-1-

MÜTTEF�K VE ORTAK DEVLETLERLE TÜRK�YE ARASINDA

10 A�USTOS 1920'DE SEVRES'DE �MZALANAN BARI� ANDLA�MASI

Bir yandan,

��bu Andla�mada Ba�lıca Müttefik Devletler olarak belirtilen, BR�TANYA �MPARATORLU�U, FRANSA, �TALYA ve JAPONYA; yukarıda adı geçen ba�lıca Devletlerle, Müttefik Devletleri olu�turan, ERMEN�STAN, BELÇ�KA, YUNAN�STAN, H�CAZ, POLONYA, ROMANYA, SIRP-HIRVAT-SLOVEN DEVLET� ve ÇEKO-SLOVAKYA; ve öte yandan, TÜRK�YE;

Osmanlı �mparatorlu�u Hükümetinin istemesi üzerine, bir Barı� Andla�ması yapılabilmesi için, Ba�lıca Müttefik Devletlerce, 30 Ekim 1919'da, Türkiye'ye bir Barırakı�ma [Mütareke] sa�lanmı� oldu�unu göz önünde tutarak,

Müttefik Devletlerin, aralarından kimilerinin, Türkiye'ye kar�ı do�rudan ya da dolaylı biçimde ard arda sürüklenmi� oldukları ve kökeni eski Avusturya-Macaristan imparatorluk ve Krallık Hükümetinin 28 Temmuz 1914'de Sırbistan'a kar�ı sava� ilânında ve Türkiye'nin 29 Ekim 1914'de Müttefik Devletlere kar�ı açtı�ı ve müttefiki, Almanya’nın yürüttü�üdü�manca eylemlerde bulunan sava�ın, yerini, sa�lam, adaletli1 ve sürekli bir barı�abırakmasını istediklerini göz önünde tutarak,

Bu amaçla, BA�ITLI YÜKSEK TARAFLAR, Tam yetkili Temsilcilerini a�a�ıda belirtildi�i üzere atamı�lardır:MAJESTE BÜYÜK BR�TANYA VE �RLANDA B�RLE��K-KRALLI�I VE DEN�ZLER ÖTES� BR�TANYA ÜLKELER� KRALI, H�ND�STAN �MPARATORU:

Sir George Dixon GRAHAME, K.C.V.O., Majestelerinin Tamyetkili Paris Ortaelçisi:ve:

KANADA DOM�NYONU için:

Sayın Sir George Halsey PERLEY, K.C.M.G., Birle�ik-Krallık'da Kanada Yüksek Komiseri; AVUSTRALYA COMMONWEALTH'i için:

Çok Sayın Andrew F�SHER, Birle�ik-Krallık'da Avustralya Yüksek Komiseri;

YEN�-ZELANDA DOM�NYONU için:

Sir George Dixon GRAHAME, K.C.V.O., Majestelerinin Tamyetkili Paris Ortaelçisi;

GÜNEY-AFR�KA B�RL��� için:

B. Reginald Andrew BLANKENBERG, O.B.E., Birle�ik-Krallık'da Güney-Afrika Birli�i Yüksek Komiser Vekili;

l Fransızca metinde “une paix solide et durable", �ngilizce metinde "a firm, just and durable peace", �talyanca metinde "una pace salda, giusta e duratura" denilmektedir. Matbaa-i Amire ve Konya metinlerinde "muhkem ve müstakar bir sulh", Erim metninde ise "muhkem ve müstahkem bir sulh" biçiminde çevrilmi�tir. (Çevirenler)

-2-

H�ND�STAN için:

Sir Arthur H�RTZEL, K.C.B., Hindistan ��leri Müste�arı;

FRANSA CUMHUR�YET� BA�KANI:B. Alexandre M�LLERAND, Ba�bakan, Dı�i�leri Bakanı;B. Frezene FRANÇO�S-MARSAL, Maliye Bakanı:B. Auguste Paul-Louis ISAAG, Ticaret ve Endüstri Bakanı;B. Jules CAMBON, Fransa Büyükelçisi;B. Georges Maurice PALEOLOGUE, Fransa Büyükelçisi, Dı�i�leri Bakanlı�ı Genel

Sekreteri;

MAJESTE �TALYA KRALI:

Kont LEL�O BON�N LONGARE, Krallık Senatörü, Majeste �talya Kralının Paris'de Ola�anüstü ve Tamyetkili Büyükelçisi;

General Giovanni MAR�ETT�, Yüksek Sava� Konseyinde �talya Askerî Temsilcisi;MAJESTE JAPONYA �MPARATORU:2

Vikont CH�NDA, Majeste Japon imparatorunun Londra'da Ola�anüstü ve Tamyetkili Büyükelçisi;

B. K. MATSU�, Majeste Japon imparatorunun Paris'de Ola�anüstü ve Tamyetkili Büyükelçisi;

ERMEN�STAN:B.Avetis AHARON�AN, Ermenistan Cumhuriyeti Temsilci Heyetinin Ba�kanı;

MAJESTE BELÇ�KA'LILAR KRALI:B. Jules VAN DEN HEUVEL, Ola�anüstü Temsilci ve Tamyetkili Ortaelçi, Devlet

Bakanı;B. ROL�N JACQUEMYNS, Uluslararası Özel Hukuk Enstitüsü Üyesi, Belçika

Temsilci Heyeti Genel Sekreteri;

MAJESTE ELENLER KRALI:B. Eleftherios K. VENlSELOS, Ba�bakan;B. Athos ROMANOS, Majeste Yunanlılar Kralının Paris'de Ola�anüstü Temsilcisi ve

Tamyetkili Ortaelçisi;

MAJESTE H�CAZ KRALI:.................................................

POLONYA CUMHUR�YET� BA�KANI:

Kont Maurice ZAMOYSKl, Polonya Cumhuriyeti'nin Paris'de Ola�anüstü Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelçisi;

B. Erasme P�LTZ;

PORTEK�Z CUMHUR�YET� BA�KANI:Dr. Affonso Augusto da COSTA, eski Ba�bakan;

MAJESTE ROMANYA KRALI:B. Nicolae T�TULESCO, Maliye Bakanı;Prens DlMlTRlE GHlKA, Majeste Romanya Kralının Paris'de Ola�anüstü

Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelçisi;

2 Fransızca metinde "Le Roi du Japon", �ngilizce metinde "Emperor of Japan", �talyanca Metinde “l’Imperatore del Giaponne" denilmektedir; Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "Japonya �mparatoru". (Çevirenler)

-3-

MAJESTE SIRPLAR, HIRVATLAR VE SLOVENLER KRALI:B. Nicolas P. PACHlTCH, eski Ba�bakan;B. Ante RUMB�C, Dı�i�leri Bakanı;

ÇEKO-SLOVAKYA CUMHUR�YET� BA�KANI:B. Fidouard BENES, Dı�i�leri Bakanı;B. Stephen OSUSKY, Çeko-Slovakya Cumhuriyeti'nin Londra'da Ola�anüstü Temsilcisi ve

Tamyetkili Ortaelçisi;

TÜRK�YE:General HAD� PA�A3, Senatör4;Rıza TEVFlK BEY, Senatör5;RE�AD HAL�S BEY, Türkiye'nin Bern'de Ola�anüstü Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelçisi.

BU TEMS�LC�LER, usulüne uygun ve geçerli kabul edilen yetki belgelerini veri�tikten sonra, A�A�IDAK� HÜKÜMLER ÜZER�NDE ANLA�MAYA VARMI�LARDIR:

�� bu Andla�manın yürürlü�e giri� tarihinden ba�layarak, sava� durumu sona erecektir.

Bu andan ba�layarak ve i� bu Andla�manın hükümlerine ba�lı olarak, Müttefik Devletlerle Türkiye arasında resmî ili�kiler olacaktır.

BÖLÜM I.

M�LLETLER CEM�YET� M�SAKI

BA�ITLI YÜKSEK TARAFLAR,

Uluslar arasında i�birli�ini geli�tirmek ve uluslararası6 barı�ı ve güvenli�i sa�lamak için, sava�a ba�vurmamak konusunda birtakım yükümlülükler kabul etmek, gizlilikten uzak, adaletli ve onurlu uluslararası ili�kiler sürdürmek, Hükümetlerce, bundan böyle eylemsel davranı� kuralı kabul edilen uluslararası hukuk

kurallarına kesinlikle uymak, örgütlenmi� halkların kar�ılıklı ili�kilerinde adaleti korumak ve andla�malardan do�an bütün

yükümlülüklere titizlikle saygı göstermek gerekti�ini göz önünde tutarak, Milletler Cemiyeti'ni kuran i�bu Misak'ı kabul etmi�lerdir;

MADDE 1.

��bu Misak'a ba�lı Ek'de adları yazılı imzacı Devletlerle, yine Ek'de adları belirtilen Devletlerden, Misak'ın yürürlü�e girmesinden ba�layarak iki ay içinde Sekreterli�e sunacakları ve Cemiyet'in öteki üyelerine yapacakları bir bildiri ile, hiçbir çekince öne sürmeksizin i�bu Misak'a katılanlar, Milletler Cemiyeti'nin asıl üyeleridir.

Kendini özgürce yöneten ve Ek'de adı gösterilmemi� bulunan herhangi bir Devlet, Dominyon ya da Sömürge, uluslararası yükümlülüklerini içtenlikle yerine getirme niyeti konusunda etkin güvenceler vermesi, ve hava, kara ve deniz kuvvetleriyle silâhları konusunda Cemiyet'in koydu�u düzenlemeleri kabul etmesi ko�uluyla, Üyeli�e kabulü Genel Kurulun üçte iki ço�unlu�uyla kararla�tırılırsa, Cemiyet Üyesi olabilir.

3 Fransızca metinde “Le General Haadi Pacha", �ngilizce metinde "General Haadi Pasha", �talyanca metinde “Generale Haadi Pacha", Erim metninde "Hadi Pa�a". (Çevirenler)

4 Ayan âzası. (Çevirenler) 5 Ayan âzası. (Çevirenler)6 �ngilizce metne göre "uluslararası barı�ı", Fransızca metne göre "kendilerine barı�ı", �talyanca metne göre

"Devletlere barı�ı" biçiminde çevirmek gerekmektedir. Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "milletlere sulh" denilmektedir. (Çevirenler)

-4-

Cemiyet'in her üyesi, iki yıl önceden haber vermek ve ayrıldı�ı anda, bu Misak'ın yüklediklerini de içermek, üzere, uluslararası bütün yükümlülüklerini yerine getirmi� bulunmak ko�uluyla, Cemiyet'ten çekilebilir.

MADDE 2.

Cemiyet, ��bu Misak'da öngörülen eylemini, bir Genel Kurul, bir Konsey ve.bunlara yardım eden bir Sürekli Sekreterlik aracılı�ıyla yerine getirir.

MADDE 3.

Genel Kurul, Cemiyet üyelerinin Temsilcilerinden olu�ur. Genel Kurul, belirli zamanlarda ve durum gerektirirse ba�ka herhangi bir anda, Cemiyet'in

Merkezinde ya da kararla�tırılacak bir ba�ka yerde toplanır. Genel Kurul, Cemiyet'in görev alanına giren ya da dünya barı�ını ilgilendiren her soruna

bakmaya yetkilidir. Cemiyet'in her Üyesi Genel Kurulda en çok üç Temsilci bulundurabilir; her üyenin yalnız

bir oyu vardır.

MADDE 4.

Konsey, Müttefik ve Ortak Ba�lıca Devletlerin Temsilcileri ile, Cemiyet'in ba�ka dört üyesinden olu�ur. Cemiyet'in bu dört üyesini Genel Kurul diledi�i gibi ve diledi�i zamanlarda seçer. Genel Kurulca bu dört üyenin ilk seçimine kadar, Belçika, Brezilya, �spanya ve Yunanistan Temsilcileri Konsey üyesi olacaklardır.

Konsey, Genel Kurul ço�unlu�unun uygun bulmasıyla, bundan böyle Konseyde sürekli olarak temsil edilmek üzere ba�ka Üyeler de seçebilir. Konsey, yine Genel Kurul ço�unlu�unun uygun bulmasıyla, Konseyde temsil edilmek üzere Genel Kurulca seçilecek Cemiyet üyelerinin sayısını arttırabilir.

Konsey, ko�ullar gerekli kıldı�ı zamanlarda ve yılda en az bir kez, Cemiyet Merkezinde ya da kararla�tırılacak bir ba�ka yerde toplanır. .

Konsey, toplantılarında, Cemiyet'in görev alanına giren ya da dünya barı�ını ilgilendiren her sorunu ele alma�a yetkilidir.

Konseyde temsil edilmeyen herhangi bir Cemiyet Üyesi, kendisini özellikle ilgilendiren bir sorun Konseyde görü�üldü�ü zaman, Konseye bir Temsilci göndererek, Konsey üyesi sıfatıyla katılma�a ça�ırılır.

Konseyde temsil edilen her Cemiyet Üyesinin yalnız bir oyu ve bir Temsilcisi vardır.

MADDE 5.

��bu Misak'da ya da ��bu Andla�ma hükümlerinde açıkça ba�ka türlü öngörülen durumlar dı�ında, Genel Kurulun ya da Konseyin kararlan, toplantıda temsil edilen Cemiyet Üyelerinin oybirli�iyle alınır.

Belirli sorunlara ili�kin olarak soru�turma yapmakla görevlendirilmi� komisyonların atanmasını da kapsamak üzere, Genel Kurul ya da Konsey toplantılarında ortaya çıkan bütün usul sorunları, Genel Kurulca ya da Konseyce düzenlenir ve toplantıda temsil edilen Cemiyet üyelerinin ço�unlu�uyla karara ba�lanır.

Genel Kurulun ilk toplantısı ile Konseyin ilk toplantısı, Amerika Birle�ik Devletleri Ba�kanının ça�rısı üzerine yapılacaktır.

-5-

MADDE 6.

Sürekli Sekreterlik, Cemiyet'in Merkezinde kurulmu�tur. Sürekli Sekreterlik, bir Genel Sekreter ile gerekli görülecek sekreterlerden ve personelden olu�ur.

�lk Genel Sekreter Ek'de gösterilmi�tir. Bundan sonrası için, Genel Sekreter, Genel Kurulun ço�unluk kararıyla uygun bulması üzerine, Konseyce atanacaktır.

Sekreterler ve Sekreterlik personeli, Konseyin uygun bulması üzerine, Genel Sekreterce atanırlar.

Cemiyet'in Genel Sekreteri, bu sıfatıyla, Genel Kurulun ve Konseyin de Genel Sekreterli�ini yapacaktır.

Sekreterli�in giderleri, Evrensel Posta Birli�i'nin Uluslararası Bürosu için saptanmı� oranlar içinde, Cemiyet Üyelerince payla�ılacaktır.

MADDE 7.

Cemiyet'in Merkezi, Cenevre'de kurulmu�tur.

Konsey, bu Merkezi bir ba�ka yerde kurma�a her an karar verebilir.

Cemiyet'in bütün hizmetlerinde ya da, Sekreterli�i de kapsamak üzere, bunlara ba�lı bütün dairelerde, kadınlarla erkekler e�it olarak görev alabileceklerdir.

Cemiyet Üyelerinin Temsilcileri ve Cemiyet görevlileri, görevlerini yaptıkları sırada, diplomasi ayrıcalıklarından ve ba�ı�ıklıklarından yararlanırlar.

Cemiyet'in, Cemiyet bürolarının yerle�mi� bulundu�u, ya da Cemiyet'in toplantılarının yapıldı�ı yapıların ve alanların dokunulmazlı�ı vardır.

MADDE 8.

Cemiyet Üyeleri, barı�ın süregötürülmesi için, ulusal silâhların, ulusal güvenlikle ortak bir eylemin gerekli kıldı�ı uluslararası yükümlülüklerin yerine getirilmesiyle ba�da�abilecek en dü�ük bir düzeye indirilmesi zorunlulu�unu kabul ederler.

Konsey, her Devletin co�rafya durumunu ve içinde bulundu�u özel ko�ulları göz önünde tutarak, çe�itli Hükümetlerin incelemesine ve kararına sunulmak üzere, bu indirimin plânlarını hazırlar.

Bu plânlar, en az her on yılda bir, yeniden incelenecek ve, gerekirse, de�i�tirilecektir.

Çe�itli Hükümetlerin bu plânları kabulünden sonra, böylece saptanan silâhların sınırı, Konseyin rızası olmadıkça asılamayacaktır.

Cemiyet Üyeleri, silâhların ve sava� gereçlerinin özel giri�imce yapımının büyük sakıncalara yol açtı�ı görü�üyle, Konseyi, Cemiyet Üyelerinin güvenliklerine yetecek silâhlarla sava� gereçlerini kendileri yapamayan Cemiyet Üyelerinin gereksinmelerini de göz önünde tutarak, bunun kötü sonuçlarını önleyecek önlemleri salık vermekle görevlendirirler.

Cemiyet Üyeleri, silâhlarının eri�mi� oldu�u düzeye, kara, deniz ve hava kuvvetlerinin programlarına ve sava�ta kullanılma�a elveri�li olan endüstrilerinin durumuna ili�kin bütün bilgileri en açık yüreklilikle ve eksiksiz olarak birbirlerine verme�i yükümlenirler.

-6-

MADDE 9.

Misak'ın 1. ve 8. Maddeleri hükümlerinin yürütülmesi ve, genel olarak, kara, de niz ve hava kuvvetlerine ili�kin sorunlar üzerinde Konseye görü�ünü bildirmek üzere sürekli bir Komisyon kuracaklardır.

MADDE 10.

Cemiyet Üyeleri, bütün Cemiyet üyelerinin ülke bütünlüklerine ve �imdiki siyasal ba�ımsızlıklarına saygı gösterme�i ve bunları dı�arıdan gelecek herhangi bir saldırıya kar�ıkorumayı yükümlenirler. Saldırı, saldırı tehdidi ya da tehlikesi durumunda, Konsey, bu yükümlülü�ün yerine getirilmesini sa�layacak yolları belirtir.

MADDE 11.

Cemiyet Üyelerinden birine do�rudan do�ruya dokunsun ya da dokunmasın, her sava�ın ya da sava� tehdidinin bütün Cemiyet'i ilgilendirdi�i, ve Cemiyet'in ulusların barı�ını etkin bir biçimde korumaya özgü önlemleri almakla yükümlü oldu�u kesin olarak açıklanır. Böyle bir durumda, Cemiyet'in herhangi bir Üyesinin istemesi üzerine, Genel Sekreter, Konseyi hemen toplantıya ça�ırır.

Bundan ba�ka, Cemiyet'in herhangi bir Üyesinin, uluslararası ili�kileri etkileyecek nitelikte olan ve sonuç olarak uluslar arasındaki barı�ı ve bansın dayandı�ı iyi geçinmeyi bozacak bir durum üzerine Genel Kurulun ya da Konseyin dikkatini dostça çekmek hakkı oldu�u da açıklanır.

MADDE 12.

Cemiyet'in bütün üyeleri, aralarında ili�kilerin kesilmesine varabilecek nitelikte bir anla�mazlık çıkarsa, bu anla�mazlı�ı ya hakemli�e ya da Konseyin incelemesine sunmayı kabul etmektedirler. Cemiyet Üyeleri, hakemlerin kararından ya da Konseyin raporundan sonra üç aylık bir süre geçinceye kadar, hiçbir durumda sava�a ba�vurmama�ı da kabul ederler.

Bu maddede öngörülen bütün durumlarda, hakemlerin kararının akla yatkın bir süre içinde verilmesi ve Konsey raporunun, anla�mazlık Konseye sunuldu�u günden ba�layarak, altı ay içinde hazırlanmı� bulunması gerekir.

MADDE 13.

Cemiyet Üyeleri, aralarında, hakemlikle çözüme elveri�li saydıkları bir anla�mazlık çıkarsa, ve bu anla�mazlık diplomasi yoluyla istekleri kar�ılar bir biçimde çözülemezse, bu sorunun tümüyle hakemli�e sunulaca�ını kabul ederler.

Genel olarak hakemlikle çözüme elveri�li anla�mazlıklar arasında, bir andla�manın yorumlanmasına, herhangi bir uluslararası hukuk sorununa, do�rulu�u saptanırsa uluslararası bir yükümlülü�e aykırılık olu�turabilecek bir olgunun gerçekli�ine ya da böyle bir aykırılı�ın getirdi�i ödencenin7 [tazminatın] niteli�ine ya da kapsamına ili�kin anla�mazlıklar gösterilebilir.

7 Sayın Ord. Prof. Dr. Hıfzı Veldet Velidedeo�lu, "tazminat" kar�ılı�ı olarak "ödence" terimini kullan-maktadır: Türkçele�tirilmi� Metinleriyle. Birlikte Türk Medenî Kanunu ve Borçlar Kanunu. Üçüncü cilt: Terim ve Sözcükler Kılavuzu, Türk Dil Kurumu yayını, Ankara, 1975, s. 1065. (Çevirenler)

-7-

Anla�mazlı�ın sunuldu�u Hakemlik Mahkemesi, Tarafların gösterdikleri ya da daha önce yapılmı� sözle�melerde öngörülen mahkemedir.

Cemiyet üyeleri, verilen kararları iyi niyetle yerine getirme�i, bu kararlara uyacak hiçbir Cemiyet üyesine kar�ı sava�a ba�vurmama�ı yükümlenirler. Kararın yerine getirilmemesi durumunda, Konsey bunu sa�layacak önlemleri önerir.

MADDE 14.

Konsey, bir Uluslararası Sürekli Adalet Divanı tasarısı hazırlamakla ve bu tasarıyı Cemiyet Üyelerine sunmakla görevlendirilmi�tir. Bu Divan, Tarafların kendisine sunacakları uluslararası nitelikte her türlü anla�mazlıklara bakacaktır. Divan, Konseyin ya da Genel Kurulun kendisine gönderece�i her türlü anla�mazlık ya da sorun üzerinde danı�ma görü�leri [isti�arî mütalaalar] de verecektir.

MADDE 15.

Cemiyet Üyeleri, aralarında ili�kilerin kesilmesini do�urabilecek nitelikte bir an-la�mazlık çıkarsa, ve bu anla�mazlık 13. Maddede öngörülen hakemli�e sunulmazsa, anla�mazlı�ı Konseye götürmeyi kabul ederler. Bu bakımdan, üyelerden birinin, tam bir soru�turma ve inceleme için her türlü önlemleri alacak olan Genel Sekretere bu anla�mazlı�ıbildirmesi yeterlidir.

Taraflar, dâvalarının açıklanmasını, kanıtlayıcı bütün olgular ve belgelerle birlikte, en kısa süre içinde Genel Sekretere vermelidirler. Konsey, bunların hemen yayınlanmasını buyurabilir.

Konsey, anla�mazlı�ın çözülmesini sa�lama�a çalı�ır; Konsey bunu ba�arırsa, yararlı saydı�ı ölçüde, olguları, bunların açıklam�larım ve önerdi�i çözümü gösterenbir açıklama yayınlar.

Anla�mazlık çözülememi�se, Konsey, anla�mazlıkla ilgili olguları, hakgözetirli�e8 ve bu anla�mazlı�a en uygun sayarak salık verdi�i çözümleri bildirmek üzere, oybirli�iyle ya da ço�unlukla kabul edilen, bir rapor kaleme alır ve bu raporu yayınlar.

Konseyde temsil edilen Cemiyet Üyelerinden herbiri de, anla�mazlı�ın olgularına ve kendisinin varmı� oldu�u sonuçlara ili�kin bir açıklama yayınlayabilir.

Konseyin raporu, anla�mazlı�a Taraf bulunan Devletlerin Temsilcilerinin oylan hesaba katılmaksızın, oybirli�i ile kabul edilmi�se, Cemiyet Üyeleri, hukuku ve adaleti korumak için gerekli görecekleri biçimde davranmak hakkını ellerinde tutarlar.

Taraflardan biri, anla�mazlı�ın uluslararası hukukun yalnız bu Tarafın ulusal yetkisine bıraktı�ı bir soruna ili�kin oldu�unu öne sürerse ve Konsey de bunu kabul ederse, Konsey bunu raporunda belirtecek, ancak hiçbir çözüm salık vermeyecektir.��bu Maddede öngörülen bütün durumlarda, Konsey anla�mazlı�ı Genel Kurula

götürebilir. Taraflardan birinin istemesi üzerine de, Genel Kurul -bu istem, anla�mazlı�ın Konseye sunulmasından ba�layarak ondört gün içinde yapılmı� olmak ko�uluyla-anla�mazlı�a bakacaktır.

Genel Kurula sunulan her sorunda, Konseyin eylemine ve yetkilerine ili�kin i�bu Maddenin ve 12. Maddenin hükümleri, Genel Kurulun eylemine ve yetkilerine de uygulanır. Genel Kurulda her soruna ili�kin olarak, Tarafların Temsilcileri dı�ında, Konseyde temsil edilen bütün Cemiyet Üyelerinin ve Cemiyet'in öteki Üyelerinden bir ço�unlu�un uygun bulmasıyla hazırlanmı� olan bir rapor, Konseyde Tarafların Temsilcileri dı�ında, Üyelerin oybirli�iyle hazırlanmı� olan bir raporla e�de�erde olacaktır.

8 Fransızca metinde "le� plus £quitables", �ngilizce metinde "just", �talyanca metinde "piû giuste", Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "en mukarin-i adalet". (Çevirenler)

-8-

MADDE 16.

Cemiyet üyelerinden biri, 12., 13. ya da 15. maddelerdeki yükümlülüklerine aykırı olarak sava�a ba�vurursa, Cemiyet'in bütün öteki üyelerine kar�ı, bu davranı�ıyla \ipsofacto\ bir sava� eyleminde bulunmu� sayılır. Bu üyeler onunla, ticaret ya da maliye ili�kilerini hemen kesme�i, kendi uyruklarıyla Misak'a aykırı davranan Devletin uyrukları arasında her türlü ili�kileri yasaklama�ı ve Misak'a aykırı davranan bu Devletin uyrukları ile, Cemiyet üyesi olsun ya da olmasın, ba�ka herhangi bir Devletin uyrukları arasında ticaret, maliye ili�kileriyle ki�isel ili�kileri kesme�i yükümlenirler.

Bu durumda, Konsey, ilgili çe�itli Hükümetlere, Cemiyet yükümlülüklerine saygı gösterme�i sa�layacak Silâhlı Kuvvetlere Cemiyet üyelerinden herbirinin kataca�ı kara, deniz ve hava birlikleri konusunda ö�ütlemelerde [tavsiyelerde] bulunmakla görevlidir.

Cemiyet üyeleri, bundan ba�ka, i�bu madde gere�ince alınacak ekonomik ve malî önlemlerin uygulanmasında, bunlardan do�abilecek zararları ve sakıncaları enaz [minimum] düzeye indirmek için, birbirlerine kar�ılıklı yardımda bulunma�ı kabul etmektedirler. Bunun gibi, Üye Devletler, Misak'a aykırı davranan Devletçe içlerinden birine yöneltilen herhangi bir özel önleme kar�ı direnmek için de, birbirlerine kar�ılıklı yardımda bulunacaklardır. Üye Devletler, Cemiyet'in yükümlülüklerine saygı gösterilmesini sa�lamak için ortak eyleme katılan her Cemiyet üyesinin kuvvetlerinin kendi ülkesinden geçmesini kolayla�tırmak üzere gerekli önlemleri alacaklardır.

Misak'dan do�an yükümlülüklerden herhangi birine aykırı davranmaktan suçlu olan her Üye, Cemiyet'ten çıkartılabilir. Bu çıkartmaya, Konseyde temsil edilen bütün öteki üyelerin oybirli�iyle karar verilir.

MADDE 17.

Yalnız biri Cemiyet üyesi olan ya da hiçbiri Cemiyet üyesi olmayan iki Devlet arasında bir anla�mazlık çıkması durumunda, Cemiyet üyesi olmayan Devlet ya da Devletler, anla�mazlı�ı çözmek için, Konseyin uygun görece�i ko�ullar altında, Cemiyet Üyeleri için uyulması zorunlu olan yükümlülüklere ba�lı olmaya ça�ırılırlar. Bu ça�ın kabul edilirse, 12. maddeden 16. maddeye kadar olan maddeler, Konseyin gerekli görece�i de�i�ikliklerle, uygulanır.

Bu ça�ında bulunur bulunmaz, Konsey, hemen anla�mazlı�ın çe�itli yönleri üzerinde bir soru�turma açar ve bu özel duruma, kendisine en uygun ve en etkin görünen önlemi önerir.

Ça�ırılan Devlet, anla�mazlı�ın çözümü için Cemiyet üyelerine dü�en yüküm-lülükleri kabul etmeyerek, Cemiyet'e Üye Devletlerden birine kar�ı sava�a ba�vurursa, bu Devlete, 16. Madde hükümleri uygulanır.

Ça�ırılan iki Taraf da, anla�mazlı�ın çözümü için Cemiyet üyelerine dü�en yükümlülükleri kabul etmezlerse, Konsey, çatı�maları önleyecek ve anla�mazlı�ın çözüme ba�lanmasını sa�layacak her türlü önlemleri alabilir ve her türlü önerilerde bulunabilir.

MADDE 18.

Cemiyet Üyelerinden birinin ileride yapaca�ı her andla�ma ya da uluslararası ba�ıtlanma, Sekreterlikçe kütü�e yazılacak [tescil edilecek] ve olabilen en kısa süre içinde yayınlanacaktır. Bu andla�malardari ya da uluslararası ba�ıtlanmalardan hiçbiri, kütü�eyazılmadan önce ba�layıcı güçte olmayacaktır.

MADDE 19.

Genel Kurul, zaman zaman, Cemiyet üyelerini, uygulanmaz duruma gelmi�andla�maların ve süregitmesi dünya barı�ını tehlikeye sokabilecek uluslararası durumların yeniden gözden geçirilmesine ça�ırabilir.

-9-

MADDE 20.

Cemiyet üyeleri, i�bu Misak'ın, Misak hükümleriyle ba�da�mayan, aralarındaki bütün yükümlülükleri ya da andla�maları sona erdirdi�im, herbiri kendi bakımından kabul ederler ve gelecekte bu çe�it hiçbir ba�ıtlanmaya girmemeyi resmen yükümlenirler.

Üye Devletlerden biri, Cemiyet'e üye olu�undan önce, Misak hükümleriyle ba�da�maz yükümlülükler altına girmi�se, bu yükümlülüklerden kurtulmak için hemen gerekli önlemleri almak zorundadır.

MADDE 21.

Barı�ın süregitmesini sa�layan hakemlik andla�maları gibi uluslararası üstlenmeler ve Monroe Doktrini gibi bölgesel anla�malar, i�bu Misak'ın hiçbir hükmüyle ba�da�maz sayılmayacaktır.

MADDE 22.

Sava�tan sonra, daha önce kendilerini yöneten Devletlerin egemenli�ine ba�lı olmaktan çıkmı� ve ça�da� dünyanın özellikle güç ko�ulları altında kendi kendilerini yönetme yetene�inden henüz yoksun halkların oturdu�u sömürgelere ve ülkelere �u ilkeler uygulanır: Bu hakların gönençleri ve geli�meleri kutsal bir uygarlık görevidir ve bu görevin yerine getirilmesi için i�bu Misak’a güvenceler konulması gerekir.

Bu ilkenin uygulamada gerçekle�tirilmesi için en iyi yöntem, bu halkların korunmanlı�ı[vesayetini], kaynakları, görgüleri ya da co�rafya durumları bakımından, bu sorumlulu�uyüklenme�e en elveri�li bulunan ve bunu kabule razı olan uluslara emanet etmektir. Bunlar mandat’yı9 , mandataire10 sıfatıyla ve Cemiyet adına yapacaklardır.

Mandataire’li�in niteli�i, halkın geli�me derecesine, ülkenin co�rafya durumuna, ekonomik ko�ullarına ve buna benzer bütün öteki durumlara göre de�i�ik olmasını gerektirmektedir.

Eskiden Osmanlı �mparatorlu�u’na ba�lı bulunan kimi topluluklar, kendi kendilerini yönetmeye yetenekli olacakları zamana kadar, yönetimlerine bir mandataire’in ö�ütleri ve yardımı kılavuz olmak ko�uluyla, ba�ımsız uluslar olarak varlıkları geçici nitelikte tanınabilecek bir geli�me düzeyine eri�mi�lerdir. Mandataire’in seçilmesinde, her�eyden önce, bu toplulukların dilekleri göz önünde tutulmalıdır.

Öteki halkların, özellikle Orta Afrika halklarının, içinde bulundukları geli�me derecesi, mandataire’in, buralarda ülkenin yönetimini, köle ticareti, silah ve alkol alımsatımı gibi kötüye kullanmaları yasaklamayı; kamu düzeniyle ahlak kurallarının süregötürülmesinin gerektirdiklerinden ba�ka kısıtlamalara ba�lı olmaksızın, inanç ve din özgürlü�ünü sa�lamayı; berkitilmi� yerler [tahkimat] ya da kara ve deniz üsleri kurmayı ve yerli halka ülkenin kolluk [zabıta] düzenini ve savunmasını sa�lamak amacı dı�ında, askerlik e�itimini yasaklama�ı güvence altına alacak ve, aynı zamanda, Cemiyet’in öteki üyelerine de alı�veri�ve ticaret konularında e�it olanaklar sa�layacak ko�ullar içinde, üstüne almasını gerektirmektedir.

Son olarak, Afrika’nın Güney Batısı ve kimi Güney Pasifik Adaları gibi ülkeler vardır ki, bunlar, nüfus yo�unlu�unun azlı�ı, yüzölçümünün küçüklü�ü, uygarlık merkezlerinden uzaklı�ı, mandataire’in ülkesine biti�ikli�i ya da birtakım ba�ka durumlar yüzünden, yerli halkın yararına, yukarıda sözü edilen güvenceler saklı kalmak ko�uluyla, en iyi biçimde ancak mandataire’in yasaları ile ve sanki kendi ülkesinin bir parçasıymı� gibi yönetebilirler.

9 Fransızca metinde “mandat”, �ngilizce metinde “mandate”, �talyanca metinde “mandato”, Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde “vesayet” denilmektedir. Biz, dilimizde manda biçiminde kötü bir ünü olan bu sözcü�ü oldu�u gibi almayı uygun gördük; ancak, Fransızca yazılı�ını kullandık. (Çevirenler)

10 Fransızca metinde “mandataire”, �ngilizce metinde “Mandatories”, �talyanca metinde “mandatorie”, Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde “mandater”. (Çevirenler)

-10-

Her bir durumda, mandataire, yönetimini üzerine aldı�ı ülkeye ili�kin olarak, Konseye yıllık bir rapor gönderecektir.

Mandataire’in kullanaca�ı yetkenin [otoritenin], denetimin ya da yönetimin derecesi, Cemiyet Üyeleri arasında önceden yapılmı� bir sözle�meye konu olmamı�sa, bunlar, her bir durumda, konseyce kesin olarak saptanacaktır.

Mandataire’lerin yıllık raporlarını almak, incelemek ve mandat’ların yürütülmesine ili�kin bütün sorunlar üzerinde Konseye görü� bildirmekle görevli, bir sürekli Komisyon kurulacaktır.

MADDE 23.

Milletler Cemiyeti Üyeleri, �imdi varolan ya da sonradan yapılabilecek uluslararası sözle�melerin hükümlerine uygun olmak ve bunlar saklı tutulmak ko�uluyla:

a) kendi ülkelerinde oldu�u gibi, ticaret ve endüstri ili�kilerinin kapsamına giren bütün öteki ülkelerde, erkeklere, kadınlara ve çocuklara hakgözetir11 ve insancıl çalı�ma ko�ulları sa�lama�a ve bu ko�ulları sürdürme�e ve bu amaca eri�mek üzere, gerekli uluslararası örgütleri kurma�a ve ya�atma�a çaba göstereceklerdir;

b) yönetimleri altındaki ülkelerde yerli halka hakgözetir12 davranmayı yükümlenirler;c) kadın ve çocuk ticaretine, afyon ve buna benzer zararlı maddelerin alım-satımına

ili�kin anla�maların genel denetimi ile Cemiyet'i görevlendirirler;d) silâh ve cephane ticaretinin denetiminin kamu yararı için zorunlu bulundu�u

ülkelerde, bu ticaretin genel denetimi ile Cemiyet'i görevlendirirler;e) ula�ım ve transit özgürlü�ünün güvence altına alınması ve sürdürülmesi ve

Cemiyet'in bütün üyelerine ticaret konusunda hakgözetir13 bir i�lem yapılmasını sa�lamak için gerekli önlemleri alacaklardır. Bu konuyla ilgili olarak, 1914-1918 sava�ı sırasında yakılıp yıkılmı� olan bölgelerin özel gereksinmeleri göz önünde tutulacaktır;

f) hastalıkları önlemek ve bunlarla sava�mak için uluslararası önlemler almaya çalı�acaklardır.

MADDE 24. Çok taraflı andla�malarla daha önce kurulmu� bütün uluslararası bürolar, Tarafların kabul

etmeleri ko�uluyla, Cemiyet'in yetkisi altına konulacaktır, îleride kurulacak bütün ba�ka uluslararası bürolar ve uluslararası nitelikte sorunların çözülmesiyle ilgili Komisyonlar Cemiyet'in yetkisi altına konulacaktır.

Genel sözle�melerle düzenlenen, ancak uluslararası büroların ya da komisyonların denetimine girmeyen uluslararası nitelikteki bütün sorunlar için, Cemiyet Sekreterli�i, Taraflar isterlerse ve Konsey kabul ederse, yararlı tüm bilgileri toplamak, da�ıtmak ve gereken ya da istenen yardımlarda bulunmak zorundadır.

Konsey, Cemiyet'in yetkisi altında bulunan herhangi bir büronun ya da komisyonun giderlerini sekreterlik giderleri içine sokabilir.

MADDE 25. Cemiyet üyeleri, sa�lı�ın geli�tirilmesi, hastalıklara kar�ı önleyici önlemler alınması ve

bütün dünyada çekilen acıların azaltılması amaçlarını güden, gere�i gibi yetkili kılınmı�ulusal Kızıl-Haç gönüllü örgütlerinin kurulmasını ve bunların aralarında i�birli�i yapmalarını destekleme�i ve kolayla�tırma�ı yükümlenirler.

11 Fransızca metinde "equitables", �ngilizce metinde "fair", �talyanca metinde "eque" denilmektedir. Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "hakkaniyet". (Çevirenler)

12 Fransızca metinde **equitable", �ngilizce metinde "just", �talyanca metinde "equo" denilmektedir. Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "âdilâne". (Çevirenler)

13 Fransızca metinde **equitable", �ngilizce metinde "equitable", �talyanca metinde "equo", Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde **muhikkane". (Çevirenler)

-11-

MADDE 26.

��bu Misak'da yapılacak de�i�iklikler, Temsilcileri Konseyi olu�turan Cemiyet üyelerince ve Temsilcileri Genel Kurulu olu�turan üyelerin ço�unlu�unca onaylanır onaylanmaz yürürlü�e girecektir.

Cemiyet'in her Üyesi, Misak'da yapılan de�i�iklikleri kabul etmemekte özgürdür; bu durumda, Cemiyet'in Üyesi olmaktan çıkmı� olur.

E K

I. M�LLETLER CEM�YET�'N�N ASIL ÜYELER�14

AMER�KA B�RLE��K DEVLETLER� HA�T�BELÇ�KA H�CAZ BOL�VYA HONDURAS BREZÎLYA �TALYA BR�TANYA �MPARATORLU�U JAPONYA

KANADA L�BERYA AVUSTRALYA N�KARAGUA GÜNEY AFR�KA PANAMA YEN�-ZELANDA PERU H�ND�STAN POLONYA

Ç�N PORTEK�ZKÜBA ROMANYA EKUVADOR SIRP-HIRVAT-SLOVEN DEVLET�FRANSA S�AM YUNAN�STAN ÇEKO-SLOVAKYA GUATEMALA URUGUAY

M�SAK'A KATILMAYA ÇA�IRILAN DEVLETLER15

ARJANT�N HOLLANDA ��L� IRAN KOLOMB�YA SALVADOR DAN�MARKA �SVEÇ �SPANYA �SV�ÇRE NORVEÇ VENEZUELA PARAGUAY

II. M�LLETLER CEM�YET�’N�N�LK GENEL SEKRETER�

Sayın Sir James Eric DRUMMOND, K.C.M.G., C.B.

Birinci Bölümün (Milletler Cemiyeti Misakı) 4. Maddesinde belirtilen Ba�lıca Müttefik ve Ortak Devletler, Almanya ile yapılan 28 Haziran 1919 tarihli Barı� Andla�masında belirtilen Ba�lıca Müttefik ve Ortak Devletlerdir.

14 ve 15 Fransız abecesine göre. (Çevirenler)

-12-

BÖLÜM II.

TÜRK�YE'N�N SINIRLARI

MADDE 27.

I. Avrupa'da, Türkiye'nin sınırları a�a�ıdaki gibi saptanacaktır (ekli I sayılı haritaya bakılması) :16

1. Karadeniz: Karadeniz Bo�azı'nın giri�inden a�a�ıda belirtilen noktaya kadar.

2. Yunanistan ile: Podima'nm a�a�ı yukarı 7 kilometre kuzey-batısında bulunan Büyük Dere'nin a�zında

Karadeniz üzerinde seçilecek bir noktadan ba�layarak, güney-batıya do�ru ve �stranca dere havzası sınırlarının en kuzey-batı noktasına kadar (Îstranca'nın a�a�ı yukarı 8 kilometre kuzey-batısında bulunan nokta):

Kaplıca da� ile Uçpınar tepesi noktalarından geçmek üzere, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi;

oradan, güney-güney-do�u do�rultusunda ve Sinekli demiryolu istasyonunun a�a�ıyukarı l kilometre batısında, Çorlu-Çatalca demiryolu üzerinde seçilecek bir noktaya kadar:

�stranca Dere havzasının batı sınırını olabildi�ince izleyen bir çizgi;oradan, güney-do�uya do�ru ve kuzey-do�uda, Büyük Çekmece Gölü'ne akan ırmaklar

havzalarıyla, güney-batıda do�rudan do�ruya Marmara Denizi'ne dökülen ırmakların havzası arasındaki su bölümü çizgisi üzerinde Fener ve Kurfalı arasında seçilecek bir noktaya kadar:

Sinekli'nin güneyinden geçmek üzere toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi;oradan, güney-do�uya do�ru ve Kalikratia'nın a�a�ı yukarı l kilometre güneybatısında

Marmara Denizi üzerinde seçilecek bir noktaya kadar:yukarıda tanımlanan su bölümü çizgisini olabildi�ince izleyen bir çizgi.

3. Marmara Denizi: Yukarıda tanımlanan noktadan Karadeniz Bo�azı'nın giri�ine kadar.II. Asya'da, Türkiye'nin sınırları a�a�ıdaki gibi saptanacaktır (ekli 2 sayılı haritaya

bakılması):

1. Batıda ve Güneyde: Marmara Denizi üzerinde, Karadeniz Bo�azı'nın giri�inden ba�layarak Do�u Akdeniz'de

iskenderun Körfezi dolaylarında Karata�-Burnu yakınında a�a�ıdaki gibi tanımlanan bir noktaya kadar:

Marmara Denizi, Çanakkale Bo�azı ve Do�u Akdeniz; III. Bölümün (Siyasal Hükümler) IV. Kesimi ile 84. ve 122. Maddeleri hükümleri Saklı kalmak üzere, Marmara Denizi adaları ve Osmanlı17 kalan kıyılardan 3 mil kadar uzaklık içinde bulunan adalar.

2. Suriye ile: Kuzey-do�uya do�ru, Hasan Dede geçidinin do�u kıyısı üzerinde ve Karata� Burnu'ndan

a�a�ı yukarı 3 kilometre kuzey-batıda seçilecek bir noktanın Ceyhan ırma�ı üzerinde Babeli'nin a�a�ı yukarı l kilometre kuzeyinde seçilecek bir noktaya kadar.

16 Yer, da�, dere adları olarak, genellikle, 1920 çevirisindeki adlar kullanılmı�tır. (Çevirenler)17 Fransızca metinde **ottoman", Îtalyanca metinde "ottomano", denirken, �ngilizce metinde, genellikle,

hep "Turkish" denilmektedir. (Çevirenler)

-13-

Karata�’ın kuzeyinden geçmek üzere, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi;oradan, Kesik Kale'ye kadar:Ceyhan ırma�ının kayna�ına do�ru akım yolu;oradan, kuzey do�uya do�ru ve Ceyhan ırma�ı üzerinde Karapazar'ın a�a�ı yukarı 15

kilometre do�u-güney-do�usunda seçilecek bir noktaya kadar:Karatepe'nin kuzeyinden geçmek üzere, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir Çizgi;oradan ve Düldül Da�ı'nın batısında bulunan, Ceyhan ırma�ının dirse�ine kadar :Ceyhan ırma�ının kayna�ına do�ru akım yolu;oradan, güney-do�u genel do�rultusunda ve Gâvur Göl'ün a�a�ı yukarı 15 kilometre

güney-güney-batısında, Emir Musa Da�ı üzerinde seçilecek bir noktaya kadar:demiryolundan a�a�ı yukarı 18 kilometre uzaklıktan geçmek ve Düldül Da�ı'nı Suriye'de

bırakmak üzere izlenecek bir çizgi;oradan, do�uya do�ru ve Urfa'nın a�a�ı yukarı 5 kilometre kuzeyine kadar:Bahçe, Ayıntap, Birecik ve Urfa kentlerini birbirine ba�layan yolların kuzeyinden

geçmek ve bu kentlerden son üçünü Suriye'de bırakmak üzere, batıdan do�uya genel bir do�rultuda ve oldukça düz biçimde toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi;

oradan, do�uya do�ru ve (Cezire-i �bn-i Ömer'in 27 kilometre18) batısında Azeh'in a�a�ıyukarı 6 kilometre kuzeyinde Dicle'nin olu�turdu�u dirse�in en güney-batı noktasına kadar:

batıdan do�uya genel do�rultuda ve Mardin kentini Suriye'de bırakmak üzere oldukça düz biçimde toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi;

oradan, ve Habur Su ile Dicle'nin kesi�tikleri yerle, bu yerin a�a�ı yukarı 10 kilometre kuzeyinde Dicle dirse�i arasında ve Dicle üzerinde seçilecek bir noktaya kadar:

Cezire-i �bn-i, Ömer kentinin bulundu�u adayı Suriye'de bırakmak üzere Dicle’nin a�zına do�ru akım yolu.

3. Irak19 ile: Oradan, batıdan do�uya do�ru genel bir do�rultuda Musul îlinin [Vilâyetinin]20 do�u

sınırı üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi;oradan, bu çizginin do�uya do�ru Türkiye ile îran arasındaki sınıra rastladı�ı noktaya

kadar:Îmadiye'nin21 güneyinden geçecek biçimde de�i�tirilmi�, Musul îlinin [Vilâyetinin] kuzey

sınırı.

4. Do�uda ve Kuzey-Do�uda: Yukarıda tanımlanan noktadan ve Karadeniz'e kadar, 89. Madde hükümleri saklı kalmak

ko�uluyla, Türkiye ile Iran arasındaki �imdiki sınırla, Türkiye ile Rusya arasındaki eski sınırlar.

5. Karadeniz.

MADDE 28.

��bu Andla�mada tanımlanan sınırlar, i�bu Andla�maya ekli 1/1.000.000 ölçekli haritalara çizilmi�tir. Metinle harita arasında uyu�mazlık durumunda, metin geçerli olacaktır.

18 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "27 kilometre", 1920 çevirilerinde "10 kilometre". (Çevi-renler)

19 Fransızca metinde "Mesopotamie", �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Mesopotamia" denilmektedir. Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde **Irak". (Çevirenler)

20 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Vilayet". (Çevirenler) 21 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Amadiye", 1920 çevirilerinde "Imadiye". (Çevirenler)

-14-

MADDE 29.

Kurulu� biçimi i�bu Andla�ma ile saptanan ya da tamamlayıcı andla�malar ve sözle�melerle saptanacak olan Sınırlandırma Komisyonları, bu sınırları toprak [arazi] üzerinde çizeceklerdir.

Bu Komisyonlar, yalnız "toprak [arazi] üzerinde saptanacak çizgi" diye tanımlanan kesimleri de�il, gerekli görürlerse, yönetimsel sınırlarla ya da ba�ka biçimde tanımlanan kesimlere de, ayrıntılar bakımından, düzeltmeler yapmakta tam yetkili olacaklardır. Komisyonlar, bütün durumlarda, Andla�malarda verilen tanımlamaları, yönetimsel sınırlarla yerel ekonomik çıkarları olabildi�ince göz önünde tutarak, en yakından izleme�eçalı�acaklardır.

Komisyonların kararları oyçoklu�uyla alınacak ve ilgili taraflar için uyulması zorunlu olacaktır.

Sınırlandırma Komisyonlarının giderleri ilgili Taraflarca e�it paylar olarak kar�ılanacaktır.

MADDE 30.

Bir akım yolu ile tanımlanan sınırlar bakımından, i�bu Andla�madaki tanımlamalarda kullanılan "akım yolu"22 ya da "gidi�-geli� yolu"23 terimleri �u anlama gelmektedir: Bir yandan, gemilerin gidi�-geli�ine (ula�ıma) elveri�li olmayan nehirlerde, akar suyun ya da bunun ana kolunun ortay çizgisi24, ve öte yandan, gemilerin gidi�-geli�ine (ula�ıma) elveri�linehirlerde, ana gidi�-geli� yolunun ortay çizgisi. Bununla birlikte, akım ya da gidi�-geli�yolunda de�i�iklikler olması durumunda, sınır çizgisinin, bu biçimde tanımlanmı� olan akım yoluyla gidi�-geli� yolunu mu izleyece�im, yoksa bu yolun, i�bu Andla�manın yürürlü�egiri� anındaki durumunda oldu�u gibi kesin olarak saptanmı� mı kalaca�ını kararla�tırmaya, i�bu Andla�mada öngörülen Sınırlandırma Komisyonları yetkili olacaklardır.

Î� bu Andla�mada aykırı bir hüküm bulunmadıkça, deniz sınırları, kıyıya üç milden daha yakın bulunan adaları ve adacıkları da içine alacaktır.

MADDE 31.

�lgili çe�itli Devletler, Sınırlandırma Komisyonuna, çalı�maları için gerekli bütün belgeleri, özellikle �imdiki yâ da eski sınırların saptanmasına ili�kin tutanakların do�rulu�uonaylanmı� örneklerini, elde bulunan büyük ölçekli bütün haritaları, geodezik verileri, yapılmı� ancak yayınlanmamı� yerölçmesi [mesaha] haritalarını, sınırdaki akar suların yatak de�i�tirmelerine ili�kin bilgileri verme�i yükümlenirler. Osmanlı makamlarının elinde bulunan haritalar, geodezik veriler, yayınlanmamı� olsa bile yerölçmesi haritaları, i�buAndla�manın yürürlü�e konulmasından sonra otuz gün içinde, �stanbul'da25, Ba�lıca Müttefik Devletlerin gösterece�i ilgili Komisyonların temsilcisine teslim edilecektir. �lgili Devletler, bundan ba�ka, bütün belgeleri, özellikle plânları, kadastrolarla tapu

kütüklerini ve, Komisyonlar isterse, mülkiyet durumuna ve ekonomik akımlara ili�kin bilgilerle gerekli her çe�it bilgileri Komisyonlara iletmeleri için yerel makamlara yönergeler [talimat] vermeyi de yükümlenirler.

22 Fransızca metinde "cours", �ngilizce metinde "course", �talyanca metinde "corso", 1920 çevirilerinde "mecra". (Çevirenler)

23 Fransızca metinde "chenal", �ngilizce metinde "channel", �talyanca metinde "canale"; 1920 çevirilerinde "kanal". (Çevirenler)

24 Fransızca metinde "ligne mediane", �ngilizce metinde "median line", �talyanca metinde "linea media-na". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde “hat-ü vasati", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Hat-tı mutavassıt" biçiminde çevrilmi�tir. (Çevirenler)

25 Fransızca ve �ngilizce metinlerde "Constantinople", �talyanca metinde "Constantinopoli", 1920 çevirilerinde "�stanbul". (Çevirenler)

-15-

MADDE 32.

�lgili çe�itli Devletler, Sınırlandırma Komisyonlarına, görevlerim yerine getirmeleri için gerekli olan ula�ım, i�gücü ve araç ve gereçlere (direkler ve sınır ta�ları) ili�kin her türlü yardımı gerek do�rudan gerekse yerel makamlann aracılı�ıyla yapma�ı yükümlenirler.

Özellikle, Osmanlı Hükümeti, Sınırlandırma Komisyonlarının görevlerinin yerine getirilmesinde, Ba�lıca Müttefik Devletlere, gerekli görecekleri teknik personel yardımında bulunmayı yükümlenir.

MADDE 33.

�lgili çe�itli Devletler, Komisyonlarca konulmu� nirengi noktalarının, sınır i�aretlerini [ta�larını] ya da direklerini korumayı yükümlenirler.

MADDE 34.

Sınır i�aretleri [ta�ları], birbirinden gözle görülecek uzaklıklara konulacaktır; bunlara sayı verilecek ve yerleriyle sayıları bir haritaya i�lenecektir.

MADDE 35.

Sınırlandırmaya ili�kin kesin tutanaklar, bunlara ekli haritalar ve belgeler, her-biri de asıl nüsha sayılmak üzere, üç nüsha olarak düzenlenecektir; bunlardan ikisi sınırda� Devletlere, üçüncüsü de, do�rulu�u onaylanmı� birer örne�ini i�bu Andla�mayı imzalamı� olan Devletlere gönderecek olan, Fransız Cumhuriyeti Hükümetine verilecektir.

BÖLÜM III.

S�YASAL HÜKÜMLER

KES�M I �STANBUL26

MADDE 36.

��bu Andla�manın hükümleri saklı kalmak ko�uluyla, Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, Osmanlı Hükümetinin �stanbul27 üzerindeki haklarına ve sıfatlarına dokunulmaması, ve bu Hükümetle Majeste Padi�ah'in28 bu kentte oturmak ve bu kenti Osmanlı Devletinin ba�kenti tutmak bakımından özgür olduklarında görü� birli�i içindedirler.

Bununla birlikte, Türkiye29, i�bu Andla�ma ile bunu tamamlayan andla�maların ve sözle�melerin hükümlerine, özellikle soy, din ve dil azınlıklarının haklarına dürüst, bir biçimde saygı göstermekte kusur ederse, Müttefik Devletler, yukarıda belirtilen hükmü de�i�tirmek hakkını kesinlikle saklı tutarlar, ve Türkiye, bu bakımdan alınacak bütün kararları kabul etme�i �imdiden yükümlenir.

26 Bir önceki nota bakılması. (Çevirenler)27 Bakınız: Not 25. (Çevirenler)28 Fransızca metinde “Sa Majeste le Sultan", �ngilizce metinde "His Majesty the Sultan", �talyanca metinde

"�ua Maesta il Sultano"; 1920 çevirilerinde "Zât-ı Hazret-i Padi�ahı". (Çevirenler)29 Fransızca metinde "La Turquie", �ngilizce metinde “Turkey”, �talyanca metinde "Turchia". Matbaa-i

Amire, Konya ve Erim metinlerinde “Hükümet-i Osmaniye", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". (Çevirenler)

-16-

KES�M II.

BO�AZLAR

MADDE 37.

Çanakkale Bo�azı, Marmara Denizi ve Karadeniz Bo�azı’nı kapsayan Bo�azlar’da gemilerin gidi�-geli�i (ula�ımı), gelecekte, gerek barı� zamanında gerek sava� zamanında, bayrak ayırımı yapmaksızın, bütün ticaret ve sava� gemileriyle askerlik ve ticaret uçaklarına açık olacaktır.

Milletler Cemiyeti Konseyinin bir kararının uygulanması dı�ında, bu sular abluka edilemez, buralarda hiçbir sava� hakkı kullanılamaz ve hiçbir dü�manca eylemde bulunulamaz.

MADDE 38.

Osmanlı Hükümeti, 37. Maddede öngörülen gidi�-geli� (ula�ım) özgürlü�ünü sa�lamak için yeni önlemler alınması gerekti�ini kabul eder ve, bunun sonucu olarak, kendisini ilgilendirdi�i ölçüde, "Bo�azlar Komisyonu" adını alacak olan ve a�a�ıda "Komisyon" sözcü�ü ile anılacak bir Komisyonu, 39. Maddede belirtilen suların denetimine yetkili kılar.

Yunan Hükümeti, kendisini ilgilendirdi�i ölçüde, aynı yetkileri Komisyona bırakır ve bu Komisyona her bakımdan aynı kolaylıkları gösterme�i yükümlenir.

Denetim, Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbiri adına ve i�bu kesimde belirlenen biçimde yürütülecektir.

MADDE 39.

Komisyonun yetki [otorite] alanı, Akdeniz yönünde Çanakkale Bo�azı'nın giri�i 41’e, Karadeniz yönünde Karadeniz Bo�azı’nın giri�i arasındaki suları, bu giri�lerin herbirinden üç mil açıklara kadar kapsayacaktır.

