ÖĞRENCİLERİNİN MESLEK SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER GİRİŞ · 2017-12-26 · 4 Araştırmanın Problemi Meslek seçimi, bireyin yaúamında son derece önemli bir karardır

1

ÖĞRENCİLERİNİN MESLEK SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

GİRİŞ

Her dönem yükseköğretime geçiş adı altında yapılan sınavların değiştiği ve öğrencilerin uyum

sorunu yaşadığı eğitim sistemimizde, ortaöğretimdeki öğrencilerin meslek seçimleri tam bir

muammaya dönüşmektedir. Bu öğrenciler, yönlendirme olmadığı veya okullardaki rehberlik

bölümlerinin etkin kullanılmadığından dolayı kulaktan dolma, arkadaş önerileri, aile ve

akrabaların baskısıyla bilmedikleri veya istemedikleri bölümleri seçebilmektedir.

Çağımız, hızlı gelişim ve değişim çağıdır. Teknolojinin hızla ilerlemesi sonucu, yeni iş

alanları, yeni meslekler oluşmaktadır. Bunun yanında bazı meslekler de kaybolmakta, bazıları

ise çeşitli değişikliklere uğrayarak varlıklarını sürdürmektedir.

Meslek; insan yaşamının belirli bir döneminden sonra belirli bir yaşa kadar iç içe olduğu bir

“iş kolu” dur. İsteyerek seçilen, severek yapılan meslek, kişinin mutluluğunun ve başarısının

kaynağıdır. Kişiler seçtikleri meslekle ilgi ve yeteneklerini geliştirebilirler.

Günümüzde binlerce insanın işinde başarılı olamadığı, yüz binlerce insanın iş aradığı, iş ve

meslek sayısının da otuz binin üstünde olduğu düşünülürse, meslek seçiminin ne kadar güç bir

iş olduğu, mesleki rehberlik hizmetine duyulan ihtiyacın da ne kadar büyük olduğu

anlaşılabilir.

Meslek seçimi, bireyin yaşamında son derece önemli bir karardır. Çünkü meslek, bireyin

hayatını kazanmak için yaptığı geçici bir iş değil, belli bir formasyonu gerektiren, ilgi, bilgi ve

beceri isteyen sürekli bir uğraştır. Bireyin mesleğini seçmesi, ömrünün büyük bir kısmının

geçeceği çalışma ortamını ve yaşam biçimini belirlemesi demektir. Birey meslek seçimi

sırasında yetenek, ilgi ve isteklerini göz önünde tuttuğu oranda başarılı ve mutlu olur, ülke

ekonomisine katkıda bulunur. Ancak, ülkemizde meslek seçimi daima bireyin yetenek ve

ilgileri doğrultusunda yapılmamakta, rastlantılar, işsizlik, aile baskısı, çevre koşulları ve

ekonomik olanaksızlıklar, bireyin meslek seçimini etkilemektedir.

Bir yandan meslek sayısının giderek artması, her meslek dalında en yetenekli elemanın tercih

edilmesi, pek çok alanda meslek eğitiminin zorunlu tutulması, bu eğitimin uzun ve masraflı

2

olması, bunların yanı sıra, üniversiteye girmeyi başaran her öğrencinin yetenek ve ilgileri

doğrultusunda öğrenim görememesi, her mezunun da uzmanlık alanında iş bulamaması,

çalışmayı tasarladığı alanı ve diğer meslekleri ile seçeceği mesleğin nitelikleri arasında

uygunluk olup olmadığını aramaması, onun iş hayatında başarısız, mutsuz ve verimsiz

olmasına yol açmaktadır.

Meslek alanında başarısızlık ve mutsuzluk duygularını yaşamamak için, birey öncelikle

kendini tanımalı, daha sonra meslekler hakkında bilgi sahibi olmalı, nihayet seçmeyi

düşündüğü meslek veya mesleklerin kendi özelliklerine uygunluğunu araştırmalıdır.

Bireyin kendini tanıması; sağlık durumunu, bedensel özelliklerini, güçlü ve zayıf yönlerini,

arzu ve ideallerini bilmesi, özel yetenek ve becerilerini, yeteneksiz ve başarısız olduğu

alanları, ilgi ve isteklerini, ilgi duymadığı konuları, zeka düzeyi ve biçimini, karakter ve

kişilik yapısını, sosyal çevredeki yerini belirlemesidir. Birey, kendi özelliklerini keşfetme

konusunda ailesinden, arkadaş ve öğretmenlerinden, varsa okuldaki veya çevredeki rehberlik

uzmanlarından yardım alabilmeli, onu tanıyanlarla konuşarak kendi özellikleri hakkında bir

değerlendirme yapabilmelidir.

Bireyin meslekleri tanıması; seçmeyi tasarladığı meslek veya mesleklerin nitelikleri hakkında

bilgi sahibi olmasıdır. Bütün meslekleri tanımak mümkün olmadığından, birey, hoşlandığı,

ilgi duyduğu, yetenekli olduğuna inandığı meslekler hakkında bilgi toplamalıdır. Bir mesleği

tanımak, o mesleğin evrimini, o meslek alanında yapılan işin niteliğini, çalışma ortamını,

mesleğe hazırlanma koşullarını, meslekte aranan özellikleri, çıraklık süresini, kazanç

durumunu, yükselme ve ilerleme şansını, işin ülkedeki geçerliliğini ve iş bulma olanaklarını

bilmek demektir. Meslekler hakkında bilgi edinmek için birey, o meslek dalında çalışanlarla

görüşmeli, ilgili iş alanlarını gezmeli, çalışma ortamını ve koşullarını gözlemlemeli,

meslekleri tanıtan kitap ve broşürlerden yararlanmalı, o mesleğe hazırlayıcı eğitimi veren

kurum ve kuruluşları tanımalıdır.

Bireyin kendi özellikleri ile mesleğin nitelikleri arasında uygunluk araması; kendisine uygun

olan meslekleri belirlemesidir. Bireyin seçmeyi amaçladığı mesleğin kendi yetenek, beceri,

ilgi ve bilgisine ne kadar uygun olduğunu araştırmasıdır.

Birey gelişigüzel yapılmış seçimlerin başarısız ve mutsuzlukla son bulduğunu hatırlayarak,

seçmeyi tasarladığı mesleğin sağlayacağı kazanç ve olanaklarla, bu mesleğin çalışma

3

koşullarının ve iş ortamının kendi istekleri doğrultusunda olup olmadığını araştırmalıdır.

Birey yetenekli olmadığı, ilgi duymadığı bir mesleği sadece büyük kazanç sağladığı veya

toplumsal saygınlığı olduğu için seçmekten kaçınmalı, iş bulma şansı az olan, ülke çapında

geçerli olmayan bir işe kendini hazırlamak gibi bir hataya düşmemek için ani kararlar

vermemeli, bilinçli bir meslek seçimi yapmalıdır.

Aileler, çocuklarının “ilgisini, becerisini, yeteneğini” dikkate alarak, beklentilerine saygı

duyarak çocuklarına öneride bulunurlarsa elbette daha doğru bir destek vermiş olurlar. Ama

çocuklarının yerine kendileri karar verirler ve çocuklarını bu kararı kabul etmeye zorlarlarsa

yanlış yapmış olurlar. Ne yazık ki bu yanlış toplumumuzda çok sık yapılmaktadır.

Ailelerin en büyük yanlışı da çocuklarının özgüvenini geliştirmemek, çocuklarına sorumluluk

vermemek, çocuklarının sorun çözme gücünü arttırmadan yetiştirmek, sonra da çocuklarından

yakınmaktır.

Bütün önemli kararlar kişilerin kendileri tarafından verilmelidir.

Bu çerçevede ortaöğretim öğrencilerinin meslek seçiminde nelerin önemli olduğu ve bu

meslekleri seçerken nelere dikkat ettiği veya etmediği tespit edilmeye çalışılacaktır.

4

Araştırmanın Problemi

Meslek seçimi, bireyin yaşamında son derece önemli bir karardır. Çünkü meslek, bireyin

hayatını kazanmak için yaptığı geçici bir iş değil, belli bir formasyonu gerektiren, ilgi, bilgi ve

beceri isteyen sürekli bir uğraştır. Bireyin mesleğini seçmesi, ömrünün büyük bir kısmının

geçeceği çalışma ortamını ve yaşam biçimini belirlemesi demektir. Birey meslek seçimi

sırasında yetenek, ilgi ve isteklerini göz önünde tuttuğu oranda başarılı ve mutlu olur, ülke

ekonomisine katkıda bulunur. Ancak, ülkemizde meslek seçimi daima bireyin yetenek ve

ilgileri doğrultusunda yapılmamakta, rastlantılar, işsizlik, aile baskısı, çevre koşulları ve

ekonomik olanaksızlıklar, bireyin meslek seçimini etkilemektedir.

Araştırmanın Amacı

Araştırmanın ana amacı, Türkiye’de ortaöğretim son sınıf öğrencilerinin mesleklerini

seçerken nelere dikkat edip nelere dikkat etmediklerini belirlemektir. Bu ana amaca ulaşmak

için aşağıdaki sorulara (alt amaçlar) yanıt aranacaktır:

Öğrenciler bölüm tercihi yaparken anne veya babanın etkisinde kalıyor mu?

Öğrenciler bölüm tercihi yaparken ailesinin gelir düzeyinden etkileniyor mu?

Öğrenciler bölüm tercihi yaparken anne veya babasının eğitim düzeyinden etkileniyor

mu?

Öğrenciler bölüm tercihi yaparken anne veya babasının mesleğinden etkileniyor mu?

Öğrenciler bölüm tercihi yaparken okul türünden etkileniyor mu?

Öğrenciler bölüm tercihi yaparken cinsiyetinin bir etkisi var mı?

Öğrenciler bölüm tercihi yaparken evdeki kardeş sayısından etkileniyor mu?

Öğrenciler bölüm tercihi yaparken okulundaki rehberlik bölümüyle koordine içinde

mi?

Öğrenciler bölüm tercihi yaparken, tercih edeceği bölümlerle ilgili araştırma yapıyor

mu?

Öğrenciler hangi bölümleri tercih ediyor ve hangi mesleklerin en saygın meslek

olduğunu düşünüyor?

5

Araştırmanın Önemi

Aileler, çocuklarının “ilgisini, becerisini, yeteneğini” dikkate alarak, beklentilerine saygı

duyarak çocuklarına öneride bulunurlarsa elbette daha doğru bir destek vermiş olurlar. Ama

çocuklarının yerine kendileri karar verirler ve çocuklarını bu kararı kabul etmeye zorlarlarsa

yanlış yapmış olurlar. Ne yazık ki bu yanlış toplumumuzda çok sık yapılmaktadır.

Ailelerin en büyük yanlışı da çocuklarının özgüvenini geliştirmemek, çocuklarına sorumluluk

vermemek, çocuklarının sorun çözme gücünü arttırmadan yetiştirmek, sonra da çocuklarından

yakınmaktır.

Bütün önemli kararlar kişilerin kendileri tarafından verilmelidir.

Bu çerçevede ortaöğretim öğrencilerinin meslek seçiminde nelerin önemli olduğu ve bu

meslekleri seçerken nelere dikkat ettiği veya etmediği tespit edilmeye çalışılacaktır.

6

YÖNTEM

Araştırmanın Modeli

Bu araştırma kesitsel (Crosssectional) nitelikte bir durum saptama modelindedir. Bu model,

bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Türkiye’de

ortaöğretim son sınıf öğrencilerinin meslek seçimini etkileyen faktörleri tespit etmek amacıyla

yapılan araştırma, tanımlayıcı nitelikte bir durum saptama çalışmasıdır.

Evren ve Örneklem

Araştırmanın evrenini Türkiye’deki illerin kent bölgesinde ortaöğretim son sınıfta okuyan

öğrenciler oluşturmaktadır. Evreni temsilen TÜİK’in İstatistik Bölge Birimleri Sınıflaması

(İBBS) Düzey 1 bölgesinden 12 il seçilmiştir (Ek’te örneklem paylaşımı ve iller

bulunmaktadır). Örneklem çapı ise;

240 ortaöğretim kurumunda anket uygulaması yapılacak şekilde belirlenmiştir. Okul başına 5

öğrenci olmak üzere 1200 öğrenci ile yapılacaktır.

