Sadrzaj 1. Uvod 2. Odrzavanje 2.1 Korektivno odravanje 2.2 Preventivno odravanje 2.2.1 Preventivno odravanje po stanju 3. Tehnika dijagnostika 3.1 Geneza 3.2Dijagnostika u uem smislu 3.3Estimacija 3.4Dijagnostiki parametri 3.5Test I funkcionalna dijagnostika 3.6Otkazi 3.7Dijagnostika matrica i ekspertska matrica 4. Pouzdanost brodskih sistema 5. ZADACI TEHNIKE DIJAGNOSTIKE

5.1 Kontrola radne sposobnosti tehnickog sistema 5.2 Vidovi otkaza tehnikog sistema 5.2.1. Opte definicije 5.2.2. Identifikacija otkaza 5.2.3. Vrste otkaza na tehnikim sistemima 5.3. Kontrola ispravnosti tehnikog sistema 5.4. Dijagnostika stanja sistema 5.5. Dijagnostiki parametri (signali 6. SISTEM TEHNIKE DIJAGNOSTIKE 6.1. Osnovne etape u procesu dijagnostike stanja sistema 6.2. Definisanje, izbor i ocjena dijagnostikih parametara i odreivanje karakteristika njihovih promjena 6.3. Odredjivanje mogunosti postavljanja dijagnoze tehnikog stanja sistema 6.4 Osnovni postupci tehnike dijagnostike 6.5. Odredjivanje optimalne procedure ili algoritma dijagnostike 6.6. Analiza rezultata i zakljuaka o tehnikom stanju 7. PROGNOZA TRAJANJA DJELOVA TEEHNIKOG STANJA 7.1. Prognoza tehnikog stanja sistema 7.2. Greke u dijagnozi tehnikog dijela sistema 7.3. Greke pri utvrivanju tehnikog dijela sistema 7.4. Greke u ocjenjivanju tehnikog stanja dijela sistema 7.5. Utvrivanje i podatak o dijagnostikim grekama ZAKLJUAK LITERATURA

1.UVODDijagnostika stanja tehnikih sistema je postupak koji se bavi prepoznavanjem stanja tehnikih sistema sa odreenom tanou u odreenom trenutku vremena. Dijagnostika podrazumijevati aktivnosti koje se stprovode sa ciljem ocjene trenutnog tehnikog stanja sistema radi preduzimanja planiranih aktivnosti odravanja ili davanja prognoze tehnikog stanja sistema u budunosti. Ovaj diplomski rad podijeljen je u pet poglavlja. U prvom poglavlju obraeni su zadaci tehnike dijagnostike, opte definicije, vidovi otkaza tehnikog sistema, kontrola ispravnosti, opti principi tehnikog sistema, istraivanje uzroka neipsravnosti i klasifikacija dijagnoze i dijagnostikih parametara. Drugo poglavlje obrauje sistem tehnike dijagnostike, osnovne etale u procesu dijagnostike sistema, uspostavljanje zakonitosti primjene parametara tehnikog stanja i njihove pogodnosti za kontrolu, utvrivanje normativnih dijagnostikih parametara, kao i izbor tehno-ekonomskog obrazloenja odgovarajueg postupka mjernih sredstava, te odreivanje optimalne procedure ili algoritma dijagnostike. Tree poglavlje obrauje prognozu trajanja djelova tehnikog sistema, greke u dijagnozi i greke u utvrivanju tehnikog dijela sistema, utvrivanje podataka o dijagnostikim grekama. etvrto poglavlje ovog diplomskog rada obrauje automatizaciju i organizaciju izvoenja tehnike dijagnostike, dok se peto poglavlje bavi automatskim sistemima kontrole radne sposobnosti, sistemom prepoznavanja neispravnosti i otkaza tehnikog sistema, kao i odreivanju vjerovatnoe za analizu kontrole radne sposobnosti. Pouzdanost i dijagnostika kao su uzajamno povezani parametri odreuju tehniko stanje sistema, a bazira se na razraenoj naunoj osnovi, na matematikim i fizikim metodama koje omoguavaju postizanje optimalnih rezultata. Tehnika dijagnostika treba da utvrdi tehniko stanje sastavnog dijela sistema, sa odreenom tanou u odreenom tenutk

2. OdrzavanjeOsnovni cilj odravanja sastoji se u dovoenju postrojenja, maine i ostale opreme u stanje koje de omoguditi postizanje ciljeva preduzeda, predviajudi istovremeno mogudnost otkaza i zastoja. Drugi cilj odravanja je da se ono organizuje tako da dostigne maksimalnu mognudnost efikasnost i, prema tome, da predstavlja najmanji mogudi troak. Jedan od naina upravljanja postrojenjem je taj da ono radi sve do otkaza-nakon ega slijedi popravak. Takav nain tretiranja postrojenja moe biti vrlo skup, naroito zbog gubitaka izazvanih zastojem u procesu rada, zbog razlika da se postrojenje unisti i mogudnosti da doe do povrede rukovaoca. U literature su prisutne razne definicije odrzavnja ovdje ce biti navedene samo neke od njih: -Odrzavanje je djelatnost koja ima zadatak sprecavanje otkaza, a ako vec nastane I njihovo odklanjanje na sredstvima za rad.

-Odrzavanje je kombinacija svih tehnickih I drugih aktivnosti sprovedenih da bi se jedan dio sistema ili zadrzao ili vratio u stanje da moze vrsiti zahtjevanu funkciju. -Sistem odrzavanja je funkcija koja void brigu o postrojenjima od trenutka kad se rodi ideja o njihovoj izgradnji pa sve do njihovog odpisivanja. -Odrzavnje je sistem za obezbjedjenje tehnicke funkcionalnosti.

2.1 Korektivno odravanjeKod metode korektivnog odravanja sastavni dio sistema ostaje u sistemu do momenta otkaza. Nastankom otkaza dolazi, po pravilu do naglog ispadanja sistema iz rada. Poslije ispada, otkazani sastavni dio se zamjenjuje novim ili se opravlja. Pri tome stohastiko vrijeme koridenja sastavnih djelova sistema izaziva i stohastiko trajanje vremena u otkazu. Ova vremena su meusobno nezavisna. Rasipanje vremena u otkazu izazvanih odravanjem, kao i njihova duina trajanja, relativno su veliki, tako da moment ispadanja nije mogude predvidjeti, a prema tome ograniene su mogudnosti organizacionih i thnolokih priprema odravanja. Ova metoda odravanja moe se tretirati pomocu funkcije pouzdanosti R(t), ako se posmatra samo prvo obnavljanje sastavnog dijela sistema. Pouzdanost se moe definisati kao vjerovatnoda da de sastavni dio i sistem uspjeno vriti funkciju cilja u granicama dozvoljenih odstupanja u vremenu trajanja i datim uslovima okoline. Metoda korektivnog odrzavanja u industriji dans se sve manje primjenjuje, I to uglavnom za slucajeve kada otkaz sastvanog dijela ili sistema ne moze da dovede do : -Ugrozavanja sigurnosti radnika, -Tezih havarija I lomova, -Veoma dugih stanja u otkazu, -Visokih troskova odrzavanja,idr.

