SAĞLIKLI VE GÜVENLİ BİR İŞYERİ OLUŞTURMAK Guide Turkish Transl… · eğitimi, kötü şeylerin olmasını daha ilk etapta önleyebilir. Unutulmamalıdır ki, bütün işle-ilgili

SAĞLIKLI VE GÜVENLİ BİR İŞYERİ OLUŞTURMAK

Girişimciler, İş adamları ve Yöneticiler için

İş Sağlığı ve Güvenliği Rehberi

International Commission on Occupational HealthScientific Committee on Occupational Health and Development

Editör: Prof. Dr. Tee L. GUIDOTTI

Editör Yardımcısı: Dr. Tayseer El-Faki Mustafa

Çeviren: Doç. Dr. Tevfik PINAR

SAĞLIKLI VE GÜVENLİBİR İŞYERİ OLUŞTURMAK

Girişimciler, İş adamları ve Yöneticiler için

İş Sağlığı ve Güvenliği Rehberi

Editör: Prof. Dr. Tee L. GUIDOTTI, MPH

Editör Yardımcısı: Dr. Tayseer El-Faki MUSTAFA

Hazırlayanlar:Brandi Karasiewicz Alford, MPH

Shannon Lynch, MPH

Ida Rosenblum, MPH

Craig Kullmann, MPH

Türkçeye Çeviren: Doç. Dr. TEVFİK PINAR (M.D., Ph.D.)

Hacettepe ÜniversitesiHalk Sagligi Enstitüsü

Sihhiye, Ankara / [email protected]

2015

Bu kitap “Creating a Safety and Healthy Workplace” kitabının 2014 baskısının Türçe çevirisidir.

© 2014 Tee L. Guidotti, International Commission on Occupational Health adına. Bütün hakları International Commission on Occupational Health (ICOH)’a aittir.5. baskı.

İletişim adresi: [email protected].

Sponsor: Scientific Committee on Occupational Health and Development

International Commission on Occupational Health

1

Sağlıklı ve Güvenli Bir İşyeri Oluşturmak

GİRİŞÖzellikle gelişmekte olan ülkelerdeki iş adamları ve işletme yöneticileri için hazırlanmış bu kitap, işyerinde tehlikelerin tanımlanması, azaltılması ve tamamen ortadan kaldırılmasına yardımcı olacaktır. Bu rehber, aynı zaman-da, işçiler, yöneticiler, girişimciler ve devlet yetkilileri arasında sağlık ve güvenlik odaklı işbirliği kültürünün geliştirilmesinde bir araç görevi görecektir. Birlikte çalışarak, işyerlerini daha güvenli ve sağlıklı bir hale getirebiliriz.

Bunu okuyor olmanız işletmenizdeki çalışanlar için iyi bir haberdir. Bu, sizin konuyu sahiplendiğinizi gösterir. Bilgi sahibi iş adamları ve yöneticiler, işyerinde meydana gelecek kazalar/yaralanmalar ve hastalıkların işçiler ve aileleri için bir tarjedi olabileceğini, işçiler arasında çatışma ve haksızlığa uğradıkları hissinin doğmasına neden olacağını, üretimi düşüreceğini ve maliyetleri artıracağını bilirler. Bu hiç istenmeyen şeyler bizim arkadaşlarımızın ve ailemizin başına da gelebilir. İşçileri güvenli ve sağlıklı, işletmeyi kaza/yaralanma olayları olmadan ve gereksiz risklere girmeden iyi çalışır halde tutmanın en iyi yolu, nasıl daha güvenli hale getirileceği konusuna dikkatli bir şekilde odaklanmaktır.

Gelişmekte olan ülkelerde ve özellikle hızlı büyüyen ekonomilerde, işletmeler (her-hangi bir sektör) işçilerin sağlığının ve güvenliğinin korunması konusunda büyük zorluklar yaşarlar. En büyük zorluklardan birisi yararlı bilgiye ulaşmaktır. Bu rehber, ihtiyaç duyduğunuz şeyleri bulmanız için bir başlangıç olacak şekilde tasarlanmıştır. Gelişmekte olan ülkelerde iş hayatı ve işletmeler, aynı zamanda, hızlı büyüme-ye, eski ekipmana, eğitimsizliğe ve yerleşmiş alışkanlıklara bağlı olarak gelişen bir çok teh-likeyle uğraşmak durumundadırlar.

Bu kısa rehber, işçilerin karşılaştıkları tüm tehlikeleri kapsamamaktadır, fakat bir başlangıçtır. Burada küçük- ve orta-ölçekli işletmelerde en sık karşılaşılan tehlikeler hedef

alınacaktır. Sorunlar üzerinde düşünmenize ve çözümler üretmenize yardımcı olacağına inanmamıza rağmen bu kitap sadece genel bir giriştir. Bu kitapta, işçileri sağlıklarını ko-ruma konusunda teşvik etmeyi amaçlayan fakat çok sınırlı detay içeren genel bilgi-ler ile, iş sağlığı ile ilgili çok komplike ve teknik bilgiler içeren profesyonel kitaplar arasındaki açığın kapatılması amaçlanmıştır. Bir çok problem, bizim bu kısa kitapta sunduğumuzdan çok daha fazla bilgi gerek-tirir. Bölüm 10’da İngilizce olarak verilen ek başvuru kaynakları ihtiyaç duyduğunuz bilgi-ler konusunda size yardımcı olacaktır.

Bu kitapta sunulanlara ek olarak işyerinizde uygulayacağınız kanun ve yönetmelikleri bilmeniz gerekir. İşyeri sahipleri ve yöneti-cileri, kendi ülkelerinin mavzuatını takip konusunda birinci derecede sorumludur-lar. Ancak bunun da ötesinde, eğer işveren ve yöneticiler konuya mevzuatı takip et-menin ötesinde bir özenle yaklaşırlarsa, her işletme ve bütün işçiler sağlık ve güvenlik uygulamalarından daha fazla şeyler kazana-bilirler. Biz yapabileceğimizin en iyisini yap-maya çalışacağız, çünkü zaman içinde işin iyi bir hale gelmesiyle sağlıklı ve güvenli işyerleri ciddi kazalardan uzak kalacak, şirketin ömrü uzayacak, şirket en iyi işçilerini kaçırmayacak ve daha verimli çalışacaktır.

İşletmeler ve ülkeler büyümeye ve ekonomik anlamda kalkınmaya çalışırken işçi sağlığı ve güvenliğine yapılan yatırımın yararlarının görülmesi zor olabilir. Bu kitapta işe bağlı tehlikelerin özellikleri tartışılsa da işletme ve ülkenin sosyal ve ekonomik refahı üzeri-ne büyük katkı sağlaması da amaçlanmıştır. Hiç şüphe yoktur ki, sağlıklı, hevesli ve işini seven işgücü, diğerlerinden çok daha üret-ken olacaktır. Bu nedenle, işgücüne yapılan yatırım, bir işletmenin ve bir ülkenin sosyal yapısının geleceğine yapılmış yatırımdır.

2

İçindekiler

İÇİNDEKİLER

Giriş ...................................................................................................................... 1

İçindekiler ............................................................................................................. 2

Bölüm 1 İşçilerinizin Korunması .................................................................... 3

Bölüm 2 Güvenlik ...................................................................................... 11

Bölüm 3 Etkili ve Güvenli Çalışmak ............................................................ 23

Bölüm 4 Stres ............................................................................................ 31

Bölüm 5 Toz ve Kimyasal Tehlikeler ........................................................... 36

Bölüm 6 İşyerinizde Güvenliksiz Koşulların Kontrol Altına Alınması ............ 46

Bölüm 7 İş Yaşamında Kırılgan Gruplar ..................................................... 56

Bölüm 8 Risk Değerlendirmesi ve Yönetimi ................................................ 65

Bölüm 9 Risk Yönetimi ve Kontrol Bantları / Risk Matrisleri ........................ 69

Bölüm 10 Daha Fazla Bilgi Alınabilecek Kaynaklar ...................................... 74

Tanımlar ve Kullanılan Terimler ................................................... 75

3

İşçilerinizin Korunması

İş hayatınızı çalışanlarınız ayakta tutar. Yönetici olarak üretimin yürütülmesini sağlarsınız, işyeri sahibi ya da yatırımcı olarak gereken parayı temin edersiniz, fakat işyerinizde yapılması gereken işi yapan ve böylece başarılı bir işletmede serveti üreten işçilerdir. Bunları kesintisiz yapmaları, özveri ile yapmaları ve yaptıkları işe dikkatleri-ni tam olarak vererek yapmaları için işçilerin çalışma ortamında yaralanmayacaklarından ya da hastalanmayacaklarından emin olmaları ger-ekir. Sizin sağlığınız sizin için ne kadar önem-li ise onların sağlığı da kendileri için o kadar önemlidir. İşçinin işgünü kaybına neden olan bir kaza/yaralanma, işçinin tüm ailesini etkiler. Bu, bir yönetici ya da bir işveren olarak, hem sorumluluk duyan bir birey hem de bir lider olarak sizin de meselenizdir.

İşçilerinizi önemsemeniz ve onları koru-yup kollamaya çalışmanız bir işveren olarak size saygınlık kazandırır. İşverenin işçilerini önemsememesi ve zarar görmelerini önleme-ye çalışmaması insanların ondan nefret etme-lerine ve yetişmiş en iyi işçilerin işyerinden ayrılmalarına neden olabilir. Bu konuya önem vermeniz, aynı zamanda akıllıca bir yönetim şeklidir, çünkü kazalar/yaralanmalar gecikme-lere, üretimin yavaşlamasına ve işletme mali-yetlerinin artmasına neden olur.

İşçiler kendilerini korumak için ancak belirli bir düzeye kadar bir şeyler yapabilirler. Ken-di meslekleri ile ilgili işleri nasıl yapacaklarını bilebilirler, fakat size geldiklerinde genellikle güvenli çalışma ve kendi sağlıklarını koruma konusunda eğitilmemişlerdir. Aynı zamanda, her birey için farklı olan kendi kişisel davranış alışkanlıkları ile gelirler. Bazen bir işçi riskleri bilir ve dikkatli çalışmak ister. Bazen, bir işçi cid-di bir kazanın onun başına asla gelmeyeceğini

ve “erkek adamın” kendisini korumasının gerekmediğini düşünür, çünkü kendisini güçlü hisseder (Ne yazık ki, böyle insanların sebep olduğu kazalar, kendilerinden çok çevresin-dekilerin zarar görmesine neden olur). Sıklıkla, bu kişiler nasıl güvenli çalışılacağını bilmez, özellikle parça başı ücret alıyorlarsa, hızlı çalışmak ve daha çok üretmek isterler.

İşçiler, sıklıkla işlerini kısa yoldan ya da ted-birsiz şekilde hızla yaparak hem işlerini halle-deceklerini ve hem de zaman kazanacaklarını düşünürler. Bazen de amirlerinin daha fazla ve daha fazla üretim için yaptıkları baskı nedeniy-le görevlerini tehlikeli bir şekilde yerine getir-mek zorunda kalırlar.

Çoğu zaman, işçiler işlerini kısa yoldan hallet-menin bir yolunu bulurlar ve hiç bir zarar da görmezler, böyle olunca bir süre sonra bu on-lar için normal bir çalışma şekli halini alır. Bu çalışma şeklini sürdürürler. Ancak sonra, hiç kimsenin beklemediği bir anda, bu davranış şekli, gerçekten kötü şeylere neden olabilir ve yaralanma, bazı kişilerin zarar görmesi ya da bazen ölümle sonuçlanan kazalar meydana ge-lebilir.

Çalışanlardan güvenli bir şekilde çalışmalarını beklediğinizi göstererek ve üzerlerinde hiç bir baskı olmadan herkesin güvenlik içinde çalışabileceklerini hissedecekleri iş koşulları oluşturarak işyerini güvenli ve sağlıklı bir hale getirmek, iş sahibinin ve yöneticinin sorumluluğudur. Bütün sorumluluğu işçilerin üzerine atmak kabul edilemez. Biz, tüm işçilerin sağlığını korumak zorundayız.

Bu bölümde, işçilerinizin sağlığını koruya-cak ve zarar görmelerine mani olacak güvenli işyerlerinin nasıl oluşturulacağı anlatılmaktadır.

BÖLÜM 1

İŞÇİLERİNİZİN KORUNMASI

4


Bu fikirlerin bazıları, yaptığınız işin türüne bağlı olarak sizin fabrikanız, mağazanız ya da diğer türdeki işyerlerinizde uygulanamayabi-lir, fakat çoğu işyerinizde uygulanabilir. Bura-da, zaten bildiğiniz bir çok şey okuyacağınız gibi, daha önce hiç düşünmediğiniz şeyler de okuyacaksınız.

Mevzuata uygun olarak çalıştığınızdan emin olmak için ülkenizin yasalarını ve yönetme-liklerini öğrenerek başlamalısınız. Sağlık ve güvenlik konusunda daha iyi sonuçlar elde etmek için, bu yasal düzenlemelerin de öte-sinde, örneğin, sizinkine benzer işyerlerine sorular sorarak, sektörünüzdeki en iyi örnek oluşturmuş uygulamaları okuyarak ve inter-nette yetkili ve güvenilir kaynaklardan bilgi alarak, işlerinizi daha iyi yapmak için gözleri-nizi açık tutmalısınız.

Çalışanlarınızın Eğitilmesi

İşçileriniz sağlık, güvenlik ve tehlikeler hakkında ne kadar çok şey bilirlerse kendiler-ini tehlikelerden o kadar korur ve sağlıklarını o kadar geliştirirler. Çalışanların teorik ve pratik eğitimi, kötü şeylerin olmasını daha ilk etapta önleyebilir. Unutulmamalıdır ki, bütün işle-ilgili (mesleki) hastalıklar ve kazalar önlenebilirdir.

İşçilerin işlerini doğru ve güvenli bir şekilde nasıl yapacaklarını öğrenmeleri için mesleki eğitim kesinlikle gereklidir. Bir defalık mesle-ki eğitim yeterli değildir – farklı uygulama örnekleri ile eğitim tekrarlanmalıdır. Zaman zaman her bir işçi, mesajı anladığını gösteren uygulamalar yapmalıdır. Eğitimin gerekliliği anlatılmalı, önemi vurgulanmalı ve bunun ne-denleri açıkça ifade edilmelidir. İşçi, bazı şeyleri nasıl yaptığının yanı sıra, güvenli olması için niçin belirli bir şekilde yapması gerektiğini bilmelidir. Uygun eğitim programları, işçilerin bilinç düzeyini yükseltir ve zamanla ar-tan sayıda kişinin işyerinde güvenli çalışma kültürünü benimsemesine, kabul etmesine böylece işyerinde normal olarak algılamasına neden olur. İşyerinde bu düzeye ulaşılınca,

işçiler birbirlerini korur ve kollar, hatalarını düzeltir, dostça bir ortam oluşur ve kazalar azalır. İşçilerin kendi hakları ve sorumlulukları konusunda eğitilmeleri, sorunların çözümünde onlara özgüven verir ve sağlıklarını koruma konusunda işverenlerinin ciddiyetle çalıştığına inanmalarını sağlar.

Mesleki eğitimin temel amacı, işçilerinizin çalıştıkları yerdeki potansiyel tehlikele-rin farkında olmalarını sağlamaktır. İkinci amacı, işin güvenlik içinde yapılabileceğini anlamalarını sağlamaktır. Eğitim, işçilere işlerini, kendi sağlık ve güvenliklerini en düşük risk olasılığı ile yapmalarını sağlayacak bilgi ve beceri kazandırır. Mesleki eğitim programı, mesleki beceriler hakkında temel bilgiler içermeli ve işçilere işyerinde bulunan tehlikeleri tanımaları ve onları kontrol altına almaları konusunda yardımcı olmalıdır. İşçiler, çalışan hakları ve sorumlulukları, acil durumlarla nasıl mücadele edecekleri, aletlerin güvenli kullanımı, kişisel koruyucu donanımların nasıl kullanılacağı, tehlikeli materyallerin güvenli kullanımı, nak-liyesi ve depolanması konularında da eğitim almalıdırlar. Hatta işe başlama eğitimi ardından, işe başladıktan sonra da zaman zaman (en az yılda bir kez) tehlikeler konusunda işçilerin bilgileri yenilenmeli ve ne gibi malzemeler-le çalıştıkları ve kendilerini ve ailelerini nasıl koruyacakları onlara hatırlatılmalıdır.

Sağlık Hizmetleri ve İşyeri

Sağlık hizmetleri, özellikle ağır işler ya da başkalarının güvenliğini de ilgilendiren işçilerde çalışması düşünülen işçilerin muaye-nesi ile başlamalıdır. Tıbbi muayene, işçinin işi güvenli bir şekilde yapabilme kapasitesinde olduğundan emin olmak, onlara bağlı olarak etkilenebilecek insanların güvenliğini koru-mak, mevcut sağlık durumlarını saptamak ve böylece daha sonra oluşabilecek değişimleri tanımlayabilmek, yapacağı işe bağlı olarak daha da kötüleşmesi muhtemel herhangi bir sağlık sorunu olup olmadığını belirlemek için yapılır.

5


İyi bir tıbbi müdahale (ki sıklıkla zor bulunur) bir kaza ya da zararlı bir maddeye maruziyet sonrası oluşabilecek zararlı etkileri önlemeye yardımcı olabilir, fakat o zamana kadar hasar zaten oluşmuş olur. Bu küçük kitabın büyük kısmının kazalara/yaralanmalara “tıbbi müda-hale” yerine “önleme”yi anlatmasının nedeni budur.

İşçilerin her yıl bir hekim ya da hemşire tarafından muayene edilmesi, laboratuar test-lerinin yapılması sağlıkları için güzel şeylerdir, ancak tek başına bunlar işyerinden kaynakla-nan maruziyetlere bağlı hastalıkları saptamada yeterli değildir. Ayrıca bunlar kazaların önlen-mesinde hiç bir anlam ifade etmez. Yine de, bunlar işçiyi korumanın, durumun daha da kötüleşmesini önlemenin ve koruyucu ted-birlerin çalıştığından emin olmanın tek yolu-dur. Bunun bir çok ülkede yasalarla zorunlu kılınmasının nedeni budur. Eğer doktor ya da hemşire “meslek hastalıkları” hakkında bilgi sa-hibi iseler onları teşhis etmeye çalışırlar ve gere-ken testleri isterler. Eğer doktor ya da hemşire bu özel bilgilere sahip değillerse lütfen onları bu bilgileri edinmeleri konusunda teşvik ediniz ve yapabiliyorsanız yardım ediniz.

İşçilerin kimyasallara maruziyetinin zararlı etkilerini saptamaya yarayan bazı özel test-ler vardır. En yaygın olanı, kurşun ve belirli bir pestisit türünün (organofosfatlar) tesbiti için yapılan kan testleridir. İşçiler sağlıklı mı yoksa işe-bağlı bir hastalığın belirtileri var mı diye testlerin zaman zaman (örneğin yılda bir) yapılmasına “tıbbi gözlem” (ya da “surveyans”) denir.

Bir çok test, doktor ve hemşirenin meslek hasta-lıkları hakkında bildiklerinden daha fazlasını gerektirir. Örneğin, akciğer filmi, hastane ya da kliniklerde kolayca çektirilebilin temel bir testtir. Fakat, akciğer filminin yorumlanması, örneğin tüberküloz (verem) ya da asbestoz (bütün asbest türlerinin sebep olduğu ağır bir akciğer hastalığı) gibi mesleki akciğer hastalığına bağlı kanser ya da silikozis (kaya ya

da kum tozlarının sebep olduğu diğer bir ciddi hastalık) olduğunun söylenebilmesi doktorun filmde gördüğü şeyi bilmesini gerektirir.

Dünya Sağlık Örgütü, bütün ülkeleri birinci basamak sağlık hizmetleri aracılığı ile temel iş sağlığı hizmetlerini kullanılabilir hale getirmeye zorlamaktadır. Ancak, doktorlar ve hemşireler bu konuda fazla bir şey bilmemektedirler. Eğer siz işçilerinizin tıbbi bakım almaları konusunda yardımcı olabilecek bir pozisyonda iseniz, ülke-nizde çalışan doktorlara kimyasallarla, meslek hastalıklarıyla ilgili ne kadar deneyimleri olduğunu ve kaza sonrası engelliliği (maluliyet) önlemek için neler yapabileceklerini sorunuz. Daha sonra, kurşun ve asbestoz (en yaygın ve en önemli iki işyeri tehlikesi) hakkında soru-lar sorun, bu kitapta ilgili konuları okuduktan sonra, sizin kadar bilip bilmediklerine bakın. Böylece, işçilerinizin sağlık hizmetleri için hangi doktorun daha iyi olduğuna kendiniz ka-rar verebilirsiniz. Bunlar hakkında bilgi sahibi olan bir doktor biraz daha yüksek ücret almayı hakediyor demektir, çünkü sonuçlar çok daha iyi olacak ve pahalı hatalar çok daha az görüle-cektir.

Bir Maruziyet Bir Hastalığa Neden Olduğunda Yapılacaklar

Tıbbi izlem sonucunda işçilerinizin kurşun ya da solvent gibi belirli bir kimyasala aşırı maruz kaldıkları kanıtlanırsa bunu işçilerinize söyle-melisiniz. İşçilerin çoğu, tehlike yeni saptanmış ise bunu anlayışla karşılayacaklardır, fakat eğer sağlıklarını ilgilendiren bir bilginin kendile-rinden saklandığını düşünürlerse bu duruma sinirleneceklerdir. İşçilerinizle açık iletişim içinde olmanız ve onlardan çözüm önerileri ko-nusunda yardım istemeniz önemlidir. Hiç kimse bir işin gerçekten nasıl daha iyi yapılacağını o işi yapan kişiden daha iyi bilemez. Sorunların nasıl düzeltileceği hakkında işçilerin güzel fikirleri vardır, fakat sıklıkla amirler onlara bir şey sormazlar.

6


Bir problemi işçilerinize sunarken sorunu çözecek yollar önermeli ve onların sorunun çözümünde işe yarayacak görüşlerini almalısınız. Prob-lemin çözümü için tehli-keye maruziyetin kaynağının yerini ve riskin ne kadar büyük olduğunu belirlemelisiniz (bunlar Bölüm 8’de anlatılmıştır). Problemin kaynağını belirleyip değerlendirdikten sonra problemin çözümünde Bölüm 6’da tanımlanan yöntemleri kullana-bilirsiniz, fakat ne olduğunu bilemediğiniz sürece problemi çözemezsiniz. Temel sorunun çözülemediği durumlarda işçilerinize, uygun kişisel koruyucu donanım temin etmelisiniz. Ba-zen problemin çözümü için profesyonel yardım almanız gerekebilir, fakat bu kitap olabildiğince çok problemi kendi kendinize çözmeniz için size, yöneticilerinize ve şeflerinize (supervisor) yardımcı olacaktır.

Sorunların Saptanması ve Zaman İçinde İyileştirilmesi

Bir işin gerçekten nasıl yapıldığının uzmanı, o işi zaten yapmakta olan işçilerdir. Bir problemi araştırırken ya da iyileştirilebilecek problem-leri belirlerken ilk başvurulacak yer onlardır. İşçilerden doğrudan sorumlu olan şefler bile, uzun süredir kendileri bizzat çalışmıyorlarsa, işçilerin yaptıkları işin gerçekten nasıl bir iş olduğunu bilemezler, çünkü daha önce yaptıkları bir çok şey zaman içinde değişmiş olabilir. İşçiler sıklıkla işleri kendi yöntemleri ile yapmaya başlarlar ve şefler bu değişiklikleri farkedemeyebilirler. Ofiste oturan bazı kişiler mükemmel yönetici olabilirler, fakat bu yönetim becerilerinin, işyerinde gün boyu yaşamın nasıl bir şey olduğunu ve zaman içinde bütün işyerinin nasıl değiştiğini bilmelerine faydası olmaz.

Bilgilerine ihtiyaç duyulduğunda işçilere doğrudan sorulabilmelidir, fakat bir kaç işçinin içinde olduğu bir komite sıklıkla daha yararlıdır. Bu komite, şeflerle birlikte, za-man zaman işlerin nasıl gittiğini ve güvenlik ve sağlığın geliştirilmesi için neler yapılması gerektiğini konuşmak üzere toplanmalıdır. Bu

şekilde, işçiler, bir problem, kaza/yaralanma ile sonuçlanmadan önce, bir şeylerin değiştiğini, komite aracılığı ile size söyleyebilirler ya da deneyimlerini çözüm geliştirmek için kullana-bilirler. Bazen şefler, otoritelerinin sarsıldığını düşünerek bu komitelerden hoşlanmazlar. Ancak, bu komiteler, sadece şeflere güvene dayalı bir sistemden daha iyi çalışırlar. Bazen şefler, kendi beklentilerine ya da yönetimin onlardan ne duymak istediğini düşünmelerine bağlı olarak yönetime iletilecek mesajları sü-zerler, hatta en iyi şefler bile sıklıkla daima işçilerin çalışma yöntemlerinde yaptıkları küçük değişiklikleri ve kestirme yolları görmez-ler. Çok iyi şefler bu komite ile çalışmaya can atarlar, çünkü bundan herkes yararlanır. Bu komiteler, hem kıdemli / üst düzey yöneticiye ve hem de işverene doğrudan rapor vermelidir. Bu komiteler, işveren ya da üst düzey yönetici aktif olarak katıldığında çok etkilidirler.

Bütün işyerinin iş sağlığı ve güvenliği çalışma-larını takibetmek üzere kıdemli ve saygın bir işçi ya da bir şefin görevlendirilmesi de yardımcı olur. Bu kişi güvenlik hakkında daha çok şey öğrenebilir, bütün problem alanlarını bilir hale gelebilir ve güvenli çalışma uygulamaları ko-nusunda bir şampiyon olabilir. Ancak, bu işi kim yaparsa yapsın, işveren ve yöneti-cinin korumasına ve güçlü desteğine ihtiyacı olacaktır. Eğer komite elemanları, bir miktar paraya mal olacak değişiklikler ya da işyerinde yapılan şeylerin yapılış şeklinde değişiklikler teklif ederlerse bu önerilere rağbet edilmeye-bilir ve şeflerden direnç görebilirler. Doğruları ifade etmelerine ve ne yapılması gerekiyorsa onu söylemelerine imkan tanımak için yürüt-tükleri görevin koruma altında olması gerekir.

Sizin İşiniz Özeldir

Her iş, her sanayi ve her mesleğin kendine has tehlike ve problemleri vardır. Fakat bu, tümünün birbirinden tamamen farklı olduğu anlamına gelmez. Hepimiz, diğer işyerlerini, sanayi kollarını ve meslekleri gözlemleyerek çok şey öğrenebiliriz. Biraz düşününce kendi

7


işyerlerimizde uygulayabileceğimiz genel pren-sipler çıkarabiliriz. Bu rehberi okurken, işçileri korumanın temel ilkelerinin neler olduğunu ve kendi iş yerinize ve işçilerinize nasıl uygulanabileceğini düşününüz.

Bir örnek olarak, inşaat sektörünü düşünün. İnşaat işi dünyanın her yerinde yapılır ve çoğunlukla da aynı şekilde yapılır. İnşaat farklı meslekten işçilerin bir arada çalıştığı bir sek-tördür. Bazılarının tehlikeleri aynıdır, bazılarının ise farklı iş tehlikeleri vardır.

Kutu 1.1, inşaat sektöründeki tehlikeleri tanımlamaktadır. Sizin işinizde bu tehlikelerden hangileri mevcuttur? Sizin sektörünüz, güven-lik ve sağlığın korunması hakkında, inşaat sek-töründen faydalı ve pratik birşeyler öğrenebilir mi? Siz, güvenlik ve sağlığın korunması hakkında, diğer farklı sanayi kollarından faydalı ve pratik birşeyler öğrenebilir misiniz?

Resim 1.1. İnşaat işinde çalışan zanaatkarlar bir çok tehlike ile karşılaşırlar. Bu sektörde yaralanma ve hatta ölüm oranları yüksektir. Sağdaki kişi, bir şeyler yapıyor, ama ne yazık ki kurallara aykırı olarak sigara içerek iş yapıyor. Sigara içmek ciddi bir yangın tehlikesidir ve daha da kötüsü sağlığı için büyük bir tehlikedir. (Photograph©dreamstime)

8


Bir çok ülkede inşaat sektörü, elektrikçi, alçıcı, marangoz, duvarcı, tesisatçı, saç me-tal işçisi, boyacı gibi zanaatkarları (esnaf) iş bazında istihdam eden müteahhitler aracılığı ile yürütülür. Bu kısa dönem istihdam modeli, zanaatkar işçilerin yetersiz denetlenmesine ve çalışanların çok sık değişmesine bağlı sorun-lara yol açar (Resim 1.1).

İnşaat işçileri çok çeşitli tehlikelere maruz kalırlar. Mekanik tehlikelere (merdiven, iskele, sahanlıklarda [platformlar] ve katlarda koruma altına alınmamış kenarlar ve açıklıklar, açıkta duran elektrik kabloları, hurdalar ve enkaz-lar) de maruz kalırlar. Yüksekten düşmeler, düşen malzemeler ve aşırı zorlanma, inşaat işçileri arasında en sık görülen ve en fazla işgünü kaybına neden olan olaylardır. Bu gibi riskleri önlemek için, koruyucular, siperler, parmaklıklar, emniyet kemerleri ve kişisel ko-ruyucular (baretler/kasklar ve çelik burunlu botlar) ile ilgili standart bir uygulama olmalıdır. Güvenlik tehlikeleri Bölüm 2’de anlatılacaktır. İnşaat alanında yangınlar da çıkabilir.

İnşaat alanında çok farklı ustalar çalışırlar. Bunların çoğusu, özellikle marangoz ve tesisatçılar, aletlere, çalışma postürüne (çalışırken vücudun duruş şekli) ve elle yük kaldırmaya bağlı olarak ergonomik ve fiziksel risklerle karşılaşırlar. İnşaat işçilerinde bir çok kas ve eklem rahatsızlığı görülür. Bu problem-ler Bölüm 3’te anlatılacaktır.

Tüm işyerlerinde olduğu gibi, inşaat işçileri de işi çok hızlı yapma baskısı ya da şef veya iş arkadaşları ile ilişkilerinde yaşadıkları sorunlar nedeniyle iş stresi yaşarlar. İnşaat çalışanları (esnafı) genellikle çok bağımsızdırlar. İşleri kendi yöntemleri ile yapmak isterler ve bazen

çatışmalar yaşanır. İşyerinde stres Bölüm 4’te tartışılacaktır.

İnşaat çalışanları, solventler ve kurşun gibi çok tehlikeli kimyasallarla ve silika tozları ile de çalışırlar. Geçmişte, izolasyon malzemele-rinde kullanılan asbest’e maruziyet nedeni ile kanser büyük bir problemdi. Kanser riski, as-bestle izolasyon yapan işçiler arasında en yük-sektir, fakat saç metal çalışanları gibi işyerinde asbeste maruz kalan diğer işçiler arasında da yüksektir.

Asbest, bir çok ülkede yasaklansa da özel-likle asbesti söküp atma işinde çalışan işçiler için hala bir tehlike olmaya devam etmekte-dir. Kimyasallar ve toz tehlikeleri Bölüm 5’te anlatılacaktır.

Her bir inşaat esnaflık kolunun kendi prob-lemleri ve çalışanları için tehlikeleri vardır:

Duvarcılarda, tuğlaları elle yerleştirme ya da tuğlaları platformlarda omuzla destek vererek taşıma gibi ergonomik risklere bağlı olarak el, omuz ve kol yaralanmaları ve bel ağrısı görülür.

Marangozlar ve mobilyacılar, allerjiye ve solunum yollarında tahrişe neden olan ahşap tozlarına maruz kalırlar.

Elektrikçiler, elektrik yanıklarına neden olan yüksek elektrik akımlarına maruz kalırlar ve yüksek gerilim hava enerji hatlarında elektrik çarpması sonucu ölüm riski ile karşılaşırlar.

Ağır araç ve vinç operatörleri gürültüye ve bel ağrısına neden olan tüm-vücut titreşimine maruz kalırlar.

KUTU 1İnşaat Sektörü:

Küçük ve Orta Boy İşletmelerde Tehlikelere bir Örnek

9


Yalıtım işinde çalışanlar, yalıtım malzeme-lerinin akciğer hastalıklarına ve öksürüğe neden olan ince liflerine maruz kalırlar. As-best, bir çok ülkede artık yalıtım işlerinde kullanılmamaktadır, fakat eskiden yalıtım işinde asbest kullanan işçiler bu nedenle kansere yakalanmışlardır.

Boyacılar, solventlere ve muhtemelen kurşuna maruz kalırlar. Bu kimyasallardan zehirlenme farklı durumlarda meydana ge-lir. Solvent zehirlenmesi spreyle boyama işinde sık görülür. Kurşun zehirlenmesi, evlerin içinin boyanmasında kurşunlu boya kullanan ülkelerde, köprüler gibi dış ortam yapılarının boyanmasında kurşunlu boya kullanan ya da bu binalardan kurşunlu boyaların çıkarılması işinde çalışanlarda sık görülür.

Tesisatçılar, asbeste (yalıtım işleri) ve boru-lardan kurşuna maruz kalabilirler.

Çatıcılar yüksekte çalıştıkları için işleri teh-likelidir. Düşmeye karşı önlem almazlarsa (işçiyi düşmekten koruyan kemer takmak) düşüp ölebilirler ya da çok ağır şekilde yaralanırlar.

Çatı döşeme işi (binalara asfalt çatı döşemek) gerçekten kirli bir iştir, sıklıkla sıcak koşullarda yapılır, çatıcı ustaları ağır keçe rulolarını ve asfalt kovalarını taşımak zorunda kalırlar. Asfalt yakıcı ve yanıcıdır ve işyerinde polisiklik organik hidrokar-bonlara (ciltte değişikliklere ve kansere neden olabilen bir kimyasal grubu) maruz kalmak büyük tehlikedir. Çatı işçileri cilt kanseri yönünden yüksek risk altındadırlar.

Yol asfaltı çalışanları, çatıcılarla aynı du-manlara maruz kalırlar ve akciğer kanseri ve solunum yolları hastalıkları nedeniyle ölüm oranları yüksektir.

İnşaat güvenliğinde en önemli konulardan birisi hendek ve kazı (hafriyat) tehlikesidir. Kazılar, örneğin binalar yapılırken, çok geniş olabilir.

Hendekler, küçük kazılardır. Hendekler, ters kepçe kullanılarak ya da bazen işçi gücü ile kazma ve kürekle kazılır; hendeğin kenarları diktir. Eğer hendek çok derin ise, özellikle toprak kumlu, çakıllı, ıslak ise ya da toprak killi ise kuruduğunda, çatlar, parçalanır ve

Resim 1.2. Türkiye’de bir inşaat sahasında bir kazı alanı. Kazı duvarlarının çok dik oluşuna ve stabil hale getirmek üzere şevleme yapılmadığına dikkat ediniz. Bazı malzemelerin kazı alanının içine zaten kaymış olduğunu görebilirsiniz. Belki bir sonraki kayan araba olacak. Çitlerin yanlış yere kurulduğuna dikkat ediniz. Aslında çitler, insanları ve arabaları çukurdan çok uzak-ta tutacak bir yerde (insanları ve malzemeleri çukurun içine yuvarlanmaktan koruyacak bir mesafe) olmalıdır. (Fotoğraf: Tee L. Guidotti)

10


kenarlar çökebilir. Çöken hendek, işçiyi içine çeker, toprağa gömer ve boğarak öldürebilir. Kamyonların geçmesi ile oluşan titreşimler gibi küçük sarsıntılar, hendek ya da kazı alanında göçüğü tetikleyebilir. Hendeklerin göçüğe karşı ahşap malzeme ve kalaslarla desteklenmesi kritik öneme sahiptir. Aynı za-manda, büyük kazı alanlarının, hendeğin yan

duvarlarında toprağın kaymaya başlamasını önleyecek şekilde kademeli şevler yaparak, yan duvarlarda kademeli bir açı ile toprağı keserek bir seri banketler ya da basamaklar oluşturarak ya da kenar duvarların hendeğin içine çökmesini engelleyecek şekilde destekler yaparak, sağlam hale getirilmesi de kritik öneme sahiptir.

11

Güvenlik

“Güvenlik”, genellikle fiziksel tehlikelerden korunmak anlamına gelir. Bir kaza olduğunda üretim yavaşlar, işçiler genellikle bir süreliğine de olsa çalışamazlar. Ciddi bir kaza ya da ölüm sonrası, gelir ve destek kaybı nedeniyle, işçilerin aileleri zor bir duruma düşebilirler. Bu bölümde, küçük işletmelerde karşılaşılma ihti-mali fazla olan yaygın güvenlik problemleri in-celenecektir.

Güvenlik tehlikeleri, ciddi sonuçlar doğurabile-cek kazalara ve yaralanmalara neden olabilir-ler. Güvenlik tehlikeleri, keskin aletler/araçlar, sarsak merdivenler, devrilebilecek iskeleler, göçerek birilerini canlı canlı gömebilecek hen-dek ve çukurlar, yürüme yollarında insanların kayıp düşmesine neden olabilecek su birikin-tileri, kötü yalıtılmış ya da kısa devre uygun-suz şekilde yapılmış elektrik bağlantıları, işçilerin yaptıklarını görememelerine neden olabilecek düzeyde kötü aydınlatma, yanıklara neden olabilecek sıcak şeyler, zehirli gazların toplanabileceği kapalı alanlardan oluşur.

Güvenlik tehlikeleri, kesinlikle sizin işyerinizde de vardır – onlar heryerdedir ve sıklıkla çok kötüdürler. Güvenlik, kısmen ne görebildiğinizle alakalıdır. Sorumluluk sahibi bir işveren ve yö-netici, güvenlik tehlikelerini gözlemler ve dü-zeltilmeleri ve güvenlikli bir hale getirilmeleri konusunda kararlı davranırlar. Bir çok fizik-sel tehlike, basit güvenlik tedbirleri, temizlik ve uygun ekipman gibi temel iş uygulamaları ve malzemelerin temizlenmiş olduğundan ve kurallara uygun bir halde tutulduğundan emin olmak için yapılan izleme çalışmaları ile kon-trol altına alınabilir. Bazen işlerin iyi gitmem-esi ya da fiatların düşük olması nedeniyle harcamaların düşürülmesi gerekir ve bazen de işler iyi gider ve tam kapasite üretim yapılır. Her iki uç durumda da insanlarda para ve za-man harcamamak için bakım ve güvenlik gi-derlerinde kesintiye gitme konusunda güçlü

ve ayartıcı bir arzu vardır. Bu anlayış ciddi bir yanlıştır, çünkü kazaların meydana gelme ihti-malini artıracak koşulları oluşturur.

