Rozbicie Jugosławii

Jugosłowiańskie lustromiędzynarodowej polityki

Tom I: 1991–2002. Tom II: 2002–2004

Marek Waldenberg

Wydawnictwo Naukowe „Scholar” Spółka z o.o.ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawatel./fax 826 59 21, 828 95 63, 828 93 91dział handlowy: jw. wew. 105, 108 lub 635 74 04 wew. 219e-mail: info@scholar.com.pl; scholar@neostrada.plhttp://www.scholar.com.pl

Sprzedaż wysyłkową dla odbiorców indywidualnych prowadziKsięgarnia Naukowa RESURSAul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawatel./fax 022 828 18 16e-mail: info@resursa.com.plhttp://www.resursa.com.pl

Wydanie drugie rozszerzoneSkład i łamanie: WN „Scholar” (Jerzy Łazarski)Druk i oprawa: Paper & Tinta, Warszawa

Redakcja t. I – Magdalena Pluta; t. II – Anna Kaniewska

Korekta: Anna Kaniewska

Projekt okładki i stron tytułowych: Katarzyna Juras

ISBN 83-7383-154-1

Copyright © 2005 by Wydawnictwo Naukowe „Scholar” Sp. z o.o., Warszawa

Publikacja dotowana przez Uniwersytet Jagielloński

5

Spis treści

WSTĘP DO WYDANIA NOWEGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

TOM I: 1991–2002

CZĘŚĆ IROZBICIE JUGOSŁAWII

ROZDZIAŁ 1. JUGOSŁAWIA „WIĘZIENIEM NARODÓW”? . . . . . . . . . . . . . . . . 46 1.1. Dlaczego mieliśmy cieszyć się nad „trumną Ju go sła wii”? . . . . . . . . . . . . 46 1.2. „Więzienie narodów”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 1.3. Jugosławia „Wielką Serbią”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 1.4. Tolerancyjna polityka narodowościowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

ROZDZIAŁ 2. JUGOSŁAWIA „SZTUCZNYM PAŃSTWEM”? . . . . . . . . . . . . . . . 56 2.1. Idea jugoslawizmu zrodziła się w Chorwacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 2.2. Idea jugoslawizmu a Słoweńcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2.3. Jugoslawizm a Serbowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 2.4. Narodziny Jugosławii nie były sztuczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 2.5. Trudne początki współżycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 2.6. Druga Jugosławia nie powstała sztucznie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

ROZDZIAŁ 3. PRZYCZYNY ROZBICIA JUGOSŁAWII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 3.1. Przyczyny wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

3.1.1. Motywy separatyzmu słoweńskiego i chor wac kie go . . . . . . . . . . . . 743.1.2. Pełzające rozbijanie federacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

3.2. Przyczyny zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863.2.1. Austrii gorące nakłanianie do secesji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 873.2.2. RFN nieustępliwym rzecznikiem separatyzmu na forum

Wspólnoty Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

6

3.2.3. Mitterranda „lubię Serbów” i nieskuteczne wy sił ki . . . . . . . . . . . . . 963.2.4. Internacjonalizacja konfliktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

3.3. Rozbicie Jugosławii a prawo międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

CZĘŚĆ IIPROBLEM SERBSKI W CHORWACJI

ROZDZIAŁ 4. SERBOWIE W CHORWACJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

ROZDZIAŁ 5. MASAKRA SERBÓW W TZW. NIEZALEŻNYM PAŃSTWIE CHOR WAC KIM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

ROZDZIAŁ 6. WCZEŚNIEJSZE DZIEJE STOSUNKÓW SERBSKO-CHOR WAC KICH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 6.1. W monarchii Habsburgów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 6.2. Konflikt chorwacko-serbski w pierwszej Jugosławii . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

ROZDZIAŁ 7. KONFLIKT SERBSKO-CHORWACKI W LATACH 1990–1995. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 7.1. Przed uznaniem niepodległości Chorwacji i wejściem w ży cie

planu Vance’a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 7.2. Od planu Vance’a do ofensywy wojsk chorwackich

na Serb ską Krainę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 7.3. Koniec Republiki Kraina i wielka czystka etniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

CZĘŚĆ IIIBOŚNIA I HERCEGOWINA – PAŃSTWO SZTUCZNE

ROZDZIAŁ 8. SECESJA I UZNANIE NIEPODLEGŁOŚCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

ROZDZIAŁ 9. REPUBLIKA INNA NIŻ POZOSTAŁE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 9.1. Kwestia tradycji państwowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 9.2. Muzułmanie – naród sztuczny? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 9.3. Przemiany struktury etnicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 9.4. Rozmieszczenie trzech społeczności – „skóra lam par ta” . . . . . . . . . . . . . 160

ROZDZIAŁ 10. DZIEJE WSPÓŁŻYCIA – WZÓR MULTIKULTUROWOŚCI CZY KRAJ STRACHU I NIENAWIŚCI? . . . . . . 161

ROZDZIAŁ 11. POCZĄTEK PAŃSTWA POCZĄTKIEM WOJNY . . . . . . . . . . . . . . 16711.1. Wojna głównie domowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16711.2. USA i NATO przeciw bośniackim Serbom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

7

11.3. Kontrowersje wokół roli USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17911.4. Przyczyny stanowiska administracji Clintona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

ROZDZIAŁ 12. ANTYSERBSKA WOJNA PROPAGANDOWA – „PIERWSZA W DZIE JACH WOJNA MEDIALNA, WIRTUALNA” . . . . . . . . . . . 186

ROZDZIAŁ 13. KILKA UWAG O ZBRODNIACH I KŁAMSTWACH O NICH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19413.1. Ilu zabitych? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19513.2. Srebrenica – liczba ofiar masakry i okoliczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19713.3. Sarajewo. Prawda o trzech masakrach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19913.4. Sto tysięcy zgwałconych kobiet? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

ROZDZIAŁ 14. PRÓBY POKOJOWEGO ZAKOŃCZENIA KONFLIKTU . . . . . . . . 20514.1. Model kantonalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20614.2. Plan Vance – Owen – koncepcja regionalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20614.3. Kolejne plany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

ROZDZIAŁ 15. POROZUMIENIE POKOJOWE Z DAYTON – BOŚNIA I HER CE GO WI NA PAŃSTWEM PODWÓJNIE SZTUCZ NYM . . . . . . . . 210

ROZDZIAŁ 16. FIASKO POLITYKI ZACHODU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

CZĘŚĆ IVPROBLEM KOSOWA

ROZDZIAŁ 17. SPECYFIKA PROBLEMU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

ROZDZIAŁ 18. DZIEJE ANTAGONIZMU ALBAŃSKO-SERBSKIEGO W KO SO WIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22318.1. Uwagi wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22318.2. Pierwsze fazy konfliktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

ROZDZIAŁ 19. OD POŁOWY LAT 70. XIX WIEKU DO II WOJNY ŚWIATOWEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22919.1. Do końca I wojny światowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22919.2. W królewskiej Jugosławii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23519.3. W okresie faszystowskiej okupacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

ROZDZIAŁ 20. KOSOWO OD POWSTANIA DRUGIEJ JUGOSŁAWII DO POŁOWY LAT 60. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

ROZDZIAŁ 21. KOSOWO „DRUGĄ ALBANIĄ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

8

ROZDZIAŁ 22. WYBUCH ALBAŃSKIEGO SEPARATYZMU . . . . . . . . . . . . . . . . 251

ROZDZIAŁ 23. DROGA DO WOJNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 A. Od początku 1998 r. do października 1998 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25923.1. Główni protagoniści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25923.2. UÇK – znaki zapytania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26223.3. UÇK pod parasolem „wspólnoty międzynarodowej”. . . . . . . . . . . . . . . . . 264 B. Od porozumienia Holbrooke – Milošević do agresji na Ju go sła wię. . . . 27323.4. Od porozumienia do rzekomej masakry w Račak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27323.5. „Masakra w Račak” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27923.6. Konferencja w Rambouillet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28423.7. M. Albright chce wojny (kilkudniowej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

ROZDZIAŁ 24. ATAK NATO NA JUGOSŁAWIĘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29524.1. Fatalna decyzja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29524.2. Kłamliwe pierwsze oficjalne uzasadnienia ataku zbrojnego.