2.2 Preventivno odravanjeKod metode preventivnog odrzavanja podrazumijeva se da se nekim postupkom preventivnog odrzavanja sastavni dio sistema obnavlja. Naime, poslije preventivne aktivnosti odrzavanja tehnicko-eksploatacione karakteristike sastavnih djelova ili sistema su dovedene u granice koje se traze od novog tehnickog sistema. Peventivnim aktivnostima odrzavanja vrsi se zamjena neispravnog sastavnog dijela sistema indenticnim ispravnim, u cilju blagovrenmenog sprecavanja pojave otkaza.

Znaci, preventivno odrzavanje cini niz zahvata neophodnih za sprecavanje pojava stanja u otkazu, odnosno odrzanje parametara funkcije kriterijuma u granicama odozvoljenih ostupanja u sto duzem vremenu trajanja. Najednostavniji model preventivnog odrzavanja satavnog dijela sistema, ciji intenzitet otkaza raste, je perijodicni model. Ovaj model se karakterise zamjenom sastavnog dijela, sistema cim dodje do njegovog otkaza,ili pak cim prodje odredjeni period vremena I to bilo sto da se prvo dogodi. Za odel periodicnog preventivnog odrzavanja, kada je rijec o obnavljanju tehnicko ekploatacionih karakteristika za samo jedan sastavni dio sistema u cilju definisanja operacionih karakteristika za isti, postoji jos nekoliko naziva. Naime, takav model se moze nazvati preventivno odrzavanje po konstantnom datumu ili individualni model preventivnog odrzavanja.

2.2.1 Preventivno odravanje po stanjuOdrzavanje prema stanju je oblik prentivnog odrzavanja cija je starategija donosenja odluka o intervencijama odrzavanja, zasnovana na perijodicnoj ili ne perijodicnoj kontroli tehnickog stanja I pouzdanosti sistema u procesu esploatacije. Prema rezultatima kontrole donose se odluke o neophonom roku I obimu planskih aktivnosti odrzavanaja. Razlika izmedju tradicionalnog preventivnog odrzavanaj I odrzavanaj prema stanju je, dakle sustinska I ako obje metode predstavljaju preventivnu aktivnost. Dok se kod preventivnog odrzavanja zamjena ili opravka sastavnog dijela sistema vrsi nakon unaprijed utvrdjenog vremena kod preventivnog odrzavanja prema stanju vrsi se kontrola odredjenih tehnickih paramretara stanja I intervenise se samo onda ako je tehnicko stanje izvan propisanih granica. Prednosto odrzavanja prema stanju su dakle vidljive. Odrzavanje prema stanju je dijagnosticki process koji omogucava odredjivanje tehnickog stanaja svakog sastavnog dijela I sistema. Ova metoda odrzavanaja predpostavlja da se stanje ostecenosti sastavnog dijela ili sistema, I rezerva upoterebljivost pomocu tehnicke dijagnostike mogu dovoljno tacno odrediti. Dalje se predpostavlja da su troskovi dijagnostike nizi od postignutih usteda koje se postizu boljim koristenjem reserve upotrebljivosti. Odrzavanje pomocu ove metode sprovodi se tako sto se najprije, u odredjenm vremenskim intervalima nezavisno od stanaja ostecenosti sastavnih djelova sistema, vrsi dijagnosticka kontrola tehnickog stanja a nakon toga zavisno od stanja vrsi se zamjena ili opravka satavnih djelova sistema, ili oni ostaju I dalje u procesu eksploatacije.

3. Tehnika dijagnostika

Tehnika dijagnostika kao sastavni dio procesa odravanja prema stanju, kako je ranije reeno, treba da utvrdi tehnicko stanje sastavnog dijela i/ili sistema sa odreenom tacnoscu u odreenom trenutku vremena.To je, zapravo, nauka koja se bavi raspoznavanjem tehnickog stanja sistema. Teorija raspoznavanja se koristi algoritmima, pravilima i modelima radi odreivanja tehnickog stanja sastavnih djelova i/ili sistema, dok se kod teorije praenja stanja na osnovu dijagnostickih informacija i automatskog praenja stanja vri sprecavanje stanja u otkazu, ili se pak ono locira kada se pojavi. Dijagnoze se mogu podijeliti po vrstama u zavisnosti od: Cilja (provjera funkcionalnosti, utvrivanje otkaza); Rezultata (kompleksna, produbljena); Naina (direktna,indirektna); Izvoenja (subjektivna - opazanja su uglavnom opticka i akusticka, objektivna mjerenje parametara); Primjene (periodicna, kontinualna); Obima (djelimicna, potpuna). Formiranje algoritma dijagnostike tehnickog stanja pretpostavlja postojanje formalnog opisa sastavnog dijela i/ili sistema i njegovog ponasanja u neispravnom i ispravnom stanju. Takav formalni opis ( u analitickoj, tabelarnoj ili drugoj formi ) moe se nazvati matematickim modelom dijagnostike.

Tehnika se dijagnostika, bazira na registraciji i obradi brojnih odabranih aktivnosti (operacija) i karakteristinih indikatora koje prate identifikacija i ponaanje sistema u procesu eksploatacije i donoenja odluka za preuzimanje odgovarajuih aktivnosti odravanja radi podizanja nivo pouzdanosti tehnikog sistema. Zbog ovako kompleksne uloge tehnike dijagnostike, neophodno je raditi na njenoj automatizaciji, odnosno na razvoju automatskog sistema tehnike dijagnostike. Kada se razviju automatski sistemi dijagnostike, neophodno je prvo odrediti i izlaze koje sistem treba da obezbijedi i isto tako izvodljive i potrebne objektive za dijagnostiko ispitivanje. Slijedei korak se sastoji u identifikaciji koja se zasniva na teoretskim i istrazivakim nalazima, odgovarajuih dijagnostikih signala. Da bi se ovo ostvarilo, treba da postoji jedan efikasan metod za mjerenje svakog signala. Eksploatacija tehnikih sistema u prvom redu podrazumijeva ostvarenje proektovane funkcije cilja, sa to manjim, u vremenskom trajanju intervalima zastoja. Zastoji mogu biti razliitog porijekla, a sa aspekta eksploatacije i odravanja najvaniji su zastoji po osnovu otkaza. U savremenoj proizvodnji izraena je tenja da stepen vremenskog iskorienja proizvodne opreme ima to veu vrijednost. Podizanje vrijednosti stepena korienja proizvodne opreme na vii nivo postie se kvalitetnim rukovanjem i odravanjem. Osnovni parametar koji karakterie metode odravanja proizvodne opreme je informacija o tehnikom stanju i o pouzdanosti opreme. Efikasan pristup za povienje efikasnosti je pravovremena i pouzdana identifikacija stanja opreme primjenom mjera tehnike dijagnostike. Na osnovu dijagnoze stanja, odnosno nivoa pouzdanosti treba sprovoditi aktivnosti koje dovode do ostvarenja postavljenog cilja, odravanja projektovane ciljne funkcije. U toku procesa eksploatacije tehniki sistem se podvrgava spoljnim i unutranjim dejstvima, to se odraava na njegovu radnu sposobnost. Pri radu tehnikih sistema na njih dejstvuju razliiti vidovi energije, to dovodi do izmjena parametara pojedinih sastavnih djelova i sistema. Dijagnostika predstavlja u osnovi proces ispitivanja objekta dijagnostikovanja, prouavanje rezultata ispitivanja i donoenje zakljuaka o stanju objekta dijagnostikovanja. Pored ostalih mogunosti tehnika dijagnostika je pomono sredstvo za obezbjeenje neophodne pouzdanosti sistema sa to manjim trokovima proizvodnje sistema, njegove eksplotacije i odravanja. Tehnika dijagnostika podrazumijeva poznavanje teorije i metode organizacije procesa dijagnostikovanja proizvodnih