Bu örnek çapı, belirlenen 12 bölgedeki illere; illerde kent bölgesindeki okul sayılarına Orantılı

Örnekleme yöntemiyle paylaştırılmıştır. İstanbul’da 8 ilçe, İzmir ve Ankara’da 5’er ilçe,

Adana’da 4 ilçe, Bursa, Kayseri, Samsun, Trabzon, Erzurum, Malatya ve Gaziantep’te 3’er

ilçe ve Balıkesir’de 2 ilçe tesadüfî olarak seçilmiş ve ilçelere okullar, o ilçedeki okul

sayılarına orantılı olarak paylaştırılmıştır. İlçelere düşen örneklem okullar ise o ilçedeki

okulların listesi oluşturulup basit tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilecektir.

Veri Toplama Araçları

Türkiye’de ortaöğretim son sınıfta okuyan öğrencilerin meslek seçimini etkileyen faktörlerin

neler olduğunu tespit etmek amacıyla, literatür taraması, uzmanların ve akademisyenlerin

görüşleriyle önerileri alınarak 26 sorudan oluşan anket formu oluşturulmuştur (Ek’te

verilmiştir). Hazırlanan anket formunda sosyo-demografik soruların yanı sıra kendi meslek

seçimlerini etkileyen faktörleri tespit etmeye yönelik sorular yer almıştır.

7

Sınırlılıklar

Araştırma Türkiye genelinde yapıldığı için kent-kır ve maliyet kotaları konulmuştur. Bu

nedenle araştırma TÜİK’in İstatistik Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) Düzey 1’den

Türkiye’yi temsilen 12 bölgede 12 il seçilmiş ve kent (merkez) bölgelerindeki ortaöğretim

okullarında yapılacaktır.

Araştırmanın Yapılacağı Tarih

Araştırma Mayıs ayının 2 ve 4. haftaları arasında yapılacaktır. (01-31 Mayıs 2011)

8

BULGULAR VE TARTIŞMA

01-31 Mayıs 2011 tarihlerinde 12 ilde, 1200 öğrenciyle yüz yüze yapılan “Ortaöğretim Son

Sınıf Öğrencilerinin Meslek Seçimini Etkileyen Faktörler” araştırmasında elde edilen bulgular

aşağıdadır.

Araştırma amacına yönelik olarak öğrencilerin demografik özelliklerinin yanında meslek

seçimlerine veya bölüm tercihlerine etki eden faktörlerin tespitine yönelik bulgular elde

edildi. Yapılan Ki-Kare Testi ( 2 bağımsızlık testi) sonuçları, α=0,05 anlamlılık düzeyi ile

karşılaştırılıp yorumlandı. Ki-Kare analizinin yapılamadığı durumlarda ilgili satır veya sütün

birleştirmeleri yapılıp analizler tekrarlandı.

Tablo 1.1. Öğrencilerin İllere Göre Dağılımı

İl n %

Adana 140 11,7

Ankara 125 10,4

Balıkesir 70 5,8

Bursa 120 10,0

Erzurum 45 3,8

Gaziantep 90 7,5

İstanbul 150 12,5

İzmir 160 13,3

Kayseri 80 6,7

Malatya 60 5,0

Samsun 100 8,3

Trabzon 60 5,0

Toplam 1200 100,0

Grafik 1.1. Öğrencilerin İllere Göre Dağılımı

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

İller

9

Tablo 1.2. Öğrencilerin Cinsiyetlerinin Okullara Göre Dağılımı

Cinsiyet Toplam

Kız Erkek

Okul Türü

Genel Ortaöğretim

466 504 970

48,0% 52,0% 100,0%

79,5% 82,1% 80,8%

Mesleki ve Teknik Ortaöğretim

120 110 230

52,2% 47,8% 100,0%

20,5% 17,9% 19,2%

Toplam

586 614 1200

48,8% 51,2% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0%

Grafik 1.2.1. Öğrencilerin Cinsiyete Göre Dağılımı

Grafik 1.2.2. Öğrencilerin Okullara Göre Dağılımı

Araştırmaya gönüllü olarak katkıda bulunan 1200 öğrencinin demografik özellikleri

incelendiğinde erkeklerin kızlardan %2, genel ortaöğretimdeki öğrencilerin mesleki ve teknik

ortaöğretimdeki öğrencilerden %60 daha fazla olduğu görülmektedir.

48,8%51,2%

Cinsiyet

kız erkek

80,8%

19,2%

Okul

Genel Ortaöğretim

Mesleki ve TeknikOrtaöğretim

10

Tablo 1.3. Öğrencilerinin ÖSYM’de Yapacakları Tercih

ÖSYM'de Tercih n %

Lisans 801 66,8

Önlisans-Yük.okul-Meslek Yük.okul 334 27,8

Açıköğretim 24 2,0

Tercih Yapmayacağım 41 3,4

Toplam 1200 100,0

Tablo 1.3.1. Öğrencilerin ÖSYM’de Yapacakları Tercihlerin Kurumlara Göre Dağılımı ve Ki-Kare Sonuçları

Okul Türü Toplam

Genel

Ortaöğretim Mesleki ve Teknik

Ortaöğretim

ÖSYM'de Tercih

Lisans 691 110 801

71,2% 47,8% 66,8%

Önlisans-Yük.okul-Meslek Yük.okul 231 103 334

23,8% 44,8% 27,8%

Açıköğretim 14 10 24

1,4% 4,3% 2,0%

Tercih Yapmayacağım 34 7 41

3,5% 3,0% 3,4%

Toplam 970 230 1200

100,0% 100,0% 100,0%

2

h =52,59 s.d.=3 P=0,001

Grafik 1.3. Öğrencilerin ÖSYM’de Yapacakları Tercih

Araştırmaya katılan öğrencilerin %66,8’i ÖSYM’de lisans, %27,8’i önlisans, yüksekokul

veya meslek yüksekokul, %2’si açıköğretim tercih edeceğini ve %3,4’ü tercih yapmayacağını

belirtmektedir. Genel ortaöğretimdeki öğrencilerin daha çok lisans tercih ettikleri görülürken,

mesleki ve teknik ortaöğretimdeki öğrencilerin lisans, önlisans, yüksekokul ve meslek

yüksekokulları aynı oranda tercih edecekleri söylenebilir (P<0,05).

66,8%

27,8%

2,0%3,4%

ÖSYM'de Tercih

Lisans

Önlisans-Yüksekokul-Meslek Yüksekokul

Açıköğretim

Tercih Yapmayacağım

11

Bunun nedenlerinin mesleki ve teknik ortaöğretime getirilen katsayı engelinin olduğunu, buna

bağlı olarak da yıllardır bu kurumları başarılı öğrencilerin tercih etmediğini ve ilköğretimde

başarısız öğrencilerin meslek liselerine yönlendirildiğini ifade edebiliriz. Son zamanlarda

MEB tarafından mesleki ve teknik ortaöğretimin, başarılı öğrenciler açısından cazibe merkezi

haline getirilmeye çalışıldığını görmekteyiz.

Bu aşamadan sonra araştırmanın konusu itibariyle, ÖSYM’de tercih yapmayacak olan 41

kişiyi (%3,4) örneklemden çıkartılıp analizlere devam edilmiştir.

Tablo 1.4. Öğrencilerinin Tercih Edecekleri Alan

Hangi alanı tercih edeceksiniz? n %

Eğitim (Öğretmenlik) 232 20,2

Mühendislik-Mimarlık 178 15,5

İktisat-İşletme-İdari Bilimler 163 14,2

Hukuk 103 8,9

Fen-Edebiyat 94 8,2

Diğer 79 6,9

İletişim 62 5,4

Tıp 61 5,3

Yük.okul-Meslek Yük.okul 47 4,1

Mesleki veya Teknik eğitim 36 3,1

Dil-Tarih-Coğrafya 25 2,2

Ticaret Turizm 24 2,1

Eczacılık 18 1,6

Sanat ve Tasarım 15 1,3

Diş Hekimliği 14 1,2

Toplam 1151 100,0

12

Tablo 1.4.1. Öğrencilerin Tercih Edecekleri Alanların Cinsiyete Göre Dağılımı ve Ki-Kare Sonuçları

Cinsiyet Toplam

Kız Erkek

Hangi alanı tercih edeceksiniz?

Mühendislik-Mimarlık 54 124 178

9,5% 21,2% 15,5%

Eğitim (Öğretmenlik) 165 67 232

29,1% 11,5% 20,2%

İktisat-İşletme-İdari Bilimler 66 97 163

11,6% 16,6% 14,2%

Fen-Edebiyat 53 41 94

9,3% 7,0% 8,2%

İletişim, Dil-Tarih-Coğrafya, Sanat ve Tasarım

58 44 102

10,2% 7,5% 8,9%

Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık 49 44 93

8,6% 7,5% 8,1%

Hukuk 44 59 103

7,8% 10,1% 8,9%

Mesleki veya Teknik Eğitim, Ticaret ve Turizm, Yük.okul-Meslek Yük.okul

46 61 107

8,1% 10,4% 9,3%

Diğer 32 47 79

5,6% 8,0% 6,9%

Toplam 567 584 1151

100,0% 100,0% 100,0%

2

h =85,45 s.d.=8 P=0,001

Tablo 1.4.2. Öğrencilerin Tercih Edecekleri Alanların Kurumlara Göre Dağılımı ve Ki-Kare Sonuçları

Okul Türü Toplam

Genel

Ortaöğretim Mesleki ve Teknik

Ortaöğretim


Mühendislik-Mimarlık 148 30 178

15,9% 13,5% 15,5%

Eğitim (Öğretmenlik) 171 61 232

18,4% 27,4% 20,2%

İktisat-İşletme-İdari Bilimler 142 21 163

15,3% 9,4% 14,2%

Fen-Edebiyat 83 11 94

8,9% 4,9% 8,2%


88 14 102

9,5% 6,3% 8,9%

Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık 87 6 93

9,4% 2,7% 8,1%

Hukuk 97 6 103

10,5% 2,7% 8,9%


53 54 107

5,7% 24,2% 9,3%

Diğer 59 20 79

6,4% 9,0% 6,9%

Toplam 928 223 1151

100,0% 100,0% 100,0%

2

h =107,91 s.d.=8 P=0,001

13

Grafik 1.4. Öğrencilerin Tercih Edecekleri Alan

Öğrencilerin tercih edecekleri alanlar incelendiğinde birinci sırada eğitim-öğretmenlik

(%20,2) yer almaktadır. İkinci sırada mühendislik-mimarlık (%15,5) ve üçüncü sırada iktisat-

işletme-idari birimler (%14,2) takip etmektedir. Son sıralarda ise diş hekimliği (%1,2), sanat

ve tasarım (%1,3), eczacılık (%1,6) yer almaktadır. Kızların en çok tercih edeceği alan eğitim-

öğretmenlik (%29,1) iken erkeklerin en çok tercih edeceği alan mühendislik-mimarlıktır.

Mesleki ve teknik ortaöğretim öğrencileri, genel ortaöğretim öğrencilerine nazaran daha fazla

öğretmenlik mesleğini seçmektedir. Kızların en çok tercih edeceği alan eğitim-öğretmenlik

(%29,1) iken, erkeklerin en çok tercih edeceği alan ise mühendislik-mimarlıktır (%21,2).

Öğretmenlik mesleğini tercih edecek öğrencilerin ağırlıklı olarak kızlar (%71,1) olduğu

görülmektedir. Kız öğrencilerinin öğretmenlik mesleğini daha çok tercih etmesi ve sözleşmeli

öğretmenlerde bayanların %60’lık bir orana sahip olması göz önünde bulundurularak

MEB’deki %52 olan erkek öğretmen oranının ilerleyen yıllarda bayan öğretmenler lehine

değişeceğini söyleyebiliriz. OECD ülkeleri ortalaması olarak bayan öğretmen oranlarına

baktığımızda ise; okul öncesinde %97, ilköğretimde %81 ve genel ortaöğretimde %58’dir

(2008 OECD). Bu ülkelerde öğretmenlik mesleğine bayanların hakim olduğu görülmektedir.

