SAĞLIK TURİZMİ YOL HARITASI

1

BATI AKDENİZSAĞLIK TURİZMİ KÜMELENME ÇALIŞMASIİHTİYAÇ ANALİZİ VE YOL HARİTASI

BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI

Sağlık Turizmi Yol Haritası

2


3

1. Yönetici Özeti ...............................................................................................................102. Giriş ..............................................................................................................................14

2.1. Arka Plan ve Çerçeve .......................................................................................... 142.2. BAKA’nın Amacı ................................................................................................... 162.3. Yol Haritası Geliştirme Süreci ............................................................................. 182.3.1. Devlet Politikaları ve Destek Mekanizmalarındaki Değişiklikler ................... 182.3.2. Sektör Analizi ................................................................................................... 192.3.3. Çalışma Metodolojisi ....................................................................................... 20

3. Küme Analizi ...............................................................................................................243.1. Yerel Ekonomi ..................................................................................................... 243.2. Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi ............................................................... 253.2.1. Dünyada Sağlık Turizmi .................................................................................. 273.2.2. Türkiye’de Sağlık Turizmi ................................................................................. 303.3. Batı Akdeniz Sağlık Turizmi Kümelenme Analizi ............................................... 333.3.1. Faktör Şartları .................................................................................................. 333.3.2. Firma Stratejileri ve Rekabet .......................................................................... 433.3.3. Talep Koşulları ................................................................................................. 443.3.4. İlgili ve Destekleyici Sektörler ......................................................................... 463.3.5. Sağlık Turizmi Çalışmasında İşbirliği Yapılan Kurumlar ............................... 493.3.6. Sonuç ............................................................................................................51

4. Sağlık Turizmi Sektörünün Gelişimi İçin Gerekli Yetenek ve Kabiliyetler .................565. Sağlık Turizmi Sektörü İçin Gelişim Projeleri .............................................................59

5.1. Gelişme ve Öğrenme Boyutu Stratejileri .......................................................... 595.2. İçsel Süreçlere İlişkin Stratejiler ........................................................................ 605.3.Müşteri, Ürün ve Hizmetlere İlişkin Stratejiler .................................................... 62 5.4. Finansal ve Paydaş Tatmini Stratejileri ............................................................ 63

KAYNAKÇA ........................................................................................................................65

İÇİNDEKİLER

5

Tablolar Dizini

Şekiller Dizini

Tablo 1: Antalya İlinde Belirlenen Stratejik Sektörler ................................................. 17

Tablo 2: BAKA Sağlık Turizmi Kümelenme Saha Çalışmasında Görüşülen Kurumlar ...................................................................................................... 21

Tablo 3: Batı Akdeniz Bölgesinin Nüfus İstatistikleri ................................................... 25

Tablo 4: Sağlık Turizminde Türkiye’nin Hedef Ülkeleri ............................................... 32

Tablo 5: Türkiye’de Sağlık Hizmeti Alan Yabancı Hasta Sayıları.................................. 33

Tablo 6: Sağlık Turizminde Ücret Karşılaştırması ........................................................ 33

Tablo 7: Batı Akdeniz’de Sağlık Eğitimi Veren Kurumlar ............................................. 39

Tablo 8: Sağlık Turizminde Başarı Unsurları ve Gerekli Yetenek ve Kabiliyetler .................................................................................... 56

Şekil 1: İllere Göre Özel Hastane Sayıları ......................................................................15Şekil 2: Kümelenme Rekabet Elması Analizi1 ...............................................................20Şekil 3: Türkiye Haritası ve BAKA Bölgesi .....................................................................24Şekil 4-4-1: Sağlık Turizmi Güzergâhları ...................................................................29,30Şekil 5: BAKA Sağlık Turizmi Çalışması Küme Haritası ................................................35


6


7

8

AB Avrupa BirliğiADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt SistemiAKSİD Antalya Sağlık İşletmeleri DerneğiANSAT Antalya Sağlık Turizmi DerneğiAr-Ge Araştırma ve GeliştirmeATSO Antalya Ticaret ve Sanayi OdasıARO Antalya Rehberler OdasıBAKA Batı Akdeniz Kalkınma AjansıBMOP Birleşmiş Milletler Ortak ProgramıBSTB Bilim Sanayi ve Teknoloji BakanlığıEB T.C. Ekonomi BakanlığıGSMH Gayri Safi Milli HasılaJCI Joint Commission InternationalKOSGEB KOBİ Geliştirme ve Destekleme İdaresi BaşkanlığıMDG-F Bin Yıl Kalkınma Hedefleri FonuSB Sağlık BakanlığıTHTDC Turkish Health Tourism Developing CouncilTÜİK Türkiye İstatistik KurumuTÜROFED Türkiye Otelciler FederasyonuSAYD Seyahat Acenteleri Yöneticileri DerneğiKHGBS Kamu Hastaneleri Birliği Genel SekreterliğiKTB Kültür ve Turizm BakanlığıUNDP Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

Kısaltmalar


9


10

Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA), 14 Temmuz 2009 tarih ve 2009/15236 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuş olup, Antalya, Isparta ve Burdur illerinin ekonomik kalkınması için çalışan kamu tüzel kişi-liğini haiz bir kamu kuruluşudur. BAKA, diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde gerek verdiği mali destekler gerekse bölgeye yatırımcı çekme ve yatırım destek faaliyetleri ile bölgenin ekonomik iş hacmini büyütme hedefi doğrultusunda çalışmalarına devam etmektedir.

BAKA, Birleşmiş Milletler Ortak Programı (BMOP) ile işbirliği içerisinde kümelenme çalışmaları başta ol-mak üzere Batı Akdeniz’de ekonomik kalkınma ve istihdamın artırılması için çeşitli faaliyetlerde bulun-muştur. Yürütülen faaliyetler kapsamında BAKA, BMOP ile birlikte, 2011 ve 2012 yıllarında tohumculuk ve yatçılık sektörlerinde konunun paydaşları ile birlikte kümelenme çalışmaları yürütmüştür.

Tohumculuk kümelenme çalışmasının tamamlanmasının ardından, Tohum Sanayicileri ve Üreticileri Alt Birliği (TSÜAB), Uluslararası Rekabeti Geliştirme Projesi (UR-GE) desteği kapsamında Ekonomi Ba-kanlığı’na başvurmuş ve başvuru sonrasında 1,6 milyon dolar destek almaya hak kazanmıştır. Destek kapsamında İhracat Genel Müdürlüğü (İGM) uygulayıcı kuruluş, TSÜAB proje başvuru sahibi ve işbirliği ku-ruluşu, Birleşmiş Milletler Ortak Programı (BMOP) ve BAKA da destekleyen kuruluşlar olarak belirlenmiştir.

Yatçılık kümelenme çalışması neticesinde ise, Antalya Serbest Bölge İş Adamları Derneği (ASBİAD), 2 mil-yon dolar değerindeki Antalya Lüks Yat Sektörünün Geliştirilmesi Projesi’nin 1,5 milyon dolarlık kısmı için Ekonomi Bakanlığı UR-GE desteğine başvuru yapılmış ve destek alınmasına hak kazanılmıştır. Destek kap-samında İhracat Genel Müdürlüğü (İGM) uygulayıcı kuruluş, ASBİAD proje başvuru sahibi ve işbirliği kurulu-şu, Birleşmiş Milletler Ortak Programı (BMOP) ve BAKA da destekleyen kuruluşlar olarak belirlenmiştir.

1. YÖNETİCİ ÖZETİ


11

BAKA bu çalışmalara paralel olarak, son dönemde ülkemizde ve özellikle bölgemizde gerek insan kaynak-ları gerekse tesis kapasitesi ile büyük bir potansiyele sahip olan ve turizmin çeşitlendirilmesinde ve on iki aya yayılmasında önemli bir rol oynayabilecek sağlık turizmi konusunda da bir kümelenme çalışma-sı yürütmektedir.

Kümelenme, dünyada rekabetçiliğin ve yenilikçiliğin güçlendirilmesi amacıyla kurgulanmış bir gelişme ve kalkınma modelidir. Kümelenmede, işletmelerin uluslararası pazarda rekabet gücünü artırmak, birbi-riyle iş yapan firmaların ortak hareket etmesini ve bilgi paylaşımını sağlamak ve sektörün pazar payını artırmak hedeflenir.

BAKA’nın BMOP ile Antalya’da yürüttüğü sağlık turizmi kümelenme çalışmalarının hedefi, sağlık kuruluş-ları, sigorta şirketleri, seyahat acenteleri, ilgili STK’lar, üniversiteler, konaklama tesisleri ve kamu kurumları arasında işbirliğini, ortak hareket etme ve yapıcı rekabet gücünü geliştirmek ve böylelikle bölgenin sağ-lık turizminde pazar payını artırarak ekonomik kalkınmaya katkı sağlamaktır.

BAKA tarafından yürütülen çalışmalar kapsamında, BM uzmanları ile 2012 yılının Haziran ayında yapılan hazırlık toplantıları sonrasında sağlık turizmi kümelenme çalışmaları konusunda bir iş planı oluşturul-muştur.

Hazırlanan iş planına göre aşağıdaki faaliyetler gerçekleştirilmiştir;

➢ Aralık 2012 - Ocak 2013 döneminde sektörde faaliyet gösteren sağlık kuruluşları, sigorta şirket-leri, seyahat acenteleri, STK’lar, üniversiteler, konaklama tesisleri ve kamu kurumları ile anket ve röportajların yapılması

➢ 2013 Ocak ayı sonunda yapılan çalışmaların durumu ve gelinen aşamanın değerlendirilmesi

➢ Şubat-Mart 2013 döneminde Mevcut Durum Analizi Raporunun oluşturulması

➢ Nisan-Mayıs 2013 döneminde Haritalama Çalışmalarına başlanması

➢ Mayıs 2013’de birinci çalıştayın yapılması


12

➢ Ağustos-Ekim 2013 döneminde Nihai Raporun oluşturulması ve Ekonomi Bakanlığı, Bilim, Sana-yi ve Teknoloji Bakanlığı ve diğer kurumlarca kümelenme çalışmaları için sağlanan Kamu Destek-lerine Başvuru yapılması

BAKA, söz konusu iş planı çerçevesinde Batı Akdeniz bölgesinde sağlık turizmi yapan hastane, klinik ve özel fizik tedavi merkezi, seyahat acenteleri ve konaklama tesisleri gibi 40’a yakın kurum ve kuruluşu ziyaret etmiş ve sektörün sorunları ve bu sorunlar için geliştirilebilecek çözüm önerileri konusunda görüş alışveri-şinde bulunmuştur. Saha çalışmalarını tamamladıktan sonra Mayıs 2013 tarihinde konunun paydaşlarını bir araya getiren ve saha çalışmalarının sonuçlarının paylaşıldığı geniş katılımlı bir çalıştay yapılmıştır.

Antalya Valiliği önderliğinde başlatılan ve BAKA tarafından yürütülen söz konusu analiz çalışmaları netice-sinde Sağlık Turizmi Kümelenmesi İhtiyaç Analizi ve Yol Haritası tamamlamıştır. Bundan sonraki adım olan devlet desteklerine başvuru sürecinde Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kümelenme Destek Prog-ramına ve Ekonomi Bakanlığı’nın 2012/4 sayılı Tebliği ile verilen sağlık turizmi desteklerine başvurulması öngörülmüştür.

BAKA, söz konusu başvurular için gereken Kümelenme Birlikteliği’nin oluşturulması ve desteklerle ilgili ortak strateji oluşturulması amacıyla çeşitli çalışmalar yürütmüştür. Bu çalışmalar kapsamında özel has-tane, poliklinik, seyahat acentesi, otel, havayolu şirketi, sigorta şirketi, havaalanı işletmeciliği gibi sağlık turizmi paydaşlarını düzenlediği toplantılarda bir araya getirmiştir. Gelinen noktada, sağlık turizmi kap-samında kamu desteklerine başvuru süreci Ocak 2014 tarihi itibari ile Antalya Ticaret ve Sanayi Odası (ATSO) koordinatörlüğünde yürütülmektedir.


13


14

2. GİRİŞ2.1. Arka Plan ve Çerçeve

Sağlık turizmi sektörü, son yıllarda büyük bir ivme kazanmış ve dünyada yaklaşık 100 milyar dolarlık bir pazar payıyla son derece önemli bir turizm dalı haline gelmiştir. Dünya’da sağlık turizmi alanında öne çıkan ülkeler arasında yer alan Türkiye bu konuda ilk on ülke arasına girmeyi başarmıştır. Türkiye’de, 47 adet JCI akreditasyonuna sahip hastane bulunmaktadır.

Sağlık turizmi, Batı Akdeniz’de turizmin çeşitlendirilmesi ve on iki aya yayılmasında önemli bir yer tut-maktadır. Bölge, sahip olduğu kaliteli hizmet veren hastaneleri, deneyimli doktorları, tüp bebek merkez-leri ve uluslararası saygınlığı olan üniversiteleri ile sağlık turistlerinin taleplerini üst düzeyde karşılayabile-cek durumdadır. Hastane kalitesinin akreditasyonu, tedavinin sıra beklemeden zamanında yapılabilmesi ve tatil imkânlarının çeşitliliği bölgeyi güçlü kılan unsurlardır.

➢ Batı Akdeniz’de 2 tane JCI akreditasyona sahip sağlık kuruluşu bulunmaktadır.

➢ Batı Akdeniz’de 30’u özel, 31’i devlet, 3’ü üniversite olmak üzere toplamda 64 hastane vardır.

➢ 2013 yılında Batı Akdeniz’de yaklaşık 7 bin sağlık turisti ağırlanmıştır.

➢ Batı Akdeniz’de yaklaşık 7300 yatak kapasitesi vardır ve 17 bin 500 sağlık personeli ile hizmet vermektedir.

➢ Batı Akdeniz’e en çok sağlık turisti sırasıyla Almanya, Rusya, Hollanda, İngiltere’den gelmektedir.

➢ Batı Akdeniz, Türkiye’de Yurt Dışı Yabancı Hasta İl Koordinasyon Merkezi olan 7 bölgeden biridir.

Batı Akdeniz bölgesi İstanbul ve Ankara’dan sonra ülkede en çok özel hastaneye sahip bölge konumun-dadır. Özel hastanelerin Türkiye genelindeki dağılımını gösteren tablo aşağıda verilmiştir.


15

Batı Akdeniz, Dünya’da ve Türkiye’de sağlık konusunda ilklere imza atan bir bölgedir. Dünya’da gerçek-leştirilen kadavradan ilk rahim nakli ve ilk aynı anda kalp, böbrek ve damar nakli; Türkiye’de gerçek-leştirilen ilk çift kol nakli ve ilk yüz nakli, Batı Akdeniz bölgesinde sağlık alanında ulaşılan önemli başarı-lar arasındadır.

Batı Akdeniz bölgesinde gerçekleştirilen organ nakilleri ve tarihleri aşağıda verilmiştir.