sistema a takoe i principe funkcionisanja i izgradnju sredstava za dijagnozu. Ispunjenjem prethodnih uslova tehnika dijagnostike moe da se primjeni u vie nivoa odreivanja stanja tehnikih sistema. 3.1 Dijagnostika u uem smislu Odreivanje stanja u kome se tehniki sistem nalazi u trenutku posmatranja je zadatak dijagnostke u uem smislu koji obuhvata: definisanje i izbor dijagnostikih parametara, izbor i razrada metoda dijagnostikovanja, izbor dijagnostikih sredstava, mjerenje parametara sistema ocjena dijagnostikih parametara. 3.2 Geneza Odreivanje stanja tehnikog sistema u kome se on nalazio u nekom trenutku prolog vremena, je zadatak geneze koji sadri: utvrivanje i analiza faktora koji odreuju proces promjene tehnikog stanja, odreivanje zakonitosti promjene tehnikog stanja sistema, odreivanje graninih vrijednosti parametara tehnikog sistema. 3.3 Procjena ili estimacija Predvianje stanja u kome e se nai tehniki sistem u nekom trenutku budueg vremena, je zadatak prognoze ili procjene koji sadri: podeavanje eksploatacije sistema naenom stanju odreivanje trenutka ulaska u zonu rizika u eksploataciji sistema, odreivanje trenutka sprovoenja aktivnosti opravke, definisati stanje sistema u trenutku izvlaenja iz eksploatacije.

3.4Sematski preikaz motora

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Pumpa visokog pritiska goriva Prihvatnok motora Filteri ulja Separator ulja Charge air cooler Izduvna cijev Usisna cijev na motoru Filteri za gorivo Turbo punjac Separator karterskog ulja Elektricni starter Karter

4.POUZDANOST BRODSKIH SUSTAVAPri analizi pouzdanosti sloenih brodskih sustava neophodno je odrediti pouzdanost komponenata podsustava, kao i pouzdanost cijelog sustava. Sustav goriva dizelskog motora prikazan je kao sloeni tehniki sustav koji se sastoji od pasivno paralelnih i djelomino paralelnih podsustava vezanih u seriju. Analizirana je pouzdanost sustava goriva dizelskog motora za jedan cilindar, kao i pouzdanost sustava goriva dizelskog motora u cjelini. Vea pouzdanost sustava goriva dizelskog motora dobije se ako je manja stopa kvara, i vei broj paralelno vezanih komponenata redundantnih podsustava. Dokazano je da je pouzdanost sustava goriva dizelskog motora u cjelini vea od pouzdanosti sustava goriva dizelskog motora za jedan cilindar. Predlae se da poveanje pouzdanosti brodskih sustava mora ii u smjeru izbora kvalitetetnije komponente (manje stope kvara) i boljeg odravanja. Brodski sustavi su sloeni tehniki sustavi kojima tijekom eksploatacije niz imbenika ugroava pouzdani i dugotrajni rad. Jedan od tih imbenika su visoki tlakovi i temperature. Pod pouzdanou dizelskih motora podrazumijeva se vjerojatnost ispunjavanja njegovih projektiranih funkcija u odreenim uvjetima eksploatacije. Poveanjem snage porivnog sustava postavljaju se sve vei zahtjevi u pogledu pouzdanosti. Rezultati istraivanja zastoja brodskog pogona pokazuju da je najvie kvarova bilo na porivnom stroju [1-5]. Da bi se istraila pouzdanost brodskog porivnog sustava oformljen je u Japanu tzv. Ship Reliability Investigation Committee koji je izradio studiju pouzdanosti porivnih sustava na 231 brodu razliitih namjena u trinaestogodinjem periodu [3]. Najvea stopa kvara na porivnom stroju bila je 0,4218 na 1000 sati (HP pumpa, cijevi, ispuni ventil itd.). Ukupna stopa kvara porivnog stroja = 0,98910-3 [sat-1], a tada je pouzdanost R(1000) = e-t = e0,98910-31000 = 0,37.

5. ZADACI TEHNIKE DIJAGNOSTIKE5.1. Kontrola radne sposobnosti tehnikog sistemaPojam dijagnostike, odnosno dijagnoze, javio se najprije u medicinskim naukama gdje ima iroko znaenje. Potie od grke rijei diagnosis, koja oznaava prepoznavanje (zakljuivanje) i (pr)ocjenjivanje. Pod ovim pojmom danas treba podrazumijevati sve aktivnosti koje se sprovode sa ciljem ocjene trenutnog tehnikog stanja sistema (sa rastavljanjem i bez rastavljanja sistema) radi preduzimanja planiranih aktivnosti odravanja ili davanja prognoze tehnikog stanja sistema u budunosti. Pouzdanost i dijagnostika - to su uzajamno povezani parametri koji odreuju tehniko stanje sistema u cjelosti. Dijagnostika, koja se bazira na dovoljno razraenoj naunoj osnovi, na matematikim i fizikim metodama koje omoguavaju postizanje optimalnih rezultata, predstavlja nov ogranak tehnike kibernetike koji se ubrzano razvija. Osim toga, dijagnostika je i vaan sastavni dio tehnikog odravanja, jer ona omoguava da se bez demontae odredi tehniko stanje sistema i predvidi resurs njihovog sigurnog (pozudanog) rada. Pri tome, pouzdanost se definie kao vjerovatnoa da e sistem uspjeno vriti funkciju u projektovanom vremenu trajanja i datim uslovima okoline. Tehnika dijagnostika, kao sastavni dio procesa odravanja prema stanju, treba da utvrdi tehniko stanje sastavnog dijela sistema, sa odreenom tanou u odreenom tenutku vremena. To je, zapravo, nauka koja se bavi prepoznavanjem tehnikog stanja sistema. Teorija prepoznavanja koristi se algoritmima, pravilima i modelima radi odreivanja tehnikog stanja sastavnih djelova, dok se kod teorije praenja stanja na osnovu dijagnostikih informacija i automatskog praenja stanja vri sprijeavanje u otkazu, ili se, ono locira kada se pojavi. Tehnikom dijagnostikom se vri: - provjera ispravnosti tehnikog stanja sistema, - provjera radne sposobnosti tehnikog sistema, - provjera funkcionalnosti, i - istraivanje otkaza (mjesto, oblik i uzrok otkaza). Radna sposobnost je stanje tehnikog sistema pri kom je on sposoban da izvri svoju funkciju sa parametrima utvrenim zahtjevima tehnike dokumentacije, odnosno sposobnost sistema da vri funkciju kriterijuma u odreenim uslovima u toku odreenog vremena realnog procesa eksploatacije. Ispravnost sistema je tehniko stanje pri kom on odgovara svim zahtjevima ispravnosti propisanim normativno-tehnikom dokumentacijom.