Tablo 1.5. Öğrencilerinin Kardeş Sayısı

Kardeş Sayısı n %

Tek çocuğum 83 7,2

2 kardeşiz 442 38,1



5 ve yukarı kardeşiz 122 10,5

Toplam 1159 100,0

20,2%

15,5%

14,2%8,9%

8,2%

6,9%

5,4%

5,3%4,1%

3,1%

2,2%

2,1%1,6% 1,3%

1,2%


Eğitim (Öğretmenlik)

Mühendislik-Mimarlık

İktisat-İşletme-İdari Bilimler

Hukuk

Fen-Edebiyat

Diğer

İletişim

Tıp

Yüksekokul-Meslek Yüksekokul

Mesleki veya Teknik eğitim

Dil-Tarih-Coğrafya

Ticaret Turizm

Eczacılık

Sanat ve Tasarım

Diş Hekimliği

14

Tablo 1.5.1. Öğrencilerin Tercih Edecekleri Alanların Kardeş Sayısına Göre Dağılımı ve Ki-Kare Sonuçları

Kardeş Sayısı

Toplam

Tek çocuğum

2 kardeşiz

3 kardeşiz

4 kardeşiz

5 ve yukarı

kardeşiz


Mühendislik-Mimarlık 20 77 49 16 16 178

24,1% 17,5% 14,5% 9,5% 13,1% 15,5%

Eğitim (Öğretmenlik) 12 80 66 42 32 232

14,5% 18,1% 19,6% 25,0% 26,2% 20,2%

İktisat-İşletme-İdari Bilimler 10 68 49 23 13 163

12,0% 15,4% 14,5% 13,7% 10,7% 14,2%

Fen-Edebiyat 1 39 39 9 6 94

1,2% 8,8% 11,6% 5,4% 4,9% 8,2%


10 37 29 17 9 102

12,0% 8,4% 8,6% 10,1% 7,4% 8,9%

Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık 10 32 24 18 9 93

12,0% 7,3% 7,1% 10,7% 7,4% 8,1%

Hukuk 8 43 23 17 12 103

9,6% 9,8% 6,8% 10,1% 9,8% 8,9%


8 44 28 16 11 107

9,6% 10,0% 8,3% 9,5% 9,0% 9,3%

Diğer 4 21 30 10 14 79

4,8% 4,8% 8,9% 6,0% 11,5% 6,9%

Toplam 83 441 337 168 122 1151

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

2

h =49,07 s.d.=32 P=0,027

Grafik 1.5. Öğrencilerin Kardeş Sayısı

Araştırmaya katılan öğrencilerin %38,1’i 2 kardeş, %29,7’si 3 kardeş, %25’i 4 ve yukarı

kardeş olduğunu ifade ederken %7,2’si ise tek çocuk olduklarını belirtmektedir. Öğrencilerin

kardeş sayısı arttıkça öğretmenlik bölümlerini tercih edeceklerin oranı da artmaktadır

7,2%

38,1%

29,7%

14,5%

10,5%

Kardeş Sayısı

Tek çocuğum

2 kardeşiz

3 kardeşiz

4 kardeşiz

5 ve yukarı kardeşiz

15

(P<0,05). Tek çocuk olanların en fazla tercih edecekleri alan mühendislik-mimarlık olurken 4

ve yukarı kardeş olanların en fazla tercih ettiği alan eğitim-öğretmenlik olmaktadır.

Tablo 1.6. Öğrencilerinin İl Dışı Üniversite Tercihi Yapma Durumu

Oturulan İlin Dışında Bir Üniversite Tercihi Yapma Durumu n %

Evet 1000 87,4

Hayır 144 12,6

Toplam 1144 100,0

Grafik 1.6. Öğrencilerinin İl Dışı Üniversite Tercihi Yapma Durumu

Öğrencilerin büyük bir çoğunluğu (%87,4) oturduğu ilin dışında bir üniversite tercihi

yapabileceğini ifade etmektedir. Kredi Yurtlar Kurumu’nun (KYK) öğrenciler için öğrenim,

harç kredileri ve Yurtkur’un sağladığı hizmetler göz önünde bulundurulursa, öğrencilerin il

dışı üniversite tercihi yapma oranının fazla çıkması beklenen bir sonuçtur denilebilir.

87,4%

12,6%

Oturulan İlin Dışında Bir Üniversite Tercihi Yapma Durumu

Evet Hayır

16

Tablo 1.7. Öğrencilerin Anne ve Babalarının Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı

Annesinin en son mezun olduğu okul

Toplam İlköğretim Ortaöğretim

Yükseköğretim-Önlisans

Yükseköğretim-Lisans veya

Yüksek Lisans

Babasının en son mezun olduğu okul

İlköğretim

301 46 7 1 355

84,8% 13,0% 2,0% ,3% 100,0%

53,4% 11,8% 7,4% 1,2% 31,4%

Ortaöğretim

218 237 14 10 479

45,5% 49,5% 2,9% 2,1% 100,0%

38,7% 60,8% 14,9% 12,2% 42,4%


36 67 53 9 165

21,8% 40,6% 32,1% 5,5% 100,0%

6,4% 17,2% 56,4% 11,0% 14,6%

Yükseköğretim-Lisans veya Yüksek Lisans

9 40 20 62 131

6,9% 30,5% 15,3% 47,3% 100,0%

1,6% 10,3% 21,3% 75,6% 11,6%

Toplam

564 390 94 82 1130

49,9% 34,5% 8,3% 7,3% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tablo 1.7.1. Öğrencilerin Tercih Edecekleri Alanların Babalarının Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı ve Ki-

Kare Sonuçları

Babasının en son mezun olduğu okul




Yüksek Lisans


Mühendislik-Mimarlık 51 68 31 28 178

14,0% 14,2% 18,9% 21,2% 15,6%

Eğitim (Öğretmenlik) 105 84 26 14 229

28,8% 17,6% 15,9% 10,6% 20,1%

İktisat-İşletme-İdari Bilimler 44 79 26 12 161

12,1% 16,5% 15,9% 9,1% 14,1%

Fen-Edebiyat 22 42 19 10 93

6,0% 8,8% 11,6% 7,6% 8,2%


32 41 19 9 101

8,8% 8,6% 11,6% 6,8% 8,9%

Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık 22 39 11 20 92

6,0% 8,2% 6,7% 15,2% 8,1%

Hukuk 21 40 16 24 101

5,8% 8,4% 9,8% 18,2% 8,9%


38 50 11 6 105

10,4% 10,5% 6,7% 4,5% 9,2%

Diğer 30 35 5 9 79

8,2% 7,3% 3,0% 6,8% 6,9%

Toplam 365 478 164 132 1139

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

2

h =77,84 s.d.=24 P=0,001

17

Tablo 1.7.2. Öğrencilerin Tercih Edecekleri Alanların Annelerinin Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı ve Ki-

Kare Sonuçları

Annesinin en son mezun olduğu okul




Yüksek Lisans


Mühendislik-Mimarlık 77 58 25 17 177

13,6% 14,9% 26,3% 20,7% 15,6%

Eğitim (Öğretmenlik) 143 70 9 6 228

25,2% 17,9% 9,5% 7,3% 20,1%

İktisat-İşletme-İdari Bilimler 75 65 15 6 161

13,2% 16,7% 15,8% 7,3% 14,2%

Fen-Edebiyat 43 34 7 7 91

7,6% 8,7% 7,4% 8,5% 8,0%


43 41 11 6 101

7,6% 10,5% 11,6% 7,3% 8,9%

Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık 37 34 4 16 91

6,5% 8,7% 4,2% 19,5% 8,0%

Hukuk 37 34 15 16 102

6,5% 8,7% 15,8% 19,5% 9,0% Mesleki veya Teknik Eğitim, Ticaret ve Turizm, Yük.okul-Meslek Yük.okul

63 34 5 5 107

11,1% 8,7% 5,3% 6,1% 9,4%

Diğer 49 20 4 3 76

8,6% 5,1% 4,2% 3,7% 6,7%

Toplam 567 390 95 82 1134

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

2

h =86,04 s.d.=24 P=0,001

Öğrenci anne ve babalarının eğitim düzeyi incelendiğinde; aralarında doğrusal bir ilişki

olduğu ve öğrenci anne veya babalarının aynı ve daha yüksek eğitim kademesindeki baba

veya annelerle evli olduğu görülmektedir. Bu toplumumuzda beklen bir sonuçtur. Anne ve

babanın eğitim düzeyinin öğrencinin tercih edeceği alana bir etkisinin olup olmadığı

incelendiğinde; ilk ve ortaöğretim eğitim kademesinden mezun hem anne hem de babanın

çocukları ilk sırada eğitim-öğretmenlik alanını tercih edeceğini, önlisans kademesinden

mezun velilerin öğrencileri ilk sırada mühendislik-mimarlık alanını, lisans veya yüksek lisans

kademesinden mezun velilerin öğrencileri ise ilk sıralarda mühendislik-mimarlık, hukuk, tıp,

diş hekimliği, eczacılık alanlarını tercih ettikleri ortaya çıkmaktadır (P<0,05).

18

Tablo 1.8. Öğrencilerin Babalarının Meslekleri

Baba Mesleği n %

Diğer 310 27,1

İşçi 272 23,7

Esnaf 263 22,9

Memur-Müdür-Daire Başkanı-Genel Müdür 225 19,6

Avukat, Doktor, Polis 44 3,8

Öğretmen 32 2,8

Toplam 1146 100,0

Grafik 1.8. Öğrencilerinin Babalarının Meslekleri

Araştırmaya katılan öğrencilerin anne ve babalarının mesleklere göre dağılımı Tablo 1.8 ve

1.9’da grafikleri ise Grafik 1.8 ve 1.9’da yer almaktadır. Öğrencilerin babalarının

mesleklerine bakıldığında işçi (%23,7) ve esnaf (%22,9) ağırlıkta olduğu görülmektedir.

Annelerinin mesleklerine bakıldığında ise büyük bir çoğunluğunun ev hanımı olduğu (%80,1)

ortaya çıkmaktadır. Günümüzde bayanların işgücüne katılım oranının çok düşük olduğunu bu

sonuçlara göre de ifade edebiliriz. Babası öğretmen olan öğrencilerin oranı %2,8 iken annesi

öğretmen olanların oranı ise %2,4’tür.

Tablo 1.9. Öğrencilerin Annelerinin Meslekleri

Anne Mesleği n %

Ev Hanımı 922 80,1

Memur-Müdür-Daire Başkanı-Genel Müdür 88 7,6

Diğer 52 4,5

İşçi 43 3,7

Öğretmen 28 2,4

Avukat, Doktor, Polis 18 1,6

Toplam 1151 100,0

27,1%

23,7%22,9%

19,6%

3,8% 2,8%

Baba Mesleği

Diğer

İşçi

Esnaf

Memur-Müdür-Daire Başkanı-Genel Müdür

Avukat, Doktor, Polis

Öğretmen

19

Grafik 1.9. Öğrencilerinin Annelerinin Meslekleri

Tablo 1.10. Öğrenci Ailelerinin Gelir Düzeyi

Ailenin Gelir Düzeyi n %

Asgari ücret ve altı 67 5,9

650 TL - 1.000 TL 238 21,1

1.001 TL - 1.500 TL 313 27,7

1.501 TL - 2.500 TL 283 25,1

2.501 TL - 3.500 TL 131 11,6

3.500 TL ve üstü 96 8,5

Toplam 1128 100,0

Tablo 1.10.1. Öğrenci Ailelerinin Gelir Düzeyinin il Dışı Tercih Yapma Durumuna Göre Dağılımı ve Ki-Kare

Sonuçları

Oturulan İlin Dışında Bir Üniversite Tercihi Yapma Durumu Toplam

Evet Hayır

Ailenin Gelir Düzeyi

Asgari ücret ve altı 53 13 66

5,4% 9,4% 5,9%

650 TL - 1.000 TL 205 29 234

21,0% 20,9% 21,0%

1.001 TL - 1.500 TL 269 39 308

27,6% 28,1% 27,6%

1.501 TL - 2.500 TL 250 30 280

25,6% 21,6% 25,1%

2.501 TL - 3.500 TL 119 11 130

12,2% 7,9% 11,7%

3.500 TL ve üstü 79 17 96

8,1% 12,2% 8,6%

Toplam 975 139 1114

100,0% 100,0% 100,0%

2

h =8,28 s.d.=5 P=0,141

80,1%

7,6%

4,5% 3,7% 2,4% 1,6%

Anne Mesleği

Ev Hanımı

Memur-Müdür-Daire Başkanı-Genel Müdür

Diğer

İşçi

Öğretmen

Avukat, Doktor, Polis

20

Tablo 1.10.2. Öğrencilerin Tercih Edecekleri Alanların Ailesinin Gelir Düzeyine Göre Dağılımı ve Ki-Kare