Rzekoma katastrofa hu ma ni tar na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29624.3. Wojna propagandowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

24.3.1. Symbioza dziennikarzy ze służbami in for ma cyj ny mi NATO . . . . 30024.3.2. „Naoczni świadkowie” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30624.3.3. Stanowisko Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30724.3.4. Wojna lewicy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31224.3.5. Nie było ani ludobójstwa, ani masowych zbrodni . . . . . . . . . . . . . 31424.3.6. Zmniejszająca się skuteczność propagandy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

ROZDZIAŁ 25. ATAK BYŁ WOJNĄ I AGRESJĄ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

ROZDZIAŁ 26. AGRESJA NATO A „HUMANITARNA INTERWENCJA”. . . . . . 32426.1. Uzasadnianie prawne tzw. interwencji humanitarnej . . . . . . . . . . . . . . . . . 32426.2. Względy humanitarne rzeczywistym motywem in ter wen cji? . . . . . . . . . . 32526.3. Prawo interwencji humanitarnej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

ROZDZIAŁ 27. BRUDNA „CZYSTA WOJNA” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32927.1. Ofiary w ludziach i zniszczenia materialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32927.2. Szczególnie niehumanitarne środki niszczenia i ka ta stro fa ekologiczna . . 333

ROZDZIAŁ 28. POTĘGUJĄCY SIĘ DYLEMAT NATO – WOJNA LĄDOWA CZY GOTOWOŚĆ DO PERTRAKTACJI . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

ROZDZIAŁ 29. WOJNA ZWYCIĘSKA? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34029.1. Kapitulacja Jugosławii? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34029.2. Sukces militarny? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341

ROZDZIAŁ 30. SUKCES POLITYCZNY? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34430.1. Wojna a katastrofa humanitarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344

9

30.2. Wojna a multietniczny charakter Kosowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34630.3. Wojna a stabilizacja na Bałkanach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34830.4. Woj na a Mi lošević . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

ROZDZIAŁ 31. FAKTYCZNE CELE WOJNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

ROZDZIAŁ 32. PYRRUSOWE ZWYCIĘSTWO. NIEZAMIERZONE NASTĘPSTWA WOJNY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

POSŁOWIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3671. Macedonia – ostatni akt tragedii jugosłowiańskiej pierwszym ak tem tragedii bałkańskiej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3682. Bośnia i Hercegowina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3733. Serbia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3754. Proces Miloševicia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3765. Kosowo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3786. Czarnogóra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3797. Zmienić mapę polityczną Bałkanów? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3808. USA powinny (i zamierzają) opuścić Bałkany? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

TOM II: 2002–2004

CZĘŚĆ IKONTROWERSJE WOKÓŁ PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW

ROZDZIAŁ 1. SPÓR O PRZYCZYNY ROZBICIA JUGOSŁAWII . . . . . . . . . . . . . . 386 1.1. Szczególna odpowiedzialność RFN i USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386 1.2. Przyczyny rozpadu Związku Komunistów Jugosławii

– spór o demokratyzację czy o separatyzm?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390 1.3. Zbrojna „interwencja humanitarna” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394

ROZDZIAŁ 2. STOSUNEK DO SEPARATYZMU SŁOWEŃSKIEGO I CHORWACKIEGO. PRAWO DO SECESJI? . . . . . . . . . . . . . . . 397

ROZDZIAŁ 3. SREBRENICA – JAK DOSZŁO DO MASAKRY, JAKIE BYŁY JEJ ROZMIARY? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

ROZDZIAŁ 4. LUDOBÓJSTWO – TERMIN MGLISTY, ALE PRZYDATNY POLITYCZNIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410 4.1. Dawida Warszawskiego „Niewiedza profesora”,

moje sprostowanie, jego odpowiedź . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410 4.2. Geneza kategorii „ludobójstwo”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416 4.3. Krytyka kategorii „ludobójstwo” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

10

ROZDZIAŁ 5. TRYBUNAŁ HASKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420 5.1. Statut Trybunału pomija zbrodnie przeciw pokojowi. . . . . . . . . . . . . . . . . 420 5.2. Nowe opinie krytyczne o Trybunale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423

ROZDZIAŁ 6. FIASKO PROCESU MILOŠEVICIA? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430

CZĘŚĆ IIOBSZAR POSTJUGOSŁOWIAŃSKI

PO ZLIKWIDOWANIU TRZECIEJ JUGOSŁAWII

ROZDZIAŁ 7. SERBIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434 7.1. Od destabilizacji do kruchej stabilizacji politycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . 434

ROZDZIAŁ 8. TERAŹNIEJSZOŚĆ I PRZYSZŁOŚĆ KOSOWA . . . . . . . . . . . . . . . 440 8.1. Obecna sytuacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440 8.2. Projekty i perspektywy rozwiązania problemu Kosowa . . . . . . . . . . . . . . 452 8.3. Czy żądanie niepodległości cieszy się powszechnym poparciem? . . . . . . 457 8.4. Czy istnieją niezbędne przesłanki niepodległości?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459

ROZDZIAŁ 9. CZARNOGÓRA – KOMU POTRZEBNA JEST NIEPODLEGŁOŚĆ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466

ROZDZIAŁ 10. BOŚNIA I HERCEGOWINA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468 10.1. Porzucić Dayton? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 10.2. Siedlisko muzułmańskich terrorystów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474 10.3. Problematyczne państwo z mnożącymi się problemami . . . . . . . . . . . . . . 476

CZĘŚĆ IIIREFLEKSJE KOŃCOWE

ROZDZIAŁ 11. „KONSTRUKTYWNA NIESTABILNOŚĆ”? . . . . . . . . . . . . . . . . . 482

ROZDZIAŁ 12. JUGOSŁAWIA I IRAK – DWA AKTY JEDNEGO DRAMATU . . . . 492

KRATAK SADRŽAJ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501

SUMMARY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512

INDEKS NAZWISK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525

11

Sadržaj naslova u tekstu

UVOD NOVOG IZDANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

PREDGOVOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

I TOM: 1991–2002

I DEOPODELA JUGOSLAVIJE

POGLAVLJE 1. JUGOSLAVIJA „TAMNICA NARODA”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 1.1. Zašto bi trebalo da se radujemo nad „kovčegom Jugoslavije”? . . . . . . . . . 46 1.2. „Tamnica naroda”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 1.3. Jugoslavija „Velika Srbija”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 1.4. Tolerantna nacionalna politika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

POGLAVLJE 2. JUGOSLAVIJA „VEŠTAČKA DRŽAVA”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 2.1. Ideja jugoslovenstva rodila se u Hrvatskoj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 2.2. Ideja jugoslovenstva i Slovenci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2.3. Jugoslovenstvo i Srbi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 2.4. Stvaranje Jugoslavije nie bilo veštačko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 2.5. Teški početci zajedničkog života . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 2.6. Druga Jugoslavija nije veštačka tvorevina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

POGLAVLJE 3. UZROCI PODELE JUGOSLAVIJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 3.1. Unutrašnji uzroci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

3.1.1. Motivi slovenačkog i hrvatskog separatizma . . . . . . . . . . . . . . . . . . 743.1.2. Puzajuće razbijanje Jugoslavije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

3.2. Spoljni uzroci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863.2.1. Uporno nagovaranje Austrije na secesiju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 873.2.2. SR Nemačka nepopustljiv pobornik separatizma

na forumu Evropske Zajednice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 883.2.3. Miterandovo „volim Srbe” i neuspešna staranja . . . . . . . . . . . . . . . 963.2.4. Internacionalizacija konflikta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

3.3. Podela Jugoslavije i medjunarodno pravo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

12

II DEOSRPSKI PROBLEM U HRVATSKOJ

POGLAVLJE 4. SRBI U HRVATSKOJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

POGLAVLJE 5. POKOLJ SRBA U TZV. NEZAVISNOJ DRŽAVI HRVATSKOJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

POGLAVLJE 6. RANIJA ISTORIJA SRPSKO-HRVATSKIH ODNOSA . . . . . . . . . . 126 6.1. U Habsburškoj monarhiji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 6.2. Hrvatsko-srpski konflikt u prvoj Jugoslaviji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

POGLAVLJE 7. SRPSKO-HRVATSKI KONFLIKT U VREME OD 1990 DO 1995 GODINE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 7.1. Pre priznavanja nezavisnosti Hrvatske i stupanje na snagu

Plana Vance’a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 7.2. Od Plana Vance’a do ofanzive hrvatske vojske protiv Srpske Krajine . . . 137 7.3. Kraj Srpske Krajine i veliko etničko proganjanje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