Yürüme Yüzeyleriİşyerlerinde en sık görülen kazalar düşmelerdir. Üzerinde yürünen yüzeylerin kaymaya, tö-kezlenmeye/sendelemeye ya da düşmeye neden olmayacak şekilde güvenli olması gere-kir. Bu yüzeyler, koridorlar, geçitler, merdi-venler, kapaklar ve korkuluklardır. İnsanların düşebilecekleri yerlerde parmaklıklar olmalı, katlardaki açıklıklar (katlardaki apartman boşlukları gibi) koruma altına alınmalı ve mer-divenler güvenli olmalıdır. Yürüme alanları, elinde herhangi bir şey taşıyan kişinin yanından insanların kolayca geçebilecekleri şekilde yete-rince geniş olmalıdır. Rampa, iskele ya da balkon gibi yükseltilmiş zeminler ya da yürüme yüzeyleri, ne amaçla kullanılacaklarına bağlı olarak, ağır yükleri taşıyabilecek şekilde sağlam olmalıdırlar. Yürüme yüzeyleri sağlam değilse, güvenli taşıyabilecekleri maksimum ağırlığı be-lirten uyarı işaretleri konulmalıdır.

Kayma, tökezleme/sendeleme ve düşmelerin en sık görülen nedenleri, zemindeki küçük parçacıklar, yetersiz aydınlatma, yetersiz bakım, uygun şekilde inşa edilmemiş merdivenler ve platformlar, engebeli, bozuk yüzeyler, dikkat-sizlik, koşma, güvenlik ekipmanlarının kullanıl-maması ve sıvı döküntülerin temizlenememesi gibi ortam temizlik işlerinin yetersizliğidir.

Kayma, tökezleme ve düşmelerin önlene-bilmesi için, hem bina içinde hem de bina dışında geçitlerin temiz ve kuru olması gere-kir. Merdivenler ve rampalar daima kuru, sıvı döküntülerden ve insanlarının ayağının takılıp düşmesine neden olabilecek katı döküntü-lerden temizlenmiş olmalı, korkuluk yüzeyleri-nin kavrama özellikleri yüksek olmalı, yürüme yüzeyleri kaymayı önleyecek şekilde pürüzlü

BÖLÜM 2

GÜVENLİK

12


olmalıdır. Zemindeki dağınıklıklar düzenlen-meli ve tökezlemeye neden olabilecek faktörler ortamdan kaldırılmalıdır. Zemindeki en yaygın görülen tehlikeler, bükülmüş ya da yırtılmış halılar ya da paspaslar ve telefon hattı ya da uzatma kablosu gibi yürüme yolları boyunca uzanan eşyalardır. Halılar düzgün ve pürüzsüz ve kenarları sabitlenmiş, mümkünse tabana sağlam bir şekilde çivilenmiş olmalıdır. Halıların tabana bantlanması sadece geçici bir çözüm-dür, çünkü bant gevşeyip açılınca insanların takılıp tökezlemesine neden olabilir. Paspaslar, mümkün olduğunca zemine gömülü olmalıdır. Bu tehlikeler, üretim sahasında olduğu kadar ofis ortamlarında da bulunabilir.

Bir çok zemin türü için kaygan yüzeyler, özel-likle zemin ıslandığında, büyük bir problem-dir. Eğer işyerinizde kayganlığın bir soruna neden olabileceğini düşünüyorsanız, basit bir kayganlık testi yaptırabilirsiniz. Bu test, ağır bir blokun yüzey boyunca elle çekilmesi ile yapılır. Hatta blok, basit bir el kantarına bağlanarak, blok çekilirken zemin yüzeyinin verdiği direnç miktarı ölçülebilir. Eğer blok kolayca kayıyorsa, zemin çok fazla kaygan demektir., Kaymaları önlemek için, sıvı döküntülerini hemen te-mizlemeleri gerektiği konusunda çalışanlar eğitilmelidirler.

Diğer bir faktör, işçilerin ayaklarına giydikleri şeylerdir. Katlarda zeminde bulunabilecek ya da yukarıdan düşebilecek aletler, malzeme parçaları, çiviler, vidalar ve diğer şeylerin bulunduğu bir çok işyerinde, işçiler zemin üze-rinde sağlam durabilmelerini sağlayabilecek ve ayaklarını yaralanmalardan koruyabi-lecek ayakkabılar giymelidirler. Bunlar, sert ayakkabılar ve burnu ve tabanı çelik güvenlik ayakkabılarıdır. Bu gibi tehlikelerin bulunduğu yerlerde sandalet ve terlik asla giyilmemelidir.

Diğer bir tehlike, hareketli araçların geçtiği yer-lerde yürümektir. En basit ve etkili güvenlik ted-biri, forklift gibi serbest hareket eden araçların, techizat ve ağır yük taşıyan işçilerin geçeceği yerlerin ve diğer işçilerin ve ziyaretçilerin yürümemesi gereken yerlerin, zemin üzerinde işaretlenerek ayrılmasıdır. Bunu yapmanın yolu, bu alanların sarı çapraz çizgilerle boyanması ve hareketli araçlar ve insanlar için uyarı işaretleri yerleştirilmesidir.

İşçiler, güvenli çalışma koşulları konusunda eğitilmeli ve farkındalıkları artırılmalı, böylece kayma, tökezleme ve düşmelerinin önlenmesi-ne yardımcı olunmalıdır. Fakat, kaymalar, töke-zlemeler ve düşmeler sadece eğitimle önlene-mez. Bunlar, işveren ya da yöneticilere önemsiz gelebilir, fakat işler yoğun olduğunda ve insan-lar kafaları başka şeylerle meşgul bir halde iken çalıştıklarında, kısa yolları tercih edecekler ve beklenmedik şeyler olabilecektir.

Koruyucular ve Parmaklıklarİşçilerin düşmemeleri için platformların ve yükseltilmiş geçitlerin korkuluklarla çevrilmesi gerekir. Korkuluklar olmazsa düşmek, bir anlık dikkatsizlik ya da tökezleme ile çok kolayca gerçekleşebilir. Kırık bir kol ya da bacak hafta-larca çalışamamak ve bazen bir kafa travması yaşam boyu sakat kalmak demektir.

Koruyucu parmaklıklar ve kapaklar, işçilerin düşerek yaralanmasını ya da yüksekteki mad-delerin düşerek işçileri yaralamasını önler. Koruyucu parmaklıklar, işçilerin çevresinde bulunabilecekleri sarnıçlar, boşluklar, bacalar, logarlar, hendekler, kanallar, tank girişleri ve işçilerin içine düşebilecekleri heryerde sürekli olarak olmalıdır.

Eğer geçitler yerden yüksekte ise parmaklıklar “eteklik/süpürgelik”li olmalıdır. Eteklik, parmak-lıkların alt kısmında yer alan bir parçadır ve düştüklerinde aşağıda bulunan kişileri yarala-ma ihtimali olan aletlerin, malzeme parçalarının ve platformun kenarlarından düşebilecek atıkların düşmesini önler. Eğer geçitler inşaat işinin yapıldığı yerin ya da kullanılan teçhizatın altında yer alıyorsa, işçileri düşen madde-lerden korumak için geçitin üzerine bir tavan yaptırılmalıdır.

MerdivenlerMerdivenler hergün kullanılan gereçlerdir, an-cak doğru kullanılmazlarsa tehlikeli olabilirler. Seyyar bir merdiven engebeli ya da oynak bir zemine yerleştirildiğinde, işçinin bir yöne doğru çok fazla uzanıp merdivenin bu yöne doğru hareket etmesine neden olduğunda ve merdiven uygun şekilde desteklenmediğinde ya da sadece tek bir başka işçi tarafından

13

Güvenlik

desteklendiğinde kaza ve yaralanmalar mey-dana gelebilir. İşçiler yapacakları iş için yalnış merdiven seçtiklerinde, merdivenin basamakları yağmur, su ya da yağ ile kayganlaştığında, işçi her iki eli ile tutunmadan, bir yandan elleriyle teçhizatı tutmaya çalışıp bir yandan da merdi-venden tırmanmaya ya da inmeye çalıştığında, merdiven yanlış yerleştirildiğinde ya da kullanıldığında, düşmelere bağlı olarak ciddi yaralanmalar meydana gelir. İskele, platform ya da sabit merdiven gibi daha güvenli bir seçenek varsa seyyar merdivenler kullanılmamalıdır.

Merdiven, yapılan işe uygun uzunlukta olmalıdır. İşçiler sıklıkla merdivenin üzerinde dengelerini koruyamayacak kadar yüksekte (son iki basamağı üstüne basıp dayanmak için kullanmak çok tehlikelidir) dayanırlar, çünkü daha uzun bir merdiven bulmak için zaman harcamak istemezler ya da daha yükseğe yetişebilmek için çok tehlikeli bir şekilde mer-divenin ayaklarını tuğla ya da bidonların üzeri-ne yerleştirirler.

Merdiven basamaklarının yüzeyleri, kayma-yan maddeden imal edilmiş olmalı ya da kaplanmalıdır. Merdivenler, basamak kırıkları, gevşemiş parçalar ya da çatlaklar yönünden periyodik olarak kontrol edilmeli, yağ ve diğer kayganlaştırıcı maddelerden temizlenmiş ve bakımlı olmalıdır.

Merdivenle çalışırken işçi güvenliğinin en önemli parçalarından biri merdivenin yerleştirilmesidir. Merdivenin üst kısmı çok iyi desteklenmelidir, böylece kayması ve devril-mesi önlenmiş olur. Merdivenin ayakları, sert, sağlam, kaymayan bir yüzeye yerleştirilmelidir. Merdivenin, üst kısmının dayandığı noktaya kadar olan yüksekliği, merdivenin alt ucunun dayanağa olan yatay mesafesinin dört katı olmalıdır. Bu, dikey her bir metreye (100 cm) karşılık, merdivenin alt ucunun desteğe olan yatay mesafenin yaklaşık 25 cm (1/4 metre) olması, yani oranın 1/4 olması demektir. Eğer merdiven bir platforma yaslanıyorsa, platform-dan sonraki yükseklik mesafesi en az bir met-re olmalıdır, böylece işçiler kendileri güvenle

Resim 2.1. Merdivenin yerleştirilme şekli

Resim 2.2. Bu işçi, koruyucu parmaklıkları olmayan yük-sek bir platform üzerinde, tam anlamı ile korunmasızdır. Aynı zamanda, merdiven çok kısa ve platformun üzeri kolayca tökezleyip aşağıdaki beton zemine düşmesine neden olabilecek şekilde dağınık haldedir. Bu yükseklik-ten kafasının üzerine düşmesi, kalıcı sakatlıkla sonuçla-nabilecek beyin hasarına neden olabilecektir. (Fotoğraf: Julietta Rodríguez-Guzman, Universidad El Bosque izni ile)

Üst d

este

ğe o

lan m

esaf

e1

met

re

� X

X

14


çıkabilir ve inebilirler (Bkz. Resim 2.1 ve 2.2).

İşçilerin merdiveni nasıl kullandıkları da önem-lidir. İşçiler, daima yüzleri merdivene bakarak ve onu tutarak merdivene tırmanmalı ya da inmeli ve asla sırtlarını merdivene dönerek in-memelidirler. İşçilerin ayakkabılarının tabanları çamurlu, yağlı ya da diğer kayganlaştırıcı maddelerle kirlenmiş olmamalıdır. Tırmanma sırasında eller serbest kalmalı ve rahatça mer-diveni tutabilmek için aletler belde taşınmalı ya da bir iple yukarı çekilmelidir.

Teçhizat ve Elektrikİşyerlerinde kullanılan güç kaynaklı techizatın daima iki tür tehlikesi vardır: techizattaki gücün tehlikesi ve techizatın kendisinin oluşturduğu tehlike.

Techizatlarda kullanılan güç kaynağı genel-likle elektriktir. Elektriğin bizzat kendisine bir tehlike olarak bakılmalıdır. Yıpranmış elek-trik kabloları, topraklanmamış fiş, cihazda kısa devre, aşırı yüklenmiş priz, bütün bunlar işçinin elektirkle çarpılıp ölmesine neden olabilir. Elek-trikli cihazlar zaman zaman gözden geçirilme-li ve gerektiğinde kablolar yenilenmelidir. Yangına, kesintilere ve elektrik çarpmasına bağlı ölümlere neden olabileceği için devreler asla aşırı yüklenmemelidir (Resim 2.3).

Techizatın yapacakları, eğer dikkat edilirse, genellikle çok açıktır. Bir matkap eli o kadar hızlı delebilir ve bir elektrikli testere parmağı o kadar hızlı kesebilir ki bütün bunlar olurken işçi farkına bile varamaz, farkettiğinde artık çok geçtir. Makineler insanlardan çok daha hızlı ve çok daha güçlüdürler, bu nedenle, kazaları önlemek için sadece “dikkatli olmak” kavramından medet ummak çok tehlikelidir.

Hem mekanik hem de elektrikli cihazlar yaralanmalara neden olabilirler ve ne kadar güçlü iseler neden olabilecekleri yaralanma da o kadar ağır olur. El testeresi kullanan bir kişi, tehlikeli bir durum geliştiğinde, işlemi hemen durdurabilir. Elektrikli cihazlar ise kapatıldıktan sonra bir süre daha çalışmayı sürdürürler ve işçiyi, tepki veremeye vakit kalmadan çok hızlı bir şekilde yaralarlar. İşçi titiz ve dikkatini vere-rek çalıştığında bile ciddi bir yaralanma mey-dana gelebilir.

İşçiler sıklıkla, giydikleri elbiseyle ve saçlarının şekli ile kendilerini göstermek isterler, fakat işyerinde, güvenlik nedeni ile, bunların bir sınırı olmalıdır. Bol elbiseler, takılar ya da uzun saç, dönerek çalışan bir cihaz tarafından kapılabilir. Bir pervane kanadı, matkap tezgahı, silindir, rulman, kasnak ya da torna makinesi, gömlek kolunu, kolyeyi ya da eşarbı yakaladığında ani-den güçlü bir şekilde içine çekebilir ve kişiyi boğabilir ya da ezebilir. Uzun saç yakalanabilir ve çok sert bir şekilde çekilerek kafa derisi ve saçların kopmasına neden olabilir. İşçiler, ma-kinelere kaptırılmayacak elbiseler giymeli ve gerdanlık ya da boğaz zincirleri gibi bol takılar takmamalıdırlar. Eğer saçlar uzun ise, güvenlik için arkaya toplanmalı ve bağlanmalıdır.

Techizatın bakımı yapılmalı ve bozulduğunda tamir edilmelidir. Bozulmuş ya da kötü tamir edilmiş bir teçhizat parçasının hala kullanılması genellikle tehlikelidir. Bu parçalar tamir edilme-den kullanıldığında, gerektiği gibi çalışmama ve bir probleme neden olma ihtimalleri yük-sektir. Böyle bir durumda makine koruyucuları da bir işe yaramayabilir.

Techizat, uygun şekilde (üretici firmanın önerdiği şekilde) kullanılmalıdır. İyi ve mo-dern cihazlar, daima işçilerin parmakları, elleri, ayakları ve vücutlarını makinenin kesici, delici, kıstırıcı, ezici, bükücü parçalarından uzak tuta-cak koruyucuları ile birlikte gelir. Bazen işçiler, onlar olmadan daha hızlı çalışabileceklerini düşündükleri için, onları yerinden sökmek isterler. Bu koruyucular yerlerinden asla çıkarılmamalıdırlar, çünkü işçileri yaralanma-lardan korumak için konulmuşlardır.

Resim 2.4’teki işçi, parmaklarının kesilmesine sadece bir saniye mesafede. Ayrıca, işyerinde yangın tehlikesi de dahil bir çok başka sorun görülüyor. Bu çok tipiktir. Bir işyerinde her-hangi bir konuda ciddi bir tehlike varsa hemen daima başka bir çok tehlikeler de vardır. Resim 2.5’te görülen işyeri, bunu daha iyi anlatıyor. Bu işyerinde bir çok tehlike var ve bu aynı za-manda bu gibi kötü işyerlerinde bir çok tehli-kenin her zaman bulunacağını gösteriyor. Bun-lar, ihmal, bilinçsizlik, farkındalığın olmaması ya da kötü iş uygulamalarının sonucudur.

15

Güvenlik

Düşen CisimlerDüşen cisimler bir çok hasara neden olurlar. Ne kadar yüksekten düşerlerse o kadar çok hasar verebilirler. Sandalet giyen bir işçinin ayağına civata anahtarı düşmesi hiç de eğlenceli değildir ve işçinin parmaklarını kırabilir. Eğer bir kişinin başına düşse beyin hasarına neden olabilir (kişinin darbe sonrası yere düşmesi beyin hasarının belirtisidir) ve hatta işçiyi öldürebilir. Küçük de olsa, yukarıdan bir şeylerin düşme ihtimali olan işyerlerinde işçiler baret giyme-lidirler. Malzeme parçalarının, aletlerin ve diğer cisimlerin düşme ihtimali olan işyerlerinde sert ayakkabılar, tercihan güvenlikli ayakkabı ya da botlar giyilmelidir.

YangınYangın, diğer işyeri acil durumlarının neden olduğundan daha fazla ölümden sorumlu-dur. Küçük bir yangın hızla büyür ve çabucak yayılır. Küçük bir yangın bile işçileri öldüre-bilir ya da yaralayabilir ve büyük bir yangın ise bir çok kişiyi öldürebilir ve bir işletmenin temelli olarak kapanmasına neden olabilir. Ye-rel yönetimlerin yangın güvenlik mevzuatları vardır ve işletmeler bu kurallara tam olarak uymalıdırlar. Yangın çıktığında yapılması gere-kenler, şirketin acil yönetim planında ilk sırayı almalıdır (Bkz. Bölüm 6).

Yangın başladığında çıkardığı duman, yangının kendisinden daha tehlikeli olabilir ve nereden kaçılabileceğini görmek zorlaşır. Dumanın kendisi kişilerin zehirlenmesine ve ateşin çıkardığı karbonmonoksit insanların bayılmasına neden olur. Yangında, ısınan hava yükseldiği için, en güvenli hava tabana yakın olan kısımdadır. Bu nedenle, duman çok yoğun ise, güvenlik önlemi olarak, yürümek yerine yer-de sürünerek ilerlenmelidir.

Yangının oluşabilmesi için, yakıt (yanıcı her-hangi bir madde) ve oksijen gerekir. Yangını önlemenin bir yolu atıkların düzenli bir şekilde atılması ve işyerinin temiz tutulmasıdır. Tutuşabilecek yağlı paçavralar (üstüpü) ve kimyasallar, kapalı metal dolaplarda muhafaza edilmelidirler. Benzin ve alkol gibi yanıcı sıvılar işyerinde tehlikelidirler ve dikkatli bir şekilde ve az miktarlarda kullanılmalıdırlar. Bunların

dumanları tutuşabilir ve ateşi geriye, yakıtın olduğu yere doğru çeker. Tekstil ürünlerinin temizlendiği çamaşır yıkama sektörü ve sanayi-de yangının sık görülen nedeni, lif filtresi ve çamaşır kurutuculardan sıcak havayı dışarıya taşıyan borulardır, çünkü bu sistemde lifler tutuşabilir. İşyeri olarak kullanılan binalarda gaz boruları ve propan tank bağlantılarındaki kaçaklar da yangının en önemli nedenlerin-dendir.

Yangın için, yanmayı başlatacak bazı şeyler yani bir “ateşleme kaynağı” gerekir. Bu, kötü bir uzat-ma kablosu ya da tahrip olmuş priz kutusu veya kısa devre yapan bozuk makinelerin çıkardığı bir kıvılcım olabilir. Her elektrikli makine ve alevlenmeye açık her yer, düzgün çalıştığından, uygun bir şekilde topraklanmış olduğundan ve bir yangın tehlikesi olmadığından emin olmak için en az ayda bir kez kontrol edilmelidir. Bu

Resim 2.3. Çok az prize çok fazla elektrik fişi takılmış. Mısırda bir dükkandaki bu elektrik kabloları ve prizleri, tehlikeli bir şekilde aşırı yüklenmiştir. Duvardaki prizin kab-lo tesisatı çok kötü durumda. Bu durumun bir yangına neden olma ihtlimali vardır.

16


kontrol, fırın ve uzatma kablolarını da içermeli-dir. Yangın, aynı zamanda, sigara yakmak için kullanılan kibrit ya da çakmak veya kağıtların içine atılan bir sigara ile başlayabilir. İşyerinde ve çöp kutularının yakınında sigara içilmesine izin verilmemesinin ve bütün binaların girişinde kül tablası veya içi kumlu kutuların bulunma zorunluluğunun nedeni budur. Kızgın yüzeyler ve statik elektrik de patlamaları başlatabilir.

Bir alarm sistemi kurulmalı ve işçiler yangın tatbikatı yapmalıdırlar, böylece acil durumlarda ne yapacaklarını öğrenirler. Bütün çalışanlar, yangın alarmlarının nerede olduğunu, nasıl çalıştırıldığını, bunların ne zaman yapılacağını bilmelidirler.

Herhangi bir yangından kaçış her zaman kolay olmalı ve her zaman ikinci, yedek bir çıkış yolu olmalıdır. Çıkışlar çok net bir şekilde işaretlenmeli ve eğer bina halka açık bir yer ise, kolayca okunup anlaşılabilen ve en kısa kaçış yollarını gösteren kat planı haritaları herkesin

kolayca görebileceği yerlere asılmalıdır. Kaçış yollarında, hiç bir engel ve yığıntı, tutuşma ve yangını yayma ihtimali olan madde olmamalı, boş ve açık olmalıdır. Her zaman en az iki çıkış yolu olmalı, böylece işçiler birinden çıkamazlarsa diğerinden çıkabilmelidirler. Bir kişinin kaçmak zorunda kalabileceği yollar asla, engellenmemeli, kapatılmamalıdır. Asla, hiçbir zaman, yangın çıkışları kilit ya da zincirle kilit-lenmemelidir –böyle yapıldığı anlaşılan daha önce yaşanmış bir çok olayda olduğu gibi insanlar ölebilir–.

Çalışanlar, tahliye (binayı boşaltma) sırasında binadan kaçarken, eğer zamanları varsa, maki-neleri durdurmalıdırlar. İnsanlar binayı terkettik-ten sonra, çalışanlar binanın dışında güvenli bir mesafede toplanacakları bir yer bulmalıdırlar. Bu “içtima/toplanma noktası”na ulaşım yangın tatbikatının da bir parçası olmalıdır.

Bir çok işletmede, özellikle restoranlar, hal-ka açık yerler ve açık ateşin olduğu yerler-de “yangın söndürme sistemi” kurulmalıdır. Genellikle yağmurlama sistemleri vardır. Bu sistemler hayat kurtardığı gibi mal zayiatını da sınırlandırırlar ve ayrıca, itfaiye gelmeden önce yangının kontrolden çıkmasını önlerler.

Resim 2.4. Bu işçi, çıplak eliyle tahta bir plakayı hızar makinesinin tezgahına itiyor. Kolunun, testereye (sağda) ne kadar yakın olduğuna dikkat ediniz. Aynı zamanda ne kadar pis bir işyeri olduğunu kameranın lensindeki toz lekelerinden görebilirsiniz. Buradaki işçiler gün boyu toz solumaktadırlar. Yine de, bu resimde iyi bir şey var: sol taraftaki boru, tezgahın altında, testereden çıkan ahşap tozlarını aşağıdan emen bir lokal havalandırma (ekzos) sisteminin olduğunu gösteriyor. Bu koşullarda, etrafta bu kadar çok toz varken, toz emme sisteminin ne kadar etkili olduğunu tahmin etmek zordur. (Fotoğraf: Seifed-din Ballal, University of Dammam, izni ile)

Resim 2.5. Oldukça dağınık ve güvenliksiz bir işyeri. Ze-minde tökezlenmeye neden olabilecek faktörler, denge-siz bir tezgah (masanın üzerindeki kızgın ütü öteki uçtaki tuğlanın ağırlığı ile dengelenmiş), kolayca düşebilecek şekilde duvara dayanmış uzun mengeneler, kötü ışıklandırma, yangına neden olabilecek bir çok faktör, her yerde toz (fotoğraf makinesinin lensinde görülebili-yor) olduğunu görebilirsiniz. (Fotoğraf: Seifeddin Ballal, University of Dammam, izni ile)

17

Güvenlik

Yangın riski olan her yerde ve her binanın koridorlarında yangın söndürücüler hazır bulundurulmalıdır. Değişik tipleri vardır, doğru yangın söndürücü amaca göre seçilmeli ve sorumlu işçilere bunları nasıl kullanacakları öğretilmelidir. Aynı zamanda, gerekli aralıklarla yenilenerek hizmete hazır tutulmalıdırlar. Yangın söndürücüler küçük yangınlar için kullanılmalı, işçiler için bir yaralanma riski söz konusu ise kullanılmamalıdırlar.

Ancak, itfaiyenin gelemeyebileceği ya da bulunmadığı yerlerde şirketler yangınla mü-cadelede kendi şiçilerine güvenmek zorunda kalabilirler. Eğer böyle ise, işçiler uygun şekilde eğitilmeli ve sık uygulamalar yapılmalıdır.

Engelli kişilere özel bir ihtimam gösterilme-lidir. Belirli kişiler kendi başlarına binadan çıkamıyorlarsa, önceden görevlendirilmiş bazı kişiler onlara yardım etmeli ve gerektiğinde kullanılmak üzere onları dışarı çıkarmak için bir plan hazır olmalıdır. Bir kişinin başka bir kişiyi taşıyarak merdivenlerden indirmeye çalışması tehlikelidir (itfaiyenin bu işleri yap-mak için özel merdivenleri vardır). Eğer engelli bir kişi yakın bir tehlike içinde ise ve tahliye olamayacak durumda ise, yardım gelinceye kadar daha güvenli bir yere geçmelidir. Bina-larda kapalı merdivenlikler, genellikle, koridor ve odalardan daha güvenlidir. Görme engelli birine yardım ederken, yardım eden kişi engelli kişiden, birlikte dışarı çıkıncaya kadar kendi-sinin kolunu tutmasını istemelidir; yardım eden kişi asla engelli kişinin kolunu tutup onu çek-memelidir.

PatlamaPatlamayı önleme, yangın önlemeye çok ben-zer. Patlama, kaza ile ya da saldırı sonucu, işletmenin bizzat kendi emtiası üzerinde ya da daha yüksek ihtimalle yakınında meydana ge-lir. Patlama olması durumunda yapılacakların şirketin “acil yönetim planı”nda bulunması ge-rekir (Bkz. Bölüm 6).

Sanayide patlamalar, en fazla, gaz boruları ya da gaz kullanan techizattan gaz kaçakları ne-deni ile olur. Bir çok kimyasal yakıt yangını, hepsi bir anda tutuşursa, patlamaya neden ola-bilir. Örneğin, benzin; bütün bir tank birden

ataşlendiğinde dinamit kadar yıkıcı etki göste-rebilir.

Patlamalar, kolayca yanabilen tozlardan kaynak-lanabilir. Havada toz yoğunluğu arttığında, bir hortum aracılığı ile benzin nakli, solventlerin dökülmesi ya da iletken olmayan iki yüzeyin birbirlerine sürtünmesi sonucu yüzeylerin aşırı ısınması ya da statik elektrik oluşması gibi ataşleme kaynakları, tozu tutuşturabilir ve ani-den patlama olabilir. Toz partikülleri ne kadar küçük ve toz bulutu ne kadar yoğun ise, tozun patlama ihtimali de o kadar yüksektir. En yaygın patlayıcı tozlar, keten tiftiği, kuru ahşap tozu, kömür tozu, şeker pudrası, hayvan besin tozu, un, plastik reçine tozu ve tahıl tozudur. Ancak, bazı patlayıcı tozlar, kolayca oksitlenebilen metallerden (demir, magnezyum, aluminyum ve titanyum gibi kendi doğal formlarında yanıcı olmayan metaller) oluşur. Toz emiciler, yangın ve patlama riskini azaltırlar, fakat düzenli olarak denetlenmeli ve bakımları iyi yapılmalıdır. Toz emicilerin arızalanması, önemli bir toz patlaması nedenidir.

Eğer herhangi bir sorun ihtimali varsa, yakınlarında bir bomba infilak ettiğinde ya da kaza ile patlama olduğunda ne yapacakları ko-nusunda işçilerin eğitilmesi çok değerlidir. Terör amaçlı kasıtlı bombalamalar, sıklıkla birinci pat-lama ile insanlarda patlamanın olduğu bölgeye ilgi uyandırır. İnsanlar, bir kaç dakika sonra zaman ayarlı ikinci bir patlamayla, yaralanabi-lecekleri ya da ölebilecekleri yere toplanırlar. Çalışanlar ve ziyaretçiler, dışarıda bir patlama olayı gerçekleşmişse ve binanın içi güvenli ise binanın içinde kalmalıdırlar. Patlamanın olduğu yöne bakan pencerelerden mümkün olduğu kadar uzakta durmalıdırlar; ikinci bir patlamada camlardan fırlayan parçalar kişiyi kör edebilir.

Eğer patlama bina içinde ise, çalışanlar ve ziyaretçiler, yangında olduğu gibi, binayı boşaltmalı, birbirlerinden ayrılmadan hareket ederek binadan mümkün olduğu kadar uzaklaşmalı ve mümkünse ictima (toplanma) noktasına gitmelidirler ve gelecek daha detaylı haberleri beklemelidirler. Eksik olanları sap-tayabilmek için, dışarı çıkanların isimlerinin kaydedilmesi önemlidir.

18


Kapalı Alanlarİşyerinde bir işçinin içine girerek çalışmak zo-runda olduğu ve çabucak çıkamayacağı, kapalı ya da kısmen kapalı alana “kapalı alan” denir. Kapalı alanlar, gazların birikebileceği, bir yangın olduğunda işçinin kaçamayacağı ya da oksi-jenin tükenebileceği yerlerdir. Tanklar, kuyular, büyük borular, gemilerde güverte araları, derin hendekler, tünel ve bacaların içi, logarlar, soğuk hava depoları, banka kasaları, kapalı alanlara örnektir. Bir işçi kapalı alan içindeyken bir so-run yaşanması çok tehlikeli olabilir, bu durum ölüme neden olabilir. Kapalı alanlarda bir çok sorun yaşanabilir, bunlar, so-lunacak oksijenin çok azalması, zehirli gazların birikmesi, yangın, işçiyi dışarı çıkamayacak duruma getiren düşme ya da diğer yaralanmalar, sıcaklık ya da aşırı soğuk, su baskını, içeride kilitli kalmadır. Kapalı alanlar kilitli tutulmalı ve bu alanlarda çalışılırken iş bitinceye kadar insanların girişine izin verilmemelidir. Görev bir plan dahilinde şef ya da daha üst düzey bir yöneticinin izni ile yapılmalıdır (bir çok ülkede büyük san-ayilerde bu durumlarda kullanılan ve “kitle / etiketle” denen standart operasyon prosedür-leri vardır). Bu planda, işçiler içeri girmeden önce gazları ve yeterli oksijen olup olmadığını kontrol eden ve işin yapıldığı süre boyunca dışarıdan işçileri gözleyen, gerektiğinde hava temin eden, kapalı alan dışında bekleyen ik-inci bir işçinin görevlendirilmesi yer almalıdır. Kapalı alanlar, içeride çalışan işçilerle birlik-te takımın bir parçası olarak dışarıda çalışan kişiler tarafından, havalandırmanın yeterliliği ve güvenliğin tam olduğundan emin olmak için kontrol edilmelidir.

SıcaklıkEn sık görülen güvenlik tehlikelerinden biri sıcaklıktır. Aşırı sıcaklık insarların hastalan-masına hatta ölmesine neden olabilir. Sıcaklığın kaynağı, hava ya da fırın gibi endüstriyel kaynak-lar olabilir. Isı stresi, isminden anlaşılacağı gibi, özellikle tropikal ve çöl iklimlerinde, inşaat işçileri için ciddi bir sorundur (Bkz. Kutu 1.1) (İşin yapıldığı konumu [lokasyon] tehlike kate-gorisi olarak değerlendiren Tablo 8.1’e bakınız). Sıcaklık ve yüksek nem kombinasyonu özel-likle tehlikelidir, çünkü nem insan vücudunun

sıcaklığı dışarı atmasına izin vermez.

İşçileri aşırı sıcaktan korumanın bir kaç önemli kuralı vardır:

• İşçilerin yavaş çalışmasına ve sık aralıklarla dinlenme araları vermelerine izin verin hatta teşvik edin. Sonuçta, eskisinden daha çok iş yapmış olacaklardır.

• İşçilere, her istediklerinde istedikleri kadar su içebilecekleri şekilde temiz su temin edin (sade su en iyisidir). Onları çok su içmeleri konusunda teşvik edin.

• İşçilere tuz tableti vermeyin. Bu gereksizdir ve ayrıca midelerini de rahatsız edebilir.

• İşçilerin özellikle dinlenme aralarında ve keyifsizlik, sersemleme, baş dönmesi, halsiz-lik ve baş ağrısı hissettikleri anlarda, güven-li yerlerde serinleyebilecekleri gölgelikler hazırlayın. Bu belirtilere, ısı bitkinliği (ex-haustion) denir. Sersemleme hisseden işçiler bazen baygınlık geçirirler, fakat uzanarak yatırıldıklarında hemen kendilerine gelir-ler. Eğer kişi kendine gelmezse, uyanmazsa, kusarsa ya da şaşkın davranırsa, bir sonraki aşamada durum daha ciddileşecek demektir.

• Isı stresinin ölüme neden olabileceği konu-sunda şefleri eğitin. Kusan, saşkın davranan, sıcaklık hissetmediğini ya da susamadığını söyleyen, baş ağrısı olan, konvulziyon (vücut kaslarında anormal kasılmalar) geçiren ya da bilincini kaybeden ve yatırılıp uzatıldığında düzelmeyen bir işçi, sıcak çarpması (stroke) denen tabloya bağlı olarak, muhteme-len ölümcül bir durumdadır ve hemen soğutulması ve acil tedavisi gerekir.

• İşçiler zaman içinde sıcağa tolerans geliştirirler. Sıcak ve nemli iklime alışan kişiler, diğerlerinin dayanabileceğinden daha sıcak havalarda çalışabilirler, fakat her kişinin de bir sınırı vardır. Arap yarımadasındaki ülkeler, yaz aylarında dış ortamda çalışan işçiler için limitler belirlemişlerdir: hatta sıcağa alışkın işçilerin bile ısının en yüksek olduğu gün ortası dönemde çalışmasına izin verilmez.

Bazı işçiler, ısı stresine çok daha duyarlıdırlar. Bunlar, ilaç kullananlar (bazı ilaçlar), alkol kul-lanmakta olanlar, şişmanlar ve bazı hastalığı olan kişilerdir. Bu problemlerin hiçbirisine sa-

19

Güvenlik

hip olmayan sağlıklı kişiler de ısı bitkinliği ve sıcak çarpması geçirebilirler.

İşyerinde sıcak yüzeyler, yanıklara neden olabilecek bir tehlike olduğu gibi yangın da başlatabilirler.

GürültüTüm dünyada işyerlerinde en sık görülen teh-like yüksek, devamlı sestir. Ses düzeyi, işyerinde ne yapıldığına bağlı olarak, genellikle yükse-lir ve alçalır. Ortalama bir ses düzeyi, zaman içinde kulağın etkilenmesi açısından önemlidir. Ancak, infilak şeklindeki ani aşırı yüksek sesler de kulağınızı tahrip etmeye ya da kulağınızda çınlamaya ve işitmenizin etkilenmesine neden olabilirler.

Gürültü, zaman içinde, kişinin tüm yaşamını olumsuz etkileyebilecek şekilde, işitme kaybına (sağırlık) neden olabilir. Ne yazık ki, bir çok işçi daha yaşlanmadan çocuklarının ya da torunlarının söylediklerini işitemezler, müzik seslerini net olarak duyamazlar, insanların kendilerine söyledikleri kelimeleri, anlama-ya çalışsalar da karıştırırlar. Gürültü, işçilerin işyerinde birbirleriyle anında iletişim kurmalarını ve güvenlik tehlikeleri ile ilgili olarak birbirle-rini uyarmalarını zorlaştırır. Gürültünün, kan basıncını artırmak gibi başka etkileri de vardır.

İşyerinde sesin çok yüksek olup olmadığını saptamak için bazı basit testler vardır:

• Test 1: İşitmesi normal iki erişkin, birbirle-rine bir metre mesafede durup normal bir sesle konuştuklarında birbirlerini işitebilmeli ve ne dediklerini tam olarak anlayabilme-lidirler. Onlardan biri diğerini net olarak duyamıyor ya da kelimeleri seçemiyorsa or-tamdaki ses çok yüksek demektir.

• Test 2: İşitmesi normal olan bir kişinin, gürül-tü durduğunda, daha önceden işitebildiği sesleri birden işitememeye başlaması, or-tamdaki seslerin çok yüksek olduğunu gös-terir. İşitmedeki bu geçici azalma, vücudun kulakları kalıcı bir yaralanmadan korumak için kullandığı sinirsel bir reflekstir. Bu du-rum genellikle saatlerce sürdükten sonra işitme normale döner.

• Test 3: İşitmesi normal bir kişi, daha önce böyle bir sorunu yokken, işten sonra ani-den kulaklarında çınlama hissederse, bu, ortamdaki sesin yüksek olduğunu gösterir. Kulaklarında zaten çınlama hisseden bir çok insanda gürültü (yüksek ses), bu durumu daha da kötüleştirir ve baş dönmesine de neden olabilir.

Bölüm 8’de, risk değerlendirmesi ve yöneti-minde, gürültü örnek olarak verilmiştir (Bkz. Kutu 8.1). Gürültüye maruziyeti kontrol altına alabilecek ucuz ve etkili bir çok yöntemin olması sevindiricidir. Genel yaklaşımlar Bölüm 6’da tartışılmıştır. Gürültüyü kontrol altına al-mada kilit nokta, duruma en uygun bir veya daha fazla yöntemin seçilmesidir:

• Titreşim ve gürültüyü önlemek için techizatın bakımının özenle yapılması

• Gürültü çıkaran makinelerin, titreşim emen malzemelerin (yaylı yalıtıcılar ya da Neopren® kauçuk yastıklar) üzerine yerleştirilmesi

• Ya da gürültü ve titreşimin kolayca yayılma-ması için sert bir yüzeye (örneğin beton bir zemin) sağlam bir şekilde sabitlenmesi

• İşçinin, gürültü kaynağından gürültü emici bariyerlerle ayrılması

• İşçinin, gürültü kaynağından, araya mesafe konarak ayrılması; uygulanabildiği ölçüde, gürültü kaynağının mümkün olduğu kadar uzak mesafeye yerleştirilmesi

• Yansıyan ses dalgalarını azaltmak için, ses emen duvar ve tavan kaplaması (genellikle tavan desenine uygun) yapılması

• Sesleri emmesi için, gürültü kaynağının bir kabin içine yerleştirilmesi ya da örtü ile kapatılması (kapatmanın etkili olabilmesi için tam olması gerekir)

• İşçilerin ses geçirmez bir kabin ya da oda içine alınarak dışarının gürültüsünden yalıtılması

• İşçilere kişisel işitme koruyucu donanım verilmesi, Bölüm 6’da belirtildiği gibi: kulak tıkaçları ve manşon tipi kulaklıklar (pamuğun bir faydası olmaz).