➢ Dünyada İlk Kadavradan Rahim Nakli- 08.08.2011

➢ Dünyada İlk Aynı Anda Kalp, Böbrek ve Damar Nakli- 02.03.2012

İstanbul, 150

Manisa, 9Mugla, 10

Gaziantep, 11Konya, 11

Mersin, 11Kocaeli, 12

Kayseri, 13

Adana, 12

Bursa, 13

İzmir, 21

Antalya, 25 Ankara, 29

Şekil 1: İllere Göre Özel Hastane Sayıları

Kaynak; Sağlık Bakanlığı, 2011


16

➢ Dünyada İlk Aynı Hastaya 2 Kol Ve 1 Bacak Nakli- 21.01.2012

➢ Türkiye’de Aynı Anda İlk Kalp Ve Böbrek Nakli- 12.05.2009

➢ Türkiye’de İlk Çift Kol Nakli- 25.09.2010

➢ Türkiye’de İlk Yüz Nakli- 21.01.2012

➢ Türkiye’de Dördüncü Yüz Nakli- 15.05.2012

Antalya’da gerçekleştirilen söz konusu organ nakilleri bölgenin sağlık alanında tanınmasında büyük rol oy-namıştır. Sağlık turizmi açısından da oldukça önemli olan bu başarılar, bölgenin marka değerini artırmıştır.

Antalya İl Sağlık Müdürlüğü verilerine göre, 2013 yılında Antalya’da toplamda 118 bin 661 yabancı hasta tedavi edilmiş, bunun 110 bin 211’i Turistin Sağlığı, 6 bin 225’i Sağlık Turizmi, geriye kalan 2 bin 223 has-tanın ise SGK anlaşmalı ve ikili anlaşmalar kapsamında tedavi edildiği belirtilmiştir. Sağlık Turizminde An-talya’ya hasta gönderen ilk beş ülke sırasıyla Almanya, Rusya, Libya, Kazakistan, Azerbaycan ve Norveç’tir. Gelen hastaların ağırlıklı olarak özel hastaneleri tercih ettikleri ve göz, nefroloji, kadın doğum, diş, çocuk ve genel cerrahi branşlarında tedavi oldukları görülmüştür.

Bunlara ek olarak, Batı Akdeniz ileri yaş ve engelli turizminde de büyük bir rekabet avantajına sahiptir. Sahip olduğu ılıman iklim koşulları ve özellikle Avrupa’ya olan coğrafik yakınlığı sebebiyle, Avrupa’da hızla artan yaşlı nüfus için önemli bir varış noktası olmaktadır.

2.2. BAKA’nın amacı

BAKA’nın BM Ortak Programı ile işbirliği içerisinde yürüttüğü ortak çalışmalar kapsamında iki hedef belir-lenmiştir;

• SektöranalizleriileBölgeninstratejiksektörlerinbelirlenmesi,

• BelirlenensektörlerdeKümelenmeçalışmalarınınyapılması.


17

Yapılan kapsamlı saha çalışmaları ve analizler sonucunda Antalya için stratejik önem taşıyan ilk on sek-tör belirlenmiş ve bu sektörlerden dokuz tanesi için mevcut durumları, rekabet edebilirlikleri, istihdama potansiyel katkıları, gelişme olanakları ve işbirliği fırsatları kapsamlı bir kıyaslama çalışması ile analiz edil-miştir. Bu rapora Ortak Program internet sitesi üzerinden ulaşılabilir.

Kesme çiçek İklimlendirme cihazlarıYapı Gereçleri Lüks motor yat imalatıSağlık turizmi İşlenmiş gıdaToplantı, teşvik, kongre, sergi turizmi Tohumluk Üretim ve İşlemeEmeklilik Turizmi

Tablo 1 : Antalya İlinde Belirlenen Stratejik Sektörler

Kaynak; Öncelikli Sektörlerin Stratejik Taraması, MDG-F UNJP, 2010

Yapılan analiz çalışmalarının sonuçları sektör temsilcilerine sunulmuş ve proje kapsamında yapılması planlanan kümelenme ve ortak işbirliği çalışmalarına ilgileri ve yeterlilikleri tespit edilmeye çalışmıştır. Sektör seçimi yapılırken sektördeki firmaların yoğunluğu kadar; aktörler arası ilişkiler, tamamlayıcı / des-tekleyici sektörlerin mevcudiyeti, lider / İşbirliği kuruluşlarının bulunması, kayıtlı ve uzun süreli istihdam sağlama potansiyeli gibi unsurlar da dikkate alınmıştır. Bu değerlendirmeler ışığında; Sağlık Turizmi ve Tablo.1’de anılan diğer sektörlerde kümelenme çalışmalarının yapılmasına karar verilmiştir.

BAKA tarafından yürütülen sağlık turizmi kümelenme çalışmalarının hedefleri şu şekilde sıralanabilir;

➢ Kurumların uluslararası pazarda rekabet gücünü artırmak

➢ Batı Akdeniz’i sağlık turizminde bir marka haline getirmek

➢ Bölgesel ekonomik gelişmeye katkı sağlamak

➢ Sağlık sektöründe ve destekleyici sektörlerde istihdamı ve işbirliğini artırmak


18

2.3. Yol Haritası Geliştirme Süreci

2.3.1. Devlet Politikaları ve Destek Mekanizmalarındaki Değişiklikler;

Türkiye’deki Bölgesel Kalkınmaya yönelik çabaların temelleri, 1960’lardan itibaren hazırlanmakta olan “5 yıllık Ulusal Kalkınma Planları” na dayanmaktadır. Bu planlamalar ve bölgesel kalkınmaya yönelik çalış-maların büyük bir kısmı merkezi yatırım planları ve merkezi devlet kurumları tarafından planlanmış ve merkezi olarak icra edilmiştir. Bu tür çalışmalara ve karar verme süreçlerine bölge yönetimlerinin, yerel aktörlerin ve yöneticilerin katkısı ise çok kısıtlı olmuştur.

2000’li yıllardan itibaren merkezi planlama yaklaşımı, Avrupa Birliğine katılım süreci ile birlikte değişmeye başlamıştır. Yerel yönetimlere verilen yetki ve kaynaklar arttırılmış, merkezi olarak uygulanmakta olan des-tek mekanizmaları (Ekonomi Bakanlığı, TÜBİTAK, KOSGEB vb.) daha bölgesel, sektörel ve proje bazlı olarak uygulanmaya başlamıştır. Bu kapsamda Bölgesel Kalkınma Ajansları kurulmuş ve bölgesel kalkınma plan-ları hazırlanmaya başlanmıştır. Bu aşamada kümelenme politikaları ve kümelenme çalışmaları yerel aktörlerin bölgelerinin geleceğinde daha fazla söz sahibi olmasını sağlamak ve bölgelerin gelişimi için önemli araçlar olarak öne çıkarılmıştır.

Uygulanmakta olan bölgesel ve sektörel desteklerden yararlanabilmek ve bölgenin ekonomik gelişimine katkı sağlayarak istihdama katkı yapmak maksadıyla BMOP altında belirlenen sektörlerde kümelenme yaklaşımına dayanan bir çalışma yapılmasına karar verilmiştir.

Batı Akdeniz Sağlık Turizmi Sektörü, kümelenme yaklaşımına dayalı çalışma yapılmasına karar verilen ilk 4 sektörden bir tanesidir. Saha çalışmaları ve birebir görüşmeler göstermiştir ki “kümelenme yaklaşımı” yerel aktörler arasında pek de bilinen bir kavram değildir. Bu sebeple yapılan çalışmalarda kümelenme konusunda farkındalık yaratmaya yönelik faaliyetler planlanmış, yürütülen saha çalışmaları sırasında da metodolojiye ilişkin bilgiler firmalarla ve paydaşlarla birebir paylaşılmıştır. Sağlık turizmi sektörünün gelişimini hızlan-dıracak bir yol haritasının oluşturulması hedefiyle önce sektör analizi yapılmış sonrasında da gerçek-leştirilen birebir toplantılar ve yapılan çalıştaylar aracılığı ile taslak küme analizi tamamlanmıştır.


19

2.3.2. Sektör Analizi

Masa başı araştırmalarıyla başlatılan sektör analizi, paydaşlarla görüşmeler ve çalışma grubu toplantıları gibi birincil araştırma faaliyetleri ile devam etmiştir. Bu çalışmaların tümü bu raporda saha çalışmaları olarak adlandırılmaktadır. Saha çalışmalarının yürütülmesinin amacı, iş kümesinin rekabet gücünü, avan-tajları ve dezavantajları ile birlikte, daha iyi kavrayabilmek ve ön saha çalışması raporunu özenle ortaya koyabilmektir. Saha çalışmaları boyunca BAKA ve BM uzmanları hastaneler, firmalar, kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerle mülakatlar gerçekleştirmiştir.

İş kümelerinin rekabet güçlerinin analizi sırasında Prof. Michael Porter’ın Rekabet Elması modelinden yararlanılmıştır. Aşağıda detayı verilen bu çerçeve; dört ana, iki yan parametre kullanarak iş kümesinin rekabet gücünü incelemektedir:

• Faktör(girdi)Koşulları:Faktör (girdi) Koşulları parametresi çerçevesinde [ihtisaslaşmış] işgücü, ham-madde, bilgi kaynakları, fiziki altyapı, finansman gibi iş kümesinin rekabetçiliğini etkileyen unsurlar analiz edilmektedir.

• TalepKoşulları:Rekabet Elması yaklaşımı, talep koşulları parametresi çerçevesinde yerel (ulusal veya bölgesel) talebin doğasını ve yapısını incelemektedir. Özellikle yerel talebin incelenmesinin nedeni, ye-rel talebin bazı özelliklerinin iş kümeleri için rekabetçi üstünlükler sağlaması olarak özetlenebilir. Yerel talebin büyüklüğü veya büyüme potansiyeli de iş kümelerinin rekabetçi kapasiteleri üzerinde etkili ola-bilmektedir.

• İlgiliveDestekleyiciSektörler: Bir iş kümesinin rekabet gücü, o iş kümesi ile ilgili ve/veya destek nite-likli sektörlerin rekabetçiliği ile doğrudan alakalıdır.

• Şirketstratejileriverekabet(iş)ortamı:Rekabet elmasının bu boyutu iş kümesini oluşturan firma-ların izledikleri stratejiler ve birbirleri ile nasıl bir rekabet içinde olduklarını incelemektedir. Yapıcı ve yoğun bir rekabet ortamı, firmaların rekabetçiliklerini olumlu etkiler. Yerel iş ortamının kalitesi (girişim-cilik seviyesi, yabancı sermaye vb.) de bu parametre altında incelenmektedir.


20

• Devlet(kamu)veİşbirliğiYapılanKurumlar: İş kümelerinin rekabetçilikleri kamusal politikalarla ve kamu kurumlarının (merkezi ve yerel) iş kümesinin ihtiyaçlarına duyarlılıkları ile yakından ilgilidir. Fir-malara ve kamu kurumlarına ek olarak iş kümelerinde, iş birliği yapılan kurumlar olarak ifade edilebile-cek, birçok kurum ve kuruluş yer almaktadır. Türkiye’de bu tür kurumlar arasında üniversiteler, odalar, birlikler, dernekler, vakıflar, federasyonlar, organize sanayi bölgeleri, araştırma kurumları ve benzeri yapılar yer almaktadır.

Kümelerin / Sektörlerin rekabetçiliği-ni değerlendirmekte kullanılan baş-ka metotlar olmasına karşın, rekabet elması uzun yıllardır kullanılmakta olan, kabul görmüş bir araç olarak öne çıkmaktadır. Diğer taraftan, AB finansmanı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından 2007-2009 döneminde uy-gulanmış “Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi” Projesi kapsamında rekabetçilik elması kullanılmıştır. Bu sebeple BAKA ve BMOP tarafından hazırlanacak yol haritalarında da aynı yöntemden yararlanılmıştır.

2.3.3. Çalışma Metodolojisi

BAKA, BMOP tarafından yapılan Antalya için Stratejik Sektörlerin belirlenmesi çalışması ilk on sektöre yö-nelik detaylı kıyaslama çalışması ile birlikte genel bir değerlendirme sunmuştur. Kıyaslama çalışması Sağ-lık Turizmi için yurtiçinde Antalya’yı Bursa ve Adana ile yurtdışında da Hindistan ve Tayland ile karşılaştır-

Firma Stratejileri ve Rekabet

İlgili Destekleyici Sektörler

Talep Koşulları

Faktör (Girdi)Şartları

Şekil 2: Kümelenme Rekabet Elması Analizi


21

mıştır. Bölgenin karşılaştırmalı üstünlükleri ile sektörel büyüme potansiyeline dayanan bu analiz sonuçları Antalya’nın kendi içinde önemli bir potansiyel taşırken karşılaştırmalı olarak da özellikle ticaret potansiyeli ile işbirliği olanaklarını ön plana çıkarabileceğini ortaya koymuştur. Netice itibariyle sektör taraması rapo-ru Antalya’nın Bursa ve Adana’ya göre daha fazla gelişme potansiyeli olduğunu ortaya koymakta ve sağlık altyapısı, yetişmiş işgücü ve küme gelişme potansiyeli ile ABD ve Hollanda’ya göre de daha avantajlı oldu-ğunu ortaya koymuştur.

Bu çalışmayı tamamlayacak şekilde tasarlanan saha analizlerinde detaylı firma anketleri yapılarak küme analizi tamamlanmıştır. Sonraki aşamada sektör temsilcileri ile 22 Mayıs 2013’te yapılan çalıştayda bir ara-ya gelinerek bu analizin bulguları tartışılmış ve sektörel gelişim için ihtiyaç duyulan eğitim ve danışman-lık hizmetlerine yönelik ilk taslak geliştirilmiş ayrıca sektörel gelişimi tetikleyecek beceri ve yetenekler de belirlenmiştir. Saha çalışmaları sırasında destek sağlayan kamu kurumları, işletmeler ve STK’lar aşağıdaki listelenmiştir.

Firma İsimleri Kamu Kurumu ve STK’lar1 Memorial Hastanesi 1 Antalya Valiliği2 Medicalpark Hastanesi 2 Antalya İl Sağlık Müdürlüğü3 Dünyagöz Hastanesi 3 Antalya SGK İl Müdürlüğü4 Yaşam Hastanesi 4 Antalya İl Kültür Turizm Müdürlüğü5 Anadolu Hastanesi 5 Antalya Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği6 Medline Hastanesi 6 Akdeniz Üniversitesi7 Medisu Hastanesi 7 Süleyman Demirel Üniversitesi8 Akdeniz Şifa Hastanesi 8 Antalya Ticaret ve Sanayi Odası9 Olimpos Hastanesi 9 Türkiye Otelciler Federasyonu10 OFM Hastanesi 10 Profesyonel Otel Yöneticileri Derneği11 Aspendos Hastanesi 11 TÜRSAB Antalya Bölgesel Yürtüme Kurulu

Tablo 2: BAKA Sağlık Turizmi Kümelenme Saha Çalışmasında Görüşülen Kurum ve Kuruluşlar


22

Firma İsimleri Kamu Kurumu ve STK’lar12 Medstar Hastanesi 12 Antalya Rehberler Odası13 Talya Tıp Merkezi 13 Seyahat Acenteleri Yöneticileri Derneği14 Davraz Yaşam Hastanesi 14 Antalya Sigorta Acenteleri Derneği15 Kariyer Göz Hastanesi 15 Antalya Sağlık Turizmi Derneği16 Özel Isparta Hastanesi 16 Antalya Tanıtım A.Ş. 17 İncident Diş Hastanesi 17 Antalya Tanıtım Vakfı18 Isparta Şifa Hastanesi 18 THY Akdeniz Bölge Müdürlüğü19 SDÜ Tıp Fakültesi 19 Isparta İl Sağlık Müdürlüğü

Tablo 2: BAKA Sağlık Turizmi Kümelenme Saha Çalışmasında Görüşülen Kurum ve Kuruluşlar (devamı)

23


24

Akdeniz Bölgesi’nin batısında yer alan Bölge, liman karayolu ve ulaşımı açısından önemli avantajlara sa-hip bir yapıya sahiptir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre; Batı Akdeniz’in nüfusu 2.833.306 olup, Bölge nüfusu Türkiye gene-linin %3,7’sini oluşturmaktadır.