III DEOBOSNA I HERCEGOVINA – VEŠTAČKA DRŽAVA

POGLAVLJE 8. SECESIJA I PRIZNAVANJE NEZAVISNOSTI . . . . . . . . . . . . . . . . 148

POGLAVLJE 9. REPUBLIKA DRUKČIJA NEGO OSTALE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 9.1. Pitanje državničke tradicije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 9.2. Muslimani – veštački narod? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 9.3. Promene etničke strukture . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 9.4. Razmeštaj triju etničkih grupa – „lampartova koža” . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

POGLAVLJE 10. ISTORIJA ZAJEDNIČKOG ŽIVOTA – UZOR MULTIKULTURE ILI ZEMLJA STRAHA I MRŽNJE? . . . . . . . . . . . . . . . 161

POGLAVLJE 11. POČETAK DRŽAVE – POČETAK RATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 11.1. Rat uglavnom gradjanski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 11.2. SAD i NATO protiv bosanskih Srba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 11.3. Kontroverzije oko uloge SAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 11.4. Razlozi stava Clintonove administracije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

POGLAVLJE 12. ANTISRPSKI PROPAGANDNI RAT – „PRVI U ISTORIJI MEDIALNI, VIRTUALNI RAT” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

13

POGLAVLJE 13. NEKOLIKO NAPOMENA O ZLOČINIMA I LAŽIMA O NJIMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 13.1. Koliko je ubijenih? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 13.2. Srebrenica – broj žrtava pokolja i okolnosti u vezi s tim . . . . . . . . . . . . . . 197 13.3. Sarajevo. Tri pokolja i istina o njima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 13.4. Sto hiljada silovanih žena? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

POGLAVLJE 14. POKUŠAJI MIROLJUBIVOG REŠENJA KONFLIKTA . . . . . . . . 205 14.1. Kantonalni model . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 14.2. Plan Vance – Owen – koncepcija regionalizacije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 14.3. Naredni planovi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

POGLAVLJE 15. DAYTONSKI SPORAZUM O MIRU – BOSNA I HERCEGOVINA DVOSTRUKO VEŠTAČKA DRŽAVA . . . . . . . . . . . . . 210

POGLAVLJE 16. NEUSPEH POLITIKE ZAPADA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

IV DEOPROBLEM KOSOVA

POGLAVLJE 17. SPECIFIKA PROBLEMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

POGLAVLJE 18. ISTORIJA ALBANSKO-SRPSKOG ANTAGONIZMA NA KOSOVU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 18.1. Uvodne napomene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 18.2. Prve faze konflikta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

POGLAVLJE 19. OD POLOVINE 70-TIH GODINA XIX VEKA DO II SVETSKOG RATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 19.1. Do kraja I svetskog rata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 19.2. U kraljevskoj Jugoslaviji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 19.3. Za vreme fašističke okupacije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

POGLAVLJE 20. KOSOVO OD STVARANJA DRUGE JUGOSLAVIJEDO POLOVINE 60-TIH GODINA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

POGLAVLJE 21. KOSOVO „DRUGA ALBANIJA” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

POGLAVLJE 22. EKSPLOZIJA ALBANSKOG SEPARATIZMA . . . . . . . . . . . . . . . 251

POGLAVLJE 23. PUT DO RATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259A. Od početka 1998 do oktobra 1998 godine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

23.1. Glavni protagonisti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 23.2. UCK – znaci pitanja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

14

23.3. UCK pod zaštitom „medjunarodne zajednice” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264B. Od sporazuma Holbrooke – Milošević do napada na Jugoslaviju . . . . . 273

23.4. Od sporazuma do tobožnje masakre u Račaku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 23.5. „Pokolj u Račaku” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 23.6. Konferencija u Rambouillet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 23.7. M. Albright hoće rat (od nekoliko dana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

POGLAVLJE 24. NAPAD NATO NA JUGOSLAVIJU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 24.1. Fatalna odluka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29524.2. Lažna prva zvanična opravdanja oružanog napada.

Tobožnja humanitarna katastrofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29624.3. Propagandni rat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

24.3.1. Simbioza novinara sa obaveštajnim službama NATO . . . . . . . . . . 30024.3.2. „Neposredni svedoci”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30624.3.3. Stav Poljske . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30724.3.4. Rat levice? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31224.3.5. Nije bilo ni genocida niti masovnih zločina . . . . . . . . . . . . . . . . . 31424.3.6. Sve manja efikasnost propagande . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

POGLAVLJE 25. NAPAD JE BIO RAT I AGRESIJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

POGAVLJE 26. AGRESIJA NATI I „HUMANITARNA INTERVENCIJA” . . . . . . 32426.1. Pravno obrazloženje tzv. humanitarne intervencije . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32426.2. Da li su humanitarni obziri stvarni motivi oružane intervencije? . . . . . . . 32526.3. Pravo humanitarne intervencije? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

POGLAVLJE 27. PRLJAVI „ČISTI RAT” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32927.1. Žrtve u ljudstvu i materijalne štete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32927.2. Specifična nehumanitarna sredstva uništavanja i ekološka katastrofa . . . . 333

POGLAVLJE 28. SVE VEĆA DILEMA NATO – KOPNENI RAT ILI SPREMNOST ZA PERTRAKTACIJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

POGLAVLJE 29. POBEDNIČKI RAT? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34029.1. Kapitulacija Jugoslavije? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34029.2. Vojnički uspeh? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341

POGLAVLJE 30. POLITIČKI USPEH? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34430.1. Rat i humanitarna katastrofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34430.2. Rat i višeetnički karakter Kosova . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34630.3. Rat i stabilizacija na Balkanu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34830.4. Rat i Milošević . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

POGLAVLJE 31. FAKTIČNI CILJEVI RATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

POGLAVLJE 32. PIRUSOVA POBEDA. NENAMERAVANE POSLEDICE RATA . . . 362

15

POGOVOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3671. Makedonija – poslednji čin jugoslovenske tragedije prvi čin

balkanske tragedije? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3682. Bosna i Hercegovina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3733. Srbija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3754. Sudski proces Miloševića . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3765. Kosovo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3786. Crna Gora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3797. Promeniti političku mapu Balkana? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3808. SAD treba (i nameravaju) da napuste Balkan? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

II TOM: 2002–2004

I DEOKONTROVERZIJE OKO OSNOVNIH PROBLEMA

POGLAVLJE 1. NESLAGANJA OKO UZROKA PODELE JUGOSLAVIJE . . . . . . . 386 1.1. Naročita odgovornost SRN i SAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386 1.2. Uzroci raspada Saveza Komunista Jugoslavije – neslaganje oko

demokratizacije ili separatizma? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390 1.3. Oružana „humanitarna intervencija” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394

POGLAVLJE 2. STAV PREMA SLOVENAČKOM I HRVATSKOM SEPARATIZMU. PRAVO NA SECESIJU? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

POGLAVLJE 3. SREBRENICA – KAKO JE DOŠLO DO POKOLJA, KAKVE SU BILE NJEGOVE RAZMERE? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

POGLAVLJE 4. GENOCID . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410 4.1. Davida Varšavskog „profesorovo neznanje”,

moja ispravka, njegov odgovor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410 4.2. Geneza kategorije „genocid” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416 4.3. Kritika kategorije „genocid” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

POGLAVLJE 5. HAŠKI SUD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420 5.1. Statut Haškog Suda ne uzima u obzir zločine protiv mira . . . . . . . . . . . . . 420 5.2. Nova kritična mišljenja o Haškom Sudu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423

POGLAVLJE 6. NEUSPEH SUDSKOG PROCESA MILOŠEVIĆA? . . . . . . . . . . . . 430

16

II DEOPOJUGOSLOVENSKA TERITORIJA

POSLE LIKVIDACIJE TREĆE JUGOSLAVIJE

POGLAVLJE 7. SRBIJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434 7.1. Od destabilizacije do trošne političke stabilizacije . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434

POGLAVLJE 8. SADAŠNJOST I BUDUĆNOST KOSOVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440 8.1. Sadašnja situacija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440 8.2. Projekti i perspektive rešenja problema Kosova . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452 8.3. Da li zahtev nezavisnosti uživa opštu podršku? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457 8.4. Da li postoje neophodni preduslovi nezavisnosti? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459

POGLAVLJE 9. CRNA GORA – KOME JE POTREBNA NEZAVISNOST? . . . . . . . 466

POGLAVLJE 10. BOSNA I HERCEGOVINA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468 10.1. Odbaciti Dayton? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 10.2. Centar muslimanskih terorista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474 10.3. Problematična država sa sve većim problemima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476