20


İşyerinizde güvenlik değerlendirmesine aşağı-daki soruları kullanarak başlayabilirsiniz. (“Hayır” cevapları, işyerinde problem varlığını gösterir.)

Düzen ve işyeri tasarımı İş yapılan alanlar, hareketli araçların işçileri

engellemeyeceği şekilde düzenlenmiş mi?

Geçitler/yürüme yolları, geniş mi ve maki-ne ve makine operatörlerinden arındırılmış mı?

Koridorlar ve kapı aralıkları, techizat, makine ve yüklerin güvenle geçebileceği şekilde yeterince geniş mi?

Makinelerin hareket ettiği ve insanların yürüdüğü alanlarda, zeminde yönlendirme çizgileri ve göz seviyesinde uyarı işaretleri var mı?

Aydınlatma, iş alanlarının ve yürüme yolları-nın rahatça görülebilmesini sağlayacak ye-terlilikte mi?

Uygun yerlerde zeminin taşıma kapasitesi ile ilgili uyarılar asılı mı ve bunlara uyulu-yor mu?

Önemli güvenlik işaretleri, işçilerin yazabil-diği ya da okuyabildiği dillerde mi?

Techizat Techizat iyi bir durumda mı? Bakımları

yapılıyor mu? Yetkili kurumlara kontrol et-tiriliyor mu?

Techizatın elektrik donanımı güvenli (priz-lerde aşırı yüklenme yok, kablolar iyi du-rumda, fişler topraklanmış) mi?

Techizatla birlikte gelen tüm koruyucular hala üzerinde mi?

İşçiler techizatı güvenli bir şekilde kullanı-yor mu?

Zeminler ve koridorlar İşyerinin zemini, temiz, düzenli ve tehlike-

lerden arındırılmış bir halde tutuluyor mu?

Zemin ıslandığında suyu boşaltacak drenaj-lar ve kaymayı önleyici kauçuk döşeme var mı?

Zeminler kaygan olmayan özellikte mi?

Dış ortamlar Kar ve buzun temizlenmesinin mümkün

olmadığı ya da yüzeylerin ıslak kaldığı du-rumlara karşı, önlem olarak, zemin yüzey-lerinin malzemesi pürüzlü mü?

Yürüme yollarındaki (eğer kullanılıyorsa) çakıllar küçük ve güvenli mi?

Yürüme ve taşıma için kullanılan dış ortam alanları ve patikalar, döküntü, atık ve en-kazlardan arındırılmış mı?

Açık alanlar Açık alanlarda, işçileri koruyacak parmaklık

ve eteklikler var mı?

Merdivenlerin trabzanları var mı?

Kuyu, hendek ya da açık tank çıkışlarının içine düşmeyi önlemek için alınmış tedbir-ler var mı?

Kullanılmakta olan ve kapatılmamış kat boşluklarını gözleyen birileri var mı?

Merdivenler Merdivenler sağlam ve basamaklar hasarsız

mı?

Merdiven basamakları kaygan olmayan özellikte mi?

KUTU 1

Güvenlikle İlgili Basit Sorular

21

Güvenlik

İşçiler merdiveni doğru bir şekilde yerleştiri-yorlar mı?

Kapalı alanlar İşletmenin, kapalı alanlarda çalışan işçileri

korumak için “kitle / etiketle” sistemi var mı?

Kapalı ortamdaki işçilere sağlanan hava desteği korunaklı ve güven altında mı?

Kapalı alanın dışında bekleyen ve herşeyin yolunda gittiğinden emin olmak için içerideki işçiyi devamlı olarak gözleyen bir işçi var mı?

Sıcaklık İşyerinde işçilerin serinleyebilecekleri bir

gölgelik var mı?

İşçilerin gün boyu, istedikleri zaman ve istedikleri kadar içebilecekleri yeterli mik-tarda su var mı?

Sıcaklık ve nem iyice arttığında işçiler daha fazla dinlenme arası veriyorlar mı?

Yangın ve Patlama Binada yangın sönderme sistemi (yağmur-

lama sistemi) var mı? Yangın söndürücüler var mı?

Alevlenebilen sıvılar ve yağlı paçavralar (üstüpüler) kapalı metal dolaplarda saklanıyor mu?

Yanabilen maddeler (örneğin, kağıt ve tahta) güvenli bir şekilde muhafaza ediliyor mu ve muhafaza edildiği yerdeki miktarı en az düzeyde tutuluyor mu?

İşyerindeki ateşleme kaynakları düzenli olarak denetleniyor mu ve iyi bir şekilde bakımları yapılıyor mu?

Bir tahliye planı var mı? Çalışanlar, bu konu-da eğitilmiş durumda mı? Düzenli olarak yapılan yangın tatbikatına katılmaları zo-runlu mu?

Bütün çıkışlar ve tahliye yolları, engelleyici maddelerden temizlenmiş, kapatılmamış, kilitlenmemiş açık bir halde tutuluyor mu?

İşletmenizin yazılı bir yangın önleme politikası var mı ve işçiler eğitiliyor mu?

Şirketinizde işyerinde sigara içmek yasak mı?

Eğitimler yılda en az bir kere, tatbikatlarla birlikte, tekrarlanıyor mu?

Tutuşabilecek kimyasallar, alev ve kıvılcım-lardan ve kaynak gibi işlemlerden uzakta tu-tuluyor mu ve kapalı dolaplarda saklanıyor mu?

Yağları, solventleri temizlemede kullanılan paçavralar (üstüpü) ya da benzin, kapalı metal dolaplarda sıkı bir şekilde korunuyor mu?

İşyerinde yangın söndürücüler var mı ve ulaşılabilecek durumdalar mı? Bütün çalışanlar nasıl kullanacaklarını tam olarak biliyorlar mı?

Şirketinizin işyerlerindeki yangın çıkışları ve kaçış yolları, çalışma saatlerinde, her zaman açık, her zaman kilitlenmemiş ve engelleyici maddelerden temizlenmiş bir halde tutuluyor mu? Bütün yangın çıkışları, büyük ve görülebilir işaretlerle işaretli mi?

Şirketinizin yöneticisi, itfaiyenin şu andaki şefi ya da yetkili bir temsilcisi ile, işyeri-nizdeki tehlikelerin neler olduğu, itfaiye-cilerin olay yerine nasıl gelecekleri ve işyerinizin nasıl düzenleneceği konularında konuşuyorlar mı?

Gürültü İşyeriniz, herhangi bir devamlı yüksek ses

kaynağından arındırılmış durumda mı? Eğer bir gürültü kaynağı varsa, düşük seviyede kontrol altında tutuluyor mu? (Yeri neresi ve gürültüyü azaltmak için ne yapılabilir?)

İşitmeleri normal iki işçi, birbirlerine bir metre mesafede dururken, birbirlerinin söylediklerini bağırmak zorunda kalmadan duyabiliyorlar mı?

İşyeri, tekrarlayan ani yüksek ses kaynak-larından arınmış durumda mı? Eğer bir ani yüksek ses kaynağı varsa, düşük seviyede kontrol altında tutuluyor mu? (Yeri neresi ve gürültüyü azaltmak için ne yapılabilir?)

İşçilere kişisel işitme koruyucular verilmiş durumda mı? Onları kullanıyorlar mı?

22


Yönetim Yeni işçiler, işlerini güvenli bir şekilde

yapmaları için eğitiliyorlar mı?

Mevcut işçilere, işlerini güvenlikli ve etkili bir şekilde nasıl yapacaklarını bildiklerin-den emin olmak için, düzenli olarak uygu-lama yaptırılıyor mu?

İşyeri, bakımlı ve temiz tutuluyor mu?

Tamirler, cihazları nasıl tamir edeceğini gerçekten bilen kişiler tarafından hızla ve düzgün bir şekilde yapılıyor mu?

Şirketinizin, şirket araçlarını (taksi, kam-yon, forklift ve diğerleri) süren her çalışanın onları güvenli bir şekilde nasıl süreceklerini bilip bilmediklerini, sürücü ehliyetlerinin olup olmadığını ve dikkatli sürücü olup olmadıklarını denetleyen bir prosedürü var mı?

23

Etkili ve Güvenli Çalışmak

İşçiler makine değildirler. Güçlerinin sınırları vardır, farklı vücut boyutlarına ve ölçümlerine sahiptirler, hata yapmadan çalışma ihtimalleri yoktur, yorulmadan ancak belirli bir zaman dili-minde çalışabilirler ve kolayca yaralanabilirler. İşyerlerinin insanlara ve onların kısıtlılıklarına göre tasarlanmasının nedeni budur. Uygun tasarlanmış bir işyeri işçilerin daha etkin, daha verimli ve daha güvenli çalışmalarını sağlar.

İşyerlerinin tasarımı, güvenliği ve etkinliği alanında çalışan disipline “Ergonomi” denir. Ergonomi anlayışı, işi ve iş ortamını işçiye uy-duran bilim alanıdır. İş, işçiye uydurulduğunda çalışma daha etkin ve güvenli olacaktır. Örneğin, siz bir çift ayakkabı alırken, biraz ucuz diye, çok büyük ya da küçük numaralıları almazsınız, daha pahalı da olsa ayağınıza tam uyanını alırsınız, çünkü onu hakeder. Çok küçük ayakkabılar, kısa sürede ayaklarınızda su toplanmasına ve ağrıya neden olur ve ra-hat yürüyemezsiniz. Ayaklarınız yaralanır, uzun mesafe yürüyemezsiniz ve mutsuz olursunuz. Büyük ayakkabılar ise ayağınızdan çıkar. Aynı düşünce, ekipman, teçhizat ve işyeri için de geçerlidir.

Ergonomi buna çok benzerdir. İyi tasarlanmamış bir işyeri işçinin verimsiz çalışmasına ve yorul-masına neden olur. İşyerinin kötü tasarlanması ve teçhizatın uygun olmaması kaza/yaralanma ihtimalini artırır. Uygun aletlere ve iş çevre-sine sahip olmayan işçiler aynı zamanda stres de yaşarlar. Stresli bir işçi, stressiz işçi kadar etkin çalışamaz. Bu durum, ne sizin için, ne şirketiniz için, ne de işçi ya da işçinin ailesi için iyidir. Bu nedenle, ergonomi denildiğinde işin işçiye uydurulması anlaşılmalıdır (Bkz. Resim 3.1).

BÖLÜM 3

ETKİLİ VE GÜVENLİ ÇALIŞMAK

Resim 3.1. Bu işçiler ham tuğlaları pişirmek için fırına istifliyorlar. Tuğlaların nasıl uygun olmayan bir şekilde taşındığına dikkat ediniz. İşçiler tuğlaları fırına getirirken tekerlekli bir el arabası kullanıyorlar, fakat el arabası fırına giremeyecek kadar büyük. Kişi istiflemeyi, fırına sığmak için, başını eğmek zorunda kalarak yapıyor ve her 5 dakikada bir dışarı çıkarak boynunu dinlendirme ihtiyacı hissediyor. Bu işçiler aynı zamanda silikozis riski altında çalışıyorlar (Bkz. Bölüm 5) çünkü bu fırınlar, ısıya dayanıklı, silika içeriği yüksek tuğlalardan yapılmakta ve tamir edilmektedirler. (Fotoğraf: Carlos Julio, Julietta Rodriguez-Guzman – Universidad El Bosque, izni ile)

24


Eğer iş aşağıdaki üç alanda işçilerinizin kapa-sitelerine uygun hale getirilirse işçileriniz daha iyi performans gösterebilirler:

• Fiziksel koşullar

İş hızı

İş kapasitesi

İşyeri tasarımı

• Çevresel koşullar

Isı

Gürültü

Nem

Aydınlatma

İçecek su temini

• Psikolojik koşullar

Sorumluluk

Çalışma saatleri

Dinlenme araları

Bu koşullardan bir ya da daha fazlası iyi düzen-lenmezse işçi çok verimli çalışamayabilir ve bu nedenle de işinden mutsuz olma ihtimali be-lirir. Ancak, işverenler, iş ve iş ortamına hakim yöneticiler aracılığı ile koşulların düzeltilmes-ine yardımcı olabilirler. Sanayinin türüne bağlı kalmaksızın çalışanlarınızın iş performansına yardım edebilecek çok basit, ucuz iyileştirmeler yapılabilir. Bunlar:

• Malzeme depolaması ve kullanımının iyi-leştirilmesi (eşyaların kaldırılması, taşın-ması, paketlenmesi ve nakledilmesi konu-sunda daha etkin yollar oluşturunuz)

• İş organizasyonu ve programının iyileş-tirilmesi (işçilerin zamanlarını daha etkin ve rahat kullanmalarını sağlayacak koşullar oluşturunuz)

• Çevresel koşulların iyileştirilmesi (işyerini, çalışanların işlerine odaklanabilecekleri, daha güvenli, daha az fiksel stresli bir hale getiriniz)

• Tehlikelerin uzaklaştırılması (güvenli bir işyeri daha verimli bir işyeridir)

• Güvenli çalışma prosedürlerinin iyileştiril-mesi (üretim süreçleri daha basit, doğrudan ve görünür olursa genellikle daha güvenli olur)

• Dinlenme yerlerinin iyileştirilmesi (serin, sessiz ve işyerinin gürültüsünden uzak)

• İş alanının ve postür’ün (çalışırken vücu-dun duruş şekli) iyileştirilmesi (işçi doğal ve rahat bir şekilde oturabilmeli, ayağa kalkabilmeli ve çalışırken ihtiyaç duyduğu malzemelere kolayca ulaşabilmeli)

• Uygun iş eğitimi (işçilere sadece söylemek yeterli olmaz, öğrendiklerinden emin ol-mak için, ne öğrendiklerini onların kendi cümleleri ile anlatmaları istenmelidir)

Ağır ergonomik sorunların çoğu “malzeme taşınırken”, Resim 3.2’de görüldüğü gibi, malze-melerin kaldırılması, paketlenmesi, çekilme-si ve dağıtılması sırasında meydana gelir. Bu problemleri çözmek, bir kez incelendiğinde, genellikle kolaydır.

Problemlerin Neler Olduğunu Nasıl Bilebilirim?Yöneticiler, şefler/amirler, ergonomi bilimi ko-nusunda eğitim ve tecrübe sahibi olmadan, iş ortamında ya da çalışma şekli ile ilgili bir prob-lem olup olmadığını nasıl bilebilirler? Prob-lem nasıl değerlendirilebilir ve ne kadar ciddi olduğu nasıl belirlenebilir?

Resim 3.2. Doğu Afrikalı bir kişi seramik mutfak ev-yesi ve tuvalet üreten bir fabrikada çimento yüklü bir el arabasını çekiyor. Ayakkabılarının eskimiş olmasının arabayı çekmesini daha da zorlaştırdığına dikkat ediniz. (Fotoğraf: Suvi Lehtinen, Finnish Institute of Occupa-tional Health, izni ile).

25


Bir çimento dağıtıcısı, 45 kg’lık çimento torbaları satın aldı ve bunları ülke genelinde dükkanlara sattı. Dağıtım/teslimat için büyük traktör römorku, açık kasa kamyon kullanıldı. Her güzergahta herbir kamyon genellikle 600 torba dağıttı. Bu, yaklaşık olarak (45 kg/torba x 600 torba=) 27.000 kg ağırlığın kamyondan dükkanlara ve depolanacağı birime taşınması demektir. Kamyondan depolama bölümüne bir seferde, omuzları üzerinde üç torba (135 kg!) taşıyan üç kişi (eleman) vardı. Kamyo-nun üzerinde dayanan iki kişi de çimento torbalarını elemanların omuzlarına yüklüyor-du.

İşçilere işleri nedeniyle bir problem yaşayıp yaşamadıkları soruldu. Çok sıkı bir iş programlarının ve sınırlı bir zamanlarının olduğunu, her seferinde 2 ya da 3 torba taşımak dışında bir seçeneklerinin olmadığını anlattılar. Hepsi de boyun, omuz ve bel ağrısı çektiklerini söylediler. Ek olarak, torbaları omuzlarına yüklerken, ciltlerini tahriş eden çimento tozu ile kaplanıyorlardı. Torbaları omuzlarından indirirken, torbalar sıklıkla en

az 90-120 cm mesafeden yere düşmekte bu da havanın çimento tozuyla dolmasına neden olmaktaydı. Bazen torbaların yırtılması şirket için maddi kayba neden oluyordu. Bunlar, ba-zen, bütün işçilerin akciğerlerinde tahrişe ve solunum güçlüğüne neden oluyordu.

İşçiler, bu işin çok kötü, pis ve aldıkları ücrete göre çok zor olduğunu düşünüyorlardı. Torbaların yırtılmasını ve buna bağlı olarak şirketin maddi kaybını dert etmediklerini çünkü şirketin de kendilerini dert etmediğini söylüyorlardı.

Tekerlekli el arabası (Resim 3.3) ve kamyonun arkasından kasasına takılabilen hareketli metal bir rampa, kolay, ucuz ve basit teknoloji gerek-tiren bir çözüm olabilirdi. Çimento dağıtımı, fiziksel güç gerektiren bir iştir, fakat vücut ü-zerindeki zorlayıcı etkisi ve cilt ve akciğerlerin kimyasallara maruziyeti çok büyük ölçüde azaltılabilir. Çimento torbalarının el arabasına yüklenmesi ve indirilmesi de kaldırma işlemi-nin yapılmasını gerektirir, ancak boyun, omuz, bel ve dizler üzerindeki etkisi çok daha azdır.

Ergonomik sorunların çoğunu çözmek zor değildir. Bunun için elinizde bir çok yöntem vardır. Problemi öğrenmenin en kolay ve en etkili yolu, basitçe çalışanlara sormaktır. Çalışanların yapacağı öneriler, hangi basit iyileştirmenin çalışanların doyumunu ve üretkenliğinin artma-sını sağlayacağını öğrenmenin en mükemmel yoludur. Çalışanlarızı dinlemenizin diğer bir faydası da onların sağlık ve iyiliklerinin sizin ve şirketiniz için önemli olduğunu öğrenmelerini sağlamanızdır. Stresli işlerde çalışan işçiler ken-di problemlerine her zaman çözüm bulamaya-bilirler, fakat en azından sizin çözebilmeniz için problemi size tanımlayabilirler.

Diğer ergonomik seçenekleriniz:

• İşçilerinizi, onların yorgunluk-isteksizliklerini ve postürlerini (çalışırken vücudun duruş şekli) doğrudan gözlemlemek

• Farklı iş türlerine ait yaralanma ve şikayetleri kayıt altına almak

• Anketler yapmak

• Şirketinizi değerlendirmek için bir uzman-dan (ergonomist) hizmet almak

• İşleri bizzat kendiniz deneyip, problemlerin neler olduğunu görmeye çalışmak

Aşağıda anlatılanlar düşük maliyetli bazı iyileştirmelere örneklerdir. Bu örnekler, küçük iyileştirmelerin nasıl büyük değişikliklere ne-den olduğunu gösterir.

KUTU 3.1

Olgu Sunumu: Ağır Torbalar

26


El arabası, torbaların yere düşmesine neden olan mesafeyi ortadan kaldıracağı için havaya dağılan çimento tozu miktarını da azaltır. İşçilerin torbaları düşürme ihtimali çok azalır, böylece maddi kayıp da azalır ve el arabasının maliyeti kendiliğinden karşılanmış olur. Aynı zamanda işçilere, ağır yükleri, bellerini zor-lamadan, yükü ayaklarına vererek uygun şekilde nasıl kaldırabileceklerini gösteren ba-sit bir eğitim verilebilir. Bu, işçilerin kişi başına daha fazla torba taşımalarına yardımcı olacak ol-dukça düşük maliyetli bir yatırımdır. Etkinliğin artması, işçilerin daha fazla dinlenme va-kitlerinin olmasına izin verir bu da işçilerin işlerinden doyumlarını ve etkinliklerini artırır.

Kutu 3.1 ve Resim 3.2’de kullanılan aynı pren-sipler, toptancılar, marketler, taşımacılık ve mağazalarda da uygulanabilir. El arabaları gibi basit cihazlar işçilerinizi korur, Kaza/yaralan-ma sayılarını azaltır, zaman kazandırır ve bir tek işçinin taşıyacağı miktarı büyük ölçüde artırır.

Bir sonraki örnekte, bir imalat şirketinde yönetim, iyileştirmeler için kendi işçileri ile birlikte çalıştılar. Yaptıkları işi iyileştirmek için işçilerinizle birlikte çalışmak, aranızda güven oluşmasının ve saygı kazanmanızın en mükemmel yoludur.

Resim 3.3. El arabası (Fotograph©dreamstime).

27


Nisbeten küçük bir şirket, farklı modeldeki eski arabaların yedek parçalarını üretip satıyordu. Şirket 155 kişi çalıştırıyordu, boyutu ve ağırlığı değişen bir çok farklı parça üretiyordu. İmalat işlemleri ve depolama alanı, aynı binada olduğu için fabrika alanı küçük ve sıkışıktı. Yöneticiler, etkinliği ve üretkenliği artırmak amacıyla, şeflere, fabrika işçileri üzerinde bir çalışma yaptırdılar. İşçilerden işyerlerinde şahit oldukları problemleri tanımlamalarını istediler. Çalışma, işçilerin aşağıdaki konular-da sorun yaşadıklarını gösterdi:

• Ağır cisimlerin kaldırılması ve indirilmesi

• Çalışma ortamının kötü tasarlanması/düzen-lenmesi

• Fabrika içinde dağıtım hatlarının organi-zasyonunun kötü olması

İşçiler, işlerini yaparken uzun süre çömelmek ya da eğilmek zorunda olduklarını belirttiler. Tezgahta çalışırken daha yüksek bir seviyede oturmayı tercih ettiklerini söylediler. Aynı zamanda, fabrikada dağıtım sistemi yoktu, parçaları işçiler kendileri değişik yerlere naklediyorlardı ve sürekli birbirlerinin yoluna giriyorlardı. İşçiler dağıtım hatlarının zeminde işaretlenmesini önerdiler.

Şefler, işçilerin problemlerini ciddiye aldılar ve fabrikanın çalışma alanlarının ve dağıtım hatlarının organizasyonunu değerlendirdiler. Metal sepetli el arabaları/çekçek’lerin kullanıl-masının işçilerin yaptığı bazı ağır kaldırma ve indirme işlemlerini çözebileceğini saptadılar.

İşin yapıldığı alanların (iş istasyonu) tasarımını da gözden geçirdiler. İşçilerin çalıştıkları sırada, ayağa kalkmalarına ya da oturmalarına izin verecek şekilde yerden yeterince yük-seklikte tezgahlar inşa ettiler. Bu, gereksiz eğilmeleri önledi ve çalışan doyumunu olduk-ça artırdı.

Bütün bunların sonunda, yönetim, parçaların bir yerden başka bir yere naklinde trans-fer hatlarının daha iyi düzenlenmesine ka-rar verdi. İşçilerin nereye gitmesi gerektiğini gösterecek şekilde zeminde sarı boyalı hatlar oluşturuldu. İşlem/proses çok ama çok etkin hale gelince, sadece bir yerden başka bir yere dağıtım için fazladan bir kaç işçi görevlendi-rebildiler ve fabrika daha da etkin hale geldi.

Bu örnekte, işçi katkısı çok önemliydi. Bu katkı, bütün süreci ve fabrikanın üretim etkin-liğini geliştirdi ve daha iyi çalışma koşullarının oluşmasını sağladı.

KUTU 3.2

Olgu Sunumu: Küçük İyileştirmeler Büyük Farklar Oluşturur

28


Bu son örnekte, bu bölümün başında bah-sedilen çevresel, fiziksel ve psikolojik zorlanma ile ilgili bilgi kullanılmıştır.

Ürettiği oksijeni tüplere doldurularak has-tanelere satan küçük bir fabrika. Şirket 24 saat faaliyet gösteriyor. Mesai, 8’er saatlik üç var-diyaya bölünmüş: sabah saat 06:00 – öğleden sonra saat 02:00; öğleden sonra saat 02:00 – gece saat 10:00; ve gece saat 10:00 – sabah saat 06:00. Herbir vardiyada 30 dakikalık din-lenme araları mevcut. Bu şirkette temel teh-likeler, oksijenin basınca bağlı olarak kaza ile patlaması ve ağır oksijen tüplerinin (bir tüpün ağırlığı 55 kg) kaldırılmasına bağlı vücut zorlanması idi.

İşçilerin çalışma takvimini ve verimliliklerini incelemesi için bir uzman görevlendirildi. Aynı zamanda ısı, aydınlatma, dinlenme alanları ve iş istasyonu tasarımı gibi çevresel ve iş

ortamı problemlerini araştırdılar. Araştırmacı, işçileri üç vardiya boyunca gözlemledi ve on-lara işleri ile ilgili sorular sordu. Araştırmacı, gece vardiyası çalışanlarının kendilerini en yorgun hisseden grup olduğunu saptadı ve hatta oksijen üretimini kontrol eden bir işçinin uykuya daldığını gözlemledi. Genelde, gece vardiyası, sabah ve öğleden sonra vardiyaları ile kıyaslandığında, daha az oksijen tüpü dol-duruyordu. Gece vardiyasında, diğer vardi-yalara göre daha fazla kaza rapor ediliyordu. Araştırmacı ve yönetim, yüksek basınçlı ok-sijenin çok tehlikeli olması nedeniyle bunun ciddi bir sorun olduğuna karar verdiler. Bütün vardiyalarda, aydınlatmanın iyi görmeye yete-cek düzeyde olmadığı ve işçilerin gözlerinin yorulduğu rapor edildi. Araştırmacı, analiz sonuçlarını sunmak için yönetim ve işçilerle toplantı düzenledi. Tablo 3.1, iyileştirme yapılması gereken alanları ve şirket tarafından yapılan değişiklikleri göstermektedir.

KUTU 3.3

Olgu Sunumu: Etkinlik ve Güvenlik İçin İşin Yeniden Düzenlenmesi

Tablo 3.1. Şirketin, işçileri korumak için yaptığı değişiklikler

İyileştirilecek alanlar Şirketin yaptığı değişiklikler

Malzeme taşımada iyileştirme • Oksijen tüpü taşıyan çeşitli boyutlarda el arabaları temin edildi

İş güvenliğinin iyileştirilmesi • Oksijen tüplerini dolduran makinelere güvenlik valvleri takıldı

• Kullanımda olmayan aletlerin konulacağı yerler saptandı

• Uygun makine koruyucuları kullanıldı

• Makine kullanım klavuzu, işçilerin ana dillerine çevrildi (çoğu işyerinde, mesaj iyi anlaşılsın diye kelimeler yerine resimler kullanılır)

İşyeri çevresi • Aydınlatma artırıldı / iyileştirildi

• Konforlu dinlenme alanları oluşturuldu

Vardiya organizasyonunun • Gece vardiyası kaldırıldı ve sabah ve öğleden sonra iyileştirilmesi vardiyaları devam etti.

29


Şirketin yaptığı değişiklikler çok işe yaradı. Gece vardiyasının kaldırılması ile üretim düş-medi ve işçiler iyileştirilen çalışma koşulların-dan yararlandılar.

AydınlatmaAydınlatma, görünürlük, etkinlik, verimli-lik ve güvenlik için uygun olmalıdır. Kötü aydınlatma, işyerinde bulanık görme, yorgun-luk-isteksizlik, göz yorgunluğu, boyun ve bel ağrısı ve baş ağrısına neden olabilir. Yetersiz aydınlatma, iş güvenliğini tehlikeye sokar ve genellikle iş performansını olumsuz etkiler.

Ne düzeyde aydınlatmaya gerek olduğu yapılan işin özelliğine bağlıdır. Daha ince ve daha detaylı işler için daha parlak aydınlatma gerekir. Uygun aydınlatma, çalışanın gözlerini zorlamadan çalışmasına imkan verir. İşçilerin tehlikelere, tehlikeli operasyonlara/işlemlere ve aletlere karşı daha uyanık olmalarını sağlar, işin verimliliğini artırır ve ağır bedeli olabi-lecek hata ve kazaları önler.

Aydınlatma düzeyinin ayarlanması, yaşlı ya da görme sorunu olan işçileri kapsamalıdır. Sade-ce üstten aydınlatma, keskin uçlar gibi teh-likelerin gizlenmesine neden olabilen gölge gibi görüntü sorunlarına neden olabilir ya da çalışmayı zorlaştırabilir. Genel aydınlatma yeterli olmadığında göreve özgü aydınlatma kullanılabilir. Çalışanlar, aletlerin kurulumunu ya da bakım kontrolünü yaparken aynı za-manda aydınlatma kontrolünü de yapmaları konusunda eğitilmelidirler. Çalışanlar, ken-di özel işlerine uygun aydınlatmayı nasıl yapacaklarını ve eğer uygulanabilirse, nasıl ayarlayabileceklerini bilmelidirler. Lambalar temiz olmalı ve sık aralıklarla bakımları yapıl-malıdır. Yanan ampuller hemen değiştirilmeli

ya da geniş alanlarda çok sayıdaki ampul-lerin aynı anda değiştirilmeleri için plan yapılmalıdır.

Resim 3.4’te gösterilen spiral floresan am-puller gibi modern ışık kaynakları, eski tip ampullerden çok daha etkindirler. Halojen lambalar enerji tasarrufu sağlarlar, daha uzun ömürlüdürler ve kullanım sürelerinin sonuna yaklaşıldığında, klasik ampuller gibi güçle-rinde düşme olmaz. Fakat onlar da oldukça sıcaktırlar ve parmaklarda şiddetli yanıklara neden olabilirler.

Bu vaka sunumu, aydınlatma sorununu çöz-menin pahalı olması gerekmediğini gösterme-ktedir.

Resim 3.4. Modern aydınlatma kaynakları daha pahalıdırlar, fakat enerjiyi çok daha etkin kullanırlar ve eski tip ampullerden çok daha uzun ömürlüdürler. (Fotoğraf©dreamstime.)

30


Bir şehrin yoksul kesiminde, teneke çatılı bir kulubede yaşayan bir aile, evde parça başı iş yaparak para kazanmaya çalışıyordu. Genellikle evin dışında çalışıyorlardı, çünkü kulubelerindeki ışığın çok zayıf olması nede-niyle rahat göremiyorlardı ve daha iyi bir aydınlatmaya para harcayacak güçleri de yok-tu. Bu, eğer yağmur yağarsa çalışamayacakları anlamına geliyordu.

Bir sivil toplum kuruluşu, onlar için bir çözüm buldu. Şeffaf plastikten yapılmış bir plastik su bidonu aldılar. Onu su ile doldurdular ve su temiz/şeffaf kalsın diye içine biraz çamaşır suyu koydular. Mahalledeki demirciye gittiler ve teneke çatıya yerleştirilmek üzere, metal bir

levhanın ortasına tam su şişesinin ölçülerinde delik açtırdılar ve metalin yapraklarını deliğin etrafına yapıştırdılar. Şişeyi deliğin içine, şişe tam ortalanacak şekilde, yerleştirdiler, şişeyi metal yapraklar ve tellerle sabitlediler, çevre-sini plastikle sardılar ve su geçirmez yapıştırıcı ile kapattılar. Sonra hazırlanan bu düzeneği, su şişesinin üst kısmı yukarı ve dip kısmı kulube-nin içine gelecek şekilde tavana yerleştirdiler.

Şimdi, şişe gün ışığında dışarıdaki ışığı top-luyor ve kulubenin içine taşıyor. Kulube san-ki tavanda yeni bir elektirik ampulu var gibi aydınlanıyor.

KUTU 3.4

Olgu Sunumu: Etkinlik ve Güvenlik için İşin Yeniden Düzenlenmesi

31

Stres

Stres, kişinin başedebileceğinden emin olma-dığı bir durumla karşılaştığında hissettiği şeydir. Stres sadece duygularla ilgili değildir. Vücudu ve çalışabilme kabiliyetini de etkiler. İyi stress, kişinin elinden gelenin en iyisini yaparken yaşadığı zorlanma ve gerilim hissi ile ortaya çıkar. Kötü stress, kişi olay ya da olayların altından kalkamayacağını, tükendiğini ve yenildiğini hissettiğinde ortaya çıkar. Kötü stress işyerinde, evde ve günlük yaşamın her bölümünde oluşabilir, fakat bu bölümün ko-nusu işyerinden kaynaklanan kötü strestir.

İşyerinde her zaman bir miktar stres yaşanacaktır. Çünkü çalışma hayatı kolay değildir. Ancak, stresin kötü etkilerini yönetmenin anahtarı onu çalışanlarınızın başedebileceği düzeye indir-mektir. Aşırı stres çalışanlar ve işletme için problemlere neden olacaktır.

Zararlı stres, kişinin günlük yaşamdaki prob-lemlerle başa çıkamadığı zaman oluşur. Herkes hergün belirli düzeyde bununla karşılaşır, fakat işyerinde aşırı stres varsa bu, çalışanı kötü et-kilemeye başlar, diğer çalışanlara yayılır ve tüm işletme için sorun haline gelir. İşletmenin sa-hibi, yöneticisi ya da şefi olarak, bir işin ne ka-dar stresli olabileceği sizin elinizdedir. Eğer siz, belirli bir işi yapan vasıflı ya da vasıfsız işçiler yerine sürekli olarak yenilerini işe alıyorsanız, bu, işyerinizde bir problem olduğunu gösterir.

Stres, sadece çok fazla işin çok az zamanda bitirilmesi gerekmesi nedeniyle (bu bir etken olsa da) oluşmaz. İşçinin kendisinin yapmakta olduğu iş üzerinde kontrolünün/inisiyatifinin/söz hakkının olmadığı, görevlendirmelerin adil olmadığı, hem ücret ve hem de memnuniyet açısından aldığından çok daha fazla emek ver-mek durumunda olduğu hissine kapılması da strese neden olur. Aşırı stres, işyerinde kişiler arası ilişkilerin kötü olması nedeniyle, hem işçiler konusunda duyarsız ve onları etkin bir şekilde nasıl yöneteceğini bilmeyen şeflerden

ve hem de işçilerin kendi arkadaşlarından kaynaklanabilir.

Bazı işverenler, stresin iyi birşey olduğunu, işçi-leri motive ettiğini ve çok verimli çalışmalarını sağladığını düşünürler. Bazı orta-düşük sevi-yede stresin çalışanları iş konusunda motive ettiği doğrudur. Ancak, uzun süre çok fazla stres insanların sağlığı ve huzuru açısından zararlı olabilir. Bir işçi işe yeni başladığında stres ile motive edilebilir, fakat bir süre sonra, aşırı stres kişiyi yavaş yavaş tüketmeye başlayacak ve gerçekten verimliliği azalacaktır. Zaman kısıtlılığı, gerçekçi olmayan üretim takvimi, fiziksel olarak vücudun aşırı zorlanması, kötü ve tehlikeli işyeri ortamı, uzun çalışma saatleri, yerine getirilmemiş işler ve daha bir çok şey işçiler arasında aşırı strese neden olur.

Giderilmeyen stres, ağır ya da hafif sağlık sorunlarına neden olabilir. Bunlar, kalp hastalıkları, mide sorunları, depresyon ve uyku

BÖLÜM 4

STRES

Resim 4.1. İşyerinde aşırı stres, kişiler arası ilişki prob-lemlerinden kaynaklanır ve iş yaşamına çok büyük zara-rlar verebilir. (Photograph©dreamstime)

32


bozukluklarıdır. Ayrıca, diyabet gibi diğer bazı hastalıkları da ciddi şekilde olumsuz etkiler.

Çalışanlar streslerini yönetmekte aciz kalırlarsa onu hafifletecek yollar ararlar. Daha fazla üret-mek ya da çalışma programının önüne geçmek için güvenliksiz kısa yollara başvurabilirler. Kavga ya da tartışma çıkarabilirler. Alkol, sigara ya da uyuşturucu kullanımı, bazı kişilerin yaşamlarındaki aşırı stresi yenmek için başvurdukları kötü yöntemlerdir. Stresten kaynaklanan sağlık problemlerinin yanısıra kötü alışkanlıklar, verimliliğin düşmesine, kazaların ve işe devamsızlığın artmasına yol açabilir. Bir kişinin işe gelmemesi diğer iş arkadaşları üzerinde daha fazla stres oluşmasına, şirketin verimliliğinin düşmesine neden olur.

İşyerinde stresle mücadele en iyi şekilde aşağı-daki gibi yapılabilir:

• Çalışanlarınızın yaptıkları işin önemli oldu-ğunu ve çabalarının takdir edildiğini hisset-melerini sağlayınız.

• Şeflerin/amirlerin adil davrandığından ve çalışanlar arasında kayırmacılık yapmadık-larından emin olunuz.

• İşyerinde iş güvenliğine önem veriniz, böylece çalışanlarınızın yaralanmayacakları ve işleri nedeni ile hasta olmayacakları güvenini hissetmelerini sağlayınız.

• İş hızını, gerçekçi bir şekilde, işçilerin tehlikeli kısa yollara başvurmasına ya da tükenmelerine yol açmayacak şekilde ka-pasitelerine uygun olarak planlayınız.

• İşleri, bir kişi işe devam edemediğinde iş durmayacak şekilde ya da bir veya iki gün gelemediğinde diğer çalışanlar üzerinde aşırı işi yoğunluğu oluşmayacak şekilde or-ganize ediniz.

• İş yükünü çalışanlar arasında mümkün olduğu kadar adil bir şekilde dağıtınız ya da dönüşümlü olarak değiştiriniz (ağır kaldır-ma gibi fiziksel işler, tekrarlayan işler).

Bunlar, çalışanlarınızın stresini gidermek için yapılabilecek sadece bir kaç örnektir. Diğer önemli konular aşağıda tartışılacaktır.

Çalışma HayatıEğer kişi işinden karşılık ya da iyi duygu-lar almıyorsa, bunu patronunun ya da iş arkadaşlarının takdirleri ile almak ihtiyacı his-seder. Bunu yapmak kolaydır, fakat şef, emir yağdırdığı bir astına konuşur gibi değil de bir bireyle konuşur gibi işçilerle konuşmalıdır.

