saqarTvelosa da msoflios geografia 9 · 2019. 11. 12. · 5 erovnuli saswavlo gegmis mixedviT IX klasSi `saqarTvelos geografia~ mTeli wlis ganmavlobaSi iswavleba, kviraSi 2 saaTi

maia bliaZe gia Wanturia

daviT kereseliZe

saqarTvelosa da msoflios

geografia 9

maswavleblis wigni

maia bliaZe

gia Wanturia

daviT kereseliZe

saqarTvelosa da msoflios geografia

maswavleblis wigni

pirveli gamocema, 2012

redaqtori: diana yasumaSvili

damkabadonebeli: lado lomsaZe

ydis dizaineri: naTia kvaracxelia

ISBN 978-9941-15-612-0

saxelmZRvanelo © maia bliaZe, gia Wanturia, daviT kereseliZe

yvela ufleba daculia

Sps `bakur sulakauris gamomcemloba~

misamarTi: daviT aRmaSeneblis 150, Tbilisi 0112

tel.: 291 09 54, 291 11 65

elfosta: [email protected]

www.sulakauri.ge

Maia Bliadze

Gia Chanturia

David Kereselidze

Geography 9

Teacher’s book

© Bakur Sulakauri Publishing, 2012

Tbilisi, Georgia

Sinaarsi

I. Sesavali ----------------------------------------------------------------------------------- 4

II. zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi ------------------------------------------------6

III. erovnuli saswavlo gegma -------------------------------------------------------------- 7

IV. saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnul saswavlo gegmasTan ----------------- 12

V. meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis ------------------------------------17

VI. komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo paragrafebze ----------------------41

VII. sanimuSo gakveTilebis scenarebi ---------------------------------------------------43

VIII. moswavlis wignSi mocemuli davalebebis pasuxebi -------------------------------61

Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi -------------------------------------------------89

IX. Sefaseba da TviTSefaseba -------------------------------------------------------------93

X. damatebiTi masalebi -------------------------------------------------------------------105

XI. damatebiTi literatura-------------------------------------------------------------112

4

I. Sesavali

saqarTvelos geografia saqarTvelos istoriasTan da QqarTul enasTan erTad kanonSi

`zogadi ganaTlebis Sesaxeb~ umniSvnelovanes da prioritetul zogadsaganmanaTleblo dis-

ciplinadaa aRiarebuli. Ees bunebrivia, radgan swored saqarTvelos geografiam momij nave

sagnebTan erTad unda Seasrulos umTavresi roli da uzrunvelyos iseTi momavali Taobis

aRzrda, romelic aqtiur monawileobas miiRebs qveynis sazogadoebriv-politikur cxovre-

baSi, eqneba maRali samoqalaqo cnobiereba da mzad iqneba damoukidebeli moqmedebisaTvis.

`saqarTvelos geografiis~ saxelmZRvanelos mTavari mizania, moswavleSi gaaRvivos in-

teresi sakuTari qveynis bunebrivi garemos mimarT da xeli Seuwyos geografiuli codnis

SeZenas, rac informaciis aTvisebasTan erTad iseTi specifikuri da zogadi unar-Cvevebis

Camoyalibebas gulisxmobs, rogoricaa sivrcesa da droSi orientacia, problemis gaazreba

da gadaWra, movlenebs Soris mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgena, SemoqmedebiToba, in-

formaciis moZieba da gamoyeneba Tu sxva.

amavdroulad, saxelmZRvanelom unda uzrunvelyos moswavleTa sivciT-droiTi, anali-

tikuri da sistemuri azrovnebis ganviTareba, maTi patriotuli aRzrda, daexmaros maT aRi-

q van samyaro mTlianobaSi da gansazRvron saqarTvelos adgili msoflio procesebSi.

`saqarTvelos geografiis~ saxelmZRvanelo mimarTulia iseTi miznebis misaRwevad,

rogoricaa moswavleebSi geografiuli, garemosdacviTi da ekonomikuri azrovnebis Camoya-

libeba, politikuri kulturis formireba, sakuTari qveynis bunebis mravalferovnebisa da

socialur-ekonomikuri ganviTarebis Taviseburebebis Sesaxeb warmodgenis Seqmna, maTi Se-

dareba sxva qveynebis analogiur maCveneblebTan da msgavseba-gansxvavebis dadgena.

saxelmZRvanelo `saqarTvelos geografia~ moicavs 5 nawils da 60-mde Temas.

saxelmZRvanelos Sinaarsi (sagakveTilo Temebi) SesabamisobaSia erovnuli saswavlo gegmiT

gaTvaliswinebul misaRwev Sedegebsa da indikatorebTan.

saxelmZRvanelos mTavari SemecnebiTi saganmanaTleblo funqciaa, moswavlem mSobli-

uri qveynis bunebis, mosaxleobis, meurneobis Tu sxva mniSvnelovani Temebis Sesaxeb mii-

Ros iseTi codna, romelic mas momaval praqtikul saqmianobaSi gamoadgeba. xels Seuwyobs

zogadgeografiuli kulturis Camoyalibebas, agreTve garemomcveli samyarosadmi faqizi

da pasuxismgebliani damokidebulebis Seqmnas.

aRniSnuli saxelmZRvanelo, vimedovnebT, rom iqneba rogorc codnis SeZenis saSualeba,

aseve umTavres rols Seasrulebs moswavleTa qcevis modelebis formirebis procesSi. Ees

ki xels Seuwyobs moswavleebs, rom maT sworad gansazRvron TavianTi adgili bunebriv, so-

cialur da kulturul struqturebSi sxvadasxva – lokalur, regionalur da globalur

doneebze.

IX klasis saxelmZRvanelos `saqarTvelos geografiis~ maswavleblis wignis mizania, mas-

wavleblebs gaacnos saxelmZRvanelos funqcia, gakveTilebis agebis principebi, struqtura

da swavlebis interaqtiuri meTodebi, agreTve maT Seuqmnas warmodgena gakveTilebis dageg-

mvis nimuSebsa da sagakveTilo scenarebze.

maswavleblis wignis umTavresi mizania, daexmaros maswavlebels Tanamedrove gakveTi-

lis dagegmvasa da CatarebaSi. Tumca unda aRiniSnos, rom Cven mier SemoTavazebuli meTo-

duri rekomendaciebi maT Tavisi Sexedulebisamebr SeuZliaT gamoiyenon.

5

erovnuli saswavlo gegmis mixedviT IX klasSi `saqarTvelos geografia~ mTeli wlis

ganmavlobaSi iswavleba, kviraSi 2 saaTi. maswavlebels, saxelmZRvanelos Sinaarsidan gamom-

dinare, rCeba sarezervo dro, romelsac sxvadasxva aqtivobebisa da damoukidebeli muSao-

bisTvis gamoiyenebs.

saxelmZRvanloSi teqstur gakveTilebs darTuli aqvs mravalferovani kartografiuli

masala (sqematuri rukebi, naxazebi, cxrilebi, diagramebi, sqemebi da sxv.). ilustraciebi

(fotosuraTebi, aerofotosuraTebi) da Tematuri masala (saintereso movlenebi, cnobebi,

faqtebi).

TiToeul Temas Tan axlavs savarjiSoebi, davalebebi da sxva aqtivobebi, romelTa mniS-

vnelovani nawili sruldeba klasSi, gakveTilze, nawili ki gamiznulia saSinao davalebis-

Tvis.

kiTxva-davalebebi da savarjiSoebi daexmareba moswavleebs, ganaviTaron TavianTi

SesaZleblobebi informaciis moZiebisa da damuSavebis kuTxiT; gaxdnen cnobismoyvareni;

Tavis Tavs dausvan kiTxvebi da sxv. msgavsi aqtivobebi Camouyalibebs moswavleebs varaudis

gamoTqmisa da warmosaxvis, agreTve damoukidebeli da kritikuli azrovnebis unars, mimar-

Tavs maT fiqrisa da msjelobisaken, ganuviTarebs informaciis moZiebis, klasificirebis,

analizisa da sakuTari azris dasabuTebis unarebs.

6

II. zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi

saqarTveloSi zogadi ganaTlebis sistema miznad isaxavs, Seqmnas xelsayreli pirobebi erovnuli da zogadsakacobrio Rirebulebebis matarebeli, Tavisufali pirovnebis Camo-yalibebisaTvis.

amasTan erTad, ganaTlebis sistema uviTarebs mozards gonebriv da fizikur unar-Cvevebs, aZlevs saWiro codnas, amkvidrebs jansaRi cxovrebis wess, moswavleebs uyalibebs liberalur da demokratiul Rirebulebebze damyarebul samoqalaqo cnobierebas da ex-mareba maT ojaxis, sazogadoebisa da saxelmwifos winaSe sakuTari ufleba-movaleobebis gacnobierebaSi.

saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistemaSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze mozardma unda SeZlos:

a) qveynis interesebis, tradiciebisa da Rirebulebebis mimarT sakuTari pasuxismgeblobis gaazreba:

saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards unari, rom sworad gansazRvros saku-Tari qveynis saxelmwifoebrivi, kulturuli, ekonomikuri da politikuri interesebi da misces mas sasikeTo gadawyvetilebaTa miRebisa da aqtiuri moqmedebis SesaZlebloba;

b) bunebrivi garemo pirobebis SenarCuneba da dacva: mozardma unda icodes, ra bunebriv garemoSi cxovrobs, ra ziani SeiZleba miayenos gare-

mos adamianis ama Tu im moqmedebam, rogor SeinarCunos da daicvas bunebrivi garemo; g) teqnologiuri Tu sxva inteleqtualuri miRwevebis efeqtianad gamoyeneba; in

formaciis mopoveba, damuSaveba da analizi: dRes, rodesac adamianisaTvis misawvdomia didi moculobisa da sxvadasxva Sinaarsiis in-

formacia, misi efeqtianad gamoyenebis unari sasicocxlo mniSvnelobas iZens. mozards unda ESeeZlos ara mxolod informaciis mopoveba, aramed misi Sefasebac Sinaarsis, daniSnulebisa da xarisxis mixedviT, dasaxuli miznebisaTvis misi gamoyenebis formebis gansazRvra; teq-nologiuri miRwevebis efeqtiani gamoyeneba yoveldRiuri cxovrebis, muSaobis, inteleq-tualuri Tu sulieri moRvaweobis pirobebis gasaumjobeseblad;

d) damoukideblad cxovreba, gadawyvetilebebis miReba: saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards pirad, ojaxur da sazogadoebriv cxov-

rebaSi damoukidebel gadawyvetilebaTa miRebis unar-Cvevebi; e) iyos Semoqmedi, Tavad Seqmnas Rirebulebebi da ar icxovros mxolod arsebulis xarjze: saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos mozardis im unar-Cvevebis ganviTareba, rome-

lic miscems mas saSualebas, ukve arsebuli gamocdileba da miRwevebi gamoiyenos axali ma-terialuri, inteleqtualuri Tu sulieri Rirebulebebis Sesaqmnelad;

v) sakuTari SesaZleblobebisa da interesebis uwyveti ganviTareba mTeli cxovrebis ganmavlobaSi da maTi maqsimaluri realizeba, rogorc qveynis SigniT, ise mis sazRvrebs gareTac;

saskolo ganaTlebam unda Camouyalibos mozards uwyveti ganviTarebis, mTeli cxovre-bis ganmavlobaSi axali codnisa da Cvevebis damoukideblad SeZenis unari, raTa SeZlos sakuTari SesaZleblobebisa da sulieri midrekilebebis adekvaturad gansazRvra da amis mixedviT sazogadoebriv cxovrebaSi sakuTari adgilis damkvidreba.

mozardi mzad unda iyos, arCevani gaakeTos momavali ganaTlebisa da SromiTi saqmiano-bisaTvis;

z) komunikacia individebTan da jgufebTan: saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos, rom sazogadoebis momaval wevrebs ganuvi-

Taros zogadi sakomunikacio unar-Cvevebi (wera, kiTxva, metyveleba, mosmena), saorganiza-cio da jgufuri muSaobis Cvevebi, maT Soris imaT, visTvisac saqarTvelos saxelmwifo ena mSobliuri ar aris;

T) iyos kanonmorCili, toleranti moqalaqe: dRevandel dinamikur, eTnikur da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoe-

bis funqcionirebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTi-erTgagebisa da urTierTSemecnebis Cvevebi. skolam unda gamoumuSaos mozards adamianis uflebebis dacvisa da pirovnebis pativiscemis unari, romelsac igi gamoiyenebs sakuTari da sxvisi TviTmyofadobis SesanarCuneblad. mozards unda SeeZlos adamianis arsebiTi uflebebis Sesaxeb miRebuli Teoriuli codnis ganxorcieleba da am principebiT cxovreba.

7

III. erovnuli saswavlo gegma

saqarTvelos geografia

IX klasi

wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT

რუსული მმართველობის დამყარება იმერეთის დაპყრობა აჯანყებები რუსეთის წინააღმდეგ საუკუნის პირველ მესამედშიავტოკეფალიის გაუქმება აჯანყებები წ შეთქმულება

საქართველო რუსეთ თურქეთ რუსეთ ირანის ომებში და მისი შედეგები რუსეთის იმპერიის დემოგრაფიული სოციალურიდა ეკონომიკური ექსპანსიის შედეგები საქართველოში

ცვლილებები რუსეთის იმპერიის კოლონიალური მმართველობის სისტემაში მიხეილ ვორონცოვიმთავარმართებლობიდან მეფისნაცვლობისკენ

თერგდალეულები

ბატონ ყმობის გაუქმება ს იანი წლების რეფორმები

სამთავროების გაუქმება

რევოლუციური მოძრაობა რუსეთში და საქართველოა პოლიტიკური პარტიები რევოლუციები რუსეთში და საქართველობ პირველი მსოფლიო ომი და ეროვნული საკითხიგ საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადება

ქართული კულტურა საუკუნესა და საუკუნის დასაწყისში

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკაა საშინაო პოლიტიკა და პირველი კონსტიტუციაბ ბრძოლა სეპარატიზმის წინააღმდეგგ საგარეო პოლიტიკა საქართველო და ერთა ლიგა ურთიერთობა რუსეთთან

ქართველი ხალხის ბრძოლა საბჭოთა რუსეთის წინააღმდეგ წლებში საბჭოთა ხელისუფლების პირველ წლებში

საქართველოს საბჭოთა იმპერიაში მსოფლიო ომებს შორის პერიოდში

მეორე მსოფლიო ომი და საქართველო

საქართველო სსრკ ში საუკუნის მეორე ნახევარშიწ მარტი წლის გამოსვლები საქართველოში

ეროვნული მოძრაობის აღმავლობა

საბჭოთა კავშირის დაშლა

დამოუკიდებელი საქართველოდამოუკიდებლობის გამოცხადება წლის სახელმწიფო გადატრიალება ბრძოლა სეპარატიზმის წინააღმდეგ ვარდებისრევოლუცია

საუკუნის ქართული კულტურა

საქართველოს ინტეგრაცია ევროსტრუქტურებში

საჭირო თვალსაჩინოებები თემატური ისტორიული რუკები

კლასიგეოგრაფია საქართველოს გეოგრაფია

სტანდარტი

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვით

დრო და სივრცე გარემო და ეკონომიკა გარემო და სოციალური სისტემები

გეო.IX.1. მოსწავლეს შეუძლია რუკების და სხვა თვალსაჩინოებების (ფოტოები,

გრაფიკები, ცხრილები, დიაგრამები

და სხვა) დახმარებით დაახასიათოს

ადგილი, მოვლენა და პროცესი;

შეადგინოს თემატური რუკები.

გეო.IX.2. მოსწავლეს შეუძლია განიხილოს საქართველოს

მდებარეობა და დაადგინოს

ქვეყნისათვის მისი მნიშვნელობა.

გეო.IX.3. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს და გაანალიზოს საქართველოს ბუნებრივი

პირობები.

გეო.IX.4. მოსწავლეს შეუძლია დაუკავშიროს

საქართველოს ძირითადი ბუნებრივი და ანთროპოგენული ლანდშაფტები მათ სამეურნეო

გამოყენებას.

გეო.IX.5. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს

საქართველოში გეოეკოლოგიური პრობლემების

წარმოქმნის ბუნებრივი და ანთროპოგენური

წყაროები.


საქართველოში მეურნეობის სტრატეგიული

დარგები და მათი განვითარების პერსპექტივები.


საქართველოს ადგილი მსოფლიოში

სოციალურ-ეკონომიკური პარამეტრების

მიხედვით.

გეო.IX.8. მოსწავლეს შეუძლია მოსახლეობის დემოგრაფიული

მაჩვენებლებისა და დინამიკური

მახასიათებლების დაკავშირება ქვეყნის

ეკონომიკურ აქტივობასთან.

გეო.IX.9. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს საქართველოს მოსახლეობის

მიგრაციისა და ურბანიზაციის პროცესები

და გამოთქვას ვარაუდები მომავალთან

დაკავშირებით.

გეო.IX.10. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს ქართულ ტრადიციები

გეოგრაფიულ თავისებურებებთან

მიმართებაში.

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და მათი ინდიკატორები

მიმართულება: დრო და სივრცე

გეო.IX.1. მოსწავლეს შეუძლია რუკების და სხვა თვალსაჩინოებების (ფოტოები, გრაფიკები, ცხრილები, დიაგრამები და სხვა) დახმარებით

დაახასიათოს ადგილი, მოვლენა და პროცესი; შეადგინოს თემატური რუკები.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

47. აანალიზებს რუკების, გრაფიკების, ცხრილების, დიაგრამების და სქემების საშუალებით წარმოდგენილ გეოგრაფიულ

ინფორმაციას;

48. ფოტოების მიხედვით აანალიზებს საქართველოს პეიზაჟებს;

49. საკოორდინატო ბადის გამოყენებით განსაზღვრავს საქართველოს მნიშვნელოვანი გეოგრაფიული ობიექტების და ადმინისტრაციული ცენტრების მდებარეობას;

50. საკვლევი მიზნის გათვალისწინებით მოიძიებს და საჭიროებისამებრ იყენებს შესაბამის თემატურ რუკებს;

51. ერთი და იმავე ადგილის სხვადასხვა თემატური რუკის შეჯერების საფუძველზე ატარებს კომპლექსურ ანალიზს (მაგ.

ფიზ.გეოგრაფიული, მოსახლეობის, სოფლის-მეურნეობის სპეციალიზაციის რუკები);

52. მოძიებული ინფორმაციის საფუძველზე ადგენს საქართველოს თემატურ რუკებს (სამხარეო, ისტორიულ-გეოგრაფიული

პროვინციები, მოსახლეობის სიმჭიდროვე, ძირითადი რელიგიების გავრცელება და სხვა); სტატისტიკური ინფორმაციის საფუძველზე ადგენს სხვადასხვა სირთულის ნახაზებს (გრაფიკი, დიაგრამა და სხვა); ჯგუფური მუშაობისას თითოეული ჯგუფი ირჩევს სხვადასხვა ისტორიულ-გეოგრაფიულ პროვინციას ექსპედიციის

ჩასატარებლად და კლასის წინაშე წარმოადგენს მისი განხორციელების მარტივ გეგმას (მიზანი, მარშრუტი, ვადა, გადაადგილების

საშუალება, არჩეული მარშრუტის უპირატესობა სხვებთან შედარებით, წასაღები ნივთების სია და ა.შ.); ადგენს ექსპედიციის

ამსახველ სქემატურ გეგმას.

გეო.IX.2. მოსწავლეს შეუძლია განიხილოს საქართველოს მდებარეობა და დაადგინოს მისი მნიშვნელობა ქვეყნისათვის.


მსჯელობს საზღვრების გატარების თავისებურებებსა და მნიშვნელობაზე საერთაშორისო, ეროვნულ და ადგილობრივ დონეებზე;

მსჯელობს საქართველოს ტერიტორიის ფორმირების შესახებ; აღნიშნავს სხვადასხვა ეპოქის საზღვრებს კონტურულ რუკებზე;

ხსნის ფიზიკურ-გეოგრაფიული, ეკონომიკურ-გეოგრაფიული და გეოპოლიტიკური მდებარეობის განმსაზღვრელ ფაქტორებს

ლოკალურ და გლობალურ დონეებზე; ავლებს პარალელებს მსოფლიოს ქვეყნებთან;

აფასებს საქართველოს მდებარეობას, ბუნებრივ პირობებს და სტრატეგიულ რესურსებს (მინერელური რესურსები); გამოთქვამს

ვარაუდს ქვეყნის განვითარების პერსპექტივაზე;

მოიძიებს ევროპა-აზიის საზღვრის გატარების სხვადასხვა ვერსიებს საქართველოსთან მიმართებაში. ასაბუთებს მისთვის

მისაღები ვარიანტის მართებულობას და გადააქვს იგი კონტურულ რუკაზე.

მიმართულება გარემო და ეკონომიკა

გეო მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს და გაანალიზოს საქართველოს ბუნებრივი პირობები

8

გეო მოსწავლეს შეუძლიარუკების და სხვათვალსაჩინოებების ფოტოებიგრაფიკები ცხრილები დიაგრამებიდა სხვა დახმარებით დაახასიათოსადგილი მოვლენა და პროცესიშეადგინოს თემატური რუკები

გეო მოსწავლეს შეუძლიაგანიხილოს საქართველოსმდებარეობა და დაადგინოსქვეყნისათვის მისი მნიშვნელობა

გეო მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს დაგაანალიზოს საქართველოს ბუნებრივიპირობები

გეო მოსწავლეს შეუძლია დაუკავშიროსსაქართველოს ძირითადი ბუნებრივი დაანთროპოგენული ლანდშაფტები მათ სამეურნეოგამოყენებას

გეო მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოსსაქართველოში გეოეკოლოგიური პრობლემებისწარმოქმნის ბუნებრივი და ანთროპოგენურიწყაროები

გეო მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოსსაქართველოში მეურნეობის სტრატეგიულიდარგები და მათი განვითარების პერსპექტივები

გეო მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოსსაქართველოს ადგილი მსოფლიოშისოციალურ ეკონომიკური პარამეტრებისმიხედვით

გეო მოსწავლეს შეუძლიამოსახლეობის დემოგრაფიულიმაჩვენებლებისა და დინამიკურიმახასიათებლების დაკავშირება ქვეყნისეკონომიკურ აქტივობასთან

გეო მოსწავლეს შეუძლიაგააანალიზოს საქართველოს მოსახლეობისმიგრაციისა და ურბანიზაციის პროცესებიდა გამოთქვას ვარაუდები მომავალთანდაკავშირებით

გეო მოსწავლეს შეუძლიაგააანალიზოს ქართულ ტრადიციებიგეოგრაფიულ თავისებურებებთანმიმართებაში


მიმართულება დრო და სივრცე

გეო მოსწავლეს შეუძლია რუკების და სხვა თვალსაჩინოებების ფოტოები გრაფიკები ცხრილები დიაგრამები და სხვა დახმარებითდაახასიათოს ადგილი მოვლენა და პროცესი შეადგინოს თემატური რუკები

შედეგი თვალსაჩინოა თუ მოსწავლეაანალიზებს რუკების გრაფიკების ცხრილების დიაგრამების და სქემების საშუალებით წარმოდგენილ გეოგრაფიულინფორმაციასფოტოების მიხედვით აანალიზებს საქართველოს პეიზაჟებსსაკოორდინატო ბადის გამოყენებით განსაზღვრავს საქართველოს მნიშვნელოვანი გეოგრაფიული ობიექტების დაადმინისტრაციული ცენტრების მდებარეობასსაკვლევი მიზნის გათვალისწინებით მოიძიებს და საჭიროებისამებრ იყენებს შესაბამის თემატურ რუკებსერთი და იმავე ადგილის სხვადასხვა თემატური რუკის შეჯერების საფუძველზე ატარებს კომპლექსურ ანალიზს მაგფიზ გეოგრაფიული მოსახლეობის სოფლის მეურნეობის სპეციალიზაციის რუკებიმოძიებული ინფორმაციის საფუძველზე ადგენს საქართველოს თემატურ რუკებს სამხარეო ისტორიულ გეოგრაფიულიპროვინციები მოსახლეობის სიმჭიდროვე ძირითადი რელიგიების გავრცელება და სხვა

სტატისტიკური ინფორმაციის საფუძველზე ადგენს სხვადასხვა სირთულის ნახაზებს გრაფიკი დიაგრამა და სხვა ჯგუფური მუშაობისას თითოეული ჯგუფი ირჩევს სხვადასხვა ისტორიულ გეოგრაფიულ პროვინციას ექსპედიციის

ჩასატარებლად და კლასის წინაშე წარმოადგენს მისი განხორციელების მარტივ გეგმას მიზანი მარშრუტი ვადა გადაადგილებისსაშუალება არჩეული მარშრუტის უპირატესობა სხვებთან შედარებით წასაღები ნივთების სია და ა შ ადგენს ექსპედიციისამსახველ სქემატურ გეგმას

გეო მოსწავლეს შეუძლია განიხილოს საქართველოს მდებარეობა და დაადგინოს მისი მნიშვნელობა ქვეყნისათვის

შედეგი თვალსაჩინოა თუ მოსწავლე მსჯელობს საზღვრების გატარების თავისებურებებსა და მნიშვნელობაზე საერთაშორისო ეროვნულდა ადგილობრივ დონეებზე მსჯელობს საქართველოს ტერიტორიის ფორმირების შესახებ აღნიშნავს სხვადასხვა ეპოქის საზღვრებს კონტურულ რუკებზე ხსნის ფიზიკურ გეოგრაფიული ეკონომიკურ გეოგრაფიული და გეოპოლიტიკური მდებარეობის განმსაზღვრელ ფაქტორებს

ლოკალურ და გლობალურ დონეებზე ავლებს პარალელებს მსოფლიოს ქვეყნებთან აფასებს საქართველოს მდებარეობას ბუნებრივ პირობებს და სტრატეგიულ რესურსებს მინერელური რესურსები გამოთქვამს

ვარაუდს ქვეყნის განვითარების პერსპექტივაზე მოიძიებს ევროპა აზიის საზღვრის გატარების სხვადასხვა ვერსიებს საქართველოსთან მიმართებაში ასაბუთებს მისთვის

მისაღები ვარიანტის მართებულობას და გადააქვს იგი კონტურულ რუკაზე

მიმართულება: გარემო და ეკონომიკა

გეო.IX.3. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს და გაანალიზოს საქართველოს ბუნებრივი პირობები.


ადგენს მიზეზშედეგობრივ კავშირებს ფიზიკურ-გეოგრაფიულ პირობებს შორის და მსჯელობს მათ გავრცელებაზე (მაგ.:

საქართველოს რელიეფის ფორმებს და ჰავის თავისებურებებს უკავშირებს ჰიდროგრაფიული ქსელის

ჩამოყალიბება-გავრცელებას); ამ მაჩვენებლების მიხედვით ადარებს დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოს;

რუკის და სხვა ინფორმაციის გამოყენებით ახასიათებს მნიშვნელოვან გეოგრაფიულ ობიექტებს და მოვლენებს; მათგან

გამოარჩევს რეკორდული მაჩვენებლების მქონეს (ნალექიანობა, ქარიანობა, მეწყერი და სხვა) და ავსებს შესაბამის კონტურულ

რუკას;

რუკებისა და ტექსტური მასალის გამოყენებით აღწერს საქართველოსათვის დამახასიათებელ მნიშვნელოვან რესურსებს

(მინერალური და საწვავი რესურსები და სხვა) და აკავშირებს მოსახლეობის სამეურნეო საქმიანობასთან (მაგ.: ზონალურობა და სოფლის მეურნეობის სპეციალიზაცია); აღნიშნული მახასიათებლის მიხედვით აჯგუფებს საქართველოს რეგიონებს;

აგროვებს ინფორმაციას (სახელმძღვანელო, მასმედია და სხვა), მსჯელობს საქართველოს ბუნებრივ-კატასტროფულ მოვლენებზე

(მიწისძვრა, მეწყერი, ღვარცოფი და სხვა), გარემოსდაცვით პრობლემებზე და მათი გადაჭრის შესაძლო გზებზე;

აგროვებს ინფორმაციას (საქართველოს ატლასისა და სხვა თვალსაჩინოების მიხედვით) და ადარებს საქართველოს ორ

განსხვავებულ რეგიონს თვალსაჩინო ნიშნების მიხედვით (მდებარეობის, რელიეფის, კლიმატის, ჰიდროგრაფიული ქსელის და სხვა); მსგავსება-განსხვავებებს გამოსახავს მისთვის მისაღები ფორმით;

ადარებს და აჯგუფებს საქართველოს ენერგეტიკულ რესურსებს (მაგ.: ტრადიციული და ალტერნატიული ენერგეტიკული

რესურსები) გარემოზე მათი ზემოქმედების ხარისხის მიხედვით.;

ეცნობა მდგრადი განვითარების გარემოსდაცვით პრობლემებს, გამოყოფს მათგან საქართველოსთვის აქტუალურს და მსჯელობს

გამომწვევ მიზეზებსა და შედეგებზე.

გეო.IX.4. მოსწავლეს შეუძლია დაუკავშიროს საქართველოს ძირითადი ბუნებრივი და ანთროპოგენული ლანდშაფტები მათ სამეურნეო

გამოყენებას.


თვალსაჩინო ნიშნების მიხედვით მსჯელობს საქართველოს სახასიათო ბუნებრივი ლანდშაფტების (ზღვისპირა, ტყის, მთის და ბარის ლანდშაფტები) თავისებურებებზე;

აგროვებს ინფორმაციას (საქართველოს ატლასისა და სხვა თვალსაჩინოების მიხედვით) და ლანდშაფტის ფარგლებში აკავშირებს

არსებულ ბუნებრივ ფაქტორებს, მოსახლეობასა და მეურნეობას; მსჯელობს მისი მდგრადი განვითარების პერსპექტივაზე;

იყენებს რუკებს და ხსნის საქართველოს აგრარული და ინდუსტრიული, ბუნებრივი და ანთროპოგენული ლანდშაფტების

გავრცელების თავისებურებებს;

ილუსტრაციების საშუალებით ადარებს საქართველოს ბუნებრივსა და ანთროპოგენულ ლანდშაფტებს (აგრარულ და ინდუსტრიულ) მსოფლიოს ანალოგებს; მსგავსება-განსხვავებებს გამოხატავს მისთვის სასურველი ფორმით.

გეო.IX.5. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს საქართველოში გეოეკოლოგიური პრობლემების წარმოქმნის ბუნებრივი და ანთროპოგენური

წყაროები.


ჩამოთვლის საქართველოში ნიადაგის, წყლის, ჰაერის ძირითადი დაბინძურების წყაროებს, აჯგუფებს მათ წარმოშობის მიხედვით

და მსჯელობს დაბინძურების კლების შესაძლო გზებზე; კვლევის შედეგებს გამოსახავს სქემის / ცხრილის სახით;

აღწერს საქართველოში გავრცელებული ზოგიერთი ბუნებრივი სტიქიური მოვლენის კატასტროფულ ხასიათს და ვარაუდობს

მათი თავიდან აცილების შესაძლო ღონისძიებებს; კლასის წინაშე წარმოადგენს კვლევის შედეგებს;

ჩამოთვლის საქართველოში მომუშავე ბუნებისდაცვით ორგანიზაციებს და ეცნობა მათი მუშაობის სტრატეგიებს; შეუძლია საჭიროებისამებრ მათ მიმართოს;

თანატოლებთან ერთად ადგენს და შეძლებისდაგვარად ახორციელებს გარემოსდაცვით მარტივ პროექტებს (მიზანი, ამოცანები,

გადაჭრის გზები, მოსალოდნელი შედეგები);

აანალიზებს საქართველოში დაცული ტერიტორიების სხვადასხვა ფორმების არსებობის მნიშვნელობას (ეცნობა მსოფლიოში

არსებულ ანალოგებს) და რუკის გამოყენებით მსჯელობს მათი განვითარების პერსპექტივებზე;

სხვადასხვა ტიპის გეოგრაფიული ლიტერატურისა და თვალსაჩინოებების დახმარებით მსჯელობს საქართველოში დაცული

ტერიტორიების მდებარეობაზე, შექმნის მიზეზებზე (მაგ.: ბაწარა _ უთხოვარი; ბაბანეური _ ძელქვა) და ადგენს შესაბამის სქემას.

გეო.IX.6. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს საქართველოში მეურნეობის სტრატეგიული დარგები და მათი განვითარების პერსპექტივები.


ჩამოთვლის საქართველოს მეურნეობის სტრატეგიული დარგების (მაგ.: ტურზმის, სოფლის მეურნეობა, ენერგეტიკა და სხვა) განვითარებისათვის საჭირო ფაქტორებს, რის საფუძველზეც აჯგუფებს დასახლებებს, რაიონებს ან რეგიონებს;

მსჯელობს საქართველოში მეურნეობის სტრატეგიული დარგების (მაგ.: აგრობიზნესის და სხვა) განვითარების პერსპექტივებზე

მსოფლიოს ქვეყნების გამოცდილების გათვალისწინებით;

იყენებს ვახუშტი ბაგრატიონის ‖აღწერა სამეფოსა საქართველოსას‖, ახასიათებს იმდროინდელი საქართველოს სოფლის

მეურნეობის ზონალურობას და ადარებს მას თანამედროვე სურათს;

მსჯელობს საქართველოში სხვადასხვა საკომუნიკაციო საშუალებების მნიშვნელობასა და განვითარების პერსპექტივაზე.

კონტურულ რუკაზე აღნიშნავს მნიშვნელოვან სატრანსპორტო კვანძებსა და მაგისტრალებს;

9

მოიძიებს ინფორმაციას სხვადასხვა სახეობის ტურიზმის განვითარებისათვის აუცილებელი ბუნებრივი გარემოსა და ინფრასტრუქტურის შესახებ. ირჩევს საქართველოს ერთ-ერთ რაიონს და წერს პროექტს ტურიზმის შესაბამისი სახეობის

განვითარებაზე;

სტატისტიკური მასალის საფუძველზე იკვლევს საქართველოს სავაჭრო ბალანსის ტრანსფორმაციას XX-XXI საუკუნეების

მანძილზე და უკავშირებს ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებას;

ეცნობა მდგრადი განვითარების ეკონომიკურ თემებს, გამოყოფს მათგან საქართველოსთვის აქტუალურს და მსჯელობს გამომწვევ

მიზეზებსა და შედეგებზე.

გეო.IX.7. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს საქართველოს ადგილი მსოფლიოში სოციალურ-ეკონომიკური პარამეტრების მიხედვით.

შედეგი თვალსაჩინოა, როდესაც მოსწავლე:

ილუსტრაციების ანალიზის საფუძველზე შეიმუშავებს ქვეყნის განვითარების დონის მაჩვენებელ საკუთარ კრიტერიუმებს

(სამუშაო ადგილები, სავაჭრო ობიექტები, საშუალო ხელფასი, ტრანსპორტი, საცხოვრებელი) და ასაბუთებს საკუთარ

მოსაზრებებს;

ჰუმანური განვითარების ინდექსის რუკის საშუალებით ასხვავებს სხვადასხვა ქვეყნებს და საქართველოს; მსჯელობს ამ

კლასიფიკაციის თავისებურებაზე; ადგენს შესაბამის ნახაზს/ცხრილს;

მსჯელობს სხვადასხვა სფეროში საქართველოს სტრატეგიულ პარტნიორ ქვეყნებთან და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან

ურთიერთობის პერსპექტივების შესახებ და შედეგებს გამოხატავს სასურველი ფორმით.

მიმართულება: გარემო და სოციალური სისტემები

გეო.IX.8. მოსწავლეს შეუძლია მოსახლეობის დემოგრაფიული მაჩვენებლებისა და დინამიკური მახასიათებლების დაკავშირება ქვეყნის

ეკონომიკურ აქტივობასთან.


სტატისტიკურ მონაცემებზე დაყრდნობით მსჯელობს საქართველოს მოსახლეობის დინამიკის, განსახლების და სიმჭიდროვის

შესახებ; აკავშირებს მათ სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობასთან;

ახასიათებს საქართველოში მოსახლეობის აღწერის ტრადიციებს (გურჯისტანის ვილაეთის დიდი დავთარი, რუსეთის იმპერიის

აღწერები, სსრკ-ის მოსახლეობის საყოველთაო აღწერები, დამოუკიდებელი საქართველოს 2002 წ. მოსახლეობის საყოველთაო

აღწერა); ადარებს მათ სხვა ქვეყნების ანალოგიურ გამოცდილებას და მსჯელობს მათ საიმედობაზე;

აანალიზებს საქართველოს მოსახლეობის დემოგრაფიულ პერსპექტივას; სტატისტიკური მონაცემების საფუძველზე ადგენს

სქესობრივ-ასაკობრივ პირამიდებს და ადარებს სხვადასხვა აღწარმოების ტიპის მქონე ქვეყნების ანალოგებს;

სტატისტიკური ინფორმაციის საფუძველზე ადარებს საქართველოს ორ კონტრასტულ რეგიონში არსებულ დემოგრაფიულ

ვითარებას; მსჯელობს შექმნილი ვითარების გამომწვევ მიზეზებზე და სიტუაციის გაუმჯობესების გზებზე;

მოიპოვებს ინფორმაციას და მსჯელობს სხვადასხვა ქვეყნებში განხორციელებული დემოგრაფიული პოლიტიკის შესახებ;

გამოთქვამს ვარაუდს საქართველოში შესაძლო დემოგრაფიული პოლიტიკის გატარებაზე.

გეო.IX.9. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს საქართველოს მოსახლეობის მიგრაციისა და ურბანიზაციის პროცესები და გამოთქვას

ვარაუდები მომავალთან დაკავშირებით.


მსჯელობს საქართველოში არსებული მიგრაციული პროცესების გამომწვევ მიზეზებზე, ნაკადებზე, სიხშირეზე და უკავშირებს

მათ ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დონეს;

კლასში ჯგუფური მუშაობისას შემუშავებული სოციოლოგიური გამოკვლევის ანკეტის საფუძველზე ატარებს გამოკითხვას

(კლასში, სკოლაში, სანათესაოში, სამეზობლოში); მსჯელობს საქართველოში მიგრაციული პროცესების განვითარებაზე და შედეგებს წარმოადგენს კლასის წინაშე;

მოიპოვებს ინფორმაციას სამხედრო კონფლიქტებისა და სტიქიური მოვლენების მიზეზით იძულებით გადაადგილებულ პირთა შესახებ და მსჯელობს წარმოქმნილ სოციალურ-ეკონომიკურ სირთულეებზე, გამოთქვამს მოსაზრებებს პრობლემის

დარეგულირებაზე;

მსჯელობს ურბანიზაციის ხელშემწყობ და ხელშემშლელ ფაქტორებზე და მათთან დაკავშირებულ სოციალურ, ეკონომიკურ და ეკოლოგიურ პრობლემებზე; პრობლემებს აჯგუფებს ცხრილში;

იკვლევს ეკონომიკური და პოლიტიკური ცვლილებების შედეგად საქართველოში დასახლებების ფუნქციის დაკარგვა / შეძენის

შედეგად წარმოქმნილ სოციალურ პრობლემებს და შედეგებს გამოხატავს მისთვის სასურველი ფორმით (ცხრილი, სქემა. . . ); ირჩევს საქართველოს ერთ-ერთ ქალაქს და ქმნის მისი პერსპექტიული განვითარების მარტივ მოდელს;

აანალიზებს საქართველოს დასახლებების ტიპებს, სიდიდეს, ფუნქციას და ადარებს მათ მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის

კონტრასტულ ანალოგებს; შედეგებს გამოხატავს მისთვის სასურველი ფორმით (ვერბალური, წერილობითი, ნახატის სახით);

გამოხატავს საკუთარ დამოკიდებულებას საქართველოს შიდა და გარე მიგრაციული პროცესების შედეგად გამოწვეულ

სოციალურ ცვლილებებზე და მსჯელობს სიტუაცის გაუმჯობესების შესაძლო გზებზე.

გეო მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს ქართულ ტრადიციები გეოგრაფიულთავისებურებებთან მიმართებაში

შედეგი თვალსაჩინოა თუ მოსწავლე

10

მოიძიებს ინფორმაციას სხვადასხვა სახეობის ტურიზმის განვითარებისათვის აუცილებელი ბუნებრივი გარემოსა დაინფრასტრუქტურის შესახებ ირჩევს საქართველოს ერთ ერთ რაიონს და წერს პროექტს ტურიზმის შესაბამისი სახეობისგანვითარებაზე

სტატისტიკური მასალის საფუძველზე იკვლევს საქართველოს სავაჭრო ბალანსის ტრანსფორმაციას საუკუნეებისმანძილზე და უკავშირებს ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებას

ეცნობა მდგრადი განვითარების ეკონომიკურ თემებს გამოყოფს მათგან საქართველოსთვის აქტუალურს და მსჯელობს გამომწვევმიზეზებსა და შედეგებზე

გეო მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს საქართველოს ადგილი მსოფლიოში სოციალურ ეკონომიკური პარამეტრების მიხედვით

შედეგი თვალსაჩინოა როდესაც მოსწავლე ილუსტრაციების ანალიზის საფუძველზე შეიმუშავებს ქვეყნის განვითარების დონის მაჩვენებელ საკუთარ კრიტერიუმებს

სამუშაო ადგილები სავაჭრო ობიექტები საშუალო ხელფასი ტრანსპორტი საცხოვრებელი და ასაბუთებს საკუთარმოსაზრებებს

ჰუმანური განვითარების ინდექსის რუკის საშუალებით ასხვავებს სხვადასხვა ქვეყნებს და საქართველოს მსჯელობს ამკლასიფიკაციის თავისებურებაზე ადგენს შესაბამის ნახაზს ცხრილს

მსჯელობს სხვადასხვა სფეროში საქართველოს სტრატეგიულ პარტნიორ ქვეყნებთან და საერთაშორისო ორგანიზაციებთანურთიერთობის პერსპექტივების შესახებ და შედეგებს გამოხატავს სასურველი ფორმით

მიმართულება გარემო და სოციალური სისტემები

გეო მოსწავლეს შეუძლია მოსახლეობის დემოგრაფიული მაჩვენებლებისა და დინამიკური მახასიათებლების დაკავშირება ქვეყნისეკონომიკურ აქტივობასთან

შედეგი თვალსაჩინოა თუ მოსწავლე სტატისტიკურ მონაცემებზე დაყრდნობით მსჯელობს საქართველოს მოსახლეობის დინამიკის განსახლების და სიმჭიდროვის

შესახებ აკავშირებს მათ სოციალურ ეკონომიკურ მდგომარეობასთან ახასიათებს საქართველოში მოსახლეობის აღწერის ტრადიციებს გურჯისტანის ვილაეთის დიდი დავთარი რუსეთის იმპერიის

აღწერები სსრკ ის მოსახლეობის საყოველთაო აღწერები დამოუკიდებელი საქართველოს წ მოსახლეობის საყოველთაოაღწერა ადარებს მათ სხვა ქვეყნების ანალოგიურ გამოცდილებას და მსჯელობს მათ საიმედობაზე

აანალიზებს საქართველოს მოსახლეობის დემოგრაფიულ პერსპექტივას სტატისტიკური მონაცემების საფუძველზე ადგენსსქესობრივ ასაკობრივ პირამიდებს და ადარებს სხვადასხვა აღწარმოების ტიპის მქონე ქვეყნების ანალოგებს

სტატისტიკური ინფორმაციის საფუძველზე ადარებს საქართველოს ორ კონტრასტულ რეგიონში არსებულ დემოგრაფიულვითარებას მსჯელობს შექმნილი ვითარების გამომწვევ მიზეზებზე და სიტუაციის გაუმჯობესების გზებზე

მოიპოვებს ინფორმაციას და მსჯელობს სხვადასხვა ქვეყნებში განხორციელებული დემოგრაფიული პოლიტიკის შესახებგამოთქვამს ვარაუდს საქართველოში შესაძლო დემოგრაფიული პოლიტიკის გატარებაზე

გეო მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს საქართველოს მოსახლეობის მიგრაციისა და ურბანიზაციის პროცესები და გამოთქვასვარაუდები მომავალთან დაკავშირებით

შედეგი თვალსაჩინოა თუ მოსწავლე მსჯელობს საქართველოში არსებული მიგრაციული პროცესების გამომწვევ მიზეზებზე ნაკადებზე სიხშირეზე და უკავშირებს

მათ ქვეყნის სოციალურ ეკონომიკური განვითარების დონეს კლასში ჯგუფური მუშაობისას შემუშავებული სოციოლოგიური გამოკვლევის ანკეტის საფუძველზე ატარებს გამოკითხვას

კლასში სკოლაში სანათესაოში სამეზობლოში მსჯელობს საქართველოში მიგრაციული პროცესების განვითარებაზე დაშედეგებს წარმოადგენს კლასის წინაშე

მოიპოვებს ინფორმაციას სამხედრო კონფლიქტებისა და სტიქიური მოვლენების მიზეზით იძულებით გადაადგილებულ პირთაშესახებ და მსჯელობს წარმოქმნილ სოციალურ ეკონომიკურ სირთულეებზე გამოთქვამს მოსაზრებებს პრობლემისდარეგულირებაზე

მსჯელობს ურბანიზაციის ხელშემწყობ და ხელშემშლელ ფაქტორებზე და მათთან დაკავშირებულ სოციალურ ეკონომიკურ დაეკოლოგიურ პრობლემებზე პრობლემებს აჯგუფებს ცხრილში

იკვლევს ეკონომიკური და პოლიტიკური ცვლილებების შედეგად საქართველოში დასახლებების ფუნქციის დაკარგვა შეძენისშედეგად წარმოქმნილ სოციალურ პრობლემებს და შედეგებს გამოხატავს მისთვის სასურველი ფორმით ცხრილი სქემა

ირჩევს საქართველოს ერთ ერთ ქალაქს და ქმნის მისი პერსპექტიული განვითარების მარტივ მოდელს აანალიზებს საქართველოს დასახლებების ტიპებს სიდიდეს ფუნქციას და ადარებს მათ მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის

კონტრასტულ ანალოგებს შედეგებს გამოხატავს მისთვის სასურველი ფორმით ვერბალური წერილობითი ნახატის სახით გამოხატავს საკუთარ დამოკიდებულებას საქართველოს შიდა და გარე მიგრაციული პროცესების შედეგად გამოწვეულ

სოციალურ ცვლილებებზე და მსჯელობს სიტუაცის გაუმჯობესების შესაძლო გზებზე

გეო.IX.10. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს ქართულ ტრადიციები გეოგრაფიულ თავისებურებებთან მიმართებაში.


აკავშირებს ხალხური არქიტექტურის მრავალფეროვნებას საქართველოს ბუნებრივ პირობებთან; ადარებს სხვადასხვა ისტორიულ-გეოგრაფიული პროვინციის სამოსახლოს და მსგავსება-განსხვავებებს გამოხატავს მისთვის სასურველი ფორმით

(ნახატი, ცხრილი და სხვა); მსჯელობს საქართველოში გავრცელებული ხალხური რეწვის მრავალფეროვნების გამომწვევ გეოგრაფიულ ფაქტორებზე. ადარებს

და ცხრილში აჯგუფებს სხვადასხვა ისტორიულ-გეოგრაფიულ პროვინციაში არსებულ ხალხური რეწვის ტრადიციებს;

მსჯელობს საქართველოს კუთხეებში გავრცელებული ტრადიციული ჩაცმულობის, სამზარეულოს და სუფრის

თვითმყოფადობაზე, უკავშირებს მათ გარემოს თავისებურებებს, ადარებს ერთმანეთს და მსგავსება-განსხვავებებს გამოხატავს

მისთვის სასურველი ფორმით (წერს თემას, აკეთებს სტენდს, ჩანახატს და სხვა); მსჯელობს საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიულ პროვინციებში გავრცელებული რიტუალების შესახებ; ადარებს მსგავსი

შინაარსის მქონე რიტუალებს და მსგავსება-განსხვავებებს გამოხატავს მისთვის სასურველი ფორმით (წერილობითი, ზეპირი,

ცხრილის).

პროგრამის შინაარსი

სავალდებულო შინაარსობრივ საკითხთა ჩამონათვალი IV კლასისათვის

(ქვემოთ წარმოდგენილი საკითხები შეადგენს ამ კლასისათვის განკუთვნილი მთლიანი შინაარსის 60%-ს)

ზოგადი ნაწილი

საქართველოს მდებარეობა (სხვადასხვა მიდგომა, მათ შორის ცივილიზაციური)

ტერიტორიის ფორმირება ქართული გეოგრაფიული აზროვნების განვითარება, ქართული გეოგრაფიის ფუძემდებლები, უცხოელთა თვალით დანახული

საქართველო

საქართველოს გეოგრაფიული მდებარეობა, ტერიტორია, საზღვრები, ისტორიულ-გეოგრაფიული პროვინციები

ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული მოწყობა

15 არ არის აუცილებელი, თითოეულ ქვეთავს/თემას ცალკეული გაკვეთილი მიეძღვნას. შესაძლებელია, ავტორმა, მასწავლებელმა თემები დააკავშიროს ერთმანეთთან, მაგ., სოფლის მეურნეობა დაუკავშიროს ნიადაგებსა და კლიმატს

ბუნებრივი პირობები და ბუნებრივი რესურსები

საქართველოს ბუნებრივი პირობები და მოსახლეობის სამეურნეო საქმიანობა 1. ბუნებრივი რესურსები; მინერალური რესურსები

2. რელიეფის ტიპები და ძირითადი ფიზიკურ-გეოგრაფიული რაიონები

3. რელიეფის სამეურნეო ათვისება 4. რელიეფთან დაკავშირებული სტიქიური მოვლენები და მათი თავიდან აცილების გზები

5. შავი ზღვა. მისი მნიშვნელობა, სამეურნეო გამოყენება და დაცვა 6. ჰავა, ძირითადი კლიმატწარმომქმნელი ფაქტორები

7. ჰავის ძირითადი ელემენტები, ატმოსფეროს ცირკულაცია, ჰავის ძირითადი ტიპები

8. ჰავასთან დაკავშირებული სტიქიური მოვლენები

9. ატმოსფეროს დაჭუჭყიანების ძირითადი წყაროები, თავიდან აცილების გზები და დაცვა

10. საქართველოს შიგა წყლები: მდინარეები, ტბები, წყალსაცავები, ჭაობები, მყინვარები; მათი გამოყენება და დაცვა 11. წყლით გამოწვეული სტიქიური მოვლენები: წყალდიდობა, წყალმოვარდნა, ღვარცოფი და მათი თავიდან აცილების ღონისძიებები

12. საქართველოს ნიადაგები და მიწის რესურსები

13. მცენარეთა საფარი და ცხოველთა სამყარო

14. ტყის რესურსები, მისი სამეურნეო გამოყენება და დაცვა 15. საქართველოს ბუნების დაცვა და გარემოს დაცვითი ორგანიზაციები

16. დაცული ტერიტორიები, გამოყოფის პრინციპები და კატეგორიები

17. ეკოლოგიური პრობლემები

მოსახლეობა და ეკონომიკა 18. დემოგრაფიული წარსული და დღევანდელობა 19. მოსახლეობის დინამიკა 20. მოსახლეობის ბუნებრივი მოძრაობა

21. მოსახლეობის მექანიკური მოძრაობა 22. მოსახლეობის სქესობრივ-ასაკობრივი და სოციალური სტრუქტურა 23. დემოგრაფიული პოლიტიკა და მისი გატარების გზები

24. მოსახლეობის ეროვნული და რელიგიური შემადგენლობა 25. მოსახლეობის განსახლება და სიმჭიდროვე

26. ურბანიზაცია და დასახლების ტიპები

27. ჰუმანური განვითარების ინდექსი

28. საქართველოს ეკონომიკა დღეს

29. მრეწველობის ძირითადი დარგები

30. სოფლის მეურნეობის წამყვანი დარგები

31. ტრანსპორტი

32. მომსახურების სფერო

IX

11

33. ტურისტულ-რეკრეაციული რესურსები და ეკონომიკა 34. საქართველოს მოსახლეობის ტრადიციები

35. პარტნიორი ქვეყნები და საერთაშორისო ორგანიზაციები

რეგიონები

36. თბილისი

37. კახეთი

38. ქვემო ქართლი

39. შიდა ქართლი

40. მცხეთა-მთიანეთი

41. სამცხე - ჯავახეთი

42. იმერეთი

43. რაჭა-ლეჩხუმი, ქვემო სვანეთი

44. სამეგრელო ზემო სვანეთი

45. გურია 46. აჭარა 47. აფხაზეთი

61 მოსახლეობის აღწერებზე და მიმდინარე აღრიცხვის მასალებზე დაყრდნობით6

17 თანამედროვე მონაცემებზე დაყრდნობით

18 დახრილი შრიფტით მოცემული შინაარსი არ არის სავალდებულო.