III DEOZAVRŠNE REFLEKSIJE

POGLAVLJE 11. „KONSTRUKTIVNA NESTABILNOST”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482

POGLAVLJE 12. JUGOSLAVIJA I IRAK – DVA ČINA JEDNE DRAME . . . . . . . . 492

KRATAK SADRŽAJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501

SUMMARY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512

INDEKS IMENA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525

17

CONTENTS

INTRODUCTION TO THE NEW EDITION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

VOLUME I: 1991–2002

PART IFRAGMENTATION OF YUGOSLAVIA

CHAPTER 1. YUGOSLAVIA – “THE PRISON OF NATIONS”? . . . . . . . . . . . . . 46 1.1. Why should we have rejoiced over “the coffin of Yugoslavia”? . . . . . . . . 46 1.2. “The Prison of Nations”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 1.3. Yugoslavia – “the Great Serbia”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 1.4. Tolerant policy towards nationalities . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

CHAPTER 2. YUGOSLAVIA – “AN ARTIFICIAL STATE”? . . . . . . . . . . . . . . . . 56 2.1. The notion of Yugoslavism initiated in Croatia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 2.2. The notion of Yugoslavism and Slovenes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 2.3. Yugoslavism and Serbs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 2.4. The establishment of Yugoslavia was not artificial . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 2.5. Hard beginnings of coexistence . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 2.6. The second Yugoslavia was not established artificially . . . . . . . . . . . . . . . 72

CHAPTER 3. CAUSES OF YUGOSLAVIAN FRAGMENTATION . . . . . . . . . . . . . . 74 3.1. Internal causes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

3.1.1. Motives for Slovenian and Croatian secessionist sentiments . . . . . 743.1.2. Federation’s creeping fragmentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

3.2. External causes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863.2.1. Austrian strong support for secession . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 873.2.2. Germany – uncompromising advocate of secession

in the European Community. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

18

3.2.3. Mitterand’s “I like Serbs” and futile efforts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 963.2.4. Internationalisation of the conflict . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

3.3. Fragmentation of Yugoslavia and the international law . . . . . . . . . . . . . . . 103

PART IISERB QUESTION IN CROATIA

CHAPTER 4. SERBS IN CROATIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

CHAPTER 5. SERB MASSACRE IN THE SO-CALLED INDEPENDENT CROATIAN STATE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

CHAPTER 6. HISTORY OF THE SERB-CROAT RELATIONS . . . . . . . . . . . . . . 126 6.1 In the Habsburg monarchy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 6.2. The Serb-Croat conflict in the first Yugoslavia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

CHAPTER 7. SERB-CROAT CONFLICT IN THE YEARS 1990–1995 . . . . . . . 132 7.1. Before the recognition of Croat independency

and the Vance Plan coming into force . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 7.2. From the Vance Plan to Croat offensive against Serbian Krajina . . . . . . . 137 7.3. The end of the Republic of Krajina and the great ethnic cleansing . . . . . . 139

PART IIIBOSNIA AND HERZEGOVINA – AN ARTIFICIAL STATE

CHAPTER 8. SECESSION AND RECOGNITION OF INDEPENDENCE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

CHAPTER 9. REPUBLIC DIFFERENT THAN THE OTHERS . . . . . . . . . . . . . . . 154 9.1. The question of the state tradition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 9.2. Muslims – an artificial nation? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 9.3. Changes in the ethnic structure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 9.4. Distribution of the three ethnic groups – “a leopard skin” . . . . . . . . . . . . . 160

CHAPTER 10. HISTORY OF COEXISTENCE – MULTICULTURAL MODEL OR A COUNTRY OF HATRED AND FEAR? . . . . 161

CHAPTER 11. THE BEGINNING OF THE COUNTRY BEGINS WAR . . . . . . . . 167 11.1. Mostly a civil war . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 11.2. USA and NATO against Bosnian Serbs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 11.3. Controversy over the role of the USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 11.4. Reasons for Clinton administration’s attitude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

19

CHAPTER 12. ANTI-SERB PROPAGANDA CAMPAIGN – “THE FIRST IN HISTORY MEDIA AND VIRTUAL WAR” . . . . . . . . . . . . . . 186

CHAPTER 13. SEVERAL NOTES ON CRIMES AND ON LIES ABOUT THEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 13.1. How many victims? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19513.2. Srebrenica – the number of massacre victims and circumstances . . . . . . . 19713.3. Sarajevo. The truth of the three massacres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19913.4. One hundred thousand raped women? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

CHAPTER14. ATTEMPTS AT PEACEFUL ENDING OF THE CONFLICT . . . . . . 20514.1. Cantonal model . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20614.2. Vance-Owen Plan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20614.3. The following plans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

CHAPTER 15. DAYTON ACCORDS – BOSNIA AND HERZEGOVINA, A DOUBLY ARTIFICIAL STATE . . . . . . . . . . 210

CHAPTER 16. WESTERN POLICY FAILURE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

PART IVKOSOVO QUESTION

CHAPTER 17. PROBLEM CHARACTERISTICS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

CHAPTER 18. HISTORY OF THE ALBANIAN-SERB ANTAGONISMS IN KOSOVO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22318.1. Introductory notes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22318.2. Initial stages of the conflict . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

CHAPTER 19. FROM THE MID-SEVENTIES OF THE 19TH CENTURY TO THE SECOND WORLD WAR . . . . . . . . . . . . . . . . 22919.1. Until the end of the First World War . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22919.2. In the royal Yugoslavia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23519.3. In the period of nazi occupation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

CHAPTER 20. KOSOVO – FROM THE ESTABLISHMENT OF THE SECOND YUGOSLAVIA TO MID-SIXTIES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

CHAPTER 21. KOSOVO – “THE SECOND ALBANIA” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

CHAPTER 22. THE OUTBREAK OF ALBANIAN SECESSIONIST SENTIMENTS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

20

CHAPTER 23. THE WAY TO WAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 A. From the beginning of 1998 to October 1998 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25923.1. Main protagonists . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25923.2. UÇK – question marks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26223.3. UÇK under the umbrella of “the international community”. . . . . . . . . . . . 264 B. From Holbrooke-Milosevic agreement to the aggression

on Yugoslavia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 23.4. From the agreement to the alleged Račak massacre . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27323.5. The “Račak massacre” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27923.6. The Rambouillet conference . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28423.7. Madeleine Albright insists on a several days’ war . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

CHAPTER 24. NATO ATTACK ON YUGOSLAVIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29524.1. Fatal decision . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29524.2. False first official motives for armed attack.

The alleged humanitarian disaster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29624.3. Propaganda war . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

24.3.1. Journalists’ symbiosis with NATO information officer . . . . . . . . . 30024.3.2. “Eyewitnesses” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30624.3.3. Poland’s position . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30724.3.4. Left-wing war? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31224.3.5. There was no genocide, nor mass crimes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31424.3.6. Decreasing effectiveness of propaganda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

CHAPTER 25. THE ATTACK WAS A WAR AND AN AGGRESSION . . . . . . . . . 319

CHAPTER 26. NATO AGGRESSION AND “HUMANITARIAN INTERVENTION” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32426.1. Legal grounds for the so-called humanitarian intervention . . . . . . . . . . . . 32426.2. Humanitarian reasons – a real motive for intervention? . . . . . . . . . . . . . . 32526.3. The right for humanitarian intervention? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

CHAPTER 27. DIRTY “CLEAN WAR” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32927.1. Casualties and material damages . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32927.2. Particularly inhumane means of destruction and ecological disaster . . . . 333

CHAPTER 28. INCREASING NATO DILEMMA – LAND WAR OR READINESS TO NEGOTIATE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

CHAPTER 29. SUCCESSFUL WAR? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34029.1. Capitulation of Yugoslavia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 29.2. A military success? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341

CHAPTER 30. POLITICAL SUCCESS? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34430.1. The war and humanitarian disaster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34430.2. The war and multiethnic structure of Kosovo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

21

30.3. The war and Balkan stabilisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34830.4. The war and Milosevic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

CHAPTER 31. ACTUAL PURPOSES OF WAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

CHAPTER 32. PYRRHIC VICTORY. UNINTENDED CONSEQUENCES OF THE WAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

EPILOGUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3671. Macedonia – the last act of the Yugoslavian tragedy as the first act of the Balkan tragedy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3682. Bosnia and Herzegovina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3733. Serbia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3754. The trial of Milosevic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3765. Kosovo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3786. Montenegro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3797. Change the political Balkan map? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3808. Should (and will) the USA leave Balkans? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