Bu yetki [otorite], i�bu Kesim hükümlerinin yerine getirilmesi gerektikçe, kıyı üzerinde de kullanılabilecektir.

MADDE 40.

Komisyon -bir gün Komisyona katılmak isterse ve katıldı�ı günden ba�layarak-Amerika Birle�ik Devletleri'nin, Britanya �mparatorlu�u'nun, Fransa'nın, �talya'nın, Japonya'nın, -bir gün Milletler Cemiyeti'ne Üye olursa ve oldu�u günden ba�layarak-Rusya'nın, Yunanistan'ın, Romanya'nın ve -bir gün Milletler Cemiyeti'ne Üye olurlarsa ve oldukları günden ba�layarak- Bulgaristan'la Türkiye'nin30 gösterecekleri temsilcilerden olu�acaktır. Amerika Birle�ik Devletleri, Britanya �mparatorlu�u, Fransa, �talya, Japonya ve Rusya Temsilcilerinden herbirinin iki�er oyu olacaktır. Yunanistan, Romanya, Bulgaristan ve Türkiye31 Temsilcilerinden herbirinin birer oyu olacaktır. Komisyon üyelerinden [komiserlerden] hiçbiri, kendisim atayan Hükümetten ba�kasınca görevinden alınamaz.

30 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde Türkiye'nin adı geçmesine kar�ılık, Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim çeviri metinlerinde Türkiye'nin adı yoktur. Müttefiklerin de�i�iklik önerisinde �öyle denilmektedir:

"Muahede lâyihasının mevadında icra edilen tadilat bervech-i âtidir: 40 ncı maddenin dördüncü satırında "Bulgaristan" kelimesinden sonra "Türkiye" kelimesi ilâve edilecek ve

cümlenin mabaadi �u suretle tashih edilecektir: "E�er bu iki Devlet!., olurlar ise". Aynı maddenin sekizinci son satırının nihayetinde "Bulgaristan"

kelimesinden sonra "ve Türkiye'nin" kelimesi ilâve edilecektir". (Çevirenler) 31 Bir önceki nota bakılması. (Çevirenler)

-17-

MADDE 41.

Komisyon üyeleri [komiserler], 39. Maddede belirtilen sınırlar içinde, diplomasi ayrıcalıklarından ve dokunulmazlıklarından yararlanacaklardır.

MADDE 42.

Komisyon, i�bu Andla�ma ile kendisine tanınan yetkileri, yerel Hükümetten tümüyle ba�ımsız olarak kullanacaktır. Komisyonun özel bir bayra�ı, özel bir bütçesi ve kendisine özgü bir örgütü olacaktır.

MADDE 43.

Komisyon, 39. Maddede saptanan yetkisi sınırları içinde, a�a�ıdaki görevleri yapmakla yükümlü olacaktır:

a) Geçitlerin ya da limanlara giri�lerin iyile�tirilmesi için gerekli görülecek bütün çalı�maların yapılması;

b) Geçitlerin aydınlatılması, sı� ve tehlikeli yerlerin i�aretlenmesi;c) Kılavuzluk ve yedek çektirme32 i�lerinin denetimi;d) Gemilerin demirledikleri yerlerin denetimi;e) ��bu Andla�manın XI. Bölümünün (Limanlar, Su Yolları ve Demiryolları) 335.

Maddesinden 344. Maddesine kadar olan Maddelerinde öngörülen rejimin, �stanbul ve Haydarpa�a limanlarına uygulanmasını sa�lamak için gerekli denetim;

f) Kazaya u�ramı� gemilerin kalıntılarına ve gemilerle yüklerin kurtarılmasına ili�kin her türlü denetim i�leri;

g) Mavnalara ili�kin denetim.

MADDE 44.

Komisyon, Bo�azlar’dan özgürce geçi�in engellendi�i kanısına varacak olursa, 178. maddede öngörülen i�gal kuvvetlerini bulunduran Müttefik Devletlerin �stanbul'daki Temsilcilerini durumdan haberli kılacaktır. O vakit, bu Temsilciler, Bo�azlar'da geçi�özgürlü�ünü korumak için alınması gerekli görülecek önlemler konusunda, bu kuvvetlerin deniz ve kara kuvvetleri Komutanlarıyla anla�acaklardır. Dı�arıdan gelecek bir eylemin Bo�azlar'da geçi� özgürlü�ünü tehdit etmesi durumunda da bu Temsilciler aynı biçimde davranacaklardır.

MADDE 45.

Komisyonun, gereksinme duyulabilecek malların alınması ve sürekli i�lerin yapılması için gerekli görece�i borçlanmalara giri�me hakkı olacaktır. Bu borçlanmalara, olabildi�iölçüde, 53. maddede belirtildi�i üzere, Bo�azlar'dan geçecek gemilerden alınacak harçlar güvence olarak gösterilecektir.

MADDE 46.

�stanbul Sa�lık Yüksek Meclisi33 ve bu Meclisin yönetti�i Osmanlı Sa�lık Yönetimince34

eskiden yapılan görevlerle, Karadeniz Bo�azı'ndaki Kurtarma Gemileri Ulusal Yönetimince35 yapılan görevler, 39. Maddede saptanan sınırlar içinde, Komisyonun denetimi altında ve Komisyonca saptanacak biçimde yapılacaktır.

32 Fransızca metinde "remorquage", �ngilizce metinde "tovvage", �talyanca metinde "rimorchio". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "yedek çekdirme", Vakit vePeyam-ı Sabah metinlerinde "çekdirme gemileri". (Çevirenler)

33 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "�stanbul Sıhhiye Meclis-i Âlisi", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "�stanbul Meclis-i Sıhhî-i Âlisi". (Çevirenler)

34 1920 çevirilerinde "Osmanlı Sıhhiye idaresi". (Çevirenler)35 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Karadeniz Bo�azındaki Sefain-i Tahlisiye �daresi", Vakit

ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Bo�aziçi Tahlisiye �daresi". (Çevirenler)

-18-

Komisyon, hastalıkları önlemek ve hastalıklarla sava�mak üzere Milletler Cemiyeti Konseyinin kabul etti�i ortakla�a her politikanın gerçekle�tirilmesinde i�birli�inde bulunacaktır.

MADDE 47.

�imdiki durumda fenerlere, havuzlara, rıhtımlara ve bunlara benzer i�letmelere ili�kin ayrıcalıkları ellerinde bulunduran ki�ilerin ve ortaklıkların hakları, Komisyona tanınan denetime ili�kin genel yetkiler saklı kalmak ko�uluyla, korunacaktır. Bununla birlikte, Komisyon, genel yararlar bakımından gerekli sayarsa, i�bu Andla�manın IX, Bölümünün (Ekonomik Hükümler) 311. Maddesinde belirtilen ko�ullara uygun dav-ranılarak, sözü edilen hakları satın alma�a ya da de�i�tirme�e ya da yeni bir ayrıcalık üstlenme�e yetkili olacaktır.

MADDE 48.

Komisyon, ��bu Kesimin kendisine yükledi�i görevlerin yerine getirilmesini kolayla�tırmak amacıyla, gerekli görece�i özel polis gücünü kurmaya yetkili olacaktır. Bu polis gücü, Limni [Lemnosy Lemno], Gökçeada [tmroz, Imbros, Imbro], Semadirek [Semendirek, Samothracey Samotracia], Bozcaada [Tenedos, Tenedo] ve Midilli [Mityl�neyMitylene, Mitilene] adaları dı�ında, olabildi�i ölçüde, V. Bölümün (Kara, Deniz ve Hava Kuvvetlerine ili�kin Hükümler) 178. Maddesinde öngörülen, Bo�azlar ve Adalar bölgesinin yerli halkından derlenecek ve Komisyonca atanmı� yabancı polis üstlerinin komutası altına verilecektir.

MADDE 49.

Marmara Denizi adalarını da kapsamak üzere, Bo�azlar bölgesinin Osmanlı kalan kesiminde ve 136. Maddede öngörülen Osmanlı yargı örgütü reformunun yürürlü�ekonulmasını beklerken, Kapitülasyonlardan yararlanan Devletlerin uyruklarından, Komisyonun koydu�u kurallara ve hükümlere aykırı davrananlar, sözü edilen Devletlerin Konsoloslukları Mahkemelerine verileceklerdir. Müttefik Devletler, kendi Konsolosluk Mahkemelerini ve görevlilerini bu bakımdan yetkili kılmak konusunda anla�mı�bulunmaktadırlar. Osmanlı uyrukları ile Kapitülasyonlardan yararlanmayan Devletlerin uyruklarınca i�lenecek suçlara, yetkili Osmanlı yargı makamları bakacaklardır.

Sözü edilen bölgenin Yunan egemenli�i altına konulmu� kesiminde, söz konusu suçlara, Yunan yargı makamları bakacaklardır.

MADDE 50.

Komisyonun yetki sınırları içinde, karada ya da denizde i�lenmi� her çe�it suçlar36

yüzünden, sözü edilen yetki sınırı içinde bulunan herhangi bir ticaret gemisinin subayları ve gemi adamları karada tutuklanacak olurlarsa, Komisyon polisince, yetkili yargı makamlanna teslim edileceklerdir. Sanık, Komisyon polisinden ba�ka birince tutuk-lanmı�sa, gecikmeden Komisyon polisine teslim olunacaktır.

MADDE 51.

Komisyon, üzerine almı� oldu�u görevleri yerine getirmek için kendisine yardımcı olmalarını vazgeçilmez saydı�ı bütün üst ve ast görevlileri atayacaktır.

MADDE 52.

Komisyonun yetki alanı sınırları içinde gemilerin gidi�-geli�ine ili�kin bütün konularda, 37. maddede belirtilen her türlü gemiler tam bir e�itlik düzeyinde i�lem göreceklerdir.

36 Fransızca metinde "pour tout erime, delit öu contravention", �ngilizce metinde "for any offense", �talyanca metinde "per qualsiasi reato". Matbaa-i Âmre, Konya ve Erim metinlerinde "cinayet, cünha ve kabahatten na�ı", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "cinayet, cürüm veyahut muhalefet-i mukarrarat herhangi hareket". (Çevirenler)

-19-

MADDE 53.

47. madde hükümleri saklı kalmak üzere, Komisyonun yetki sınırları içinde, gemilerden ya da gemilerdeki yüklerden gerek Osmanlı Hükümetince do�rudan do�ruya, gerek uluslararası kurulu�larca ya da özel ortaklıklarca alınmakta bulunan harçlara ya da öteki vergilere dayanak olu�turan ve �imdi varolan haklar, Komisyona aktarılacaktır. Komisyon, bu harçları ve vergileri -Komisyonun genel yönetim giderleriyle, i�bu Kesime ba�lı Ek'in 3. paragrafında öngörülen maa� ve ücretleri de kapsamak üzere- yerine getirilmi� hizmetleri ve yapılmı� i�leri kar�ılamak amacıyla yapılmı� harcamalar için a�ırı olmayacak bir tarifeye göre saptayacaktır.

Komisyon, yalnız bu amaçlarla ve Milletler Cemiyeti Konseyinin ön rızasıyla, �imdi varolanlardan ba�ka harçlar ve vergiler de koyabilecek ve bunların miktarını saptayabilecektir.

MADDE 54.

Komisyonca konulacak bütün vergiler ve harçlar, gemiler arasında, ba�lama, varı� ya da çıkı� limanları, bayrakları ya da malikleri, ya da yüklerinin uyruklu�u ya da malikleri bakımından hiçbir ayırım gözetilmeksizin ve tam bir e�itlik düzeyinde alınacaktır.��bu hüküm, Komisyonun, ��bu kesimde öngörülen harçları tonaja göre saptama hakkını

hiçbir bakımdan sarsmaz.

MADDE 55.

Osmanlı Hükümeti ile Yunan Hükümeti, herbiri kendi bakımlarından, Komisyonun, kendisine verilmi� görevlerin yararlı bir biçimde yerine getirilmesi için gerekli görece�ibütün toprakları ve yapıları edinmesini kolayla�tırma�ı yükümlenirler.

MADDE 56.

39. Maddede belirlenen sulardan transit geçecek sava� gemileri, her bakımdan, gemilerin ola�an geli�-gidi�i (ula�ım) kurallarıyla sa�lık gereklerine uymayı sa�lamak üzere Komisyonca çıkartılmı� olan yönetim kurallarına uygun davranacaklardır.

MADDE 57.

I. Sava�an Devletlerin sava� gemileri, ancak Bo�azlar'dan geçi�lerini tamamlamalarını ve yana�abilecekleri en yakın limana varabilmelerini sa�lamak için kesinlikle zorunlu olan ölçüler içinde yeniden komanya [yiyecek] alabilirler ve depolayabilirler; bu gemiler, Komisyonun denetimi altındaki sularda kumanyalarım [yiyeceklerini] ya da sava� gereçlerini tamamlayamazlar ve arttıramazlar, ya da gemi adamlarının sayısını tamamlayamazlar. Bu gemiler, yalnız yolculu�a elveri�li olmaları için kesinlikle zorunlu onarımları yapabilirler; onarımların, gemilerin sava� gücünü hiçbir biçimde arttırmaması gerekir. Zorunlu onarımların neler oldu�unu Komisyon kararla�tıracaktır; bu onarımların olabildi�ince en kısa süre içinde yapılması gerekir.

II. Sava�an Devletlerin sava� gemilerinin, Komisyonunun denetimine ba�lı sularda transit geçi�i olabildi�ince en kısa süre içinde ve, hizmet gereklerinden do�abilecekler dı�ında hiçbir duru�ta bulunmaksızın yapılmalıdır.

III. Sözü edilen sava� gemilerinin Komisyonun denetimine ba�lı limanlarda kalı�ları, kaza durumu dı�ında, 24 saati geçmeyecektir. Böyle bir durumda, bu gemiler

-20-

en kısa süre içinde [limandan] ayrılmak zorunda olacaklardır. Sava�an bir Devletin sava�gemisinin Komisyonun denetimine ba�lı sulardan çıkı�ı ile, dü�man tarafın bir sava�gemisinin kalkı�ı arasında, her zaman, enaz yirmi-dört saatlik bir sürenin geçmesi gerekecektir.

IV. Sava� zamanında Komisyonun denetimine ba�lı sulara ili�kin ve özellikle Türkiye'nin dü�manlarına gönderilen sava� gereçleri ile sava� kaça�ı nesnelerin geçi�ine ya da bu sularda yeniden yiyecek almalara, gereksinmelerinin kar�ılanmasına ya da onarımlara ili�kin ba�ka bütün kurallar Milletler Cemiyeti'nce saptanacaktır.

MADDE 58.

Sava�an Devletlerin ganimetleri, her bakımdan, sava�an Devletlerin sava� gemilerine uygulanan ko�ullara ba�lı olacaktır.

MADDE 59.

Hiçbir sava�an Devlet, Komisyonun denetimine ba�lı bulunan sularda, asker birlikleri, cephane ya da sava� gereçleri yükleyemez ya da bo�altamaz, ancak, geçi�i engelleyen bir kaza durumu bunun dı�ında kalmaktadır; bu durumda, transitin, olabildi�ince hızla tamamlanması gerekecektir.

MADDE 60.

57., 58. ve 59. Maddeler hükümlerinden hiçbiri, Milletler Gemiyeti'nce alınmı� bir karat uyarınca davranan bir ya da birkaç sava�an Devletin yetkilerini sınırlayacak biçimde yorumlanmayacaktır.

MADDE 61.

��bu Kesimin hükümleriyle, �stanbul37 ve Haydarpa�a limanlarına ili�kin olarak XI. Bölümün (Limanlar, Su Yolları ve Demiryolları) 335. Maddesinden 344. Maddesine kadar olan Maddeleri hükümlerinin yorumlanmasında ya da uygulanmasında Devletler arasında çıkabilecek bütün anla�mazlıklar Komisyona sunulacaktır. Komisyon kararının bir Devletçe kabul edilmemesi durumunda, sorun, ilgili Devletlerden herhangi birinin istemesi üzerine, Milletler Cemiyetince öngörülen biçimde çözüme ba�lanacak ve o zamana kadar da Komisyonun kararı uygulanacaktır.

E K

1.

Bo�azlar Komisyonunun Ba�kanlı�ı, iki yıl süreyle ve sırayla, iki oyu olan Komisyon üyelerince yapılacaktır.

Komisyon, kararlarını oyçoklu�uyla alacak ve oyların e�it bölünmesinde Ba�kanın oyuna üstünlük tanınacaktır. Çekimser her oy, tartı�ılan öneriye kar�ıt bir oy sayılacaktır.

Komisyon üyelerinden herbirinin, toplantıda bulunamayaca�ı zaman, kendisini bir vekille temsil ettirme hakkı olacaktır.

2.

Komisyon üyelerinin ücretleri kendilerini atayan Hükümetlerce kar�ılanacaktır; bu ücretler, Komisyonda temsil edilen Hükümetlerce görü� birli�i içinde kabul edilen ve vakit vakit yeniden gözden geçirilecek rakamlar göz önünde tutularak, hak gözetir bir biçimde saptanacaktır.

37 Fransızca ve �ngilizce metinlerde "Constantinople", �talyanca metinde "Constantinopoli", 1920 çevirilerinde "�stanbul". (Çevirenler)

-21-

3.

48. maddede belirtilen polis üst görevlilerinin ücretleri ile, 51. madde uyarınca atanacak öteki üst görevlilerin ya da görevlilerin, ve yine sözü geçen 48. maddede belirtilen yerel polis personelinin ücretleri, gemilerin gidi�-geli�inden alınan vergiler ve harçlar gelirinden kar�ılanacaktır.

Komisyon, atayaca�ı üst görevlilerin ve görevlilerin i�e alınma ko�ullarına ili�kin yönetmelikleri hazırlayacaktır.

4.

Komisyon, i�bu Kesim ile i�bu Ek uyarınca, görevlerini yapabilmesi için gereksinme duyaca�ı gemileri buyru�u altında bulunduracaktır.

5.

Komisyon, i�bu Kesim ile i�bu Ek hükümlerinin kendisine yükledi�i bütün görevleri, saptanan sınırlar içinde, yerine getirebilmesi için gerekli yönetmelikleri hazırlama�a, yayımlama�a ve uygulama�a yetkili olacaktır. Bu yetki, �imdi yürürlükte olan yönetmelikleri, gerekirse, de�i�tirme ya da sona erdirme hakkını da kapsayacaktır.

Komisyon, denetimi altına konulan bütün gelir ve gider hesapların?n ne biçimde tutulaca�ına, bu hesapların incelenmesine ve bu hesaplar konusunda her yıl tam do�ru bir rapor yayınlanmasına ili�kin yönetmelikler hazırlayacaktır.

KES�M III.

KÜRD�STAN

MADDE 62.

Fırat'ın do�usunda, ileride saptanacak Ermenistan'ın güney sınırının güneyinde ve 27. maddenin II/2. ve 3. fıkralarındaki tanıma uygun olarak saptanan Suriye ve Irak38 ile Türkiye sınırının kuzeyinde, Kürtlerin sayıca üstün bulundu�u bölgelerin yerel özerkli�ini, i�bu Andla�manın yürürlü�e konulmasından ba�layarak altı ay içinde, �stanbul'da39 toplanan ve �ngiliz, Fransız ve �talyan Hükümetlerinden herbirinin atadı�ı üç üyeden olu�an bir Komisyon hazırlayacaktır. Herhangi bir sorun üzerinde oybirli�i olu�amazsa, bu sorun, Komisyon üyelerince,- ba�lı oldukları Hükümetlerine götürülecektir. Bu plân, Süryanî-Geldanîler40 ile, bu bölgelerin içindeki öteki etnik ve dinsel azınlıkların korunmasına ili�kin tam güvenceler de kapsayacaktır; bu amaçla, �ngiliz, Fransız, �talyan, Iran'lı ve Kürt temsilcilerden olu�an bir Komisyon incelemelerde bulunmak ve, i�bu Andla�ma uyarınca, Türkiye sınırının Iran sınırı ile birle�mesi durumlarında, Türkiye sınırında yapılması gerekebilecek düzeltmeleri kararla�tırmak üzere bu yerleri ziyaret edecektir.

MADDE 63.

Osmanlı Hükümeti, 62. Maddede öngörülen komisyonlardan birinin ya da ötekinin kararlarını, kendisine bildirildi�inden ba�layarak üç ay içinde kabul etme�i ye yürürlü�ekoyma�ı �imdiden yükümlenir.

38 Fransızca metinde "Mesopotamie", �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Mesopotamia". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Irak". (Çevirenler)

39 Fransızca ve �ngilizce metinlerde "Constantinople", �talyanca metinde "Constantinopoli". 1920 çevirilerinde "�stanbul". (Çevirenler)

40 Fransızca metinde "Assyro-Chalde'ens", �ngilizce metinde "Assyro-Chaldeans", �talyanca metinde "Assiro-Caldei". 1920 çevirilerinde "Süryanî-Gildanîler". (Çevirenler)

-22-

MADDE 64.

��bu Andla�manın yürürlü�e konu�undan bir yıl sonra, 62. Maddede belirtilen bölgelerdeki Kürtler, bu bölgelerdeki nüfusun ço�unlu�unun Türkiye'den ba�ımsız olmak istediklerini kanıtlayarak Milletler Cemiyeti Konseyine ba�vururlarsa ve Konsey de bu nüfusun bu ba�ımsızlı�a yetenekli oldu�u görü�üne varırsa ve bu ba�ımsızlı�ı onlara tanımayı Türkiye'ye salık verirse, Türkiye, bu ö�ütlemeye [tavsiyeye] uyma�ı ve bu bölgeler üzerinde bütün haklarından ve sıfatlarından vazgeçme�i, �imdiden yükümlenir.

Bu vazgeçmenin ayrıntıları Ba�lıca Müttefik Devletlerle Türkiye arasında yapılacak özel bir sözle�meye konu olacaktır.

Bu vazgeçme gerçekle�irse ve gerçekle�ece�i zaman, Kürdistan’ın �imdiye dek Musul ilinde [Vilâyetinde41] kalmı� kesiminde oturan Kürtlerin, bu ba�ımsız Kürt Devletine kendi istekleriyle katılmalarına, Ba�lıca Müttefik Devletlerce hiçbir kar�ı çıkı�ta bulunulmayacaktır.

KES�M IV.

�ZM�R

MADDE 65.

�zmir kenti ile 56. Maddede belirtilen ve bu kente biti�ik topraklara, 83. Madde uyarınca kesin statüleri saptanıncaya kadar, i�bu Kesimin hükümleri uygulanacaktır.

MADDE 66.

�zmir kentine biti�ik toprakların co�rafya sınırları a�a�ıdaki gibi saptanacaktır (ekli l sayılı haritaya bakılması):

Ku�adası'nın42 5 kilometre kadar kuzeyinde Ege Denizi'ne dökülen ırma�ın a�zından ba�layarak, do�uya do�ru:

bu ırma�ın kayna�ına do�ru akım yolu;sonra, güney-do�uya do�ru:bu ırma�ın güney kolunun akım yolu;oradan, güney-do�uya do�ru ve Gümü� Da� tepesinin batı bitimine kadar:Çınarkale'nin batısında ve Akçaova'nın do�usundan geçmek üzere toprak [arazi] üzerinde

saptanacak bir çizgi;oradan, kuzey-do�uya do�ru:tepeler çizgisini olabildi�i ölçüde izleyecek bir çizgi;sonra, kuzeye do�ru ve Ayasoluk'dan De�irmencik demiryolunun üzerinde Balatcık43

istasyonunun a�a�ı yukarı l kilometre batısında seçilecek bir noktaya kadar:41 Fransızca metinde "Vilayet de Mossoul", �ngilizce metinde "Mosul Vilayet", �talyanca metinde "Vilayet

di Mossul”, 1920 çevirilerinde "Musul Vilâyeti". (Çevirenler) 42 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Skalanova". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde

"Iskalanova (Ku�adası)", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Ku�adası". (Çevirenler) 43 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Balachik", Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde

"Balatçık"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Balacık". (Çevirenler)

-23-

Söke-Balatçık yolunu ve demiryolunu44 Türk topraklarında bırakacak biçimde, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi;

oradan, kuzeye do�ru ve Îzmir Sanca�ı’nın45 güney sınırı üzerinde seçilecek bir noktaya kadar:

toprak [arazi] üzerinde seçilecek bir çizgi;oradan, ve Ödemi�'in a�a�ı yukarı 15 kilometre kuzey-do�usundaki Bozda� dolaylarında

seçilecek bir noktaya kadar:�zmir Sanca�ının güney ve do�u sınırı;oradan, kuzeye do�ru ve Manisa-Ala�ehir demiryolu üzerinde ve Salihli'nin a�a�ı yukarı

8 kilometre batısında seçilecek bir noktaya kadar:toprak [arazi] üzerinde seçilecek bir çizgi;oradan, kuzeye do�ru ve Gerenez Da�ı'na kadar:Mermer Göl’ün do�usundan, Kemer'in batısından, Akçealan'ın46 a�a�ı yukarı güneyinden

Kumçay'ı geçmek ve oradan Kavakalan'ın batısında suları bölme çizgisini izlemek üzere, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi;

oradan, kuzey-batıya do�ru ve Kırka�aç ile Akhisar ilçeleri [kazaları]47 arasındaki sınır üzerinde, Kırka�ac'ın a�a�ı yukarı 16 kilometre do�usunda ve Akhisar'ın 20 kilometre kuzeyinde seçilecek bir noktaya kadar:

toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi;

oradan, batıya do�ru ve Soma ilçesinin sınırı ile birle�ti�i yere kadarKırka�aç ilçesinin [kazasının] güney sının;

oradan, batıya do�ru ve îzmir Sanca�ı sınırı ile kavu�uncaya kadar:Soma ilçesinin [kazasının] güney sınırı;

oradan, kuzeye do�ru ve îzmir îli [Vilâyeti48] sınırı ile kavu�uncaya kadar:�zmir Sanca�ının kuzey-do�u sınırı;

oradan, batıya do�ru ve Çarpacık (Tepe) dolaylarında seçilecek bir noktaya kadar:�zmir ilinin [Vilâyetinin] kuzey sınırı;oradan, kuzeye do�ru ve Köylüce'nin a�a�ı yukarı 4 kilometre güney-batısmda toprak

[arazi] üzerinde seçilecek bir noktaya kadar:toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi;oradan, batıya do�ru ve Dahline Burnu ile Kemer iskele arasında saptanacak bir noktaya

kadar:Kemer ile Kemer iskele5nin ve bu iki yeri birbirine ba�layan yolun güneyinden geçmek

toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi.44 Fransızca metinde "la route et la voie ferree", �ngilizce metinde "the road and railvvay", �talyanca

metinde "la strade e la ferrovia". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "�imendifer hattı" 'denilmesine kar�ılık, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "tarikini ve �imendifer hattını".

45 Fransızca ve �ngilizce metinlerde "Sandjak", �talyanca metinde "sangiaccato". 1920 çevirilerinde "Sancak". (Çevirenler)

46 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Akshalan", 1920 çevirilerinde "Akçealan". (Çevirenler)47 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Caza", 1920 çevirilerinde "kaza". (Çevirenler)48 Fransa, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Vilayet", 1920 çevirilerinde "Vilâyet". (Çevirenler)

-24-

MADDE 67.

66. Maddede belirtilen toprakların sınırını toprak [arazi] üzerinde saptamak üzere, i�bu Andla�manın yürürlü�e konulu�unu izleyecek onbe� gün içinde bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, �ngiliz, Fransız ve �talyan Hükümetlerince atanacak üç üye ve Yunan Hükümetince atanacak bir üye ile Osmanlı Hükümetince atanacak bir üyeden olu�acaktır.

MADDE 68.

��bu Kesimin hükümleri saklı kalmak üzere, �zmir kenti ve 66. Maddede belirtilen toprak parçası, i�bu Andla�manın uygulanması bakımından, Türkiye'den ayrılmı� topraklarla bir tutulacaktır.

MADDE 69.

�zmir kenti ve 66. Maddede tanımlanan topraklar Osmanlı egemenli�i altında kalmaktadır. Bununla birlikte, Türkiye, �zmir kenti ile sözü edilen topraklar üzerindeki egemenlik haklarının kullanımını Yunanistan'a aktaracaktır. Bu egemenli�in simgesi olmak üzere, Osmanlı bayra�ı49 kentin dı�ındaki bir kaleye sürekli olarak çekilecektir. Bu kale, Ba�lıca Müttefik Devletlerce saptanacaktır.

MADDE 70.

Yunan Hükümeti, �zmir kentiyle 66. Maddede belirtilen toprakların yönetiminden sorumlu olacak ve bu yönetimi özel olarak bu amaçla atayaca�ı bir görevliler kurulunca yürütecektir.

MADDE 71.

Yunan Hükümeti, �zmir kentiyle 66. Maddede tanımlanan topraklarda kamu düzeninin ve güvenli�in korunması için gerekli askerî kuvvetleri bulundurmak hakkına sahip olacaktır.

MADDE 72.

Soy, dil ve din azınlıklarım da içeren ve halkın bütün kesimlerinin oransal temsilini sa�layacak nitelikte bir seçim sistemiyle, yerel bir Parlamento kurulacaktır. Yunan Hükümetinin, i�bu Andla�manın yürürlü�e girmesini izleyen altı ay içinde, Milletler Cemiyeti Konseyine, yukarıda öngörülen ko�ullara uygun bir seçim sistemi tasarısı sunması gerekecektir; bu sistem, ancak adı geçen Konseyce oyço�unlu�uyla onaylandı�ızaman yürürlü�e girebilecektir.

Yunan Hükümeti, Osmanlı makamlarınca kovulmu� ya da sürülmü� ki�ilerin oturdukları yerlere dönü�leri için gereken süre içinde seçimleri -bu süre i�bu Andla�manm yürürlü�egiri�inden sonra bir yılı geçmemek üzere- erteleyebilecektir.

MADDE 73.

Yunan yönetimi ile yerel Parlamento arasındaki ili�kiler, adı geçen yönetimce, Yunan Anayasası ilkelerine uygun dü�ecek biçimde düzenlenecektir.50

49 Fransızca metinde “le pavillon ottoman", �ngilizce metinde "the Turkish flag", �talyanca metinde "la bandiera ottomana". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Osmanlı sanca�ı"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde “Osmanlı bayra�ı". (Çevirenler)

50 Matbaa-ı Âmire, Konya ve Erim metinlerinde bu madde �öyle çevrilmi�tir: "Yunanistan idaresi ile ma-hallî parlâmento arasındaki münasebet mezkûr idare tarafından vazolunan kanun-u esasi usul ve kavaidine tev-fikan tanzim edilecektir". Oysa Vakit ve Peyam-ı Sabah metinleri �öyledir: "Yunan idaresiyle mahalli Parlamento arasındaki münasebet mezkûr idare tarafından, Yunan kanun-u esasisinin desatirine tevfikan, tanzim olunacaktır". (Çevirenler)

-25-

MADDE 74.

83. Maddede öngörülen kesin Statü kuruluncaya kadar, �zmir kentinde ve 66. Maddede tanımlanan topraklarda hiçbir biçimde zorunlu askerlik hizmeti uygulanmayacaktır.

MADDE 75.

86. Maddede sözü edilen ve soy, dil ve din azınlıklarının korunması ile, ticaret ve transit özgürlü�üne ili�kin özel Andla�mada öngörülen hükümler �zmir kenti ile 66. Maddede tanımlanan topraklarda da uygulanacaktır.

MADDE 76.

Yunan Hükümeti, 66. Maddede tanımlanan sınır üzerinde bir gümrük çizgisi kurabilecek ve �zmir kenti ile sözü geçen Maddede tanımlanan toprakları Yunan gümrük sistemi içine sokabilecektir.

MADDE 77.

Yunan Hükümeti, Türk parasının �imdiki de�erini dü�ürmek sonucunu verebilecek hiçbir önlem almamayı yükümlenir. Bu para, 83. Maddede öngörülen kesin Statü kuruluncaya kadar yasal akçe niteli�ini koruyacaktır.

MADDE 78.

Uluslararası önemi olan limanlarla, serbest limanlar rejimine ve transite ili�kin olan XI. Bölümün (Limanlar, Su Yolları ve Demiryolları) hükümleri, �zmir kenti ile 66. Maddede tanımlanan topraklara uygulanacaktır.

MADDE 79.

Uyrukluk bakımından, Osmanlı uyru�u olan ve i�bu Andla�ma hükümleri gere�ince ba�ka herhangi bir uyrukluk savında bulunamayacak olan tzmir kenti ve 66. Maddede tanımlanan topraklarda oturanlar, her bakımdan Yunan uyru�u i�lemi göreceklerdir. Bunların ülke dı�ındaki diplomasi ve konsolosluk korunmalarını Yunanistan sa�layacaktır.

MADDE 80.

VIII. Bölümün (Malî Hükümler) 241. Maddesi hükümleri �zmir kentiyle 66. Maddede tanımlanan topraklara uygulanacaktır.

IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) 293. Maddesi hükümleri �zmir kentiyle sözü geçen topraklara uygulanmayacaktır51.

MADDE 81.

83. Maddede öngörülen kesin Statünün kurulu�una de�in, Osmanlı Devlet Borçları [Düyun-u Umumiye] Yönetiminin olan bütün araçlar ve gereçler, makineler, kara ve deniz ta�ıtları ile, Foça52 tuzlalarının i�letme hakları hiçbir biçimde ne de�i�tirilecek ne de bunlara karı�ılacaktır. Bu süre içinde, sözü geçen tuzlalarda elde edilen tuzun üretimi, dı�a satı�ı ve ta�ınmasından hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır. Yunan yönetimi �zmir'de ve 66. Maddede tanımlanan topraklarda tuz tüketimini düzenlemek ve vergilendirmek hakkına sahip olacaktır.

51 Prof. Erim, �u dipnotu vermektedir: "Bu sonuncu fıkra Türkçe metinlerde unutulmu�tur. Fransızca metinden tercüme edilerek alınmı�tır". Oysa, andla�ma tasarısından sonra, Müttefiklerin de�i�iklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, bu fıkra da çevrilmi�tir: "Dokuzuncu Kısmın (Ahkâm-ı �ktisadiye) 293 ncü maddesinin ahkâmı �zmir �ehrinde ve arazi-i mezkûrede kabil-i tatbik de�ildir”. (Çevirenler)

52 Fransızca metinde "Phocee, �ngilizce metinde "Phocea", �talyanca metinde "Focea", 1920 çevirilerinde "Foça". (Çevirenler)

-26-

Bir önceki fıkrada öngörülen sürenin bitiminde, Yunanistan, yukarıdaki hükümleri de�i�tirme�i uygun görürse, Foça tuzlaları ayrıcalıklardan sayılacak ve bunlara IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) 312. Maddesinde öngörülen güvenceler, i�bu Andla�manın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 246. Maddesi hükümlerine dokunulmamak ko�uluyla, uygulanacaktır.

MADDE 82.

��bu Andla�ma ile çözüme ba�lanamayan ve i�bu Kesimin uygulanmasından do�abilecek bütün sorunlar daha sonra yapılacak sözle�melerle çözüme ba�lanacaklardır.

MADDE 83.

��bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden be� yıllık bir süre geçtikten sonra, 72. Maddede öngörülen yerel Parlamento, oy çoklu�una dayanan bir kararla, Milletler Cemiyeti Konseyinden, �zmir kentiyle 66. Maddede tanımlanan toprakların kesin olarak Yunanistan Krallı�ına ba�lanmasını isteyebilecektir. Konsey, kendi gösterece�i ko�ullar içinde, daha önce bir halk oylaması [plebisit] yapılmasını isteyebilecektir.

Sözü geçen ba�lanma, bir önceki fıkranın uygulanması sonucu gerçekle�ecek olursa, 69. Maddede sözü edilen, Türkiye'nin egemenlik hakkı sona erecektir. Bu durumda, Türkiye, �zmir kenti ile 66. Maddede tanımlanan topraklar üzerindeki haklarından ve sıfatlarından, Yunanistan yararına, vazgeçti�ini �imdiden bildirir.

KES�M V.

YUNAN�STAN

MADDE 84.

27 Kasım 1919'da Neuilly-sur-Seine'de imzalanan Barı� Andla�ması ile Bulgaristan'a tanınan sınırlar saklı kalmak üzere, Türkiye, eski Osmanlı Imparatorlu�u'nunAvrupa kıtasında ve i�bu Andla�ma ile saptanan Türkiye sınırları ötesindeki bütün hak-larından ve sıfatlarından Yunanistan yararına vazgeçer.

Bir önceki fıkrada belirtilen egemenlik aktarılmasına Marmara Denizi adaları girmez.

Türkiye, ayrıca Gökçeada [�mroz, Imbros, mbro], Bozcaada [Tenedos, Tenedo] adaları üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından Yunanistan yararına vazgeçer. Yunanistan'ın Do�u Akdeniz'deki öteki adalar, özellikle Limni [Lemnos, Lemno\ Semadirek [Semendirek, Samothrace, Samotracia], Midilli \Mitylene, Mitylene, Mitilene], Sakız [Chios, Chio], Sisam [Samos, Samo] veNikarya [Nicaria] üzerinde egemenli�ine ili�kin, 17/30 Mayıs 1913 tarihli Londra Andla�masmın 5. Maddesi ve 1/14 Kasım 1913 tarihli Atina Andla�masmın 15. Maddesi uyarınca, Londra'da Büyükelçiler Konferan-sınca alınan ve Yunan Hükümetine 13 �ubat 1914'de bildirilen karar, i�bu Andla�-manın 122. Maddesinde sözü edilen ve �talya'nın egemenli�i altına konulan adalar ile Asya kıyısından üç milden daha az bir uzaklıkta bulunan adalara ili�kin hükümlere dokunulmamak ko�uluyla, do�rulanmı�tır (l sayılı haritaya bakılması).

Bununla birlikte, i�bu Andla�ma uyarınca Yunan egemenli�i altına konulmu�, 178. Maddede öngörülen Bo�azlar bölgesi kesimi ile Adalarda, Yunanistan, i�bu Andla�mamn tersine hükümleri olmadıkça, sözü geçen bölgenin, Marmara Denizi adalarını da içeren, Osmanlı egemenli�i altında kalan kesiminde i�bu Andla�manın Bo�azlar'ın özgürlü�ünü sa�lamak için Türkiye'ye yükledi�i bütün yükümlülükleri kabul eder ve bunları yerine getirme�i yükümlenir.

-27-

MADDE 85.

27. Maddenin I (2) fıkrasında tanımlanan sınır çizgisini yerinde saptamak üzere, i�bu Andla�manın yürürlü�e girmesini izleyecek onbe� gün içinde bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Ba�lıca Müttefik Devletlerin atayacakları dört üye ile, Yunanistan'ın atayaca�ı bir üyeden ve Türkiye'nin atayaca�ı bir üyeden olu�acaktır.

MADDE 86.

Yunanistan, özellikle Edirne'ye ili�kin olarak, Yunanistan'da oturanların ço�unlu�undan soy, dil ya da din bakımından ayrı olanların çıkarlarını korumak için, gerekli görülecek hükümleri, bunların özel bir Andla�maya konulmasına rıza göstererek, kabul eder.

Yunanistan, ayrıca, transit özgürlü�ünü ve öteki ulusların ticareti için hakgözetir bir rejimi korumak için gerekli görülecek hükümlerin özel bir Andla�maya konulmasını da kabul eder.

MADDE 87.

Yunan Devletinin, kendi egemenli�i altına girmi� olan topraklar yüzünden üstlenmesi gerekecek, Türkiye'ye ait malî yükümlülüklerin oranı ve niteli�i, i�bu Andla�manın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 241. Maddesinden 244. Maddesine kadar olan Maddeleri53

uyarınca saptanacaktır.

��bu Andla�ma ile çözüme ba�lanamayan ve sözü geçen toprakların aktarılmasın dan do�abilecek bütün sorunlar daha sonra yapılacak sözle�melerle çözüme ba�lanacak tır.

KES�M VI.

ERMEN�STAN

MADDE 88.

Türkiye, öteki, Müttefik Devletlerin yapmı� oldukları gibi, Ermenistan'ı özgür ve ba�ımsız bir Devlet olarak tanıdı�ını bildirir.

MADDE 89.

Öteki Ba�ıtlı Yüksek Taraflar gibi, Türkiye54 ile Ermenistan da, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis illerinde [Vilâyetlerinde55], Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınırın saptanması i�ini Amerika Birle�ik Devletleri Ba�kanının hakemli�ine sunmayı ve bu konudaki kararını oldu�u kadar, Ermenistan'ın denize çıkı�ı ile sözü geçen sınıra biti�ik bütün Osmanlı topraklarının askersizle�tirilmesine ili�kin ileri sürebilece�i bütün hükümleri kabul etmeyi kararla�tırmı�lardır.

MADDE 90.

89. Madde uyarınca sınır saptanması, sözü geçen iller [Vilâyetler] topraklarının tümünün ya da bir kesiminin Ermenistan'a aktarılmasına yol açacak olursa, Türkiye, aktarılan toprak üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından, karar tarihinden ba�lamak üzere geçerli olarak, vazgeçti�ini �imdiden bildirir, î�bu Andla�manm, Türkiye'den ayrılan topraklara uygulanacak hükümleri, o andan ba�layarak, bu topraklara da uygulanacaktır.

53 1920 çevirilerinde "241 ve 244 üncü maddeleri" denilmektedir. (Çevirenler)54 Fransızca metinde "la Turquie", �ngilizce metinde "Turkey", �talyanca metinde "la Turchia". Mat-baff-i

Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Devlet-i Osmaniye"; Vakit vePeyam-t Sabah metinlerinde "Türkiye". (Çe-virenler)

55 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Vilayet". (Çevirenler)

-28-

Ermenistan'ın, kendi egemenli�i altına girmi� topraklar nedeniyle üstlenmesi gerekecek, Türkiye'ye ait malî yükümlülüklerin ya da hakların oram ve niteli�i, i�bu Andla�manm VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 241. Maddesinden 244. Maddesine kadarki Maddeleri uyarınca saptanacaktır56.

��bu Andla�ma ile çözüme ba�lanamayan ve sözü geçen topra�ın aktarılmasından do�abilecek bütün sorunlar, gerekirse, daha sonra yapılacak sözle�melerle çözüme ba�lanacaktır.

MADDE 91.

89. Maddede belirtilen topra�ın bir kesiminin Ermenistan'a aktarılması durumunda, sözü geçer; Maddede öngörülen karardan sonra üç ay içinde, Ermenistan ile Türkiye arasında, bu kararın ortaya çıkaraca�ı sınırı toprak [arazi] üzerinde çizmek için, kurulu� biçimi daha sonra saptanacak, bir Sınırlandırma Komisyonu kurulacaktır.

MADDE 92.

Ermenistan'ın, Azerbeycan ve Gürcistan ile sınırları, ilgili Devletler arasında, herbiriyle ortakla�a anla�ma yoluyla saptanacaktır.

89. Maddede öngörülen karar alındı�ında, ilgili Devletler, iki durumdan birinde, sınırlarını ortakla�a anla�mayla saptayamamı�larsa, bu sınır, Ba�lıca Müttefik Devletlerce saptanacak ve sınırın toprak [arazi] üzerinde çizilmesini de bu Devletler yapacaklardır.

MADDE 93.

Ermenistan, Ermenistan'da oturanların ço�unlu�undan soy, dil ya da din bakımından ayrı olanların çıkarlarını korumak için, Ba�lıca Müttefik Devletlerin gerekli görecekleri hükümleri, bunları bu Devletlerle yapaca�ı bir Andla�maya da geçirme�e rıza göstererek, kabul eder.

Ermenistan, ayrıca, transit özgürlü�ünü ve öteki ulusların ticareti için hakgözetir bir rejimi korumak üzere Ba�lıca Müttefik Devletlerce gerekli görülecek hükümlerin bu Devletlerle yapılacak bir Andla�maya konulmasını kabul eder.

KES�M VII.

SUR�YE, IRAK57, F�L�ST�N

MADDE 94.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, kendi ba�larına ya�ayacak duruma gelinceye kadar, bir mandataire'in ö�ütleri ve yardımı yönetimlerine yön vermek ko�uluyla, I. Bölümün (Milletler Cemiyeti Misakı) 22. Maddesinin 4. paragrafı uyarınca, Suriye ile Mezopotamya'nın ba�ımsız Devlet olarak geçici tanınmaları konusunda karara varmı�lardır. ��bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak onbe� gün içinde, 27. Maddenin II/2.

ve 3. fıkralarında tanımlanan sınır çizgisini toprak [arazi] üzerinde saptamak üzere, bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Fransa, �ngiltere ve �talya'nın herbirince atanacak üç üye ile, Türkiye'nin58 atayaca�ı bir üyeden olu�acaktır. Bu Komisyona, gere�ine göre, Suriye ile sınıra ili�kin olarak Suriye'nin bir temsilcisi, Irak ile sınıra ili�kin olarak Irak'ın bir temsilcisi yardımcı olacaktır.

56 1920 çevirilerinde "241 ve 244 üncü maddeler" denilmektedir. (Çevirenler)57 Fransızca metinde "Mesopotamie", �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Mesopotamia". Matbaa-ı Âmire,

Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde ''Irak". (Çevirenler) 58 Fransızca metinde "la Turquie", �ngilizce metinde "Turkey", �talyanca metinde "la Turchia". Matbaa-i

Amire, Konya ve Erim metinlerinde "Devlet-i Osmaniye"; Vakit vcPeyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". Çevirenler)

-29-

Adı geçen Devletlerin öteki sınırları ile mandataire'in seçimi, Ba�lıca Müttefik Devletlerce saptanacaktır.

MADDE 95.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, 22. Madde hükümlerinin uygulanmasıyla, Ba�lıca Müttefik Devletlerce saptanacak sınırlar içinde Filistin'in yönetimini, sözü edilen Devletlerce seçilecek bir Mandataire'e verme�i kararla�tırmı�lardır. Mandataire, Yahudi halkı için Filistin'de bir ulusal yurt kurulmasından yana �ngiliz Hükümetince daha önce 2 Kasım 1917'de açıklanan ve öteki Müttefik Devletlerce kabul edilen bildirinin uygulanmasından sorumlu olacaktır; �u kadar ki, Filistin'deki Yahudi olmayan toplumların yurtta�lık [medenî] haklarıyla dinsel haklanna ve ba�ka herhangi bir ülkedeki Yahudilerin yararlandıkları haklara ve siyasal statüye zarar verecek hiçbir �ey yapılmayacaktır.

Mandataire Devlet, çe�itli dinsel toplumlara ili�kin bütün sorunları ve istemleri incelemek ve bunların çözümünü sa�lamak için en kısa sürede bir Komisyon kurmak yükümlülü�ünü kabul eder. Bu Komisyonun kurulu�unda ilgili dinsel çıkarlar göz önünde tutulacaktır. Komisyon Ba�kanı, Milletler Cemiyeti Konseyince atanacaktır.

MADDE 96.

Yukarıda sözü edilen topraklara ili�kin mandaterin ko�ulları, Ba�lıca Müttefik Devletlerce saptanacak ve onaylanmak üzere Milletler Cemiyeti Konseyine sunulacaktır.

MADDE 97.

Türkiye, bu Bölümde sözü edilen sorunlara ili�kin olarak alınabilecek her türlü kararı, 132. Madde hükümlerine uygun olarak, kabul etmeyi �imdiden yükümlenir.

KES�M VIII.

H�CAZ

MADDE 98.

Türkiye, Müttefik Devletlerin yapmı� oldukları gibi, Hicaz'ı özgür ve ba�ımsız bir Devlet olarak tanıdı�ını ve, Türkiye'nin i�bu Andla�ma ile saptanmı� sınırları ötesinde bulunan ve ileride saptanacak sınırlar içinde bulunacak eski Osmanlı imparatorlu�u toprakları üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından Hicaz yararına vazgeçti�ini bildirir.

MADDE 99.

Mekke ve Medine kentlerine ve bu kentlerin kutsal yerlerine bütün ülkelerdeki Müslümanların tanıdıkları kutsal nitelik nedeniyle, Majeste Hicaz Sultanı, Hac amacıyla ya da ba�ka herhangi bir dinsel amaçla buralara gitmek isteyen bütün ülkelerdeki Müslümanlara giri� özgürlü�ü ve kolaylı�ı sa�lamayı, Kur'an yasası gere�ince bütün ülkelerdeki Müslümanların buralarda kurmu� oldukları ya da kuracakları vakıf kurumlarına saygı göstermeyi ve göstertmeyi yükümlenir.

MADDE 100.

Majeste Hicaz Sultanı, Hicaz ülkesinde, Müttefik Devletlerden birinin ya da eski Osmanlı imparatorlu�u toprakları üzerinde kurulan Devletlerden herhangi birinin uyruklu�undaki gemilere, mallara ve ki�ilere, ve Milletler Cemiyeti Üyesi Devletlerin uyruklu�undaki gemilere, mallara ve ki�ilere, ticaret bakımından tam bir i�lem e�itli�i yapılmasını sa�lamayı. yükümlenir.

-30-

KES�M IX.

MISIR, SUDAN VE KIBRIS

1. MISIR

MADDE 101.

Türkiye, Mısır'daki ve Mısır üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından vazgeçer. Bu vazgeçme, 5 Kasım 1914'den ba�layarak geçerli sayılacaktır. Türkiye, Müttefik Devletlerce giri�ilen eyleme uygun olarak, �ngiltere'nin 18 Aralık 1914'de Mısır üzerinde ilân etti�ikoruyuculu�u59 tanıdı�ını bildirir.

MADDE 102.

18 Aralık 1914'de Mısır'da yerle�mi� bulunan Osmanlı uyrukları -o tarihte geçici olarak Mısır'da bulunmayıp da, o tarihten sonra dönmemi� olanlar dı�ında- Mısır uyruklu�unu bütün haklarıyla60 elde edecekler ve Osmanlı uyruklu�unu yitireceklerdir. Bu son durumdakiler, Mısır uyruklu�unu ancak Mısır Hükümetinin özel izniyle alabileceklerdir.

MADDE 103.

18 Aralık 1914'den sonra Mısır'a yerle�en ve i�bu Andla�manın yürürlü�e giri� tarihinde yerle�mi� durumda olan Osmanlı uyrukları, seçme hakkı61 için 105. Maddede yer alan ko�ullar altında, Mısır uyruklu�unu elde etmek üzere hak öne sürebileceklerdir. Bununla birlikte, bireysel durumlarda bu istem, yetkili Mısır makamlannca redd edilebilecektir.

MADDE 104.

��bu Andla�maya ili�kin bütün sorunlarda, Mısır ve Mısır uyrukları ile bunların malları ve gemileri, l A�ustos 1914 tarihinden ba�layarak, tıpkı Müttefik Devletler ve bunların uyrukları ile malları ve gemileri gibi i�lem görecektir. Osmanlı egemenli�i altındaki topraklar ya da i�bu Andla�ma ile Türkiye'den ayrılan topraklar konusundaki hükümler Mısır'a uygulanmayacaktır.

MADDE 105.

102. Madde hükümleri uyarınca Mısır uyruklu�unu alan 18 ya�ından büyük ki�iler, i�buAndla�manın yürürlü�e girmesinden sonra geçecek bir yıl içinde Osmanlı uyruklu�unu seçmek hakkına sahip olacaklardır. Sözü edilen ki�ilerle 103. Madde gere�ince Mısır uyruklu�unu isteme hakkına sahip olanlar, Mısır halkının ço�unlu�unu olu�turanlardan de�i�ik bir soydan iseler, aynı süre içinde, kendileri yararına Osmanlı topraklarının ayrılmı� bulundu�u Devletlerden birinin uyruklu�unu -bu Devlet halkının ço�unlu�u seçme hakkını kullanan ki�iyle aynı soydan ise- seçebilirler.

59 Fransızca metinde "protectorat", �ngilizce metinde "Protectorate", �talyanca metinde "protettorato". 1920 çevirilerinde "himaye". (Çevirenler)

60 Fransızca metinde "de plein droit", �ngilizce metinde "ipso facto', îtalyanca metinde "di pieno diritto". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "bihakkın"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "hukuk-u kâmile ile". (Çevirenler)

61 Fransızca metinde "droit d'option", �ngilizce metinde "right of option", îtalyanca metinde "diritto di opzione". 1920 çevirilerinde "hak-kı hiyar". (Çevirenler)

-31-

Kocanın yaptı�ı seçme, karının durumunu, ve ana-babanın seçmesi 18 ya�ından küçük çocukların durumunu kapsar.

Yukarıda öngörülen seçme hakkını kullanmı� olan ki�iler, Mısır'da oturmalarını sürdürme�e izin verilmi� de�illerse, bundan sonraki oniki ay içinde, oturma yerlerini seçmi�oldukları Devlete ta�ımak zorundadırlar. Bunlar, ta�ınmaz mallarını Mısır'da ellerinde tutmak ve her çe�it ta�ınır mallarını da birlikte götürmek hakkına sahip olacaklardır. Bu yüzden, kendilerine çıkı� ya da giri� için hiçbir vergi ya da harç yüklenmeyecektir.

MADDE 106.

Mısır Hükümeti, Osmanlı uyruklarının Mısır'daki statülerini ve Mısır topraklarında hangi ko�ullarla yerle�ebileceklerini düzenlemekte tam bir davranı� özgürlü�üne sahip olacaktır.

MADDE 107.

Mısır uyruklarının, yurt dı�ında, �ngiltere'nin diplomasi ve konsolosluk korumasına hakları olacaktır.

MADDE 108.

Türkiye'ye giren Mısır malları �ngiliz mallarına sa�lanan i�lemlerden yararlanacaktır.

MADDE 109.

Türkiye, Süvey� Kanalı'nda geçi� özgürlü�üne ili�kin olarak 29 Ekim 1888'de �stanbul'da62 imzalanan Sözle�me ile Padi�ah'a63 tanınan yetkilerden �ngiltere yararına vazgeçer.

MADDE 110.

Mısır'da Osmanlı Hükümetine ait bütün ta�ınır ve ta�ınmaz mallar kar�ılı�ı öden meksizin Mısır Hükümetine geçecektir.

MADDE 111.

Mısır'da, Mısır uyruklu�unu almayan Osmanlı uyruklarına ait her çe�it ta�ınır ya da ta�ınmaz mallar, i�bu Andla�manm IX. Bölümü (Ekonomik Hükümler) hükümlerine göre i�lem görecektir.

MADDE 112.

Türkiye, Mısır'ın daha önceleri ödemekte oldu�u vergi üzerindeki bütün haklarından vazgeçer.

�ngiltere, Mısır vergisi güvencesine dayanan Türk borçlanmalarının tüm yükümlülüklerinden Türkiye'yi kurtarmayı üstlenir.

Bu borçlanmalar �unlardır:

1855 güvenceli borçlanması;

l 854 ve 1871 de�i�tirilmi� borçlanmasının yerini alan 1894 borçlanması;

1877 de�i�tirilmi� borçlanmasının yerini alan 1891 borçlanması.62 Fransızca ve �ngilizce metinlerde "Constantinople", �talyanca metinde "Constantinopoü". Matbaa-i

Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Dersaadet"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde kent adı geçmemekte, "1888 senesi te�rin-i evvelin dokuzunda imza olunan mukavele" denilmektedir. (Çevirenler)

63 Fransızca.metinde **Sa Majeste* Imperiale le Sultan", �ngilizce metinde "His Imperial Majesty the Sultan", �talyanca metinde "�ua Maesta Imperiale il Sultano". 1920 çevirilerinde “Zat-ı Hazret-i Padi�ahî". (Çevirenler)

-32-

Mısır Hidivlerinin birçok kez, sözü edilen borçlanmaların piyasaya çıkarılmasını üzerlerine alan kurumlara ödemeyi yükümlendikleri paralar, eskiden oldu�u gibi, borçlar ödeninceye dek, 1894 ve 1891 borçlanmalarının faiz ve amortismanlarında kullanılacaktır. Mısır Hükümeti de güvenceli 1855 borçlanmasının faizlerinin ödenmesine eskiden yapmakta oldu�u ödemeleri yapma�ı sürdürecektir.

Bu 1894, 1891 ve 1855 borçlanmalarının ödenmesinin sona ermesinde, Mısır Hükümetinin, eskiden Mısır'ın Türkiye'ye ödedi�i vergiden do�an bütün yükümlülükleri sona erecektir64.

2. SUDAN

MADDE 113.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, �ngiltere Hükümeti ile Mısır Hükümeti arasında, Sudan’ın statüsünü saptayan ve yönetimini düzenleyen 19 Ocak 1899'da imzalanmı� Sözle�me ile, Suakin65 kentine ili�kin olarak bu sözle�meyi de�i�tiren 10 Temmuz 1899'da imzalanmı� ek Sözle�me konusunda bilgi edindiklerini ve bunu kaydettiklerini bildirirler.

MADDE 114.

Sudan uyruklarının yabancı ülkelerde �ngiltere'nin diplomasi ve konsolosluk korumasına hakları olacaktır.