კლასისამოქალაქო განათლება

სტანდარტი წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვით

პიროვნული განვითარებამდგრადი განვითარება

თვითმმართველობა და მმართველობა

მოქ მოსწავლეს შეუძლიაგაანალიზოს საკუთარი პიროვნულითვისებები მისწრაფებები დაშესაძლებლობები

მოქ მოსწავლეს შეუძლიაგანსაზღვროს საკუთარი ადგილი დამნიშვნელობა საზოგადოებაში

მოქ მოსწავლეს შეუძლიაგაანალიზოს პროფესიონალიზმისმნიშვნელობა პიროვნებისგანვითარებისათვის

მოქ მოსწავლეს შეუძლიაშეადგინოს საკუთარი მომავალისაქმიანობის გეგმა

მოქ მოსწავლეს შეუძლიაპიროვნებისა დასაზოგადოებისათვის მნიშვნელობისგააზრებით მისდიოს ცხოვრებისჯანსაღ წესს

მოქ მოსწავლეს შეუძლიასაზოგადოებრივი უსაფრთხოებისძირითადი პრობლემებისგადასაჭრელად თანამშრომლობა

მოქ მოსწავლეს შეუძლიაერთმანეთთან დააკავშიროსსაქართველოს მრავალფეროვნებისძირითად მახასიათებლები

მოქ მოსწავლეს შეუძლიასაზოგადოებაში მშვიდობიანითანაარსებობის საფუძვლებისა დაპირობების კვლევა

მოქ მოსწავლეს შეუძლიაგაანალიზოს საქართველოს მოქალაქისკონსტიტუციური უფლებები დათავისუფლებები მოვალეობები დაპასუხისმგებლობები

მოქ მოსწავლეს შეუძლიაგაანალიზოს საქართველოსსახელმწიფო მმართველობის სისტემა

მოქ მოსწავლეს შეუძლიასკოლის თვითმმართველობისდემოკრატიულ პროცესში ნაყოფიერიმონაწილეობა


მიმართულება პიროვნული განვითარება

მოქ მოსწავლეს შეუძლია გაანალიზოს საკუთარი პიროვნული თვისებები მისწრაფებები და შესაძლებლობები

შედეგი თვალსაჩინოა თუ მოსწავლეჩამოთვლის რა სჭირდება ადამიანს არსებობისთვის და შეუსაბამებს მათ საკუთარ სურვილებს ჩამოთვლის ადამიანისმოთხოვნილებებისა და სურვილების დაკმაყოფილების გზებს

IV.

s

ax

el

mZ

Rv

an

el

os

Se

sa

ty

vi

so

ba

er

ov

nu

l s

as

wa

vl

o g

eg

ma

sT

an

Sin

aar

sis

a d

a mi

saR

wev

i S

edeg

ebis

ru

ka

st

and

art

is S

esab

amis

i S

edeg

ebi

12

Tav

isa

da

Tem

is d

asax

eleb

a

moswavles SeuZlia rukebisa da sxva TvalsaCinoebebis (fotoebi, grafikebi, cxrilebi, diagramebi da sxva) daxmarebiT daaxasiaTos adgili, movlena da procesi; Seadginos Tematuri rukebi.

moswavles SeuZlia ganixilos saqar Tvelos mdebareoba da daadginos qveynisaTvis misi mniS-vneloba.

moswavles SeuZlia daaxasiaTos da gaaanalizos saqarTvelos buneb-rivi pirobebi.

moswavles SeuZlia daukavSiros saqarTvelos ZiriTadi bunebrivi da anTropogenuri landSaftebi maT sameurneo gamoyenebas.

moswavles SeuZlia gaaanalizos saqarTveloSi geoekologiuri problemis warmoqmnis bunebrivi da anTropogenuri wyaroebi.

moswavles SeuZlia gaaanalizos saqarTveloSi meurneobis strate-giuli dargebi da maTi ganviTa-rebis perspeqtivebi.

moswavles SeuZlia gaaanalizos saqarTvelos adgili msoflioSi socialur-ekonomikuri paramet-rebis mixedviT.

moswavles SeuZlia mosaxleobis demografiuli maCveneblebisa da dinamikuri maxasiaTeblebis dakav-Sireba qveynis ekonomikur aqtivo-basTan.

moswavles SeuZlia gaaanalizos saqarTvelos mosaxleobis migra-ciisa da urbanizaciis procesebi da gamoTqvas varaudebi momaval-Tan dakavSirebiT.

moswavles SeuZlia gaaanalizos qarTuli tradiciebi geografiul TaviseburebebTan mimarTebaSi.

12

34

56

78

91

0

I Tav

i –

geo

gr

afiu

li

mde-

bar

eob

a1

. saq

arT

vel

os

ter

ito

rii

s

fo

rmi

reb

a (1

sT

.)

2. q

arT

ul

i g

eog

raf

iul

i az

ro

vneb

is i

st

or

ia (

1 s

T.)

3. v

axu

St

i b

agr

atio

ni –

qar

-T

ul

i g

eog

raf

iis

fu

Zemd

e-b

eli

(1 s

T.)

4. s

aqar

Tve

lo

s g

eog

raf

iu-

li

mdeb

areo

ba

(2 s

T.)

5. s

aqar

Tve

lo

s t

erit

or

iis

f

arT

ob

i d

a s

azR

vreb

i (2

s

T.)

6. s

aqar

Tve

lo

da

kavk

asia

(1

s

T.)

13

12

34

56

78

91

0

7. s

aqar

Tve

lo

da

mso

fl

io

(1 s

T.)

8. s

aqar

Tve

lo

s s

axel

mwif

o

wyo

bil

eba

da

sax

elmw

ifo

s

imb

ol

ika

(1 s

T.)

9. s

aqar

Tve

lo

s t

erit

o-

riu

l-a

dmi

nis

tr

aciu

li

mow

yob

a (1

sT

.)

II T

av

i –

sa

qa

rT

ve

lo

s

bu

ne

br

iv

i p

ir

ob

eb

i d

a

re

su

rs

eb

i

10

. bu

neb

isa

da

saz

og

ado

ebis

u

rT

ier

To

ba

saq

arT

vel

oS

i

(1 s

T.)

11

. min

eral

ur

i r

esu

rs

ebi

(2 s

T.)

12

. saq

arT

vel

os

rel

ief

i –

z

og

adi

niS

neb

i (1

sT

.)

13

. saq

arT

vel

os

umT

avr

esi

geo

mor

fo

lo

giu

ri

er-

Teu

leb

i (

1 s

T.)

14

. rel

ief

is t

ipeb

i (1

sT

.)

15

. rel

ief

Tan

dak

avS

ire-

bu

li

st

iqiu

ri

movl

eneb

i,

rel

ief

is s

ameu

rne

o a

T-

vis

eba

16

. Sav

i z

Rva

17

. Sav

i z

Rvi

s s

ameu

rne

o

gam

oye

neb

a d

a d

acva

14

12

34

56

78

91

0

18

. saq

arT

vel

os

hav

a d

a Zi

riT

adi

klim

atw

armo

mqm-

nel

i f

aqt

or

ebi

(1 s

T.)

19

. hav

is Z

iriT

adi

elem

ent

-eb

i (

1 s

T.)

20

. hav

is Z

iriT

adi

tip

ebi

(1 s

T.)

21

. hav

asT

an d

akav

Sir

ebu

li

st

iqiu

ri

movl

eneb

i. a

t-

mos

fer

os

daW

uW

yian

eba

da

dac

va (

1 s

T.)

22

. saq

arT

vel

os

Sig

a w

yleb

i

(2 s

T.)

23

. wya

lT

an d

akav

Sir

ebu

li

st

iqiu

ri

movl

eneb

i ,

wyl

is

res

ur

seb

is g

amo

yene

ba

da

dac

va (

1 s

T.)

24

. saq

arT

vel

os

nia

dag

ebi

(1 s

T.)

25

. miw

is r

esu

rs

ebi

da

niad

a-g

is d

acva

(1

sT

.)

26

. saq

arT

vel

os

mc

enar

eul

i s

afar

i d

a c

xove

lT

a s

amya

ro

(1

sT

.)

27

. tyi

s r

esu

rs

ebis

sam

eur

-ne

o g

amo

yene

ba

da

dac

va

(1 s

T.)

28

. bu

neb

is d

acva

da

saq

arT

-ve

lo

s d

acu

li

ter

ito

rie

bi

(1 s

T.)

III

Ta

vi

–

sa

qa

rT

ve

lo

s

mo

sa

xl

eo

ba

30

. saq

arT

vel

os

mo

sax

leo

-b

is d

emo

gr

afiu

li

war

su

li

15

12

34

56

78

91

0

29

. saq

arT

vel

os

lan

d-

Saf

teb

i (1

sT

.)

III

Ta

vi

– s

aq

ar

Tv

el

os

m

os

ax

le

ob

a

30

. saq

arT

vel

os

mo

sax

leo

-b

is d

emo

gr

afiu

li

war

su

li

(1 s

T.)

31

. mo

sax

leo

bis

din

amik

a (1

sT

.)

32

. mo

sax

leo

bis

bu

neb

riv

i mo

Zrao

ba

(1

sT

.)

33

. mo

sax

leo

bis

meq

anik

ur

i mo

Zrao

ba

(1 s

T.)

34

. mo

sax

leo

bis

sqe

so

br

iv-

asak

ob

riv

i d

a s

oc

ial

ur

i s

tr

uqt

ur

a (2

sT

.)

35

. mo

sax

leo

bis

er

ovn

ul

i d

a r

elig

iur

i s

tr

uqt

ur

a (2

sT

.)

36

. mo

sax

leo

bis

ter

ito

riu

-l

i g

anl

ageb

a d

a s

imW

idr

ove

(1

sT

.)

37

. ur

ban

izac

ia. s

aqal

aqo

da

sas

of

lo

das

axl

ebeb

i (2

sT

.)

IV T

av

i –

sa

qa

rT

ve

lo

s

me

ur

ne

ob

a

38

. saq

arT

vel

os

ad

gil

i ms

of

lio

eko

nomi

kaS

i (1

sT

.)

39

. saq

arT

vel

os

mr

ewve

lo

ba

(2 s

T.)

40

. so

fl

is m

eur

neo

ba

(2 s

T.)

41

. saq

arT

vel

os

tr

ans

por

-t

i (2

sT

.)

42

. mo

msax

ur

ebis

sf

ero

(2

sT

.)

16

12

34

56

78

91

0

43

. tu

riz

mi d

a r

ekr

eac

iul

i me

ur

neo

ba

(1 s

T.)

44

. tr

adic

ieb

is g

eog

raf

ia

(1 s

T.)

45

. sag

areo

kav

Sir

ebi

da

sae

rT

aSo

ris

o o

rg

aniz

acie

-b

i (1

sT

.)

IV T

av

i –

sa

qa

rT

ve

lo

s

mx

ar

ee

bi

46

. Tb

ilis

i

47

. kax

eTi

(1 s

T.)

48

. qve

mo q

arT

li

(1 s

T.)

49

. Sid

a qa

rT

li

(1 s

T.)

50

. mc

xeT

a-mT

iane

Ti

(1 s

T.)

51

. sam

cxe

-jav

axeT

i (1

sT

.)

52

. ime

reT

i (1

sT

.)

53

. raW

a-l

eCxu

mi-q

vemo

s

vane

Ti

(1 s

T.)

54

. sam

egr

elo

-zem

o s

vane

Ti

(1 s

T.)

55

. gu

ria

(1

sT

.)

56

. aW

ara

(1 s

T.)

57

. af

xaz

eTi

(1 s

T.)

17

V. meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis

saswavlo masalis wardgenis fazebis axsna-ganmarteba

da gakveTilis dagegmva

rogor davgegmoT gakveTili?

sanam gakveTilis dagegmvaze muSaobas daiwyebT, moZebneT standartSi is Sedegebi da in-

dikatorebi, romlebzec gadis mocemuli Tema, konkretuli gakveTili (ix. miznebis ruka) da

dausviT sakuTar Tavs 2 SekiTxva:

1. rogor mivaRwio sasurvel Sedegs?

2. rogor gavigo, miRweulia Tu ara igi?

mizani

gakveTilis dagegmvisas, upirveles yovlisa unda ganisazRvros gakveTilis mizani,

romelic Tavis mxriv gansazRvravs Sedegs – anu, maswavlebelma winaswar unda gansazRvros,

ras unda miaRwion misma moswavleebma am gakveTilze (gakveTilis konkretuli da perspeq-

tiuli miznebi). gakveTilis gegmaSi TvalnaTliv unda Candes:

* gakveTilis konkretuli miznebi;

* gakveTilis perspeqtiuli miznebi;

* ras veliT moswavleebisgan?

* ra codnasa da unar-Cvevebs SeiZenen isini am gakveTilze?

amocanebi

miznebis misaRwevad saWiroa garkveuli amocanebis dasaxva. rogoricaa:

1. gakveTilze Sesasrulebeli aqtivobebis gansazRvra;

2. samuSaos Sesrulebis etapebi (dawyeba, damTavreba);

3. miRebuli codnisa da unar-Cvevebis demonstrirebis forma;

4. Sefasebis kriteriumebi.

aucilebeli pirobebi da resursebi

miznebis misaRwevad winaswar unda ganisazRvros, arian Tu ara moswavleebi mzad dagegmi-

li aqtivobebis Casatareblad. maswavlebelma winaswar unda gaTvalos, ra dro da resursebi

sWirdeba mas gegmis warmatebiT ganxorcielebisaTvis (saxelmZRvanelo, sxvadasxva samec-

niero Tu SemecnebiTi xasiaTis literatura, samuSao sqemebi, TvalsaCinoebebi, suraTebi,

diagramebi, grafikebi, ilustraciebi da sxv.), e. i. unda ganisazRvros: * gakveTilisTvis

saWiro masala

* Teoriuli da praqtikuli samuSaos ganxorcielebis etapebi

gakveTilis aRwera

maswavlebelma dawvrilebiT unda aRweros gakveTilis msvleloba, misi calkeuli

etapebi, aqtivobebi, romlebic am gakveTilze sruldeba (Tu rogor axerxebs maswavlebeli

gakveTilis miznebis ganxorcielebas da ZiriTadad ra aris misTvis yvelaze mniSvnelovani

am gakveTilis msvlelobisas).

gakveTilis msvleloba:

gegmis es nawili gulisxmobs gakveTilis detalur aRweras: sasurvelia, maswavlebelma

ise aRweros gakveTilis msvleloba, rom kolegam, Tu mas amis survili aqvs, SeZlos Semo-

Tavazebuli sagakveTilo modeliT sargebloba.

gegmaSi sasurvelia 3 mniSvnelovani fazis dawvrilebiTi aRwera:

1. Sesavali – gamowveva anu provocirebis etapi;

2. mTavari aqtivoba – ZiriTadi nawili, romelic Sinaarsis realizebas, sakiTxis arsSi

wvdomas emsaxureba;

3. daskvniTi nawili – gaazrebis etapi, romlis drosac unda moxdes gakveTi-

18

lis msvlelobisas ganxiluli Temebis analizi da sinTezi, Sejereba da Sejameba da miRe-

buli codnis ganmtkiceba.

aucilebelia, maswavlebelma winaswar gagegmos, Tu ra dro dasWirdeba gakveTilis Ti-

Toeul fazas (gakveTilis droSi ganawileba). ganvixiloT TiToeuli etapi cal-calke:

Sesavali

gakveTilis Sesavali nawili, saWiroebis SemTxvevaSi, SeiZleba daiwyos wina gakveTilze

ganxiluli Temis SexsenebiT (frontaluri kiTxvebiT), am etapze moswavlem unda aRidginos

sakiTxTan dakavSirebuli informacia, ganvlili masala, romelic TavisTavad xels Seuwyobs

moswavlis axali TemisTvis Semzadebas. mTavaria, winaswar gqondeT gansazRvruli:

* rogor gaacnoT moswavleebs gakveTilis miznebi da amocanebi?

* rogor SeZloT moswavleTa yuradRebis koncentracia, mobilizeba da motivacia?

* rogor daukavSiroT gakveTilis miznebi moswavleTa interess?

ZiriTadi nawili (Sinaarsis realizeba)

am etapis amocanaa, erTi mxriv, `gamowvevis~ etapze gaRvivebuli interesisa da impulse-

bis SenarCuneba. meores mxriv – moswavleTa aqtivobis xelSewyoba (diskusiaSi monawileoba,

kritikuli analizi, TvalsazrisTa Sepirispireba da Sejereba, alternatiuli gzebis Zieba).

am etapze mniSvnelovania:

* gakveTilis mTavari Temis gansazRvra;

* sagakveTilo procesis sainteresod warmarTvisTvis saWiro xerxebisa da meTodebis

SerCeva;

* moswavleebma SeZlon miRebuli codnis saWiroebisa da mniSvnelobis gacnobiereba.

daskvniTi nawili (refleqsia, gaazreba)

gakveTilis am nawilSi SeiZleba gamoikveTos ramdenime arsebiTi momenti: gakveTilis am

etapze xdeba moswavleTa mier miRebuli codnisa da informaciis gaazreba da dasabuTeba;

sakiTxisadmi sakuTari damokidebulebis Camoyalibeba. Tvalsazrisisa Tu informaciis in-

terpretacia (sakuTari sityvebiT gadmocema).

moswavle yvelaze ukeT imas imaxsovrebs, rasac misTvis nacnob konteqstSi iTvisebs da

sakuTari sityvebiT gadmocems da asabuTebs. aRqma maSin aris safuZvliani, rodesac infor-

macia konteqstualur sqemaSi Tavsdeba.

am fazis meore amocanaa moswavleTa Soris azrTa jansaRi gacvla-gamocvla. refleqsiis

dros diskusiaSi Cabma ara marto diskusiis monawileebs, aramed pasiur msmenelebsac aZlevs

saSualebas gaigon, ifiqron da amis safuZvelze CamouyalibdeT, SeeqmnaT sakuTari azri da

damokidebuleba ganxiluli sakiTxis irgvliv. garda amisa, es aris cvlilebebisa da rekon-

ceptualizaciis safexuri swavlis procesSi. am stadiaze xdeba axal-axali informaciis in-

tegraciis mravalgvar saSualebaTa gacnoba, es ukanaskneli ufro moqnil konstruqciebs

migvaaxloebs, romlebic moswavleebma momavalSi SesaZloa ufro praqtikulad da mizanmi-

marTulad gamoiyenon.

garda amisa, gakveTilis daskvniT, anu refleqsiis etapze unda ganisazRvros:

* Sejamebis ra xerxs mimarTavT gakveTilis bolos?

* rogor ganaxorcielebT ukukavSirs moswavleebTan?

Semdgomi gakveTilebi

gakveTilis bolos maswavlebeli davalebas aZlevs moswavleebs: Sin kidev erTxel gaix-

senon, ra gaakeTes am gakveTilze, yuradRebiT gaecnon (waikiTxon) saxelmZRvaneloSi moce-

mul informacias (teqsti, wyaro) da Seasrulon `saSinao davaleba~.

19

gakveTilis dagegmva

(zogadi principebi)

efeqtiani gakveTili rom davgegmoT, aucilebelia, Cveni saswavlo strategia moce-

mul klasSi moswavleTa swavlis stils SevuTavsoT. maswavleblis saswavlo stretegiaSi

igulisxmeba dasaxuli miznis Sesabamisad aqtivobebis (operaciebis) momzadebis ostatoba.

swavlis stili moswavleebs erTmaneTisagan ganasxvavebs. is axasiaTebs, ra pirobebSi grZnobs

TiToeuli moswavle komfortulad Tavs swavlis procesSi. klasSi moswavleebis nawili

pragmatistia (ukeT swavlobs dakvirvebiT), zogi Teoretikosi (ukeT swavlobs azrovnebiT,

fiqriT), zogi keTebisa da moqmedebis procesSia aqtiuri, zogi warmodgenebisa da aRqmis

gziT ukeT swavlobs. gakveTili efeqtiani rom gamovides, yvela moswavlis swavlis stili,

interesebi da SesaZleblobebi rac SeiZleba maqsimalurad unda gaviTvaliswinoT.

amisaTvis pirvel rigSi swavleba/swavlis ori midgoma SeupirispireT erTmaneTs da na-

xeT, Tqveni swavlebis stils am ori mdgomareobidan romeli arCevani ufro Seesabameba.

maswavlebeli I midgoma

(tradiciuli)

II midgoma

(aqtiuri)

mizani * codnis gacema* unaris, niWis, kritikuli

azrovnebis ganviTareba

dvizi * akeTe ise, rogorc me * ifiqre, rogor gaakeTo

mrwamsi * me Tqven zemoT vdgavar * me TqvenTan erTad var

funqcia * gadavcem codnas * vaswavli azrovnebas da swavlas

swavlebis stili * avtoritaruli * demokratiuli

urTierToba Cemsa da

moswavles Soris* monologi * dialogi

swavlebis upiratesi

meTodi

* informaciuli, mTel

klasTan erTdroulad

* kvleva-ZiebiTi, wyvilebsa da

jgufebSi

saswavlo Teoria * biheviorizmi * konstruqtivizmi

moswavleTa pozicia * pasiuri, uintereso * aqtiuri, iniciativiani

maswavleblisa da

moswavleebis saubris

xangrZlivoba

* Warbobs maswavleblis* Tanabaria an

Warbobs moswavlis

saklaso dizaini * tradiciuli* saswavlo miznis

Sesabamisad cvalebadi

swavlebis sayrdeni * saxelmZRvanelo* saxelmZRvanelo da winaswar

SerCeuli saswavlo masalebi

Sefaseba * pasuxis `sizustis~ mixedviT * piradi aqtiurobis mixedviT

20

axla gaarCieT, ra gansxvavebaa saswavlo Teoriebs – biheviorizmsa da konstruqtivizms

Soris. biheviorizmi mkacr disciplinasTan, codnis gadacemasTan, saxelmZRvaneloSi moce-

muli masalis mTeli moculobiT aTvisebasa da savarjiSoebiT SeZenili codnis ganmtkice-

basTan asocirdeba. is swavlebisa da damaxsovrebis Teoriaa.

konstruqtivizmi swavlisa da azrovnebis Teoriaa da miiCnevs, rom moswavle aqtiurad

swavlobs kvleva-Ziebisa da keTebis procesSi da TviTon aSenebs codnas. `nawilebisgan kon-

struqciis aSeneba~ piradi gamocdilebisa da sxvebTan urTierTobis safuZvelze xdeba.

axla is sasicocxlo, zogadi, praqtikuli unarebi CamoTvaleT, romlebic aucileblad

unda SesZinos skolam 21-e saukunis axalgazrdas:

– iazrovnos logikurad da kritikulad;

– Caswvdes mimarTebebs sagnebsa da movlenebs Soris;

– masalis damuSavebis, gagebis, analizisa da adekvaturi aRqmis safuZvelze gamoitanos

daskvna da miiRos gadawyvetileba;

– daZlios mavne Cvevebi. icxovros cxovrebis jansaRi wesiT.

– flobdes monacemTa Sedarebis, Segrovebisa da sxvadasxva saxiT warmodgenis xerxebs;

– hqondes TanamSromlobisa da Tanadgomis unari da a. S.

axla sqematurad ganvixiloT Tanamedrove gakveTilis struqtura da vawarmooT meTo-

dologiuri gansja: rogor gadavideT swavlebidan swavlaze, maxsovrobidan – azrovnebaze.

gakveTilis struqtura

rCevebi maswavlebels efeqtiani gakveTilis dasagegmavad

gakveTilze saswavlo procesis dasagegmavad maswavleblis upirvelesi amocana gakveTi-

lis miznis arsis gagebaa.

gakveTilis saswavlo mizani/miznebi gamoxatavs, ra codna da unarebi unda SeiZinon

moswavleebma.

ra Sedegs unda miaRwion moswavleebma swavlis procesSi, gansazRvrulia erovnul sas-

wavlo gegmaSi, yvela saganSi/sagnobriv jgufSi klasebis mixedviT. Sedegis miRwevas adas-

turebs Sedegis qvemoT mocemuli indikatorebi. maswavleblis wignSi mocemuli Sinaarsisa

da miznebis ruka uCvenebs, romeli Sedegis misaRwevad aris saxelmZRvaneloSi mocemuli

paragrafi da romeli indikatorebiT dasturdeba gakveTilis bolos Sedegis miRweva.

rodis aris gakveTilis mizani sworad SerCeuli? mizani sworad aris SerCeuli, Tu:

* gamomdinareobs sagnobrivi standartis misaRwevi Sedegebidan.

* qmnis safuZvels moswavleTa progresis SemowmebisTvis.

* exmareba maswavlebels TviTSefasebaSi.

* warmoadgens saswavlo savarjiSoebis CarCos.

msvlelobis mixedviT Sinaarsis mixedviT etapebi

* Sesavali * motivacia (ganwyobis Seqmna) * sakiTxis dasma/warmodgena

* aqtivobebi

– mTel klasTan

– individualurad

– wyvilSi

– jgufSi

* siRrmiseuli wvdoma * sakiTxis ganviTareba/aTviseba

* analizi, Sejameba * gaazreba (refleqsia) * codnis gamoyeneba/integracia

codna(aRweren, axsnian, CamoTvlian, gaigeben...)

unarebi(Seadareben, Seqmnian, gaaana

lizeben, gamoikvleven)

ganwyoba-damokidebuleba(Seafaseben, SearCeven, Secvlian)

21

yvelaferi zemoT aRniSnuli miiRweva, rodesac moswavleebi gakveTilze gaakeTeben imas,

rasac Txoulobs Sedegebis qvemoT CamoTvlili indikatorebi. Tu maT yuradRebiT CaikiT-

xavT, naxavT, rom gakveTilis mizani klasikuri samkuTxedis saxiT SegiZliaT warmoidginoT:

gakveTilis zogad mizanSi unda Candes, ra codna da unar-Cvevebi unda misceT moswavlee-

bs, specifikurSi ki – ra konkretuli amocanebi unda ganaviTaroT amisTvis. magaliTad, Tu

CaTvliT, rom saswavlo problema fiqrisa da azrovnebis procesSi unda gadawydes, Sesabami-

si situaciuri amocana an savarjiSo unda SearCioT. masalis vizualizaciisTvis ruke bis,

grafikebis, naxatebis Seqmna dagWirdebaT, praqtikuli unar-Cvevebis formireba rogorc

davalebebis SesrulebiT, ise roluri TamaSebiTa da warmosaxviTi eqsperimentebiT Sei-

Zleba. sakuTari ganwyoba-damokidebulebebis gamosaxatavad moswavles saubris, simReris,

keTebis saSualebac unda misceT.

zemoT aRniSnulis gaTvaliswinebiT, gakveTilis dagegmvis win maswavlebelma meTo-

dologiuri gansja unda awarmoos:

kiTxvebi, romlebic daismis swavleba/swavlis axali midgomebiT gakveTilis dagegmvis

win, bevria da rTuli. am kiTxvebze pasuxis gacema skolaSi kolegebTan TanamSromlobiT,

azrisa da gamocdilebis gaziarebiT ukeT SeiZleba.

gakveTilis mizani gansazRvravs aqtivobebis Sinaarss. aqtivobebis SerCevisas miznis

misaRwevad winaswar unda moifiqroT:

* romeli/ramdeni aqtivobis Catareba dagWirdebaT da rogori TanmimdevrobiT.

* aris Tu ara sawyisi/Sesavali aqtivoba samotivacio, anu moemsaxureba Tu ara igi

moswavleTa dainteresebas swavlis procesSi CasarTavad da Seasrulebs Tu ara momdevno aq-

tivobebTan damakavSirebel rols.

mTavari kiTxva gansjisTvis: damatebiTi kiTxvebi gansjisTvis:

ras gaakeTebs bavSi gakveTilze?

swavlobs swavlas?

aSenebs codnas?

* ra movamzade gakveTilis dawyebis win swavlis ganwyo-

bis Sesaqmnelad? wignSi aris Sesabamisi aqtivoba Tu me

unda movZebno?

* aqtivobebis dagegmvisas gaviTvaliswino: rac vuTxari,

momismina? Tu momismina, gaigo? Tu gaigo, miiRo? Tu

miiRo, SeuZlia praqtikulad gamoiyenos? ganwyoba xom

ar daikarga?

* aris saxelmZRvaneloSi masala, romelic ganapirobebs

mzaobas: a) saxlSi kvlevis gasagrZeleblad? b) axal

masalaze gadasasvlelad? Tu ar aris, me riT davex-

marebi?

22

* aris Tu ara momdevno aqtivobebi moswavlis swavlaze orientirebuli, ganmaviTarebe-

li, SemoqmedebiTi.

* iZleva Tu ara Semajamebeli aqtivoba saSualebas, gakveTilis bolos Semowmdes moswav-

leTa progresi da Sefasdes gakveTilis xarisxi (ramdenad miaRwies moswavleebma da maswav-

leblebma dasaxul miznebs).

aqtivobebis SerCevis paralelurad mniSvnelovania moswavleTa organizaciis formis

dagegmva da drois ganawileba. saswavlo miznis miRwevis maCvenebeli indikatorebi

garkveulwilad migvaniSnebs, rogor vamuSaoT moswavleebi: mTel klasTan, individualu-

rad, wyvilebsa Tu jgufebSi. rac metad SesabamisobaSi iqneba aqtivobis organizaciis forma

moswavleTa SesaZleblobebTan da swavlis stilTan, miT realurad SeamowmebT gakveTilze

moswavleTa progress da gaanawilebT maT Sesasruleblad gankuTvnil dros. dro TiToeuli

aqtivo-bisTvis winaswar igegmeba, Tumca swavlis procesSic SesaZlebelia SeitanoT masSi

cvlilebebi. gansakuTrebiT yuradRebamisaqcevia drois ganawileba jgufuri muSaobisTvis,

rodesac saWiroa samuSaos dagegmva, monacemebis organizeba da warmodgena. unda gaiTval-

iswinoT, rom swored jgufuri muSaobisas yalibdeba moswavleebSi TanamSromlobis, piradi

da gunduri pasuxismgeblobis, jansaRi konkurenciis, gadawyvetilebis miRebis/dasabuTe-

bis da sxva zogadi unar-Cvevebi. Tu samuSao kvleviTi an SemoqmedebiTia, TiToeuli dava-

lebis SesrulebisTvis gankuTvnili drois gaTvla (ar darCes zedmeti dro an ar daakldes

dro), faqtobrivad, ganapirobebs miznis miRwevas.

gakveTilze swavlis procesis efeqtianad warmarTva SeuZlebelia saswavlo resursebis

gamo yenebis gareSe. gakveTilis mizani gvikarnaxebs, ra tipis resursiT mivaRwevT Sedegs ukeT:

adamianuri (sxva maswavlebeli, sazogadoebis wevri...), sainformacio (saxelmZRvaneloe-

bi, statiebi, samuSao furclebi...), vizualuri (plakatebi, sqemebi, fotoebi, modelebi...)

Tu audiovizualuri (kompiuteri, videokamera...). mza resursebze aranakleb efeqturia

resursebis Seqmna. resusis moZieba-Seqmna SeiZleba klasSi, skolaSi, lokalur an globalur

garemoSi, xolo Seqmnili resursis srulyofa-ganviTareba – klasSi an gakveTilebis Semdeg

skolaSi TanamSromlobiT, gamocdilebis gaziarebiTa da efeqtianobis SemowebiT. ra tipis

resursis gamoyenebas – Seqmnas, moZiebas SevZlebT, es gansazRvravs dasagegmavi praqtikuli

savarjiSoebis CarCos.

yvela gakveTils sWirdeba Sefaseba.

Sefaseba aris monitoringisa da Semowmebis safuZvelze gamotanili daskvna, romelic

daafiqrisebs TiToeuli moswavlis warmatebasa da progress gakveTilis bolos (zogadad:

swavlis garkveul etapze).

Sefasebis axali sistema efuZneba monitoringisa da Semowmebis procesebs. monitoringSi

igulisxmeba TiToeuli moswavlis warmatebasa da progresze mudmivi Tvalyuris devnebisa

da faqtebis mogrovebis procesi.

monitoringi saWiroa imisTvis, rom maswavlebelma Seiswavlos TiToeuli moswavlis

swavlis stili, SesaZleblobebi, interesebi, saWiroebebi da, Sesabamisad, Seitanos cvli-

lebebi gakveTilis dagegmvaSi. Zalze mniSvnelovania, gakveTilis msvlelobisas kerZo kon-

taqtebi awarmooT TiToeul moswavlesTan da yuradReba gaunawiloT TiToeuls.

Semowmeba aris TiToeuli moswavlis miRwevebisa da progresis (agreTve zogadad swav-

lis procesis) Sesaxeb monacemebis Segroveba. risTvis vagrovebT am monacemebs?

monacemebis safuZvelze maswavlebeli gamoavlens swavlis xelis Semwyob da xelis

SemSlel faqtorebs. Semowmebis Sedegebi faqtobrivad ìZleva~ rCevebs, saSualebebs Se-

degebis gasaumjobeseblad. pedagogiur praqtikaSi gamoyenebuli Semowmebis xerxebia: dak-

virveba, gamokiTxva, konsultacia, saubari, testireba, CaTvla, gamocda.

ra formiT mimdinareobs Semowmeba – zepiri, werilobiTi (komentariT) Tu konkretul

situaciaSi moqmedebis Sesaxeb Canaweris warmoebiT, damokidebulia miznis Sinaarsze. Sesa-

bamisad SeirCeva Semowmebis saSualebebi: kiTxvebi, testebi, rveulSi Cawerili monacemebi,

namuSevrebis krebulebi, proeqtebi da sxv.

arsebiTia, gaviazroT, rom monitoringisa da Semowmebis safuZvelze maswavleblis mier

moswavlis mimdinare Sefaseba xdeba ara mxolod qulebis dasawerad, aramed TiToeuli

moswavlis droSi ganviTarebis misaRwevad, Secdomis gasasworeblad, Sedegis gasaumjobeseb-

lad. aseTi midgomiT droTa ganmavlobaSi TiToeul moswavleSi yalibdeba urTierT da

gakveTilze miRweuli Sedegebi indikatorebi

mizani/miznebi

aqtivobebi (organizacia, dro)

resursebi (klasisa da TiToeuli moswavlisTvis)

Sefaseba

23

TviTSefasebis unar-Cvevac: moswavle aqtiurad iRebs monawileobas gakveTilis srulyo-

faSi, problemebis gamoyofasa da Sefasebis kriteriumebis/sqemis SedgenaSi.

mocemuli msjelobidan gamomdinareobs gakveTilis dagegmvis aseTi sqema:

gakveTilis efeqturi dagegmvisTvis SegiZliaT gamoiyenoT cxrili, romlis SedgenaSi

dagexmarebaT yoveli gakveTilis win da bolos saazrovno unarebis ganviTarebis Sesabamisad

sakuTari TavisTvis dasmuli kiTxvebi:

1. ra masalas iswavlian, romel qmedebebs Seasruleben moswavleebi, ra Sedegs unda mi-

vaRwio, Sefasebis romeli forma SevarCio?

2. rogor vamuSao moswavleebi miznis misaRwevad. ras gavakeTeb me da ras gaakeTeben Cemi

moswavleebi?

3. risTvis da visTvis gaakeTeben amas moswavleebi?

4. ratom SevarCie aseTi aqtivobebi? kidev romeli aqtivobebis gamoyeneba SemiZlia?

ratom SevarCieT msgavsi/gansxvavebuli aqtivobebi me da saxelmZRvanelos avtorma?

5. ra moxdeba, Tu aqtivobebis raodenobas, Tanmimdevrobas Sevcvli da savarjiSoebs

azrobrivad gavaerTianeb? riT davasabuTeb Cems arCevans?

6. romel da ramden moswavleze velodebodi Sedegis (miznis) miRwevas da ra miviRe? ra

cvlilebebis Setanas mTxovs miRweuli Sedegi (Sefaseba)?

organizeba ganawileba

saswavlo

mizani/miznebiTema aqtivobebi

moswavleTa

organizeba

drois

ganawilebaresursebi

Semowmeba/

Sefaseba

24

swavlebis meTodebi

swavla-swavlebis meTodebis mravalgvari klasifikacia arsebobs, gTavazobT yvelaze

gavrcelebul variantebs.

meTodTa klasifikaciis varianti A:

* verbaluri, anu zepirsityvieri meTodi.

* wignze muSaobis meTodi.

* weriTi muSaobis meTodi, romelic gulisxmobs Semdegi saxis aqtivobebs: amonawerebisa da

Canawerebis gakeTeba, masalis dakonspeqteba, Tezisebis Sedgena, referatis an eses Sesruleba,

da a.S.

* laboratoriuli meTodi da demonstrirebis meTodi. es ukanaskneli, Tavis mxriv, gu-

lisxmobs Semdegi saxis aqtivobebs: cdebis dayeneba, videomasalebis Cveneba, dinamikuri xasiaTis

masala da sxv.

* praqtikuli meTodebi aerTianebs swavlebis yvela im formas, romelic moswavles praqti-

kul unar-Cvevebs uyalibebs da is SeZenili codnis safuZvelze damoukideblad asrulebs ama Tu

im aqtivobas.

meTodTa klasifikaciis varianti B: diskusia/debatebi – interaqtiuri swavlebis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli meTodia.

diskusiis procesi mkveTrad amaRlebs moswavleTa CarTulobis xarisxsa da aqtivobas. diskusia

SesaZlebelia gadaizardos kamaTSi. es procesi ar Semoifargleba mxolod maswavleblis mier

dasmuli SekiTxvebiT. es meTodi uviTarebs moswavleebs kamaTisa da sakuTari azris dasabuTebis

unars.

problemaze dafuZnebuli swavleba (PBL) – saswavlo meTodi, romelic axali codnis miRebis

da integraciis procesis sawyis etapad iyenebs problemas.

TanamSromlobiTi (cooperative) swavleba – amgvari swavlebis strategiiT jgufis TiToeuli

wevri valdebulia, ara mxolod Tavad Seiswavlos, aramed daexmaros Tavis Tanagundels sagnis

ukeT SeswavlaSi. TiToeuli jgufis wevri muSaobs problemaze, sanam yvela maTgani ar daeufleba

sakiTxs.

evristikuli meTodi – efuZneba moswavleebis winaSe dasmuli amocanis etapobriv gadawyvetas.

es amocana swavlebis procesSi faqtebis damoukideblad dafiqsirebisa da maT Soris kavSirebis

danaxvis gziT xorcieldeba.

SemTxvevis analizi (Case study) – maswavlebeli moswavleebTan erTad gakveTilze ganixilavs

konkretul SemTxvevebs da maTTan erTad yovelmxriv da safuZvlianad Seiswavlis sakiTxs. magali-

Tad, fizikur geografiaSi stiqiuri movlenebis arss, warmoSobis mizezebs, gavrcelebas, riskebs

da Tavidan acilebis gzebs; geopolitikuri kuTxiT, konfliqtebis geografiaSi es SeiZleba iyos

konkretuli konfliqtis analizi da a. S.

gonebrivi ieriSi (Brain storming) – es meTodi gulisxmobs konkretuli Temis farglebSi

konkretuli sakiTxis/problemis Sesaxeb maqsimalurad meti, sasurvelia, radikalurad gansx-

vavebuli, azris, ideis Camoyalibebisa da gamoTqmis xelSewyobas. aRniSnuli meTodi xels uwyobs

problemisadmi SemoqmedebiTi midgomis ganviTarebas. es meTodi efeqturia mravalricxovani

jgufis arsebobis pirobebSi da Sedgeba ramdenime ZiriTadi etapisgan:

* problemis/sakiTxis SemoqmedebiTi kuTxiT gansazRvra.

* drois garkveul monakveTSi auditoriisgan sakiTxis irgvliv arsebuli ideebis kritikis

gareSe CaniSvna (ZiriTadad dafaze).

* gamoricxvis gziT im ideebis gamorCeva, romlebic yvelaze metad Seesabameba dasmul sakiTxs.

* kvlevis mizanTan ideis Sesabamisobis dasadgenad Sefasebis kriteriumebis gansazRvra.

* SerCeuli ideebis Sefaseba winaswar gansazRvruli kriteriumebiT.

* umaRlesi Sefasebis mqone ideis, rogorc dasaxuli problemis gadaWris saukeTeso saSu-

alebis gamovlena.

roluri da situaciuri TamaSebi – scenaris mixedviT ganxorcielebuli roluri TamaSebi

25

moswavleebs saSualebas aZlevs, sxvadasxva poziciidan Sexedon sakiTxs da exmareba maT alterna-

tiuli Tvalsazrisis CamoyalibebaSi. diskusiis msgavsad, roluri TamaSebic uyalibebs moswavles

sakuTari poziciis damoukideblad gamoTqmisa da kamaTSi misi dacvis unars.

demonstrirebis meTodi – es meTodi informaciis vizualurad warmodgenas gulisxmobs.

Sedegis miiRwevis TvalsazrisiT is sakmaod efeqturia. xSir SemTxvevaSi umjobesia, masala erT-

droulad audio da vizualuri gziT mivawodoT moswavleebs. Sesaswavli masalis demonstrireba

SesaZlebelia ganxorcieldes rogorc maswavleblis, ise studentis mier. es meTodi gvexmareba,

TvalsaCino gavxadoT saswavlo masalis aRqmis sxvadasxva safexuri, davakonkretoT, Tu ris Ses-

ruleba mouwevT moswavleebs damoukideblad; amave dros, es strategia vizualurad warmoaCens

sakiTxis/problemis arss. demonstrireba SesaZloa martiv saxes atarebdes (magaliTad, maTemati-

kuri amocanis amoxsna misi safexurebis dafaze TvalsaCinod warmodgenis saxiT) an iseTi rTuli

saxe miiRos, rogoricaa mravalsafexuriani sabunebismetyvelo eqsperimentis Catareba.

induqcia, deduqcia, analizi da sinTezi.swavlebis induqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis iseT formas, rode-

sac swavlis procesSi azris msvleloba kerZodan konkretulisaken, faqtebidan ganzogadebisaken

aris mimarTuli, anu masalis gadmocemisas procesi mimdinareobs konkretulidan zogadisaken.

swavlebis deduqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis gadacemis iseT

formas, romelic zogad codnaze dayrdnobiT axali codnis aRmoCenis logikur process war-

moadgens, anu procesi mimdinareobs zogadidan konkretulisaken.

saswavlo procesSi analizis meTodi gvexmareba saswavlo masalis, rogorc erTi mTlianis,

Semadgenel nawilebad daSlaSi, amiT martivdeba rTuli problemis SigniT arsebuli calkeuli

sakiTxebis detaluri gaSuqeba.

sinTezis meTodi gulisxmobs Sebrunebul proceduras, anu calkeuli sakiTxebis dajgufe-

biT erTi mTlianis Sedgenas. es meTodi xels uwyobs problebis, rogorc mTelis danaxvis unaris

ganviTarebas.

axsnaganmartebiTi meTodi – efuZneba msjelobas mocemuli sakiTxis irgvliv. maswavle-

bels masalis gadmocemisas mohyavs konkretuli magaliTi, romlis dawvrilebiT ganxilvac xdeba

mocemuli Temis farglebSi.

qmedebaze orientirebuli swavleba – moiTxovs moswavle-maswavleblis aqtiur CarTulo-

bas swavlebis procesSi, sadac gansakuTrebul datvirTvas iZens Teoriuli masalis praqtikuli

interpretacia.

mocemuli ZiriTadi meTodebis garda arsebobs swavlebis uamravi meTodi, romlis SerCeva

maswavlebels SeuZlia konkretuli saswavlo amocanidan gamomdinare.

muSaobis formebi:swavlebis procesSi sxvadasxva meTodis gamoyenebisas muSaobis Sesabamisi klasis organize-

bis forma SeiZleba iqnes gamoyenebuli, magaliTad, individualuri, wyviluri, jgufuri, mTel

klasTan erTad.

jgufuri (collaborative) muSaoba – am meTodiT swavleba gulisxmobs moswavleTa jgufebad

dayofas da maTTvis saswavlo davalebis micemas. jgufis wevrebi individualurad amuSaveben

sakiTxs da paralelurad uziareben mas jgufis danarCen wevrebs. dasaxuli amocanidan gamomdi-

nare SesaZlebelia jgufis muSaobis procesSi wevrebs Soris moxdes funqciebis gadanawileba. es

strategia uzrunvelyofs yvela moswavlis maqsimalur CarTulobas saswavlo procesSi.

individualuri samuSao

individualuri samuSao xSirad aris sxva aqtivobis fragmenti. is garkveuli pasuxismgeblobiT

tvirTavs moswavles, warmoaCens mis pirad damokidebulebas ama Tu im sakiTxTan mimarTebaSi,

xels uwyobs sakuTari azris gamoTqmas, Camoyalibebas, argumentirebul dasabuTebas, kritikul

azrovnebas, drois racionalur gamoyenebas.

wyvilebi da jgufebi

wyvilebsa da jgufebSi muSaoba xels uwyobs TanamSromlobis Cvevis gamomuSavebas. am sa-

varjiSoebis Sesrulebisas moswavleebi swavloben erTmaneTis mosmenas, sxvisi azris gaziarebas,

kritikul azrovnebasa da Sefasebas, sakuTari azris gamoTqmas, dasabuTebas da a.S. isini eCvevian

funqciebis danawilebas, drois racionalur gamoyenebas.

gTavazobT wyvilebSi muSaobis wesebs:

1. maswavlebeli klass yofs wyvilebad;

2. klass eZleva saerTo davaleba;

3. moswavleebi samuSaos asruleben wyvilebSi;

4. samuSaos dro gansazRvrulia (samuSaos sirTulis mixedviT);

5. maswavlebeli TviTon anawilebs moswavleebis funqciebs.

wyvilebSi muSaobis dros bavSvebs moeTxovebaT yuradRebis koncentracia. isini pasuxismgeb-

lobas grZnoben mewyvilis mimarT.

wyvilebSi gamomuSavebuli TanamSromlobis Cveva kidev ufro mtkicdeba jgufuri samuSaoebis

Sesrulebisas.

gTavazobT wesebs jgufuri muSaobisaTvis:

1. klasi iyofa 4-5 kacian jgufad.

2. klass eZleva saerTo davaleba. SesaZloa, maswavlebelma TiToeul jgufs sxvadasxva dava-

lebac misces.

3. jgufi muSaobs erTi magidis garSemo.

4. samuSao sruldeba erToblivad da jgufi Sesrulebul samuSaos aZlevs erTian formas.

5. jgufi unda muSaobdes SeTanxmebulad, ar unda moxdes konfliqti, ar unda iTrgunebodes

arc erTi moswavle.

6. jgufi, romlis wevrebic SeTanxmebulad ver moqmedeben, muSaobas wyvets.

7. jgufis yoveli wevri unda CaerTos saqmianobaSi da maT Tavad unda gadainawilon funqciebi.

8. davaleba sruldeba maswavleblis mier winaswar gansazRvrul droSi (10-15 wT.)

TiToeul jgufSi erTi magidis garSemo Tavs iyrian sxvadasxva xasiaTisa da temperamentis

moswavleebi: aqtiurebi, pasiurebi, liderebi. xSirad jgufebSi swored amitom warmoiSoba kon-

fliqti. maswavlebeli sTavazobs gunds konfliqtis mSvidobian mogvarebas. Tu amas gundi ver

miaRwevs, anu ver ipovis gamosavals, is samuSao procesidan vardeba.

jgufis SerCeva sxvadasxvagvarad xdeba: jgufi SeiZleba SeirCes ise, rom TiToeul maTganSi

Tanabari SesaZleblobebis bavSvebi gaerTiandnen, SeiZleba cal-calke Sedges biWebisa da gogonebis

gundebi an SeiZleba jgufebis organizeba bavSvebis megobruli damokidebulebis gaTvaliswinebiT.

SesaZlebelia SemTxveviTobis principiT SerCevac, raTa moswavleebi mieCvivnen nebismier part-

niorTan urTierTobas. jgufebad danawileba unda moxdes operatiulad (2-3 wT.)

SesaZloa maswavlebelma Tavad daadginos jgufis muSaobis wesebi (mag., lideris arCeva), mag-

ram umjobesia muSaobis sistemis Seqmna mTlianad mivandoT bavSvebs (ra Tqma unda, maswavleblis

rekomendaciebis gaTvaliswinebiT). kargia, Tu jgufi TviTon airCevs, vin waradgens klasis winaSe

jgufis namuSevars. maswavlebeli Tvals adevnebs moswavleebis muSaobas, Tumca es imgvarad xdeba,

rom bavSvebs ar SeeqmnaT STabeWdileba, TiTqos maswavlebeli maT Tavze adgaT. maswavlebeli ar

unda Caerios jgufis muSaobaSi, garda im SemTxveve bisa, Tu jgufi misgan moiTxovs raime ganmarte-

bas, an Seatyobs, rom jgufma arasworad gaigo piroba da maTi muSaoba CixSi Sevida.

aqtiuri meTodebiTa da jgufuri TamaSebiT muSaobisas maswavlebeli ukana planze gadadis.

igi gezis mimcemisa da meTvalyuris rols asrulebs da bolomde neitralur wamyvanad rCeba.

samuSaos damTavrebis Semdeg jgufebi warmoadgenen sakuTar namuSevrebs. prezentaciis dros

maswavlebeli kiTxvebs ar usvams da ar awyvetinebs azrs momxsenebels.

bolos namuSevrebi SeiZleba gamoikras kedelze an dafaze. maswavlebels winaswar unda

hqondes gansazRvuli namuSevrebis Sefasebis forma. sasurvelia, moswavleebma Tavad Seafason

erTmaneTis namuSevari: TiToeuli moswavle asaxelebs, misi azriT, saukeTeso jgufur namuSe-

vars (garda sakuTarisa) da asabuTebs, ra kriteriumebiT (Camoyalibebuli azri, originaluri

gadawyveta, mxatvruli gaformeba, STambeWdavi prezentacia da a.S.) ixelmZRvanela Sefasebisas.

yoveli gamomsvlelis azrs maswavlebeli dafaze afiqsirebs _ wers ̀ pluss~ an qulas (10-quliani

sistema) saTanado namuSevris qveS. qulebis (plusebis) raodenoba gamoavlens gamarjvebuls, Tumca

maswavlebelma aucileblad unda gamoyos TiToeuli jgufis Zlieri da susti mxareebi. Sefase-

bas SesaZloa win uZRodes mcire diskusia, romlis drosac maswavlebelsa da bavSvebs SeeZlebaT

SekiTxvebi dausvan TiToeuli jgufis wevrebs.

maswavlebelma winaswar unda gansazRvros, ra dro unda daeTmos davalebis Sesrulebas,

prezentaciebsa da namuSevrebis Sefasebas.

26

mini-leqciamini-leqcia aris mcire zomis leqcia, romlis mizania auditoriisaTvis garkveuli infor-

maciis gadacema. mini-leqcia aris saSualeba drois mcire monakveTSi moswavleebisTvis saWiro

informaciis gadacemisa.

mini-leqcia moswavleebs umetesad codnas sZens da naklebad iZleva unarebis ganviTarebis

SesaZleblobas. gasaTvaliswinebelia, rom leqciis dros ufro aqtiuri maswavlebelia, xolo

SedarebiT pasiuri – moswavleebi.

saleqciod SeiZleba sxvadasxva wyarodan SeirCes nebismieri masala faqtebis, ideebis,

Teoriebis Sesaxeb. maswavlebelma winaswar unda moamzados Teoriuli da vizualuri masalebi,

grafikebi, fotomasala, raTa leqcia saintereso gaxados moswavleebisaTvis. vizualuri tipis

moswavleebisaTvis, romelTac mxedvelobiTi mexsiereba ukeT aqvT ganviTarebuli, gansakuTrebiT

mniSvnelovania TvalsaCinoebis gamoyeneba.

leqciisTvis momzadebuli masala logikuri TanamimdevrobiT – martividan rTulisaken – unda

dalagdes da advilad gasagebi unda iyos moswavleebisaTvis. amavdroulad, ar unda gadaitvirTos

Zalian bevri gansxvavebuli tipis informaciiT. sasurvelia, erTi leqcia erT sakiTxs daeTmos.

leqciis msvlelobisas damrigebelma xeli unda Seuwyos moswavleebis aqtiurobas.

leqciis mimdinareobisas moswavleTa aqtiurobis xelSewyobisTvis mniSvnelovania imis gaT-

valiswineba, rogor sxedan isini. sasurvelia ara frontaluri (rodesac maswavlebeli dgas dafas-

Tan msmenelis win), aramed sadiskusio stilis (moswavleebi da maswavlebeli sxedan wreSi magidis

irgvliv ise, rom yvela kargad xedavs erTmaneTs) gamoyeneba. leqcia swavlebis SedarebiT pasiur

formadaa miCneuli, Tumca moswavleTa gasaaqtiureblad maswavlebelma unda waaxalisos isini;

mudmivad daamyaros mxedvelobiTi kontaqti auditoriasTan; periodulad Seamowmos, ramdenad

usmens auditoria mas da misces Sesabamisi ukukavSiri.

mini-leqciis Catarebas ar sWirdeba gansakuTrebuli materialur-teqnikuri aRWurviloba,

Tumca, sasurvelia, gamoviyenoT vizualuri masala – grafikebi, fotomasala, cxrilebi da a.S.

leqcia aseve SeiZleba Catardes Power Point-is gamoyenebiTac, rasac specialuri aRWurviloba

(leptopi da proeqtori) dasWirdeba.

eqskursiaeqskursia aris koleqtiuri daTvaliereba risame; gamgzavreba, gaseirneba saswavlo, samec-

niero, sportuli an garTobis mizniT. eqskursiis dros moswavleebs saSualeba eZlevaT, realur

garemoSi daakvirdnen situacias da gaecnon mocemul sakiTxTan dakavSirebul Taviseburebebs.

eqskursias sailustracio funqcia aqvs. eqskursiaze nanaxi da mosmenili ukeT amaxsovrdebaT

moswavleebs, vidre mxolod moyolili masala.

eqskursiis, rogorc saswavlo RonisZiebis, gamoyenebis Taobaze sami mosazreba arsebobs:

1. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dawyebisTanave; eqskursia xels uwyobs

moswavleTa da pedagogTa daaxloebas, aRvivebs interess sxvadasxva sakiTxis mimarT da zrdis

swavlis motivacias;

2. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dasrulebisas, rodesac isini ukve saTanado

codnasa da unar-Cvevebs floben da SeuZliaT realur garemoSi daakvirdnen istoriul Zeglebs

Tu garkveul samuSao garemos;

3. eqskursias gegmavs sagnis pedagogi wlis ganmavlobaSi sagnis saWiroebisa da specifikidan

gamomdinare.

skolis gareT swavlebas SeiZleba garkveuli problemebi axldes Tan, amitom aucilebelia

eqskursiis detaluri dagegmva, raTa Tavidan aviciloT gaugebrobebi. maswavlebelma winaswar

unda gaiTvaliswinos da dagegmos Semdegi sakiTxebi: eqskursiis mizani, eqskursiis zusti dro,

moswavleebis dasaSvebi raodenoba.

saeqskursio jgufSi moswavleTa raodenoba damokidebulia klasis sidideze. sasurvelia,

rom 5-6 bavSvs erTi ufrosi axldes (iqneba es pedagogi, skolis administraciis TanamSromeli Tu

aqtiuri mSobeli).

maswavlebelma winaswar unda miawodos moswavleebs informacia eqskursiis gegmis Sesaxeb –

ra unda naxon, ras unda miaqcion gansakuTrebuli yuradReba da a.S. eqskursiis dros unda waaxa-

lisos moswavleebi, dasvan kiTxvebi. SesaZlebelia, saWiro iyos garkveuli CaniSvnebis gakeTebac.