Sonuçları

Ailenin Gelir Düzeyi Toplam

Asgari

ücret ve altı 650 TL - 1.000 TL

1.001 TL - 1.500 TL

1.501 TL - 2.500 TL

2.501 TL - 3.500 TL

3.500 TL ve üstü


Mühendislik-Mimarlık 8 20 49 57 21 19 174

11,9% 8,4% 15,8% 20,4% 16,2% 19,8% 15,5%

Eğitim (Öğretmenlik) 14 76 76 38 20 4 228

20,9% 31,9% 24,4% 13,6% 15,4% 4,2% 20,3%

İktisat-İşletme-İdari Bilimler 9 34 51 37 16 14 161

13,4% 14,3% 16,4% 13,3% 12,3% 14,6% 14,4%

Fen-Edebiyat 7 19 16 32 15 3 92

10,4% 8,0% 5,1% 11,5% 11,5% 3,1% 8,2%


3 18 25 24 15 12 97

4,5% 7,6% 8,0% 8,6% 11,5% 12,5% 8,7%

Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık

3 15 22 23 14 16 93

4,5% 6,3% 7,1% 8,2% 10,8% 16,7% 8,3%

Hukuk 5 14 18 26 18 18 99

7,5% 5,9% 5,8% 9,3% 13,8% 18,8% 8,8%


9 24 30 25 7 7 102

13,4% 10,1% 9,6% 9,0% 5,4% 7,3% 9,1%

Diğer 9 18 24 17 4 3 75

13,4% 7,6% 7,7% 6,1% 3,1% 3,1% 6,7%

Toplam 67 238 311 279 130 96 1121

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

2

h =116,93 s.d.=40 P=0,001

Grafik 1.10. Öğrenci Ailelerinin Gelir Düzeyi

Öğrenci ailelerinin gelir düzeyleri incelendiğinde istatistiksel olarak verinin histogramı sağa

çarpık bir dağılım göstermektedir. Bunun nedeni 650-1500 TL arasında gelire sahip ailelerin

ağırlıkta olmasıdır. Her ne kadar kişi başı milli gelir artmış olsa da Türkiye’de ki gelir

dağılımında da sağa çarpıklık bulunmaktadır.

22,4%

29,5%26,7%

12,3%

9,0%


650 TL - 1.000 TL

1.001 TL - 1.500 TL

1.501 TL - 2.500 TL

2.501 TL - 3.500 TL

3.500 TL ve üstü

21

Tablo 1.11. Ailenin Maddi Durumunun Meslek Tercihi Yapmadaki Etkisi

Ailenizin maddi durumu, meslek tercihi yaparken sizi hangi yönde etkileyecektir? n %

Etkilemeyecek 564 49,0

Ekonomik Yönden 434 37,7

Psikolojik Yönden 118 10,2

Diğer 36 3,1

Toplam 1152 100,0

Tablo 1.11.1. Öğrenci Ailelerinin Gelir Düzeyinin Ailenin Maddi Durumunun Meslek Tercihi Yapmadaki

Etkisine Göre Dağılımı ve Ki-Kare Sonuçları

Ailenizin maddi durumu, meslek tercihi yaparken sizi

hangi yönde etkileyecektir? Toplam

Ekonomik Yönden

Psikolojik Yönden

Etkilemeyecek Diğer


Asgari ücret ve altı

49 5 9 4 67

73,1% 7,5% 13,4% 6,0% 100,0%

11,5% 4,3% 1,7% 11,4% 6,0%

650 TL - 1.000 TL

136 16 79 5 236

57,6% 6,8% 33,5% 2,1% 100,0%

31,9% 13,7% 14,5% 14,3% 21,0%

1.001 TL - 1.500 TL

126 38 138 11 313

40,3% 12,1% 44,1% 3,5% 100,0%

29,6% 32,5% 25,3% 31,4% 27,9%

1.501 TL - 2.500 TL

66 43 169 4 282

23,4% 15,2% 59,9% 1,4% 100,0%

15,5% 36,8% 31,0% 11,4% 25,1%

2.501 TL - 3.500 TL

29 9 90 2 130

22,3% 6,9% 69,2% 1,5% 100,0%

6,8% 7,7% 16,5% 5,7% 11,6%

3.500 TL ve üstü

20 6 60 9 95

21,1% 6,3% 63,2% 9,5% 100,0%

4,7% 5,1% 11,0% 25,7% 8,5%

Toplam

426 117 545 35 1123

37,9% 10,4% 48,5% 3,1% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

2

h =162,63 s.d.=15 P=0,001

22

Grafik 1.11. Ailenin Maddi Durumunun Meslek Tercihi Yapmadaki Etkisi

Her iki öğrenciden biri (%49), ailesinin maddi durumunun meslek tercihini etkilemeyeceğini

ifade etmektedir. Ekonomik yönden etkileyecek diyen öğrencilerin oranı %37,7 iken

psikolojik yönden etkileyecek diyenlerin oranı ise %10,2’dir. Diğer yönlerden etkileyeceğini

ifade edenler %3,1 olarak karşımıza çıkmaktadır. Ailesinin gelir düzeyi düşük olan öğrenciler

meslek tercihlerinin ekonomik yönden etkileneceğini ifade ederken gelir düzeyi arttıkça bu

oran git gide düşmektedir (P<0,05). Ailesinin gelir düzeyi yüksek olan öğrencilerin ise meslek

tercihlerinin maddi durumdan etkilenmeyeceğini ifade etmektedir.

Tablo 1.12. Anne ve Babanın Meslek Tercihi ile İlgili Tutumu

Anne ve babanız, tercih yapacağınız bölümlerle ilgili size karşı nasıl bir tutum içinde? n %

Ailem benimle fikir alış-verişi yapıyor ve kararı bana bırakıyor 640 55,5

Ailem beni serbest bırakıyor 373 32,3

Babam baskı yapıyor 73 6,3

Annem baskı yapıyor 48 4,2

Diğer 20 1,7

Toplam 1154 100,0

49,0%37,7%

10,2%

3,1%

Ailenizin maddi durumu, meslek tercihi yaparken sizi hangi yönde etkileyecektir?

Etkilemeyecek

Ekonomik Yönden

Psikolojik Yönden

Diğer

23

Tablo 1.12.1. Öğrencilerin Tercih Edecekleri Alanların Anne ve Babasının Meslek Tercihi ile İlgili Tutumuna

Göre Dağılımı ve Ki-Kare Sonuçları

Anne ve babanız, tercih yapacağınız bölümlerle ilgili size

karşı nasıl bir tutum içinde?

Toplam

Annem baskı

yapıyor

Babam baskı

yapıyor

Ailem benimle fikir

alış-verişi yapıyor ve kararı bana

bırakıyor

Ailem beni serbest

bırakıyor Diğer


Mühendislik-Mimarlık 9 10 93 64 2 178

18,8% 13,7% 14,6% 17,3% 10,0% 15,5%

Eğitim (Öğretmenlik) 6 13 152 57 3 231

12,5% 17,8% 23,9% 15,4% 15,0% 20,2%

İktisat-İşletme-İdari Bilimler 13 7 78 62 1 161

27,1% 9,6% 12,3% 16,8% 5,0% 14,0%

Fen-Edebiyat 2 4 58 25 4 93

4,2% 5,5% 9,1% 6,8% 20,0% 8,1%


4 5 54 37 2 102

8,3% 6,8% 8,5% 10,0% 10,0% 8,9%

Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık 5 7 53 26 1 92

10,4% 9,6% 8,3% 7,0% 5,0% 8,0%

Hukuk 0 9 57 37 0 103

,0% 12,3% 9,0% 10,0% ,0% 9,0%


4 12 46 40 5 107

8,3% 16,4% 7,2% 10,8% 25,0% 9,3%

Diğer 5 6 44 22 2 79

10,4% 8,2% 6,9% 5,9% 10,0% 6,9%

Toplam 48 73 635 370 20 1146

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

2

h =55,15 s.d.=32 P=0,007

Grafik 1.12. Anne ve Babanın Meslek Tercihi ile İlgili Tutumu

Araştırmaya katılan öğrencilerin %55,5’i, ailesinin kendisiyle fikir alış-verişi yaptığını ve

kararı kendisine bıraktığını ifade ederken, %10,5’i anne ve babasının baskı yaptığını

55,5%32,3%

6,3%4,2% 1,7%

Anne ve babanız, tercih yapacağınız bölümlerle ilgili size karşı nasıl bir tutum içinde?

Ailem benimle fikir alış-verişiyapıyor ve kararı bana bırakıyor

Ailem beni serbest bırakıyor

Babam baskı yapıyor

Annem baskı yapıyor

Diğer

24

belirtmektedir. Her üç kişiden biri (%32,3) ise meslek tercihi yaparken ailesinin kendisini

serbest bıraktığını dile getiriyor. Bölüm tercihinde babası baskı yapanların daha çok erkeklere

(%63) baskı yaptığı, annesi baskı yapanların ise daha çok kızlara (%56,3) baskı yaptığı ortaya

çıkmaktadır. Meslek tercihinde ailesiyle fikir alış-verişi yapıp ve kararın kendisine

bırakıldığını belirtenlerin en fazla eğitim-öğretmenlik (%23,9) alan tercihi yapacağı

görülmektedir (P<0,05). Öğretmenlik mesleğini tercih edecek öğrenciler arasında en fazla,

ailesiyle fikir alış-verişi yapıp kararı kendisine bırakılan öğrencilerin oranı olması (her üç

öğrenciden ikisi), bu alanın tercihinin bilinçli bir şekilde yapıldığının göstergesidir (%65,8).

Tablo 1.13. Bölüm Tercihini Yapma Durumu

Bölüm tercihlerinizi neye göre yapacaksınız? n %

Okulda rehberlik servisinin yaptığı testler sonucunda ilgi ve yeteneklerime göre tercih yapacağım

588 51,6

Açıkta kalmamak için uygun tercihler yapacağım 275 24,1

Kendi isteğime göre 130 11,4

Bölümü arkadaşlarımdan duydum ve tercih yapacağım 62 5,4

Ailemin istediği tercihleri yapacağım 59 5,2

Diğer 26 2,3

Toplam 1140 100,0

Tablo 1.13.1. Öğrencilerin Tercih Edecekleri Alanların Bölüm Tercihini Yapma Durumuna Göre Dağılımı ve

Ki-Kare Sonuçları

Bölüm tercihlerinizi neye göre yapacaksınız?