VOLUME II: 2002–2004

PART ICONTROVERSY OVER THE MAIN ISSUES

CHAPTER 1. DISPUTE OVER THE FRAGMENTATION OF YUGOSLAVIA . . . . . 386 1.1. Specific responsibility of the US and the FRG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386 1.2. Reasons for the break-up of the Communist Union of Yugoslavia– controversy over democratisation or separatism? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390 1.3. Military “humanitarian intervention” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394

CHAPTER 2. ATTITUDE TOWARDS THE SLOVENIAN AND CROATIAN SEPARATISM. THE RIGHT TO SECESSION? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

CHAPTER 3. SREBRENICA – HOW DID THE MASSACRE BEGIN, WHAT WAS THE EXTENT? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

CHAPTER 4. GENOCIDE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410 4.1. “Professor’s Ignorance” („Niewiedza profesora”) by Dawid Warszawski

– my correction, his answer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410 4.2. Genesis of the “genocide” category . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416 4.3. Critique of the “genocide” category . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

22

CHAPTER 5. THE HAGUE TRIBUNAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420 5.1. The Tribunal’s Statute excludes crimes against peace . . . . . . . . . . . . . . . . 420 5.2. New critical opinions on the Tribunal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423

CHAPTER 6. FAILURE OF THE MILOŠEVIC TRIAL? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430

PART IIPOST-YUGOSLAVIAN TERRITORY

AFTER THE ELIMINATION OF THE THIRD YUGOSLAVIA

CHAPTER 7. SERBIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434 7.1. From destabilisation to frail political stability . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434

CHAPTER 8. THE PRESENT AND THE FUTURE OF KOSOVO . . . . . . . . . . . . . 440 8.1. Present situation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440 8.2. Plans and perspectives to solve the Kosovo problem . . . . . . . . . . . . . . . . 452 8.3. Is the demand for independence widely supported? . . . . . . . . . . . . . . . . . 457 8.4. Are there the necessary factors for independence? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459

CHAPTER 9. MONTENEGRO – WHO NEEDS INDEPENDENCE? . . . . . . . . . . . 466

CHAPTER 10. BOSNIA AND HERZEGOVINA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46810.1. Leave Dayton Accords? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 10.2. Nest for Muslim terrorists . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474 10.3. A problematic state with intensifying problems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476

PART IIIFINAL REFLECTIONS

CHAPTER 11. “CONSTRUCTIVE INSTABILITY”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482

CHAPTER 12. YUGOSLAVIA AND IRAQ – TWO ACTS OF THE SAME DRAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492

SUMMARY IN SERBIAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501

SUMMARY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512

INDEX OF NAMES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525

Milionom ofiarprześladowań rasowych, etnicznych i religijnych

w Europie Środkowo-Wschodniej i na Bałkanach

25

WSTĘP DO WYDANIA NOWEGO

Piszę ten tekst ponad 5 lat po zakończeniu zbrojnego ataku NATO na trzecią Jugosławię, kierowanego przez USA. Rocznica ta została niemal całkowicie niedostrzeżona ani w mediach, ani w czasopismach naukowych. Kilka miesię-cy wcześniej, niespełna dwa tygodnie przed piątą rocznicą rozpoczęcia tego ataku, przypomniał o nim natomiast krwawy pogrom Serbów w Kosowie.

Niemal równocześnie zakończyły się przygotowania do zlikwidowania fe-deracji Serbii i Czarnogóry noszącej nazwę Federacyjna Republika Jugosławii, stanowiącego jedno z następstw tego ataku. Z mapy politycznej Europy wy-mazana została nazwa Jugosławia. Można to traktować jako uwieńczenie pro-cesu rozbijania Jugosławii.

Tłumaczy to częściową zmianę tytułu książki. Przedmiot niniejszego, no-wego wydania uległ znacznemu rozszerzeniu, zarówno chronologicznemu, jak i merytorycznemu. Znalazło to wyraz w uzupełnieniu jej o nowo napisa-ny tom drugi. Wpłynęło również na wprowadzenie podtytułu. Bezpośrednim impulsem dokonania tej modyfikacji były uwagi zawarte w recenzjach, a jego sformułowanie stanowi nieco przekształcony tytuł recenzji pióra dr. Władysława Loranca.

Obraz i analiza niemal całego przebiegu tragicznego procesu rozbija-nia Jugosławii i działania jego głównych sprawców zostały przedstawione w pierwszym wydaniu, którego tekst jest w całości i bez uzupełnień włączony do niniejszego wydania, stanowi jego tom pierwszy.

Ponowna lektura książki i ogłoszone opinie o niej1 utwierdziły mnie w przekonaniu, iż nie jest konieczne dokonywanie jakichkolwiek zmian ani

1 Por. M. Tabin, „Jugosławia – i wnioski dla nas”, Nowe Książki 2003, nr 7/8; H. Kuberski, „Rozbicie (dawnego) raju”, Aktivist 2003, nr 50; M. Dobrosielski, „Jak rozbijano Jugosławię”, Dziś. Przegląd Społeczny 2003, nr 12; B. Łagowski, „Pomyślmy o Jugosławii”, Przegląd 2004, nr 3; J.J. Wiatr, „Spór o charakter jugosłowiańskiej tragedii”, Myśl Socjaldemokratyczna 2004, nr 1/2; W. Loranc, „Bałkańskie lustro światowej polityki”, ibidem; J. Engelgard, „Czyste su-mienie Geberta?”, Nowa Myśl Polska 2004, nr 11; E. Bujwid-Kurek, Dzieje Najnowsze 2004, nr 2; L.M. Nijakowski, Przegląd Zachodni 2005, nr 1; P. Wielgosz, „Hańba Europy”, http//www.tezajedenasta.webpark.pl/pn/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=35;

26

WSTĘP DO WYDANIA NOWEGO

w jej warstwie faktograficznej, ani w warstwie analitycznej, ani w warstwie prognostycznej. Oczywiście, każda z nich mogłaby zostać z pożytkiem dla pracy uzupełniona, tym bardziej że od 2002 r. ukazał się szereg publikacji naukowych, w tym kilka godnych szczególnej uwagi książek autorów krajo-wych i zagranicznych, dotyczących okresu, o którym traktuje tom pierwszy2.

Ponadto w 2003 r. pojawiły się w USA osobiste oraz polityczne wspomnie-nia Madeleine Albright, o której w niniejszej książce wielokrotnie jest mowa3. Była ona przecież w okresie pierwszej prezydentury Clintona ambasadorem USA przy ONZ, a w latach drugiej jego kadencji ministrem spraw zagranicz-nych. Można uważać, że bardziej niż jakikolwiek innych członek administra-cji Clintona i bardziej niż on sam wpływała na politykę jugosłowiańską USA w czasie wojny w Bośni i Hercegowinie i w późniejszych latach. Ciąży na niej główna odpowiedzialność za agresję NATO na Jugosławię w marcu 1999 r., za jedną z czterech tzw. zbrodni norymberskich, zbrodnię przeciw pokojowi. Rzecz zrozumiała, że musiałem zatem uważnie przeczytać traktujące o kryzy-sach jugosłowiańskich fragmenty książki. Nie oczekiwałem, że lektura ta da mi wiele, nie sądziłem jednak, że nie da mi prawie nic. Nie skłania mnie ona do jakiejkolwiek rewizji tego, co napisałem w tomie pierwszym4.

„Knjiga o raspadu bivse Jugoslavije”, Novine (Toronto), http//novine.ca//ARHIVA/2003/19/08/03/kultura.html; W. Stanisławski, Polski Przegląd Dyplomatyczny 2005, t. 5, nr 3.

2 Por. S. Wojciechowski, Integracja i dezintegracja Jugosławii na przełomie XX i XXI wieku, Poznań 2002; I. Rycerska, Rozpad Jugosławii. Przyczyny i przebieg, Kielce 2003; M.J. Zacharias, Komunizm – federacja – nacjonalizmy. Systemy władzy w Jugosławii 1943––1991. Powstanie, przekształcenia, rozkład, Warszawa 2004; J. Pirjevec, Le guerre yougoslave 1991–1999, Torino 2001.