27

eqskursiis mniSvneloba

saskolo eqskursiebi mniSvnelovania klasgareSe ganaTlebisTvis. amgvar RonisZiebebze

moswavleebs socialuri da sakuTari Tavis marTvis unar-Cvevebic uviTardebaT. moswavleebi

saskolo eqskursiebze swavloben da isveneben kidec erTad. aucilebelia, eqskursiebi winaswar

daigegmos. mxolod am SemTxvevaSi iqneba eqskursia maqsimalurad saintereso da saganmanaTleblo

Rirebulebis matarebeli.

saeqskursio aqtivobebi xSirad ramdenime sagnis saswavlo gegmis integrirebas axdens (mag.,

qarTulisa da istoria-geografiis an bunebismetyvelebis), amitom am aqtivobebis dagegmvisas,

sxvadasxva sagnis maswavlebelTa erToblivi da SeTanxmebuli muSaoba SesaZloa ufro metad

efeqtiani iyos.

gonebrivi ieriSi gonebrivi ieriSi jgufuri SemoqmedebiTi muSaobis meTodia, romlis mizania konkretuli

problemis gadasaWrelad maqsimaluri raodenobis ideis Segroveba da ganxilva.

gonebrivi ieriSi gamoiyeneba im SemTxvevaSi, rodesac aravin icis kiTxvaze pasuxi; roca

gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebiT gvsurs rac SeiZleba meti ideisa da mosazrebis Segroveba

da konsensusis safuZvelze sasurveli raodenobis SerCeva.

gonebrivi ieriSis procesi sakmaod martivia. Tavdapirvelad maswavlebeli asaxelebs gansa-

xilvel Temas da adgens gegmas. gonebrivi ieriSis dawyebamde aucilebelia jgufSi muSaobis wesebze

SeTanxmeba. magaliTad: yvela idea sworia da yvela maTgani unda ganvixiloT; gonebrivi ieriSis

procesSi arafers ganvsjiT da vafasebT; mTavaria ideebis raodenoba da ara xarisxi.

moswavleebi dasmuli sakiTxis irgvliv gamoTqvamen uamrav mosazrebas/ideas, romelTac mas-

wavlebeli dafaze an ̀ flipCartze~ iniSnavs. drois limiti winaswaraa gansazRvruli – magaliTad,

20-25 wT.

ideebis Camoweris Semdeg maswavlebeli maT xmamaRla, jgufis yvela wevrisTvis gasagebad

kiTxulobs. Semdeg moswavleebi afaseben ideebs, davuSavaT, sam an xuTqulian skalaze da msgavs

ideebs ajgufeben. sabolood CvenTvis sasurvel, yvelaze maRalqulian, vTqvaT, sam-oTx ideas

SevarCevT.

rogorc aRvniSneT, gonebrivi ieriSis process maswavlebeli warmarTavs. mas unda SeeZlos

yuradRebiT mosmena da monawileebis waxaliseba ideebis miwodebis procesSi. man xeli unda Seuwyos

maqsimalurad bevri ideisa da mosazrebis Segrovebas. maswavlebeli procesSi neitraluri figuraa.

gonebrivi ieriSis procesSi saswavlo garemo Cveulia. SesaZloa, monawileebi isxdnen wri-

ulad, magidis irgvliv. maswavlebels iseTi pozicia unda ekavos, rom yvela mxridan kargad Candes.

maswavleblis movaleoba dafaze Canaweris gakeTebacaa. atmosfero maqsimalurad komfortuli

unda iyos.

SemTxvevis ganxilvaSemTxvevis ganxilva farTod gamoiyeneba ganaTlebis sferoSi. misi mizania, konkretuli Sem-

Txvevis ganxilvis safuZvelze damatebiTi informaciisa da codnis SeZena.

SemTxvevis ganxilvisas ar aris aucilebeli, SemTxveva erT konkretul adamians exebodes. is

SeiZleba adamianTa jgufTan, sxvadasxva situaciasTan, fenomenTan da a.S. iyos dakavSirebuli.

SemTxvevis Seswavlisas iazreben da aanalizeben am konkretul SemTxvevas. SemTxvevis gan-

xilvamde saWiroa, maswavlebelma winaswar moamzados masala, romelic saintereso da aqtualuri

iqneba moswavleebisaTvis, gaiTvaliswinos maTi asakobrivi Tavisebureba da SesaZlebeli gaxados

msjeloba mis Sesaxeb.

gansaxilvel masalasTan erTad unda momzaddes ZiriTadi SekiTxvebi; isini SeiZleba exebodes

moswavleTa damokidebulebas konkretuli adamianis, jgufis an konkretul SemTxvevaSi aRwerili

situaciis mimarT; rogori damokidebuleba aqvT SemTxvevis mimarT; ra aris maTTvis misaRebi/

miuRebeli, rogor SeiZleba problemis gadaWra da a.S.

SemTxvevis ganxilvas specialuri teqnikuri aRWurviloba ar sWirdeba. sasurvelia, yvela

moswavles hqondes amobeWdili SemTxveva an maswavlebelma gamoiyenos proeqtori da leptopi.

diskusiadRevandel dinamikur, eTnikurad da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis

28

funqcionirebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa

da urTierTSemecnebis Cvevebi.

amisTvis mniSvnelovania, gvesmodes, ra aris diskusia da rogor unda warvmarToT igi. miT

umetes, rom axal erovnul saswavlo gegmaSi Cadebulia sagnobrivi Sedegebi, romelTa misaRwevad

maswavleblebs araerTxel mouwevT sagakveTilo procesSi diskusiis gamoyeneba.

diskusia aris wamyvansa da msmenelebs Soris codnis, Sexedulebebisa da ideebis sityvieri

gacvlis procesi. diskusias sxvanairad msjelobasac uwodeben.

saklaso diskusia exmareba moswavleebs sakiTxis Rrma da detalur ganxilvaSi. kerZod, saklaso

diskusiis dros iqmneba iseTi atmosfero, sadac moswavleebs SeuZliaT azrebis urTierTgazi-

areba, axali ideebis gamoTqma, sxvisi azrebis mosmena da gageba, komunikaciisa da TviTgamoxatvis

unar-Cvevebis gaumjobeseba.

kargi diskusia unda iTvaliswinebdes rogorc diskusiis wamyvanis, aseve misi monawileebis

komunikaciur unar-Cvevebs, mocemuli sakiTxis codnas, liderobisa da koordinaciis SesaZle-

blobas, azrebis urTierTgacvlas, jgufis, rogorc mTlianis, ganxilvas da Sesabamisad, saWiroebs

karg momzadebas.

saklaso diskusiis momzadebisas maswavlebelma zustad unda SearCios diskusiis Tema. es

gulisxmobs imas, rom diskusiisTvis gankuTvnili Tema iyos sagnis da konkretuli sakiTxis Sesat-

yvisi. aseve maswavlebelma saklaso diskusiisTvis unda SearCios Sesabamisi forma (mag., moswavlis

prezentacias mohyveba jgufuri diskusia: moswavleebs micemuli aqvT wasakiTxi masala da amas

mohyveba Semajamebeli prezentacia da klasis diskusia) da fizikuri garemo (mag., wreSi jdoma

diskusiis TiToeul monawiles aZlevs SesaZleblobas, ufro advilad daamyaros komunikacia,

didi jgufebi SeiZleba daiyos ufro patara jgufebad da a. S.);

diskusiis mimdinareobis dros maswavlebelma unda gaakeTos Semdegi:1. diskusiis fasilitaciisaTvis Sesabamisi saklaso garemos Seqmna:

* diskusiis wesebis Camoyalibeba (azris gamoTqmis wesebi da a. S.);

* ZiriTadi Temebisa da terminebis zogadi mimoxilva;

* diskusiasTan dakavSirebuli molodinebis gamoTqma;

* diskusiisTvis sakmarisi drois gamoyofa.

2. monawileobis waxaliseba/xelSewyoba:

* moswavleebis dasaintereseblad mastimulirebeli SekiTxvebis dasma;

* moTxovna, rom moswavleebma mudmivad Seajamon ganxiluli sakiTxebi;

* kiTxvebis momzadeba da moswavleebisaTvis garkveuli drois micema, raTa maT winaswar

moamzadon pasuxebi da Semdeg mTel klass warudginon.

3. diskusiis warmarTva da daskvnebis Sejameba:

* moswavleebis waxaliseba, raTa maT gamoTqvan TavianTi ideebis gamamyarebeli argumentebi;

* Cumi/morcxvi moswavlisaTvis specifikuri davalebis micema, rac xels Seuwyobs mis mona-

wileobas, CarTvas diskusiaSi;

* ganxiluli sakiTxebis Sejameba da ZiriTadi azrebis Camoyalibeba: moswavleebis ideebis

ganmarteba da moswavleebisagan damatebiTi komentarebis moTxovna.

`kuTxeebi~meTodi `kuTxeebi~ gamoiyeneba saklaso diskusiis warmarTvisas, kamaTis provocirebisa da

jgufebs Soris paeqrobis gasaCaReblad ori an meti poziciis arsebobisas. es savarjiSo aqtiurad

da xalisianad sruldeba. es meTodi agreTve kargia klasSi teqstebis kiTxvis, leqciis mosmenis,

filmis Cvenebis Semdeg STabeWdilebebis Sesafaseblad, gansxvavebuli Tvalsazrisis dasafi q-

sireblad.

meTodi `kuTxeebi~ moswavleebs saSualebas aZlevs, gamoTqvan sakuTari azri da daicvan Ta-

vianTi pozicia, agreTve yuradRebiT mousminon sxvebis argumentebs da amis mixedviT, garkveuli

msjelobis Semdeg, gaiziaron an ar gaiziaron gansxvavebuli mosazrebebi (Secvalon an ar Secvalon

sakuTari pozicia).

pedagogi moswavleebs sTavazobs sadiskusio Temas. isini individualurad irCeven garkveul

29

pozicias da ikaveben saklaso oTaxSi ̀ am poziciisaTvis~ gankuTvnil adgils (SesaZlebelia arCeul

iqnes saklaso oTaxis kuTxeebi, merxebi, sadac keTdeba poziciis aRmniSvneli warwera).

dajgufebuli moswavleebi erTmaneTs uziareben mosazrebebs da iwyeben jgufSi msjelobas,

raTa Semdeg TavianTi versia argumentebiT daasabuTon (SesaZlebelia dasabuTeba werilobiT

moxdes). moswavleebi unda Seecadon, rac SeiZleba damajerebeli da saintereso iyos prezentacia.

saWiroebis SemTxvevaSi maswavlebeli exmareba jgufebs.

moswavleebs SeuZliaT diskusiis msvlelobisas Seicvalon Sexeduleba – gadaadgildnen erTi

kuTxidan meoreSi da im jgufSi gadainacvlon, romlis mosazrebasac axla eTanxmebian.

mosmenisa da kamaTis dros sasurvelia, moswavleebma gaakeTon Canawerebi, rac daexmareba maT

poziciis werilobiT gamoxatvasa da dacvaSi.

`mozaika~aqtivoba Sedgeba 4 etapisagan:

I etapi: ZiriTadi jgufebis Sedgena da masalis ganawileba

klasi iyofa 4-kacian jgufebad. jgufis TiToeul wevrs urigdeba masala, romelic erTi

mTliani informaciis (teqstis) raRac nawils Seadgens, da aqvs garkveuli rigiTi nomeri (1, 2, 3,

4). man individualurad 10 wT-is ganmavlobaSi unda daamuSaos masala, Seiswavlos, raTa SeZlos

miRebuli informacia sxvasac gadasces.

II etapi: eqspertTa jgufebis mier masalis Seswavla

am etapze xdeba e. w. èqspertTa jgufebis~ Camoyalibeba. vinc amuSavebs #1 informacias, erTi-

andeba magidis irgvliv, romlis rigiTi nomeria 1, visac aqvs informacia #2, ikribeba meore magidis

garSemo da a. S. aqedan gamomdinare, Ti To euli magidis irgvliv aRmoCndebian erTi da imave infor-

maciis mqone moswavleebi oTxive jgufidan, romlebic SemdgomSi gadaiqcevian e. w. ìnforma ciis

èqspertebad~. isini erTad kiTxuloben da kidev erTxel swavloben saerTo masalas, eZeben am masa-

lis sxvebze gadacemis saukeTeso da efeqtur gzebs, meTodebs, weren gegmas, xazaven sqemebs da a.S.

III etapi: ZiriTad jgufSi dabruneba miRebuli codnis gadacemis mizniT

moswavleebi brundebian Tav-TavianT ZiriTad jgufebSi da rigiTi nomris da c viT (jer hyveba 1

nomeri, Semdeg 2 da a. S.) warudgenen TavianT masalas erTma neTs. jgufis mizania, misma yvela wevrma

srulyofilad aiTvisos TiToeu li wevris èqspertis~ mier damuSavebuli masala.

IV etapi: individualuri da jgufuri pasuxismgebloba, miRebuli codnis Sefaseba.

jgufis TiToeuli wevri valdebulia, saTanadod aiTvisos Tanagundelebis mier mowodebuli

mTeli informacia (mozaikac swored amitom hqvia, nawilebidan _ mTlianisaken). miRebuli codna

SeiZleba Semowmdes sxvadasxva gziT (mag., werilobiTi formiT, zepiri TxrobiT, kiTxva-pasuxiT

da sxva saxis wardginebiT).

sokrateseuli meTodisokrateseuli meTodis gamoyenebis dros maswavlebeli svams mxolod problemur (da ara

informaciul) SekiTxvebs (magaliTad, „ras fiqrobT am sakiTxze?“ „ra ganmartebebi gvWirdeba

amisaTvis?“) da ar awvdis informacias moswavleebs. am dros maswavlebeli ganixilavs gamonaklis

SemTxvevebs da martiv ideas eWvqveS ayenebs. igi moswavleebisgan azrovnebas moiTxovs, raTa isini

damoukideblad mividnen problemis gadawyvetamde.

sokrateseuli meTodis gamoyeneba SesaZlebelia diskusiiT, debatebiT, problemuri kiTxvebis

dasmiT da sxva. zogjer maswavlebels mohyavs faqtebi moswavleTa mier gamoTqmuli mosazrebebis

sawinaaRmdegod, magram ar afiqsirebs sakuTar pozicias. igi xels uwyobs im pasuxebis eWvqveS

dayenebas, romelTac gvaZlevs sxvadasxva avtoriteti da sxva. moswavleebi Tavisuflad gamoTq-

vamen sakuTar mosazrebebs dasmul problemasTan dakavSirebiT, Tamamad Txzaven hipoTezebs da

versiebs, aanalizeben erTmaneTis argumentebs.

qvemoT moyvanilia am meTodis gamoyenebis magaliTebi gakveTilze:

1. maswavlebeli svams problemur SekiTxvebs, raTa waaxalisos moswavleTa azrovneba moce-

muli sakiTxebis garSemo;

30

2. maswavlebels mohyavs damxmare da sawinaaRmdego magaliTebi mocemuli movlenis sailust-

raciod;

3. maswavlebeli kritikulad ganixilavs moswavlis argumentebs;

4. maswavlebeli xels uwyobs klasis diskusiaSi Cabmas;

5. maswavlebeli axalisebs sakuTari da sxvebis azrebis kritikuli Sefasebis unaris ganvi-

Tarebas;

6. maswavlebeli iTxovs faqtebisa da cnebebis analizs, masalis arsis gagebas da a. S.

7. maswavlebeli sTxovs moswavles, daakavSiros sxvadasxva wyarodan miRebuli codna, sxva-

dasxva elementisagan Seqmnas axali struqtura;

8. maswavlebeli sTxovs moswavles, sakuTar argumentaciaze dayrdnobiT gamoitanos daskvna

(gaakeTos Sefaseba).

keTebiT swavlebakeTebiT swavlebis, anu praqtikis meTodis gamoyenebis dros miewodeba ara informacia, aramed

zusti instruqcia eqsperimentis an simulaciisaTvis. am meTodis mizania, moswavleebma zustad

Seasrulon iseTi qmedebebi, romlebic xels uwyobs codnis an Cvevis formirebas.

praqtikis dros maswavlebeli gansakuTrebul yuradRebas aqcevs moswavleTa gamoxmaurebas

(ukukavSirs), rac azrians xdis moswavlis praqtikas da xels uwyobs mas, gaacnobieros, rasac

akeTebs da avtomaturad (meqanikurad) ar gaimeoros is. mxolod saTanado gamoxmaurebis SemTx-

vevaSi gvaZlevs amgvari swavleba mniSvnelovan efeqts. maswavlebelma moswavles unda SesTavazos

aqtivobis sqema an modeli, sadac naTlad aris mocemuli miRwevis doneebi. moswavles SeuZlia

gansazRvros, Tu ras moelian misgan da rogor fasdeba misi warmateba, anu ra aris efeqturi

„keTeba“ da miznis miRweva.

amrigad, praqtikis mTavari principebia: moswavleebisaTvis praqtikuli davalebis micema,

maTi waxaliseba da saTanado ukukavSiri, raTa maT azrianad imoqmedon.

amgvari praqtika SeiZleba iyos konkretulad Tqveni dasaxlebisaTvis Sesaferisi xeebis

nergebis SerCeva, xeebis dargva, jebirebisa da wylis kalapotis Semowmeba, skolis evakuaciis

gegmis Sedgena da a.S.

SesaZlebelia, maswavleblebis survilebisamebr, klasis donisa da SesaZleblobis gaTva-

liswinebiT, ZiriTadi sakiTxebis erT Temad miwodeba an piriqiT – erTi Temis dayofa ZiriTad

sakiTxebad.

umcrosklaselebSi rekomendebulia, moswavleebma instruqciis mixedviT daxaton bunebrivi

katastrofebi da naxatebi jer klasSi TanatolebTan gaarCion, Semdeg ki maswavleblis daxmarebiT

es naxatebi skolaSi an Tundac klasSi gamofinon (es meTodi aseve uwyobs xels am asakis bavSvebis

fsiqokoreqcias – isini daZleven SiSs da ufro mobilizebulni xdebian).

sakuTari dakvirvebis safuZvelze moswavleebi modelebis gamoyenebiTac axerxeben movlenebis

axsnas. rodesac eqsperimentebi tardeba, moswavleebi sagans meti interesiT ekidebian da kanon-

zomierebebis gagebac uadvildebaT. SeiZleba iTqvas, rom eqsperimentisTvis daxarjulma erTma

saaTma moswavleebs ufro meti SeiZleba misces, vidre saxelmZRvanelos mravalma paragrafma.

dawyebiTi klasebis moswavleebisTvis SeiZleba gansakuTrebulad efeqtiani iyos Tundac mar-

tivi modelebi. magaliTad, klimaturi barierebis axsna haeris masebis gadaadgilebisas. qedebad

SeiZleba sqelydiani wignebi gamoviyenoT, xolo haeris masebad – ventilatori. amiT moswavle

amindis gavrcelebis kanonzomierebebs gaigebs. aseve martivi eqsperimentis Catareba SeiZleba

dRe-Ramis cvalebadobaze, risTvisac burTi, fanari da oTaxis Cabneleba iqneba sakmarisi. meti

TvalsaCinoebisTvis samodelo burTi SeiZleba gaferaddes, moiniSnos polusebi.

kontinentebis dreifis demonstrireba SeiZleba WurWelSi Casxmuli sqeli siTxiT, Tu masSi

movaTavsebT orcxobilebs, romlebsac kontinentebis miaxloebul formebs mivcemT da qvemodan

cecxls SevunTebT. erTad moTavsebuli `kontinentebi~ (rogorc gondvana) amoZravdebian da da-

Sordebian erTmaneTs. sqeli masa am SemTxvevaSi gavarvarebuli magmaa. Tuki `kontinentebi~didi

sizustiT ar daiwyeben moZraobas, nu inerviulebT, radgan am eqsperimentSi mTavari da mniS-

vnelovani ara akuratuloba, aramed Tavad dreifis procesis gaazrebaa.

modelebis Sesaqmnelad ar aris aucilebeli gansakuTrebuli masalis gamoyeneba. maTTvis meo-

radi daniSnulebis sagnebis gamoyenebac SeiZleba, romlebic uamravi saintereso modelis Seqmnis

saSualebas iZleva. aqac mniSvnelovania maswavleblis SemoqmedebiTi damokidebuleba swavlebis

31

procesisadmi. moswavleebs maswavleblebis dakvirvebis qveS TviTon SeuZliaT, Seqmnan modelebi,

rac mravali praqtikuli da eqsperimentuli unar-Cvevis gamomuSavebas uwyobs xels.

ven-diagramaven-diagrama gamoiyeneba ori iseTi cnebis Sesadareblad, romelTac rogorc saerTo, ise

gansxvavebuli niSnebi aqvT. mag.: 2 personaJis, movlenis, cnebis da a.S. diagrama saSualebas iZleva

dadgindes saerTo da ganmasxvavebeli Tvisebebi, niSnebi.

vici, viswavle, minda vicodenaswavli masalis Sejerebis, gameorebisa da codnis ganmtkicebis mizniT maswavlebels SeuZlia

efeqtianad gamoiyenos sqema: `vicodi, viswavle, minda vicode~.

samuSao sruldeba individualurad, wyvilebsa an jgufebSi. furceli an dafa iyofa 3 verti-

kalur grafad, romelTac vawerT: `vicodi, viswavle, minda vicode~.

vicodi viswavle ra minda vicode

maswavlebeli moswavleebs mokled uxsnis maT winaSe dasmul amocanas da, Tu saWirod CaTvlis,

svams kiTxvebs provocirebisTvis.

amis Semdeg moswavleebi TanmimdevrobiT avseben samive grafas: `vicodi~ grafaSi weren

yvelafers, rac maT icodnen gansaxilveli sakiTxis Sesaxeb. `viswavle~ grafaSi weren imas, rac

Seityves axla, xolo `minda vicode~ grafaSi weren imas, rac maT ainteresebT (rasac SeiZleba

SekiTxvis saxec hqondes).

Tu savarjiSo sruldeba jgufebSi, samuSaos damTavrebis Semdeg xdeba prezentacia, romlis

drosac jgufebi ar imeoreben ukve Tqmuls, aramed avseben maT TavianTi informaciiT.

savarjiSo gansakuTrebiT kargi da mosaxerxebelia erTi, romelime konkretuli Temis Sesa-

jameblad, wina klasebSi ganvlili masalis gasaxseneblad da axal naswavlTan dasakavSireblad,

analitikuri da kvleviTi unaris gasaviTareblad.

T diagramaes sqema maswavlebelma SeiZleba mravalmxriv gamoiyenos. igi Zalze mosaxerxebelia sapiris-

piro mosazrebaTa gamosaTqmelad, movlenebisa Tu faqtebis Sesapirispireblad da Sesadareblad,

moqmed gmirTa dasaxasiaTeblad.

32

T sqema saSualebas gvaZlevs, warmovaCinoT dapirispireba gansaxilvel sakiTxebs (faqtebs,

movlenebs, adamianebs, sagnebs da a.S.) Soris.

savarjiSo kargia informaciis dasaxarisxeblad (vTqvaT, dadebiTad da uaryofiTad) da

dasajgufeblad. samuSao sruldeba individualurad, wyvilebSi an jgufurad, maswavleblis

Sexedulebisamebr: dafaze, rveulSi an Tabaxis furcelze. ivseba jer sqemis marcxena mxare (5

wT.), Semdeg – marjvena (wT.).

azrobrivi rukaazrobrivi rukis mizania konkretul sakiTxebze moswavleTa (klasis) codnis dadgena-Semow-

meba. igi xels uwyobs arsebuli informaciis Sekreba-mobilizebas, axali ideebis dabadebasa da

gamoxatvas.

wris SuagulSi iwereba erTi an ori sityva (nawarmoebis saTauri, sakvanZo sityva, gamonaTq-

vami, personaJis saxeli, adgilis saxelwodeba da a.S.), irgvliv ki yvela azri, romelic am sityvas

ukavSirdeba.

azrobrivi ruka warmoadgens efeqtian saSualebas personaJis, movlenis, ideis dasaxasiaTeb-

lad. igi SeiZleba gamoviyenoT moswavleTa motivaciisTvis.

`reitingi~meTodi gamoiyeneba klasisaTvis konkretuli informaciis misawodeblad an jgufebSi mizan-

mimarTuli diskusiis waxaliseba-stimulirebisaTvis.

maswavlebeli winaswar amzadebs baraTebis kompleqts – TiToeuli jgufisTvis 9 baraTs da

gansaxilvel TemasTan dakavSirebul 9 mosazrebas (TiTo winadadebas wers TiTo baraTze).

jgufebSi ganixilaven SemoTavazebul mosazrebebs da alageben maT mniSvnelobis xarisxis

mixedviT. reitingis sqemas SeiZleba kibis an mravalkuTxedis forma mieces. safexurebrivi rei-

tingis Sedgenisas yvelaze mniSvnelovani mosazreba sul zemoT Tavsdeba, mis qvemoT masze nakleb

mniSvnelovani, momdevno safexurze – kidev ufro nakleb mniSvnelovani da a.S. yvelaze umniSvnelo

gamonaTqvami yvelaze qvemoT aRmoCndeba.

safexurebrivi reitingi

yvelaze mniSvnelovani

yvelaze umniSvnelo

33

`mravalwaxnaga~ reitingis Sedgenisas, Tavdapirvelad unda ganisazRvros, romelia yvelaze

mniSvnelovani mosazreba, Semdeg mniSvnelobiT misi momdevno ori gamonaTqvami, Semdeg _ sami

saSualod Zlieri mosazreba, Semdeg ori momdevno da bolos _ yvelaze umniSvnelo.

mravalwaxnaga reitingi

yvelaze mniSvnelovani

yvelaze umniSvnelo

sakiTxebis erTmaneTisgan mkveTrad gamijvna, rogorc wesi, Zalian rTulia. aqedan gamomdinare,

reitingis amgvari forma ufro pirobiTi da misaRebia moswavlisaTvis. garda amisa, igi konsensu-

sis miRwevis met SesaZleblobasac iZleva. reitingis Sedgenisas SeiZleba baraTebze 8 mosazreba

daiweros, erTi baraTi ki carieli darCes da is Tavad monawileebma Seavson.

rogor momzaddes referatiweris procesis Tanmimdevroba da struqtura

mravali sagnis Seswavlisas, gansakuTrebiT sazogadoebrivi mecnierebebis jgufis maswavle-

blebi Semajamebeli SefasebisTvis xSirad mimarTaven referats. referatSi SeiZleba aRiwerebodes

qveyana an regioni istoriuli TaviseburebebiT da geografiuli maxasiaTeblebiT (bunebrivi pi-

robebiT, garemosdacviTi da demografiuli problemebiT, meurneobis TaviseburebebiT); SeiZleba

referati mieZRvnas problemas, romelic sxvadasxva (lokalur, regio nalur da globalur) doneze

gamovlindeba. garkveuli vadebis Semdeg, rodesac info rmacia iqneba moZiebuli, damuSavebuli

da Sesabamisad gaformebuli, moswavle ebi TavianT naSromebs acnoben Tanaklaselebs.

rogor unda daiweros referati

ZiriTadi nabijebi

Tavdapirvelad, albaT unda gvesmodes, ras niSnavs igi.

referati (laT. refero – gacnobeb) – es aris mokle, werilobiT, an sajaro moxsenebis for-

matSi Camoyalibebuli samecniero an Tematuri naSromi.

referatis moculoba klasebis mixedviT gansxvavebuli unda iyos. sabazo skolis moswavleebs

moeTxovebaT aranakleb 4-5 gverdi naSromis dawera. saSualo safexurze _ 4-5 gverdze meti.

aucilebelia, moswavleebma icodnen, rom es ar aris konspeqti da, amdenad, ar SeiZleba pirvel-

wyarodan nawilebis kopireba. Tuki miTiTebuli ar aris avto ri an wyaro, aris saSiSroeba, sakuTari

naazreviT dawe rili monakveTebi icnos maswavlebelma da moswavleebis naSromi wyalSi Caiyaros.

Zneli warmosadgenia, rom sinamdvileSi moswavlem rTuli, specifi kuri samecniero eniT SeZlos

azrebis gadmocema. Sesabamisad, moswavleebs unda aswa vloT, Tu ras gulisxmobs referati da

rogor unda gaarTvan mas Tavi.

1. referatis werisas daamuSaveT wyaroebi da araviTar SemTxvevaSi ar gadmoiweroT;

2. Tuki maincdamainc mogwonT raime monakveTi, maSin ar dagaviwydeT avto ris citireba wesebis

dacviT.

riT daviwyoT?

referatze muSaobis procesi sworad unda daigegmos.

1. Tema – qveynis/problemis arCeva. damwerisaTvis Tema unda iyos saintereso da aqtualuri;

2. sakuTar Tavs vusvamT SekiTxvas: ra problemebs Seexeba es referati; vsaxa vT gzebs, rogor

gadavWriT am problemebs;

3. moviZiebT literaturas Temis garSemo (kargia, Tu periodikasac gamoviye nebT). vakeTebT

amonawerebs wyaroebidan da viyenebT Tanamedrove monaceme bsac, Tuki xeli migviwvdeba internetze;

4. movxazavT referatis ZiriTadi nawilis gegmas. TiToeul problemas saWiroa mieZRvnas calke

34

Tavi, ukeTesia, Tuki Tavebi daiyofa ufro mcire erTeulebad, paragrafebad;

5. vwerT samuSaos Sav variants, xolo Sesavals vwerT mxolod mas Semdeg, rac ZiriTadi nawili

ukve dawerilia, radgan muSaobisas referatis miznebi SeiZleba mcired Seicvalos da xelaxla

dasaweri gaxdes;

6. moviZiebT, an vamzadebT Sesabamis TvalsaCinoebebs/ilustraciebs (ruka, foto, grafiki,

diagrama, sqema da sxva), romlebSic kargad warmoCindeba Temis ZiriTadi ideebi; TvalsaCinoe-

bebs ar unda hqondes mxolod dekoratiuli datvirTva da ar unda emsaxurebodes mxolod Temis

moculobis gazrdas;

7. vakiTxebT Sav samuSaos maswavlebels (Tuki igi amas iTxovs);

8. vbeWdavT an vaTeTrebT Sesworebul variants da vamzadebT mokle (5-7 wuTian) moxsenebas,

davurTavT ilustraciebs.

referatis struqtura:

a) Sesavali _ sadac vxsniT Temis arCevans, mis aqtualobas, movxazavT miznebsa da amocanebs,

vaZlevT literaturis mokle mimoxilvas;

b) ZiriTadi nawili _ nabij-nabij vxsniT Temas, vadasturebT naTqvams cifrebiT, faqtebiT,

an citatebiT. yoveli sturuqturuli erTeuli (Tavi, paragrafi) sruldeba mokle daskvnebiT;

g) daskvna _ TemasTan dakavSirebiT vayalibebT zogad daskvnebs, uarvyofT an veTanxmebiT

wyaroTa avtorebis poziciebs da gamovTqvamT sakuTar mosazrebas problemebis gadaWrasTan

dakavSirebiT.

rodesac referati dasrulebulia, saboloo Strixia _ misi gaformeba.

referatis gaformeba:

satitulo furceli _ moicavs informacias saswavlo dawesebulebis Sesaxeb, ewereba sagani/

saganTa jgufi, referatis saTauri. Semsruleblisa da maswavleblis vinaoba. satitulo furcelze

numeracia ar daaqvT.

Sinaarsi _ struqturuli erTeulebis Sinaarsi gverdebis miTiTebiT.

samuSaos teqsti _ a) Sesavali, b) ZiriTadi nawili da g) daskvna. aqedan iwyeba gverdebis gada-

nomvra da masze daismis Sesabamisi cifri 3.

literaturis sia _ wyaroebis sruli bibliografiuli monacemebis miTi TebiT.

axla, rodesac cnobilia yvela etapi, Temas, sirTulidan gamomdinare, unda daeTmos va-

debi, romelSic amis gakeTeba zedmeti Zalisxmevis gareSe moxerxdeba. mag., Tuki moswavle irCevs

sareferatod Temas konkretuli qveynis Sesaxeb, mas SeiZleba mieces erTi kvira, magram Tuki uwevs

paralelebis gavleba romelime or qveyanas Soris, maSin referatisTvis gamoyofili dro unda

gaiza rdos or kviramde. sasurvelia, moewyos Sualeduri ganxilva, raTa naSromi ukeTesi gamovides.

proeqtiproeqti – konkretuli problemis gadaWris an iniciativis ganxorciele bisken mimarTuli

mravalferovani samuSao, romelSic warmmarTvelia kvleviTi, SemoqmedebiTi, TanamSromlobisa

da sakomunikacio unarebis ganviTareba.

proeqti, rogorc meTodi, ganaTlebaSi me-20 saukunis dasawyisSi Semovida. es meTodi aqtiuri

da mizanmimarTuli swa vlis saSualebas iZleoda da iZleva.

moswavleebi mudmivad svamen SekiTxvebs: ratom gvaswavliT ama Tu im saki Txs? raSi gamomadgeba

es codna? maswavleblebs uWirT am kiTxvebze damajerebeli da argumentirebuli pasuxis gacema.

am problemis mogvarebaSi maswavlebels daexmareba imis codna, Tu rogor amuSaos moswavleebi

saswavlo proeqtze muSaobisas. moswavleebi realuri problemis gadasaWrelad SeZenil codnasa da

unar-Cvevebs iyeneben. proeqtiT swavleba iwvevs moswavleTa motivacias da zrdis maT pasuxismge-

blobas. isini xalisiT asruleben samuSaoebs da SeuZliaT xangrZlivad imuSaon dasmul sakiTxebze.

sakiTxebs moswavleebi garkveuli drois (erTi an ramdenime kvira) ganmavlo baSi amuSaveben da

Semdgom warudgenen mTel klass an ufro farTo auditorias. proeqtebi exmareba mozards realur

cxovrebaSi gamoiyenos miRebuli codna da gamocdileba dasaxuli miznis misaRwevad.

proeqtze muSaoba moicavs dagegmvis, kvlevis, praqtikuli aqtivobisa da Sedegebis warmod-

genis etapebs arCeuli sakiTxis Sesabamisad. proeqti ganxo rcielebulad CaiTvleba, Tuki misi

35

Sedegebi TvalsaCinod da damajereblad, koreqtuli formiT aris warmodgenili (mag., werilobiTi

dokumenti, maketi, inscenireba, debatebi, aqcia, Tanmimdevruli RonisZieba da a. S.).

maswavlebeli saswavlo proeqtebis mimdinareobisas konsultantis rols asrulebs, xelmZR-

vanelobs samuSaoebs, Ziebisa da kvlevis dros aZlevs mimarTulebas. aseve, igi uTiTebs sainfor-

macio wyaroebs.

saswavlo proeqtis dagegmvis dros maswavlebeli iTvaliswinebs Semdegs:

* ramdenad mniSvnelovania problema, romelic kvlevas iTxovs;

* mosalodneli Sedegebi warmoadgendes siaxles (obieqturs an subieqtu rs);

* proeqtze muSaobis dros gamoyenebuli meTodebi emsaxurebodes kvlevas;

* arsebobdes arCevanis gakeTebis saSualeba, rac moswavleTa pasuxismgeblobis zrdas iwvevs.

proeqti SeiZleba Sesruldes individualurad, wyvilebSi an jgufurad, erTi sagnis farg-

lebSi, ramdenime sagnis farglebSi (saganTa integracia);

maswavlebeli-moswavleebis damokidebulebis mxriv SeiZleba gamoiyos sami tipis saswavlo

proeqti:

1. maswavlebeli sTavazobs moswavleebs SerCeul problemebs, Temebs, saxavs misi gadaWris

strategiasa da taqtikas, moswa vle ki damoukideblad gadaWris problemas.

2. maswavlebeli svams problemas, moswavle damoukideblad irCevs kvlevis meTodebs da prob-

lemis gadaWris gzebs.

3. moswavle gansazRvravs problemas, damoukideblad irCevs kvlevis meTo debsa da problemis

gadaWris gzebs.

proeqtis struqtura

proeqtis aRwera

proeqtis aRwera aris misi ZiriTadi Semadgeneli nawili. aRniSnuli pun qti sasurvelia daiyos

qvepunqtebad, romlebSic gaerTiandeba Semdegi saxis informacia:

a) problemis gansazRvra (identifikacia) _ gulisxmobs im konkretuli problemis xazgasmas,

romlis sapasuxodac aris mimarTuli Tqveni proeqti.

b) mizani _ gulisxmobs farTo, zogad debulebas imis Sesaxeb, Tu ris miRweva gsurT. poeqtis

mizans unda warmoadgendes iseTi sasurveli garemos an pirobebis Seqmna, romelic logikur kav-

SirSi iqneba (mimarTuli iqneba) zemoT aRweril problemasTan.

g) amocanebi _ gulisxmobs konkretul nabijebs miznis misaRwevad. aq unda miuTiToT, ra

amocanebis gadaWras isaxavT Tqvens proeqtSi miTiTebuli mi znis misaRwevad. miznebis misaRwevad

SeiZleba daisaxoT erTi, ori an ramdeni me amocana imis gaTvaliswinebiT, Tu rogoria Tqveni pro-

eqtis specifika.

d) ganxorcielebis gzebi _ gulisxmobs kidev ufro konkretul nabijebs Tqven mier dasmuli

amocanebis Sesasruleblad. ganxorcielebis gzebi aris procesi, romelmac unda upasuxos kiTxvebs:

1) `rogor?~ _ rogor ganaxorcielebT Tqveni proeqtis amocanebs?

2) `vin~ _ vin monawileobs Tqveni proeqtis ganxorcielebaSi? Dan ra evalebaT proeqtSi?

proeqtis Sesrulebis vadebi

unda Seicavdes proeqtis droSi ganawilebul msvlelobas. masSi unda aisaxos etapebad dayo-

fili proeqtis Sesasruleblad gasawevi saqmianoba, gana wilebuli dReebis, kvirebis, Tveebis

mixedviT, proeqtis specifikidan gamomdi nare.

biujeti

biujeti ganacxadis erT-erTi mniSvnelovani nawilia. igi unda iyos logikur kavSirSi proeqtis

aRweraSi miTiTebul amocanebTan.

mosalodneli Sedegebi

am nawilSi aRwereT is savaraudo efeqti an mosalodneli Sedegi, rac mohyveba proeqtis

warmatebiT ganxorcielebas.

monitoringi

am nawilSi unda miuTiToT, Tu rogori iqneba konkretulad Tqveni proe qtis ganviTarebaze

Tvalyuris devnebis (monitoringis) meqanizmi da perioduloba.

Sefaseba

miuTiTeT is savaraudo kriteriumebi (maCveneblebi), romlebic gansazRvravs Tqveni proeqtis

warmatebas. 36

proeqtis Sefasebis kriteriumebi:

1. problemis identificireba;

2. Teoriuli codnis praqtikul saqmianobaSi gamoyeneba;

3. informaciis moZiebis unari;

4. kvlevebis dagegmvisa da Catarebis unari;

5. sazogadoebasTan da Sesabamis samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebTan urTierTo-

bis unari;

6. jgufis SemoqmedebiTi unari;

7. moZiebuli informaciis klasifikaciisa da interpretaciis unari;

8. kvlevis Sedegebis analizis unari;

9. problemis gadaWris gzebis SeTavazeba;

10. gadawyvetilebebis miReba;

11. warmodgenili namuSevris organizeba;

12. moswavleebis mier Seqmnili TvalsaCinoebebi.

prezentacia, rogorc swavlebis meTodiprezentacia raime sakiTxis auditoriis winaSe sajaro wardgenis procesia. sagnobrivi stan-

dartebis moTxovnidan gamomdinare, moswavleebs mudmivad unda uwevdeT TavianTi moklevadiani

Tu grZelvadiani kvlevis klasis winaSe wardgena.

prezentaciis mizania, adamianebis garkveul wres (mag., Tanaklaselebs) gaacnos saqmiano-

bis, kvlevis Sedegebi. sasurvelia, moswavleebis mier gakeTebuli preze ntacia iyos mokle (ara

umetes 10-15 wuTisa), azriani da saintereso. kargad momzadebuli Sinaarsis da sxvadasxva Tval-

saCinoebis gamoyenebis (flipCarti, masalebi da a.S.) garda, aseve aucilebelia, momxsenebelma

gaiTvaliswinos araverbaluri komunikaciis iseTi elementebi, rogorebicaa xmis tembri, sxeulis

ena-Jestikulacia.

prezentaciis mzadebisas saWiroa auditoriis Seswavla, Sesavlis, moxsenebis ZiriTadi nawilis

da daskvnis dagegmva, sademonstracio TvalsaCinoebebis SerCeva. Semdeg ki uSualod moxseneba

iwereba. moswavle unda moemzados SesaZlo SekiTxvebze pasuxis gasacemadac.

gasaTvaliswinebelia is faqtoric, rom Tuki prezentacia auditoriisaTvis gasagebad ar

iqneba warmarTuli, daikargeba misdami interesi. aseve kargad un da iyos dagegmili gamosvlis

dro. rac mcirea dro, miT ufro rTulia yvela ZiriTadi ideis warmoCena. moxsenebis momzadebi-

sas gasaTvaliswinebelia, rom momxsenebeli saSualod 100 sityvas ambobs wuTSi. gaiTvaliswineT,

rom auditoriis interess ganapirobebs gamosvlis pirveli wuTebi. moyvanili magaliTebi unda

iyos adekvaturi. magaliTebi saSualebas iZleva auditoriam ukeT daimaxsovros Tema. ZiriTadi

ideebi ar unda iyos bevri (saSualod – 3), radgan erTi Temidan meoreze gadasvla auditoriis

yuradRebis gafantvas iwvevs.

mniSvnelovania gamosvlis dasasrulic. dasasruli unda iyos pozitiuri, an mTavrdebodes

SekiTxviT. amiT Tqven aiZulebT auditorias, miubrundes ganxilul sakiTxs da dafiqrdes masze.

TvalsaCinoebebi auditoriisaTvis gamomsvlelis poziciis erTgvari dadasturebaa da xels

uwyobs ZiriTad ideebze yuradRebis gamaxvilebas.

TvalsaCinoeba SeiZleba iyos ori tipis: teqsturi da grafikuli. isini warmoadgenen moxsenebis

mniSvelovan danamats. teqsturSi warmoCenili unda iyos mTavari postulatebi, rac auditoriis

mxedvelobiTi mexsierebis saSualebas iZleva da advilad amaxsovrebinebs sakiTxs. postulati

unda eweros garkveviT, didi SriftiT da ar aRematebodes 4-5 xazs. grafikuli SeiZleba iyos sqema,

diagrama, cxrili, ruka, foto, naxati. saWiroa, prezentators gamosvlaSi CarTuli hqondes vizua-

luri masala, ipyrobdes auditoriis yuradRebas, magram ar unda kiTxulobdes masze warwerebs.

umjobesia perifrazireba, axsna.

prezentatorma winaswar unda Seamzados oTaxi, naxos, ra dasWirdeba ilustraciebis gamo-

sakravad, saWiroebis SemTxvevaSi moamzados markeri da sxva resursi.

warmatebuli gamosvlisaTvis saWiroa, damyardes auditoriasTan kontaqti. gamosvlisas ga-

saTvaliswinebelia xmis tembri, rac auditoriis sididezea da mo kidebuli.

dgoma, Jestebi unda iyos bunebrivi. metyveleba unda iyos gamarTuli da mSvidi, winadadebebi

martivi, msjeloba – Tanamimdevruli, Tavi unda aaridoT Temidan Temaze gadaxtomas. auditoriis

kiTxvebze pasuxebi unda iyos konkretuli. ar aris saWiro pasuxebis Zalian gaSla, radgan SeiZleba

37

auditoriaze kontroli daikargos. Tuki kiTxvebi ar aris, prezentatorma Tavad SeiZleba dasvas

savaraudo kiTxva msmenelis nacvlad, amis Semdeg SesaZlebelia sxvac SeuerTdes.

kargia, rodesac adamiani flobs prezentaciis warmoebis unars. skolam moswavleebs unda

ganuviTaros es unar-Cveva sxvadasxva saganSi, rac gulisxmobs maT mier Seqmnili kvlevis Sedegebis

auditoriis winaSe wardgenas.

prezentaciis Sesafaseblad maswavlebelma SeiZleba gamoiyenos Semdegi kriteriumebi:

* ramdenad saintereso iyo Sesavali nawili;

* ramdenad gamokveTilad iyo Camoyalibebuli Tezisebi;

* ramdenad damajerebeli iyo argumentacia, magaliTad, gamyarebuli iyo msjeloba konkre-

tuli magaliTebiTa da faqtebiT;

* ramdenad Semajamebeli iyo prezentaciis daskvniTi nawili;

* ramdenad saintereso da originaluri iyo saprezentacio Tema;

* ramdenad daculi iyo msjelobis nawilebs Soris balansi;

* ramdenad miipyro prezentatorma auditoriis yuradReba;

* ramdenad SeZlo prezentatorma auditoriis yuradRebis SenarCuneba prezentaciis bolomde;

* ramdenad mozomili da miznobrivi iyo prezentatoris Jestikulacia da manerebi;

* ramdenad sZlia prezentatorma nerviulobis zogad fons;

* ramdenad Tamamad da damajereblad gasca man msmenelebis mier dasmul SekiTxvebs pasuxi;

* ramdenad daicva prezentatorma saprezentacio reglamenti;

* ramdenad iyo prezentatori momzadebuli zepiri metyvelebisaTvis, miejaWva Tu ara igi

baraTebs, furclebs, masalas;

* ramdenad iyenebda prezentatori TvalsaCinoebas.

maswavlebelma TiToeuli kriteriumis gaswvriv unda daweros Sesabamisi niSani, procentuli

Sesatyvisi, amis Semdeg jamdeba qulebi da gamoiTvleba saSualo ariTmetikuli. SesaZlebelia, mas-

wavlebelma ar gamoiyenos yvela kriteriumi da SearCios maTgan ufro mniSvnelovani. igi iniS navs

prezentatoris dadebiT da sust mxareebs. prezentaciis dasrulebis Semdeg ki moswavles eubneba

yovelive amis Sesaxeb pozitiuri kritikis formiT (ix. Sefaseba).

auditoriis yuradRebis mobilizebisaTvis maswavlebelma SesaZloa moswavleebs sTxovos

TiToeuli prezentatoris Sefaseba specialurad maTTvis gankuTvnili kriteriumebis mixedviT.

kriteriumebi SeiZleba iyos Semdegi:

* ramdenad saintereso iyo saprezentacio Tema;

* ramdenad miipyro prezentatorma Tqveni yuradReba;

* ramdenad gagiCinaT prezentaciam kiTxvebis dasmis survili;

* ramdenad dagitovaT prezentaciam samomavlod am sakiTxze fiqris survili.

TamaSebi codnis SemowmebisaTvisbaraTebi

dayaviT moswavleebi jgufebad. daurigeT jgufebs erTnairi raodenobis baraTebi da sTxoveT,

gaixsenon rac SeiZleba meti termini Seswavlili masalidan. mieciT 5 wuTi davalebis Sesasruleb-

lad. drois amowurvis Semdeg SeagroveT baraTebi. gaimarjvebs is jgufi, romelic yvelaze bevr

termins Camowers.

aurieT baraTebi da daarigeT klasSi. sTxoveT moswavleebs rigrigobiT ganmarton termini,

romelic weria maT baraTze.

monaTxrobis monaTxrobi

gamoiZaxeT dafasTan sami moswavle. ori maTgani gadis klasidan, xolo erTi rCeba da klasTan

erTad ismens informacias, romelsac ukiTxavs maswavlebeli (2-3 abzaci Teoriuli blokidan).

moiwvieT klasSi erT-erTi moswavle, romelic gareT icdida da sTxoveT TamaSis pirvel

monawiles, mouyves mosmenili.

Semdeg moiwvieT bolo, mesame monawile, romelic moismens informacias meore monawilisagan.

amis Semdeg xelaxla waikiTxeT teqsti da klasTan erTad SeadareT TamaSis meore monawilis variants.

38

auqcioni

I varianti

iyideba Sefaseba `10 qula~ an prizi. yovel monawiles SeuZlia ìyidos~ niSani an prizi, anu

daasaxelos TemasTan dakavSirebuli nebismieri termini (magaliTad, Tu auqcionis Temaa `saqa-

rTvelos reliefi~, moswavles SeuZlia daasaxelos termini `mTa~), meore moswavle àswevs fass~

da daamatebs axal termins (magaliTad, ̀ qedi~, ̀ mwvervali~), mesame moswavles SeuZlia kidev ufro

àswios fasi~ axali terminis dasaxelebiT (magaliTad, ̀ eroziuli reliefi~, ̀ karstuli reliefi~

da sxv.). sityvebi ar unda meordebodes.

Tu morigi dasaxelebis Semdeg warmoiqneba pauza, maswavlebeli urtyams CaquCs: `karstuli

reliefi erTi~, ̀ karstuli reliefi ori...~ am dros moswavleebi cdiloben, gaixsenon sxva sityvebi.

mogebulia is, vinc bolos asaxelebs termins, anu romlis Semdegac, CaquCis mesame dartymamde

veravin ixsenebs axal sityvas.

gamarjvebuli monawile iRebs Sefasebas `10 qula~ an prizs.

II varianti

auqcionis gamocxadebis Semdeg maswavlebeli sTavazobs moswavleebs, daiTvalon `pirobiTi

erTeulebi~, anu furcelze Camoweron yvela termini, romelic ukavSirdeba Temas da daTvalon

Camowerili terminebis/sityvebis raodenoba.

am davalebis Sesasruleblad moswavleebs eZlevaT garkveuli dro, magaliTad, 5 wuTi. 5 wuTis

Semdeg iwyeba auqcioni.

maswavlebeli sTavazobs klass `sawyis fass~_ davuSvaT, 6 pirobiTi erTe uli. `vis SeuZlia

meti?~ _ monawileebi asaxeleben TavianT cifrs (anu Camo werili sityvebis raodenobas). maswav-

lebeli avlens sam gamarjvebuls, romelTac yvelaze maRali fasi daasaxeles (yvelaze meti sityva

aqvT Camowerili). sams virCevT imitom, rom gamarjvebulis namuSevarSi SeiZleba iyos Secdoma an

gameoreba, am SemTxvevaSi mowmdeba Semdegi namuSevari.

gamarjvebulTa mier Sedgenil terminTa siebi iwereba dafaze. sxva moswavleebi avseben sias,

amateben gamotovebul sityvebs. amave dros xdeba zogierTi terminis dazusteba.

gamarjvebuli sazeimod jildovdeba SefasebiT `10 qula~ an priziT.