64 Prof. Erim, Sevres andla�masının çeviri metnini, Konya baskısından verirken, burada �öyle bir açıklama yapmaktadır: "Türkçe metinde "Muvakkat" kaydı altında gösterilen bu hükümler, Fransızca, �ngilizce ve ttal-yanca olan asıl metinlerde yoktur. 110 ncu maddeden itibaren 120 nci maddeye kadar, madde numaralan da asıl metne uymamaktadır. Buraya "Muvakkat" hükümler aynen alınmı�, fakat madde numaraları Fransızca metne göre düzeltilmi�tir".

Gerçekten de, Öteki Türkçe metinlerde de (Matbaa-i Âmire, Konya, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de) bu "Muvakkat" maddeler (Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinin çevirisi de�i�ik olmakla birlikte) bulunmaktadır. "Muvakkat" ba�lı�ı altında Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinleri �öyledir:

MUVAKKAT

1855 istikrazı faizinin tesviyesi �ngiltere ile Fransa Hükümetleri tarafından tekeffül olma�la akideyn-i âliye �ngiltere hükümetinin bu faizlere müteallik bilcümle mebali� hakkında Fransa hükümetine tazminat ita etme�ikabul etti�ini ve binaberın Fransa hükümetini taht-ı tekefîülündeki her taahhütten azade kıldı�ını kaydederler.

Madde 112 (Muvakkat).— �ngiltere hükümeti, Mısır hükümeti tarafından mevki-i tedavüle ihraç edilmi�olan is ikrazata ait tahvilât hâmillerinin menafiini muhafaza için teminatlı düyunun taksit-i senevisi veyahut im-tiyazlı düyunun veya düyun-u muvahhidenin faizleri Mısır hükümeti tarafından tesviye olunmadı�ı takdirde Mısır'da tevazün-i maliyi iade eylemek ve Mısır düyun-u umumiyesı tahvilâtı hâmillerinin menafiini tediye et-mek üzere Mısır tedabir-i lâzımaya tevessül edece�ini beyan eyler.

Madde 113 (Muvakkat).— Yüz on ikinci maddede �ngiltere hükümeti tarafından vukubulan beyanat üzerine Mısır düyun-u umumiyes» hâmillerinin muhafaza-i menafii için Mısır düyun-u umumiyesi komisyonuna ihtiyaç kalmadı�ı cihetle tarafeyn-i akideyn-i âliye Hidiv hazretlerinin 28 te�rin-i sani 1904 tarihli emirnamelerinin Mısır hükümetince lüzum görülece�i veçhile la�ıv veya tadilini kabul ederler.

Madde 114 (Muvakkat).— �ngiltere .hükümeti Mısır idare-yi siyasiyesinin tebeddülü üzerine 18 Mart 1885 tarihinde Londra'da imza ve sene-i merkume temmuzunun yirmi be�i tarihinde tadil edilen mukavelename muci-bince Mısır hükümeti tarafından 1885 senesinde akdedilmi� olan dokuz milyon �ngiliz liralık istikrazın faizleriyle amortismanı hakkında Almanya, Avusturya, Fransa, �talya, Rusya ve Osmanlı hükümetlerinin deruhte etmi� ol dukları her gûna taahhüdattan hükûmat-ı mezkûreyi azade kılma�ı kabul eder. �ngiltere hükümeti mezkûr istik-razlara tahsis edilen 315.000 �ngiliz lirasına bali� olan taksit-i senevinin muntazaman tediyesini tekeffül eylemek mecburiyetinde oldu�unu tasdik eder." (Çevirenler)

65 Fransızca metinde "Souakin", �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Suakin". Prof. Erim, eski harflerle yazılı Konya metninden aktarma yaparken, "Sevakin" biçiminde almı�tır.. Böyle okunaca�ı gibi, "Suvakin" de okunabilir Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde bu kentin adı geçmemektedir. (Çevirenler).

-33-

3. KIBRIS

MADDE 115.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, �ngiliz Hükümetince 5 Kasım 1914'de ilân edilmi� olan Kıbrıs'ın kendisine ba�lanmasını tanıdıklarını bildirirler.

MADDE 116.

Türkiye, bu adanın Padi�ah'a66 ödenen vergiye olan.hakkı da içermek üzere, Kıbrıs üzerinde ya da Kıbrıs'a ili�kin bütün haklarından ve sıfatlanndan vazgeçer.

MADDE 117.

Kıbrıs adasında do�mu� ya da orada oturan Osmanlı uyrukları, yerel yasa ko�ulları içinde, Osmanlı uyruklu�undan ayrılarak, �ngiliz uyruklu�unu alacaklardır.

KES�M X.

FAS, TUNUS

MADDE 118.

Türkiye, Fas'da Fransa'nın koruyuculu�unu [himayesini] tanır ve bunun bütün sonuçlarını kabul eder. Bu tanıma, 30 Mart 1912 tarihinden ba�layarak geçerli olacaktır.

MADDE 119.

Fas mallarına, Türkiye'ye giri�te, tıpkı Fransız mallarına uygulanan rejim uygulanacaktır.

MADDE 120.

Türkiye, Tunus üzerinde Fransa'nın koruyuculu�unu tanır ve bunun bütün sonuçlarını kabul eder. Bu tanıma, 12 Mayıs 1881 tarihinden ba�layarak geçerli olacaktır.

Tunus mallarına, Türkiye'ye giri�te, tıpkı Fransız mallarına uygulanan rejim uygulanacaktır.

KES�M XI.

LlBYA67 VE EGE DEN�Z�68 ADALARI

MADDE 121.

Türkiye, 12 Ekim 1912 tarihli Lozan69 Andla�ması gere�ince, Libya'da Padi�ah'a70

bırakılmı� olan bütün haklardan ve sıfatlardan kesinlikle vazgeçer.

66 1920 çevirilerinde "Zat-ı �ahane'ye". (Çevirenler) 67 Fransızca metinde "Libye", Îngilizce metinde "Libya", �talyanca metinde "Libia". 1920 çevirilerinde

"Bingazi". (Çevirenler)68 Fransızca metinde "Iles de la mer Egee", �ngilizce metinde "Aegean Islands", �talyanca metinde "Iso-le

del Mare Egeo". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Adalar Denizi Adaları"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Adalar". (Çevirenler)

69 Ouchy andla�ması. (Çevirenler)70 1920 çevirilerinde "Zat-ı �ahane". (Çevirenler)

-34-

MADDE 122.

Türkiye, �imdi �talya'nın i�galinde bulunan Ege Denizi adaları, ba�ka bir deyimle Stampalia [Astropalia], Rodos [Rhodes, Rhodos, Rodi, Rodos], Herkit [Calki, Kharki, Calc-hi], Kerpe [Scrapanto], Ka�ot [Casos, Casso], Piskopis [Piscopis, Tilos, Piscopio], �ncirli [Misiros, Nisyros, Misiro, Mysiros], Kalimnos [Calimnos, Kalymnos, Calymnos, Calimno], Loryos [Leros, Lero], Patnos [Patmos, Patmo], Limpos [Lipsos, Lipso], Sümbeki [Simi, Symi, Sini], Îstanköy [Co�, Ko�] adaları ile bunlara ba�lı adacıklar ve Kastellorizo [Cas-telorizzo]71 adası üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından �talya yararına vazgeçer (l sayılı haritaya bakılması).

KES�M XII.

UYRUKLUK

MADDE 123.

��bu Andla�manın hükümleri uyarınca, Türkiye'den ayrılmı� ülkelerde yerle�mi� Osmanlı uyrukları hukukça ve yerel yasaların öngördü�ü ko�ullarla, bu ülke hangi Devlete bırakılmı�sa o Devletin uyru�u olacaklardır.

MADDE 124.

Onsekiz ya�ını a�mı� olup da Osmanlı uyruklu�unu yitiren ve 123. Madde uyarınca hukukça yeni bir uyrukluk edinmi� bulunan kimseler, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�tarihinden ba�layarak, iki yıllık bir süre içinde Osmanlı uyruklu�unu seçme hakkına sahip olacaklardır.

MADDE 125.

��bu Andla�ma uyarınca, Türkiye'den ayrılan bir ülkede yerle�mi� ve bu ülkede halkın ço�unlu�undan soy [ırk] bakımından ayrı olan, onsekiz ya�ını a�mı� kimseler, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri� tarihinden ba�layarak bir yıllık bir süre içinde, seçilen Devletin halkının ço�unlu�u seçme hakkını kullanan ki�iyle aynı soydan ise, Ermenistan, Azerbeycan, Gürcistan, Yunanistan, Hicaz, Irak72, Suriye, Bulgaristan ya da Türkiye'yi seçebileceklerdir.

MADDE 126.

124. ve 125. Maddelerdeki hükümler uyarınca, seçme haklarını kullanan kimseler, bunu izleyen oniki ay içinde konutlarını [ikametgâhlarını], seçme haklarını hangi Devletten yana kullanmı�larsa o Devletin ülkesine ta�ımak zorundadırlar.

Bu gibi kimselerin, seçme haklarını kullanmazdan önce, oturmakta oldukları öteki Devletin ülkesinde malik oldukları ta�ınmaz malları ellerinde tutma�a hakları olacaktır.

Bu gibi kimseler, her çe�it ta�ınır mallarını yanlarında götürebileceklerdir. Bu yüzden, kendilerinden, bu malların çıkarılı�ı ya da sokulu�u için hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır.

71 1920 çevirilerinde "Kastellorizon: Meyis" denilmektedir. Erim metninde "Kastellorizon: Mis" denilmektedir. Eski harflerle "Meis" yazılı�ı "Mis" de okunabilir. (Çevirenler)

72 Fransızca metinde "Mesopotamie", �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Mesopotamia". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Irak". (Çevirenler)

-35-

MADDE 127.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, i�bu Andla�mada, ya da Almanya, Avusturya, Bulgaristan ya da Macaristan ile yapılmı� Barı� Andla�malarında, ya da Müttefik Devletlerle, ya da onlardan biriyle Rusya arasında, ya da Müttefik Devletlerden herhangi birileri aralarında yapılmı� bir Andla�mada,öngörülen ve ilgililere, edinme yolu açık bulunan herhangi bir uyruklu�a geçme olana�ını sa�layan seçme hakkını kullanmasına, herhangi bir engel çıkartmamayı yükümlenirler.

Özellikle, Türkiye, 125. Maddede öngörülen seçme hakkını kullanmak isteyen ki�ilerin isteyerek göç etmelerini, elindeki bütün olanaklarla kolayla�tırmayı ve bu amaçla Milletler Cemiyeti Konseyince öngörülecek bütün önlemleri almayı yükümle-

MADDE 128.

Türkiye, ister bir ba�ka uyruklu�a geçme, ister bir Andla�ma hükmüyle Müttefik Devletlerin ya da yeni Devletlerin yasaları gere�ince ve bu Devletlerin yetkili makamlarının kararları uyarınca kendi uyruklu�undan herhangi bir yeni uyruklu�a geçmi� ya da geçecek olanların bu uyruklu�unu tanımayı ve bu yeni uyruklu�u almalarıyla bu uyrukları asıl [köken] Devletlerine kar�ı her bakımdan her türlü ba�lılıktan kurtulmu� saymayı yükümlenir.

Özellikle, i�bu Andla�manın yürürlü�e girmesinden önce, Müttefik Devletlerden birinin yasası uyarınca bu Devletin uyruklu�unu almı� olan ki�iler, Osmanlı yasasınınbuna aykırı hükmü ne olursa olsun, Osmanlı Hükümetince, adı geçen Devletin uyru�u olmu�ve Osmanlı uyruklu�unu yitirmi� sayılacaklardır. Bu uyruklu�un alınması nedeniyle, Osmanlı yasasınca öngörülen hiçbir mala elkoyma ya da ba�ka ceza uygulanmayacaktır.

MADDE 129.

Osmanlı uyruklu�u dı�ında bir uyruklu�u bulunan ve i�bu Andla�manın yürürlü�egirdi�i tarihte, 95. Madde uyarınca saptanaca�ı biçimde, Filistin sınırları içinde yerle�mi�olan Yahudiler, herhangi bir ba�ka uyrukluk söz konusu olmaksızın, hukukça Filistin uyru�uolacaklardır.

MADDE 130.

��bıı Kesimdeki hükümlerin uygulanmasında, her bakımdan, evli kadınların durumu kocalarının, onsekiz ya�ından küçük çocukların durumu da ana-babanın durumuna göre ayarlanacaktır.

MADDE 131.

Bu Kesimin hükümleri, 83. Maddede öngörülen kesin statü kurulur kurulmaz �zmir kenti ile, 66. Maddede tanımlanan topraklara da uygulanacaktır.

KES�M XIII.

GENEL HÜKÜMLER

MADDE 132.

Türkiye, i�bu Andla�ma ile saptanan sınırları dı�ında, i�bu Andla�ma gere�ince ba�ka herhangi bir düzenleme konusu yapılmamı� Avrupa dı�ındaki bütün topraklar üzerinde, ya da topraklara ili�kin olarak, ileri sürebilece�i tüm haklarından ve sıfatlarından, her bakımdan, Ba�lıca Müttefik Devletler yararına vazgeçti�ini bildirir.

-36-

Türkiye, yukarıdaki hükmün sonuçlarını düzenlemek için, Ba�lıca Müttefik Devletlerin, gerekti�inde üçüncü Devletlerle anla�arak, aldıkları ya da alacakları önlemleri tanımayı ve kabul etmeyi yükümlenir.

MADDE 133.

Türkiye, Müttefik Devletlerce, Türkiye'nin yanında sava�a katılan Devletlerle yapılan Barı� Andla�malannın ve Ek Sözle�melerin tüm geçerlili�ini tanımayı, eski Alman împaratorlu�u'nun, Avusturya'nın, Macaristan'ın ve Bulgaristan'ın topraklarına ili�kin olarak varolan ya da varolacak hükümleri kabul etmeyi ve yeni Devletleri, bu biçimde saptanan sınırlar içinde tanımayı yükümlenir.

MADDE 134.

Almanya, Avusturya, Bulgaristan, Yunanistan, Macaristan, Polonya, Romanya, Sırp-Hırvat-Sloven Devleti ve Çeko-Slovakya Devletinin sınırlarını, Türkiye, 133. Maddede öngörülen Andla�malar ya da ek her türlü sözle�melerle saptanacak biçim-leriyle tanıdı�ını ve kabul etti�ini �imdiden bildirir.

MADDE 135.

Türkiye, Müttefik Devletlerin l A�ustos 1914 tarihindeki eski Rusya �mparatorlu�utopraklarının tümü ya da bir bölümü üzerinde kurulmu� ya da kurulacak olan Devletlerle yapabilecekleri bütün andla�maların ya da anla�maların tam geçerlili�ini ve bu Devletlerin bu biçimde saptanacak sınırlarını tanımayı yükümlenir.

Türkiye, sözü edilen bu Devletlerin ba�ımsızlı�ını, sürekli ve dokunulmaz olarak tanır ve buna saygı gösterme�i yükümlenir.

��bu Andla�manın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 259. Maddesinde ve IX. Bölümünün (Ekonomik Hükümler) 277. Maddesinde yer alan hükümler uyannca, Türkiye, kendisiyle Rusya'daki Maksimalist73 Hükümet arasında yapılan Brest-Litovsk Andla�malarıyla bütün öteki andla�maların, anla�maların ya da sözle�melerin ortadan kaldırılmı� oldu�unu kesinlikle kabul eder.

MADDE 136.

��bu Andla�manın yürürlü�e giri�ini izleyen üç ay74 içinde, Britanya imparatorlu�u, Fransa, �talya ve Japonya Hükümetlerinin herbirince atanacak dört üyeden olu�an ve, herbiri bu amaçla birer uzman gösterme�e ça�rılacak, müttefik ve tarafsız öteki Kapitülasyoncu75

Devletlerin teknik uzmanlarının da yardımıyla, Türkiye'de bugünkü adalet konularındaki Kapitülasyonlar rejiminin yerini alacak bir adalet reformu tasarısı hazırlamak için bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Osmanlı Hükümetiyle danı�tıktan sonra, ya karma ya da birle�tirilmi� bir adalet rejiminin benimsenmesini ö�ütleyecektir.

73 Rusya'da, Sosyal Demokrat Parti'nin, Lenin'in önderli�inde ço�unluk (Bol�evik) kanadı. Bunların kar�ısında Minimalist (Men�evik) azınlık vardı. Andla�manın Fransızca ve �ngilizce metinlerinde "Maximalist", �talyanca metninde "massimalista", 1920 Türkçe çevirilerinde "maksimalist" denilmektedir. (Çevirenler)

74 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca son metinlerde "üç ay" denirken, 1920 Türkçe çevirilerinde "altı ay'* denilmektedir. Müttefik Devletlerin sonradan sundukları de�i�iklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, �öy'e denilmektedir: "136 ncı maddede mevzu-u bahis müddet altı aydan üç aya tenzil olunmu�tur". (Çevirenler)

75 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, yalnız, "sair bitaraf devletlerin tayinine davet edecekleri mütehassisin-i fenniyenin inzimam-ı muavenetiyle" denilmektedir; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Ka-pitülasyonlardan müstefid di�er Müttefik ve tarafsız..." sözcükleri de vardır. (Çevirenler)

-37-

Komisyonun hazırlayaca�ı tasarı ilgili Müttefik ya da tarafsız Devletlerin Hükümetlerine sunulacaktır. Ba�lıca Müttefik Devletler bunu kabul eder etmez, yeni rejimi kabul etmeyi �imdiden yükümlenen Osmanlı Hükümetine bildireceklerdir.

Yeni rejimin yürürlü�e girmesi süresi konusunda, Ba�lıca Müttefik Devletler kendi aralarında ve, gerekirse, ilgili öteki ya da tarafsız Devletlerle anla�mak haklarını saklı tutarlar.

MADDE 137.

VII. Bölüm (Yaptırımlar)76 hükümleri saklı kalmak üzere, Türkiye'de oturanların hiçbiri, l A�ustos 1914 tarihinden sonra, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�ine kadar, askerlik ya da siyasal davranı�ları, ya da Müttefik Devletlere ya da bunların uyruklarına yaptıkları herhangi bir yardımdan ötürü, hiçbir bahane ile rahatsız edilemeyecek ve incitilmeyecektir; Türkiye'de oturan bir ki�iye-ili�kin olarak, bu nedenle, verilen herhangi bir yargı kararı tümüyle yok sayılacak ve ba�lamı� herhangi bir kovu�turma durdurulacaktır.

MADDE 138.

��bu Andla�ma gere�ince Türkiye'den ayrılan topraklarda oturanlardan hiçbiri, l A�ustos 1914 tarihinden bu yana göstermi� oldu�u siyasal tutumu yüzünden ya da i�bu Andla�ma uyarınca uyruklu�unun düzenlenmesi nedeniyle rahatsız edilmeyecek ya da incitilmeyecektir.

MADDE 139.

Türkiye, ba�ka herhangi bir Devletin egemenli�i ya da koruyuculu�u [himayesi] altında bulunan Müslümanlar üzerinde, ne nitelikte olursa olsun, her çe�it egemenlik ve yargı hakkından kesinlikle vazgeçer.

��bu Andla�ma gere�ince Türkiye'den ayrılan ya da �imdi Türkiye'nin tanıdı�ı bir statüsü bulunan topraklarda hiçbir Osmanlı makamınca do�rudan do�ruya ya da dolaylı olarak hiçbir yetki kullanılmayacaktır.

B Ö L Ü M IV.

AZINLIKLARIN KORUNMASI

MADDE 140.

Türkiye, 141., 145. ve 147. Maddelerin kapsadı�ı hükümlerin temel yasalar olarak tanınmasını ve hiçbir yasanın, hiçbir tüzü�ün ve hiçbir Padi�ah Buyru�unun77 ya da resmî i�lemin, bu hükümlere aykırı ya da bunlarla çeli�ir olmamasını, hiçbir yasanın, hiçbir tüzü�ün, hiçbir Padi�ah Buyru�unun ve hiçbir resmî i�lemin söz konusu hükümlerden üstün sayılmamasını yükümlenir.

76 Fransızca metinde "Sanctions", �ngilizce metinde "Penalties", �talyanca metinde "Sanzioni", 1920çevirilerinde "Mücazat". (Çevirenler)

77 Fransızca metinde "irade imperial", �ngilizce metinde "imperial Iradeh", �talyanca metinde "irade imperiale", 1920 çevirilerinde "îrade-i Seniye". (Çevirenler)

-38-

MADDE 141.

Türkiye, Türkiye'de oturan herkesin, do�um, bir ulusal topluluktan olmak, dil, soy ya da din ayrımı yapılmaksızın, ya�amlarını ve özgürlüklerini korumayı, tam ve eksiksiz olarak sa�lamayı yükümlenir.

Türkiye'de oturan herkes, her inancın, dinin ya da mezhebin gereklerini, ister açıkta ister özel olarak, özgürce yerine getirme hakkına sahip olacaktır.

Yukarıdaki paragrafta öngörülen hakkın özgürce yerine getirilmesine kar�ı herhangi bir saldırı, ilgili mezhep hangisi olursa olsun, aynı cezalarla cezalandırılacaktır.

MADDE 142.

l Kasım 1914'den beri Türkiye'de bir ürkü (tedhi�)78 rejimi bulundu�u için, �slam dinine geçi�lerden hiçbiri ola�an ko�ullar altında gerçekle�mi� olamayaca�ından bu tarihten sonraki islam'ı benimsemelerin79 tanınmaması ve, l Kasım 1914'den önce Müslüman olmayan bir kimsenin, özgürlü�üne kavu�tuktan sonra, kendi iste�iyle �slam'ı benimsemesi için gerekli i�lemleri yerine getirmedikçe Müslüman sayılmaması süregidecektir.

Osmanlı Hükümeti, sava� süresince Türkiye'de yapılan topluca öldürmeler sırasında ki�ilere verilen zararları en geni� ölçüde kar�ılamak için, l Kasım 1914'den beri herhangi bir soydan ya da dinden olursa olsun, ortadan yok olmu�, zorla götürülmü�, gözaltı [enterne] edilmi� ya da tutuklanmı� ki�ilerin aranması ve kurtarılması için, kendisinin ve Osmanlı makamlarının tüm deste�ini sa�lamayı yükümlenir.

Osmanlı Hükümeti, zarar görenlerin, ailelerinin ve yakınlarının yakınmalarını dinlemek, gerekli soru�turmalarda bulunmak ve sözü edilen.ki�ileri özgürlüklerine kavu�turmaları için buyruk çıkarmak amacıyla, Milletler Cemiyeti Konseyince atanacak karma komisyonların çalı�malarını kolayla�tırma�ı yükümlenir.

Osmanlı Hükümeti, bu komisyonların kararlarına saygı gösterilmesini ve özgürlükleri geri verilmi� herkesin güvenli�ini ve özgürlü�ünü sa�lamayı yükümlenir.

MADDE 143.

Türkiye, soy azınlıklarından olan ki�ilerin kar�ılıklı ve gönüllü göçlerine ili�kin olarak Müttefik Devletlerin uygun görecekleri hükümleri tanımayı yükümlenir.

Türkiye, kar�ılıklı göç konusunda, Yunanistan'la Bulgaristan arasında 27 Kasım 1919'da Neuilly-sur-Seine'de imzalanan Sözle�menin 16. Maddesinden yararlanmamayı yükümlenir, î�bu Andla�manın yürürlü�e giri�ini izleyecek altı ay içinde, Yunanistan ile Türkiye, Yunanistan'a aktarılan ya da Osmanlı kalan topraklardaki Türk ve Yunan soylu halkın kar�ılıklı ve gönüllü göçüne ili�kin özel bir anla�ma yapacaklardır.

Bir anla�maya varılamaması durumunda, Yunanistan ve Türkiye, Milletler Cemiyeti Konseyine ba�vurmak hakkına sahip olacaklar ve Konsey sözü edilen anla�manın ko�ullarını saptayacaktır.

78 Fransızca metinde "regime terroriste'', �ngilizce metinde "terrorist regime", �talyanca metinde "regi-' me terrorista". Mâtbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "usul-i idare-i tedhi�"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "tedhi� idaresi". (Çevirenler)

79 Fransızca metinde "embrasser l'islamisme", �ngilizce metinde "embracing the Islamic faith", �talyanca metinde "abbraciare I’Islamismo". 1920 Türkçe çevirilerinde "ihtida". (Çevirenler)

-39-

MADDE 144.

Osmanlı Hükümeti, Bırakılmı� Mallar [Emval-i Metruke80] konusundaki 1915 tarihli yasa ile ek hükümlerin haksızlı�ını kabul eder ve bunların tümüyle hükümsüz ve, gelecekte oldu�u gibi geçmi�te de, geçersiz olduklarını bildirir.

Osmanlı Hükümeti, l Ocak 1914'den81 beri, topluca öldürülme korkusuyla ya da ba�ka herhangi'bir zorlama yüzünden, yurtlarından kovulmu�, Türk soyundan olmayan Osmanlı uyruklarının yurtlarına dönü�lerini ve yeniden i�lerine ba�layabilmelerini, olabildi�i ölçüde kolayla�tırma�ı resmen yükümlenir. Sözü edilen Osmanlı uy-ruklarıyla, bunların üyesi bulundukları toplulukların malı olan ve yeniden bulunabilecek ta�ınır ya da ta�ınmaz malların, kimin elinde bulunurlarsa bulunsunlar, bir an önce geri verilmesi gerekti�ini Osmanlı Hükümeti kabul eder. Bu mallar, onlara yükletilmi� olabilecek her türlü kısıtlamadan ve vergiden sıyrılmı� olarak ve bugün onlara sahip olanlara ya da onları ellerinde tutanlara hiçbir ödence [tazminat] ödenmeksizin, geri verilecektir; �u kadar ki, bunların, mülkiyet ya da elde bulundurma hakkını kendilerinden edindikleri kimselere kar�ıdâva hakları saklı tutulacaktır.

Osmanlı Hükümeti, gerekli görülecek her yerde, Milletler Cemiyeti Konseyince hakemlik komisyonları atanmasını kabul eder. Bu komisyonların herbiri, Osmanlı Hükümetinin bir temsilcisi ile, zarara u�radı�ını öne süren ya da üyelerinden birinin zarara u�radı�ı savında bulunan toplulu�un bir temsilcisinden ve Milletler Cemiyeti Konseyince atanan bir Ba�kandan olu�acaktır. Hakemlik komisyonları, i�bu Maddede öngörülen bütün istemleri inceleyecek ve bunları basit yöntemle karara ba�layacaktır.

Sözü edilen hakemlik komisyonları a�a�ıdaki konularda buyurma yetkisine sahip olacaklardır:

1. Gerekli görecekleri her çe�it yeniden yapım ve onarım i�leri için Osmanlı Hükümetince i�gücü sa�lanması. Bu i�gücü, hakemlik komisyonunca sözü geçen i�lerin yapılmasına gerek gördü�ü topraklarda ya�ayan soylardan ki�iler arasından sa�lanacaktır;

2. Soru�turma sonucu, topluca öldürmeler ya da zorla yerinden etmelere eylemsel olarak katıldı�ı, ya da bunlara yol açtı�ı kanıtlanan her ki�inin görevinden uzakla�tırılması; bu gibi kimselerin malları konusunda alınacak önlemleri komisyon gösterecektir;

3. Bir toplulu�un, l Ocak 1914'den82 beri, mirasçısız olarak ölmü� ya da yitik bulunan üyelerinin bütün ta�ınır ya da ta�ınmaz malların kime aktarılaca�ı. Bu mallar, Devlet83

yerine, toplulu�a aktarılabilecektir;4. l Ocak 1914'den84 sonra, ta�ınmaz mallar üzerinde yapılan bütün satı� i�lemleriyle,

hak yaratan i�lemlerin geçersiz sayılması. Bu malları ellerinde bulunduranlara ödence [tazminat] ödenmesi, geri vermenin geciktirilmesine bahane olarak kullanılamayacak biçimde, Osmanlı Hükümetinin yükümlülü�ünde olacaktır. Ancak, sözü edilen malları �imdi ellerinde bulunduranlarca bir ödemede bulunulmu�sa, hakemlik komisyonunun ilgililer arasında hakgözetirli�e uygun bir çözüm yolu kabul ettirme yetkisi olacaktır.

80 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde bu deyim kullanılmaktadır. (Çevirenler) 81 Fransızca metinde "ler janvier 1914", �ngilizce metinde "Jariuary l, 1914", �talyanca metinde “1 gen-naio

1914". Türkçe 1920 çevirilerinde "l A�ustos 1914". Ancak, Müttefiklerin sonradan verdikleri de�i�iklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, �öyle denilmektedir: "144 ncü madde ikinci fıkradaki l A�ustos 914 tarihi yerine l kânun-u sani 914 tarihi ikame olunacaktır". (Çevirenler)

82 Bir önceki nota bakılması. (Çevirenler) 83 Prof. Erim, Konya baskısından bu metni verirken, dipnotta, Fransızca metinde "grouvernement" de�il

"Etat" sözcü�ünün bulundu�unu belirtmektedir. Gerçekten, �ngilizce metinde de "the State", �talyanca metinde "Stato" denilmektedir. Oysa Matbaa-i Âmire ve Konya metinlerinde "hükümet" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de "hükümet" sözcü�ü kullanılmaktadır. (Çevirenler)

84 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca son metinlerde "Ocak" söz konusu iken, 1920 Türkçe çevirilerinde "l A�ustos 1920" denilmektedir. (Çevirenler)

-40-

Osmanlı Hükümeti, komisyonların i�leyi�ini ve kesin nitelikte olacak kararlarının yerine getirilmesini, olanak ölçüsünde, kolayla�tırmayı yükümlenir. Bunlara kar�ı, yargısal ya da yönetimsel, hiçbir Osmanlı makamının kararı öne sürülmeyecektir.

MADDE 145.

Bütün Osmanlı uyrukları, yasa önünde e�it olacaklar ve soy, dil ya da din ayrılı�ıgözetilmeksizin aynı yurtta�lık [medenî] haklarıyla siyasal haklardan yararlanacaklardır.

Din, inanç ya da mezhep ayrılı�ı, hiçbir Osmanlı uyru�unun yurtta�lık haklarıyla [medenî haklarıyla] siyasal haklardan yararlanmasına, özellikle kamu hizmetlerine vegörevlerine kabul edilme, yükseltilme, onurlanma ya da çe�itli mesleklerde ve i� kollarında çalı�ma bakımından, bir engel sayılmayacaktır.

Osmanlı Hükümeti, i�bu Andla�manın yürürlü�e girmesinden ba�layarak iki yıllık bir süre içinde, Müttefik Devletlere, soy azınlıklarının orantılı temsili ilkesine dayalı bir seçim sistemi düzenlenmesi tasarısı sunacaktır.

Herhangi bir Osmanlı uyru�unun, gerek özel gerekse ticaret ili�kilerinde, din, basın ya da her çe�it yayın konularıyla açık toplantılarında, diledi�i bir dili kullanmasına kar�ı hiçbir kısıtlama konulmayacaktır. Türkçeden ba�ka bir dil konu�an Osmanlı uyruklarına, mahkemelerde, ister sözlü ister yazılı olsun, kendi dillerini kullanabilmeleri bakımından uygun dü�en kolaylıklar sa�lanacaktır.

MADDE 146.

Osmanlı Hükümeti, tanınmı� yabancı üniversitelerden ve okullardan verilen diplomaların geçerlili�ini tanımayı ve, bunları almı� olanların, bu diplomaların tanıdı�ı yetene�igerektiren mesleklerde ve sanatlarda özgürce çalı�malarım kabul etmeyi yükümlenir.

Bu hüküm, Türkiye'de oturan Müttefik Devletler uyruklarına da uygulanacaktır.

MADDE 147.

Soy, din ya da dil azınlıklarından olan Osmanlı uyrukları, hem hukuk bakımından hem de uygulamada, öteki Osmanlı uyruklarıyla aynı i�lemlerden ve aynı güvencelerden yararlanacaklardır. Bunların, özellikle, ba�ımsız olarak ve Osmanlı makamları hiçbir biçimde karı�maksızı n, giderlerini kendileri ödemek üzere, her türlü hayır kurumlarıyla, dinsel ya da sosyal kurumlar, ilk, orta ve yüksek okullarla, ba�ka her çe�it ö�retim kurumları -buralarda kendi dillerini özgürce kullanmak ve kendi dinlerini özgürce uygulamak hakkına da sahip olarak- kurmak, yönetmek ve denetlemek konularında e�it hakka sahip olacaklardır.

MADDE 148.

Soy, dil ya da din bakımından azınlıklardan olan Osmanlı uyruklarının önemli bir oranda bulundukları kentlerde ya da bölgelerde, söz konusu azınlıklar, Devlet bütçesi ile, belediyeler bütçesi ya da öteki bütçelerce e�itim ya da hayır i�lerine genel gelirlerden [kamu gelirlerinden] sa�lanacak paralardan yararlanmaya hakgözetirli�e uygun bir ölçüde katılacaklardır.

Söz konusu bu paralar, ilgili toplulukların yetkili temsilcilerine verilecektir85.

85 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerdeki bu tümce, Matbaa-i Armret Konya ve Erim metinlerinde yoktur. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde vardır: "Mebla�-i mezkûre alâkadar cemaatların resmi mümessillerine tediye olunacaktır". (Çevirenler)

-41-

MADDE 149.

Osmanlı Hükümeti, Türkiye'deki bütün soy azınlıklarının kilise ve okul konularında özerkli�ini tanımayı ve buna saygı göstermeyi yükümlenir. Osmanlı Hükümeti, bu amaçla ve i�bu Andla�manın aykırı dü�en hükümleri saklı kalmak üzere, Müslüman olmayan soylara kilise, okul ya da adalet konulannda Sultanlarca verilmi� fermanlar, hat'lar, beratlar86 ve bu gibi özel buyruklar ya da fermanlarla, Bakanlık ya da Sadrazamlık87 buyrukları ile tanınmı�ayrıcalıklarla ba�ı�ıklıkları tümüyle do�rular ve gelecekte de destekleyece�ini bildirir.

Osmanlı Hükümetinin çıkardı�ı ve sözü edilen ayrıcalıklarla ba�ı�ıklıkların kaldırılmasını, kısıtlanmasını ya da de�i�tirilmesini öngören bütün kararnameler, yasalar, yönetmelikler ya da genelgeler geçersiz sayılacaktır.

��bu Andla�ma hükümlerine uygun olarak Osmanlı adalet rejiminde yapılacak her de�i�iklik -bu de�i�iklik soy azınlıklarından ki�ileri etkilemekte ise- i�bu Madde88

hükümlerinden üstün sayılacaktır.

MADDE 150.

Hıristiyan ya da Yahudi dininden Osmanlı uyruklarının önemli oranda oturdukları kentlerde ve bölgelerde, Osmanlı Hükümeti, bu Osmanlı uyruklarının inançlarına ya da dinsel uygulamalarına bir saldırı sayılabilecek herhangi bir eylemi yapmaya zorlanmamalarını, ve hafta tatili günlerinde mahkemelerde hazır bulunmamaları ya da yasal bir i�lemi yerine getirmemeleri yüzünden, haklarını hiçbir biçimde yitirmemelerini yükümlenir. Bununla birlikte, bu hüküm, bu Hıristiyan ya da Yahudi Osmanlı uyruklarını, kamu düzeninin korunması için, bütün öteki Osmanlı uyruklarına yükletilen yükümlülükler dı�ında tutar anlamına gelmeyecektir.

MADDE 151.

Ba�lıca Müttefik Devletler, bu Bölümdeki hükümlerin yerine getirilmesini güvence altına almak için ne gibi önlemler alınması gerekti�ini, Milletler Cemiyeti Konseyi ile birlikte inceledikten sonra saptayacaklardır. Osmanlı Hükümeti, bu konuda alınacak bütün kararları �imdiden kabul etti�ini bildirir.

B Ö L Ü M V.

KARA89, DEN�Z VE HAVA KUVVETLER�NE �L��K�NHÜKÜMLER

Türkiye, bütün Ulusların silâhlarının genel bir sınırlanmasına hazırlık yapılmasına olanak sa�lamak için, a�a�ıda sayılan kara, deniz ve hava kuvvetlerine ili�kin hükümleri kesinlikle yerine getirmeyi yükümlenir.

86 Fransızca ve �ngilizce metinde "firmans, hattis, berats", �talyanca metinde "firmani, hattis, berats". (Çevirenler)

87 Fransızca metinde "Grand Vizir", �ngilizce metinde "Grand Vizier", �talyanca metinde "Gran Vi-sir". 1920 Türkçe çevirilerinde "tezkere-i samiyeler". (Çevirenler)

88 �ngilizce metinde “Article", Fransızca metinde "article", �talyanca metinde "articolo", 1920 çevirilerinde "muahede". Çevirenler)

89 Fransızca metinde "militaires", �ngilizce metinde "military", �talyanca metinde "militari" sözcükleri, 1920 çevirisinde "askeriye" biçiminde çevrilmi�tir. "Kara kuvvetleri" biçiminde çevirmenin daha do�ru olaca�ını dü�ündük. (Çevirenler)

-42-

KES�M I.

KARA KUVVETLER�NE �L��K�NHÜKÜMLER

ALT-KES�M I.

GENEL HÜKÜMLER

MADDE 152.

Türkiye’nin bulundurabilece�i kara kuvvetleri yalnız �unlar olacaktır:1. Padi�ahsın90 özel koruma birli�i [Hassa Kıtaatı];2. �çeride düzen ve güvenli�i sa�lamakla ve azınlıkların korunmasını güvence altına

almakla görevli, jandarma birlikleri;3. Önemli karı�ıklık durumunda, jandarma birliklerini destekleyecek ve gerekti�inde

sınırların denetlenmesini sa�layacak özel birlikler.

MADDE 153.

��bu Andla�manm yürürlü�e giri�ini izleyecek altı ay91 içinde, 152. Maddede öngörülenler dı�ında kara kuvvetleri terhis edilecek ve da�ıtılacaktır.

ALT-KESlM II.

OSMANLI KARA KUVVETlNlN PERSONEL SAYISI, ÖRGÜTÜ VE KADROSU

MADDE 154.

Padi�ah'ın özel koruma birli�i bir kurmay kurulu ile, personel sayısı, subay ve er olarak, 700'ü geçmeyecek yaya [piyade] ve atlı [süvari] birliklerinden kurulacaktır. Bu kuvvet, 155. Maddede öngörülen toplam personel sayısının içinde sayılmayacaktır.

Bu koruma birli�inin kurulu�u, bu Bölüme ekli I sayılı çizelgede gösterilmi�tir.

MADDE 155.

152. Maddenin 2. ve 3. fıkralarında sayılan kuvvetlerin toplam personeli, kurmay kurulları, subaylar, e�itim personeli ve donatım birliklerim de kapsamak üzere, 50,000 ki�iyi geçmeyecektir.

MADDE 156.

Jandarma birlikleri, Türkiye ülkesi üzerine da�ıtılacaktır; Türkiye ülkesi, bu amaçla, sınırları 200. Maddede öngörüldü�ü gibi saptanacak yersel bölgelere bölünecektir.

90 1920 Türkçe çevirilerinde "Zat-ı �ahane". (Çevirenler) 91 Prof. Erim, Konya baskısından aktardı�ı metinde "üç ay" yazılı iken, Fransızca metne uygun olarak "altı

ay" biçiminde düzeltti�ini belirtmektedir. �u var ki, Müttefiklerin de�i�iklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, �öyle denilmektedir: "153, 164, 171 ve 173 ncü maddelerde mevzu-u bahis müddet üç aydan altı aya ibla� edilmi�tir". (Çevirenler)

-43-

Her yersel bölgede yaya [piyade] ve atlı [süvari], makineli tüfekle silâhlandırılmı�, yönetim ve sa�lık hizmetleriyle donatılmı� birliklerden olu�an bir jandarma birli�i kurulacaktır; bu jandarma birli�i, illerde [vilâyetlerde], sancaklarda ve ilçelerde [kazalarda92], vb., bulundu�uyere ba�lı bir güvenlik hizmeti kurulması için gerekli birlikleri sa�layacak ve bölgenin bir ya da birkaç noktasında gezici yedek kuvvetler bulunduracaktır.

Özel görevleri yüzünden, bu jandarma birliklerinin, topçusu da, teknik silâhları93 da olmayacaktır.

Bu jandarma birliklerinin toplam personel sayısı, 155. Maddede öngörülen kara kuvvetinin toplam personelinin içinde sayılmak üzere, 35.000 ki�iyi geçmeyecektir.

Tek bir jandarma birli�inin toplam personel sayısı, jandarma birlikleri toplam personelinin dörtte birini a�mayacaktır.

Herhangi bir jandarma birli�inin ö�eleri, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Komisyonun özel izni olmadıkça, kendi bölgesinin toprakları dı�ında kullanılmayacaktır.

MADDE 157.

Özel güçlendirme [takviye] birliklerinde yaya, atlı, da� topçusu, istihkâm birlikleriyle, bunların herbirine uygun dü�en teknik ve genel hizmetler de bulunabilecektir; bunların toplam personeli, 155. Maddede öngörülen toplam personelin içinde sayılmak üzere, 15.000 ki�iyi a�mayacaktır.

Tek bir birli�in özel güçlendirme ö�eleriyle desteklenmesi, bu ö�elerin, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Komisyonun özel izni olmadıkça, toplam personelinin üçte birini a�mayacaktır.

Bu özel güçlendirme ö�elerinin kurulu�una girecek çe�itli silâhlar ve hizmetler oranı, bu Kesime ekli II sayılı çizelgede saptanmı�tır.

Bunların [kı�lalara] yerle�tirili�i, 200. Maddede öngörüldü�ü biçimde saptanacaktır.

MADDE 158.

156. ve 157. Maddelerde sözü edilen kurulu�larda, kurmay ve hizmetler personeli de sayılmak ko�uluyla, subay oranı, hizmetteki personel toplam sayısının yirmide birini, astsubay oranı da, hizmetteki toplam personel sayısının onikide birini a�mayacaktır.

MADDE 159.

Çe�itli Müttefik ya da tarafsız Devletlerin verecekleri subaylar, Osmanlı Hükümetinin yönetiminde, jandarmanın komutasına, örgütlenmesine ve e�itimine katılacaktır. Bu subaylar, 158. Maddede öngörülen jandarma subayları sayısı içinde sayılmayacaklardır; ancak,-bunların sayısı bu personelin yüzde onbe�ini geçmeyecektir. 200. Maddede sözü edilen Müttefiklerarası Komisyonun hazırlayaca�ı özel anla�malar, bu subayların uyrukluk bakımından oranlarını saptayacak ve bu Madde ile kendileri için öngörülmü� olan çe�itli görevlere katılma ko�ullarını düzenleyecektir.

MADDE 160.

Aynı yersel bölgede, 159. Maddede öngörülen ko�ullar içinde Osmanlı Hükümeti buyru�una verilen bütün [yabancı] subaylar, ilke olarak, aynı uyruklukta olacaklardır.

92 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "vilayete, sandjaks, cazas". (Çevirenler) 93 Fransızca metinde "armes techniques", �ngilizce metinde "technical services", �talyanca metinde “armi

tecniche". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "esliha"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "esliha-i fenniye". (Çevirenler)

-44-

MADDE 161.

Limni [Lemnos, Lemno], Gökçeada [�mroz, Embros, Imbros, �mbro], Semadirek94

[Semendirek, Samothrace, Samotracia], Bozcaada [Te'nedos, Tenedos, Tenedo] ve Midilli \Mity tene, Mitvlene, Mitilene] dı�ında, 178. Maddede öngörülen Bo�azlar ve adalar bölgesinde, Yunan ve Osmanlı jandarma kuvvetleri, bu bölgedeki Müttefikler-Arası î�gal Komutanlı�ına ba�lı bulunacaktır.

MADDE 162.

��bu Alt-kesimde, hangi nitelikte olursa olsun, sözü edilen kuvvetlerin ya da bu kuvvetlerin ta�ıma araçlarının her çe�it seferberlik önlemleri ya da bunların seferberli�ine ili�kin, ya da güçlendirilmesi yolundaki bütün önlemler yasaktır.

Çe�itli kurulu�ların, kurmay kurullarının ve hizmetlerin hiçbir durumda ek kadroları bulunmayacaktır.

MADDE 163.

153. Maddede saptanan süre içinde, �imdi varolan tüm jandarma kuvvetleri, 156. Maddede öngörülen jandarma birlikleri içinde birle�tirilecektir.

MADDE 164.

��bu Kesimde öngörülmemi� herhangi bir birli�in kurulması yasaktır.

Padi�ah’ın özel koruma birli�i dı�ında, izin verilen 50.000 ki�ilik personel sayısını a�an kurulu�ların ortadan kaldırılması, i�bu Andla�manm imzalanmasından ba�layarak, 153. Madde hükümlerine uygun olarak, i�bu Andla�manın yürürlü�e girmesinden en geç altı ay95

sonra tümüyle gerçekle�ecek biçimde, giderek yapılacaktır.

Osmanlı Sava� Bakanlı�ı [Harbiye Nezareti] ile Genel Kurmayı ve onlara ba�lı yönetim birimlerindeki subay ve benzeri personel, aynı süre içinde, 200. Maddede sözü edilen Müttefikler-Arası Komisyonca Osmanlı Silâhlı kuvvetlerinin genel hizmetlerinin iyi i�lemesi için kesin olarak gerekti�i saptanacak personel sayısına indirilecek ve bu personel 158. Maddede öngörülen en yüksek sayı içinde olacaktır.

ALT-KES�M III.

ASKERE ALMA

MADDE 165.

Osmanlı kara kuvvetleri [silâhlı kuvvetleri] gelecekte yalnız gönüllü olarak askere yazılanlardan kurulacaktır.

Askere yazılma, soy ve din ayrılı�ı gözetilmeksizin, Osmanlı Devletinin bütün uyruklarına e�it olarak açık bulunacaktır.

156. Maddede sözü edilen birliklere gelince, bunların kurulu�u, ilke olarak, bölgesel olacak ve her bölgedeki halkın Müslüman olan ya da olmayan ö�elerinin, olanak ölçüsünde, ilgili her birlik personelinde temsil edilmelerini sa�layacak biçimde düzenlenecektir.

Yukarıdaki hükümler, hem subaylara hem de erlere uygulanacaktır.

94 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Somatras"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Semen-direk". (Çevirenler)

95 Bakınız: Not 91. (Çevirenler)

-45-

MADDE 166.

Astsubayların ve erlerin hizmet süresi aralıksız oniki ay olacaktır.

Hizmet süreleri bitmeden, hangi nedenle olursa olsun, hizmetten ba�ı�lanan erlerin yerine her yıl konulacakların oranı, 155. Maddede saptanan toplam personel sayısının yüzde be�ini geçmeyecektir.

MADDE 167.

Bütün subaylar meslekten [muvazzaf] subay olacaktır.

�u sırada orduda ve jandarmada hizmet gören ve yeni kara kuvvetinde kalacak olan subaylar en az kırkbe� ya�ına kadar hizmette kalmayı yükümleneceklerdir.

�u sırada orduda ve jandarmada hizmet gören ve yeni kara kuvvetine alınmayacak olan subaylar, her çe�it askerî hizmet yükümlülü�ünden ba�ı�lanacaklar ve kuramsal ya da uygulamalı hiçbir askerlik alı�tırmasına [tâlime] katılmayacaklardır.

Yeni atanan subaylar, aralıksız en az yirmi be� yıl eylemsel hizmette bulunmayı yükümleneceklerdir.

Hizmet süreleri bitmeden, hangi nedenle olursa olsun, hizmetten ayrılan subayların yerine her yıl konulacakların oranı, 158. Maddede öngörülen toplam subay sayısının yüzde be�ini geçmeyecektir.

ALT-KES�M IV.

OKULLAR, E��T�M KURUMLARI, ASKER�KURUMLAR96 VE DERNEKLER

MADDE 168.

��bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden97 ba�layarak üç aylık bir sürenin geçmesinden sonra, Türkiye'de, ancak izin verilen birlikler için gerekli subay ve astsubayların yeti�tirilmesi için kesinlikle zorunlu bulunan a�a�ıda belirtilen okullar kalacaktır:

l subay okulu;

her yersel bölge için l astsubay okulu.

Bu okullarda ö�renim görmesine izin verilecek ö�renci sayısı, subay ve astsubay kadrolarındaki doldurulacak bo�luklarla kesin orantılı olacaktır.

MADDE 169.

168. Maddede sözü geçen ö�renim kurumlarının dı�ında kalanlarla, her çe�it spor kurumları ya da ba�ka kurumlar, hiçbir askerî konuyla ilgilenmeyeceklerdir.

96 Fransızca metinde "socie'tes et associations militaires", �ngilizce metinde "military clubs and societies", �talyanca metinde "societa e associazioni militan". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "askeri �irekât ve cemiyat";Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Cemiyat-ı askeriye". (Çevirenler)

97 Fransızca metinde “â dater de la mise en vigueur", �ngilizce metinde "from the coming into force", �talyanca metinde "dall'entrata in vigore". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "imzasından itibaren"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde “mevki-i mer'iyete vaz'ından itibaren". (Çevirenler)

-46-

ALT-KESlM V.

GÜMRÜKÇÜLER, YEREL KENT VE KIR POL�S�,ORMAN BEKÇ�LER�

MADDE 170.

III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 48. Maddesi hükümlerine dokunulmamak ko�uluyla, gümrük görevlilerinin, yerel kent ve kır polisi görevlilerinin, orman bekçilerinin, ya da benzeri görevlilerin sayısı, i�bu Andla�ma ile saptanan Türkiye ülkesi sınırları içinde, 1913'de, benzer görevlerde çalı�anların sayısını geçmeyecektir.

Gelecekte bu gibi görevlilerin sayısı, ancak, görevli bulundukları yerlerdeki ya da belediyelerdeki nüfus artı�ına uygun bir oranda arttırılabilecektir.

Bu hizmetliler ya da görevlilerle, demiryolu hizmetinde çalı�anlar, herhangi bir askerlik alı�tırmasına [tâlimine] katılmak için toplanamayacaklardır.

Her yönetim çevresinde, ister kent ister kır polisi olsun, yerel polis ile orman bekçileri, jandarmaya ili�kin 165. Maddedeki ilkeler uyarınca göreve alınacak ve bu ilkeler uyarınca komuta ve yönetime ba�lı olacaklardır.

Türkiye'nin sivil yönetiminin bir parçası olarak, Osmanlı kara kuvvetinden ayrı kalacak Osmanlı polisinde Müttefik ya da tarafsız Devletlerce verilecek subaylar ya da görevliler, Osmanlı Hükümetinin yönetimi altında, sözü edilen polisin komutasına ve e�itimine katılacaklardır. Bu subayların ve görevlilerin sayısı, benzeri Osmanlı personelinin yüzde onbe�ini geçmeyecektir.

ALT-KESlM VI.

S�LAHLAR, CEPHANE VE GEREÇLER

MADDE 171.

��bu Andla�manm yürürlü�e giri�ini izleyecek altı ayın98 bitiminde, Osmanlı kara [silâhlı] kuvvetlerinin çe�itli kurulu�larında hizmette ya da yedekte bulundurulan silâhlar, bu Kesime ekli III sayılı çizelgede bin ki�i için saptanmı� olan sayıyı geçmeyecektir".

MADDE 172.

Türkiye'nin elinde bulundurabilece�i cephane, bu Kesime ekli III sayılı çizelgede saptananları geçmeyecektir.

MADDE 173.

��bu Andla�manın yürürlü�e giri�ini izleyecek altı aylık100 süre içinde, izin verilen sayıyı a�an silahlar, her çe�it cephane ile sava� araçları ve gereçleri, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Askerî Denetim Komisyonuna bu Komisyonca gösterilecek yerlerde teslim edilecektir.

Bu araçların ve gereçlerin ne yapılaca�ına, Ba�lıca Müttefik Devletler karar vereceklerdir.

98 Bakınız: not 91. (Çevirenler)99 Erim metninde, "cetvelde muharrer miktarı tecavüz etmemelidir" denilmekte, bin ki�iden söz

edilmemektedir. Oysa, Matbaa-i Amire ve Konya metinlerinde "cetvelde beher 1.000 nefer için muayyen erkanı tecavüz etmemelidir" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de “tabloda muharrer oldu�u veçhile bin nefer için tayin edilmi� olan mikdarı tecavüz edemeyecektir" deniliyor. Çevirenler)

100 Prof. Erim, Konya baskısından aktardı�ı metinde "üç ay" yazılırken, Fransızca metne göre "altı ay" olarak düzeltti�ini belirtmektedir. Oysa bakınız: Not 91. (Çevirenler)

-47-

MADDE 174.

Silâhlar, cephane, sava� araçları ve gereçleri ile uçaklar ve her çe�it uçak parçaları yapımı, ancak, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Komisyonun izin verece�i fabrikalarda ve kurumlarda yapılabilecektir.��bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak altı aylık101 bir süre içinde her çe�it

silâhların, cephanenin, sava� araçlarının ve gereçlerinin yapımı, hazırlanması, depolanması ya da incelenmesi ile u�ra�an bütün öteki kurumlar ortadan kaldırılacak ya da yalnız ticaret amacıyla kullanılmaya yarar biçime dönü�türülecektir.�zin verilen cephane stokları için depo olarak kullanılanlar dı�ındaki bütün silâh

depolarına da aynı i�lem uygulanacaktır.�zin verilen yapım gereksinmelerini a�an kurumlardaki ve silâh depolarındaki aygıtlar,

200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Askerî Denetim Komisyonu kararları uyarınca kullanılamaz duruma getirilecek ya da yalnız ticaret amacıyla kullanılır biçime sokulacaktır.

MADDE 175.

Türkiye'ye her çe�it silâhlar, cephane ile sava� araçları ve gereçleri, uçaklar ve uçak parçaları getirilmesi, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Komisyonun özel izni olmadıkça, kesinlikle yasaktır102.

Aynı biçimde, yabancı ülkelere gönderilmek üzere, her çe�it silâhlar, cephane, sava�araçları ve gereçleri yapımı ve bunların dı�satımı [ihracatı] da yasaktır.

MADDE 176.

Alev-makinelerinin, bo�ucu ya da zehirleyici ya da benzeri gazların ve her türlü benzer sıvıların, maddelerin ve hazırlanmı� bile�imlerin kullanılması yasak oldu�undan, bunların Türkiye'de yapımı ya da Türkiye'ye sokulması kesinlikle yasaktır.

Sözü geçen maddelerin ya da bile�imlerin yapımına, saklanmasına ya da kullanılmasına yarayan özel araçlar ve gereçler de yasaklanmı�tır.

Zırhlı ta�ıtların, tankların ya da sava� amaçları için kullanılan bunlara benzer her türlü araçların Türkiye'de yapımı ya da Türkiye'ye sokulması da yasaktır.

ALT-KES�M VII.

BERK�T�LM�� YERLER (TAHK�MAT)

MADDE 177.

178. Maddede öngörülen Bo�azlar ve adalar bölgesinde, sözü geçen Maddede öngörüldü�ü üzere, berkitilmi� yerler [tahkimat, istihkâmlar] silâhsızlandırılacak ve yıkılacaktır.

Bu bölge dı�ında ve 89. Madde hükümleri saklı kalmak ko�uluyla, �u sırada varolan berkitilmi� yerler [müstahkem mevkiler] �imdiki durumlarıyla oldu�u gibi tutulabilecek, ancak aynı üç aylık süre içinde silâhtan arındırılacaktır.

101 Bakınız: Not 91. (Çevirenler)102 Matbaa-iÂmire ve Konya metinlerinde, burada �öyle bir fıkra vardır: "Silâh ve mühimmat ve malzeme-i

harbiye ile sair her nevi bu gibi malzeme imalatı da kat'iyyen memnudur". Prof. Erim, yabancı dildeki metinlerde bu satırların bulunmadı�ını haklı olarak belirtmektedir. Bu satırlar, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de yoktur. (Çevirenler)

-48-

ALT-KES�M VIII.

BO�AZLARIN ÖZGÜRLÜ�ÜNÜN KORUNMASI

MADDE 178.

Bo�azlar’ın özgürlü�ünü güvence altına almak üzere, Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, a�a�ıdaki hükümleri kararla�tırmı�lardır:

1. ��bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak üç aylık bir süre içinde, a�a�ıdaki 179. Maddede belirtildi�i gibi sınırlandırılan ve Marmara Denizi kıyıları ile adalarını ve Bo�azlar'ın kıyılarını içine alan bir bölge ile, Limni [Lemnos, Lemno], Gökçeada [�mroz, Îmbros, Imbro], Semadirek103 [Samothrace, Samotracia], Bozcaada [Tenedosy Tenedo] ve Midilli [Mityl�ne, Mitylene, Mitilene] adalarında tüm yapıların, berkitilmi� yerlerin [tahkimatın] ve bataryaların silahsızlandırılması ve yıkılması gerçekle�tirilecektir.