3.1. Yerel Ekonomi

3. KÜME ANALİZİ

Şekil 3: Türkiye Haritası ve BAKA Bölgesi


25

Nüfus Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç Net Göç Hızı (Binde)Batı Akdeniz Batı Akdeniz 2.833.306 78.473 103.081 24.608 8.72

Tablo 3: Batı Akdeniz Bölgesinin Nüfus İstatistikleri

Kaynak; TÜİK, 2013 ADNKS

Batı Akdeniz Türkiye’nin en fazla göç alan bölgelerinden bir tanesidir. TÜİK’in 2013 ADNKS sonuçlarına göre binde 8.72 oranında net göç hızı artışıyla aldığı 24.608 net göç sayısı ile Bölge, İstanbul, Ankara ve İzmir’den sonra dördüncü sırada bulunmaktadır.

3.2. Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi

İnsanların daha kaliteli sağlık hizmetlerine daha uygun fiyatlarla erişimini sağlayan sağlık turizmi, ülke ekonomisine büyük katkılar sağlamaktadır. Dünya’da yıllık %20 ile %30’luk bir artış hızı ile büyüyen sağlık turizminin 2012 senesinde pazar payının 100 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir. 2008 yılında yurtdı-şına tedavi için giden Amerikalı sağlık turistlerinin toplamda 2,1 milyar dolar harcadıkları, bu sayının 2017 senesinde 50 milyar dolar olacağı tahmin edilmektedir.

Uluslararası bir hasta anketine göre, 60 bin İngiliz hasta 2010 senesinde sağlık amaçlı seyahat etmiştir. Bunların %41’i kozmetik ameliyat, %32si diş, %9u şişmanlık tedavisi, %4,5 ise kısırlık tedavisi için yurtdı-şına gitmiştir. İngiliz bir hastanın tedavi başına 5 ile 8 bin dolar arasında harcama yaptığı hesaplanmıştır.

İstatistikler konusunda tam bir mutabakat olmamakla birlikte OECD verilerine göre dünya çapındaki medi-kal turist sayısının 50 milyon olduğu tahmin edilmektedir. 2007 yılında 750 bin Amerikalının medikal amaç-lı yurtdışına çıktığı, bu sayının 2010 senesinde 6 milyon olduğu ve 2017 senesinde de 10 milyon olacağı tahmin edilmektedir. Amerikalı sağlık turistlerinin, dünyadaki medikal turistlerin yaklaşık %20’sini oluştur-duğu ve Amerika’daki bazı işverenlerin sağlık harcamalarını azaltmak amacıyla çalışanlarına yurtdışında tedavi olma seçeneğini sundukları bilinmektedir.


26

47 milyondan fazla Amerikalının sağlık sigortasının olmadığı ve 120 milyondan fazla Amerikalının ise diş sigortasının olmadığı bilinmektedir. Genel sağlık sigortası kapsamında olmayan diş ve kozmetik, Amerikalı hastaların en çok tercih ettiği tedaviler arasında yer almaktadır. Amerikalı sağlık turistleri diş tedavileri için Meksika ve Kosta Rica’yı, kozmetik tedavi için Brezilya, Arjantin ve yine Kosta Rika’yı tercih etmektedirler. Bununla birlikte, anjiyo, bypass, kalp ameliyatları, kalça, diz, omurga ve diğer ortopedik ameliyatlar gibi kritik tedaviler için Hindistan ve Tayland gibi ülkeleri tercih etmektedirler.

Amerika’da yapılan bir araştırmada, yurtdışında sağlık hizmetleri almak için en azından 6 bin dolar ve üstü harcamalarda tasarruf yapıldığı, bu miktarın altında kalan tedavilerde yurtdışına gitmenin bir tasarruf sağ-lamadığı belirtilmektedir. Söz konusu miktarın üstündeki tedaviler için yurtdışını seçen medikal turistler, ülkeler arası fiyat farklılıklarına bakmanın yanında döviz kuru farklılıklarını da dikkate almaktadırlar. Gidi-lecek ülkedeki para biriminin fiyat avantajı sağlayıp sağlamadığı medikal turistler tarafından değerlendi-rilmektedir.

Medikal turizmin önemli paydaşlarından olan sigorta şirketleri, sağlık turizmi ekonomisinin ayaklarından birini oluşturmaktadır. Bazı sigorta şirketleri yurtdışında bulunan hekim ve sağlık kuruluşlarını, sundukları hizmetin kapsamına almaktadır. Sigorta şirketleri yurtdışında tedavi olmayı bir seçenek olarak sunmakta ve bu konuda teşvik edici olabilmektedirler. Bu eğilim sağlık turizmi yapmak isteyen sağlık kuruluşları ta-rafından dikkatle incelenmekte ve sigorta şirketleri yurtdışında irtibat kurulacak muhataplar olarak kabul edilmektedir.

Sağlık turizminde öne çıkan ülkelerin çoğunlukla gelişmekte olan ülkeler olduğu bilinmektedir. Ülke eko-nomilerinin gelişmişlik düzeyi bir bakıma bu ülkelerdeki fiyatların ucuzluğunu da açıklamaktadır. Buna göre, bu ülkelerdeki düşük tedavi ücretleri ülkenin gelir düzeyi göstergesi (GSYİH) ile doğru orantılıdır. Bu-nunla birlikte, bu ülkelerdeki sağlık çalışanlarının mesleki sorumluluk sigorta giderleri, gelişmiş ülkelerde-ki meslektaşlarının sigorta giderlerinin ancak %4’ü kadar olmaktadır. Bu önemli farklılık da sağlık turizmin-deki fiyat farklılıklarını açıklayabilmektedir.


27

3.2.1. Dünyada Sağlık Turizmi

Dünyada sağlık turizmi en hızlı büyüyen hizmet sektörlerinden biri haline gelmiştir. Sağlık turizmi ulusla-rarası bir sektör olduğundan, rekabet yoğun bir yapıya sahiptir. Bu özelliğinden dolayı, başarılı olmak için kaliteyi artırmak, uluslararası standartlara sahip olmak, yenilikleri ve trendleri takip etmek ve nihayetinde sahip olunan kaynakları iyi pazarlayabilmek ve marka olmak kaçınılmaz hale gelmiştir.

Günümüzde medikal turizm pazarının en önemli bölgesi Asya kıtası haline gelmiştir. Bu bölgede öne çıkan en önemli üç ülke aşağıda kısaca ele alınmıştır.

Hindistan

Hindistan sağlık sektöründe yüksek kaliteli hizmetleri uygun fiyatlarla sunmayı başardığı için sağlık tu-ristlerinin tercih ettiği bir ülke haline gelmiştir. Sahip olduğu teknoloji ve hastane altyapısının Amerika ve Avrupa ülkelerindeki standartlarda olması, doktorların eğitimlerini yurtdışında tamamlayıp uluslararası deneyime sahip olmaları ve batıdaki tedavi yöntemlerine hâkim olmaları, tedavinin kısa sürede yapılabil-mesi ve uygun fiyatlı olması Hindistan’ı güçlü kılan faktörlerdir. Ülkedeki sağlık kuruluşlarında İngilizcenin yaygın bir şekilde konuşulması da sağlık turizminin gelişmesinde önemli bir etkendir.

Hindistan’da sağlık kuruluşlarını ve hastaneleri denetleyen ve akredite eden üst kuruluşlar bulunmaktadır. Buna ek olarak hastaneler JCI gibi uluslararası kurumlardan akreditasyon almakta ve kalitelerini belgelen-dirmektedirler. Ülkenin önemli sağlık kuruluşlarından olan Apollo Hastaneler Gurubu, Fortis Healthcare, Global Hastaneler Gurubu gibi sağlık kuruluşları uluslararası sağlık pazarından ciddi oranda sağlık turistini Hindistan’a çekmektedir.

Kalp kapakçığı değişimi, anjiyo, bypass, diz, kalça ve ortopedi gibi ameliyatlar, Hindistan’da ABD’deki fi-yatların onda biri ile dörtte biri arasında yapılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde 200 bin dolara mal olan kalp kapağı değişmesi Hindistan’da 10 bin dolara yapılabilmektedir. Sağlık turistlerine uygulanan ve birden fazla giriş imkânı sağlayan 6 ay ila bir yıl süreli vize uygulaması, Hindistan’ı sağlık turistleri için cazi-beli hale getiren bir diğer unsurdur.


28

Hindistan’da sunulan sağlık hizmetine kısa bir tatil ve gezinin de eklenmesiyle, ülke sağlık turistleri için cazip hale gelmektedir. Hindistan’da “Ayurveda” gibi Batılılar için egzotik ve ilginç olarak değerlendirilen alternatif tedavi yöntemleri modern tıpla bütünleştirebilecek bir olasılık olarak düşünülmekte ve sağlık turistlerinin ilgisini çekmektedir.

Tayland

Sağlık turizminde en iddialı ülkeler arasında yer alan Tayland, kozmetik, organ nakli, ortopedi, diş, kardi-yoloji ve cerrahi müdahaleler için diğer Asya ülkelerinden hasta çekmektedir. Tayland, SPA, fizik tedavi ve mental tedaviler konusunda bölgedeki diğer ülkelerden daha ileri konumdadır. Medikal turizmin gelişme-sinde devlet önemli bir rol oynamaktadır.

Tıbbi eğitimlerini ve diplomalarını ABD ve İngiltere gibi gelişmiş ülkelerden alan Taylandlı doktorlar has-talarına İngilizce hizmet verme noktasında sıkıntı çekmemektedirler. Ülkedeki hastanelerin bir kısmı (Bumrungrad gibi) uluslararası akreditasyona (JCI) sahipken bir kısmı da ISO 9001:2000 belgesine sahiptir. Tayland yaklaşık 400’den fazla hastanesiyle sağlık turistlerine gelişmiş sağlık hizmetleri sunmaktadır. Tay-land’da bulunan Bumrungrad Hastanesi Güney Asya bölgesindeki en büyük hastanelerden biridir ve bir yılda gelen bir milyon hastanın üçte birini karşılamaktadır.

Singapur

Sağlık alanında oldukça ileri bir konumda olan Singapur’un sahip olduğu sağlık sistemi Asya’daki en iyi sis-temlerden biridir. Son yıllarda Endonezya, Malezya, Çin, Güney Asya ve Orta Doğu’dan büyük oranda sağlık turisti çeken Singapur 2002 yılında 210 bin civarında sağlık turisti ağırlarken, 2006 yılında 410 bin sağlık turis-tine sağlık ve tedavi hizmetleri sunmuştur. 2012 yılında ise en az 1 milyon sağlık turisti çekmeyi hedeflemiştir.

Sağlık turizminin bir devlet politikası haline geldiği Singapur’da devlet ve özel hastanelerin sunduğu hiz-metin kalitesi oldukça yüksektir. Özellikle temizlik alanında çok ileri olan Singapur’daki hastane ve sağlık kuruluşlarının birçoğu, uluslararası akreditasyon ve standardizasyon kurumları tarafından akredite edil-miştir. Bu özelliklerinden dolayı sadece komşu ülkelerden değil aynı zamanda ABD’den ve İngiltere gibi Avrupa ülkelerinden de sağlık turistleri Singapur’u tercih etmektedir.


29

Dünyada sağlık turizminde öne çıkan ülkelerde sağlık kuruluşlarının akreditasyona sahip olmaları küresel ölçekte sağlık turistlerinin kalite adına aradıkları kriter olmaktadır. Bu anlamda Türkiye sahip olduğu 47 adet akredite olmuş hastanesiyle bu alanda en çok akreditasyona sahip ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır.

Türkiye’nin sağlık turizmi sektöründe aktif rol oynayabilmesi ve kazanç sağlayabilmesi için, sahip olduğu kaynakları en iyi şekilde kullanması ve hedef pazarlara yönelik tanıtım ve reklam çalışmalarını etkin bir şekilde yürütmesi gerekmektedir.

Dünyadaki sağlık turistlerinin bölgesel hareketlerini gösteren iki harita aşağıda yer almaktadır. İlk haritada sağlık turistlerinin tercih ettiği ülkeler gösterilirken, ikinci harita bu hareketlerin yaklaşık olarak yüzdelerini vermektedir.

Şekil 4: Sağlık Turizmi Güzergâhları

Kaynak: Health Travel Guides, 2010


30

İkinci haritaya göre, 2008 yılında, Amerika’daki sağlık turistlerinin %45’i Asya ülkelerine, %26’sı Latin Ame-rika’ya ve %27’si de ülke içinde ama farklı eyaletlerdeki sağlık kuruluşlarına gitmiştir. Avrupa’daki sağlık turistlerinin %39’u Asya ülkelerine, %33’ü Amerika’ya, %13’ü Orta Doğu ülkelerine ve %5’i de Latin Ameri-ka’ya tedavi maksadıyla gitmişlerdir.

3.2.2. Türkiye’de Sağlık Turizmi

Türkiye sahip olduğu yüksek kaliteli sağlık kuruluşları ve hekimleriyle medikal turizm alanında tanınan ve bu alanda gidilebilecek ilk on ülke arasında ismi sayılan bir ülke haline gelmiştir. Bu gelişmedeki önemli et-kenler şöyle sıralanabilir; Türkiye’nin coğrafi konumu itibariyle birçok ülkeden uçakla kolay ve kısa sürede ulaşılabilir olması, kaliteli sağlık hizmetlerini uygun fiyata sunabilmesi ve bu hizmetleri pazarlarken sahip olduğu kültürel ve turistik zenginliğini kullanabilmesi.

Şekil 4-1: Sağlık Turizmi Güzergâhları

Kaynak: The McKinsey Quarterly, 2008


31

Sağlık turizmi sektöründe, hastane ve tur şirketlerinin uluslararası sigorta şirketleriyle kuracakları çeşitli işbirlikleri hasta akışını sağlamak adına atılması gereken bir diğer adım olacaktır. Benzer şekilde, yurtdışın-da faaliyet gösteren danışman veya aracı kurumlarla işbirliğine gidilerek hedef pazarlara yönelik spesifik organizasyonların yapılması Türkiye’yi bu alanda güçlendirecektir.

Türkiye’nin sağlık turizmi pazarından pay alabilmesindeki en önemli unsur, hasta güvenini kazanacak şe-kilde profesyonelce çalışma koşullarına sahip olması ve aynı zamanda iş ahlakı konusunda örnek teşkil etmesidir.

Alternatif bir turizm çeşidi olan ve turizmin 12 aya yayılarak döviz girdisi sağlamada önemli bir rol oynayan sağlık turizminin, Sağlık Bakanlığınca belirlenen Türkiye’nin hedef pazarları şu şekilde sıralanmaktadır;

➢ Çeşitli nedenlerden dolayı bünyesinde büyük bir Türk nüfusu barındıran ülkeler (Almanya, Hollan-da, Belçika vb.)

➢ Altyapı ve hekim yetersizliği nedeniyle hizmet sıkıntısı çeken gelişmekte olan komşu ülkeler (Bal-kan ülkeleri, Orta Asya’daki Türki Cumhuriyetler).

➢ Sağlık hizmetlerinin pahalı olduğu ve sigortaların kapsamadığı hizmetleri talep eden hastaların bulunduğu ülkeler (Amerika, Almanya).