Tovlis gunda

TamaSSi SeiZleba monawileobdes mTeli klasi. moswavleebs eZlevaT Tema – magaliTad, stiqi-

uri movlenebi. pirveli monawile asaxelebs erT-erT sakvanZo sityvas TemasTan dakavSirebiT,

mag., zvavi. meore imeorebs pirvel sityvas da amatebs azriT dakavSirebul meore sityvas, mag.,

mTa. Semdegi monawile imeorebs pirveli da meore monawilis mier warmoTqmul sityvebs da amatebs

Tavisas, mag., zvavi, mTa, kavkasioni da a. S. bolos warmoiqmneba sityvaTa grZeli rigi. is, vinc

akeTebs xangrZliv pauzas, gadis TamaSidan. imarjvebs is, vinc rCeba bolos da sworad CamoTvlis

sityvaTa jaWvs.

TamaSi Caivlis ufro organizebulad, Tu moTamaSeebs dafasTan moviwvevT da erT xazze da-

vayenebT. is, vinc gava TamaSidan, jdeba adgilze. erT-erT moswavles evaleba dasaxelebuli sit-

yvebis Camowera da Secdomebis dafiqsireba. sasurvelia, rom maswavlebeli am moswavlis gverdiT

imyofebodes, radgan amgvarad ufro advilia situaciis kontroli.

didaqtikuri funqciis gasaZliereblad pirveli sityva SeiZleba daasaxelos maswavlebelma.

es SeiZleba iyos rTulad dasamaxsovrebeli termini, xSirad ganmeorebisas moswavleebi mas ufro

advilad daimaxsovreben.

sityvaTa jaWvi SeiZleba daiweros dafaze, radgan TamaSis monawileebi dafisken zurgiT dganan.

anbani

moswavleebi individualurad an wyvilebSi adgenen sityvaTa CamonaTvals Semdegi instruqciis

mixedviT: sityvebi unda daiwyos konkretul asoze da ukavSirdebodes gakveTilis Temas.

davalebis Sesasruleblad moswavleebs garkveuli dro eZlevaT. drois amowurvis Semdeg

maswavlebeli adarebs jgufebis siebs da gamoavlens gamarjvebuls. imarjvebs is, visac yvelaze

grZeli sia aqvs, xolo sityvebi mkacrad Seesabameba Temas.

maswavlebeli xmamaRla kiTxulobs klasSi saukeTeso CamonaTvals. danarCenebi avseben sakuTar

siebs im sityvebiT, romlebic maT daaviwydaT.

39

gamoicani termini

TamaSis mTavari monawile (wamyvani) gadis saklaso oTaxidan, klasi ki Caifiqrebs sityvas,

romelic Seexeba ganvlil masalas.

amis Semdeg mTavar monawiles kvlav iwveven klasSi _ mas klasisaTvis maqsimum aTi kiTxvis

dasmis ufleba aqvs, ris Semdegac unda gamoicnos Cafiqrebuli sityva.

kiTxvebze pasuxi SeiZleba iyos `ki, ara, nawilobriv~. kiTxvasa da pasuxs Soris Sualedi ar

unda aRematebodes erT wuTs.

Tu aTi kiTxvis dasmis Semdeg wamyvani ver SeZlebs sityvis gamocnobas, mas sxva monawile Secv-

lis da klasi axal sityvas Caifiqrebs.

wamyvanis Secvlisas klasi asaxelebs Cafiqrebul sityvas.

es saSualebas aZlevs maswavlebels, dainaxos moswavlis logikuri azrovnebis SesaZleblo-

bebi. TamaSi moswavleebs aCvevs kiTxvebis sworad dasmas, pasuxebis Sejerebasa da swori daskvnebis

gakeTebas.

turniri

am TamaSisas ori moswavle ejibreba erTmaneTs codnaSi. ganisazRvreba Tema.

pirveli moswavle svams kiTxvas mocemul Temaze, meore _ upasuxebs. Tu pasuxi sworia, meore

moswavle Tavad svams kiTxvas, romelzec pirveli monawile pasuxobs.

TamaSi grZeldeba manam, sanam ar gaiJRerebs araswori pasuxi, an moswavle ver SeZlebs Tavisi

kiTxvis dasmas.

gamarjvebulia is, vinc bolos upasuxebs sworad, xolo mis mier dasmuli kiTxva swori pasuxis

gareSe darCeba.

Tu TamaSi male dasrulda (meore an mesame kiTxvaze), mogebulTan TamaSs agrZelebs sxva

moTamaSe.

gaagrZele Txroba

am TamaSSi moswavleebi rigrigobiT, TiTo winadadebiT cdiloben, mouyvnen klass ganvlili

masala. erTi iwyebs, xolo meore agrZelebs Txrobas. imarjvebs is, visi winadadebac boloa da

romlis mere veravin verafers igonebs.

es TamaSi SeiZleba gaiTamaSoT wyvilebSi an klasebSi.

me vici xuTi...

es savarjiSo Zalian hgavs sabavSvo TamaSs _ `me vici xuTi saxeli~.

wamyvani ambobs: `me vici saqarTvelos xuTi mwvervali~.

sxva moswavleebma unda moifiqron xuTi mwvervali da Seadaron wamyvanis Canafiqrs. imarjvebs

is monawile, romelic pirveli daasaxelebs xuT mwve rvals saqarTveloSi.

Semdeg wamyvani asaxelebs axal gamocanas: `me vici xuTi mdinare~, `me vici xuTi tba~ da a. S.

krosvordi

TamaSSi monawileobs ori adamiani (an mTeli klasi muSaobs wyvilebSi).

saWiroa ujredebiani furceli. cxaddeba dro (vTqvaT, aTi wuTi) da Tema.

pirveli sityva iwereba furclis SuaSi horizontalurad an vertikalurad. is unda exebodes

aRniSnul Temas da Sedgebodes aranakleb xuTi asosagan, yvela aso iwereba calke ujraSi. Semdeg

moswavleebi rigrigobiT weren axal sityvebs (horizontalurad an vertikalurad).

yoveli Cawerili sityvisaTvis _ 1 qula.

arsebuli sityvebis yovel gadakveTaze _ 2 qula.

gaimarjvebs is, vinc yvelaze met qulas moagrovebs.

40

41

VI. komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo paragrafebze

IX klasis `saqarTvelosa da msoflios istoria-geografiis~ moswavlis wigni V nawilisa-

gan da 57 Temisgan (paragrafisgan) Sedgeba. saxelmZRvaneloSi warmodgenilia rubrikebi:

1. leqsikoni – sadac ganmartebulia axali terminebi, ucxo sityvebi;

2. kiTxvebi da davalebebi – romelTa umetesoba sruldeba gakveTilze, xolo nawili

moswavleebs eZlevaT saxlSi `saSinao davalebis~ saxiT;

3. es sainteresoa – am nawilSi moswavleebi gaecnobian damatebiT cnobebs gakveTilSi

mocemul masalasTan dakavSirebiT;

4. magaliTebi;

5. danarTebi.

TiToeuli sagakveTilo Tema moicavs Sinaarsis realizaciisTvis gankuTvnil teqstebs,

ilustraciebs, sqemebs, diagramebs, cxrilebs da istoriul wyaroebs, romlebic gankuTvni-

lia jgufuri an individualuri samuSaoebisaTvis.

Sinaarsi

I Tavi – geografiuli mdebareoba

1. saqarTvelos teritoriis formireba

2. qarTuli geografiuli azrovnebis istoria

3. vaxuSti bagrationi – qarTuli geografiis fuZemdebeli

4. saqarTvelos geografiuli mdebareoba

5. saqarTvelos teritoriis farTobi da sazRvrebi

6. saqarTvelo da kavkasia

7. saqarTvelo da msoflio

8. saqarTvelos saxelmwifo wyobileba da saxelmwifo simbolika

9. saqarTvelos teritoriul-administraciuli mowyoba

II Tavi – saqarTvelos bunebrivi pirobebi da resursebi

10. bunebisa da sazogadoebis urTierToba saqarTveloSi

11. mineraluri resursebi

12. saqarTvelos reliefi – zogadi niSnebi

13. saqarTvelos umTavresi geomorfologiuri erTeulebi

14. reliefis tipebi

15. reliefTan dakavSirebuli stiqiuri movlenebi, reliefis sameurneo aTviseba

16. Savi zRva

17. Savi zRvis sameurneo gamoyeneba da dacva

18. saqarTvelos hava da ZiriTadi klimatwarmomqmneli faqtorebi

19. havis ZiriTadi elementebi

20. havis ZiriTadi tipebi

21. havasTan dakavSirebuli stiqiuri movlenebi. atmosferos daWuWyianeba da dacva

22. saqarTvelos Siga wylebi

23. wyalTan dakavSirebuli stiqiuri movlenebi, wylis resursebis gamoyeneba da dacva

24. saqarTvelos niadagebi

25. miwis resursebi da niadagis dacva

26. saqarTvelos mcenareuli safari da cxovelTa samyaro

27. tyis resursebis sameurneo gamoyeneba da dacva

28. bunebis dacva da saqarTvelos daculi teritoriebi

29. saqarTvelos landSaftebi

42

III Tavi – saqarTvelos mosaxleoba

30. saqarTvelos mosaxleobis demografiuli warsuli

31. mosaxleobis dinamika

32. mosaxleobis bunebrivi moZraoba

33. mosaxleobis meqanikuri moZraoba

34. mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi da socialuri struqtura

35. mosaxleobis erovnuli da religiuri struqtura

36. mosaxleobis teritoriuli ganlageba da simWidrove

37. urbanizacia. saqalaqo da sasoflo dasaxlebebi

IV Tavi – saqarTvelos meurneoba

38. saqarTvelos adgili msoflio ekonomikaSi

39. saqarTvelos mrewveloba

40. soflis meurneoba

41. saqarTvelos transporti

42. momsaxurebis sfero

43. turizmi da rekreaciuli meurneoba

44. tradiciebis geografia

45. sagareo kavSirebi da saerTaSoriso organizaciebi

V Tavi – saqarTvelos mxareebi

46. Tbilisi

47. kaxeTi

48. qvemo qarTli

49. Sida qarTli

50. mcxeTa-mTianeTi

51. samcxe-javaxeTi

52. imereTi

53. raWa-leCxumi-qvemo svaneTi

54. samegrelo-zemo svaneTi

55. guria

56. aWara

57. afxazeTi

danarTebi

43

VII. sanimuSo gakveTilis scenarebi

§ 4. saqarTvelos geografiuli mdebareoba (2 sT.)

Sedegi 1. moswavles SeuZlia rukebis da sxva TvalsaCinoebebis (fotoebi, grafikebi, cxri-

lebi da sxv.) daxmarebiT daaxasiaTos adgili, movlena da procesi; Seadginos Tematuri rukebi.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:

* aanalizebs rukebis, grafikebis, cxrilebis, diagramebis da sqemebis saSualebiT war-

modgenil geografiul informacias.

Sedegi 2. moswavles SeuZlia ganixilos saqarTvelos mdebareoba da daadgenos misi mniS-

vneloba qveynisTvis.


* xsnis fizikur-geografiuli, ekonomikur-geografiuli da geopolitikuri mdebare-

obis ganmsazRvrel faqtorebs lokalur da globalur doneebze; avlebs paralelebs msof-

lios qveynebTan.

gakveTilis mizani:

* saqarTvelos geografiuli mdebareobis (fizikur-geografiuli, ekonomikur-ge-

ografiuli, geopolitikuri) ganxilva, Sefaseba da mniSvnelobis dadgena qveynis ganviTare-

bisaTvis.

* rukebisa da sxva geografiuli saSualebebis wakiTxva-gamoyeneba da gaanalizeba.

* geografiuli informaciis interpretacia da misi sxvadasxva saxiT gamosaxvis unaris

ganviTareba.

gamomuSavebuli unarCvevebi:

* informaciis gaanalizebis, interpretaciisa da Sefasebis unari;

* sakuTari mosazrebebis gamoTqmis, argumentirebisa da daskvnebis gakeTebis

unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri ruka, globusi, evropis politiku-

ri ruka, msofliosa da evropis konturuli rukebi.

gakveTilis msvleloba (pirveli saaTi) I etapi – provocireba 10 wT.

gakveTili iwyeba maswavlebelis kiTxvebiT: `ras niSnavs obieqtis geografiuli mdebare-

oba?~ da `rogori geografiuli mdebareoba SeiZleba hqondes obieqts?~ amiT igi axsenebs

moswavleebs me-8 klasSi naswavl masalas. maswavlebeli dafaze wers termins – `geografiu-

li mdebareoba~ da moswavleebis pasuxebiT avsebs asociaciur (azrobriv) rukas.

II etapi – geografiuli analizi 20 wT.

moswavleebi iyofian oTx-xuT kacian jgufebad. maswavleblis TxovniT isini

saxelmZRvaneloSi pouloben Tema 4-s, akvirdebian naxats 4.1-s da asruleben davalebas.

rukis daxmarebiT maT unda upasuxon kiTxvebs da gamoitanon daskvna: a) romeli qveynebi da

qalaqebi mdebareoben TbilisTan ufro axlos? b) romeli qveynebi mdebareoben Tbilisidan

ufro Sors?

rukis analizis Semdeg daskvna iqneba calsaxa: TbilisTan ufro axlos aziis qveynebi da

qalaqebi mdebareoben.

Semdeg moswavleebs eZlevaT davaleba evropis politikuri rukis gamoyenebiT CamoTva-

lon: 1) saqarTvelos uSualo mezobeli qveynebi; 2) saqarTvelos uSualo aramosazRvre

qveynebi; 3) gamoarkvion, romel qveynebTan mimarTebaSi aqvs saqarTvelos: a) centraluri

mdebareoba, b) periferiuli mdebareoba, g) mezobluri mdebareoba, d) sazRvao mdebareoba.

mopovebuli informacia maT cxrilis saxiT unda warmoadginon.

44

III etapi – prezentacia 15 wT.

namuSevrebis wardgenis Semdeg maswavlebeli mokled ajamebs gakveTilze Catarebul

aqtivobebs da moswavleebTan erTad gansazRvravs saqarTvelos zogad geografiul mdebare-

obas.

moswavleebs saxlSi samuSaod miecemaT pirveli da mesame davaleba.

gakveTilis msvleloba (meore saaTi) I etapi – saSinao davalebis ganxilva 10 wT.

maswavlebeli ismens moswavleTa mier Sesrulebul saSinao davalebas. Semdeg dafaze xa-

zavs cxrils, romelic moswavleTa pasuxebis mixedviT ivseba.

SavizRvispireTis

qveynebi

xmelTaSua zRvis

auzis qveynebi

kaspiiszRvispira

qveynebi

aRmosavleT da

centraluri evropis

qveynebi

II etapi – teqstze muSaoba da cxrilis Sevseba 15 wT.

maswavlebeli klass yofs sam jgufad da TiToeuls aZlevs davalebas, waikiTxon da

gaaanalizon teqsti. pirveli jgufi kiTxulobs paragrafis nawils – fizikur-geografiuli

mdebareoba, meore jgufi – ekonomikur-geografiuli mdebareoba, mesame jgufi – geopoli-

tikuri mdebareoba. wakiTxuli teqstis prezentaciis Semdeg ivseba kidev erTi sqema.

saqarTvelos geografiuli mdebareoba

fizikurgeografiuli ekonomikurgeografiuli geopolitikuri

III etapi – gakveTilis Sejameba 20 wT.

moswavleebs davalebad eZlevaT, daweron mokle ese (survilis mixedviT erT-erTs

irCeven). davalebis Sesrulebis Semdeg xdeba namuSevrebis prezentacia. TiToeuli jgufi

ganixilavs saqarTvelos mdebareobas: `saqarTvelos mdebareoba msoflio politikur ru-

kaze~ an `saqarTvelos mdebareoba evropis politikur rukaze da SavizRvispireTSi~. bolos

maswavlebeli mokled Seajamebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs.

§ 5. saqarTvelos teritoriis farTobi da sazRvrebi (2 sT.)

Sedegi 1: moswavles SeuZlia rukebis da sxva TvalsaCinoebebis (fotoebi, grafikebi,

cxrilebi da sxv.) daxmarebiT daaxasiaTos adgili, movlena da procesi; Seadgenos Tematuri

rukebi.


* aanalizebs rukebis, grafikebis, cxrilebis, diagramebisa da sqemebis saSualebiT war-


* sakoordinato badis gamoyenebiT gansazRvravs saqarTvelos mniSvnelovani ge-

45

ografiuli obieqtebis, regionebisa da administraciuli centrebis mdebareobas.* statis-

tikuri infor maciis safuZvelze adgens sxvadasxva sirTulis naxazebs.

Sedegi 2. moswavles SeuZlia ganixilos saqarTvelos mdebareoba da daadgenos misi mniS-

vneloba qveynisTvis.


* msjelobs sazRvrebis gatarebis Taviseburebebsa da mniSvnelobaze saerTaSoriso,

erovnul da adgilobriv doneebze.

* msjelobs saqarTvelos teritoriis formirebis Sesaxeb. daaqvs sxvadasxva epoqis

sazRvrebi konturul rukebze.

gakveTilis mizani:

* saqarTvelos teritoriis farTobis formirebasa da Tanamedrove mdgomareobaze war-

modgenis Seqmna.

* saqarTvelos saxelmwifo sazRvrebis Taviseburebebis gacnoba da maTi mniSvnelobis

gaazreba-gacnobiereba saerTaSoriso, erovnul Tu adgilobriv doneebze.


* geografiuli informaciis wakiTxvis, gaanalizebis, interpretaciisa da Sefasebis una-

ri.

* martivi rukebis Seqmnis unari.

* sakuTari mosazrebebis gamoTqmis, argumentirebisa da daskvnebis gakeTebis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, statistikuri informacia – evropis qveynebis farTobebi,

saqarTvelos fizikuri ruka, saqarTvelos konturuli ruka, evropis konturuli ruka

gakveTilis msvleloba (pirveli saaTi) I etapi – provocireba 10 wT.

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gadaSalon saxelmZRvanelo nax. 1.2.-ze, daakvirdnen

mas da upasuxon kiTxvebs: – rodis iyo saqarTvelos farTobi yvelaze didi? – rodis iyo

saqarTvelos farTobi yvelaze patara? – ramdeniT aris Semcirebuli saqarTvelos farTo-

bi bolo 3 saukunis manZilze?

Semdeg saqarTvelos fizikuri rukis gamoyenebiT moswavleebma unda gansazRvron

saqarTvelos ganfeniloba CrdiloeTidan samxreTisaken da dasavleTidan aRmosavleTisken.

maswavleblis TxovniT moswavleebi kiTxuloben teqstis pirvel nawils – `saqarTvelos

farTobi~ da adareben maT mier gansazRvrul manZilebs teqstSi moyvanil informacias.

II etapi – statistikuri informaciis damuSaveba da rukis Sedgena 20 wT.

moswavleebi iyofian oTx-xuT kacian jgufebad. statistikuri informaciis, èvropis

qveynebi~, gamoyenebiT asruleben davalebas. maT unda daajgufon evropis qveynebi farTo-

bebis mixedviT:

1) didi qveynebi – romelTa farTobi 300 000 kv.km-ze metia;

2) saSualo qveynebi – 100 000 kv.km-dan 300 000 kv.km-mde;

3) patara qveynebi – 10 000 kv.km-dan 100 000 kv.km-mde;

4) juja qveynebi – 10 000 kv.km-ze naklebi farTobiT.

evropis konturul rukaze aRniSnaven am qveynebs farTobebis mixedviT, risTvisac Ta-

vad qmnian legendas (iyeneben oTx fers).

rukis Sedgenis Semdeg maT unda daadginon:

a) romel jgufSi moxvda saqarTvelo;

b) kidev romeli qveynebi gaerTiandnen am jgufSi;

g) CamoTvalon sami qveyana, romelic aRemateba saqarTvelos farTobiT;

d) CamoTvalon sami qveyana, romelic CamorCeba saqarTvelos farTobiT.

46

III etapi – 15 wT.

Sesrulebuli samuSaos Semdeg xdeba prezentacia.

saSinao davalebad moswavleebs miecemaT davaleba: saqarTvelos fizikuri rukis gamoye-

nebiT gansazRvron saqarTvelos ukiduresi wertilebis geografiuli koordinatebi.

gakveTilis msvleloba (meore saaTi) I etapi – provocireba da minileqcia 10 wT.

saSinao davalebis Semowmebis Semdeg maswavlebeli wers dafaze sityvas `sazRvari~ da

adgens asociaciur rukas. moswavleebis mier gamoTqmuli sityvebi fiqsirdeba dafaze. Sem-

deg maswavlebeli atarebs mini-leqcias saxelmwifo sazRvrebisa da maTi xasiaTis Sesaxeb.


moswavleebi ecnobian teqsts, Semdeg akeTeben nax. 5.2.-isa da 5.4.-is geografiul anal-

izs. maT unda daadginon:

1) romel qveyanasTan ra sigrZis saxelmwifo sazRvari aqvs saqarTvelos da informacia

warmoadginon cxrilis saxiT;

b) romel uReltexilebze, tbebsa da mdinareebze gadis saqarTvelos saxelmwifo sazR-

vari da romel qveynebTan axlos mdebareoben es obieqtebi;

g) romeli mxridan aqvs saqarTvelos barieruli, naklebadbarieruli da kontaqturi

sazRvari da ratom;

Semdeg xdeba namuSevrebis prezentacia.

III etapi – diskusia – momxre da mowinaaRmdege, gakveTilis Sejameba 15 wT.

maswavlebeli dafaze wers gamoTqmas – `kargi sazRvrebi karg mezoblebs qmnian~ da

sTxovs moswavleebs, vinc eTanxmeba am mosazrebas, dajgufdes erT mxares, xolo vinc ara

– meore mxares. maT unda moiyvanon sami argumenti TavianTi mosazrebis dasamtkiceblad da

Semdeg iwyeba maT Soris diskusia.

dasasruls, maswavlebeli mokled ajamebs Catarebul aqtivobebs.

§ 9. saqarTvelos teritoriuladministraciuli mowyoba (1 sT.)

Sedegi 1. moswavles SeuZlia rukebis da sxva TvalsaCinoebebis (fotoebi, grafikebi,


rukebi.


* aanalizebs rukebs, grafikebs, cxrilebs, diagramebis da sqemebis saSualebiT war-


* moZiebuli informaciis safuZvelze adgens saqarTvelos Tematur rukebs (samxareo,

istoriul geografiuli provinciebi da sxv.)

* statistikuri informaciis safuZvelze adgens sxvadasxva sirTulis naxazebs.

gakveTilis mizani:

* saqarTvelos teritoriul-administraciuli mowyobis Sesaxeb warmodgenis Seqmna.

* rukebisa da sxva geografiuli saSualebebis gamoyeneba, gaanalizeba da interpreta-

cia.


* informaciis gaanalizebis, interpretaciisa da Sefasebis unari.

* geografiuli analizisa da Sefasebis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, saqarTvelos teritoriul-administraciuli dayofis

ruka, saqarTvelos istoriul-geografiuli provinciebis ruka, didi formatis qaRaldi.

47

gakveTilis msvleloba: I etapi – provocireba 15 wT.

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, moZebnon saqarTvelos rukaze maTi sacxovrebeli

adgili da is adgili, sadac yvelaze bednierad igrZnes Tavi (an surT wasvla, dasveneba). mas-

wavlebeli TiToeuli moswavlisgan intervius iRebs:

– romel qalaqSi an sofelSi àrian~ isini;

– romel kuTxeSi mdebareobs es adgili;

– ratom igrZnes aq Tavi bednierad.

intervius damTavrebis Semdeg igi svams kiTxvas: rogor esmiT moswavleebs, ras niSnavs

qveynis administraciul-teritoriuli mowyoba da rogoria saqarTvelos administraciul-

teritoriuli mowyoba? savaraudo pasuxebi fiqsirdeba dafaze.

II etapi – minileqcia; informaciis analizi 15 wT.

maswavlebeli atarebs mini-leqcias imis Sesaxeb, rom msoflios qveynebi erTmaneTisgan

gansxvavdebian administraciul-teritoriuli mowyobis mixedviT, rom ZiriTadad arsebobs

administraciul-teritoriuli mowyobis ori forma – unitaruli da federaciuli, Sesa-

bamisad, qveynebi arseboben – unitaruli da federaciuli.

maswavleblis TxovniT moswavleebi Slian saxelmZRvanelos Tema 9-ze da asruleben

davalebas. rukebis Sedarebis Sedegad maT unda daadginon ra msgavseba-gansxvavebaa Ta-

namedrove saqarTvelos administraciul-teritoriul (samxareo) dayofasa da istoriul-

geografiul provinciebs Soris da Seavson venis diagrama. moswavleebma unda gansazRvron

rogori tipis qveyanaa saqarTvelo, unitaruli Tu federaciuli da daasabuTon TavianTi

mosazrebebi.

saqarTvelos

istoriulgeografiuli

provinciebi

saqarTvelos

administraciul

teritoriuli dayofa

Semdeg xdeba namuSevrebis prezentacia.

III etapi – codnis gamyareba 10 wT.

moswavleebs saSinao davalebad eZlevaT gansazRvron sakuTari mxaris adgili saqarTve-

los mxareebs Soris farTobisa da mosaxleobis raodenobis mixedviT. gakveTilis dasas-

ruls maswavlebeli mokled ajamebs Catarebul aqtivobebs.

§ 11. saqarTvelos mineraluri resursebi (2 sT.)

Sedegi 1. moswavles SeuZlia rukebis da sxva TvalsaCinoebebis (fotoebi, grafikebi,


rukebi.


* aanalizebs rukebis, grafikebis da sxva saSualebebiT warmodgenil geografiul in-

formacias.

* moZiebuli informaciis safuZvelze adgens sxvadasxva sirTulis naxazebs.

Sedegi 3. moswavles SeuZlia daaxasiaTos da gaaanalizos saqarTvelos bunebrivi pirobebi.

48

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle,

* rukebisa da teqsturi masalis gamoyenebiT aRwers saqarTvelosaTvis damaxasiaTebel

mniSvnelovan resursebs (mineraluri da sawvavi resursebi, saSeni masalebi, mineraluri

wylebi da sxv.) da akavSirebs mas mosaxleobis sameurneo saqmianobasTan. aRniSnuli maxasi-

aTeblebis mixedviT ajgufebs saqarTvelos regionebs.

gakveTilis mizani:

* saqarTvelos mineraluri resursebis maragis, gavrcelebis raionebisa da gamoyenebis

sferos dadgena, Sefaseba da mniSvnelobis gansazRvra qveynis ganviTarebisaTvis;

* saqarTvelos bunebriv simdidreebze warmodgenis Seqmna;

* rukebisa da sxva geografiuli saSualebebis wakiTxva-gamoyeneba, gaanalizeba da mar-

tivi rukebis Seqmna.


* informaciis analizis, interpretaciisa da klasificirebis unari;

* mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari;

* sakuTari mosazrebis gamoTqmis, argumentirebisa da daskvnebis gakeTebis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, saqarTvelos sasargeblo wiaRiseulis ruka, saqarTvelos

konturuli ruka, dafa, carci.

gakveTilis msvleloba (pirveli saaTi) I etapi – provocireba –10 wT.

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, imuSaon wyvilebSi da 2-3 wuTis ganmavlobaSi gaixse-

non, rogor resurss miekuTvneba da ramden saxed iyofa mineraluri resursebi. moswavleTa

pasuxebi iwereba dafaze da maswavlebeli maTi daxmarebiT adgens sqemas (ix. nimuSi):

saTbobi

mineraluri resursebi

madneuli

(liTonuri)

aramadneuli

(araliTonuri)

Semdeg sTxovs moswavleebs, am sqemis mixedviT CamoTvalon TiToeuli saxeobis mine-

raluri resursi; CamonaTvali iwereba dafaze: qvanaxSiri, torfi, navTobi, sawvavi, fiqlebi,

marmarilo, manganumi, oqro, vercxli, almasi, rkina, dariSxani, bunebrivi airi da a. S. aR-

niSnuli resursebidan gamoyon mxolod is, romelic, maTi azriT, moipoveba saqarTveloSi

da daajgufon saTbob, madneul da aramadneul resursebad, mag., saTbobi: qvanaxSiri, mura

naxSiri, navTobi, bunebrivi airi.

II etapi – Sinaarsis realizeba – geografiuli analizi 2025 wT.

maswavleblis TxovniT moswavleebi iyofian 4-5 kacian jgufebad da asruleben davale-

bas: teqstis da saqarTvelos sasargeblo wiaRiseulis rukis gamoyenebiT Seavson sqema. amas-

Tan, TiToeul jgufs Sesavsebi eqneba sqemis mxolod erTi nawili. magaliTad, pirvel jgufs

evaleba, warmoadginos saqarTvelos saTbob-energetikuli resursebis mopovebis adgili,

meore jgufs – madneulis, mesames – aramadneuli resursebis da meoTxes – samSeneblo masa-

lebis mopovebis adgilebi.

49

mineraluri

resursebi

mopovebis adgili

saTbobenergetikuli

resursebi


namuSevrebis wardgenis Semdeg maswavlebeli mokled ajamebs gakveTilze Catarebul

aqtivobebs da warmodgenili masalis safuZvelze sTxovs maT, saxlSi werilobiT upasuxon

kiTxvebs:

a) romeli saxis mineraluri resursebiT SeiZleba CaiTvalos saqarTvelo mdidar qvey-

nad;

b) romeli mineraluri resursebis naklebobas ganicdis saqarTvelo;

g) konturul rukebze aRniSnon is mineraluri resursebi, romlebic maT sacxovrebel

regionSi moipoveba da daadginon, ra sameurneo gamoyeneba aqvT maT.

gakveTilis msvleloba (meore saaTi)I etapi – saSinao davalebis Semowmeba 10 wT.

maswavlebeli ismens moswavleebisgan saSinao davalebis pasuxebs, ris Sedegadac dgin-

deba, Tu ra mineraluri resursebi moipoveba maT regionSi da TiToeulis mopovebis ad gils

afiqsireben rukaze. aseve, ismens wina gakveTilze saSinao davalebad micemul kiTxvebze

argu mentirebul pasuxebs da imarTeba mokle diskusia.

II etapi – Sinaarsis realizeba – geografiuli informaciis damuSaveba 1520 wT.

maswavlebeli yofs klass jgufebad da TiToeul maTgans arqmevs saqarTvelos rome-

lime regionis saxels, magaliTad, kaxeTi, guria, qarTli da sxv. SeiZleba moswavleebma Ta-

vad airCion regioni. Semdeg jgufebs aZlevs davalebas, ukve naswavli masalis safuZvelze

Seadginon am regionis mineraluri resursebis sia, gansazRvron maTi mopovebis adgilebi da

aRniSnon konturul rukaze.

III etapi – prezentacia da Sejameba 1520 wT.

samuSaos dasrulebis Semdeg jgufebi erTmaneTSi cvlian namuSevrebs da amowmeben maT

sizustes (SeuZliaT rukis gamoyenebac). prezentaciisas saubroben, ramdenad srulyofi-

lad da zustad Seasrula jgufma samuSao.

maswavlebeli gakveTilis bolos Seajamebs Catarebul aqtivobebs da sTxovs moswav-

leebs, saxlSi moamzadon mokle referati Temaze: èyofa Tu ara saqarTvelos mineraluri

resursebi momaval Taobebs~?

§ 15. reliefTan dakavSirebuli stiqiuri movlenebi.

reliefis sameurneo aTviseba (1 sT.)

Sedegi 3. moswavles SeuZlia daaxasiaTos da gaaanalizos saqarTvelos bunebrivi

pirobebi.


* agrovebs informacias (saxelmZRvanelo, masmedia da sxv.), msjelobs saqarTvelos

buneb riv katastroful movlenebze (miwisZvra, mewyeri, Rvarcofi da sxv.), garemosdacviT

problemebze da maTi gadaWris SesaZlo gzebze.

50

Sedegi 6. moswavles SeuZlia gaaanalizos saqarTveloSi geoekologiuri problemebis

warmoqmnis bunebrivi da anTropogenuri wyaroebi.


* aRwers saqarTveloSi gavrcelebuli zogierTi stiqiuri movlenis katastroful xasi-

aTs da varaudobs maTi Tavidan acilebis SesaZlo RonisZiebebs, klasis winaSe warmoadgens

kvlevis Sedegebs.

gakveTilis mizani:

saqarTvelos bunebrivi pirobebis gacnoba-gaanalizeba; saqarTvelos geoekologiuri

problemebis gacnobiereba; reliefTan dakavSirebuli stiqiuri movlenebisa da reliefis

sameurneo aTvisebasTan dakavSirebuli problemebis Seswavla.


* informaciis gaanalizebis unari;


* problemis gaazrebisa da gadaWris gzebis Ziebis unari;

* garemoze pasuxismgeblobisa da zrunvis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, dafa, carci, rveuli, formatis qaRaldebi, flomasterebi

an markerebi.

gakveTilis msvleloba: I etapi – gonebrivi ieriSi – 10 wT.

gakveTili iwyeba gonebrivi ieriSiT – maswavlebeli dafaze wers sityvebs: `stiqiuri

movlenebi~ da sTxovs moswavleebs, CamoTvalon romeli stiqiuri movlenebi ician. moswav-

leTa pasuxebi iwereba dafaze: miwisZvra, vulkanis amofrqveva, wyaldidoba, cunami, zvavi,

mewyeri, Rvarcofi, qariSxali da sxv.

Semdeg, maswavleblis TxovniT, moswavleebi axdenen maT klasificirebas; CamoTvlilTa-

gan arCeven mxolod imas, romelic, maTi azriT, reliefTan aris dakavSirebuli da romel-

Tac adgili aqvs saqarTveloSi.

II etapi – Sinaarsis realizeba/teqstis analizi – 1520 wT.

moswavleebi iyofian 4-5 kacian jgufebad. maswavlebels, saxelmZRvanelos teqsti wi-

naswar aqvs dayofili nawilebad (Tema 15) – stiqiuri movlenebis mixedviT. TiToeul jgufs

davalebad eZleva, gaaanalizon teqsti, rukebi, ilustraciebi da informacia warmoadginon

konkretuli stiqiuri movlenis Sesaxeb, imsjelon maT gamomwvev mizezebze da maTi Tavidan

acilebis SesaZlo RonisZiebebze. Sesabamisad, sxvadasxva jgufs sxvadasxva stiqiuri movle-

nis Seswavla mouwevs. mag., pirvel jgufs – miwisZvris, meores – mewyris, mesames – Rvarco-

fis, meoTxes – zvavis da mexuTes – eroziisa.

III etapi – prezentacia da saSinao davaleba 1520 wT.

jgufebi warmoadgenen Sesrulebul samuSaos.

maswavlebeli mokled Seajamebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs da moswavleebs saSi-

nao davalebad aZlevs, daadginon da werilobiT warmoadginon:

a) romel simaRlebriv zonaSi cxovroben;

b) rogori reliefis formebia iq gavrcelebuli;

g) romeli stiqiuri movlenebi SeiniSneba maT regionSi;

d) ra sameurneo saqmianobas eweva mosaxleoba;

e) ra RonisZiebebis gatarebaa saWiro, rom maTi regioni turistul-rekreaciuli mizne-

bisTvis ufro intensiurad iqnas gamoyenebuli.

51

§ 17. Savi zRvis sameurneo gamoyeneba da dacva (1 sT.)

Sedegi 1. moswavles EUSeuZlia rukebisa da sxva geografiuli TvalsaCinoebebis daxmare-

biT daaaxasiaTos adgili, movlena da procesi, Seadgenos Tematuri rukebi.




Sedegi 3. moswavles SeuZlia daaxasiaTos da gaaanalizos saqarTvelos bunebrivi piro-

bebi.


* ecnoba mdgradi ganviTarebis garemos dacviT Temebs, gamoyofs maTgan saqarTvelos-

Tvis aqtualurs da msjelobs gamomwvev mizezebsa da Sedegebze.

Sedegi 5. moswavles SeuZlia gaaanalizos saqarTveloSi geoekologiuri problemebis



* CamoTvlis saqarTveloSi miwis, wylis da haeris ZiriTadi dabinZurebis wyaroebs,

ajgufebs maT warmoSobis mixedviT da msjelobs dabinZurebis Sesustebis SesaZlo gzebze;

kvlevis Sedegebs gamosaxavs sqemis/cxrilis saxiT.

* CamoTvlis saqarTveloSi momuSave bunebisdacviT organizaciebs da ecnoba maTi

muSaobis strategiebs, SeuZlia saWiroebisamebr maT mimarTos.

* TanatolebTan erTad adgens da SeZlebisdagvarad axorcielebs garemos dacviT mar-

tiv proeqtebs (mizani, amocanebi, gadaWris gzebi, mosalodneli Sedegebi).

gakveTilis mizani:

saqarTvelosTvis Savi zRvis mniSvnelobis dadgena – gacnobiereba; misi ekologiuri

problemebisa da dacviTi RonisZiebebis gacnoba-analizi; diskusiisa da problemis gad-

aWris unaris ganviTareba; proeqtze muSaobis unaris ganviTareba.


* garemoze pasuxismgeblobisa da zrunvis unari;

* informaciis mopovebisa da organizebis unari;

* kvlevisa da problemis gaazrebis unari;

* komunikaciis, TanamSromlobisa da SemoqmedebiTobis unari;

resursebi: saxelmZRvanelo, SavizRvispira qveynebis an evropis politikuri ruka, dafa,

carci, formatis qaRaldi.

sameurneo mniSvneloba

Savi zRva

satransporto mniSvneloba

turistul-rekreaciuli mniSvneloba

gakveTilis msvleloba: I etapi – saSinao davalebis Semowmeba 1015 wT.

maswavlebeli ismens saSinao davalebas. moswavleebs mosamzadebeli hqondaT referati

`Savi zRvis mniSvneloba saqarTvelosTvis~. moswavleTa pasuxebi mokled iwereba dafaze

Semdegi TanmimdevrobiT:

52

II etapi – minileqcia da ormxriv CanawerTa dRiuris Sevseba 1520 wT.

Sesrulebuli samuSaos Semdeg daskvna calsaxaa: Sav zRvas udidesi mniSvneloba aqvs

Cveni qveynisTvis da, Sesabamisad, saWiroa misi dacva da ekologiuri mdgomareobis gaum-

jobeseba. maswavlebeli acnobs moswavleebs, rom am mizniT mravali garemosdacviTi Tu sxva

saxis organizaciaa Seqmnili. maT Soris, erT-erTia biseki. pedagogi mokled saubrobs am

organizaciis funqciebisa da moqmedebis strategiebis Sesaxeb. moswavleebi wyvilebSi nax.

17.3-is da msoflios politikuri rukis gamoyenebiT, adgenen bisekis wevri da damkvirve-

beli qveynebis sias da gamoaqvT daskvna, rom bevr wevr qveyanas, marTalia, uSualod ar esaz-

Rvreba Savi zRva, magram isini mainc aqtiurad monawileoben am organizaciis saqmianobaSi.

problema gamomwvevi mizezi

Semdeg maswavlebeli moswavleebs sTxovs, imuSaon wyvilebSi. isini unda gaecnon

saxelmZRvanelos teqsts (Tema 17) da Seavson cxrili: marcxena svetSi amoiweron Savi zRvis

mniSvnelovani ekologiuri problemebi, marjvena svetSi ki – maTi gamomwvevi mizezebi.

III etapi – prezentacia da saSinao davaleba 1015 wT.

moswavleebi warmoadgenen Sesrulebul samuSaos.

maT saSinao davalebad eZlevaT, internetSi moiZion saerTaSoriso organizacia bisekis

Sesaxeb damatebiTi informacia; aseve daadginon, romeli garemosdacviTi organizaciebi

muSaoben Savi zRvis mdgradi ganviTarebis Sesaxeb. moZiebuli informaciis gamoyenebiT war-

moadginon martivi proeqti: `gadavarCinoT Savi zRva~ (proeqtis Sesaxeb masalebi ixileT

meTodur rekomendaciebSi).

moswavleTa mier warmodgenili proeqtebi, ra Tqma unda, gansxvavebuli iqneba, Tumca

daculi unda iyos Semdegi umniSvnelovanesi punqtebi:

problema mizezi RonisZiebebi samoqmedo gegma pasuxismgebeli piri

§ 28. bunebis dacva da saqarTvelos daculi teritoriebi (1sT.)

Sedegi 1. moswavles SeuZlia, rukebis da sxva geografiuli saSualebebis daxmarebiT

daaxasiaTos adgili, movlena da procesebi; Seadgenos Tematuri rukebi.


* sakvlevi miznis gaTvaliswinebiT moiZiebs da saWiroebisamebr iyenebs Sesabamis rukebs.

Sedegi 5. moswavles SeuZlia, gaaanalizos saqarTveloSi geoekologiuri problemebis



* aanalizebs saqarTveloSi daculi teritoriebis sxvadasxva formebis arsebobis mniS-

vnelobas da rukis gamoyenebiT msjelobs maTi ganviTarebis perspeqtivebze.

* sxvadasxva tipis geografiuli literaturisa da TvalsaCinoebebis daxmarebiT msjelobs

saqarTveloSi daculi teritoriebis mdebareobaze, Seqmnis mizezebze da adgens Sesabamis sqemas.

* CamoTvlis saqarTveloSi momuSave bunebisdacviT organizaciebs da ecnoba maTi

muSaobis strategiebs, SeuZlia saWiroebisamebr mimarTos maT.

53

gakveTilis mizani:

* saqarTveloSi arsebuli daculi teritoriebis sxvadasxva formebis gacnoba da maTi

mniSvnelobis gacnobiereba;

* saqarTvelos bunebrivi mravalferovnebisa da unikalurobis Sesaxeb warmodgenis

Seqmna;

* saqarTveloSi moqmedi bunebisdacviTi organizacebis gacnoba;

* garemoze pasuxismgeblobis unaris ganviTareba.


* problemis gaazrebisa da gadaWris savaraudo gzebis Ziebis unari;

* garemoze pasuxismgeblobisa da zrunvis unari;

* sazogadoebriv cxovrebaSi aqtiuri monawileobis unari;

* geografiuli saSualebebis gamoyenebisa da Seqmnis unari.

* sivrceSi orientaciis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, saqarTvelos daculi teritoriebis ruka; saqarTvelos

konturuli ruka.

gakveTilis msvleloba: I etapi – provocireba 10 wT.

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon da ganmarton terminebi: erovnuli parki,

nakrZali, aRkveTili, bunebis Zegli, biomravalferovneba.

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, Camoweron 3 argumenti kiTxvaze: `ratom aris saWiro

bunebis dacva?~

moswavleebi kiTxuloben TavianT pasuxebs, romlebic iwereba dafaze.

II etapi – teqstsa da rukaze muSaoba 20 wT.

moswavleebi iyofian 4-5 kacian jgufebad.

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaecnon saxelmZRvaneloSi mocemul rukas, ̀ saqarTve-

los daculi teritoriebi~. teqstSi moniSnon adgilebi, romlebic exeba saqarTvelos bi-

omravalferovnebas (I jgufi), saqarTvelos dacul teritoriebs (II jgufi), wiTel wigns da

garemosdacviT organizaciebs (III jgufi). maT teqstisa da rukis daxmarebiT unda upasuxon

kiTxvebs.

kiTxvebi I jgufisaTvis:

1. ra aris biomravalferovneba?

2. ras gulisxmobs mdgradi ganviTareba?

3. ra rols asruleben garemosdacviTi organizaciebi da romeli aseTi organizaciis

saqmianobaa maTTvis cnobili?

kiTxvebi II jgufisaTvis:

1. ratom iqmneba nakrZalebi, aRkveTilebi da erovnuli parkebi?

2. aqvT Tu ara maT saxelmwifoebrivi mniSvneloba?

3. CamoTvaleT 5 xelisSemSleli faqtori, romelic daculi teritoriebis Seqmna-gafar-

Toebas mohyveba.

kiTxvebi III jgufisaTvis:

1. ratom Seiqmna `wiTeli wigni~?

2. ra saxelmwifoebrivi mniSvneloba aqvs `wiTel wigns~?

3. gaixseneT ori obieqti, romelic `wiTel wignSia~ Setanili da moifiqreT Tqven ras

daamatebdiT da ratom?

4. ra rols asruleben garemosdacviTi organizaciebi?

III etapi – prezentacia da gakveTilis Sejameba 15 wT.

jgufebi warmoadgenen Sesrulebul samuSaos. saSinao davalebad moswavleebs miecemaT:

danarTis gamoyenebiT daadginon maT raionSi mdebare romelime daculi teritoria da

54

moiZion informacia mis Sesaxeb;

konturul rukaze maT mierve Seqmnili pirobiTi niSnebiT aRniSnon saqarTvelos nakr-

ZalebSi daculi sxvadasxva obieqtebi (magaliTad, mcenare aRniSnon `foTliT~...).

§ 29. saqarTvelos landSaftebi (1 sT.)

Sedegi 1. moswavles SeuZlia rukebis da sxva geografiuli TvalsaCinoebis daxmarebiT

daaxasiaTos adgili, movlena da procesebi; Seadginos Tematuri rukebi.


* fotoebis mixedviT aanalizebs saqarTvelos peizaJebs;

* sakvlevi miznis gaTvaliswinebiT moiZiebs da saWiroebisamebr iyenebs

Sesabamis Tematur rukebs.

Sedegi 4. moswavles SeuZlia daukavSiros saqarTvelos ZiriTadi bunebrivi da anTropo-

genuri landSaftebi maT sameurneo gamoyenebas.


* TvalsaCino niSnebis mixedviT msjelobs saqarTvelos saxasiaTo bunebrivi landSafte-

bis Taviseburebebze.

* agrovebs informacias da landSaftis farglebSi akavSirebs arsebul bunebriv faq-

torebs, mosaxleobasa da meurneobas; msjelobs misi mdgradi ganviTarebis perspeqtivebze.

gakveTilis mizani:

* saqarTvelos bunebrivi da anTropogenuri landSaftebis gacnoba;

* landSaftis Sesaxeb informaciis moZieba, organizeba da maT Taviseburebebze msjeloba.



* informaciis moZiebis, gamoyenebis, klasifikaciisa da analizis unari;

* sakuTari mosazrebis gamoTqmisa da daskvnebis gakeTebis unari;

* SemoqmedebiTobis unari;

* sivrceSi orientaciis unari;

* geografiuli saSualebebis gamoyenebisa da Seqmnis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, saqarTvelos landSaftebis ruka; damatebiTi masalebi:

sxvadasxva landSaftis fotoebi.

gakveTilis msvleloba: I etapi – kiTxvapasuxi 10 wT.

saSinao davalebis mosmenis Semdeg maswavleblis TxovniT moswavleebi ecnobian

saxelmZRvaneloSi mocemul sqemas `landSaftis klasifikacia~ da pasuxoben maswavleblis

kiTxvebs:

ra aris landSafti?

rogori landSaftebi arsebobs?

ras niSnavs anTropogenuri landSafti?

ras moicavs urbanizul, agrarul-industriuli da rekreaciuli landSaftebi?

II etapi – minileqcia da geografiuli analizi 30 wT.

maswavleblis mini-leqcia saqarTvelos landSaftebis Sesaxeb. maswavleblis TxovniT

moswavleebi iyofian 4-5 kacian jgufebad da saxelmZRvaneloSi mocemuli landSaftebis

rukis, teqstis, magaliTebis da sxva damatebiTi masalebis saSualebiT atareben geografiul

55

analizs. maT unda Seasrulon saxelmZRvaneloSi mocemuli me-4 davaleba. daadginon:

a) romeli landSaftia naCvenebi rukaze;

b) romel orografiul erTeulebs moicavs is;

g) romeli administraciuli raionebis teritoriaze vrceldeba;

d) romeli hidrografiuli obieqtebi mdebareobs landSaftis farglebSi;

e) gaanalizon q. Telavis klimaturi grafiki da gamoTvalon saSualo wliuri tempera-

tura da amplituda, naleqebis saSualo wliuri raodenoba da gansazRvron, rodis aRiniS-

neba naleqebis maqsimumi da minimumi;

v) romeli daculi teritoriebi mdebareobs landSaftis teritoriaze.


maswavlebeli ismens jgufebis mier momzadebul pasuxebs. moswavleebs saSinao davale-

bad miecemaT daaxasiaTon landSaftebi rukis gamoyenebiT, saxelmZRvaneloSi mocemuli

gegmis mixedviT aRweron sakuTar sacxovrebel regionSi gavrcelebuli landSafti da war-

moadginon cxrilis saxiT. samuSaos Sesasruleblad sTxoveT, gamoiyenon wina gakveTilze

naswavli masala da saxelmZRvaneloSi mocemuli sxvadasxva ruka.

§ 34. mosaxleobis sqesobrivasakobrivi da

socialuri struqtura (2 sT.)

Sedegi 1. moswavles SeuZlia, rukebisa da sxva geografiuli saSualebebis daxmarebiT

daaxasiaTos adgili, movlena da procesi, Seadginos Tematuri rukebi.



modgenil geografiul informacias;

* statistikuri informaciis safuZvelze adgens sxvadasxva sirTulis naxazebs (grafiki,

diagrama da sxv.).

Sedegi 8. moswavles SeuZlia mosaxleobis demografiuli maCveneblebisa da dinamikuri

maxasiaTeblebis dakavSireba qveynis ekonomikur aqtivobasTan.


* aanalizebs saqarTvelos mosaxleobis demografiul perspeqtivas, statistikuri

monacemebis safuZvelze adgens sqesobriv-asakobriv piramidebs da adarebs sxvadasxva aR-

warmoebis tipis qveynebis analogebs.

* statistikuri informaciis safuZvelze adarebs saqarTvelos or kontrastul re-

gionSi arsebul demografiul viTarebas; msjelobs Seqmnili viTarebis gamomwvev mizezebze

da situaciis gaumjobesebis gzebze;

gakveTilis mizani:

* saqarTvelos mosaxleobis demografiuli maCveneblebisa da demografiuli situaciis

gacnoba-gaanalizeba.

* saqarTvelos demografiul maCveneblebsa da qveynis ekonomikur aqtivobas Soris

mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgena.


* problemis gaazrebisa da gadaWris savaraudo gzebis Ziebis unari;

* saWiro informaciis moZiebis, gaanalizebisa da interpretaciis unari;

* mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, sxvadasxva qveynebis mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi pi-

ramidebi, dafa, carci.

56

gakveTilis msvleloba (pirveli saaTi)I etapi – kiTxvapasuxi 10 wT.

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon, ra niSnebiT SeiZleba daiyos mosaxleoba.

yvela savaraudo pasuxi fiqsirdeba dafaze. mag., rasobrivi, religiuri, sqesobrivi, asakob-

rivi da a. S. Semdeg kvlav kiTxvebiT mimarTavs klass:

1. CamoTvlili niSnebidan romelia pirdapir dakavSirebuli mosaxleobis bunebriv mate-

basTan (sqesobriv-asakobrivi struqtura)?

2. ra kavSiri arsebobs mosaxleobis bunebriv matebasa da sqesobriv-asakobriv struqtu-

ras Soris?


moswavleebi iyofian 4-5 kacian jgufebad. maswavleblis TxovniT isini ecnobian

saxelmZRvaneloSi mocemul naxazebs da aanalizeben maT. maT unda Seasrulon Semdegi dava-

lebebi:

1. nax. 34.1-is mixedviT daadginon:

a) rogor icvleboda qalTa da mamakacTa raodenoba wlebis mixedviT;

b) CamoTvalon mizezebi, romelTa gamo qalTa ricxovnoba aWarbebs mamakacTa raodeno-

bas.

gaecnon saxelmZRvaneloSi micemul magaliTs. gaanalizon nax. 34.2 da upasuxon kiTxvebs:

a) rogor Seicvala 20-dan 60 wlamde mosaxleobis raodenoba 1989 da 2011 wlebSi;

b) 60-dan 65 wlamde asakis ramdeni qali iyo 1989 da 2011 wlebSi;

g) romel asakobriv jgufSi aRiniSneba kacebis da qalebis maqsimaluri raodenoba 1989-

2011 wlebSi;

d) gamoitaneT daskvna, Tu rogor icvleboda axalgazrda Taobisa da ufrosi asakis

mosaxleobis xvedriTi wili.

TiToeul jgufs gasaanalizeblad erTi piramida eZleva. SeiZleba damatebiT mivceT

maswavleblis mier winaswar momzadebuli romelime sxva qveynis mosaxleobis analogiuri

piramida da isini erTmaneTs Seadaron.


jgufebi warmoadgenen Sesrulebul samuSaos da gamoaqvT daskvna, rom mosaxleobis

sqesobriv-asakobrivi struqtura mniSvnelovnad gansazRvravs qveynis demografiul sit-

uacias.

moswavleebs saSinao davalebad miecemaT maswavleblis mier miwodebuli statistikis

mixedviT aagon sqesobriv-asakobrivi struqturis gamomsaxveli piramida.

gakveTilis msvleloba (meore saaTi)I etapi – interviu 15 wT.

moswavleebi warmoadgenen saSinao davalebas – agebul piramidebs, xdeba maTi Sedareba

da analizi.