3 M. Albright, współpraca Bill Woodward, Pani Sekretarz Stanu, Warszawa 2004.4 Albright uwypukla swą aktywność na rzecz stosowania wobec Jugosławii twardego kursu,

obejmującego także użycie siły zbrojnej. W nikłym stopniu uzupełnia jednak istniejącą już na ten temat wiedzę. Nieraz uzasadnia taką politykę wymogami zapewnienia przywództwa Stanów Zjednoczonych: „Ameryka powinna przewodzić w wyznaczaniu celów i osiąganiu sukcesów” (s. 179). W związku z jej naleganiem na Clintona, by poparł dalsze stacjonowanie wojsk w Boś-ni, pisze: „Zdecydowane zaangażowanie Stanów Zjednoczonych zrównoważy zaangażowanie Europy, równocześnie umacniając nasze przywództwo. Była to, jak powiedziałam swemu sze-fowi, «jedna z najważniejszych decyzji w drugiej kadencji»” (s. 270). Znamienną cechą wspo-mnień dotyczących Jugosławii jest powtarzanie także takich zarzutów stawianych Serbom i Miloševiciovi, których kłamliwość była już niejednokrotnie wykazywana. Dotyczy to na przy-kład rzekomych ostrzałów placu Markale w Sarajewie. Autorka nie wspomina w ogóle o tym, że zostały one zakwestionowane i zdezawuowane. Nie przytacza też żadnych nowych argumentów na rzecz ich obrony. Cała prezentacja konferencji w Rambouillet, mającej rzekomo doprowa-dzić do pokojowego rozwiązania konfliktu albańsko-serbskiego w Kosowie, jest powierzchow-na, jednostronna, a nawet kłamliwa. Znamienne, że pani sekretarz stanu nie wspomina w ogóle o tzw. Aneksie B, zawierającym ultymatywne żądania, o których wiedziano, że Jugosławia nie mogła ich przyjąć. Cały rozwój wydarzeń poprzedzających upragnioną przez Albright agresję na Jugosławię został, delikatnie określając, przedstawiony w krzywym zwierciadle. Nie zasługuje na zaufanie.

27

WSTĘP DO WYDANIA NOWEGO

Postanowienie, by do pierwotnego tekstu nie wprowadzać żadnych zmian, spowodowało pewne niedogodności. Nie pozwoliło na chociażby częściowe zapełnienie najpoważniejszej luki, na którą zwrócił uwagę dr Hubert Kuberski. Chodzi o brak przedstawienia fatalnego stanu gospodarki jugosłowiańskiej w drugiej połowie lat 80., ówczesnych i późniejszych prób wyjaśnienia przy-czyn załamania ekonomicznego oraz podejmowanych wówczas wysiłków prze-zwyciężenia go. Na uwagę zasługiwałyby zwłaszcza koncepcje i działalność premiera rządu federalnego Chorwata Ante Markovicia. Na s. 67 pierwszego wydania z uznaniem odniosłem się do opinii, iż kryzys społeczno-ekonomicz-ny był jedną z najważniejszych przyczyn dążeń secesjonistycznych Słoweńców i Chorwatów. Jednakże mając na uwadze rozmiary, złożoność i kontrowersyj-ność tej problematyki, a także uwzględniając mą niewystarczającą jej znajo-mość oraz rozmiary książki, zrezygnowałem z systematycznego zajęcia się tą kwestią. Niniejszą książkę wzbogaciłaby także polemika z prezentacją po-szczególnych faktów i z pewnymi interpretacjami zawartymi w niektórych ze wspomnianych publikacji. Celowe byłoby też wprowadzenie informacji, które nie znalazły się w pierwszym wydaniu ze względu na obawę nadmiernego roz-szerzenia jego objętości bądź spowodowane były przeoczeniem autora.

Spośród autorów recenzji, z reguły bardzo pozytywnych, jedynie prof. Jerzy J. Wiatr zgłosił zastrzeżenia do kilku istotnych tez książki. Aczkolwiek nie skłoniły mnie one do zmiany stanowiska, uważam, że zarówno ze względu na wagę problemów, których dotyczą, jak na to, że zostały uczynione przez wybitnego znawcę teoretycznej problematyki narodu, niewłaściwe byłoby przejście nad nimi do porządku dziennego.

Odpowiedź na nie, a także impulsy płynące z innych recenzji i omówień oraz zawarte w nich uwagi, nakłoniły mnie zarówno do znacznego uzupełnie-nia analizy niektórych kwestii, jak też do wprowadzenia nowych problemów, które nie były (a pewne nie mogły jeszcze być) rozważane w tekście ukończo-nym w 2002 r. Traktuje o nich część pierwsza drugiego tomu. Między innymi z tego powodu książka ma układ dwutomowy, a tom drugi składa się z trzech części.

Drugim powodem jest to, że od ukończenia w zasadzie jesienią 2002 r. tek-stu poprzedniego wydania na obszarze postjugosłowiańskim nastąpiły liczne ważne wydarzenia. Wskazują one, że fatalne następstwa rozbicia Jugosławii nie wygasają, lecz przeciwnie – ogniska pożogi tlą się i mogą się z łatwością rozpalić; potwierdzają one też trafność szeregu analiz i prognoz zawartych w pierwszym tomie.

Celowość chociażby zwięzłego ich przedstawienia i analizy jest tym więk-sza, że media, nie tylko krajowe, informują o nich rzadko i nadal najczęściej tendencyjnie. Niezmiernie pożądana byłaby próba systematycznego przed-stawienia stanu, w jakim znajduje się teraz obszar postjugosłowiański, jak

28

WSTĘP DO WYDANIA NOWEGO

wielkie spustoszenia w bardzo wielu dziedzinach życia zostały na nim doko-nane. Uczynienie tego wymagałoby jednak istnienia licznych i wiarygodnych opracowań monograficznych oraz znajomości materiałów niepublikowanych. Teraz i w tym miejscu możliwe jest tylko częściowe i zwięzłe zobrazowa-nie stanu faktycznego oraz próba analizy kluczowych problemów. Czynię to w części drugiej drugiego tomu. Trzecią jego część stanowią refleksje koń-cowe. Dominują wśród nich uwagi odnoszące się do przyczyn towarzyszącej rozbijaniu Jugosławii destabilizacji większej części Półwyspu Bałkańskiego i kwestia związku między agresją na Jugosławię a agresją na Irak, traktowa-nia ich jako dwóch aktów tego samego dramatu.

Aczkolwiek, jak wskazują tytuły obu tomów, granice między nimi określa głównie chronologia wydarzeń, granice te nie są nieprzenikalne. Tak więc w tomie pierwszym odnotowane są niektóre wydarzenia i publikacje z roku 2003. Podobnie tom drugi przekracza niekiedy granicę roku 2004.

Wstęp niniejszy byłby niepełny, gdybym po odnotowaniu, iż pierwsze wydanie książki zostało pozytywnie (nieraz wręcz entuzjastycznie) ocenione przez recenzentów, nie wspomniał (by nie powiedzieć: zataił), iż spotkała się ona (a także jej autor) z bardzo ostrym, w stylu niemającym, jeśli się nie mylę, precedensu w dziejach III Rzeczpospolitej atakiem Dawida Warszawskiego w dziennikarskim felietonie na łamach Gazety Wyborczej. Zostałem porów-nany tam do tych, którzy negują istnienie komór gazowych w hitlerowskich obozach śmierci, a Uniwersytet Jagielloński został wezwany do publicznego wytłumaczenia się z tego, że dofinansował tę publikację. Bezprecedensowy charakter tego ataku polega na tym, że był on lekko zawoalowanym po-stulatem wprowadzenia przez uczelnie prewencyjnej cenzury prac nauko-wych. Uważam, że winien jestem Czytelnikowi przedstawienie głównych tez tego felietonu, całości mojego sprostowania i pełnego tekstu odpowie-dzi Dawida Warszawskiego. Czynię to w pierwszej części drugiego tomu. Redakcja zobowiązana jest do opublikowania sprostowania tylko wówczas, gdy odpowiada ono ustalonym w prawie prasowym wymogom. Sprostowanie owo nie mogło więc zawierać merytorycznej polemiki.