İyi bir şef:

• “Onlardan” birisi gibi davranarak amirlik ya-par, işleri yönetmenin yanısıra her çalışanın kendini ekibin bir parçası olarak görmesini sağlar.

• Çalışanlara değerli olduklarını hissettirir.

• Çalışanlara eğitim fırsatları sağlar.

Resim 4.2. Müşterilerin problemlerini çözmeye çalışır-ken, konu ile ilgili yetkilerinin ya da işleri üzerinde yeterli kontrollerinin/inisiyatiflerinin olamaması çalışanların aşırı stres hissetmelerine neden olur. Bunun sonucu olarak, görevlerinin sadece, memnun olmayan müşterilerin şikayetlerini dinlemek ve hakaretlerine maruz kalmak olduğunu düşünürler (Photograph©dreamstime).

33

Stres

• İyi performans gösteren çalışanları ödüllen-dirir.

• Çalışanların şirkette yükselmelerine fırsatlar sağlar.

• Çalışanların alınan kararlara katılmalarına izin verir.

• Yeterli dinlenme araları yapmalarına ve sos-yal faaliyetlere izin verir.

• Çalışanlarına öylesine işler (özellikle kaza geçirmiş/yaralanmış işçiler için problemdir) değil, anlamlı işler verir.

• Egzersiz (futbol, voleybol, basketbol, jim-nastik) imkanları sağlar.

Beğenilmeyen, tatmin edici olmayan bir çok iş/meslek vardır, fakat birilerinin o işleri yapması gerekir. İnsanlar bu işlere, eğer yöneticileri onları önemser ve yaptıkları işi takdir ederlerse katlanabilirler.

Çatışma ve ŞiddetBazen işçiler diğer işçilerden ya da amirlerin-den korkarlar. Şiddet korkusu, hiç bir koşulda hoş görülemeyecek bir stres kaynağıdır.

İnsanlar biraraya getirildiklerinde çatışma kaçınılmazdır ve eğer çatışma, problemleri ve derin, üstü kapalı konuları gün yüzüne çıkarıyorsa her zaman ve bütünüyle olumsuz değildir. Ancak, çatışma mantıklı bir nede-ne ya da müzakereye dayanmıyor ya da adil bir şekilde yapılmıyorsa bazı kişiler şiddete başvurabilirler. Şiddet fiziksel ya da psikolojik olabilir.

Fiziksel şiddet, güç kullanarak başkasına za-rar vermektir. Örneğin, yumruk, tekme tokat, itme, çimdikleme, cinsel tecavüz. Fiziksel şiddet, daha çok diğer insanlardan uzakta ve yönetimin neler olduğunu göremeyeceği yer-lerde yapılır. Şiddet uygulayan kişiler genellikle bunu daha önce de yapmışlardır ve genellikle problemlerini başka yollarla halletmeyi becere-meyen kişilerdir. Bu kişilerle ilgili sıkı kural-lar konulmasının zorunluluğunun ve eğitimin tek başına yetersiz kalmasının nedeni budur. Genellikle böyle davranan kişiler, sadece şaka yaptıklarını ya da diğer çalışanlara takıldıklarını iddia ederler. Onlara inanmayın.

Psikolojik şiddet, diğer bir kişiye zarar verebi-lecek şekilde güç kullanacağı tehdidinde bu-lunarak kişiyi hakimiyet altına almak ya da eziyet etmektir. Örneğin, tehdit, taciz, sürekli bir şekilde alay, bezdirme, zorbalık ve sö-zel şiddet. İşyerinde tehditler ciddiyetle ele alınmalıdır. Bunlar, tehdit eden kişinin ciddi yaralanmayla sonuçlanabilecek bir şiddet ey-lemi yapmaya eğilimli olduğunun belirtisi ola-bilir. Taciz ve alay etme, bazen şaka yapma, “küçük bir eğlence” olarak açıklanır ya da cid-diye alınmayacak hareketler olarak kabul edilir. Gerçekte, taciz ve alay etme, bir kişinin kendi iradesinin aksine başka bir kişiye boyun eğmeye zorlanmasının yoludur. Bu davranışlar, öfkeye ve kin duymaya neden olur ve işyerinde insan ilişkileri açısından çok kötüdür. Taciz ve alay etme, bir kişiden diğer bir kişiye karşı olabilir, fakat sıklıkla topluca bir grup tarafından daha zayıf bir kişiye karşı yapılır. Bezdirme, zorbalık ve alay etmenin bir şeklidir ve işe yeni girmiş birine hayat çekilmez hale getirilerek, kişiyi kendisinden daha uzun süre orada çalışmış kişilerden daha aşağı statüde olduğunu kabul etmeye zorlamanın bir yoludur. Bir çok şekli vardır, örneğin, yeni işçileri öğlen yemeğinden ya da sosyal aktivitelerden dışlama, anlamsız ayak işlerine gönderme, işyerinin nasıl çalıştığı ile ilgili olarak onlara yalan söyleme, onlara kaba davranma, patrona onları beceriksiz gösterme, onları hiçbir şeyi doğru yapamayacakları du-rumlara düşürmek gibi. Bazen, askerde ve zor işlerde yeni başlayandan kendini ıspatlaması (“yap ve adam ol!) beklenir, bezdirme, dövme gibi gerçek fiziksel şiddet de kullanılır. Zorbalık, bir kişi ya da grubun (esasında bir çete) tekrarlayan şekilde bir kişiyi tehdit etme-leri ya da işini nasıl yapacağına karışmalarıdır. Zorbalık ve aşağılama bazen yüksek moti-vasyonla çalışan yeni işçinin hızını keserek, kendileri ona mukayeseyle kötü görünmesin diye engellemeye çalışarak yapılır. Bu tarz hareketler kişiyi yaralar ve asla sadece bir şaka olarak değerlendirilemez.

Fiziksel ve psikolojik şiddet, her ikisi de, işyerlerinde zorbaların yönetici ve amirlerden daha önemli olduğu ikinci bir güç odağı oluşturur. Bu her zaman işyerine zarar verir.

34


Kadınlar, sıklıkla hem fiziksel hem de psikolojik şiddetin hedefidirler. Cinsel taciz, bir bayanın kendini çok rahatsız hissetmesine neden olacak istenmeyen ifadelere maruz kalmasından, fizik-sel şiddetle yapılan cinsel tecavüze kadar bir çok şekilde gerçekleştirilebilir. Bazen yetişkin ve genç erkeklere de aynı şekilde muamele edi-lir. Bunu yapan kişiler (neredeyse her zaman, fiziksel şiddet için erkekler, psikolojik şiddet için hem erkek hem de kadınlar) yaptıklarının yanlarına kar kalacağını düşünürler, çünkü hiç kimse onları durdurmak istemez ya da ilgilen-mez.

İşveren, şiddetin hiç bir türüne (fiziksel ve psikolojik şiddetin yukarıda tanımlanan bütün türleri) izin verilmeyeceğini ve tehditlerin her zaman ciddiye alınacağını belirten bir işyeri politikası belirlemelidir. İşyerinde şiddet ciddi bir problemdir. Bu politikanın uygulanması, sizin, çalışanlarınızın güvenliği, iyilik ve huzurları ile yakından ilgilendiğinizi bilmelerini sağlayacaktır. Politika şunları içermelidir:

• Fiziksel şiddet, tehdit, taciz, kararlı bir şekilde alay etme, bezdirme, zorbalık ve sözel şiddete müsamaha gösterilmeyeceği belirtilmelidir

• Bu politikayı ihlal edenlerin (herşeyi inkar edeceklerini bekleyin) işten çıkarılacakları ya da tayin edilecekleri (kurbanların değil) taahhüt edilmelidir.

• Şiddete uğradığını bildiren kişiye misilleme yapılmasını (öç alma) önleyecek düzenle-meler yapılmalıdır.

• Çatışma, kutuplaşma ya da bir çalışanın iş arkadaşlarından izole edildiğini hissettiren belirtiler takip edilmelidir.

Bütün çalışanların bu politikadan haber-dar olduklarından ve buna uyulmasının zo-runlu olduğunun bilincinde olduklarından emin olmak önemlidir. Herkesin yönetimin desteklemeyeceğini bilmesi ve diğer insanların neler olup bittiğini görebilmesi durumunda zorbanın bir şeyler yapabilmesi oldukça zor-dur.

35

Stres

(“Hayır” cevapları problem varlığını gösterir.)

Çalışma Koşulları Çalışanlara adil ve ayrımcılık yapmadan

davranılıyor mu?

Çalışanların kendi işleri üzerinde biraz da olsa kontrol yetkileri/söz hakları varmı ve program yoğun olduğunda kendi iş yoğunluklarını kendileri ayarlayabiliyorlar mı?

Çalışanlar iş akış hızına yetişebiliyorlar mı?

Gerektiğinde, çalışmayı rahatlatmak üzere ilave aydınlatma için düzenleme yapılıyor mu?

Gerektiğinde, neler olduğunu görmeyi zorlaştıran engellerin kaldırılması için girişimde bulunuluyor mu?

Güvenlik için işçilerin çiftler halinde çalışmasına izin veriliyormu ve teşvik edi-liyor mu?

Çatışma ve Şiddet Çalışanları şiddete karşı korumak için işlet-

menin benimsediği bir politikası var mı?

Yönetim, çalışanların anlaşmazlıkları ya da tartışmaları barışçıl bir şekilde yapmalarını teşvik ediyor mu?

Yönetim dikkatlerine sunulan bütün hadi-seleri ve tehditleri kayıt altına alıyor mu?

Yönetim, şiddet olaylarını bildirmeleri ko-nusunda çalışanları teşvik ediyor mu?

Yönetim bütün hadise ve tehditleri araştırıyor mu?

Yönetim, şiddet uygulayacağı tehdidinde bulunan kişilere, işten çıkarılmaları dahil, gerektiğinde sorunu giderici müdahale-lerde bulunuyor mu?

Şefler, açıkça ve bir olay olmadan önce bile şiddet konusu üzerinde duruyorlar mı?

Çalışanlar, bir şiddet ya da taciz olayına şahit olduklarında ya da kendileri maruz kaldıklarında kime bildireceklerini biliyor-lar mı?

Çalışanlar, olayı yönetime hemen rapor ediyorlar mı?

Çalışanlar, işleri nedeniyle kendilerini gü-vende hissetmedikleri alanlara gitmek zo-runda kalıyorlar mı?

Çalışanlar, tehlikeli olabilecek yerlere yalnız seyahat etmek zorunda kalıyorlar mı?

Çalışanlar, yanlarında yüklü miktarda para ile seyahat etmek zorunda kalıyorlar mı?

İşyerinizde müşterilerinizle çatışma ya da onlardan şiddet görme riskiniz var mı?

Tenha alanlarda, gece aydınlatılmamış alanlarda ya da günün şiddete uğrama ihtimali yüksek bir anında yanlız çalışan işçiler var mı?

KUTU 4.1

İşyerinde Stresi Yönetmede Basit Önlemler Kontrol Listesi

36

Toz ve Kimyasal Tehlikeler

Bazen, işyerindeki toz ve kimyasallar işçilerinizin hastalanmasına neden olur. Eğer kimyasal bir ürün üretiyorsanız ve önlem almıyorsanız ürününüzün birilerinin hastalanmasına neden olma ihtimali vardır.

İşletmenizde kullanılan bir kimyasal maddenin ne kadar tehlikeli olabileceğini bilmeniz gere-kir. Bunun için kullanacağınız araç “Malzeme Güvenlik Bilgi Formu-MSDS [Material Safety Data Sheet]” (Güvenlik Bilgi Formu-SDS olarak da kullanılır) ve üretici firmanın size gönderdiği ürünün etiketinde yazılı olan bilgilerdir.

Uluslararası düzenlemeler ve bir çok ülkenin yasalarına göre üreticinin sağlaması gerekli olan bu etiketler, kimyasal ürünün içinde nele-rin olduğu, ne kadar toksik (zehirli) oldukları (potansiyel olarak toksik ya da değil), işçilerin onları kullanırken almaları gereken temel ön-lemlerin neler olduğu, müsade edilebilir mesle-ki (işe bağlı) maruziyet düzeylerinin ne olduğu, diğer kimyasallarla karşılaştırıldığında ne kadar toksik olduğukları konusunda temel bilgiler veren bir rehberdir (Bu konuda Bölüm 9’da daha fazla bilgi vereceğiz). Biz bu bölümde bir yöneticinin kullanabileceği basitleştirilmiş kelimeler kullanıyoruz. Bölüm 10’da tehlikele-rin tanımlanmasında kullanılan kelimeler ve onların anlamları hakkında konuşacağız.

İlk olarak “kimyasal” nedir? Bu bölümde sıralanan bütün maruziyetler, teknik anlamda, kimyasallar olarak değerlendirilmelidir. Örneğin solventler kimyasal olarak değerlendirilir. Bir kimyacı size bir kimyasalın, bir elementten bir ilaç ya da pestisid gibi komplike bir moleküle kadar herhangi bir madde ve onu oluşturan parçalardan biri olduğunu anlatacaktır. Bir kimyasal, gaz, sıvı ya da katı formda olabi-lir. Bu doğru bir teknik tanımlamadır. Ancak, bir çok insan “kimyasal” kelimesini, örneğin, bitkilerden ya da minerallerden yapılan ya da ekstrakte edilen ve genellikle sıvı ya da

gaz formunda olan maddeleri kastetmek için kullanırlar. Biz “kimyasal” kelimesini, bir ürünün, prosesin, atığın, kontaminasyonun (kontaminant-kirletici, oraya ait olmayan kim-yasal ya da tozdur) parçası olan sıvıları ve gazları ifade etmek için kullanacağız. “Toz” kelimesini, havadaki katı maddelerin küçük partikülleri, şeklinde bilinen anlamda kullanacağız. Bizim burada ilgilendiğimiz toz, çok sıradan kirler ya da evlerdeki toz değil, bir iş sürecinde, işlem sırasında ortaya çıkan ya da bulaşan tozlardır. Biz, özellikle, ufak partiküllerden ve solunumla çok kolayca akciğerlere ulaşabilen ince toz-lardan bahsediyoruz. Bu küçük toz partikülleri gözle görülmez fakat çok büyük zarar verirler (Bölüm 2’de tozlu işyeri örneklerini gösteren iki resim var: toz emici sistemin görüldüğü Resim 2.4 ve Resim 2.5).

“Maruziyet”, bir kişinin kimyasal gibi bir teh-like ile temas etmesidir. İşyerinde kullanılan kimyasallara herkes maruz kalır, fakat maruzi-yet miktarı genellikle küçüktür. Bu, işçi sağlığı standartları için müsade edilenden daha yük-sek ya da bir kimseyi hasta edebilmeye ye-tecek miktarda olduğunda buna “aşırı maru-ziyet” denir. Bölüm 6 ve Bölüm 9’da işçilerin sağlığını korumak için aşırı maruziyetin nasıl önleneceğini anlatacağız.

İşyerinde aşırı maruziyet ya doğrudan hastalığa neden olur ya da dolaylı olarak hastalık gelişmesine katkıda bulunur. Örneğin, silika (kaya) tozuna uzun süre boyunca maruz kal-mak doğrudan silikozis denen ağır akciğer hastalığına neden olur, fakat aynı zamanda dolaylı olarak etkilenen kişinin tüberküloz olma ihtimalini artırır.

Bu bölüm, sık görülen işyeri maruziyetlerini ve meslek hastalıklarını size tanıtacak şekilde tasarlanmıştır. Hangi aşırı maruziyetlerin işçilerinizi hasta edebileceğini bilmeniz, önlene-bilir hastalıkları önlemede ve sağlıklı bir işyeri

BÖLÜM 5

TOZ VE KİMYASAL TEHLİKELER

37


oluşturmanızda size yardımcı olacaktır (Bkz. bu bölümün sonunda Kontrol listesi 5.1).

Kimyasal TehlikelerBu bölüm, işyerinde yaygın olarak görülen kimyasal tehlikeleri ve onların neden olduğu en sık görülen hastalıkları tanımanıza ve anlamanıza yardımcı olacaktır (Bunların neden olabileceği tüm hastalıkları bilmek tıp doktorları için bile zordur).

Kimyasallara ya da tozlara maruz kalan ve bunları giysilerinin üzerinde, ciltlerinde ya da saçlarında evlerine taşıyabilecek işçiler için eve gitmeden önce yıkanabilecekleri ve elbiselerini değiştirebilecekleri bir yer olmalıdır. Böylece ailelerinin maruz kalması önlenir. Kurşun ve asbest ile çalışan işçilerin bu maddeleri eve taşımaları sonucu bu kişilerin hanımları ve çocuklarında bu maddelere maruz kalma nede-niyle ciddi hastalıklar görülür.

Bir çok kimyasal ve tozlar için uygulanacak bazı genel prensipler vardır:

• Bir çok kimyasal (hepsi değil) vücutta uzun süre kalır.

• Kimyasallar toksiktir (belirli düzeylerde ze-hirlidir) ve kimyasalın özelliklerine bağlı olarak hemen (akut zehirlenme) ya da za-man içinde yavaşça (kronik zehirlenme) hastalığa neden olabilirler. Çoğu (hepsi değil) işe bağlı hastalıklar kroniktir, zaman içinde gelişir.

• Diğer kimyasallarla güçlü tepkimeye giren kimyasallar aynı zamanda yaralanmalara da neden olabilirler. İnsanlarda hastalığa neden olurlar fakat yanmaya (asitler ve al-kaliler), patlamaya, ciltte aşınmaya, tahrişe ya da gözde hasara da neden olurlar.

• Kimyasallar genellikle (her zaman değil) maruz kalan kişiyi aynı yollarla etkiler-ler. Bazen, bazı özellikleri farklı kişiler, alışılmışın dışında cevap verirler, bunlara “duyarlı/hassas” (ya da kırılgan) kişiler denir. En sık görülen duyarlı kişiler çocuk-lar, hamileler (doğmamış çocuğun za-rar görmesi) ve başka nedenlerle sağlığı bozulmuş kişilerdir. Bir kişiyi, havadaki tozlara ve kimyasallara karşı duyarlı hale getiren en yaygın sağlık sorunu astımdır. Duyarlı kişiler, diğer kişilere göre, toz ve kimyasallardan daha hızla ya da toz ve kimyasalın daha düşük seviyelerinde et-kilenirler, fakat herkes tozlar ve kimyasal-lardan belirli düzeylerde etkilenir.

• Toksik olabilecek bir çok kimyasal maruzi-yette, maruziyet ne kadar yüksek ve kim-yasal ne kadar fazla ise, zehirlenme de o kadar ağır olacak demektir. Ancak, bu al-lerji için doğru değildir. Eğer bir kişi bir kimyasala karşı allerjik hale gelmişse ve istenmeyen tepkileri (ona karşı allerji nede-niyle şiddetli cilt döküntüleri ya da astım) varsa, bu kişiler bu maddelerin herhangi birinin civarında bulunmaya bile tahammül edemezler.

Mesleki kimyasal maruziyetleri 5 genel pratik kategoriye ayrılır (bunlar kimyacıların yaptığı sınıflama şekli değildir):

• Metaller

• İşlem ve ürün kimyasalları

• Solventler

• Gazlar / inhalantlar

• Mineraller

Resim 5.1. Bu işçi arabaya kürekle asbest yüklüyor. Bu son derece tehlikelidir ve işçinin yaptığı bu iş nede-niyle, akciğer hastalığı ya da kanserinden ölme riski çok yük-sektir. Giydiği toz maskesi korunma için yeterli değildir. Bu kişi tehlikeli tozlar için tasarlanmış solunum maske-si kullanıyor olmalıdır ve malzeme su ile ıslatılarak toz kalkması önlenmelidir. Fakat en önemlisi, asbest asla ve asla kullanılmamalıdır. (Fotoğraf: Fernanda Giannasi, Federal University of Minas Gerais, Brazil’den emekli René Mendes’in izni ile)

38


Her bir kategori altında, sık görülen mesleki maruziyetlere ve neden oldukları hastalıklara özel örnekler vardır. Ancak, oluşabilecek başka bir çok problemin olduğunu bilmelisiniz.

I. MetallerMetaller güçlü ve iyi ısı ve elektrik ileticisidirler. Tek başlarına ya da diğer metallerle kombine olarak (“alaşım” olarak), kimyasal bileşiklerde element olarak, katkı maddesi veya kontami-nant olarak diğer kimyasallarla karışmış hal-de kullanılabilirler. Metaller, inşaat, otomotiv, havacılık, elektronik, cam, maden, döküm, kaynak ve diğer imalat sektörlerinde kullanılır. Metaller, aynı zamanda boya ve plastikler içinde katkı maddesi olarak da bulunur. Bunlar, aynı zamanda, kimyasal doğaları nedeniyle, sıvılar içinde çözünerek sorunlara neden olabilirler.

İnsanlar, metal ya da metal içeren bileşiklerin toz ya da dumanlarını soluyarak hastalanabilir-ler. Metal maruziyeti, metalle kontamine olmuş (bulaşmış) maddelerin yenilmesi ve içilmesi ile de olabilir. En sık görülen ve en zararlı metal tehlikelerinden biri kurşundur. En sık kullanılan metaller (aluminyum, bakır, demir ve çinko gibi) normal kullanılma şekillerinde zehirlenmeye neden olmazlar, fakat bazen ola-bilirler. Örneğin, çinko genellikle zehirlenmeye neden olmaz, fakat galvanizli demire (çinko ile kaplı) kaynak yapan bir kaynakçıda, grip ben-zeri ve yaklaşık iki gün süren çok rahatsız edici bir zehirlenmeye neden olabilir.

ARSENİK: Arsenik, pillerdeki kurşun levhaları, rulmanları ve kablo kılıflarındaki kurşunu sertleştirmede kullanılır. Arsenik bileşikleri, aynı zamanda camlarda pigment olarak ve deri tabak-lamada koruyucu olarak kullanılır. Bir zaman-lar yaygın olarak pestisit olarak kullanılmıştır. İşçiler arseniğe, yarı iletkenlerin yapımında ve bakır ve çinkonun eritilmesi işlemleri sırasında maruz kalabilirler. Arsenik, yüksek düzeylerde alındığında şiddetli karaciğer hastalığına, “peri-feral nöropati” denen sinir hastalığına, kalp hastalığına, cilt kanserine, mesane kanserine, akciğer kanserine, karaciğerde görülen na-dir kanser tipi olan anjiosarkoma neden olur. Periferal nöropati, uzun sinirleri etkileyerek

karıncalanma hissine, duyu kaybına ve kişinin işlerini yapabilme yeteneğini önemli ölçüde kaybetmesine yol açan kas güçsüzlüğüne ne-den olan bir hastalıktır. Arsenik, aynı zamanda, arsenik içeren taşların bulunduğu dünyanın bir çok yerindeki kuyu sularının kullanımına bağlı olarak sık görülen bir sorundur.

BERİLYUM: Berilyum, toksik (ancak, uzun zaman içinde) ve allerji oluşturan bir me-taldir ve havacılıkta, nükleer, elektronik ve berilyum madenciliği endüstrisinde kullanılır. İşçiler, berilyuma berilyum tozlarını, özel-likle berilyum oksid içeren havayı soluyarak maruz kalırlar. Havadaki berilyum partikülleri ne kadar küçükse o kadar toksik (zehirli) ve allerji yapıcıdır. Berilyumun neden olduğu al-lerji pek alışılmadık bir durumdur ve akciğer ve karaciğerin ciddi hastalıklarını ve akciğer kan-serini gösterir.

KADMİYUM: Kadmiyum yumuşak, gümüş-beyazı renkte, çinko, kurşun ve bakır cevherin-in kaynak, eritme ve rafinasyonunun yan ürünü bir metaldir. Kadmiyum otomobil parçaları, uçak, denizcilik ekipmanları, endüstriyel maki-ne, takı (mücevher), lehim, kauçuk, mürekkep, plastik, boya, tekstil, seramik ve şarj edilebilir ev aletlerinde bulunur. İşçiler, kadmiyumun eri-tilmesi sırasında ve yukarıda sayılan ürünlerin üretimi sırasında kadmiyum ve kadmiyum oksit dumanını soluyarak kadmiyuma maruz kalırlar. Kadmiyum tozu ve dumanına yüksek düzey-lerde maruz kalmak, böbrek yetmezliği, ağır akciğer şoku (akut solunum yetmezliği), anemi, amfizem (sigaranın neden olduğundan farklı bir tipte) ve akciğer kanserine neden olur.

KROM: Krom, sert, kırılgan gri bir metaldir, fakat başka bir metal üzerinde ince bir tabaka halinde biriktiğinde parlak ve gümüşi bir renk alır. İnce bir tabaka halinde, çeliği korozyondan korur ki kaplama olarak kullanılmasının nedeni budur; demire ve karbona katılarak paslanmaz çelik elde edilir. Krom, otomobil parçalarında, ev aletleri, gereçler, boyalar, pigmentler, teks-til boyaları, kauçuk, mürekkep ve makineler-de bulunur. Aynı zamanda çimento içinde de

39


bulunur. Maden dışındaki işçiler, paslanmaz çelik üretiminde dumanını soluyarak kroma maruz kalırlar. İşçiler boya, tekstil, deri, cam ve kauçuk endüstrisinde krom içeren kimyasal kullanımı sonucunda da kroma maruz kalırlar. Bir metal olarak krom, çimento içindeki aller-jiye neden olan toz ve çok küçücük partiküller dışında güvenlidir. Kromun toksik olan tek tipi, esas olarak elektrolizle kaplamada kullanılan “hekzavalan” kromdur. Hekzavalan krom, bronşit ve astımın yanısıra akciğer kanserine neden olur, aynı zamanda nazal kanser, pank-reas kanseri ve mide kanserine de neden olur.

KURŞUN: Kurşun, en yaygın kullanılan ve en ciddi tehlike oluşturan toz ve kimyasallardan biridir. Kurşun, endüstride bir çok alanda kullanılan ve çevrede bir çok alanda bulunan çok ağır, koyu-gri bir metaldir. Kurşun önce-likli olarak, akü/pil, alaşımlar, boru, döküm, kablo kılıfı, elektrikli lehim işleri, katkı mad-desi olarak boyalarda ve plastik imalatında kullanılır. Kurşunlu boya özellikle tehlikelidir ve boyanın kabuklarını güzel tadı nedeniyle yi-yen çocuklarda beyin hasarına neden olduğu için bir çok ülkede yasaklanmıştır. Kurşun, aynı zamanda kozmetikler, mühimmat, kurşunlu cam ve takılar içinde de bulunur. Dünyanın bazı yerlerinde bazı geleneksel ilaçlar içinde bile kurşun bulunur. Bu tür ilaçlar çok sık olarak kullanılırlar fakat çok tehlikelidirler. İşçilerin kurşuna maruziyetleri, esas olarak kurşun tozlarının solunması ve ağızdan alınması ile olmaktadır. Kurşun, sinirleri tahrip ettiği ve vücutta çok uzun süre kaldığı için özellikle teh-likelidir. Kurşuna kısa-dönem ve uzun-dönem maruziyet kurşun zehirlenmesine yol açar. Bu zehirlenme, akut (hızlı gelişir) ya da kronik (uzun zaman alır) olabilir. Akut zehirlenme kramp, mide ağrısı, kabızlık ve kalın barsak sancısına (kolik) neden olur. Kronik kurşun zehirlenmesi, hafıza sorunlarına, sinir dokusu bozukluklarına, kansızlığa (anemi), erkeklerde cinsel sorunlara ve böbrek yetmezliğine neden olur. Baba ve annelerinin işyerlerinden elbise-lerine bulaşarak eve taşıdıkları kurşuna maruz kalan çocuklar için de kurşun ciddi bir risktir. Kurşunla çalışan ebeveynler, çocukları ile bir-likte zaman geçirmeden önce giysilerini mut-

laka değiştirmelidirler. Kandaki kurşun düzeyi-ni saptayan bir test vardır. Bir çok ülkede bu test kurşuna maruz kalan işçilere zorunlu olarak her yıl yapılır. Bu testin, en doğru so-nucu verecek bir şekilde nasıl yapılacağını, kan örneğinin nasıl alınacağını bilen bir laboratuar tarafından yapılması zorunludur, çünkü alınan kan örneğine dış ortamdaki kurşun kolayca bulaşabilir (Üre kullanılan eski testlere artık güvenilmemektedir).

CIVA: Cıva, parlak gümüş renginde, oda ısısında sıvı halde olan tek metaldir. Yeterli şekilde gaz formunda buharlaşması ciddi solu-num tehlikesi oluşturur. Cıva, termometreler, barometreler, tüpler, bataryalar, belirli tipteki elektrik düğmeleri ve elektrikli / tıbbi aletlerde bulunur. Cıva, kaplama, takı, deri tabaklama ve diş hekimliğinde de kullanılır. En geniş kullanım alanı, klor ve sodyum hidroksit’in endüstriyel üretimidir. Cıva, küçük-ölçekli altın madenciliğinde yoğun şekilde kullanılır ve bunun sonucu olarak insanları zehirler ve aynı zamanda akarsu ve nehirlerde ciddi tah-ribata neden olur. İnsanların birincil alma yolu solunumladır. Cıva, ağız yolu ile alındığında barsaklardan da emilebilir. Cıva, ellerde titre-meye ve sinir dokusu problemlerine, böbrek yetmezliğine, mental bozukluklara, erkeklerde cinsel problemlere, kadınlarda hastalıklara ve göz sorunlarına neden olur. Cıva, gebe-lik sırasında doğmamış çocuklara son derece zararlıdır. Elbiselere cıva bulaşması ve işçiler tarafından eve taşınması, aile üyelerinin ze-hirlenmesi için bir kaynak oluşturabilir ve bu nedenle kurşun için alınan aynı önlemler cıva için de alınmalıdır.

NİKEL: Nikel, sert, gümüş-beyazı renkte, manyetik bir metaldir. Nikel, paslanmaz çelik üretiminde ve elektroliz yöntemi ile kaplama işlerinde kullanılır. İnsanlar nikele deri teması ve solunum yolları aracılığı ile maruz kalırlar. Nikele maruziyet, madenden çıkarma işlemleri, eritme (izabe/döküm), öğütme (haddeden geçirme), tavlama, sinterleme (topaklaştırma/küçeleme) ve arıtma/rafinasyon işlemleri ile oluşur. Nikel metal maruziyeti, deri döküntüsü ya da astım şeklinde allerjiye neden olabilir. Deri

40


allerjisi, sadece nikel metaline temas sonucu oluşur. Çoğunlukla izabe işlemleri sırasında ortaya çıkan nikel subsulfid, akciğer kanserine ve muhtemelen diğer kanserlere neden olabilir, fakat nikel metali bunlara neden olmaz.

II. Üretim ve İşlem KimyasallarıÜretim ve işlem kimyasalları, istenen bir et-kiyi oluşturmak için kullanılan maddelerdir: bazı ürünleri üretmek (örneğin, plastik), bazı şeylerin özelliklerini değiştirmek (örneğin, bazı şeylere renk veren boya) ya da bir şeyler yap-mak (örneğin, yağlayıcılar ya da temizleyiciler) gibi. Bu bölümde bunlardan sadece “kimyasal-lar” diye bahsedilecektir.

İşyerlerinde binlerce kimyasal kullanılmaktadır. İşyerinde kullanılan ya da üretilen kimyasal-lar gaz, buhar, sis/pus, toz, duman şeklinde havaya salınabilirler. İşçiler kimyasallara, kimyasalları yeme/içme yoluyla, gaz şeklinde soluyarak, toz şeklinde ya da toz parçacıkları üzerinde taşınanları soluyarak ve deri teması yoluyla maruz kalırlar. Kimyasallara aşırı maru-ziyet, sağlık üzerinde tahrib edici etki yapabi-lir. Aşağıda, işyerinde zararlı etkisi olan ve sık kullanılan bazı kimyasalların listesi verilmiştir. Bu listenin tüm kimyasalları kapsamadığını lütfen aklınızdan çıkarmayınız. Bunlardan çok daha fazlası vardır.

Poliklorinize Organik Bileşikler: Bunlar, klorin atomuna sahip poliklorinize bifeniller (PCB), dioksinler, solventler (“Solventler” başlığı altında tartışılmıştır), bir çok pestisitler (“orga-noklorin” tipinde) ve diğer bir çok kimyasalları kapsar. PCB’ler kolayca bozunmadıkları, insan ve çevre için toksik (zehirli) oldukları için artık üretilmeyen kimyasallardır. İşçiler PCB’lere, trafo sızıntılarından ve PCB’lerin trafolara depolanması, yüklenmesi* sırasında çıkan elek-trik yangınından ya da bakım sırasında maruz kalırlar. Aslında PCB’ler hiç bir şekilde ortam-da bulunmamalıdırlar, fakat geçmişte yoğun olarak kullanılmışlardır ve bazen eski depolama alanlarında ya da eski elektrik trafolarında bulu-nurlar. Benzer bir kimyasal türü olan “dioksin”,

plastiklerin, pestisitlerin ve kağıt endüstrisinin yan ürünüdür. Bu sınıftaki kimyasallarla ilgili sorun, bunların vücutta uzun süre kalmaları ve çoğunun toksik etkisinin olmasıdır. Bazıları kansere neden olurlar. Eğer benzer sonuç veriyorsa, aynı işi yapmak için bu grup kim-yasallar yerine her zaman başka bir kimyasalın kullanılmasının tercih edilmesinin (ikame) ne-deni budur.

Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH): PAH’lar çoğunlukla bazı prosesle-rin atığı (kontaminant) ve yanma ürünüdür-ler (maddelerin yanması sonucu oluşurlar). PAH’ların en yaygın görülen örnekleri antrasen, benzopiren, ziftler, is, kömür katranı ürünleri ve naftalen’dir. Antrasen, boya, fiber ve plas-tiklerin yapımında kullanılır. Benzpiren, kendi başına bir kimyasal olarak kullanılmaz fakat diğer PAH’larla uyumlu olduğu ve ölçülmesi kolay olduğu için sıklıkla kullanılır; böylece bir kimyacı bir karışım içindeki benzpiren’i ölçtüğünde total PAH miktarını da saptamış olur. Zift, yol asfaltlama, çatı kaplama ve as-falt üretiminde kullanılmaktadır. İs, kauçuk lastikler için pigment olarak ve fotokopi/printer makinelerinde toner olarak kullanılır. Kömür katranı, plastikler, solventler, boyalar, ilaçlar ve su geçirmez maddelerin yapımında kullanılır. Naftalen, insektisit (böcek öldürücü) yapımında kullanılır. PAH’lara maruziyet, so-lunumla, deri teması ile ve ağızdan alma (bu tarzda maruziyet nadir görülür) yolu ile bir çok iş kolunda çalışanda görülür. Bunlar, du-manla ya da yanmış maddelerle veya yanmış madde ürünlerinin herhangi bir türü ile temas içinde çalışanlar ve itfaiyeciler, petrol sahası işçileri, et ve balığın odun dumanına maruz bırakılarak saklandığı yerlerde çalışanlar, mat-baa çalışanları, kauçuk/lastik işçileri, boyacılar, çatı ustaları, boru kaplama işçileri, baca temiz-leyicileri, çelik işçileri, tuğla duvar ustaları, kam-yon şöförleri, yeraltı madencileri ve demiryolu işçileridir. PAH’lar deride döküntüye neden ola-bilirler. Bazı PAH’lar kansere neden olabilirler: akciğer kanseri, deri kanserleri, mesane kanseri ve muhtemelen diğer kanserler. PAH’lar sigara

* Çevirenin notu: PCB’ler transformatörler ve kondansatörler için soğutucu ve yalıtım sıvısı olarak kullanılmışlardır.

41


dumanındaki en tehlikeli karsinojenler arasında yeralmaktadır. Sigara içen ve aynı zamanda işyerinde PAH’lara maruz kalan işçiler için risk iki kat artar.

Pestisitler: Pestisitler, ekinleri/bitkileri, böcek, sıçan, salyangoz ve mantarlardan korumak için sprey, toz ve aerosol formunda bitkilere uygulanan kimyasallardır. Bir çok pestisit türü vardır. Organofosfatlar (örneğin, parathion yaygın kullanılan en tehlikelilerinden biridir), pretroid’ler ve organoklorinler gibi örnekler, çevreye zararları nedeniyle artık pek fazla kullanılmamaktadırlar. En fazla temas tarım sektöründe olur. Çalışanlar, pestisitlere, solu-numla, ağızdan alma yolu ile ve özellikle deri teması ile maruz kalırlar. Pestisitler, özellikle organofosfatlar, bulantı, kusma, başağrısı, kas-larda güçsüzlük, solunum ve deri problem-leri gibi bir çok semptom ve hastalığa neden olurlar. Organofosfat pestisitlerin etkileri için bir test mevcuttur, fakat bu testin sonuçları tecrübeli kişiler tarafından ve başlangıç bazal seviye değerleri (Bölüm 1’de tartışıldığı gibi, tıbbi izlemin niçin önemli olduğunu gösterir) ile karşılaştırılarak yorumlanmalıdır. Bazı pes-tisitler, çoğunlukla organoklorin’ler, üreme sistemine etki ederler ve insanlar için kansere neden olma şüpheleri (Grup 2B) vardır. Bunların çoğunun yerine, pretiroidler kullanılır, çünkü pretiroidler yüksek maruziyet düzeyler-

inde allerjik reaksiyonlara, vücut sinir sistemi problemlerine (genellikle kısa dönem) ve hasta olma hissine neden olsalar bile, genellikle çok daha güvenlidirler.

III. SolventlerSolvent kimyasal bir maddedir, genellikle sıvıdır, çözücüdür ve bu nedenle diğer mad-deleri ekstrakte etmek (çıkarma), seyreltmek, çözmek ya da uzaklaştırmak için kullanılır. Örneğin su bir solventtir ve tuzu çözebilir. Sol-ventler sıklıkla kimyasal reaksiyonlar için en uygun koşulları sağlarlar ve böylece bir ürün imal edilebilir. Endüstriyel solventlerin çoğu organik kimyasallardır. Organik kimyasallar, karbon içeren kimyasallardır. İşçiler organik solventlere, öncelikle havadaki solventleri solumakla ve cildin solvente teması ile maruz kalırlar. Aynı zamanda ağız yolu ile de yaygın olarak alınan bir solvent etanol’dür (likörde bu-lunan hububat alkolü [ispirto]) ve solventlere maruz kalma sonucu ortaya çıkan bir çok etki çok fazla alkol içenlerde görülen problemlerle tamamen aynıdır. Püskürtme boya işi yapan ya da plastik, baskı, grafik, metal ve kuru temizleme endüstrilerinde çalışan ve yapıştırıcı imal eden ya da kullanan, lake/vernik kaplama işi yapan, boya yapan işçilerin, yüksek yoğunluklarda solvente maruz kalma ve bunun sonucu olarak sağlık sorunu yaşama ihtimalleri çok yüksektir. Yüksek yoğunluklarda, genellikle kapalı alan-larda, hemen tüm solventler insanları yavaşlatır ve hatta onları sersemletir. Aynı zamanda deriyi kuruturlar. Bazı solventler çok tehlikelidir (örn, karbon tetraklorid), bazıları ise değildir. Çoğu, düşük maruziyet düzeylerinde güvenlidir. Ben-zen gibi gerçekten kötü olan bir kaçı, düşük düzeylerde bile tehlikelidir. Bazıları, karaciğer ve böbrekler için toksiktir. Bazıları kansere neden olabilir.