Semdeg maswavlebeli awyobs klasis sociologiur gamokiTxvas da avsebs dafaze (an for-

matis qaRaldze) winaswar momzadebul cxrils.

# moswavlis

gvari, saxeli

mSoblis

samuSao adgilimeurneobis sfero

cxrilis Sevsebis Semdeg xdeba misi analizi: miRebuli monacemebis safuZvelze dginde-

ba, ramdeni mSobelia dasaqmebuli mrewvelobaSi, soflis meurneobaSi, momsaxureobis sfe-

roSi an umuSevaria.

57

II etapi – 20 wT.

moswavleebi jgufSi ecnobian saxelmZRvaneloSi mocemul diagramebs saqarTvelos

mosaxleobis socialuri Semadgenlobisa da dasaqmebulobis Sesaxeb da dafaze Sevsebuli

cxrilis mixedviT ageben diagramebs: mSobelTa socialuri struqtura da dasaqmebulobis

struqtura ekonomikis seqtorebisa da ekonomikuri saqmianobis mixedviT.


jgufebi warmoadgenen Sesrulebul samuSaos da akeTeben daskvnebs. saSinao davalebad

maT miecemaT, Seadginon socialuri anketa, gamoikvlion 10 ojaxi da gansazRvron gamokiT-

xuli mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi da dasaqmebulobis struqtura.

§ 37. urbanizacia. saqalaqo da sasoflo dasaxlebebi – 2 sT.

Sedegi 1. moswavles SeuZlia rukebis da sxva geografiuli saSualebebis daxmarebiT

daaxasiaTos adgili, movlena da procesebi; Seadgenos Tematuri rukebi.



modgenil informacias;


* erTi da imave adgilis sxvadasxva Tematuri rukis Sejerebis safuZvelze atarebs kom-

pleqsur analizs.

Sedegi 9. moswavles SeuZlia gaaanalizos saqarTvelos mosaxleobis migraciisa da ur-

banizaciis procesebi da gamoTqvas varaudebi momavalTan dakavSirebiT.


* msjelobs urbanizaciis xelSemwyob da xelisSemSlel faqtorebze da maTTan dakav-

Sirebul socialur, ekonomikur da ekologiur problemebze, problemebs ajgufebs cxril-

Si.

* ikvlevs ekonomikuri da politikuri cvlilebebis Sedegad saqarTveloSi dasaxlebe-

bis funqciis dakargva-SeZenis Sedegad warmoqmnil problemebs da Sedegebs gamoxatavs mis-

Tvis sasurveli formiT.

* irCevs saqarTvelos erT-erT qalaqs da qmnis misi perspeqtiuli ganviTarebis martiv

models.

* aanalizebs saqarTvelos dasaxlebebis tipebs, sidides, funqcias da adarebs maT msof-

lios sxvadasxva qveynis kontrastul analogebs. Sedegebs gamoxatavs misTvis sasurveli

formiT.

gakveTilis mizani:

* geografiuli saSualebebis gamoyenebiT informaciis mopoveba-gaanalizeba;

* saqarTvelos urbanizaciis procesis gacnoba, gaanalizeba da prognozireba;

* saqarTvelos dasaxlebuli punqtebis gacnoba, daxasiaTeba da Sedareba;


* geografiuli saSualebebis gamoyenebisa da analizis unari;


* SemoqmedebiTobis unari;

* analizisa da daskvnebis gamotanis unari;

* informaciis mopovebisa da interpretaciis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, sxvadasxva dasaxlebuli punqtebis fotoebi.

58

gakveTilis msvleloba (pirveli saaTi)I etapi – provocireba –15 wT.

maswavleblis TxovniT moswavleebi ixseneben saqarTvelos istoriul qalaqebs da maTi

warmoqmnis winapirobebs; aseve adgenen, Tu romeli maTgani arsebobs dResac da romeli aRar

da ratom?

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, CamoTvalon saqarTvelos qalaqebi. pasuxebi iwereba

dafaze. Semdeg imarTeba mcire diskusia, Tu ratom Tvlian isini qalaqad, magaliTad, gors

da ar Tvlian qalaqad varians? moswavleTa mier gamoTqmuli qalaqis gansazRvris kriteri-

umebi iwereba dafaze. mag., xalxmravloba, teritoriis sidide, cxovrebis wesi, mosaxleobis

dasaqmebulobis xasiaTi da sxv.

Semdeg moswavleebi leqsikonsa da teqstSi eZeben zogadad qalaqis da, konkretulad,

saqarTveloSi, qalaqis, aseve urbanizaciis ganmartebebs.

II etapi – teqstsa da rukebze muSaoba 15 wT.

moswavleebi iyofian jgufebad da asruleben davalebas: saxelmZRvaneloSi mocemuli

rukebisa da sqemebis mixedviT unda daadginon:

a) saqarTveloSi sami yvelaze metad urbanizebuli da naklebad urbanizebuli raioni;

b) am raionebSi mosaxleobis ganawileba qalaq-soflis WrilSi;

g) am regionebSi urbanizaciis aseTi maCveneblebis arsebobis ganmsazRvreli pirobebi;

d) amoiweron am regionebis qalaqebi;

e) gamoTqvan varaudi am qalaqebis daniSnulebis, funqciis Sesaxeb.


pasuxebis mosmenis Semdeg maT miecemaT saSinao davaleba: rukebis gamoyenebiT daadgi-

non:

a) saqarTvelos romeli qalaqebi gamoirCeva met-naklebad xelsayreli ekonomikur-ge-

ografiuli mdebareobiT da ratom?

b) romeli dasaxlebebis ekonomikur-geografiuli mdebareoba gauaresda da gaumjobes-

da da ratom?

gakveTilis msvleloba (meore saaTi)I etapi – konturul rukebze muSaoba 10 wT.

saSinao davalebis mosmenis Semdeg, maswavleblis TxovniT moswavleebi wyvilebSi

saqarTvelos konturul rukaze aRniSnaven qalaqebs funqciebis mixedviT, maT mierve Seqm-

nili pirobiTi nimuSebiT.

II etapi – diagramaze da cxrilze muSaoba 20 wT.

maswavlebeli moswavleebs ekiTxeba, ra tipis dasaxlebebs ganekuTvneba surami an ure-

ki? pasuxebis mosmenis Semdeg, maT ganemartebaT, rom surami da ureki dabebia. moswavleebi

teqst Si da leqsikonSi eZeben dabisa da soflis ganmartebas.

Semdeg moswavleebi nax. 37.3.-is mixedviT adgenen regionSi qalaqebisa da soflebis xved-

riT wils. Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon sakuTari soflebi da upas-

uxon kiTxvebs:

1. riT gansxvavdeba saqarTvelos soflebi?

2. raze miuTiTebs maTi ganaSenianeba, forma?

3. ra bunebrivma pirobebma Seuwyves xeli TiToeul maTganis daarsebas da ganviTarebas?

4. ra msgavseba-gansxvavebaa mTisa da baris soflebs Soris?

5. ram gamoiwvia saqarTveloSi soflebis gaukacrieleba an axali dasaxlebebis gaCena da

ra socialuri problemebi SeiZleba mohyves am process?

III etapi – gakveTilis Sejameba 15 wT.

namuSevris wardgenis Semdeg moswavleebs miecemaT saSinao davaleba: maT unda daaxasi-

aTon TavianTi sacxovrebeli an romelime sxva adgili (qalaqi, sofeli, daba) da Seqmnan misi

perspeqtiuli ganviTarebis martivi modeli.

59

§ 47. kaxeTi (1 sT.)

Sedegi 1. moswavles SeuZlia rukebisa da sxva geografiuli saSualebebis (fotoebi,

grafikebi, cxrilebi, diagramebi da sxv.) daxmarebiT daaxasiaTos adgili, movlena da pro-

cesebi; Seadgenos Tematuri rukebi.



modgenili geografiul informacias;


* sakvlevi miznis gaTvaliswinebiT moiZiebs da saWiroebisamebr iyenebs Sesabamis Tema-

tur rukebs;

* erTi da imave adgilis sxvadasxva Tematuri rukis Sejerebis safuZvelze atarebs kom-

pleqsur analizs.

Sedegi 3. daaxasiaTos da gaaanalizos saqarTvelos bunebrivi pirobebi.


* agrovebs informacias da adarebs saqarTvelos or gansxvavebul regions TvalsaCino

niSnebis mixedviT; msgavseba-gansxvavebas gamoxatavs misTvis misaRebi formiT.

Sedegi 4. moswavles SeuZlia daukavSiros saqarTvelos ZiriTadi bunebrivi da anTropo-

genuri landSaftebi maT sameurneo gamoyenebas.


* agrovebs informacias da landSaftis farglebSi akavSirebs arsebul bunebriv faq-

torebs, mosaxleobasa da meurneobas.

Sedegi 10. moswavles SeuZlia gaanalizos qarTuli tradiciebi geografiul Tavisebu-

rebebTan mimarTebaSi.


* msjelobs saqarTvelos kuTxeebSi gavrcelebuli tradiciuli Cacmulobis, samza-

reulosa da sufris TviTmyofadobaze, ukavSirebs maT garemos Taviseburebebs, afasebs

erTmane Ts da msgavseba-gansxvavebebs gamoxatavs sasurveli formiT.

* msjelobs saqarTvelos istoriul-geografiul provinciebSi gavrcelebuli ritu-

alebis Sesaxeb; adarebs msgavsi Sinaarsis mqone ritualebs da msgavseba-gansxvavebas gamoxa-

tavs misTvis sasurveli formiT.

gakveTilis mizani:

* saqarTvelos mxareebis geografiuli da istoriul-eTnografiuli kuTxiT gacnoba.


* saWiro informaciis moZiebis, gaanalizebisa da interpretaciis unari;


* dakvirvebis, sakuTari azris gamoTqmis, analitikuri da argumentirebuli msjelobis

unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, saqarTvelos atlasi, kaxeTis konturuli ruka, dafa, car-

ci.

gakveTilis msvleloba: I etapi – azrobrivi rukis Sedgena 5 wT.

maswavlebeli dafaze wers sityva ̀ kaxeTs~ da moswavleebs sTxovs erTi sityviT gamoTqvan

TavianTi azri, rac kaxeTTan mimarTebaSi gaaxsendaT. mag.: venaxi, Telavi, SuamTa, md. alazani

da a. S. moswavleTa pasuxebi fiqsirdeba dafaze.

60

II etapi – Sinaarsis realizeba 25 wT.

moswavleebi iyofian jgufebad da TiToeul jgufs eZleva konkretuli davaleba.

saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstisa da rukebis gamoyenebiT daadginon:

I jgufi – kaxeTis mdebareoba, farTobi, reliefis formebi, bunebrivi resursebi, klima-

turi Taviseburebebi.

II jgufi – mxaris mosaxleobis ricxovnoba, simWidrove, administraciuli raionebi,

samxareo centri da ZiriTadi qalaqebi, gansaxlebis zogadi xasiaTi.

III jgufi – kaxeTSi ganviTarebuli mrewvelobisa da soflis meurneobis dargebi.

IV jgufi – mxareSi ganviTarebuli transportis saxeebi, kurortebi, dasasvenebeli ad-

gilebi, RirsSesaniSnaobebi da tradiciebi.

TiToeuli jgufi iyenebs saxelmZRvaneloSi mocemul rogorc kaxeTis, aseve saqarTve-

los orografiul, sasargeblo wiaRiseulis, mosaxleobis simWidrovis da sxv. rukebs.

samuSaos Sesrulebis Semdeg iqmneba axali jgufebi oTxive jgufis TiTo warmomadgen-

lisagan. erT magidasTan Tavmoyrili èqspertebi~ jgufis danarCen wevrebs acnoben maT

mier mopovebul informacias. ufro sworad, informaciis im nawils, romelic wina jgufSi

muSaobisas daamuSaves da amjerad TanamimdevrobiT waradgenen axal jgufebSi sakuTar,

`mopovebul~ masalas (jer hyveba I jgufis eqsperti, Semdeg II da a. S.).

Sedegad, TiToeuli jgufi flobs srul informacias kaxeTis Sesaxeb. aTvisebuli cod-

nis Sesamowmeblad da gansamtkiceblad moswavleebi avseben cxrils, romelic maswavleblis

mier winaswar aris momzadebuli da dafaze weria.

kaxeTi

farTobi – mdebareoba –

orografiuli erTeulebi –

hava –

hidrografiuli erTeulebi –

bunebrivi resursebi –

mosaxleobis ricxovnoba –

simWidrove –

administraciuli raionebi –

administraciuli centri –

mTavari qalaqebi –

mrewvelobis dargebi da centrebi –

soflis meurneobis dargebi –

transportis saxeebi –

kurortebi da dasasvenebeli adgilebi –

RirsSesaniSnaobebi da tradiciebi –

III etapi prezentacia 15 wT.

moswavleebi warmoadgenen Sesrulebul samuSaos.

saSinao davalebad eZlevaT damatebiTi masalebis gamoyenebiT turistuli gzamkvlevis

Sedgena: `gepatiJebiT samogzaurod kaxeTSi~.

61

VIII. saxelmZRvaneloSi mocemuli savarjiSoebis pasuxebi

§ 1. saqarTvelos teritoriis formireba1. a) quTaisi, mcxeTa;

b) cixegoji, Sorapani, Tuxarisi, samSvilde, beri, mtyueriscixe;g) vani, fazisi, artanuji, bostan-qalaqi, ufliscixe.

2. a) saxeli Seicvala cixe-gojma, Tuxarisma, samSvildem, berma, mtyueriscixem, fazisma, artanujma, bostan-qalaqma.

3.

130

110

120

140

Zv. w. I aTasw.

II naxevari

I-IV ss XIII s XX sIX-X ss XVIII s II naxevari

70

100

60

90

40

50

80

0

10

20

30

4.

sakuTriv saqarTvelos teritoriasaqarTvelos politikuri gavlenis

qveS myofi qveynebi

afxazeTi, svaneTi

samcxe, aWara

SavSveTi, klarjeTi

basiani, hereTi

fxovi

erzinkis sasulTno,

arzrumis saamiro,

naxiWevani, rani,

qaSageTi, ovseTi,

kurZukeTi, xunZeTi

lekeTi, Sirvani,

ardabadagani, xlaTis saxelmwifo

5. gasabWoebis Semdeg saqarTvelom dakarga rukaze (nax. 1.4) Ria yavisferiT aRniSnuli teritoriebi. esenia: soWis, arTvinis, ardaganis, zaqaTalis da sxva raionebi.

§ 2. qarTuli geografiuli azrovnebis istoria1. venecia, konstantinopoli, trapezundi, Tebrizi, kermani, balxi, kaSgari, xotani (tra-

pezundi, aiasi, akra); (kermani, orpuzi, kambei, kalkuta).2.

mogzauri mogzaurobis marSruti

CaxruxaZeTbilisi, ispahani, deli, kalkuta, sanbaliki, astraxani, aleqsan-

dria, basra, baRdadi, Tbilisi.

efremiTbilisi, ispahani, deli, kalkuta, mogadiSo (afrikis Semiura),

lisaboni, parizi, londoni, Tbilisi.

nikoloz irbaxiTbilisi, konstantinopoli, madridi, romi, parizi, londoni, mos-

kovi, Tbilisi (konstantinopoli, ierusalimi).

62

§ 3. vaxuSti bagrationi, qarTuli geografiis fuZemdebeligaixsene: 1. vaxuSti bagration-batoniSvili daibada 1696 w. igi vaxtang VI-is ukanono Svili iyo. man

saxeli gaiTqva, rogorc geografma da istorikosma. 1745 w. man daamTavra Tavisi istoriul-geografiuli naSromi àRwera samefosa saqarTvelosa~.

2. vaxuSti bagrationi moRvaweobda me-18 saukuneSi.

davaleba:1. vaxuSti bagrationma geografiis ganviTarebas sruliad axali mimarTuleba misca. mis

mier Seqmnilia rukebi, romlebic im droisTvis zust kartografiul gamosaxulebebs warmoad-genda. es rukebi iZleoda metad saintereso da mniSvnelovan informacias. maTze datanili iyo: mdinareebi, tbebi, mTebi, tyeebi, gzebi, xidebi, dasaxlebuli punqtebi. es rukebi im droisTvis kulturisa da mecnierebis ganviTarebis maRali donis maCvenebeli iyo.

2. vaxuSti bagrationma geografia ganviTarebis axal gzaze daayena da qarTul sinamd-vileSi geografiis codna geografiul mecnierebad aqcia. vaxuStis Sromebi Tavisi istori-ul-geografiuli mniSvnelobiT naTelyofdnen saqarTvelos kulturuli da mecnieruli ganviTarebis maRal dones Zvel saqarTveloSi. mis geografias iseTive mniSvneloba hqonda saqarTvelosTvis, rogorc homerosis topografiul SeniSvnebs saberZneTisTvis.

vaxuSti imdenad did mniSvnelobas aniWebda geografiul garemos, rom man piradad Sead-gina saTanado rukebi. misi geografiuli koncefciebi Tavisi drois msoflio mecnierebis simaRlezea, rac avtoris did erudiciaze metyvelebs. vaxuStis `saqarTvelos cxovreba~ aris qarTvelTa mravalsaukunovani warsulis filosofiur-istoriuli mimoxilva, romlis msgavsi arc winaT dawerila da arc SemdgomSi.

3.

wyaro

adgilis

geografiuli

mdebareoba

klimaturi da

hidrografuli

informacia

florisa da

faunis Tavise

burebani

sasargeblo

wiaRiseulis

mopovebis

adgilebi

mosaxleobis

sameurneo

saqmianoba

a + + +

b + + +

g +

d +

e +

v +

z + +

T + + +

i + +

k +

l +

§ 4. saqarTvelos geografiuli mdebareobagaixsene:1. obieqtis geografiuli mdebareoba, sxva obieqtebis mimarT misi ganlagebis Tavisebure-

bebis dadgenas gulisxmobs.2. geografiul obieqts SeiZleba hqondes xelsayreli an araxelsayreli geografiuli

mdebareoba, aseve zRvispira, centraluri, periferiuli da sxva mdebareobac. ama Tu im obi-eqtis geografiuli mdebareoba SeiZleba iyos ucvleli an cvalebadi.

3. qveynis geopolitikuri mdebareoba mezobel qveynebSi arsebuli politikuri da eko-nomikuri viTarebiT fasdeba. saqarTvelos geopolitikuri mdebareoba ganisazRvreba misi urTierTobiT uSualo mosazRvre da aramosazRvre qveynebTan, agreTve am qveynebSi arsebuli politikuri da ekonomikuri situaciebiT. saqarTvelos mezobeli qveynebi saqarTvelosadmi interess swored misi geopolitikuri mdebareobiT iCenen, radganac mas aqvs xelsayreli sa-

transporto-geografiuli, rekreaciul-geografiuli, kulturul-geografiuli mdebareoba.

davaleba: 1. a) TbilisTan axlos mdebareoben Teirani (irani), baRdadi (erayi), damasko (siria), ankara

(TurqeTi), kievi (ukraina).b) Tbilisidan ufro Sors mdebareoben: moskovi (ruseTi), aTeni (saberZneTi), vena (avs-

tria), varSava (poloneTi), berlini (germania), parizi (safrangeTi), londoni (inglisi).g) saqarTvelo geografiulad evropasa da azias Soris mdebareobs, Tumca aziasTan

SedarebiT axlosaa.3. a) irani, ukraina, erayi, siria, saberZneTi, bulgareTi;

b) centralur-samxreT kavkasiis qveynebTan mimarTebaSi; periferiuli – axlo aRmosav-leTis regionis qveynebTan; mezobluri – kavkasiis qveynebTan da TurqeTTan.

5. a) saqarTvelo C.g. 41007’ da 43035’ da a.g. 40004’ da 46044’-s Soris mdebareobs;b) saqarTvelos ganedebSi mdebareoben: aSS, portugalia, espaneTi, safrangeTi, italia,

bulgareTi, xorvatia, albaneTi, saberZneTi, azerbaijani, uzbekeTi, tajikeTi, TurqmeneTi, CineTi, monRoleTi, iaponia;

g) saqarTvelo kavkasiis nawilia da mis samxreT-dasavleT nawilSi mdebareobs. kavkasia ki Sav, azovis da kaspiis zRvebs Soris aris moqceuli.

§ 5. saqarTvelos teritoriis farTobi da sazRvrebigaixsene:1. TiToeuli qveyana mezobeli qveynebisgan sazRvriTaa gamoyofili. sazRvrebi SeiZleba

iyo barieruli xasiaTis, romelic arTulebs mezobel qveynebTan urTierTobas da – kontaqturi, romelic, piriqiT, xels uwyobs qveynebs Soris urTierTobebs. geografiuli barieri SeiZleba iyos qedi, mdinare, tba, zRvis akvatoria da a.S.

2. saqarTvelos sazRvari Cveni qveynis istoriis ganmavlobaSi yvelaze metad samxreT da aRmosavleT nawilSi icvleboda, dasavleTi sazRvari Savi zRvis akvatorias miuyveba da igi saerTaSoriso samarTlis normebiTaa daculi. rac Seexeba CrdiloeT sazRvars, igi orografiul barierze – kavkasionze gadis da amitomac mkafiod aris dafiqsirebuli.

davaleba: 1. a) TurqeTi, ruseTi, somxeTi, azerbaijani;

b) sarfi, leseliZe, stefanwminda, Sulaveri.2. a) maruxi, qluxori, nakra, mestiis, waneri, mamisoni, roki, zekara, yadori; b) md.

fsouze, md. alazanze, md. iorze. jandaris tbaze, karwaxis tbaze; g) saqarTvelos barieruli sazRvari aqvs CrdiloeTiT, kavkasionis qedi.

3.

didi qveynebi

<300 000km2-ze

saSualo qveynebi

100 000km2-dan

300 000 km2-mde

patara qveynebi

10 000km2-dan

100 000 km2-mde

juja qveynebi

>100 000km2-ze

ruseTigermaniaespaneTiTurqeTiitalianorvegiafineTiSvedeTisafrangeTiukrainapoloneTiyazaxeTi

bulgareTirumineTisaberZneTididi britaneTibelorusiaislandia

avstriaazerbaijanialbaneTibelgiabosniadaniaestoneTiirlandialatvialitvamakedoniamontenegroniderlandiportugaliasaqarTveloserbiaslovakeTisloveniasomxeTiungreTiSveicariaCexeTixorvatia

vatikaniandoraluqsemburgilixtenSteinimaltamonakosan-marino

64

g) saqarTvelo moxvda patara qveynebis jgufSi.4. a) saqarTvelos sazRvrebis sigrZe 1970 km-ia. aqedan saxmeleToa 1660 km, xolo sazRvao

310 km. procentulad saxmeleTo sazRvarze modis 84%, xolo sazRvaoze – 16%. b) saqarTvelos CrdiloeTi sazRvris sigrZe 813 km-ia, aRmosavleTis 370 km, samxreTis

ki 472 km. procentulad CrdiloeTis sazRvari mTeli sazRvris 41,3%-ia, aRmosavleTis 18,8%, xolo samxreTis sazRvari ki 23,9%.

samxreTi sazRvari23.9%

CrdiloeTi sazRvari41,3%

aRmosavleTi sazRvari18,8%

sazRvao sazRvari16%

§ 6. saqarTvelo da kavkasia1. alpur-himalaur mTaTa sartyelSi Sedis: atlasis mTebi, pirineis mTebi, alpebi, balka-

neTisa da karpatebis mTebi, yirimis mTebi, kavkasioni, iranis mTianeTi, hindiyuSi, kopetdaRi, himalai.

2. a) kavkasiaSi gamoiyofa Semdegi fizikur-geografiuli regionebi: imierkavkasia (Crdi-loeT kavkasia), kavkasioni, Crdilo SavizRvispireTi, kolxeTis dablobi, mcire kavkasioni, aRmosavleT amierkavkasia, javaxeT-somxeTis mTianeTi, TaliSi.

b) saqarTvelos teritoriaze vrceldeba kavkasioni, kolxeTis dablobi, mcire kavka-sioni, javaxeT-somxeTi, aRmosavleT amierkavkasia.

3. krasnodaris mxare (krasnodari), yaraCai-CerqezeTi (Cerkeski), yabardo-balyareTi (nalCiki), CrdiloeT oseTi (vladikavkazi), CeCneTi (grozno), inguSeTi (nazrani), daRestani (maxaCyala).

4. ssrk-is daSlis Semdeg amierkavkasiis respublikebi damoukidebeli saxiT xelaxla gaCnd-nen msoflios politikur rukaze. damoukideblobis miRebis Semdeg mniSvnelovnad Seicvala regionis da aq mdebare qveynebis geopolitikuri mdebareoba, romlis mniSvneloba udavod scildeba kavkasiis masStabebs.

§ 7. saqarTvelo da msoflio1. farTobis mixedviT msoflios qveynebis pirvel aTeulSi Sedis:

ruseTi, aSS, kanada, CineTi, brazilia, avstralia, indoeTi, argentina, yazaxeTi, meqsika. mosaxleobis mixedviT msoflios qveynebis pirvel aTeulSi Sedian: CineTi, indoeTi, aSS, in-donezia, brazilia, ruseTi, iaponia, nigeria, pakistani, bangladeSi.

2. evropis qveynebs Soris, farTobis mixedviT axlosaa saqarTvelosTan irlandia (70,3 aTasi kv.km), latvia (63,7 aTas kv.km), litva (65,2 aTasi kv.km), CexeTi (78,9 aTasi kv.km), xorvatia (57,7 aTasi kv.km). mosaxleobis mixedviT: albaneTi (3,5 mln), bosnia da hercogovina (3,8 mln), irlandia (3,7 mln), moldova (4,3 mln), norvegia (4,5 mln), xorvatia (4,6 mln), litva (3,7 mln). mSp-is mixedviT: somxeTi (780 dolari erT sul mosaxleze), azerbaijani (870 dolari erT sul mosaxleze), uzbekeTi (860 dolari erT sul mosaxleze), yirgizeTi (810 dolari erT sul mosaxleze).

65

3. saqarTvelos farTobis mixedviT Camouvardebian: albaneTi, belgia, bosnia da her-cogovina, dania, estoneTi, latvia, litva, luqsemburgi, makedonia, moldova, montenegro, niderlandi, slovakeTi, slovenia, somxeTi, Sveicaria, xorvatia. mosaxleobis mixedviT Camouvardebian: albaneTi, bosnia da hercogovina, estoneTi, irlandia, islandia, latvia, litva, makedonia, montenegro, slovenia, somxeTi, xorvatia.

§ 8. saqarTvelos saxelmwifo wyobileba da saxelmwifo simbolika1. respublikuri mmarTvelobis saxelmwifoebia:

evropa: safrangeTi, italia, saberZneTi, CexeTi, xorvatia.msoflio: tanzania, madagaskari, indoeTi, israeli, Cile.

2. saqarTvelos saxelmwifos meTauria prezidenti, romelsac irCeven 5 wlis vadiT. erTi da imave kandidatis arCeva SesaZlebelia ori vadiT. prezidenti niSnavs qveynis mTavrobis meTaurs – premier-ministrs.

§ 9. saqarTvelos teritoriuladministraciuli mowyoba1. saqarTvelos Tanamedrove msxvili administraciuli erTeulebi, rogoricaa qvemo

qarTli, Sida qarTli, imereTi, aWara, guria emTxveva saqarTvelos istoriul-geografiul provinciebs.

kaxeTis administraciuli erTeulis adgilze iyo sami istoriul-geografiuli provincia: TuSeTi, kaxeTi da hereTi; dRevandeli afxazeTis adgilas iyo: afxazeTis, samurzayanosa da svaneTis istoriul-geografiuli provinciebi. raWa-leCxumi-qvemo svaneTis adgilze iyo raWis da leCxumis provinciebi. samcxe-javaxeTis adgilze iyo Toris, samcxis da javaxeTis provinciebi. mcxeTa-mTianeTis adgilze iyo xevsureTis, mTiuleT-gudamayris, fSavisa da erwo-TianeTis provinciebi.

2. a)

samxareo erTeulebi farTobi, % mosaxleoba, %

afxazeTi 12,5 10,7

aWara 4,2 7,7

samegrelo-zemo svaneTi 10,6 9,5

guria 2,9 2,9

raWa-leCxumi-qvemo svaneTi 6,5 1,1

imereTi 9,5 14,3

samcxe-javaxeTi 9,2 4,2

Sida qarTli 8,9 6,4

mcxeTa-mTianeTi 9,7 2,6

qvemo qarTli 9,4 10,1

kaxeTi 16,3 8,3

Tbilisi 0,3 22,2

3. a) farTobis mixedviT udidesi samxareo erTeulebia: kaxeTi, afxazeTi, samegrelo-zemo svaneTi. yvelaze patara samxareo erTeulebia: guria, aWara, raWa-leCxumi-qvemo svaneTi. b) mosaxleobis raodenobis mixedviT udidesi samxareo erTeulebia: imereTi, afxazeTi, qvemo qarTli; yvelaze patara samxareo erTeulebia: raWa-leCxumi-qvemo svaneTi, mcxeTa-mTianeTi, guria.

66

§ 10. bunebisa da sazogadoebis urTierToba saqarTveloSi1. a) sazRvarze nadirobisa da Semgroveblobis gavrcelebis arealsa da memcenareobis da

mecxoveleobis gavrcelebis raionebs Soris; b) ZiriTadad nadiroba da memcenareoba.2. klimaturma pirobebma, reliefma da mravalferovanma da gansxvavebulma niadagebma.3. mTebSi ferdobebis daxrilobis, eroziuli procesebis sixSirisa da niadagis nayofieri

fenis simciris gamo dasamuSaveblad vargisi miwebis raodenoba mcirea.4. zRvari bunebisa da sazogadoebis urTierTobaSi ar arsebobs, sruliad SesaZlebelia

maTi harmoniuli ganviTareba.5. geografiuli garemo arsebiT gavlenas axdens qveynis ekonomikaze. qveyanaSi ZiriTadad

meurneobis is dargebi viTardeba, romlebic mis bunebriv pirobebs Seesabameba. dasavleT da aRmosavleT saqarTvelos gansxvavebulma bunebrivma pirobebma garkveuli zegavlena iqonia meurneobis ganviTarebaze. amasTan meurneobis ganviTareba ruseTis imperiis interesebs daeqvemdebara. igive moxda ssrk-is SemadgenlobaSi yofnisas. dasavleT saqarTvelos bune-brivi pirobebidan gamomdinare, sameurneo saqmianobis ZiriTadi mimarTuleba subtropikuli kulturebis moyvana iyo, aRmosavleT saqarTveloSi ki mevenaxeoba-mexileobis ganviTareba. meurneobis am dargebis ganviTarebiT saqarTvelo konkurenciis gareSe iyo ssrk-is Sida ba-zarze. damoukideblobis mopovebis Semdeg qveyana daubrunda meurneobis tradiciul dargebs da sabazro ekonomikis pirobebSi cdilobs Tavisi adgili daikavos msoflios bazarze.

6. qveynis klimaturi pirobebi, wylis resursebi, niadagebi, teritoriis simaRlebrivi ganawileba saSualebas iZleva imsjelo am qveynis ganviTarebaze.

§ 11. mineraluri resursebigaixsene:mineraluri resursebi miekuTvneba amowurvad resursebs.

davaleba:1. saqarTvelos mineraluri resursebi:

navTobi: taribana, Savi zRvis Selfi, samgor-patarZeulis midamoebi, Siraqi, mirzaani.qvanaxSiri: tyibuli, tyvarCeli.mura naxSiri: axalcixe.torfi: kolxeTis dablobi.bunebrivi airi: samgor-patarZeuli, Telavi, Savi zRvis Selfi.manganumi: WiaTura, Cxari-ajameTi, Sqmeri, agara, java.rkina: foladuri, ureki, Zamis sabado.spilenZi-tyvia-TuTia: madneuli (kazreTi), kvaisa.dariSxani: cani, luxumi.bariti: quTaisi, Cordi, bolnisi.talki da serpentinati: xaSurisa da Zirulis masivi.andeziti: bakuriani, yazbegi.marmarilo: salieTi, Wognari, gumisTa, lopota.aqati: axalcixe.obsidiani: ninowminda.

2. a) saqarTvelo mdidaria manganumis maragiT, romelsac WiaTurisa da saCxeris raionebSi moipoveben. manganumi Savi metalurgiis ganviTarebisTvis metad saWiro nedleulia. mas agreTve iyeneben qimiur mrewvelobaSi, soflis meurneobaSi, medicinasa da sxva dargebSi.

spilenZ-tyvia-TuTiis didi maragiT gamoirCeva madneulis (kazreTis) sabado. mas SeuZlia saqarTvelos feradi metalurgia mTlianad uzrunvelyos saWiro nedleuliT.

aramadneuli wiaRiseulidan aRsaniSnavia: andeziti, bariti, ceoliTebi, bentonituri Tixebi, mosapirkeTebeli da samSeneblo qvebi.

saqarTvelo mdidaria samSeneblo masalebiT. bevria sxvadasxva saxis dekoratiul-mosapirkeTebeli qvebi. maTi saerTo maragi 2,640 mln kub. m-ia. aqedan umTavresia marmarilo.

b) saqarTvelo ganicdis iseTi saTbob-energetikuli resursebis naklebobas, rogoricaa navTobi da bunebrivi airi. qvanaxSiri moipoveba tyvarCelSi, tyibulSi, mura naxSiri – valeSi (axalcixe).

g) saqarTveloSi ar moipoveba samrewvelo mniSvnelobis bunebrivi airis sabado.

67

§ 12. saqarTvelos reliefi – zogadi niSnebigaixsene:1. xmeleTis zedapiris, okeanisa da zRvis fskeris uswormasworobaTa erTobliobas, ro-

melic warmoiqmneba Sinagani da garegani Zalebis dedamiwis qerqze moqmedebiT da moicavs gansxvavebuli sididis, warmoSobis, asakisa da ganviTarebis istoriis mqone formebs, reliefi ewodeba.

2. reliefis formebi aris dadebiTi (maRlobi, qedi da sxva) da uaryofiTi (qvabuli, mdi-naris xeoba da sxva).

3. erozia aris yvela im procesis erToblioba, romelic dedamiwis zedapirs angrevs. aRsaniSnavia wylismieri da qarismieri erozia, isini mniSvnelovnad ucvlian saxes dedamiwis zedapirs.

davaleba:1. 5068 - (-2,3) = 5070,3 m2. gomboris, kaxeTis, qarTlis, piriqiTas, mTiuleTis, alevis, egrisis, svaneTis, kodoris,

CxalTis, bzifis.3. kavkasioni – Sxara – 5068 m, TeTnuldi, uSba, dombaiulgeni, diklo – 4285 m, myinvarwveri

– 5047 m tebulo – 4492,6 m, janRa, SoTa rusTavelis piki.mcire kavkasioni – mefiswyaro, arjevani, Saviklde (yarayai), didi abuli – 3304 m, gumbaTi,

kenWauli – 2992 m.4. ivris zegani, gomboris qedi, TrialeTis qedi, TianeTis qvabuli, samsaris qedi, alaznis

vake, gagris qedi, rokis uReltexili, maruxis uReltexili, imereTis zegani.5. gomboris, kaxeTis, qarTlis, piriqiTas, gudamayris, mTiuleTis, alevis, egrisis, svane-

Tis, kodoris, CxalTis, bzifis.

§ 13. saqarTvelos umTavresi geomorfologiuri erTeulebi1. a) ganivi qedebi: gagris, germuxis, xarulis, alevis, mTiuleTis, gudamayris, qarTlis,

kaxeTis. gaswvrivi qedebi: bzifis, CxalTis, kodoris, svaneTis, egrisis, leCxumis, raWis. b) mesxeTis (aWara-imereTis), TrialeTis, SavSeTis, arsianis. g) kolxeTis dablobi, imereTis maRlobi, Sida qarTlis vake, qvemo qarTlis vake, alaznis

vake, ivris zegani.2. kavkasioni gadaWimulia saqarTvelos CrdiloeT nawilSi dasavleTidan aRmosavle-

Tisken. mas pirobiTad sam monakveTad yofen – dasavleT, centralur da aRmosavleT kavka-sionad. kavkasionis paralelurad, samxreT kavkasiaSi gadaWimulia mcire kavkasioni. amas garda kavkasionis mTavari wyalgamyofi qedis samxreTiT, mravali ganivi da gaswvrivi qedebia gadaWimuli.

§ 14. reliefis tipebigaixsene:1.zedapiruli da miwisqveSa wylebiT wyalSi advilad xsnadi qanebis gamorecxvis Sedegad

warmoqmnili reliefis formebs karstuli reliefi ewodeba. mTebSi simZimis Zalis zemoq-medebiT warmoqmnil reliefs gravitaciuli reliefi ewodeba.

2. karstuli reliefi ZiriTadad gvxvdeba dasavleT saqarTveloSi.

68

davaleba:1.

reliefis tipi gavrcelebis areali reliefis forma

teqtonikuri kavkasionis qedebi qedebi da mTaTaSorisi qvabulebi

vulkanuri samxreT saqarTveloSi arsianis

qedi, eruSeTis mTianeTi, samsa-

ris da javaxeTis qedebi, axalqa-

laqisa da walkis platoebi

vulkanuri plato, konusebi,

lavuri nakadebi

myinvaruli kavkasionze troguli xeobebi, myinvaruli

cirkebi da karebi

eroziuli vrceli farTobebi mTasa da

barSi

xeobebi, xevebi, terasebi

gravitaciuli qedebis Rrmad danawevrebuli da

daxrili ferdobebi

mewyrebi da kldezvavebi

karstuli afxazeTi, samegrelo, raWa-

leCxumi, imereTi

Zabrebi, qvabulebi, mRvimeebi,

ufskrulebi

petrogenuri farTo gavrceleba moqanave lodebi, kanionebi,

kirqvuli svetebi

anTropogenuri farTo gavrceleba kldeSi nakveTi qalaqi, sarwyavi

arxebi, xelovnuri terasebi

2. dasavleT saqarTvelos reliefSi aRmosavleT saqarTvelosgan gansxvavebiT gvxvdeba karstuli reliefis formebi.

§ 15. reliefTan dakavSirebuli stiqiuri movlenebi, reliefis sameurneo aTviseba

gaixsene:1. miwisZvra, vulkani, Rvarcofi, mewyeri, zvavi.2. ar unda imoZrao liftiT da kibeebze, unda moZebno SedarebiT usafrTxo adgili.

davaleba:1. a) Zlier mewyersaSiSi zonebia – imereTi, raWa-leCxumi da qvemo svaneTi, mTiani aWara;

b) Zlieri RvarcofsaSiSi zonebia – mTiani aWara, mcxeTa-mTianeTi, kaxeTi.3. saqarTvelos mTebSi turizmisa da alpinizmis ganviTarebisTvis saukeTeso pirobebi

da udidesi perspeqtivebia, aseve didi SesaZleblobebia samTo-saTxilamuro sportis gan-viTarebisTvis. yovelive amis misaRwevad aucilebelia mTiani mxareebis infrastruqturis ganviTareba, romelic gulisxmobs gzebis, sastumroebis mSeneblobas.

§ 16. Savi zRvagaixsene:1. Savi zRva miekuTvneba atlantis okeanis auzs.2. SavizRvispireTis qveynebia: TurqeTi, saqarTvelo, ruseTi, ukraina, rumineTi,

bulgareTi.3. xmeleTSi Rrmad SeWril zRvebs Sida zRvebs uwodeben. Savi zRva, azovis zRva,

xmelTaSua zRva, baltiis zRva.

davaleba: 1. Savi zRva – bosforis srute – marmarilos zRva, – dardanelis srute – egeosis zRva

xmelTaSua zRva – gibraltaris srute – atlantis okeane.2. Sav zRvaSi Caedineba mdinareebi – rioni, Woroxi, dnepri, dunai, kodori, bzifi, yizil-

irmaki.

69

3.

saqarTvelo ruseTi ukraina rumineTi TurqeTi bulgareTin

av s

adg

ur

i

kur

or

ti

nav

sad

gu

ri

kur

or

ti

nav

sad

gu

ri

kur

or

ti

nav

sad

gu

ri

kur

or

ti

nav

sad

gu

ri

kur

or

ti

nav

sad

gu

ri

kur

or

ti

foTibaTumisoxumi

qobuleTi gonio kvariaTi ureki gagra biWvinTa gudauTa

novorosiiski

soWi adleri tuafse

odesa ialta

feodosia konstanca stambuli burgasi varna

§ 17. Savi zRvis sameurneo gamoyeneba da dacva1. BSEC-is wevri qveynebia: TurqeTi, saqarTvelo, ruseTi, ukraina, rumineTi, bulgareTi,

serbeTi, albaneTi, somxeTi, azerbaijani, moldova, montenegro.BSEC-is damkvirvebeli qveynebia: aSS, egvipte, safrangeTi, germania da sxv.

§ 18. saqarTvelos hava da ZiriTadi klimatwarmomqmneli faqtorebigaixsene:1. hava aris amindis garkveuli tipebis erToblioba, romelic damaxasiaTebelia mocemuli

adgilisTvis da wlidan wlamde meordeba.didi moculobis troposferos haers, romlebsac daaxloebiT erTnairi Tvisebebi aqvT

haeris masebi ewodeba.2. klimatwarmomqmneli faqtorebia: mzis radiacia, atmosferos zogadi cirkulacia da

qvefenili zedapiris xasiaTi.

davaleba: 1. mzis naTebis xangrZlivoba izrdeba meteosadgurebis z.d.-dan simaRlis mixedviT.2. saqarTvelos maRalmTian sartyelSi radiaciuli balansi swrafad mcirdeba, rac

ganpirobebulia Tovlis xangrZlivi safariT da tyeebis ararsebobiT. mudmivi Tovlisa da myinvarebis zonaSi radiaciuli balansi 0-is tolia.

3. saqarTveloSi civi arqtikuli haeris masebi dasavleTidan an aRmosavleTidan iWreba, xolo tropikuli haeris masebi samxreTidan Semodis.

4. a) `saqarTvelos derefani~ moicavs mTaTaSorisi baris orografiul erTeulebs; b) lixis qedi, romelic marTalia xels ar uSlis haeris masebis moZraobas, magram iwvevs

klimaturi maxasiaTeblebis cvlilebas.5. foTSi – 120-130 kkal/sm2; baTumSi – 120-130 kkal/sm2; mestiaSi – 140-150 kkal/sm2; TbilisSi

– 120-130 kkal/sm2; gagraSi – 120-130 kkal/sm2; axalqalaqSi – 130-140 kkal/sm2; zRvis donidan simaRlis zrdasTan erTad izrdeba jamuri radiacia.

§ 19. havis ZiriTadi elementebigaixsene:1. atmosferos mdgomareobas mocemul adgilze mocemul momentSi an drois gansazRvrul

SualedSi amindi ewodeba.2. haeris saSualo temperatura iangariSeba dakvirvebuli haeris temperaturaTa jamis

SefardebiT dakvirvebaTa raodenobaze. haeris maqsimalur da minimalur temperaturaTa sxvaobas temperaturis amplituda ewodeba.

davaleba:1. aRmosavleT saqarTveloSi Savi zRvidan wamosuli Tbili haeris masebi ver aRweven, aq

ufro met gavlenas axdens aRmosavleTidan mosuli kontinenturi haeris masebi. swored ami-

70

tom aRmosavleT saqarTveloSi zamTarSi gacilebiT dabalia temperatura, vidre dasavleT saqarTveloSi.

2. a) yvelaze maRali temperatura aRiniSna soxumSi – ivlisis Tvis – 23,8o , saSualo wliuri –14,7o. yvelaze dabali temperatura aRiniSna yazbegSi ianvris – -15,3o, saSualo wliuri – 6,1o.

b) yvelaze maRali amplituda aRiniSna gorSi – 22,3 - (-1,2) = 23,5o.3. mwverval Sxaraze haeris temperatura iqneba +3 gradusi.6. a) nax. 19,5-is mixedviT uxvi naleqi (1000 mm-ze meti naleqi) modis dasavleT saqarTvelos

umetes raionebSi, xolo mcire naleqi (1000 mm-ze naklebi naleqi) modis aRmosavleT saqarT-velos raionebSi.

b)

uxvnaleqiani

<1000 mm

mcirenaleqiani

>1000 mm

baTumi Tbilisi

foTi gori

soxumi xaSuri

gudauTa bolnisi

gagra dedofliswyaro

zugdidi TeTriwyaro

senaki axalcixe

cageri axalqalaqi

mestia ninowminda

quTaisi

saCxere

g) uxvnaleqian adgilebSi gavrcelebulia tenis moyvaruli mcenareuloba, amitom gan-viTarebulia subtropikuli meurneoba.

§ 20. havis ZiriTadi tipebi2. lixis qedi warmoadgens e. w. bunebriv bariers dasavleTidan wamosuli haeris masebisT-

vis. amitom misi ararsebobis SemTxvevaSi naleqebis ganawilebis suraTi sul sxvanairi iqneboda mTel saqarTveloSi. Sesabamisad Seicvleboda havis tipebic.

3. a) kolxeTis; b) saqarTelos, fioni; g) aRmosavleT saqarTvelos Suaguli – qarTli da mosazRvre kaxeT-hereTi, romelic

(hereTi) mSrali haviTa da nayofieri niadagebiT gamoirCeoda.

§ 21. havasTan dakavSirebuli stiqiuri movlenebi. havis sameurneo Sefaseba. atmosferos gaWuWyianeba da dacva

gaixsene:1. atmosferos stiqiuri movlenebia: Weqa-quxili, setyva, qarbuqi, qariSxali, tornado.

davaleba:2. a) klimatis globalur cvlilebas iwvevs atmosferuli haeris temperaturis zrda;

b) SesaZlebelia Sesusteba, Tu SevamcirebT an nulamde daviyvanT atmosferoSi ga-monabolqvebis gatyorcnas.

3. atmosferuli haeri yvelaze metad gaWuWyianebulia imereTSi (37%), zestafonis fe-roSenadnobi qarxnis gamonabolqvis gamo; aWaraSi (18,6%), baTumis navTobterminalis gamo, Sida qarTlSi (12,6%), `kaspicementis~ gamo; qvemo qarTlSi (22,7%), rusTavcementis gaxsnis gamo.

4. a) 1995 wlidan 1999 wlamde SeiniSneboda stabiluroba, 1999-2003 wlebSi avtotranspor-tis wili umniSvnelod mcirdeba, mrewvelobis – aseve, umniSvnelod izrdeba, xolo 2003-2004 wlebSi avtotransportis mier atmosferoSi gafrqveuli mavne nivTierebebis xvedriTi wili

71

sakmaod Semcirda, mrewvelobis ki – gaizarda.b) haerSi avtotransportis mier gamofrqveuli mavne nivTierebebis raodenobis siWarbe

aixsneba imiT, rom sagrZnoblad gaizarda maTi ricxvi qveyanaSi; sawarmoebidan gatyorcnil nivTierebaTa simcire aixsneba aseTi sawarmoebis simciriT, xolo zog regionebSi, isini saer-Tod ar arsebobs.

§ 22. saqarTvelos Siga wylebigaixsene:1. mdinare ewodeba SedarebiT didi zomis wylis nakads, romelic moedineba mkafiod

gamoxatul bunebriv kalapotSi da sazrdoobs wyalSemkrebi auzis zedapiruli da miwisqveSa wylebiT. tba ewodeba bunebriv wyalsatevs, romelic Senelebuli wyalcvliT xasiaTdeba. wyalsacavi xelovnuri wyalsatevia, romelsac wylis SedarebiT didi maragi gaaCnia. Waobi aris Warbad datenianebuli xmeleTis ubani, sadac mimdinareobs organuli nivTierebebis dagroveba mcenareulobis gaxrwnili narCenebis saxiT.

2. mdinares, romelic uSualod erTvis tbas, zRvas an okeanes mTavari mdinare ewodeba. mas gaaCnia marjvena da marcxena Senakadebi. mocemuli mdinaris auzSi arsebuli yvela mdi-naris erTobliobas mdinaris sistema ewodeba. mdinares gaaCnia saTave da SesarTavi. manZils mdinaris saTavesa da SesarTavs Soris mdinaris sigrZe ewodeba.

davaleba:1. a) 141;

b) dasavleT saqarTveloSi; g) kavkasionis qedze.

2. a) mdinareebi: mtkvari, alazani, iori da aragvi miekuTvneba kaspiis zRvis auzs, romelic, Tavis mxriv, ar miekuTvneba arc erTi okeanis auzs. mdinareebi: bzifi, kodori da enguri erT-vian Sav zRvas, romelic atlantis okeanis auzs miekuTvneba.

b) md. mtkvari tranzituli mdinarea, igi gaedineba sami saxelmwifos teritoriaze: TurqeTis, saqarTvelos da azerbaijanis.

g) md. mtkvris marjvena Senakadebia: Zama, tana, TeZami. marcxena Senakadebia: aragvi, liaxvi, qsani, mejuda. md. rionis marjvena Senakadebia: cxeniswyali, texuri. marcxena Sena-kadebia: yvirila, xaniswyali.

3. md. aragvi md. mtkvris marcxena Senakadia. igi saTaves iRebs kavkasionis qedis samxreT ferdobebidan. miekuTvneba kaspiis zRvis auzis mdinareebs. md. sufsa Savi zRvis auzis mdi-narea, igi uerTdeba Sav zRvas. md. aragvi aRmosavleT saqarTvelos mdinareebs miekuTvneba, md. sufsa ki – dasavleT saqarTvelos mdinareebs.

4. a) sqemaze naCvenebia md. rioni; b) md. rioni saTaves iRebs kavkasionis qedis samxreT ferdobze, fasis mTaze da Caedineba

Sav zRvaSi, amitom igi atlantis okeanis auzs miekuTvneba; g) igi gaedineba Semdeg dasaxlebul punqtebSi: oni, ambrolauri, quTaisi, samtredia,

foTi. d) md. rionis auzSi mdebareobs Saoris, tyibulis, gumaTis da varcixis wyalsacavebi.

mis auzSia agreTve paliastomis tba. e) md. rionis Senakadebia: cxeniswyali, texuri, yvirila, xaniswyali. v) gazafxulis periodSi mas axasiaTebs wyaldidoba.

5. teniani havis gamo Waobebi ZiriTadad gavrcelebulia dasavleT saqarTveloSi, kol-xeTis dablobze.

6. Waobebis dadebiTi mxare aris is, rom masSi mopovebuli torfi farTod gamoiyeneba sawvavad, sasuqad da qimiur nedleulad. torfidan iReben mTel rig qimiur produqtebs, romelTaganac aRsaniSnavia amiaki da kupri. Waobebis uaryofiTi mxare aris is, rom maT xmeleTis sakmaod didi farTobebi ukavia.

7. dasavleT saqarTvelos wyalsacavebi ZiriTadad gamoiyeneba energetikuli miznebisTvis, radganac isini wylis didi moculobiT gamoirCevian; aRmosavleT saqarTvelos wyalsacavebis daniSnuleba irigaciaa, radganac es regioni wylis resursebis simcires ganicdis.

8. wyalsacavebis dadebiTi mxareebia: mdinareuli Camonadenis regulireba, maTi gamo-yeneba sarwyavad, wyalmomaragebisaTvis, energetikuli da rekreaciuli miznebisaTvis da sxv., uaryofiTi mxareebia: didi farTobebis datborva, adgilis mikroklimatis Secvla; saWiroa

72

maTi mSenebloba, radganac sxva alternatiuli saSualebebi jerjerobiT ver cvlian mas.9. md. mtkvris mTeli sigrZis 27.7% modis saqarTvelos teritoriaze.10. dasavleT saqarTvelos mdinareebi miekuTvneba Savi zRvis auzs, xolo aRmosavleT

saqarTvelos mdinareebi – kaspiis zRvis auzs, romelic Tavis mxriv arc erTi okeanis auzs ar miekuTvneba. igi Caketili auzia.

§ 23. wyalTan dakavSirebuli stiqiuri movlenebi. wylis resursebis gamoyeneba da dacva

gaixsene:1. wyaldidoba aris wylis reJimis faza, romelic sxvadasxva intensivobiT yovelwliurad

meordeba erTsa da imave sezonze. wyalmovardna aris wylis reJimis araregularuli faza, romelic xasiaTdeba SedarebiT mokle droSi wylis doneebis intensiuri matebiT da Semdeg klebiT.

davaleba:1. saqarTvelos mdinareTa jamuri Camonadenis yvelaze didi mniSvneloba dafiqsirebulia

aWaraSi, radganac aq yvelaze meti naleqi modis. yvelaze mcire mniSvneloba jamuri Camona-denisa dafiqsirebulia Siraqisa da eldaris vakeze, sadac, Sesabamisad, yvelaze mcire naleqi modis.

2. a) daaxloebiT 12 000 m3; b) 0,6 m3; g) dasavleT saqarTveloSi – 1,37 m3. aRmosavleT saqarTveloSi – 0,5 m3; d) dasavleT saqarTveloSi – 15000 m3. aRmosavleT saqarTveloSi – 6000 m3.