➢ Arz-talep dengesindeki yetersizlik nedeniyle uzun bekleme sırası olan ülkeler (İngiltere, Hollanda ve Kanada).

Sağlık turizminde Türkiye’nin hedef ülkeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.


32

Sağlık Bakanlığı verilerine göre, Türkiye’ye gelen sağlık turistlerinin en çok tercih ettiği branşlar; göz, diş, ortopedi, kardiyoloji, kanser tedavileri, plastik cerrahi ve beyin cerrahisidir. Bunlara ek olarak yabancı has-talar özellikle son dönemde estetik, saç ektirme, tüp bebek ve checkup için gerek düşük maliyet, gerekse yüksek kalite ve teknoloji standartları nedeniyle Türk sağlık kuruluşlarını tercih etmektedirler.

Sağlık Bakanlığı verilerine göre, Türkiye’ye en çok hasta Almanya, Hollanda, Avusturya, Irak, Suriye, Sudan, Türk Cumhuriyetleri, Ortadoğu ve Belçika ülkelerinden gelmektedir. Türkiye’ye her sene 100 binden fazla yabancı hasta gelmekte, gelen hastaların yaklaşık %90’ı özel hastanelerde, % 10’u da Kamu hastanelerin-de tedavi olmakta ve tedavi başına ortalama %50 ile %65 oranında bir fiyat avantajı sağlayabilmektedirler. 2009 ile 2012 yılları arasında Türkiye’ye gelen sağlık turisti sayısını gösteren tablo aşağıda verilmiştir. Sağ-lık turisti sayısının artış göstermesi, ülkemizin sağlık turizminde bilinirliliğinin artışıyla doğru orantılıdır.

Afrika Avrupa Amerika Asya OrtadoğuAngola Madagaskar Almanya Karadağ ABD Azerbaycan KatarSudan Mali İngiltere Rusya Kanada Özbekistan IrakG. Sudan Moritanya Hollanda Ukrayna Türkmenistan KuveytD. Kongo Uganda Danimarka Romanya Kazakistan Suudi ArabistanLibya Tunus Norveç İsviçre Tacikistan YemenÇad Zambiya İsveç Lüksemburg Moğolistan BahreynGana Senegal Finlandiya Belçika Afganistan BAENijerya Etiyopya Fransa Bosna Hersek PakistanKenya Cezayir Arnavutluk Kosova KırgızistanTanzanya Kamerun Makedonya

Tablo 4: Sağlık Turizminde Türkiye’nin Hedef Ülkeleri

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,2012/4 Sayılı Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ, Ek A-4, 2012


33

Yıllar2009 2010 2011 2012

Özel 70,519 77,003 114,329 186,000Kamu 21,442 32,675 41,847 84,000Toplam 91,961 109,678 156,176 270,000

Ülke Bazında Tıbbi Hizmet Ücretleri Karşılaştırması (Dolar)ABD Türkiye Hindistan Tayland Singapur

Anjiyo 47,000 5,000 11,000 10,000 13,000Kalp Bypass 113,000 12,000 10,000 13,000 20,000Kalp kapakçık Değişimi 150,000 17,000 9,500 11,000 13,000Kalça Eklem Değişimi 47,000 11,000 9,000 12,000 11,000Diz Eklem Değişimi 48,000 11,000 8,500 10,000 13,000Spinal Füzyon 43,000 7,000 5,500 7,000 9,000

Tablo 5: Türkiye’de Sağlık Hizmeti Alan Yabancı Hasta Sayıları

Tablo 6: Sağlık Turizminde Ücret Karşılaştırması

Kaynak: Sağlık Turizmi 2012 Faaliyet Raporu, Sağlık Bakanlığı, 2012

Kaynak: OECD (Medical Tourism: Treatments, Markets and Health System Implications); Türkiye Sağlık Turizmi Rehberi

Türkiye’ye gelen yabancı hastaların tercih sebeplerinden biri olan tedavinin bulundukları ülkeye oranla uygun bir fiyata sunulması ile ilgili tablo aşağıda verilmiştir.

3.3. Batı Akdeniz Sağlık Turizmi Kümelenmesi Analizi

3.3.1. Faktör (Girdi) Şartları

Küme rekabet gücü analizinde kullanılan “faktör şartları” nitelikli işgücü, özellikli ham maddelerin varlığı, doğal kaynaklar, fiziksel altyapı, finansman imkânları gibi girdilerin mevcudiyetinden oluşur. Rekabet gücü


34

analizinin amacı, faktör şartlarının mevcudiyetinin ya da eksikliğinin, analizi yapılan iş kümesinin rekabet gücü üzerinde etkili olup olmadığının anlaşılmasıdır. Kümelenme teorisi “İş kümesinde verimliliğin arttı-rılması için faktör girdilerinin etkinliği, kaliteyi ve uzmanlaşmayı arttırması” gerektiğini ileri sürmektedir (Porter, 2000). Faktör koşulları, kümelerin oluşumu ve rekabet edebilirliğinin gelişimi için önemli unsur-lardır. Raporun bu kısmında, faktör koşullarının Sağlık Turizmi Sektörü’nün rekabet edebilirliği üzerindeki etkileri analiz edilmeye çalışılacaktır.

Faktör Şartları

Batı Akdeniz bölgesinin işgücü, altyapı, doğal kaynaklar, finansman kaynakları gibi girdilerinin analizi, böl-genin sunduğu avantajları ve dezavantajları da ortaya koymaktadır.


35

Üniversiteler

İlgili ve Destekleyici Sektörler

Finansman ve Destek Mekaniz.




Firmalar

Denetim/Belgelendirme kuruluşları

Ulusal Mevzuat

Sağlık Turistleri

3. Yaş turizmi kapsamında yaşlılar, engelliler

Alternatif tedavi kapsamında SPA ve Wellness müşterileri

AKDENİZ Ü ULUSLARARASI ANTALYA Ü. SÜLEYMAN DEMIREL UNIV.

AMBULANS VE HASTA NAKİL HİZ.HAVA YOLU/ULAŞIM HİZMETLERİ

SEYAHAT ACENTE/REHBER/TUR OPER.SİGORTA

OTELLER/KONAKLAMA TESİSLERİ AMBULANS VE HASTA NAKİL

ARACI/DANIŞMAN/ASİSTAN FİRMALAR

EKONOMİK BAK.BAKA

BİLİM SANAYİ ve TEK BAK

SAĞLIK BAKANLIĞIKAMU HAST. GEN. SEK.

KULTUR ve TUR. BAK.EKONOMİ BAK.

BİLİM, SANAYİ ve TEK. BAK.

AKSİDANSATATSO

TUROFED TURHAS TURSAB

POYDAKTOB

AROSAYD

ANTALYATANITIM A.Ş.

VALİLİKBAKA

İL SAĞLIK MÜD.KAMU HAST. GEN. SEK.İL KULTUR TURİZM M.

AKSİDANSATATSO

TUROFED TURSAB

POYDARO

HASTANELER (Özel-Kamu)KLİNİKLER

TIP MERKEZLERİFİZİK TEDAVİ VE REHAB. MERK.

SPA VE WELLNESS MERK.AGIZ VE DİŞ SAĞLIĞI MERK.

ESTETİK VE GÜZELLİK MERK.ALTERNATİF TIP MERKEZLERİ

GERİATRİ MERKEZLERİSAĞLIKLI YAŞAM/ANTİ-AGİNG

THALASSO VE KÜR MERK.

JCITEMOS

ISO

SAĞLIK BAKANLIĞI 2011/41 GENELGESİSGK SAĞLIK UYGULAMA TEBLİĞİ (SUT)

Müşteriler

Küme Destek Kurumları

Şekil 5: BAKA Sağlık Turizmi Çalışması Küme Haritası

Bilgi ve Eğitim Sağlayıcılar


36

Avantajlar:

➢ Batı Akdeniz Bölgesi güçlü ulaşım altyapısına sahip, aynı zamanda coğrafi konumu itibariyle ulaşı-mı kolay bir bölgedir.

➢ Bölge, yoğun olarak yabancı turistlerin tercih ettiği bir yerdir. Ülkenin önde gelen turizm bölgesi olduğu için, yurtdışında bilinirlik oranı oldukça yüksektir.

➢ Akdeniz iklimi ve bölgenin doğal yapısı sağlık turizmine uygun ve elverişlidir.

➢ Konaklama imkânları açısından çeşitli olanaklar sunmakta ve yatak kapasitesi açısından da olduk-ça avantajlıdır.

➢ Deniz, kum ve güneş turizmi yanında alternatif turizm olanaklarının varlığı bölgeyi cazip kılmaktadır.

➢ Mevcut turizm potansiyelinin sağlık hizmetlerine yansıması sağlık turizmini desteklemektedir.

➢ Bölgenin hastane sayısı yeterli düzeydedir.

➢ Hastane alt yapıları, hekim kadrosu ve kalitesi oldukça güçlüdür.

➢ Akdeniz Üniversitesinde yapılan ve dünya çapında ses getiren organ nakilleri bölgenin sağlık turiz-mi alanındaki marka değerini artırmaktadır.

➢ Sağlık kuruluşlarında çalışan sağlık personeli yabancı hastaya alışıktır. Bu da önemli bir avantajdır.

➢ Sağlık turizmi için Ekonomi Bakanlığı, Bilim ve Sanayi Bakanlığı ve Kalkınma Ajanslarının finansal destekleri mevcuttur.

Dezavantajlar

➢ Özel ve kamu hastanelerinde ara eleman eksikliği mevcuttur. Yetişmiş ve özellikle yabancı dil bilen hemşire ve destek personeli ihtiyacı vardır.

➢ Sağlık turizmi konusunda istatistiki bilgi ve envanter eksikliği mevcuttur.

➢ Genel olarak tanıtım ve pazarlama konusunda eksiklikler mevcuttur.

➢ Özel hastanelerin hekim kadrolarında mevzuata dayalı planlama sıkıntıları yaşanmaktadır.


37

➢ Özel hastanelerde çalışan hemşire ve destek personelinin, iş güvenliği nedeniyle işten ayrılma ora-nı oldukça yüksektir.

➢ Bölgeye sağlık turizmi alanında potansiyel teşkil eden pazarlardan tarifeli direk uçuş sayısı istenen düzeyde değildir.

Coğrafi Konum ve Doğal Kaynakları;

Coğrafi konum iş kümesinin pazara ve kaynaklara erişimi ve üretime yönelik faaliyetleri açısından özel bir avantaj yaratıyorsa, iş kümesinin rekabetçi kapasitesine de önemli katkılarda bulunur. Bu bağlamda coğ-rafi konum, bir işletmenin rekabet edebilirliği üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

Saha çalışmasında yapılan analizler ve gözlemler sağlık turizmi konusunda faaliyet gösteren işletmelerin Antalya, Isparta ve Burdur illerinde yerleşik olmalarındaki en büyük etkeninin iklim, doğal kaynaklar, çev-resel koşullar ve müşterilere yakınlık olduğunu göstermiştir. Batı Akdeniz’in doğal bir turizm destinasyonu olması, bu konuda sağladığı hizmet kalitesi ve dünyada ulaştığı bilinirlik düzeyi Batı Akdeniz Bölgesi için büyük bir avantaj sağlamaktadır. Diğer taraftan, Batı Akdeniz bölgesinin coğrafi şartları ve doğal kaynakları sağlık turizmine uygun bir yapıdadır. Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü bölge, hastaların iyileşme evre-lerinde oldukça etkilidir. Özellikle tedavi sonrası rehabilitasyon hizmetleri için bölgenin iklimi ve coğrafi yapısı uygundur.

Altyapı;

Çevresi yüksek dağlar ile çevrilmiş olmasına rağmen bölgenin ulaşım altyapısı oldukça gelişmiştir. Bölge Türkiye’nin her yerine karayolları ile bağlı bulunmaktadır. Bölgenin gelişmiş ulaşım altyapısı yurtiçinde diğer illerden hastaların bölgeye rahatça ulaşmasına imkân vermektedir.

Batı Akdeniz bölgesinde, Antalya merkezde bir, Isparta’da bir, Gazipaşa’da bir olmak üzere toplamda üç adet uluslararası hava limanı mevcuttur. Türkiye’nin ikinci büyük havalimanı olan Antalya Uluslararası Ha-valimanı, Avrupa’nın ve Türkiye’nin birçok noktasına direkt bağlantı imkânı vermektedir ve 2012 yılında


38

kendi kategorisinde Avrupa’nın en iyi terminali seçilmiştir. Gelişmiş havayolu altyapısına sahip Batı Akde-niz bölgesine farklı şehir ve ülkelerden pek çok yabancı hasta kolaylıkla ulaşabilmektedir. Ulaşılabilirlik sağlık turizminde rekabet gücünü artıran bir unsurdur.

Bölgenin hastane ve sağlık hizmetleri altyapısı gelişmiştir. Özellikle Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesinin gerçekleştirmiş olduğu organ nakilleri, yeterli bir fiziki ve teknik altyapının olduğunu göstermektedir. Batı Akdeniz bölgesinde toplamda 60 hastane (özel-kamu) ve 3 adet üniversite hastanesi bulunmaktadır. Böl-genin hekim kadrosu sağlık turizmi potansiyelini karşılayabilecek sayıda ve kalitedir. Yabancı hastaların en çok tercih ettiği bölümler göz, diş, ortopedi, kardiyoloji, kanser tedavileri, plastik cerrahi ve beyin cerrahi-sidir.

Bölgede, ulaşım altyapısının yanında, hastane ve konaklama tesisi altyapısı da oldukça güçlüdür. Özellikle Antalya’nın hali hazırda bir turizm şehri olmasından dolayı konaklama kapasitesi yüksektir. Turizmin on iki aya yayılması noktasında sağlık turizmi kış aylarında otellerin doluluk oranlarına etki edebilecektir.

Diğer taraftan, 2009 yılından sonra, özel hastane yatırımları için yeni ruhsat tesis edilememesi sağlık tu-rizmi kapasitesi konusunda tüm ülkeyi ilgilendiren bir engel oluşturmuştur. Buna rağmen, Batı Akdeniz bölgesinde sağlık turizmi kümelenme çalışması kapsamında görüşülen hastaneler, taşınma maliyetleri karşılansa bile bulundukları ilden başka bir yere taşınmayı düşünmemektedirler. Başka bir yere taşınmayı düşünen az sayıda işletme ise İstanbul veya İzmir’i tercih etmektedir.

İnsan Kaynakları;

Batı Akdeniz bölgesi iklim ve yaşam koşulları nedeniyle iş arayanların, emekli olanların yerleşmeyi tercih ettiği bir bölgedir. Bölgenin sunduğu yüksek hayat standardı ve yaşam koşulları, sağlık çalışanlarının böl-geyi tercih etmesini kolaylaştırmaktadır. Diğer bölgelerden göçle gelen insanların dışında, Batı Akdeniz’de bulunan sağlık meslek liseleri ve üniversitelerin hemşirelik bölümleri sektöre insan gücü sağlamaktadır. Batı Akdeniz bölgesinde toplamda 21 adet sağlık meslek lisesi bulunmaktadır.