Toplam

Ailemin istediği

tercihleri yapacağım

Bölümü arkadaşlarımdan duydum

ve tercih yapacağım

Okulda rehberlik servisinin yaptığı

testler sonucunda ilgi ve yeteneklerime göre

tercih yapacağım

Açıkta kalmamak için uygun tercihler

yapacağım

Kendi isteğime

göre Diğer


Mühendislik-Mimarlık 6 10 100 32 24 3 175

10,2% 16,1% 17,0% 11,8% 18,8% 11,5% 15,4%

Eğitim (Öğretmenlik) 10 10 132 48 30 1 231

16,9% 16,1% 22,4% 17,7% 23,4% 3,8% 20,4%

İktisat-İşletme-İdari Bilimler 9 5 78 53 14 2 161

15,3% 8,1% 13,3% 19,6% 10,9% 7,7% 14,2%

Fen-Edebiyat 2 5 50 19 15 1 92

3,4% 8,1% 8,5% 7,0% 11,7% 3,8% 8,1%


5 4 46 37 7 0 99

8,5% 6,5% 7,8% 13,7% 5,5% ,0% 8,7%

Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık 10 7 43 23 8 0 91

16,9% 11,3% 7,3% 8,5% 6,3% ,0% 8,0%

Hukuk 6 5 62 13 9 6 101

10,2% 8,1% 10,5% 4,8% 7,0% 23,1% 8,9%


9 11 44 26 12 4 106

15,3% 17,7% 7,5% 9,6% 9,4% 15,4% 9,3%

Diğer 2 5 33 20 9 9 78

3,4% 8,1% 5,6% 7,4% 7,0% 34,6% 6,9%

Toplam 59 62 588 271 128 26 1134

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

2

h =103,93 s.d.=40 P=0,001

25

Grafik 1.13. Bölüm Tercihi Yapma Durumu

Ankete katılan her iki öğrenciden biri (%51,6) bölüm tercihini, okulundaki rehberlik

servisinin yaptığı testler sonucunda ilgi ve yeteneklerine göre, her dört öğrenciden biri

(%24,1) açıkta kalmamak için uygun olan tercihlere göre, %11,4’ü kendi isteğine göre,

%5,4’ü arkadaşlarından duyduğuna göre, %5,2’si ailesinin isteğine göre, %2,3’ü ise diğer

şeylere göre tercih yapacağını belirtmektedir. Bölüm tercihini kendi isteğine göre yapacağını

ifade edenlerle (%23,4) okulundaki rehberlik servisiyle birlikte belirlediği ilgi ve

yeteneklerine göre yapacağını ifade edenler (%22,4) arasında en fazla eğitim-öğretmenlik

alanı tercih edilmektedir (P<0,05). Öğretmenlik mesleğini tercih edecek öğrenciler arasında

en fazla, okulundaki rehberlik servisiyle birlikte belirlediği ilgi ve yeteneklerine göre

yapacağını ifade edenlerin oranı olması (%57,1), yine bu alanın tercihinin bilinçli bir şekilde

yapıldığının göstergesidir diyebiliriz.

Tablo 1.14. Tercih Edilecek Bölümlerde Ailenin Ön Planda Tuttuğu Kriterler

Tercih edeceğiniz bölümler için ailenizin etkisi oluyorsa, aileniz hangi kriterleri ön planda tutuyor?

n %

Sağlayacağı ekonomik imkanları 400 38,5

İlgi ve yeteneklerimi 311 29,9

Kazandıracağı şahsiyet ve kültürü 172 16,6

Kazandıracağı sosyal statüyü 120 11,5

Diğer 36 3,5

Toplam 1039 100,0

51,6%

24,1%

11,4%

5,4% 5,2% 2,3%

Bölüm tercihlerinizi neye göre yapacaksınız?

Okulda rehberlik servisinin yaptığı testlersonucunda ilgi ve yeteneklerime göre tercihyapacağımAçıkta kalmamak için uygun tercihleryapacağım

Kendi isteğime göre

Bölümü arkadaşlarımdan duydum ve tercihyapacağım

Ailemin istediği tercihleri yapacağım

Diğer

26

Grafik 1.14. Tercih Edilecek Bölümlerde Ailenin Ön Planda Tuttuğu Kriterler

Tercih edeceği bölümlerde ailesinin etkisi olduğunu düşünen öğrencilerin %38,5’i, ailesinin,

bölümle ilgili sağlayacağı ekonomik imkanları, %29,9’u ilgi ve yeteneklerini, %16,6’sı

kazandıracağı şahsiyet ve kültürü, %11,5’i kazandıracağı sosyal statüyü, %3,5’i ise diğer

kriterleri ön planda tuttuğunu ifade etmektedir. Aileler çocuğunun bölüm tercihi yaparken ilk

sırada mezun olduktan sonra mesleğin sağlayacağı ekonomik imkanları ön planda

tutmaktadır.

Tablo 1.15. Tercih Edilecek Bölümlerle İlgili Araştırma Yapma

Tercih edeceğiniz bölümlerle ilgili araştırma yaptınız mı? n %

Evet 683 59,0

Kısmen 403 34,8

Hayır 71 6,1

Toplam 1157 100,0

Tablo 1.15.1. Tercih Edilecek Bölümlerle İlgili Araştırma Yapma Durumunun Cinsiyete Göre Dağılımı ve Ki-

Kare Sonuçları

Tercih edeceğiniz bölümlerle ilgili

araştırma yaptınız mı? Toplam

Evet Kısmen Hayır

Cinsiyet

Kız 349 194 28 571

61,1% 34,0% 4,9% 100,0%

Erkek 334 209 43 586

57,0% 35,7% 7,3% 100,0%

Toplam 683 403 71 1157

59,0% 34,8% 6,1% 100,0%

2

h =3,86 s.d.=2 P=0,145

38,5%

29,9%

16,6%

11,5% 3,5%

Tercih edeceğiniz bölümler için ailenizin etkisi oluyorsa, aileniz hangi kriterleri ön planda tutuyor?

Sağlayacağı ekonomik imkanları

İlgi ve yeteneklerimi

Kazandıracağı şahsiyet vekültürü

Kazandıracağı sosyal statüyü

Diğer

27

Tablo 1.15.2. Tercih Edilecek Bölümlerle İlgili Araştırma Yapma Durumunun Kuruma Göre Dağılımı ve Ki-

Kare Sonuçları

Tercih edeceğiniz bölümlerle ilgili

araştırma yaptınız mı? Toplam

Evet Kısmen Hayır

Okul Türü

Genel Ortaöğretim 539 341 55 935

57,6% 36,5% 5,9% 100,0%

Mesleki ve Teknik Ortaöğretim 144 62 16 222

64,9% 27,9% 7,2% 100,0%

Toplam 683 403 71 1157

59,0% 34,8% 6,1% 100,0%

2

h =5,86 s.d.=2 P=0,054

Grafik 1.15. Tercih Edilecek Bölümlerle İlgili Araştırma Yapma

Öğrencilerin %59’u tercih edeceği bölümle ilgili araştırma yaptığını, %34,8’i kısmen

yaptığını ve %6,1’i yapmadığını dile getirmektedir. Kız ve erkek öğrencilerin, genel

ortaöğretim ile mesleki ve teknik ortaöğretim öğrencilerinin tercih edecekleri bölümle ilgili

aynı oranda araştırma yaptığı veya yapmadığı söylenebilir (P>0,05).

Tablo 1.16. Bölüm Tercihinde Cinsiyetin Etkisi

Bölüm tercihi yapmanızda cinsiyetinizin etkisi olacak mı? n %

Evet 165 14,3

Kısmen 139 12,1

Hayır 846 73,6

Toplam 1150 100,0

59,0%

34,8%

6,1%

Tercih edeceğiniz bölümlerle ilgili araştırma yaptınız mı?

Evet

Kısmen

Hayır

28

Tablo 1.16.1. Tercih Edilecek Alanların Bölüm Tercihinde Cinsiyetin Etki Durumuna Göre Dağılımı ve Ki-Kare

Sonuçları

Bölüm tercihi yapmanızda

cinsiyetinizin etkisi olacak mı? Toplam

Evet Kısmen Hayır


Mühendislik-Mimarlık 26 26 124 176

15,9% 19,0% 14,7% 15,4%

Eğitim (Öğretmenlik) 41 38 150 229

25,0% 27,7% 17,8% 20,1%

İktisat-İşletme-İdari Bilimler 16 19 128 163

9,8% 13,9% 15,2% 14,3%

Fen-Edebiyat 8 11 75 94

4,9% 8,0% 8,9% 8,2%


11 7 84 102

6,7% 5,1% 10,0% 8,9%

Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık 13 14 65 92

7,9% 10,2% 7,7% 8,1%

Hukuk 14 7 82 103

8,5% 5,1% 9,8% 9,0%


13 11 81 105

7,9% 8,0% 9,6% 9,2%

Diğer 22 4 52 78

13,4% 2,9% 6,2% 6,8%

Toplam 164 137 841 1142

100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

2

h =37,74 s.d.=16 P=0,002

Grafik 1.16. Bölüm Tercihinde Cinsiyetin Etkisi

Araştırmadaki öğrencilerin %14,3’ü bölüm tercihi yaparken cinsiyetinin etkisi olacağını,

%12,1’i kısmen olacağını ve %73,6’sı etkisinin olmayacağını ifade etmektedir. Bölüm

tercihinde cinsiyetinin etkisi olacağını ifade eden öğrenciler arasında en fazla eğitim-

öğretmenlik (%25) alanı tercih edileceği görülmektedir. Eğitim-öğretmenlik alanını en çok

14,3%

12,1%

73,6%

Bölüm tercihi yapmanızda cinsiyetinizin etkisi olacak mı?

Evet

Kısmen

Hayır

29

tercih edenlerin kızlar (%71,1) olduğuna göre burada da kızların cinsiyetlerinden dolayı

öğretmenlik mesleğini seçtiklerini ifade edebiliriz.

Tablo 1.17. Okul Rehberlik Bölümüyle Meslek Seçimiyle İlgili Görüşme

Okulunuzda Rehberlik bölümüyle, meslek seçimiyle ilgili hiç görüştünüz mü? n %

Evet 654 56,5

Hayır 504 43,5

Toplam 1158 100,0

Tablo 1.17.1. Okul Rehberlik Bölümüyle Meslek Seçimiyle İlgili Görüşme Durumunun Cinsiyete Göre Dağılımı

ve Ki-Kare Sonuçları

Okulunuzda Rehberlik bölümüyle, meslek

seçimiyle ilgili hiç görüştünüz mü? Toplam

Evet Hayır

Cinsiyet

Kız 323 248 571

56,6% 43,4% 100,0%

Erkek 331 256 587

56,4% 43,6% 100,0%

Toplam 654 504 1158

56,5% 43,5% 100,0%

2

h =0,004 s.d.=1 P=0,951

Tablo 1.17.2. Okul Rehberlik Bölümüyle Meslek Seçimiyle İlgili Görüşme Durumunun Kuruma Göre Dağılımı

ve Ki-Kare Sonuçları

Okulunuzda Rehberlik bölümüyle, meslek

seçimiyle ilgili hiç görüştünüz mü? Toplam

Evet Hayır

Okul Türü

Genel Ortaöğretim 547 388 935

58,5% 41,5% 100,0%

Mesleki ve Teknik Ortaöğretim

107 116 223

48,0% 52,0% 100,0%

Toplam 654 504 1158

56,5% 43,5% 100,0%

2

h =8,11 s.d.=1 P=0,004

30

Grafik 1.17. Okul Rehberlik Bölümüyle Meslek Seçimiyle İlgili Görüşme

Ortaöğretim son sınıf öğrencilerinin %56,5’i meslek seçimiyle ilgili okulunun rehberlik

bölümüyle görüştüğünü ifade ederken, %43,5’i görüşmediğini belirtmektedir. Kız ve erkek

öğrencilerin, rehberlik bölümüyle aynı oranda görüştükleri (P>0,05), genel ortaöğretim

öğrencilerinin mesleki ve teknik ortaöğretim öğrencilerine oranla daha fazla rehberlik

bölümüyle görüştükleri görülmektedir (P<0,05).

Tablo 1.18. Öğrencilerin Bölüm Seçimi Yaparken Öncelikli Olarak Önem Verdikleri

Bölüm Tercihi Yaparken Öncelikli Olarak Önem Verilenler %

Kazanç durumuna ve iş bulma kolaylığına önem veririm 33.81

İlgi ve yeteneklerime önem veririm 19.34

Toplumdaki saygınlığına önem veririm 10.45

İlerleme imkanına önem veririm 9.11

Almış olduğum eğitime önem veririm 6.07

Ülkeme sağlayacağı katkıya önem veririm 5.52

Bölümün niteliğine önem veririm 5.36

Sahip olduğum değerlere önem veririm 4.54

Bölümün bulunduğu üniversitenin niteliğine önem veririm 4.19

Annemin ve babamın mesleğine önem veririm 1.52

Diğer şeylere önem veririm 0.08

56,5%

43,5%

Okulunuzda Rehberlik bölümüyle, meslek seçimiyle ilgili hiç görüştünüz mü?