3. CamoTvlili mdinareebi miedinebian saqarTvelos ZiriTad samrewvelo centrebSi da sasoflo-sameurneo savargulebze. baTumi, foTi da soxumi – samive qalaqi navsadguria, amasTan, baTumSi mdebareobs navTobgadamamuSavebeli qarxana.

§ 24. saqarTvelos niadagebigaixsene:1. niadagi aris dedamiwis qerqis zeda fxvieri nawili, romelic Seqmnilia qanebis, havis,

biosferosa da reliefis erToblivi moqmedebis Sedegad da romelsac axasiaTebs nayofiereba.2. niadagSi xdeba sicocxlisaTvis saWiro elementebis – naxSirbadis, azotis, mcenaris

sakvebis dagroveba sxvadasxva SenaerTis saxiT. isini gansazRvraven niadagis nayofierebas, es ukanaskneli ki gulisxmobs mcenaris uzrunvelyofas wyliT, siTboTi da sakvebi nivTiere-bebiT.

3. niadagi, romelic Seicavs humusis did raodenobas, maRalnayofier niadagad iTvleba.

davaleba:1. niadagis warmoqmnaSi did rols asrulebs dedaqani, biosfero, hava, reliefi, terito-

riis asaki da adamianis sameurneo saqmianoba. wiTelmiwa da yviTelmiwa niadagebi gvxvdeba dasavleT saqarTveloSi, mis warmoqmnaSi monawileobda yvela zemoT CamoTvlili niadagwar-momqmneli faqtori, romelic aRmosavleT saqarTveloSi sul sxva saxiT gvevlineba. swored amitom wiTelmiwa da yviTelmiwa niadagebi ar aris gavrcelebuli aRmosavleT saqarTveloSi.

2.

dasavleT saqarTvelos niadagebi aRmosavleT saqarTvelos niadagebi

niadagis tipebi gavrcelebis adgili niadagis tipi gavrcelebis adgili

wiTelmiwebi z.d. 500 m simaRlemde, aWaris, guriis, same-grelos da imereTis teritoriebze.

Savmiwebi ivris zegnis SemaR-lebul adgilebSi, Siraqisa da samgoris velebze, z.d. 500-800 m simaRleze

73

yviTelmiwebi z.d.500-700 m simaR-lemde, samegrelos, afxazeTis da imereTis teritoriebze

yavisferi tye-stepis zonaSi, muxnar-rcxilnaris qveS, z.d. 1000-1200 m. simaRleze. isini war-modgenilia axalcixis qvabulSi, Tbilisis SemogarenSi, kaxeTSi, qarTlSi

Waobis kolxeTis dablobze wabla gardabnisa da marneu-lis velebze, samgoris velebsa da ivris zegnis samxreT nawilSi

suptropikuli eweri zRviur da Zvel mdi-nareul terasebze, samegreloSi, imereTSi, afxazeTSi

ruxi eldaris velze da nawilobriv ivris zeg-nis samxreT nawilSi

neSompala karbonat-uli

dasavleT saqarTvelos mTis zonaSi

ruxi-yavisferi qvemo qarTlis mSral velebze

mTis yomrali dasavleT saqarTvelo-Si, z.d. 600 m simaRleze

mTis yomrali aRmosavleT saqarT-veloSi z.d. 700-1000 m simaRlidan 1800-2000 m simaRleebze

mTa-mdelos kavkasionze, mesxeTis, arsanis, SavSeTisa da sxva qedebze

3. praqtikulad gamouyenebelia Waobebi da aluviuri niadagebi. maTi sameuneo gamoyeneba SesaZlebelia melioraciuli RonisZiebebis Semdeg.

§ 25. miwis resursebi da niadagis dacvagaixsene: saqarTveloSi gamoiyofa oTxi agroklimaturi zona, Termuli pirobebisa da terito-

riebis teniT uzrunvelyofiT.

davaleba: 1. a) saqarTvelos miwis fondis struqtura: sasoflo-sameurneo miwebi, tye da arasasof-

lo-sameurneo miwebi; b) sasoflo-sameurneo miwebi iyofa: saTib-saZovrebi, saxnavi miwebi, mravalwliani nar-

gavebi; g) mTagoriani reliefis gamo; d) arasasoflo-sameurneo miwebia: Waobebisa da myinvarebis, agreTve dasaxlebuli pun-

qtebis mier dakavebuli teritoriebi.

§ 26. saqarTvelos mcenareuli safari da cxovelTa samyaro1. a) hava gansazRvravs mcenareulobis tipebs, xolo reliefi ganapirobebs mcenareulobis

gavrcelebas simaRlebrivi zonebis mixedviT. b) saqarTvelos teritoriis geografiuli mdebareoba zomieri da subtropikuli kli-

maturi sartylebis sazRvarze da aseve sxvadasxva floritul (holarqtikuli samefos cir-kumpolaruli da iran-Turanis olqebi) olqebs Soris ganapirobebs misi mcenareuli safaris mravalferovnebas.

2. a) naxevarudabnos mcenareuloba gavrcelebulia eldaris vakeze. b) Walis tyeebi ZiriTadad gavrcelebulia eldaris vakeze, md. ioris WalebSi. b) bawara-babaneuris nakrZalSi (TuSeTSi).d) dasavleT saqarTveloSi tenis moyvaruli mcenareuloba izrdeba; aRmosavleTSi ki

– ufro simSralis moyvaruli.3. saqarTvelos teritoria faunisturi TvalsazrisiT mTlianadaa moqceuli arqtogeaSi,

74

romelic calkeuli gamonaklisebis garda, imeorebs poliarqtikuli floristuli samefos gavrcelebis Taviseburebebs.

§ 27. tyis resursebis sameurneo gamoyeneba da dacva1. saqarTvelo saSualo tyian qveynebs miekuTvneba.2. saqarTveloSi tyeebis udidesi nawili (90%) z.d. 1000 m-ze maRla mdebareobs. isini did

farTobzea warmodgenili gulrifSis, borjomis, qedis, Suaxevis da sxv. raionebSi. tyeebiT yvelaze Raribia walkis, aspinZis da siRnaRis raionebi.

3. tye sasicocxlo faqtoria adamianisTvis.4. saqarTvelos mTagoriani reliefis gamo xeluxlebeli tyeebi jer kidev arsebobs. aseTi

tyeebi ZiriTadad, swored mTebis ferdobebzea SemorCenili.5. tyis gaCexa iwvevs sxvadasxva stiqiuri movlenebis gaaqtiurebas, miwisqveSa wylebis

donis dawevas da sxv.

§ 28. bunebis dacva da saqarTvelos daculi teritoriebigaixsene:1. iqmneba sxvadasxva daculi teritoriebi, arsebobs `wiTeli wigni~, `wiTeli nusxa~,

garemos dacvis saministro da sxvadasxva garemosdacviTi arasamTavrobo organizaciebi.2. erovnuli parki, nakrZali, aRkveTili, bunebis Zegli, daculi landSafti, mravalmxrivi

gamoyenebis teritoria.

davaleba:2. `wiTeli wigni~ iSviaT da gadaSenebis piras misul mcenareTa da cxovelTa saxeobebis

siaa, maTi Tanamedrove mdgomareobis mokle daxasiaTebiT. arsebobs wiTeli wignis saerTaSo-riso, nacionaluri da adgilobrivi varianti. ̀ wiTeli wigns~ udidesi mniSvneloba aqvs, radgan masSi Sesuli obieqtebis dacvaze saxelmwifo zrunavs. SeiZleba, Tu am obieqts istoriuli mniSvnelobac aqvs.

4. magaliTi 1: niamori wyvilCliqosani cxovelia ZroxisebrTa ojaxisa, Sinauri Txis erT-erTi winapari. misi sxeulis sigrZe 150 sm-ia, masa 80 kg-s aRwevs. vacs xmliseburad ukan gadazneqili da gverdebidan Sebrtyelebuli rqebi aqvs, romelTa sigrZea daaxloebiT 130 sm, nezvis rqebi ki moklea. SeferilobaSi Warbobs mowiTalo da nacrisferi tonebi. gavrcele-bulia saberZneTis arqipelagis zogierT kunZulze, mcire aziaSi, iranSi, avRaneTsa da paki-stanSi; saqarTveloSi (TuSeTi, xevsureTi), daRestanSi, azerbaijanSi, somxeTsa da samxreT TurqmeneTSi. binadrobs Znelad misadgom kldovan ferdobebze zRvis donidan 4200 m-mde. joguri poligamiuri cxovelia. ikvebeba balaxeulobiT, buCqebiT. Sobs 2, iSviaTad 1 cikans. cocxlobs 12-15 weli. bevrgan ganadgurebulia.

magaliTi 2: Zelqva foTolmcvivan mcenareTa gvaris TeslisebrTa ojaxis xea, romlis simaRlea 40 m, diametri ki 3 m-s aRwevs. Zelqvas morigeobiT ganlagebuli, dakbiluli foT-lebi aqvs. gavrcelebis areali saqarTveloSi: samegrelo – senakisa da martvilis raionebi; imereTi – quTaisis, Sorapnis, sviris midamoebi, md. yvirilasa da md. wyalwiTelas xeobebi, ajameTis daculi teritoria; guria – ozurgeTis raioni; kaxeTi – sof. qvemo alvanis midam-oebi, babaneuris daculi teritoria. msoflioSi Zelqva gvxvdeba aseve kretaze, CineTSi, iaponiasa da koreaSi. ekologiuri Taviseburebebi – Zelqva tenisa da Crdilis moyvaruli xea. izrdeba xeobebSi, mdinareebis piras, farTofoTlovan tyeebSi. yvavilobs mart-aprilSi nayofi mwifdeba agvistoSi.

5. a) daculi teritoriebis ZiriTadi funqcia qveynis bunebrivi memkvidreobis dacvaa, Tumca maT sxva funqciebic aqvT: mosaxleobisaTvis sufTa wylisa da haeris uzrunvelyofa, turizmis ganviTareba, ganaTleba, mecnierebis ganviTareba, qveynis popularizacia saerTa-Soriso doneze da sxv.

b) saqarTvelos mravalferovanma bunebrivma pirobebma.

§ 29. saqarTvelos landSaftebigaixsene:1. landSafti garkveul teritoriaze bunebis Semadgeneli komponentebis urTierTSer-

wymuli bunebrivi kompleqsia.2. mTis da baris, bunebrivi da anTropogenuri.

75

davaleba:1.

baris landSaftebi mTis landSaftebi

kolxeTis baris tyis;

kaxeTis baris tyis;

eldaris velis naxevarudabno;

iveriis baris velis.

kolxeTis mTis tyis;

kavkasiis saSualo mTis;

amierkavkasiis dabali mTis tyis;

amierkavkasiis saSualo mTis tyis;

javaxeTis mTis stepis;

kavkasiis maRali mTis subalpuri da alpuri;

nivalur-glacialuri.

2. anTropogenuri faqtoris gamo. amasTan, mTebSi landSaftis gavrceleba dasavleT da aRmosavleT saqarTveloSic emorCileba simaRlebriv zonalobas.

4. a) rukaze naCvenebia amierkavkasiis saSualo mTis tyis landSafti. b) alaznis vakes, Siraqis vakes; g) Telavi, gurjaani, lagodexi da dedofliswyaro; d) md. alazani; e) grafikis analiziT q. TelavSi haeris saSualo wliuri temperatura 11oC-ia, temper-

aturis amplituda 22oC, naleqebis wliuri jami 882 mm. maqsimaluri naleqi – 145 mm modis maisSi, xolo minimaluri ianvarSi – 32 mm.

v) lagodexis, vaSlovanis daculi teritoriebi.

§ 30 saqarTvelos mosaxleobis demografiuli warsuligaixsene:1. Sobadoba, mokvdaoba, bunebrivi moZraoba, meqanikuri moZraoba, sqesobriv-asakobrivi

struqtura, eTnikuri struqtura.

davaleba:1. a) saqarTvelos jaris savaraudo ricxvis, aseve xarkis gadamxdelTa raodenobis dad-

genas; b) qalebs da 10 wlamde bavSvebs isini jarisTvis gamousadegar Zalad Tvlidnen; g) meTevzeobas, xelosnobas, kerZod, mWedlobas, sabadoebis damuSavebas, vaWrobas.

2. mosaxleobis aRwera – gansazRvrul droSi qveynis mosaxleobis socialuri, ekonomikuri da demografiuli viTarebis maxasiaTebeli monacemebis mopovebis, damuSavebis, Sefasebis, analizis, ganzogadebisa da gamoqveynebis saerTo procesia;

3. 2011 wlis 9 maiss germaniaSi oficialurad daiwyo qveynis gaerTianebis Semdeg mosaxleo-bis pirveli aRwera. rogorc federalurma statistikurma uwyebam ganacxada, misi mizani ara mxolod qveynis macxovrebelTa zusti ricxvis dazustebaa, romelic 80 mln-ze met adamians Seadgens, aramed im sakiTxebis garkveva, romlebic, kerZod, dasaqmebas, gfr-is mosaxleobis asakobriv struqturas, religiur kuTvnilebas ukavSirdeba. qveynis moqalaqeebis Sesaxeb cno-bebis nawils reestrebidan aiReben, romlebic adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebisa da dasaqmebis saqmeTa federaluri saagentos gankargulebaSi imyofeba. amgvarad, piradi wesiT germaniis mosaxleobis mxolod mesameds gamokiTxaven. danarCeni monacemebi unda miawodon xelisuflebebs, maT Soris, mravalbiniani saxlebis mesakuTreebma da firmebma, romlebic sacxovrebeli binebis ijariT gacemiT arian dakavebulni. aRweris msvlelobaSi miRebuli monacemebi saamomrCevlo olqebisa da saxelmwifo finansuri regulirebis formirebisas iqneba gaTvaliswinebuli. amJamindeli mosaxleobis aRweris kritikosebi irwmunebian, rom zogierT sakiTxze, kerZod, germaniaSi imigraciaze an religiur kuTvnilebaze pasuxis gacema nebayoflobiTi unda iyos. amas garda, rigi eqspertebi gamokiTxvaSi monawile moqalaqeebs piradi monacemebis gaJonvis Sesaxeb afrTxileben.

dasavleT germaniaSi mosaxleobis ukanaskneli aRwera 1987 wels Catarda, xolo gdr-Si kidev ufro adre – 1981 wels. amJamindeli kampania evrokomisiis mier aris inicirebuli. misi

Sedegebi 2012 wlis Semodgomaze gamoqveyndeba.

76

§ 31. mosaxleobis dinamikagaixsene:1. mosaxleobis dinamika niSnavs, ama Tu im regionis, qveynis, dasaxlebuli punqtis mo-

saxleobis ricxovnobis cvlilebas garkveuli drois periodSi.2. mosaxleobis raodenoba dgindeba mosaxleobis aRweris saSualebiT.3. saqarTvelo mosaxleobis raodenobis mixedviT evropaSi 22-e adgilzea.

davaleba:1. a) 31.1-is mixedviT saqarTvelos mosaxleoba dinamikis maCvenebelia – 1,2-0,5%.

b) ukraina, bulgareTi, moldaveTi, rumineTi, yazaxeTi;g) madagaskari, arabeTis gaerTianebuli saamiroebi.d) rumineTi, yazaxeTi, ukraina.

2. a) 1979-2002 wlebSi saqarTvelos mosaxleoba gaizarda, magram 1989 wlidan SeiniSneba mosaxleobis kleba.

b) saqarTvelos mosaxleobis dinamikis aseTi tendencia gamowveuli iyo saqarTveloSi Seqmnili politikuri da socialur-ekonomikuri faqtorebiT.

g) 1926-1939 wlebSi saqarTveloSi mosaxleobis mateba gamowveuli iyo qveyanaSi mimdinare industrializaciisa da masTan dakavSirebuli urbanizaciis procesiT.

3. a) albaneTs, andoras, bosnia-hercogovinas, estoneTs, irlandias, islandias, latvias, litvas, lixtenSteins, luqsemburgs, makedonias, maltas, moldovas, monakos, montenegros, norvegias, san-marinos, slovenias, somxeTs.

b)

mosaxleoba <30 mln. kaci

mosaxleoba 10-30 mln. kaci

mosaxleoba 1-10 mln. kaci

mosaxleoba >1 mln kaci

germaniadidi britaneTiespaneTiTurqeTiitaliapoloneTiruseTisafrangeTiukrainarumineTi

belorusibelgianiderlandiportugaliasaberZneTiungreTiCexeTiyazaxeTi

avstriaazerbaijanibosnia-hercogovinabulgareTidaniaestoneTiirlandialatvialitvamakedoniamoldovanorvegiasaqarTveloserbiaslovakeTisloveniasomxeTifineTiSvedeTiSveicariaxorvatia

andoralixtenStainiluqsemburgimaltamonakomontenegrosan-marino

4. mosaxleobis raodenobis dinamikis ganmsazRvrelia ZiriTadad qveynis socialur-ekonomikuri pirobebi.

§ 32. mosaxleobis bunebrivi moZraobagaixsene:mosaxleobis bunebrivi moZraoba ganisazRvreba Sobadobasa da sikvdilianobas Soris

sxvaobis sididiT yovel 1000 mcxovrebze. Sobadobis koeficienti ganisazRvreba mocemul teritoriaze erTi wlis ganmavlobaSi axalSobilTa ricxviT, mosaxleobis 1000 mcxovrebze. xolo sikvdilianobis koeficienti ki – gardacvlilTa ricxviT aseve yovel 1000 mcxovrebze.

davaleba:1. bunebrivi mateba ganisazRvreba iseTi faqtorebiT, rogorebicaa: adamianTa cxovrebis

77

materialuri pirobebi, janmrTelobis dacvis, kvebis, Sromisa da yofacxovrebis pirobebi, tradicia, religia da a.S.

2. a) bunebrivi namatis maCvenebeli TiToeuli wlisaTvis aris 1990 – 7,8%, 1995 – 1,5%, 2000 – 0,3%, 2002 – 0, 2005 – 0,8%, 2010 – 4,0%.

Sobadobis koeficienti

1990 1995 20052000 2010

10

15

20

5

0

mokvdaobis koeficienti

1990 1995 20052000 2010

10

5

0

3. socialuri da ekonomikuri pirobebi4. a) Sobadobis maCvenebeli maRalia: TbilisSi (12,5%), aWarasa (12,3%) da qvemo qarTlSi

(11,5%). mokvdaobis maCvenebeli maRalia: TbilisSi (11,3%), raWa-leCxumi-qvemo svaneTSi (12,9%) da imereTSi (11,2%).

bunebrivi namati maRalia TbilisSi, aWaraSi da qvemo qarTlSi.b) Sobadobis maCvenebeli dabalia: raWa-leCxumi-qvemo svaneTSi (4,8%), mcxeTa-mTianeTsa

da samegrelo-zemo svaneTSi; mokvdaobis maCvenebeli dabalia: qvemo qarTlSi (6,6%), aWarasa (6,9%) da samcxe-javaxeTSi.

bunebrivi namatis dabali maCvenebelia: raWa-leCxumi-qvemo svaneTi (-8,1%), imereTsa da guriaSi (-1%).

5. Sobadobis koeficientze gavlenas axdens iseTi faqtorebi, rogorebicaa tradiciebi da religiuri Sexedulebebi, socialuri da ekonomikuri pirobebi. am faqtorTa gaTvaliswinebiT SeiniSneba mkveTrad gansxvavebuli Sobadobis koeficientebi saqarTvelos sxvadasxva re-gionSi.

6. Sobadobis koeficienti qvemo qarTlSi tolia 11,4%-is, xolo raWa-leCxumSi - 4,8%-is.

mokvdaobis koeficienti ki qvemo qarTlSi 6,6%-ia, xolo raWa-leCxumi-qvemo svaneTSi – 12,9%. Sesabamisad bunebrivi namati qvemo qarTlSi 4,9%, xolo raWa-leCxumi- qvemo svaneTSi ki – -8,1%.

7. saqarTveloSi unda gatardes mastimulirebeli demografiuli politika.

§ 33. mosaxleobis meqanikuri moZraobagaixsene:1. mosaxleobis gadaadgileba droebiT an mudmivad erTi dasaxlebuli punqtidan meoreSi.2. migraciis gamomwvevi mizezebi SeiZleba iyos: politikuri, ekonomikuri, religiuri da

sayofacxovrebo. formis mixedviT migracia arsebobs: nebayoflobiTi da iZulebiTi.

davaleba:1. magaliTad, svanebisa da aWarlebis Camosaxleba qvemo qarTlSi da samcxe-javaxeTSi, rac

gamowveuli iyo ekologiuri pirobebiT. esaa iZulebiTi da amave dros ekologiuri xasiaTis migracia.

2. saqarTveloSi xSiri iyo iZulebiTi migracia, mag., qarTvelebis gadasaxleba fereidanSi (sparseTi, Tanamedrove irani).

3. a) migraciis saldo asaxavs sxvaobas imigraciasa da emigracias Soris. Tu igi uaryofi-Tia, e. i. Warbobs emigracia. b) 1995-2004 wlebSi migraciis saldo iyo uaryofiTi, xolo 2005 wels pirvelad gaxda dadebiTi.

g) 1990-1998 wlebSi migraciis saldo iyo uaryofiTi, e. i. emigrantTa ricxvi Warbobda imigrantTa ricxvs.

0

–40

100

–201995 1999 20031997 2001

2005

1996 2000 20041998 2002

2010

–120

40

–60

60

–140

20

–80

80

–100

60

4. a) mimarTulebis mixedviT iZulebiTi Sida migraciis saxea, xolo gamomwvevi mizezis mixedviT – ekologiuri.

b) migraciis gamomwvevi mizezia bunebis stiqiuri movlenebi: mewyrebi da zvavebi.5. rac ufro maRalia qveynis socialur-ekonomikuri ganviTarebis done, miT wydeba mig-

raciuli procesebis sixSire da masStabebi.

§ 34. mosaxleobis sqesobrivasakobrivi da socialuri struqtura

gaixsene:mosaxleoba SeiZleba daiyos sqesobrivi, eTnikuri, rasobrivi, asakobrivi da socialuri

niSnebis mixedviT.

davaleba:1. a) XIX saukunis miwuruls mamakacTa ricxvi Warbobda qalebis ricxvs. 1926 wlidan 2006

wlamde qalebis ricxvi mudmivad aRemateboda mamakacTa raodenobas. b) mamakacebi SedarebiT xSirad iRupebian omebis, travmebis, ubeduri SemTxvevebis gamo.

2. a) 20-dan 60 wlamde asakis mamakacTa raodenoba, rogorc 1989, ise 1999 wlebis mosaxleo-bis sqesobriv-asakobrivi struqturis piramidis mixedviT mcirdeba.

78

b) 60-dan 65 wlamde asakis qalebi 1989 wels iyo 180 aTasi, 1999 wels – daaxloebiT 150 aTasi. g) 1989 wels rogorc mamakacTa, ise qalTa raodenoba maqsimaluri iyo 25-29 wlis asa-

kobriv jgufSi, 1999 wels ki mamakacebi – 10-14 wlis asakobriv jgufSi, qalebi – 35-39 wlis asakobriv jgufSi.

3. a) 1926 wels glexebi Seadgendnen umetesobas, danarCeni jgufebi TiTqmis Tanabrad iyo warmodgenili. 1989 wels muSebsa da mosamsaxureebs upiratesi roli ekavaT. glexebis social-uri jgufi Seicvala kolmeurneebiT da maTi ricxvi sagrZnoblad Semcirda. b) es cvlilebebi gamowveuli iyo politikuri da socialur-ekonomikuri faqtorebiT.

4. ̀ demografiuli daberebis~ procesis Sedegad mcirdeba axalgazrda mosaxleobis wili, klebulobs bunebrivi matebis koeficienti, es ki aisaxeba qveynis mosaxleobis raodenobaze.

5. es gansxvavebebi gamowveulia am regionebSi gansxvavebuli bunebrivi namatis maCvenebliT.6. XX s-is 90-iani wlebidan qveyanam moipova damoukidebloba da daiwyo sabazro ekonomikaze

gadasvlis procesi. am periodSi daixura da gauqmda saxelmwifo sawarmoebi, sadac dasaqme-buli iyo muSaTa umravlesoba, Sedegad Semcirda muSaTa ricxvi.

7. a) ekonomikis seqtorebis mixedviT mosaxleoba ZiriTadad dasaqmebulia arasaxelmwifo seqtorSi;

b) ekonomikuri saqmianobis saxeebis mixedviT dasaqmebulTa umravlesoba Cabmulia soflis meurneobasa da mosamsaxureobis sferoSi.

§ 35. mosaxleobis erovnuli da religiuri struqturagaixsene:1.saqarTveloSi avtoqtonuri (mkvidri, adgilobrivi) mosaxleobaa qarTvelebi, afxazebi.2. saqarTveloSi cxovroben somxebi, azerbaijanelebi, osebi.

davaleba:1. rusebi, afxazebi, azerbaijanelebi.2. ZiriTadad istoriuli faqtoriT.3. a) raWa-leCxumi-qvemo svaneTi, samegrelo-zemo svaneTi, guria.

b) osebi ZiriTadad cxovroben Sida qarTlSi, azerbaijanelebi qvemo qarTlSi, berZnebi da somxebi mesxeT-javaxeTSi.

4.

1-10% 10-30% 30-50% 50-70% 70-90% 90-100%

samcxe-javax-eTiqvemo qarTliSida qarTli

afxazeTiqvemo-qarTliSida qarTli

afxazeTisamcxe-javax-eTiSida qarTliqvemo qarTli

afxazeTiSida qarTlikaxeTisamcxe-javax-eTi

kaxeTiSida-qarTliraWa-leCxumiaWara

samegrelo-zemo svaneTi, imereTi, raWa-leCxumi, qvemo svaneTi, mcxe-Ta-mTianeTiguriaaWara

5. istoriulma faqtorebma, qveynis xelsayrelma geografulma mdebareobam.6. axdens, radganac religiuri faqtorebi ZiriTadad mravalSvilianobisken mouwodebs

mosaxleobas.

§ 36. mosaxleobis teritoriuli ganlageba da simWidrovegaixsene:1. mcxovrebTa raodenoba erT kvadratul kilometrze. igi gamoiTvleba mosaxleobis

raodenobis gayofiT teritoriis farTobze.2. adamianis cxovrebasa da sameurneo saqmianobaze bunebrivi pirobebi udides gavlenas

axdenda da dResac axdens.3. saqarTveloSi gamoiyofa xuTi 500-metriani, hifsometriuli safexuri. reliefis

sameurneo aTvisebis mixedviT ki – eqvsi.

davaleba:1. yvelaze intensiurad dasaxlebulia mTaTaSoris barSi moqceuli regionebi, xolo nak-

79

lebad – mTian zonaSi mdebare regionebi.2. 88% – mTaTaSorisi bari; 8% – samxreT kavkasionis mTianeTi, 4% – kavkasioni.3. bunebrivi da socialuri faqtorebi.4. dasaxlebulobis koeficientia 0,354; simWidrovis ki – 221,2 kaci.5. aRmosavleT saqarTveloSi mosaxleobis maRali simWidrove ganpirobebulia Tbilisis

faqtoriT.6.

1-10 kaci 1 km2 10-30 kaci 1 km2 30-50 kaci 1 km2 50-100 kaci 1 km2 100 >kaci 1 km2

raWa-leCxumi-qvemo svaneTi

mcxeTa-mTianeTi samcxe-javaxeTi, kaxeTi

samegrelo-zemo svaneTi, gu-ria, Sida qarTli, qvemo qarTli

aWara, imereTi, Tbilisi

7.

800

1200

2000

2400

5200

89.1%

5.8% 4.2% 0.9%

mosaxleobis raodenoba, %

_ baris zona

_ dabalmTiani zona

_ saSualomTiani zona

_ maRalmTiani zona

8. socialur-ekonomikuri ganviTareba, sayofacxovrebo pirobebi, teritoriis hifsomet-riuli simaRle, sasoflo-sameurneo savargulebis farTobebi.

§ 37. urbanizacia, saqalaqo da sasoflo dasaxlebebigaixsene:1. qalaqi dasaxlebuli punqtia, romlis mosaxleobis udidesi nawili Cabmulia arasasof-

lo-sameurneo saqmianobaSi. sofeli – dasaxlebuli punqtia, romlis mosaxleobac sasoflo-sameurneo saqmianobas eweva. aglomeracia – dasaxlebuli punqtebis (ZiriTadad saqalaqo) Tavmoyra, romlebSic dasaxlebulni zogierT adgilas Sezrdilni da gaerTianebulni arian erT mTlian warmonaqmnad intensiuri sameurneo, SromiTi da kulturul-sayofacxovrebo kavSirebiT. urbanizacia – qalaqis rolis zrda sazogadoebriv cxovrebaSi, rac gamoixateba qalaqis mosaxleobis xvedriTi wilis zrdiT da qalaquri cxovrebis wesis farTo gavrcelebiT.

2. monofunqciuria qalaqebi, romelTac mxolod erTi funqcia aqvs, mag., sakurorto, saganmanaTleblo, gasarTobi, satransporto da sxv. polifunqciuria qalaqi, roca mas erT-droulad bevri funqcia aqvs.

3. ujarma, cixe-goji, fazisi, aia, dioskuria, pitiunti da sxv. aRar arsebobs dioskuria, cixe-goji; nangrevebis saxiT arsebobs ujarma, dRemde SemorCa aia (quTaisi), fazisi (foTi), pitiunti (biWvinTa).

davaleba:1. a) yvelaze metad urbanizebulia: Tbilisi, imereTi, aWara, yvelaze naklebad ki – raWa-

80

leCxumi-qvemo svaneTi, kaxeTi, guria.b) regionis specializaciam, didi qalaqebis raodenobam.

2. a) saqarTveloSi polifunqciuri tipis qalaqebia: Tbilisi, quTaisi, baTumi, soxumi. Sereuli tipis qalaqebia: oni, ozurgeTi, senaki, xoni, bolnisi, axalcixe, axalqalaqi, Telavi, siRnaRi, gurjaani, lagodexi. b) mopovebiTi mrewvelobis centrebia: WiaTura, tyibuli, tyvarCeli, kazreTi, kvaisa. damuSavebiTi mrewvelobis centrebia: rusTavi, zestafoni, kaspi. satransporto centrebia: samtredia, xaSuri. sakurorto centrebia: wyaltubo, qobuleTi, gagra, borjomi.

3. a) baTumi, foTi, soxumi – zRvispira mdebareobis gamo; xaSuri da samtredia – satrans-porto gzajvaredinebze mdebareoben.

b) mag., stefanwmindis, radgan ruseTTan garTulebuli politikuri situaciis gamo man Tavisi mniSvneloba dakarga.

g) mag., foTis, radgan saerTaSoriso mniSvnelobis portad gadaiqca. aseve baTumis, ro-melic msoflio mniSvnelobis turistul centrebs Soris aRmoCnda.

4. a) mag., quTaisi (Zvelad aia), romelic gaxda imereTis samxareo centri da mniSvnelovani samrewvelo kvanZi; aseve soxumi, baTumi, foTi, ozurgeTi da sxv. b) xoni, oni, duSeTi, Telavi, siRnaRi, axalqalaqi. g) zugdidi, samtredia, senaki, tyibuli, zestafoni, borjomi, xaSuri, WiaTura; d) oCamCire, tyvarCeli, walenjixa, lanCxuTi, ninowminda, axmeta, sagarejo, wnori da sxv.

6. mrewvelobis ganviTareba;10. ZiriTadad stiqiurma movlenebma. migracia da mosaxleobis araTanabari ganawileba

qveynis teritoriaze.

§ 38. saqarTvelos adgili msoflio ekonomikaSigaixsene:qveynis socialur-ekonomikuri ganviTarebis dones gansazRvravs: mSp erT sul mosaxleze,

ganaTlebisa da wera-kiTxvis done, sicocxlis xangrZlivoba.

davaleba:1.a) 5-10 mln dolari;

b) dabali;g) ZiriTadad ganviTarebadi qveynebi.

2. samrewvelo sawarmoTa ricxvi 2001-2009 wlebSi regionebis mixedviT gaizarda (afxazeTis garda), rac gamowveulia qveyanaSi investiciebis zrdiT, erTobliv sawarmoTa qselis gafar-ToebiT, adgilobriv mewarmeTa da biznesmenTa saqmianobis intensiuri ganviTarebiT da sxv.

3. saqarTvelos meurneobis specializaciaze didi gavlena moaxdina qveynis bunebrivma pirobebma da resursebma. qveynis mTagorianma reliefma, aseve agroklimaturma faqtorebma ganapiroba upiratesad soflis meurneobis ganviTareba. amasTan, dasavleT da aRmosavleT saqarTveloSi gansxvavebuli specializaciiT.

4. resursuli faqtoridan gamomdinare saqarTveloSi mopovebiTi meurneobis dargebia warmodgenili, romelTa bazazec funqcionirebs sxvadasxva samrewvelo sawarmoebi. sawarmoTa umetesoba, isev da isev, bunebrivi pirobebidan gamomdinare, ZiriTadad mTaTaSoris barSia koncentrirebuli.

5. aris, radganac msoflio meurneoba yvela qveynis meurneobaTa erTobliobaa da saqar-Tvelosac, nebismieri qveynis msgavsad, marTalia mokrZalebuli, magram Tavisi `wvlili Seaqvs~ msoflio meurneobaSi.

§ 39. saqarTvelos mrewvelobagaixsene:1. saqarTveloSi qvanaxSirs moipoveben tyibulSi, tyvarCelSi. navTobs – samgor-patar-

ZeulSi, dedofliswyaros municipalitetSi. ferad liTonebs – madneulSi, rkinas – fola-daurSi.

2. saTbob-energetikuli kompleqsi moicavs navTobis, qvanaxSirisa da bunebrivi airis mrewvelobas da eleqtroenergetikas.

81

davaleba:1. naxSiris mopovebis dinamika ase gamoiyureba: 1950-1960 wlebSi mkveTrad gaizarda da

1960 wels naxSiris mopovebam piks miaRwia (2,8 mln. t.), 1960-2005 wlebSi naxSiris mopoveba TandaTan Semcirda da 2005 wels, yvelaze mcire raodenobiT iqna mopovebuli (6,0 aTasi t.).

2. a) eleqtroenergiis raodenoba 1989-2005 wlebSi mcirdeboda, xolo 2010 wlidan isev gaizarda. b) maqsimums miaRwia 1983 wels (14,6 mlrd.kv.sT.), xolo minimums 2005 wels (7 mlrd.kv.sT).

3. hidroeleqtrosadgurebi ZiriTadad ganlagebulia mdinareebze: rioni, enguri, mtkvari, xrami.

4. saTbob-energetikuli kompleqsi gansazRvravs qveyanaSi meurneobis sxva dargebis ganviTarebas.

5. eleqtroenergiis moxmarebis struqturis Secvla gamoiwvia am periodSi qveyanaSi ar-sebulma energetikulma krizisma.

6. mZlavri hidroeleqtrosadgurebis naklebobis gamo. amasTan, saqarTvelos mdinareTa umetesoba arastabiluri reJimiT xasiaTdeba.

8. Savi metalurgia zestafonsa da rusTavSi, feradi metalurgia madneulSi (moipoveba polimetaluri madnebi bariti-spilenZi-TuTia, romlebic oqrosac Seicaven). manqanaTmSene-bloba quTaissa da TbilisSi. qimiuri da navTob-qimiuri mrewvelobis centrebia: rusTavi, baTumi. saSen masalaTa mrewveloba: Tbilisi, kaspi, rusTavi, quTaisi; xe-tyisa da qaRaldis mrewveloba: zugdidSi.

9. saqarTvelos msubuqi da kvebis mrewvelobis centrebia: Tbilisi, rusTavi, Telavi, gurjaani, dedofliswyaro, gori, quTaisi, senaki, xoni, samtredia, baTumi.

10. saqarTveloSi tradiciulad gamoirCeva kvebis mrewveloba, romelic mZlavri sasof-lo-sameurneo bazis safuZvelze viTardeboda. saqarTveloSi, TiTqmis yvela mniSvnelovan dasaxlebul punqtSi funqcionirebs kvebis mrewvelobis sxvadasxva sawarmoebi.

11. savaraudod kvebis mrewveloba.13. momavalSi saWiroa axali sawarmoebis gaxsna, rac ucxouri investiciebis daxmarebiT

SeiZleba ganxorcieldes.

§ 40. soflis meurneobagaixsene:1. saqarTvelos miwebis 43% ukavia tyes, 14% arasasoflo-sameurneo miwebs, xolo 43%

sasoflo-sameurneo miwebs.2. sasoflo-sameurneo miwebis 64,8% ukavia saTib-saZovrebs; 26,2% saxnav miwebs, xolo

9% mravalwlian nargavebs.

davaleba:1. agroklimaturma pirobebma.3. mesaqonleobis dargebidan msxvilfexa rqosani saqonlis raodenoba 1998 wlidan (1,5 mln.

suli) 2008 wlamde Semcirda (1,045 mln. suli). Semcirda Roris raodenobac 1,9 mln. sulidan 86,4 aTas sulamde. Semcirda Txisa da cxvris raodenoba 1,8 mln. sulidan 603 aTas sulamde.

4. kvebis, qimiuri da msubuqi mrewveloba.5. dasavleT saqarTveloSi ganviTarebulia: mecitruseoba, meCaieoba da mexileoba, me-

Tambaqoeoba, mecxoveleoba, sagareubno meurneoba mevenaxeobiT da meCaiobiT. aRmosavleT saqarTveloSi: mevenaxeoba, memarcvleoba, mecxoveleoba.

§ 41. saqarTvelos transportigaixsene:1. rkinigzas, sahaeros, sazRvaos, samdinaros, avtotransports, sabagiros, milsadens.2. transporti udides rols asrulebs Cveni qveynis saSinao da sagareo vaWrobis ganvi-

TarebaSi.

davaleba:1. 1970 wlidan 1987 wlamde yvela saxis transportis tvirTbrunva izrdeboda, Tumca

82

rkinigzis roli am periodSi gansakuTrebiT ar gamoirCeoda. 1987-2000 wlebSi tvirTbrunva Semcirda, bolo 5 wlis manZilze ki 50,1 mln/t.kg-dan 67,7 mln/t.kg-mde gaizarda. amasTan, am periodSi mkveTrad gaizarda tvirTbrunvaSi rkinigzis wili (39,1-dan 61,2 mln/t.kg-mde).

2. rkinigzis transportiT mosaxerxebelia masiuri da didi raodenobiT tvirTebis ga-datana, amasTan, saqarTveloSi, rkinigza TiTqmis yvela did da saSualo qalaqSia warmodge-nili, rac mas garkveul upiratesobas aniWebs transportis sxva saxeebTan SedarebiT.

3. mgzavrTbrunvaSi upiratesi roli saavtomobilo transports eniWeba.4. saavtomobilo transportis lideroba gamowveulia ramdenime faqtoriT. es aris trans-

portis yvelaze mobiluri da dinamiuri saxeoba. amasTan, saqarTveloSi saavtomobilo gzebi TiTqmis yvela mimarTulebiTaa gayvanili, maT Soris, maRalmTian zonaSic.

5. saqarTvelos bunebrivi pirobebi did gavlenas axdens transportis sxvadasxva saxis ganviTarebaze. magaliTad rkinigzis transporti ZiriTadad ganviTarebulia mTaTaSoris barSi. mTian regionebSi ZiriTadad ganviTarebulia sahaero da avtotransporti. sazRvao transportiT saqarTvelo ukavSirdeba msoflios sxvadasxva regionebs, aRsaniSnavia saborne gadasasvlelebi, romlebic foTsa da baTums ukrainis, rumineTis da bulgareTis portebs akavSirebs.

6. saqarTvelos mdinareebi siRrmeebisa da farvateris intensiuri cvalebadobisa da simciris gamo ar gamoiyeneba, rogorc satransporto saSualeba.

7. saqarTveloze gadis navTobsadenebi, rogoricaa baqo-sufsa, baqo-Tbilisi-jeihani.8. interneti da mobiluri telefoni.

§ 42. momsaxurebis sferogaixsene:1. momaxurebis sfero moicavs: janmrTelobis dacvas, ganaTlebas, vaWrobas, kvebas, saku-

rorto meurneobas da turizms.2. saSinao vaWroba, sabiTumo vaWroba, sacalo vaWroba.

davaleba:1. marTalia, vaWrobaSi materialuri dovlaTi ar iqmneba, magram misi saSualebiT xdeba am

produqciis realizeba, rogorc qveynis masStabiT, ise farglebs gareTac.2. gansazRvravs.3. sacalo da sabiTumo vaWroba, turizmi, sayofacxovrebo da komunaluri momsaxureba,

sazogadoebrivi kveba da sxva.

§ 43. turizmi da rekreaciuli meurneoba.

gaixsene:1. bunebrivi da kulturul-istoriuli adgilebi, romlebic SeiZleba gamoyenebul iqnes

mosaxleobis turistuli da rekreaciuli momsaxurebis organizaciisTvis da damsvenebelTa mizidvisaTvis.

2. sveticxoveli, gelaTi, bagratis taZari da sxv. 3. baTumi, qobuleTi, ureki, anaklia, gagra, biWvinTa, bakuriani, gudauri, mestia.

davaleba:1. a) minimumi – 1995 w. maqsimumi – 2010 wels.

b) 1999 w. da 2010 wels.3. mTian regionebSi: kavkasionze da saqarTvelos samxreT mTianeTSi, mTian aWaraSi, guri-

aSi – baxmaroze.4. eTnoturizmi, ekoturizmi, alpinizmi da mekldeuroba da sxv.

§ 44. tradiciebis geografia1. gansxvavebuli bunebrivi, ZiriTadad ki klimaturi pirobebis gamo.2. sacxovrebeli kar-midamos mowyoba yovelTvis gansxvavdeboda qveynis aRmosavleTsa da

dasavleTs Soris, rac ZiriTadad bunebrivi pirobebiT iyo gamowveuli. aRmosavleT saqarT-veloSi is wamodgenilia ufro mWidro, erTmaneTTan axlo mdgomi kar-midamoTi, SedarebiT patar-patara ezoebiTa da sacxovreblidan sakmaod moSorebuli sasoflo miwebiT. dasavleT

83

saqarTveloSi ezoebi bevrad didia da dasamuSavebeli miwebic, samosaxlo teritoriebTan erTad axlos aris warmodgenili.

3. samosi garkveulwilad damokidebulia adamianis cxovrebis wessa da saqmianobaze. mag., mTaSi mcxovrebi adamianebi ufro Salisgan damzadebul samoss xmaroben (mag., nabadi).

4. mTaSi ufro mecxoveleobas misdeven, amitom iq ZiriTadad xorcisgan da rZisgan damza-debul kerZebs eniWeba upiratesoba. barSi mcenareuli da cxoveluri sakvebi Tanabradaa warmodgenili.

5. vazi saqarTvelos tradiciuli kulturaa, romelic mxolod baris raionSi xarobs. ami-tomac mTaSi ZiriTadad arayi da ludi gamoiyeneba, romlebsac marcvleuli kulturebisgan amzadeben.

7. qveynis ekonomikuri ganviTarebis paralelurad tradiciebi TandaTan kargavs Tavis mniSvnelobas. Tumca unda aRiniSnos, rom iseTi patara qveynisTvis, rogoric saqarTveloa, tradiciebi metad mniSvnelovania da dRemde inarCunebs Tavis mniSvnelobas.

§ 45. sagareo kavSirebi da saerTaSoriso organizaciebigaixsene:1. saerTaSoriso organizaciebi udides rols asruleben Tanamedrove msoflios qveynebs

Soris ekonomikuri, socialuri da kulturuli kavSirebis damyarebis procesSi.2. gaero, evrokavSiri, nato.3. gaeros, iuneskos, bisekis, evrosabWos, msoflio savaWro organizaciis.

davaleba:1. saqarTvelos savaWro balansi dadebiTi aqvs ukrainasTan da germaniasTan.3. portugaliaSi, irlandiaSi, fineTSi, ungreTSi, xorvatiaSi, bosniaSi, serbeTSi, make-

doniaSi, albaneTSi.4. saqarTvelos msoflio bazarze gaaqvs kvebis produqtebi, madani, soflis meurneobis

produqcia; Semoaqvs – navTobi da navTobproduqtebi, samkurnalo saSualebebi, eleqtroe-nergia da sxv.

5. gafarTovdeba diplomatiuri da ekonomikuri urTierTobebis areali, rogorc qvey-nebis, ise saerTaSoriso organizaciebis mixedviT.

6. ekonomikur winsvlas da mSvidobis garantias.

§ 46. Tbilisi1. a) q. Tbilisis koordinatebia: C.g.41o42’ da a.g. 44o47’. b) Tbilisis ganedze da masTan axlos

mdebare qalaqebia: barselona, taSkenti da sxv. xolo Tbilisis meridianze – volgogradi, baRdadi, vladikavkazi da sxv.

2. a) yvelaze Tbili Tvis, ivlisis saSualo Tviuri temperaturaa +24oC, yvelaze civi Tvis – ianvris +1oC. b) naleqebis maqsimaluri raodenoba aRiniSna maisSi – 83 mm, xolo minimaluri ianvarSi – 16 mm. g) naleqebis saSualo wliuri raodenobaa 41,4 mm, temperaturuli amplituda 23oC, xolo saSualo wliuri temperatura 14,7oC.

3. a) XIX s-Si q. Tbilisis mosaxleoba 15,4 aTas kacs Seadgenda. b) 1939-1989 wlebSi q. Tbili-sis mosaxleoba izrdeboda, xolo 1989-2003 wlebSi ki piriqiT – mcirdeba. g) mosaxleobis zrda gamoiwvia sabWoTa periodSi dedaqalaqis samrewvelo-satransporto da kulturul-saganmanaTleblo funqciebis gaZlierebam, ramac biZgi misca mosaxleobis meqanikur mate-bas. qalaqi ZiriTadad qveynis garedan da, agreTve qveynis sasoflo raionebidan CamosulTa xarjze izrdeboda.

1990-iani wlebis politikurma, socialur-ekonomikurma da saomarma moqmedebebma didad imoqmeda rogorc qveynis, ise Tbilisis demografiul viTarebaze. kerZod, migraciebis ga-Zlierebam, bunebrivi aRwarmoebis swrafma daqveiTebam dedaqalaqis mosaxleoba sagrZnoblad Seamcira.

4. q. Tbilisis mosaxleobis saSualo simWidrove 1505 kacia kv.km-ze, rac realobas ar asa-xavs, radganac Tu aRniSnul maCvenebels ganvixilavT dasaxlebuli ubnebis farglebSi, maSin igi 7000-is toli iqneba. simWidrove Zalian maRalia dedaqalaqis centrsa da sacxovrebel masivebSi, SedarebiT dabalia samrewvelo raionebSi.

5. q. Tbilisis ekonomikur-geografiuli mdebareoba metad xelsayrelia, radganac igi

84

saqarTvelos mTel rig istoriul-geografiul provinciaTa (Sida qarTli, mcxeTa-mTianeTi, kaxeTi, qvemo qarTli) Sesayarze mdebareobs. amave dros, igi kavkasiis umniSvnelovanesi sat-ransporto centri da samxreT kavkasiis savaWro da finansuri centricaa.

§ 47. kaxeTi1. a) saqarTvelos aRmosavleT nawilSi; b) kaxeTs esazRvreba CrdiloeTidan ruseTis fe d-

eracia (CeCneTisa da daRestnis respublikebi), aRmosavleTidan da samxreTidan – azerbaijani, dasavleTidan ki saqarTvelos mxareebi – mcxeTa-mTianeTi da qvemo qarTli.

2. a) kaxeTSi warmodgenilia: maRalmTiani reliefi Tanamedrove gamyinvarebiT, maRalm-Tiani paleoglacialuri da denudaciuri reliefi saSualomTiani eroziul-denudaciuri reliefiT, gorak-borcvebi eroziul-akumulaciuri reliefiT, aseve zegnebi aridul-de-nudaciuri da vakeebi aluviur-proaluvialuri reliefiT. b) kaxeTis farglebSi kavkasionis qedi mTebis – did borbalosa da tinovross Sorisaa moqceuli. g) dabali qedebi da serebi ivris zeganzea gavrcelebuli.

3. kaxeTis mosaxleobis simWidrovea 36 kaci 1 kv.km-ze.4. kaxeTSi moipoveben navTobs (mirzaani, patara Siraqi, taribana, patarZeuli), marmarilos

(lopota, ilto), kirqvebs (dedofliswyaro).5. mdinareebis, alaznisa da ioris Camonadenis safuZvelze Seqmnilia sarwyavi sistemebi

(samgoris, alaznis, da zemo alaznis arxebi), romelTa saSualebiTac irwyveba sasoflo-sameurneo savargulebi.

6. kaxeTis mTavari sarkinigzo xazia Tbilisi-gurjaani-Telavi, ganStoebebiT: gurjaani-wnori da kaWreTi-dedofliswyaro.

7. kaxeTis umTavresi dargia mevenaxeoba-meRvineoba.

§ 48. qvemo qarTli1. samxreTidan azerbaijani da somxeTi, dasavleTidan samcxe-javaxeTi, CrdiloeTidan

Sida qarTli da mcxeTa-mTianeTi, aRmosavleTidan – kaxeTi.2. a) qvemo qarTli CrdiloeTiT da dasavleTiT SemosazRvrulia TrialeTis, javaxeTisa

da samsaris qedebiT, samxreTi da aRmosavleTi sazRvari ki qvemo qarTlis vakesa da ivris zeganze gadis. b) mdinareebi mtkvari, xrami-qcia, debeda, maSavera, algeTi. g) yvelaze didi wyalsacavia farTobis mixedviT.

3. qvemo qarTlis mosaxleobis eTnikuri siWrele. mxareSi didi raodenobiT cxovroben azerbaijanelebi, romelTa Sorisac maRalia bunebrivi namatis maCvenebeli.

4. qvemo qarTlis ekonomikuri dawinaureba gapirobebuli iyo, erTi mxriv, dedaqalaq-isTvis uaRresad saWiro sagareubno soflis meurneobis ganviTarebiT, xolo meore mxriv, Savi da feradi metalurgiis, qimiuri da saSen masalaTa centrebis – rusTavisa da kazreTis aRmocenebiT.

5. mxaris agroklimaturma resursebma xeli Seuwyo soflis meurneobis ganviTarebas.6. q. marneulis xelsayreli ekonomikur-geografiuli mdebareoba misi sakvanZo-satrans-

porto mdebareobiT, TbilisTan siaxloviTa da vrceli vake reliefis arsebobiT ganisaz-Rvreba.

7. madneulis samTo-gamamdidrebeli kombinatis nawarmi (tyvia-TuTiis, spilenZis, baritis koncentratebi, oqro) da samSeneblo masalebi (sadaxlos marmarilo, bolnisis tufi).

§ 49. Sida qarTli1. a) kavkasionis mTavari wyalgamyofi qediT, lixis, TrialeTisa da xarulis qedebiT. b)

raWa-leCxumi-qvemo svaneTi, imereTi, samcxe-javaxeTi, qvemo qarTli da mcxeTa-mTianeTi.2. didi da patara liaxvi, mejuda, lexura, frone, Zama, tana, TeZami.3. q. gori mdinareebis – liaxvis, mtkvrisa da mejudas SesarTavTan mdebareobs.4. Sida qarTlis ekonomikur dawinaurebas xeli Seuwyo moxerxebulma geografiulma mde-

bareobam. masze gadis is satransporto arteriebi, romlebic Tbiliss dasavleT da samxreT saqarTvelosTan akavSirebs.

5. Sida qarTlSi ZiriTadad ganviTarebulia mexileoba da mevenaxeoba, qvemo qarTlSi – mebostneoba.

6. rikoTis gvirabis gaWris Semdeg dasavleTidan aRmosavleTisken mimavali avtotrasis

85

sigrZe Semoklda da tvirTebisa da mgzavrebis moZraoba gaumjobesda. goridan saavtomobilo gza rokis gvirabiT Crdilo kavkasias ukavSirdeba, meore gza ki cxinvalis gavliT raWisken miemarTeba.

7. mopovebiTi mrewvelobis sawarmoebi ZiriTadad nedleulis mopovebis adgilebSia, xolo gadamamuSavebeli sawarmoebi qalaqebsa da dabebSi.

§ 50. mcxeTamTianeTi1. a) Sida qarTli, kaxeTi da ruseTis federacia.

b) CrdiloeTiT sazRvari gverdiT (xoxis) qeds miuyveba, dasavleTiT – xarulas qedze da md. qsanze gadis, samxreTiT – TrialeTisa da ialnos qedebze, aRmosavleTiT ki – kaxeTis qeds miuyveba.

2. orografiuli erTeulebia: muxran-saguramos vake, sxaltbis seri, gudamayris qedi, saguramos qedi, qarTlis qedi, kavkasionis mTavari wyalgamyofi qedi, alevis qedi, bazaleTis plato. hidrografiuli erTeulebia: mdinareebi – Tergi, asa, arRuni, Savi aragvi, TeTri aragvi, fSavis aragvi, iori, aragvi, qsani, Jinvalis wyalsacavi, bazaleTis tba.