39

Sağlık sektörü yüksek bilgi ve deneyim gerektiren bir sektör olduğu için kaliteli doktorlara ve yetişmiş ara elemanlara ihtiyaç duyulmaktadır. Saha çalışmaları sırasında görüşülen 40’a yakın sağlık kuruluşundan edinilen bilgiye göre, sağlık sektöründe yetişmiş ara eleman sıkıntısı yaşanmaktadır. Özellikle özel hasta-nelerde çalışan hemşirelerin bir süre sonra iş güvencesi ve çalışma şartları sebebiyle devlet hastaneleri-ni tercih ettikleri görülmüştür. Dolayısıyla, sektörde eleman sıkıntısının yaşanabildiği ifade edilmiştir. Ara elaman konusundaki yüksek iş değiştirme oranına ek olarak, yabancı dil bilen ara eleman noktasında da sıkıntı yaşanmaktadır. Sağlık turizminde yabancı hastalarla iletişim noktasında yabancı dil kritik bir önem taşıdığından, dil bilen ara eleman sayısının artırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.

ANTALYA1. Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi2. Akdeniz Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi3. Akdeniz Üniversitesi Turizm Fakültesi4. Akdeniz Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu5. Akdeniz Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi6. Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulu7. Akdeniz Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu8. Akdeniz Üniversitesi Gerontoloji9. Akdeniz Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

10. Döşemealtı Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 11. Elmalı Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 12. Kumluca Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 13. Serik Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 14. Korkuteli Anadolu Sağlık Meslek Lisesi15. Cemile Kuyumcu Anadolu Sağlık Meslek Lisesi

Tablo 7: Batı Akdeniz’de Sağlık Eğitimi Veren Kurumlar


40

15. Cemile Kuyumcu Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 16. Özel Antalya Şifa Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 17. Özel Toros Yağmur Anadolu Sağlık Meslek Lisesi18. Özel Antalya Reşha Anadolu Sağlık Meslek Lisesi19. Özel Antalya Özek Anadolu Sağlık Meslek Lisesi20. Özel Medikal Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 21. Özel Antalya Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 22. Özel Anadolu Hastanesi Anadolu Sağlık Meslek Lisesi

BURDUR1. Bucak Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 2. Gölhisar Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 3. Tefenni Anadolu Sağlık Meslek Lisesi4. Burdur Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 5. Özel Oğuzhan Anadolu Sağlık Meslek Lisesi

ISPARTA1. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi2. Süleyman Demirel Üniversitesi Eczacılık Fakültesi3. Süleyman Demirel Üniversitesi Diş Hekimliği4. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi5. Süleyman Demirel Üniversitesi Isparta Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu6. Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu7. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü8. Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 9. Süleyman Demirel Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu

10. Isparta Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 11. Senirkent Dr. Tahsin Tola Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 12. Asım ve Sıddıka Selçuk Anadolu Sağlık Meslek Lisesi13. Yalvaç İbni Sina Anadolu Sağlık Meslek Lisesi 14. Özel Altınbaşak Anadolu Sağlık Meslek Lisesi15. Özel Altınbaşak Bedri Ayhan Anadolu Sağlık Meslek Lisesi


41

Bilgi Kaynakları;

Sağlık Bakanlığı ve Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı; Sağlık turizmi ve turistin sağlığı ile ilgili hizmetle-ri planlamak, gerekli izinleri vermek, sağlık turizmi ile ilgili iş ve işlemleri ilgili kurum ve kuruluşlarla ko-ordineli olarak yürütmekle görevlidir. Yaşlı ve engelli turizmi ve termal turizmi ile ilgili kaplıcaları, içme merkezlerini ve iklim kür merkezlerinin (Klimaterapi merkezlerini) faaliyetlerini sağlık turizmi açısından izlemek, yurt dışından ülkemize tedavi amaçlı gelecek hastaların sağlık turizmi açısından kabul kriterlerini oluşturmak ve bu hastaların talep ve şikâyetlerini incelemek, sağlık turizmi ve turistin sağlığı kapsamında-ki hastalara gerektiğinde yardım ve danışmanlık hizmetlerini sunmak ve kayıtlarını tutmak, sağlık serbest bölgeleri ile buralarda sunulacak sağlık hizmetlerine ilişkin iş ve işlemleri yürütmek, sağlık alanında ikili işbirliği kapsamında ülkemize gelen ve tedavisi uygun görülen hastalara ilişkin işlemleri planlamak ve ko-ordine etmektir. Sağlık turizmi daire başkanlığı, ülke genelinde tutmuş olduğu istatistikler ile veri sağlama noktasında etkin çalışmaktadır. Gerek yurtdışında, gerekse yurt içinde çeşitli platformlarda ülkenin sağlık turizmi alanındaki tanıtımını yapmaktadır. Bunlara ek olarak sağlık turizmi ile ilgili yasal düzenlemelerin yapılması noktasında da çalışmalarını sürdürmektedir.

İl Sağlık Müdürlüğü; İl Sağlık Müdürleri ilde Sağlık Bakanının temsilcisi, Valinin sağlık danışmanıdır. Bağlı kuruluşların taşra teşkilatlarınca sunulan hizmetlerin Bakanlık politikalarına uygun bir şekilde yürütülüp yürütülmediğini gözetir ve denetler. Bakanlık ve bağlı kuruluşlarının taşra teşkilatı arasında hizmetin bü-tünlüğünü sağlamak amacıyla koordinasyonu sağlamak ve özel sağlık kuruluşlarının Bakanlık politikaları-na ve düzenlemelerine uyumunu denetlemekle görevlidirler. İl Sağlık Müdürleri, Bakanlık merkezine para-lel bir şekilde sistemin gözetim ve denetiminde yetkilidir. Sağlık hizmetlerinin daha verimli, etkili, etkin ve hakkaniyetli yürütülmesi açısından önemli bir role sahiptir.

İl sağlık müdürlükleri sağlık konusunda istatistiki bilgi toplamakla birlikte sağlık turizmi konusunda da veri toplarlar. Özel hastanelerde tedavi gören hastaların kaydının tutulması, sağlık turizmi mevzuatının uygu-lanması ve gerekli düzenlemelerin yapılması konusunda çalışmaktadır. Bölgeye gelen sağlık turisti sayısı ve profili, hastane ve personel istatistikleri gibi verileri sağlamaktadırlar. Antalya İl Sağlık müdürlüğünde,


42

sağlık turizmine yönelik özel bir birim oluşturulmuştur. Isparta ve Burdur’da ise konuyla ilgili farkındalık düzeyi, yapılan kümelenme çalışmaları neticesinde artırılmıştır.

Finansman Kaynakları;

Ekonomi Bakanlığı, 2012/4 Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ; Ül-kemizde cari açığın azaltılması ve döviz rezervlerinin artırılarak krizlere karşı daha dayanıklı bir ekonomik yapının oluşturulması amacıyla Ekonomi Bakanlığınca Döviz Kazandırıcı Hizmetlere yönelik olarak özel bir destek programı oluşturulmuştur. Bu hizmetlerin arasında sağlık turizmi faaliyetleri de yer almaktadır. Bu kapsamda Bakanlıkça firmalar, STK’lar ve kurum ve kuruluşlara verilecek desteklerin de kümelenme çalışmalarına hız vereceği öngörülmektedir. Bu kapsamda Ekonomi Bakanlığı, yurtdışı birim desteği, pazar araştırması desteği, tanıtım desteği gibi başlıklar altında sağlık turizmi projelerine ciddi kaynak aktarabil-mektedir.

Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA) Mali Destek Programı; 14 Temmuz 2009 tarih ve 2009/15236 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuştur. BAKA’nın temel amacı, faaliyet alanı olarak belirlenen TR61 Düzey 2 Bölgesi’nin (Antalya, Isparta, Burdur) sürdürülebilir kalkınma ilkesiyle ekonomik, sosyal ve çevresel yön-den kalkınmasını sağlamaktır. Ajans, bölgedeki üç ilin potansiyelini değerlendirerek rekabet gücünü artır-mak ve bunları yaparken yerelleşmenin temel taşı olan katılımcılık bağlamında, ilgili tüm paydaşları bu sürece dâhil etmeyi hedeflemektedir. BMOP, BAKA ile yakın işbirliği içerisinde olup saha çalışmalarına aktif olarak katılarak projeye destek vermiştir. Sağlık turizmi sektörünün ihtiyaçlarının belirlenmesi noktasında ortaya çıkabilecek işbirliği imkânları ve özel sektör projelerinin hayata geçirilmesine yönelik BAKA destek mekanizmalarının kullanılması mümkün olabilecektir. Bu tip projelerin desteklenmesi, Batı Akdeniz’de ge-lişmeye başlayan sağlık turizmi sektörünün önünün açılması bakımından son derece önemlidir.

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kümelenme Destek Programı; Bakanlık 2013 yılında özellikle ihracata yönelik sektörlerin kümelenme faaliyetlerinin artırılması ve benzer faaliyetleri yürüten sektör paydaşlarının ortak hareket etmesi ve rekabet edebilirliğinin artırılması amacıyla bir kümelenme destek programı çağrısı yapmıştır. Sağlık turizmi kümelenme çalışmaları sırasında bu kaynakların da kullanılması


43

düşünülmektedir. Yapılan kümelenme çalışmalarının bakanlıkça uygun görüldüğü takdirde desteğe hak kazanacağı ve sektörce nitelikli projelerin yaratılması amaçlanmaktadır. Bakanlığın desteklerinin, küme-lenmenin ilk aşamasından nihai sonuçların elde edilmesine kadar geçen tüm aşamaları kapsayıcı şekilde dizayn edildiği görülmektedir.

3.3.2. Firma Stratejileri ve Rekabet;

“Rekabet Elması” modelinin “firma stratejileri ve rekabet” olarak adlandırılan kısmında, işletmelerin yö-netim yapısını düzenleyen şartlar ve firmalar arasındaki rekabet incelenmektedir. İş kümesi aktörlerinin arasındaki yapıcı rekabetin desteklenmesi, faydaları kanıtlanmış ve bulgularla desteklenmiş bir olgudur. Örneğin; kümeler üzerinde yapılan deneysel çalışmalar iş kümelerinde bilginin artan ve yoğunlaşan reka-bet ile üretildiğini ortaya koymaktadır.

Porter, küme dinamiklerinin en önemli unsurlarından birisinin firmalar arası rekabet olduğunun altını çizmektedir. Küme teorisi “iş kümelerinde bilginin yerel hareketlilik ve kişiler arasındaki sosyal ilişkiler aracılığı ile ortaya çıkan yayılma etkisiyle yaratıldığını” belirtmektedir. Burada, iş kümesindeki firmaların stratejileri ve rekabet halindeyken işbirliğine karşı yaklaşımları, kritik unsurlardan biridir. Küme içerisinde birbirleriyle sürekli bir rekabet içinde olan işletmeler, sürekli olarak yenilenme ve kendilerini rakipleri ara-sında farklılaştırma konusundaki motivasyonlarını ve dinamik yapılarını koruyabileceklerdir. Dolayısıyla firma stratejileri ve rekabet, bölgesel inovasyon dinamiklerini kullanarak bölgesel rekabet gücüne katkıda bulunur.

Firma Stratejileri ve Rekabet

Avantajlar:

➢ Batı Akdeniz bölgesindeki sağlık kuruluşları, sağlık hizmetlerini yüksek kalitede sunmakta, böyle-ce rekabette fiyattan ziyade kaliteyi tercih etmektedirler.

➢ Sağlık turizmi kuruluşları arasında uluslararası akreditasyona önem verilmektedir.

➢ Firmalar arası rekabet yerelden ziyade ulusal veya uluslararası alanda yapılmaktadır.


44

➢ Yurtdışı tanıtım ve pazarlamanın önemi firmalar tarafından iyi bilinmektedir.

➢ Sağlık turizmi kuruluşları ortak bir tanıtım politikası oluşturulmasının gerekliliğine inanmaktadır.

Dezavantajlar:

➢ Sağlık sektöründe yabancı dil bilen ara elaman sıkıntısı yaşanmaktadır.

➢ Sağlık hizmetleri fiyatlarına alt ve üst limitin konulması noktasında bir görüş birliğine varılmamış-tır.

➢ Özel firmalar, SGK’nın belirlediği fiyatlarla yabancı hasta tedavisinin ve sağlık turizmi yapılmasının mümkün olmadığını düşünmektedir.

➢ Yurtiçinde, özel hastanelerin tedavi hizmetleri ile alakalı reklam yasağı mevcuttur.

➢ Ucuz fiyat politikasıyla sağlık hizmetlerinin pazarlanmasının sakıncalı olduğu düşünülmektedir.

➢ Özel sektörde çalışan sağlık personeli, iş güvencesi sebebiyle kamuya kaymaktadır.

➢ Yabancı sigorta şirketleri Türkiye konusunda temkinli davranmaktadır.

➢ Turistin sağlığında bazı etik problemler yaşanabilmekte, bu da bölgenin markalaşmasına gölge düşürebilmektedir.

➢ SPA ve Wellness merkezlerindeki sorumlu kişilerin doktor olmaması özellikle yurtdışındaki hasta-lar açısından sıkıntı oluşturmaktadır.

3.3.3. Talep Koşulları;

Talep Koşulları, yerel pazarın yapısını ve dinamiklerini inceler. Porter’ın küme teorisine göre yerel talebin, kümelerin rekabet gücünü etkileyen üç önemli özelliği bulunmaktadır: (1) Yerel talebin yapısı, (2) Yerel ta-lebin büyüklüğü ve büyüme potansiyeli ve (3) Yerel tercihlerin ihracat pazarlarına yansıtılış mekanizmaları. Yerel talebin büyüklüğü ve gelişimi ile ilgili mülahazalar ise esasen bir iş kümesinin en rahat ulaşabileceği pazar potansiyelinin analizinden ibarettir. Yerel talep potansiyelinin güçlü olması, çoğu kez, iş kümeleri için bir avantaj olarak addedilir. Ancak; özellikle yerel piyasası dar olan ülkelerdeki bazı iş kümeleri bu durumu


45

bir avantaj haline çevirmeyi başarmış ve daha etkin uluslararası iş yapma stratejileri izleyerek rekabetçi-liklerini artırmayı başarmışlardır.

Talep Koşulları

Avantajlar:

➢ Bölge, yabancı ziyaretçiler ve turistler tarafından bilinen bir bölge olduğundan iyi bir tanıtımla sağ-lık hizmetlerine olan talebin yüksek olacağı düşünülmektedir.

➢ Tedavinin yanında tatil yapabilme imkânlarının varlığı ulusal ve uluslararası talebi artıran bir un-surdur.

➢ Hastanelere yerel kaynaklı talep mevcuttur. Bunun yanında turistin sağlığı kapsamında bölgeye gelen turistin talepleri mevsimsel olarak yüksek olabilmektedir.

➢ Hastanelere uluslararası talep mevcuttur. Organ nakli bölgeye pek çok hasta getirmiştir. Bunun yanında saç ekimi, kanser tedavisi, tüp bebek, estetik, spor turizmi, sağlıklı yaşam, şişmanlık gibi alanlarda uluslararası talep mevcuttur.

➢ Hastaneler genellikle ulusal sermayeye sahiptir. Yabancı sermayesi olan hastaneler de mevcuttur.

➢ Özel hastanelerin SGK ile anlaşma yapmaları yerel talebi özel hastanelere kaydırmaktadır.

Dezavantajlar:

➢ Uluslararası sermayelerden hastanelere ortaklık ve ya satın alma şeklinde talepler gelmektedir.

➢ Kamu hastanelerinin güçlü olması özel hastaneler için dezavantaj olabilmektedir.

➢ Kamu hastanelerinin uygun fiyat politikası ve sağlık sigortası, yerel talebin kamu hastanelerine kaymasına yol açabilmektedir.