İş gören en güvenli solventi kullanmak her za-man en iyisidir. Solventler kimyasal yapılarına göre aşağıda belirtilen sınıflara ayrılırlar. Aşağıda yaygın kullanılan organik solventle-rin sınıflarına göre listeleri verilmiştir. Bunlar dışında bir çokları daha vardır.

Resim 5.2. Güney Afrikada bir işçi ekinlere pestisit püskürtüyor. Pestisitin bir kısmı ciltten ve bir kısmı da solunumla alınacaktır. (Fotoğraf: Suvi Lehtinen– Finnish Institute of Occupational Health, izni ile)

42


Alifatik Hidrokarbonlar: Alifatik hidrokar-bonlar, basit hidrokarbonlardır (kimyasallar sa-dece karbon ve hidrojenden meydana gelmiştir) ve genellikle petrolden türetilirler. İşçiler genel-likle alifatik hidrokarbonlara solunum yoluyla maruz kalırlar. Alkan’lar en basit tipidir ve ben-zinde bulunurlar. Alkan’ların çoğu çok toksik değildirler, fakat çok miktarda benzin yüksek seviyede ve uzun süre (benzin istasyonları ya da rafineride beklenenden çok daha fazla maruz kalınması – burada kapalı alanlarda ya da kasıtlı olarak alınarak maruz kalma kastedilmektedir) solunduğunda beyin hasarına neden olabilir. Altı karbonlu alkan’a “hekzan” denir. Hekzan, yapıştırıcılarda, kauçuklarda, mürekkeplerde, vb kullanılır. n-hekzan denen bir alkan türü, çok tehlikeli olarak bilinir, vücut sinirlerinde çok ağır felçlere neden olur (periferal nöropa-ti). Asla, hiç bir şekilde kullanılmamalıdır.

Aromatik Hidrokarbonlar: Aromatik hi-drokarbon, karbon ve hidrojenin daha komp-like molekülüdür ve genellikle petrolden türetilir, fakat aynı zamanda organik (karbon içerikli) maddelerin yanması (combustion) ile de oluşur. İşçiler, aromatik hidrokarbon-lara solunum ve deri yolu ile maruz kalırlar. Aromatik hidrokarbonlara örnekler şunlardır: benzen, etilbenzen (ki çok farklıdır), toluen ve ksilen (metilbenzen). Bunlar sıklıkla birbirleri ile uyumludur. Benzen, açık ara en tehlikeli olanıdır. Benzen, hala bir çok yerde imalatta ve laboratuarlarda kimyasal ekstraksiyonu için kullanılmaktadır, fakat çoğu şirket hiç kullan-mamaya çalışmaktadır, çünkü kan kanserinin bir türüne (lösemi) neden olmaktadır. Toluen ve ksilen, özellikle boya, yapıştırıcı ve pestisit imalatında en yaygın kullanılan iki endüstriyel solventtir. Toluen yüksek maruziyet düzey-lerinde beyin hasarına neden olabilir. Ksilen tahriş edicidir ve öksürüğe neden olur. Etilben-zen, benzen ve ksilen’in sık görülen bir atığıdır (kontaminant). Neyse ki etilbenzen, benzen’e çok benzemesine ragmen, ileri derecede toksik değildir, fakat yüksek yoğunluklarda karaciğeri etkileyebilir.

Halojenize Hidrokarbonlar: Halojenize hidrokarbonlar, klor atomu bağlanmış kar-bon-hidrojen bileşiğidirler (bromur ya da flor bağlanmış halojenize hidrokarbonlar da vardır, fakat işyerlerinde sık olarak kullanılmazlar). Halojenize hidrokarbonlar, tüm organik sol-ventler içinde en tehlikeli olan gruptur. Kuru temizleme solventi, yağ giderici ve anes-tezik olarak kullanılırlar. Halojenize hidrokar-bon, yüksek düzeyde maruziyetlerde böbrek hastalığına, karaciğer hastalığına veya kansere ya da spontan düşüğe (gebelik sırasında bebeğin doğmadan kaybedilmesi) neden olabilir. An-cak, her bir solventin tehlikesi farklıdır. Karbon tetraklorid ve kloroform, önemli karaciğer ve böbrek hastalığına neden olabilir. Bazı halo-jenize hidrokarbonlar, beyin ve sinir dokusu hasarına da neden olabilirler. Perkloroetilen, kuru temizlemede yaygın olarak kullanılır ve görece güvenilir olarak kabul edilir, fakat yine de dikkatli kullanılmalıdır, çünkü yüksek mik-tarlarda kullanıldığında kanser ve doğumsal bozukluklara neden olabilme riski taşımaktadır.

Alkoller ve Fenoller: Alkoller ve fenoller (alkol kısmı da olan aromatik bileşikler) benzer hastalıklara neden olurlar ve bunların etkileri-nin bazıları, alkollü içeceklerin içinde bulunan etil alkolün etkileri ile benzerdir. Etanol (“hubu-bat alkolü”) likör içinde vardır ve doğal olarak, diğer alkollerin vücut üzerindeki etkilerinin, fazla içki içenlerde ya da alkol bağımlılarında görülenlerle (oryantasyon [yönelim/uyum] bozukluğu, geveleyerek konuşma, vd. gibi) ta-mamen aynı olması şaşırtıcı değildir. Alkoller, temizlik maddesi, inceltici ve seyreltici olarak kullanılırlar. Boyalarda, pestisitlerde ve far-masötiklerde (ilaç endüstrisi) kullanılır. Alkol örnekleri, metanol (en toksik olan), etanol ve propanol’dür. Endüstride en yaygın kullanılan ve en toksik olan alkol metanol’dür (metil alkol ya da “odun ispirtosu”); buz çözücü ve suyun donmasını önleyici olarak, kimya laboratuarlarında ve formaldehit üretiminde kullanılır. Bazen, etanol bulunmadığında, yasa dışı içki olarak satılır ve büyük trajedilere ne-den olur. Metanol, havadaki dumandan solu-numla da alınabilir. Metanol çok tehlikelidir, çünkü körlüğe neden olabilir. Çoğu işveren

43


metanol ve etanol kullanımından uzak dururlar ve bunlar işyerinde kullanıldıklarında da genel-likle çok az miktarlarda kullanılırlar.

Glikol ve Glikol eterler: Glikoller, üzer-lerinde birden fazla alkol grubu bulunduran hidrokarbonlardır. Glikol eterler, karbon çatı üzerine oksijen bağı ile tutturulmuş yan zincir-lerden oluşur.

Glikoller, endüstriyel bir tehlike olarak kabul edilmezler, fakat glikol eter gibi glikol türev-leri tehlikelidir. Glikol eterler yaygın kullanılan çözücülerdir. Boya, vernik, emaye, mürekkep, temizlik maddesi ve antifirizlerde bulunurlar. İşçiler glikol etere, glikol eter içeren sıvıların, püskürtülmesi (örneğin, soğuk iklimlerde uçakların buzunu çözerken) ya da ısıtılması sırasında deri teması yoluyla ve solunum yoluyla maruz kalırlar. Glikol eter, yüksek maruziyet düzeylerinde beyinde hasara neden olabilir. Glikol eter, kansızlığa (anemi), deri döküntüsüne ve üreme organlarında zaralı et-kilere de neden olabilir.

Ketonlar: Ketonlar, yüzey kaplama, boya, mürekkep vd. maddelerde kullanılır. Ase-ton, temizlik maddelerinin içinde bulunan ve yaygın kullanılan bir ketondur. Aseton iyi havalandırılmış alanlarda kullanıldığında güvenlidir, fakat kolaylıkla alev alabilir. En toksik keton, metil-n-butil keton’dur (MBK). Bu madde, n-hekzan’da olduğu gibi, çok cid-di sinir sistemi hastalıklarına (periferal nöro-pati) neden olur ve bu nedenle hiç kimse tarafından kullanılmamaktadır ve endüstride de artık üretilmemektedir. Metil-etil-keton (MEK) aynı etkiye sahiptir ve kendi başına aynı so-runlara neden olmaz. Genellikle, ketonların ağır kokuları vardır ve başağrısı ve bulantı gibi semptomlara neden olurlar ki bu belirti-ler işçileri maruziyet konusunda uyarır ve aşırı maruziyetten kendilerini korumalarına fırsat verir.

IV. Gazlar / İnhalant’larGazlar ve inhalantlar, havaya salınan kimyasal-lardır. Bunlar, akciğerlerde ve solunum yolların-da hasara neden olabilirler ya da vücuda gire-bilirler ve iç organlarda hasara neden olabilirler.

Karbon monoksit: Karbon monoksit, sıklık-la, tam yanmayı sağlayacak yeterli oksijen bulunmayan ortamlarda benzin’in yanma ürünü olarak ortaya çıkar. Karbonmonoksit kaynakları, elektriksiz forkliftler, yakıtla çalışan kompresörler, jeneratörler ve ısı kaynaklarıdır. Karbon monoksite en fazla maruz kalan çalışanlar, itfaiyeciler, petrol rafineri işçileri, ga-raj çalışanları, fırıncılar ya da ısıtma sistemleri arızalı veya güvenli çalışmayan yerlerde çalışan ve hatta bazen evlerinde yaşayan kişilerdir. Karbon monoksit, önce başağrısına, bulantıya, sersemliğe, daha sonra ağırlaşarak felç, koma, beyin hasarı ve titremelere, en sonunda da ölüme neden olur. Çalışma yaşamında en sık görülen zehirli gazdır, bunun yanısıra, yakılan sobanın ya da ateşin iyi bir havalandırma ve baca sistemi ile atılamamasına bağlı olarak ev-lerdeki insan ölümlerinin en büyük nedenidir.

Siyanit: Hidrojen siyanit, renksiz kokusuz oldukça zehirli bir gazdır. Hidrojen siyanit’e maruziyet, esas olarak solunumla ve bazen de ağızdan alınarak olur. Siyanit, metal kap-lama, metal ekstraksiyonu (imali), fumigant-lar (dezenfektan gaz), fırınlar, fotoğrafçılık, metal sertleştirme işleri ve ilaç endüstrisinde (farmasötik) kullanılır. Siyanit kullanılarak yapılan metal ve kimyasal imalatı süreçlerinde çalışan işçiler, manyok / manihot bitkisi (cas-sava plant) işleme işlerinde çalışanlar ve ateşle uğraşan kişiler en büyük risk altındadırlar. Hid-rojen siyanit, akciğer hasarına, beyin hasarına, baş dönmesine, baygınlığa ve ölüme neden olabilir.

Ozon: Ozon, üç oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Oldukça tahriş edicidir ve sıklıkla elek-trik işlerinde, belirli türdeki kaynak işlerinde ve hava kirliliğinde görülür. Ozon, akciğer sorunlarına ve astıma neden olabilir.

V. MinerallerMineraller, doğal olarak oluşan maddelerdir ve sıklıkla kristal yapıdadırlar. Mineral tozların solunması, “pnömokonyoz” (“akciğer hastalığı” anlamında Latinceden türetilmiş bir kelime) diye bilinen ve akciğerlerde hasara yol açan bir

44


grup hastalığa neden olur. Pnömokonyozun üç temel tipi, kömür işçisi pnömokonyozu, as-bestozis ve silikozis’tir.

Kömür tozu: Kömür işçisi pnömokonyozu (KİP), “kara akciğer” diye de bilinir, kömür tozu-na aşırı maruziyet nedeniyle oluşur. Yeraltında çalışan kömür madencileri ve lağımcılar/sondajcılar en yüksek risk altındadırlar. Kömür tozuna maruziyet, kronik bronşite ve öksürüğe de neden olabilir. Bronşit, bir akciğer hastalığıdır ve büyük hava yollarında (soluk borusu) tahriş ve itihaplanma (inflamasyon) oluşur. Eğer bu maruziyet yüksek düzeyde ve uzun süre devam ederse KİP tablosu ciddi ve iyileşmesi mümkün olmayan bir akciğer hastalığına dönüşür. Ma-dende, yüksek düzeyde kömür tozu, patlamaya da neden olabilir.

Asbest: Asbest, uzun lifli bir mineraldir, ısıya dayanıklı, güçlü, kolayca ayrılan ve iplik haline getirmek ve dokumak/örülmek için yeterince esnek bir maddedir. Bu özellikleri nedeniyle, asbest, imalat sektöründe çok geniş kullanım alanına sahiptir: en fazla beton boru (malze-meyi güçlendirmek için katılır), inşaat malze-meleri (çatı kaplamaları, tavan ve yer karo/fayansları), sürtünmeye dayanıklı ürünler (oto-mobil debriyaj, fren ve transmisyon parçaları), ısıya dayanıklı kumaşlar, paketleme, contalar ve kaplamalarda kullanılır. Asbeste maruziyet, asbest tozu bulaşmış havanın solunması ile oluşur. Asbest maruziyeti açısından en yüksek risk altındaki işçiler, asbest madencileri, teks-til çalışanları, maden değirmencileri, çimento işçileri, tren yolu onarım işçileri, tesisatçılar, boru döşeyenler ve bakım işçileridir. Asbestin, sebep olduğu pnömokonyoz’un (“asbestozis” olarak adlandırılır) yanısıra akciğerler üzerinde ciddi etkileri vardır. Asbestozis, akciğer filmler-inde, karakteristik ve tanınması genellikle kolay bir görüntü verir. Asbestozisin gelişmesi uzun zaman alır, fakat bir kez oluştumu, eğer şiddetli ise işçilerin ölümüne neden olur. Asbestoz, akciğer kanserine (sigara içmeyen işçilerde de görülür, ancak sigara içen işçilerde daha da fa-zla görülür) ve diğer bir kanser türüne, “mezo-telyoma” denen ve akciğerlerin çevresini saran zarın kanserine de neden olur. Farklı türlerde

asbestler vardır, fakat, krisotil (yanlış olarak güvenli diye pazarlanmaktadır) de dahil, bütün türler akciğer hasarına ve kansere neden olur. Tüm dünyada bir çok ülke, kullanılması çok tehlikeli olduğu ve yerine kullanılacak daha güvenli malzemeler bulunduğu için asbesti ta-mamen yasaklamıştır.

Silika: Silika, taşlarda ve kumda, çoğunlukla “quartz” diye bilinen doğal kristal formda bol miktarda bulunan önemli bir mineraldir. Si-lika tozu, kaya kesildiğinde, delindiğinde ya da parçalandığında/ezildiğinde oluşur. En ağır maruziyet, seramik üretimi, madencilik, taş ocakları, tünel yapımı, taş kesme, kaya par-çalama, fırın tuğlalarının onarımı (Bkz. Şekil 3.1), aşındırma işlemleri ve kumlama işlerinde çalışanlarda oluşur. Kum hemen tamamen si-likadan oluştuğu için cam işçileri, kumlama işçileri silika tozlarına yoğun olarak maruz kalabilirler. Bazı ülkeler, yasa dışı olarak, kum ile kumlama yapmaktadırlar. Silikaya yoğun şekilde maruz kalmak bir yılda ya da daha az sürede hastalıklara neden olabilir, fakat genel-likle semptomlar gelişmeden önce en az 10 ya da 15 yıl maruz kalmak gerekir. Bu nedenle işçiler bir problem hissedinceye kadar yıllarca farkına varmadan maruz kalmaya devam ede-

Resim 5.3. Bu işçi, bir teknede çimento ile karıştırılmak üzere oluğa asbest dolduruyor. Bu çok tehlikeli bir iştir ve çalışanları kanser ya da akciğer hastalıklarından ölme riskine sokar. Kullandığı maske, asbest tozuna karşı etkili değildir. Oysa kendisi ve şefleri maskenin koruduğunu düşünüyor olmalılar, ancak ne yazık ki korumuyor. As-best asla, hiç bir zaman kullanılmamalıdır. (Fotoğraf: Fernanda Giannasi, ve René Mendes, Federal Univer-sity of Minas Gerais’ten emekli, Brazil, izni ile)

45


bilirler. Silika maruziyeti, silikozise neden olur. Silikozis, silikaya bağlı olarak gelişen bir pnömokonyoz türüdür ve akciğerlerin iflasına neden olabilir. Silika, aynı zamanda, belirli artrit (eklem iltihabı) türlerine ve diğer hastalıklara ve akciğer kanserine de neden olabilir. Siliko-zis hastalığı olan kişiler, diğer insanlardan çok daha kolay tüberküloza yakalanabilirler ve bu durum gelişirse tedavi çok zorlaşır.

Organik tozlar: Mineral kaynaklı olan-lar dışındaki, pamuk tozu, tahıl tozu, şeker pudrası gibi tozlar için kullanılan genel bir te-rimdir. Pamuk tozu, tahıl tozu gibi bu tozların bazıları, astıma ve ciddi akciğer hastalıklarına neden olabilirler. Bunların bazıları (örneğin, şeker tozu, tahıl tozu ya da kömür tozu) ateşle tutuşturulursa patlayabilirler.

KUTU 5.1

İşyerinde Kimyasallar ve Tozlar İçin Maruziyet Kontrol Listesi

(“Hayır” cevapları problem varlığını gösterir)

İşyerinizde kimyasal, solvent, pestisit, vs. kullanılırken işçiler için önlem alınıyor mu?

Gaz ya da duman çıkaran/salan herhangi bir alet/gereç varmı?

İşçileriniz, işyerinizde çok miktarda (“çok miktarda” ifadesi, görülebilecek kadar de-mektir) toz çıkaran herhangi bir iş yapıyorlar mı?

Bu işleri yapan aletlerin kendi ekzos havalandırma sistemleri var mı?

Havalandırma sistemi, havayı binanın dışına ve insanlardan uzağa mı [iyi] atıyor? (Yoksa çalışma ortamına mı [kötü] ya da klima sistemine mi [kötü] atıyor?)

46


Tehlikeleri kontrol altına almanın bir çok özel yolu vardır, fakat bütün bunlar bir kaç kate-goride sınıflanabilir. Şekil 6.1, güvenliksiz işyeri ortamlarını ya da maruziyetleri değiştirmek için uygulanan kontrol kategorilerini göstermekte-dir. En etkili olanları, yoketme, ikame ve mü-hendislik önlemleridir, çünkü bu üç yaklaşımda değişim daha kalıcı ve uzun ömürlüdür. Mü-hendislik önlemleri bazen maliyetli olabilir, fakat sıklıkla basit ve ucuzdur. En az etkili olan yöntem, kişisel koruyucu donanımların

kullanımıdır ve etkinlikleri büyük ölçüde temin edilebilmelerine ve işçilerin ya da amirlerin, tam olarak nasıl giyileceği, bakımlarının nasıl yapılacağı, hangi tiplerinin seçileceği konu-sundaki bilgilerine bağlıdır. Ancak, bu kontrol önlemlerinden herhangi biri, hiç olmamasından daha iyidir. Bu bölümde, farklı tipteki kontrol yöntemleri ve onların herbiri ile ilgili konular ve değerlendirmeler ele alınacaktır. Şekil 6.1, herbir önlem yöntemini ve bunların birbirleriy-le karşılaştırılmalarını göstermektedir.

BÖLÜM 6

İŞYERİNİZDE GÜVENLİKSİZ KOŞULLARIN KONTROL ALTINA ALINMASI

Şekil 6.1. İşyerinde tehlikeye maruziyeti kontrol altına alma önlemleri

Yok etme

İkame

Tehlike insanlardan uzaklaştırılır.Problem azalır.

Tehlikeli kimyasal gider.Problem çözülür.

Tehlike gider. Problem kalmaz.

Kişisel Koruyucu Donanım

Davranış değişiklikleri

İdari önlemler

Mühendislik önlemleri

Kapatma

Ayırma

Tehlike halen oradadır.Problemi insanlar gözler ve yönetirler.

Tehlike halen mevcuttur.Problem kontrol altına alınır.

Tehlikenin çevresi kapatılır.Problem sınırlandırılır.

Tehlike oradadır. Eğitim ve davranış değişikliği ile problemden sakınılır.

Tehlike halen oradadır.Problem, işçinin koruyucu giymesi ile yönetilir.

47

İşyerinizde Güvenliksiz Koşulların Kontrol Altına Alınması

I. Tehlikeyi UzaklaştırmaTehlikeyi uzaklaştırma, tehlikenin işyerinden yokedilmesi ya da ikamesidir (zararlı maddenin yerine daha az zararlı ya da zararsız maddenin konması). Eğer yapılabiliyorsa, işyerinde teh-like ile mücadelenin en iyi yolu budur.

“Yok etme” en iyisidir. Eğer bir tehlikeli madde ya da işlem gereksiz ise ya da çıkarılması herhangi bir soruna neden olmuyorsa, “yok etme”, problemleri önlemenin en iyi yoludur. Tehlikenin kaynağında yok edilmesi, diğer bütün tehlike kontrol yöntemlerinden daha et-kilidir. Örneğin, insanlar yıllarca güvenlik için bulaşıkların çok sıcak suda yıkanması gerektiğini düşündü. Bu işi yapan işçiler, cilt yanıkları ve cilt döküntüleri riskine maruz kaldılar. Aslında, sabun kullanıldığı sürece yıkama suyunun ılık olması yeterlidir ve işçiler riske atılmamış olur. Diğer bir örnek asbestozdur. Asbest hiç bir şey için asla kullanılmamalıdır.

“İkame”, üretimde kullanılan zararlı kimyasal-ların kullanımının azaltılması ya da yüksek toksisiteye sahip madde yerine daha az toksik maddenin kullanılmasıdır. Örneğin, solvent olarak trikloroetilen ya da karbon tetraklorid yerine trikloroetan ya da diklorometan (metilen klorid) kullanılır. Hemen hemen aynı işi görür-ler ve çok daha az zararlıdırlar. (Triklorometan, bazı sorunlara neden olsa da hala ilk ikisinden çok daha güvenlidir.)

Biraz daha fazla maliyeti olsa da (ki sıklıkla olmaz), zararlı kimyasalın yokedilmesi, uzun dönemde, ciddi problemleri önleyerek daha fazla maddi tasarruf sağlamış olur. Örneğin, boruların ve binaların hemen tamamen si-likadan oluşan doğal kum ile kumlanması çok tehlikelidir ve silikoz denen, gelişmesi yıllar süren, fakat çalışanı kalan yaşamında sakat bırakan ağır akciğer hastalığının önlenmesi için etkili koruma gerektirir. Bir çok ülke (Almanya ve Birleşik Krallık dahil) kum ile kumlamaya izin vermemektedir. Neyse ki, eğer kendi ülke-nizde tedarikçi bulabilirseniz, çok iyi iş gören ve pahalı olmayan başka aşındırıcılar vardır. Bunlar, garnet (lal taşı) ya da olivin kumu (sert ve güvenli mineraller), kırılmış fındık kabukları, kömür madenciliğinden ya da dökümhaneler-den elde edilen curuf (mineral atığı), kırılmış cam, cam boncuklar, çelik bilyelerdir (kaba

parçacıklar). Hatta kumlamada kuru buz kullanılabilir ve özellikle boya çıkarmada iyidir.

II. Çalışanları Tehlikeden AyırmakBazen üretim sürecinde kullanılan öyle teh-likeli maddeler vardır ki onlarsız yapamazsınız. Ancak, çalışanların da tehlikeden kesinlikle uzak tutulmaları gereklidir. Çalışanları teh-likeden uzak tutmanın iki yolu, ayırma ve kapatma’dır.

Ayırma, eğer tehlike ile işçi arasında yeterli mesafe olursa çok işe yarar. Eğer bir kimyasal tehlikeli ise ya da ciddi yangın ya da patlama tehlikesi olan bazı şeyler varsa işçilerin bun-larla temasını önlemek üzere ayırma yöntemleri uygulanmalıdır. Bunlardan biri, kimyasalları ya da yapılan işlemi işçilerin bulunduğu yerden uzak tutmaktır, böylece bir problem oluştuğunda işçiler bundan etkilenmeyeceklerdir. Örneğin, tuğla ocağı seramik yapmak için yakıldığında etrafa çok miktarda toksik gaz ve sıcaklık ya-yar ve bazı fırınların patladığı da bilinmektedir. Bunlar, işçilerin bulunduğu yerlerden mümkün olduğu kadar uzak tutulmalıdır.

Kapatma yöntemi de, yapılan işlemin ya da kimyasalın işçiye yakın olması zorunlu olduğu durumlarda çok işe yarar. Kapatma, bir işlem ya da operasyonun bir bariyer arkasında ya da korunaklı bir kabin, tank ya da diğer her-hangi bir muhafaza içinde yapılması ve sadece gerektiğinde güvenli bir şekilde açılmasıdır. Örneğin, çok gürültülü çalışan aletler, etrafı tamamen kapalı ses geçirmeyen oda ya da kabin içine alınır. Kumlamada olduğu gibi, çok toz çıkaran aletler (ölüme neden olabi-lecek çok tehlikeli tozların oluşmasına neden olur), ufak ölçekte yapıldığında bir kabin içine kapatılabilir; işçiler işlemin dışında kalır ve el-divenlerle işlerini yaparlar. Sprey boyama ka-binlerinde, spreyleme işlemi bir kabin içinde gerçekleştirilerek her tarafa yayılabilecek du-man ve tozlar hapsedilmiş ve işçilerin maruz kalması önlenmiş olur. Kimyasallar, ortamda açık bir şekilde tutulmak yerine gerektiği yer-de kullanılmak üzere tüp ve tank içinde tu-tulurlar. Değirmen gibi makineler, herhangi bir istenmeyen olay (değirmen çarkı yerin-den fırlayabilir ya da çarktan parçalar kopup fırlayabilir) olduğunda işçileri korumak için

48


bir siper arkasına yerleştirilebilir. Kapatma, örneğin, kimyasal imalatında, yaygın kullanılan bir yöntemdir. Kimya fabrikaları sıklıkla ürün-lerini, havaya/dış ortama kesinlikle açık olma-yan tüpler/borular ve tanklar kullanarak imal ederler, böylece tehlikeli gazlar asla dış ortama kaçamazlar ve bakım ve değişiklikler yapma durumu hariç, işçiler kimyasallarla asla temas etme durumunda kalmazlar.

III. Mühendislik ÖnlemleriMühendislik önlemlerinde, toksinlere ya da tehlikelere maruziyeti azaltmak ya da tama-men önlemek için işyerinde düzenlemeler ve değişiklikler yapılır. İşyerinizde görebileceğiniz çok çeşitli tehlikeler vardır ve bir çok mü-hendislik önlemi onları kontrol altına alır. Örneğin, işyeri havasındaki zararlı maddele-rin yoğunluğunu azaltmak için havalandırma sistemi kurmak bir seçenektir. Mühendislik önlemleri, kimyasallar için kapatma yöntem-lerini ya da tehlikeli maddelerin oluşumunu önleme çalışmalarını içerir (Bazıları, kapatma yönteminin mühendislik önlemlerinin bir çeşidi olduğunu düşünür).

İşlem (Proses) Önlemleri: İşlem önlemi, işin, üretim akışının ve ekipmanın, bir şeylerin yanlış gitmesi ya da işçinin tehlikeli bir du-rumla temasa geçmesi durumunda, riski azalta-cak şekilde yeniden düzenlenmesi yöntemidir. Örneğin, üretim, spreyle boya yapmak olsun, bu durumda solvent kimyasallar havaya karışır. Eğer boyama işlemi fırça ile yapılırsa çok daha az kimyasal maruziyet oluşur. Eğer büyük ve uzun süre açık boya kutusu kullanmak yeri-ne küçük ve uzun süre kapalı tutulan kutular kullanılırsa, sadece havaya daha az solvent karışmakla kalmaz, kurumayacağı için boyanın ömrü uzar.

İleri derecede önemli bir işlem kontrol yönte-mi “ıslatma/ıslak çalışma”dır. Kuru pudra şeklindeki katı maddeler çok fazla solunabilir (inhale edilebilir) toz oluşumuna neden olur. Bazı tozlar, özellikle taştan, kumdan ve sera-mik üretiminden kaynaklanan silika tozları, genellikle yıllar sonra işçinin ölmesine neden olacak kadar çok tehlikelidirler. Silika tozu,

kayalar parçalandığında, taş delindiğinde, kesildiğinde ya da kumlama ya da madencilik işlemleri sırasında meydana gelir. Bu işlemler kuru yapıldığında çok toz oluşur. Problem, toz oluştuğunda sürekli su püskürterek çözülebilir. Böylece, toz seviyesi düşük tutulur ve işyeri daha güvenli hale gelir.

Mühendislik işlem önlemleri, makinelerin üze-rine yerleştirilen ve işçinin parmaklarını maki-neye kaptırmasını önleyen koruyucuları da kapsar. Kullanılmadıklarında otomatik olarak kapanan düğmeler ve proses içinde tehlikeyi azaltmak için tasarlanmış diğer uygulamalar da bu yönteme dahildir.

Havalandırma (Ventilasyon) Sistemleri:

Havalandırma, mühendislik önlemleri açısından özellikle önemlidir.

Kirlenmiş hava, havalandırma sistemi ile dışarı atılır ve kirleticilerin işyeri ortam havasındaki yoğunluğu azaltılır. Bu sistemde vantilatörler havayı binanın içine ya da dışına (ekzos) üfler. Havalandırma sistemleri, havadaki toz miktarı ya da kimyasalların yanısıra, ortam ısısını, oksi-jen seviyesini, nem düzeyini de düzenler.

Havalandırma, hava kirleticilerinin işçilerde sağlık sorunlarına neden olmayacak düzeyde tutulmasına yardımcı olur, daha rahat ve kon-forlu bir çalışma ortamı oluşmasını sağlar. Ba-zen açık alan çalışmalarında ya da etrafı açık işyerlerinde hava sirkülasyonu (rüzgar) ile yapılan doğal havalandırma da yeterli ola-bilir. Fakat çoğu zaman işyerleri binaların iç kısmında yeralır ve mekanik havalandırmaya ihtiyaç duyulur.

İki türlü mekanik havalandırma sistemi vardır: Lokal havalandırma ve genel havalandırma.

Lokal havalandırma sistemleri, kirli havayı kaynağına mümkün olan en yakın yerden alarak dışarı atar, havayı vakumla çeker, tehlikenin durumuna uygun yöntem (filtreler en yaygın olanıdır) kullanarak temizler ve temiz havayı işyerinin dışına atar (genellikle havalandırmaya açılan bir kanalla). Lokal havalandırma, tehlikeli toz ya da kimyasallar küçük bir kaynaktan geli-yorlarsa, en iyi yöntemdir. Ağaç testeresinden çıkan odun talaşı, bir tezgahta ya da bir montaj hattında kaynak yaparken oluşan duman, lokal

49


havalandırma sistemlerinin kullanılabileceği operasyon örnekleridir. (Bölüm 2, Resim 2.4’te lokal havalandırma sistemini görebilirsiniz).

Genel havalandırmada (seyreltme havalandır-ması, havadaki zararlıların yoğunluğunun azaltılması), temiz hava işyeri ortamı içine üfle-nir ve havanın devri daimi sağlanır ve sonra dışarı atılır. Klimalar (air conditioning) binalar-da bu şekilde çalışırlar, fakat havasında toz ya da tehlikeli kimyasallar bulunan fabrikalar için, hava dolaşımını daha mükemmel bir şekilde yapabilecek daha özel vantilator ve kanal sis-temleri gerekir. Genel havalandırma, daha az zararlı maddelerin ve birden çok kirletici kaynağın olduğu yerlerde çok yararlıdır. Genel havalandırma, tehlikeli maddelerin atılmasında lokal havalandırmaya göre daha az etkilidir.

IV. İdari Önlemlerİdari önlemler, işçileri kouruyan usul ve yönetim politikalarıdır. Örneğin, eğer bir işçi, bir tank içinde (kapalı alan), elektrik kabloları ile çalışmak ya da hendek (dik, sarp duvarlı siperler) kazmak gibi tehlikeli bir iş için görevlendirileceğinde işçiler ve onların şefleri, yöteticiden izin almak zorundadırlar. Yönetici, işçilerin güvenli çalışma usullerini bidiklerin-den ve kabul ettiklerinden emin olmak için önlemler alır: örneğin, herhangi bir problem olduğunda işçilerin kaçabilmesi için kapıların açılış pozisyonunda sabitlendiğinden, diğer işçiler kazara elektrik düğmesini açıp çalışan işçileri elektrik çarpmasın ya da makineleri çalıştırıp yaralanmalarına neden olmasın diye elektrik düğmelerinin kapatma pozisyonun-da sabitlendiğinden, işçilerin göçük altında kalmasını önlemek için hendek duvarlarının güvenli bir eğime sahip olduklarından emin ol-madan çalışmayı başlatmaz.

İdari önlemler, işçilerin tehlikeye maruziyet süresini sınırlamak için de kullanılır. Örneğin, inşaat işçilerinin çalışmaları, sıcak yaz aylarında kısa periyodlar şeklinde kısıtlanabilir ve sıcak çarpmasını (öldürücü olabilen bir hastalık) ön-lemek için soğuk su temin edilebilir. Bir işçinin bir günde maruz kaldığı gürültünün süresi, eğer gürültü artarsa, saat olarak azaltılabilir. Bakım, kurulum, yeni aletlerin ilk çalıştırılmaları ve yüksek riskli operasyonlar, işyerinde az sayıda

işçinin bulunduğu bir zamanda yapılabilir.

İdari önlemlerin diğer bir şekli “iyi iş uygulama-ları”dır. Bu, işyerinin temiz ve düzenli tutulması, ortalıkta atıkların (tutuşmaya/alevlenmeye ne-den olabilirler) ve malzemelerin dağınık (güven-lik tehlikesi oluşturabilir) olarak bırakılmaması demektir. Paketlerin ve malzemelerin, rastgele birbirlerinin üzerine konması yerine düzgünce istiflenmesi, tehlike oluşturacak şekilde devril-me ya da düşme ihtimalini azaltır.

İşçilere, yemek yiyebilecekleri ve temiz su içebi-lecekleri, işyerinden uzak bir yer temin edilme-si, onları kimyasallara ve tozlara maruz kalmak-tan da uzak tutar. Yiyeceklerin depolanacağı alan, temiz, kimyasallardan ve tozlardan uzak bir yerde olmalıdır.

Sigara içmek, sigara içen işçilerin sağlığı için olduğu kadar işyeri güvenliği için de çok teh-likelidir. Sigaranın ateşi, işyerinde yangına neden olabileceği gibi dumanı da kimyasal-larla birleşerek tehlikeli olabilir. İşyerinde sigara içilmemelidir ve elbette işçiler sigarayı bırakmaları konusunda teşvik edilmelidirler. Eğer işçiler mutlaka içeceklerse, binan dışında ve potansiyel tehlikelerden uzakta kullanabi-lecekleri bir yer temin edilmelidir (sigara içen işçileri Resim 1.1.’de görebilirsiniz).

İdari önlemlerin diğer bir şekli, hangi işçi-lerin hangi işi yapmak konusunda ehliyetli olduklarının kaydının tutulmasıdır. Kimin eğitil-diğinin ve o işi ne kadar becerebildiğinin, özel-likle kimin güvenlikli bir şekilde çalışmak için eğitildiğinin ve kimin daha fazla eğitime ihtiyacı olduğunun kaydının tutulması önemlidir.

V. Kişisel Koruyucu DonanımlarÇoğu uzmana göre, kişisel korunma, en az et-kili olan korunma yöntemidir (bazıları, idari önlemlerin daha zayıf olduğunu düşünür). Ancak, uygulamada, bir çok durum sadece bu yöntemle önlenebilir.

Kişisel koruyucu donanım (KKD), işçilerin zaralı kimyasallar, maddeler, işyeri ortam faktörleri ya da iş uygulamalarına maruz kalabilecekleri işler yapacaklarında kişisel olarak kullandıkları maskeler, eldivenler, önlükler ve güvenlik cihazlarıdır. Bu, tehlikeleri kontrol altına alma yöntemlerinin en az etkili şeklidir, fakat doğru

50


uygulanırsa çok işe yarar. KKD, tehlikenin kon-trol altına alınamadığı ve mühendislik önlem-lerinin yapılmadığı ya da uygulanamayacağı durumlarda en faydalı önleme yöntemidir. Resim 6.2, 6.3 ve 6.4, yaygın olarak kullanılan bazı kişisel koruyucu donanım türlerini göster-mektedir.

KKD, işçinin tehlikeye maruz kalacak vücut bölgesi ile tehlike arasında bariyer oluşturur. KKD türleri, maskeler, göz, yüz, baş, ayak ve el koruyucularıdır (Bkz. Tablo 6.1).

KKD’ların bir çok türü işçileri çok iyi korur. Ancak, bütün KKD’lerin işçiler tarafından ger-çekten kullanılması, doğru kullanılması ve devamlı kullanılması gerekir. İşçilere KKD’lerin kullanımı konusunda uygun eğitim verilmeli ve yönlendirilmelidirler. İşçilere KKD’leri ne zaman kullanmaları gerektiği, hangi tür KKD’yi giyme-leri gerektiği, uygun giyme şekli, nasıl temiz tutacakları (eğer cihaz tekrar kullanılabilecek özellikte ise), vücutlarına en uygun şekilde yerleştirmek için nasıl ayarlanacakları, işçilerin sağlığını koruma açısından KKD’lerin kısıtlılık-ları, nasıl muhafaza edilmeleri gerektiği bilgileri verilmelidir. Örneğin, eldivenler basittir, fakat aşağıda bahsedildiği gibi, hala işçilerin onlar hakkında bilmeleri gereken bazı şeyler vardır.

Şekil 6.2. İşyerinde kullanılan kişisel koruyucu donanım türleri. Saat yönünde sol en alttan: koruyucu ayakkabılar ya da botlar, eldivenler, göz koruyucuları, işitme (kulak) koruyucuları (köpükten yapılmış kulak tıkaçları), kask (baret), solunum maskesi, önlük (kimyasallara dayanıklı malzemeden yapılmış).