Sözü geçen bölgede ve adalarda, bu yapıların yeniden yapılması ve benzer yapılar yapılması yasaktır104. Fransa, �ngiltere ve �talya, sözü geçen bölgede ve Limni, Gökçeada [�mroz], Semadirek105 ve Bozcaada'da yerle�tirilmesi yasak kalan gezginci bataryaları hızla getirmekte kullanılabilecek �imdiki yolların ve demiryollarının kullanılmaz duruma sokulmasını hazırlamak hakkına sahip olacaklardır.

Limni, Gökçeada [�mroz], Semadirek106 ve Bozcaada adalarında107 yeni yollar ve demiryolları yapımına ancak yukarıda sözü edilen üç Devletin izniyle giri�ilebilecektir.

2. Birinci paragrafın ilk fıkrasında öngörülen önlemler, Yunanistan'ca ve Türkiye'ce, herbiri kendi topraklan bakımından ve giderlerini kendileri ödemek üzere, ve 203. Maddede öngörülen denetim altında, uygulanacaktır.

3. Bölge toprakları ile Limni, Gökçeada [�mroz], Semadirek [Semendirek], Bozcaada ve Midilli adaları108, askerî amaçlarla, ancak, birlikte davranan yukarıda adı geçen üç Müttefik Devletçe kullanılabilecektir. Bu hüküm, sözü edilen bölgede ve adalarda, 161. Madde hükümleri uyarınca Müttefikler-Arası i�gal Kuvvetleri Komutanlı�ına ba�lıbulunacak Yunan ve Osmanlı jandarma kuvvetlerinin kullanılmasına engel olmayaca�ı gibi, Midilli adasında bir Yunan garnizonunun kalmasına ve, 152. Maddede öngörülen, Padi�ahın özel koruma birli�inin109 varlı�ına da engel sayılmayacaktır110.

103 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Semendirek", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Semadirek". (Çevirenler)

104 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, burada, �öyle bir tümce parçası vardır: "seyyar batarya-ların oralarda sür'atle �evkine hadim yollar V2 �ömendöferler in�ası �erait-i âtiye tahtında..." Vakit ve Peyam-ı Sabah metninde bu tümce parçası �öyledir: "yahut oralara sür'atle müteharrik bataryalar isaline müsaid yollar ve demiryolları tesisi..." Müttefiklerin sonradan yaptıkları öneriler arasında, Vakit ve Peyam-ı Sabah metnine göre, bu sözcüklerin metinden çıkartıldı�ı belirtilmektedir. (Çevirenler)

105 Bakınız: Not 103. (Çevirenler)106 Bakınız: Not 103. (Çevirenler)107 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca son metinlerde Midilli adası yazısı olmamakla birlikte, 1920 Türkçe

çevirilerinde Midilli de gösterilmektedir. Oysa, Müttefiklerin sonradan yaptıkları de�i�iklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, bu çıkartma belirtilmektedir. (Çevirenler)

108 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerden de�i�ik olarak, yalnız "adalar" denilmekte, adaların adları belirtilmemektedir. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinleri de böyledir. Müttefiklerin sonradan yaptıkları de�i�iklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, adaların adlarıyla belirtildi�i açıklanmaktadır. (Çevirenler)

109 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "maiyet-i seniye hassa muhafaza kıtaatı", Vckit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Zat-ı �ahanenin nefs-i hümayunlarına mahsus kuwe-i muhafaza". (Çevirenler)

110 Vakit ve Peyam-ı Sabah’da., Müttefiklerin de�i�iklik notasında, �öyle bir düzeltme de vardır: **178 nci maddenin üç numara h fıkrasının sondan bir evvelki satırında 161 nci madde kelimesinden sonra âtideki cümle ilâve olunacaktır: "Bu Midilli adasında bir Yunan muhafaza kuvvetiyle 152 nci maddede mevzu-u bahis oldu�u üzere havali-i mezkûrede asakir-i hassa-i �ahane bulundurulmasına mani de�ildir" cümlesi yazılacaktır". (Çevirenler)

-49-

4. Birlikte davranan111 sözü geçen Devletler, do�rudan do�ruya ya da dolaylı olarak, Bo�azlarım özgürlü�üne dokunabilecek bir eylemin yapılmasını ya da hazırlanmasını önlemek için gerekli görecekleri kara ve hava kuvvetlerini söz konusu topraklarda ve adalarda bulundurmak hakkına sahip olacaklardır.

Bu denetleme, denizden, adı geçen Müttefik Devletlerden herbirinin birer karakol gemisi112 aracılı�ıyla yapılacaktır.

Yukarıda sözü edilen i�gal kuvvetleri, gerekti�inde, 1907 tarihli La Haye IV. Sözle�mesine ekli Yönetmelikte ya da bunun yerine geçecek ve sözü edilen bütün Devletlerin taraf olacakları ba�ka herhangi bir Sözle�mede öngörülen ko�ullar altında, karada elkoyma113

hakkını kullanabileceklerdir. Bununla birlikte, bu elkoymalar ancak hemen ödemede bulunma kar�ılı�ında yapılabilecektir.

MADDE 179.

178. Maddede öngörülen bölge, a�a�ıda belirtildi�i gibi sınırlandırılmı�tır (l sayılı haritaya bakılması):

1. Avrupa'da:

Saros114 Körfezi'nde Karaçalı'dan kuzey-do�uya do�ru:

yakla�ık olarak kuzey-do�uya yönelen ve Beylik Dere havzasının güney sınırını Kuru Da� doru�una kadar izleyen bir çizgi;

oradan, tepeler çizgisini izleyen bir çizgi;

sonra, Emirli'nin kuzeyinden ve Dereler'in güneyinden geçen düz bir çizgi; ku-zey-kuzey-do�uya dönerek Tekirda�115-Malkara yolunu Aynarak'ın116 3 kilometre batısında kesen ve oradan Ortaköy'ün117 6 kilometre do�usundan geçen bir çizgi;

sonra, kuzey-do�uya dönen ve Tekirda�-Hayrabolu yolunu Tekirda�'ın 18 kilometre kuzey-batısmda kesen bir çizgi;

oradan, Muradlı-Tekirda� yolunun Muradlı'nın yakla�ık l kilometre güneyindeki bir noktaya kadar:

bir düz çizgi;

oradan, do�u-kuzey-do�uya do�ru ve Yeniköy’e kadar:

Çorlu-Çatalca demiryolunun en az 2 kilometre kuzeyinden geçecek biçimde de�i�tirilmi� bir düz çizgi;

111 Vakit ve Peyam-ı Sabah'da., Müttefiklerin de�i�iklik önerileri arasında �öyle bir düzeltme de vardır: "Mezkûr maddenin [madde 178] dördüncü fıkrasının birinci satırındaki "Devletler" kelimesinden mukaddem "mütte-fiken hareket eden" kelimeleri vaz olunacaktır". (Çevirenler)

112 Fransızca metinde "stationnaire", �ngilizce metinde "guard-ship", �talyanca metinde "stazionario". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "istasyon"; Vakit ye Peyam-ı Sabah metinlerinde "karakol sefinesi". (Çevirenler)

113 Fransızca metinde "re*quisition", �ngilizce metinde "requisition", �talyanca metinde "requisizione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "vaz-ı yed (istimval)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde “Vaz-ı yed ve müsadere". (Çevirenler)

114 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Xeros". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Sa-ros"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Ikseros". (Çevirenler)

115 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Rodosto". 1920 Türkçe çevirilerinde "Tekfurda�". (Çe-virenler)

116 Fransızca", �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Ainarjik". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Aynarcık"; Vakit ve Peyam-t Sabah metinlerinde "Aynacık". (Çevirenler)

117 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Ortaja Keui"; 1920 Türkçe çevirilerinde "Ortaköy". (Çevirenler)

-50-

oradan, kuzey-kuzey-do�uya do�ru ve 27. Maddenin 1-2. fıkrasında tanımlanan Türkiye'nin sınırında, Istranca'nın batısında bir noktaya kadar:

Yeniköy'ü bölgede bırakan bir düz çizgi;oradan, ve Karadeniz'e kadar:27. Maddenin 1-2. fıkrasında tanımlanan Avrupa Türkiye'sinin sınırı.

2. Asya'da:Ba�lıca Müttefik Devletlerce, Edremit118 Körfezi'nde, Dahlina Burnu ile Kemer �skele

arasında saptanacak bir noktadan do�u-kuzey-do�uya do�ru:Kemer �skele ile Kemer'in ve bu iki yeri birbirine ba�layan yolun güneyinden geçen

bir çizgi;sonra, Osmanlar-Orhanlar119 dekovil demiryolunun De�irmendere'yi kesti�i noktanın

hemen güneyindeki bir noktaya kadar:bir düz çizgi;oradan, kuzey-do�uya do�ru ve Manyas Gölü'ne kadar:De�irmendere ile Karadere Suyu'nun sa� kıyısını izleyen bir çizgi;oradan, Bandırma - Susı�ırlı demiryolunun Karadere yata�ını kesti�i noktaya kadar:bu ırma�ın a�zına do�ru akım yolu;oradan, do�uya do�ru, Atranos Çayı'nın Karao�lan'a do�ru a�zından yakla�ık 3

kilometredeki bir noktaya kadar:bir düz çizgi;oradan, kuzey-do�uya do�ru, bu ırma�ın a�zına do�ru akım yolu;sonra, Apolyont Gölü'nün güney kıyısı;sonra, Mudanya-Bursa demiryolunun, Bursa'mn yakla�ık olarak 5 kilometre kuzey-

batısında Nilüfer120 Çayı'nı kesti�i noktaya kadar:bir düz çizgi;oradan, kuzey-do�uya do�ru ve Bursa'mn yakla�ık olarak 6 kilometre kuzeyinde

nehirlerin kesi�me yerine kadar:Nilüfer Çayı'nın a�zına do�ru, akım yolu;oradan, kuzey-do�uya do�ru ve iznik Gölü'nün en güney noktasına kadar:bir düz çizgi;oradan, �znik'in 2 kilometre kuzeyindeki bir noktaya kadar:bu gölün güney ve do�u kıyıları;oradan, kuzey-do�uya do�ru, Sapanca Gölü'nün en batı ucuna kadar:Çırçır Çe�me-Sırada�-Elmalıda�-Kalpakda�-Ayıtepe-Hekimtepe tepeler çizgisini

izleyen bir çizgi;oradan, kuzeye do�ru ve �zmit-Arma�a yolunun, Arma�a'nın 8 kilometre güney-

batısındaki bir noktaya kadar:olanak ölçüsünde �ocalı Dere havzasının do�u sınırını izleyen bir çizgi;oradan, Akabedr'in Karadeniz'e döküldü�ü yerin 2 kilometre do�usundaki bir

noktaya kadar:bir düz çizgi.

118 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Adramid". (Çevirenler)119 Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde "Urchanlar". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde

"Or�anlar"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Orhanlar". (Çevirenler)

-51-

MADDE 180.

��bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak onbe� gün içinde, 178. Maddede öngörülen bölgenin sınırlarını, bu sınırların 27. Maddenin 1-2. fikrasında tanımlanan sınırla üst üste geldi�i kesimler dı�ında, yerinde saptamak üzere bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Fransa, �ngiltere ve �talya askerî makamlarından herbi-rince atanacak üçer üye ile, gerekti�inde, bölgenin Yunan egemenli�i altına giren kesimiyle ilgili olarak, Yunan Hükümetince atanacak bir üyeden, ya da bölgenin Osmanlı egemenli�i altında kalan kesimiyle ilgili olarak Osmanlı Hükümetince atanacak bir üyeden kurulu olacaktır. Oy ço�unlu�uyla karar verecek olan Komisyonun kararları, ilgili taraflar için uyulması zorunlu olacaktır.

Bu Komisyonun giderleri, adı geçen bölgenin i�gal giderleri hesabına geçirilecektir.

�ZELGE I.

PAD��AHIN ÖZEL KORUMA B�RL���N�N (HASSA KITAATININ) KURULU�U

B�RL�KLER EN YÜKSEK PERSONEL SAYISI

DÜ�ÜNCELER

Karargah..................... Yaya(Piyade).............. Atlı (Süvari)................ Hizmet........................ TOPLAM........

101 425 125�Subay ve 50 erler 700

1. Bu personel sayısına �unlar girmektedir. a) Sultan’ın Özel Koruma Birli�i

Karargahı (Kurmay Kurulu); b) Sultan’ın Özel Koruma Birli�i’ne

ba�lı generaller, her rütbeden ve sınıftan subaylar ile askeri görevliler.

�ZELGE II

ÖZEL GÜÇLEND�RME (TAKV�YE) B�RL�KLER�N�N KURULU�UNA G�REN ÇE��TL� SINIFLAR VE H�ZMETLER KURULU�LARININ

PERSONEL SAYISI

B�RL�KLER EN YÜKSEK PERSONEL SAYISIKarargah (Komutanlık: Subaylar ve Personel)..... Yaya (Piyade)....................................................... Topçu ...............................................................Atlı (Süvari).......................................................... �stihkam ve teknik bilgiler.................................... Teknik ve genel hizmetler.................................... TOPLAM ................

100 8.200 2.500 700 2.000 1 .500 15.000

120 Yabancı dildeki metinlerde "Ulfer". (Çevirenler)

-52-

�ZELGE III.

�Z�N VER�LEN EN YÜKSEK S�LAH VE CEPHANE M�KTARI

MiKTAR Her 1.000 ki�iye1

MiKTAR Silâh (tüfek ya da top) ba�ına

GEREÇLER Sultan’ın özel koruma birli�i (Has-sa kıtaatı)

(Jandarma) birlikleri.

özel güç-lendirme (takviye) birlikleri.

Sultan'ın özel koruma birli�i (Has-sa kıtaatı)

(Jandarma) birlikleri.

özel güç-lendirme (takviye) birlikleri.

Tüfekler ya da filintalar2 .....

1 .150 1 .150 1.150 1.000 1.000 1 .000

Tabancalar ... Subay ba�ına ve bindirilmi�astsubay ba�ına 1 tabanca

Tabanca ba�ına 100 mermi

A�ır ya da hafif makineli tüfekler1. Da�topları'

15-

15-

1554

50.000-

50.000-

50.000-

1) Yedekler için artı�ları da kapsamak üzere.2) Otomatik tüfekler ve filintalar hafif makineli tüfekler sayılmaktadır.3) Hiçbir sahra topuna ya da a�ır topa izin verilmemektedir. 4) Dört toplu bir batarya -f- bir yedek top: toplam 15 batarya.

KES�M II.

DEN�Z KUVVETLER�NE �L��K�N HÜKÜMLER

MADDE 181.

��bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak, 30 Ekim 1918 Bırakı�ması [Mütarekesi] uyarınca Osmanlı limanlarında gözaltı121 edilmi� bulunan bütün sava�gemilerinin Ba�lıca Müttefik Devletlere kesin olarak teslim edilmi� sayıldıkları bildirilir.

Bununla birlikte, Türkiye, balıkçılık ve polis hizmeti için kıyıları boyunca,

7 ganbot122,

6 torpidoyu123

geçmeyecek sayıda gemi bulundurmak hakkına sahip olacaktır.

Bu gemiler Osmanlı Deniz Kuvvetlerini olu�turacak ve 201. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonunca, a�a�ıdaki gemiler arasından seçilecektir:

121 Fransızca metinde “interne’es", �ngilizce metinde "interned", �talyanca metinde "internate". Matbaa-i Âmiret Konya ve Erim metinlerinde "tevkif edilmi�"; Vakit ve Peyam-ı Safa metinlerinde "mevkuf". (Çevirenler)

122 Fransızca metinde "sloops", �ngilizce metinde "sloops", �talyanca metinde "Cannonieri (sloops)". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "ganbot (Sloops)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Islup". (Çevirenler)

123 Fransızca metinde "torpilleurs", �ngilizce metinde "torpedo-boats", �talyanca metinde "torpedinieri". 1920 Türkçe çevirilerinde "torpido". (Çevirenler)

-53-

GANBOTLAR: Aydın Reis. Burak Reis. Sakız. Preveze. Hızır Reis. Kemal Reis. �sa Reis.

TORP�DOLAR:Sivrihisar. Sultanhisar. Dıraç. Musul. Akhisar. Yunus.

Gümrüklerin denetlenmesi için kurulacak yönetim, ilgili hizmetlerin iyi i�lemesi için bir artı�ı zorunlu görürse, daha büyük bir kuvvet sa�lamak üzere, 178. Maddede sözü edilen üç Müttefik Devlete ba�vurmak hakkına sahip olacaktır.

Ganbotlar, 77 milimetreden daha küçük çapta iki top ile, makineli tüfekten olu�an hafif silâhlar ta�ıyabilirler. Torpidolar ( ya da devriye gemileri124), çapı 77 milimetreden küçük bir toptan olu�an hafif silâhlar ta�ıyabilirler. Bu gemilerde bulunan bütün torpillerle torpil kovanları kaldırılacaktır.

MADDE 182.

Türkiye'nin, 181. Maddede öngörülen gemilerin yerine geçecekler dı�ında, ba�ka sava�gemisi yapması ya da edinmesi yasaktır. Torpidoların yerine devriye [karakol] gemileri konulacaktır.

Bu gemilerin yerini alacak gemilerden ganbotlar 600 tonu; devriye [karakol] gemileri 100 tonu geçmeyecektir.Bir geminin yitirilmesi durumu dı�ında, ganbotlar ve torpidolar, denize indirilmelerinden

ba�layarak, ancak yirmi yıllık bir süre

MADDE 183.

A�a�ıda belirtilerek sayılan Osmanlı silâhlı deniz ta�ıtlarıyla yardımcı silâhlı gemileri silâhsızlandırılacaklar ve ticaret gemisi i�lemi göreceklerdir:

Re�it Pa�a (eski Port Antonio).Tir-i Müjgân (eski Pembroke Gastle).Giresun (eski Warwick Gastle).Millet (eski Seagull).Akdeniz.60, 61, 63 ve 70 sayılı Bo�aziçi yük [araba] vapurları125.

sonunda de�i�tirilebileceklerdir.124 Fransızca metinde "le� torpilleurs (ou vedettes de patrouilles)", �ngilizce metinde "torpedo-boats (ör

patrol launches)", �talyanca metinde "le torpedinieri (o navi-vedetta)". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erimmetinlerinde "torpidolar (yahut devriye sefaini)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "torpidolar (yahut karakol gemileri)". (Çevirenler)

125 Fransızca metinde "ferry-boats du Bosphore", �ngilizce metinde "Bosphorus ferry-boats", �talyanca metinde "ferry-boats del Bosforo". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "yük vapurları (ferry-boats du Bosphore)"; VaJcit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Bo�aziçi vapurları". (Çevirenler)

-54-

MADDE 184.

Ticaret amacıyla kullanılmak üzere yapımı bitirilebilecek su üstü gemileri dı�ında, �usırada Türkiye'de yapılmakta olan –denizaltılarını da içine almak üzere- bütün gemiler yok edilecektir.

Gemileri yok etme i�ine i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�iyle ba�lanılacaktır.

MADDE 185.

Su üstü ya da su altı her çe�it Osmanlı sava� gemilerinin yok edilmesinden elde edilecek e�ya, makineler ve gereçler ancak yalnız sanayide ve ticarette kullanılabilecektir. Bunlar yabancı ülkelere ne satılabilir ne de verilebilir.

MADDE 186.

Türkiye'de, ticarette kullanılmak için bile olsa, denizaltı yapımı ya da edinilmesi yasaktır.

MADDE 187.

181. Maddede sayılan Osmanlı deniz kuvvetleri gemilerinde, ta�ıyacakları ya da yedek bulunduracakları sava� gereçleri ve silâhlar, ancak, 201. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonunca saptanacak miktarda olacaktır. Yukarıdaki miktarların saptanmasını izleyen ay içinde, 30 Ekim 1918 Bırakı�masının [Mütarekesinin] imzalanması tarihinde Türkiye'ye ait olan bütün silâhlar, cephane ya da ba�ka deniz sava�gereçleri ile mayınlar ve torpiller kesin olarak Ba�lıca Müttefik Devletlere teslim edilmi�olacaktır.

Sözü geçen nesnelerin Osmanlı topraklarında yapımı ya da yabancı ülkelere gönderilmesi yasaklanacaktır.

Her çe�it deniz sava� silâhları, cephane ve gereçlerin ba�ka her türlü stok edilmesi, depolanması ya da yedekte tutulması yasaktır.

MADDE 188.

Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonu, 189. Madde hükümleri uyarınca Osmanlı Deniz Kuvvetlerine alınacak her rütbeden ve her sınıftan subayların ve erlerin sayısını saptayacaktır. Bu personel içinde, 181. Madde uyarınca Türkiye’ye bırakılan gemilerin silâhlı personeli, kolluk [polis] ve balıkçılık hizmetleri yönetim personeli, semafor istasyonları personeli bulunacaktır.

Yukarıdaki sayının saptanmasından ba�layarak, iki ay içinde, eski Osmanlı Deniz Kuvvetlerinin, yukarıdaki fıkrada öngörülen sayıyı a�an personeli terhis edilecektir.

Yukarıda öngörülen personel dı�ında, Türkiye'de, Deniz Kuvvetlerine ba�lı hizmetler için, hiçbir kara ya da deniz kuvveti birli�i, ya da herhangi bir yedek birlik kurulamayacaktır.

MADDE 189.

Osmanlı Deniz Kuvvetleri personeli, subaylar için aralıksız en az yirmi be� yıllık, deniz assubayları ve erler için aralıksız en az on iki yıllık bir süre için, tüm gönüllü olarak sa�lanacaktır.

Yükümlenilen sürenin bitiminden ba�ka herhangi bir nedenle hizmetten ayrılan personelin yerini alacak olan yıllık personel sayısı, Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonunca saptanan toplam personel sayısının yıllık yüzde be�ini geçmeyecektir.

-55-

Eski Osmanlı Deniz Kuvvetlerinden terhis edilen personel, ne çe�it olursa olsun, hiçbir askerlik ya da denizcilik e�itimi görmeyecektir.

Eski Osmanlı Deniz Kuvvetlerine ba�lı olan ve hizmette tutulan subaylar, haklı nedenlerle terhis edilmemi�lerse, kırk be� ya�ına kadar hizmet etmeyi yükümlenecek-lerdir.

Osmanlı ticaret filosunda hizmet gören subaylar ve erler, ne biçimde olursa olsun, hiçbir askerlik e�itimi görmeyeceklerdir.

MADDE 190.

178. Maddede öngörülen bölgenin telsiz telgraf istasyonları, i�bu Andla�ma yürürlü�egirer girmez, Ba�lıca Müttefik Devletlere teslim edilecektir. Yunanistan ve Türkiye, sözü edilen bölgede hiçbir telsiz telgraf istasyonu kuramayacaklardır.

ÜÇÜNCÜ KES�M

KARA VE DEN�Z HAVACILI�INA �L��K�NHÜKÜMLER126

MADDE 191.

Türkiye’nin askerî kuvvetlerinde hiçbir kara ya da deniz hava kuvveti bulunmayacaktır.

Güdümlü hiçbir balon elde bulundurulmayacaktır.

MADDE 192.

��bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak iki ay içinde, �u sırada Türk kara ve deniz kuvvetlerinin kadrosunda görülen bütün havacı personel terhis edilecek tir.

MADDE 193.

Osmanlı ülkesinin Müttefik birliklerinden tüm bo�altılmasına de�in, Müttefik Devletlerin uçakları127, Türkiye'nin bütün ülkesi üzerinde havalardan geçi�, transit ve ini� özgürlü�üne sahip olacaklardır.

MADDE 194.

��bu Andla�manm yürürlü�e giri�ini izleyecek altı ay süresince, her çe�it uçakların, -uçak parçalarının ve uçak motorlarıyla uçak motoru parçalarının yapımı, ülkeye sokulu�u ve ülkeden çıkartılı�ı bütün Türkiye ülkesinde yasaklanacaktır.

126 Fransızca ba�lık “Glauses concernant l'aeronautique militaire et navale", �ngilizce ba�lık "Air Clauses", �talyanca ba�lık “Clausole concernenti l'aeronotica militare e navale". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Berrl ve bahri sefain-i havaiyeye müteallik mevad"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Askerî ve bahri tayyarecili�e dair ahkâm". (Çevirenler)

127 Fransızca metinde "appareils d'aeronautique", �ngilizce metinde "aircraft", �talyanca metinde "apparecchi aeronautici", 1920 çevirilerinde "tayyare". (Çevirenler)

-56-

MADDE 195.

��bu Andla�ma yürürlü�e girer girmez, kara ve deniz hava kuvvetlerinin bütün gereçlerini, Türkiye, giderlerini kendi yüklenmek üzere, Ba�lıca Müttefik Devletlere teslim edecektir.

Bu teslim i�i altı aylık128 bir süre içinde tamamlanacak ve Müttefikler-Arası. Denetleme Komisyonunca gösterilecek yerlerde yapılacaktır. Bu gereçlere ne yapılaca�ına Ba�lıca Müttefik Devletler Hükümetleri karar vereceklerdir.

Bu gereçler içinde, özellikle, sava� için kullanılmakta, kullanılmı� ya da kullanılabilecek olan a�a�ıdaki gereçler de yer alacaktır:

Tamamlanmı�, yapım, onarım ya da montaj durumundaki uçaklar ve deniz uçakları;Uçabilecek durumda, yapım, onarım ya da montaj durumundaki güdümlü balonlar;�drojen yapımında kullanılan aygıtlar;Güdümlü balon hangarları ile her çe�it uçak barınakları;Güdümlü balonlar, teslim edilinceye kadar, Türkiye hesabına idrojenle �i�irilmi� olarak

saklı tutulacaklardır; güdümlü balonlar teslim edilinceye kadar, idrojen yapımında kullanılan aygıtlar ile güdümlü balonların barınakları, adı geçen Devletlerce, isterlerse, Türkiye'ye bırakılabilecektir.

Uçak motorları;Uçak gövdeleri129;Silâhlar (toplar, makineli tüfekler, bomba-atarlar, torpil-atarlar, zamanlama ve ni�an

aygıtları);

Cephane (mermiler, obüsler, dolu bombalar, bomba gövdeleri, patlayıcı madde stokları ya da bunların yapımında kullanılan maddeler);

Uçaklarda kullanılan yönetim aygıtları (güverte aygıtları);Havacılıkta kullanılan telsiz telgraf, foto�raf ve sinema aygıtları;Yukarıda sayılan bütün kategorilerden herbirinin yedek parçaları130.

Türkiye'de bulunan, ne çe�it olursa olsun, tüm havacılık gereçleri, sava� gereci sayılacak ve bu nedenle ne yurt dı�ına çıkartılabilecek, ne ba�kasına aktarılacak, ne ödünç verilebilecek, ne kullanılabilecek, ne de yok edilebilecektir; bu gereçler, 202. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Havacılık Denetleme Komisyonunca bunlara ili�kin olarak bir karara vanlıncaya kadar, bulundukları yerde oldu�u gibi tutulacaktır; bu konuda karar verme�e tek yetkili, bu Komisyon olacaktır.

128 1920 çevirilerinde "üç ay" denmekteyken, Prof. Erim, yabancı dildeki metinlere uygun olarak "altı ay" biçiminde düzeltmi�tir. (Çevirenler)

129 Fransızca metinde "le� cellules", �ngilizce metinde "nacelles and fuselages", �talyanca metinde "le na-vicelle e le cellule". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "tayyare muhafazaları"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "selüller". (Çevirenler)

130 Prof. Erim, bu fikranın Konya metninde bulunmadı�ını haklı olarak belirtmektedir. Matbaa-i Âmire metninde de yoktur. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "marıuzzikr cihazlara mahsus ayrı parçalar" denilmektedir. (Çevirenler)

-57-

KES�M IV.

MÜTTEFlKLER-ARASI DENETLEME VE ÖRGÜTLEME KOM�SYONLARI.

MADDE 196.

��bu bölümün özel hükümleri dı�ında, i�bu Andla�madaki kara, deniz ve hava kuvvetlerine ili�kin hükümler, bu amaçla Ba�lıca Müttefik Devletlerce atanacak Müttefikler-Arası Komisyonların denetimi altında Türkiye'ce ve giderlerini Türkiye yüklenmek üzere, yerine getirilecektir.

Yukarıda sözü edilen Komisyonlar, kara, deniz ve hava kuvvetleriyle ilgili hükümlerin yerine getirilmesine ili�kin her konuda, Ba�lıca Müttefik Devletleri, Osmanlı Hükümeti katında temsil edeceklerdir. Bunlar, Türkiye makamlarına, Ba�lıca Müttefik Devletlerin almayı kendi yetkilerinde tuttukları kararları ya da sözü edilen hükümlerin yerine getirilmesinin gerekli kılabilece�i kararları bildireceklerdir.

MADDE 197.

Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütleme Komisyonları örgütlerini �stanbul'da yerle�tirebilecekler ve gerekli gördükçe, Osmanlı ülkesinin herhangi bir yerine gitmek ya da buralara alt-komisyonlar göndermek, bir ya da birkaç üyelerini buralara gitmekle görevlendirmek yetkisine sahip olacaklardır.

MADDE 198.

Osmanlı Hükümeti, Müttefikler-Arasî Denetleme ve örgütleme Komisyonlarının görevlerini yerine getirebilmek için gerekli görecekleri her çe�it bilgiyi ve belgeyi kendilerine verecek ve kara, deniz ve hava kuvvetlerine ili�kin hükümlerin tümüyle yerine getirilmesini sa�lamak için, yukarıda adı geçen Komisyonlann gereksinme duyabilecekleri bütün olanakları, gerek personel gerek araç olarak, giderleri kendisi yüklenmek üzere verecektir.

Osmanlı Hükümeti, her Komisyonun yanına, bu Komisyonun Osmanlı Hükümetine gönderebilece�i bildirimleri almak ve isteyebilecekleri her çe�it bilgileri ve belgeleri vermek ya da sa�lamakla görevli, yetkili bir temsilci atayacaktır.

MADDE 199.

Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütleme Komisyonlarının yönetim ve giderleri ile i�lemlerinden do�an harcamalarını Türkiye kar�ılayacaktır.

MADDE 200.

Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütlenme Komisyonu, bir yandan, Osmanlı kuvvetlerinin izin verilen sınırlar içine indirilmesine oldu�u kadar, I. Kesimin VI Alt-Kesiminde öngörülen sava� silâhlarının ve gereçlerinin teslimi ve sözü edilen Kesimin VII. ve VIII. Alt-Kesimlerinde öngörülen berkitilmi� [müstahkem] bölgelerin silâhsızlandırılmasın a da ili�kin askerî hükümlerin yerine getirilmesi; öte yandan da, yeni Osmanlı [silâhlı] kara kuvvetinin örgütlenmesi ve kullanılı�ının denetlenmesi ile görevli olacaktır.

1. Müttefikler-Arası Kara Kuvvetleri Denetleme Komisyonu olarak, görevleri özellikle �unlar olacaktır:

a) Türkiye'nin, 170. Madde uyarınca elinde bulundurmasına izin verilecek gümrük polisi, yerel kent ve kır polisi görevlilerinin, orman bekçilerinin ve benzeri görevlilerinin sayısını saptamak;

-58-

b) Osmanlı Hükümetinden, cephane stoklarının ve depolarının yerlerine, berkitilmi�[müstahkem] yapıların, kalelerin ve berkitilmi� yerlerin silâhlarına, silâh, cephane ve sava�gereçleri fabrikalarının ya da yapımevlerinin yerlerine ve i�leyi�lerine ili�kin bildirimleri almak;

c) Silâh, cephare, sava� gereçleri ve bunların yapımına yarayacak aygıtları tes-lim almak, bu teslimin nerelerde yapılaca�ını saptamak ve i�bu Andla�ma ile öngörülen i�eyaramaz duruma getirme ya da biçim de�i�tirme i�lerini denetim altında tutmak.

2. Müttefikler-Arası Kara Kuvvetleri Örgütleme Komisyonu olarak görevleri özellikle �unlar olacaktır:

a) Osmanlı Hükümeti ile i�birli�i ederek, bu Bölümün I. Kesiminin I-IV. Alt-Kesimlerinde öngörülen temeller üzerinde Osmanlı kara kuvvetlerini düzenlemek ve 156. Maddede öngörülen yersel bölgeleri sınırlandırmak ve, son olarak, çe�itli yersel bölgeler arasında jandarma birliklerinin da�ıtımım sa�lamak;

b) 156. ve 157. Maddelerde öngörüldü�ü üzere, bu jandarma birlikleri ile özel birliklerin kullanılı�ını ve sözü edilen Maddeler uyarınca saptanmı� olan bu kuvvetlerin ola�an da�ıtımında Osmanlı Hükümetinin geçici de�i�iklikler getirilmesi yönündeki istekleri konusunu karara ba�lamak;

c) 159. Maddede öngörülen ko�ullar altında Osmanlı jandarmasında göreve kabul edilecek Müttefik ya da tarafsız Devletler subaylarının uyruklarına göre oranını saptamak ve sözü edilen Maddede bunların çe�itli görevlere katılmaları ko�ullarını düzenlemek.

MADDE 201.

Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetlerini Denetleme Komisyonunun görevi, özellikle, tersanelere giderek gemilerin yıkımını denetlemek, deniz sava�ı silâhlarını, cephaneyi ve gereçlerini teslim almak ve bunların yok edilmesini ye yıkımını denetlemektir.

Osmanlı Hükümeti, Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetlerini Denetleme Komisyonuna, Komisyonun, deniz kuvvetlerine ili�kin hükümlerin tam yerine getirilmesini sa�lamak için, gerekli görece�i bütün bilgileri ve belgeleri ve, özellikle, sava� gemilerinin plânlarını, silâhlarının nelerden olu�tu�unu, top, cephane, torpil, mayın, patlayıcı madde, telsiz telgraf aygıtlarının ayrıntılarını ve modellerini ve genellikle deniz sava�ı gereçlerine ili�kin her �eyle, yasal ya da yönetimsel belgeleri ve yönetmelikleri verecektir.

MADDE 202.

Müttefikler-Arası Havacılık Denetleme Komisyonunun görevi, özellikle, �u sırada Osmanlı Hükümetinin elinde bulunan havacılık gereçlerinin sayımını yapmak ve uçak, balon ve uçak motoru fabrikaların ve uçakların kullanabilecekleri silâhları, cephaneyi ve patlayıcı maddeleri yapan fabrikaları denetlemek, Osmanlı ülkesi üzerindeki tüm hava alanlarını, hangarları, ini� alanlarını, parkları ve depoları gezmek ve gerekti�inde, öngörülen gereçlerin ta�ınmasını ve teslim alınmasını sa�lamaktır.

Osmanlı Hükümeti, Müttefikler-Arası Havacılık Denetleme Komisyonuna, havacılık hükümlerinin tam olarak yerine getirilmesini sa�lamak için gerekli görece�i bütün bilgilerle, yasal, yönetimsel ya da ba�ka belgeleri ve özellikle, Türkiye'deki bütün havacılık hizmetlerinde çalı�an personelin sayısı ile, varolan, yapılmakta ya da ısmarlanmı� bulunan gereçlerin sayısını ve havacılık için çalı�an bütün kurumların yerlerinin, bütün hangarların ve ini� alanlarının tam bir dizelgesini [listesini] sa�layacaktır.

MADDE 203.

Müttefikler-Arası Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Denetleme Komisyonları, 178. Maddenin 1. ve 2. paragraflarında öngörülen i�lemlerin yerine getirilmesini ortakla�adenetlemekle görevlendirilecek temsilciler atayacaklardır.

-59-

MADDE 204.

89. Maddede söz konusu olan toprakların siyasal statüsü kesin olarak düzenleninceye de�in, Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütleme Komisyonlarının kararları, ancak bu düzenleme yüzünden sözü geçen Komisyonlann yapılmasını gerekli görecekleri de�i�iklikler göz önünde tutulmak ko�uluyla, alınabilecektir.

MADDE 205.

Müttefikler-Arası Denizcilik ve Havacılık Denetleme Komisyonları, 201. ve 202. Maddelerde kendileri için öngörülen görevler sona erer ermez, i�lerine son vereceklerdir.

200. Maddenin 1. paragrafında öngörülen denetleme i�lemleriyle görevli Müttefikler-Arası Kara Kuvvetleri Komisyonunun ilgili bölümünün de durumu böyle olacaktır.

Adı geçen Komisyonun, 200. Maddenin 2. paragraûnda öngörüldü�ü üzere, yeni Osmanlı kara kuvvetinin örgütlenmesiyle görevli bölümü, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak, be� yıllık bir süre boyunca çalı�acaktır. Ba�lıca Müttefik Devletler, bu sürenin bitiminde, adı geçen Komisyonun bu bölümünün varlı�ını sürdürmesinin ya da sona erdirmesinin uygun olup olmayaca�ını de�erlendirmek haklarını saklı tutmaktadırlar.

KES�M V.

GENEL HÜKÜMLER

MADDE 206.

30 Ekim 1918 tarihli Bırakı�manın [Mütarekenin], sırasıyla 7., 10., 12., 13. ve 24. Maddeleri, i�bu Andla�manın hükümlerine aykırı dü�medikçe, yürürlükte kalmaktadırlar131.

MADDE 207.

Türkiye, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak, hiçbir yabancı ülkeye, herhangi bir kara, deniz ya da hava kuvvetlerine ili�kin heyeti görevle atamamayı, göndermemeyi ve gidi�ine izin vermemeyi yükümlenir; ayrıca, Osmanlı uyruklarının, herhangi bir yabancı Devletin ordusuna, donanmasına ya da hava kuvvetlerine katılmak ya da e�itimine yardım etmek için ona ba�lanmak ya da, genellikle, yabancı bir ülkede kara, deniz ya da hava kuvvetlerinde e�itime katkıda bulunmak için ülkeden ayrılmasını önlemek üzere uygun görece�i önlemleri almayı yükümlenir.

Müttefik Devletler de, kendi bakımlarından, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak, kendi ordularına, donanmalarına ya da hava kuvvetlerine hiçbir Osmanlı uyru�ualmayacaklarını, ya da askerlik e�itimine yardım için kabul etmeyeceklerini, ya da, genellikle, bir Osmanlı uyru�unu, kara, deniz ya da hava kuvvetleri e�itmeni olarak kullanmayacaklarını kararla�tırmı�lardır.

131 Prof. Erim, Sevres andla�ması metninden önce, Mondros Mütarekenamesi metnini de vermektedir (ss. 519-524). Bu metnin, Ali Tûrkgeldi'nin (Moudros ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi, Ankara 1948) adlı yapıtında aynen alındı�ını (s.69) belirtmektedir. Burada sözü geçen Mondros Bırakı�masının (Mütarekesinin) ilgili maddeleri, bu metne göre, �öyledir:

"Madde 7. — Müttefikler emniyetlerini tehdit edecek vaziyet zuhurunda herhangi sevkulcey�î noktasını i�gal hakkını haiz olacaklardır.

Madde 10.—Toros tünellerinin Müttefikler tarafından i�gali.Madde 12. — Hükümet muhaberatı müstesna olmak üzere telsiz ve telgraf ve kabloların itilâf memurları

tarafından murakabesi.Madde 13. — Bahrî, askerî ve ticarî mevad ve malzemenin men-i tahribi.Madde 24. — Vilâyat-ı sittede i�ti�a� zuhurunda mezkûr vilâyetlerin herhangi bir kısmının i�gali hakkını

itilâf devletleri muhafaza ederler."Ayrıca bu maddelerin, bugünkü dile çevirileri için bu kitabın 2,3 ve 4ncü sayfalarına bak. (Çevirenler)

-60-

Bununla birlikte, bu hüküm, Fransa'nın Yabancılar Alayı'na132, Fransız askerlik yasaları ve yönetim kuralları uyarınca asker alma hakkına hiçbir bakımdan aykırı dü�memektedir.

BÖLÜM VI.

SAVA� TUTSAKLARI VE MEZARLIKLAR.

KES�M I.

SAVA� TUTSAKLARI

MADDE 208.

Henüz yurtlarına geri gönderilmemi� olan Osmanlı sava� tutsaklarıyla, gözaltı [enterne] edilmi� sivillerin geri gönderilmesi, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden sonra, olabildi�ince hızla sürdürülecektir.

MADDE 209.

Osmanlı makamlarına teslim edilir edilmez, sava� tutsakları ile gözaltı edilmi� siviller, bu makamlarca vakit yitirilmeden yurtlarına133 gönderileceklerdir.

Sava� öncesi konulları [ikâmetgâhları] Müttefik Devletler birliklerinin i�galindeki topraklarda olanlar da, Müttefik i�gal orduları askerî makamlarının kabul etmesi ve denetlemesi ko�uluyla, yerlerine gönderileceklerdir.

MADDE 210.

30 Ekim 1918 tarihinden ba�layarak, bütün geri gönderme giderleri Osmanlı Hükümetince kar�ılanacaktır.

MADDE 211.

Disipline aykırı kabahatlar yüzünden hüküm giyebilecek ya da hüküm giymi� olan sava�tutsakları ve gözaltı edilmi� siviller, cezalarının ya da kendilerine kar�ı ba�latılmı�kovu�turmanın sona ermesini beklemeksizin, yurtlarına geri verileceklerdir.

Bu hüküm, 15 Haziran 1920'den134 sonraki eylemlerinden dolayı ceza gören sava�tutsaklarıyla gözaltı edilmi� sivillere uygulanmaz.

Yurda geri dönünceye kadar bütün sava� tutsaklarıyla gözaltı edilmi� siviller, özellikle çalı�ma ve disiplin açısından, yürürlükteki yönetim kurallarına ba�lı kalacaklardır.

132 Fransızca metinde "Legion e'trangere", �ngilizce metinde "Foreign Legion", �talyanca metinde "legi-one straniera". Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "lejyon etranjer (ecnebi alayı)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "lejyon etranjer". (Çevirenler)

133 Fransızca metinde "foyers", �ngilizce metinde "homes", �talyanca metinde "proprie case". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "memleketlerine"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "yurtlarına". (Çeviren-ler)

134 Konya metninden aktarmada bulunan Prof. Erim, bu metinde "l kânunu sâni" yazılı oldu�unu, yabancı dillerdeki metinlere uygun olarak düzeltti�ini belirtmektedir. Gerçekten, Matbaa-i Âmire, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de “1 kânunu sani" yazılıdır. Ancak, Müttefiklerin sonradan sundukları de�i�iklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, �öyle denilmektedir: "211 nci maddesinde ikinci fıkradaki "l kânunu sani 920 tarihi", 15 Haziran 920 suretinde tâdil olunmu�tur". Andla�manın kesin metnine (yabancı dillerde) bu son tarih alınmı�tır. (Çevirenler)

-61-

MADDE 212.

Disiplin suçlarından ba�ka olaylar yüzünden hüküm giyebilecek ya da hüküm giymi�olan sava� tutsaklarıyla gözaltı edilmi� siviller tutuklu olarak kalabileceklerdir135.

MADDE 213.

Osmanlı Hükümeti, yurda dönebilecek durumda olan herkesi, ayırım gözetmeksizin, ülkesine kabul etmeyi yükümlenir.

Yurda dönmeyi istemeyecek olan Osmanlı sava� tutsakları ya da uyrukları, bu geri gönderme i�lemi dı�ında tutulabilirler; ancak, Müttefik Hükümetler, bunları ya geri göndermek, ya bir tarafsız ülkeye yollamak, ya da kendi ülkelerinde oturmalarına izin vermek hakkını saklı tutarlar.

Osmanlı Hükümeti, bu kimselere ya da ailelerine kar�ı kuraldı�ı hiçbir önlem almamayı ve bu yüzden kendilerine, ne biçim olursa olsun, hiçbir baskıda ya da rahatsız edici i�lemde bulunmamayı yükümlenir.

MADDE 214.

Müttefik Hükümetler, ellerinde bulunan Osmanlı sava� tutsaklarıyla uyruklarının geri gönderilmelerini, Osmanlı Hükümetince, isteklerine aykırı olarak, Türkiye'de tutulmaları süregiden Müttefik Devletlerin bütün sava� tutsaklarıyla ba�ka uyruklarının hemen bildirilmesine ve bunların özgürlüklerine kavu�turulmalarına ba�lamak hakkını saklı tutarlar.

MADDE 215.

Osmanlı Hükümeti �unları yükümlenir:

1. Müttefik Devletlerce yitiklerin aranması ya da Osmanlı ülkesinde kalmak iste�ini belirtmi� Müttefik uyruklarının kimli�inin saptanmasıyla görevlendirilmi� Komisyonlara her türlü kolaylı�ı göstermek; bu Komisyonlara yarayacak ta�ıtları sa�lamak; bunların kamplara, cezaevlerine, hastanelere ve ba�ka her yere girmelerine izin vermek; ara�tırmalarında kendilerine yardımcı olabilecek bütün kamusal ya da özel nitelikteki belgeleri bu Komisyonlara vermek;

2. Müttefik Devletlerden birinin uyruklu�unda olan bir kimsenin varlı�ını gizleyen ya da ö�rendikten sonra bunu bildirmeyi savsaklayan Osmanlı görevlilerine ya da özel ki�ilere cezalar düzenlemek;

3. ��bu Andla�manın VII. Bölümünde (Yaptırımlar) öngörülen cezaları gerektiren ve Türklerin, sava� sırasında, Müttefik sava� tutsaklarının ya da uyruklarının ki�ili�ine kar�ıi�ledikleri suç sayılacak eylemlerin saptanmasını kolayla�tırmak.

MADDE 216.

Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlerin subaylarına, erlerine ve denizcileriyle ba�ka uyruklarına ait olan ve Osmanlı makamlarınca alıkonmu� bulunan her türlü e�yanın, donatımın, silâhların, paranın, de�erli kâ�ıtların, belgelerin ya da ki�isel e�yanın, i�bu Andla�ma yürürlü�e girer girmez, vakit geçirmeksizin geri verilmesini yü kümlenir.

MADDE 217.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, herbirinin kendi ülkelerinde sava� tutsaklarının bakımı için harcanan paraların ödenmesinden kar�ılıklı olarak vazgeçtiklerini bildirirler.

135 Fransızca metinde "pourront fitre maintenus en de’tention", �ngilizce metinde "may be detained", �talyanca metinde "potranno essere mantenuti in detenzione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "mevkuf kalacaklardır"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "mevkuf tutulabileceklerdir". (Çevirenler)

-62-

KES�M II.

MEZARLAR.

MADDE 218.

Osmanlı Hükümeti, i�bu Andla�ma ile saptanan Türkiye sınırları içinde olan ve sava�alanında can vermi�, ya da aldıkları yaralar, kaza ya da hastalık sonucu ölmü� askerlerin ya da denizcilerin mezarlarının bulundu�u toprak parçalarıyla, bu askerlere ve denizcilere mezarlık ya da anıt yapılması için gerekecek toprak parçalarının oldu�u kadar, bu mezarlıklara ya da anıtlara gidecek yolların tüm ve tekelci mülkiyetini �ngiliz, Fransız ve �talyan Hükümetlerinin herbirine aktaracaktır.

Yunan Hükümeti, Bo�azlar bölgesinin ve adaların kendi egemenli�i altına konulmu� olan kesimi bakımından aynı yükümlülü�ü yerine getirmeyi kabul eder.

MADDE 219.

��bu Andla�manm yürürlü�e giri�inden ba�layarak, altı aylık bir süre içinde, �ngiliz, Fransız ve �talyan Hükümetlerinden herbiri, Osmanlı Hükümeti ile Yunan Hükümetine, 218.Madde uyarınca mülkiyeti kendilerine aktarılması gereken toprak parçalarını bildireceklerdir136, �ngiliz, Fransız ve �talyan Hükümetlerinden herbiri, ölülerin gömüldü�üya da gömülmü� olabilece�i bölgeleri ara�tırmak ve mezarların bir araya getirilmesini ve, gerekti�inde, mezarlıklar kurulacak yerlerin önerilmesi bakımından tek yetkili olacak bir Komisyon atamak hakkına sahip olacaktır. Osmanlı Hükümetiyle Yunan Hükümeti, kendilerini bu Komisyonlarda temsil ettirebilecekler ve bunlara, görevlerini yerine getirebilmeleri için, tüm yardımlarını sa�layacaklardır.

Sözü edilen toprak parçaları arasında özellikle 3 sayılı haritada gösterilen Gelibolu Yarımadasındaki toprak parçalan da yer alacaktır; bu toprak parçalarının sınırları, önceki fıkrada da öngörüldü�ü gibi, Yunan Hükümetine bildirilecektir. Bu toprak parçalarının kendisine geçirilmi� oldu�u Hükümet, bunları verili� amaçları dı�ında ba�ka herhangi bir amaçla kullanmamayı ve kullandırmamayı yükümlenir. Bunların kıyısı da, hiçbir askerlik, denizcilik ya da ticaret amacıyla kullanılamaz.

MADDE 220.

219. Madde gere�ince belirtilecek olan toprak parçalarının tüm ve tekelci mülkiyetinin �ngiliz, Fransız ve �talyan Hükümetlerine aktarılması için gerekli yasal ve yönetimsel önlemler, bu belirtmenin yapılmasını izleyecek altı ay içinde, Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbirince alınacaktır. Kamula�tırma gerekti�inde, duruma göre, Osmanlı Hükümeti ya da Yunan Hükümeti, giderleri bu Hükümetlerce kar�ılanmak üzere, kamula�tırmayı gerçekle�tireceklerdir.

MADDE 221.

218. Maddede sözü edilen toprak parçalarında bulunan mezarlıkların, anıtların ya da mezarların kurulmasını, düzenlenmesini, bakımını ve korunmasını, herbirinin uygun görece�i bir Komisyona ya da örgüte bırakmak, �ngiliz, Fransız ve �talyan Hükümetlerinin yetkisi içinde olacaktır.

Bu Komisyonları ya da örgütleri hem Osmanlı Hükümeti hem de Yunan Hükümeti resmen tanıyacaklardır. Bu Komisyonların, mezarların bir araya toplanmasını ve mezarlıklar

136 1920 çevirisinde Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde, bu fıkra biraz de�i�ik olarak �öyledir: "lngiltere, Fransa ve �talya Hükümetleri 218. madde mucibince hakk-ı tasarrufu kendilerine ita olunan arazinin bu muahedenin mevki-i meriyete vazından itibaren altı ay müddet zarfında kendilerine devir ve fera� edilmesi lâzım geldi�ini Hükümet-i Osmaniye ile Yunan Hükümetine bildireceklerdir." (Çevirenler)

-63-

kurulmasını sa�lamak için gerekli gördükleri mezardan çıkarma137 ve ölüleri ba�ka yere ta�ıma i�lemlerini yapmaya hakları olacaktır; ilgili Hükümetin Komisyonunun ya da örgütünün izni olmadıkça, hangi bahaneyle olursa olsun, erlerin ve denizcilerin cesetleri mezardan çıkartılmayacaktır.

MADDE 222.

��bu Kesimde söz konusu olan toprak parçalan için, Türkiye ya da Osmanlı ma-kamları138, ya da duruma göre, Yunanistan ya da Yunan makamları hiçbir çe�it vergi ya da harç almayacaklardır. Buralara gidi� geli� her zaman, �ngiliz, Fransız ve �talyan Hükümetlerinin Temsilcileri ile mezarlıkları, anıtları ve mezarları gezmek isteyenlere açık bulundurulacaktır. Osmanlı Hükümeti ve Yunan Hükümeti, bu toprak parçalarına giden yolları sürekli olarak bakım altında tutmayı yükümlenirler.

Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbiri, sözü edilen mezarlıkların ya da anıtların bakımı ya da korunmasıyla görevli personelin gereksinmeleri ve toprakların sulanması için yeterli miktarda su sa�lamak üzere gereken kolaylıkları �ngiliz, Fransız ve �talyan Hükümetlerine sa�lamayı yükümlenirler.

MADDE 223.

��bu Kesimdeki hükümler, mülkiyeti aktarılmı� olan bu toprak parçaları üzerindeki, duruma göre, Osmanlı ya da Yunan egemenli�ini sarsmaz. Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbiri, Müttefik Hükümetlere verilen hakka bir aykırılıkta, ya da mezarlıklara, anıtlara ya da mezarlara kar�ı bir saygısızlıkta bulunmak suçunu i�lemi�, kendi yargı yetkileri altındaki ki�ilerin cezalandırılmasını sa�lamak için gereken bütün önlemleri alacaklardır.

MADDE 224.

��bu Kesimin öteki hükümlerine dokunulmamak ko�uluyla, Müttefik Hükümetler ile Osmanlı Hükümeti, Milletler Cemiyeti Misakı gere�ince üzerinde mandat kuracakları toprakları da kapsamak üzere, kendi topraklarında gömülü askerlerin ve denizcilerin mezarlarına saygı gösterilmesini ve bunların bakımını sa�layacaklardır.

MADDE 225.

Sava�an çe�itli Devletlerin uyruklarından, tutuklu iken ölmü� sava� tutsakları ile gözaltı edilmi� sivillerin mezarları, 224. Maddede öngörülen ko�ullar altında, gerekti�i gibi bakım görecektir139.

Bir yandan Müttefik Hükümetler, öte yandan Osmanlı Hükümeti, kar�ılıklı olarak, birbirlerine �unları verme�i yükümlenirler:

1. Ölenlerin kimliklerinin saptanmasına yarayacak bütün bilgilerle, bunların eksiksiz bir dizelgesini [listesini];

2. Kimli�i saptanmadan gömülmü� bütün ölülerin mezarlarının sayısı ve yerleri konusunda bütün bilgileri.

137 Fransızca ve �ngilizce metinlerde “exhumation", �talyanca metinde "esumazione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "emvatı defn"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "feth-i makber”. Çevirenler)

138 Fransızca metinde "la Turquie ou le� autorites ottomanes", �ngilizce metinde "Turkey or the Turkish authorities", �talyanca metinde "Turchia o dalle autorita ottomane". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "hükümet veya memurin-i Osmaniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye ve Osmanlı memurları". (Çevirenler)

139 Matbaa-i Âmire, Konya ve Enm metinlerinde, Fransızca, �ngilizce ve �talyanca me�inlerle Vakit vcPeyam-ı Sabah metinlerinde bulunmayan �u tümce yer almaktadır: "Vefat edenler haklarında tayin-i hüviyetlerine hadim malûmatı havi mükemmel bir liste ve hüviyetleri tayin edilmeksizin defn olunan e�hasın miktarı ve kabirlerinin mevkii ve haklarında malûmat itasını mütekabilen taahhüt ederler". Burada bir çeviri yanlı�lı�ının söz konusu oldu�u dü�ünülebilir. (Çevirenler)

-64-

B Ö L Ü M VII.

YAPTIRIMLAR140.

MADDE 226.

Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlere, sava� yasalarına ve yapılageli� [teamül] kurallarına aykırı eylemlerde bulunmakla suçlanan ki�ileri, kendi askerî mahkemelerine vermek hakkını tanır. Suçlulu�u kanıtlanan ki�ilere, yasaların öngördü�ü cezalar uygulanacaktır141. Bu hüküm, Türkiye'nin ya da Müttefiklerinin mahkemeleri önündeki her çe�it kovu�turmalar ya da dâvalardan ayrı olarak, uygulanacaktır142.

Osmanlı Hükümeti, sava� yasalarına ve yapılageli� kurallarına aykırı bir eylem i�lemi�bulunmakla suçlanmı� olup, adıyla, ya da Osmanlı makamlarınca kendilerine verilmi� rütbe, görev ya da i� tanımlanarak belirtilmi� olan bütün ki�ileri, Müttefik Devletlere ya da Müttefik Devletlerden bu kimseleri istemi� oldu�unu bildirmi� olana teslim edecektir.

MADDE 227.

Müttefik Devletlerden birinin uyruklarına kar�ı [suç sayılacak bir] eylemde bulunanlar, bu Devletin askerî mahkemelerinde yargılanacaklardır.

Müttefik Devletlerden birkaçının uyruklarına kar�ı [suç sayılacak bir] eylem i�lemi�olanlar, ilgili Devletlerin askerî mahkemeleri üyelerinden kurulu askerî mahkemelerde yargılanacaklardır.

Bütün bu durumlarda, sanık, kendi avukatını seçmek hakkına sahip olacaktır.

MADDE 228.

Osmanlı Hükümeti, suçlama konusu olan olayların tam bilinmesi, suçluların aranması ve sorumlulukların kesinlikle saptanması için ortaya konulması gerekli görülebilecek, ne çe�it olursa olsun, bütün bilgileri ve belgeleri sa�lamayı yükümlenir.

MADDE 229.

226. Maddeden 228. Maddeye kadar olan Maddelerin143 hükümleri, sava� yasalarına ve yapılageli� [teamül] kurallarına aykırı eylemler i�lemi� olmakla suçlanan ve kendi topraklarında ya da buyrukları altında bulunan ki�iler bakımından, eski Osmanlı �mparatorlu�u'nun toprakları kendilerine verilen ya da verilecek olan Devletlerin Hükümetlerine de uygulanacaktır.