Evet Hayır

31

Grafik 1.18. Öğrencilerin Bölüm Seçimi Yaparken Öncelikli Olarak Önem Verdikleri

Araştırmaya katılan öğrenciler, bölüm seçimi yaparken öncelikli olarak kazanç durumuna ve

iş bulma kolaylığına (%33,8), daha sonra sırasıyla ilgi-yeteneklerine (%19,3) ve toplumdaki

saygınlığına (%10,4) önem vermektedir. Bölümün bulunduğu üniversitenin niteliği (%4,2) ile

anne ve babanın mesleği (%1,5), öğrencilerin bölüm tercihi yaparken en az önem verdiği

unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Öğrenci bölüm tercihi yaparken hem ailesinin hem de kendisinin öncelikli olarak önem

verdiği şeyler aynı olmakla birlikte ilk sırada ekonomik kaygılar gelmektedir. En önemlisi

olan, ilgi ve yetenekleri, ikinci planda geldiği görülmektedir.

Tablo 1.19. Öğrencilere Göre Toplumda En Saygın Meslek

Sizce toplumda en saygın meslek hangisidir? n %

Doktorluk 305 27,2

Öğretmenlik 287 25,6

Hakimlik 98 8,8

Subay-Asker 78 7,0

Avukatlık 69 6,2

Mühendislik 66 5,9

Öğretim Üyeliği 59 5,3

Polislik 58 5,2

Gazetecilik 28 2,5

Diğer 25 2,2

Eczacılık 15 1,3

Mimarlık 15 1,3

Diş Hekimliği 11 1,0

Bilgisayar Programcılığı 6 ,5

Toplam 1120 100,0

33,8%

19,3%10,4%

9,1%

6,1%

5,5%

5,4%4,5% 4,2%

1,5%0,1%

Bölüm Seçimi Yaparken Öncelikli Olarak Önem Verilenler

Kazanç durumuna ve iş bulma kolaylığınaönem veririmİlgi ve yeteneklerime önem veririm

Toplumdaki saygınlığına önem veririm

İlerleme imkanına önem veririm

Almış olduğum eğitime önem veririm

Ülkeme sağlayacağı katkıya önem veririm

Bölümün niteliğine önem veririm

Sahip olduğum değerlere önem veririm

Bölümün bulunduğu üniversitenin niteliğineönem veririmAnnemin ve babamın mesleğine önem veririm

Diğer şeylere önem veririm

32

Grafik 1.19. Öğrencilere Göre Toplumda En Saygın Meslek

Öğrencilerin %27,2’si toplumda en saygın mesleğin doktorluk, %25,6’sı öğretmenlik ve

%8,8’i hakimlik olduğunu ifade etmektedir. Öğrencilerin, toplumda saygınlık bakımından en

sonlarda gördüğü mesleklerin ise diş hekimliği (%1) ile bilgisayar programcılığı (%0,5)

olduğu görülmektedir. Kız öğrenciler, toplumda en saygın mesleğin öğretmenlik olduğunu

(%33,5) ifade ederken, erkek öğrenciler ise doktorluk olduğunu (%27,1) dile getirmektedir.

Öğrencilerin %27,2’si doktorluğu en saygın meslek olarak görürken, alan tercihinde ise

%5,3’ü tıp alanını yazacağını ifade etmektedir. Öğrencilerin %25,6’sı toplumda ikinci sırada

en saygın mesleğin öğretmenlik olduğunu ifade ederken, alan tercihinde ise %20,2’lik bir

oranla birinci sırada çıkan eğitim-öğretmenlik alanını yazacağını dile getirmektedir.

Tablo 1.20. Öğrenciler Tarafından Evde Daha Çok Seyredilen Program Türü

Evde daha çok hangi tür programlar izliyorsunuz? n %

Haber Programları 246 21,5

Dizi 167 14,6

Spor Programları 165 14,4

Tartışma Programları 155 13,5

Yarışma Programları 120 10,5

Sinema 112 9,8

Magazin Programları 92 8,0

Belgesel Programları 87 7,6

Toplam 1144 100,0

27,2%

25,6%8,8%

7,0%

6,2%

5,9%

5,3%

5,2%2,5%

2,2%1,3%

1,3%1,0% 0,5%

Sizce toplumda en saygın meslek hangisidir?

Doktorluk

Öğretmenlik

Hakimlik

Subay-Asker

Avukatlık

Mühendislik

Öğretim Üyeliği

Polislik

Gazetecilik

Diğer

Eczacılık

Mimarlık

Diş Hekimliği

Bilgisayar Programcılığı

33

Tablo 1.20.1. Tercih Edilecek Alanların Evde Daha Çok Seyredilen Program Türüne Göre Dağılımı ve Ki-Kare

Sonuçları

Evde daha çok hangi tür programlar izliyorsunuz? Toplam

Haber Prog.

Tartışma Prog.

Magazin Prog.

Yarışma Prog.

Spor Prog.

Belgesel Prog.

Sinema Dizi


Mühendislik-Mimarlık 43 16 16 16 38 14 19 14 176

17,5% 10,4% 17,6% 13,3% 23,2% 16,3% 17,4% 8,4% 15,5%

Eğitim (Öğretmenlik) 53 27 22 28 20 14 18 45 227

21,5% 17,5% 24,2% 23,3% 12,2% 16,3% 16,5% 27,1% 20,0%

İktisat-İşletme-İdari Bilimler 37 25 12 19 25 11 16 17 162

15,0% 16,2% 13,2% 15,8% 15,2% 12,8% 14,7% 10,2% 14,3%

Fen-Edebiyat 22 15 8 8 12 7 10 10 92

8,9% 9,7% 8,8% 6,7% 7,3% 8,1% 9,2% 6,0% 8,1%


21 12 7 12 13 7 16 13 101

8,5% 7,8% 7,7% 10,0% 7,9% 8,1% 14,7% 7,8% 8,9%

Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık

17 7 12 11 9 14 3 20 93

6,9% 4,5% 13,2% 9,2% 5,5% 16,3% 2,8% 12,0% 8,2%

Hukuk 21 28 6 4 13 7 8 16 103

8,5% 18,2% 6,6% 3,3% 7,9% 8,1% 7,3% 9,6% 9,1%


22 13 6 8 20 11 8 18 106

8,9% 8,4% 6,6% 6,7% 12,2% 12,8% 7,3% 10,8% 9,3%

Diğer 10 11 2 14 14 1 11 13 76

4,1% 7,1% 2,2% 11,7% 8,5% 1,2% 10,1% 7,8% 6,7%

Toplam 246 154 91 120 164 86 109 166 1136

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0

% 100,0%

2

h =101,74 s.d.=56 P=0,001

Grafik 1.20. Öğrenciler Tarafından Evde Daha Çok Seyredilen Program Türü

Araştırmaya katılan öğrencilerin %21,5’i evde en çok haber programlarını izlediğini, %14,6’sı

dizi, %14,4’ü spor programlarını, %13,5’i tartışma programlarını, %10,5’i yarışma

programlarını, %9,8’i sinema, %8’i magazin programlarını ve %7,5’i belgesel programlarını

21,5%

14,6%

14,4%13,5%

10,5%

9,8%

8,0%7,6%

Evde daha çok hangi tür programlar izliyorsunuz?

Haber Programları

Dizi

Spor Programları

Tartışma Programları

Yarışma Programları

Sinema

Magazin Programları

Belgesel Programları

34

izlediğini söylemektedir. Dizi, magazin programları ve yarışma programları seyreden

öğrenciler arasında en fazla eğitim-öğretmenlik alanı tercih edileceği görülmektedir (P<0,05).

Tablo 1.21. YGS Sınavında Şifre Tartışmalarından Öğrencilerin Etkileme Durumu

Basında uzun süre gündemde kalan YGS sınavında şifre tartışmaları sizi nasıl etkiledi?

n %

LYS'ye çalışmamı önemli derecede etkiledi 492 42,7

LYS'ye çalışmamı çok az etkiledi 235 20,4

Hiç etkilemedi 223 19,4

LYS'ye hiç çalışamadım 201 17,5

Toplam 1151 100,0

Grafik 1.21. YGS Sınavında Şifre Tartışmalarından Öğrencilerin Etkileme Durumu

Her beş öğrenciden dördü (%80,6), basında uzun süre gündemde kalan YGS sınavında şifre

tartışmaları sonucu etkilendiği görülmektedir. Bu etkilenen öğrencilerin %42,7’si LYS’ye

yönelik çalışmalarını önemli derecede, %20,4’ü çok az etkilediğini ifade ederken %17,5’i

LYS’e hiç çalışamadığını dile getirmektedir. Hiç etkilenmediğini ifade edenlerin oranı ise

%19,4’tür.

Tablo 1.22. LYS’yi Kazanamayan Öğrencilerin Durumu

Bu sene LYS sonucunda bir yeri kazanamazsanız ne yapacaksınız? n %

Dershaneye giderek tekrar sınava hazırlanacağım 770 68,2

Sınava kendim hazırlanacağım 225 19,9

Sınava tekrar girmeyeceğim 134 11,9

Toplam 1129 100,0

42,7%

20,4%

19,4%

17,5%

Basında uzun süre gündemde kalan YGS sınavında şifre tartışmaları sizi nasıl etkiledi?

LYS'ye çalışmamı önemliderecede etkiledi

LYS'ye çalışmamı çok az etkiledi

Hiç etkilemedi

LYS'ye hiç çalışamadım

35

Grafik 1.22. LYS’yi Kazanamayan Öğrencilerin durumu

Her üç öğrenciden ikisi (%68,2), bu sene LYS sonucunda bir yeri kazanamadığı durumda

dershaneye giderek tekrar sınava hazırlanacağını, her beş öğrenciden biri (%19,9) sınava

kendi hazırlanacağını ve her on öğrenciden biri (%11,9) sınava tekrar girmeyeceğini ifade

etmektedir.

Tablo 1.23. Danıştay’ın Kararına Yönelik Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Öğrencilerinin Düşünceleri

Danıştay’ın iptal ettiği, YGS-1 puan türüyle teknoloji fakültelerinin mühendislik bölümlerine girebilme hakkınızın elinden alınmasını nasıl karşılıyorsunuz?

n %

Meslek liseleri 2. sınıf muamele görüyor 63 31,7

Bizi üniversiteye almamak için ellerinden geleni yapıyorlar 57 28,6

Üniversite yolu bizim için yine kapandı 28 14,1

Etkilemedi 23 11,6

YGS-1 puan türüne göre tercih yapacaktım ama şimdi LYS'de gerekli puanı alamam 17 8,5

Diğer 11 5,5

Toplam 199 100,0

Grafik 1.23. Danıştay’ın Kararına Yönelik Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Öğrencilerinin Düşünceleri

68,2%

19,9%

11,9%

Bu sene LYS sonucunda bir yeri kazanamazsanız ne yapacaksınız?

Dershaneye giderek tekrarsınava hazırlanacağım

Sınava kendimhazırlanacağım

Sınava tekrargirmeyeceğim

31,7%

28,6%

14,1%

11,6%

8,5%5,5%

Danıştayın iptal ettiği, YGS-1 puan türüyle teknoloji fakültelerinin mühendislik bölümlerine girebilme hakkınızın

elinden alınmasını nasıl karşılıyorsunuz?

Meslek liseleri 2. sınıf muamelegörüyor

Bizi üniversiteye almamak içinellerinden geleni yapıyorlar

Üniversite yolu bizim için yinekapandı

Etkilemedi

36

Mesleki ve teknik ortaöğretim son sınıf öğrencilerine yöneltilen “Danıştay’ın iptal ettiği,

YGS-1 puan türüyle teknoloji fakültelerinin mühendislik bölümlerine girebilme hakkınızın

elinden alınmasını nasıl karşılıyorsunuz?” sorusuna öğrencilerin %31,7’si “meslek liseleri

ikinci sınıf muamele görüyor” derken, %28,6’sı “bizi üniversiteye almamak için ellerinden

geleni yapıyorlar” demektedir. “Üniversite yolu bizim için yine kapandı” diyenlerin oranı %

14,1, “etkilemedi” diyenlerin oranı %11,6, “YGS-1 puan türüne göre tercih yapacaktım ama

şimdi LYS’de gerekli puanı alamam” diyenlerin oranı %8,5 ve diğer şeyleri ifade edenlerin

oranı %5,5’dir.