Küresel Talep;

Sağlık turizmine olan talep, sağlık hizmetlerinin pahalı olması ve hizmet almak için bekleme sürelerinin uzun olması gibi sebeplerle her geçen gün artmaktadır. Amerika ve Avrupa gibi, sağlık sigortasının pahalı olduğu,


46

bazı önemli tedavilerin sigorta kapsamı dışında kaldığı, çeşitli tedaviler için uzun bekleme sürelerinin oldu-ğu ya da alternatif tedavi yöntemlerinin az olduğu ülkelerdeki sağlık turistleri Hindistan, Tayland, Malezya, Singapur, Güney Kore, Kosta Rika gibi gelişmekte olan ülkelere tedavi olmak amacıyla seyahat etmektedir.

Dünya’da yıllık %20 ile %30’luk bir artış hızı ile büyüyen sağlık turizminin 2012 senesinde pazar payının 100 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir. OECD verilerine göre dünya çapındaki medikal turist sayısı-nın 50 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Sağlık turizminde, belirli sağlık hizmetleri için başka bir ülkeye gitmek, bulunduğu ülkeye ve tedavi türüne göre hastaya %60 ile %80 oranlarında fiyat avantajı sağlaya-bilmektedir. Sağlık turistleri, tedavi olmak amacıyla gidilecek ülke ve sağlık kuruluşunu seçerken, kaliteli hizmeti uygun fiyata ve kısa zamanda almayı göz önünde bulundurmaktadırlar.

Treatment Abroad isimli İngiliz kaynaklı bir şirketin 2012 senesinde yaptığı Medikal Turizm Anketine göre, 2010 senesinde 60 bin İngiliz hasta sağlık amaçlı seyahat etmiştir. Bunların %41’i kozmetik ameliyat, %32si diş, %9u şişmanlık tedavisi, %4,5 ise kısırlık tedavisi için yurtdışına gitmiştir. İngiliz bir hastanın tedavi ba-şına 5 ile 8 bin dolar arasında harcama yaptığı hesaplanmıştır.

2007 yılında 750 bin Amerikalının medikal amaçlı yurtdışına çıktığı, bu sayının 2010 senesinde 6 milyon olduğu ve 2017 senesinde de 10 milyon olacağı tahmin edilmektedir. Amerikalı sağlık turistleri, dünyadaki medikal turistlerin yaklaşık %20’sini oluşturmaktadır. Sigorta şirketleri de yurtdışında bulunan hekimleri ve sağlık kuruluşlarını sundukları hizmetin kapsamına alarak yurtdışında tedavi olmayı bir seçenek olarak sunmaktadırlar.

İşverenlerin sağlık harcamalarını azaltmak için çalışanlarına yurtdışında tedavi olma seçeneğini sunmaları da küresel talebi artıran bir unsurdur.

3.3.4. İlgili ve Destekleyici Sektörler;

Rekabet elması çerçevesinde ilgili ve destekleyici sektörlerin rekabetçi varoluşu, iş kümesinin rekabet gü-cünü belirleyici unsurlardan biridir. İlgili ve destekleyici sektörlerin varlığına ek olarak iş kümesi ile bağlan-tılarının güçlü olması da ayrıca önemlidir.


47

Sağlık Turizmi sektöründe destekleyici ve ilgili sektörler olarak; havayolları ve ulaşım hizmetleri sektö-rü, hava/kara ambulans ve hasta nakil şirketleri, oteller ve konaklama tesisleri, sigorta şirketleri, sağlık tu-rizmi aracı kurumlar, seyahat acenteleri, tur operatörleri, rehberler, akreditasyon kuruluşları (JCI, Temos), kamu kurumları (Valilik, İl Sağlık Müdürlüğü, SGK, Kamu Hastaneleri Birliği, kalkınma ajansları vb), alter-natif tıp ve tamamlayıcı tıp merkezleri, sağlıklı yaşam ve anti aging merkezleri, kaplıca ve kür merkezleri, spa ve wellness merkezleri, golf merkezleri, geriatri merkezleri, yurt dışına hasta gönderen dernek ve birlik-ler sayılabilir. Batı Akdeniz’deki turizm sektörünün yukarıda sözü edilen destekleyici sektörlerdeki yoğun tecrübesi Sağlık turizminde kümelenmeyi kolaylaştırıcı bir rol oynamaktadır. Bu sektörlerin tecrübesinin yanında mesleki örgütlenmesi ve sivil toplum ayağı da oldukça kuvvetlidir.

Havayolları ve Ulaşım Hizmetleri; Batı Akdeniz Bölgesinde 3 havalimanı bulunmakta ve ülke içerisindeki havalimanı bulunan illere ve dünyada 53 noktaya, yılda 30 milyona yakın yolcu taşındığı bilinmektedir. Bu açıdan bakıldığında Bölgeye özellikle Avrupa ve diğer bazı önemli merkezlerden gelecek hastaların maksimum 3 saatlik bir uçuşla ulaşabileceği değerlendirilmektedir. Antalya Havalimanı kendi kapasiteleri ölçüsünde 2012 yılında Avrupanın en iyi havalimanı ödülünü almaya da hak kazanmıştır. Isparta ve Gazi-paşa’daki havalimanlarının aktif olarak kullanılması ve yeni uçuş ağlarıyla direkt uçuşların artırılması ile birlikte bölgeye yurtdışından ulaşımın oldukça kolay sağlanabileceği düşünülmektedir. Havayolları dışın-da seyahat acenteleri tarafından işletilen şehir içi ve şehirlerarası ulaşım hizmeti sağlayan firmaların sayısı da oldukça fazladır. Ayrıca Expo 2016 Antalya ve ICCA 2014 gibi dünya çapında ses getirecek olan organi-zasyonlara ev sahipliği yapacak bölgenin ulaşım altyapısının hükümet eliyle giderek güçlendirileceği ve yüksek hızlı tren hatları da dahil olmak üzere değişik ulaşım stratejilerinin geliştirileceği düşünülmektedir.

Oteller ve Konaklama Tesisleri; Batı Akdeniz Bölgesi ve özellikle Antalya ili turizm konusunda son 30 yıl içerisinde oldukça önemli bir mesafe kat etmiş ve bu konuda hem çok büyük bir bilgi ve tecrübe birikimine ulaşmış hem de dünyadaki diğer turizm merkezleri ile yarışır hale gelmiştir. Bu gelişmede en önemli payı oteller ve konaklama tesislerinin sağlamış olduğu kaliteli hizmet anlayışı almaktadır. Bugün Antalya’da yaklaşık 700 adet beş yıldızlı otel bulunmakta ve her geçen gün yenileri yapılmaktadır.


48

Antalya yöresindeki konaklama tesislerinin genel durumu incelendiğinde Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli konaklama tesisleri 725 işletme belgeli ve 143 yatırım belgeli olmak üzere 868 tanedir. Toplam oda sayısı 192.268, toplam yatak kapasitesi ise 412.278’dir. Bu sayıya belediye belgeli tesislerde eklendiğinde Antalya ilinde toplamda yaklaşık yatak kapasitesi 500.000’e ulaşmıştır. Yıl geneline bakıldığında Antalya ilindeki turizm merkezlerine ve ilçelerine göre değişmekle birlikte kapasite kullanım oranı düşmektedir. Bu durum ciddi bir atıl kapasite problemini ortaya çıkarmaktadır. Buna rağmen girişimciler özellikle An-talya’nın kıyı kesimlerinde yatırımlarına devam etmektedirler. Devlet teşvikleri ve Türk vergi mevzuatında-ki özendirmeler yatak kapasitesi artışını tetiklemeye devam etmektedir. Konaklama işletmelerinin büyük bölümü kitle turizmine uygun ve ölçek ekonomisinden yararlanmak amacıyla yapılmış büyük tesislerdir. Kültür ve Turizm Bakanlığından arazi tahsisleri ve teşviklerle yapılmış olan tesislerin hemen hepsi yatırım belgelerindeki yatak sayılarının çok üzerine çıkmıştır. Özellikle Antalya’nın kıyı kesimindeki belli bölgeler-de tesis sayılarında ciddi yoğunlaşmalar yaşanmaktadır.

Seyahat Acentesi ve Tur Operatörü Hizmetleri; TÜRSAB Antalya Bölgesel Yürütme Kurulundan alınan Haziran 2012 istatistiklerine göre, Bölgede faaliyette bulunan A Grubu seyahat acentesi sayısı 922, B Grubu seyahat acentesi sayısı 5 ve C Grubu seyahat acentesi sayısı 8 olmak üzere toplam 935 seyahat acentası bu-lunmaktadır. Bölgede seyahat aracıları olarak hizmet veren seyahat acenteleri ve tur operatörleri faaliyet alanlarına göre farklılıklar göstermektedir. Seyahat acentalarının büyük bir bölümü kitle turizmi anlayışı içerisinde Antalya’ya turist gönderen tur operatörlerinin karşılayıcı hizmetlerini (transfer, tur organizasyo-nu, vb.) yürütmektedirler. Bir diğer tabirle yöredeki turizm operasyonundan sorumludurlar. Acentelerin bazıları ise tur paketinin oluşturulması ve satışını yapacak şekilde çalışmaktadırlar. Ancak tur operatörle-rinin büyük bölümü yabancıdır. Bu durum özellikle yörenin sahip olduğu turistik ürün ve hizmetin pazar-lanmasında sıkıntılar doğurmaktadır. Özellikle yerli tur operatörlerin sayısının az olması Antalya ilindeki turizm sektörünü güçsüzleştirmektedir.

Yeme İçme Hizmetleri; Yeme içme hizmetlerini konaklama işletmelerinin bünyesindeki ve dışarıdaki yeme içme hizmetleri olarak ayırmak gerekmektedir. Bu ayırım yörede konaklama işletmelerinde uygula-nan her şey dâhil sistemi pansiyon türünün getirdiği bir zorunluluktur. Bölgede Ticaret ve Sanayi Odalarına


49

bağlı toplam 1500 civarında yiyecek içecek işletmesi bulunmaktadır. Bunlardan yaklaşık 950’si geleneksel restorandır. Antalya ili ve ilçelerinde çok sayıda yeme-içme ünitesi olmasına rağmen nitelik ve çeşitlilik açısından sorunlar yaşanmaktadır. Yeme içme hizmetleri Türk mutfağının zenginliğini yansıtacak çeşitlilik ve nitelikte değildir. Konaklama işletmelerinin dışında turist yeme içme talebinin düşük olması, esnaf enf-lasyonundan kaynaklanan fiyat rekabeti, ürün ve hizmet kalitesinde sorunlar yaşanmasına yol açmaktadır. Hijyen standartları konusunda da eksiklikler söz konusudur. Konaklama işletmelerinin içerisindeki yeme içme hizmetlerinin kalitesi turistin ödediği fiyatla doğru orantılı olarak değişmekle birlikte yüksek kalitedir. Ancak herşey dâhil sisteminde maliyetleri düşürme baskısı yiyecek içecek hizmetlerinin kalitesi üzerinde de baskı yaratmaktadır.

Turist Rehberliği Hizmetleri; Antalya ilinde özellikle bazı yabancı dillerde rehber enflasyonu bulunmak-tadır. Ender diller olarak ifade edilen dillerde rehber ihtiyacının olduğu da vurgulanmaktadır. Ancak mesle-ğin profesyonelleşmesi ve kurumsallaşması gerektiğine vurgu yapılmakta ve rehberlerin yetişme sürecinin lisans düzeyinde eğitimle sağlanması gerekmektedir. Hızlı rehberlik kursu açmayla rehberlik için gerekli olan yetkinliklerin kazanılamayacağı belirtilmektedir. Rehberler özellikle çalışma koşullarından, meslek standartlarının olmamasından yakınmaktadırlar. Mesleki denetim yetersizliği ve kaçak rehberlik, hizmetin niteliğini ve kalitesini düşürmektedir. Ağırlıklı olarak kaçak rehberlik nedeniyle ortaya çıkan kötü imaj da bir diğer sorundur.

3.3.5. Sağlık Turizmi Çalışmasında İşbirliği Yapılan Kurumlar;

BatıAkdenizKalkınmaAjansı(BAKA):14 Temmuz 2009 tarih ve 2009/15236 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuştur. BAKA’nın temel amacı, faaliyet alanı olarak belirlenen TR61 Düzey 2 Bölgesi’nin (Antalya, Isparta, Burdur)-sürdürülebilir kalkınma ilkesiyle ekonomik, sosyal ve çevresel yönden kalkınmasını sağ-lamaktır. Ajans, faaliyet alanındaki her ilin potansiyellerini değerlendirerek rekabet gücünü artırmak ve bunları yaparken yerelleşmenin temel taşı olan katılımcılık bağlamında, ilgili tüm paydaşları bu sürece dâhil etmeyi hedeflemektedir. BAKA, BMOP ile yakın işbirliği içerisinde olup saha çalışmalarına aktif ola-rak katılarak projeye destek vermiştir. Sağlık turizmi sektörünün ihtiyaçlarının belirlenmesi üzerine ortaya


50

çıkabilecek işbirliği imkânları ve özel sektör projelerinin hayata geçirilmesine yönelik, BAKA destek me-kanizmalarının kullanılması mümkün olabilecektir. Bu tip projelerin desteklenmesi Antalya’da gelişmeye başlayan sağlık turizmi sektörünün önünün açılması bakımından çok önemlidir.

Sağlık Bakanlığı, İl Sağlık Müdürlükleri ve Kamu Hastaneleri Genel Sekreterlikleri: Gerek sağlık turizmi ko-nusunda tanıtım ve uygulamalara ilişkin mevzuatın oluşturulması gerekse sağlık turizminin ana aktörü olan hastaneler arasında koordinasyon ve denetimin sağlanması konusunda destek ve işbirliği sağlanabi-leceği düşünülmektedir.

SağlıkTurizmiDaireBaşkanlığı: Yeni teşkilat yasasıyla “sağlık turizmi ile ilgili iş ve işlemleri yapmak ve il-gili kurumlarda arasındaki koordinasyonu sağlamak” görevini üstlenmiştir. Bu kapsamda sağlık hizmetleri genel müdürlüğü bünyesinde sağlık turizmi daire başkanlığı kurulmuştur.

ÇalışmaAlanı: Sağlık turizmi çalışmaları tıp turizmi, termal turizm, yaşlı ve engelli turizmi olarak geniş kapsamlı olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca, ülkemize gelen yıllık 32 milyon turiste de acil sağlık hizmeti olarak turistin sağlığı kapsamında hizmet verilmekte ve denetlenmektedir.

İstatistiklerveWebKaydı:Kamu, özel ve üniversite hastanelerine gelen yabancı uyruklu hastalar düzenli olarak web tabanlı bir programla kayıt edilip toplanmaktadır. Bunun neticesinde elde edilen veriler bu raporda kapsamlı olarak değerlendirilmektedir. Örneğin, 2008’de 74.093, 2009’da 91.961, 2010’da 109.678 ve 2011’de 156.176 yabancı hasta Türkiye’de ücretli olarak tedavi görmüştür. Kayıt sisteminden ülkelere, illere, branşlara, hastanelere göre istatistiksel rapor alınmaktadır.

