koleżanką, rodzeństwem? O co

najczęściej się kłócicie? Jak długo trwają wasze kłótnie? Jak się godzicie?

Czy próbowaliście/próbowałyście zmienić sposób w jaki się komunikujecie

z innymi? Czy myśleliście/myślałyście o tym, żeby polepszyć wasz kontakt

z innymi?

2. Przedstawienie formuły komunikatu "ja" (15 minut) Komunikaty, które wysyłamy podczas agresywnej kłótni często

skupiają się na cechach drugiego człowieka. Zamiast niwelować

agresję, tylko eskalujemy konflikt. Często wysyłając nawet najbardziej

konstruktywną uwagę, mówiąc o złym zachowaniu drugiego człowieka,

sprawiamy, że przestaje słuchać.

Komunikat "ja" w opozycji do komunikatu "ty" zwraca uwagę na uczucia,

pragnienia oraz przekonania jego nadawcy. Nadawca mówi o nich i

bierze za nie odpowiedzialność. Nie obciąża nią adresata.

32

Nauczyciel lub nauczycielka zapisuje na tablicy:

Jak budować komunikat "ja"?

Ja czuję ___________________ (emocje, przekonania), kiedy Ty _________________ (opis zachowania osoby), ponieważ ________________ (dlaczego tak się czujesz), chcę __________________________ (Twoje potrzeby).

Nauczyciel lub nauczycielka prosi uczniów oraz uczennice

o połączenie się w pary i przedyskutowanie formuły

komunikatu "ja". Czy ma naturalną formę? Czy może być

skuteczny?

Omówienie ćwiczenia: Nauczyciel lub nauczycielka pyta

uczniów oraz uczennice o wnioski z dyskusji w parach.

3. "Niełatwa zmiana" (15 minut)

Nauczyciel lub nauczycielka prosi uczniów oraz uczennice

o pozostanie w tych samych parach.

Nauczyciel lub nauczycielka rozdaje parom Załącznik_1

i prosi o wykonanie ćwiczenia.

Po upływie 10 minut uczniowie oraz uczennice czytają

i porównują swoje odpowiedzi.

4. Podsumowanie

Chętne osoby mówią czego ciekawego się dowiedziały, co

ich zainteresowało.

33

Załącznik_1

Zapiszcie poniższe wypowiedzi używając formuły komunikatu "ja"

Komunikat "ty" Komunikat "ja" Mogłabyś czasem odpisać na moje wiadomości? Co ty sobie wyobrażasz, że ja nie mam żadnych uczuć, że nie tęsknie, nie martwię się? Nie każdy tak jak Ty ma wszystko gdzieś!

Znowu przez Ciebie nikt się do mnie nie odzywa. Nie musiałeś wszystkim rozgadywać, że to ja zgłosiłem dyrce kradzież butów. Teraz wszyscy mają mnie za konfidenta.

Czy ty kiedykolwiek mogłabyś czegoś nie zepsuć? Kolejny raz byliśmy umówieni ze znajomymi na wieczór, a ty znowu wymyślasz swoje fanaberie i znowu wystawiamy ich do wiatru.

Ciągle się spóźniasz. Myślisz, że będę wiecznie na ciebie czekać. Następnym razem wejdę do środka sama.

Znowu nie posprzątałeś! Jesteś okropnym leniem i nic ci się nie chce! Jesteś do niczego! Wszystko muszę robić za ciebie! Czy wiesz jak ja się czuję?

Nienawidzę, kiedy opowiadasz mi o swojej pracy. Jesteś najnudniejszym człowiekiem na świecie. Nie rozumiesz, że niektórych nie interesują kursy walut, bessy, 'sressy' i inne?

To przez ciebie moje urodziny nie wypaliły. Miałaś zarezerwować salę i zamówić catering. Jak zwykle nie mogę na ciebie liczyć. Jesteś beznadziejna!

Na miłość boską, dwa tygodnie prosiłem Cię, żebyś to napisała. Czy ty kiedykolwiek zrobiłaś coś, co należało do twoich obowiązków? Widocznie nie jesteś na tyle dojrzała, żeby pracować w naszym gronie.