Mesleki ve teknik ortaöğretimin her alanda önünün kesilmeye çalışıldığı görülmektedir. Uzun

yıllardır süre gelen katsayı adaletsizli ve bu adaletsizliği gidermeye yönelik yapılan

çalışmaların yine Danıştay tarafından engellenmeleri; mesleki ve teknik ortaöğretimde hem

öğrenci payının hem de eğitimin niteliğinin istenilen yerde olmaması sonucunu

doğurmaktadır. Partilerin seçim beyannamelerine baktığımızda ise mesleki ve teknik

ortaöğretimin daha nitelikli ve daha tercih edilebilir hale getirilmeleri için yapılacak

çalışmaların sadece AK Parti tarafından dile getirildiği görülmektedir.

37

SONUÇ VE ÖNERİLER

01-31 Mayıs 2011 tarihlerinde 12 ilde, 1200 öğrenciyle yüz yüze yapılan “Ortaöğretim Son

Sınıf Öğrencilerinin Meslek Seçimini Etkileyen Faktörler” araştırması sonucunda

öğrencilerinin meslek seçimini etkileyen nedenlerin neler olduğu tespit edilmeye çalışıldı.

Araştırmanın bulgularına göre,

Öğrencinin demografik özellikleri incelendiğinde erkeklerin kızlardan %2, genel

ortaöğretimdeki öğrencilerin mesleki ve teknik ortaöğretimdeki öğrencilerden %60 daha fazla

olduğu görülmektedir.

Araştırmaya katılan öğrencilerin %66,8’i ÖSYM’de lisans, %27,8’i önlisans, yüksekokul

veya meslek yüksekokul, %2’si açıköğretim tercih edeceğini ve %3,4’ü tercih yapmayacağını

belirtmektedir. Genel ortaöğretimdeki öğrencilerin daha çok lisans tercih ettikleri görülürken,

mesleki ve teknik ortaöğretimdeki öğrencilerin lisans, önlisans, yüksekokul ve meslek

yüksekokulları aynı oranda tercih edecekleri söylenebilir.

Bunun nedenlerinin mesleki ve teknik ortaöğretime getirilen katsayı engelinin olduğunu, buna

bağlı olarak da yıllardır bu kurumları başarılı öğrencilerin tercih etmediğini ve ilköğretimde

başarısız öğrencilerin meslek liselerine yönlendirildiğini ifade edebiliriz. Son zamanlarda

MEB tarafından mesleki ve teknik ortaöğretimin, başarılı öğrenciler açısından cazibe merkezi

haline getirilmeye çalışıldığını görmekteyiz.

Bu aşamadan sonra araştırmanın konusu itibariyle, ÖSYM’de tercih yapmayacak olan 41

kişiyi (%3,4) örneklemden çıkartılıp analizlere devam edilmiştir.

Öğrencilerin tercih edecekleri alanlar incelendiğinde birinci sırada eğitim-öğretmenlik

(%20,2) yer almaktadır. İkinci sırada mühendislik-mimarlık (%15,5) ve üçüncü sırada iktisat-

işletme-idari birimler (%14,2) takip etmektedir. Son sıralarda ise diş hekimliği (%1,2), sanat

ve tasarım (%1,3), eczacılık (%1,6) yer almaktadır. Kızların en çok tercih edeceği alan eğitim-

öğretmenlik (%29,1) iken erkeklerin en çok tercih edeceği alan mühendislik-mimarlıktır.

Mesleki ve teknik ortaöğretim öğrencileri, genel ortaöğretim öğrencilerine nazaran daha fazla

öğretmenlik mesleğini seçmektedir. Kızların en çok tercih edeceği alan eğitim-öğretmenlik

38

(%29,1) iken, erkeklerin en çok tercih edeceği alan ise mühendislik-mimarlıktır (%21,2).

Öğretmenlik mesleğini tercih edecek öğrencilerin ağırlıklı olarak kızlar (%71,1) olduğu

görülmektedir. Kız öğrencilerinin öğretmenlik mesleğini daha çok tercih etmesi ve sözleşmeli

öğretmenlerde bayanların %60’lık bir orana sahip olması göz önünde bulundurularak

MEB’deki %52 olan erkek öğretmen oranının ilerleyen yıllarda bayan öğretmenler lehine

değişeceğini söyleyebiliriz. OECD ülkeleri ortalaması olarak bayan öğretmen oranlarına

baktığımızda ise; okul öncesinde %97, ilköğretimde %81 ve genel ortaöğretimde %58’dir

(2008 OECD). Bu ülkelerde öğretmenlik mesleğine bayanların hakim olduğu görülmektedir.

Araştırmaya katılan öğrencilerin %38,1’i 2 kardeş, %29,7’si 3 kardeş, %25’i 4 ve yukarı

kardeş olduğunu ifade ederken %7,2’si ise tek çocuk olduklarını belirtmektedir. Öğrencilerin

kardeş sayısı arttıkça öğretmenlik bölümlerini tercih edeceklerin oranı da artmaktadır. Tek

çocuk olanların en fazla tercih edecekleri alan mühendislik-mimarlık olurken 4 ve yukarı

kardeş olanların en fazla tercih ettiği alan eğitim-öğretmenlik olmaktadır.

Öğrencilerin büyük bir çoğunluğu (%87,4) oturduğu ilin dışında bir üniversite tercihi

yapabileceğini ifade etmektedir. Kredi Yurtlar Kurumu’nun (KYK) öğrenciler için öğrenim,

harç kredileri ve Yurtkur’un sağladığı hizmetler göz önünde bulundurulursa, öğrencilerin il

dışı üniversite tercihi yapma oranının fazla çıkması beklenen bir sonuçtur denilebilir.

Öğrenci anne ve babalarının eğitim düzeyi incelendiğinde; aralarında doğrusal bir ilişki

olduğu ve öğrenci anne veya babalarının aynı ve daha yüksek eğitim kademesindeki baba

veya annelerle evli olduğu görülmektedir. Bu toplumumuzda beklen bir sonuçtur. Anne ve

babanın eğitim düzeyinin öğrencinin tercih edeceği alana bir etkisinin olup olmadığı

incelendiğinde; ilk ve ortaöğretim eğitim kademesinden mezun hem anne hem de babanın

çocukları ilk sırada eğitim-öğretmenlik alanını tercih edeceğini, önlisans kademesinden

mezun velilerin öğrencileri ilk sırada mühendislik-mimarlık alanını, lisans veya yüksek lisans

kademesinden mezun velilerin öğrencileri ise ilk sıralarda mühendislik-mimarlık, hukuk, tıp,

diş hekimliği, eczacılık alanlarını tercih ettikleri ortaya çıkmaktadır.

Öğrencilerin babalarının mesleklerine bakıldığında işçi (%23,7) ve esnaf (%22,9) ağırlıkta

olduğu görülmektedir. Annelerinin mesleklerine bakıldığında ise büyük bir çoğunluğunun ev

hanımı olduğu (%80,1) ortaya çıkmaktadır. Günümüzde bayanların işgücüne katılım oranının

39

çok düşük olduğunu bu sonuçlara göre de ifade edebiliriz. Babası öğretmen olan öğrencilerin

oranı %2,8 iken annesi öğretmen olanların oranı ise %2,4’tür.

Öğrenci ailelerinin gelir düzeyleri incelendiğinde istatistiksel olarak verinin histogramı sağa

çarpık bir dağılım göstermektedir. Bunun nedeni 650-1500 TL arasında gelire sahip ailelerin

ağırlıkta olmasıdır. Her ne kadar kişi başı milli gelir artmış olsa da Türkiye’de ki gelir

dağılımında da sağa çarpıklık bulunmaktadır.

Her iki öğrenciden biri (%49), ailesinin maddi durumunun meslek tercihini etkilemeyeceğini

ifade etmektedir. Ekonomik yönden etkileyecek diyen öğrencilerin oranı %37,7 iken

psikolojik yönden etkileyecek diyenlerin oranı ise %10,2’dir. Diğer yönlerden etkileyeceğini

ifade edenler %3,1 olarak karşımıza çıkmaktadır. Ailesinin gelir düzeyi düşük olan öğrenciler

meslek tercihlerinin ekonomik yönden etkileneceğini ifade ederken gelir düzeyi arttıkça bu

oran git gide düşmektedir. Ailesinin gelir düzeyi yüksek olan öğrencilerin ise meslek

tercihlerinin maddi durumdan etkilenmeyeceğini ifade etmektedir.

Araştırmaya katılan öğrencilerin %55,5’i, ailesinin kendisiyle fikir alış-verişi yaptığını ve

kararı kendisine bıraktığını ifade ederken, %10,5’i anne ve babasının baskı yaptığını

belirtmektedir. Her üç kişiden biri (%32,3) ise meslek tercihi yaparken ailesinin kendisini

serbest bıraktığını dile getiriyor. Bölüm tercihinde babası baskı yapanların daha çok erkeklere

(%63) baskı yaptığı, annesi baskı yapanların ise daha çok kızlara (%56,3) baskı yaptığı ortaya

çıkmaktadır. Meslek tercihinde ailesiyle fikir alış-verişi yapıp ve kararın kendisine

bırakıldığını belirtenlerin en fazla eğitim-öğretmenlik (%23,9) alan tercihi yapacağı

görülmektedir. Öğretmenlik mesleğini tercih edecek öğrenciler arasında en fazla, ailesiyle

fikir alış-verişi yapıp kararı kendisine bırakılan öğrencilerin oranı olması (her üç öğrenciden

ikisi), bu alanın tercihinin bilinçli bir şekilde yapıldığının göstergesidir (%65,8).

Ankete katılan her iki öğrenciden biri (%51,6) bölüm tercihini, okulundaki rehberlik

servisinin yaptığı testler sonucunda ilgi ve yeteneklerine göre, her dört öğrenciden biri

(%24,1) açıkta kalmamak için uygun olan tercihlere göre, %11,4’ü kendi isteğine göre,

%5,4’ü arkadaşlarından duyduğuna göre, %5,2’si ailesinin isteğine göre, %2,3’ü ise diğer

şeylere göre tercih yapacağını belirtmektedir. Bölüm tercihini kendi isteğine göre yapacağını

ifade edenlerle (%23,4) okulundaki rehberlik servisiyle birlikte belirlediği ilgi ve

yeteneklerine göre yapacağını ifade edenler (%22,4) arasında en fazla eğitim-öğretmenlik

40

alanı tercih edilmektedir. Öğretmenlik mesleğini tercih edecek öğrenciler arasında en fazla,

okulundaki rehberlik servisiyle birlikte belirlediği ilgi ve yeteneklerine göre yapacağını ifade

edenlerin oranı olması (%57,1), yine bu alanın tercihinin bilinçli bir şekilde yapıldığının

göstergesidir diyebiliriz.

Tercih edeceği bölümlerde ailesinin etkisi olduğunu düşünen öğrencilerin %38,5’i, ailesinin,

bölümle ilgili sağlayacağı ekonomik imkanları, %29,9’u ilgi ve yeteneklerini, %16,6’sı

kazandıracağı şahsiyet ve kültürü, %11,5’i kazandıracağı sosyal statüyü, %3,5’i ise diğer

kriterleri ön planda tuttuğunu ifade etmektedir. Aileler çocuğunun bölüm tercihi yaparken ilk

sırada mezun olduktan sonra mesleğin sağlayacağı ekonomik imkanları ön planda

tutmaktadır.

Öğrencilerin %59’u tercih edeceği bölümle ilgili araştırma yaptığını, %34,8’i kısmen

yaptığını ve %6,1’i yapmadığını dile getirmektedir. Kız ve erkek öğrencilerin, genel

ortaöğretim ile mesleki ve teknik ortaöğretim öğrencilerinin tercih edecekleri bölümle ilgili

aynı oranda araştırma yaptığı veya yapmadığı söylenebilir.

Araştırmadaki öğrencilerin %14,3’ü bölüm tercihi yaparken cinsiyetinin etkisi olacağını,

%12,1’i kısmen olacağını ve %73,6’sı etkisinin olmayacağını ifade etmektedir. Bölüm

tercihinde cinsiyetinin etkisi olacağını ifade eden öğrenciler arasında en fazla eğitim-

öğretmenlik (%25) alanı tercih edileceği görülmektedir. Eğitim-öğretmenlik alanını en çok

tercih edenlerin kızlar (%71,1) olduğuna göre burada da kızların cinsiyetlerinden dolayı

öğretmenlik mesleğini seçtiklerini ifade edebiliriz.