Sözü edilen ki�iler, bu Devletlerden birinin uyruklu�unu almı�sa, ilgili Devletin istemesi üzerine ve onunla anla�arak, ya da bütün Müttefik Devletlerin topluca istemeleri üzerine, bu ki�ilerin kovu�turulmasını ve cezalandırılmasını sa�lamak için gerekli bütün önlemleri almayı, bu Devletin Hükümeti yükümlenir.

140 Fransızca metinde "Sanctions", �ngilizce metinde "Penalties", �talyanca metinde "Sanzioni". Mat-baa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "mücazat"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Ahkâm-ı cezaiye". (Çevirenler)

141 Prof. Erim, bu tümcenin, Konya metninde bulunmadı�ını belirtmektedir; Matbaa-i Âmire metninde de yoktur. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde vardır. (Çevirenler)

142 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, bu tümce ters anlamda �öyle çevrilmi� bulunmaktadır: "i�-bu madde ahkâmı mehakim-i osmaniyede veya müttefikin mehakiminde derdest-i icra bulunan bilcümle muhakemat veya takibata dahi te�mil edilecektir". Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerindeki çeviri �öyledir: "Bu karar, Türkiye yahut Müttefikler nezdinde icra edilecek muhakeme veya takibattan, ayrıca tatbik olunacaktır". (Çevirenler)

143 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "226 ve 228 nci madde"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde 226 ncı maddeden 228 nci maddeye kadar olan ahkâm". (Çevirenler)

-65-

MADDE 230.

Osmanlı Hükümeti, l A�ustos 1914 tarihinde Osmanlı �mparatorlu�u'nun parçası bulunan herhangi bir toprak üzerinde, sava� durumu sırasında i�lenen topluca öldürmelerden sorumlu olan Müttefik Devletlerce istenen ki�ileri kendilerine teslim etmeyi yükümlenir.

Müttefik Devletler, bu nedenle suçlanan ki�ileri yargılamakla görevlendirilecek mahkemeyi göstermek hakkını saklı tutarlar ve Osmanlı Hükümeti bu Mahkemeyi tanımayı yükümlenir.

Uygun bir süre içinde, Milletler Cemiyeti, sözü edilen topluca öldürmeleri yargılamaya yetkili bir mahkeme kurarsa, Müttefik Devletler, sözü geçen sanıkları bu mahkemeye vermek haklarını saklı tutarlar ve Osmanlı Hükümeti bu mahkemeyi tanımayı da yükümlenir.

228. Madde hükümleri, bu Maddede öngörülen durumlara da uygulanır.

B Ö L Ü M VIII.

MAL� HÜKÜMLER.

MADDE 231.

Türkiye144, Almanya ile Avusturya-Macaristanın Müttefik Devletlere kar�ı açmı� oldu�usaldırı sava�ına katılmakla, Müttefik Devletleri, tümüyle ödemesi gereken her çe�it yitimlere [kayıplara] ve özverilere u�rattı�ını kabul eder.

Öte yandan, Müttefik Devletler, Türkiye'nin kaynaklarının bu ödenceyi [tazminatı] tümüyle kar�ılama�a yeterli olmadı�ını kabul ederler.

Bu durumda ve i�bu Andla�manın sonucu olarak ortaya çıkan yeni toprak da�ılımının, Türkiye'ye, eski Osmanlı imparatorlu�u gelirlerinden ancak bir bölümünü bırakaca�ı göz önünde tutularak, Müttefik Devletlerce, Osmanlı Hükümetinden, yalnız i�bu Andla�manın bu Bölümündeki hükümlerle, IX. Bölümü (Ekonomik Hükümler) saklı kalmak ko�uluyla, tüm ödence istemelerinden vazgeçilmi�tir.

Türkiye’ye bir ölçüde destek olmak ve yardımda bulunmak isteyen Müttefik Devletler, Osmanlı Hükümetiyle, danı�ma oyu bulunacak bir Osmanlı Komiserinin de katılaca�ı ve ba�lıca ilgili Müttefik Devletler olan Fransa, Britanya �mparatorlu�u ve �talya'nın birer temsilcisinin bulunaca�ı, bir Maliye Komisyonu kurulmasını kararla�tırmı�lardır. Bu Komisyonun yetkileri ve görevleri a�a�ıdaki maddelerde belirtilmi�tir.

MADDE 232.

Maliye Komisyonu, Türkiye'nin kaynaklarını korumak ve arttırmak için uygun görece�iönlemleri alacaktır.

Maliye Bakanınca, her yıl, Osmanlı Parlamentosuna sunulacak bütçe, ilk önce, Maliye Komisyonuna sunulacak ve Komisyonca uygun bulunan biçimde Parlamento'ya sunulacaktır. Parlamento'nun getirece�i hiçbir de�i�iklik, Maliye Komisyonunun uygun bulması alınmadıkça, yürürlü�e giremeyecektir.

144 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Hükümet-i Osmaniye"; Vakit vePeyam-ı Sabah metinlerinde -Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlere uygun olarak- "Türkiye". (Çevirenler)

-66-

Maliye Komisyonu, Türkiye'nin bütçeleriyle malî yasalarının ve yönetmeliklerin uygulanmasını denetleyecektir. Bu denetleme, Maliye Komisyonunun do�rudan do�ruya buyru�u altında bulunacak ve üyeleri bu Komisyonun uygun bulmasıyla atanabilecek olan Osmanlı Maliye Müfetti�li�i aracılı�ıyla yapılacaktır.

Osmanlı Hükümeti, bu müfetti�lere, görevlerini yapabilmeleri için gerekli bütün kolaylıkları sa�lamayı ve Hükümetin maliye hizmetlerinde çalı�an yetersiz görevlilere ili�kin olarak Maliye Komisyonunun önerebilece�i önlemleri almayı yükümlenir.

MADDE 233.

Maliye Komisyonu, ayrıca, Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Konseyi ve imparatorluk Osmanlı Bankası ile anla�mı� olarak, Türkiye'de para sürümünü düzenlemekle ve, uygun ve hakgözetir görülecek bütün yollarla, bunu sa�lıklı bir duruma sokmakla görevli olacaktır.

MADDE 234.

Osmanlı Hükümeti, Maliye Komisyonunun izni olmadıkça, hiçbir iç ya da dı�borçlanmaya giri�memeyi yükümlenir.

MADDE 235.

Osmanlı Hükümeti, sava� sırasında ve i�bu Andla�ma yürürlü�e girinceye kadar, Osmanlı makamlarının herhangi bir eylemi ya da savsaklaması sonucu, Müttefik Devletler sivil uyruklarının ki�iliklerinde ya da mallarında u�radıkları ve 236. Maddede öngörülen her türlü zarar ve yitimi [kaybı], i�bu Andla�ma hükümleri uyarınca parayla ödemeyi yükümlenir.

Osmanlı Hükümeti, Tuna Avrupa Komisyonu'na kar�ı, bu Komisyonun sava� sırasında u�radı�ı zararlar yüzünden, Maliye Komisyonunca saptanacak bütün geri-verme, onarım ve ödence [tazminat] ile yükümlü olacaktır.

MADDE 236.

Türkiye'nin, Osmanlı Devlet Borcu'nun [Düyun-u Umumiye'sinin] faiz ve anapara [sermaye] ödemelerinin güvencesi olarak ayrılmı� ya da verilmi� (I sayılı Ek'e bakılması) gelirler dı�ındaki tüm kaynakları, bunları gere�ine göre a�a�ıdaki biçimde kullanacak olan, Maliye Komisyonunun buyru�u altına konulacaktır:

1. Birinci sırada, Maliye Komisyonunun aylıkları ve günlük giderleri ile i�buAndla�manm yürürlü�e konmasından sonra da Osmanlı kalan topraklar üzerinde bulundurulabilecek Müttefik i�gal kuvvetlerinin ola�an giderlerinin ödenmesinden sonra, Osmanlı kalan topraklar üzerinde 30 Ekim 1918'den beri bulunan Müttefik i�gal kuvvetlerinin giderleri ile, i�gal giderlerini yapmı� olandan ba�ka bir Devlet yararına Türkiye'den ayrılmı� olan topraklar üzerindeki Müttefik i�gal kuvvetlerinin giderleri ödenecektir.

Bu giderlerin tutarı ile yıllık ödentilerin [taksitlerin] tutarları Maliye Komisyonunca saptanacak ve bu Komisyon, bu yıllık ödentileri, bu Kesim gere�ince Türkiye'ye, Osmanlı Devlet Borcu'nün kendi üstünde kalacak faizlerinin ödenebilmesi için gerekecek parada olabilecek herhangi bir eksikli�i kapatmasına olanak verecek biçimde ayarlanacaktır.

2. �kinci sırada, Türkiye'nin malî durumu ve yönetiminin temel giderlerinin kar�ılanması zorunlulu�u göz önünde tutulmak ko�uluyla, Osmanlı Hükümetinin, 235. Madde gere�ince, IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) 317. Maddesinde tanımlandı�ı üzere, l A�ustos 1914'de Osmanlı uyruklu�unda olanlar dı�ındaki kendi uyruklarının, sava� sırasında Osmanlı makamlarının eylemi ya da savsaklaması sonucu, ki�iliklerinde ya da mallarında

-67-

u�radıkları yitimler [kayıplar] ya da zararlar yüzünden, Müttefik Devletlerce öne sürülen istemlere kar�ılık olarak ödenmesi gerekecek ödenceler [tazminat] gelecektir. Maliye Komisyonu, ki�isel zarar yüzünden öne sürülen istemlerin tüm tutarını saptayacak ve bunların ödenmelerini sa�layacaktır. Mala ili�kin istemler, IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) 287. Maddesi gere�ince incelenecek, saptanacak ve ödenecektir. Maliye Komisyonu, sözü geçen 287. Madde gere�ince, Müttefik Devletler buyru�una verilen paralar, bu yükümlülü�ün yerine getirilmesinde yetersiz kalırsa, gerek ki�ilere gerek mallara ili�kin istemlerin ödenmesi için ayrılacak yıllık ödentiyi [taksidi] saptayacak ve bu yıllık ödentinin hangi akçe ile ödenece�ine karar verecektir.

MADDE 237.

Osmanlı Hükümetince sava� sırasında üstlenilen malî yükümlülüklerin (iç borçları da içine almak üzere) güvencesi olarak, sava� sırasında Türkiye'nin gelirleri üzerinde konan ipotekler kaldırılmı�tır.

MADDE 238.

Türkiye, 28 Haziran 1919'da Almanya ile imzalanan Versailles Barı� Andla�masının 261. Maddesi, ve Avusturya, Bulgaristan ve Macaristan ile yapılmı� Barı� Andla�malarının bunun kar�ılı�ı olan Maddeleri uyarınca, Almanya, Avusturya, Bulgaristan ve Macaristan'ın, kendisinden olan tüm alacaklarının Müttefik Devletlere geçti�ini kabul eder. Müttefik Devletler, kendilerine bu yoldan geçmi� olan alacaklar kar�ılı�ı Türkiye'den hiçbir ödeme iste�inde bulunmamayı kararla�tırmı�lardır.

MADDE 239.

Maliye Komisyonu uygun bulmadıkça, Osmanlı Hükümetince, ister Osmanlı uyruklarına ister herhangi bir kimseye, hiçbir yeni ayrıcalık verilmeyecektir.

MADDE 240.

Kendileri yararına Türkiye'den toprak alınmı� olan Devletler, bu topraklar üzerinde Osmanlı imparatorlu�u ya da Hazine-i Hassa145 adına kütü�e yazılmı� her çe�it malı ve mülkü parasız olarak elde edeceklerdir.

MADDE 241.

Kendilerinden yana, gerek 1913'de Balkan Sava�ları sonunda gerek i�bu Andla�ma gere�ince Türkiye'den toprak alınmı� olan Devletler, Osmanlı Devlet Borcu'nun l Kasım 1914 tarihinden önce borçlanılmı� anapara ve faiz yıllık ödentilerine [taksitlerine] katılacaklardır.

Kendilerine Türkiye'den toprak ayrılmı� bulunan ya da ayrılmakta olan Balkan Yarımadası Devletleri ile, Asya'da yeni kurulan Devletler, yukarıda söz konusu edilen yıllık ödentilerden herbirinin payına dü�enin ödenmesine ili�kin olarak yeterli güvenceler vereceklerdir.

MADDE 242.

Bu Bölümün uygulanmasında, Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye], �imdiye kadar Muharrem Kararnamesi'ne ba�lı olan Borç ile, bu Bölümün I sayılı Ek'inde belirtilen borçlanmaları içerir sayılacaktır.

145 Fransızca metinde "Liste Çivile", �ngilizce metinde "Civil List", �talyanca metinde "Lista civile”' %1920 çevirilerinde "hazine-i hassa". (Çevirenler)

-68-

l Kasım 1914'den önce yapılan borçlanmalar, Osmanlı Devlet Borcu'nun Türkiye, Balkan Yarımadası Devletleri ve Asya'da yeni kurulan Devletler arasında bölü�-türülmesinde göz önünde tutulacaktır.

Bu bölü�türme �öyle yapılacaktır:

1. 13 Ekim 1912'den (Balkan Sava�larından) önceki borçlanmalara ili�kin yıllık ödentiler [taksitler], Türkiye ile Arnavutluk da içinde olmak üzere, Osmanlı topraklarından alan ya da almı� bulunan Balkan Devletleri arasında bölü�türülecektir;

2. Bu ilk bölü�türmeden sonra, Türkiye'nin üstünde kalan yıllık ödenti artıkları ile, buna eklenecek, Türkiye'nin 17 Ekim 1912 ile l Kasım 1914 arasında aldı�ı borçların yıllık ödentileri tutarı, Türkiye ile i�bu Andla�ma gere�ince kendilerinden yana Türkiye'den toprak ayrılmı� bulunan Devletler arasında bölü�türülecektir.

MADDE 243.

Her Devletin ödeyece�i yıllık ödentinin [taksitin] tutarını saptamak için �u genel ilkeye dayanılacaktır:

Saptanacak miktarın, borcun anapara ve faiz ödemesi için gerekli toplam tutara olan oranı, aktarılan toprak parçasının ortalama gelirinin, Türkiye'nin, her bir durumda 1907'de konulan gümrük ek vergilerinin gelirini de içermek üzere, 1909-1910, 1910-1911, 1911-1912 üç malî yılı ortalama gelirine olan oranı kadar olacaktır.

MADDE 244.

Maliye Komisyonu, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden sonra, olabildi�ince en kısa süre içinde, 243. Maddede konulan ilke uyarınca, sözü edilen Maddeye konu olan yıllık ödentileri [taksitleri] saptayacak ve buna ili�kin kararlarını Ba�ıtlı Yüksek Taraflara bildirecektir.

Maliye Komisyonu, Bulgaristan'la olan 27 Kasım 1919 tarihli Barı� Andla�ma-smın 134. Maddesinde öngörülen görevleri yerine getirecektir.

MADDE 245.

Yukarıda öngörülen biçimde hesaplanacak yıllık ödentiler [taksitler], Türkiye’den toprak ayrılmasına yol açan Andla�maların yürürlü�e giri�i tarihinden, ve i�bu Andla�ma gere�ince ayrılan topraklara ili�kinse, l Mart 1920'den ba�layarak ödenecektir; 252. Maddede öngörülen kuraldı�ılık saklı kalmak üzere, Borc'un kesin olarak ortadan kalkı�ına kadar ödemeler sürdürülecektir. Bununla birlikte, Borc'u olu�turan borçlanmalar giderek ödendikçe, yıllık ödentiler, bunlarla orantılı olarak azaltılacaktır.

MADDE 246.

Osmanlı Hükümeti, Muharrem Kararnamesi ve onu izleyen kararnamelerle sahip oldu�ubütün haklarını Maliye Komisyonuna aktarır.

Osmanlı Devlet Borçları Konseyi, �ngiliz, Fransız ve �talyan temsilcileriyle imparatorluk Osmanlı Bankası temsilcisinden kurulacak ve görevini eskiden oldu�u gibi yapacaktır. Muharrem Kararnamesi ile kendisine verilen tüm gelirleri ve l Kasım 1914'den önceki tüm borçlanma anla�malarının yönetimini kendisine bıraktı�ı bütün öteki gelirleri toplayacak ve yönetecektir

Müttefik Devletler, a�a�ıdaki programın olanak ölçüsünde gerçekle�tirilmesi amacıyla, Maliye Komisyonunca saptanacak ko�ullar içinde, Konsey'in Osmanlı Maliye Bakanlı�ına yönetim yardımında bulunmasına izin verirler: [Bu ko�ullar �unlardır:]

-69-

�imdiki Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Yönetimince kimi gelirlerin do�rudan do�ruya toplanması sistemi, Maliye Komisyonunca saptanacak ko�ullar altında olabildi�ince geni�letilecek ve Osmanlı kalan tüm illerde uygulanacaktır. Maliye Komisyonunun uygun bulmasıyla, yeni gelirler ya da dolaylı [vasıtalı] vergiler kondukça, adı geçen Komisyon bunların Osmanlı Hükümeti adına yönetiminin Devlet Borcu Konseyine bırakılması olana�ını ara�tıracaktır.

Gümrük Yönetimi, Maliye Komisyonunca atanacak ve görevden alınabilecek, Maliye Komisyonuna kar�ı sorumlu bir Genel Müdürün yönetimi altına konulacaktır. Gümrük vergileri tarifesi, ancak Maliye Komisyonunun uygun bulmasıyla de�i�tirilebilecektir.

Konsey'in �imdiki görev süresi sonunda, bu Konsey'in süregitmesi ya da yerine Maliye Komisyonunun getirilmesi konusunda Fransa, �ngiltere ve �talya Hükümetleri, hisse senedi sahipleriyle danı�tıktan sonra, oyçoklu�uyla karara varacaklardır. Hükümetlerin bu kararı, bu sürenin bitiminde denk gelen tarihten en az altı ay önce alınmı� olacaktır.

MADDE 247.

Komisyon, ilerideki bir tarihte, borçlanma senetleri ta�ıyıcılarına anla�maları ya da �imdiki kararnameler gere�ince verilmi� güvenceler yerine yeterli ba�ka güvenceler ya da Türkiye'nin genel gelirleri üzerinden bir ipotek konmasını önermeye yetkilidir. Müttefik Hükümetler, Maliye Komisyonunun bu konuda o zaman ileri sürebilece�i tüm önerileri inceleme�i yükümlenirler.

MADDE 248.

Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Yönetiminin, ta�ınır ya da ta�ınmaz, bütün malları, nerede olurlarsa olsunlar, tümüyle bu kurumun yararlanma yetkisi altında kalacaktır.

Devlet Borcu Konseyi, malların paraya çevrilmesinden do�acak her geliri, ister Birle�tirilmi� Borç [Düyun-u Muvahhide], ister îkramiyeli Türk Tahvillerinin146 ola�anüstü amortismanında kullanmaya yetkili olacaktır.

MADDE 249.

Osmanlı Hükümeti, Trablus Yedek Akçesi ve Ödencesi [Tazminatı] üzerindeki bütün haklarını Maliye Komisyonuna aktarmayı yükümlenir.

MADDE 250.

Osmanlı Hükümeti, Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Konseyine, Osmanlı kalan topraklarda �imdiye kadar Osmanlı Devlet Borcu'nun anapara ve faiz ödemesine ayrılmı�olup, Devlet Borcu Konseyine ödenmesi gerekmekle birlikte henüz ödenmemi� gelirlerin tutarma e�it bir para (sözü geçen topraklar Müttefik kuvvetlerin i�gali altında bulunmu�iseler, i�gal süresi hesap dı�ı tutulmak ko�uluyla) ödeyecektir. Bu ödeme, Maliye Komisyonunun kanısına göre, Türkiye'nin malî durumu elverdi�inde yapılacaktır.

MADDE 251.

Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Konseyi, Konsey'in sava� sırasındaki bütün i�lemlerini gözden geçirecektir. Devlet Borcu Konseyinin, sava�tan önce Muharrem Kararnamesi ile ya da ba�ka türlü saptanmı� olan yetkilerine ve yükümlülüklerine uygun dü�meyen giderleri, Maliye Komisyonu bunların ödenmesine olanak bulundu�u kanısına varır

146 Fransızca ve �ngilizce metinlerde "Lots Turcs", �talyanca metinde "Lotti turchi". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "�ark demiryolları tahvilatı”; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türk Tahvilâtı". (Çevirenler)

-70-

varmaz, Osmanlı Hükümetince, Devlet Borcu Konseyine ödenecektir. Konsey, sava�sırasında Konseyce alınan bütün önlemleri yeniden gözden geçirmek ve, kanısınca, borçlanma senetlerini ta�ıyanların çıkarlarına zarar verici nitelikte olan ve Devlet Borcu Konseyi yetkilerine aykırı dü�en yükümlülükleri geçersiz kılmak yetkisine sahip olacaktır.

MADDE 252.

��bu Andla�ma hükümleri gere�ince, her yıl, Osmanlı Devlet Borcu'nun anapara ve faiz ödemelerinden bir bölümünü üzerine almak durumunda bulunan Devletler’den herbiri, Borç Konseyine altı ay önce haber vermek ko�uluyla, söz konusu yıllık ödentinin [taksidin] ilgili Devlet ile Borç Konseyinin ortakla�a saptayacakları faiz oranı üzerinden anaparaya çevrilmesinden ortaya çıkacak bir para tutarının ödenmesiyle bu yükümlülükten kurtulabilecektir. Borç Konseyinin böyle bir yükümlülükten kurtulma isteminde bulunmaya hakkı yoktur.

MADDE 253.

Almanya ile yapılan Barı� Andla�masının 259. Maddesinin 1, 2., 4. ve 7. paragrafları, ve Avusturya ile yapılan Barı� Andla�masının 210. Maddesinin 1. paragrafı gere�ince, Almanya ile Avusturya'nın aktarmaları gereken altın para tutarları Maliye Komisyonunun buyru�u altına konulacaktır.

MADDE 254.

Almanya ile yapılan Barı� Andla�masının 259. Maddesinin 3. paragrafı gere�ince, Almanya'nın aktarması gereken paralar hemen Borç [Düyun-u Umumiye] Konseyinin buyru�u altına konulacaktır.

MADDE 255.

Osmanlı Hükümeti, Osmanlı Sa�lık Yönetiminin [Umur-ı Sıhhiye-i Osmaniye idaresinin] ve eski Yüksek Sa�lık Konseyinin [Meclis-i. Âli-i Sıhhî'nin] paralan ile, eski Yüksek Sa�lık Konseyinin Osmanlı Hükümetine kar�ı olan istemi, ve Karadeniz ile Bo�aziçi Kurtarma Gemileri Yönetiminin [Karadeniz ve Bo�aziçi Tahsiliye Vapurları idaresinin] paraları konusunda, Müttefik Devletlerin, gerekti�inde ba�ka Devletlerle anla�arak, alacakları kararlan kabul etmeyi yükümlenir.

Müttefik Devletler, bu konuda, Maliye Komisyonuna kendilerini temsil etme yetkisini verirler.

MADDE 256.

Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlerle anla�mı� olarak, sava�tan sonra Almanya'dan Türkiye'ye gönderilecek malların ödenmesinde, Osmanlı Hükümetince belli bir kambiyo fiyatı ile sürüme çıkarılan kâ�ıt paraları kabul etmek konusunda, sava� sırasında üstlendi�iyükümlülükten Alman Hükümetini aklanmı� sayar.

MADDE 257.

��bu Bölümde belirtilen, Müttefik Devletlerin Osmanlı Hükümetinden olan istemleri kar�ılanır kar�ılanmaz ve, sava� öncesi Osmanlı Borcu ödenir ödenmez, Maliye Komisyonunun görevi son bulacaktır. O zaman, Osmanlı Hükümeti, Milletler Cemiyeti Üyesi olan Devletlerin, Türkiye'nin yararına olarak Osmanlı Hükümetine yönetim desteklerinde ye yardımlarda yeniden bulunmaları gerekip gerekmedi�ini ve, gerekiyorsa, bu yardımın ve deste�in alabilece�i biçimi, Milletler Cemiyeti Konseyi ile birlikte inceleyecektir.

-71-

MADDE 258.

1. 147 Türkiye, l A�ustos 1914'den sonra Osmanlı bayra�ı altına geçirilmi� bulunan bütün Alman gemilerini ula�ıma elveri�li durumda ve Müttefik Devletler Hükümetlerinin gösterecekleri Müttefik Devletler limanlarında teslim edecektir; bu gemiler, Almanya ile Barı� Andla�masının 233. Maddesinde öngörülen Onarımlar Komisyonuna teslim edilecektir; bu konuda, sava� sırasında tarafsız bir bayra�a yapılmı� olan bütün geçirimler, Müttefik Devletler bakımından, hükümsüz sayılacaktır.

2. 148 Osmanlı Hükümeti, birinci paragrafta öngörülen gemilerle birlikte, gine bu paragrafta söz konusu edilen Onarımlar Komisyonunun, ne çe�it olursa olsun, her türlü ayrıcalıklardan, ipoteklerden, rehinlerden, vergilerden ve yükümlülüklerden aklanmı� olarak, gemilerin mülkiyetinin tam aktarılmasını sa�lamak için gerekli görece�i bütün kâ�ıtları ve belgeleri de verecektir.

Gerekebilecek bütün yeniden satın almaları yapmak ve ödence [tazminat] ödemelerinde bulunmak, Osmanlı Hükümetine dü�ecektir. Osmanlı. Hükümeti, teslim edilen gemi konusunda yapılabilecek her çe�it geri alma istemine ya da ba�ka herhangi bir isteme kar�ısorumlu taraf olacak ve, her durumda, hangi nedenle olursa olsun, açılacak dâvaya ya da mahkeme kararıyla malından edilmeye kar�ı, birinci paragrafta sözü geçen Onarımlar Komisyonunu güvence altında bulunduracaktır.

MADDE 259.

��bu Andla�manın IX. Bölümünün (Ekonomik Hükümler) 277. Maddesine dokunulmaksızın, Türkiye, Brest-Litovsk ve Bükre� Andla�malarıyla bunlara ek Andla�malarda yer alan hükümlerin tümünden yararlanmaktan vazgeçer.

Türkiye, yukarıda adı geçen Andla�maların uygulanması sonucunda, almı� oldu�u tüm parasal belgeleri, maden paraları, de�erli kâ�ıtları ve sürüme çıkarılabilir senetleri ya da malları, Romanya'ya, ya da Ba�lıca Müttefik Devletlere aktarmayı yükümlenir.

MADDE 260.

Bu Bölüm hükümlerinin uygulanması için yasal önlemler, Osmanlı Hükümeti ve ilgili Devletlerce, i�bu Andla�manm imzalanmasından ba�layarak altı ayı geçmeyecek bir süre içinde yayımlanacaktır.

147 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, bu fıkranın ba� tarafında, Fransızca, �ngilizce ve �talyan-ce kesin metinlerde bulunmayan bir tümce parçası vardır. Bu fıkra bu çevirilerde �öyledir: "Türkiye evvelâ gayri safi 1600 ton ve daha fazla hacm-i istiabisinde olup düvel-i müttefika hükümetlerine teslim edilecek olan bilumum buharlı Osmanlı sefainini ve saniyen..." Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de, de�i�ik biçimde çevrilmi� olsa da, bu sözler vardır. Oysa, Müttefiklerin sundukları de�i�iklik önerileri arasında, bu sözlerin çıkartılması da bu-lunmaktadır. Bu öneriler, Vahit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre �öyledir: "258 nci maddenin birinci fıkrasının evvelâ i�aretiyle ve "her nevi buharlı sefain" kelimeleriyle ba�layan cümle "bütün Alman sefaini" kelimelerine kadar tayedilmi�tir". (Çevirenler)

148 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde oldu�u gibi, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de -de�i�ik bir çeviriyle olsa da- Fransızca, tngilizce ve �talyanca kesin andla�ma metinlerinde bulunmayan bir ikinci fıkra vardır. Asıl yabancı dillerdeki metinlerde 2. fıkra, 1920 Türkçe çevirilerinde 3. fıkra olarak verilmektedir. Yabancı dildeki kesin andla�ma metinlerde bulunmayan ve Türkçe metinlerde 2. fıkra olarak yer alan fıkranın metni Matbaa-i Âmirey Konya ve Erim metinlerine göre �öyledir: "Birinci fıkrada musarrah sefain �unlardır: a) Harp es-nasında bitaraf bir sanca�a nakil keyfiyeti düvel-i müttefika nazarında hükümsüz olma�la 29 te�rin-i evvel 1914 tarihinde Osmanlı sanca�ını hâmil bulunmu� olan Veya halen Osmanlı sanca�ını hâmil bulunan bilumum sefain-i ticariye; b) Tebaa-i Osmaniyeden bir �ahıs veya bir �irkete ait veyahut tebaa-i Osmaniyenin taht-ı idare ve murakabesinde bulunup düvel-i müttefikadan gayri bir memlekete mensup bir �irkete ait bilumum sefain". (Çevirenler)

-72-

I. SAVA�TAN ÖNCEK� OSMANLI DEVLET BORCU [DÜYUN-U UMUMÎYES�]

(5 KASIM 1914) Altın Türk Lirası

BORÇLANMA 1

SÖZLE�ME TAR�H�

2

FA�Z3

AMORT�SMAN FONU

4

NOM�NAL �LK

ANAPARA 5

5 KASIM 1914'DEK�ANAPARA

6

YILLIK ÖDENT�(KOM�SYON ÜCRE-

T�N� �ÇERMEK ÜZERE)

7

AMOR-T�SMAN DÖNEM�

8

ÇIKARAN BANKA

9

% % altın T.L. altın T.L. altın T.L.

Birle�tirilmi�

Borç....... 1903 4 .4.644 42 .275 .772 36 .799 .840 1 .887 .375

Ikramiyeli TürkTahvilleri . . 1870 " " 15.632.548 10.666.975 270 .000 _ _Osmaniye 18/30 Nisan

1890 4 1 4 .999 .500 2 .952 .400 249 .975 1931 �mparatorlukOsmanlı Bankası

% 5 1896..... 29 �ubat / �mparatorluk

12 Mart 1893 5 ..50 3 .272 .720 2.814.020 180.450 1946 Osmanlı Bankası

% 4 1903. Balık 3 Ekim 1888; 4 .50 2 .640 .000 2 .439 .228 119.097 1958 Deutsche Bank

avcılı�ı . . . 21 �ubat / 6

Mart 1903

Ba�dat 20 �ubat / 5 4 - .087538 2 .376 .000 2 .342 .252 97.120 2001 Deutsche Bank

Tertip I ... Mart 1903

% 4 1904.... 4/17 Eyl.1903 4 .50 2 .750 .000 2 .594 .064 124.059 1960 �mparatorluk Osmanlı Bankası

% 4 1901-5... 21 Kas /4 Ara- 4 .50 5 .306 .664 4.976.422 239.397 1961 �mparatorluk

lık 1901. 6/19 Osmanlı Bankası

Kas. 1903. 25

Nis/8 Mayıs

1905

Techizat-ı As- 4/17 Nisan 4 .50 2.640.000 2 .441 .340 119.097 1961 Deutsche Bankkeriye .... 1905

Ba�dat. Tertip II 20 Mayıs/2

Haziran 1908 4 .087538 4.752.000 4.718.120 200 .500 2006 Deutsche Bank Ba�dat Tertip III “ “ 4 .087538 5 .236 .000 5 .221 .700 220 .550 2010 Deutsche Bank

% 4 1908..... 6/19 Eyl.1908 4 .50 4.711.124 4.538.908 212.000 1965 �mparatorluk

Osmanlı Bankası

% 5 1914.... 13/26 Nisan �mparatorluk1914 5 .50 22 .000 .000 22 .000 .000 1.213.025 — Osmanlı

Bankası Doklar, tersane- ler ve denizcilikle Türkiye Milli ilgili yapılar . 1913 5.5 1.5 1 .485 .000 1 .485 .000 88 .550 1943 Bankası

Tömbeki öncelikli Borçlanması . .

26 Nisan/8 Mayıs 1893

4 1 1 .000 .000 664.510 50.250 1934 �mparatorluk Osmanlı Bankası

Kırk milyon 1/13 Mart Deutsche Bank

Frank (Do�uDemiryolları)

1894 4 .35 1 .760 .000 1 .567.192 76.751 1957 ve grubu (Ban-que Internatio- nale ile birlikte)

Gümrükler 1902 17/29 Mayıs imparatorluk

1886; 28 4 .50 8 .600 .020 7.923.234 387 .976 1958 Osmanlı Bankası

Eyl/llEk.1902

-73-

% 4 1909 ..... 30 Eylül/13 �mparatorluk Ekim 1909 4 1 7.000.004 6 .550 .698 350 .864 1950 Osmanlı

Bankası�stanbul Kenti 3/16 Kasım Türkiye Millî

Belediyesi 1909 1909 5 .50 1.100.000 1 .073 .490 60.651 1958 Bankası�stanbul Kenti — Banque P�rier

Belediyesi 1913 1913 5 .50 1 .100.000 1 .094 .500 60 .500 — ve Ortaklı�ı

Hudeyde-San'a 24 �ubat /9

Mart 1911 4 .098738 1.000.010 1.000.010 40 .988 2006 Banque Française

Soma-Bandırma 20 Kasım /3 �mparatorluk

Aralık 1910 4 .16715 1.712.304 1 .700 .644 71 .532 1992 Osmanlı Bankası

% 4 Gümrükler 27 Ekim/91911....... Kasım 1910 4 1 7 .040 .000 6 .699 .880 352 .440 1952 Deutsche Bank

Ba�dat Kenti

Belediyesi 1912 6 14.285 33 .000 26 .070 6.000 — Türkiye MillîBankası

imparatorlukOsmanlı Bankası �mparatorluk

nm Hazine Tah- 1912 6 33 .333 2 .724 .893 1 .063 .664 1 .000 .003 1915 Osmanlı Bankası

villeri (bonoları)P�rier ve Ortak- Banque P�rierlı�ı hazine tah- 1913 5 .20 4.400.0002 4.400.000 1 .100.000 1918 ve Ortaklı�ıvilleri (bonoları)

Hazine tahvilleri Türkiye Millî(bonoları) 1911 1911 5 " 1 .778 .587 1 .778 .587 125.058 — Bankası(sava� gemileri

satı� alını�ı)

Tütün Rejisi

öndeli�i (avansı) " " 1 .700 .000 890 .039 1 10 .000 —

Konya Ovası Deutsche Bank.sulaması , . . “ “ 818 .970 818 .970 50 .006 1932 (Anadolu De-

miryolları)TOPLAM 161.845.116 143.2411) 5 Kasım 1914 tarihinde varolan anapara rakamları yerine, i�bu Andla�manm yürürlü�e giri�i tarihinde, bu tarihte geriye kalan amorti edilecek anapara rakamları konulacaktır.2) Bu bonoların (tahvillerin) kar�ılı�ı üzerinden 833.147 Türk lirası alınmı� bulunmaktadır.

I SAYILI EK'E AÇIKLAYICI NOT149

5., 6. ve 7. sütunların rakamları altın Türk lirası olarak gösterilmi�tir.

Türkiye'de bugün, sava�tan önceki altın para yerine, kâ�ıt para sürümdedir. Borçlanma sözle�melerinin hükümleri uyarınca (Eylül 1903 tarihli "Ek-Kararname" nin 1. Maddesine ve sözü geçen borçlanma sözle�melerine bakılması), borçlanmanın sürüme çıkarıldı�ı ve Avrupa'da faizlerin ve amortismanların ödenmesi gereken paraya oranla kâ�ıt Türk lirası bugünkü kambiyo de�eriyle sava�tan önceki altın Türk lirasının de�erini göstermekten uzaktır.

Bu sütunlarda, altın Türk lirası gösterilmi� olması, kupon ve amortisman fonlarına gerekli paraların altın olarak kar�ılanması gerekti�i anlamına gelmemektedir; ancak, Türk lirası olarak gösterilen rakamların, borçlanma senetlerini ta�ıyıcıların hakları olan parayla ödenebilmeleri için gerekli bir kambiyo de�eriyle hesap edilmesi gerekece�ini anlatmaktadır.

149 Prof. Erim'in verdi�i metinde, I sayılı Ek'in Türkçe metinde bulunmadı�ı ve Fransızca metinden çevrilerek alındı�ı belirtilmektedir. Prof.Erim'in aktardı�ı metinde, bu Açıklayıcı Not'tan önce Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde bu Ummayan "Merbut I" ba�lı�ı altında �u satırlar yer almaktadır:

"��bu tablonun erkamı tashihat-ı âtiye müstesna olarak irae edilmi�tir.(i�bu tablo Mısır vergisi ve Kıbrıs fazla-i varidatile temin edilmi� olan istikrazlardan gayrı di�er bilumum

istikrazatı ihtiva ve resülmal-i i-asli itibarilerini 162.120.631 liradan ibaret olmak üzere irae eylemektedir.)" (Çevirenler)

-74-

EK II

1. Komisyon, kurallarını ve yöntemlerini saptayacaktır.

Ba�kanlık, yıllık olarak, Fransız, �ngiliz, ve �talyan Temsilcilerince sırayla yapılacaktır.

Her Temsilcinin, yoklu�unda yerini alacak bir vekil-temsilci göstermeye hakkı olacaktır.

Kararlar oyçoklu�uyla alınacaktır. Çekimser oy, görü�ülmekte olan öneriye kar�ı bir oy sayılacaktır.

Komisyon, çalı�maları için gerekli görebilece�i görevlileri ve hizmetleri atayacak ve uygun görece�i ücretleri ve hizmet ko�ullarını saptayacaktır.nı

Komisyonun ödemelerini ve giderlerini, 236. Maddenin birinci fıkrası gere�ince, Türkiye kar�ılayacaktır.

Komisyonun üyeleri ile görevlilerinin ücretleri akla yatkın bir düzeyde saptanacak ve zaman zaman, Komisyonda temsiledilen Hükümetler arasında anla�ma ile gözden geçirilecektir.

Komisyon üyeleri, dost Devletlerce Türkiye'de görevlendirilmi� olan diplomasi görevlilerinin yararlandıkları aynı haklardan ve ba�ı�ıklıklardan yararlanacaklardır.

2.

Türkiye, Komisyon üyelerine, görevlilerine ve ajanlarına, her zaman ve her yerde, Türkiye'de tüm bayındırlık i�lerini ve i�letmelerini gezmek ve denetlemek için tam yetki tanımayı ve Komisyonun isteyebilece�i bütün ar�ivleri, belgeleri ve bilgileri sa�lamayı yükümlenir.

3.

Komisyon, Osmanlı Hükümeti ile anla�ma içinde, ve bu Hükümetin yükümlülüklerini yerine getirmemesinden de ba�ımsız olarak, bütün dolaylı vergilerin denetlenmesini, yönetilmesini ve alınmasını üstlenme�e yetkilidir.

4.

Herhangi bir Komisyon üyesi, görevinden do�an tüm eylemlerden ya da savsak-lamalardan, ancak kendisini atayan Hükümete kar�ı sorumlu olacaktır. Hiçbir Müttefik Hükümet, ba�ka bir Hükümet adına sorumluluk ta�ımayacaktır.

5.

Komisyon, i�leri, yöntemleri ve Türkiye'nin maliyesinin yeniden düzenlenmesi konusundaki önerileriyle, hesaplarına ili�kin olarak her yıl ayrıntılı bir rapor yayınla yacaktır. .

6.

Komisyon, gerek i�bu Andla�ma gere�ince, gerek Osmanlı Hükümeti ile anla�arak, kendisine verilebilecek her çe�it görevi üstlenecektir.

-75-

BÖLÜM IX.

EKONOM�K HÜKÜMLER

KES�M I.

T�CARET �L��K�LER�

MADDE 261.

Andla�malardan, sözle�melerden ve yapılageli�lerden [teamüllerden] do�an Kapitülasyonlar rejimi150, l A�ustos 1914'den önce, bu rejimden do�rudan do�ruya ya da dolaylı olarak yararlanan Müttefik Devletler yararına yeniden kurulacak ve l A�ustos 1914'de bu rejimden yararlanmayan Müttefik Devletler yararına geni�letilecektir.

MADDE 262.

l A�ustos 1914'den önce, eski Osmanlı împaratorlu�u'nda posta büroları bulunan Müttefik Devletler, Türkiye'de posta bürolarını yeniden açmak yetkisine sahip olacaklardır.

MADDE 263.

25 Nisan 1907 Sözle�mesinin, Türkiye'de dı�alım [ithalat] vergilen tarifesine ili�kin hükümleri, Müttefik Devletler yararına yeniden yürürlü�e konulacaktır.

Bununla birlikte, i�bu Andla�manın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 231. Maddesi uyarınca kurulan Maliye Komisyonu, bu dı�alım [ithalat] vergilerinin de�i�tirilmesine ya da tüketim vergileri konmasına -bu yeni de�i�iklikler ya da vergilendirmeler, çıkı� yeri neresi ya da sahibi kim olursa olsun, bütün mallara uygulanmak ko�uluyla- herhangi bir anda izin verebilecektir.

Bu madde gere�ince Maliye Komisyonunun izin verdi�i, �imdiki vergilerin de�i�tirilmesi ya da yeni vergiler konulması, bütün Müttefik Devletlere yapılması gereken bildirimlerden altı ay geçmedikçe, uygulanamaz. Bu süre içinde, Komisyon, Müttefik Devletlerden herhangi birinin, bu konuyla ilgili olarak öne sürmü� olabilece�i gözlemleri inceleyecektir.

MADDE 264.

l A�ustos 1914'den önceki ayrıcalık [imtiyaz] sözle�melerinden do�an haklar ve ba�ı�ıklıklar saklı kalmak üzere, Maliye Komisyonunun, 263. Maddedeki e�itlik ko�ulları içinde, Türkiye'nin ekonomik dengesi ve iyi yönetilmesi yararına Osmanlı uyruklarından da alınan vergilerin ve harçların, Müttefik Devletler uyruklarının ki�iliklerinden ya da mallarından da alınması konusunda Türkiye'ye izin verme�e hakkı olacaktır.

Aynı amaçla ve aynı ko�ullar altında, Maliye Komisyonunun, Müttefik Devletler uyruklarına kar�ı her çe�it dı�alım [ithalat] ya da dı�satım [ihracat] yasa�ı konulmasına izin verme�e de hakkı olacaktır.

Bu vergiler, harçlar ya da yasaklamalar, bütün Müttefik Devletlere yapılması gerekecek bildirimden sonra altı ay geçmedikçe uygulanmayacaktır. Bu süre içinde Komisyon, Müttefik Devletlerden herhangi birinin, bu konuyla ilgili olarak öne sürebilece�i gözlemleri inceleyecektir.

150 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "imtiyazat-ı ecnebiye usulü" ; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Kapitülasyon usulü". (Çevirenler)

-76-

MADDE 265.

Müttefik Devletlerin gemileri151 konusunda, gemilere152 sava�tan önce Türkiye'nin geçerli saymı� oldu�u ya da ba�lıca denizci Devletlerin ileride geçerli sayabilecekleri her çe�it kanıtlama kâ�ıtları ya da belgeleri, Türkiye'ce geçerli ve Türk gemilerine verilen benzeri belgelerle e�de�erde sayılacaktır.

Deniz kıyısı olsun ya da olmasın, yeni Devletler Hükümetlerince kendi gemilerine verilen kanıtlama belgeleri ve öteki belgeler de, ba�lıca denizci Devletlerce uygulanan yöntemlere uygun olarak verilmi� olmaları ko�uluyla, aynı biçimde tanınacaktır.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, deniz kıyısı olmayan herhangi bir Müttefik Devletin ya da yeni Devletin gemilerinin -bunlar, kendi ülkelerinde belirli bir tek yerde kütü�e yazılı iseler- bayraklarını tanımayı kabul ederler; bu yer, bu gemilerin kütü�e yazılma limanı153

sayılacaktır.

MADDE 266.

Türkiye, Müttefik Devletlerden ya da yeni Devletlerden herhangi birinin ülkesinde çıkan do�al ya da i�lenmi� ürünleri, ticaret i�lemlerinde her çe�it haksız rekabete kar�ı korumak üzere gerekli yasal ya da yönetimsel önlemleri alma�ı yükümlenir.

Türkiye, üzerlerinde, i� ya da dı� anbalajlarında, çıkı� yeri, cinsi, niteli�i ya da özel-liklerine ili�kin do�rudan do�ruya ya da dolaylı olarak yanıltma amacıyla konulmu� her türlü markalar, adlar, yazılar ya da i�aretler de ta�ıyan bütün ürünlerin ya da malların dı�alımını ve dı�satımını [ithalini ve ihracını], yurt içinde satımını, sürümünü, ya da satı�a çıkartılmasını, elkoymakla ve ba�ka her çe�it uygun dü�ecek önlemlerle cezalandırmayı ^ve yasaklamayı yükümlenir.

MADDE 267.

Türkiye, bu konuda kendisine kar�ılıklı i�lemde bulunulması ko�ulu ile, Müttefik bir ülkede ya da yeni bir Devlette yürürlükte olup yetkili makamlarca usulüne uygun olarak Türkiye'ye bildirilm��bulunan ve bu bölgenin ba�lı oldu�u ülkede çıkan �arap ve alkollü içkilerin bölgesel bir ad ta�ımak hakkını ya da bu bölgesel adın kullanılmasına hangi ko�ullarla izin verilebilece�ini tanımlayan ya da düzenleyen yasalara ya da bu yasalara dayanılarak alınan yönetimsel ya da yargısal kararlara uymayı yükümlenir; sözü edilen yasalarla kararlara aykırı olarak, bölgesel adlar ta�ıyan ürünlerin ya da malların dı�alımı [ithali], dı�satımı [ihracı] ile, yurt içinde yapımı, da�ıtımı, satımı ve saü�a çıkartılması Türkiye'de yasaklanacak ve 266. Maddede öngörülen önlemlerle cezalandırılacaktır.

MADDE 268.

Osmanlı Hükümeti uluslararası ticarete giri�ecek olursa, bu bakımdan egemenlikten do�an hiçbir hakkı, ayrıcalı�ı ya da dokunulmazlı�ı olmayacak, ya da olmayaca�ı kabul edilecektir.

151 Fransızca metinde "navires", �ngilizce metinde "vessels", �talyanca metinde "navi": 1920 Türkçe çevirilerinde "sefain". (Çevirenler)

152 Fransızca metinde "navires et bateaux", �ngilizce metinde "vessels", �talyanca metinde burada bir sözcük kullanılmamaktadır. Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "sefine ve vapurlar"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "vapur ve gemiler", ilerideki maddelerde de biz daha çok �ngilizce metni gözönünde tutarak, "gemiler" sözcü�üyle yetinmede bir sakınca görmedik. (Çevirenler)

153 Fransızca metinde "port d'enregistrement", �ngilizce metinde "port of registry", �talyanca metinde "porto d'inscrizioni". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "tescil limanı"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinle-rinde "kayıt limanı". (Çevirenler)

-77-

KES�M II.

ANDLA�MALAR

MADDE 269.

��bu Andla�manın yürürlü�e girmesiyle ve Andla�madaki hükümlere ba�lı olarak, a�a�ıda belirtilen ekonomik ya da teknik nitelikteki çok-taraflı Andla�malar, Sözle�meler ve Anla�malar, Türkiye ile Müttefik Devletlerden bunlara taraf olanlar arasında uygulanacaktır:

1. Denizaltı kablolarının korunmasına ili�kin 14 Mart 1884, l Aralık 1886 ve 23 Mart 1887 tarihli Sözle�melerle, 7 Temmuz 1887 tarihli Kapanı� [Son] Protokolü;

2. Gümrük tarifelerinin yayınlanmasına ve gümrük tarifelerinin yayınlanması için bir Uluslararası Birlik kurulmasına ili�kin, 5 Temmuz 1890 tarihli Sözle�me;

3. Paris'te Kamu Sa�lı�ı Uluslararası Kurumu kurulmasına ili�kin, 9 Aralık 1907 tarihli Anla�ma154;

4. Roma’da bir Uluslararası Tarım Enstitüsü kurulmasına ili�kin, 7 Haziran 1905 tarihli Sözle�me;

5. Türk Borçlanmasına155 ili�kin 27 Haziran 1855 tarihli Sözle�me;6. Escault ırma�ı üzerinde geçi� harçlarının geri satın alınmasına ili�kin, 16 Temmuz

1863 tarihli Sözle�me;7. Süvey� Kanalı'nın özgürce kullanılmasını güvence altına alan bir rejim kurulmasına

ili�kin, 29 Ekim 1888 tarihli Sözle�me.

MADDE 270.

��bu Andla�ma yürürlü�e girer girmez, Türkiye'nin156, bu Maddedeki özel hükümleri yerine getirmesi ko�uluyla, Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, a�a�ıda sayılan sözle�meleri ve düzenlemeleri157, kendilerini ilgilendirdi�i ölçüde, yeniden uygulayacaklardır:

Posta Sözle�meleri

4 Temmuz 1891'de Viyana'da imzalanan Evrensel Posta Birli�i Sözle�meleri ve Andla�maları; .

15 Haziran 1897'de Washington'da imzalanan Posta Birli�i Sözle�meleri ve Anla�maları;26 Mayıs 1906'da Roma'da imzalanan Posta Birli�i Sözle�meleri ve Andla�maları.

Telgraf Sözle�meleri

10-22 Temmuz 1875'de Saint-Petersbourg'da imzalanan Uluslararası Telgraf Sözle�meleri;

11 Haziran 1908 tarihli Lizbon Uluslararası Telgraf Konferansında kararla�tırılan Yönetmelikler ve Tarifeler.

154 Fransızca ve �ngilizce metinlerde "Arrangement", �talyanca metinde "Accordo". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Itilâfname"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "tesviyename". (Çevirenler)

155 Fransızca metinde Temprunt türe", �ngilizce metinde "Turkish Loan", �talyanca metinde "prestito turco". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Osmanlı istikrazı"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türk. istikrazı". (Çevirenler)

156 Fransızca metinde "Turquie", �ngilizce metinde "Turkey", �talyanca metinde "Turchia". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Devlet-i Osmaniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". (Çevirenler)

157 Fransızca metinde "arrangements", �ngilizce metinde "agreements", �talyanca metinde "accordi". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "itilâfname"; Vakit ye Peyam-ı Sabah metinlerinde "itilâfat". (Çevirenler)

-78-

Türkiye158, yeni Devletlerin taraf oldukları ya da katılacakları Evrensel Posta Birli�i'ne ve Uluslararası Telgraf Birli�i'ne ili�kin Sözle�melerde ve Andla�malarda öngörülen özel andla�maların bu yeni Devletlerle yapılmasını kabul etmeyi reddetmemeyi yükümlenir.

MADDE 271.

��bu Andla�ma yürürlü�e girer girmez, Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, Müttefik Devletlerce Türkiye'ye gösterilecek geçici kuralları Türkiye'nin uygulaması ko�uluyla, 5 Temmuz 1912 tarihli Uluslararası Radyo-telgraf Sözle�mesini, kendilerini ilgilendirdi�i ölçüde, yeniden uygulayacaklardır.

��bu Andla�manın yürürlü�e girmesini izleyecek be� yıl içinde, 5 Temmuz 1912 Sözle�mesinin yerine, uluslararası radyo-telgraf ili�kilerini düzenleyen yeni bir sözle�me yapılırsa, bu sözle�me -Türkiye bu sözle�menin hazırlanmasına katılmayı ya da bunu kabulü reddetmi� olsa bile- Türkiye'yi ba�layacaktır.

Bu yeni sözle�me, yürürlükteki geçici kuralların da yerine geçecektir.

MADDE 272.

��bu Andla�manın yürürlü�e girmesinden ba�layarak oniki aylık bir süre dolmadan, Türkiye:

1. Washington'da 2 Haziran 1911’de gözden geçirilen 20 Mart 1883 tarihli, endüstri mülkiyetinin korunmasına ili�kin Uluslararası Paris Sözle�mesi ile, 13 Kasım 1908'de Berlin'de gözden geçirilen 9 Eylül 1886 tarihli yazın [edebiyat] ve sanat yapıtlarının korunmasına ili�kin Uluslararası Bern Sözle�mesine ve 20 Mart 1914 tarihli Bern Ek-Protokolüne, usulüne uygun olarak katılmayı;

2. Adı geçen Sözle�melerdeki ilkelere uygun olarak konacak yasal hükümlerle, Müttefik Devletlerin ya da herhangi bir yeni Devletin uyruklarının endüstri, yazın [edebiyat] ya da sanat mülkiyetlerini tanımayı ve korumayı yükümlenir.

Ayrıca ve yukarıdaki yükümlülüklerden ba�ımsız olarak, Türkiye, Müttefik Devletlerden herbirinin ya da herhangi bir yeni Devletin uyruklarının endüstri, yazın ya da sanat mülkiyetlerinin tümünün, en az l A�ustos 1914'deki ölçüde ve aynı ko�ullar altında, tanınmasını ve korunmasını sa�lamayı sürdürmeyi yükümlenir.

MADDE 273.

Türkiye, a�a�ıda belirtilen Sözle�melere ya da Andla�malara katılmayı ya da bunları onaylamayı yükümlenir:

1. Otomobillerin uluslararası dola�ımına ili�kin, 11 Ekim 1909 Sözle�mesi;

2. Gümrük uygulanacak vagonların kur�unlanmasına ili�kin, 15 Mayıs 1886 tarihli Arıla�ma ve 18 Mayıs 1907 tarihli Protokol;

3. Ticaret istatistiklerinin birle�tirilmesine ili�kin, 31 Aralık 1913 tarihli Sözle�me;

4. Denizde çatmalar, deniz kazalarında yardım ve kurtarma konusundaki kuralların birle�tirilmesine ili�kin, 23 Eylül 1910 tarihli Sözle�me;

5. Hastane gemilerinin liman vergilerinden ve harçlarından ba�ı�ık tutulmasına ili�kin, 21 Aralık 1904 tarihli Sözle�me;

6. Beyaz kadın ticaretinin yasaklanıp önlenmesine ili�kin, 18 Mayıs 1904 ve 4 Mayıs 1910 tarihli Sözle�meler;

158 Bakınız: Not 156. (Çevirenler)

-79-

7. Açık-saçık [müstehcen] yayınların159 yasaklanıp önlenmesine ili�kin, 4 Mayıs 1910 tarihli Sözle�me;

8. 30 Ocak 1892, 15 Nisan 1893, 3 Nisan 1894, 19 Mart 1897 ve 3 Aralık 1903 tarihli Sa�lık Sözle�meleri; .

9. Güçlü etkisi olan ilâçların formüllerinin birle�tirilmesine ili�kin, 29 Kasım 1906 tarihli Sözle�me;

10. Filoksera'ya kar�ı alınacak önlemlere ili�kin, 3 Kasım 1881 ve 15 Nisan 1889 tarihli Sözle�meler;

11. Tarıma yararlı ku�ların-korunmasına ili�kin, 19 Mart 1902 tarihli Sözle�me.

MADDE 274.

Müttefik Devletlerden herbiri, i�bu Andla�manın genel ilkelerinden ya da özel hükümlerinden esinlenerek, Türkiye ile yeniden yürürlü�e konulmasını istedi�i ikili sözle�melerin ya da andla�maların hangileri oldu�unu Türkiye’ye bildirecektir.

Bu Maddede öngörülen bildirme, ya do�rudan do�ruya ya da ba�ka bir Devlet aracılı�ıyla yapılacaktır. Türkiye bu bildiriyi aldı�ını yazılı olarak bildirecektir. Yeniden yürürlü�e girme tarihi, bildirinin tarihi olacaktır.

Müttefik Devletler, Türkiye ile, yalnız i�bu Andla�ma hükümlerine uygun olan sözle�melerin ya da andla�maların yeniden yürürlü�e konulmasını kararla�tırmı�lardır.

Bildiride, i�bu Andla�manın hükümlerine uygun olmadıkları için bu sözle�melerin ya da andla�maların yürürlü�e yeniden girmi� sayılmayacak hükümleri de olasılıkla gösterilecektir.

Görü� ayrılı�ı durumunda, karar Milletler Cemiyeti'ne bırakılacaktır.

Bildirme i�lemine giri�mek için, Müttefik Devletlere, i�bu Andla�manın yürürlü�egiri�inden ba�layarak altı aylık bir süre tanınmı�tır.

Yalnız böyle bir bildirmeye konu olmu� bulunan ikili sözle�melerle ikili andla�malar, Müttefik Devletlerle Türkiye arasında yeniden yürürlü�e konulacaktır; bütün ötekiler bozulmu� sayılacak ve öyle kalacaklardır.

Yukarıdaki kurallar bütün Müttefik Devletlerle -sözü geçen Müttefik Devletler Türkiye ile sava� durumunda olmamı� bulunsalar bile- Türkiye arasındaki tüm ikili sözle�melere ya da ikili andla�malara uygulanacaktır.

Bu Madde hükümleri, 261. Madde hükümlerini sarsmaz.

MADDE 275.

Türkiye, i�bu Andla�ma ile, l A�ustos 1914'den i�bu Andla�manın yürürlü�e girmesine kadar, kendisi ile Almanya, Avusturya, Bulgaristan ya da Macaristan arasında imzalanmı�bulunan tüm andla�maların, sözle�melerin ya da anla�maların bozulmu� oldu�unu ve öyle kalaca�ını kabul eder.