Tablo 6.1. Kişisel koruyucu donanım türleri (KKD)

Zararlı maddeler ya da işyeri ortam Giyilecek KKD türüfaktörlerinin etkilediği organ

Akciğer Maskeler (sadece toz maskesi değil!)

Göz Tam koruma gözlükleri (Goggles), güvenlik gözlükleri (normal gözlükler işe yaramaz!)

Kulak Kulak tıkaçları (köpükten ya da plastikten), manşonlar

Baş Baretler, kasklar

Ayak Ucu kapalı ayakkabılar, botlar (sandaletler tehlikeli olabilir!)

Eller Eldivenler

51


Solunum yollarının korunması: Bir çok zararlı madde işçilerin nefes alması (hava yolu) ile akciğerlere taşınır. Bunlar, toz (havadaki partiküller) veya gaz ya da buhar formundaki kimyasallardır. Vücut üzerindeki etkileri, göz-lerde tahriş, deriden emilme ve koku alma yeteneğinde değişikliklerdir. Çeşitli kokular, tatlar ve tahrişler, solunum yoluna zarar veren maddelerin varlığının belirtisi olabilir, fakat güvenilir değildir, çünkü bu zararlı etkenler her zaman bu belirtilere neden olmayabilirler.

Toz maskeleri, basit maskelerdir, genellikle kağıt ya da pamuktan yapılırlar ve burun ve ağzı kapatırlar. Büyük partikülleri burun ve boğaza girmeden tutarlar, fakat maskelerin çoğu küçük partikülleri tutamazlar ve partikül-ler akciğerin derinliklerine ulaşırlar. Kimyasal-lara karşı hiç bir koruyuculukları yoktur. Hiç olmamalarından iyidir, ancak toz maskeleri toz üreten hemen hiçbir endüstriyel prosese karşı işçileri korumak için uygun değildir.

Respiratorlar (solunum cihazları), KKD’lerin bir türüdür ve yüzü, ağzı, burnu ve başı ka-patarak havada bulunan zaralılardan korurlar. Respiratorlar, yapısında, havayı temizleyen filtre, kartuş veya filtre kutuları (canister) bu-lunan maskelerdir. Respiratorlar, solunum

yolları için zararlı maddenin türüne bağlı olarak seçilmelidir. Genellikle, üretici ya da dağıtıcı firma, hangi toz ya da kimyasal için hangi filtre kutusunun gerektiğini size anlata-bilir. Tehlikeli maddenin fiziksel ve kimyasal özellikleri, respirator seçiminde gözönünde bulundurulmalıdır. Kimyasallar ve tozlar için, respiratorla birlikte gelen kartuş ve filtre kutusu doğru ve yeni olmak zorundadır. Yanlış ya da eski ve çok kullanılmış bir kartuş türü işçileri korumayacaktır. Günlerce kullanım sonucu, filtreler tozlarla ve emici malzemeler emdikleri kimyasallarla dolar.

Etkili olabilmek için, işyerinde hangi teh-likele-rin mevcut olduğunu ve kimlerin res-pirator giymeleri gerektiği konusunu iyi değerlendirmeniz gerekir. Respirator giyecek kişilerin uygun kullanım konusunda eğitilmeleri ve güvenliklerinden emin olmak için önceden tıbbi muayeneden geçirilmeleri gerekir. Res-piratorlar, uygun şekilde saklanmalı, temiz tutulmalı, raf ömrü ve kullanan kişiyi koruma durumu denetlenmelidir.

Respiratorların kullanımı, kullanan kişinin fiziksel çabasını da gerektirir ve bu nedenle işçi sağlıklı olmalıdır. Respiratoru kullanmaya ya da solunum yolları açısından risk taşıyan bölgede çalışmaya başlamadan önce bu durum değerlendirilmeli ve işçinin sağlık durumu ile ilgili testler yapılmalıdır.

Gözlerin korunması: Gözdeki yaralanmalar körlükle sonuçlanabilir. Gözlerde meydana gelen kimyasal yanıkların ya da tahrişlerin çok ciddi sonuçları olabilir ve bazen körlüğe neden olabilirler. Gözlerin korunması bu nedenle çok önemlidir. Gözlerin korunması, gözleri kimya-sal tahriş edicilerden, sıçrayan parçacıklardan, zararlı sıvı, gaz ve buharlardan, sallanan ipler ya da zincirlerden, uçan ya da fırlatılan aletlerden, ve kaynak yaparken maruz kalınan ultraviyole ışınları gibi hasar verici radyasyondan korur.

Gözlerin korunması, açık güvenlik gözlükleri-nin ve tam koruma gözlüklerinin (goggles) kullanımını kapsar. Eğer işçi doktor önerisi ile numaralı gözlük kullanıyorsa, göz koruması bu-nun üzerine uyarlanmalı ya da numaralı camlar, gözlerin korunması için üretilmiş çok sağlam

Resim 6.3. Temel kişisel koruyucu donanım örnekleri: Baretler, eldivenler, güvenlik gözlükleri. (Photograph@dreamstime)

52


güvenlik gözlüklerinin lensi üzerine monte edilerek kullanılmalıdır. Göz yaralanmaları, sabit bir noktaya tutturulmuş zincir, ip ya da aletlere bağlı olarak da gerçekleşebilir. Göz koruyucularının kullanılması, işyerinde mey-dana gelen göz yaralanmalarının sayısını azal-tabilir. Öğütücüden sıçrayan küçük parçalar ya da metal yongalar gibi uçan madde riski olan yerlerde hem güvenlik gözlüğü hem de onun üzerine tam koruma gözlüğü (goggle) birlikte kullanılarak çifte önlem alınmalıdır.

Başın korunması: Başın korunması, düşen cisimler, güçlü darbeler, güneş, ısı ve keskin ci-simlerin neden olabileceği saçlı deri kesilerine karşı korur. Başın korunması, kask (sert şapka) da denen bareretle (helmet) sağlanır. Baretler düşen cisimlere ve güçlü derbelere karşı ile-ri derecede koruma sağlayacak sağlamlıkta olmalıdırlar. Aynı zamanda elektrik iletkenlikleri olmamalıdır. Günümüzde baretlerin çoğu güçlü darbelere dayanıklı plastikten yapılmaktadır. Baretlerin iç kısmında, işçinin başını daha i-leri seviyede koruması ve kullanım konforu sağlaması için, suspansiyon sistemi vardır.

Ayakların korunması:. Ayakların korunması, iş (güvenlik) ayakkabıları, botları ya da toz-luklar (kapalı ayak koruyucular) ile sağlanır. Ayakların korunması, işçileri, keskin, sivri ci-simlerin üzerine basma sonucu oluşabilecek yaralanmalardan korur ve ayaklar üzerine düşen ağır cisimlerin daha hafif yaralanmaya neden olmalarını sağlar. En iyi ayak koruması, kayma-yan ve delinmeye karşı dayanıklı tabanlıklarla sağlanır. Bazı endüstriyel iş ayakkabılarının, çivi ve diğer keskin cisimler işçinin ayaklarında kesiklere neden olmasın diye, tabanlıkları çelik ve burunları çelik parmak koruyuculudur. San-daletler işyerinde asla giyilmemelidirler.

Ellerin Korunması: Ellerin korunması, eldi-venler, çelik örgü (zırhlı) eldivenler ve “bariyer kremler” ile sağlanır.

Eldivenler, kimyasallardan ve yanmadan ko-ruyabilir ancak aynı tipteki eldivenler işçiyi her türlü tehlikeden koruyamayabilirler. El-divenler işçilerin kullandığı belirli kimyasal-

lara karşı koruması için belirli malzemelerden yapılmak zorundadır (üretici firma, genellikle paketin üzerinde bunu belirtir). Yüksek ısı için özel eldivenler olduğu gibi tehlikeli kimyasal-larla uğraşanlar için de başka eldivenler vardır. Kimyasallara karşı koruma sağlayan eldiven-ler doğru malzemeden yapılmış olmalıdır, bu nedenle eldivenin koruma sağladığı özel kim-yasallara karşı koruyuculuğunun test edilmesi önemlidir. Bazı eldivenlerin yapıldığı malze-meler solventlerle temas ederse eriyebilir ya da belirli kimyasalların geçişini engelleyemeyebilir ve bu nedenle her türlü amaç için kullanılamaz.

Resim 6.4. Bu işçi (Nairobi, Kenya) üç çeşit kişisel ko-ruyucu donanım giymektedir: eldiven, manşon tipinde işitme koruyucu ve tam koruma gözlüğü (goggles) tipin-de göz koruyucu. Yapılması gereken budur. Öğütme işinde metal parçaları ciddi el yaralanmalarına, gürültü işitme kaybına ve fırlayan metal parçacıkları şiddetli göz yaralanmalarına neden olabilir, bu nedenle üç kişisel koruyucu donanıma da ihtiyaç vardır. (Fotoğraf, Suvi Lehtinen, Finnish Institute of Occupational Health, izni ile)

53


Eldivenlerin iç kısmı temiz tutulmalıdır, çünkü işçiler kirli elleriyle eldivenleri kontamine ede-bilirler (zaralı madde ile bulaştırabilirler) ve böylece esas amaç yerine getirilmemiş olur. Temiz kalabilecekleri ve hasar görmeyecekleri yerlerde muhafaza edilmelidirler.

Çelik örgü eldivenler, metal eldivenlerdir, genellikle zincirden yapılırlar ve elleri kesici ve delici yaralanmalara karşı korurlar. Genel-likle, et kesme gibi, işçilerin keskin bıçak kullandıkları endüstrilerde kullanılır.

Bariyer kremler, kimyasallarla teması azaltması için el üzerine sürülen kremlerdir. Deri ile kim-yasal arasında katman/bariyer oluşturarak işlev görür. Koruma konusunda çok iyi değildirler ve çabuk silinirler.

VI. Acil Eylem PlanlarıYangın, sel, toprak kayması ya da deprem gibi ani bir acil durumla karşılaşıldığında, işletmeniz ve çalışanlarınız içeride mahsur kalabilir. Bulunduğunuz bölgede bu tip büyük bir fela-ketle ya da toplumda ciddi mağduriyete yol açabilecek diğerleri ile karşılaşıldığında siz ve işçileriniz için acil eylem planı gerekir.

Acil eylem planları, işçilerinizin yaşadığı ve çalıştığı yerin gerçekçi tehditleri esas alınarak yapılmalıdır. Bu plan, tehlikeli mad-dele-rin dökülmesi ya da nakliyesi sırasında kaza yaşanması, kötü hava koşulları (sel,

deprem, toprak kayması ya da fırtına gibi) ve güvenliği riske atabilecek diğer herhangi bir durum yaşandığında ne yapılması gerektiğini anlatmalıdır. Yazılı bir plan yapılmalı ve bir acil durum yaşandığında neler olabileceğini bilmeleri için işçilere dağıtılmalı ya da onlar-la paylaşılmalıdır. Plan, fiziksel güvenlik ve işçilerinizin duygusal tepkileri, binadan dışarı çıkmanın ve yangından uzaklaşmanın en iyi ve en etkili yolu, yönetim tarafından bil-gilendirilmek üzere işçilerinizin bina dışında toplanacakları ve bekleyecekleri yer konusun-da öneriler içermelidir (Bkz. Bölüm 2). Plan, en yakın sağlık kuruluşunun telefonunu ve adre-sini ve nasıl ulaşılacağını gösteren bir harita içermelidir. Aynı zamanda, yılda iki ya da üç kez, işçiler ve yönetim birlikte acil tatbikatı ve tahliye uygulamaları yapmalıdırlar. Bu, gerçek durumla karşılaşıldığında planın en iyi şekilde uygulanmasına yardımcı olacaktır. Diğer ge-rekli unsurlar, bir acil olay anında işveren adına kamu oyuna (radyo, televizyon, gazete) kimin açıklama yapacağı planını, alandan tahli-ye yollarının planlarını, olay gerçekleştiğinde temas kurulması gereken kişilerin listesini ve işçiler evlerine gitmek ya da tahliye edilmek zorunda kalındığında onlarla iletişim kurma planını içermelidir. Gerektiğinde iş yerinde ilk yardım hizmeti sunmaları için özel olarak eğitilmiş sağlıkçı işçiler, acil durumla mü-cadelenin çok daha iyi yapılmasına yardımcı olabilirler.

54


Kalküta (Hindistan) şehrinde iki tekerlek-li motosiklet (mobilet) sürücülerinin kaza geçirme oranları çok yüksektir. Motosiklet sürücüleri, yoğun trafikte ve rahat trafikte teh-likeli bir tarzda saga-sola zikzaklar yaparlar. Özellikle postacılar ve dağıtım işi yapanlar olmak üzere bir çok işçi ulaşım için moto-siklet kullanırlar. Motosikletler, aynı zamanda, işgünü içinde farklı yerlere gitmek zorunda olan ve daha iyi para kazanan teknisyenler tarafından da kullanılmaktadır.

Mobilet ya da diğer iki tekerlekli motor-lu araçları kullanan her sürücünün baret takmasını zorunlu kılan bir şehir yönetmeliği vardır. Baret kullanmayanlara 100 rupia para cezası uygulanmaktadır. Bu miktar, bazı kişilerin bir kaç günlük ücretine eşdeğerdir.

Bir gaz ve elektrik firması, şirket işlerinde kullanılan mobiletleri süren tüm işçilerine yeni baretler verdi. Bu işçilerin çoğu iyi eğitilmiş teknisyenlerdi ve iyi maaş alıyorlardı.

Şehir yasalarının yanısıra, şirket de ba-ret kullanmayı zorunlu tuttu. Bir kez baret kullanmamanın sonucu bir uyarı ve 200 rupia para cezası idi. İkinci kez baret kullanmamanın sonucu ise hemen işten çıkarılma idi. Kabaha-ti bir kez işleyenler çok sayıda idi fakat ikinci kez bu kabahati işleyenler çok çok azdı.

Bu, kişisel koruyucu donanımların kullanımı-nın teşvik edilmesinde kararlı yöntemlerin uygulanmasına bir örnektir ve bu uygulama işe yaramış ve muhtemelen bir çok hayatı kurtarmıştır. Motosiklet kazaları sıklıkla, ölümle sonuçlanabilen ya da yaşam boyu sakat bırakan ciddi kafa yaralanmalarına ne-den olmaktadır.

KUTU 6.1

Motosiklet Üzerinde Baş Koruyucu Giyilmesini Teşvik Etmek için Ceza Uygulaması

55


(“Hayır” cevapları problem varlığını gösterir.)

Kimyasallara ve Tozlara Maruziyet İşyerinizde sizin kullandığınız, üretim

sürecinden tamamen çıkarılabilecek ya da daha güvenli bir ürünle ikame edilebilecek (değiştirilebilecek) herhangi bir kimyasal, solvent, pestisit, vs. var mı?

Gaz ve dumanlara maruziyeti azaltacak, etkili, çalışan bir havalandırma sistemi var mı?

İşyerinizde toz oluşuyorsa, bu durumu kontrol altına alacak bir sistem kurdunuz mu ya da çalışanlara kullanmaları için kişisel koruyucu donanım olarak respira-tor verdiniz mi?

Havalandırma sistemi ile havayı binadan dışarı atan ve insanlardan uzaklaştıran ek-zos sistemi var mı?

Çalışanlarınızın kişisel koruyucu donanım-ları var mı ve onları nasıl kullanacaklarını biliyorlar mı? (Respirator, baret, göz koruyucuları, eldivenler ve diğer el koru-yucuları, ayak koruyucuları)

İşletmenizin, çalışanların sağlığını koruma-ya yönelik, yazılı bir politikası var mı?

İşletmenizde, işyerindeki tehlikelerin ve kimlerin bunlara maruz kaldığının kaydı tutuluyor mu?

İşçilerinizin eve gitmeden önce yıkanacak-ları ve elbiselerini değiştirebilecekleri bir yer var mı?

Acil Durumlar Bulunduğunuz yerde meydana gelme ihti-

mali en yüksek acil durumlar için şirketiniz hazır mı?

İşyerinizin bir acil eylem planı var mı? Planın iyi çalıştığını test etmek için bir tatbikat yaptınız mı? Düzenli olarak ve koşullarda bir değişiklik olduğunda yenile-niyor mu?

Tüm çalışanlar plan hakkında bilgi sahibi mi ve düzenli tatbikatlar yapılıyor mu?

Bütün yöneticileriniz acil bir durumda kimi arayacaklarını tam olarak biliyorlar mı? Listeler, en az yılda iki kez düzenli olarak yenileniyor mu?

KUTU 6.2

İşyerinde Maruziyet Değerlendirme Kontrol Listesi

56


Her işyeri kendine özgü işçi kombinasyon-larından oluşur. Bazı işçiler yaşlı, bazıları ise çok genç olacaktır. Bazıları erkeklerden bazıları kadınlardan oluşacaktır. Bu işçiler çoğu zaman sağlıklı olacaklar, bazen bazıları hastalanacak-lar, ancak hala çalışabilir olacaklardır. Diğer işçilerden daha kolay zarar görebilecek durum-da olan ya da yaşamlarının sağlık sorunlarına daha duyarlı bir döneminden geçmekte olan işçilere “kırılgan işçiler” denir. Bu kişilerin yardıma ihtiyaçları vardır.

Sadece, hiçbir bir özel desteğe ihtiyacı olma-yan işçileri işe almak daha kolay gibi görünse de, aslında bunu gerçekleştirmek neredeyse imkansızdır ve bunun için çaba harcamak haksızlık olur. Bir çok koşul belirsizdir ve be-lirli olsa bile bunların, üretkenlikle ilgisi azdır. Çünkü, bazı işçi gruplarının işlerini yaparken diğerlerinden biraz daha dikkat etmelerinin gerekmesi, onların diğer işçiler kadar üretim ka-pasitesine sahip olmadıkları ve diğerleri kadar yüksek kaliteli işler yapamayacakları anlamına gelmez.

I. Engelli İşçilerBazı engeller aşikardır, körlük, sağırlık, kol ya da bacağın olmaması ya da topallık gibi. Ancak, çoğu engellilik aşikar değildir. Bunlar basitçe, bir kişinin yapabilecekleri ve kapa-sitesi ile işyerinin düzenleniş şekli arasındaki uyumsuzluktur. Engellilik, bir kişinin yapa-bilecekleri ile içinde bulunduğu çevrenin uyumsuzluğundan ibarettir. Geçici engellilikte, örneğin bir yaralanmayı takiben, kişi giderek iyileşir ve kişinin engellilik durumu ortadan kalkar. “Engelli işçi”den bahsederken biz, daha çok işçinin giderilemeyen/kalıcı sağlık sorunlarına sahip olmasını ve bazı şeyleri yap-ma yetisini etkileyen, fakat işinin en önemli kısmını etkilemeyen durumları kastediyoruz.

Böyle bir vakada, yöneticinin sorması gereken “kişi ne yapabiliyor ve kişinin bu işi yapabil-mesi için neye ihtiyacı var?” sorusudur.

Engelliliğe modern yaklaşım, bu durumun kişisel kapasite ile kişinin fonksiyonlarını gerçekleştirdiği çevre arasındaki uyumsuz-luk olarak değerlendirilmesidir. Karakteristik eski bakış açısı ise, engelliliğin bir damga ya da kişinin sırtında bir yük olarak kabul edil-mesidir.

Görmeyen bir kişi telefonlara cevap verebil-ir. İşitmeyen biri defter tutabilir. Ağır yükleri kaldıramayan birisi pekala iyi bir zanaatkar ola-bilir.

Engelli bir kişiye, işini yapabilmesi için sağlanan küçük desteğe “uyumlandırma” denir. Engel-li kişiler için bazı basit uyumlandırma yolları aşağıda verilmiştir:

• Görevlendirmelerin, engelli kişinin kapa-sitesine uygun işin yapabileceği kısmını ve diğer işçilere de yapabilecekleri kalan kısmını olacak şekilde dengeli dağıtılması.

• Eğer engelli işçi, daha kısa çalışma sürele-rine ihtiyaç duyuyorsa, çalışma saatlerinin değiştirilerek yeniden düzenlenmesi.

• Ekipmanın ergonomik kurallara göre değiş-tirilmesi, ki bu değişiklikler aslında genel-likle işyerini herkes için daha güvenli ve daha etkin kullanılır hale getirir.

• Ayrılmış park alanları ya da binalarda merdi-ven yerine rampalar yaparak işyerine ulaşımı zorlaştıran engellerin kaldırılması.

• Tekerlekli sandalye kullanan kişilerin daha kolay ulaşabilmeleri için, dosyaları alt çek-mecelere yerleştirerek engellerin kaldırılması.

• Tekerlekli sandalye kullanan kişilerin tu-valetleri rahat kullanmalarının önündeki tüm engellerin kaldırılması.

BÖLÜM 7

İŞ YAŞAMINDA KIRILGAN GRUPLAR

57

İş Yaşamında Kırılgan Gruplar

II. Enfeksiyon Hastalığı Olan İşçilerBurada bizim vermek isteğimizi temel mesaj, işçileri HIV/AIDS ya da herhangi bir hepatit virüsünden (üç tip) korumanın zor olmadığıdır. Tüberküloz (verem) işyeri ortamında da yayılabilir, fakat uygun havalandırma ve işçilerin tedavi almalarına yardımcı olunması riski azaltır.

HIV/AIDS: Dünya genelinde bir çok in-san AIDS hastasıdır ve bir çok çalışan bazen bu hastalığa neden olabilecek HIV virüsü taşıyabilir. Ancak, bu durum virüsü taşıyan kişinin çalışamayacağı anlamına gelmez. HIV/AIDS virüsü, enfekte (vücudunda virus olan) insandan diğer insanlara, sadece cinsel temas ve kan gibi vücut sıvılarının diğer kişinin kan dolaşımına doğrudan verilmesi yoluyla yayılır. İdrar, tükürük ve ter yoluyla ya da dokunmak-la bulaşmaz. Bu durum açıkça, HIV/AIDS’li çalışanların diğer çalışanlar için bir tehlike oluşturmadığı anlamına gelir. Bu hastalık, yi-yeceklere ya da diğer kişilere dokunmakla bulaşmaz. HIV/AIDS görülme oranının yük-sek olduğu dünyanın bazı bölgelerinde bile işyerinde bu enfeksiyona yakalanma riski çok düşüktür ve hastaneler dışında, endişelenmek için bir neden yoktur.

Hastanelerde ve kanamaların olduğu yerlerde dökülen kanlar sabunla ve içine biraz çamaşır suyu katılmış sulu dezenfektan ile güvenli bir şekilde temizlenebilir. Bu işi yapan personel plastik ya da kauçuk eldiven giymelidir. Bu titiz-lik, sadece HIV/AIDS’li olduğu bilinen kişilerin kanları için değil, kanı dökülen her kişi için ve her kan dökülme olayında gösterilme-lidir. Hastanelerde hepatitli sağlık çalışanlarını enfeksiyondan korumak için özel koruyucu önlemler alınır. Bu önlemlerin aynısı HIV/AIDS için de geçerlidir.

Hepatit: Hepatitin üç türü vardır: Hepatit A, hepatit B ve hepatit C. Her biri farklıdır, fakat her üçü de öncelikli olarak karaciğeri etkiler.

Hepatit A, virüs bulaşmış su ve yiyecekler aracılığı ile bulaşan ve kısa süren bir hastalıktır ve gıda işleriyle uğraşan kişiler risk altındadır. Hepatit A’yı önlemede en önemli faktörler tu-

valetler ve temiz sudur. Gıda işi ile uğraşanlar, ellerini sık sık ve tuvaleti kullandıktan son-ra mutlaka herzaman yıkamalıdırlar. Bu tip hepatite yakalanan çalışanlar, virüs bir kişiden diğerine kolaylıkla geçebildiği için, yiyecekleri-ni, tabak, mutfak eşyaları ya da bardaklarını diğer çalışanlarla paylaşmamalıdırlar. Sonuçta virus kaybolur.

Hepatit B, hem yöneticiler hem de çalışanlar için en zor sorundur. Hepatit B, dünyada görülen büyük sağlık sorunlarından biridir ve dünya çapında ciddi bir halk sağlığı sorunu-dur. Hastalığa yakalandıktan sonra bir kaç ay içinde kişinin sağlığını ileri derecede bozar. Hastalığa yakalananlardan bazıları aylar son-ra bile hastalıktan kurtulamaz ve yıllar içinde hastalıkları daha ağırlaşır. Bu hastalık güvenli ve etkili aşılarla önlenebilir. Hepatit B virüsü, enfekte kişilerin kan ya da vücut sıvıları ile te-mas sonucu, HIV/AIDS’te olduğu gibi bulaşır ve bir kişiden diğerine geçmesi HIV’den daha kolaydır. Cinsel yolla bulaşır. Hepatit B virüsü, kontamine (virüs bulaşmış) yiyecekler ya da su ile bulaşmaz ve işyerinde dokunmalarla kolay-ca bulaştırılamaz. Ancak, cinsel ilişki ile, traş bıçağı ve diş fırçası gibi kişisel eşyaların ortak kullanılması, yıkanmamış tabakların, mutfak eşyalarının paylaşılması ve daha nadir olarak bardakların kullanılmasıyla bulaşabilir. Bunlar işyerinde sık yapılan şeyler değildir, daha çok evde yapılırlar. Bu nedenle, işyerinde hepatit B’nin yayılmasını önlemek kolaydır.

Hepatit C, hepatit B ile benzer bir sorundur, fakat daha az bilinir ve farklı bir virus tarafından oluşturulur. Hepatit B’de olduğu gibi, cinsel te-masla ya da traş bıçağı, diş fırçası gibi kişisel eşyaların, yıkanmamış tabakların, mutfak eşyalarının paylaşılması ve daha nadir olsa da bardakların ortak kullanılmasıyla bulaşır. Tekrar söyleyecek olursak, hepatit B’de olduğu gibi bu davranışlar işyerinde sıkça yapılmaz, daha çok evde gerçekleştirilir. Bu nedenle, hepatit C (HCV)’nin bir çalışandan diğerine bulaşamadığı güvenli iş çevresi oluşturmak kolaydır.

Tüberküloz (Verem): Dünyadaki insanların yaklaşık 1/3’ü tüberküloz ile enfektedir. Tüberküloz, diğer enfeksiyon hastalıklarından daha fazla, yılda 3.000.000 kişinin ölmesine

58


neden olmaktadır. Tüberküloz, hava yolu ile bulaşan bir hastalıktır ve bu mikrobu akciğerlerinde taşıyan kişinin öksürmesi ya da hapşırması ile yayılır. Hava sirkülasyonu kötü olan ve havası temiz olmayan ortam-lar enfeksiyon ihtimalini artırır. Tüberküloz genellikle akciğerleri tutar fakat vücudun nere-deyse her yerinde görülebilir. Tüberkülozlu bir kişinin etrafında bulunan kişilere hastalık bulaşabilir, fakat genellikle 4-6 hafta boyunca ve günde 6-8 saat yakın temas halinde olmaları gerekir. Aile üyelerinin bu hastalığa sıklıkla yakalanmalarının ve iş arkadaşlarının genellikle yakalanmamalarının nedeni budur, ancak yine de bulaşması mümkündür ve bu nedenle tedbir almak önemlidir.

Tüberkülozun en sık görülen belirtileri (semp-tomları) kendini hasta ya da halsiz hissetme, kilo kaybetme, ateş ve gece terlemeleridir. Akciğer tüberkülozunun semptomları, ök-sürük, göğüs ağrısı ve kanlı balgamdır. Eğer bir çalışanda bu gibi semptomlar görülürse kişiye tüberküloz testi yapılmasının önerilmesi önem-lidir. Tüberkülozlu kişilerin hastalığı bulaştırıcı özellikleri, kişiye uygun tüberküloz tedavisinin başlamasından iki hafta (kişinin bu sürede ilacı gerçekten yuttuğunun gözle görülmesi gerekir) sonra genellikle kaybolur. Bu dönem geçtikten sonra, eğer işveren sorumluluk almak isterse, bu kişilere ilaçlarının verilmesi ve doğrudan gözetim altında yuttuğunun gözlenmesi için işyeri mükemmel bir ortam sunar. Daha iyi ilaç-larla bazı yerlerde tüberkülozun bazı tipleri için süre kısaltılabilse de tedavi 6-8 ay sürebilir.

Tüberkülozlu hastanın çevresinde uzun süre çalışan sağlık personeli, hasta ile aynı işyerinde çalışanlardan daha fazla hastalığa yakalanma riskine sahiptirler. Sağlık personeli, koruyucu solunum maskesi ile kendilerini koruyabilirler. Bölüm 6’da tanımlanan Solunum Maskeleri (“N95” tipi) bu amaç için çok uygundur.

Yeni Tanımlanan ve Uyanan Eski Enfek-siyonlar: Çok ama çok sıklıkla hastalıklar dünyada yeniden gündeme gelir ve yeni salgın riski taşırlar. Bunlara “uyanan eski enfeksiyon hastalıkları” denir. Bunlar aşağıda sıralanmıştır:

• HIV/AIDS (biz bu gün, insanların enfekte maymunların habitatına (yaşam alanları) girdiklerinde başladığını biliyoruz) ya da SARS (“şiddetli akut solunum yolu sen-dromu”, 2002 yılında Doğu Asyada salgınlar yapan tamamen yeni bir hastalık) gibi insan-lar için gerçekten yeni olan hastalıklar.

• Arada bir salgınlar yapan eski (uyanan) hastalıklar (Afrikada görülen çok tehlikeli Ebola virüsü gibi).

• Antibiyotiklere dirençli hale gelmiş eski (uy-anan) hastalıklar: örneğin “çoklu-ilaç diren-çli tüberküloz” ya da metisilin’e (bir antibi-yotik türü) dirençli Streptokokus Aureus.

• Eski bir hastalığın, daha önce hiç görülmediği bir bölgede ortaya çıkması: örneğin, Kuzey Amerikada Batı Nil virüsünün ortaya çıkması.

• Rekombine ve yapısını değiştirerek daha tehlikeli hale gelen Influenza tipleri: 2009 yılında görülen H1N1 influenza dünya salgını ve bu bölüm yazılırken (2013) güncel bir risk olan “kuş gribi”.

Girişimciler, yöneticiler ve işletmelerde çalışan-lar bu yeni ya da uyanan eski enfeksiyonlardan endişe duyabilirler. Halk sağlığı kuruluşları, bölgede ya da ülkede bir hastalık salgını ya da tehdidi olduğunda, bir işverenin ihti-yaç duyacağı tüm bilgilere sahip olmalıdırlar. Genelde, uyanan eski enfeksiyonlar sadece, kişiler sağlık sektöründe çalışıyorlarsa ve maruz kalma ihtimalleri varsa ya da hastalık çok yaygınlaşıp seyahat ve ticareti engelleyecek hale gelirse, bir işletme için tehdit oluşturabilir. Sıtma (Malarya) gibi bir bölgede yaygın olarak görülen hastalıklar, çalışanlar ve işletmeler için çok daha büyük tehlikedir.

III. Hamile ÇalışanlarBir çok ülkede kadınlar, işgücünün önem-li bir kısmını oluşturmaktadırlar. Bir çok genç kadın, yaşamlarının bir döneminde aile kurarlar. Yöneticiler genç kadınları bundan alıkoymamalıdırlar. Hamile kadınlar hamilelik dönemlerinde genellikle daha iyi çalışırlar ve genellikle doğumdan kısa bir süre sonra, eğer istiyorlarsa, işe dönebilirler.

59


Bayan bir personelin hamile olduğu öğrenil-diğinde (bir çok ülkede bunun sorulması hoş karşılanmayabilir ya da yasal değildir) bölüm yöneticisi onunla birebir görüşmeli ve ona uy-gun bir iş planı önermelidir. Bütün kadınlar hamilelik dönemlerini aynı şekilde geçirmez ve herkesin karşılanması gereken farklı ihtiyaçları olabilir. Burada gözönünde bulundurulacak genel bazı hususlar sunulmuştur:

• Görevlerin yapısında değişiklik, (örneğin ağır ya da ayakta yapılan işlerin azaltılması, aydınlatmanın ya da oturarak yapılan işlerin artırılması).

• Belirli kimyasallardan korumak (özellikle kurşun ve cıva).

• Güvenlik tehlikelerinden korumak (özellikle karın bölgesine zarar verebilecek kaza riski).

• Aşırı sıcaktan korumak (ana rahmindeki çocuk için tehlikeli olabilir).

• Esnek çalışma saatleri ya da çalışma saatle-rinin azaltılması.

• İhtiyaç duyduğunda dinlenme araları ver-mek ve oturacak yer temin etmek.

Hamilelikle ilişkili iş konuları, hamileliğin erken ve geç dönemlerinden kaynaklanır, orta dönem-lerde daha azdır. Bulantı (“sabah bulantısı”) ve bazen kusma, gebeliğin ilk 12 haftasında iş performansında düşmeye neden olabilir ve kadın eskisine göre çok kolay yorulur. Bir yö-netici, çalışma temposundaki bu düşüşün sa-dece geçici bir dönem için olduğunu bilmelidir.

İkinci tremester’de (ikinci üç aylık dönem: gebeliğin 13.-28. haftaları arası) hamile kadınların çoğu, kilo alma ve vücut hacminin artması nedeniyle bel ağrısı çekerler. Çok uzun süre ayakta kalırlarsa, bacakları rahatsız edici şekilde şişebilir. Özellikle sıcak ortam-da ya da uzun süre ayakta kalındığında baş dönmesi/sersemleme ve bayılma görülebilir. Hamile kadınlar bazen tıbbi muayene ve daha iyi beslenmek için işyerinden ayrılma ihtiyacı duyabilirler. Ancak, bir çok kadın bu dönemde kendilerini iyi hissederler ve rahatça tam gün çalışabilirler.

Hamile kadınlar için emniyet kemeri, eğer iyi yerleştirilebilirse, oldukça güvenlidir: kucak kemeri kalça etrafını sarmalı ve omuz kemeri omuzları sarmalı ve karına baskı yapmamalıdır. Emniyet kemeri, anne karnındaki çocuğu güçlü bir şekilde yaralanmaktan korur. Annenin karnının büyümesi, bir kazada bu bölgenin yaralanması durumunda bebeği daha hassas bir hale getirir, fakat bu durum kadının çalışma kapasitesini nadiren sınırlandırır.

Her kadın için farklı olmakla birlikte, kadınlar hamileliğin, kendilerini iyi hissettikleri geç dönemlerine kadar çalışabilirler. Kadınlar, ihtiyaç hissettikleri anda, çocukları dünyaya geldikten sonra işlerine geri dönebileceklerin-den emin olarak, rahatça izin alabilmelidirler.

Kadınlar ne kadar uzun süre emzirirlerse, kim-yasallara maruziyetten kaçınmak için o kadar uzun süre benzer önlemler almalıdırlar.

Kadın ya da erkek çalışanlar, eğer işyerinde kurşun ya da diğer kimyasallar varsa elbise-lerinde ve ciltlerinde bu kimyasalları evlerine, çocuklarına taşımamak için eve gitmeden önce yıkanma ve elbiselerini değiştirme konusunda dikkatli olmalıdırlar.

IV. Çocuk İşçilerBiz bu bölümün, çocuk işçiliğini kabul ettiğimizin ya da iyi bir şey olarak gördüğümüzün düşünülmesine neden olmasını istemeyiz. “En kötü biçimlerdeki çocuk işçiliği” (Bkz. Bölüm 10, Tanımlar ve Kullanılan Kelimeler), uluslararası hukuka aykırıdır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nun standartlarına göre hazırlanan “Çocuk İşçiliği Klavuzu”na göre çocuklar, en azından, zorunlu eğitim bitmeden ya da 15 yaşından önce, gelişmekte olan ülkelerde belki 14 yaşından önce, çalıştırılmamalıdırlar. Fiziksel ya da zihinsel sağlık için risk oluşturabilecek herhangi bir işte çalışmalarına 18 yaşına (bazı özel koşullarda 16 yaş) kadar müsade edilme-melidir. ILO, gelişmekte olan ülkeler için bazı esneklikler tanımakta ve 13-15 yaş arası çocukların hafif işlerde çalışmasına, yaşamlarını, okula devamlarını ya da sağlıklarını etkile-memek kaydı ile, müsade etmektedir. Amaç, çocuk işçiliğini gelecekte tamamen ortadan kaldırılmasıdır. Çoğu ülke şimdiden bu kural-

60


lara uymuştur, fakat bazı ülkelerin kendilerine özgü farklı yasaları vardır. Fiili uygulama çok farklı olabilir.

Bazı yerlerde bazı çocuklar çalışmak zorunda-dırlar, fakat bu, çocuklarımız için arzulanan bir durum değildir. İşverenler, mümkün olduğunda kız ya da erkek bütün genç çalışanları oku-la gitmeye teşvik etmelidirler. Okuyabilen, yazabilen ve matematik bilen çocuklar kendi toplumları için daha iyi vatandaş olacaklardır. Yöneticiler, işyerlerinin ve toplumlarının geleceğini düşünmek zorundadırlar. Eğitimli çocuklar bu gün küçük bir fark ve erişkin bi-rey haline geldiklerinde ise büyük bir fark oluşturacaklardır. Bütün çocukların okula gittiği ve çalışmadığı gün, çok daha iyi bir gün olacaktır.

Çocuklar bir çok nedenle çalışırlar, fakat en önemli neden, ailelerinin ve kendile-rinin yaşamlarını devam ettirmek için para kazanmaktır. Çocuklar sıklıkla kendi ailele-rinin zorlaması ile ve yoksulluğun mecbur bırakması nedeniyle çalışmak zorunda kalırlar. Çocuklar sıklıkla “çalışma”nın daha ne demek olduğunu bilmeden işyerine gelirler. Genç işçiler, işyerinde karşılaşabilecekleri sorunlar hakkında kördürler. İşverenlerin, çocukları işyerinde karşılaşabilecekleri muhtemel teh-likelerden korumaları ve “en kötü biçimlerdeki çocuk işçiliği” pobleminden sakınmaları önem-lidir.

Çocuklar, genellikle aynı zararlı madde ya da işlemden erişkinlerden daha fazla etkilenirler. Örneğin kurşun çocuklar için erişkinlerden daha tehlikelidir ve hayat boyu sürecek beyin hasarına neden olur. Pestisitler, erişkinlerin maruz kaldığından daha düşük dozlarda, çocukları öldürebilir ya da ağır hastalanmalarına neden olabilir. Aşırı ağır yük taşıma çocukların büyümelerini etkileyebilir. Çocukların, güçleri ve uyum kapasiteleri, erişkinler kadar iyi gelişmediği için, ekipmanlarla ya da makine-lerle çalışırken ciddi yaralanma ihtimalleri daha fazladır.