YurtdışıÇağrıMerkezi: 7/24 saat dört dilde (İngilizce, Arapça, Rusça ve Almanca) ülkemize gelen tüm ya-bancı hastalara ve turistlere sağlık alanında tercümanlık destek hizmeti verilmektedir. Turistler, acil du-rumlarda 112 bilgi edinme ve şikâyet durumlarında 184 telefon numaralarından kendi anadillerinde konu-şarak hizmet alabilmektedir. Çağrı merkezinde 21 kişi vardiyalı olarak çalışmakta olup aylık ortalama 900 çağrıya cevap verilmektedir. Bunun yanı sıra birçok yazılı çevirilere ve toplantılara tercüman olarak destek verilmektedir.


51

WebSitesi: Ülkemizdeki sağlık turizmi potansiyelini anlatan ve 4 dilde yayın yapan web sitesi sürekli gün-cellenmektedir. (www.saglikturizmi.gov.tr / www.healthtourism.gov.tr ) Bu siteyle ülkemizin sağlık sistemi ve sağlık turizmi potansiyeli dört dilde tüm dünyaya tanıtılmaktadır. Herkes bu web sitesinden sağlık turiz-mi ile ilgili istatistiksel bilgilere ulaşabilmektedir. Ziyaretçi sayısı günlük 300-400 civarındadır.

SağlıkSerbestBölgesi(SSB)Çalışmaları: 663 sayılı KKK’nin 49. Maddesinde SSB oluşturulabilmesinin önü açılmış olup Ekonomi bakanlığı ile gerekli mevzuat çalışmaları devam etmektedir. 2012 yılı sonuna kadar bu çalışmaların tamamlanması planlanmaktadır.

Ekonomi Bakanlığı; Ülkemizde cari açığın azaltılması ve döviz rezervlerinin artırılarak krizlere karşı daha dayanıklı bir ekonomik yapının oluşturulması amacıyla Ekonomi Bakanlığınca Döviz Kazandırıcı Hizmet-lere yönelik olarak özel bir destek programı oluşturulmuştur. Bu hizmetlerin arasında sağlık turizmi faa-liyetleri de yer almaktadır. Bu kapsamda Bakanlıkça firmalar, STK’lar ve kurum ve kuruluşlara verilecek desteklerin de kümelenme çalışmalarına hız vereceği öngörülmektedir. Bu kapsamda Ekonomi Bakanlığı, yurtdışı birim desteği, pazar araştırması desteği, tanıtım desteği gibi başlıklar altında sağlık turizmi proje-lerine ciddi kaynak aktarabilmektedir. Ayrıca yukarıda sözü edilen sağlık serbest bölgeleri konusunda da Sağlık Bakanlığı ile ortak çalışmalar yapılarak hukuki altyapı oluşturulmaya çalışılmaktadır.

3.3.6. Sonuç

Yapılan değerlendirme ve saha çalışmasında, Batı Akdeniz’deki sağlık turizmi paydaşlarının sağlık ve tu-rizm alanında sahip olduğu tecrübesi, bölgenin iyi ulaşım olanakları, teknik donanımlı hastane ve doktor-ları, doğal kaynakları, çevresel koşulları ve iklim avantajları gibi unsurların sağlık turizminin gelişimine kat-kı sağladığı görülmüştür. Diğer yandan, turizm nedeniyle sağlık turizminin tanıtımının birebir yapılabilmesi İstanbul ve Ankara’dan sonra Batı Akdeniz’in ülkede en çok hastaneye sahip bölge olması, sağlık turizmi paydaşlarını talep yönünden olumlu etkileyecektir. Özellikle organ nakilleri ve başarılı rekonstrüktif cerra-hi operasyonlar, estetik cerrahi ile yapılan replantasyonlar bölgenin adını hem ülke çapında hem de dün-yada duyulmasına neden olmuş ve sağlık alanındaki ününü artırmıştır. Bu durum, Porter’ın da ifade ettiği rekabetçiliğin gelişme endekslerini olumlu etkileyen bir sonuçtur. Kümenin oluşumu ve ilerleyebilmesi için


52

hem kamu kurumları hem de özel sektör içerisinde işbirliğinin kuvvetli olduğu yapılan saha araştırmala-rında ortaya çıkmıştır. Bölgede konaklama, yeme içme ve rehabilitasyon hizmetleri konusunda yaklaşık 25 yıllık bir tecrübe söz konusudur.

Sağlık turizminin tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de ivme kazanması yatırımcılar açısından yakından değerlendirilmesi gereken konular arasında yer almaktadır. Sağlık turistinin normal bir turiste oranla yak-laşık beş kat daha fazla harcama yapması bu sektörün önemini vurgulamaktadır. Türkiye’ye gelen milyon-larca turiste Türkiye’nin sağlık turizmindeki potansiyelinin tanıtılması, ülkemizin sadece turizm alanında değil sağlık alanında da tanınmasını sağlayacaktır.

Çeşitli ülkelerde bulunan sigorta şirketleri sağlık giderlerini azaltmak amacıyla çalışanlarına yurt dışı sağlık hizmetlerini önermekte, sundukları hizmet kapsamını yurtdışı hekimleri de içerecek şekilde genişletmek-tedirler. Bu eğilim sağlık turizminin geleceği açısından önemli bir göstergedir ve sağlık turizminin kapsamı-nın giderek genişlediğini göstermektedir. Bu anlamda, sağlık sektörümüzün sağlık turizmi pastasından pay alabilmesi için yabancı sigorta şirketleriyle ilişkilerini güçlendirmesi önem arz etmektedir.

Sağlık turizminin gelişimi için hastanelerin ve sektördeki diğer aktörlerin işbirliği içerisinde olmaları önem-lidir. Sağlık turizminin ana aktörleri hastanelerdir fakat pazarlaması, konaklama hizmetlerinin sunulması, sigortanın yapılması gibi konularda farklı aktörlerle işbirliği yapılması gerekmektedir. Dolayısıyla, aktörler arasındaki iletişimin güçlendirilerek tanıtımın ortak bir zeminde yapılması faydalı olacaktır. Sağlık sektö-ründe birliktelik sağlandıkça tanıtım konusunda gelişme kaydedilebilecektir.

Sağlık turizminin gelişimi için üzerinde durulması gereken diğer bir konu ise dil bilen sağlık personelinin yetiştirilmesidir. Ülkemize gelen hastanın tıbbi açıdan doktorla olan iletişimi hayati bir önem arz etmekte-dir. Dolayısıyla tıbbi terminolojiye sahip sağlık personeli yetiştirmek hastayla iletişim açısından kritik bir öneme sahiptir.

Önemle üzerinde durulması gereken bir diğer konu etik bir yapılanmaya gitmektir. Ülkemizde tedavi olan hastanın başına gelebilecek tıbbi hatalardan kaynaklanan sorunların giderilmesinde hukuki yapılanmanın


53

oluşturulması faydalı olacaktır. Bununla birlikte turist sağlığında yaşanan güven problemine çözüm bul-mak, uzun vadede sağlık turizmi için olumlu sonuçlar doğuracaktır.

Ülkemizin yurtdışı tanıtımında sunulan sağlık hizmetlerini kalite bazında tanıtmak sağlık kuruluşları tara-fından tercih edilen bir yaklaşımdır. Sağlık kuruluşları arasındaki genel kanı, sağlık hizmetlerinde en önem-li pazarlama unsurunun kalite olduğudur. Tanıtımın öncelikle kalite bazında yapılması ve fiyatın destekle-yici bir unsur olarak kullanılması öngörülmektedir.

Sağlık turizminde atılabilecek adımlardan bir tanesi de ortak bir tanıtım politikası oluşturarak her bölgeyi sunabileceği en iyi sağlık hizmeti bazında markalaştırmak ve bunu teşvik etmektir. Organ naklinde belli bir bölge marka haline gelirken, onkolojide diğer bir bölge markalaşabilir ve böylece belirli alanlardaki en iyiler belirlenerek daha etkili bir tanıtım yapılabilir.

Sağlık turizminde hedef seçilen ülkelerin sağlık ihtiyaçlarının tespit edilmesi önemlidir. Her ülkenin kendine özgü bir sağlık sistemi ve buna bağlı sorunları ya da eksiklikleri bulunmaktadır. Söz konusu eksikliği veya talebi tespit etmek ve buna yönelik ülke bazında pazarlama stratejileri belirlemek fayda sağlayacaktır.

Örneğin Amerika’nın ve Ortadoğu’nun ihtiyaç duydukları sağlık hizmetleri farklılık göstereceğinden bu ih-tiyaçların iyi tespit edilmesi ve bunlara yönelik pazarlama ve tanıtım stratejilerinin geliştirilmesi sağlık tu-rizminin gelişimi açısından önem arz etmektedir.

Sağlık turizmi yoğun çaba gerektiren bir konu olmakla beraber, sağlık alanında güvenin oluşturulması ve doğru pazarlara doğru ürünlerin tanıtılmasıyla gelişime son derece açık bir sektördür. Sağlık turizminin temel aktörleri olan hastanelerin devletin sunmuş olduğu teşviklerden yararlanmaları sektörün gelişimi açısından önemlidir. Konuyla ilgili yapılacak bilimsel ve akademik çalışmalar, konunun önemini ortaya koymak adına önem arz etmektedir. Yapılacak olan karşılaştırmalı ülke analizleri, örneğin Hindistan ve Tayland ile yapılacak karşılaştırmalı incelemeler ve bu konuda en iyi örneklerin incelenmesi sağlık turizmi aktörlerinin stratejik hedef oluşturmasında belirleyici olacaktır.


54

Sonuç olarak ülkemizin ve beraberinde Batı Akdeniz bölgesinin gerek sağlık alanında gerekse ileri yaş, en-gelli ve spa-wellness alanlarında hak ettiği konuma gelebilmesi, var olan potansiyeli en iyi şekilde değer-lendirmekle mümkün olacaktır. Tanıtım faaliyetlerinin amaca yönelik yürütülmesi ve tanıtıma konu olan sağlık ve ilgili kuruluşların işbirliği ve birlikteliği Batı Akdeniz bölgesinde sağlık turizminin gelişimine katkı sağlayacaktır.

Kümelenme faaliyetleri halihazırda bulunan potansiyelin düzenli, koordineli ve kurumsal bir statü içerisin-de kuralları oluşturulmuş rekabetçi bir yapıda gelişmesine katkı sağlayacaktır.


55


56

4. SAĞLIK TURİZMİ SEKTÖRÜNÜN GELİŞİMİ İÇİN GEREKLİ YETENEK VE KABİLİYETLER

Yukarıdaki bölümlerde sektörün kapsamlı bir analizi yapılmıştır. Sektörün bundan sonraki dönemde geli-şimini sürdürebilmesi için aşağıdaki sıralanan başarı unsurları ve başarı unsuru için gerekli olan yetenek ve kabiliyetlere sahip olması gerekmektedir. Aşağıda sıralanan unsurların ve kabiliyetlerin bir kısmı hali hazırda sektörde belli ölçüde mevcuttur. Ancak sektörün gelişimi için aşağıdaki yetenek ve kabiliyetlerin arttırılmasına yönelik çalışmaların yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.

Ana Başarı Unsurları Gerekli Yetenek ve KabiliyetlerFirmaların Gelişimi • Sektördekifirmalarınkurumsalkapasiteleriningelişmesigereklidir.Firmalarınihti-

yaç duyduğu alanlarda danışmanlık ve eğitim hizmetleri verilmelidir.• Firmalararasıyapıcırekabetinözendirilmesigerekmektedir.• Sektörüngelişiminidestekleyecekbiryönetişimyapısıkurulmalıdır.Buyapıdayöne-

timin ağırlığı kamu-özel sektör kuruluşlarının ve hastane temsilcilerinin olmalıdır.İşbirlikleri ve Güven • İşbirliğikültürününoluşmasıgereklidir.Sağlıkkuruluşlarınınveilgilipaydaşların

ortak hareket etme ve işbirliğinin sağladığı faydaya vurgu yapılması gerekmektedir. • Firmalararasıgüvenortamınınyaratılmasıgereklidir.• İşbirliklerivegüvenortamınınyaratılabilmesiiçinyurtdışıveyurtiçindekibaşarılı

örneklerin incelenmesi faydalı olacaktır. İnsan Kaynaklarının Gelişimi

• Sektörünihtiyaçduyduğunitelikliaraelemanarzınınartmasıgerekmektedir.Bununiçin ilgili mesleki eğitimlerin verilmesi gereklidir.

• Halihazırdasektördeçalışanpersonelinbilgivebecerileriningeliştirilmesigereklidir.• Satışvepazarlamabilgivebecerileriningeliştirilmesigereklidir.

Tablo 8: Sağlık Turizminde Başarı Unsurları ve Gerekli Yetenek ve Kabiliyetler


57

Ana Başarı Unsurları Gerekli Yetenek ve KabiliyetlerYurt Dışı Hasta Kabul Kabiliyetlerinin Gelişimi

• Yurtdışıhedefpazarlarınanaliziyapılabilmelivehastaeğilimleriizlenebilmelidir.• Hastapotansiyeliolanülkelerinziyaretedilmesivesektörünbilinirliğininartması

sağlanmalıdır. • Sağlıkturizmipazarlarındafirmalararasıişbirliklerigereklidir.• Sektörolarakortakfuarkatılımsayılarıartırılmalıdır.

Altyapı Gelişimi • Akrediteolmuş,sektörünihtiyaçduyacağıbütüntestlerimakulsüredevemakulbe-delle yapabilecek hastanelerin kurulması ve geliştirilmesi önemli bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmaktadır.

• Sektördekihastanelere,hastayönlendirmesindeveortakfaaliyetlerdekoordinasyonsağlayacak geniş çaplı bir çağrı merkezinin kurulması faydalı olacaktır.

Ar-Ge Kapasitesi • Hastanelerveyenitedaviyöntemlerininhizmetsektörüolarakkabuledilerekdesteklenmesi.

• ÜniversitelervearaştırmaenstitüleriilehastanelerinAr-Geişbirliklerininartırılması.

Tablo 8: Sağlık Turizminde Başarı Unsurları ve Gerekli Yetenek ve Kabiliyetler (Devamı)


58


59

5. SAĞLIK TURİZMİ SEKTÖRÜ İÇİN GELİŞİM PROJELERİ

5.1. Gelişme ve öğrenme boyutu stratejileri

İnsanKaynaklarıGeliştirme:Bu strateji kapsamında sağlık turizminde çalışanları hem sayısal olarak hem de niteliksel olarak artırmak hedeflenmektedir. Özellikle bazı bölgelerde hastanelerin istihdam edecek personel bulmada sıkıntılar yaşadığı belirlenmiştir. Sağlık turizminde çalışacak insan sayısının ve niteliği-nin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılması önemlidir. Bu şekilde; hasta tatmini sağlama, hastanelerin verimliliğini artırma ve istihdamı artırma stratejilerine katkıda bulunabilecektir. Gündemde olan sertifi-kasyon sisteminin tam olarak yürürlüğe girmesi ile beraber bu stratejinin uygulamasına ilişkin önemli bir adım atılmış olacaktır. Standartların oluşturulması stratejisine de insan kaynakları boyutundan katkı sağ-lanacaktır.

ÇevreveMekânsalYapı: Hastane altyapılarının her türlü yabancı hasta ve tedavi yöntemine hitap edecek ve hastaların tedavi süreçlerini kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi önemli stratejik bir olgudur. Özellikle hastanelerin etrafında yer alan çevrenin düzenlenmesi, inşaat işlerinin azami hassasiyette sessiz ve temiz yapılması, çevreye duyarlı kent imajı yaratma stratejisine de katkıda bulunacaktır. Şehirdeki hastanelerin modern ve kişilikli olarak yapılması da önem arz etmektedir.