MADDE 276.

Türkiye, l A�ustos 1914'den önce yaptı�ı andla�malar, sözle�meler ya da anla�malar ile, Almanya, Avusturya, Bulgaristan ya da Macaristan'a, ya da bu Devletlerin görevlilerine ve uyruklarına tanımı� olabilece�i her türlü hakları ve çıkarları, bu andla�malar, sözle�meler ya

159 Fransızca metinde "publications pornographiques", �ngilizce metinde "obscene publications", �talyanca metinde "publicâzioni pornografiche"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "calib-i �ehvet resimler"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "fuh�âmiz ne�riyat". (Çevirenler)

-80-

da anla�malar yürürlükte kaldı�ı sürece, Müttefik Devletlerle bu Devletlerin görevlilerine ve uyruklarına da bütün haklarıyla160 yararlanmaları için sa�lamayı yükümlenir.

Müttefik Devletler, bu haklardan ve çıkarlardan yararlanmayı kabul edip etmemek hakkını saklı tutarlar.

MADDE 277.

Türkiye, l A�ustos 1914 tarihinden önce ya da o tarihten bu yana, i�bu Andla�ma yürürlü�e girinceye kadar, Rusya ile ya da toprakları önceleri Rusya'nın bir parçası olan herhangi bir Devlet ya da da Hükümetle, ve 15 A�ustos 1916'dan sonra i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�ine kadar Romanya ile yapılmı� bütün andla�malannın, sözle�melerinin ya da anla�malarının bozulmu� oldu�unu ve öyle kalaca�ını kabul eder.

MADDE 278.

l A�ustos 1914'den161 bu yana, bir Müttefik Devlet, Rusya ya da topraklan önceleri Rusya'nın bir parçası olan bir Devlet ya da Hükümet, askerî i�gal ya da herhangi bir ba�ka yolla ya da bir ba�ka nedenle herhangi bir kamu makamının bir eylemi yüzünden Türkiye'ye ya da bir Osmanlı uyru�una herhangi çe�it bir ayrıcalık, çıkar ya da kayırma tanımak, ya da tanınmasına izin vermek zorunda bırakılmı� ise, i�bu Andla�ma ile, bu ayrıcalık, çıkarlar ve kayırmalar hukukça162 geçersiz kılınmı�tır.

Bu geçersiz kılınmalardan do�abilecek her türlü parasal istemler ve ödenceler [tazminat] hiçbir biçinide Müttefik Devletlere ya da bu Madde ile yükümlülüklerinden kurtulan Devletlere, Hükümetlere ya da kamu makamlarına yükletilemeyecektir.

MADDE 279.

��bu Andla�ma yürürlü�e girer girmez, Türkiye, l A�ustos 1914'den i�bu Andla�manın yürürlü�e girdi�i tarihe kadar, andla�malar, sözle�meler ya da anla�malar ile, sava�akatılmayan Devletlere ya da bu Devletlerin uyruklarına tanımı� oldu�u her türlü haklardan ve çıkarlardan, bu andla�malar, sözle�meler ya da anla�malar yürürlükte kaldı�ı sürece, Müttefik Devletlerle, onların uyruklarının da yararlanmalarını sa�lamayı yükümlenir.

MADDE 280.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflardan, 23 Ocak 1912 tarihinde La Haye'de imzalanan Afyon Sözle�mesini imzalamamı� ya da imzaladıktan sonra henüz onaylamamı� olanlar, i�bu Sözle�meyi yürürlü�e koymak konusunda anla�mı�lar, ve bu amaçla gerekli yasaları olabildi�ince gecikmeden ve en geç i�bu Andla�manın yürürlü�e girmesini izleyecek oniki ay içinde çıkarma�ı kararla�tırmı�lardır.

Bundan ba�ka Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, aralarından, adı geçen Sözle�meyi henüz onaylamamı� bulunanlar bakımından, i�bu Andla�manın onaylanmasının bu Sözle�menin de onaylandı�ı, ve sözü edilen Sözle�menin yürürlü�e konması için 1914'de toplanan Üçüncü Afyon Konferansı'nın kararları uyarınca La Haye’de açılan özel Protokolün de imzalandı�ıanlamına gelece�ini kararla�tırmı�lardır.

160 Fransızca metinde "de plein droit"; �ngilizce metinde böyle bir deyim yoktur; �talyanca metinde "di pieno diritto". Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "tamamen"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "hukuk-u kâmile ile". (Çevirenler)

161 Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde bu tarih yoktur. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "l A�ustos 1914 tarihinden itibaren" denilmektedir. (Çevirenler)

162 Fransızca metinde "de plein droit", �ngilizce metinde "ipso facto", �talyanca metinde "di pieno diritto". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "keenlemyekûn addolunacaktır" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "bihakkın mülgadır". (Çevirenler)

-81-

Fransız Cumhuriyeti Hükümeti, i�bu Andla�manın onay belgelerinin yatırılması tutana�ının do�rulu�u onaylanmı� bir örne�ini Hollanda Hükümetine iletecek ve Hollanda Hükümetini, bu belgeyi, 23 Ocak 1912 Sözle�mesinin onay belgelerinin yatırılması, belgesi ve 1914 tarihli Ek Protokolün imzalanması olarak kabul etme�e ve saklama�a ça�ıracaktır.

KES�M III.

ENDÜSTR� MÜLK�YET�

MADDE 281.

��bu Andla�manın hükümleri saklı kalmak üzere, 272. Maddede sözü edilen Uluslararası Paris ve Bern Sözle�melerinde tanımlandı�ı biçimde, endüstri, yazın [edebiyat] ve sanat mülkiyeti hakları, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak, Ba�ıtlı Yüksek Tarafların ülkelerinde, bu haklardan sava� durumunun ba�ladı�ı sırada yararlanmakta olan ki�iler, ya da onların hak aktardıkları ki�iler yararına yeniden tanınacak ya da geçerli sayılacaktır. Bunun gibi, sava� çıkmamı� olsaydı, endüstri mülkiyetini, ya da yazın ya da sanat yapıtlarının yayınlanmasını korumak için ba�vurulması üzerine, sava� süresince edinilebilecek haklar da, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri� tarihinden ba�layarak) kendilerine hak aktarılmı� durumunda olan ki�iler yararına yeniden tanınacak ve geçerli sayılacaktır.

Bununla birlikte, bir Müttefik Devletin yasama, yürütme ya da yönetim makamınca, sava� sırasında alınan özel önlemler gere�ince, Osmanlı uyruklarının endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti konusundaki haklarına kar�ı yapılmı� i�lemler yürürlükte kalacak ve hukuk açısından tam geçerli sayılacaklardır.

Sava� süresi içinde, bir Müttefik Devlet Hükümetince, ya da bu Hükümetin adına ya da onun izniyle, herhangi bir ki�inin endüstri, yazın ve sanat mülkiyeti haklarını kullanmasına, ya da bu hakların uygulandı�ı herhangi bir ürünün, aygıtın, maddenin ya da nesnenin satı�ına, satı�a sunulmasına ya da kullanılmasına kar�ı, Türkiye’ce ya da Osmanlı uyruklarınca hiçbir istemde bulunulmayacak, ya da dâva açılamayacaktır.

��bu Andla�manın imzalandı�ı sırada Müttefik Devletlerden birinin yürürlükte olan yasaları ba�ka bir hüküm koymamı�sa, bu Maddenin 2. fıkrasında öngörülen özel önlemlerin uygulanması için giri�ilen her çe�it eylem ya da i�lem yüzünden ödenmesi gereken ya da ödenen paralar, i�bu Andla�ma hükümleri gere�ince, Osmanlı uyruklarının öteki alacakları gibi i�lem görecek ve Müttefik Devletler uyruklarının endüstri, yazın [edebiyat] ve sanat mülkiyeti hakları konusunda, Osmanlı Hükümetince alınan özel önlemlerden ortaya çıkan paralar da, Osmanlı uyruklarının öteki borçları gibi sayılıp i�lem görecektir.

Müttefik Devletlerden herbiri, sava�tan önce ya da sava� sırasında, ya da sonradan, kendi yasalarına göre, Osmanlı uyruklarınca edinilmi� olan (endüstri ya da ticaret markaları dı�ında), endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti haklarına, ulusal savunma gereksinmeleri ya da kamu yararı, ya da kendi uyruklarının Osmanlı topraklarında sa hip oldukları endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti haklarına Türkiye'de e�it hak sa�lamak, ya da Türkiye'nin i�bu Andla�ma gere�ince üstlenmi� oldu�u tüm yükümlülük lerin tam olarak yerine getirilmesini güvence altına almak için, bu hakları i�letmek ya da bunların i�letilmesine izin vermek, ya da bu i�letmenin denetimini elinde tutmak, ya da ba�ka yoldan, gerekli görülebilecek herhangi bir sınırlamayı, ko�ulu ya da kısıtlamayı getirmek yetkisini saklı tutar, î�bu Andla�manın yürürlü�e girmesinden sonra elde edilecek endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hakları konusunda, Müttefik Devletlere yukarıda tanınan yetki, ancak ulusal savunma ve kamu yararı gereksinmeleri için sınırlamaların, ko�ulların ya da kısıtlamaların gerekli göründü�ü durumlarda uygulanabilecektir.

-82-

Müttefik Devletlerce, yukarıdaki hükümlerin uygulanmasına geçilirse, akla yatkın ödencelerde [tazminatta] ya da ödemelerde bulunulacak ve bunlar, i�bu Andla�ma hükümleri gere�ince, Osmanlı uyruklarına ödenmesi gerekli bütün öteki paralar gibi i�lem görecektir.

Müttefik Devletlerden herbiri, l A�ustos 1914'den bu yana yapılmı� ya da ileride yapılabilecek plan, ve bu Madde hükümlerinin uygulanmasını engelleme sonucunu verecek olan her çe�it endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hakkının tümünün ya da bir bölümünün ba�kasına geçirilmesini ya da üzerinde i�lem yapılmasını geçersiz saymak yetkisini saklı tutar.

Bu madde hükümleri, Müttefik Devletlerce ola�anüstü sava� yasaları gere�ince ortadan kaldırılan, ya da 289. Madde gere�ince kaldırılacak olan ortaklıkların-ya da giri�imlerin endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti haklarına uygulanmaz.

MADDE 282.

l A�ustos 1914 tarihine kadar edinilmi� bulunan, ya da sava� çıkmamı� olsaydı, sava�tan önce ya da sava� süresi içinde yapılmı� bir istem üzerine, o tarihten bu yana edinilebilecek olan endüstri mülkiyetine ili�kin hakların saklı tutulması ya da geri verilebilmeleri, ya da bu konuda bir kar�ı çıkı�ta bulunabilmeleri amacıyla, Ba�ıtlı Yüksek Taraflardan herbirinin uyruklarına, ek verg' ya da herhangi bir ceza olmaksızın, gerekli bütün i�lemleri yapmak, her türlü yöntem gereklerini yerine getirmek, her çe�it vergi ödemek ve, genel olarak, her Devletin yasalarında ve tüzüklerinde (yönetmeliklerinde) öngörülen her türlü yükümlülü�ü yerine getirmek için, i�bu Andla�mamn yürürlü�e giri� tarihinden ba�layarak, en az bir yıllık bir süre tanınacaktır.

Herhangi bir i�lemin yapılmasından, bir usul gere�inin yerine getirilmemesinden, ya da bir harcın ödenmemi� olması yüzünden, endüstri mülkiyetine ili�kin olarak, yitirilmi� sayılan haklar yeniden geçerli sayılacaktır; bununla birlikte, bulu� belgeleri163 ile desenler konularında, bunları, geçersiz sayıldıkları süre içinde i�letmi� ya da kullanmı� olan üçüncü ki�ilerin haklarını korumak için, her Devletin hakgözetirlik bakımından gerekli sayaca�ıönlemleri alabilmek hakkı saklıdır. Üstelik, Osmanlı uyruklarına ait olan ve yeniden uygulanacak bulu� belgeleri ve desenler, sava� sırasında kendilerine uygulanacak olan lisans verilmesine ili�kin hükümlerle, i�bu Andla�mamn bütün hükümlerine ba�lı kalacaklardır.

Bir bulu� belgesinin i�letmeye konulması, ya da fabrika ve ticaret markalarının, ya da desenlerin kullanılması için tanınan süre bakımından, l A�ustos 1914 tarihi ile i�bu Andla�mamn yürürlü�e giri� tarihi arasındaki dönem hesaba katılmayacaktır; bundan ba�ka, l A�ustos 1914 tarihinde geçerli bulunmakta olan hiçbir bulu� belgesinin, fabrika ya da ticaret markasının ya da desenin, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak iki yıllık bir süre geçmedikçe, salt i�letmeye konulmamı� ya da kullanılmamı� olması yüzünden, geçerli olmaktan çıkmı� ya da hükümsüz sayılmayaca�ı da kararla�tırılmı�tır.

MADDE 283.

Bir yandan Osmanlı uyrukları ya da Türkiye'de oturmakta olan ya da Türkiye'de bir i�tutmu� kimselerle, öte yandan Müttefik Devletler uyrukları ya da Müttefiklerin ülkesinde oturan ya da bu ülkede bir i� tutmu� kimselerce, ya da bu kimselerin sava� sırasında haklarını kendilerinden yana bırakmı� olabilecekleri üçüncü ki�ilerce, sava� durumunun ba�lama tarihi ile i�bu Andla�manın yürürlü�e konulu� tarihi arasında geçen süre içinde, öteki tarafın

163 Fransızca metinde "brevets", �ngilizce metinde "patente", �talyanca metinde "brevetti". 1920 Türkçe çevirilerinde "ihtira beratları". (Çevirenler)

-83-

ülkesinde meydana gelmi� olabilecek ve sava� süresinin herhangi bir anında varolmu� ya da 282. Madde uyarınca yeniden tanınacak endüstri, yazın [edebiyat] ya da sanat yapıtları mülkiyeti haklarını bozmu� sayılacak olaylar yüzünden hiçbir dâva açılamayacak, hiçbir istemde bulunulmayacaktır164.

Bunun gibi, aynı ki�ilerin, sava� durumunun ba�langıç tarihi ile i�bu Andla�manın imzası tarihi arasındaki süre içinde üretilmi� maddeler ya da mallarla, yayınlanmı� yazın ya da sanat yapıtlarının, i�bu Andla�manın imzasından ba�layarak bir yıl içinde, bir yandan Müttefik Devletler toprakları ya da öte yandan Türkiye toprakları üzerinde satılması, ya da satı�asunulması, ya da elde edinilmeleri ya da kullanılmaları nedeniyle, endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hakları çi�nendi�i konusunda, herhangi bir zaman açabilecekleri dâvalara bakamayacaktır; �u kadar ki, bu hüküm, hakkın sahipleri sava� sırasında Türkiye'nin i�gal etmi� oldu�u bölgelerde yerle�mi� ya da endüstri ya da ticaret kurumları orada bulunmakta idiyse uygulanmayacaktır165.

MADDE 284.

Bir yandan Müttefik Devletler uyrukları ya da bu Devletlerin ülkelerinde oturan ya da orada bir i� tutmu� kimselerle, öte yandan Osmanlı uyrukları arasında, sava� durumundan önce yapılmı� olan endüstri mülkiyet haklarına ili�kin i�letme lisansları, ya da yazın [edebiyat] ya da sanat yapıtlarının ço�altılması konularındaki sözle�meler, Türkiye ile Müttefik bir Devlet arasında sava� durumunun ba�laması tarihinde sona ermi� sayılacaktır. Ancak her konuyla ilgili olarak, daha önceleri bu çe�it bir sözle�meden yararlanmakta olan kimsenin, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri� tarihinden ba�layarak altı ay içinde, hak sahibinden yeni bir lisans ayrıcalı�ı isteme�e hakkı olacak ve bunun ko�ulları, taraflar arasında anla�ma olmazsa, Osmanlı yasalarının verdi�i haklar gere�ince edinilen lisanslar

164 Maddenin bu fıkrası, Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde de�i�ik biçimde, �öyledir: "Bir taraf-tan Osmanlı tebaası.veya Türkiye'de mukim olan veya icra-yı sanat eden e�has tarafından ve di�er cihetten Dü-vel-i Müttefika tebaası ve düvel-i mezkûre arazisinde sakin olan veya orada icra-yı sanat eden e�has tarafından ve ne de e�has-ı mezkûrenin esna-yı harpte di�er kısım arazisinde hal-i harf tarihiyle i�bu muahedenamenin meriyeti tarihi arasında geçen müddet zarfında vukua gelen ve esna-yı harpte herhangi bir zamanda mevcut veya 282 nci madde nükmüne tevfikan yeniden iktisab-ı meriyet edecek olan mülkiyet-i sınaiye ve edebiye ve bediîye hukukuna iras-ı halel edebilecek mahiyette telâkki olunabilen vukuat sebebiyle haklarını devir ve fera�eyledikleri e�hastı selâse canibinden hiçbir dâva ikame olunamayacak ve istihkak talep edilemeyecektir".

Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerindeki çeviri �öyledir: "Bir cihetten: Osmanlı tebaası, yahut Türkiye'de ikamet ve icra-i san'at eden e�has tarafından, di�er cihetten de; düvel-i müttefika tebaası yahut bu devletlerin arazisinde ikamet veya icra-i san'at eyleyen e�has veyahut bu e�hasın hukukunu devr ve terk ettikleri e�has-ı sâlise tarafından di�er tarafın arazisi dahilinde hal-i harb ile muahede-i haziranın mevki-i mer'iyete vaz'ı tarihleri arasmda zuhur etmi� olması muhtemel bulunup harb esnasında herhangi bir zamanda mevcud, yahud282 nci maddeye tevfikan iade edilecek mülkiyet-i sınaiye yahud mülkiyet-i edebiye hukukunu ihlal mahiyetinde telâkki olunacak olan vekayiden dolayı hiçbir dâva ikame ve hiçbir iddia dermeyan edilemeyecektir." (Çevirenler)

165 Bu fıkra, Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, ters bir anlamda, �öyle verilmektedir: "Kezalik i�bu muahedenamenin imzası tarihinden itibaren bir sene zarfında bazı müstahzarat ve mamulatın veya ilân tari-hiyle i�bu muahedenin tarih-i imzası arasında mürur eden müddet zarfında ne�ir olunan âsâr-ı edebiye ve bediî-yenin gerek düvel-i müttefika ve gerek Türkiye arazisinde furuhatı veya mevki-i furuhta vaz'ı veya istimali ihlalinden dolayı ikame olunacak deavi e�has-ı mezkûrece nazar-ı itibara alınmayacaktır. Mamafih eshab-ı hukuk harp esnasında Türkiye tarafından i�gal olunan havalide bir ikametgâha veya bir müessese-i ticariyeye malik bulunmu�lar ise haklarında bu hüküm ve karar tatbik edilmeyecektir."

Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerindeki çeviri �öyledir: "Kezalik aynı e�has tarafından muahede-i haziranın tarih-i imzasından bir sene sonraya kadar, hiç taraftan müttefik devletler arazisinde, di�er taraftan Türkiye arazisi dahilinde mamulat-ı sınaiyenin, âsâr-ı edebiye ve sanaiyenin, hal-i harb ile muahede-i haziranın imzası tarihleri arasında vuku bulan füruhat ve müzaede-i aleniye ile füruhat muamelatından dolayı mülkiyet-i edebiye ve sınaiyeye tecavüz hususatmdan dolayı hiçbir deavi �ayan-ı kabul de�ildir. Mamafih harb esnasında, i�bu hukuk sahihlerinin ikametgâh, sanaatgâh veya ticaretgâhları Türkiye tarafından i�gal olunan arazi dahilinde bulundu�u takdirde, i�bu karar tatbik olunmayacaktır." (Çevirenler)

-84-

dı�ında, yasaları gere�ince hak edinildi�i ülkede, bu konuda tam yetkili sayılan mahkemece saptanacaktır; aynı ko�ullar, Osmanlı yasaları uyarınca edinilen lisanslar konusunda, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonunca saptanacaktır. Mahkeme ya da Komisyon, gerekirse, sava� süresince hakların kullanılmı� olması yüzünden, ödenmesini adalete uygun görece�i parayı da saptayabilecektir.

Bir Müttefik Devletin özel sava� yasaları gere�ince verilmi� endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti haklarına ili�kin lisanslar, sava�tan önce varolan bir lisansın süregitmesi nedeniyle zarar görmeyecektir; bu lisanslar yürürlükte kalacaklar ve tüm etkilerini sürdüreceklerdir; bu lisanslardan biri, sava�tan önce yapılmı� bir lisans sözle�mesinden ilk yararlanan bir kimseye verilmi�se, yeni lisans eskisinin, y erini almı� sayılacaktır.

Sava�tan önceki herhangi bir sözle�meye ya da lisansa göre, endüstri mülkiyeti haklarını i�letmek ya da yazın, tiyatro166 ya da sanat yapıtlarını ço�altmak ya da göstermek için, sava�sırasında ödemelerde bulunulmu� ise, bu paralara, i�bu Andla�ma gere�ince Osmanlı uyruklarının öteki borçlarına ve alacaklarına uygulanacak ayni i�lem uygulanacaktır.

MADDE 285.

��bu Andla�ma uyarınca Türkiye'den ayrılmı� bulunan topraklarda oturanlar -bu ayrılma ve bunun do�urdu�u uyrukluk de�i�ikli�i göz önünde tutulmaksızın- Osmanlı yasalarına göre, bu toprak geçirimi anında sahip oldukları endüstri, yazın ve sanat yapıtları mülkiyetine ili�kin haklardan, Türkiye'de tam ve eksiksiz olarak yararlanmayı sürdüreceklerdir.

��bu Andla�ma uyarınca Türkiye'den ayrılmı� topraklarda, bu ayrılma anında geçerli olan, ya da 281. Madde uyarınca yeniden tanınacak ya da geçerli sayılacak olan endüstri, yazın ve sanat yapıtları mülkiyetine ili�kin haklar, söz konusu topra�ın geçece�i Devletlerce tanınacak ve Osmanlı yasaları uyarınca kendilerine verilecek süre içinde bu ülkede geçerli olacaklardır.

MADDE 286.

Endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hizmetlerine ili�kin ar�ivlerle, kütüklerle ve plânlarla ilgili bütün konularda, bunların, gere�inde Türkiye makamlarınca, kendilerine Türkiye'den toprak ayrılmı� olan Devletlerin makamlarına aktarılması ya da bildirilmesi konuları özel bir sözle�mede düzenlenecektir.

KES�M IV.

MALLAR, HAKLAR VE ÇIKARLAR.

MADDE 287.

l A�ustos 1914 tarihinde Osmanlı egemenli�i altındaki bir toprakta, sava� sırasında Osmanlı uyruklu�unda bulunmayan Müttefik Devletler uyruklarının ya da onların denetimi altındaki ortaklıkların mallan, hakları ve çıkarları, Osmanlı Hükümetince ya da Osmanlı makamlarınca, ya da onların adına -Kapitülasyonlar gere�ince uygulanabilecek olanların dı�ında- hiçbir vergi alınmaksızın, hak sahiplerine derhal geri verilecektir. Mallara sava�sırasında elkonulmu� ya da sahipleri bunlardan hiç yararlanamadan zoralım uygulanmı�sa, bu mallar her çe�it vergiden ba�ı�ık olarak geri verilecektir.

166 Fransızca metinde "dramatique", �ngilizce metinde "dramatic", �talyanca metinde "drammatiche". Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "tiyatro faciası" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde bu sözcük atlanmı�tır. (Çevirenler)

-85-

Osmanlı Hükümeti, malları elinden alınmı� mal sahibim, kendi rızası olmaksızın yüklenen her çe�it vergilerden ve kısıtlamalardan arınmı� olarak, malına yeniden sahip kılmak için elinden gelen her çe�it önlemi alacaktır. Bu geri verme i�leminden zarar görecek üçüncü ki�ilerin zararlarını adı geçen Hükümet kar�ılayacaktır.

Bu Maddede öngörülen geri verme yapılmazsa, ya da mallar, haklar ve çıkarlar, el konmu� olsun ya da olmasın zarar ya da hasar görmü� olursa, sahibinin ödenceye [tazminata] hakkı olacaktır. Bu konuda, Müttefik uyruklarınca ya da onların denetimindeki ortaklıklarca öne sürülecek istemler, ödence tutarını da saptayacak olan, Milletler Cemiyeti Konseyince gösterilecek bir Hakemlik Komisyonunca incelenecektir. Bu ödence, Osmanlı Hükümetinin borcu olacak ve kar�ılı�ı, istemde bulunanın ba�lı oldu�u Devletin topraklarında ya da onun denetimi altında bulunan Osmanlı uyruklarının mallarından alınabilecektir, ödence bu kaynaktan alınmadı�ı ölçüde, i�bu And-la�manın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesinin 2. fıkrasında öngörülen yıllık ödentiden [taksitten] kar�ılanacaktır.

Yukarıdaki hükümler, Müttefik Devletlerin etkin i�gali altında olan ve i�bu Andla�ma ile Türkiye'den ayrılmı� bulunan topraklarda, 30 Ekim 1918'den bu yana mallara, haklara ve çıkarlara verilmi� olan zararlar yüzünden, ödencede bulunmak zorunlulu�unu Osmanlı Hükümetine yüklemez. O tarihten ba�layarak, sözü edilen mallara, haklara ve çıkarlara i�gal Devleti makamlarınca verilen do�rudan zararların ödenmesi, sorumlu Müttefik makamlarına dü�ecektir.

MADDE 288.

Î�bu Andla�ma ya da Türkiye'den ayrılan toprakların yazgısını düzenleyen ba�ka bir Andla�ma hükümleri gere�ince, bir Müttefik Devletin ya da yeni bir Devletin uyruklu�unu hukukça167 alan eski Osmanlı uyruklarının Türkiye'deki malları, hakları ve çıkarları, bu malların, hakların ve çıkarların bulundukları durumda168 kendilerine geri verilecektir.

MADDE 289.

��bu Andla�madan do�abilecek aykırı hükümler saklı kalmak ko�uluyla, Müttefik Devletler, 17 Ekim 1912 tarihinde169, Osmanlı egemenli�i altında bulunan toprak lar dı�ında, kendi topraklarında ve sömürgelerinde, mülkiyetleri ya da korumaları al tındaki ülkelerde bulunan Osmanh uyruklarının ya da onların denetimi altındaki or taklıkların bütün mallarına, haklarına ve çıkarlarına elkoyarak, bunları tasfiye etmek hakkını saklı tutmaktadır.

Tasfiye, ilgili Müttefik Devletin yasaları gere�ince yapılacak ve Osmanlı [mal hak ya da çıkar] sahibi, bu Devletin izni olmaksızın, bu malları, hakları ve çıkarları [diledi�i gibi] kullanamayacak ve bunlara hiçbir yükümlülük koyamayacaktır.

167 Fransızca metinde "de plein droit", �ngilizce metinde "ipso facto", �talyanca metinde "di pieno diritto". Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "bihakkın"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "bir devlet tabiiyeti hakkını". (Çevirenler)

168 Prof. Erim, Konya ve dolayısıyla Matbaa-i Âmire metinleri bakımından, haklı olarak �öyle demektedir: "Türkçe metinde bir terceme yanlı�ı görülmü� ve düzeltilmi�tir. Yanlı�, fransızca "etat" ve "Etat" kelimeleri ara-sındaki farkı gözden kaçırmaktan ve "e'tat" kelimesini "hükümet" diye Türkçeye çevirmekten do�mu�tur". Ger-çekten, Matbaa-i Âmire ve Konya metinlerinde, "bilahare bulunaca�ı hükümet arazisi dahilinde iade olunacaktır” denilmektedir. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, bu parçanın çevirisi �öyledir: "... hukuk ve manafiinin bulundu�u hal ve vaziyette iade olunacaktır". (Çevirenler)

169 Prof. Erim, Konya metninde "l A�ustos 1914" yazılı oldu�unu, Fransızca metne göre "17 Ekim 1912" biçiminde düzeltti�ini belirtmektedir. Bütün 1920 Türkçe çevirilerinde "l A�ustos 1914" denilmektedir. Bu ilk tasarıya Müttefiklerin ekledikleri de�i�iklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, �öyle denilmektedir:" 289 ncu maddedeki "l A�ustos 1914 tarihinde", "17 Te�rinievvel 1912 tarihinde" suretinde tâdil olunacaktır". (Çevirenler)

-86-

MADDE 290.

��bu Andla�manın ya da Türkiye'den ayrılan toprakların yazgısını düzenleyen ba�ka bir Andla�manın uygulanmasıyla, bir Müttefik Devletin ya da yeni bir Devletin uyruklu�unu hukukça170 alan Osmanlı uyrukları, 281. Maddenin 5. fıkrası, 282., 284., 287. Maddenin 3. fıkrası171, 289., 291., 292., 293., 301., 302 ve 308. Maddeler anlamında Osmanlı uyru�usayılmayacaklardır.

MADDE 291.

17 Ekim 1912'de172 Osmanlı egemenli�i altında bulunan topraklar dı�ında, bir Müttefik Devletin topraklarındaki Osmanlı uyruklarının mallan, hakları ve çıkarları ile, bunların satı�ı, tasfiyesi ya da ba�ka biçimdeki kullanımlar sonucu elde edilecek salt gelir üzerinden, sözü geçen Müttefik Devletçe, 287. Madde gere�ince bu Devletin uyruklarınca öne sürülen istemler yüzünden ödenmesi gereken ödence [tazminat] tutarları ya da bu uyrukların Osmanlı uyruklarından olan alacakları tutarı alınabilecektir.

289. Maddede ve i�bu Maddenin birinci fıkrasında belirtildi�i biçimde kullanılmamı�olan bu gibi malların, hakların ve çıkarların tasfiyesinden do�an gelir, Maliye Komisyonuna yatırılacak ve i�bu Andla�manın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesinin 2. fıkrası hükümlerine göre kullanılacaktır.

MADDE 292.

Osmanlı Hükümeti, kendi uyruklarının, Müttefik.ülkelerdeki mallarının, haklarının ya da çıkarlarının tasfiyesi, ya da bunlara elkonulması yüzünden do�acak zararlarını kar�ılamayı yükümlenir.

MADDE 293.

��bu Andla�ma ya da 17 Ekim 1912'den sonra yapılmı� bir Andla�ma gere�ince Türkiye'den ayrılmı� topraklar üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan bir Müttefik Devletin ya da yeni bir Devletin Hükümetleri173, bu topraklar üzerinde Osmanlı ortaklıklarının ya da Osmanlı uyruklarının denetimindeki ortaklıkların mallarını, haklarını ve çıkarlarını tasfiye edebileceklerdir; tasfiyeden elde edilecek gelir, do�rudan do�ruya bu ortaklı�a verilecektir.

Bu Madde, l A�ustos 1914 tarihinde, Müttefik Devletlerin, mandat’ları altındaki ülkelerin uyruklarını da kapsamak üzere, uyruklarının çıkar ço�unlu�unu ellerinde bulundurdukları ortaklıklara uygulanmaz.

Tasfiyeden elde edilen gelirin ödenmesine ili�kin bu Maddenin ilk fıkrası hükmü, ya do�rudan do�ruya, ya da denetimleri altındaki bir ortaklıktaki çıkarları nedeniyle, anapara ya da denetimi Almanya Avusturya, Macaristan ya da Bulgaristan uyruklarının elinde bulunan, ya da l A�ustos 1914'de bulunmakta olan, bir Osmanlı ortaklı�ının maliki bulundu�udemiryolu ortaklıklarına uygulanmaz. Bu gibi durumlarda, tasfiyeden elde edilecek gelir Maliye Komisyonuna yatırılacaktır.

170 Fransızca metinde "de plein droit", �ngilizce metinde "ipsofocto", �talyanca metinde "di pieno dirit-to". 1920 Türkçe çevirilerinde "hukukan". (Çevirenler)

171 1920 Türkçe çevirilerinde "ikinci fıkrası" yazılıdır. Müttefiklerin de�i�iklik önerileri arasında, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, �öyle denilmektedir: "290 ncı madde ikinci satırında fıkra kelimesinden sonra rakam iki yerine üç olacaktır". (Çevirenler)

172 Bakınız: Not 169. (Çevirenler)173 1920 Türkçe çevirilerinde bu sözcükler yoktur; Müttefiklerin ilk tasarısında da olmadı�ı anla�ılmaktadır.

Müttefiklerin bu tasarıya önerdikleri de�i�iklikler arasında, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, �öyle denilmektedir: "293 ncü madde birinci satırdaki "Hükümet" kelimesinden sonra "müttefik bir devlet veya yeni bir hükümet", ikinci satırdaki "muahede" kelimesinden sonra "yahut 17 Te�rinievvel 1912 tarihinden sonra akdolunmu� bilcümle muahedat" kelimeleri ilâve olunacaktır". (Çevirenler)

-87-

MADDE 294.

��bu Andla�ma sonucu olarak Osmanlı kalan topraklar üzerinde demiryolu ayrıcalı�ı[imtiyazı] bulunan herhangi bir Osmanlı ortaklı�ının i�letmelerini, mallarını, haklarını ve çıkarlarını, Ba�lıca Müttefik Devletlerin iste�iyle, Osmanlı Hükümeti kendi üzerine alacaktır. Osmanlı Hükümeti, Maliye Komisyonunun ö�ütlemesine uygun olarak, söz konusu i�letmeleri, malları, hakları ve çıkarları, bu demiryolunda ya da yukarıda sözü edilen i�letmede olabilecek bütün çıkarlarıyla birlikte aktaracaktır; bu aktarı�, Milletler Cemiyeti Konseyince atanacak bir hakemin saptayaca�ı fiyat üzerinden olacaktır. Bu fiyat tutarı Maliye Komisyonuna yatırılacak, Komisyon da bunu, 293. Madde gere�ince yatırılan bütün öteki paralarla birlikte, ortaklıkla do�rudan ya da dolaylı ilgisi olabilecek ki�iler arasında bölü�türecektir; Alman, Avusturya’lı, Macar ya da Bulgar uyruklarına dü�ecek paylar, Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan'ın herbiriyle yapılmı� Barı� Andla�malarıyla kurulan Onarımlar Komisyonuna yatırılacaktır. Bununla birlikte, Osmanlı Hükümetinin payına dü�ebilecek olan paralar, i�bu Andla�manın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesinde öngörülen amaçlar için, Maliye Komisyonunca alıkonacaktır.

MADDE 295.

��bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak altı aylık bir sürenin bitimine kadar, Osmanlı Hükümeti -Almanya ile imzalanan Barı� Andla�masının 260. Maddesi hükümleri, ya da Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan ile imzalanan Barı� Andla�-malarının bunun kar�ılı�ı olan hükümlerinin yerine getirilmesi için gerekli olabilecek önlemler dı�ında- i�bu Andla�manın yürürlü�e girdi�i tarihte kendi ülkesinde bulunan, Almanya'ya, Avusturya'ya, Macaristan'a ve Bulgaristan'a, ya da bunların uyruklarına ait malların, hakların ya da çıkarların mülkiyetine ili�kin her türlü i�lemi yasaklayacaklardır.

��bu Andla�manın adı geçen Devletlere ait mallara ili�kin özel hükümleri saklı kalmak ko�uluyla, Osmanlı Hükümeti, sözü edilen altı aylık süre içinde, Ba�lıca Müttefik Devletlerce kendisine bildirilecek, yukarıda söz konusu olan malları, hakları ve çıkarları tasfiye edecektir. Bu tasfiye, adı geçen Devletlerin yönetimi altında ve onların gösterece�i biçimde yapılacaktır. Bu mallar üzerinde i�lem yapma yasa�ı, malların tasfiyesi bitirilinceye kadar sürdürülecektir.

Tasfiyeden elde edilecek gelir -tasfiye edilen malların sahipleri Alman, Avusturya Macar ya da Bulgar Devletleri oldu�u durumlar dı�ında -do�rudan do�ruya sahiplerine ödenecektir. Bu durumlarda, gelir, malların sahibi olan Devlet ile yapılan Barı� Andla�masında kurulmu�olan Ormanlar Komisyonuna aktarılacaktır.

MADDE 296.

��bu Andla�ma gere�ince Türkiye'den ayrılan bir toprak üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan Hükümetler, sözü edilen toprak .üzerinde bulunan ve i�bu Andla�manın yürürlü�ekonuldu�u tarihte Almanya'ya, Avusturya'ya, Macaristan'a ya da Bulgaristan'a, ya da bu Devletlerin uyruklarına ait bütün malları, hakları ve çıkarları, Almanya ile imzalanan Barı�Andla�masının 260. Maddesi gere�ince, ya da Avusturya, Macaristan ya da Bulgaristan'la imzalanan Barı� Andla�malarının bunun kar�ılı�ı olan hükümleri uyarınca bir i�lem görmemi�lerse, tasfiye etmek hakkına sahip olacaklardır.

Tasfiyeden elde edilecek gelir, 295. Maddede öngörülen ko�ullar içinde kullanılacaktır.

MADDE 297.

Mal sahibi, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonu "önünde, 293., 295. ya da 296. Maddeler gere�ince tasfiye edilmi� malların satı� ko�ullarının ya da bu malların bulundu�u topraklar üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan Hükümetin, genel yasaları

-88-

dı�ında almı� oldu�u önlemlerin, fiyat üzerinde haksızcasına zararlı bir etkide bulundu�unu kanıtlayacak olursa, bu Komisyonun, mal sahibine hakgözetirli�e uygun bir ödence [tazminat] tanımak yetkisi olacak ve bu ödence adı geçen Hükümetçe ödenecektir.

MADDE 298.

Müttefik Devletlerden birinin mahkemesi ya da yönetimince, kendi toprakları üzerinde, dü�man mallarına, haklarına ya da çıkarlarına ili�kin olarak, sava� yasalarının uygulanması yoluyla verilen ya da alınan, ya da verildi�i ya da alındı�ı varsayılan mülkiyet hakkını bir ba�kasına geçiren bütün önlemlerin, i�letmelerin ya da ortaklıkların tasfiyesine ili�kin buyrukların ya da öteki buyrukların, tüzüklerin (yönetmeliklerin), kararların ya da yönergelerin [talimatın] geçerlili�i do�rulanır.

Herkesin çıkarları, sözü edilen mallara ili�kin bütün tüzüklerde (yönetmeliklerde), buyruklarda, kararlarda ve yönergelerde -bu çıkarlar, buyruklarda, tüzüklerde (yönetmeliklerde), kararlarda ve yönergelerde açıkça belirtilmi� olsun ya da olmasın- ge-çerli biçimde göz önünde tutulmu� varsayılacaktır.

Yukarıda sözü edilen tüzükler (yönetmelikler), buyruklar, kararlar ya da yönergeler gere�inc.e yapılmı� bir mal, hak ya da çıkar aktarmasının kurallara uygunlu�u konusunda hiçbir kar�ı çıkı� öne sürülemeyecektir.

Bunun gibi, Müttefik Devletlerden birinin mahkemelerince ya da yönetimince, dü�man mallarına, haklarına ya da çıkarlarına ili�kin olarak, kuraldı�ı sava� yasaklarının uygulanması ile verilen, alınan ya da uygulanan buyruklar, tüzükler (yönetmelikler), kararlar ya da yönergeler üzerine, Müttefik Devletler toprakları üzerindeki bir mal, bir i�letme ya da bir ortaklık konusunda alınan -kovu�turma, elkoyma, zorunlu yönetim, kullanma, sava� salması [istimval], gözetim ya da tasfiye olsun; malların, hakların ve çıkarların satı�ı ya da yönetimi olsun; borçların toplanması ya da ödenmesi olsun; giderlerin, vergilerin ve gerekli harcamaların ödenmesi olsun- her türlü önlemlerin geçerlili�i do�rulanır.

MADDE 299.

Bir ya da birkaç Müttefik Devlet adına, ya da bunların buyru�u ya da onamı ile, Almanya, Avusturya, Macaristan ya da Bulgaristan'ın, ya da bunların uyruklarının Osmanlı topraklarındaki mallarına, haklarına ve çıkarlarına ili�kin olup, 30 Ekim 1918 ile i�bu Andla�manın yürürlü�e girdi�i tarih arasında alman önlemlerin geçerliligi özellikle do�rulanır. Sözü edilen önlemler sonucunda Müttefik Devletlerin elinde kalacak paralar konusunda, 295. Maddenin son paragrafında öngörülen biçimde i�lem yapılacaktır.

MADDE 300.

Müttefik Devletlerden birinin ya da bu Devletin mahkemesi ya da yönetim kurumu adına, ya da bunların buyruklarıyla davranan bir ki�iye kar�ı, sava� sırasında ya da sava�a hazırlık için Osmanlı uyruklarının mallarına, haklarına ya da çıkarlarına ili�kin bir eylem ya da savsaklama yüzünden, Türkiye'nin ya da l A�ustos 1914'de Osmanlı uyruklu�unda olan, ya da bu tarihten sonra Osmanlı uyruklu�una geçen ki�inin hiçbir istemi ya da dâvası, ya da -oturdu�u yer neresi olursa olsun- bu ki�i adına yapılacak hiçbir istem ya da açılacak dâva dinlenemez.

Bunun gibi, herhangi bir Müttefik Devletin özel sava� önlemleri, yasaları ya da yönetim kuralları (yönetmelikleri) sonucu ortaya çıkan eylemler ya da savsaklamalar yüzünden herhangi bir ki�iye kar�ı ileri sürülecek istemler ve açılacak dâvalar da dinlenemez.

-89-

MADDE 301.

��bu Andla�manın yürürlü�e konulmasından ba�layarak altı aylık bir süre içinde, Osmanlı Hükümeti, istenmesi üzerine, Müttefik Devletlerden herbirine, i�bu Andla�ma hükümleri gere�ince tasfiyesi gereken, bu Devletin yasalarının izin verdi�i her çe�it ortaklı�ın hisse senetlerini, borç senetlerini [tahvillerini] ya da ta�ınabilir de�erlerini de içeren, mallara, haklara ve çıkarlara ili�kin ve kendi uyruklarının elinde bulunan bütün sözle�meleri belgeleri, senetleri ve ba�ka bütün mülkiyet belgelerini teslim edecektir.

Osmanlı Hükümeti, her an, ilgili Müttefik Devletin istemesi üzerine, yukarıda sözü edilen mallara, haklara ve çıkarlara ili�kin bütün bilgilerle, sözü geçen mallara, haklara ve çıkarlara ili�kin, l Temmuz 1914'den174 beri yapılmı� olan i�lemlerle ilgili bilgileri verecektir.

MADDE 302.

Müttefik gruplarınca ya da uyruklarınca denetim altında bulundurulan Osmanlı ortaklıkları dı�ında, bir yandan Osmanlı Hükümeti ya da i�bu Andla�manın yürürlü�e konma tarihinde Osmanlı topraklarında oturan uyruklar, öte yandan Müttefik Devletler Hükümetleri ya da bunların l A�ustos 1914'de ne Osmanlı uyruklu�unda olan, ne (aylıkları, emeklilik ya da resmî ödenekleri bakımından Türkiye175 hizmetinde bulunan yabancı görevlilerin dı�ında)176

Türkiye'de oturan, ne de Türkiye'de i�leri bulunan uyrukları arasında varolan ve i�bu Andla�manın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesi ve I sayılı Ek'inde söz konusu edilen Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] dı�ındaki borçları - bu borçların sava�tan önce mi, yoksa tümüyle ya da bir bölümüyle yerine getirilmesi sava� yüzünden durdurulmu�ticaret i�lemleri ya da sözle�meler sonucu oldu�u için sava� sırasında mı ödenmesi gerekli duruma geldi�ine bakılmaksızın- ilgili Müttefik Devletlerin, sömürgelerinin ve korumaları altındaki ülkelerin, �ngiliz Dominiyonların ve Hindistan'ı da içeren, kendi paraları ile ödenecek ya da borç hesabına geçirilecektir. Bir borcun ba�ka bir para ile ödenmesi gerekti�idurumlarda, paranın de�i�tirilmesi, sava� öncesi kambiyo de�eri üzerinden yapılacaktır.

Bu hükmün uygulanmasında, sava� öncesi kambiyo de�erinin, ilgili Devletle Türkiye arasında sava� durumunun ba�lamasından hemen bir önceki ay içinde, sözü geçen Devletin telgrafla yaptı�ı para aktarmalarındaki de�er ortalamasıdır.

Bir sözle�mede, borcun belirtilmi� oldu�u paranın ilgili Müttefik Devletin parasına de�i�tirilmesinde özellikle dura�an bir kambiyo oranı saptanmı� bulunuyorsa, kambiyo de�erine ili�kin yukarıdaki hüküm uygulanmaz.

��bu Bölümde sözü edilen, dü�man mallarının, haklarının ve çıkarlarının tasfiyesinden elde edilecek gelir ile dü�manın para olarak varlı�ı da yukarıda belirtilen para birimi ve kambiyo de�eri ile hesaplanacaktır.

��bu Maddenin kambiyo de�erlerine ili�kin hükümleri, i�bu Andla�ma gere�ince Türkiye'den ayrılan topraklarda oturan ki�ilerin alacaklarına ya da borçlarına uygulanmayacaktır.

174 Fransızca metinde "ler juillet 1914'', �ngilizce metinde "July l, 1914", �talyanca metinde "1° luglio 1914". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "1914 A�ustos bidayetinden". Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "l Temmuz 1914 tarihinden beri". (Çevirenler)

175 Fransızca metinde "Turquie", �ngilizce metinde "Turkey", �talyanca metinde "Turchia". 1920 Türkçe çevirilerinde "Devlet-i Aliye". (Çevirenler)

176 1920 Türkçe çevirilerinde bu ( ) içindeki sözcükler yoktur. Müttefiklerin sonradan sundukları de�i�iklik önerilerinde, bununla ilgili olarak, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, �öyle denilmektedir: "302 nci maddenin yedinci satırındaki "mukim" kelimesinden evvel, **Devlet-i Aliye hizmetinde bulunan ecnebi memurlarının maa� ve mahsusat ve ücerat-ı resmiyeleri müstesna olmak üzere" kelimeleri ilâve olunacaktır". (Çevirenler)

-90-

MADDE 303.

287. Maddeden 302. Maddeye kadar177 olan maddelerin hükümleri, Müttefik Devletlerce özel sava� yasalarının uygulanması ya da i�bu Andla�manın hükümlerinin uygulanması ile ortaklıkların ve i�letmelerin mallarının, haklarının ve çıkarlarının tasfiyesine giren ya da girecek olan endüstri, yazın [edebiyat] ve sanat mülkiyeti haklarına uygulanır.

KES�M V.

SÖZLE�MELER, SÜRE A�IMLARI VE MAHKEME KARARLARI

MADDE 304.

Ba�lı ekte öngörülen sözle�melere (contrats) ya da sözle�me türlerine ili�kin kuraldı�ılıklar ve özel kurallar saklı kalmak üzere, dü�manlar arasında yapılmı� her sözle�me, l A�ustos 1914 tarihinde Osmanlı uyru�u bulunmayan ba�ıtlı tarafın uyru�u bulundu�u Müttefik Devletin yasaları uyarınca ve bu yasada öngörülen ko�ullar altında, ya oldu�u gibi tutulacak ya da bozulacaktır.

MADDE 305.

Ba�ıtlı Yüksek Tarafların ülkesinde, dü�manlar arasındaki ili�kilerde, süre a�ımına, yasada öngörülen sürelere uyulmaması yüzünden dava açma hakkının sınırlanmasına ya da yitirilmesine ili�kin bütün süreler, ister sava�ın ba�langıcından önce ister sonra i�leme�eba�lamı� bulunsun, 29 Ekim 1914 tarihinden ba�layarak, i�bu Andla�manın yürürlü�egiri�ine kadar ertelenmi� sayılacaktır; bu süreler, i�bu Andla�manın yürürlü�ekonulmasından en erken üç ay sonra yeniden i�leme�e ba�layacaktır. Bu hüküm, faiz ve kazanç [temettü] kuponlarının sunulması sürelerine ve ad çekme ile ya da ba�ka herhangi bir nedenle ödenmesi gerekli her türlü bonoların sunulma sürelerine uygulanacaktır.

Japonya yasaları hükümleri nedeniyle, bu Madde ve 304. Madde ile a�a�ıdaki Ek, Japon uyruklarıyla Osmanlı uyrukları arasında yapılmı� sözle�melere uygulan-

MADDE 306.

Dü�manlar arasındaki ili�kilerde, sava�tan önce yapılmı� olan hiçbir ticaret senedi, salt kabul ya da ödeme için gerekli olan süre içinde sunulmamı� olması, ya da ödenmem��bulunması yüzünden, ya da sava� sırasında çekicilerle178 yükleneceklere179 kabul etmeme ya da ödememe bildirisinde bulunulmaması nedeniyle, ya da protestoda bulunulmamı� olmasından, ya da ba�ka herhangi bir i�lemi yerine getirmemi� olması yüzünden, geçersiz sayılmayacaktır.

Bir ticaret senedinin kabulü ya da ödenmesi için sunulması gerekli olan süre, ya da kabul edilmeme ve ödenmemenin çekicilerle yükleneceklere bildirilmesi gerekli süre, ya da senedin protesto edilmesi için gerekli olan süre, sava� içinde geçmi�se ve senedi sunması, protesto etmesi ya da kabul edilmedi�ini, ya da ödenmedi�ini bildirmesi gereken taraf, sava�sırasında böyle bir davranı�ta bulunmamı�sa, senedin sunulması, kabul edilmedi�inin ya da ödenmedi�inin bildirilmesi ya da protesto düzenlenmesi için, kendisine, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak, en az üç aylık bir süre tanınacaktır.

177 1920 çevirilerinde "287 ve 302 inci madde" denilmektedir. (Çevirenler)178 Fransızca metinde "tireurs", �ngilizce metinde "drawers", �talyanca metinde "traenti", 1920 çevirilerinde

"ke�ideciler". (Çevirenler) 179 Fransızca metinde "endosseurs", �ngilizce metinde "endorsers", �talyanca metinde "giratari", 1920

çevirilerinde "cirantalar". (Çevirenler)

-91-

MADDE 307.

Sava� sırasında, herhangi bir Osmanlı mahkemesince ya da yönetim makamınca, o sırada bir Müttefik Devlet uyru�u bulunan bir ki�inin, ya da içinde bir Müttefik uyru�unun ili�kisi bulundu�u bir ortaklı�ın çıkarlarına aykırı, ya da bu çıkarlara zarar verici nitelikte alınmı�bir mahkeme kararı ya da buyrulan yürütme önlemleri, bu [yabancı] uyru�un ba�vurması üzerine, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonunca yeniden gözden geçirilebilecektir. Böyle bir durumda, taraflar, olabilirse ve hakgözetirli�e uygun dü�erse, Osmanlı makamınca buyrulan yürütme önleminden ya da alınan mahkeme kararından önceki duruma getirileceklerdir; buna olanak bulunamazsa, mahkeme kararı ya da yürütme önlemi nedeniyle zarar görmü� olan Müttefik Devlet uyru�u, Hakemlik Komisyonunun hakgözetirli�e uygun bulaca�ı ödence [tazminat] alabilecek ve bu ödencenin ödenmesi de Osmanlı Hükümetine dü�ecektir.

Bir sözle�me, ister taraflardan birinin sözle�me hükümlerinden birini yerine getirmemesi yüzünden, ister sözle�mede yer alan bir hakkın kullanılması sonucu bozulmu� olursa, zarar gören taraf, Hakemlik Komisyonuna ba�vurabilecektir. Bu Komisyon, zarar gören tarafa, ödence [tazminat] tanıyabilece�i gibi, hükümsüz duruma gelmekle zarara u�rayan Türkiye'deki hakların, i�in ko�ulları bunu hakgözetirli�e uygun ve olanaklı kılmaktaysa, her kezinde bunların onarılmasına da karar verebilecektir.

Türkiye, bu madde hükümleri gere�ince, geri verme ya da onarma i�lemlerinden zarar görecek üçüncü ki�ilere ödence verecektir.

MADDE 308.

��bu Andla�manın yürürlü�e konulmasından önce, bir yandan Müttefik Devletlerin, ya da ülkesi Türkiye'den ayrılmı� yeni Devletlerin uyru�u bulunan, ya da sonradan uyru�u olan ki�iler ile, öte yandan Osmanlı uyrukları arasında yapılmı� sözle�melere ili�kin bütün sorunlar, taraflardan birinin uyru�u bulundu�u Müttefik Devletin ya da yeni Devletin ulusal mahkemelerince ya da konsolosluk mahkemelerince karara ba�lanacaktır; Osmanlı mahkemeleri bu konuda yetkili olmayacaklardır.

MADDE 309.

Bir Müttefik Devletin ya da ülkesi Türkiye'den ayrılmı� yeni bir Devletin ulusal ya da konsolosluk mahkemelerinin kararı ile, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonu kararları, i�bu Andla�ma hükümleri gere�ince yetkili iseler, Türkiye'de kesin yargı kararı gücünde sayılacak ve yürütme buyrultusuna (exequatur] gerek görülmeden yürütülecektir.

EK

I. GENEL HÜKÜMLER

1.

304. Maddeden 306. Maddeye kadar180 olan maddeler anlamında ve i�bu Ek hükümlerince, bir sözle�mede taraf olan ki�ilerin aralarında ticaret yapmaları eylemsel olarak olanaksız duruma gelmi�, ya da taraflardan birinin ba�lı bulundu�u yasalar, kararnameler ya da tüzükler (yönetmelikler) gere�ince yasaklanmı�, ya da yasadı�ı olmu�ise, bu ki�iler, bu ticaretin eylemsel olarak olanaksız duruma geldi�i, ya da . herhangi bir biçimde yasaklandı�ı, ya da yasa-dı�ı oldu�u günden ba�layarak, dü�man sayılacaklardır.

180 1920 çevirilerinde “304 ve 306 mcı maddeler" .(Çevirenler)

-92-

2.

Müttefik Devletlerce sava� sırasında çıkartılan ulusal yasalar, kararnameler ve tüzükler (yönetmelikler) ile, sözle�me hükümlerinin uygulanması saklı kalmak ko�uluyla:

a) emlâkin, ta�ınır ya da ta�ınmaz malların, ya da ki�isel malların ba�kasına geçirilmesi amacını güden sözle�melerde, emlâkin aktarılması ya da e�yanın teslimi, taraflar dü�man olmazdan önce yapılmı�sa, bu sözle�meler;

b) kira sözle�meleri, toprak ve yapı kiralama sözverisi sözle�meleri181;

c) �potek, rehin ve ta�ınmaz mal güvencesi sözle�meleri182;

d) ��bu Andla�mada öngörülen ayrıcalıklara [imtiyazlara] ili�kin tüm özel hükümler saklı kalmak ko�uluyla, özel ki�iler ve ortaklıklarla Devlet, iller, belediyeler ile benzen yönetim tüzel ki�ileri arasındaki sözle�meler, ve Devletçe ya da illerce, belediyelerce ya da ba�ka benzeri yönetim tüzel ki�ilerince verilen ayrıcalıklar,

yürürlükte kalacaktır.

Böylece yürürlükte tutulan sözle�melerin yerine getirilmesi, ekonomik ko�ullardaki de�i�iklikler yüzünden, taraflardan birine önemli bir zarar verecekse, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonu, zarar gören tarafın istemesi üzerine, kendisine zararı onarmak için hakgözetirli�e uygun bir ödence [tazminat] hükmedebilecektir.

II. B�RTAKIM SÖZLE�ME TÜRLER�NE ÖZGÜ HÜKÜMLER: De�erli kâ�ıtlar [tahviller] ve Ticaret

Borsalarındaki Durumlar183

3.

a) Tanınmı� de�erli kâ�ıtlar [tahviller] ya da ticaret borsalarınca, sava�tan önce özel bir dü�man ki�inin yapmı� oldu�u sözle�melerin tasfiyesini öngören ve sava� sırasında yapılmı�kurallarla, bu kuralların uygulanması için alman önlemler Ba�ıtlı Yüksek Taraflarca �uçekincelerle do�rulanır:

1. ��lemin sözü edilen borsaların yönetim kurallarına ba�lı olaca�ının açıkça belirtilmi�olması;

2. Bu kuralların herkes için zorunlu bulunması;

3. Tasfiye ko�ullarının hakgözetirli�e ve akla uygun olmu� bulunması;

b) 31 Temmuz 1914'de, Liverpool Pamuk Birli�i'nin kararı üzerine, pamuk üzerinde yapılan, süreye ba�lanmı� i�lemlerin tasfiyesi do�rulanmı�tır.