Nie lubię z tobą mieszkać. Cały czas tylko śpisz. Powinieneś wziąć się za siebie, pouczyć się, uprawiać jakiś sport. Nie chcę spędzać czasu z rośliną.

dss

Wersja A4 do pobrania: http://issuu.com/akcjareakcja/docs/zalacznik/1

34

Scenariusz zajęć nr 3 Temat: Ogólnodostępny, europejski, jednolity - czyli co

wiemy o numerze alarmowym?

Cel ogólny: Przygotowanie uczniów oraz uczennic do skutecznego wzywania służb ratunkowych Cele szczegółowe:

Zapoznanie uczniów oraz uczennic z numerem 112

Wypracowanie właściwej kolejności podawania

informacji podczas wzywania służb ratunkowych

Co wykorzystamy: karteczki samoprzylepne, sznurek,

długopisy, kartka A3, marker

Przebieg:

1. Wprowadzenie (10 minut)

Nauczyciel lub nauczycielka pyta uczniów oraz uczennice: Czy kiedyś dzwoniliście na numer alarmowy? Znacie ten numer? W jakich

sytuacjach można dzwonić na numer alarmowy?

Nauczyciel lub nauczycielka zapisuje "112" na kartce A3

i prosi uczniów oraz uczennice o dopisywanie skojarzeń z

tym numerem.

2. Jakie informacje podajemy dyspozytorowi? (20 minut)

Nauczyciel lub nauczycielka dzieli uczniów oraz uczennice

na 4 zespoły.

Każdy zespół ma swój sznurek. Zawiesza go pomiędzy

krzesłami. Zadaniem zespołów jest zapisanie na

karteczkach samoprzylepnych informacji, które podajemy

dzwoniąc na numer alarmowy. Następnie uczniowie oraz

uczennice zawieszają karteczki na sznurku w odpowiedniej

kolejności.

35

Następnie zespoły przedstawiają rezultaty swojej pracy na

forum. Nauczyciel lub nauczycielka podsumowuje pracę

grup.

3. Prawidłowa kolejność zgłoszeń (10 minut)

Nauczyciel lub nauczycielka na podstawie naszej

e-publikacji metodą wykładu przedstawia prawidłową

kolejność podawania informacji zgłaszając sytuację

zagrażającą życiu lub zdrowiu.

Nauczyciel lub nauczycielka informuje o przyczynach

podanej kolejności.

4. Podsumowanie

Chętne osoby mówią czego ciekawego się dowiedziały, co

ich zainteresowało.

36

Gdzie można szukać pomocy?

w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia powiadom

służby ratunkowe (numer 112)

w razie doznania obrażeń ciała zgłoś się do lekarza (możesz

zażądać wystawienia bezpłatnego zaświadczenia

lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała)

jeżeli potrzebujesz rozmowy lub wsparcia

psychologicznego możesz zadzwonić na jeden z

dostępnych telefonów zaufania:

116 111 - Ogólnopolski Telefon Zaufania dla Dzieci

i Młodzieży

800 12 12 12 - Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw

Dziecka;

801 12 00 02 - Ogólnopolski Telefon Zaufania dla Ofiar

Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia"

801 19 99 90 - Ogólnopolski Telefon Zaufania Narkotyki -

Narkomania;

22 692 82 26 - całodobowy telefon zaufania Krajowego

Centrum ds. AIDS;

801 24 70 70 - całodobowa linia wsparcia Centrum

Poszukiwań Ludzi Zaginionych ITAKA;

116 000 - całodobowy, bezpłatny telefon w sprawie

zaginionego dziecka;

0 800 12 02 26 - Policyjny Telefon Zaufania

wejdź na stronę www.116111.pl - tam uzyskasz pomoc

psychologiczną online

Nie bój się prosić o pomoc!

37

Skontaktuj się z nami!

ar.zespol@gmail.com

http://www.facebook.pl/akcjarownasiereakcja