Çocuklar, küçük erişkinler değildirler. Çocuk-lar, erişkinler düzeyinde dayanma gücüne ya da dikkate sahip değildirler ve bunun işyerindeki anlamı, çocukların güvenliksiz koşullarda yaralanma ihtimalinin daha fazla olduğudur.

Bu nedenle, işyerinde, diğerlerinin güvenliğine olduğu gibi genç işçilerin güvenliğine daha da fazla dikkat edildiğinden emin olunması önem-lidir. Erişkinler, sıkı bir şekilde uzun dönem çalışabilirler. Eğer genç işçiler şimdiden hasta hale gelirlerse büyüdüklerinde çalışma kapa-sitelerini yitirebilirler.

Genç işçiler, kendi ebeveynleri için olduğu gibi, patronlarını da memnun etmek isterler. Çocuklar işyerinde çoğu zaman, yapmaktan hoşlanmadıkları işleri bile yapmaya razı olur-lar. Genç işçilerin üzerlerine aldıkları işi tam olarak yapabilme kapasitesine sahip olup olmadıklarından emin olmak, işletmenin yö-neticisinin sorumluluğudur.

Çocuklar, ağır makineler ya da tehlikeli aletle-rin çevresinde asla bulunmamalıdırlar. Ve eğer bir çocuğun bu gibi ekipmanın çevresinde bulunması gerekiyorsa, kendisine tam olarak uyan koruyucu donanım temin edilmelidir. Ve bir çocuğun, aynı işi yaparken, sadece küçük olduğu için, erişkinlerden daha az bir alana ihtiyacı olduğu düşünülmemelidir. Aslında, bir çocuğa çalışması için daha fazla alan verilme-si, kendi yakınında çalışan kişilerin yaralanma ihtimalini azaltacaktır.

Resim 7.1. Çocuklar, eğer okula gitmelerine engel olu-yorsa ve eğer iş tehlikeli ise ya da onlar için çok zor ise çalışmamalıdırlar. Bu çocuk, tuğla / kerpiç yapıyor, kirli ve güvenliksiz bir iş, çünkü bir çocukta bulunandan daha fazla güç gerektiriyor. (Fotoğraf: Miguel Barrientos izni ile, First International Symposium on the Rights of Children, Antioquia, Colombia, 1995)

61


V. Yaşlı ÇalışanlarHalk sağlığında, sağlık hizmetlerinde, eğitimde, yaşam kalitesindeki gelişmeler, daha iyi çevresel koşullar ve daha yüksek gelir düzeyi, hemen her yerde insanların daha uzun yaşaması anlamına gelmektedir. İnsanlar artık sadece daha uzun yaşamıyor, aynı zamanda daha iyi, daha sağlıklı yaşıyorlar. Günümüzde yaşlı insanların çoğu, çalışacak kadar sağlıklı ve işyerinde işe yeni başlamış daha genç işçiler kadar değerli ola-bilirler. Bazı yaşlı çalışanlar, yaşam boyu sıkı çalışmaları nedeniyle daha güçlüdürler.

Sıklıkla işverenler, genç çalışanlardan daha riskli olduklarından korktukları için, yaşlı kişileri istihdam etmek istemezler. Bazen yaşlı bir çalışan iyi performans gösterebilmek için bi-raz ekstra dikkate ihtiyaç duyar:

• Bazı yaşlı çalışanlar, uzun süre çalışmaya dayanamazlar.

• Bazı yaşlı kişiler, tehlikeli durumlara hızlı tepki veremeyebilirler. Yaşlı bir kişinin ağır iş makinesini kullanması akıllıca olmayabilir.

• Bazı yaşlı çalışanlar, dikiş dikmek gibi has-sas işleri, daha genç işçilerin yaptığı gibi ya-pamayabilirler. İnsanlar yaşlandıkça, artrit (eklem hastalığı) gelişebilir ve gözleri eskisi gibi iyi göremeyebilir.

• Bazı yaşlı çalışanlar, daha genç çalışanlar ka-dar güçlü olmayabilirler.

Ancak, yaşlı çalışanların yaşları nedeniyle sahip oldukları üstünlükler de vardır:

• Yaşlı çalışanlar, kendilerinin işyerinde sık-lıkla daha verimli çalışmalarına neden olan tecrübeye sahiptirler.

• Yaşlı çalışanlar, daha genç çalışanlara göz kulak olabilir ve onlara rehberlik edebilirler.

• Yaşlı çalışanlar, işyerinde çalışanlar nezdinde üstad/kıdemli olarak görülebilirler, bu saygı sayesinde genç çalışanlara önderlik edebi-lirler.

VI. Gurbetçi, Göçmen, Mülteci ve Yerli Olmayan İşçilerBir çok ülkede, işgücünün büyük kısmı, başka ülkelerden gelmiş, çalıştıkları ülkenin dilini

konuşamayan ya da okuyamayan ve diğer çalışanlardan farklı yasal statüye sahip insan-lardan oluşmaktadır. Bu işçiler sağlık ve güven-lik tehlikelerine karşı daha kırılgan olabilirler. Bu kişilere, çalışma güvenliği ile ilgili, kendi dillerinde ve onların eğitim seviyelerine uy-gun ilave ya da farklı eğim verilmesi gereke-bilir. Bu kişiler, anlamadıklarında sıklıkla soru sormazlar, herhangi bir problemleri olduğunda sıklıkla çekinmeden söyleyemezler ve yetkili-lerin azarlayacağından korkabilirler.

Gurbetçi çalışanların hazırlık ve genel eğitimleri, yüklenicinin (müteahhitin/taşeronun) sorumlu-luğunun bir parçası olmalıdır, fakat kendi mül-künde / işletmesinde gerçekleştirilen işlerle ilgili bazı eğitimlerin takip edildiğinden esas işveren her zaman emin olmalıdır. Şirket çalışanları müteahhitin çalışanları ile birlik-te çalıştıklarında, eğer bir şeyler ters giderse, herkes aynı riske maruz kalır. Herkesin güven-lik konusunda aynı özeni göstermesi önemlidir.

VII. Hizmet Sektörü ÇalışanlarıBu kitap buraya kadar, imalat, perakende ve inşaat sektörü üzerine odaklandı. İşadamları ve yöneticilerin özellikle ilgilendikleri diğer endüstriyel sektör, orta ölçekli bir iş alanı olan hizmet sektörüdür. Hizmet sektöründe de mesleki sağlık problemleri görülmektedir. Prob-lemlere neden olan hizmet sektörlerinden biri de (örnek olarak ileride kullanacağımız) ticaret ve ofis binalarının temizliğidir (Bkz. Kutu 7.1).

Hizmet sektöründeki çalışmaların ürünleri, im-alat sektöründeki ürünler gibi somut, maddi, elle tutulur, sabit, kalıcı değildir. “Hizmet”, birilerinin kendileri için yapamayacakları bazı işlerin onlar adına başkaları tarafından daha iyi ya da daha ucuza yapılmasıdır.

Hizmet, bütün beceri alanlarında, bir çok farklı düzeylerde sunulur. Bu sektör, hastaları te-davi eden doktorları, müşterilerini temsil eden avukatları, danışmanlık yapan mühendisleri, in-formasyon teknolojisi alanında çalışan destek personelini, bina projesi yapan mimarları, ara-ba tamir eden teknisyenleri, çağrı merkezlerin-de telefonlara cevap veren müşteri hizmetleri temsilcilerini, çöpleri boşaltan kişileri, ve başka bir çok çalışma alanını kapsar. Bunlar çok

62


farklı büyüklükte olabilir. Çok uluslu şirketlerin müşteri çağrı merkezi servisleri gibi çok büyük ölçekli işletmeler olabileceği gibi, sipariş firmalarında yarı-zamanlı, sözleşmeli, geçici işçi statüsünde resepsiyonist olarak çalışmak gibi çok küçük ölçekte işler de olabilir.

Hizmet sektörü, ekonomilerin ayakta kalması için vazgeçilmez olabilir. Dünyada bir çok ül-kede, örneğin, köylerde ya da büyük şehirlerin yoksul bölgelerinde cep telefonu almaya gücü yetmeyen ya da telefonları yanlarında olmayan insanlara bazı kişiler telefonları ile hizmet su-narlar. Müşteriler bu hizmete, iş bulmak, tarım ürünlerinin ya da diğer maddelerin güncel fiatlarına ulaşmak, tedarikçiden teslimatı ayar-lamak ve para transferi (sıklıkla telefon kre-disi şeklinde) için ihtiyaç duyarlar. Bu küçük iş adamları birer girişimci olarak mobil telefon şirketlerinin başlattığı hizmetle aynı ürünü sağlarlar: bire-bir bilgi iletişimi müşteriler için önemlidir. Ürün telefon ya da elektrik değildir. Telefon sadece bir araçtır ve elektrik sadece hizmeti sağlamak için bir maliyettir.

Servis sektörü, otel, hastane, banka, sigorta, demir yolları, büyük otobüs şirketleri, yazılım şirketleri gibi büyük işletmeler ve mobil telefon şirketleri ya da televizyon stüdyoları gibi iletişim şirketleri şeklinde olabilir. Bu hizmetler toplum-la yakın ilişki içindedirler, örneğin, gazetecilik, medya, taşımacılık, eğitim, sağlık hizmetleri, hukuçular, halk sağlığının korunması, turizm, atıkların yokedilmesi, muhasebe, binaların temizliği ve bakım işleri gibi. Bunlar, lokanta-

lar, kişisel bakım (örneğin, berberler, kuaförler) hizmetleri, çamaşır yıkama merkezleri ve mu-hasebecilik gibi, çok yöresel ve komşular için önemli sektörler olabilirler.

Hizmet sektörü, özellikle yöresel düzeyde, genellikle yüz-yüze yürütülür, müşterinin iş hakkındaki fikri kendisi ile konuşan kişiye ve kendisini ne kadar tatmin ettiğine bağlı olarak şekillenir. Tüketici hizmeti sunan servis sağlayıcılarının vermiş oldukları hizmet, hizmeti sunanların kalite anlayışına ileri düzeyde bağımlıdır. Hizmet sektöründe verimsiz çalışan ya da iletişim konusunda iyi olmayan bir çalışan kötü bir izlenim bırakır, fakat bu durum imalat sektöründe farkedilmez. İyi eğitilmiş ve iyi hazırlanmış çalışanların müşterileri memnun edecek bir hizmet sunma ihtimalleri daha yük-sektir.

Hizmet sektöründe iletişim sırasında stres ve çatışma yaşamaya neden olacak bir çok neden vardır. Müşteriler mutsuz olabilirler ve sıkıntılarının acısını çalışanlardan çıkarabilirler. İşle ilgili yerine getirilemeyecek sözler veril-mesi, işi çok çabuk ve kısa yoldan yapmak du-rumunda kalınması, çalışanlar üzerinde baskı oluşturur. Bir çok hizmet sunucusu, çok küçük karlarla çalışır, bu nedenle her an zarar etme (işi kapatma) riskleri vardır. Hizmet sektöründe bir çok işte maaşlar düşüktür ve iş sıklıkla güvensizdir. Sıklıkla, kurulmaları için fazla para gerekmeyen özellikle küçük işletmeler arasında çok sıkı rekabet vardır.

63


Temizlik ve bakım hizmetleri, yürütülen ana iş için kolaylık sağlar. Eğer ofis çalışanları ya da hizmet sunucuları, çöplerin boşaltılması ve iş alanının temizlenmesi gibi işler için za-man harcarlarsa, asıl işlerini verimli bir şekilde gerçekleştiremezler. Eğer bir mağaza ve bir küçük işletme sahibi kendi dükkanını, temiz-lik işi yapan birisi gibi temizlemek zorunda kalırsa, müşterilerine ayırdığı zaman azalacak ve daha az para kazanacaktır.

Temizlik işçileri, firmanın asıl işini yürüten kişilere destek olurlar. Ancak, temizlik çalışanları, diğer hizmet sektörü çalışanları ka-dar takdir ya da saygı görmezler ve işlerinden zevk almazlar. Bunlar, düşük statülü işler olarak değerlendirilirler.

Bu üzücü bir durumdur, çünkü yaptıkları iş, temizledikleri binalardaki insanların sağlığını etkilemektedir. Gerektiği gibi yapıldığında, temizlik işi, toz, kir ve mikroplara maruziyeti azaltır, allerjiye neden olabilecek küflere maru-ziyeti azaltır, güvenliğe katkı sağlar (örneğin, zeminleri kuru tutarak), fare ve böcekleri azaltır, aletlerin eskimesini ve bozulmasını böylece tehlike oluşturmasını önler. Aşınma ve paslanmayı önleyerek, özellikle bazı bina-larda sıklıkla görülen bazı sağlık sorunlarını (“hasta bina sendromu”) önler. İyi bir bina yönetimi ve uygun temizlik, bu problemlerin önlenmesine yardımcı olur.

2000 yılından buyana, özellikle, içinde yaşayan ya da çalışan insanların sağlığını korumak için binaların nasıl temizleneceği, nasıl iyi havalandırılacağı ve nasıl iyi bakım yapılacağı konusuna büyük ilgi gösterilmektedir. Mo-dern standartları yüksek binalarda çalışan insanlarda soğuk algınlığı gibi hastalıkların daha az görüldüğü ve kendilerini daha sağlıklı hissettikleri konusunda bazı bulgular vardır. Bunlar, insanlarda hastalık, yorgunluk ve verimsiz çalışmaya neden olan bina ile ilişkili

(bunlardan birisi yetersiz havalandırmadır) çeşitli hastalıklardan korunmaya yardımcı olabilir.

Temiz ve bakımlı bir bina, aynı zamanda, zi-yaretçiler üzerinde binanın güvenli olduğu ve bina sahiplerinin binayı bakımlı tutacak kaynaklara sahip olduğu izlenimi bırakır. Ayrıca, bunlardan sorumlu olan ve orada çalışan ya da yaşayan kişilerin detaylara özen gösterdiklerini, insanlara önem verdiklerini ve kendilerine güvenilebileceğini gösterir.

Ticari temizlik şirketlerinin şehirdeki bir çok bina sahibi ile sözleşmeleri vardır. Bunlar, ofisteki halıların süpürülmesi ya da vakumla temizlenmesi, çöplerin atılması, zeminlerin paspaslanması ve cilalanması, mobilya ve rafların tozunun alınması, pirinç metallerin parlatılması, tuvaletlerin ve lavaboların temiz-lenmesi, havlu, sabun ve tuvalet kağıtlarının değiştirilmesi ve diğer bir çok işi yapmak üzere temizlik ekibi sağlarlar. Bazı firmalar, özellikle hastane gibi çok önemli binalarda bir müşteriye gösterilenden daha fazla bir özenle daha yüksek standartlarda bina bakımı ya da temizlik hizmeti verirler.

Ancak, temizlik işçileri elektrik tehlikeler-inden, kayıp düşmeye ve ergonomik prob-lemlere kadar bir çok tehlike ile karşılaşırlar. İşlerinin doğası gereği kaza ve yaralanma oranları yüksektir. Mobilyaların hareket et-tirilmesi ve ergonomik problemler nedeniyle bel ağrısı ve diğer kas-iskelet sistemi sorunları yaşarlar (Bkz. Bölüm 3).

Temizlik işçileri, bir çoğu gözde, akciğerlerde ve deride tahrişe ve bazen astım hastalığına neden olabilen temizlik kimyasallarına maruz kalırlar (Bkz. Bölüm 5). Bu kimyasalların bazıları tehlikeli olabilir. Örneğin, ağartıcı klor (çamaşır suyu) ile asetik asit (sirke) ya da amonyak karışırsa, tehlikeli zehirleyici gaz salınımı olur (her biri için farklı) ve bu, işçiyi öldürebilir.

KUTU 7.1

Hizmet Sektöründen Bir Örnek: Temizlik

64


Temizlik işçileri, Bölüm 4’te tanımlandığı gibi bir çok strese maruz kalırlar ve bir çok prob-lemle karşılaşırlar. Örneğin, temizlik işleri genellikle mesai saatleri sonrasında etrafta bir kaç kişi varken yapılır ve işçiler yalnız çalıştıkları ya da gecenin geç saatlerinde eve gittiklerinde güven içinde değildirler. Bazen de insanlar onlara saygısız davranabilir ya da temizlemeleri için tuhaf atıklar/pislikler bırakabilirler. Sıklıkla, onların kolayca başka iş bulamayacağını bilen şefleri tarafından devamlı baskı altında tutulurlar ya da fazla mesai yapmaya zorlanırlar.

Temizlik elemanları, bütün bu bölümde tanımlandığı gibi genellikle iş yaşamında çok kırılgan gruplardandır. Çünkü bu iş, düşük statülü iş olarak değerlendirilir ve çok az maaş ödenir. Temizlik işçileri, hemen daima toplu-mun sosyal ve eğitim seviyesi düşük kesim-lerine mensupturlar. Temizlik işçileri, sıklıkla yeni gelmiş göçmen ya da kendi ülkelerinde azınlık olan gruplardandır. Bir çoğu okuya-maz ya da çalıştığı ülkenin dilini tam olarak anlayamaz, bu da etiketlerdeki ya da kim-yasal ürünlerdeki talimatları ya da uyarıları okuyamayacakları anlamına gelmektedir. Sıklıkla, kendilerini koruyabilmeleri, daha verimli ve değerli bir çalışan olabilmeleri için, kendi dillerinde ve anlayabilecekleri düzeyde eğitime ihtiyaçları vardır (olağan göçmen pro-filinin istisnası olarak bazen iyi eğitim görmüş ve tecrübeli fakat yerleştiği yeni ülkede sade-ce bu işi bulabilmiş kişilerdir).

Ancak, temizlik işçileri genelde farkedilme-yen güçlü bir kişiliğe sahiptirler. Sıklıkla bu işte çalışmalarının nedeni, bu işin o anda bulabildikleri en iyi seçenek olması ve diğer bir ülkede yaşayan ailelerini geçindirmek zo-runda olmalarıdır. Paraya ihtiyaçları olduğu için şu anda bu işi yapıyor olabilirler, fakat gerçekten çalışmaya arzulu insanlardır. Çoğu, yükselebilmek için öğrenmeye çok arzulu ve hırslıdırlar.

Temizlik sektöründe çoğu işveren sundukları hizmetlere değer katmak istemektedir ve bu nedenle, daha iyi, daha kapsamlı ve daha sağlıklı temizlik ürünleri için daha fazla ödeme yapabilmektedirler. Bu bir anlamda,

çalışanların daha fazla eğitilmesi, daha güven-li kimyasalların kullanılması, bina bakımı gibi ek çalışma alanlarının eklenmesi ve yeni endüstriyel standartların karşılanması demek-tir.

Temizlik işçileri, aynen imalat sektöründe-ki işçiler gibi korunmayı haketmektedirler. Bölüm 6’da, işyerinde çalışan diğer işçilere uygulanan, güvenliksiz koşulların nasıl kontrol altına alınabileceği ile ilgili prensipler, temizlik ve bakım işçilerine de aynen uygulanmalıdır.

Resim 7.2. Temizlik işçileri, bir çok işyeri tehlikesi ile karşılaşırlar ve iş yaşamında kırılgan gruplardandırlar.

65

Risk Değerlendirmesi ve Yönetimi

Önceki bölümlerde bir çok tehlike türünden bahsettik: bunlar, yaralanmayla sonuçlana-bilen, enerjinin (ısı ve gürültü gibi) neden olduğu, vücudun zorlanmasına ve çalışmada verimsizliğe neden olan fiziksel tehlikeler,, kimyasal tehlikeler, mikroplar (çok az bir kısmı) gibi biyolojik tehlikeler ve iş hayatında strese neden olan psikolojik tehlikelerdir. Daha bir çok tehlikeden bahsedebilirdik, fakat bu kitap, tam bir textbook değil, çalışanları koruma bilimine bir “giriş” mahiyetindedir. Bu tehlikelerin her birinin nasıl kontrol altına alınabileceğinden bahsettik. Aynı zamanda işçiler arasında hang-ilerinin diğerlerine göre zarar görme ihtima-linin daha yüksek olduğundan bahsettik. Bu bilgiler ışığında, işyerini güvenli hale getirecek kapsamlı bir plan hakkında artık konuşabiliriz.

Bu bölüm, bütün bunları işçileri korumak için bir yönetim planının içine yerleştirmeye başlayacağımız yerdir. İşletmenin sahibi ya da yöneticilerinin işyerini daha güvenli ve daha verimli hale getirme çalışmaları, işyerinde en önemli tehlikelerin neler olduğunun ve kaza ya da hastalanma riskini önlemek için mevcut tehlikelerin nasıl kontrol altına alınacağının saptanması ile başlar.

Bu konudan bahsedebilmek için özel kelimeler gerekmektedir. Bu bölümde, kelimelerin ger-çek anlamları önemlidir ve bu alanda kullanılan bazı kelimelerin tercümesi zordur (örneğin, bir çok dilde “tehlike” ve “risk” için ayrı kelimeler yoktur).

Risk Değerlendirmesi“Tehlike” zarar verme kapasitesine sahip et-kendir, bu bir kimyasal madde olabileceği gibi işyerindeki herhangi bir durum da olabilir. Daha önceki bölümlerde gördüğümüz gibi, tehlike bir çok şekilde ortaya çıkabilir. Tablo 8.1’de tehlikenin, daha önce tartıştığımız ve bazı tartışmadığımız (çünkü bu kitap sadece bir

BÖLÜM 8

RİSK DEĞERLENDİRMESİ VE YÖNETİMİ

Tablo 8.1. İşyerinde tehlike kategorileri

Kimyasal etkenler (Bölüm 5 ve Bölüm 9) • Toksisiteye neden olan kimyasallar • Allerjiye neden olan kimyasallar • Enerji salan kimyasallar (yangın, patlama, ısı)Fiziksel etkenler (Bölüm 2 ve Bölüm 8) • Ergonomik (Bölüm 3) • Radyasyon (bu kitapta tartışılmamıştır) • Sıcaklık, yangın, soğuk (Bölüm 2) • Gürültü ve titreşim (Bölüm 2 ve Bölüm 8’de Kutu 8.1, Bölüm 9)Mekanik etkenler (kazadan korunma, Bölüm 9)Biyolojik etkenler • Enfeksiyona neden olan etkenler (Bölüm 7) • Allerjiye neden olan etkenler (bu kitapta tartışılmamıştır) • Toksik kimyasal üreten etkenler – örneğin, doğal zehirler (bu kitapta tartışılmamıştır)Stres (Bölüm 4) • İş organizasyonu • Kişilerarası stresörler • Çatışma ve şiddetKonum ([Lokasyon] tehlikenin kendisi işin bir parçası değildir, işin nerede yapıldığına bağlı olarak meydana gelir ve orada iş yapan kişileri etkiler.) • Enfeksiyon hastalıkları, insanların çalıştığı belirli yerlerde daha sık görülür, örneğin sıtma, dang humması, HIV/AIDS ve verem (tüberküloz) (Bölüm 7). • Yetersiz sanitasyona bağlı hastalıklar, pis sudan kaynaklanan ishal (bu kitapta tartışılmamıştır). • Tehlikeli trafik ve yol kazaları (Bölüm 2’de bahsedilen kontrol listesi) • İşçileri etkileyen toplumsal şiddet (Bölüm 7) • Güvenliksiz ev ve iş yerlerinde yangın (Bölüm 2)

66


giriş kitabıdır) tüm kategorileri listelenmiştir. Herşeyi kapsamamaktadır, aksi halde çok uzun olacaktı. Bu kategori sistemi, teorik değil uygu-lamaya yöneliktir. Örneğin, yangın bir kimyasal reaksiyondur fakat burada ısı ile birlikte fiziksel tehlike olarak listelenmiştir.

İşin kendisinden ayrı olarak, “konum”, işin yapılabilmesi için belirli bir yerde birlikte bu-lunan tehlikeleri biraraya getirir. Şirketinizin yapacağı operasyonlar için bu listeyi kullanmak çok yaralıdır, çünkü genel bir kontrol listesi olarak kullanmak kolaydır ve size ve yöneticiler-inize, özel tehlikeleri tanımlamaya çalışırken nelere bakılması gerektiğini hatırlatması açısın-dan çok yararlıdır.

İşyerinizde bir tehlike belirleyip onun hakkında daha detaylı bilgi edinmeye karar vermenize “tehlike tanımlaması” denir. Bu kitabın sonun-da listelenen referanslardan farklı tipte tehlike-ler hakkında daha fazla bilgi alabilirsiniz. Bir tehlike tanımlandıktan sonra, onu kontrol altına almaya başlayabilirsiniz, fakat tanımlamadığınız bir tehlikeyi kontrol altına alamak için bir çalışma yapamazsınız.

“Maruziyet”, kişinin tehlike ile temas etme-sidir, örneğin solunumla, yiyerek, deriden bir kimyasalın emilmesi ya da keskin ya da kızgın bir şeye dokunmak, yerden yüksekte bir iske-lede çalışmak. Maruziyetin, bir işçinin sağlık standartlarının izin verdiğinin üzerinde olması durumuna “aşırı maruziyet” denir. Tehlikeye yeteri kadar maruz kalma sonucunda kaza ya da hastalanma gibi ciddi durumlar ortaya çıkar.

Herhangi bir tehlikeye maruz kalma sonrasında ortaya çıkan sonuçlar “akut” (kısa-dönem) ya da “kronik” (uzun-dönem) olarak tanımlanabilir. Akut olaylar hemen meydana gelir: çoğu astım atakları, acil zehirlenmelerinde olduğu gibi. Akut olaylar genellikle çok açık ve belirgin-dir fakat bazen çözülmesi zor olabilir. Kronik hastalıklar zaman içinde gelişir ve uzun za-man, sıklıkla kişinin yaşamı boyunca sürer: kalp hastalığı, akciğer hastalığı, eklem iltihabı (artrit-romatizma) gibi. Genellikle tanınmaları zordur, gelişmeleri zaman alır ve boyutlarını kesin olarak bilmek zordur, ancak bütün top-lumlarda büyük yük oluşturacak boyuttadırlar.

Bazı istenmeyen olaylar, her zaman tehlikeye yeterli maruziyet sonucunda oluşurlar. Örneğin

korunmasız bir şekilde asbest tozlarının solunması sonucu akciğerlerde gelişen “as-bestozis” gibi (Bkz. Bölüm 5). Bazıları, bir ihtimal kurtulabilirler. Kanser gibi hastalıklar bazı işçilerde görülür, ancak, hepsi işyerinde aynı düzeyde maruz kalsa bile hepsinde görül-meyebilir. Diğer bir deyişle, kansere neden olan toza ya da kimyasala (karsinojen) aynı düzeyde maruz kalan bir işçi grubundan herkes kansere yakalanmaz. Bazısı kanser olur bazısı olmaz. Kimin kesin olarak kansere yakalanacağı önceden kestirilemez, fakat za-man içinde bazı işçilerin yakalanacağı kesindir. Risk, yaşamlarının geri kalan kısmında devam edecektir, çünkü kanserin gelişmesi yıllar alır.

İstatistiklerde ölümler sıklıkla ayrı ayrı sayılır, fakat bunlar ya akut ya da kronik sağlık prob-lemlerinden kaynaklanabilir. Tabii ki, ölümler sadece işçinin yaşamını almakla kalmaz, aynı zamanda ailesi, işyeri ve toplum için yıkıcı sonuçlara neden olur.

“Risk”, yaralanma ya da hastalık gibi isten-meyen bir olayın gerçekleşme olasılığıdır. “Sonuç” istenmeyen ve beklenmeyen olayın neticesinde gerçekleşen durumdur. Risk, maruziyete bağlıdır. Örneğin, uygun bir ko-runma sağlanmadan asbeste (düşük seviyede bile olsa) maruz kalan tüm işçilerin kansere yakalanma riski, maruz kalmayanlara göre daha yüksektir. Çoğu zaman bizler işyerlerinde uğraşırken sonuçların olasılıklarını (yüzde ya da katlar şeklinde [bir kat, beş kat fazla ya da az]) hesaplamayız, çünkü yeterli bilgiye sa-hip değilizdir, öngörülerimiz kesin değildir ve bunu gerekli görmeyiz. Bunun yerine, “yük-sek”, “orta” ve “düşük” riskten bahsederiz. “Yüksek risk” tehlikeli ve riski düşürmek için bazı önlemler alınmadan devam etmesine izin verilmemesi gereken durumdur. “Orta risk”, işçileri korumak, işverenin kayıplarını önlemek ve yaralanmalara bağlı olarak üretimin kesin-tiye uğramasına ve üretimde kayıplara bağlı maliyeti azaltmak için riski daha da düşürmek üzere kontrol altına alınması gereken durum-dur. “Düşük risk”, genellikle kabul edilebilir olan, fakat bazen önlem alınarak riskin daha da düşürülmesinin verimliliği artıracağı durumdur. Ancak, beklenmedik şekilde durumun kötüleş-meyeceğinden emin olmak için “düşük risk”li

67

Risk Değerlendirmesi ve Yönetimi

durumların bile takip edilmesi gerekebilir.

“Risk değerlendirmesi”, kötü durumun hangi olasılıkla meydana geleceğinin ve nasıl ciddi sonuçlar doğurabileceğinin değerlendirilmesi yöntemidir. Risk değerlendirmesi, karmaşık olmamalı, fakat problemin değerlendirilebilmesi için ihtiyaç duyduğunuz en önemli bilgileri elde etmenizi ve organize etmenizi sağlamalıdır. Bir sonraki bölüm, bir çok tehlike için, özel-likle kimyasallar için, bunun nasıl yapılacağını göstermektedir.

Risk Yönetimi Proses Yönetimidir“Risk yönetimi”, risk belirlendikten ya da tah-min edildikten sonra onunla ilgili olarak yapılan faaliyetlerdir. Bölüm 6’da riskleri azaltmak için işyerinde bir çok tehlikenin nasıl yönetileceğine ilişkin yöntemler tanımlanmıştır. Risk yönetimi, sizin tehlikeleri kontrol altına alarak riskleri ve istenmeyen sonuçları mümkün olduğu kadar nasıl azaltacağınız ile ilgili genel planınızı ifade eder.

İş yönetimi konusunda çalışan çoğu kişi “süreç (proses) yönetimi” ifadesini duymuştur. Onu bir döngü olarak öğrenmişlerdir; yöneticiler ilk olarak elde edebildikleri kadar çok bilgi edinip bunlara dayalı olarak bir iş ya da üretim süreci planlarlar, bu planı bir süre için uygu-larlar, sonra sonuçlar üzerinde değerlendirme yaparlar ve son olarak bu bilgiler ışığında mevcut prosesi iyileştirecek girişimlerde bulu-

nurlar. Daha sonra yönetici, üretimi geliştirmek ve maliyetleri düşürmek için sürekli bir çaba içinde bu döngüyü yeniden başlatır. Bu “De-ming döngüsü” (bunu temel bir yönetim aracı olarak geliştiren kişinin adı ile anılır), genellikle basit bir formül ile anlatılır: “Planla Uygula Değerlendir Düzelt (Bkz. Şekil 8.1).

Deming döngüsü, imalat ve yüksek maliyetli hizmetlerin etkinliği ve kalite kontrolünün geliştirilmesinde uygulanan bir standarttır. Bu, aynı zamanda sağlığı korumanın da te-melini oluşturur. İşçilerin sağlığının korunması sadece süreç yönetiminin bir formu değil en önemlilerinden biridir. Değerlendirme (risk değerlendirmesinin takip edilmesi) ve geliştirmenin (diğer risk yönetimi şekli) takip ettiği risk değerlendirmesi ve risk yönetimi, “Planla Uygula Değerlendir Düzelt ” yöntemi ile aynıdır.

Pratik UygulamaBurada uygulamanın nasıl yapılacağı anlatıla-caktır: Bir tehlike ya da tehdit, kişiler bunlara maruz kaldığında, kaza ya da hastalanma riskine neden olurlar (kişi tehlikeye maruz kalmamış ise ya da işyerinde tehlike yoksa, o kişi için risk de yoktur). Bir kişi tehlikeye maruz kaldığında istenmeyen ciddi sonuçlar doğma riski vardır, örneğin kaza/yaralanma, hastalanma, hatta ölüm ya da çok kişinin ölme riski gibi. Teh-like belirlendiği anda, risk değerlendirmesinde en kötü senaryonun ne olacağı ve gerçekleşme ihtimalinin ne olduğu konusunda ön görüde bulunabilirsiniz. Böylece riskin yüksek ya da orta düzeyde olmasına ve eğer gerçekleşirse so-nucun ne kadar ağır olabileceğine bağlı olarak öncelikleri belirleyebilirsiniz. O zaman en ciddi riski en önemli önceliğiniz olarak alır ve risk yönetiminizde riski azaltmaya yönelik çözücü yöntemler uygularsınız. Tehlike öncelikleriniz üzerinde çalışırken işyeriniz birdenbire tama-men güvenli bir hale gelmeyecektir, fakat za-man içinde yıldan yıla daha da güvenli bir işyeri haline gelecektir. Kazalar daha az görü-lecek, iş akışının kesilmesi ve zaman kaybına bağlı maliyetler düşecek, şirketin işçilerle ilişkileri gelişecek ve üretim artacaktır (çünkü güvenli bir işyeri daha verimlidir). Ancak, bu gelişmeler aylar içinde aynı hızla olmayacaktır. Güvenli

Şekil 8.1. Bir süreç yönetimi olarak “Deming döngüsü”, üretim ve kalite geliştirilmesinde olduğu kadar sağlık ve güvenliğin geliştirilmesinde de uygulanır.

Planla

Planla ve Tasarla

Yap

Değerlendir

Düze

lt Zaman içinde tekrarla

Uygula

Kontrol et

Önlem al

68


işyerinde de kazalar olacak, bazı işler ters gide-cektir. Bunun uzun zaman isteyen bir süreç olduğu bilinmeli, aydan aya büyük değişimler beklenmemelidir.

Kutu 8.1’de, çok sık görülen fiziksel tehlike-lerden biri olan gürültüyle ilgili risk yönetimi örneği sunulmaktadır. “Gürültü”, Bölüm 2’de ayrıca tartışılmıştır.

KUTU 8.1

Olgu Sunumu: Çok Gürültülü Bir Fabrika

Petrol sondajında kullanılmak üzere çelik boru üreten küçük bir şirket vardı.

İşyeri çok gürültülü idi ve bazı işçiler işten sonra kulaklarında çınlama ve işitmede zorluk çektiklerinden şikayetçiydiler.

Risk DeğerlendirmesiEn önemli tehlike belliydi: gürültü. [Tehlike Tanımlama] (Aynı zamanda çözücüler de kullanılıyordu ve çözücülere ve gürültüye bir-likte maruz kalmak işitme sinirleri için daha da kötü idi.) İşçilerin mesaiden ayrıldıktan bir süre sonra kulaklarında çınlama hisset-meleri ve işitmede zorluk çekmeleri, gürültü düzeyinin çok yüksek olduğunun ve işçilerin işitme yeteneklerinin etkilendiğinin belirtisi idi [Sonuç]. Bunlar işitme duyusunun zarar görmesinin erken belirtileri idi ve işçilerin işitme yeteneklerini kaybetme risklerinin çok yüksek olduğunu göstermekte idi [Risk]. Devamlı gürültüye maruz kalma sonucunda, işçilerin yaşamlarını, aileleri ile iletişimlerini ve diğer işlerde çalışma yeteneklerini et-kileyebilecek ciddi bir iletişim sorunu olan sağırlık gelişebilir. Gürültünün tipi ve nereden geldiği incelendiğinde gürültünün iki kaynağı olduğu görüldü: 1) boru yapımından kaynak-lanan devamlı gürültü çok yüksekti. Gürül-tü, zaman içinde işçilerde kesinlikle işitme kaybına neden olabilecek düzeyde idi (basit bir test: iki kişinin birbirlerinin konuşmalarını bir kol mesafesinden anlayıp anlamadıkları değerlendirilir. Eğer anlamıyorlarsa o za-man gürültü düzeyi, işitme organlarına zarar

verecek düzeyde yüksek demektir). 2) metal boruların istiflenmesi ya da yere çarpması so-nucunda her bir kaç dakikada bir ortaya çıkan yüksek düzeyde metal çınlaması sesi. Buna “darbe gürültüsü” denir ve sesin kulak zarı üzerindeki fiziksel gücünün zorlaması sonucu işitme duyusu zarar görür.

Bir danışman, gürültü düzeylerini ölçerek bu iki tip gürültünün de çok yüksek olduğunu ve işçilerin işitme yeteneklerinin ikisinden de zarar görebileceğini yöneticilere gösterdi. Bu nedenle, sadece biri değil iki problem de çözülmeli idi. Risk değerlendirmesinden elde edilen bilgiler yapılacak planın yönünü belir-ledi.

Risk YönetimiElde edilen bilgiler ışığında ve gürültü ko-nusunda uzmanlaşmış danışmanın yardımı ile şirket yönetimi bir plan geliştirdi [Plan-la]. Şirket, “sürekli” gürültü ile mücadele et-mek için işçilere kulak tıkacı tipinde kişisel koruyucu donanımlar aldı ve “darbe gürül-tüsü” çıkarmasınlar diye çelik borular arasına tahtadan levhalar yerleştirildi [Uygula]. İşletmenin yöneticileri daha sonra neler olduğunu değerlendirdiler. Bu değişikliklerin gerçekten işçilere yardımcı olduğunu, işçilerin boruları daha kolay ve hızlı istiflediklerini ve sonuçta işyerinin daha verimli hale geldiğini gözlemlediler [Değerlendir]. Bu bilgi on-lara üretimin, işletmenin diğer alanlarında da iyileştirilmesi imkanını tanıdı [Düzelt]. Bu alışılmadık bir durum değildir. Risk yönetimi sıklıkla ek faydalar da getirir.

69

Risk Yönetimi ve Kontrol Bantları / Risk Matrisleri

Bir risk tanımlandığında, onu yönetmek zo-runluluktur! Risk değerlendirmesi, tehlikenin değerlendirilmesi, riskin yüksek öncelikli büyük bir risk mi ya da diğer iş önceliklerinin arasında bir öncelik sırasına sahip ve yönetimin dik-katini çekmek için sıra bekleyecek orta ölçekte ya da küçük ölçekte bir risk mi olduğuna ka-rar verilmesi aşamasıdır. Bu, riski azaltmak ya da kontrol altına almak için yapılabileceklerin olasılıklarının ağırlıklandırılması aşamasını da içerir. İşyerinde risk yönetimi, temel olarak bir tehlike kontrolü sorunudur. En iyi çözüm teknik önlemlerin alınmasıdır ki bu, Bölüm 6’da gösterildiği gibi işyerinin kendisinde değişiklikler yapılmasını gerektirir.