5.2. Vidovi otkaza tehnikog sistema5.2.1. Opte definicije Smanjenje ili gubljenje radne sposobnosti tehnikog sistema u procesu eksploatacije proizilazi iz razliitih uzroka, koji utiu na poetne parametre, izazivajui habanje, deformaciju, lomove, koroziju i druga oteenja. Ako je stanje sistema takvo da vrijednost makar i jednog zadatog parametra koji karakterie sposobnost izvoenja zadate funkcije ne odgovara zahtjevima utvrenim normativno-tehnikom dokumentacijom, sistem se smatra nesposobnim za rad. Radna sposobnost moe biti obnovljena (poviena) pri odravanju, a moe se pokazati da je to tehniki nemogue ili ekonomski necjelishodno. Kao pokazatelj mogunosti i cjelishodnosti obnove sistema javljaju se trokovi vremena, rada i sredstva na odravanju koji se odreuju konstrukcionim osobinama sistema. Znaci naruavanja radne sposobnosti sistema utvruju se normativno-tehnikom dokumentacijom. Stanje sastavnih djelova i/ili sistema pri kome oni odgovaraju svim utvrenim zahtjevima, javlja se kao ispravno, ako ne odgovara makar i jednom od zahtjeva, smatra se neispravnim. Karakter pojavljivanja i proticanja procesa oteenja odreuju vidovi otkaza. Svi vidovi oteenja tehnikog sistema nizu neizbjeni uslijed njegovog rada. Oteenja se mogu pojaviti zbog doputenih greaka pri projektovanju i izradi ili iz niz drugih razloga. U oblasti loeg rada tehnikog sistema mogui su slijedei otkazi: - otkaz uslijed zamora poslije odreenog odmora sastavni dio sistema opet uspjeno moe da funkcionie; - prekidni otkazi u jednom trenutku sastavni dio sistema u podruju otkaza, poslije odreenog prekida, opet se vraa u dozvoljene granice; - otkaz degradacije uinak ili rad sistema polako izlazi iz doozvoljenih granica. Poslije prekida, rad se nastavlja na istom mjestu gdje je prekinut; - otkaz katastrofa u jednom trenutku, unaprijed nepoznatom, dolazi do otkaza, uinak sistema pada na nulu ili ode vrlo visoko. 1.2.2. Identifikacija Otkaz kao apstraktni objekt je neto to onemoguava tehniki sistem da obavlja funkciju cilja. Osnovne komponente koje identifikuju otkaz su: - uzrok otkaza, - manifestacija otkaza, mjesto otkaza (lokacija),

- nain otklanjanja otkaza. Mogu pristup bliem odreivanju svake od ovih komponenti je: Za uzrok otkaza: - olabavljenost, - rukovanje tehnikim sistemima, - ienje, - podmazivanje, - mehaniki lom, - preoptereenje, - korozija, - habanje, i dr. Za manifestaciju otkaza: - maina (tehniki sistem) ne radi, - maina radi nekvalitetno, - nonormalan um, - pretjerane vibracije i sl. Za mjesto otkaza: - kaini prenosnici, - zupasti prenosnici, - hidraulika (hidraulini prenosnici), - pneumatika (pneumoureaji), - elektroinstalacija, - elektronika, - pribor ili alat i dr. Za nain otklanjanja otkaza: - ienje i podmazivanje, - podeavanje i telovanje, - zamjena sastavnog dijela sistema i dr.

1.2.3. Vrste otkaza na tehnikim sistemima

Zavisno od namjene sistema, eksploatacionih uslova, zahtjeva prema kvalitetu funkcionisanja itd., definicija otkaza treba da bude precizna i usklaena izmeu naruioca i proizvoaa sistema. Ovo je neophodno jer promjena parametara y van odreenih graninih vrijednosti ne mora uvijek da ima za posljedicu gubljenje radne sposobnosti sistema. Uticaj na pojavu otkaza Ugraeni uticaji - greke u projektovanju - projektna vrstoa i pouzdanost - greke izrade - konstrukciona elastinost - greke montae - termika obrada - zaostala naprezanja - kvalitet ispitivanja Sluajni uticaji - nestabilnost konstrukcionih parametara - nestabilnost tehnolokih parametara - nestabilnost uslova okoline - loe rukovanje - loe odravanje - pogonska kontrola - gradijent optereenja - ostali sluajni uticaji Habanje is tarenje - reimi eksploatacije - reimi odravanja - procesi izmjene - svojstva materijala (kroz supstituciju uvoza rezervnih djelova) - tribologija - zagrijavanje - otpornost na zamor - radni medijum - erozija i korozija - karakteristike sistema u rednoj vezi

1.3. Kontrola ispravnosti tehnikog sistemaProvjera ispravnosti tehnikog sistema u periodu njegove proizvodnje (izrade) omoguava da se sazna da li sistem ima defektne djelove, koji ponekad mogu biti i greka u montai. U periodu eksploatacije tehnikog sistema neophodno je provjeriti da li on ostvaruje projektovanu funkciju. To je provjera radne sposobnosti tehnikog sistema. Provjera pravilnosti funkcionisanja prua mogunost otklanjanja eventualnih neispravnosti, koje se mogu pojaviti u procesu primjene tehnikog sistema po namjeni. Takve neispravnosti onemoguavaju pravilan rad pri razliitim reimima. Radno sposoban tehniki sistem pravilno funkcionie pri svim reimima i u toku cjelokupnog vremena rada. Svaki tehniki sistem koji se tako podeava ispravan je tehniki sistem, radno sposoban i funkcionie pravilno, a nepravilno funkcionisanje kada je radno nesposoban i neispravan.

1.6. Dijagnostika stanja sistemaSistem dijagnoze za odreivanje stanja tehnikih sistema mogu se svrstati u dvije grupe: - sistem test-dijagnoze, i - sistem funkcionalne dijagnoze. U sistemu test-dijagnoze uticaj na objekat dijagnoze je postupan i dolazi od sredstava za dijagnozu. Vrstu i redoslijed prenosa moe se birati u poetku uz uslov efektivne organizacije procesa dijagnoze. Naredne uticaje odreujemo zavisno od odziva na prethodni uticaj. Test-uticaji mogu se upotrebljavati kako u periodu kada se objekat ne koristi po pravoj namjeni, tako i u procesu izvravanja prave namjene funkcionisanja. U drugom sluaju, test-uticaji mogu biti samo sa takvim signalima koji ne utiu na normalan rad objekta. Test-uticaji se koriste kako za osnovne ulaze u obekat, tako i za dopunske ulaze koji se uvode specijalno za potrebe dijagnoze. Uticaj na osnovne ulaze objekta u sistemu funkcionalne dijagnoze zadati su njegovim radnim algoritmom funkcionalnog osposobljavanja tehnikog sistema, posle otkaza, za namjenu za koju je projektovan. Kod oba oblika sistema dijagnoze odzivi objekta ostvaruju se preko sredstava za dijagnozu. Odzivi se mogu uzimati kao osnovni izlazi sistema koji su neophodni za upotrebu objekata po namjeni, kao i dopunski izlazi uspostavljeni samo za potrebe dijagnoze. Osnovne i dopunske izlaze nazivamo kontrolnim takama.