Ostatnia kwestia wymagająca, jak sądzę, chociażby krótkiego odnoto-wania we wstępie, związana jest z powtarzającymi się w recenzjach uwaga-mi dotyczącymi stylu i języka książki, ale ma charakter generalny. Dr Lech M. Nijakowski twierdzi w swej wielce pozytywnej recenzji: „Już na początku trzeba odnieść się do szczególnego – jak na opracowanie naukowe – stylu książki. Autor nie obawia się formułować mocnych tez i ocen (zawsze skru-pulatnie uzasadnionych), co sprawia, że jego sympatie i antypatie są wyraźnie widoczne”5. Jerzy J. Wiatr pisze: „(…) nie budzi we mnie sprzeciwu to, że

5 Przegląd Zachodni 2005, nr 1, s. 183–188.

29

WSTĘP DO WYDANIA NOWEGO

Marek Waldenberg – jeden z najwybitniejszych znawców problematyki naro-dowej w Europie Środkowej i Wschodniej, pisząc o tym, co w ostatnim dzie-sięcioleciu ubiegłego wieku stało się w Jugosławii, wychodzi poza tradycyjną rolę uczonego, że pisze w sposób głęboko zaangażowany, z widocznym dąże-niem do przedstawienia argumentów strony serbskiej (…)”6. Istotnie pisałem w tomie pierwszym i piszę w tomie drugim w sposób głęboko zaangażowany, przedstawiam bardzo liczne argumenty obalające bądź podważające bardzo wiele kierowanych przeciwko Serbom zarzutów (często absurdalnych, grote-skowych). Nie są to jednak, jak Czytelnik z łatwością dostrzeże, argumenty serbskie, bo rzadko są oparte na materiałach bądź źródłach serbskich, często natomiast na źródłach i materiałach zachodnich.

Nie ukrywam swych sympatii i emocji. Nie czynię tego, bo nawet gdybym chciał to uczynić, nie potrafiłbym. Nieraz twierdzono, że deklaruję je wręcz ostentacyjnie. Kwestia podstawowa polega na tym, czy nieukrywanie emocji i zaangażowania przystoi autorom prac naukowych i czy autentyczny brak emocji jest zawsze chwalebny. Czy o tragicznych wydarzeniach historycz-nych należy pisać tak samo jak na przykład o dziejach rozbudowy kolejnic-twa? Czy naganne są emocje, głębokie zaangażowanie w pracach, by posłu-żyć się skrajnymi przykładami, o Holokauście, o zabójstwie w czasie I wojny światowej w Turcji ponad miliona Ormian, o wymordowaniu w czasie II woj-ny światowej przez chorwackich skrajnych nacjonalistów setek tysięcy (po-nad 300 tys. według jednych źródeł, około 750 tys. według innych) Serbów (por. t. I, s. 119–120), o wymordowaniu, głównie na Wołyniu, w okresie nie-mieckiej okupacji przez ukraińskich skrajnych nacjonalistów około 100 tys. Polaków, o ogromnej zbrodni etnicznej w Ruandzie i trwającej jeszcze ma-sakrze w południowym Sudanie? Ale także o dokonanych w czasie II wojny światowej i nieraz po jej zakończeniu niezliczonych zbrodniach etnicznych, których ofiarami nie były naraz aż tysiące bądź miliony ludzi.

Zajmując się w mych poprzednich książkach stosunkami etnicznymi i na-rodowymi w Europie Środkowo-Wschodniej w długim XIX wieku, miałem już do czynienia z przybierającymi nieraz krwawy charakter antagonizmami etnicznymi na Bałkanach (o niektórych mowa jest w tej książce) i z przypad-kami pogromów Żydów na ziemiach carskiej Rosji. W czasie I wojny świato-wej i w okresie międzywojennym, w następstwie szeregu przyczyn, antagoni-zmy stawały się bardziej powszechne i brutalne. Niewyobrażalny do II wojny światowej charakter i rozmiary przybrały w czasie jej trwania.

Pisząc niniejszą książkę, zdawałem sobie sprawę, że, jak na to zwrócono uwagę, jej język i styl są inne niż tamtych moich książek, znacznie bardziej nasycone emocjami. A przecież tamte traktowały między innymi o barbarzyń-

6 J.J. Wiatr, „Spór…”, op. cit., s. 137–138.

30

WSTĘP DO WYDANIA NOWEGO

skich zbrodniach, które działy się niemal na moich oczach, których ofiarą stał się kilka miesięcy po rozpoczęciu okupacji niemieckiej, w paździer-niku 1941 r., mój ojciec i których sam mogłem z łatwością stać się ofiarą. Mieszkałem z matką do wiosny 1944 r. na Wołyniu, a na dobitek przez kilka-naście miesięcy w miasteczku Maniewicze, wokół którego ukraińscy nacjo-naliści spod znaku UPA wymordowali niemal wszystkich Polaków, i wciąż istniało realne niebezpieczeństwo, że jeśli nie tej, to następnej nocy uczynią to również w Maniewiczach. Żydów już latem 1942 r. wymordowali Niemcy przy pomocy policji złożonej z ukraińskich nacjonalistów.

W tej książce piszę o wydarzeniach dotyczących kraju przez długi czas nieznanego mi, obcego, niezagrażających mnie i moim bliskim. Znaczną sympatią zacząłem Jugosławię darzyć w okresie narastania Października. Uważany w Krakowie za czołowego rewizjonistę, dopatrywałem się w syste-mie jugosłowiańskim cech zbliżających go do socjalizmu, a nie do jego paro-dii istniejącej w ZSRR i w krajach tzw. demokracji ludowej. Powtarzające się dość często od 1957 r. wyjazdy do tego kraju potęgowały moją sympatię do zamieszkujących go ludzi, do Jugosłowian. Pierwszymi, których serdeczność, nieco rubaszna, szczególnie mnie ujęła, byli kierowca, sarajewski muzułma-nin, i niedawny partyzant sarajewski Serb. Te i liczne inne kontakty nie mogą jednak wyjaśnić intensywności emocji, o których mowa.

Ich źródłem, jak sądzę, są te szczególne cechy niszczenia tego kraju bądź niszczeniu towarzyszące, o których wielokrotnie będzie tutaj mowa. Często piszę też o arogancji i towarzyszącej jej ignorancji, o cynizmie i bezwstydnym zakłamaniu dziennikarzy i polityków ponoszących szczególną odpowiedzial-ność za zdruzgotanie Jugosławii oraz za śmierć około 100 tys. osób, tułaczkę ponad miliona, poniżenia i masowe ubóstwo, upadek ekonomiczny i moralny. W przemówieniu Clintona uzasadniającym rozpoczęcie bombardowań trze-ciej Jugosławii ani jeden z patetycznie prezentowanych argumentów nie był prawdziwy. Wtórowali mu m.in. liczni prezydenci, premierzy, ministrowie spraw zagranicznych i pomniejsi dygnitarze głównie państw wchodzących w skład NATO.

Dawałem już wyraz (w rozmowie z red. Przemysławem Wielgoszem) prze-konaniu, iż przybierające na sile zjawisko okłamywania społeczeństw przez wielu polityków, także zajmujących najwyższe stanowiska, i fakt, że uchodzi im to z reguły bezkarnie, że ludzie przyzwyczajają się do tego i łatwo o tym zapominają, stanowi jedną z najważniejszych przyczyn tego, iż demokratycz-ny charakter ustrojów licznej grupy państw staje się coraz bardziej pozorny i coraz bardziej zagrożony7.

7 Por. „Porozmawiajmy o Jugosławii. Z prof. Markiem Waldenbergiem z Uniwersytetu Jagiellońskiego rozmawia Przemysław Wielgosz”, Trybuna (Aneks) z 14–15 sierpnia 2003 r.

31

WSTĘP DO WYDANIA NOWEGO

Kłamliwi politycy nie są oczywiście zjawiskiem nowym. Problem polega jednak zwłaszcza na tym, że plaga ta powszednieje, upowszechnia się także w państwach szczycących się swymi bogatymi tradycjami demokratycznymi, konsekwentnie demokratycznym charakterem, także w takim państwie, które prezentuje się jako wzór demokracji i obwieszcza, iż ma misję ustanawiania jej w państwach, w których ów najlepszy z ustrojów nie istnieje, a nawet ni-gdy nie istniał.

Nową i ogromnie doniosłą cechą rozbijania Jugosławii była rola odegra-na przez masowe media, medialna kampania dezinformacji i szkalowania Jugosławii i narodu serbskiego. Zasługuje ona na szczegółowe monograficz-ne opracowanie. Poświęcono jej za granicą trochę cennych publikacji. Piszę o niej w niejednym miejscu pierwszego tomu.