RekabetçiÖzellikler: Rekabetçi özelliklerin belirlenmesi ve rekabet avantajı yaratmak adına sürdürülebi-lir bir anlayışla kullanılması, bir sağlık turizmi destinasyonunun en temel gereksinimlerindendir. Modern tedavi yöntemlerinin ve operasyonların yanı sıra tarihi ve kültürel tedavi yöntemlerinin ve terapilerin de geliştirilmesi gerekmektedir.


60

RehberlikHizmetleriniGeliştirme: Gelen sağlık turistlerinin sadece bölgede verilen tedavi hizmetleri ile ilgili bilgilendirilmesi değil sahip olunan tarihi ve doğal varlıklarımız ile ilgili de bilgilendirilmesinde, imaj yaratılması konusunda rehberler önemli bir görev üstlenmektedir. Rehberlik hizmetlerinin geliştirilmesi bu anlamda yerinde olacaktır.

UlaşımAltyapısınıGeliştirme:Doğrudan tarifeli uçuşların sayılarının artırılması ve hem uçakta hem hava-limanında hastaların seyahatini kolaylaştırıcı önlemlerin alınması gerekmektedir. Şehir içi ve alt bölgeler arası ulaşım da önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Hastanın bölge içinde rahat seyahat etmesini sağlayacak ulaşım alt yapısı bu anlamda geliştirilmelidir. Bu alanda, hastanın havaalanı-hastane-otel arası taşıma hizmetlerinde görev ve sorumlulukların net bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir.

TürkTurOperatörlerininDesteklenmesi: Kaynak ülkelerden sağlık turisti gelişini sürdürülebilir kılmak adına farklı ülkelerde faaliyet gösteren Türk tur operatörlerinin ve sağlık turizmi aracı şirketlerinin gelişme-sini sağlayacak destek mekanizmaları oluşturulmalıdır.

BilgiTeknolojilerineYatırım: Günümüz rekabet ortamında bilgi teknolojilerine yapılan yatırımlar rekabet avantajı yaratmada çok önemli hale gelmiştir. Tanıtım ve satış platformlarının oluşturulması ve etkin bir şekilde yönetilmesi aynı zamanda aktörler arası işbirliklerini de güçlendirici etkisi açısından önemlidir.

SağlıkTurizmiBilinciOluşturma: Yerel halkın turizm faaliyetlerine katılımını da destekleyici çalışmaları içerecek çeşitli stratejilerin oluşturulması yoluyla sağlık turizmi bilincini oluşturmak gerekmektedir. Tur şirketleri, aracı firmalar, rehberler, taksi şoförleri, restoran işletmecileri gibi sağlık turistleri ile doğrudan iletişim kuran yerel halk gruplarına yönelik çeşitli kurslar, yabancı dil eğitimleri vb. çalışmalar yapılmalıdır. Bu faaliyetler, müşteri memnuniyetine katkı sağlayacağı gibi, sağlık turizminin uzun dönemde sürdürüle-bilir bir anlayışla yürütülmesine de yardımcı olacaktır.

5.2. İçsel Süreçlere İlişkin Stratejiler

BütünleşikSağlıkTurizmiYönetimi:Sağlık turizmde iyi bir yönetişim sağlayabilmek adına bir Tedavi Destinasyon Yönetim Birimi, İl Sağlık Müdürlükleri bünyesinde sağlık turizmi kurulu benzeri bir yapılanma-


61

ya gidilmesi çok önem arz etmektedir. Kamu-özel sektör işbirliği ile gerçekleştirilecek böyle bir yapılanma, başta sağlık turizmi master planı olmak üzere, ilin yurt dışından gelecek hastalara verilecek tedavilerde önceliklerinin belirlenmesi ve bu doğrultuda koordineli çalışmaların yürütülmesi konusunda önemli bir boşluğu doldurabilir. Tedavilerin geliştirilmesi, pazarlanması, müşteri analizlerinin sürekli yapılması ve is-tatistik çalışmalarının oluşturulması gibi işlevleri yürütebilecek bu yapılanma ile kaynakların daha etkin ve verimli kullanılması mümkün olabilecektir.

AktörlerArasıİşbirlikleri:Sağlık turizminin çeşitli paydaşları arasında işbirliği mekanizmalarının sağlan-ması, rekabetçi bir turizm yapısına sahip olma adına ilk sırada yer alan stratejiler arasında görülmektedir. Özellikle belirli ürün stratejileri (örneğin sağlık turizmi) için bir araya gelmesi ve işbirliği yapması gereken aktörlerin oluşturacakları çeşitli düzeylerde işbirliği platformları, ortaklaşa rekabet anlayışının yerleşmesi-ni de sağlayarak rekabette önemli avantajların elde edilmesine yardımcı olabilecektir.

YenilikçilikveGirişimcilik: Rekabet avantajı yaratmanın ve bunu sürdürebilmenin önemli bir faktörü ola-rak yenilikçilik ön plana çıkmaktadır. Özellikle benzer tedavi yöntemlerinde rekabet içinde olunan bir sağ-lık turizmi yapısında her alanda yapılacak yenilikçilik ve girişimcilik desteklenmelidir. Özellikle girişimci aktör olarak ifade edilen grupların geliştirdiği projeler ve önerilerin diğer aktörler tarafından desteklenme-si bu anlamda önemlidir.

ÇevreyeDuyarlıKentİmajı: İmaj yaratma çalışmaları günümüzde üzerinde en fazla durulan konulardandır. Çevre bilincinin dünyada her geçen gün daha fazla önem kazanması ile beraber, çevreyi koruyan destinas-yonlar ve hastaneler turist tercihlerinde üst sıraya çıkmaktadır. Bu yüzden, yenilenebilir enerji sistemlerin kurulmasından, atık sistemleri ve doğayı kirletmeyen malzemelerin kullanılmasına kadar geniş yelpazede çevreye duyarlı bir kent olma ve bunu bir kent imajı olarak kullanmak, rekabet avantajı yaratacaktır.

StandartlarınOluşturulması:Sağlık hizmetlerinin sunumundan pazarlanmasına ve hastanın tedavi son-rası eve dönüşüne kadar pek çok alanda standartların oluşturulması ve uygulanması gerekmektedir. Sağlık turizmi uygulamalarına ilişkin standartların getirilmesi ve bu alandaki farklı uygulamaların bir sistematiğe oturtulması hastaların güvenini sağlama açısından önemlidir. Bunun yanı sıra, hastaneler, oteller ve diğer


62

ilgili işletmelerde uluslararası standartlar gözetilerek standartların geliştirilmesi ve uluslararası geçerliliği olan sertifikasyon sistemlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması gerekmektedir.

İstatistikÇalışmaları: Doğru kararlar alabilmek genellikle, gerekli olan verilerin tam zamanında ve doğru olarak elde edilmesine bağlıdır. Bunun için, yabancı hastaların istek ve ihtiyaçlarının sürekli olarak izlen-mesinden, rakip ve kaynak ülkelerdeki gelişmelere ve ilin mevcut sağlık envanterinin çıkarılmasına kadar birçok alanda istatistiksel verilerin toplanması, işlenmesi, analiz edilmesi ve oluşturulacak bilgilerin ilgili kurum ve kuruluşlara aktarılması stratejik yönetim çalışmalarının temelini oluşturmaktadır.

5.3. Müşteri, Ürün ve Hizmetlere İlişkin Stratejiler

ÜrünÇeşitlendirme: Turizmi on iki aya yayma stratejisine hizmet etmek adına, çeşitli ürün gruplarının bü-tünleşik bir yapıda geliştirilmesine ilişkin stratejiler hazırlanmalıdır. Bu bağlamda, deniz-kum-güneş turiz-minin yanı sıra, sağlık turizmi, kültür ve tarihe dayalı turizm, spor turizmi, MICE (Toplantı, Teşvik, Kongre ve Etkinlik) turizmi gibi ürün çeşitlendirilmesi ihtiyaç vardır. Aynı zamanda, turist sayıları, turizm gelirlerinin ve istihdamın artması da bu ürün çeşitlendirme stratejileri ile sağlanacaktır.

PazarBölümlendirme: Ürün çeşitlendirme ile yakından ilişkili olarak, farklı ürün grupları için pazar bö-lümlendirmesinin yapılması ve hedef pazarların seçilmesi, özellikle pazarlama faaliyetlerinin etkin ve ve-rimli yapılabilmesini olanaklı kılacaktır.

EtkinveKoordineliTanıtım: Oluşturulacak bütünleşik yönetim sisteminin de katkısıyla, tanıtım çalış-malarının hedef pazarlarda hastanelerimizin yetenekleri ve tedavi edilebilecek rahatsızlıklar konusunda tanıtımının yapılması ile etkin ve koordineli şekilde geliştirilebilecektir.

SürekliMüşteriAnalizi: İstatistik çalışmalarından elde edilecek veriler ışığında yabancı hasta istek ve ih-tiyaçlarında oluşan değişimleri sürekli izlemek ve buna göre gerekli stratejilerin ve önlemlerin alınmasını sağlamak, hastane memnuniyeti elde etmede anahtar rol üstlenmektedir.

MüşteriMemnuniyeti: Bölgemize gelen hastaların memnuniyeti, tekrar gelmeleri ve olumlu deneyimle-rini başkaları ile paylaşmaları adına önemlidir. Sağlık turizmi değer zincirinde yer alan tüm paydaşların


63

hasta memnuniyetine katkısı vardır ve zincirin bir halkasında yaşanacak memnuniyetsizliğin, tedavi gören kişinin toplam deneyimini olumsuz olarak betimlemesine yol açmaktadır. Bu yüzden her aşamada hasta memnuniyeti sağlayacak mekanizmaların kurulması, izlenmesi, denetlenmesi ve gerekli düzeltici faaliyet-lerin yapılması gerekmektedir.

İçTurizmiGeliştirme: Hem dış turizmin desteklemesi hem de tedavi ve tatillerini yurt dışında geçiren vatandaşların yurt içine yönlendirilmesi için iç turizmin geliştirilmesi ve Antalya’nın sağlık turizmi potansi-yelinin artırılması önem arz etmektedir.

5.4.FinansalvePaydaşTatminiStratejileri

SağlıkTurizmininTümYılaYayılması: Bölge turizminin mevsimsel özellik göstermesi ve belli aylarda yı-ğılma göstermesi en önemli sorunlar arasında gösterilmektedir. Bunun üstesinden gelebilmek ve turizmin tüm yıla yayılmasını sağlayacak çeşitli stratejilerin geliştirilmesi, bu bağlamda turizmin çeşitlendirilmesi ve etkin tanıtım kampanyalarına ilişkin stratejilerin uygulanması ile doğrudan ilişkilidir.

SağlıkTurizmiGelirlerininArtırılması:Turizm önemli bir ekonomik faaliyettir. Bölgemize gelen hasta sayısının artırılmasının yanı sıra gelen hastaların ortalama harcama miktarlarını artırarak turizm gelirle-ri artırılabilir. Turizmin tüm yıla yayılması, tedavi yöntemlerini çeşitlendirme, hasta memnuniyeti ile ilgili stratejilerin uygulanması gelirlerin artırılmasında önemli rol oynayacaktır.

PazarPayınıArtırma: Önemli bir finansal hedef olarak var olan dünya turizm pastasından alınan payın artırılması Bölgenin öncelikli uzun vadeli amaçları ve stratejileri arasında yer almalıdır. Bölgemiz en fazla ziyaretçi çeken dünyanın dördüncü destinasyonudur. Bu rekabetçi konumun korunması ve geliştirilmesi adına birbirleriyle uyumlu stratejilerin gerçekleşmesi gerekmektedir.

VerimliliğiArtırma:Sağlık turizm ile doğrudan veya dolaylı ilgili işletmelerin daha verimli çalışması ve kaynakların etkin kullanılmasının sağlanması, turizmden elde edilen faydanın arttırılmasına katkıda bu-lunacaktır.


64

İstihdamın Artırılması: Sağlık turizmi, emek yoğun bir sektör olarak oluşturduğu istihdam açısından önemli görevler üstlenmektedir. Bölgesel ve ulusal işsizlik oranlarının azaltılmasına etkisi açısından sağ-lık turizminde kalifiye personel sayılarının artırılması gerekmektedir. Sağlık turizmi insan kaynakları bakış açısını, yetenek yönetimi ve kariyer planlaması çerçevesinde yapabilmeleri desteklenmelidir.

YerelHalkınFaydasınıArtırmak:Turizm gelirlerinin daha dengeli dağılmasını sağlamak ve yerel halkın turizmden elde ettiği faydanın artırılması sağlıklı bir turizm gelişiminin odak noktasını oluşturmaktadır. Turizmin bölgesel olarak daha dengeli büyümesi ve yerel halkın da turizmin ekonomik ve sosyal faydala-rından yararlanması önem arz etmektedir.

Antalya ili turizm endüstrisi yukarıda belirlenen stratejik konular çerçevesinde bütüncül bir yaklaşım ile yönetilebilir. Stratejiler zaman içinde gözden geçirilmeli ve değişen durum ve çevre koşullarına göre revize edilmeli ve strateji haritası güncellenmelidir.


65

KAYNAKÇA1. Ferreira, J., Estavao, C. (2009). Regional competitiveness of tourism cluster: A Conceptual model proposal, http://mpra.ub.uni-

muenchen.de/14853/ MPRA Paper No.14853, Erişim tarihi 25 Nisan 2009.2. Jackson, J., Murphy, P. 82002). Tourism destinations as clusters: Analytical experiences from the New World, Tourism and

Hospitality Reseacrh, 4(1), 36-52.3. Porter, M. (1990). The Competitive Advantage of Nations, New York, NY: Free Pass.4. Porter, M. (1998). Clusters and the new economics of competition, Harvard Business Review, 76(6), 77-90.5. Ekonomi Bakanlığı, “2012/4 Sayılı Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ”, Ek A-46. T.C. Sağlık Bakanlığı (2012), Akdeniz Üniversitesi Organ Nakli Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi 7. Ülgen, H. ve Mirze, S.K. (2004). İşletmelerde Stratejik Yönetim. Literatür Yayınları, İstanbul.8. World Tourism Organization, (2007). A Practical Guide to Destination Management, Madrid.9. OECD, (2012). “Medical Tourism: Treatments, Markets and Health System Implications: A Scoping Review”10. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Turizmi Çalışmaları Raporu, (2012) 11. The McKinsey Quarterly, (2008)12. KPMG, Issues Monitor, (2011)13. The Medical Tourism Survey (2012), www.treatmentabroad.com/medical-tourism/medical-tourist-research-2012/contents 14. TMMOB Jeotermal Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara (2009)15. http://www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmi/dosya/178962/h/medikalturizmweb.pdf 16. http://www.tmmob.org.tr/resimler/ekler/081594975a764c8_ek.pdf 17. http://www.dha.com.tr/antalya-dunya-genelinde-4-oldu_141941.html18. http://www.tursab.org.tr 19. http://www.ktbyatirimisletmeler.gov.tr/TR,9851/turizm-istatistikleri.html20. http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/belge/1-63048/kultur-turizm-istatistikleri.html21. http://www.saglik.gov.tr22. http://www.saglikturizmi.gov.tr23. http://www.saglikturizmi.org.tr 24. http://www.thtdc.org 25. http://www.saglikturizmikongresi.org 26. http://epp.eurostat.ec.europa.eu 27. http://www.jointcommissioninternational.org


66

Documents

SAĞLIK TURİZMİ YOL HARITASI