Elementarna provjera obuhvata predaju ulaznih signala objektu i prijem i mjerenje odgovarajuih izlaznih signala. Sredstva dijagnoze realizuju neki algoritam kao i nain rezultata elementarnih provjera objekta. Za realizaciju tih operacija, sredstva dijagnoze treba da sadre: - izvor uticaja (za test-dijagnozu), - mjerne ureaje (ugraene ili prenosne), i - ureaje veze. Rezultate dijagnoze treba predstaviti u obliku koji je pogodan za praktino korienje. Pri kontroli ispravnosti, rezultat dijagnoze treba da bude jedan od odziva: - sistem je ispravan, ili - sistem je neispravan. 1.7.2. Dijagnostiki parametri (signali) Pri odreivanju tehnikog stanja sistema, koriste se dijagnostiki parametri. Dijagnostiki parametri su posredne individualne veliine povezane sa strukturnim parametrima (npr. zazor u leaju) i nosioci su tanih informacija o tehnikom stanju sistema (npr. pritisak ulja). Oni mogu biti parametri radnih procesa, parametri popratnih procesa i geometrijski parametri. Parametri radnih procesa koji odredjuju osnovne funkcionalne karakteristike sistema (snaga, uestalost putanja u rad itd.) daju optu iroku informaciju o stanju sistema u cjelini. Ta informacija se javlja kao osnova za dalje produbljivanje dijagnostike. Parametri popratnih procesa (vibracije i buka, temperatura itd.) daju uu informaciju o stanju sistema koji se dijagnosticira. Oni se mogu dosta tano i iroko primjenjivati pri dijagnostici sloenih sistema. Dijagnostiki parametri, posebno strukturni, mogu se javiti kao sluajne, neprekidne i diskretne veliine. Pri mjerenju dijagnostikih parametara obavezno se registruju i smetnje koje su uslovljene ili konstrukcijom sistema ili tanou tj. Mogunostima korienog mjernog pribora.

6. SISTEM TEHNIKE DIJAGNOSTIKE

6.1. Osnovne etape u procesu dijagnostike stanja sistemaSistem dijagnostike je u sutini sistem koji obuhvata: 1) uspostavljanje zakonitosti promjene parametara stanja sistema i njegove pogodnosti za kontrolu; 2) izbor dijagnostikih parametara i odreivanje karakteristika njegovih promjena i veza sa parametrima stanja sistema;

3) utvrivanje normativa dijagnostikih parametara; 4) odreivanje mogunosti postavljanja dijagnoze; 5) izbor i tehno-ekonomsko obrazloenje odgovarajue metode i mjernog sredstva; 6) odreivanje optimalne procedure ili algoritma dijagnostike (Slika 3). Osim navedenog, za organizaciju procesa dijagnostike neophodno je utvrditi reim, tehnologiju, mjesto i poloaj dijagnostike u optem sistemu odravanja, imajui u vidu osnovnu strukturu tehnike dijagnostike (Slika 4). Povezanost procesa dijagnostike u sistemu tehnike dijagnostike sa reimom odravanja ili uslovima eksploatacije je organska i logina, poto su promjene kod objekta dijagnostike uslovljena raznim eksploatacionim i proizvodnim faktorima. Ekonomski pokazatelji odreeni su uloenim radom, materijalnim trokovima procesa dijagnostike i drugim trokovima.

6.2. Definisanje, izbor i ocjena dijagnostikih parametara i odreivanje karakteristika njihovih promjenaStatistike metode izbora kontrolnih parametara Stanje tehnikog sistema karakterie veliki broj parametara radnog procesa. Pri tom, svi parametri radnog procesa ne utiu podjednako na stanje sistema. Ako vie parametara kontroliemo, to je najvea vjerovatnoa da se moe pravilno prognozirati stanje sistema. Najbolji nain izbora dijagnostikih parametara radnog procesa sistema jeste u analizi svih informacija dobijenih od istorijskih podataka o radu sistema. Izbor dijagnostikih parametara Izlazni parametri procesa tehnike eksploatacije karakteriu sutinske osobine tog procesa pri emu se tehniko stanje sastavnih djelova i/ili sistema moe odrediti sa ukupnim unutranjim osobinama u odreenom trenutku vremena, pri emu je prelaz sistema iz jednog u drugo stanje sluajni dogaaj. Informaciona efektivnost kontrole Za izbor kontrolnih parametara moe se koristiti entropija kao mjera neodreenosti kontrole. Saglasnost izmeu dijagnostikih parametara i parametara tehnikog stanja, mora postojati potrebna saglasnost, odnosno monotonom rastu ili opadanju mora odgovarati odreena promjena, s tim to se moe javiti i obrnuto proporcionalna promjena. Varijacija Varijacija predstavlja odstupanje dijagnostikih parametara od srednje statistike vrijednosti. Korelacija Korelacija je osobina koja govori da ocjena tehnikog stanja preko dijagnostikog parametra postaje nemogua ukoliko se pri odreenoj vrijednosti parametra tehnikog stanja vrijednost dijagnostikog parametra stabilizuje, tj. pribliava nekoj vrijednosti.