181 Bu fıkranın Fransızcası, "le� baux, locations et promesses de location"; Ingilizcesi, "leases and agree-ments fpr leases of land and houses", Italyancası, “gli affitti, le locazioni o promesse di locazioni". Matbaai- Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "bedelat-ı icar ve icarat ve mevid-i icar"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "icar, isticar, vaad-i icar mukavele ve senedatı". (Çevirenler)

182 Bu fıkranın Fransızcası, "le� contrats d'hypotheque, de gage et de nantissement"; �ngilizcesi, "contracts of mortgage, pledge, ör lien"; �talyancası, "i contratti d'ipoteca, di peagno e di garanzia reale". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, "ipotek (vefaen beyi) ve rehin ve nantisman mukaveleleri"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, "rehin, vedia ve emanet mukaveleleri"..(Çevirenler)

183 Fransızcası, "Positions dans le� bourses de valeurs et de commerce"; �ngilizcesi, "Stock exchange and commercial exchange contracts"; �talyancası, "Pozisioni nelle borse di titoli e di merci". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Tahvilât ve ticaret borsalarındaki vaziyetler"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Esham ve ticaret borsalarında vaziyet". (Çevirenler)

-93-

Rehin

4.

Bir dü�manın borcunun güvencesi olarak verilmi� bir rehinin, borcun ödenmemesi durumunda, satılı�ı, rehin sahibine haber verilememi� olsa bile, alacaklı iyi niyetle davranmı� ve gerekli önlemleri alma�a özen göstermi� ise, geçerli sayılacak ve böyle bir durumda, rehin sahibi, rehinin satı�ı yüzünden hiçbir hak isteminde bulunamayacaktır.

Ticaret senetleri

5.

Bir ki�i, ister sava�tan önce ister sava� sırasında, dü�man olan bir ba�ka ki�ice kendisine kar�ı olan bir yükümlülükten ötürü bir ticaret senedinin ödenmesini yüklenmi� ise, bu öteki ki�i, sava� durumunun ba�lamasına kar�ın, yükümlülü�ünün sonuçlarına kar�ı birinci ki�iyi güvence altına almak zorunlu�undadır.

III. S�GORTA SÖZLE�MELER�

6.

A�a�ıdaki paragrafların hükümleri, Türkiye ile ticaretin yasaklandı�ı zaman, yalnız Osmanlı uyruklarıyla, onlarla sigorta ve yeniden-sigorta184 yapmı� olan Müttefik Devletler uyrukları arasındaki sözle�melere uygulanacaktır. Bu hükümler, Müttefik Devletler uyrukları olsalar bile, i�bu Andla�ma gere�ince Türkiye'den ayrılan bir toprak üzerinde yerle�mi� olan ortaklıklar ya da özel ki�iler ile Osmanlı uyrukları arasında yapılmı� sözle�melere uygulanmayacaktır.

A�a�ıdaki paragraflardaki hükümlerin uygulanmaması durumunda, sigorta ve yeniden-sigorta185 sözle�meleri, 304. Madde hükümlerine ba�lıdır.

Yangına kar�ı sigortalar

7.

Emlâke ili�kin olup, bu emlâkte çıkarları bulunan bir ki�i ile, sonradan dü�man olan bir ki�i arasında yapılan yangın sigortası sözle�meleri, sava�ın ba�lamasıyla, ya da o ki�inin dü�man olması yüzünden, ya da taraflardan birinin sava� sırasında ya da sava�tan sonra üç aylık bir süre içinde sözle�me hükümlerinden birini yerine getirmemesi yüzünden, sona erdirilmi� sayılmayacaklardır; ancak, i�bu Andla�manın yürürlü�e konmasından üç ay sonraki yıllık ilk prim ödemesi zamanının gelmesinden ba�layarak sona erdirilecektir.

Ödenme süresi sava� sırasına rastlayan ödenmemi� primler, ya da sava� sırasında u�ranılan zararlara ili�kin istemler için bir ödeme biçimi185 saptanacaktır.

Yönetimsel ya da yasal bir i�lem sonucunda, sava�tan önce yapılmı� bir yangın sigortası, sava� sırasında ilk sigortacıdan ba�ka bir sigortacıya aktarılmı� ise, bu aktarma tanınacak ve

184 Fransızca metinde, "rdassurance"; �ngilizce metinde "reinsurance"; �talyanca metinde "riassicurazio-ne". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde bu sözcük atlanmı�tır; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "akd veya tecdit edilen sigorta mukavelenameleri" denilmektedir. (Çevirenler)

185 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "tekrar sigorta (re"assurance)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "akd veya tecdit edilmi� sigorta mukavelenameleri" denilmektedir. (Çevirenler)

186 Fransızca metinde "re’glement" sözcü�ü, Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "talimatname", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "nizamname" biçiminde çevrilmi�tir. Oysa, burada "ödeme" anlamında kullanılan bu sözcük, �ngilizce metinde "settlement", ttalyanca metinde "sistemazione" sözcükleri ile kar�ılanmaktadır. (Çevirenler)

-94-

ilk sigortacının sorumlulu�u, aktarma gününden ba�layarak sona ermi� sayılacaktır. Bununla birlikte, ilk sigortacının istemesi üzerine, kendisine aktarma ko�ulları konusunda tam bilgi verilmesine hakkı bulunacak ve bu ko�ulların hak-gözetirli�e uymadı�ı anla�ılacak olursa, hakgözetirli�e ııyguri duruma getirilmesi için gerekli biçimde de�i�tirilecektir.

Ayrıca, sigortalının, ilk sigortacı ile anla�arak, istem gününden ba�lamak üzere, sözle�meyi ilk sigortacıya yeniden aktarma�a da hakkı olacaktır.

Ya�am [hayat] sigortaları

9.

Bir sigortacı ile, sonradan dü�man olan bir kimse arasında yapılmı� ya�am [hayat] sigortası sözle�meleri, sava�ın ba�laması ya da bu kimsenin dü�man durumuna girmesi yüzünden sona erdirilmi� sayılmayacaktır.

Bir önceki fıkra uyarınca sona erdirilmi� sayılmayan bir sözle�me gere�ince, sava�sırasında ödenmesi gerekli olmu� herhangi bir para tutarının, sava�tan sonra, ödenmesi istenebilecektir. Bu para tutarına, ödenmesi gerekli oldu�u tarihten ödeme gününe kadar, yıllık % 5 faiz eklenecektir.

Sigorta ücretlerinin (primlerinin) ödenmemesi, ya da sözle�me hükümlerinin yerine getirilmemesi yüzünden, bir sözle�me sava� sırasında geçersiz duruma dü�mü�se, sigortalının ya da vekillerinin ya da hak sahiplerinin, i�bu Andla�manın yürürlü�e giri�inden ba�layarak oniki aylık bir süre içinde her an, sigorta senedinin (poliçesinin) geçersiz ya da sona erdirilmi� sayıldı�ı günkü de�erini sigortacıdan isteme�e hakları olacaktır.

10.

Ya�am sigortası sözle�meleri, sonradan dü�man olan bir ülkede yerle�mi� bir sigorta ortaklı�ının bir �ubesince yapılmı�sa, bu sözle�menin içinde tersine herhangi bir hüküm yoksa, sözle�meler, yerel yasalara göre i�lem göreceklerdir; ancak, sigortacının, sigortalıdan ya da temsilcilerinden, sözle�menin kendi hükümlerine ve yapıldı�ı sırada yürürlükte olan yasalara ve anla�malara aykırı olarak, sava� sırasında alınmı� önlemlerin uygulanmasıyla, yapılan i�lemler üzerine ya da zorunlu olarak yapılan ödemelere ili�kin paraların geri verilmesini istemek hakkı olacaktır.

11.

Sözle�meye uygulanabilecek yasanın, primler ödenmemi� olsa bile, sigortalıya sözle�menin hükümsüzlü�ü bildirilinceye kadar, sigortacıyı, sözle�meye göre yükümlü sayma�ı sürdürdü�ü durumlarda, sigortacı, bu haberi sava� nedenleriyle verememi� ise, sigortalıdan, ödenmemi� primleri, yılda % 5 faizleri eklenmi� olarak almak hakkına sahip olacaktır187.

187 Bu fıkranın Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerine uymayan, Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerindeki çevirisi �öyledir: "Bilcümle ahvalde kontratoya tatbiki kaabil olan kanun hükmüne tevfikan sigortacı primlerin adem-i tediyesine ra�men kontratonun hükümsüzlü�ünü sigorta edilmi� olan kimseye ihbar edinceye kadar, sigorta edilen �ahsa kar�ı ba�lı kalırsa bu ihtar ancak hal-i harpten dolayı icra edilemedi�i takdirde sigortacı tediye edilmemi� olan primleri senevi yüzde be� faiz zammiyle ol �ahıstan istihsal etmek hakkını haizolacaktır."

Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinleri, yabancı dillerdeki metinlere daha uygun olarak çevrilmi�tir: "Mukavelenameye kaabil-i tatbik bulunan kanun mucibince sigorta eden, bedelâtın adem-i tediyesine ra�men,sigorta edilmi� olan mukavelenin infisahı tebli� edilinceye kadar mukavele ahkâmı ile ba�lı kaldı�ı ahvalde, hal-i harb dolaıysıyla i�bu tebligatı icra edemedi�i takdirde sigorta olandan tediye edilmemi� bedelâtı senevi yüzde be�fazlasıyla taleb etmek hakkını haiz bulunacaktır." (Çevirenler)

-95-

12.

9. paragraftan 11. paragrafa kadar olan paragrafların uygulanması bakımından, ya�am sigortası sözle�mesi sayılacak sözle�meler, iki tarafın kar�ılıklı yükümlülüklerini hesaplamak için, insan ya�antısının olasılıklarına dayanan ve bunların faiz tutarları eklenerek hesaplanan sigorta sözle�meleridir.

Deniz sigortaları

13.

Bir sigortacı ile, sonradan dü�man olmu� bir ki�i arasında yapılan ve gerek süreyi gerekse yolculu�u göz önünde tutan sigorta senetlerini [poliçelerini] de içermek üzere, deniz sigortası sözle�meleri -sözle�mede öngörülen riskin dü�man olmadan daha önce ba�lamı� olması durumu dı�ında- bu ki�inin dü�man oldu�u andan ba�layarak sona erdirilmi� sayılacaktır.

Risk henüz i�lemeye ba�lamamı�sa, prim olarak ya da ba�ka biçimde ödenen paralar sigortacıdan geri alınabilecektir.

Riskin i�leme�e ba�ladı�ı durumlarda, bir taraf dü�man durumuna geçmi� olsa da, sözle�me geçerli sayılacak ve sözle�me gere�ince gerek prim olarak, gerekse zarar kar�ılı�ıolarak ödenmesi gereken paralar i�bu Andla�mamn yürürlü�e konulmasından sonra istenebilecektir.

Sava�an Devletler uyruklarının sava�tan sonra ödenmi�, sava� öncesi ödenmesi gereken alacakları için faiz ödenmesi konusunda bir sözle�me imzalanmı�sa, deniz sigortası sözle�mesi gere�ince ödenmesi gereken zararlar söz konusu oldu�unda, bu faiz, bu zararların ortaya çıktı�ı tarihten ba�layarak bir yıllık süre geçtikten sonra i�leyecektir.

14.

Sonradan dü�man olmu� bir sigortalıyla yapılmı� hiçbir deniz sigortası sözle�mesi, sigortacının uyru�u bulundu�u Devletin ya da bu Devletin Müttefiklerinin sava�eylemlerinden do�an deniz zararlarını da kapsarmı� gibi sayılmayacaktır.

Sonradan dü�man olan bir sigortacı ile, sava�tan önce bir deniz sigortası sözle�mesi yapmı� olan bir ki�inin, sava� ba�ladıktan sonra, dü�man olmayan bir sigortacıyla aynı riskleri kapsayan yeni bir sözle�me yaptı�ı kanıtlanacak olursa, yeni sözle�me, yapıldı�ıgünden ba�layarak, ilk sözle�menin yerine geçmi� sayılacak ve ödenmesi gereken primler, ilk sigortacının sözle�me nedeniyle ancak yeni sözle�me yapılıncaya kadar sorumlu bulunabilece�i ilkesine dayanılarak, hesaplanacak ve ödenecektir.

Ba�ka sigortalar

16.

7. paragraftan 15. paragrafa kadar olan paragraflarda söz konusu edilen sözle�meler dı�ında, sava�tan önce bir sigortacı ile, sonradan dü�man olan bir ki�i arasında yapılan sigorta sözle�meleri, aynı taraflar arasında, sözü edilen paragraflar gere�ince, yangına kar�ı sigorta sözle�meleriyle, her bakımdan, aynı biçimde i�lem görecektir.

-96-

Yeniden-sigortalar188

[Reassurances]

17.

Dü�man olmu� bir ki�iyle yapılmı� yeniden-sigorta [reassurance] sözle�melerinin tümü, bu ki�inin, dü�mana dönü�mesi yüzünden sona erdirilmi� sayılacaktır; ancak, ya�ama ya da denize ili�kin ve sava� öncesinde i�leme�e ba�lamı� riskler durumunda, bu riskler yüzünden yapılması gereken ödemelerin sava�tan sonra alınması hakkına dokunulmamı� olacaktır.

Bununla birlikte, yeniden-sigorta edilmi� ki�i saldırı nedeniyle ba�ka bir yeniden-sigorta eden sigortacı bulmak olana�ından yoksun bırakılmı�sa, sigorta sözle�mesi, i�bu Andla�manın yürürlü�e konulmasından ba�layarak üç aylık bir sürenin geçmesine kadar yürürlükte kalacaktır.

Bu paragraf uyarınca bir yeniden-sigorta sözle�mesi bozulacak olursa, taraflar arasında hem ödenen ya da ödenebilecek primler, hem sava�tan önce i�leme�e ba�lamı� olabilecek ya�am ve deniz riskleri için u�ranılan zararların sorumlulu�una ili�kin bir hesap açılacaktır. 9. paragraftan 15. paragrafa kadar olan paragraflarda sözü edilenlerden ba�ka riskler için, hesaplar tarafların dü�man oldukları tarihten ba�layarak ve bu tarihten beri u�ranılan zararlar için yapılan istemler dikkate alınmaksızın, tutulacaktır.

18.

17. paragrafın hükümleri, ya�am ve deniz riskleri dı�ında bir sigorta sözle�mesinde sigortacının kabul etti�i özel risklere ili�kin ve tarafların dü�man oldukları gün varolan yeniden-sigortaları da kapsamaktadır.

19.

Özel sözle�me ile yapılmı� ve genel bir yeniden-sigorta anla�masında yer almamı� bir ya�am sigortası sözle�mesinin yeniden-sigorta edilmesi yürürlükte kalacaktır.

20.

Bir deniz sigortası sözle�mesinin sava�tan önce yapılmı� yeniden-sigorta edilmesinde, yeniden-sigorta eden ki�iye aktarılmı� risk -bu risk sava�ın ba�lamasından önce i�ler duruma gelmi�se- geçerli olmayı sürdürür ve sözle�me sava� ba�lamı� olsa da, yürürlükte kalır. Yeniden-sigorta sözle�mesi gere�ince, gerek prim gerek u�ranılan zarar kar�ılı�ıödenmesi gereken paralar, sava�tan sonra da alınabilecektir.

21.

14. ve 15. paragrafların hükümleriyle, 13. paragrafın son fıkrası, deniz risklerine ili�kin yeniden-sigorta sözle�melerine uygulanacaktır.

KES�M VI.

ORTAKLIKLAR VE AYRICALIKLAR

MADDE 310.

29 Ekim 1914'den189 önce Osmanlı Hükümetince ya da herhangi bir Osmanlı makamınca, i�bu Andla�ma gere�ince Osmanlı kalan topraklar üzerinde verilmi� ayrıcalıklardan ve 294.

188 Fransızca metinde "Reassurances", �ngilizce metinde "Reinsurance", �talyanca metinde "Riassicura-zioni". 1920 Türkçe çevirilerinde "Mükerrer sigortalar". (Çevirenler)

189 Prof. Erim, Konya-dolayısıyla Matbaa-i Âmire-metinlerinde "1912" yazılı oldu�unu belirtiyor; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlere uygun olarak, “1914” denilmektedir. (Çevirenler)

-97-

Madde uyarınca Maliye Komisyonunun kendilerine verebilece�i ayrıcalıklardan yararlanan Müttefik uyrukları ile Müttefik gruplarının, ya da uyruklarının denetimi altındaki ortaklıkların, 29 Ekim 1914'den önce yapılmı� olmak ko�uluyla, ayrıcalık sözle�melerinden ve ondan sonraki anla�malardan do�an haklarının tümü, sözü geçen Hükümetçe ya da makamlarca, 287. Madde hükümlerinin uygulanmasıyla190, kendilerine geri verilecektir. Osmanlı Hükümeti, bu sözle�meleri ve anla�maları, yeni ekonomik ko�ullara uydurmayı ve ayrıca bunların süresini, 29 Ekim 1914 tarihi ile i�bu Andla�manın yürürlü�e giri� tarihi arasında geçen süreye e�it bir süre için uzatmayı yükümlenir. Osmanlı Hükümeti ile anla�mazlık durumunda, bu anla�mazlık 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonuna sunulacaktır191.

Yukarıdaki fıkrada belirtilen haklara zarar verebilecek, 29 Ekim 1914’den sonra çıkarılan yasal ya da ba�ka nitelikte her çe�it hüküm ile, bu tarihten sonra verilen bütün ayrıcalıkların ya da anla�maların, Osmanlı Hükümetince hükümsüz ve geçersiz oldu�u bildirilecektir.

Bu Maddede sözü edilen ayrıcalık sahipleri, Maliye Komisyonunun olumlu görü�üüzerine, sözle�meyle elde edebilecekleri ödence [tazminat] kar�ılı�ında, sava� sırasında u�radıkları zarar ya da ziyan için, Hakemlik Komisyonunca 287. Maddede saptanan ko�ullar altında, kendilerine tanınan ödencenin tümünden ya da bir bölümünden vazgeçebileceklerdir.

MADDE 311.

Ba�lıca Müttefik Devletlerden birinin yetkesine [otoritesine] ya da korumanlı�ına [vesayetine] konulmak üzere Türkiye'den ayrılan topraklarda, 29 Ekim 1914’den önce Osmanlı Hükümeti ya da herhangi bir yerel Osmanlı makamınca kendilerine ayrıcalık tanınmı� Müttefik uyrukları ile Müttefik gruplarının ya da uyruklarının denetimi altındaki ortaklıkların usulüne uygun olarak elde ettikleri haklar, ilgili Devletçe tümüyle oldu�u gibi korunacaktır; sözü geçen Devlet, kendilerine verilen güvenceleri oldu�u gibi tutacak ya da e�de�erde güvenceler verecektir.

Bununla birlikte, sözü geçen Devlet bu ayrıcalıklardan herhangi birinin sürdürülmesinin kamu çıkarlarına aykırı oldu�u kanısında olursa, toprakların kendi yetkesi [otoritesi] ya da korumanlı�ı [vesayeti] altına geçti�i tarihten ba�layarak altı aylık bir süre içinde, bu ayrıcalı�ısatın almak ya da de�i�tirilmesini önermek yetkisine sahip olacaktır; bu durumda, ayrıcalık sahibine, a�a�ıdaki hükümler uyarınca, hakgözetirli�e uygun bir ödence vermekle yükümlü olacaktır.

Yukarıda öngörülen ödencenin [tazminatın] tutarı üzerinde dostça bir anla�maya varılamazsa, bunun saptanması üç üyeden kurulu hakemlik mahkemelerine bırakılacaktır: üyelerden biri, ayrıcalık sahibinin -ya da söz konusu bir ortaklıksa- anaparanın ço�unlu�una sahip olanların uyru�u bulundukları Devletçe atanacaktır; ikinci üye, ilgili toprak üzerinde yetkesini kullanan Hükümetçe atanacaktır; üçüncü üyeyi ise, ilgililer arasında anla�ma olmazsa, Milletler Cemiyeti Konseyi atayacaktır.

Hem hukuka hem de hakgözetirli�e göre dâvaya bakacak olan mahkeme, sonraki paragrafta da gösterildi�i gibi, sözle�menin duruma uydurularak korunması temeli üzerinden tüm de�erlendirme ö�elerini göz önünde tutacaktır192.

190 Prof. Erim, Konya -dolayısıyla Matbaa-i Âmire- metinlerinde bu son tümceden söz edilmedi�ini belirtiyor. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "287 nci maddenin ahkâmına tevfikan" denilmektedir. (Çevirenler)

191 Prof. Erim, bu son tümcenin Konya -Matbaa-i Âmire- çevirisinde bulunmadı�ını haklı olarak belirtmektedir. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde �öyle denilmektedir: “Hükümet-i Osmaniye ile ihtilâf zuhurunda, ihtilâf 287 nci maddede musarrah Hakem Komisyonuna havale olunacaktır." (Çevirenler)

192 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinin bu fıkrasında da, sonuncu fıkradaki "yeni ekonomik ko�ullar" ("�erait-i iktisadiye-i cedide") deyimi kullanılmaktadır. Oysa, Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlerde bu deyim olmadı�ı gibi, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de yoktur. (Çevirenler)

-98-

Ayrıcalık oldu�u gibi kalacaksa, i�bu Maddenin ikinci fıkrasında öngörülen sürenin bitiminden sonra altı aylık bir süre içinde, ayrıcalık sahibi, sözle�menin yeni ekonomik ko�ullara uydurulmasını istemek hakkına sahip olacak ve ilgili Hükümetle do�rudan do�ruya bir anla�maya varamazsa, karar, yukarıda sözü edilen mahkemeye bırakılacaktır.

MADDE 312.

�ster 1913'de Balkan Sava�ları sonunda ister i�bu Andla�ma ile Türkiye'den ayrılmı� olan 311. Maddede belirtilenlerin dı�ındaki- topraklarda, bu toprakları kesinlikle elde etmi�durumunda olan Devlet, 311. Maddenin l. fıkrasında söz konusu olan ayrıcalık sahiplerine ve sözle�melerden yararlananlara kar�ı, Türkiye'nin haklarını ve yükümlülüklerini hukukça193

üzerine alacak ve bunlara tanınan güvenceleri kendilerine saklı tutacak ya da bunların yerine e�de�erde ba�kalarını tanıyacaktır.

Bu yerini alma194, topra�ı edinmi� Devlet bakımından, toprak aktarmasını öngören Andla�manm yürürlü�e konması tarihinden ba�layarak, geçerli olacaktır. Sözü geçen Devlet, ara verilmeden, ayrıcalıkların i�letilmesi ve sözle�melerin yerine getirilebilmesi için yararlı bütün önlemleri alacaktır

Bununla birlikte, i�bu Andla�ma yürürlü�e konulur konulmaz, sözü edilen ayrıcalıkların ve sözle�melerin hükümlerini bu Devletlerin yasalarına ve yeni ekonomik ko�ullara uygun duruma getirmek amacıyla ortakla�a bir anla�maya varılmak için, [söz konusu topra�ı] edinmi� olan Devletlerle ayrıcalıklardan ve sözle�melerden yararlananlar arasında görü�meler ba�layabilecektir. Altı ay içinde bir anla�maya varılamazsa, Devlet ya da yararlananlar, bu konudaki anla�mazlıklarını, 311. Maddede gösterilen biçimde kurulmu� bir hakemlik mahkemesine sunabileceklerdir.

MADDE 313.

311. ve 312. Maddelerin uygulanması, kâ�ıt-para çıkarmak hakkına ili�kin olarak ödence [tazminat] verilmesine yol açmayacaktır.

MADDE 314.

Müttefik Devletler, Türkiye'den ayrılan topraklarda, Osmanlı Hükümetince ya da yerel Osmanlı makamlarınca, 29 Ekim 1914’den sonra verilmi� ayrıcalıkların ve bu tarihten sonraki ayrıcalık aktarmalarının geçerlili�ini tanımak zorunlulu�unda olmayacaklardır. Bu ayrıcalıkların ve ayrıcalık aktarmalarının geçersizli�i bildirilebile-cek ve bunların sona erdirilmesi ödence verilmesine yol açmayacaktır.

MADDE 315.

��bu Andla�manın yürürlü�e kondu�u tarihe kadar, Osmanlı Hükümetince, 30 Ekim 1918'den beri verilmi� tüm ayrıcalıklar ya da bir ayrıcalık içindeki haklarla, l A�ustos 1914'den beri Alman, Avusturya'lı, Macar, Bulgar ya da Osmanlı uyrukları ya da bunların denetimindeki ortaklıklar yararına verilen tüm ayrıcalıklar, ya da bir ayrıcalık içindeki haklar sona erdirilmi�tir.

MADDE 316.

a) Osmanlı yasasına uygun olarak kurulmu�, Türkiye'de çalı�an ve Müttefik uyruklarının denetiminde olan, ya da olacak olan, her ortaklık, i�bu Andla�manın yürürlü�egirmesinden ba�layarak be� yıl içinde, mallarını, haklarını ve çıkarlarını bir Müttefik Devlet

193 Fransızca metinde "de plein droit", �ngilizce metinde "ipso facto"; �talyanca metinde ve 1920 Türkçe çevirilerinde bu sözcük kar�ılı�ı yoktur. (Çevirenler)

194 Fransızca metinde "subrogation", �ngilizce metinde "succession", �talyanca metinde "surrogazione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "kaimiyet"; Vakit vePeyam-ı Sabah metihlerinde "kaymakamlık" denilmektedir. (Çevirenler)

-99-

yasasına göre kurulmu� ve bu Devletin uyruklarının denetiminde olan herhangi bir ba�ka ortaklı�a aktarmak hakkına sahip olacaktır. Mallar195 kendisine aktarılan ortaklık, eski ortaklı�ın Osmanlı yasası altında yararlanmakta oldu�u ve i�bu Andla�ma gere�ince yararlanmı� olabilece�i hakların ve ayrıcalıkların tıpkısından, eskiden borçlu oldu�uyükümlülükleri yerine getirmek ko�uluyla, yararlanmayı sürdürecektir.

Osmanlı Hükümeti, Müttefik uyruklu�undaki ortaklıkların Türkiye'de ayrıcalıklardan ya da sözle�melerden yararlanmalarını sa�layacak biçimde yasalarını de�i�tirmeyi yükümlenir.

b) Osmanlı yasasına göre kurulmu� ve Türkiye'den ayrılmı� topraklar üzerinde çalı�an ve Müttefik uyruklarının denetiminde olan, ya da olacak olan, her ortaklık, aynı süre içinde, mallarını, haklarını ve çıkarlarını, gerek sözü edilen toprak üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan, gerek ortaklı�ı denetimleri altında tutanların uyruklu�unda bulundu�u Müttefik Devletlerden birinin yasasına göre kurulmu� herhangi bir ba�ka ortaklı�a aktarmak hakkına sahip olacaktır. Mallar, haklar ve çıkarlar196 kendisine aktarılan ortaklık, eski ortaklı�ın, i�bu Andla�ma hükümlerinin kendisine tanıdıklarını da içermek üzere, yararlandı�ı hakların ve ayrıcalıkların tıpkısından yararlanacaktır.

c) Türkiye'de, bu maddenin a) paragrafı gere�ince kendilerine Osmanlı ortaklıklarının malları, hakları ve çıkarları aktarılmı� olan Müttefik Devletler uyruklu�undaki ortaklıklar ve Türkiye'den ayrılan topraklarda bu maddenin b) paragrafı gere�ince kendilerine Osmanlı ortaklıklarının malları, hakları ve çıkarları aktarılmı� olan Müttefik gruplarınca ya da uyruklarınca denetlenen Osmanlı uyru�u ortaklıklar ile, sözü edilen toprak üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan Devletten ba�kasının uy-ruklu�undaki ortaklıklara, Türkiye'de Osmanlı uyruklu�unda olan ya da Türkiye'den ayrılmı� topraklarda, bu toprak üzerinde yetkesini kullanan Devletin uyru�u olan benzeri ortaklıklara uygulanan yasalardan ya da benzeri hükümlerden, ya da vergilerden, harçlardan ya da yükümlülüklerden daha a�ırları yüklenemez.

d) ��bıı Maddenin a) ve b) paragrafları gere�ince, kendilerine Osmanlı ortaklıklarının malları, hakları ve çıkarları aktarılacak olan ortaklıklardan, bu aktarma yüzünden hiçbir özel vergi alınmayacaktır.

KES�M VII.

GENEL HÜKÜM

MADDE 317.

��bu Bölüm ile VIII. Bölüm (Malî Hükümler) bakımından, "Müttefik Devletler uyrukları" deyimi �unlara uygulanır:

1. Bir Müttefik Devletin, ya da bir Müttefik Devlet koruyuculu�u altındaki bir Devletin ya da ülkenin ortaklıklarını ve kurumlarını da içermek üzere, bütün uyruklarına;

2. Ellerindeki koruma belgesi l A�ustos 1914'den önceki bir tarihli olan Müttefik Devletlerin koruyuculu�u altındaki ki�ilere;

3. Müttefik gruplarının ya da Müttefik uyruklarının denetiminde olan, ya da içlerinde 195 Fransızca metinde “les biens", �ngilizce metinde "property, rights and interests", �talyanca metinde "i

beni", Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "emval"; Vakit vcPeyam-ı Sabah metinlerinde "emval ve em-lâk" denilmektedir. (Çevirenler)

196 Fransızca metinde “les biens, droits et interets", �ngilizce metinde "the property, rights and interests", �talyanca metinde "i beni, diritti e interessi". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "emval", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "emval ve emlâk" denilmektedir. (Çevirenler)bu grupların ya da uyrukların l A�ustos 1914'de ço�unlukta bulundu�u Osmanlı maliye,

-100-

endüstri ve ticaret ortaklıklarına;

4. Müttefik Devletler uyruklu�u ya da koruması altında bulunan ki�ilerin ilgili bulundukları din ya da hayır vakıflarına ve ö�retim kurumlarına.

Müttefik Devletler, i�bu Andla�manın yürürlü�e konmasından ba�layarak bir yıllık bir süre içinde, kendi uyruklarının ilgili oldukları, ya da ço�unluk payına sahip olduklarını sandıkları ortaklıkların, kurumların, ve vakıfların bir dizelgesini [listesini] Maliye Komisyonuna bildireceklerdir.

B Ö L Ü M X.

HAVA ULA�IMI

MADDE 318.

Müttefik Devletlerin uçakları197, Türkiye'nin karaları ve karasuları üzerinde uçmak ve konmak bakımından tam özgür olacaklar ve, özellikle karada ya da denizde kaza durumunda, Osmanlı uçakları ile aynı kolaylıklardan yararlanacaklardır.

MADDE 319.

Herhangi bir yabana ülkeye transit198 geçmekte olan Müttefik Devletlerin uçakları, Türkiye'nin, Ba�lıca Müttefik Devletlerin onamı ile koyabilece�i ve hem Osmanlı hem de Müttefik Ülkelerin uçaklarına aynı biçimde uygulanacak olan kurallara ba�lı kalmak ko�uluyla, Türkiye'nin karaları ve karasuları üzerinden, konmadan geçmek hakkından yararlanacaklardır.

MADDE 320.

Türkiye'de kurulmu� ve ulusal199 kamu ula�ımına açık olan hava alanları, Müttefik Devletler uyruklu�undaki uçaklara da açık bulundurulacaktır; bu uçaklar, ini� ve yer düzenleri konusundaki vergilen de içeren, her çe�it vergiler bakımından Osmanlı uçakları ile e�it i�lem göreceklerdir.

Yukarıda belirtilen hava alanlarından ba�ka, Türkiye, i�bu Andla�manın yürürlü�egirmesinden ba�layarak bir yıllık süre içinde, Müttefik Devletlerce gösterilebilecek yerlerde, kendilerine, i�bu Madde hükümleri uygulanacak olan hava alanları kurmayı da yükümlenir.

Müttefik Devletler, bu Madde hükümleri yerine getirilmezse, Türk toprakları ve karasuları üzerinden uluslararası hava ula�ımına olanak vermek için gereken bütün önlemleri almak haklarını saklı tutarlar.

MADDE 321.

Bu hükümler saklı kalmakla birlikte, 318., 319. ve 320. Maddelerde öngörülen, geçit, transit ve ini� hakları, Türkiye'nin çıkarmayı zorunlu görebilece�i tüzük (yönetmelik) kurallarına uyulmasına ba�lıdır; �u kadar ki, bunlar, Ba�lıca Müttefik Devletlerin onamını almı� bulunacak ve ayırım gözetilmeksizin hem Osmanlı hem de Müttefik Devletler uçaklarına uygulanacaktır.

197 Fransızca metinde "aeYonefs", �ngilizce metinde "aircraft", �talyanca metinde "aeronavi". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "tayyare"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "sefain-i havaiye". (Çevirenler)

198 Fransızca metinde “in transit", �ngilizce metinde “in transit", �talyanca metinde “in transite", Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde “di�er bir devletin arazisi üzerinden uçma suretiyle ecnebi bir memlekete gidecek..."; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "herhangi bir ecnebi memlekete giderler iken..." (Çevirenler)

199 Fransızca ve �ngilizce metinlerde "national", �talyanca metinde "nazionale", Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "beynelmilel"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "milli". (Çevirenler)

-101-

MADDE 322.

Müttefik Devletlerden herhangi birince verilen ya da geçerli sayılan uyrukluk, uçu�belgeleri, yeterlik bröveleri ile lisanslar Türkiye'de tanınacak ve Türkiye'nin verdi�ibelgelere, brövelere ve lisanslara e�it sayılacaktır.

MADDE 323.

�ç hava ticaret ula�ımı bakımından, Müttefik Devletler uyruklu�undaki uçaklar, Türkiye'de, en çok gözetilen ulus i�leminden yararlanacaklardır.

MADDE 324.

Türkiye, Müttefik Devletlerin izni olmadıkça, 1914-1919 Sava�ına kendi yanında katılmı� olan Devletlere200, bu Devletler Milletler Cemiyeti üyesi olmadıkça, ya da 13 Ekim 1919'da Paris'de, hava ula�ımı konusunda imzalanan Sözle�meye katılmalarına izin verilmedikçe, 318. ve 319. Maddeden yararlanma hakkı tanımayacaktır.

MADDE 325.

Türkiye, Müttefik Devletlerin izni olmadıkça, 1914-1919 Sava�ma kendi yanında katılmı� olan Devletlerin uyruklarına201, bu Devletler Milletler Cemiyeti Üyesi olmadıkça, ya da 13 Ekim 1919'da Paris'de, hava ula�ımı konusunda imzalanan Sözle�meye katılmalarına izin verilmedikçe, sivil havacılık ula�ımına ili�kin hiçbir ayrıcalık ya da bir ayrıcalık içinde hak tanımayacaktır.

MADDE 326.

Türkiye, hava ula�ımı konusunda 13 Ekim 1919'da Paris'de imzalanan Sözle�mede saptandı�ı biçimde, kendi toprakları üzerinde uçan Osmanlı uçaklarının fener ve i�aretlere ili�kin kurallara, hava kurallarına ve hava alanları üzerinde ve çerçevesindeki uçu�kurallarına uymasını sa�layacak bütün önlemleri yürürlü�e koyma�ı yükümlenir.

MADDE 327.

Bu Bölüm hükümlerinin zorunlu kıldı�ı yükümlülükler, Türkiye Milletler Cemiyetine kabul edilinceye, ya da 13 Ekim 1919‘da Paris'de imzalanan hava ula�ımı konusundaki Sözle�me hükümleri gere�ince bu Sözle�meye katılmasına izin verilinceye kadar, yürürlükte kalacaktır.

B Ö L Ü M XI.

L�MANLAR, SU YOLLARI VE DEM�RYOLLARI

MADDE 328.

Türkiye, kendisi ile sınırda� olsun ya da olmasın, Müttefik Devletlerden herhangi birinin ülkesinden gelen ya da oraya giden ki�ilere, mallara, gemilere202, arabalara, vagonlara ve

200 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, tam ters anlamda, �öyle denilmektedir: "Düvel-i Müttefika yanında 1914-1919 harbine giri�mi� olan hükümetler Cemiyet-i Akvama dahil olmadıkça..." Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlere uygun olarak, �öyle çevrilmi�tir: "Türkiye.,. 1914-1919 harbi esnasında kendisinin yanında harb etmi� olan Devletlere..." (Çevirenler)

201 Bakınız: Not 200. (Çevirenler) 202 Fransızca metinde "navires, bateaux", �ngilizce metinde "vessels", �talyanca metinde "navi e gallegi-anti"

denilmektedir. Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "vapurlar, gemiler"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "sefain, gemiler". (Çevirenler)

-102-

posta hizmetlerine, kendi ülkesi üzerinden uluslararası transite en elveri�li yollardan, demiryolundan, ula�ıma elveri�li su yollarından ya da kanallardan transit özgürlü�ü tanımayı yükümlenir; bu amaçla, karasularından geçi�e izin verilecektir203. Ki�ilerden, mallardan, gemilerden204, arabalardan, vagonlardan ve posta hizmetlerinden hiçbir transit vergisi istenmeyece�i gibi, bunlar gereksiz gecikmelere ve engellemelere u�ratılmayacak, Türkiye'de vergiler ve kolaylıklar bakımından ve ba�ka her bakımdan ulusal i�lem göreceklerdir.

Transit malları, her çe�it gümrük vergilerinden ya da benzeri vergilerden ba�ı�ık olacaktır.

Transit ta�ınmasına uygulanan bütün vergiler ya da harçlar, trafik ko�ulları göz önünde tutularak akla uygun bir düzeyde olacaktır. Hiçbir borçlandırma, kolaylık ya da kısıtlama, do�rudan do�ruya ya da dolaylı olarak, bütün yolun herhangi bir kesimi üzerinde kullanılan ya da kullanılması gereken geminin ya da ba�ka bir ta�ıt aracının uyruklu�una ya da sahibinin niteli�ine ba�lı bulunmayacaktır.

MADDE 329.

Türkiye, yolcuların gerçekten transit geçip geçmediklerini saptamak için gereken önlemler dı�ında, ülkesinden geçen göçmenlerin gidi� ve geli�lerinde, ta�ıma i�letmeleri üzerinde herhangi bir denetleme zorunlu�unu koymama�ı ya da böyle bir denetlemeyi sürdürmeme�iyükümlenir; ayrıca, bu amaçla düzenlenecek yönetim hizmetlerine hiçbir biçimde hiçbir gemicilik ortaklı�ının ya da ta�ıma i�iyle ilgili hiçbir ba�ka örgütün, ortaklı�ın ya da özel ki�inin karı�masına ya da bu alanda do�rudan do�ruya ya da dolaylı olarak etkide bulunmasına izin vermeyecektir.

MADDE 330.

Türkiye205, ülkesinde yapılacak dı�alıma [ithalata] ya da dı�satıma [ihracata] ili�kin olarak vergilerde, harçlarda ve yasaklamalarda ve, i�bu Andla�manm içerdi�i özel hükümler saklı kalmak ko�uluyla, ülkesine giren ya da ülkesinden çıkan malların ve ki�ilerin ta�ınma ko�ullarında ve ücretlerinde, gerek giri� ya da çıkı� sınırı nedeniyle, gerek kullanılan -uçakları da içine almak üzere- ta�ıtın niteli�i, mülkiyeti ya da bayra�ı, gerek geminin, vagonun, uça�ın ya da ba�ka ta�ıt aracının ilk çıkı� noktası ya da sınırdan önceki çıkı� noktası, son gidece�i ya da arada u�rayaca�ı yer, izleyece�i yol ya da mal bo�altaca�ı yerler, gerek malların dı� ülkelerden getirildi�i ya da dı� ülkelere gönderildi�i limanın bir Osmanlı limanı ya da ba�ka herhangi bir yabancı limanı olması yüzünden, gerekse malların denizden, karadan ya da havadan dı� ülkelerden getirilmesi ya da dı� ülkelere gönderilmesi nedeniyle do�rudan do�ruya ya da dolaylı olarak bir ayırım ya da ye�leme gözetmemeyi yükümlenir.

Türkiye, özellikle Müttefik Devletlerden herhangi birinin limanları, gemileri zararına, Osmanlı limanlarına, gemilerine ya da ba�ka Devletinkilere yapılacak dı�satımda ya da dı�alımda, özellikle bile�ik tarife uygulaması yoluyla hiçbir ek vergi, hiçbir do�rudan ya da dolaylı prim koymamayı ve Müttefik Devletlerden herhangi birinin limanlarından geçen ya da gemiyi kullanan ki�i ve bu ki�inin malları, bir Osmanlı limanından ya da ba�ka Devlet limanından geçseydi, ya da bir Osmanlı ya da ba�ka bir Devlet gemisini kullansaydı, kendilerine uygulanmayacak i�lemlere ya da gecikmelere u�ratmamayı yükümlenir.

203 Karasuları ile ilgili bu tümce Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yoktur; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki asıllarına uygun olarak, bu tümce de çevrilmi�tir. (Çevirenler)204 Bakınız: Not 202. (Çevirenler)205 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Hükümet-i seniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde,

yabancı dillerdeki metinlere uygun olarak "Türkiye". (Çevirenler)

-103-

MADDE 331.

Yönetimsel ve teknik bakımdan, malların Türkiye sınırlarından206 olabildi�ince kısa bir sürede geçmesini ve sözü edilen sınırlardan ba�layarak, bu malların, Müttefik Devletler ülkelerinden gelip o ülkelere gitmesine, ya da bu ülkelerden, ya da bu ülkelere transit geçip geçmemesine bakılmaksızın, özellikle hız ve yolda gösterilen özen bakımından, benzer ta�ıma ko�ulları altında Osmanlı toprakları üzerinde ta�ınan aynı nitelikte malların yararlandı�ınesnel ko�ullar altında gönderilip ta�ınmasını sa�lamak için yararlı bütün önlemler alınacaktır.

Özellikle bozulmaya elveri�li malların ta�ınması vakit yitirmeden ve düzenli olarak yapılacak ve gümrük i�lemleri, e�ya ta�ınmasının aktarmalı katarlarda aralıksız sürdürülmesini sa�layacak biçimde yapılacaktır.

MADDE 332.

Ayrıcalıktan yararlanan ortaklıkların haklan zarar görmemek ko�uluyla, Müttefik Devletlerin deniz limanları, Türkiye'nin demiryollarında ya da ula�ıma elveri�li su yollarında Osmanlı limanlarına ya da ba�ka bir Devletin herhangi bir limanına tanınan tüm kayırmalardan ve indirimli tarifelerden yararlanacaklardır.

MADDE 333.

Ayrıcalıktan yararlanan ortaklıkların hakları saklı kalmak ko�uluyla, amacı Müttefik Devletlerden birinin limanlarına, kendi limanlarına ya da bir ba�ka Devletin limanlarına tanıdı�ı benzer kolaylıkları tanımakta olan, tarifelere ya da tarife birle�tirmelerine katılmaya Türkiye yana�mazlık etmeyecektir.

KES�M II.

DEN�Z ULA�IMI

ALT-KES�M I.

DEN�Z ULA�IMI ÖZGÜRLÜ�Ü

MADDE 334.

Müttefik Devletler uyrukları ile bunların malları, gemileri, Türkiye'nin bütün limanlarında ve iç su yollarında207 Osmanlı uyruklarına, mallarına, gemilerine yapılana hiç olmazsa e�it olacak i�lemlerden yararlanacaklardır.

Özellikle Müttefik Devletlerden herhangi birinin gemileri, Türkiye ülkesinde, Osmanlı gemilerinin gidebildi�i bütün limanlardan ve yerlerden gelen ya da oralara giden her çe�it malları ve yolcuları, ulusal gemilerinden daha a�ır olmayan ko�ullarla, ta�ımak hakkına sahip olacaklardır; bunlar, durma, yükleme ve bo�altma kolaylıkları, tonilâto, rıhtım, kılavuzluk, fener, karantina ve benzeri nitelikte, Hükümet, kamu görevlileri, özel ki�iler ya da ne çe�it

206 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "hudud-u Osmaniye"; ayrıca bu metinlerde, neyin kar�ılı�ıoldu�u anla�ılmayan, yabancı dillerdeki metinlerde kar�ılı�ı bulunmayan bir de "hudud-u Hakanî" deyimi vardır. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki metinlere uygun olarak, yalnız "Türkiye hududu" denilmektedir. (Çevirenler)

207 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "karasularındaki seyir ve sefer yollarında" denilmektedir; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlere uygun olarak, "dahili turuk-u seyrüsefer" biçiminde çevrilmi�tir. Fransızca metinde "voies de navigation interieure", �ngilizce metinde "inland navigation routes", �talyanca metinde "vie di navigazione interno" denilmektedir. (Çevirenler)

-104-

olursa olsun ortaklıklar ve esnaf dernekleri208 adına ve yararına alınan her türlü vergileri ve harçları da içeren, her çe�it rıhtım ve liman kolaylıkları ve yükümlülükleri bakımından, ulusal gemilerle e�it i�lem göreceklerdir.

Türkiye209, Müttefik Devletlerden herhangi birine ya da herhangi bir yabancı Devlete, ayırım gözetici bir i�lem yapacak olursa, bu rejim hemen, hiçbir ko�ula ba�lan-maksızın, bütün Müttefik Devletlere de tanınacaktır.

Ki�ilerin ve gemilerin dola�ımına, gümrü�e, polise, sa�lık hükümlerine, iç ve dı� göç ile, yasak malların yurda sokulmasına ve yurt dı�ına gönderilmesine ili�kin hükümlerden do�anlar dı�ında, hiçbir engel konmayacaktır. Akla yatkın ve bir örnek biçimde uygulanacak olan bu hükümler gidi�-geli�i (ula�ımı) gereksiz olarak engellemeyecektir.

ALT-KESlM II.

ULUSLARARASI ÖNEM� OLAN L�MANLAR

MADDE 335.

Adları a�a�ıda gösterilen Do�u limanlarının uluslararası önemde oldukları bildirilir ve i�bu Kesimin a�a�ıdaki maddelerinde öngörülen rejime ba�lı olacakları açıklanır :�stanbul, Ye�ilköy'den [Ayastafanos'dan] Dolmabahçe'ye kadar;Haydarpa�a;�zmir;�skenderun;Hayfa;Basra;Trabzon (352. Maddede öngörülen ko�ullar içinde);Batum, ileride belirtilecek hükümler saklı kalmak üzere.Bu limanlarda serbest bölgeler bulunacaktır.��bu Andla�madaki tersine hükümler dı�ında, yukarıda sayılan limanlar için öngörülen

rejim, ulusal egemenli�e aykırı dü�memektedir.

1. Deniz ula�ımı

MADDE 336.

Uluslararası önem ta�ıdıkları bildirilen limanlarda, Milletler Cemiyeti'ne üye olan bütün Devletlerin uyrukları, malları ve bayrakları [gemileri] limanı kullanmakta tüm özgürlükten yararlanacaklardır. Bunlar, bu açıdan ve her bakımdan -özellikle durma, yükleme ve bo�altma kolaylıkları, tonilato, rıhtım, kılavuzluk, fener, karantina ve benzeri konularda- Hükümet, kamu görevlileri, özel ki�iler ya da ne çe�it olursa olsun ortaklıklar ve esnaf dernekleri adına ve yararına alınan her türden vergileri ve harçları da içeren, tüm liman ve rıhtım kolaylıkları ve yükümlülükleri bakımından tam e�it i�lem görecekler ve limanın egemenli�i ya da yetkesi [otoritesi] altında bulundu�u Devletinkilerle, çe�itli Devletlerin uyrukları, malları ve bayrakları [gemileri] arasında hiçbir ayırım gözetilmeyecektir.

208 Fraasızca ve �ngilizce metinlerde "corporation", �talyanca metinde "corporazioni"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "esnaf cemiyetleri"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "cemiyat ve müessesat" de-nilmektedir. (Çevirenler)

209 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Hükümet-i-seniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". (Çevirenler)

-105-

Ki�ilerin ve gemilerin dola�ımına, gümrük, polise, sa�lık hükümlerine, iç ve dı� göç ile yasak malların yurda sokulmasına ve yurt dı�ına gönderilmene ili�kin hükümlerden do�anlar dı�ında, hiçbir engel konmayacaktır. Akla yatkın ve birörnek biçimde uygulanacak olan bu hükümler, dola�ımı haklı bir neden olmadıkça engellemeyecektir.

2. Vergiler ve parasal yükümlülükler

MADDE 337.

Limandan ya da limana giri�lerinden, ya da limanda gösterilen kolaylıklardan yararlanma kar�ılı�ı tüm vergiler ve parasal yükümlülükler, 336. Maddede öngörülen e�itlik ko�ullan içinde ödettirilecek ve gerek bunların oranları, gerek alınma biçimleri bakımından, liman makamlarınca, liman ve giri�lerinin yönetimi, bakımı ve iyile�tirilmesi, ya da deniz ula�ımının yararları için yapılan harcamalara uygun olacaktır.

��bu Andia�manın III. Bölümünün (Siyasal Hükümler) 54. Maddesi hükümleri saklı kalmak ko�uluyla, bu maddede ve 338., 342. ve 343. Maddelerde belirtilenler dı�ındaki bütün vergiler ve parasal yükümlülükler yasaklanmı�tır.

MADDE 338.

Uluslararası rejime ba�lı bir limanda, dı�tan satın alınan ya da dı�a satılan mallardan, kurallara uygun olarak izin verilmi� olup da alınan her çe�it gümrük vergisi, yerel giri�vergisi [duhul resmi, octroi] ya da tüketim vergileri, ta�ımayı yapan ya da yapacak olan geminin bayra�ı ister liman üzerinde egemenlik ya da yetke [otorite] kullanan Devletin olsun, isterse bamba�ka bir bayrak olsun, aynı olacaktır. Ekonomik zorunluluklar yüzünden bir kuraldı�ılı�ı haklı gösterecek ko�ullar dı�ında, bu vergiler, ilgili Devletin öteki gümrük sınırlarında alınan benzer vergilerle aynı temellere ve aynı oranlara göre hesaplanacaktır. Bu Devletçe, ba�ka kara ya da su yolları üzerinde, ya da ba�ka limanlardan yapılan dı�alımda ya da dı�satımda gösterilen kolaylıklar, uluslararası rejime ba�lı limandaki dı�alım ya da dı�satım i�lemlerinde de gösterilecektir.

3. Yapı i�leri

MADDE 339.

Limanın bakımı ve iyile�tirilmesi i�lerinin yapılması konusunda özel bir örgütün yoklu�unda, limanı egemenli�i ya da yetkesi [otoritesi] altında bulunduran Devlet, her çe�it engelleri, deniz ula�ımına kar�ı bütün tehlikeleri kaldırmak ve liman içinde gemilerin hareketlerine kolaylı�ısa�lamakla yükümlüdür.

MADDE 340.

Limanı egemenli�i ya da yetkesi [otoritesi] altında bulunduran Devlet, hiçbir zaman limanın ya da liman giri�lerinin kullanılma kolaylıklarını tehlikeye dü�ürecek nitelikte hiçbir yapım i�ine giri�meyecektir.

4. Serbest bölgeler

MADDE 341.

Serbest bir bölgede ambarların yapımı ya da kullanılması ve malların denklen-mesi ya da denklerin çözülmesi için sa�lanan kolaylıklar, o sıradaki ticaretin gereksinmelerini kar�ılamalıdır. Serbest bölgede tüketimine izin verilen her çe�it nesne, 342. Maddede öngörülen istatistik vergisi dı�ında, gümrük, tüketim vergileriyle ba�ka her türlü vergiden ba�ı�ık olacaktır, i�buAndla�mada tersine hükümler yoksa, liman egemenli�ini ya da yetkesini [otoritesini] elinde bulunduran Devlet, serbest bölgede yapım izni tanımak ya da yasa�ı koymak yetkisine sahip

-106-

olacaktır, î�bu Madde hükümlerinden herhangi birisi için, çe�itli uyrukluklardan olan ki�iler arasında oldu�u gibi, çıktı�ı ya da gidece�i yerleri de�i�ik olan ürünler arasında da hiçbir ayırım gözetilmeyecektir.

MADDE 342.

Geldikleri ya da gidecekleri yabancı ülke hangisi olursa olsun, serbest bölgeye giren ya da bu bölgeden çıkan mallardan, 336. Maddede öngörülenlerden ba�ka, de�er üzerinden [advalorem] binde biri geçmeyecek bir istatistik vergisi dı�ında, hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır. Bu istatistik vergisinden elde edilen gelirin tutarı, yalnız ticaret ve deniz ula�ımı hareketlerinin hesaplarını tutmakla görevli hizmetin sürdürülmesi için kullanılacaktır.

MADDE 343.

344. Madde hükümleri saklı kalmak üzere, 338. Maddede öngörülen vergiler, sözü geçen bu Maddede saptanan ko�ullar altında, serbest bölgeden gelen ya da oraya giden mallar üzerinden, liman egemenli�ini ya da yetkesini [otoritesini] elinde bulunduran Devlet210 ülkesi topraklarına giri�te ya da bu topraklardan çıkı�ta alınabilecektir.

MADDE 344.

Geli� ya da gidi� yerleri serbest bölge olan ve limanı egemenli�i ya da yetkesi altında bulunduran Devletin ülkesinden geçen ki�iler, mallar, posta hizmetleri, gemiler, arabalar, vagonlar ve ba�ka ta�ıt araçları, bir ba�ka Devletten gelmekteyseler, ya da bir ba�ka Devlete gitmekteyseler, liman Devletinin ülkesinden transit geçmekte sayılacaklardır.

5. Anla�mazlıkların çözülmesi

MADDE 345.

III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 61. Maddesi hükümleri saklı kalmak üzere, 335. Maddeden 344. Maddeye kadar olan Maddelerin yorumu ya da uygulanması konusunda ilgili Devletler arasında çıkabilecek anla�mazlıklarla, limanın kullanılmasına ili�kin olarak ilgili Devletler arasında genellikle çıkabilecek her çe�it anla�mazlık, Milletler Cemiyeti'nce saptanacak ko�ullar içinde çözülecektir.

Limanın ya da liman giri�lerinin kullanılma kolaylıklarını tehlikeye dü�ürebilecek yapım i�lerinin gerçekle�tirilmesine ili�kin anla�mazlıklar özel bir hızlı usule ba�lanacak ve, anla�mazlı�ın özü konusundaki son ve kesin ö�ütlemeyi [tavsiyeyi] ya da karan etkilememek ko�uluyla, sözü edilen i�lerin hemen durdurulmasını ya da kaldırılmasını gerektiren geçici bir ö�ütlemeye ya da karara konu olabileceklerdir.

ALT-KES�M III.

MER�Ç'E VE TUNA’YA �L��K�N HÜKÜMLER

MADDE 346.

Kıyıda� Devletlerden birinin Milletler Cemiyeti Konseyine ba�vurması üzerine211, Meriç, uluslararası ırmak ilân edilecek ve Almanya ile 28 Haziran 191.9'da imzalanan Barı�Andla�masınm 332. Maddesinden 338. Maddesine kadar olan Maddelerinde öngörülen uluslararası ırmaklar rejimine ba�lı olacaktır.

210 Fransızca metinde "l'Etat", �ngilizce metinde "the State", �talyanca metinde "dello Stato"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Hükümet"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Devlet". (Çevirenler)

211 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Mücavir bulunan hükûmattan biri Cemiyet-i Akvam Heyet-i idaresinden talep eyledi�i..." denilmektedir; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, Fransızca, �ngilizce ve �talyanca metinlere uygun olarak, “Düvel-i sahiliyeden biri tarafından Milletler Cemiyeti Meclisine bilisti-da..." denilmektedir. (Çevirenler)

-107-

MADDE 347.

Kıyıda� Devletlerden birinin Milletler Cemiyeti Konseyine ba�vurması üzerine, Meriç, kıyıda� Devletlerden herbirinin birer temsilcisi ile, �ngiltere'nin bir temsilcisinden, Fransa'nın bir temsilcisinden ve �talya'nın bir temsilcisinden olu�acak bir Uluslararası Komisyonun yönetimi altına konulacaktır.

MADDE 348.

III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 133. Maddesindeki hüküm saklı kalmak üzere, Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan ile imzalanan Barı� Andla�maların-daki Tuna'ya ili�kin tüm hükümlerle, bu ırmak için bu hükümlerden do�an rejimi tanıdı�ını, Türkiye212 bildirir.

ALT-KESlM IV.

K�M� DEVLETLERE B�RTAKIM L�MANLARI KULLANMA HAKKINI TANIYAN HÜKÜMLER

MADDE 349.

Türkiye’ye213, Akdeniz'e ve Ege Denizi'ne özgürce çıkı�ı sa�lamak için, Türkiye'den aynlan topraklardan ve limanlardan transit özgürlü�ü tanınır.

Transit özgürlü�ü, bu konuda genel bir Sözle�me yapılıncaya kadar, 328. Maddede tanımlanan özgürlüktür; bu Sözle�me yapıldıktan sonra, bu Sözle�menin hükümleri bu tanımın yerini alacaktır.

Yukanda tanınan hakkın kullanılması ko�ullarını, ilgili Devletler ya da yönetimler, Türkiye söz konusu oldu�unda Maliye Komisyonunun da izniyle, aralarında özel sözle�melerle saptayacaklardır; özellikle limanlarla, bu limanlardaki serbest bölgelerin kullanılma biçimini, aktarmasız bilet ve yük belgelerini de içeren (ortakla�a) uluslararası hizmetlerin ve tarifelerin kurulmasını ve, yeni bir Sözle�me ile de�i�tirilinceye kadar, 14 Ekim 1890 tarihli Bern Sözle�mesi hükümleri ile ek hükümlerin uygulanmasını düzenleyeceklerdir.