Ortaöğretim son sınıf öğrencilerinin %56,5’i meslek seçimiyle ilgili okulunun rehberlik

bölümüyle görüştüğünü ifade ederken, %43,5’i görüşmediğini belirtmektedir. Kız ve erkek

öğrencilerin, rehberlik bölümüyle aynı oranda görüştükleri, genel ortaöğretim öğrencilerinin

mesleki ve teknik ortaöğretim öğrencilerine oranla daha fazla rehberlik bölümüyle

görüştükleri görülmektedir

Araştırmaya katılan öğrenciler, bölüm seçimi yaparken öncelikli olarak en fazla kazanç

durumuna ve iş bulma kalaylığına (%33,81), daha sonra sırasıyla ilgi ve yeteneklerine

(%19,34), toplumdaki saygınlığına (%10,45) önem vermektedir. Bölümün bulunduğu

41

üniversitenin niteliği (%4,19) ile anne ve babasının mesleği, öğrencilerin bölüm tercihi

yaparken en az önem verdiği şeyler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Öğrenci bölüm tercihi yaparken hem ailesinin hem de kendisinin öncelikli olarak önem

verdiği şeyler aynı olmakla birlikte ilk sırada ekonomik kaygılar gelmektedir. En önemlisi

olan, ilgi ve yetenekleri, ikinci planda geldiği görülmektedir.

Öğrencilerin %27,2’si toplumda en saygın mesleğin doktorluk, %25,6’sı öğretmenlik ve

%8,8’i hakimlik olduğunu ifade etmektedir. Öğrencilerin, toplumda saygınlık bakımından en

sonlarda gördüğü mesleklerin ise diş hekimliği (%1) ile bilgisayar programcılığı (%0,5)

olduğu görülmektedir. Kız öğrenciler, toplumda en saygın mesleğin öğretmenlik olduğunu

(%33,5) ifade ederken, erkek öğrenciler ise doktorluk olduğunu (%27,1) dile getirmektedir.

Öğrencilerin %27,2’si doktorluğu en saygın meslek olarak görürken, alan tercihinde ise

%5,3’ü tıp alanını yazacağını ifade etmektedir. Öğrencilerin %25,6’sı toplumda ikinci sırada

en saygın mesleğin öğretmenlik olduğunu ifade ederken, alan tercihinde ise %20,2’lik bir

oranla birinci sırada çıkan eğitim-öğretmenlik alanını yazacağını dile getirmektedir.

Araştırmaya katılan öğrencilerin %21,5’i evde en çok haber programlarını izlediğini, %14,6’sı

dizi, %14,4’ü spor programlarını, %13,5’i tartışma programlarını, %10,5’i yarışma

programlarını, %9,8’i sinema, %8’i magazin programlarını ve %7,5’i belgesel programlarını

izlediğini söylemektedir. Dizi, magazin programları ve yarışma programları seyreden

öğrenciler arasında en fazla eğitim-öğretmenlik alanı tercih edileceği görülmektedir.

Her beş öğrenciden dördü (%80,6), basında uzun süre gündemde kalan YGS sınavında şifre

tartışmaları sonucu etkilendiği görülmektedir. Bu etkilenen öğrencilerin %42,7’si LYS’ye

yönelik çalışmalarını önemli derecede, %20,4’ü çok az etkilediğini ifade ederken %17,5’i

LYS’e hiç çalışamadığını dile getirmektedir. Hiç etkilenmediğini ifade edenlerin oranı ise

%19,4’tür.

Her üç öğrenciden ikisi (%68,2), bu sene LYS sonucunda bir yeri kazanamadığı durumda

dershaneye giderek tekrar sınava hazırlanacağını, her beş öğrenciden biri (%19,9) sınava

kendi hazırlanacağını ve her on öğrenciden biri (%11,9) sınava tekrar girmeyeceğini ifade

etmektedir.

42

Mesleki ve teknik ortaöğretim son sınıf öğrencilerine yöneltilen “Danıştay’ın iptal ettiği,

YGS-1 puan türüyle teknoloji fakültelerinin mühendislik bölümlerine girebilme hakkınızın

elinden alınmasını nasıl karşılıyorsunuz?” sorusuna öğrencilerin %31,7’si “meslek liseleri

ikinci sınıf muamele görüyor” derken, %28,6’sı “bizi üniversiteye almamak için ellerinden

geleni yapıyorlar” demektedir. “Üniversite yolu bizim için yine kapandı” diyenlerin oranı %

14,1, “etkilemedi” diyenlerin oranı %11,6, “YGS-1 puan türüne göre tercih yapacaktım ama

şimdi LYS’de gerekli puanı alamam” diyenlerin oranı %8,5 ve diğer şeyleri ifade edenlerin

oranı %5,5’dir.

Mesleki ve teknik ortaöğretimin her alanda önünün kesilmeye çalışıldığı görülmektedir. Uzun

yıllardır süre gelen katsayı adaletsizli ve bu adaletsizliği gidermeye yönelik yapılan

çalışmaların yine Danıştay tarafından engellenmeleri; mesleki ve teknik ortaöğretimde hem

öğrenci payının hem de eğitimin niteliğinin istenilen yerde olmaması sonucunu

doğurmaktadır. Partilerin seçim beyannamelerine baktığımızda ise mesleki ve teknik

ortaöğretimin daha nitelikli ve daha tercih edilebilir hale getirilmeleri için yapılacak

çalışmaların sadece AK Parti tarafından dile getirildiği görülmektedir.

Eğitim-öğretmenlik alanını tercih edecek öğrencileri inceleyecek olursak; %71,1’i kız,

%62,9’u 2 ve 3 kardeşlidir. %88,2’si oturduğu ilin dışında tercih yapabileceğini ifade

etmektedir. %66,6’sının ailesinin gelir düzeyi 1.500 TL ve altındadır. %43,5’i ailesinin maddi

durumundan dolayı tercihlerinin ekonomik yönden etkileneceğini dile getirmektedir. %65,8’i

ailesinin, bölüm tercihi yaparken kendisiyle fikir alış-verişi yaptığını ve kararı kendisine

bırakacağını ifade etmektedir. %57,1’i bölüm tercihini, okulundaki rehberlik servisiyle

birlikte yetenek, ilgi ve bilgilerini göz önünde bulundurarak yapacağını söylemektedir. Bölüm

tercihinde ailesinin öncelikli olarak göz önünde bulunduracağı; sağlayacağı ekonomik

imkanlardır (%38,9). %55,6’sı öğretmenlik bölümüyle ilgili araştırma yaptığını, %65,5’i

eğitim alanı tercihinde cinsiyetinin etkisi olacağını, %50,6’sı okulunun rehberlik bölümüyle

görüştüğünü ifade etmektedir. Cinsiyetinin etkisi olacağını ifade edenlerin %78’i kız

öğrencidir. %52’si toplumda en saygın mesleğin öğretmenlik olduğunu söylemektedir.

%49,1’i basındaki şifre tartışmalarının LYS’ye çalışmasını önemli derecede etkilediğini

belirtirken, bu sene LYS sonucu bir yeri kazanamadığı durumda dershaneye giderek tekrar

sınava hazırlanacağını ifade edenlerin oranı ise %69,6’dır. Eğitim-öğretmenlik alanını tercih

43

edecek öğrencilerin illere göre dağılımına baktığımızda; %18,1’i İzmir’de, %14,2’si

Adana’da ve %13,4’ü İstanbul’da oturduğu göze çarpanlar arasındadır.

44

Bu kapsamda şu öneriler sunulmaktadır;

MEB, mesleki ve teknik ortaöğretimi, başarılı öğrencilerin de tercih edebileceği kurumlar

haline getirmelidir. İlköğretimdeki yönlendirme tam ve etkin bir şekilde uygulanmalıdır.

Öğrenciler, ilgi ve yeteneklerine göre yönlendirilmelidir. Bunun yanında mesleki ve teknik

ortaöğretimin önündeki katsayı engeli tamamen kaldırılmalıdır. bu kurumlarda sonuç odaklı

iyileştirmelerden ziyade süreç odaklı iyileştirmeler yapılmalıdır. Bu sayede mesleki ve teknik

ortaöğretimde eğitimin niteliğinin artmasının yanında, süreç sonundaki öğrenciler de alan

tercihi noktasında daha geniş bir perspektife sahip olacak ve genel ortaöğretim öğrencileriyle

eğitimde fırsat eşitliğini yakalamış olacaklardır.

Her ortaöğretim kurumunda rehberlik bölümün olması sağlanmalı ve olanlarında rehber

öğretmen ihtiyacı karşılanmalıdır. Ortaöğretim kurumlarında rehberli bölümünün öğrencilerin

ilgi ve yeteneklerini belirlemeye yönelik daha hassas çalışmalı ve her öğrencinin mutlaka bu

bölümle görüşmesi sağlanmalıdır.

Öğretmenlik mesleği günümüzde hala ilk sırada tercih edilebilirliğini korurken en çok kızlar

tarafında tercih edilen meslek durumundadır. Bunun en önemli nedenlerinin başında kamuda

en fazla memur alımının MEB’de olduğunu ve idealist bir meslek olduğunu söyleyebiliriz.

Öğrenciler tercihlerini yaparken ailelerinin kendilerine baskı yapmaması, onların ilgi ve

yeteneklerini göz önünde bulundurarak, fikir alış-verişi yapıp tercihi öğrencinin kendisine

bırakmalıdır. Unutmamalıdır ki ilgi ve yetenekleriyle örtüşmeyen bölümleri okuyup meslek

sahibi olan binlerce kişi, ne işinden memnundur ne de hayatından. Tüm geleceği olumsuz

etkilenmekte kalmayıp, Türkiye’nin geleceği açısından, üretme noktasında sıkıntılar da

yaşanmaktadır.

Öğrenciler tercihlerini yaparken; tercih edecekleri bölümle ilgili araştırma yapmalı, okulunun

rehberlik bölümüyle görüşmeli, ilgi ve yeteneklerini göz önünde bulundurmalı, ailesinin

baskısına maruz kalmadan kendi isteklerini göz önünde tutmalı ve kulaktan dolma bilgilerle

değil bilinçli bir şekilde tercih yapmalıdır.

Hem aileler hem de öğrenciler bölüm tercihinde göz önünde bulundurdukları en önemli şeyin

mesleğin getireceği kazanç veya ekonomik imkanları olmamalıdır. Bunu ikinci planda

45

tutmaları gerekmektedir. İlk planda olması gereken öğrencilerin ilgi ve yetenekleri olmalıdır.

İlgi ve yetenekler doğrultusunda meslek sahibi olan kişiler bu meslekte başarılı olacaktır ve

ekonomik anlamda da getirisini görecektir.

Basında uzun süredir bilinçli bir şekilde gündemde tutulan YGS’de şifre tartışmalarının,

öğrencileri olumsuz etkilediği görülmektedir. Öğrencilerin geleceğini etkileyen LYS gibi

önemli bir sınavın yapılacağı ve konunun savcılık tarafından incelendiği bilindiği halde

öğrenciler üzerinden başka rantlar elde etmeye çalışanlar olmuştur. Bu gibi durumlara mahal

verilmemesi gerekmektedir.

Meslek seçimi, bireyin yaşamında son derece önemli bir karar noktasıdır. Çünkü meslek,

bireyin hayatını kazanmak için yaptığı geçici bir iş değil, belli bir formasyonu gerektiren, ilgi,

bilgi ve beceri isteyen sürekli bir uğraştır. Bireyin mesleğini seçmesi, ömrünün büyük bir

kısmının geçeceği çalışma ortamını ve yaşam biçimini belirlemesi anlamına gelmektedir.

Birey meslek seçimi sırasında yetenek, ilgi ve isteklerini göz önünde tuttuğu oranda başarılı

ve mutlu olur, ülke ekonomisine katkıda bulunur. Rastlantıların, aile baskısısın, çevre

koşullarının ve ekonomik olanaksızlıkların öğrencilerimizin meslek seçimini etkilemesine

toplum olarak izin vermememiz gerekir.

Documents

ÖĞRENCİLERİNİN MESLEK SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER GİRİŞ · 2017-12-26 · 4 Araştırmanın Problemi Meslek seçimi, bireyin yaúamında son derece önemli bir karardır