Sądzę, że celowe jest odnotowanie jeszcze jednej okoliczności, która może wyjaśniać siłę emocji. Rozbijanie Jugosławii rozpoczęło się niemal równo-cześnie z rozpadaniem się bloku radzieckiego i ZSRR oraz z rewolucyjnymi przemianami w krajach tzw. realnie istniejącego socjalizmu. Towarzyszyły temu gromkie, chociaż budzące często, także u mnie, sceptycyzm, zapew-nienia o „końcu historii” i wywołujące wielkie nadzieje, również u mnie, za-powiedzi sprawiedliwego „nowego porządku światowego”. Wprawdzie już w pierwszym okresie procesu rozbijania Jugosławii miały miejsce wydarze-nia, które mogły podważać te nadzieje, ale dopiero dalszy jego przebieg coraz wyraźniej niweczył je, potwierdzając opinię, że wkraczamy w okres „nowe-go nieporządku światowego”. Agresja zdominowanego przez USA NATO na Jugosławię, pierwsza od 1945 r. wojna w Europie, wojna bezprawna i niczym nieusprawiedliwiona, wskazywała, jak groźny jest ten nowy „porządek”, i za-powiadała kolejny krwawy wiek.

Emocje nie są równoznaczne z tendencyjnością, chociaż mogą do niej nie-raz z łatwością prowadzić. Ale do tendencyjności prowadzą też łatwo inne drogi, na przykład troska o poprawność polityczną, o różnego rodzaju korzy-ści, strach. Zdając sobie sprawę z emocjonalnego zaangażowania, tym usil-niej starałem się unikać tendencyjności, a także pochopnych sądów. Niemal wszystkie wyrażone w druku opinie o pierwszym wydaniu tej książki pozwo-liły mi sądzić, że starania nie poszły na marne.

Publikacja nowego wydania pracy sprawia mi tym większą przyjemność, że daje mi sposobność złożenia serdecznych podziękowań tym wszystkim, osobom zaprzyjaźnionym, znajomym i nieznajomym, którzy utwierdzali mnie w przekonaniu, że powinienem tę książkę napisać, a także, mimo innych licznych obowiązków, opracować nowe jej wydanie. W niejednym przypadku słowom zachęty towarzyszyło umożliwienie mi zapoznania się z niektórymi publikacjami. W szczególności wdzięczny jestem Pani Profesor UJ dr hab.

WSTĘP DO WYDANIA NOWEGO

Hannie Kowalskiej-Stus i Panu red. Hubertowi Kuberskiemu. Profesorowi zw. dr. hab. Tadeuszowi Kowalikowi, Koledze z okresu krakowskich stu-diów, a z biegiem czasu Przyjacielowi, winien jestem szczególną wdzięcz-ność za przeczytanie manuskryptu drugiego tomu i cenne uwagi. Dyrektorowi Wydawnictwa Naukowego „Scholar”, Profesorowi Jackowi Raciborskiemu oraz całemu Zespołowi, w szczególności Pani redaktor Annie Raciborskiej oraz Pani redaktor Annie Kaniewskiej, pragnę podziękować za okazywaną mi cierpliwość.

Niedostępne w wersji demonstracyjnej.

Zapraszamy do zakupu

pełnej wersji książki

w serwisie

Okładka Strona tytułowaSpis treściWSTĘP DO WYDANIA NOWEGOWPROWADZENIETOM I: 1991–2002CZĘŚĆ I. ROZBICIE JUGOSŁAWIIROZDZIAŁ 1. JUGOSŁAWIA „WIĘZIENIEM NARODÓW”? ROZDZIAŁ 2. JUGOSŁAWIA „SZTUCZNYM PAŃSTWEM”? ROZDZIAŁ 3. PRZYCZYNY ROZBICIA JUGOSŁAWII

CZĘŚĆ II. PROBLEM SERBSKI W CHORWACJIROZDZIAŁ 4. SERBOWIE W CHORWACJI ROZDZIAŁ 5. MASAKRA SERBÓW W TZW. NIEZALEŻNYM PAŃSTWIE CHORWACKIMROZDZIAŁ 6. WCZEŚNIEJSZE DZIEJE STOSUNKÓW SERBSKO-CHORWACKICHROZDZIAŁ 7. KONFLIKT SERBSKO-CHORWACKI W LATACH 1990–1995

CZĘŚĆ III. BOŚNIA I HERCEGOWINA – PAŃSTWO SZTUCZNEROZDZIAŁ 8. SECESJA I UZNANIE NIEPODLEGŁOŚCI ROZDZIAŁ 9. REPUBLIKA INNA NIŻ POZOSTAŁEROZDZIAŁ 10. DZIEJE WSPÓŁŻYCIA – WZÓR MULTIKULTUROWOŚCI CZY KRAJ STRACHU I NIENAWIŚCI? ROZDZIAŁ 11. POCZĄTEK PAŃSTWA POCZĄTKIEM WOJNY ROZDZIAŁ 12. ANTYSERBSKA WOJNA PROPAGANDOWA – „PIERWSZA W DZIEJACH WOJNA MEDIALNA, WIRTUALNA” ROZDZIAŁ 13. KILKA UWAG O ZBRODNIACH I KŁAMSTWACH O NICH ROZDZIAŁ 14. PRÓBY POKOJOWEGO ZAKOŃCZENIA KONFLIKTU ROZDZIAŁ 15. POROZUMIENIE POKOJOWE Z DAYTON – BOŚNIA I HERCEGOWINA PAŃSTWEM PODWÓJNIE SZTUCZNYM ROZDZIAŁ 16. FIASKO POLITYKI ZACHODU

CZĘŚĆ IV. PROBLEM KOSOWAROZDZIAŁ 17. SPECYFIKA PROBLEMU ROZDZIAŁ 18. DZIEJE ANTAGONIZMU ALBAŃSKO-SERBSKIEGO W ROZDZIAŁ 19. OD POŁOWY LAT 70. XIX WIEKU DO II WOJNY ŚWIATOWEJ ROZDZIAŁ 20. KOSOWO OD POWSTANIA DRUGIEJ JUGOSŁAWII DO POŁOWY LAT 60ROZDZIAŁ 21. KOSOWO „DRUGĄ ALBANIĄ” ROZDZIAŁ 22. WYBUCH ALBAŃSKIEGO SEPARATYZMU ROZDZIAŁ 23. DROGA DO WOJNY ROZDZIAŁ 24. ATAK NATO NA JUGOSŁAWIĘ ROZDZIAŁ 25. ATAK BYŁ WOJNĄ I AGRESJĄ ROZDZIAŁ 26. AGRESJA NATO A „HUMANITARNA INTERWENCJA”. ROZDZIAŁ 27. BRUDNA „CZYSTA WOJNA” ROZDZIAŁ 28. POTĘGUJĄCY SIĘ DYLEMAT NATO – WOJNA LĄDOWA CZY GOTOWOŚĆ DO PERTRAKTACJI ROZDZIAŁ 29. WOJNA ZWYCIĘSKA? ROZDZIAŁ 30. SUKCES POLITYCZNY? ROZDZIAŁ 31. FAKTYCZNE CELE WOJNY ROZDZIAŁ 32. PYRRUSOWE ZWYCIĘSTWO. NIEZAMIERZONE NASTĘPSTWA WOJNY POSŁOWIE

TOM II: 2002–2004CZĘŚĆ I. KONTROWERSJE WOKÓŁ PODSTAWOWYCH PROBLEMÓWROZDZIAŁ 1. SPÓR O PRZYCZYNY ROZBICIA JUGOSŁAWII ROZDZIAŁ 2. STOSUNEK DO SEPARATYZMU SŁOWEŃSKIEGO I CHORWACKIEGO. PRAWO DO SECESJI? ROZDZIAŁ 3. SREBRENICA – JAK DOSZŁO DO MASAKRY, JAKIE BYŁY JEJ ROZMIARY? ROZDZIAŁ 4. LUDOBÓJSTWO – TERMIN MGLISTY, ALE PRZYDATNY POLITYCZNIE ROZDZIAŁ 5. TRYBUNAŁ HASKI ROZDZIAŁ 6. FIASKO PROCESU MILOŠEVICIA?.

CZĘŚĆ II. OBSZAR POSTJUGOSŁOWIAŃSKI PO ZLIKWIDOWANIU TRZECIEJ JUGOSŁAWIIROZDZIAŁ 7. SERBIA ROZDZIAŁ 8. TERAŹNIEJSZOŚĆ I PRZYSZŁOŚĆ KOSOWA ROZDZIAŁ 9. CZARNOGÓRA – KOMU POTRZEBNA JEST NIEPODLEGŁOŚĆ? ROZDZIAŁ 10. BOŚNIA I HERCEGOWINA

CZĘŚĆ III. REFLEKSJE KOŃCOWEROZDZIAŁ 11. „KONSTRUKTYWNA NIESTABILNOŚĆ”? ROZDZIAŁ 12. JUGOSŁAWIA I IRAK – DWA AKTY JEDNEGO DRAMATU

INDEKS NAZWISK