6.3. Odreivanje mogunosti postavljanja dijagnoze tehnikog stanja sistemaPri utvrivanju dijagnoze kod jednostavnih tehnikih sistema, tj. u sluaju kada se kontrolie samo jedan dijagnostiki parametar, dijagnoza se svodi na utvrivanje veliine dijagnostikog parametra (s) i uporeivanje sa normalnim. Za tehnike sisteme kod kojih se dijagnoza utvruje pomou diskretnih dijagnostikih parametara mogue su samo dvije varijante i to : s < sg - sistem u radu s> sg - sistem u otkazu Postavljanje dijagnoze za pojedine sastavne djelove sloenih tehnikih sistema, kod kojih se koristi vei broj dijagnostikih parametara, veoma je sloeno. Svaki dijagnostiki parametar moe biti povezan sa vie strukturnih, a veliina svakog od njih moe ukazati na neku neispravnost. To znai da, ako je broj dijagnostikih parametara n, broj moguih stanja dijagnostikog sistema je 2n. Pri tome postavljanje dijagnoze se svodi na to da se iz niza moguih stanja dijagnostikog sistema izdvoji ono stvarno. Zadatak dijagnoze je da i pored velikog broja dijagnostikih parametara otkrije mnogobrojne veze izmeu strukturnih parametara X1, X2,....,Xn i odgovarajuih dijagnostikih parametara S1, S2,....,Sn. U tu svrhu moe koristiti dijagnostika matrica. X1 X2 X3 X4 X5 S1 0 0 1 0 0 S2 1 1 0 1 1 S3 0 0 0 0 0 S4 0 1 1 0 1 S5 0 1 0 0 0 Jedinica na mjestu presjeka horizontalnog i vertikalnog reda, tj. vrste i kolone, oznaava mogunost pojave otkaza. Nulom je oznaeno odsustvo takve mogunosti, sa X1, X2, ....,Xn su oznaeni strukturni parametri, tj. normativne veliine strukturnih parametara (otkazi), a sa S1 , S2 ,............., Sn su oznaene veliine dijagnostikih parametara. 23 Analitika zavisnost izmeu strukturnih i dijagnostikih parametara se moe napisati u obliku : X1 = f1(S1,S2,....Sn) X2 = f2(S1,S2,....Sn) ............................. Xn = fn (S1,S2,....Sn) 6.4. Osnovni postupci tehnike dijagnostike Svi postupci tehnike dijagnostike mogu se svrstati u nekoliko osnovnih grupa (Slika 5) pri emu se navode osnovne: - ispitivanje uma, - ispitivanje kontrole,

- kontrola termikog stanja, - kontrola troenja djelova sistema (ferografija), - postupci razaranja (magnetska metoda, penetranti, ultrazvuk, radiografija), - kontrola vibracija i buke (nivoi vibracije, udarni impuls SPM), - utvrivanje dimenzija (geometrijska kontrola), - kontrola korozije, - elektrine kontrole, - standardne kontrole (mjerenje) radnih parametara: broja obrtaja, pritiska, protoka, obrtnog momenta, snage, vremena i dr.Osnovni postupci tehnike dijagnostike 1. Subjektivni postupci 2.Objektivni postupci Pored ovoga, postupke dijagnostike mogue je klasifikovati i prema slijedeim obiljejima:

1. Prema namjeni: - tekui , - sa karakterom prognoze. 2. Prema karakteru i obimu koriene informacije: - determinisane, - statistike. 3. Prema metodolokom postupku i kontroli tehnikog stanja objekta: - u prostoru parametra, - u prostoru signala. 4. Prema primjeni sredstava tehnike dijagnostike: - subjektivne, - objektivne (Slika 6). 5. Prema temeljnosti dijagnostike: - opte, - veoma temeljne. 6. Prema nainu dijagnostike informacije: - testirajue,

- funkcionalne, - kombinovane. 7. Prema tipu uporedne informacije: - korelacione, - spektralne i spektralno-korelacione, - postupak kalibracionih (normiranih) zavisnosti, - postupak kalibracionih (normativnih) modula, - postupci kalibracionih (tipiziranih) oscilograma, - postupci uporeivanja i superpozicije oscilograma, - postupci vremenskih intervala, - postupci utvrivanja graninih stanja. 8. Prema tipu kontrolisanih parametara: - parametarske, - prema kvalitativnim obiljejima, 9. Prema tipu dijagnostikog modela objekta: - fenomeoloke, - fizike, - matematike. 10. Prema tipu promjene parametara objekata: - postupci dijagnostike diskretnih promjena, - postupci dijagnostike neprekidnih promjena, 11. Prema nainu podjele objekata (tehnikog sistema): - bez rastavljanja, - po agregatima, - po cjelinama (pod agregatima), - po elementima (djelovima), - sa zamjenom kontrolisanih elemenata sa elementima sa poznatim tehnikim stanjem. 12. Prema korienjui prikupljenih informacija za postavljanje dijagnoze:

- sa korienjem prikupljenih informacija, - bez korienja prikupljenih informacija, - sa korienjem adaptivnih metoda. 13. Prema postupcima podjele dijagnostikih osobina: - linearne postupke podjele, - postupke podjele u dijagnostikom prostoru, - postupke orjentisanih funkcija, - postupke potencijala, - postupke stohastike aproksimacije, - metodike postupke, - logike postupke. 14. Prema koliini informacija: - o mjestu i uzroku otkaza, - o trenutku, mjestu i uzroku otkaza.Osnovni postupci tehnike dijagnostike 1. Postupci klontrole radnih parametara (energetski, toplotni i drugi postupci) 2. Vibro-akustini postupak 3. Postupci kontrole produkata habanja i sagorijevanja (kontrola hemijskog sastava) 4. Postupci geometrijske kontrole (utvrivanje dimenzija) 5. Postupci ispitivanja (kontrole) bez razaranja 6. Postupci ispitivanja (kontrole) korozije 7. Postupci elektrine kontrole 8. Ostali postupci (opti, lokalni, specijalni, laboratorijski i dr

6.5. Odreivanje optimalne procedure ili algoritma dijagnostikeOsnovni koraci odreivanja optimalne procedure ili algoritma dijagnostike su: 1. matematiki model, 2. elementarna provjera objekta dijagnoze, 3. metoda test dijagnoze, 4. metoda funkcionalne dijagnoze, 5. predstavljanje matematikog modela tablinom formom,

6. mogunosti racionalizacije tabele funkcija neispravnosti, 7. utvrivanje potrebne dubine dijagnoze, 8. definisanje fizikog modela objekta dijagnoze, 9. algoritam za postavljanje fizikog modela, 10. algoritam za izraunavanje vrsta P tabele, 11. graf-algoritam dijagnoze, i 12. trokovi.

6.6. Analiza rezultata i zakljuaka o tehnikom stanjuLogino je da rezultat utvriovanja tehnikog stanja sistema moe da bude pozitivan i negativan nalaz o sposobnosti sistema za dalje izvravanje projektovanih zadataka. Dijagnostika je tehnologija periodinog karaktera, pa zakljuak o stanju moe da bude dvojak: - sistem je, vrlo vjerovatno, sposoban da izvrava svoju misiju unutar granica dozvoljenih odstupanja funkcije kriterijuma u narednom periodu, tj. do slijedee kontrole stanja, i - sistem je u otkazu ili su dijagnostiki parametri toliko bliski graninim vrijednostima dozvoljenih odstupanja u odnosu na normativ da, vrlo vjerovatno, sistem nije sposoban da izvrava svoju funkciju na propisan nain u narednom periodu.