3. bunebrivi pirobebisa da istoriuli warsulis gamo.4. agroklimaturi pirobebis gamo.5. SemecnebiTi, eTnoturizmi, ekoturizmi da sxv.6. saqarTvelos samxedro gza, romelic samxreT kavkasias ruseTTan akavSirebda, XIX s-Si

iqna gayvanili. man momavalSic arsebiTi roli unda Seasrulos mxaris ekonomikur gaaqtiure-baSi, kerZod ki, turizmis ganviTarebaSi.

§ 51. samcxejavaxeTi1. a) imereTi, Sida qarTli, qvemo qarTli, aWara, TurqeTi da somxeTi.

b) CrdiloeTidan aWara-imereTisa da TrialeTis qedebiT da maTi ganStoebebiT, aRmosav-leTidan – javaxeTisa da absul-samsaris qediT, dasavleTidan – arsianis qediT.

g) samxreT nawilSi.2. a) orografiuli erTeulebia: axalcixis qvabuli, eruSeTis mTianeTi, axalqalaqis

plato, TrialeTis qedi. hidrografiuli erTeulebia: mdinareebi mtkvari, faravani, bor-jomula, qvabliani, uraveli, focxoviswyali. tbebi: tabawyuri, faravani, xanCali, madaTafa, xozafini (karwaxi).

3. axalcixeSi mura naxSiri da aqati, bakurianis midamoebSi andeziti, md. uravelis xeo-baSi – diatomiti.

4. mxareSi 1830 wlidan ruseTisa da TurqeTis mxridan mimdinareobda iseTi demografiuli, gegmazomieri politika, romelic qarTuli erovnuli fesvebis amoZirkvisaken iyo mimarTuli. am mzakvruli politikis Sedegad mniSvnelovnad Semcirda mkvidri qarTuli mosaxleobis raodenoba – iZulebiT gaqristianebis SiSiT nawili osmaleTSi gadasaxlda, nawili ki saer-Tod aiyara. mxareSi gaaqtiurda ucxo eTnikuri elementebi – somxebi, berZnebi, qurTebi da borCalodan mosuli TaTrebi da rusi seqtantebi. Sedegad, mxare didi eTnikuri siWreliTa da araqarTuli mosaxleobis siWarbiT gamoirCeva.

5. soflis meurneoba.6. mecxoveleoba, kerZod ki, mesaqonleoba, aseve mexileoba da mekartofileoba.

§ 52. imereTi1. baRdaTis, vanis, Terjolis, samtrediis, zestafonis, saCxeris, xaragaulisa da xonis.2. a) 9,2%. b) 20,2%.3. md. rionis Senakadebia: yvirila, Zirula, xaniswyali, dolabauri, cxeniswyali.4. md. yvirilis gaWuWyianeba gamowveulia WiaTuraSi manganumis sabadoebiT.5. imereTis qalaqebia: quTaisi, zestafoni, WiaTura, saCxere, tyibuli.6. WiaTuraSi manganumi, tyibulSi – qvanaxSiri. maT bazaze moqmedebs zestafonis feroSe-

nadnobTa qarxana. salieTSi – marmarilo, keramikuli Tixebi – zestafonis, Terjolis, xonis raionebSi da kirqvebi – saCxerisa da WiaTuris raionebSi, gumbrini – gumbraSi (wyaltubos raioni).

7. imereTis samrewvelo potenciali Zalze maRali iyo da am maCvenebliT igi mxolod Tbilissa da qvemo qarTlis mxares CamorCeboda. mxareSi kargadaa ganviTarebuli samTo-mopovebiTi mrewveloba.

86

8. bunebrivi pirobebidan gamomdinare mxaris soflis meurneoba kargad gamoxatuli zonaluri specializaciiT xasiaTdeba. mis dasavleT nawilSi warmodgenilia Cai, romlis farTobebi mcirdeba, centralur nawilSi – mevenaxeoba, aRmosavleTSi ki – mevenaxeoba da mexileoba. vrceli farTobebi ukavia siminds.

9. quTaisi, tyibuli, zestafoni, WiaTura.

§ 53. raWaleCxumi da qvemo svaneTi1. a) ruseTi (yabardo-balyareTisa da CrdiloeT oseTis respublikebi), samegrelo-zemo

svaneTi, imereTi, Sida qarTli. b) CrdiloeTidan kavkasionis mTavari wyalgamyofi qediT, dasavleTiT – svaneTisa da egrisis qedebiT, samxreTiT – xvamlis masiviT, naqeralas da raWis qedebiT, aRmosavleTiT – lixis qediT. g) saqarTvelos CrdiloeT nawilSi.

2. a) orografiuli erTeulebia: qvemo svaneTis qvabuli, leCxumis qvabuli, leCxumis qedi, raWis qedi, raWis qvabuli. hidrografiuli erTeulebia: mdinareebi – rioni da cxeniswyali, Saoris wyalsacavi.

3. migraciulma procesebma. mciremiwianobam, socialur-ekonomikurma pirobebma, (sustad ganviTarebuli mrewveloba da transporti, urbanizaciis dabali done) da ekologiurma faq-torebma (bunebrivma stiqiurma movlenebma – mewyeri, miwisZvra, erozia) mxareSi depopulacia ganapiroba. mudmivad arsebulma migraciis uaryofiTma saldom ki pirdapiri gavlena moaxdina Sobadobis Semcirebasa da mosaxleobis `daberebaze”.

4. mkacri bunebrivi pirobebis, rTuli reliefis, damuSavebisTvis vargisi miwebisa da muSaxelis simciris gamo aq meurneoba sustad aris ganviTarebuli.

5. mxaris ekonomikis erT-erTi mniSvnelovani dargia mevenaxeoba. vazis kultura ZiriTa-dad misi ganviTarebisaTvis xelSemwyobi niadag-klimaturi pirobebis mqone ferdobebzea gaSenebuli. mxaris dablobi zonis bunebrivi pirobebi xelsayrelia mexileobis ganviTarebi-saTvis, aseve mohyavT marcvlovani da parkosani kulturebi da kartofili.

§ 54. samegrelozemo svaneTi1. a) ruseTis federacia, raWa-leCxumi – qvemo svaneTi, imereTi da afxazeTi. b) dasavleTiT

– kodoris qedis ganStoebebi da Savi zRva esazRvreba, CrdiloeTidan – mTavari wyalgamyofi qedi, Crdilo-aRmosavleTidan da aRmosavleTidan svaneTis, egrisis qedebi da asxis masivi, samxreT-aRmosavleTidan cxeniswyali, xolo samxreTidan – md. fiCori. g) Crdilo-dasavleTSi.

2. a) orografiuli erTeulebia: egrisis qedi, odiSis plato, asxis masivi, kolxeTis dablobi; hidrografiuli erTeulebia: mdinareebi – enguri, nenskra, xoni, abaSa, rioni, cx-eniswyali, paliastomis tba. b) Sxara, uSba, TeTnuldi, laila. g) zemo svaneTi egrisis qedis CrdiloeTiT, svaneTisa da kavkasionis mTavar wyalgamyof qedebs Soris mdebareobs.

3. klimaturi pirobebis (teniani hava) gamo.4. q. foTi erT-erTi umniSvnelovanesi portia mxareSi. amitom misi roli mxaris ekonomikis

ganviTarebaSi udidesia.5. eTnoturizmi, SemecnebiTi, alpinizmi da mekldeuroba, samTo-saTxilamuro turizmi

da sxv.

§ 55. guria1. samegrelo-zemo svaneTi, imereTi, aWara.2. mdinareebi sufsa, natanebi, paliastomis tba.3. urekis mTavari ̀ Rirsebaa~ siliani plaJi, romlis qviSa didi raodenobiT Seicavs rkinis

magnetitis nawilakebs.4. guriis ekonomikis safuZvels warmoadgenda subtropikuli soflis meurneoba, romelic

ZiriTadad CaiTa da citrusebiT iyo warmodgenili. amJamad did rols asrulebs Txilis war-moebac, romlis plantaciebma didi farTobebi daikava.

5. guriis ekonomikaSi didi mniSvneloba eniWeba sufsis terminals.

§ 56. aWara1. a) guria, samcxe-javaxeTi da TurqeTi. b) samxreTiT sazRvari WaneTisa da SavSeTis

qedebze gadis, aRmosavleTi – arsianis qedze, xolo CrdiloeTiT – aWara-imereTis (mesxeTis) qedze. g) aWara Savi zRvis sanapirosTan, saqarTvelos samxreT-dasavleT nawilSi mdebareobs.

2. a) orografiuli erTeulebia: aWara-imereTis qedi, qobuleTis vake, hidrografiuli

87

erTeulebia: mdinareebi – kintriSi, Caruxiswyali, Woroxi, aWariswyali. g) md. Woroxi.3. aWaris ekonomikur-geografiuli mdebareoba xelsayrelia, radganac igi SavizRvispira

regionia.4. Savi zRva aWaris meurneobis ganviTarebis saqmeSi udides rols asrulebs. misi gav-

leniT meurneobis specifikuri dargebi – sazRvao transporti, gemTmSenebloba, TevzWera, sakurorto-turistuli meurneoba Seiqmna. igi aseve xels uwyobs saerTaSoriso kavSirebis damyarebas.

5. aWaris Sida da zRvispira raionebSi naleqebi sxvadasxva raodenobiT modis. sanapiro zolSi naleqebis saSualo wliuri raodenoba 2700 mm-is tolia, Sida aWaraSi ki naleqebis raodenoba klebulobs. aWara-imereTis qedis ganStoebebi klimaturi barieris rols asru-lebs da xels uSlis notio haeris masebis aRmosavleTiT gadaadgilebas. amitom Sida aWaris qvabulSi naleqebis raodenoba 800-1000 mm-mde klebulobs.

6. q. baTums administraciuli, saporto, satransporto, kulturul-saganmanaTleblo da turistuli funqciebi aqvs.

§ 57. afxazeTi1. a) ruseTi (krasnodaris mxare da yaraCai-CerqezeTis avtonomiuri respublika), same-

grelo-zemo svaneTi. b) CrdiloeTiT md. fsouze da kavkasionis mTavar wyalgamyof qedze, dasavleTiT – kodoris qedze. g) Crdilo-dasavleT nawilSi.

2. afxazeTis ZiriTadi orografiuli da hidrografiuli obieqtebia: gagris qedi, bzifis qedi, CxalTis qedi. mdinareebi, bzifi, kodori, gumisTa, kelasuri.

3. afxazeTis konfliqts mxaris socialur-ekonomikuri viTarebis mkveTri gauareseba mohyva. mniSvnelovnad dazaralda samrewvelo warmoeba da subtropikuli soflis meurneoba, mTlianad moiSala infrastruqtura, turistul-rekreaciuli meurneoba.

4. aWara da afxazeTi – orive mxare Savi zRvis piras mdebareobs. afxazeTs CrdiloeTidan esazRvreba kavkasioni, aWara ki mTebiT samxreTidan, samxreT-aRmosavleTidan da aRmosav-leTidanaa SemosazRvruli. orive regioni bunebrivi pirobebis mixedviT or nawilad iyofa: zRvispira da mTiani. aWara ufro naleqiani mxarea afxazeTTan SedarebiT.

88

89

moswavlis wignSi mocemuli

Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi

Semajamebeli samuSao I

I – 1. saqarTvelom suveretineti aRidgina 1991 wels.

2. vaxuSti bagrationi qarTuli geografiuli da kartografiuli mecnierebis fuZemdebe-

lia. misi naSromi àRwera samefosa saqarTvelosa~ warmoadgens yovelmxriv gamarTul da

dasrulebul istoriul-geografiul kvlevas. igi am naSromSi mTeli saqarTvelos zogadi

daxasiaTebis Semdeg, aRwers calkeul msxvil teritoriul erTeulebs. adgens calkeuli

adgilebis saxelwodebebis warmoSobas, gansazRvravs maT geografiul mdebareobas, saz-

Rvrebs. sakmaod zustad aRwers klimats, mcenareul safars da cxovelTa samyaros, bolos

ki mosaxleobas. vaxuStis ekuTvnis agreTve ori geografiuli atlasi da rukebi, romlebic

imdroindel saqarTveloSi kulturisa da mecnierebis ganviTarebis maRali donis maCvene-

belia. vaxuSti bagrationma geografiis ganviTarebas sruliad axali mimarTuleba misca da

qarTul sinamdvileSi geografiuli codna geografiul mecnierebad aqcia.

3. versiiT, romlis mixedviTac sazRvari evropasa da azias Soris gadis uralis qedis aRmosav-

leT ferdobebze, md. embaze, Semdeg kaspiis zRvis CrdiloeT da dasavleT sanapiroebze,

Amiuyveba azerbaijanis, somxeTisa da saqarTvelos saxelmwifo sazRvars iranTan da TurqeT-

Tan, saqarTvelo xvdeba evropaSi.

4. saqarTveloze gadioda evropa-aziis damakavSirebeli satransporto magistrali – didi

abreSumis gza.

5. saqarTvelos geopolitikuri mdebareoba ganisazRvreba misi urTierTobiT uSualo mosaz-

Rvre da aramosazRvre qveynebTan, agreTve am qveynebSi arsebuli politikuri da ekonomi-

kuri situaciebiT.

6. saqarTvelos ukiduresi CrdiloeTi wertili afxazeTSi, mdinare fsous napirze, sofel

aibgasTanaa, samxreTi – mTa okuzdaRTan, dasavleTi – daba leseliZesTan da aRmosavleTi –

mdinareebis – agriCaisa da alaznis SeerTebis adgilzea.

7. saqarTvelo CrdiloeTidan SemosazRvrulia kavkasionis qediT.

8. saqarTvelos samxreTi sazRvari iwyeba Sav zRvasTan, sofel sarfTan. igi jer mdinare

tibaSisxevis xeobaze gadis, Semdeg kveTs WaneTis qedsa da mdinare Woroxs qvemo dinebaSi,

miuyveba SavSeTis qeds, gadakveTs arsianis qeds, gasdevs eruSeTis Crdilo-aRmosavleT

nawils, gadakveTs mdinare mtkvars, karwaxis (xozafinis) tbasa da javaxeTis qeds, gauyveba

loqis qeds, gadakveTs mdinare debedas, eSveba qvemo qarTlis vakeze wiTel xidTan, mie-

marTeba jandaris tbisken. Bbolos Semouvlis ivris zegans samxreTidan, miuyveba ivris mar-

cxena napirs da mingeCauris wyalsacavTan aRmosavleT sazRvars uerTdeba.

9. saqarTvelos saxelmwifo sazRvari gadis karwaxis da jandaris tbebze.

10. saqarTvelos saxelmwifo sazRvari kveTs mdinareebs: mtkvari, Woroxi, Tergi, iori da ala-

zani.

11. yaraCai-CerqezeTi.

12. saqarTvelos saxelmwifo sazRvari gadis Semdeg orografiul erTeulebze: kavkasionis mTavar

wyalgamyof qedze, eruSeTis qedis Crdilo-aRmosavleT nawilze, javaxeTis qedze, loqis qedze.

13. saqarTvelo mdebareobs samxrT kavkasiis centralur da dasavleT nawilSi.

14. alpur-himalauri.

15. kavkasiis fizikur-geografiuli erTeulebidan saqarTvelos teritoriaze ar vrceldeba

imierkavkasia, Crdilo SavizRvispireTi da hirkani.

16. mosazRvre saxelmwifoebidan mosaxleobisa da farTobis mixedviT saqarTvelo mxolod

somxeTs aRemateba.

17. saqarTvelos mTavrobas meTaurobs prezidenti.

18. saxelmwifos meTaurs irCeven xuTi wlis vadiT.

19. saqarTvelo iyofa 12 administraciul-teritoriul samxareo erTeulad.

20. saqarTvelos SemadgenlobaSi Sedis afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebi.

90

II – marTebulia: 2, 3, 7, 10.

III – 1.

Secdomaa unda iyos

sarfileseliZemtkvris

aibgasarfi

agriCais

2.

Secdomaa unda iyos

samxreTiCrdiloeTi

3

CrdiloeTisamxreTi

4

IV.

Secdomaa unda iyos

iraniTurqeTiCeCneTi

daRestani

TurqeTiirani

daRestaniCeCneTi

Semajamebeli II

I – marTebulia: 1, 2, 4, 6, 7, 9, 12.

II – a) +3.9 gradusi; b) zafxuli – +7 gradusi, zamTari – + 3 gradusi. g) Semodgoma – +4.6

gradusi, gazafxuli – +3.6 gradusi. d) Semodgoma – + 15 gradusi, gazafxuli – +10 gradusi,

sxvaoba – +5 gradusi.

e)

0

+3

–2

I V IXIII VII XIII VI XIV VIII XII

–7

–8

–10

+5

+8

+12

+13

+17

+18

91

III – a) zvavebi svaneTSi; b) wyaldidoba. kolxeTis dablobi imitom dazaralda, rom mdinareebi

romlebic am teritoriaze miedinebian saTaves kavkasionis mTebSi iReben. g) mewyeri gaaqtiurda

raWa-leCxumi-qvemo svaneTis mxareSi. d) sainJinroa: specialuri damcavi nagebobebis mSenebloba,

gatyianeba; profilaqtikuria: monitoringisa da prognozirebis operaciuli samsaxuris organizacia.

IV _ 1. 1 – e; 2 – a; 3 – d; 4 – b. 2. 1 – d; 2 – e, 3 – a. 4 – e; 5 – g; 6 – d; 7-v; 3. 1 – v; 2 – g; 3 – e; 4 – a.

Semajamebeli III

I – marTebulia: 5.

II - 1 – b; 2 – d; 3 – a; 4 – a; 5 – z; 6 – e; 7 – g.

III.

Secdomaa unda iyos

10 000satransporto

5 000samrewvelo

IV – a) urbanizacia; b) ver CaiTvleba, radgan am periodSi saqarTveloSi mTeli mosaxleobis

mxolod 9% cxovrobda qalaqebSi, rac Zalian dabali maCvenebelia. g) 1865 – 1921 wlebSi – 10,7

%-iT; 1921 – 2002 wlebSi – 32,3 %-iT. d) zogierT regionSi mrewvelobis dargebis ganviTarebam,

aseve sxva socialur-ekonomikurma faqtorebma daaCqara urbanizacia; zogierT raionSi ki es

procesebi Senelebuli tempiT mimdinareobda. Ee) momavalSi saqarTveloSi urbanizacia kvlav in-

tensiurad ganviTardeba da qveynis mosaxleobis didi nawili qalaqebSi icxovrebs. Tbilisi kvlav

iqneba urbanizaciis mTavari centri, Tumca aseve did centrebad gadaiqceva qalaqebi: baTumi,

quTaisi, rusTavi.

V –

urbanizaciis xelisSemwyobi faqtorebi problemebi

qveynis ganviTarebis maRali socialur-ekonomikuri done, izrdeba qalaqebis roli da saqalaqo mosaxleobis xvedriTi wili, vrceldeba qalaquri cxovrebis wesi.

imatebs Sida migraciebis done, zogjer adgili aqvs mosaxleobis araTanabar gadanawilebas qveynis SigniT, warmoiSoba qalaquri proble-mebi.

urbanizaciis xelisSemSleli faqtorebi problemebi

qveynis ganviTarebis dabali socialur-ekonomikuri done, zogjer adgili aqvs e. w. fsevdourbanizacias.

didia ganxvaveba saqalaqo da sasoflo mosax-leobis cxovrebis doneebs Soris

Semajamebeli IV

I – marTebulia: 1; 4; 7; 8; 9; 12; 14; 16; 18; 19; 20.

II.

municipalitetimosaxleobis simWidrove,

kaci kv.km

zugdidi 245,9

abaSa 89

martvili 50,7

senaki 100,1

Cxorowyu 48,6

walenjixa 62,1

xobi 62,2

mestia 4,7

III. 1 – a) Sida qarTli; 2 – b) mcxeTa-mTianeTi; 3 – g) aWara.

92

damatebiTi davalebebi Semajamebeli gakveTilisTvis

I. teqstis analizi (gamoiyeneba § 23-Tan)wylis resursebis efeqturi gamoyenebisaTvis dedamiwis udidesi mdinareebi da maTi

auzebi danawevrebulia kaSxlebiT, wyalSemkrebi nagebobebiTa da arxebiT. iqmneba wyal-

sameurneo sistemebi, maTi mSenebloba xangrZlivi da Zviri procesia, magram momavalSi maTi

ekonomikuri efeqturoba Zalzed maRalia.

xelovnurad dagrovili wyali ZiriTadad hidroenergetikasa da soflis meurneobaSi

moixmareba. isini praqtikulad eleqtroenergiis ufaso wyaroebs warmoadgenen. aseve far-

Tod gamoiyeneba rekreaciuli miznebisaTvis, TevzsaWeri meurneobis mosawyobad, dasaxle-

buli punqtebis wyalmomaragebisaTvis.

Tumca, maTi mSenebloba amavdroulad bevr problemas warmoqmnis. xdeba uzarmazari ter-

itoriebis datborva da mosaxleobis iZulebiTi gadasaxleba, icvleba adgilis mikroklimati.

mTian regionSi xelovnurad dagubebuli wylis siRrme ramdenime aseuli metria, vakis

zonaSi ki – sul ramdenime metrs aRwevs. mTebSi datborili teritoriebis farTobebi gac-

ilebiT naklebia, vidre vakis regionSi.

saqarTveloSi arsebuli aseTi wyalsameurneo sistemebis ricxvi 40-ze metia, Tumca maT

dasavleT da aRmosavleT saqarTveloSi gansxvavebuli miznebisTvis iyeneben. mdinareebze

– enguri, rioni, eriswyali, aragvi, iori, cxeniswyali, algeTi da sxv. Seqmnilia wyalsameur-

neo sistemebi da kaskadebi. gali-jvris, Saor-tyibulis, samgoris, Jinvalis.

kiTxvebi:

a) ra ewodeba mdinareebze kaSxlebis saSualebiT xelovnurad dagubebul wyals?

b) hidroenergetikasa da soflis meurneobaSi konkretulad ra mizniT gamoiyeneba

xelovnurad dagubebuli wyali? g) ra Sedegebi SeiZleba mohyves adgilis mikroklima-

tis Secvlas? d) ra miznebiT gamoiyeneba dagubebuli wyali dasavleT da aRmosavleT

saqarTveloSi?

e) miusadage erTmaneTs mdinareebis wyalsameurneo sistemebi da kaskadebi.

II. Tema 2.7. – 2.8. (gamoiyeneba § 16-17-Tan)gaecani Savi zRvis garemoze adamianis zemoqmedebis wyaroebs da gansazRvre maTi savar-

audo Sedegebi.

wyaroebi Sedegebi

mdinareebi

soflis meurneoba

mrewveloba

dasaxlebuli punqtebi

atmosferuli naleqebi

naosnoba

meTevzeoba

navsadgurebi

mineraluri nedleulis mopoveba

napirebis gadarecxva (abrazia)

rekreacia da turizmi

gauwmendavi wylis Cadineba

III. (gamoiyeneba § 19-Tan)

gamoiangariSe soxumSi, TbilisSi, mestiaSi, siRnaRsa da axalqalaqSi: a) wliuri ampli-

tuda; b) saSualo wliuri temperatura; g) sezonebis saSualo temperatura; d) sezonebis

mixedviT temperaturaTa amplituda; e) sezonebis amplitudebs Soris sxvaoba; v) aage tem-

peraturis cvlilebis grafiki.

qalaqi I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

soxumi 6.1 6.7 9.2 12.8 17.2 21.2 24.1 24.5 21.0 17.1 12.0 8.21

Tbilisi 0.9 2.6 6.6 11.9 17.3 21.1 24.4 24.2 19.6 13.8 7.6 2.8

mestia – 6.0 – 4.6 – 0.5 5.2 11.0 14.0 16.4 16.3 12.0 7.1 1.6 – 4.1

siRnaRi 0.2 1.3 4.2 9.9 15.1 19.0 22.3 22.5 17.9 12.4 6.1 2.5

axalqalaqi – 7.2 – 5.4 – 2.0 4.7 10.2 13.2 16.0 16.4 12.4 7.4 1.6 – 4.0

93

IX. Sefaseba

rekomendebuli Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi

პიროვნული განვითარების გეგმის განსაზღვრა და შესრულება

მდგრადი განვითარებაუფრო ხშირად მდგრად განვითარებას განმარტავენ როგორც განვითარებას რომელიც აწმყოს მოთხოვნებს იმგვარად აკმაყოფილებს

რომ მომავალ თაობებს არ ართმევს მოთხოვნათა დაკმაყოფილების შესაძლებლობას

ის ცვლილებათა პროცესია რომელშიც ბუნებრივი რესურსების მოხმარება ინვესტიციები მეცნიერულ ტექნიკური განვითარებაპიროვნების განვითარება და ინსტიტუციური ცვლილებები ურთიერთშეთანხმებულია და ამყარებს ადამიანის მოთხოვნილებებისა დამისწრაფებების დასაკმაყოფილებლად საჭირო აწმყო და სამომავლო პოტენციალს გარკვეულწილად საუბარია ადამიანთა ცხოვრებისხარისხის უზრუნველყოფაზე

თვითმმართველობა და მმართველობათვითმმართველობა და მმართველობა უკავშირდება იმ გადაწყვეტილებებს ინდივიდუალურ ოჯახის თემის ქვეყნის დონეზე

რომლებიც განსაზღვრავს მოლოდინებს ძალაუფლების მინიჭებას ან საქმიანობის კონტროლს ის მოიცავს ინდივიდუალური ანჯგუფური თუ საზოგადოებრივი საქმიანობის მართვის პროცესებისა და ლიდერობის სპეციფიკურ ნაწილს

გეოგრაფიული კვლევაამ მიმართულების მთავარი მიზანია მოზარდმა გააცნობიეროს გეოგრაფიისა და გეოგრაფიული ცოდნის მნიშვნელობა ადამიანის

საქმიანობის სხვადასხვა სფეროსათვის გაეცნოს გეოგრაფიული კვლევების ტრადიციულ აღწერითი შედარებით გეოგრაფიულიკარტოგრაფიული და ახალ მათემატიკური დისტანციური გეოინფორმაციული მეთოდებს შეისწავლოს გეოგრაფიული პროგნოზისა დამოდელირების საკითხები შეძლოს შესაბამის პრობლემასთან დაკავშირებული თეორიული მასალის და წყაროების მოძიება საველეპირობებში ინფორმაციის შეგროვება მასალის ორგანიზება ანალიზი და გეოგრაფიული თემის სტრუქტურის შემუშავება

სამოქალაქო თავდაცვისა და უსაფრთხოების სწავლა სწავლება მიმდინარეობს სამი ძირითადი მიმართულებით პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ყოველდღიურ ცხოვრებაში საგანგებო ვითარებებში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები გადაუდებელი ექიმამდელი დახმარება

ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხეები სხვადასხვაგვარია თავისი წარმოშობის მიზეზების გავრცელებისზემოქმედი ფაქტორების შედეგებისა და შესაბამისი უსაფრთხოების ზომების მიხედვით იმავდროულად ბავშვის ზრდასთან ერთადიცვლება როგორც მასთან დაკავშირებული საფრთხეების ტიპები ისე უსაფრთხოების ზომების დაცვის შესაძლებლობები

მოსწავლესა და სწავლის შედეგზე ორიენტებული საგანმანათლებლო პროცესი ბუნებრივია უნდა ითვალისწინებდეს როგორცსაფრთხეებისა და მასთან გამკლავების ისე ბავშვების ასაკობრივ თავისებურებებს

მნიშვნელოვანია რომ სამოქალაქო თავდაცვისა და უსაფრთხოების საგანმანათლებლო პროგრამა ითვალისწინებდეს მრავალფეროვანშესაძლებლობებს სხვადასხვა მოტივაციისა და შესაძლებლობის მოსწავლეთათვის

ვ შეფასება საზოგადოებრივ მეცნიერებებში

შეფასების კომპონენტები საზოგადოებრივ მეცნიერებებში:

საკლასო სამუშაო

2. საშინაო დავალება 3. შემაჯამებელი დავალება

4. საკლასო სამუშაო

ფასდება შემდეგი ცოდნა8 და უნარები:

1. პრობლემის გააზრება

კომუნიკაცია სწავლა

თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა შემოქმედებითობა დროის ისტორიული გაგება

გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა

ისტორიული კვლევა გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა

8 ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისად

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით:

თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით

დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით

განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით

განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით

დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით

ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით

დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით

ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით

თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით

პრეზენტაციით

დროის ლიმიტის დაცვით

დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით

საშინაო დავალებაფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები

პრობლემის გააზრება ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია სწავლა თანამშრომლობა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა ისტორიული დროის გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა ისტორიულ გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა კრიტიკული აზროვნება

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით წერითი ნამუშევრის შექმნით

შემაჯამებელი შეფასება

ფასდება შემდეგი უნარებიკრიტიკულ პირობებში ტესტი საკონტროლო და სხვა ცოდნისა და უნარ ჩვევების გამომჟღავნება

პრობლემის გააზრება

94

თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა შემოქმედებითობა დროის ისტორიული გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა ისტორიული კვლევა გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა

ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისად

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დროის ლიმიტის დაცვით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით

საშინაო დავალება ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები:

2. პრობლემის გააზრება

ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა

კომუნიკაცია სწავლა

თანამშრომლობა პრობლემის გადაჭრა

შემოქმედებითობა ისტორიული დროის გაგება

გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა

ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა

კრიტიკული აზროვნება

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით:

ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით

მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით

დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით

განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით

დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით

თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით

პრეზენტაციით

დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით

წერითი ნამუშევრის შექმნით

შემაჯამებელი შეფასება9

ფასდება შემდეგი უნარები:

3. კრიტიკულ პირობებში (ტესტი, საკონტროლო და სხვა) ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გამომჟღავნება პრობლემის გააზრება

ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა

კომუნიკაცია ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა

პრობლემის გადაჭრა

შემოქმედებითობა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა

თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა

გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა

კრიტიკული აზროვნება

9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომიისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემებისბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ.

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები საკონტროლო წერა ტესტირება კითხვა პასუხი თემა ესე პრეზენტაცია პროექტი რეფერატი კვლევა დისკუსია დებატები კონფერენცია

მოთხოვნები რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება

შეფასების რუბრიკის ნიმუშები

პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკა

ამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლებამათი ჯამი მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა

მოსწავლის სახელი გვარი

საინტერესო შესავალი პრობლემის იდენტიფიცირება

კვლევების ნაშრომის წარმოჩენის უნარი

შემოქმედებითი უნარი

პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება

თემის გასაგებად წარმოდგენა ლოგიკური ჯაჭვი

საუბარი გამართულობა ტემბრი

95

ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია ისტორიულ გეოგრაფიული კვლევა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა კრიტიკული აზროვნება

შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი დისკუსია ინსცენირება და წერითი ტესტი ნაშრომიისტორიულ გეოგრაფიული თმა ისე შერეული პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა ფორმით სასწავლო თემის თემებისბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები:

საკონტროლო წერა ტესტირება კითხვა-პასუხი

თემა/ესე

პრეზენტაცია პროექტი

რეფერატი

კვლევა დისკუსია/დებატები

კონფერენცია

მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით;

10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე;

მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება.

შეფასების რუბრიკის ნიმუშები:

პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკა

ამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლება მათი ჯამი. მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა.

მოსწავლის სახელი, გვარი

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1

კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1

შემოქმედებითი უნარი 1

პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0

თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0

საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1

თვალსაჩინოებების გამოყენება 0

აუდიტორიასთან კონტაქტი 1

ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1

დროის ლიმიტის დაცვა 0

ჯამი 6

პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკა

მაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა

ელემენტარულიქულა

მისაღებიქულა

ოსტატურიქულა

მიზანი არ არის კარგად გამოკვეთილიბუნდოვანია

ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება კარგად გამოკვეთილი მიზნები,

მარტივად აღსაქმელიორგანიზება სუსტად ორგანიზებული არ არის

იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვირაც აბნევს მკითხველს მსმენელს

გააზრებულიათანმიმდევრულობა ორგანიზებისნიშნებით ზოგი გადასვლა იდეებსშორის არის მარტივი ზოგიგაუგებარი

კარგად ორგანიზებულიფორმატი ლოგიკური გადასვლაერთი იდეიდან მეორეზეორგანიზება ზრდის პროექტისეფექტურობას

შინაარსისკორექტულობა

ხშირად გვხვდება შეუსაბამომცდარი ინფორმაცია

ძირითადად კორექტულიაზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარიინფორმაციით

მთლიანად კორექტულიფაქტები ზუსტი და მკაფიო

ენობრივიგამართულობა

ენობრივად გაუმართავი ხშირიშეცდომებით

ენობრივად გამართული მცირეშეცდომებით

ენობრივად გამართულიადაცულია პუნქტუაციის ნიშნები

კვლევა კვლევა არაეფექტურადაადაგეგმილი გამოყენებულიწყაროები არ არის სანდოანალიზი ზედაპირულია

კვლევა დაგეგმილია მაგრამჯგუფის პოტენციალი მთლიანადარ არის გამოყენებულიშეზღუდული რაოდენობისწყაროებია გამოყენებულიანალიზი მისაღებია

კვლევა არის დაგეგმილიგამოყენებულია არაერთი წყაროდა ანალიზი სიღრმისეულია

თვალსაჩინოებები

თვალსაჩინოებები ხშირადშინაარსთან შეუსაბამოა ან არარის ჯგუფის მიერ შექმნილი

თვალსაჩინოებების კავშირიშინაარსთან ნატელია მაგრამერთფეროვანია

მრავალფეროვანი შინაარსისშესატყვისი აკურატულადშესრულებული

შემოქმედებითობა

მცირე შემოქმედებითი ენერგიისდანახარჯი ჯგუფის მხრიდან

ზოგჯერ ჩანს ჯგუფისორიგინალური აზრები რაცეხმარება პროექტის უკეთწარმოჩენაში

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობასიახლე და თავისებური ხედვარაც პროექტს საინტერესოს ხდის

კავშირებისაგნებთან

არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენციასაგნებში გვხვდება ფაქტებისუზუსტო ინტერპრეტირება

მოსაზრებები დაკავშირებულიაერთი ან ორი საგნიდან მიღებულცოდნასთან

ხდება მთავარი მოსაზრებებისდაკავშირება სხვადასხვასაგნიდან მიღებულ ცოდნასთანრაც მიუთითებს ჯგუფისმრავალი მიმართულებითკომპეტენტურობაზე

დასკვნები არ არის ჩამოყალიბებულიდასკვნები

დასკვნები ჩამოყალიბებულიაკვლევის ადეკვატურად მაგრამ არარის მკაფიო

დასკვნებში არის სიახლეორიგინალობა ლოგიკურიკავშირი იგრძნობა კვლევასთანისინი მკაფიოდააჩამოყალიბებულია

პრეზენტაცია ეფექტურად არ არისწარმოჩენილი პროექტის არსიუჭირს აზრის ჩამოყალიბება დაპასუხების გაცემა არ არისმიზნობრივად გამოყენებულითვალსაჩინოებები

ბუნდოვნად აყალიბებსპროექტის არსს იყენებსთვალსაჩინოებებს პასუხობსშეკითხვების უმეტესობას

ნათლად ჩამოყალიბებულიპროექტის არსი მკაფიომეტყველება აუდიტორიაზეგათვლილი ძირითადი იდეებიაგაშლილი იყენებსთვალსაჩინოებებს და პასუხობსყველა კითხვას

რეფერატის შეფასების რუბრიკა

ამ შემთხვევაში მე და მე კრიტერიუმები ფასდება ქულით ხოლო ყველა დანარჩენი ან ქულით მაქსიმალური ჯამი არის ათიქულა

96

თვალსაჩინოებების გამოყენება

აუდიტორიასთან კონტაქტი

ინფორმაციის ფლობის უნარი ადეკვატური კითხვა პასუხი

დროის ლიმიტის დაცვა

ჯამი



ელემენტარული

1 ქულა მისაღები

2 ქულა ოსტატური

3 ქულა 1.მიზანი არ არის კარგად გამოკვეთილი,

ბუნდოვანია ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება კარგად გამოკვეთილი მიზნები,

მარტივად აღსაქმელი

2.ორგანიზება სუსტად ორგანიზებული, არ არის

იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი,

რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელს

გააზრებულია თანმიმდევრულობა, ორგანიზების

ნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებს

შორის არის მარტივი, ზოგი

გაუგებარი

კარგად ორგანიზებული

ფორმატი, ლოგიკური გადასვლა ერთი იდეიდან მეორეზე,

ორგანიზება ზრდის პროექტის

ეფექტურობას

3.შინაარსის

კორექტულობა ხშირად გვხვდება შეუსაბამო,

მცდარი ინფორმაცია,

ძირითადად კორექტულია, ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარი

ინფორმაციით

მთლიანად კორექტული,

ფაქტები ზუსტი და მკაფიო

4.ენობრივი

გამართულობა ენობრივად გაუმართავი, ხშირი

შეცდომებით

ენობრივად გამართული, მცირე

შეცდომებით

ენობრივად გამართულია, დაცულია პუნქტუაციის ნიშნები

5.კვლევა კვლევა არაეფექტურადაა დაგეგმილი, გამოყენებული

წყაროები არ არის სანდო,

ანალიზი ზედაპირულია

კვლევა დაგეგმილია, მაგრამ

ჯგუფის პოტენციალი მთლიანად

არ არის გამოყენებული,

შეზღუდული რაოდენობის

წყაროებია გამოყენებული,

ანალიზი მისაღებია

კვლევა არის დაგეგმილი,

გამოყენებულია არაერთი წყარო

და ანალიზი სიღრმისეულია

6.თვალსაჩინოებები

თვალსაჩინოებები ხშირად

შინაარსთან შეუსაბამოა, ან არ

არის ჯგუფის მიერ შექმნილი

თვალსაჩინოებების კავშირი

შინაარსთან ნატელია, მაგრამ

ერთფეროვანია,

მრავალფეროვანი, შინაარსის

შესატყვისი, აკურატულად

შესრულებული

7.შემოქმედებითობა

მცირე შემოქმედებითი ენერგიის

დანახარჯი ჯგუფის მხრიდან

ზოგჯერ ჩანს ჯგუფის

ორიგინალური აზრები, რაც

ეხმარება პროექტის უკეთ

წარმოჩენაში

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობა, სიახლე და თავისებური ხედვა, რაც პროექტს საინტერესოს ხდის

8.კავშირები

საგნებთან

არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენცია საგნებში, გვხვდება ფაქტების

უზუსტო ინტერპრეტირება

მოსაზრებები დაკავშირებულია

ერთი ან ორი საგნიდან მიღებულ

ცოდნასთან

ხდება მთავარი მოსაზრებების

დაკავშირება სხვადასხვა საგნიდან მიღებულ ცოდნასთან,

რაც მიუთითებს ჯგუფის

მრავალი მიმართულებით

კომპეტენტურობაზე

9.დასკვნები არ არის ჩამოყალიბებული

დასკვნები

დასკვნები ჩამოყალიბებულია კვლევის ადეკვატურად, მაგრამ არ

არის მკაფიო

დასკვნებში არის სიახლე

(ორიგინალობა), ლოგიკური

კავშირი იგრძნობა კვლევასთან,

ისინი მკაფიოდაა ჩამოყალიბებულია

10.პრეზენტაცია ეფექტურად არ არის

წარმოჩენილი პროექტის არსი,

უჭირს აზრის ჩამოყალიბება და პასუხების გაცემა, არ არის

მიზნობრივად გამოყენებული


ბუნდოვნად აყალიბებს

პროექტის არსს, იყენებს

თვალსაჩინოებებს, პასუხობს

შეკითხვების უმეტესობას

ნათლად ჩამოყალიბებული

პროექტის არსი, მკაფიო

მეტყველება, აუდიტორიაზე

გათვლილი, ძირითადი იდეებია გაშლილი, იყენებს

თვალსაჩინოებებს და პასუხობს

ყველა კითხვას


ამ შემთხვევაში მე და მე კრიტერიუმები ფასდება ქულით ხოლო ყველა დანარჩენი ან ქულით მაქსიმალური ჯამი არის ათიქულა

97

მოსწავლის სახელი, გვარი

1.

1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 1

2.რეფერატის ორგანიზება 1

3.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 2

4.ენობრივი გამართულობა 0

5.კვლევა 2

6.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები 1

7.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 1

8.დასკვნები 1

ჯამი 9

დისკუსიის შეფასების რუბრიკა კონკრეტულ მოსწავლეს თითოეული კრიტერიუმის გასწვრივ ენიჭება შესაბამისი ქულა, ჯამდება ყველა კრიტერიუმში მიღებული

ქულები და იყოფა ექვსზე (გამოითვლება მათი საშუალო არითმეტიკული).

III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა) მოსმენა ყოველთვის უსმენს და

თვალყურს ადევნებს

ორატორს

ხშირად უსმენს და უყურებს


იშვიათად უსმენს და უყურებს


საუბარი მკაფიოდ მეტყველებს და უყურებს მსმენელებს

ძირითადად მეტყველება გასაგებია და უყურებს

მსმენელებს

მეტყველება არამკაფიოა, მსმენელებს უჭირთ გაგება

არავერბალური

კომუნიკაცია შეუძლია ეფექტურად

აღიქვას და გამოიყენოს

არავერბალური

კომუნიკაციის ფორმები

(თვალით, ჟესტებით,

გამომეტყველებით, ხმით)

ხშირად შეუძლია დაამყაროს

არავერბალური კონტაქტი

იშვიათად იყენებს არავერბალურ

კომუნიკაციის ფორმებს

მონაწილეობა უჩვენებს ინტერესს

დისკუსიის თემისადმი

საჭირო კომენტარებითა და აზრების გამოთქმით

ძირითადად გამოხატავს

ინტერესს. კომენტარები და აზრები ყოველთვის არაა თემის შესატყვისი

მცირე ინტერესი აქვს. არ

გამოხატავს ან ვერ უკავშირებს

თავის მოსაზრებებს სადისკუსიო

თემას

კოოპერაცია თანამშრომლობს

თანაკლასელებთან, აცლის

სხვებს აზრის გამოთქმას

და იცავს დისკუსიის

წესებს

ძირითადად თანამშრომლობს

თანაკლასელებთან, ზოგჯერ

ერთვება სხვის საუბარში,

ძირითადად იცავს დისკუსიის

წესებს

იშვიათად თანამშრომლობს და იცავს დისკუსიის წესებს

მოსაზრების

არგუმენტირება მოსაზრება ორიგინალურია და გამყარებულია ფაქტებით, ცნებებით. არის

ლოგიკური კავშირი

საკითხთან

მოსაზრების გასამყარებლად

გამოყენებულია სადავო

ფაქტები და ცნებები

მოსაზრება მოკლებულია ლოგიკურ კავშირს საკითხთან და არ არის გამყარებული ფაქტებით

ისტორიისთვის შესაძლოა მე კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ შესაბამისად მე კრიტერიუმი შეფასდებამაქსიმალური ქულით

შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი ისტორიაში: დაწერეთ თემა : ,,პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა‘’.

ა ჩამოაყალიბეთ კვლევის ძირითადი იდეა თეზისი

თვალსაჩინოებების გამოყენება

აუდიტორიასთან კონტაქტი

ინფორმაციის ფლობის უნარი ადეკვატური კითხვა პასუხი

დროის ლიმიტის დაცვა

ჯამი



ელემენტარულიქულა

მისაღებიქულა

ოსტატურიქულა

მიზანი არ არის კარგად გამოკვეთილიბუნდოვანია

ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება კარგად გამოკვეთილი მიზნებიმარტივად აღსაქმელი

ორგანიზება სუსტად ორგანიზებული არ არისიდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვირაც აბნევს მკითხველს მსმენელს

გააზრებულიათანმიმდევრულობა ორგანიზებისნიშნებით ზოგი გადასვლა იდეებსშორის არის მარტივი ზოგიგაუგებარი

კარგად ორგანიზებულიფორმატი ლოგიკური გადასვლაერთი იდეიდან მეორეზეორგანიზება ზრდის პროექტისეფექტურობას

შინაარსისკორექტულობა

ხშირად გვხვდება შეუსაბამომცდარი ინფორმაცია

ძირითადად კორექტულიაზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარიინფორმაციით

მთლიანად კორექტულიფაქტები ზუსტი და მკაფიო

ენობრივიგამართულობა

ენობრივად გაუმართავი ხშირიშეცდომებით

ენობრივად გამართული მცირეშეცდომებით

ენობრივად გამართულიადაცულია პუნქტუაციის ნიშნები

კვლევა კვლევა არაეფექტურადაადაგეგმილი გამოყენებულიწყაროები არ არის სანდოანალიზი ზედაპირულია

კვლევა დაგეგმილია მაგრამჯგუფის პოტენციალი მთლიანადარ არის გამოყენებულიშეზღუდული რაოდენობისწყაროებია გამოყენებულიანალიზი მისაღებია

კვლევა არის დაგეგმილიგამოყენებულია არაერთი წყაროდა ანალიზი სიღრმისეულია


თვალსაჩინოებები ხშირადშინაარსთან შეუსაბამოა ან არარის ჯგუფის მიერ შექმნილი

თვალსაჩინოებების კავშირიშინაარსთან ნატელია მაგრამერთფეროვანია

მრავალფეროვანი შინაარსისშესატყვისი აკურატულადშესრულებული

შემოქმედებითობა

მცირე შემოქმედებითი ენერგიისდანახარჯი ჯგუფის მხრიდან

ზოგჯერ ჩანს ჯგუფისორიგინალური აზრები რაცეხმარება პროექტის უკეთწარმოჩენაში

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობასიახლე და თავისებური ხედვარაც პროექტს საინტერესოს ხდის

კავშირებისაგნებთან

არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენციასაგნებში გვხვდება ფაქტებისუზუსტო ინტერპრეტირება

მოსაზრებები დაკავშირებულიაერთი ან ორი საგნიდან მიღებულცოდნასთან

ხდება მთავარი მოსაზრებებისდაკავშირება სხვადასხვასაგნიდან მიღებულ ცოდნასთანრაც მიუთითებს ჯგუფისმრავალი მიმართულებითკომპეტენტურობაზე

დასკვნები არ არის ჩამოყალიბებულიდასკვნები

დასკვნები ჩამოყალიბებულიაკვლევის ადეკვატურად მაგრამ არარის მკაფიო

დასკვნებში არის სიახლეორიგინალობა ლოგიკურიკავშირი იგრძნობა კვლევასთანისინი მკაფიოდააჩამოყალიბებულია

პრეზენტაცია ეფექტურად არ არისწარმოჩენილი პროექტის არსიუჭირს აზრის ჩამოყალიბება დაპასუხების გაცემა არ არისმიზნობრივად გამოყენებულითვალსაჩინოებები

ბუნდოვნად აყალიბებსპროექტის არსს იყენებსთვალსაჩინოებებს პასუხობსშეკითხვების უმეტესობას

ნათლად ჩამოყალიბებულიპროექტის არსი მკაფიომეტყველება აუდიტორიაზეგათვლილი ძირითადი იდეებიაგაშლილი იყენებსთვალსაჩინოებებს და პასუხობსყველა კითხვას


ამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათი

ქულა.

98

Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi geografiaSi:warmoadgineT Tema – `kaxeTis kompleqsuri daxasiaTeba~,a) ganixileT Semdegi sakiTxebi: 1) kaxeTis fizikur-geografiuli mdebareoba, 2) bunebrivi resursebi, 3) mosaxleoba (sqesobriv-asakobrivi struqtura, migracia, ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba) 4) ekonomikuri mdgomareoba (meurneo-bis dargebi, transporti).b) imsjeleT da gamoitaneT daskvnebi (mxaris adgili saqarTveloSi da misi ganviTarebis momavali perspeqtivebi).

99

1. rukis kiTxva – wakiTxuli informacia erTi an ramdenime elementisagan Sedgeba.

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba – uWirs adekvaturi monacemebis Segroveba an

misi informacia arasandoa.

3. geografiuli saSualebebis Seqmna – simboloebi ZiriTadad uzustodaa datanili da

informacia ar aris sando. ar aqvs saTauri da legenda.

1. rukis kiTxva – esaWiroeba miTiTebebi, rogor moipovos saWiro informacia, mopove-

buli informacia arasrulia da zogjer uzusto.

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba – ereva saSualebebis Tematuri daniSnuleba.

srulad ver moipovebs da amuSavebs informacias.

3. geografiuli saSualebebis Seqmna – zogi simbolo ar aris saTanado adgilas datani-

li da informacia arazustia, an ar aris srulad aRqmadi. aqvs saTauri, legenda araa

sruli.

1. rukis kiTxva – damoukideblad da srulad moipovebs informacias.

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba – asxvavebs sxvadasxva tipis saSualebebs Tema-

tikis mixedviT da SeuZlia maTgan saWiro informaciis mopoveba. informaciis Seda-

reba, ranJireba da interpretireba teqstad an sxva saSualebad.

3. geografiuli saSualebebis Seqmna – informacia daaqvs saTanado adgilas, simboloe-

bis swori gamoyenebiT, da aqvs saTauri da legendis sxva elementebi. datanili in-

formacia kargad aRqmadia.

nimuSi #1

geografiuli saSualebebis gamoyeneba da Seqmna

elementaruli (14)

saSualo (57)

sanimuSo (810)

nimuSi #2

niSani 1-4 5-7 8-10

damoukideblad da sru-liad moipovebs infor-macias.

asxvavebs sxvadasxva tipis saSualebas Tema -tikis mixedviT da SeuZ lia maTgan saWiro informaciis mopoveba. inofrmaciis Seda reba, ranJireba da inte r pre-tireba teqstad an sxva saSualebad

informacia daaqvs saTa-nado adgilas simbo lo-ebis swori gamo ye nebiT. daaqvs saTauri da lege-ndis sxva elementebi. datanili informacia kargad aRqmadia.

gansazRvravs mTavar sakiTxs, esmis avtoris miznebi, gamoaqvs wya-rodan meoradi info-rmacia.

rukis kiTxva, wyaroze muSaoba

geografiulisaSualebebis gamoyeneba

geografiulisaSualebebisSeqmna

wyaros mTavari sakiTxis (sakiTxe-bi) da avtoris mizne bis gansaz-Rvra

wakiTxuli info rma-cia erTi an ram denime eleme nti-sgan Sedgeba.

uWirs adekvaturi monacemebis Segro veba an misi informacia arasandoa.

simboloebi ZiriTa-dad uzustodaa dat-anili da info rmacia ar aris sa ndo, ara aqvs saTauri da legenda.

ar cdilobs,gansazRvros wyaros mTavari sakiTxi.

esaWiroeba miTiTe-bebi, rogor moipovos saWi ro informacia, mopovebuli infor-macia, arasrulia da zogjer uzusto.

ereva saSualebebis Te maturi daniS-nuleba, srulad ver moipovebs da amuSavebs informa-cias.

zogi simbolo ar aris saTanado adgilas dat-anili da info rmacia arazustia an ar aris sruli, legenda araa sruli.

zogadad aRwers erT-erT sakiTxs, rome-lsac exeba wyaro.

100

Tezisi kargadaaCamoyalibebuli.

Tezisi gamyarebulia argumentebiTa da magaliTebiT .

amomwuravadaa ganxiluli sawi-naaRmdego mosaz-rebis mi ze zebi da axsnilia, Tu ratom aris sa ku Tari Sexedu leba swori.

Tema kargad aris organizebuli: Sesavali aRZravs mkiTxvelis inter-ess, SesavalSive gadmocemulia Tez-isi, aqvs ZiriTadi nawili, romelSic abzacebi kargad aris gamoyofili; aqvs daskvna, romelSic Sejame-bulia Temis Ziri-Tad nawilSi ganxi-luli argumentebi

ar gvxvdeba grama-tikuli Secdomebi; winadadebebi kargad gamarTulia; TiTqmis ar aris pun qtuaciuri Sec-domebi; sityvebi kargad aris SerCe u-li; ar vxvdebiT bevr Jargonsa da xatovan gamoTqmas (Footnotes).

niSani 1-2 3-5 6-7 8-10

Tezisi

Tezis gamyare-ba argumente-biTa damaga-liTebiT

sawinaaRmdego mosazrebis ganxilva

Temisorganizeba

enobrivi mxare

ar aris Tezisi.

ar aris argu-mentebi da mag-aliTebi.

ar aris naxsenebi arc erTi sawina-aR m dego mosaz-reba.

Tema ar arisorganizebuli.

aris Zalian bev-ri gramatikuliSec do ma; winada-debebi xSirad gaumarTavia.