Bu bölüm size işyerinizde kullanacağınız ba-sit ancak güçlü bir araç verecektir. Bunun ismi “Kontrol Bantları / Risk Matrisleri”dir ve özellikle kimyasallar konusunda çok faydalı basit bir risk değerlendirmesi ve risk yöneti-mi yaklaşımıdır. Çoğu yönetici kimyasal teh-likelerin kontrol altına alınmasının özellikle zor olduğunu düşünür. Ancak, kontrol bantlarının mantığı diğer tüm tehlikeler için uygulanır. Bu, risk değerlendirmesi ve yönetimi uygulamasının basit bir yoludur.

Risk Değerlendirmesi UygulamasıTehlike tanımlandıktan sonra değerlendirilmesi gerekir. İş sağlığı ve güvenliğinde bu, tehli-kenin etkileyeceği çalışanlar, müteahhitler, zi-yaretçiler ve diğer maruz kalma ihtimali olan insanlar için ne kadar ciddi bir risk olduğunu belirleyerek yapılır.

Diğer tehlike çeşitlerinde olduğu gibi, kimyasal-ların riskini değerlendirmek için dört ana konu-nun bilinmesi gerekir:

1. Maruz kalma ihtimali: İşyerinizde işçilerin tehlike (çok büyük sıklıkla onu soluyarak) ile zararlı olabilecek düzeyde temas ihti-mali nedir? Bu en iyi şekilde, işçilerinizi

kimyasalları kullanırken ya da onlarla bir işlem gerçekleştirirken seyretmek ya da çalışanlarınıza ne yaptıklarını ve hangi kimyasalı kullandıklarını sorarak yapılır.

2. Miktar: İşyerinde ne kadar kullanılıyor ya da bulunuyor (gram, kilogram, ton)? Bu, envanterde ne kadar kaydedildiğine ya da düzenli olarak ne kadar sipariş edildiğine bakarak kolayca hesaplanabilir (Şekil 9.1, 9.2, 9.3).

3. Tehlike düzeyi: Saptanan tehlike ne ka-dar zarar verebilme potansiyeline sahiptir? Bu, aşağıda belirtildiği gibi, çeşitli yollarla belirlenebilir. Tehlikenin düzeyi genellikle mesleki maruziyet düzeyi (OEL) ya da ül-kenizde tehlikeler için uygulanan diğer standartlar kullanılarak, standard referans-lara baş vurarak, üretici firmanın sağladığı ve kimyasallarla birlikte gelen Güvenlik Bilgi Formları (Safety Data Sheet- SDS) te-mel alınarak belirlenebilir. Bazen bu bilgiler bantın üzerinde bulunur.

4. En kötü ihtimal: En kötü ihtimaldeki maru-ziyet (aşırı) gerçekleştiğinde ne kadar ağır

BÖLÜM 9

RİSK YÖNETİMİ VE KONTROL BANTLARI / RİSK MATRİSLERİ

Şekil 9.1. Bu kimyasallar işyerinde gram ya da mililitre miktarlarında bulunur. (Photograph ©dreamstime.)

70


sonuçlar ortaya çıkacaktır? Risk öncelikleri-nin belirlenmesinin en önemli boyutu, belirli bir tehlikenin neden olabileceği bir olayın sonuçlarının ne kadar ciddi olabileceğidir. Eğer kontrol altına alınmayan bir tehlike, ölüme ya da ciddi yaralanmaya yol açabiliyor ya da çok sayıda işçinin etkilenmesine ne-den olabiliyorsa, o ileri düzeyde bir önceliğe sahiptir ve hemen üzerinde durulması gere-kir. Pek de önemli şeylere neden olmaya-caksa, iş verimliliği dışında, önemi yoktur. Çoğu riskler, öncelik sıralamasında aralarda biryerlerde bulunur.

Bir olayın sonuçlarının ne kadar şiddetli olabileceğinin tahmin edilmesi için bir yöntem Tablo 9.1’de verilmiştir. Bu sadece, sonuçlar esas alınarak önceliklerin belirlenmesinde genel bir klavuzdur.

Kontrol Bantları / Risk Matrisleri“Kontrol bantları”, kimyasallarla ilgili çoğu so-runda ve aynı zamanda gürültü, ısı ve biyolojik tehlikeler konusunda çok yararlı, basitleştirilmiş bir sistemdir. Güvenlik tehlikeleri konusunda o kadar yararlı değildir, ancak bu amaçla hala kullanılabilir. Bu bölümde esas olarak kimyasal tehlikeler için nasıl kullanıldığını göstereceğiz.

Şekil 9.2. Bu kimyasallar işyerinde kilogram ya da litre miktarlarında bulunur. (Photograph ©dreamstime.)

Şekil 9.3. Bidonlar içinde bulunan bu kimyasallar işyerinde tonlar ya da yüzlerce litre miktarlarında bulu-nur. (Photograph ©dreamstime.)

Gerçekleşme ihtimali Sonuçların büyüklüğü →

Düşük YüksekOrta

Yüksek En yüksek öncelik*Yüksek öncelikOrta öncelik

Orta Yüksek öncelikOrta öncelikDüşük öncelik

Düşük Orta - Yüksek öncelikDüşük öncelikÖnceliği yok

* Bu riskler iyi yürütülen bir süreçte görülmemelidirler. Eğer varsa ve kontrol altında değillerse bazı sorunlar var demektir.

Tablo 9.1. Sonuçların büyüklüğüne göre önceliklerin belirlenmesi

71


İş alanının risk değerlendirmesinden elde edilen bilgilerle riskler sınıflandırılır ve risk yönetimi için öncelik sıralaması yapılır. Kontrol bantları kimyasal tehlikeleri risk kategorilerine ayırır. Böylece herbir kategori, basit kontrol önlem-leri “menü”süne yönlendirir. “Bantlamak” ke-limesi, sistemde sıklıkla kullanılan tablolarda, risklerin ve çözümlerinin çizgi (veya “bantlar”) şeklinde renklerle kodlanmasını ifade eder.

Kontrol bantları bir çok problemde yararlı olmasına ragmen her konuda yararlı değildir. İş sahipleri ve yöneticiler, eğer yapacakları operas-yonlar basit ise, yardım almadan uygulayabi-lirler. Kontrol bantlarının arkasındaki düşünce, etiketlenmiş ve hatta renklerle kodlanmış teh-like kategorileri üzerinde çalışarak nasıl daha kolayca kontrol altına alınabileceklerinin sap-tanmasıdır.

Kontrol bantları sağlık tehlikelerini 5 seviyede tanımlar:

A. En az zarar veren tehlikeler: Örneğin, bazı deri tahrişleri ya da hafif göz tahrişlerine neden olabilirler. Bu kimyasallar ve tozların havada mesleki maruziyet limitleri (OEL) ya da önerilen maruziyet düzeyleri yüksek-tir, çünkü insanlar yüksek düzeyde maru-ziyetleri tolere edebilirler. OEL, bu kim-yasallara ya da tozlara maruziyete bağlı risk düzeyinin göstergesi olarak kullanılabilir. Bu kimyasallar basit yöntemlerle yönetile-bilirler.

B. Ağır maruziyet ya da uzun ya da tekrar-layan maruziyetler gibi bazı özel durum-larda zararlı olabilen kimyasallar: Bu kimyasallar temel yöntemlerle yönetile-bilirler fakat maruziyetin düşük düzeyde tutulduğundan emin olmak için biraz dik-katli olmak gerekir.

Tablo 9.2. Tehlike düzeyine göre kontrol bantları / risk matrisleri

* mg/m3, bir metre küp havadaki tozun kitlesini (ağırlık cinsinden) ifade eder ve çoğunlukla tozların ölçümü için kullanılır.

** ppm “milyonda bir kısım” anlamına gelir; gaz formundaki kimyasalların bir milyon havadaki konsantrasyonunu ifade eder ve kim-yasal buhar ve gazların OEL ölçümünde kullanılır.

Kontrol bantı (harf ve renk)

A

C

B

D

E

Kelimelerle tanımlama (“toksik” burada zehirli anlamındadır)

Kimyasallar, bu etkilere ya da benzer etkilere ya da bunlar kadar kötü etkilere sahip olarak tanımlanır

OEL ya da maruziyet standartları bu aralıktadır

Tozlar için maruziyet düzeyleri (mg/m3)*

Kimyasallar için maruziyet düzeyleri (havadaki miktarı, ppm)**

En az tehlikeli. Çok toksik değil.

Deride tahriş veya hafif göz tahrişi 1 – 10 ve üzeri 50 – 500 ve üzeri

Zararlı, orta derecede tehlikeli.

Tek bir maruziyette zararlı0.1 – 1.0 5 - 50

Ciddi tehlikeli, ağır sağlık sorunlarına neden olabilir.

Deri ve gözlerde tahriş, korozif 0.01 – 0.1 0.5 - 5

Çok toksik, çok zararlı. Ölüme ya da ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.

Tek bir maruziyette zehirli etki oluşturabilir, gebelik sırasında kötü etkileri ola-bilir ya da ciddi hastalık ya da ölüme neden olabilir.

0.01’den az 0.5’ten az

Özel vakalar Kansere ya da astıma neden olabilen kimyasal-lar

Herhangi bir düzey – bunlar profesyonel değerlendirme gerektiren özel vakalardır.

72


C. Tek bir maruziyetle yaralanma ya da hasta-lığa neden olabilen kimyasallar: Bu kim-yasallar sıkı kontrol altında tutulmalıdırlar. Maruziyet düzeylerini düşük tutmak için daha ileri yöntemler gerekebilir.

D. Ciddi zehirlenmelere neden olabilen ve ge-belik sırasında anne ve anne karnındaki bebeğe zarar verebilen tehlikeli kimyasal-lar (örneğin, kurşun): Bunlar ileri düzeyde dikkat gerektirirler. Mümkünse, tamamen uzaklaştırılmalı ya da yerine daha az zararlı bir madde ile değiştirilmelidir.

E. Kansere ya da astıma neden olan kimyasal-lar: Sinir sistemi hasarı yapabilen ya da ge-belik sırasında anne karnındaki bebeğe za-rar verebilen (örneğin cıva) çok toksik bazı kimyasallar da muhtemelen bu kategoride

değerlendirilmelidir. Bu tehlikelerin yöneti-mi genellikle, uzmanların önereceği özel önlemlerle mümkündür (onlardan bazıları günümüzde D bantında sınıflandırılır, çünkü bunların içinde çok basit olanları uzmana ihtiyaç duyulmadan yönetilebilir.

Bir tehlike bu yöntemle değerlendirildikten sonra ne kadar zararlı olabileceğini bile-bilirsiniz. Bir sonraki adım, onunla ilgili ne yapılacağına karar vermektir. Kontrol bantları, dört ana “düzey”de kontrol tanımlar:

Bölüm 6’da belirtildiği gibi, Tablo 9.3, prob-lemlerin yönetiminde kontrol önlemleri için bantları göstermektedir. Düzey 1 ve düzey 2, sıklıkla, yöneticilerin rehberliğinde, işçilerin kendileri tarafından yapılabilir. Düzey 3 daha fazla teknik beceri gerektirir ve bir çözüm

Table 9.3. Tehlike yönetimi için kontrol bantları

Düzeyler ve renklerHavadan kaynaklanan tehlikeler için temel yaklaşım*

Diğer riskler için temel yaklaşım

Düzey 1

Düzey 2

Düzey 3

Düzey 4

Genel havalandırma Temel iş hijyeni uygulamaları (işyeri ortamının bakımı, tertip ve düzeni, yönetimsel önlemler)

Lokal ekzos havalandırma Mühendislik önlemleri

Ayırma, kapatma Kapatma, sıkı mühendislik önlemleri

(Özel danışmanlık gerektirir) (Özel danışmanlık gerektirir)

* Havadan kaynaklanan tehlikeler, tozlar ve kimyasal buharlardır.

Az (ml ya da az mik-

tarda)

Biraz (bir çok ml, bir kaç

litre, metre küp)

Çok (bir çok litre, bir kaç metre küp)

Oldukça fazla (bir çok metre küp, ton-

larca, tanklar dolusu)

Önlem için ne yapmalısınız?(Tehlike kontrol düzeyi, Tablo 9.3’teki kontrol bandı renkleri ve numaralardır)

Herhangi bir zamanda işyerinizde ne kadarı var?(Bu kutudaki renkler ve harfler, Tablo 9.2’deki tehlike bandı renkleridir)

C B A A

D C B A

D D C C

→ Düzey 1: Genel havalandırma, temel hijyen→ Düzey 2: Lokal egzos havalandırma, mühendislik önlemleri→ Düzey 3: Kapatma, sıkı mühendislik önlemleri

Tablo 9.4. Problem çözümünde kontrol bantları (tehlike düzeylerini ve işyerinde sorun oluşturan miktarın kombinas-yonunu bulun. Sonra, bulduğunuz satırda sağ karşı tarafta, önlem için başvurulması gereken kontrol düzeyini bulun)

73


tasarlamak için vasıflı bir usta veya mühendis gerekebilir. Düzey 4 ileri derecede özel bir du-rumdur ve genellikle deneyimli bir danışmana ihtiyaç vardır.

Sağ tarafta bulunan kutuların içindeki renkler, Tablo 9.3’te olduğu gibi kontrol bantlarını tem-sil etmektedir. Kontrol bantları, alınması gere-ken kontrol önlemlerinin düzeyini göstermek-tedir. Bu tabloda tehlike düzeyini belirlemek için hem harfler hem de renkler kullanılmış ve kontrol önlemlerinin düzeyini belirlemek için hem renkler hem de numaralar kullanılmıştır. Biz, renklere ilave olarak, harfleri ve düzey belirten numaraları kullanıyoruz, çünkü bazı kişiler renkleri görmekte ya da yorumlamakta zorluk çekebiliyorlar.

Kontrol bantlama yönteminin ana kullanım alanı kimyasal tehlikelerdir. Ancak, gürültü ve ısı gibi diğer tehlike türlerine karşı da yararlı olabilir. Gürültü ve ısı için soruların biraz farklı sorulması ve cevaplanması gerekmektedir.

Isı, tabiiki termometre ile ölçülebilir. Gürültü de “gürültü düzeyi ölçer” diye isimlendirilen aletle ölçülebilir, fakat herhangi bir alete gerek kalmadan ölçebilecek basit bir test de vardır: Eğer işitmesi ortalama düzeyde olan bir işçi bir metre mesafeden (yaklaşık bir kol uzunluğu mesafesi) normal bir sesle konuşan diğer bir işçiyi duyamıyor ve anlayamıyorsa, o zaman işyerindeki gürültü düzeyi çok yüksek ve işitmeye zararlı demektir.

5. Maruziyet ihtimali: İşyerinizde işçiler ne sıklıkta gürültüsü zararlı olabilecek düzey-de yüksek olan alanlarda bulunmaktadırlar? Bu alanlar nerelerdir?

6. Miktar: Kaynakta ne düzeyde gürültü olmaktadır? Eğer bir makinenin ya da belirli bir alanın gürültü düzeyi diğer alanlardan daha yüksekse, gürültü kontrol altına alınmalı ya da işçiler bu alanlardan uzak tutulmalıdırlar.

7. Tehlike düzeyi: Gürültü düzeyi ne kadar tehlikeli? Hemen tüm ülkelerin belirlediği mesleki maruziyet düzeyleri (OEL) ya da gürültü ile ilgili diğer standartları vardır ve tehlike düzeyleri standard referans değerlere göre belirlenebilir. Ancak, bunu belirlemenin en kolay yolu işyerine gitmek ve basit bir test yapmaktır.

8. En kötü senaryo: En kötü senaryodaki maruziyet (aşırı) yaşanırsa sonuçlar ne kadar şiddetli olabilir? Gürültüde sonuç işitme kaybıdır (sağırlık). Bu çok ağır bir sonuçtur. Gürültüye bağlı işitme kaybı yaşayan bir kişi, konuşma yoluyla iletişim becerisinin çoğunu kaybeder, çocuklarının seslerini duyamaz, muzikten zevk alamaz, alarmları ve tehlike uyarı seslerini duyamaz. Gürültüye bağlı işitme kaybı, çoğu insanın sandığından daha ağır bir engellilik duru-mudur.

Isı, Bölüm 2’de tartışıldığı gibi, oldukça benzer şekilde yönetilebilir.

Kontrol bantlama sistemi, böyle kullanıldığında, işe bağlı toz ve kimyasal tehlikeler ve çoğu gürültü ve ısı problemlerinin belki %80’inde işletme sahipleri ve yöneticilere yardımcı olur. Bu yöntem, her problemi çözmeyecektir, fakat çoğu problemin çözümünde ve çözüm için ihti-yaç duyacağınız problem tanımlanması konu-sunda size rehberlik edecektir.

74


İnternet, bilgiye ücretsiz olarak kolayca ulaşı-labilecek muhteşem bir ortamdır. İnternette bir çok bilgi kaynağı mevcuttur, fakat hepsi güve-nilir değildir. Aşağıda verilen sınırlı sayıdaki

web siteleri ulusal hükümetler ve uluslararası kuruluşlar tarafından desteklenmektedir. Bu siteler, iş sağlığı ve güvenliği alanında en güve-nilir bilgi kaynaklarıdır.

BÖLÜM 10

DAHA FAZLA BİLGİ ALINABİLECEK KAYNAKLAR

• International Occupational Safety and Health Information Centre, http://www.ilo.org/public/english/protection/safework/index.htm

• International Commission on Occupational Health, http://www.icoh.org.sg/

• European Agency for Safety and Health at Work, http://europe.osha.eu.int/

• Canadian Centre for Occupational Health and Safety, http://www.ccohs.org

• International Labour Organization, http://www.ilo.org

• U.S. Occupational Safety and Health Administration, http://www.osha.gov/

• U.S. Agency for Toxic Substances and Disease Registry, http://www.atsdr.cdc.gov/

• U.S Environmental Protection Agency, http://epa.gov

• U.S. National Institute for Occupational Safety and Health, http://www.cdc.gov/niosh/home-page.html

• Finnish Institute of Occupational Health, http://www.ttl.fi/en/Pages/default.aspx

“Finnish Institute of Occupational Health”, dünyanın çeşitli yerlerindeki problem ve çözümleri anla-tan mükemmel İngilizce magazin dergileri yayınlamaktadır. Bunlar:

The African Newsletter on Occupational Health and Safety The Asian-Pacific Newsletter on Occupational Health and Safety TheBarentsNewsletteronOccupationalHealthandSafety(İngilizceveRusça)

• Alli B. Fundamental Principles of Occupational Health and Safety. Geneva, International Labour Office, ILO Publications, 2001.

• Bark K, macho A, Weick V, Miller J, Tischer M, Vosseler CH, Scholaen S, Kürzinger E, Steinberg R, Wendland M. Chemical Management Guide for Small and Medium Sized Enterprises. Eschborn/Bonn, Deutsche Gesellschaft Für Technische Zusammenarbeit (GTZ) GmbH., German Federal Ministry for Economic Cooperation and Development (Hrsg.), 2008. On-line at:

http://www.mtpinnacle.com/pdfs/Guide_E_300708.pdf. This guide was first produced for use in Indonesia

• Elgstrand, K., and Petersson, N.F., editors. Occupational Safety and Health for Development. Stockholm (Sweden), KTH (Royal Institute of Technology), 2009. Bizimkitabımızıokuduktansonradahafazlabilgiedinmekistiyorsanız,bukitapiyibiradımdır.Kitap800sayfadanfazladırveonlineolarakşuadrestenteminedilebilir: http://kth.diva- portal.org/smash/get/diva2:465599/FULL TEXT01

75

Tanımlar ve Kullanılan Kelimeler

Kullandığımız kelimeler hakkında. Bu rehber, uzman olmayan kişiler için yazılmıştır. Teknik bir dil kullanmaktan uzak durulmuş ve çevirisi kolay olsun diye kelimeler basit tutulmuştur. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak, internet, kitaplar ve makaleler okumaya başladığınızda, farklı İngilizce kelimelerin kullanıldığını göre-bilirsiniz.

Bu bölümde, diğer kaynakları okumanızda size yardımcı olması için, iş sağlığı ve güvenliği alanında yaygın olarak kullanılan bir kelime reh-beri sunulmaktadır:

AkutHerhangi bir yaralanma, hastalık ya da diğer bir olayın hemen meydana gelmesidir. Bir işçinin merdivenden düşüp ayak bileğini kırması, bir “akut” yaralanmadır.

Aşırı MaruziyetBiz bu kelimeyi, maruziyetin olması gereken-den fazla olduğunu ifade için kullanıyoruz. Bir işçinin, OEL ya da diğer standartların ya da sağlık sorunlarına neden olduğu iyi bilinen düzeyin üzerinde bir kimyasala ya da gürültü gibi fizik-sel tehlikeye maruz kalması buna örnektir. Bu kelime gereklidir, çünkü işyerinde bulu-nan herkes kimyasallara ve gürültüye değişik

düzeylerde “maruz” kalır, fakat düşük düzeyde maruziyet sağlık için bir risk oluşturmaz.

En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliği*• Çocukların alım-satımı ve ticareti, borç

karşılığı veya bağımlı olarak çalıştırılması ve askeri çatışmalarda çocukların zorla ya da zorunlu tutularak kullanılmasını da içerecek şekilde zorla ya da mecburî çalıştırılmaları gibi kölelik ve kölelik benzeri uygulamaların tüm biçimlerini;

• Çocuğun fahişelikte, pornografik yayınların üretiminde veya pornografik gösterilerde kullanılmasını, bunlar için tedarikini ya da sunumunu;

• Çocuğun özellikle ilgili uluslararası anlaş-malarda belirtilen uyuşturucu maddelerin üretimi ve ticareti gibi yasal olmayan faali-yetlerde kullanılmasını, bunlar için tedari-kini ya da sunumunu;

• Doğası veya gerçekleştirildiği koşullar iti-bariyle çocukların sağlık, güvenlik veya ahlaki gelişimleri açısından zararlı olan işi kapsar.

__________

* Kötü Şartlardaki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanmasıve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Acil ÖnlemlerSözleşmesi(182NoluILOSözleşmesi)

• Guidotti, T.L., editor. Global Occupational Health. London and New York, Oxford University Press, 2011. Bukitap,doktorvehemşiregibisağlıkprofesyonelleriiçindir.Çalışanlarınızıtedaviedenhe-kimeverebilirsiniz.

• International Labour Organization. Guidelines on occupational safety and health management sys-tems. Geneva, ILO, 2001.

• Levy, B., Wegman, D., Baron, S. L., and Sokas, R. Occupational and Environmental Health: Recog-nizing and Preventing Disease and Injury. London and New York, Oxford University Press, 2010. Eğerbizimkitabımızıokuduktansonradahafazlabilgiedinmekistiyorsanız,dahasonrakiaşamaiçinbukitapiyibiradımdır.


76


Gazlar ve inhalantlarBurada kullanıldığı gibi, çoğunlukla gaz for-munda ve havada bulunan ve solunumla (in-halasyon) vücuda giren kimyasallardır. Bir kimyacı, gaz, duman ve buhar arasında daha detaylı ayırımlar yapabilir, fakat biz bu kitapta konuyu basit tutmaya çalıştık.

Güvenlik

Bu kavram İngilizcede iki kelime ile, “Safety” ve “Security” kelimeleri ile ifade edilir. Oysa Türkçe dahil bir çok dilde bu kelimeler aynı anlamdadır (örneğin, Türkçede “güvenlik” ya da “emniyet”, İspanyolca “seguridad”, Fransızcada “securite”). İngilizcede, “safety” kelimesi, istenmeyen şeylerin gerçekleşme ihtimalinin düşürülmesini, yani yüksek düzeyde koruma/korunma anlamını taşır (Bu kelimeyi biz bu kitapta böyle kullandık). İngilizcede “security” kelimesi ise genellikle kasıtlı yaralama, şiddet ya da hırsızlık olaylarından yüksek düzeyde koruma/korunma anlamına gelir.

KazaBiz bu kelimeyi burada, birşeyler yanlış gittiğinde meydana gelen yaralanma için kullandık, fakat yaralanma olmayıp bazı şeyler tahrip olduğunda da kullanılır. Kaza kelimesi İngilizcede meslek sahipleri için sorunlu bir kelimedir, çünkü bir çok insan bu kelimenin anlamını “biz ne yaparsak yapalımmeydanagelecek olaydır” şeklinde öğrenmişlerdir. Açıkçası, biz öyle düşünmüyoruz, çünkü ka-zalar önlenebilir olaylardır. Biz “yaralanmailesonuçlanan olay” ifadesini kullanmak yerine bu kelimeyi kullanmaya devam etmeyi tercih ettik, çünkü anlaşılması çok daha kolaydır.

Kirletici (Kontaminant)Bir ortamda, normalde bulunmayan bir kim-yasal veya madde ya da bulunması beklenen fakat istenmeyen, az miktardaki kimyasal ya da ürün.

KronikHerhangi bir yaralanma, hastalık ya da diğer bir olayın, kalıcı olması ya da uzun zaman sürme-

sidir. Bir işçinin asbest solumaya bağlı olarak asbestozis hastası (asbestin sebep olduğu akciğer hastalığı) olduğunda, asbestozis işçinin kalan bütün yaşamı boyunca sürecektir ve bu “kronik” bir hastalıktır. Kanser (asbest de buna neden olabilir), her zaman kronik hastalık olarak değerlendirilir.

MaruziyetBizim bu kitapta kullandığımız şekli ile maru-ziyet, tehlike ile temas halinde olmaktır. Kim-yasallar için bunun anlamı, solumak, ağızdan almak ya da deri yolu ile emilmesidir (absorbe etmek). Güvenlik tehlikeleri için anlamı, yüksek yaralanma riski olan bir yerde, konumda ya da pozisyonda olmaktır. Biyolojik ajanlar (faktör-ler) için, (biz bu kitapta “İş Yaşamında Kırılgan Gruplar” bölümündeki kronik hastalıklar bahsi hariç çok fazla tartışmadık), enfeksiyona ne-den olabilecek bir mikrobun ya da allerjiye ne-den olabilecek bir maddenin vücuda girmesi anlamını taşır. Stres için anlamı, bir işyerinde ya da bir ilişkide işçilerin, yerine getirilmesi zor psikolojik talep baskısı altında olmasıdır. İşyerlerinde bulunan herkes, az miktarlarda kimyasallara “maruz” kalır, bu nedenle, olması gerekenden daha fazla maruz kalındığında “aşırı maruziyet” kelimesi kullanılır.

MinerallerBiz bu kelimeyi, doğal olarak oluşmuş, sıklıkla kristal yapıdaki, maddeler anlamında kullandık.

OEL (Mesleki Maruziyet Düzeyi – Occupational Exposure Level)

Mesleki Maruziyet Düzeyi, bazı ülkelerde işçilerin kimyasal ya da fiziksel tehlikelere maru-ziyetlerini sınırlayan bir standarttır. Örneğin, Avrupa Birliğinde, kimyasallar için izin ve-rilen maruziyet düzeyi Direktif 2006/15/EC’de (şu anda hala tamamlanmamıştır, çünkü her ülkenin yasaları hala geçerlidir) listelenmiştir ve “Mesleki Maruziyet Limit Değerleri” olarak adlandırılır. Bunlar çoğunlukla 8 saatlik ortala-malara göre belirlenir ve bu nedenle bir vardiya için geçerlidirler ve kronik etkilere karşı korur-lar. Kısa dönem maruziyet düzeyleri, genel-likle akut etkili kimyasallardan korumak için 15

77


dakikalık süreye göre belirlenir. Bir çok ülke-nin, herhangi bir zaman diliminde meydana gelmesine izin verilebilecek en yüksek maru-ziyeti sınırlamak üzere, maksimum izin verile-bilir konsantrasyon (MAK – Maximum Allow-able Concentrations) ya da “tavan” standartları vardır. Farklı ülkelerin farklı sistemleri vardır, fakat yıllar içinde birbirlerinin uygulamalarını alarak birbirlerine benzer hale gelmişlerdir.

PostürPostür, vücut uzuv ve bölgelerinin pozisyon-larının, kendilerine bitişik segmente ve vücut bütününe oranlandığında en sağlıklı ve eklem ve diğer dokulara zarar vermeyecek ve ko-ruyacak şekilde doğru ve dengeli şekilde durmasıdır.

RiskBizim kullandığımız şekli ile “Risk”, isten-meyen şeylerin gerçekleşme ve sonuçlarının ne kadar kötü olabileceği ihtimalidir. Riskdeğerlendirmesi, istenmeyen şeyin nasıl gerçekleşebileceğinin ve ne sıklıkla meydana gelebileceğinin anlaşılmaya çalışılmasıdır; ve risk yönetimi, bunun meydana gelmesinin nasıl önlenebileceği ya da meydana gelme ihtimalinin nasıl azaltılabileceği üzerindeki çalışmalardır. “Risk” kelimesi konusunda uygu-lamada sorunlar vardır, çünkü bir çok dilde bu kelimenin eşdeğeri/karşılığı yoktur. Burada ana fikir, bazı istenmeyen ciddi sonuçların/olayların gerçekleşme ihtimali ya da şansıdır.

SonuçBir sebebin/etkenin eylemi sonucu meydana gelen şeydir. İş sağlığı ve güvenliği alanında bunun anlamı genellikle, bir tehlikenin ey-lemi sonucu meydana gelen yaralanma ya da hastalıktır.

TehlikeBu kelimeyi biz de profesyonellerin kullandığı aynı anlamda kullanıyoruz. Tehlike, kendi-sine “maruz” kalana (onunla temas edildiği anlamına gelir) zarar veren şeydir. Tehlikeler, fiziksel (gürültü ya da ısı gibi enerji formları),

mekanik (koruyucusuz çalışan testere), kim-yasal (Bölüm 5’te bir çok örnek bulabilirsiniz), biyolojik (hastalığa neden olan mikroplar ya da astım gibi allerjik reaksiyonlara neden olan maddeler) ya da psikososyal (en önemlisi, Stress – Bkz. Bölüm 4) olabilir.

ToksikToksisite, bir şeyin ne kadar zehirli olduğundan daha öte anlam taşıyan bir kavramdır. Bir kimyasalın, vücudun ona karşı ilk olarak nasıl tepki verdiğinden, akut zehirlenme belirti-lerinin gelişmesine kadar, vücut üzerinde sa-hip olduğu bütün etki yelpazesini ifade eder. “Toksikmadde”, bir çok insanın “zehir” diye isimlendirdiği, hastalığa neden olan ya da doğrudan ya da dolaylı olarak sağlığa olumsuz etkileri olan kimyasal maddeye denir.

Uyumlandırma (Akomodasyon)Uyumlandırma, engelli bir kişiye, işini ya-pabilmesi için yapılan düzenlemeye ya da sağlanan desteğe denir. Örnekleri Bölüm 7’de verilmiştir. Uyumlandırma çalışmalarının büyük bir kısmının hiç bir maliyeti yoktur ya da çok ucuzdur. Bazen, herkesin (sağlam kişilerin de) verimliliğini artıracak kadar çok etkili olurlar.

Zehir (Poison)Zehir, hastalığa neden olan kimyasal mad-delere denir. Profesyonel literatürde, sıklıkla, “toksisite” kelimesini göreceksiniz. “Toksik” zehirleyebilen anlamındadır ve “toksisite” keli-mesi, “zehirlenme”den daha geniş ve kapsayıcı bir anlama sahiptir. Çünkü, açıkça görülmey-en, vücut üzerindeki bir çok etkiyi kapsar. Ze-hirlenme akut olabilir, yani hızla gelişir ya da kronik olabilir, yani zaman içinde gelişir. Ze-hirlenme “reversibl-geri dönüşümlü” olabilir, yani etkisi kısa sürer ve kişi bu durumu atlata-cak (iyileşecek) demektir, ya da “irreversibl-geri dönüşümsüz” olabilir, kişi uzun dönem ya da yaşam boyu zararın etkisinde kalacak demektir ya da diğer bir deyişle etkesi “kronik”tir. Zehirl-er üzerinde çalışan profesyonel toksikolojistler, zehir kelimesinden daha çok “toksik madde” kelimesini kullanırlar.

78


Bu terimlerin anlamlarını vermemizin amacı, ucuza ya da ücretsiz olarak dağıtılan ve okunması kolay bir tarzda yeni baskıları yapılan bu rehberin doğru kullanıldığından emin olmaktır. Bu rehberi, internetten indire-bilir, kağıt çıktısını alabilir ve hiçbir kısıtlama olmadan kullanabilirsiniz.

Ancak, bu kitabı basmayı, tercüme etmeyi ve dağıtmayı düşünüyorsanız ICOH’tan izin al-mak zorundasınız. Bunu kolayca yapabilirsiniz. Hemen, kitabın ne amaçla kullanılacağını anla-tan bir teklif (mektup formatında) hazırlayın ve “[email protected]” adresine gönderin.

İzin kararı genellikle bir hafta içinde verilmek-tedir. Teklif mektubunuz aşağıdaki sorulara ce-vap vermelidir:

a) İsteği yapan kimdir? (Şirket mi, devlet ku-rumu mu, sanayi derneği/vakfı mı, sendika mı, bir okul mu?)

b) Kitabın ülkedeki dağıtımından kim sorumlu (sponsor) olacaktır. Sponsoru tanımlayın: Bir sivil toplum kuruluşu (NGO) mu? Ticaret odası mı? Devlet kurumu mu?

c) Kitabın baskı ücretini kim ödeyecek ve kaç adet basılacaktır?

d) Kitap ücretli mi satılacaktır? Eğer parayla satılacaksa fiatının ne olacağını ve kitabın dağıtımının yapılacağı ülkede bir saatlik işçi ücretinin (karşılaştırma için) ne kadar olduğunu belirtiniz. (ICOH, kitabın ücretsiz olarak alınabilmesini tercih eder).

e) Kitap kimlere verilece ve hedef kitleye nasıl dağıtılacaktır?

f) Tercüme düşünülüyorsa, hangi dile tercüme edilecektir?

g) Kitabın/rehberin etkisi nasıl değerlendirile-cektir? Bu rehberi kullanmadan önceki kaza/yaralanma oranları ve rehberi kullandıktan sonraki kaza/yaralanma oranları izlenecek midir? Kitabı alanların görüşleri alınacak mıdır? İşyerleri ziyaret edilecek midir?

Tercümenin ya da kitap halinde basılmış şeklinin sponsoru olarak, tercümenin kişisel ya da politik yorumlar eklemeden orijinal metne sadık kalarak ve en iyi şekilde yapılacağını, tercümenin ve basılmış kitabın taranmış bir

kopyasını [email protected] adresine göndermeyi kabul ettiğinizi belirtmelisiniz. Ya da 5 adet basılmış kitabı aşağıdaki adrese gönderebilirsi-niz:

The International Commission on

Occupational Health c/o INAIL,

Italian Workers’ Compensation Authority

Department of Occupational Medicine

(formerly ISPESL)

Via Fontana Candida 1

I-00040 Monteporzio Catone (Rome, Italy)

Lütfen, tercümeleri ya da basılı kitapları, hazırla-dıktan ya da baskıdan hemen sonra, inceleme ve kalite kontrolü için, gönderiniz. Kopyalar, tercüme edildikleri dilde dağıtılacakları format-la tamamen aynı olmalıdır.

Yeni baskıyı renkli olarak basmak mümkün değilse, lütfen Bölüm 5’teki bütün tablolarda beyaz zemin üzerine siyah harfler kullanın. Gri tonlar kullanmayı denerseniz, renkli zemin üz-erinde harfler baskıda iyi çıkmayacaktır.

TeşekkürBu kitabın orijinal hali, George Washington Üni-versitesi Halk Sağlığı ve Sağlık Bi-limleri Okulu bahar 2004 mezunu öğrenciler tarafından, Pro-fessor Tee L. Guidotti, MD, MPH, DABT’nin ders olarak verdiği Halk Sağlığı 243 “Çevre Sağlığı Uygulaması” kursu dönem projesi olarak yazılmıştır. Bu projenin seçilmesinin nedeni, bu öğrencilerin global sağlık ve iş sağlığı konusun-da olağanüstü derin deneyime sahip olmaları ve uzaktan eğitim ve erişkin eğitimi konusunda gerçek yetenek sergilemeleridir.

Bu proje, kitabın yeniden yazılması, edit edil-mesi ve yayılması dahil, iş sağlığı uzmanlarının dünyada en eski ve en büyük organizasyonu olan ”Scientific Committee on Occupational Health and Development (SCOHDev) of the International Commission on Occupational Health (ICOH)” tarafından desteklenmiştir.

Onlar, projenin amaç ve misyonunu destekleseler de bu kitapta belirtilen özel görüşler yazarlara aittir. SCOHDev, ICOH ya da bu kitabın geliştirilmesi ve dağıtımında fi-nansal katkı sağlayan bölgesel dağıtımcıların

79


destekleri, yazarların bu kuruluşlar tarafından onaylandıkları anlamına gelmemekte ve yazar-lar onların politikalarını temsil etmemektedirler.

Bu kitabın kalitesine ve tamamlanmasına çok çeşitli şekillerde katkı sağlayan aşağıdaki isim-lere teşekkür ederiz:

• Tayseer El-Faki Mustafa, Health and Eco-nomic Solutions (London, UK)

• Julietta Rodríguez-Guzman, Universidad El Bosque (Colombia)

• Seiffedin Ballal, University of Dammam (Saudi Arabia)

• René Mendes, Federal University of Minas Gerais, retired (São Paolo, Brazil)

• Shyam Pingle, Chair, ICOH SC on Occu-pational Health & Development and Past President, Indian Association of Occupa-tional Health (Mumbai, India)

• Charles Levenstein, University of Massachu-setts Lowell (Massachusetts, USA)

• Fu Hua, Fudan University (Shanghai, Chi-na)

• Rose Decnodder, RASP Job Site Safety Con-sulting (Calgary, Alberta, Canada)

• Sasan Beheshti, Australia

• Craig Karpilow, Workplace Medical Cor-poration (Hamilton, Ontario, Canada)

• Kathy Kirkland, Association of Occupation-al and Environmental Clinics (Washington, USA)

• Sikuade Jagun, Secretary of the Internation-al Triathlon Union Sustainability Commis-sion (Lagos, Nigeria)

• Katula Y usuf Matovu (Kampala, Uganda)

• Eduardo Marinho Barbosa (Salvador, Ba-hia, Brazil)

• Ezequiel López (Quilmes, Argentina)

• Kristina Gunnarson, University of Uppsa-la (Uppsala, Sweden)

• Daniela Bleck, German Federal Institute for Occupational Safety and Health (Dort-mund, Germany)

Documents

SAĞLIKLI VE GÜVENLİ BİR İŞYERİ OLUŞTURMAK Guide Turkish Transl… · eğitimi, kötü şeylerin olmasını daha ilk etapta önleyebilir. Unutulmamalıdır ki, bütün işle-ilgili