7. PROGNOZA TRAJANJA DJELOVA TEEHNIKOG STANJA7.1. Prognoza tehnikog stanja sistemaUkoliko su poznate sve veliine stohastikog uticaja, onda se uz pomo rauna vjerovatnoe mogu izvesti odgovarajui matematiki odnosi za prognozu trajanja preostalog korienja djelova sistema: gdje je: - vrijeme kontrolisanja dijagnosticiranja, K t - prosjena granica trajanja kor

Samo jedan podatak oekivane vrijednosti trajanja preostalog vremena korienja nije dovoljan za praktino korienje, poto na osnovu stohastikih uticaja mogu da nastupe znatni neplanirani ispadi prije isteka trajanja ostatka korienja. Ali, u svakom sluaju potrebna je jedna prognoza koja bi obezbjedila odreenu pouzdanost rada bez ispada. Uslov za praktinu primjenu prognoze trajanja preostalog korienja, pored izrade dovoljno tanih metoda prognoze, jeste i primjena tanih postupaka dijagnoze i poznavanja tokova oteenja da se kod korienja maine tano obuhvate nalazi pojedinanih dijagnostikih mjera i trajanja korienja svake maine (Slika 8). Zadatak prognoziranja stanja radne sposobnosti u optem sluaju sastoji se u slijedeem: po dobijanju rezultata dijagnoze stanja sistema treba ocjeniti njegovu radnu sposobnost u preostalom periodu funkcionisanja. Za ovo se mogu koristiti dva osnova algoritma pozicioniranja: - algoritam ekstrapolacije, i - algoritam statistike klasifikacije.

7.2. Greke u dijagnozi tehnikog dijela sistemaOvdje se radi o jednom mjerno-ocjenjivakom postupku koji je pod uticajem brojnih smetnji. Zbog toga se greke u dijagnozi ne mogu iskljuiti. Kao greka u dijagnozi podrazumijeva se ukupna greka, koja nastaje u rezultatu dijagnoze, zakljuno sa procjenom stanja. Proces dobijanja dijagnostikih rezultatat obuhvata dva stepena u kojima e djelovati razliiti izvori greaka: - utvrivanju stanja, i - ocjenjivanje stanja.31

Uzroci greaka u dijagnozi navedeni su u narednoj tabeli.Uzroci greaka pri utvrivanju stanja- Nedovoljno parametara za oslikavanje stanja - Pogreno mjerenje dijagnostikih parametara (greka u aparatu za mjerenje, pogreno oitavanje, pogreni uslovi dijagnoze) - Netanost pri rasporeivanju direktnih i indirektnih parametara

Alternativna ocjena stanja- Pogrean dijagnostiki nalaz - Netanost pri utvrivanju graninih vrijednosti stanja uslijed stohastikih uticaja - Nedovoljno uzimanje u obzir individualno razliitih uslova korienja maina - Nepridravanje propisanih termina kontrole

Prognoza trajanja preostalog korienja- Pogrean dijagnostiki nalaz - Netanost graninih vrijednosti oteenja - Netanost utvrenih tokova habanja u zavisnosti od trajanja korienja - Rasipanje izmjene stanja uslijed spoljanjih i unutranjih uslova habanja - Nepoznavanje parametara stanja pri poetku korienja

- Subjektivne greke pri mjerenju

3.3. Greke pri utvrivanju tehnikog dijela sistemaUkoliko e se za ocjenjivanje stanja direktno mjeriti odreeni parametri, onda e nastati greke uslijed nedovoljno izabranih parametara stanja i uslijed netanosti prilikom mjerenja parametara stanja. Ukoliko utvrivanje stanja uslijed preko jednog indirektnog parametra, dobijaemo i dodatne greke uslijed netanosti pri rasporeivanju direktnih i indirektnih parametara stanja (greka u rasporeivanju). Ove netanosti proizilaze iz injenice da izmeu direktnih i indirektnih parametara po pravilu postoji samo jedna statistika veza. Tako nastaje jedna oblast rasipanja rasporeivanja uslijed stohastikih smetnji. Greke nastale prilikom utvrivanja stanja mogu biti sluajne kao i sistematske.

3.4. Greke u ocjenjivanju tehnikog stanja dijela sistemaGreke prilikom ocjenjivanja tehnikog stanja mogu biti viestruke. U skladu sa oba naina ocjenjivanja stanja one se mogu podijeliti na greke alternativnog ocjenjivanja stanja i greke prilikom prognoziranja trajanja preostalog korienja. Rezultat dijagnoze utvrivanje predupreujuih mjera za odravanje moe u krajnjem sluaju da bude pogrean ako nisu ispravno utvreni nain, obim i vrijeme potrebnih mjera za odravanje. Greke prilikom ove poslednje odluke nastaju posebno zbog toga to najprije slijedi ocjena za pojedine djelove jedne maine koja se mora usaglasiti za ukupnu mainu. Ovo usaglaavanje je potrebno, jer se iz ekonomskih i organizacionih razloga mora teiti kompleksnim mjerama za odravanje maina. Slijedei uslov za tanu ocjenu jeste tano voena potvrda o trajanju korienja i o odravanju maine.

3.5. Utvrivanje i podatak o dijagnostikim grekamaPri utvrivanju stanja direktnom dijagnozom lako su mogui pogreni podaci prema poznatim metodama iz mjerne tehnike. Prilikom indirektnih dijagnoza, i zakljuno, ocjenjivanjem direktnog parametra stanja dolazi do slaganja greaka u mjerenju i rasporeivanju. Greke u rasporeivanju mogu se utvrditi iz statistikih istraivanja. Kod alternativnog ocjenjivanja, podatak o ukupnoj dijagnostikoj greki jo je je relativno jednostavan. Ukupna greka moe se ovdje dati npr. u obliku vjerovatnoe jedne pogrene odluke ako je poznato rasipanje mjerne vrijednosti stanja (npr. standardno odstupanje mjernih vrijednosti). Veoma je komplikovano proraunavati vjerovatnou za pogrene odluke

prilikom prognoziranja trajanja preostalog korienja, jer se za proraunavanje moraju uzeti svi stohastiki primarni podaci. U odreenim sluajevima je mogue i svrsishodno da se iz statistikih praktinih istraivanja utvrdi udio pogrenih odluka, a time i ukupna dijagnostika greka jednog postupka. Budui da dijagnostike greke imaju odluujui uticaj na primjenu i efekt korienja tehnike dijagnostike, potrebno je da se za svaki specijalni sluaj primjene u vezi sa proraunom efekta korienja utvrdi greka u dijagnozi.