Tezisi aris bundovani.

aris erTi an ori argumenti, ma-gram ver amyare-bsTeziss.

naxsenebia sawina-aRmdego mosaz-reba, magram ar aris axsnili.

Tema organizebu-lia, magram xan-daxan scildeba sakiTxs; xandaxan abzacebi ar aris gamoyofili.

aris gramatikuli Secdomebi; wina-dadebebi zo gjer ar aris kar gad gamarTuli.

Tezisi kargadaa Camoyalibebuli.

aris argumentebi, romlebic amya re-bs Teziss, magram ar aris moyvanili Sesabamisi ma ga-liTebi

ganxilulia sawi-naaRmdego mosa-zrebis mizezebi, magram ar aris ax-snili, Tu ratom aris sakuTa ri Se -xe duleba swori.

Temas aqvs erTma-neTisgan kargad gamijnuli Ses-avali, ZiriTadi na wi li da daskv-na; abzacebi ro-gorc wesi gamo-yofilia.

aris zogierTi gramatikuli Se-cdoma; punqtua-cia ar aris yove-lTvis daculi.

101

argumentirebuli geografiuli Temis Sefasebis cxrili

maswavlebels SeuZlia, Seajamos xuTive kriteriumSi mis mier dawerili qulebi da miRebuli

ricxvi gayos xuTze. am SemTxvevaSi moswavlis naSromi fasdeba miRebuli ricxviT.

maswavlebels niSnis gamoyvanisas aseve SeuZlia, romelime kriteriums an kriteriumebs (mag.:

pirvel, meore da mesame kriteriums) mianiWos meti mniSvneloba.

102

TviTSefaseba

GganmaviTarebeli Sefasebis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia TviTSefaseba.

TviTSefaseba adamianis damokidebulebaa sakuTari Tavis mimarT, romelic pozitiuridan

(maRali TviTSefaseba) meryeobs negatiur TviTSefasebamde (dabali TviTSefaseba).

TviTSefaseba aris procesi, romlis saSulebiTac moswavle erTveba sakuTari swavlis miznebis

Camoyalibebasa da sakuTari swavlis procesis marTvaSi. amisaTvis moswavleebs unda hqondeT

sakuTari naSromebis Sefasebis saSualeba. TviTSefaseba xels uwyobs moswavles gaerkves sakuTar

sust da Zlier mxareebSi da dagegmos Tavisi saqmianoba, rac daexmareba miznebis miRwevaSi.

maswavlebeli moswavleebs sTxovs, rom awarmoon sakuTar saswavlo aqtivobebze Canawerebi,

perioduli werilobiTi Sefasebebi. magaliTad, TviTSefasebis cxrilSi SesaZloa mocemuli iyos

Semdegi punqtebi: (1) ra gavakeTe dRes, (2) ra warmatebiT gavakeTe, (3) visTan erTad vimuSave, (4) ra

gavakeTe kargad, (5) ra minda, rom ukeT gavakeTo da a. S.

TviTSefasebis erT-erTi xerxia agreTve, roca maswavlebeli samuSaos dasrulebis Semdeg

moswavleebs sTxovs, Seamowmon pasuxebi da mTel klass ukiTxavs swor variantebs. moswavleebi

adareben sakuTars. miRebuli Sedegebis safuZvelze moswavleebi akeTeben TviTSefasebas. maswav-

lebeli sTxovs moswavleebs axsnan TavianTi Secdomebis mizezebi.

aseve SesaZlebelia, rom wlis dasawyisSi maswavlebelma moswavleebs sTxovos, dagegmon momaval

semestrSi misaRebi niSani. xdeba realurad miRebuli saboloo niSnisa da dagegmilis Sefaseba.

maswavlebeli moswavleebTan erTad ganixilavs warumateblobis mizezs dasaxuli miznis miuR-

wevlobis SemTxvevaSi.

TviTSefasebis mudmivi warmoeba moswavleebs uyalibebs Secdomis mimarT swor damokidebule-

bas. moswavle xvdeba, rom mxolod Secdomis gamosworebiT aris SesaZlebeli misi TviTganviTareba.

moswavleTa TviTSefasebisTvis SesaZlebelia kiTxvaris an cxrilis gamoyeneba;

TviTSefasebis kiTxvari:

1. rogor Seafasebdi gakveTilze sakuTar muSaobas – 0-dan 10 qulamde;

2. ra miRwevebi gaqvs swavlis procesSi da rogor miaRwie mas?

3. ra xarvezebi gaqvs swavlis procesSi da rogor apireb maT gamosworebas?

4. rogoria Seni aqtiuroba gakveTilze?

5. ramdenjer ar Seasrule saSinao davaleba?

6. TanamSromlob Tu ara TanaklaselebTan, maswavleblebTan da rogor gexmareba es urTierToba

swavlis procesSi?

7. ras uTmob ZiriTad dros gakveTilze?

a) maswavleblis saubris mosmenas;

b) msjelobas, diskusias;

g) jgufebSi muSaobas;

d) kiTxvas:

e) wignsa da samuSao rveulSi mocemuli savarjiSoebis Sesrulebas;

v) sxva saqmianobas.

moswavleebs aseve SeiZleba SevavsebinoT kiTxvari Catarebuli gakveTilis Sesaxeb, romelic

amave dros maswavleblisTvis mniSvnelovani indikatori iqneba momavali muSaobis dagegmvisas:

kiTxva ki ara miWirs Sefaseba

gakveTili iyo kargad organizebuli

gamoyenebuli masala iyo saintereso

gakveTili iyo saintereso masSi gamoyenebuli

damatebiTi masaliT

maswavlebeli iyo moswavleze orientirebuli

maswavleblis Sefaseba iyo samarTliani

maswavlebeli iyo mkacri, ramac xeli SemiSala

gakveTilis Temis SeswavlaSi

gakveTils maRal Sefasebas vaZlev

ris gamosworebas isurvebdi momdevno gakveTileb

ze (mokle komentari)

103

yvela pedagogisTvis kargad aris cnobili, rom warmatebis misaRwevad mxolod specialuri

codna ar aris sakmarisi. cnobilia isic, rom yoveli gakveTilis msvlelobis Tu moswavlesTan

urTierTobis nebismier, umniSvnelo epizodSic ki, maswavlebels moeTxoveba didi ostatoba.

magram swavlisa da aRzrdis mravalwaxnagovan da urTules procesSi maswavleblis qmedebis,

ganwyobis, moswavlis mimarT damokidebulebis, individualuri midgomisa da urTierTkavSiris

damyarebis formaluri wesiT gaanalizeba naklebad efeqturi da Sedegis momtania. albaT TviT

maswavlebelze ukeT veravin SeZlebs susti da Zlieri mxareebis, xarvezebis an, piriqiT, warmate-

bulobis gaanalizebas. viciT, rom sakuTari xedviT da Sefasebis gansxvavebuli kriteriumiT

bevr specialists ucdia amgvari analizis gakeTeba. mravali praqtikosi pedagogic ara erTxel

dafiqrebula amis Taobaze. rodesac erT-erT sakmao gamocdilebis mqone maswavlebels mivmarTeT

pedagogis saqmianobis analizisa da Sefasebis SesaZlo kriteriumebis Taobaze ganmartebisTvis,

man ase gvipasuxa:

`pedagogis Sromisa da warmatebulobis Sefasebis yvelaze obieqtur kriteriumad albaT rea-

luri Sedegi unda miviCnioT da is ara mxolod dRevandeli gakveTilis SedegSi unda davinaxoT.

mravali wlis Semdeg es Sedegi ufro TvalnaTliv gamoCndeba da an siamayes da bednierebas mog-

gvris, an guls gatkens~.

GgTavazobT kiTxvars maswavlebelTaTvis, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas pedagogis

warmatebulobis TviTanalizisa da TviTSefasebisTvis.

CamoTvlil mosazrebebs upasuxeT: `diax~ an àra~, amis Semdeg kvlav daubrundiT TiToeul

punqts, gaaanalizeT Tqvenive Sefaseba, ipoveT TqvenTvis problematuri aspeqtebi da gaakeTeT

daskvnebi:

1. bavSvebi didi siamovnebiT ismenen Cems monayols.

2. miyvars codnis mudmivi Sevseba da ganaxleba.

3. adamianebis mimarT var yuradRebiani.

4. sakuTar Tavs vgrZnob bednier, mxiarul adamianad.

5. ar miCndeba Sinagani dabrkoleba, skolaSi bavSvebTan didi xniT darCena saWiro Tu

gaxda.

6. didi siamovnebiT viReb monawileobas saskolo musikalur saRamoebSi.

7. ar viRlebi bavSvebTan xangrZlivi urTierTobisgan, isini muxts mmateben, maTTan

yofna saintereso da saxalisoa.

8. miyvars sagani, romelsac vaswavli. didi gulmodginebiT vagroveb masalas, romelic

damexmareba muSaobaSi.

9. yovelTvis vcdilob, bavSvebSi davinaxo da ganvaviTaro yvelaze Rirebuli da

warmatebis momtani Tvisebebi.

10. yovelTvis vecdebi, TiToeul bavSvs moveqce pativiscemiT, ar ganvasxvavo erTmane

Tisgan da calkeulebis mimarT ar gamoviCino negatiuri damokidebuleba.

11. momdevno gakveTilisTvis saxlSi momzadeba CemSi ar iwvevs nerviulobas. yovel

dRiurad amis keTebis survili ar miqreba.

12. me ar vvardebi frustraciaSi, Tu xelmZRvanelebi eswrebian Cems gakveTilebs.

SemiZlia rCevis mosmena an naklovanebis Taobaze mocemuli rekomendaciis gaziareba da

daskvnis gamotana.

13. myofnis Sinagani Zala imisaTvis, rom gawonasworebulad da keTilmosurneobiT

moveqce axlobel adamianebs da rac ginda moxdes skolaSi, javrs ar viyri sakuTar Svileb

ze.

14. Zalian miyvars sagani, romelsac vaswavli, fsiqologiuri, pedagogiuri, specia

luri literaturis, agreTve memuarebis, msoflio klasikis kiTxva.

15. araferi maxarebs ise, rogorc kargi, mravalferovani musika.

16. Semwevs unari kviris ganmavlobaSi SevinarCuno da gavanawilo sakuTari Zalebi.

17. didi siamovnebiT vakeTeb fizikur varjiSebs.

18. ar miyvars monotonuri, erTferovani saqmis keTeba.

19. sakuTari sixalisiT, sixaruliT, SeupovrobiT da dainteresebulebis piradi

ma galiTiT me SemiZlia saqmeSi Cavaba yvela moswavle.

104

20. moswavleebTan erTad yovelTvis vigoneb rame axals, sainteresos. amitom isini ar

meSvebian gagrZelebis moTxovniT.

21. bavSvebTan erTad davdivar laSqrobaSi, vdgam speqtaklebs, aRvniSnavT dabadebis

dReebs.

22. ivlisis TveSi ukve moviwyen xolme, velodebi seqtembris mosvlas da moswavleebTan

Sexvedras.

23. yofil moswavleebs Zalian vuyvarvar, yovelTvis uxariaT Sexvedra, mommarTaven

da madlierebiT iReben rCevas.

24. Cemi msoflmxedvelobisa da msoflSegrZnebis safuZvelSi devs bedniereba da sixa

ruli.

25. yvela gakveTilze vcdilob, moviZio urTierTobis axali nakadulebi, gzebi,

bilikebi.

26. diferencirebuli midgoma CemTvis niSnavs, gavugo TiToeul moswavles, mis Sesaxeb

vicode rac SeiZleba meti, mqondes gansakuTrebuli da sando urTierTobebi, vexmarebode

cxovrebiseuli arCevanis gakeTebaSi, winsvlisken moZraobaSi.

27. vcdilob, adamianze arasdros vilaparako cudad.

28. me miyvars mimowera Cems moswavleebTan.

29. bevri saintereso ram vici Cems ojaxze.

30. keTilmosurne damokidebuleba maqvs Cemi skolis mimarT da xSirad vyvebi mis miR

wevasa da upiratesobaze.

31. dadebiTi damokidebuleba maqvs skolaSi moswavleTa stimulirebis mimarT,

SemiZlia davinaxo bavSvebis warmatebebi da wavaxaliso isini.

32. Zalian vRelav, rodesac vatareb Ria gakveTils, magram misi dasrulebis Semdeg

ganvicdi kmayofilebis grZnobas.

33. me pativs vcem Cems kolegebs.

34. vcdilob viyo gulaxdili, magram:

• yovelTvis vambob simarTles;

• mxolod nawilobriv vambob simarTles.

35. me pativs vcem TiToeuli bavSvis interess, mis individualur da bavSvTa koleq

tivis azrs.

36. arasodes davcini bavSvebs.

37. keTilsindisierad vasruleb administraciis davalebas.

38. garda skolisa, maqvs sxva mdgradi SemoqmedebiTi interesebi.

39. miyvars kargad Cacma.

40. TviTganaTleba Cemi Zlieri mxarea.

41. Semwevs unari, gamovkveTo da konkretulad davsaxo mizani.

42. saerTo saqmianobas me vgegmav bavSvebTan erTad.

43. SemiZlia Sevqmna iseTi pirobebi, rom bavSvi gaTavisufldes kompleqsebisgan da

gamoavlinos sakuTari niWi da unari.

105

XI. damatebiTi masalebi

mzis energia adamianis samsaxurSi

mzis energiis gamoyenebis problema didi xania dgas mecnierebis winaSe, radganac mze

ener giis dauSreteli wyaroa.

rodesac dasavleTis bevr qveyanaSi energetikulma krizisma ifeTqa, kacobriobam pir-

velad igrZno, rom wiaRiseuli saTbobis maragi amouwuravi rodia da saWiroa energiis

axali wyaroebis Zebna. amasTan erTad, ukanasknel wlebSi Zalze gamwvavda sakiTxi garemos

dacvis Sesaxeb. mecnierebma gamoTqves azri bunebis mosalodneli katastrofis safrTxis

Sesaxeb. am varaudis safuZveli isaa, rom miwis wiaRidan mopovebuli saTbobis wvis Sedegad

atmosferoSi naxSirorJangis koncentracia (dagroveba) TandaTan izrdeba, ramac SeiZle-

ba gamoiw vios saerTo daTboba da polaruli yinulis gadnoba. warmoiSva meore varaudic:

warmoebis, transportis, energetikuli danadgarebisa da dedamiwis qanebis gamofitviT

gamowveuli mtvris myari nawilakebis raodenobrivi zrda atmosferoSi Seamcirebs dedam-

iwis zedapiramde miRweuli mzis energiis raodenobas. Tu dedamiwis temperatura Seicv-

leba Tundac 10-iT, es sruliad sakmarisi iqneba dedamiwis zedapirze izoTermebis (haeris

erTnairi saSualo temperaturis adgilTa SemaerTebeli xazebi rukaze) 260 kilometriT

gadasaadgileblad. Seicvleba raionebis ganeduri mdebareoba. amitom kacobriobis winaSe

dadga mzis energiis gamoyenebis sakiTxi. igi energiis uaRresad sufTa saxes warmoadgens.

misi gamoyenebiT garemo ar gaWuWyiandeba da Cveni planetis siTburi balansi ar dairRveva.

mzis energiis wyaro praqtikulad amouwuravia. dedamiwa iRebs udidesi simZlavris sxi-

vur nakads. ase magaliTad, dedamiwa erT wamSi mzisgan iRebs 1,76-1024 herc energias. es ener-

gia siTbod rom gveqcia, gautoldeboda 12 000 milion t. qvanaxSiris wvis Sedegad gamoyofil

siTbos raodenobas. amdenad, am kolosaluri energiis Tundac mcire nawilis praqtikul

gamoyenebas udidesi saxalxo sameurneo mniSvneloba aqvs. arada, mzis yoveli gamouyenebeli

sxivi dakargulia.

mzis energiis gamoyeneba warmoebs specialuri danadgarebiT – helioaparatebiT.

helioaparatebis gamoyeneba ki SesaZlebelia saxalxo meurneobis mraval dargSi: gaTbobi-

saTvis, cxeli wylis momaragebisaTvis, haeris kondicirebisa (sawarmoo da sazogadoebriv

sadgomebSi garkveuli klimaturi pirobebis dacva) da soflis meurneobaSi produqtebis

SrobisaTvis – wylis gasamtknareblad da a.S.

cxelwyalmomaragebis sistemam mzis brtyeli koleqtorebis safuZvelze farTo gavr-

celeba pova israelSi, avstraliaSi, iaponiaSi, samxreT amerikasa da aSS-Si. evropaSi moq-

medebs sakmaod didi eqsperimentuli danadgarebi saxlebis gaTbobisaTvis, wylis SeTbobisa

da sacurao auzebisaTvis. mzis gaTbobis kargad daproeqtebul sistemas SeuZlia daakmayo-

filos Tboenergiis wliuri moTxovnilebis 50-70 procenti.

safrangeTSi mzis energiam gansakuTrebiT farTo gamoyeneba pova cxelwyalmomaragebis

sistemaSi.

araxelsayreli klimaturi pirobebis miuxedavad, mzis energiis gamoyenebis probleme-

biT dainteresdnen germaniis federaciul respublikaSi. q. kiolnSi 1977 wlidan muSaobs Ria

sacurao auzi, romlis gaTbobis da cxeli wyliT momaragebis sistema mzis energias iyenebs.

aq dadgmulia evropaSi yvelaze didi farTobis (1500 kvadratuli metri) mqone mzis koleq-

tori.

mzis energiam farTo gamoyeneba pova rogorc energetikaSi, ise soflis meurneobaSi. ka-

liforniis (aSS) StatSi aSenda eqsperimentuli Tboeleqtro-centrali, romelic muSaobs

mzis energiiT. sadgurze dayenebuli 1500 sarke koncentracias ukeTebs mzis sxivebs 86 met-

rian cilindrul koSkze. iq ki Tboenergia orTqlis turbiniT eleqtroenergiad gardaiqm-

neba. yirimSi funqcionirebs mzeze momuSave eleqtrosadguri, romlis simZlavre 5 mg kvt-ia

da wliurad 5,8 milion kilovatsaaTY eleqtroenergias gamoimuSavebs. winaswari monacemebiT

igi mogvcems 2000 tps-is (tona pirobiTi saTbobi) ekonomias. sazRvargareTis praqtikidan

cnobilia, rom mzis samtknareblebi farTod gamoiyeneba avstraliasa da saberZneTSi, ege-

osis zRvis kunZulebze. maTi mwarmoebluroba ayvanilia 17-20 aTas litramde dRe-RameSi.

mzis energia farTod gamoiyeneba medicinaSi. cnobilia mzis samkurnalo refleqtorebi,

106

romlebic patara sarkeebisgan Sedgeba da romelTagan areklili mzis aTinaTebi Tavmoyril-

ia erT adgilze. Zlier koncentrirebuli (mogroveba, Tavmoyra) mzis sinaTlis mokle im-

pulsebi efeqturia sxvadasxva daavadebis samkurnalod. am aparatis avtorma zuxSanma am me-

Todis moqmedeba Tavdapirvelad ixvebis kvercxebis winainkubaciur dasxivebisa da simindis

Teslis gasaTbobad gamoiyena. wiwilebis wona 10,5 proceniT gaizarda, simindis mosavalma ki

12-15 procentiT moimata. bostneuli kulturebis Teslis dasxivebisas mosavali matulobs

20-30 procentiT, bambisa 7-10 procentiT, amasTan erTad umjobesdeba mosavlis xarisxic,

izrdeba maTSi cilebis, Saqris, aminomJavebis da a. S. Semadgenloba.

mzis energia farTod gamoiyeneba agreTve sayofacxovrebo saWiroebisaTvis. safrangeT-

Si, espaneTis sazRvarTan, odeios raionSi Seqmnes axali Rumeli, romelzec damagrebulia 50

metri diametris mqone paraboluri sarke. igi damzadebulia 8000 ovaluri sarkisagan. es gi-

ganturi sistema uzrunvelyofs 1200 kvt simZlavres.

Cvens qveyanaSi mzis sxivebis – rogorc energetikuli wyaros mizandasaxuli gamoyenebis

cdebi 1950 wlidan daiwyo. kvleviT miRebulia bevri saintereso ASedegi, magram maTi praq-

tikaSi ganxorcieleba, faqtobrivad, kus nabijebiT miiwevs win, radgan yvela samuSaos Ses-

ruleba dakavSirebulia ZviradRirebuli mzis koleqtorebis damzadebasTan.

amJamad, damzadebulia da moqmedebs TeleTis sarZeve kompleqsSi mzis energiaze

momuSave maRalefeqturi kombinirebuli eleqtrosaxurebeli danadgarebi, oqroyanaSi

aages sasoflo tipis sacdeli erTsarTuliani saxli, romlis Tbomomarageba xorcieldeba

mzis energiiT.

radganac Cveni qveyana Tavisi ganeduri mdgomareobis gamo mzis energiiT erT-erTi mdi-

dari mxarea, sxvadasxva qveynis umetes raionebSi mzis wliuri naTebis xangrZlivoba sakmaod

didia da udris 200-dan 250 dRemde, miT ufro Rirs fiqri mis maqsimalurad gamoyenebaze,

rac kidev ufro gaamdidrebs qveynis energetikul balanss.

tbebis dedofali

riwis tbis Crdilo-dasavleTiT xmeleTSi sakmaod Rrmad SeWrili ube mdebareobs. am

ubeSi riwis mexuTe Senakadi Caedineba. tbis eqvsi Senakadidan yvelaze grZeli da wyalux-

via mdinare laSifse. laSifses auzSi mdebareobs silamaziTa da mineraluri wylebiT cno-

bili kurorti avadxara. Tvalwarmtacia laSifses xeoba. mis saTaveSi ramdenime firuzis-

feri myin varuli warmoSobis tbaa. mdinare avadxaras erT-erT Senakads – gzignas – sakmaod

mozrdili da gemrieli kalmaxiT cnobili, Rrma mzis tba asazrdoebs.

riwis warmoSobis Sesaxeb mravali legenda Tu Tqmuleba arsebobs. erT-erTi aseTia:

mdinare laSifses xeobaSi qvrivi qali ricxa cxovrobda. erT mSvenier dRes ricxa wavida Ta-

vadTan bavSvebisaTvis puris saTxovnelad, magram Tavadma ricxa upurod gamoistumra. maSin

ise xmamaRla dawyevla ricxam Tavadi, rom iqve mdebare fSegiSxas mTa orad gaiyo. naxevari

Camoiqca da Tavadi Tavisi kar-midamoTi qveS Caitana. nazvavma mdinare laSifses gza gadau-

Roba, Seaguba igi da gaCnda tba.

sxva legendebic analogiuria da maTSi fSegiSxas Camongrevazea laparaki. ukanasknelma

samecniero eqspediciam, romelmac tbis warmoSobis Sesaxeb xalxuri legendis simarTle

daamtkica, gansazRvra misi asaki. igi daaxloebiT 300 wlisaa. Tavis warmoSobas tba Zlier

miwisZvras unda umadlodes, romlis Sedegadac Camoiqca mTa fSegiSxa. Camoqcevis Sedegad

warmoSobilma lodebma mdinare laSifses xeobamde miaRwia da 100 metrze maRali kaSxliT

gadaRoba igi. mTis Camoqcevas, miwisZvris garda, imanac Seuwyo xeli, rom fSegiSxas kirqvi-

ani masivi dacxriluli iyo napralebiTa da karstuli siRruveebiT, romelTa warmoSoba

kirqvebSi dResac intensiurad mimdinareobs. kirqvebisagan agebuli mTis analogiuri Camo-

qceva am ramdenime aTeuli wlis winaTac moxda, ris Sedegad warmoiSva amtyelis tba (1891 w.).

riwis tbis sigrZea 2,5 kilometri, sigane 270 metridan 670 metramde, siRrmiT ver Seedreba

verc vrceli faravani da verc boboqari tabawyuri, verc yelis tba da verc riwis umcrosi

Zma – amtyeli. civi wylebi SeaqvT tbaSi mis Senakadebs, magram wylis zedapiri zafxulSi 18-

20 gradusamde mainc Tbeba, siRrmeSi ki temperatura swrafad ecema da fskeris maxloblad

4,5-5 gradusamde Camodis. civi wylis gamo uyvars igi forejebian kalmaxs, romelic tbaSic

da mis SenakadebSic sakmaod bevria. sxva Tevzs aq verc naxavT.

riwis tba zRvis donidan 884 metrze mdebareobs. misgan gamoedineba mdinare iufSara,

107

romelic naxevari kilometris Semdeg dedamiwis wiaRSi ikargeba da ori kilometris gavlis

Semdeg isev zedapirze amodis da mdinare bzifs uerTdeba.

riwas, rogorc silamaziT, ise turistebis raodenobiT msoflioSi badali ara hyavs. yo-

velwliurad mas or milionze meti turisti stumrobs.

stiqiuri zarali

stiqiuri ubedurebiT gamowveuli msoflio ekonomikuri zarali yovelwliurad daax-

loebiT 30 miliard dolars Seadgens. aqedan 20 miliardi uSualod danakargze modis, 10

miliardi ki stiqiuri ubedurebebiT gamowveuli zaralis gadasafaravi xarjebia. kacobri-

obisaTvis yvelaze didi zianis motana SeuZlia wyaldidobebs (40 %), tropikul ciklonebs

(20 %), miwisZvrebs (15 %), gvalvas (15 %). garda amisa, aranakleb ziansa da adamianTa mraval-

ricxovan msxverpls iwvevs grigali, yinvebi, didTovloba, mewyeri, zvavi.

gambuzia – koRos Tevzi

am patara, TiTisodena Tevzs SesaniSnavi mada aqvs – igi erT dReSi koRo anofelesis aT-

eulobiT matls miirTmevs. amitomac, amerikis SeerTebul StatebSi gambuzias ̀ koRos Tevzi~

Searqves. igi TiTqmis warmoudgenel adgilebSi binadrobs: gvirabebSi, migdebul sacurao

adgilebSi, TxrilebSi, brinjaos plantaciebSi da miwisqveSa komunikaciebSic ki.

am Tevzs koRoebTan sabrZolvelad jer kidev Cveni saukunis dasawyisSi iyenebdnen. gam-

buziam bevri kargi saqme gaakeTa: igi daexmara xalxs yviTeli cieb-cxelebis epidemiasTan

brZolaSi.

XX s-is ormocian wlebSi, roca gamoCnda iafi da Tavdapirvelad Zalze efeqturi qimiu-

ri Sxamebi, gambuziam ukana planze gadainacvla. magram ukve samocdaaTian wlebSi, rodesac

mTel dedamiwas SxamqimikatebiT mowamvlis saSiSroeba Seeqmna, gambuzia isev gaixsenes da

misi farTod gamoyeneba daiwyes, gansakuTrebiT kaliforniaSi, sadac man qimiuri prepa-

ratebis ori mesamedi Secvala.

gambuzia Zalze gamZlea da swrafad mravldeba. igi yovel sam kviraSi erTxel 200 lifsi-

tas iZleva. mas SeuZlia icxovros dabinZurebul wyalSic ki da wylis temperaturis cvale-

badobasac advilad egueba.

saqarTveloSi gambuzia kubidan Semoiyvanes da dasavleT saqarTveloSi moamravles daa-

vadeba malariis gadamtani koRos – anofelesis gasanadgureblad.

saqarTvelos daculi teritoriebi

dRevandeli nakrZalebis Tu erovnuli parkebis prototipebi Soreul istoriul epo-

qebSic arsebobda. uZveles xelnawerebSi daculia cnobebi Zveli babilonis, indoeTis, sab-

erZneTis `sakulto narkZalebis~ Sesaxeb. herodotes mixedviT, Zvel egvipteSi arsebobda

wyalsatevebi wminda cxovelebisaTvis da maT xelmyofs mkacri sasjeli moeloda. ikrZa-

leboda wminda yvavilebis mowyveta, wminda tyeebSi fexis Sedgmac ki. Cvens qveyanaSi dRemde

Semonaxulia e.w. xatis tyeebi.

Sua saukuneebSi nakrZalebi ZiriTadad samonadireo faunis SenarCunebis mizniT iqmne-

boda. XVI-XVIII ss-Si evropaSi daculi tyis 300-mde ubani arsebobda. maTi umetesoba mefeTa

da feodalTa sakuTreba iyo. zogierTi nakrZali, mewyersaSiSroebis Tavidan asacilebla-

dac arsebobda.

mxolod XIX s-is miwuruls, roca adamianma gaiazra misi sameurneo saqmianobis Sedegad

cxovelTa da mcenareTa sxvadasxva saxeobebis gadaSenebis katastrofuli siswrafe, daiwyo

zrunva SedarebiT xeluxlebeli bunebrivi raionebis SesanarCuneblad.

1872 wels aSS-is kongresis gadawyvetilebiT daarsda msoflioSi pirveli – ielous-

tounis erovnuli parki, ris Semdegac daculma teritoriebma SeiZines erovnuli, saxelmwi-

foebrivi mniSvneloba. XX s-is 20-ian wlebSi msoflioSi sul 19 erovnuli parki arsebobda.

isini erTi mxriv bunebis dacvis, xolo meore mxriv bunebiT `tkbobis~, mis wiaRSi dasvenebis

mizniT iqmneboda, rogorc es aRniSnuli iyo ieloustounis parkis daarsebisadmi miZRvnil

deklaraciaSi. Semdeg wlebSi daculi teritoriebis erovnuli sistemebis Seqmnas da gafar-

Toebas gansakuTrebiT Seuwyo xeli bunebis dacvis saerTaSoriso sazogadoebrivi orga-

nizaciebis Seqmnam. erT-erTi maTgania bunebis dacvis msoflio fondi (WWF).

108

XX s-is miwuruls daZabulma ekologiurma situaciam gamoiwvia samecniero interesis

gamZafreba bunebis xeluxlebeli, ̀ etalonuri~ teritoriebis mimarT. Cvens epoqaSi daculi

teritoriebi farTomasStabiani samecniero kvlevebis arenas warmoadgens, amasTan, mniSv-

nelovan rols asrulebs msoflio ekonomikaSi. sxvadasxva gamoTvlebiT, maT amJamad xme-

leTis 1,6-2,0% uWiravT.

saqarTveloSi bunebis dacvis tradiciebs mravalsaukunovani istoria aqvs. Zvel qar-

Tul xelnawerebSi saintereso cnobebia Semonaxuli bunebis calkeuli obieqtebis samarT-

lebrivi dacvis Sesaxeb. Tamar mefis sigelebSi moxseniebuli `tyis mcvelni~, msgavsi Tanam-

debobis arsebobis Sesaxeb gvamcnobs xelmwifis karis garigebac (XIV saukune).

vaxtan I-is dros arsebobda e.w. yoruRebu, anu ama Tu im mizniT daculi teritoriebi –

`sanadiro alagebi~. aseT adgilebSi akrZaluli iyo xis Wra, frinvelebis, gansakuTrebiT

ki ,mtacebelTa budeebis moSla, nadiroba. ioane bagrationis sjuldebaSi (qarTl-kaxeTis

samefos saxelmwifoebrivi reformebis proeqti, XVIII saukune) vkiTxulobT: àgreTve iyos

sanadiroTa tyeTa da mindorTa ufrosi kaci. samefo sanadiroebi adgilni amas ebaros. uami-

sod vervin inadirebdis iqi...~

saqarTveloSi pirveli nakrZali, am sityvis Tanamedrove gagebiT, 1912 wels daarsda la-

godexSi. 1950 wlamde nakrZalebis raodenoba sakmaod gaizarda. Semdeg ki maT, SeiZleba iTq-

vas, sakmaod dramatuli bedi moelodaT: 1951 wels gaauqmes saqarTveloSi arsebuli yvela

nakrZali. `represias~ mxolod erTi – lagodexis nakrZali gadaurCa. 1957-59 wlebSi isini

TandaTan aRadgines, magram 1961 wels kvlav moxda zogierTi maTganis likvidacia. Telavi-

yvarlis (9800 ha), tyibulis wablis (1400 ha), Tafaravnis (2400 ha), naRvarevis (300 ha), pontos

muxisa da kidev ramdenime nakrZali aRudgeneli darCa, xolo sxvebi TandaTan kvlav Seiqmna

1966 da 1976 wlebSi.

saqarTveloSi amJamad 16 nakrZali, 2 erovnuli parki, 6 aRkveTili da 2 mravalmxrivi

gamoyenebis teritoria arsebobs. TiToeul maTganSi Taviseburi bunebrivi landSaftia

daculi, romelTa mTlianobisa da TviTmyofadobis SenarCunebas didi mecnieruli, sagan-

manaTleblo da praqtikuli miznebi aqvs.

1990 wlidan bunebis dacvis msoflio fondis (WWF) xelSewyobiT saqarTveloSi mimdin-

areobs daculi teritoriebis axali sistemis Camoyalibeba. qveyanaSi daculi teritoriebis

arsebobis samarTlebriv safuZvels warmoadgens saqarTvelos parlamentis mier 1996 wels

miRebuli kanoni `daculi teritoriebis sistemis Sesaxeb~.

magram, bunebrivia, Cndeba kiTxva: social-ekonomikur krizisSi myofi qveynisaTvis zed-

meti fufuneba xom ar aris axali daculi teritoriebis Seqmnaze fiqri? daculi terito-

riebis organizeba xom ar Seamcirebs qveynis ekonomikur potencials?

axali tipis daculi teritoriebis (erovnuli parkebis) daarseba niSnavs ara mis

amoRebas sameurneo gamoyenebis sferodan, aramed am teritoriaze arsebuli bunebrivi

resursebis tradiciuli, utilitaruli gamoyenebis SezRudvas. xdeba bunebaTsargeblo-

bis formebis arsebiTi cvlileba. es ubani erTveba axal, gansakuTrebul sameurneo ciklSi,

social-ekonomikuri TvalsazrisiT, gacilebiT ufro rentabelurSi, vidre tradiciuli

meurneobaa, radgan uzrunvelyofs mdgrad ekonomikur ganviTarebas. kapitaldabandebebis

done aseT ubnebSi sakmaod mcirea, xolo miRebuli efeqti friad mniSvnelovani. erovnul

parkSi nakrZalisagan gansxvavebiT, garemos dacva-SenarCunebasTan erTad, didi mniSvneloba

eniWeba turizmisa da rekreaciis ganviTareba amaRlebs mxaris prestiJs, xels uwyobs adg-

ilobrivi mosaxleobisaTvis saintereso da momgebiani dargebis ganviTarebas, qmnis sazoga-

doebis yvela wevris gaaqtiurebisa da TviTgamovlenis SesaZleblobas.

saTuTi, frTxili bunebaTsargebloba aranakleb rTulia, vidre meurneobis romelime

dargis warmatebiT gaZRola, magram amasTanave Zalian momgebianicaa. magaliTad, bunebis

wiaRSi dasvenebis organizacia mravali qveynis ekonomikis erT-erT mTavar mimarTulebad

iqca. es dargi gansakuTrebiT mniSvnelovania ganviTarebadi qveynebisaTvis, sadac Semosa-

vali saerTaSoriso turizmidan erovnuli biujetis mniSvnelovan nawils Seadgens. amitom

msoflios mraval qveyanaSi ama Tu im raionis ekonomikuri potencialis Sefasebisas ukve

didi mniSvneloba eniWeba mimzidvelobis maCvenebels anu veluri landSaftebisa da isto-

riuli RirsSesaniSnaobebis arsebobas.

ekosistemebis SefasebiT, amerikaSi erovnuli parkis organizebisaTvis daxarjul yo-

109

vel 1 dolars 10-15 dolari mogeba moaqvs.

`Cvens qveyanaSi mopovebuli almasebi mxolod pirobiTi faseulobebia, xolo terito-

riebi, sadac veluri bunebaa SemorCenili, Cveni WeSmariti ganZia~, – ase miaCniaT samxreT

afrikis respublikaSi da arcTu usafuZvlod. iq arsebul 17 erovnul parks qveynisaTvis

yovelwliurad milionobiT Semosavali moaqvs. iaponelma specialistebma Seiswavles ra zo-

gierTi tyis masivi, gamoitanes daskvna, rom maTi gamoyeneba rekreaciis mizniT 6-jer ufro

momgebiani iqneba, vidre moWra da masalad gayidva. aSS-Si analogiuri gamoTvlebi Caatares

makedoniis tye-parkisaTvis (virjiniis Stati). upiratesoba, ra Tqma unda, rekreacias miani-

Wes, radgan mas 15-jer meti mogebis motana SeeZlo.

arsebobs sxva monacemebic daculi teritoriebis ekonomikuri efeqturobis Se saxeb,

romlebic tyeebis udides wyalgamwmend, niadagdamcav da klimatis maregulirebel

rols asaxaven. magaliTad, zogierTi amerikeli mkvlevari, 1 heqtari farTofoTlova-

ni tyis haeris gamwmend rols weliwadSi 25 800 dolarad afasebs. erTi xis dReRamuri

aorTqlebisas STainTqmeba 250 aTasi kkal siTbo, rac ekvivalenturia 10 kondicioneris

muSaobisa 20 saaTis ganmavlobaSi. 1 heqtari tyis wyalgamwmendi funqcia weliwadSi 1000

dolaradaa Sefasebuli. magram rac unda didi iyos daculi teritoriis ekonomikuri

mniSvneloba, igi ver Seedreba mis socialur da ekologiur rols. adamians xom bunebis

gareSe arseboba ar SeuZlia. amitom unda davicvaT Cveni qveynis es udidesi saganZuri,

winaaRmdeg SemTxvevaSi momaval Taobebs legendebi Tu SemorCebaT saqarTvelos Tval-

warmtac bunebaze.

mdgradi ganviTareba da garemo

mdgradi ganviTareba – saqmianoba, romelic ganapirobebs qveynis an regionis mdgrad

politikur, socialur-ekonomikur da ekologiur mdgomareobas. mdgradi ganviTareba –

garemosa da sazogadoebis dabalansebuli ganviTareba, bunebaTsargeblobis optimaluri

zRvrebis gansazRvra.

mdgradi ganviTareba (Sustainable development) – sazogadoebis ganviTarebis iseTi siste-

ma, romelic uzrunvelyofs adamianis cxovrebis donis xarisxis zrdas da momavali Taobebi-

saTvis maqsimalurad daculi bunebrivi resursebiTa da garemoTi uzrunvelyofas.

mdgradi ganviTareba – evolucia (ganviTareba), romelic akmayofilebs Tanamedrove

moTxovnebs, raTa momavalma Taobebma daakmayofilon sakuTari moTxovnilebebi.

1972 w. SvedeTSi (stokholmSi) gaeros egidiT garemos problemisadmi miZRvnili saer-

TaSoriso konferencia Catarda, sadac miRebuli iqna specialuri programa garemos dacvis

Sesaxeb. 1982 w. nairobiSi gaimarTa amave sakiTxisadmi miZRvnili II konferencia. 1983 wels

gaerom Seqmna garemos dacviTi problemebis Semswavleli msoflio komisia, romelic cno-

bilia brundtlantis komisiis saxeliT. man gamoaqveyna vrceli angariSi msoflioSi Seqm-

nili rTuli ekologiuri viTarebis Sesaxeb. aRniSnul dokumentSi pirvelad gaiJRera ter-

minma `mdgradi ganviTareba~. 1992 w. rio-de-JaneiroSi gaimarTa saerTaSoriso konferencia,

romelmac dasabami misca axal ideologias – garemosa da sazogadoebis mdgradi (dabalanse-

buli) ganviTarebis Sesaxeb, romlis mTavari mizania Cvens planetaze civilizaciis gadar-

Cena. igi moiTxovs: resursebis racionalur moxmarebas, uaxlesi teqnologiebis danergvas,

bunebaTsargeblobis sferoSi investiciebis mozidvas da sxv.

mdgradi ganviTarebis programis erT-erTi mniSvnelovani safexuria bunebis daculi

teritoriebis gafarToeba globaluri masStabiT. garemos dacvis mecnieruli bazis zogadi

ekologia, romelic iZleva pasuxs kiTxvebze, Tu rogori dialeqtikuri kanonebiT arsebobs

da viTardeba samyaro, da ra kavSirSia buneba sazogadoebasTan, risi ufleba aqvs sazoga-

doebas bunebriv sistemebze zRvrulad dasaSvebi datvirTvebis TvalsazrisiT, ise, rom ar

daarRvios arsebuli wonasworobis procesi.

mdgradi momavlisTvis didi mniSvneloba eniWeba ganaTlebas. 2003 wels kievSi gaeros ev-

ropis ekonomikuri komisiis mier safuZveli Caeyara iniciativas `ganaTleba mdgradi ganvi-

TarebisaTvis~ (dekada 2005-2014 w.w.). evropis qveynebis garemos dacvis da ganaTlebis minis-

trebma miiRes strategia: `ganaTleba mdgradi ganviTarebisaTvis~ (ix. internetsaitze www.

unece.org/env/strategytext/ strategyinGeorgian.pdf.).

110

garemos dacva uzrunvelyofs saerTaSoriso, saxelmwifoebrivi, regionuli da loka-

luri administraciul-sameurneo, teqnologiuri, politikuri, iuridiuli da sazogadoe-

briv RonisZiebaTa kompleqsis gatarebas, romelic mimarTulia adamianis keTildReobasa da

janmrTelobisaTvis saWiro ekosistemebis dasacavad.

garemos dacva gulisxmobs, erTi mxriv, sacxovrebeli bunebrivi garemos dacvas da

dakavSirebulia envaironmentologiasTan da, meore mxriv, adamianis garemomcveli garemos

dacvas.

garemos dacva dakavSirebulia bunebaTsargeblobis ekonomikasTan, geologiasTan, ada-

mianis ekologiasTan, niadagmcodneobasTan, klimatologiasTan, hidrologiasTan, medici-

nasTan da a. S.

garemos dacvisa da bunebrivi resursebis gamoyenebis praqtikuli amocanebis gadawy-

vetisaTvis umniSvnelovanesia garemosa da bunebrivi resursebis marTvisa da ekonomikuri

meqanizmebis (auditi, dafinanseba, saxelmwifo kontroli, garemos dacvis stimulireba da

a. S.) srulyofilad amoqmedeba.

mxareebis saxelwodebebi qarTli

qarTli istoriulad aRmosavleT saqarTvelos umetes nawils ewodeboda. mas Zveli

berZnebi ìberias~ uwodebdnen. qarTli Tavdapirvelad mTas ewodeboda, mogvianebiT mTel

mxareSi gavrcelda.

kaxeTi

qarTvelTa tomis gavrcelebaze kaxeTis teritoriaze, `kax~ Ziri migvaniSnebs. kaxi,

rogorc satomo saxeli am mxaris saxelwodebis mimaniSnebelia, romlis mkvidr mosaxleoba-

sac kaxelebs uwodeben.

imereTi

imeri niSnavs gadaRmas, igi qarTlisagan lixis qediT gamoyofili mxarea. mxaris ge-

ografiuli saxelwodebebis absoluturi umetesoba qarTuli warmoSobisaa. imereTi farTo

gagebiT mTel dasavleT saqarTvelos ewodeboda.

raWa

saxelwodebis safuZveli mTlad garkveuli ar aris, igi moxseniebulia: `rati raWis

eris Tavi~, saxeli rati `saratianos~ niSnavs; svanur `raWu~-s kurdRels ukavSireben; `raWa~

satomo saxels – `Wansac~ ukavSirdeba.

leCxumi

saxelwodeba leCxumi megruli ̀ Cxnomis~ (Tevzi) an svanuri ̀ cxvimis~ (rcxila) saxelebT-

an unda iyos dakavSirebuli.

samegrelo

saxelwodeba ̀ megreli~ qarTuli saxelwodebidan ̀ egrisi~ modis. sityva ̀ megrelidan~ ki

geografiuli dasaxeleba `samegrelo~ warmoiSva.

svaneTi

berZeni georafi straboni ori aTasi wlis win svanebs `soanis~ saxelwodebiT moix-

seniebs. Zvel qarTul wyaroebSi vxvdebiT `suani~ da `suaneTi~. qarTveluri tomebidan am

xalxs uwodes svanebi, mxares ki svaneTi.

guria

Zvel wyaroebSi `gurieli~, `gurielni aznaurni~. gurieli guriis mkvidri da `gurielni~

– guriis mflobeli. maTi gansxvavebis mizniT ixmreboda forma `guriuli~.

mxareebis sasargeblo wiaRiseuli

Sida qarTlis sasargeblo wiaRiseulidan aRsaniSnavia rkinis madnis (md. Zamis xeoba),

dolomitisa da kirqvebis (qarelis raioni), saagure Tixis (goris raioni) sabadoebi. agreTve

cnobilia, mineraluri wylebis (java, surami, bagiaTi da sxv.) gamosavlebi.

qvemo qarTlSi cnobilia navTobis (rusTavi, TeleTi), rkinis (foladuri), spilenZ-

polimetalebis (madneuli), bazaltis (marneuli, kazreTi), marmarilo-kirqvebis (sadaxlo),

granitis (maSavera), sacemente nedleulis (gardabani) karierebi. mineraluri wylebidan aR-

saniSnavia bolnisis wyaroebis gamosavlebi.

111

kaxeTSi cnobilia navTobis (taribana, mirzaani, patara Siraqi, sarTiWala), spilenZis

(vaSlovansa da mawamis xeobaSi), marmarilos (polota), inertiuli masalebis, saagure Tixis

da sxv. karierebi. mineraluri wylebidan aRsaniSnavia ujarma, Cailuri, gurjaani, TorRvas

abanos cxeli, gogirdiani wyali da sxv.

samcxe-javaxeTSi moipoveben mura naxSirs (vale), diatomits (qisaTibi), aqats, ben-

tonitur Tixebs, ceoliTebs (axalcixe), bazalts, inertiul masalebs da sxv. mineraluri

wylebidan aRsaniSnavia borjomi, likani, varZia, uraveli, abasTumani da sxv.

imereTSi aRsaniSnavia tyibulis da gelaTis qvanaxSiris sabadoebi, WiaTurisa da saCxe-

ris manganumisa da kvarciani qviSebis sabado. cnobilia samSeneblo da mosapirkeTebeli qve-

bi – kursebisa da ofurCxeTis teSenitebi, bentonituri Tixebia gumbrinsa da yumisTavSi,

saagure Tixebs moipoveben tyibulSi, marmariloa SroSaSi. mineraluri wylebidan cnobilia

sairmis, wyaltubos, suloris, zekaris da sxv.

raWa-leCxumi da qvemo svaneTis mxaris farglebSi aRsaniSnavia qvanaxSiris (Saori),

dariSxanis (md. luxunis auzi), baritis (Cordis), mosapirkeTebeli qvebis da saagure Tixe-

bis karierebi. aRsaniSnavia tyvia-TuTiis sabadoebi. cnobilia mineraluri da samkurnalo

wyaroebi: Sovi, uwera da sxv.

samegrelo-zemo svaneTSi cnobilia navTobis (Waladidi), qvanaxSiris, torfis sabadoe-

bi, samSeneblo masalebis, marmarilos (dizi), TabaSiris, inertiuli masalebis da sxv. kari-

erebi. mineraluri wylebidan cnobilia caiSis, menjis, bias, beCos, mestiis da sxv. wyaroebi.

guriaSi moipoveben magnetitur qviSebs (ureki, grigoleTi), navTobs (sufsa, Sromisuba-

ni, wyalwminda), torfs (meria), bentonitur Tixebs (askana), saagure Tixebs (lanCxuTi) da sxv.

mineraluri wylebidan aRsaniSnavia nasakirali da nabeRlavi.

afxazeTSi cnobilia qvanaxSiris (tyvarCeli, bzifi), torfis (biWvinTa), spilenZisa da

spilenZ-polimetalebis (CxalTis), tyvia-TuTiis (amtyelis), vercxliswylis (avadhara),

baritis (bzifis), saagure Tixebis, mosapirkeTebeli qvebis, granitis da sxva. sabadoebi. mi-

neraluri wylebidan aRsaniSnavia gagris, avadharas, soxumis, tyvarCelis da sxv.

aWaraSi aRsaniSnavia spilenZ-polimetalebis (merisis), barcxanas mineraluri saRebave-

bis, torfis, samSeneblo masalebis da sxv. sabadoebi. mineraluri wylebidan cnobilia koko-

tauri, maxinjauri, qobuleTi, xixaZiri da sxv.

Tbilisis midamoebSi cnobilia sawvavi nedleulisa da samSenelo masalebis maragebi, ux-

vadaa gavrcelebuli xreSi, RorRi, qviSa. aRsaniSnavia avWalisa da gldanis kvarcis qviSe-

bi. agurisa da kramitis dasamzadeblad iyeneben Tixebs, romelic mravladaa qalaqis far-

glebSi. Tbilisis gogirdovani cxeli wylebis gamosasvlelebi odiTganve qmnida xelsayrel

pirobebs samkurnalo, sakurorto da sanitaruli TvalsazrisiT.

mcxeTa-mTianeTis mxareSi moipoveben samSeneblo masalebs, bazalts, andezits, granits,

vxvdebiT mineralur wyaroebs.

mcxeTa-mTianeTis mxaris SemadgenlobaSia xevi (Tanamedrove yazbegis raioni), fSavi,

xevsureTi da mTiuleTi.

xevi mdebareobs kavkasionis Crdilo ferdobze da moicavs md. Tergis zemo dinebis auzs

(yazbegis raioni).

mTiuleTi mdebareobs TeTri da Savi aragvis zemo nawilSi (duSeTis raioni).

fSavi mdebareobs md. fSavis aragvis xeobaSi (duSeTis raioni).

xevsureTi kavkasionis orive kalTaze mdebareobs, kavkasionis samxreT kalTaze piraqe-

Ta xevsureTia, xolo CrdiloeT kalTaze piriqiTa xevsureTi (duSeTis raioni).

kaxeTis bevri sofeli mcxovrebTa ricxovnobiT amave regionis qalaqebsac ki uswrebs,

aseTebia axalsofeli (8 aTasi), veliscixe (7 aTasi) da sxv. kaxeTis provincia TuSeTSi, gasu-

li saukunis dasawyisSi, 4000-ze meti mcxovrebi iyo. amJamad, maTi raodenoba mniSvnelovnad

Semcirda.

112

XII. damatebiTi literatura

1. mamisaSvili, saqarTvelos nakrZalebi. `mecniereba~, Tb., 1967 w.

2. saqarTvelos xeebi da buCqebi. WWF. Tb., 1995 w.

3. t. gvalia, geografiuli faqtorisa da qarTuli kulturis urTierTmimarTebis zogierTi

sakiTxi, Tsu, Tb., 1991 w.

4. S.gogatiSvili, saqarTvelos ssr fizikuri geografiis qrestomaTia. `ganaTleba~, Tb., 1986

w.

5. i.maTureli, vaxuSti bagrationis kartografiuli memkvidreoba, `saqarTvelo~, Tb., 1990 w.

6. al. muranovi, planetis cisferi Tvalebi, `nakaduli~, Tb., 1989 w.

7. gaeros modelireba – monawilis wignidan `saqarTvelos gaeros asociacia~. Tb., 2006 w.

8. m. ardia, g. margvelani, msoflios bunebrivi resursebi, Tsu, Tb., 1998 w.

9. saqarTvelos daculi teritoriebis awmyo da momavali, WWF, Tb., 1997.

10. qen vebsteri, gadaxede, Tqvi uari, Seamcire, British Counuil, Tb., 2007 w.

11. v. jaoSvili, saqarTvelos socialur-ekonomikuri geografia, Tsu, Tb., 1996 w.

12. d. qoCiaSvili, saqarTvelos geografia, Tb., 2003 w.

13. saqarTvelos geografia, Tsu soxumis filiali, saqarTvelos geografiis kaTedra, Tb.,

1999 w.

14. `saqarTvelos statistikuri weliwdeuli~ 2006. saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis

saministro, statistikis departamenti, Tb., 2007 w.

15. saqarTvelos geografia, Tsu, saqarTbvelos geografiis kaTedra, n. elizbaraSvili, l. ma-

Wavariani da sxv. Tb., 2000 w.

16. saqarTvelos geografia, saqarTvelos mecnierebaTa akademia, vaxuSti bagrationis saxelo-

bis geografiis instituti, I da II nawili, `mecniereba~, Tb., 2000 w.

17. geografia (cnobari+leqsikoni), Tbilisi, 2011 w

http://ka.wikipedia.org

http://www.blackseawave.com

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html

http://www.president.gov.ge

http://www.parliament.ge

http://www.mfa.gov.ge

http://www.dpa.gov.ge

http://www.kakheti.gov.ge

http://abkhazia.gov.ge

http://adjara.gov.ge

http://www.szs.gov.ge

http://www.knp777.narod.ru

http://imereti.ge

http://www.mtskheta-mtianeti.gov.ge

http://www.kvemokartli.gov.ge

http://www.shidakartli.gov.ge

http://burusi.wordpress.com

http://saunje.ge

Documents

saqarTvelosa da msoflios geografia 9 · 2019. 11. 12. · 5 erovnuli saswavlo gegmis mixedviT IX klasSi `saqarTvelos geografia~ mTeli wlis ganmavlobaSi iswavleba, kviraSi 2 saaTi