8.ZAKLJUAKOdravanje kao funkcija poslovnog sistema zauzima danas vano i znaajno mjesto u svakom poslovnom sistemu a naroito u poslovnim sistemima materijalne proizvodnje. Ovo je rezultat novijih shvatanja o znaaju odravanja. Donedavno je odravanje tretirano kao ''nuno zlo'', i kao sporedna djelatnost iji je uticaj na efektivnost proizvodnje smatran beznaajnim. Ali shvatanja i saznanja o funkciji i znaaju odravanja sredstava za rad brzo su se mijenjala. Na to je uticao brz industrijski razvoj kao i stalni porast mehanizacije i automatizacije, zatim nagli porast fiksnih trokova u odnosu na varijabilne. Ovi kao i neki drugi razlozi uticali su na to da se problemima odravanja maina, u njihovom radnom vijeku, pridaje vei znaaj i vanost. U izvravanju aktivnosti odravanja primjenjuju se metode i sredstva za izvoenje aktivnosti drugih funkcija (izrada rezervnih djelova i sredstava u funkciji proizvodnje, upravljanje zalihama u funkciji nabavke, prodaje i proizvodnje itd.). Meutim, uslonjavanjem zahtjeva za odravanjem i zahtjeva za veom njegovom uspjenou, razvile su se i posebne metode i sredstva specifina samo za odravanje. Tako su se razvili posebni postupci popravke djelova, posebni postupci i metode za dijagnozu ispravnosti i posebne strategije odravanja. Dijagnostika stanja tehnikih sistema je postupak koji se bavi prepoznavanjem stanja tehnikih sistema sa odreenom tanou u odreenom trenutku vremena. Teorija prepoznavanja koristi se algoritmima, pravilima i modelima radi odreivanja tehnikog stanja sastavnih djelova, dok se kod teorije praenja stanja na osnovu dijagnostikih informacija i automatskog praenja stanja vri sprijeavanje u otkazu, ili se, ono locira kada se pojavi. Osim navedenog za organizaciju procesa tehnike dijagnostike neophodno je utvrditi reim, tehnologiju, mjesto i poloaj dijagnostike u optem sistemu odravanja. U zavisnosti od oblika tehnikog stanja, koje se mora utvrdiri, tehnika dijagnostika omoguava: provjeru ispravnosti sistema, provjeru radne sposobnosti sistema, provjeru funkcionisanja sistema i istraivanje otkaza. Smanjenje ili gubljenje radne sposobnosti tehnikog sistema u procesu eksploatacije proizilazi iz razliitih uzroka, koji utiu na

poetne parametre, izazivajui habanje, deformaciju, lomove, koroziju i druga oteenja. Sistem funkcionalne dijagnoze primjenjuje se po pravilu za rjeavanje zadataka provjere pravilnosti funkcionisanja, istraivanja uzroka neispravnosti koje ometaju normalno funkcionisanje. Ovaj sistem dijagnoze primjenjuje se kada se tehniki sistem koristi po namjeni ili pri simulaciji uslova funkcionisanja. Permanentna ili stalna dijagnoza ograniava se na funkcionalnu kontrolu ili kontrolu stanja vanih sklopova tehnikih sistema. Mjerni signali ili parametri mjere se pogodnim ureajima. U odreenim sluajevima primjene ovi ureaji pri dostizanju garnica stanja preuzimaju i dodatne funkcije. To su funkcije regulisanja, a one ukljuuju procese dodatnog regulisanja ili automatskog zaustavljanja maine. Izbor parametara dijagnostike kontrole tehnikog stanja sistema i traenje otkaza svakog sastavnog dijela ili sistema u cjelini vri se na osnovu: izuavanja njegovih funkcija, naina i uslova rada, analize nivoa njihovog funkcionisanja, sastavljanja logikih shema uzrono - zavisnih veza parametara i faktora koji utiu na radnu sposobnost sistema, analize otkaza i dr. Uporedo sa razvojem i konstrukcijom osnovne dijagnostike opreme, treba odluiti i o formi dijagnoza. Praktinosti radi, bilo bi korisno razmatrati vie oblika koji omoguavaju identifikaciju neispravnih djelova sistema. Konana dijagnoza moe se bazirati na gradijentu metoda, na viedimenzionim analizama i sl. Prilaz dizajnu instrumenata i konstrukciji treba da bude usmjeren ka nezavisnim jedinicama koje vre funkciju dijagnostikog ispitivanja, ukljuujui i mjerenje nivoa dijagnostikih signala doputajui da operator ue u proces dijagnostikog testiranja. Ovi autonomni dijagnostiki aparati uproavaju uvoenje tehnike dijagnostike u praksi i omoguavaju projektovanje cjelokupnog sistema za dijagnostiku. Pri otkrivanju neispravnosti rjeava se zadatak otkrivavanja uzroka gubitka radne sposobnosti sistema. Sve metode otkrivanja neispravnosti mogu se podijeliti na: metode indikacije, metode istraivanja neispravnosti, metode akustike dijagnostike i dr. U odreenim sluajevima je mogue i svrsishodno da se iz statistikih praktinih istraivanja utvrdi udio pogrenih odluka, a time i ukupna dijagnostika greka jednog postupka. Budui da dijagnostike greke imaju odluujui uticaj na primjenu i efekt korienja tehnike dijagnostike, potrebno je da se za svaki specijalni sluaj primjene u vezi sa proraunom efekta korienja utvrdi greka u dijagnozi. Primjena tehnike dijagnostike sa rastom sloenosti tehnikih sistema i porastom zahtjeva za sigurnost i spreavanje iznenadnih otkaza u budunosti e se jo vie iriti. Razvoj primjene dijagnoze umnogome e zavisiti od toga koliko e se uspjeti u pronalaenju jednostavnih postupaka i ureaja a da istovremeno budu jeftini, da nijesu podloni smetnjama i da imaju iroki opseg primjene.

9.LITERATURA 1. Adamovi, .: Logistiki sistem odravanja, Privredni pregled, Beograd, 1989. 2. Adamovi , .Todorovi , J.: Savremene metode odravanja tehnikih sistema u industriji, Jugoslovenski zavod za produktivnost rada, beograd, 1985 3. Adamovi, .Jevti, M.: Preventivno odravanje u mainstvu, Graevinska knjiga, Beograd, 1988. 4. Adamovi, . Tehnika dijagnostika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. 5. Baldin , A . ,Furlaneto , L. ,Roversi,A. Trco,: Prirunik za odravanje industrijskih sistema, Zavod SR Slovenije za produktivnost dela, Beograd, 1979. 6. Bernard, T.L., Leonard, M.T.: Reading in Maintenance Management, Cahners Book, Boston, 1973. (46) 7. Bokovi, D.: Brodske pomone maine, knjiga I dio II, Vojna tamparija, Split, 1969. 8. Bulatovi, M.: Gotovost i proizvodnost u funkciji strukture sistema i odravanja , Univerzitetska rije, Niki, 1991.9. 9. Vilovi, I.: Dijagnostika kvarova brodskih dizel motora , Nae more 3 - 4 , Dubrovnik, 1990. 10. Volkov, D.Nikolaev, S.: Nadenost stroitelnih main i oborudovania, Viaja kola, Moskva, 1979. 11. Vujanovui, N.: Teorija pouzdanosti tehnikih sistema, Vojnoizdavaki i novinski centar, Beograd , 1990. 12. Vujovi, L. Odravanje i pouzdanost pogonskog sistema broda, magistarski rad, Fakultet za pomorstvo, Kotor, 1994. 13. Vukadinovi, S. Teodorovi, D. Elementi teorije pouzdanosti i teorije obnavljanja tehnikih sistema, Privredni pregled, Beograd, 1979. 14 .Grubii, M.: Osnove teorije i konstrukcije broda, Split, 1981. 15. Epifinov, D.: Nadjonost automatieskih sistem , Mainostroenije, Moskva, 1969. 16. ivanovi , S: Upravljanje tehnikim komponen. transporta, autorizovana predavanja, Fakultet za pomorstvo , Kotor, 1991.

17. erovi, D.: Dijagnostika stanja brodskih sistema i mehanizama, Fakultet za pomorstvo, Kotor, 1988.