Transit özgürlü�ü, posta, telgraf ve telefon hizmetlerine de geni�letilecektir.

MADDE 350.

�zmir limanında, 341. Maddeden 344. Maddeye kadar olan Maddelerde öngörülen serbest bölge genel rejimi altında olacak ve Türkiye'ye giden ya da Türkiye'den gelen malların do�rudan do�ruya transitinde kullanılacak bir alan, Türkiye'ye -Milletler Cemiyeti'nce bir süre saptanmaz ise- süresiz olarak kiralanacaktır.

Yukarıdaki fıkrada sözü edilen alanın sınırları, bu alanın varolan demiryollarıyla ba�lantıları, düzenlenmesi, i�letilme biçimi ve genellikle bütün kullanılma ko�ulları ile kira tutarı, Türkiye'nin bir temsilcisinden, Yunanistan'ın bir temsilcisinden ve Milletler Cemiyeti'nin atayaca�ı bir temsilciden kurulacak, bir Komisyonca saptanacaktır. Bu ko�ullar, her on yılda bir, aynı biçim içinde gözden geçirilebilecektir.

212 Bakınız: Not 209. (Çevirenler)213 Bakınız: Not 209. (Çevirenler)

-108-

MADDE 351.

Batum limanından Karadeniz'e özgürce geçi�, Gürcistan'a, Azerbeycan'a, �ran'a oldu�ugibi, Ermenistan'a da tanınacaktır. Bu geçi� hakkı, 349. Maddede öngörülen ko�ullar altında kullanılacaktır.

MADDE 352.

III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 89. Maddesinde öngörülen karar saklı kalmak ko�uluyla, Ermenistan'a, Karadeniz'e özgürce çıkı� Trabzon limanı üzerinden tanınmı�tır; bu çıkı� hakkı, 349. Maddede öngörülen ko�ullar altında kullanılacaktır.

Bu durumda, Trabzon limanında, 341. Maddeden 344. Maddeye kadar olan Maddelerde öngörülen serbest bölge genel rejimi altında olacak ve Ermenistan'a giden ya da bu Devletten gelen malların do�rudan do�ruya transitinde kullanılacak bir alan, Ermenistan'a Milletler Cemiyeti'nce bir süre saptanmazsa- süresiz olarak kiralanacaktır.

Yukarıdaki fıkrada sözü edilen alanın sınırları, bu alanın varolan demiryollarıyla ba�lantıları, düzenlenmesi, i�letilme biçimi ve genellikle bütün kullanılma ko�ulları ile kira tutarı, Ermenistan'ın bir temsilcisiyle, Türkiye'nin bir temsilcisinden ve Milletler Cemiyeti'nin atayaca�ı bir temsilciden kurulacak bir Komisyonca saptanacaktır. Bu ko�ullar her on yılda bir, aynı biçim içinde gözden geçirilebilecektir.

KES�M III.

DEM�RYOLLARI

ALT-KES�M I.

ULUSLARARASI TA�IMAYA �L��K�N HÜKÜMLER

MADDE 353.

Ayrıcalıklı [imtiyazlı] ortaklıkların hakları saklı kalmak üzere, Müttefik Devletler ülkelerinden Türkiye'ye gelen ve Türkiye'den bu Devletler ülkelerine giden mallarla,Müttefik Devletler ülkelerine gitmekte ya da bu ülkelerden gelmekte olup da Türkiye’den transit geçen mallar, Osmanlı demiryollarında (risturnlar ve primler hesaba katılarak) alınacak vergiler, kolaylıklar bakımından oldu�u kadar her bakımdan da -e�it ta�ıma ko�ullan altında, özellikle yolun uzunlu�u bakımından- aynı nitelikteki mallara, herhangi bir Osmanlı demiryolunda, gerek iç ta�ımada, gerekse dı�satımda, dı�alımda [ihracatta, ithalatta], ya da transitte uygulanan en elveri�li rejimden tam hakla yararlanacaktır.

Yukarıdaki fıkrada öngörülen oranlara göre saptanacak ve do�rudan göndermeyi sa�layan yük belgelerini de içeren uluslararası tarifeleri, Türkiye, Müttefik Devletlerden birince istendi�inde, düzenleyecektir.

MADDE 354.

��bu Andla�manın yürürlü�e konmasından ba�layarak, Türkiye, bu Maddenin ikinci fıkrasında belirtilen çekincelerle, malların demiryollarında ta�ınmasına ili�kin ve Bern'de imzalanan, 14 Ekim 1890, 20 Eylül 1893, 16 Temmuz 1895, 16 Haziran 1898 ve 19 Eylül 1906 tarihli Sözle�meleri ve Düzenlemeleri kabul etmeyi üstlenir.

��bu Andla�manın yürürlü�e konmasından ba�layarak be� yıllık bir süre içinde, yukarıda sözü edilen 14 Ekim 1890 tarihli Bern Sözle�mesi ile bu Sözle�meye sonradan getirilen eklemelerin yerine geçmek üzere, demiryolları ile yolcu, yolcu e�yası ve mal ta�ınması için

-109-

yeni bir sözle�me imzalanacak olursa, bu yeni sözle�me ve buna dayanılarak demiryoluyla uluslararası ta�ımanın düzenlenmesi konusunda konulabilecek ek hükümler, Türkiye bu Sözle�menin hazırlanmasına ya da Sözle�menin kendisine katılmayı reddetmi� olsa bile, Türkiye'yi ba�layacaktır. Yeni bir Sözle�me yapılıncaya kadar, Türkiye, Bern Sözle�mesi ile yukarıda sözü edilen sonradan yapılmı� eklemelerin hükümlerine ve tamamlayıcı hükümlere uygun davranacaktır.

MADDE 355.

Ayrıcalıklı ortaklıkların hakları saklı kalmak üzere, bir ya da birkaç Müttefik Devletin iste�i üzerine, bu Devletlerin kendi aralarındaki ya da ba�ka bütün ülkelerle ba�lantılarını, Osmanlı toprakları üzerinden transit geçerek demiryolu ile sa�lamak için,Türkiye, yolcular ve bunların e�yası için do�rudan biletli seferler kurulmasında i�birligi yapmak zorunlu�undadır; Türkiye, özellikle, bu amaçla, Müttefik Devletler topraklarından gelen katarları ve arabaları kabul etmek ve bunları en az aynı hatlar üzerindeki kendi uzun seferlerinin en iyi katarlarındakine e�it bir hızla yola çıkarmak zorundadır. Bu do�ru [aktarmasız] yolculuklarda uygulanacak ücretler, aynı hız ve rahatlık ko�ulları altında, Osmanlı yurtiçi yolculuklarında aynı yol için alman ücretten, hiçbir zaman, yüksek olmayacaktır.

Müttefik Devletler limanlarına gidecek ya da bu limanlardan gelecek olan göçmenlerin Osmanlı demiryollarında aynı hız ve rahatlık ko�ulları altında ta�ınmasmda uygulanacak tarife, ba�ka herhangi bir limana gidecek ya da oradan gelecek göçmenlerin, sözü edilen demiryollarında, tüm primler ya da risturnlar hesaba katılarak, yararlanacakları en elveri�litarifedekinden daha yüksek bir kilometre harcı (vergisi) tutarında olmayacaktır.

MADDE 356.

Türkiye, 355. Maddede öngörülen do�rudan [aktarmasız] yolculuklara özgü ya da Müttefik Devletler limanlarına, ya da limanlarından göçmen ta�ınmasında, bu yolculukları engelleme ya da geciktirme sonucunu do�uracak, gümrük denetimi, genel polis, sa�lık ya da denetleme polisi önlemleri gibi, hiçbir teknik, akçalı ya da yönetim önlemi almamayı yükümlenir.

MADDE 357.

Do�ru [aktarmasız] yük belgeleriyle olsun ya da olmasın, bir bölümü demiryolu, bir bölümü de yurtiçi gemilerle yapılan ta�ımalarda, yukarıdaki hükümler, demiryoluyla yapılan ta�ıma bölümüne uygulanır.

ALT-KES�M II.

VAGONLAR VE YÜK VAGONLARI214

MADDE 358.

Türkiye, uluslararası yolculuklarda kullanılacak Osmanlı vagonlarının:

1. 18 Mayıs 1907'de de�i�tirilen, 15 Mayıs 1886 tarihli Bern Sözle�mesine taraf olan Müttefik Devletlerin demiryollarında i�leyen yük katarlarının içine, i�bu Andla�manın yürürlü�e konmasından ba�layarak on yıl içinde, bu ülkelerde kabul edilebilecek olan sürekli fren aygıtının i�lemesine engel olmayacak biçimde sokulmalarını;

214 Fransızca metinde "Materiel roulant", �ngilizce metinde "Rolling-stock", �talyanca metinde "Materiale rotabile". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde uEdevat-ı müteharrike"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "�ömendöfer". (Çevirenler)

-110-

2. Bu Devletlerin vagonlarının Osmanlı demiryollarında i�leyen bütün yük katarlarına katılmalarını sa�layacak aygıtlarla donatılmasını yükümlenir.

Müttefik Devletlerin vagonları ve yük vagonları, Osmanlı demiryollarında, gidi�-geli�bakımı ye onarım konularında Osmanlı vagonları ve yük vagonlarıyla e�it i�lemden yararlanacaktır.

ALT-KES�M III.

DEM�RYOLU HATLARININ BA�KASINA GE�R�LMES�

MADDE 359.

��bu Andla�ma uyarınca Türkiye’den ayrılan topraklar üzerinde bulunan, gerek Osmanlı Hükümetine215, gerek özel ortaklıklara ait limanlarla demiryollarının ba�kasına geçirilmesine ili�kin özel hükümlerle, ayrıcalık sahiplerini ilgilendiren ve personelin emeklili�ine ili�kin akçalı hükümler saklı kalmak üzere, demiryollarının ba�kasına geçirilmesi a�a�ıdaki ko�ullar içinde yapılacaktır:

1. Bütün demiryollarının yapıları ve dö�emleri [tesisatı] eksiksiz ve olabildi�ince iyi durumda bırakılacaktır.

2. Kendine özgü vagonları ve yük vagonları bulunan bir �ebeke tümüyle ba�kasına geçirilmi� topraklar üzerindeyse, bu ta�ıtlar, 30 Ekim 1914 tarihli son sayıma uygun olarak eksiksiz ve ola�an bakım durumunda bırakılacak ve kendi denetimi altındaki nedenlerden do�abilecek yitiklerden Türkiye sorumlu tutulacaktır.

3. ��bu Andla�ma uyarınca, yönetimi bölünmü� olan hatlarda, vagonların ve yük vagonların bölü�ülmesi, çe�itli bölümler paylarına dü�en yönetimler arasında anla�ma ile kararla�tırılacaktır. Bu anla�ma, 30 Ekim 1918'deki son sayıma göre bu hatlarda kütü�eyazılı ta�ıtların önemini, manevra yolları da sayılmak üzere, hatların uzunlu�unu, trafi�in niteli�ini ve önemini göz önünde tutacaktır. Anla�mazlık durumunda, uyu�mazlıklar Milletler Cemiyeti'nin atayaca�ı bir hakemce çözüme ba�lanacaktır; bu hakem, gerekti�inde; her bir bölüme bırakılması gereken lokomotifleri, arabaları ve vagonları belirtecek, bunların kabul ko�ullarını saptayacak ve belirli bir süre içinde, varolan i�liklere [atelyelere] aktarılan ta�ıtların bakımı için gereken düzenin alınmasını sa�layacaktır.

4. Araç ve gereçler, mobilya ve avadanlıklar da, vagonlar ve yük vagonlarıyla aynı durumda bırakılacaktır.

MADDE 360.

Osmanlı Hükümeti, Hicaz demiryolunda sahip oldu�u tüm haklardan vazgeçti�ini ve ilgili Hükümetlerce bunun i�letilmesi ve bu demiryoluna ba�lı ve bu demiryolu- için kullanılan malların bölü�türülmesi için yapılan bütün düzenlemeleri kabul etti�ini bildirir. Bu düzenlemelerde, demiryolunun dinsel bakımdan özel durumu tam olarak tanınacak ve korunacaktır.

215 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "Hükümet" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki metinlere de uygun olarak, Osmanlı Hükümeti" denilmektedir. (Çevirenler)

-111-

ALT-KES�M V.

DEM�RYOLLARININ ��LET�LMES�NE �L��K�NDÜZENLEMELER

MADDE 361.

��bu Andla�madaki özel hükümler saklı kalmak üzere, yeni sınırların çizilmesi sonucu, bir ülkenin iki kesimini birbirine ba�layan bir demiryolu ba�ka bir ülkeden geçecek olursa, ya da bir ülkede ba�layan bir demiryolu kolu ba�ka bir ülkede bitecek olursa, i�letme ko�ulları, ilgili demiryolu yönetimleri arasında bir anla�mayla düzenlenecektir. Bu yönetimler, bu anla�ma ko�ullan üzerinde anla�amazlarsa, uyu�mazlıklar, 359. Maddede gösterildi�i biçimde atanacak bir hakemce çözüme ba�lanacaktır.

Türkiye ile Müttefik Devletler, ya da sınırda� olan yeni Devletler arasında kurulacak bütün yeni sınır istasyonları ve bu istasyonlar arasındaki demiryollarının i�letilmesi, aynı ko�ullarda yapılacak anla�malarla düzenlenecektir.

MADDE 362.

Birçok ülke arasındaki gidi�-geli�, vagon de�i�-toku�ları, birçok ülke üzerinden geçi�leri öngören tarifeler ve l A�ustos 1914’de Osmanlı imparatorlu�u içinde olan topraklardaki demiryollarına ili�kin benzer bütün sorunlar konusunda ortak anla�malara varmak yetkisiyle, ilgili Hükümetlerce atanacak-teknik temsilcilerden olu�an sürekli bir konferans kurulacaktır.

KES�M IV.

ÇE��TL� KONULAR

ALT-KES�M I.

SULAR REJ�M�

MADDE 363.

Tersine hükümler yoksa, yeni bir sınır çizilmesi sonucunda, bir Devletteki sular rejimi (kanalizasyon, su baskını, sulama, akaçlama [drenaj] ya da benzer konular), ba�ka bir Devlet topraklarında yapılan i�lere ba�lı ise, ya da bir Devletin toprakları üzerinde, sava� öncesinden kalma yapılageli�ler [teamüller] gere�ince, ba�ka bir Devlet topraklarından gelen sular ya da su gücü kullamlmaktaysa, ilgili Devletler arasında, her birinin çıkarlarını ve kazanılmı�haklarını koruyacak nitelikte bir anla�ma yapılması gerekir.

Anla�maya varılamazsa, Milletler Cemiyeti Konseyince atanacak bir hakem sorunu karara ba�layacaktır.

ALT-KES�M II.

TELGRAFLAR VE TELEFONLAR

MADDE 364.

Müttefik Devletlerden herhangi birinin iste�i üzerine, Türkiye, Osmanlı topraklarından geçen ba�lıca telgraf ya da telefon hatlarının yapımı ve bakımı için gereken kolaylıkları göstermeyi yükümlenir.

-112-

Söz konusu kolaylıklar arasında, Müttefik Devletlerden birinin gösterece�i herhangi bir telgraf ya da telefon ortaklı�ına �u hakların tanınması da bulunacaktır:

1. Osmanlı topraklan üzerinde demiryolları ya da ba�ka ula�ım yolları boyunca yeni telgraf ya da telefon direkleri ve telleri hatlarının kurulması;

2. Sözü edilen telgraf ya da telefon direkleri ve telleri hatlarıyla, anla�ma üzerine, varolan direklere ba�lanmı� tellere her an yakla�abilmek ve bunları iyi i�ler durumda tutmak için gereken önlemleri almak;

3. Sözü edilen telgraf ya da telefon hatlarının kullanılmasında kendi görevlilerinin hizmetinden yararlanmak.

Sözü edilen hatların kurulu�uyla, özellikle özel ki�ilere ödün ya da ödence [tazminat] verilmesiyle ilgili bütün sorunlar, Osmanlı Hükümetinin kendisinin kurmu� oldu�u bir telgraf ya da telefon hattı konusundaki aynı ko�ullar içinde çözüme ba�lanacaktır.

MADDE 365.

Varolan sözle�melerdeki kar�ıt hükümlere bakılmaksızın, Türkiye, sınırda� olsun ya da olmasın, Müttefik Devletlerden herhangi birinden gelen, ya da oraya giden telgraf yazı�malarına ve telefon görü�melerine, uluslararası transite en elveri�li hatlarüzerinden ve yürürlükteki tarifeler uyarınca, transit özgürlü�ü tanımayı yükümlenir. Bu yazı�malar ve görü�meler gereksiz hiçbir gecikmeye ve engellemeyle u�ratılmayacaktır; bu yazı�malar ve görü�meler, Türkiye'de kolaylıklar ve özellikle ba�lantıların hızı bakımından ulusal i�lemden yararlanacaktır. Hiçbir, ödeme, kolaylık ya da kısıtlama, ne do�rudan do�ruya ne de dolaylı olarak, gönderenin ya da alıcının uyruklu�u yüzünden etkilenmeyecektir216.

��bu Andla�ma hükümleri nedeniyle, önceleri tümü Osmanlı topraklan üzerinde olan hatlar, birçok Devletin topraklarından geçmekteyse, telgraf tarifelerinin yeni bir uluslararası sözle�mede gözden geçirilmesine de�in, birçok ülkede eklenen harçların tutarı, geçilen toprakların tümü Osmanlı egemenli�i altında kalsaydı, varmı� olaca�ı tutarı a�mayacak ve harç tutarının geçilen Devletler arasında bölü�türülmesi, ilgili çe�itli yönetimler arasında anla�malarla düzenlenecektir.

ALT-KES�M III.

DEN�ZALTI KABLOLARI

MADDE 366.

Türkiye217, �stanbul218 - Köstence kablosunun �stanbul'da219 karaya ba�lanması haklarını Müttefik Devletlerce gösterilecek yönetime ya da ortaklı�a aktarmayı kabul eder.

MADDE 367.

Türkiye, Cidde -Suakin [Zuakkin] ve Kıbrıs- Lazkiye kablolarının tümü ya da bir bölümü üzerindeki bütün haklarından, yetkilerinden ve her çe�it ayrıcalıklarından, gerek kendi adına gerek uyrukları adına, Ba�lıca Müttefik Devletler yararına vazgeçer.

216 Prof. Erim, bir dipnotta, Konya -dolayısıyla Matbaa-i Âmire- metinlerinde bu tümcenin iyi çevrilmedi�ini belirtmekte ve tümcenin Fransızcasmı vermektedir, öte yandan, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerindeki çeviri �öyledir: "Aidat, teshilat veya tahdidat hiçbir veçhile gerek bilvasıta gerek bilavasıta olsun mürsilin, yahud mürsi-lünleyhin tâbiiyetine merbut olmayacaktır". (Çevirenler)

217 Fransızca metinde "Turquie", �ngilizce metinde "Turkey", �talyanca metinde "Turchia"; 1920 Türkçe çevirilerinde "Hükümet-i Osmaniye". (Çevirenler)

218 Fransızca ve �ngilizce metinlerde "Constantinople", �talyanca metinde "Constantinopoli"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Dersaadet";. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "�stanbul". (Çevirenler)

219 1920 Türkçe çevirilerinde "�stanbul". (Çevirenler)

-113-

Bir önceki fıkra gere�ince aktarılan kablolar ya da kablo kesimleri özel mülkiyette iseler, bunların ilk maloldukları para tutarından amortisman için pay dü�üldükten sonra hesaplanacak de�er Türkiye'nin alaca�ına geçirilecektir.

ALT-KESlM IV.

B�RTAKIM YÜRÜTME ÖNLEMLER�NE �L��K�NHÜKÜMLER

MADDE 368.

Türkiye, ta�ıma konularında Müttefik Devletler adına davranan bir makamın:

1. ��bu Andla�manın yürütülmesi çerçevesinde yapılan asker ta�ınması ile, orduların kullanaca�ı araçlar ve gereçler, cephane ve yiyecek ta�ınması;

2. Geçici olarak da, kimi bölgelere ikmal maddelerinin ta�ınması, ta�ıt i�lerinin ola�an ko�ullara olabildi�ince çabuk dönebilmesi ve posta ve telgraf hizmetlerinin örgütlenmesi için,

kendisine verece�i yönergeleri [talimatı] yerine getirecektir.

KES�M V.

ANLA�MAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ VE SÜREKL� HÜKÜMLER�N YEN�DEN GÖZDEN GEÇlRlLMESl

MADDE 369.

��bıı Andla�mada tersine hüküm bulunmadıkça, i�bu Andla�manın bu Bölümünü olu�turan hükümlerin yorumu ve uygulanması konusunda ilgili Devletler arasında çıkabilecek anla�mazlıklar Milletler Cemiyeti'nce öngörülen biçimde çözüme ba�lanacaktır.

MADDE 370.

Milletler Cemiyeti, herhangi bir zamanda, yukarıdaki maddelerden sürekli bir yönetim rejimine ili�kin olanların gözden geçirilmesini önerebilecektir.

MADDE 371.

��bu Andla�manın yürürlü�e konulmasından ba�layarak üç yıllık bir sürenin bitiminde, 328. Maddeden 334. Maddeye kadar olan Maddelerle, 353. Maddenin, ve 355. Maddeden 357. Maddeye kadar olan Maddelerin hükümleri, Milletler Cemiyeti Konseyince herhangi bir zamanda yeniden gözden geçirilebilecektir.

373. Madde hükümleri saklı kalmak ko�uluyla, kar�ılıklı olma tanınmadıkça, bu topraklardan herhangi bir bölümü yararına, yukarıda sayılan Maddelerdeki hükümlerin hiçbirinden yararlanmayı Müttefik Devletlerden biri isteyemez.

-114-

KES�M VI.

ÖZEL HÜKÜMLER.

MADDE 372.

Müttefik Devletler yararına i�bu Andla�ma ile kendisine yüklenen özel yükümlülüklere dokunmamak ko�uluyla, Türkiye, i�bu Andla�manın yürürlü�e konulmasından ba�layarak be�yıllık bir süre içinde, Milletler Cemiyeti'nin onaylamasıyla, uluslararası transit, ula�ıma elveri�li su yolları, limanlar ve demiryolları rejimlerine ili�kin olarak yapılabilecek herhangi bir genel sözle�meye katılmayı yükümlenir.

MADDE 373.

��bu Andla�manın tersine özel hükümleri bulunmadıkça, bu Bölümün hükümleri, Müttefik Devletler uyruklarının, kapitülasyonlar rejimi ya da adı geçen kapitülasyonların yerini alacak her çe�it düzenlemeler gere�ince yararlanabilecekleri daha geni� haklan kullanmalarına engel olmayacaktır.

B Ö L Ü M XII220.

ÇALI�MA

KES�M I.

ÇALI�MANIN ÖRGÜTLENMES�

Milletler Cemiyeti'nin amacının evrensel barı�ı korumak oldu�unu ve böyle bir barı�ın ancak sosyal adalet temeline dayanabilece�ini;

Pek çok kimse için adaletsizli�i, yoksullu�u ve yoksunlukları yaratan çalı�ma ko�ullarının varlı�ını ve bunun evrensel barı� ve uyumu tehlikeye sokacak ölçüde bir memnunsuzluk do�urdu�unu, örne�in, çalı�ma saatlerinin düzenlenmesi, günlük ve haftalık bir çalı�ma süresi tavanının saptanması, i�çilerin i�e alınması, i�sizli�e kar�ı sava- �ım, uygun geçim ko�ulları sa�layacak bir ücret ödenmesinin güvence altına alınması, i�çilerin genel hastalıklarla meslek hastalıklarına ve i� kazalarına kar�ı korunması, ço- cukların, gençlerin ve kadınların korunması, ya�lılık ve i�görmezlik emeklili�i ücretleri ba�lanması, yabancı ülkelerde çalı�an i�çilerin çıkarlarının savunulması, sendika özgürlü�ü ilkesinin do�rulanması, meslek ve teknik ö�retimin örgütlenmesi ve bunlara benzer daha ba�ka önlemlerle, bu ko�ulların iyile�tirilmesinin kaçınılmaz oldu�unu;

Gerçekten insanca bir çalı�ma düzeninin herhangi bir ulusça kabul edilmemesi nin, kendi ülkelerindeki i�çilerin yazgısını iyile�tirmek isteyen ba�ka ulusların çabala rına engel oldu�unu;

Göz önünde tutarak;

BA�ITLI YÜKSEK TARAFLAR, adalet ve insanlık duygularıyla oldu�u kadar, sürekli bir dünya barı�ını sa�lamak iste�iyle de davranarak, a�a�ıdaki hükümleri kararla�tırmı�lardır:

220 Bu Bölümün Türkçeye çevirilmesinde "Milletlerarası Çalı�ma Te�kilâtı Statüsünde yapılan de�i�ikliklerin onanması hakkında Kanun" a ekli Statü çevirisinden yararlanılmı�tır. Düstur, tertip III, c. 29, ss. 793-811. (Çevirenler)

-115-

ALT-KES�M I.

ÖRGÜT

MADDE 374.

Ba�langıçta açıklanan programın gerçekle�tirilmesine çalı�makla görevli sürekli bir örgüt kurulmu�tur.

Milletler Cemiyeti'nin asıl Üyeleri, bu örgütün de asıl üyeleridir, ve bundan böyle, Milletler Cemiyeti Üyesi sıfatı, sözü edilen örgütün de asıl Üyeli�i hakkını verecektir.

MADDE 375.

Sürekli örgüt:

1. Üyelerin temsilcilerinden olu�an bir Genel Konferans;

2. 380. Maddede öngörülen Yönetim Kurulunun yönetimi altında bir Uluslararası Çalı�ma Bürosu içerecektir.

MADDE 376.

Üyelerin temsilcilerinin Genel Konferansı, gerek görüldükçe ve enaz yılda bir kez toplanacaktır. Konferans, Üyelerin herbirinin dört temsilcisinden olu�acaktır; bunlardan ikisi Hükümet temsilcileri olacak ve öteki ikisi, kar�ılıklı olarak, bir yandan Üyelerden herbirinin uyruklu�unda olan i�verenleri ve öte yandan i�çileri temsil edecektir.

Her temsilcinin yanında, toplantı gündeminde yazılı ayrı konuların herbiri için ençok iki ki�i olmak üzere, teknik danı�manlar bulunabilecektir. Kadınları özellikle ilgilendiren sorunların Konferansda görü�ülmesi sırasında, teknik danı�man olarak atanan kimselerden enaz biri kadın olacaktır.

Üyeler, Hükümete ba�lı olmayan temsilcileri ve teknik danı�manları, ülkelerindeki i�veren ve i�çi meslek örgütlerinden -böyle örgütlerin varolması ko�uluyla- en büyük temsil gücü bulunanlarla anla�arak atamayı yükümlenirler.

Teknik danı�manlar, ancak ba�lı bulundukları Temsilcinin iste�i üzerine ve Konferans Ba�kanının özel izniyle söz alabilirler; teknik danı�manlar oylamaya katılmazlar.

Bir Temsilci, Ba�kana yazıyla ba�vurarak, teknik danı�manlardan birisini kendisine vekil atayabilir ve bu vekil, bu sıfatla, görü�melere ve oylamaya katılabilir.

Temsilcilerin ve teknik danı�manların adlan, Üyelerin herbirinin Hükümetlerince Uluslararası Çalı�ma Bürosuna bildirilecektir.

Temsilcilerin ve teknik danı�manların yetki belgeleri Konferansın incelemesine sunulacak ve Konferans, hazır bulunan Temsilcilerin oylarının üçte iki ço�unlu�uyla, i�bu Maddenin hükümlerine uygun olarak atanmı� saymayaca�ı herhangi bir Temsilciyi ya da teknik danı�manı kabul etmeyebilecektir.

MADDE 377.

Her Temsilcinin, Konferans görü�melerine sunulan bütün sorunlarda ki�isel oy kullanma hakkı olacaktır.

Üyelerden biri, atamaya hakkı oldu�u, Hükümete ba�lı bulunmayan temsilcilerden birini atamamıssa, Hükümete ba�h olmayan öteki Temsilcinin Konferans tartı�maları na katılma�ahakkı olacak, ancak oy verme hakkı bulunmayacaktır.

-116-

Konferans, 376. Maddenin kendisine verdi�i yetkilere dayanarak, Üyelerden birinin bir Temsilcisini kabul etmezse, i�bu Madde hükümleri, söz konusu Temsilci atan-mamı�casına uygulanacaktır.

MADDE 378.

Konferansın toplantıları, Milletler Cemiyeti merkezinde ya da hazır bulunan Tem-silcilerin oylarının üçte iki ço�unlu�uyla, bir önceki toplantıda Konferansça kararla�-tınlabilecek herhangi ba�ka bir yerde yapılabilecektir.

MADDE 379.

Uluslararası Çalı�ma Bürosu, Milletler Cemiyeti merkezinde kurulacak ve Cemiyet kurumlan toplulu�unun bir parçası olacaktır.

MADDE 380.

Uluslararası Çalı�ma Bürosu, a�a�ıdaki hükümler uyarınca seçilmi�, yirmi dört ki�iden olu�an bir Yönetim Kurulunun yönetimi altında bulunacaktır:

Hükümetleri temsil eden oniki ki�i;

Konferansda i�verenleri [patronları221] temsil eden temsilcilerce seçilmi� altı ki�i;

Konferansda görevlileri ve i�çileri temsil eden temsilcilerce seçilmi� altı ki�i.

Hükümetleri temsil eden oniki ki�iden sekizi, endüstriyel önemi en büyük olan Üyelerce, dördü, yukarıda sözü geçen üyelerin temsilcileri dı�ında, Konferansa atanmı� Hükümet temsilcilerince bu amaçla seçilen Üyelerden atanacaktır.

Endüstriyel önemi en büyük olan Üyelerin hangileri oldu�unun saptanması sorununda do�abilecek anla�mazlıklar, Milletler Cemiyeti Konseyince çözüme ba�lanacaktır.

Yönetim Kurulu üyelerinin görev süreleri üç yıl olacaktır. Bo� yerlerin doldurulması biçimi, yedeklerin atanması ve aynı nitelikteki öteki sorunlar, Konferansın uygun bulması ko�uluyla, Yönetim Kurulunca düzenlenebilecektir.

Yönetim Kurulu, üyeleri arasından bir Ba�kan seçecek ve içtüzü�ünü yapacaktır. Yönetim Kurulu, kendi saptadı�ı tarihlerde toplanacaktır. Yönetim Kurulunun enaz on üyesinin yazılı bir istemde bulunmaları üzerine, özel bir toplantı yapılması gerekecektir.

MADDE 381.

Uluslararası Çalı�ma Bürosunun ba�ına bir Müdür getirilecektir; Müdür, Yönetim Kurulunca atanacak, Yönetim Kurulundan yönerge [talimat] alacak, Büronun iyi i�lemesi ve görevlendirilece�i bütün öteki i�lerin yapılması konusunda Yönetim Kuruluna kar�ı sorumlu olacaktır.

Müdür ya da vekili, Yönetim Kurulunun bütün oturumlarında bulunacaklardır.

MADDE 382.

Uluslararası Çalı�ma Bürosunun görevlilerini Müdür seçecektir. Bu seçim, en iyi verim almak amacıyla ba�da�tırılabilecek bir ölçüde, çe�itli uyruklukta ki�iler arasından yapılacaktır. Bunlardan bir bölümü kadın olacaktır.

221 Fransızca metinde "patrons", �ngilizce metinde "employers", �talyanca metinde "padroni"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "sermayedarlar"; Vakit ve* Peyam-ı Sabah metinlerinde "müessesat-ı sınaiye". (Çevirenler)

-117-

MADDE 383.

Uluslararası Çalı�ma Bürosunun görevleri, i�çilerin içinde bulundukları ko�ulların ve çalı�ma rejiminin, uluslararası alanda düzenlenmesine ve özellikle uluslararası sözle�meler yapılması için, Konferansın görü�melerine sunulacak sorunların incelenmesine ve aynı zamanda, Konferansça istenilecek özel soru�turmaların yapılmasına ili�kin her türlü bilgilerin toplanıp da�ıtılmasını kapsayacaktır.

Büro, Konferans toplantılarının gündemlerini hazırlamakla görevli olacaktır.

Büro, her türlü uluslararası anla�mazlıklara ili�kin olmak üzere, i�bu Andla�ma-nın bu Bölümündeki hükümleri gere�ince kendisine dü�en ödevleri yerine getirecektir.

Büro, Fransızca, �ngilizce ve Yönetim Kurulunun uygun görece�i herhangi bir ba�ka dilde, endüstri ve çalı�ma ile ilgili uluslararası bir önemi olan sorunların incelenmesine özgü, belirli sürelerde çıkacak bir dergi hazırlayacak ve yayınlayacaktır.

Genel olarak, Büronun, bu Maddede gösterilen görevlere ek olarak, Konferansın kendisine vermeyi uygun görece�i her türlü ba�ka yetkileri ve görevleri olacaktır.

MADDE 384.

Üyelerin i�çi sorunlarıyla u�ra�an Bakanlıkları, Uluslararası Çalı�ma Bürosu Yönetim Kurulundaki kendi Hükümet temsilcileri aracılı�ıyla ya da böyle bir temsilci yoksa, ilgili Hükümetçe bu konuda gereken biçimde yetkili kılınan ve atanmı� bulunan herhangi bir ba�ka görevli aracılı�ıyla, Müdürle do�rudan do�ruya haberle�ebilecektir.

MADDE 385.

Uluslararası Çalı�ma Bürosu, yardımda bulunulmak olasılı�ı olan222, her türlü sorunlar için Milletler Cemiyeti Genel Sekreterli�inin yardımını isteyebilecektir.

MADDE 386.

Üyelerden her biri, duruma göre, Konferans ve Yönetim Kurulu toplantılarına katılan Delegelerinin, bunların teknik danı�manlarının ve Temsilcilerinin yol ve oturma giderlerini ödeyecektir.

Uluslararası Çalı�ma Bürosunun, Konferans ya da Yönetim Kurulu toplantılarının bütün öteki giderleri, Uluslararası Çalı�ma Bürosu Müdürüne, Milletler Cemiyeti bütçesinden Cemiyet Genel Sekreterince ödenecektir.

Uluslararası Çalı�ma Bürosu Müdürü, i�bu Madde gere�ince kendisine ödenen ödeneklerin kullanılması konusunda Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine kar�ı sorumlu olacaktır.

ALT-KES�M II.

��LEY��

MADDE 387

Yönetim Kurulu, Üyelerden birinin Hükümetince ya da 376. Madde'de tanımlanan ba�ka herhangi bir örgütçe gündeme konacak konular hakkında yapılacak tüm önerileri inceledikten sonra Konferans toplantılarının gündemini hazırlayacaktır.

222 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, iki virgül arasındaki bu sözcükler yoktur. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki metinlere uygun olarak, �öyle denilmektedir:”... müzaheret gösterilmesi mümkün olan..." (Çevirenler)

-118-

MADDE 388.

Müdür, Konferansın Sekreterli�i görevini yapacak ve her toplantının gündemini, bu toplantının ba�langıcından dört ay önce, her bir Üye’ye ve bunlar aracılı�ı ile, atandıklarında, Hükümete ba�lı olmayan temsilcilere iletmesi gerekecektir.

MADDE 389.

Üyelerin Hükümetlerinin her birinin öngörülen konulardan birinin ya da birkaçının, toplantı gündemine yazılmasına kar�ı çıkma�a hakkı bulunacaktır. Bu kar�ı çıkı�ı haklı gösteren nedenler Müdüre sunulacak açıklayıcı bir [andın] muhtırada yer alacak ve bu belge Müdür tarafından sürekli örgüt Üyelerine bildirilecekiir.

Bununla birlikte, hazır bulunan Temsilcilerin oylarının üçte iki ço�unlu�u ile Konferans karar verdi�i takdirde, kar�ı çıkılmı� olunan konular gündemde kalacaktır.

Konferansın, ayni üçte iki ço�unlukla, incelenmesi gerekti�ine karar verece�i (önceki paragrafta öngörülenlerden ba�ka) her konu bir sonraki toplantı gündemine alınacaktır.

MADDE 390.

Konferans kendi i�leyi� kurallarını düzenleyecektir: ba�kanını seçecek; incelenmesi gerekti�i kanısında oldu�u tüm konular hakkında rapor sunmakla görevli komisyonlar kurabilecektir.

��bu Andla�manın i�bu Bölümünün ba�ka maddeleri gere�ince özellikle daha büyük bir ço�unlu�u gerektirmeyen tüm hallerde kararlar Konferansta hazır bulunan üyelerin kullandıkları oyların salt ço�unlu�u ile alınacaktır.

Kullanılan oyların sayısı toplantıda hazır bulunan Temsilcilerin sayısının yarısından az olursa hiçbir karar alınamaz.

MADDE 391.

Konferans, kurdu�u komisyonlara, görü�melere katılmak hakkı olan, ancak oy hakları bulunmayan teknik danı�manlar katabilecektir.

MADDE 392.

Konferans, gündemindeki bir konuya ili�kin önerilerin kabulüne karar verirse, bu önerilerin: a) ulusal yasa yoluyla ya da bir ba�ka yoldan uygulanması için Üyelerin incelenmesine sunulacak bir "ö�ütleme" ["tavsiye"]; b) ya da Üyelerce onaylanacak uluslararası bir sözle�me tasarısı biçimini mi alaca�ım kararla�tıracaktır.

Her iki durumda, bir ö�ütlemenin [tavsiyenin] ya da bir sözle�me tasarısının son oylanmasında Konferansça kabul edilebilmesi için, hazır bulunan Temsilcilerin oylarının üçte iki ço�unlu�unu toplaması zorunludur.

Konferans, uygulanması genel olacak bir ö�ütleme ya da sözle�me tasarısı hazırlarken, iklimin, endüstri örgütlenmesinin eksik geli�m��bulunmasının ya da ba�ka özel durumlann, endüstri ko�ullarını temelden de�i�ik kıldı�ı ülkeleri göz önünde tutacak ve bu ülkelere özgü ko�ulları kar�ılayabilmek için gerekli saydı�ı de�i�iklikleri öne sürebilecektir.

Ö�ütlemenin ya da sözle�me tasarısının bir örne�i Konferans Ba�kanı ile Müdürce imzalanarak, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine verilecektir. Genel Sekreter, ö�ütlemenin ya da sözle�me tasarısının do�rulu�u onaylanmı� bir örne�ini Üyelerden herbirine gönderecektir.

-119-

Üyelerden herbiri, Konferans toplantısının kapanmasından ba�layarak bir yıl içinde (ya da kuraldı�ı durumlar yüzünden, bu süre içinde olamazsa, olanak bulunur bulunmaz - ancak Konferansın kapanı�ından ba�layarak kesinlikle 18 aydan daha uzun bir süre geçmeden), ö�ütlemeyi ya da sözle�me tasarısını bir yasa biçimine sokmak ya da ba�ka türlü bir önlem almak üzere, bunları, bu konuda yetkili makama ya da makamlara sunmayı yükümlenirler.

Bir ö�ütleme söz konusuysa, Üyeler, alınan önlemler konusunda Genel Sekretere bilgi vereceklerdir.

Söz konusu olan bir sözle�me tasarısıysa, yetkili makamın ya da makamların uygun bulu�unu sa�layan Üye, sözle�meyi kesin biçimde onadı�ını Genel Sekretere bildirecek ve bu sözle�menin hükümlerini yerine getirmek için gerekli önlemleri alacaktır.

Bir ö�ütlemeye ili�kin olarak bir yasama kararı ya da bu ö�ütleme hükümlerinin yerine getirilmesini sa�layacak nitelikte ba�ka türlü önlemler alınmazsa, ya da bir sözle�me tasarısı, bu konuda yetkili bulunan makamın ya da makamların uygun bulmasıyla kar�ılanmazsa, Üye, ba�ka hiçbir yüküm altında bulunmayacaktır.

Çalı�maya ili�kin konulardaki bir sözle�meye katılmak yetkisi birtakım kısıtlamalara ba�lanmı� bulunan federal bir Devletin söz konusu oldu�u durumlarda, Hükümetin, bu kısıtlamaların uygulandı�ı sözle�me tasarısını yalnız bir ö�ütleme biçiminde alma hakkı olacak ve, bu durumda, bu Maddenin ö�ütlemeler konusundaki hükümleri uygulanacaktır.

Yukarıdaki madde a�a�ıdaki ilkeye uygun biçimde yorumlanacaktır: Hiçbir durumda, bir ö�ütlemenin ya da sözle�me tasarısının Konferansça kabulünün sonucu olarak, Üyelerden herhangi birinden, söz konusu i�çilere ili�kin olarak, kendi yasal kurallarıyla daha önce sa�lanmı� bulunan korumayı azaltması istenmeyecektir.

MADDE 393.

Böylece onaylanmı� olan her sözle�me, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterli�ince kütü�eyazılacak [tescil edilecek], ancak, yalnız onu onaylamı� olan Üyeleri ba�layacaktır.

MADDE 394.

Tümü üzerinde son oylamada, hazır bulunan Üyelerin üçte iki ço�unlu�unu kazanamayan bir tasan, Sürekli Örgüt üyelerinden isteyenler arasında özel bir sözle�meye konu olabilir.

Bu nitelikteki her özel sözle�me, ilgili Hükümetlerce, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine gönderilecek ve Genel Sekreter bu sözle�meyi kütü�e yazdırtacaktır.

MADDE 395.

Üyelerden herbiri, katılmı� oldu�u sözle�meleri yürürlü�e koymak için aldı�ı önlemler konusunda Uluslararası Çalı�ma Bürosuna yıllık bir rapor göndermeyi yükümlenir. Bu raporlar, Yönetim Kurulunca gösterilen biçimde yazılacak ve Yönetim Kurulunun istedi�ikesin bilgileri içerecektir. Müdür, bu raporların bir özetini, Konferansın en yakın toplantısına sunacaktır.

MADDE 396.

Üyelerden herhangi birinin, katılmı� oldu�u bir sözle�menin istenir biçimde uygu-lanmasını sa�lamadı�ını öne sürerek, bir i�çi ya da i�veren meslek örgütünce, Uluslararası Çalı�ma Bürosuna yapılan bir yakınma, Yönetim Kurulunca, yakınma konusu Hükümete ula�tırılacak ve bu Hükümet, soruna ili�kin uygun görece�i bildiride bulunma�aça�ırılabilecektir.

-120-

MADDE 397.

Yakınma konusu Hükümetten akla yatkın bir süre içinde hiçbir bildiri alınmazsa, ya da alınan bildiri Yönetim Kurulunca yeterli görülmezse, Yönetim Kurulu, alınan yakınma bildirisini ve gerekirse verilen yanıtı açı�a vurmak hakkına sahip olacaktır.

MADDE 398.

Üyelerden herbiri, bundan önceki Maddeler gere�ince, birlikte onayladıkları bir sözle�menin uygulanmasını, kendi görü�üne göre, istenir biçimde sa�lamayan bir Üyeye ili�kin olarak, Uluslararası Çalı�ma Bürosuna bir yakınma gönderebilir.

Yönetim Kurulu, yerinde görürse ve a�a�ıda gösterilen yöntem uyarınca, durumu, bir Soru�turma Komisyonuna bildirmeden önce, 396. Maddede yazılı oldu�u biçimde, yakınma konusu Hükümetle ili�ki kurabilir.

Yönetim Kurulu, yakınmayı, söz konusu Hükümete bildirmeyi gerekli görmezse ya da bu bildiride bulunuldu�u zaman, akla yatkın bir süre içinde, kendisini doyuracak bir yanıt alınmazsa, ortaya atılan sorunu incelemek ve bu konuda bir rapor ver-: mek�e görevli bir Soru�turma Komisyonu kurulmasını isteyebilecektir.

Aynı yöntem, gerek do�rudan do�ruya, gerek Konferansdaki bir Temsilcinin yakınması üzerine, Yönetim Kurulunca uygulanabilecektir.

397. ya da 398. Maddelerin uygulanmasının ortaya çıkardı�ı bir sorun Yönetim Kuruluna geldi�i zaman, yakınma konusu Hükümet, Yönetim Kurulunda daha önceden atanmı� bir Temsilcisi yoksa, Yönetim Kurulunun bu soruna ili�kin görü�melerine katılmak üzere bir Temsilci atama hakkına sahip olacaktır. Bu görü�melerin yapılaca�ı tarih, yakınma konusu Hükümete zamanında bildirilecektir.

MADDE 399.

Soru�turma Komisyonu a�a�ıdaki biçimde kurulacaktır:

Üyelerden herbiri, i�bu Andla�manın yürürlü�e girmesini izleyen altı ay içinde, endüstriyel konularda yetkili olan, biri i�verenleri [patronları223], ikincisi i�çileri temsil eden ve üçüncüsü her ikisine kar�ı ba�ımsız bulunan, üç ki�i atamayı yükümlenir. Bunların hepsi, içinden Soru�turma Komisyonunun üyeleri seçilecek olan, bir dizelge [liste] olu�turacaktır.

Yönetim Kurulunun, sözü geçen ki�ilerin niteliklerini incelemeye ve nitelikleri i�bu Madde hükümlerine uymayanların atanmasını, hazır bulunan Temsilcilerin üçte iki ço�unlu�uyla reddetmeye hakkı olacaktır.

Yönetim Kurulunun iste�i üzerine, Milletler Cemiyeti Genel Sekreteri, Soru�turma Komisyonunu olu�turmak üzere, dizelgedeki [listedeki] üç kategoriden herbiri içinden birer ki�i olmak üzere, üç ki�i atayacak ve ayrıca bu üç ki�iden birini anılan Komisyonun Ba�kanı olarak seçecektir. Böylece atanan üç ki�iden hiçbiri, yakınmayla do�rudan do�ruya ilgili bulunan Üyelerden birine ba�lı olmayacaktır.

MADDE 400.

Bir yakınma, 398. Madde gere�ince, bir Soru�turma Komisyonuna gönderilecek olursa, yakınmayla do�rudan do�ruya ilgisi bulunsun ya da bulunmasın, Üyelerden herbiri, yakınma konusuna ili�kin olarak elindeki bütün bilgileri Komisyonun yararlanmasına hazır bulundurma�ı yükümlenir.

223 Fransızca metinde "le� patrons", �ngilizce metinde "employers", �talyanca metinde "i padroni". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, bu sözcükler kar�ılı�ı olarak 380. maddede "sermayedar" sözcü�ükullanılmı�ken, burada "patronlar" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de "patronlar" denilmektedir. (Çevirenler)

-121-

MADDE 401.

Soru�turma Komisyonu, yakınmanın derinlemesine incelenmesinden sonra bir rapor kaleme alarak, bunda, yakınmanın kapsamını belirtmeye yarayacak bütün olgusal noktalara ili�kin gözlemleriyle birlikte, yakınan Hükümetin iste�ini yerine getirmek için alınması gereken önlemler ve bu önlemlerin alınması için verilmesi gereken süreler konusunda uygun gördü�ü ö�ütlemeler [tavsiyeler] bildirecektir.

Bu rapor, aynı zamanda, gerekirse yakınılan Hükümete, Komisyonca uygun ve öteki Hükümetlerce uygulanması kendisine haklı görülecek ekonomik yaptırımları da belirtecektir.

MADDE 402.

Milletler Cemiyeti Genel Sekreteri, Soru�turma Komisyonunun raporunu, anla�mazlıkla ilgili Hükümetlerin herbirine bildirecek ve raporun yayınlanmasını sa�layacaktır.

�lgili Hükümetlerden herbiri, Komisyon raporundaki ö�ütlemeleri kabul edip etmedi�ini ve bunları kabul etmiyorsa, anla�mazlı�ı Milletler Cemiyeti'nin Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'na sunmak iste�inde olup olmadı�ını, bir ayhk bir süre içinde, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine bildirecektir.

MADDE 403.

Üyelerden biri, bir ö�ütlemeye ya da sözle�me tasarısına ili�kin olarak, 392. Maddede yazılı önlemleri almazsa, ba�ka herhangi bir üyenin, bu konuda Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'na ba�vurma�a hakkı olacaktır.

MADDE 404.

Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'mn 402. ya da 403. Maddeler gere�ince, kendisine sunulan bir yakınmaya ya da soruna ili�kin kararı kesindir.

MADDE 405.

Soru�turma Komisyonunun varabilece�i sonuçlar ya da ö�ütlemeler, Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'nca do�rulanabilecek, de�i�tirilebilecek ya da bozulabilecektir; Divan, gerekirse, kusurlu Hükümete kar�ı uygun görece�i ve ba�ka Hükümetlerce uygulanması Divan'a haklı görülebilecek, ekonomik yaptırımları bildirecektir.

MADDE 406.

Herhangi bir Üye, Soru�turma Komisyonu raporunda olsun, Uluslararası Sürekli Adalet Divanı kararında olsun, bulunabilecek ö�ütlemelere, saptanacak süre içinde uymazsa, ba�ka herhangi bir Üye, Komisyon raporunda ya da Adalet Divanı kararında bu konuda uygulanması bildirilen ekonomik yaptırımları o üyeye kar�ı uygulayabilecektir.

MADDE 407.

Kusurlu Hükümet, gerek Soru�turma Komisyonunun ö�ütlemelerine, gerek Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'nm kararındaki ö�ütlemelere uymak için gerekli önlemleri aldı�ıkonusunda Yönetim Kuruluna her zaman bilgi verebilir ve Yönetim Kurulundan, söylediklerinin do�rulu�unu incelemek üzere, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterince bir Soru�turma Komisyonu kurduruimasını isteyebilir. Bu durumda, 399., 400., 401., 402., 404. ve 405. Maddeler hükümleri uygulanacaktır; Soru�turma Komisyonu raporu ya da Uluslararası Sürekli Adalet Divanı kararı kusurlu Hükümetten yana ise, öteki Hükümetler, söz konusu Devlete kar�ı aldıkları ekonomik önlemlere hemen son vereceklerdir.

-122-

ALT-KES�M III.

GENEL HÜKÜMLER.

MADDE 408.

Üyeler, i�bu Andla�manın bu Bölümünün hükümleri gere�ince katılmı� oldukları sözle�meleri, sömürgelerinden ya da sahibi bulundukları ülkelerden ve koruyuculukları altındaki ülkelerden kendilerini kendi ba�larına yönetmeyenlere, a�a�ıdaki çekincelerle, uygulama�ı yükümlenirler:

1. Sözle�menin yerel ko�ullar yüzünden uygulanmasına olanak bulunmaması,

2. Sözle�menin yerel ko�ullara uydurulması için sözle�mede gerekli de�i�ikliklerin yapılabilmesi;

Üyelerden herbiri, kendilerini kendi ba�larına tam olarak yönetmeyen sömürgelerinden, ya da sahip oldukları ülkelerden, ya da koruyuculukları altında bulunan ülkelerden herbiri için almayı tasarladıkları kararı Uluslararası Çalı�ma Bürosuna bildirecektir.

MADDE 409.

��bu Andla�manın i�bu Bölümüne, Konferansça, hazır bulunan Temsilcilerinin oylarının üçte iki ço�unlu�uyla yapılması kabul edilen de�i�iklikler, temsilcileri Mil letler Cemiyeti Konseyini olu�turan Devletlerce ve Üyelerin dörtte üçünce onaylan dı�ı zaman yürürlü�e gireceklerdir.

MADDE 410.

��bu Andla�manın i�bu Bölümünün ve üyelerce sonradan i�bu Bölüme dayanılarak yapılmı� sözle�melerin yorumlanmasına ili�kin her türlü sorunlar ve güçlükler Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'nm de�erlendirmesine sunulacaktır.

ALT-KES�M IV.

Almanya ile 28 Haziran 1919'da yapılmı� Andla�mada Öngörülen GEÇ�C� ÖNLEMLER

MADDE 411.

Konferansın ilk toplantısı 1919 Ekim ayında yapılacaktır. Bu toplantının yeri ve gündemi ili�ik Ek'de saptanacaktır.

Bu ilk toplantının ça�ırı�ı ve düzenlenmesi, sözü geçen Ek'te bu bakımdan gösterilen Hükümetçe sa�lanacaktır. Belgelerin hazırlanmasında, bu Hükümete, aynı Ek'te gösterilen Üyelerden olu�an bir Uluslararası Komisyon yardım edecektir.

Bu ilk toplantının ve, Milletler Cemiyeti bütçesine gerekli ödenekler konuluncaya kadar, bundan sonraki toplantıların giderleri, Temsilcilerin ve teknik danı�manların yollukları dı�ında, Uluslararası Posta Birli�i'nin Uluslararası Bürosu için saptanmı� oranlar üzerinden Üyeler arasında payla�tırılacaktır.

MADDE 412.

Milletler Cemiyeti kuruluncaya kadar, bundan önceki maddeler gere�ince, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine yapılması gereken bildiriler, Uluslararası Çalı�ma Bürosu Müdürünce saklanacak ve bunlara ili�kin olarak Genel Sekretere bilgi verilecektir.

-123-

MADDE 413.

Uluslararası Sürekli Adalet Divanı kuruluncaya kadar, i�bu Andla�manın i�bu Bölümü gere�ince Divan'a sunulması gereken anla�mazlıklar, Milletler Cemiyeti Konseyinin kuraca�ıüç ki�ilik bir mahkemeye götürülecektir.

EK.

ÇALI�MA KONFERANSININ BlRÎNC� TOPLANTISI, 1919

Konferansın toplantı yeri Washington olacaktır.

Amerika Birle�ik Devletleri Hükümetinin, Konferansı toplantıya ça�ırması istenecektir.

Uluslararası Düzenleme Komitesi, Birle�ik-Devletler, Büyük-Britanya, Fransa, �talya, Japonya, Belçika ve �sviçre Hükümetlerinden herbirince seçilen yedi ki�iden olu�acaktır. Komite, gerekli görürse, ba�ka Üyeleri de Komitede temsil edilme�e ça�ı-rabilecektir.

Gündem �öyle olacaktır:

1. Sekiz saatlik gün ya da 48 saatlik hafta ilkesinin uygulanması;

2. ��sizli�i önlemeye ve i�sizli�in sonuçlarına çare bulmaya ili�kin sorunlar;

3. Kadınların çalı�tırılması:

a) do�umdan önce ve sonra (analık ödentisi sorununu da kapsamak üzere);b) gece çalı�ması;c) sa�lı�a elveri�li olmayan i�lerde çalı�ma.

4. Çocukların çalı�tırılması:a) i�e almı� ya�ı;b) gece çalı�ması;c) sa�lı�a elveri�li olmayan i�lerde çalı�ma.

5. Endüstride çalı�tırılan kadınların gece çalı�tırılmalarının ve beyaz (san) fosforun kibrit endüstrisinde kullanılmasının yasaklanmasına ili�kin 1906'da Bern'de kabul edilen Uluslararası Sözle�melerin kapsamlarının geni�letilmesi ve uygulanması.

KES�M II.

GENEL �LKELER.

MADDE 414.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, ücretle çalı�an i�çilerin fizik, moral ve dü�ünsel yönlerden iyi durumda bulunmalarının, uluslararası bakımdan temel önemde oldu�unu kabul ederek, bu yüksek amaca ula�mak için, Milletler Cemiyeti Örgütüne ba�lı olmak üzere, birinci Kesimde öngörülen sürekli örgütü kurmu�lardır.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, iklim, görenek, ekonomik olanak ve endüstriyel gelenek ba�kalıklarının, çalı�ma ko�ullarında kesin bir tekdüzenin hemen sa�lanmasını güçle�tirdi�ini kabul etmektedirler. Ancak, Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, eme�in yalnız bir ticaret nesnesi biçiminde sayılmaması gerekti�i kanısından esinlenerek, çalı�ma ko�ullarının düzenlenmesi için, bütün endüstriyel toplulukların içinde bulundukları özel durumların elverdi�i ölçüde uygulamaya çaba göstermeleri gereken birtakım yöntemler ve ilkeler bulundu�ugörü�ündedirler.

-124-

Bu yöntemler ve ilkeler arasında, a�a�ıda yazılı olanlar. Ba�ıtlı Yüksek Taraflara özel ve ivedi bir önemde görünmektedir:

1. Yukarıda belirtilen ve eme�in yalnız bir mal ya da ticaret nesnesi sayılmamasını isteyen ana ilke.

2. Yasaya aykırı olmayan bütün konularda, gerek i�çiler gerek i�verenler için bir araya gelme hakkı.

3. ��çilere, içinde ya�adıkları zaman ve ülke anlayı�ına göre uygun sayılacak bir ya�am düzeyi sa�layacak bir ücret ödenmesi.

4. Sekiz saatlik gün ya da 48 saatlik haftanın henüz sa�lanmadı�ı ülkelerde, bunun, ula�ılması gereken bir amaç olarak kabulü.

5. Olabildi�ince, pazar gününe rastlamak üzere, en az yirmi dört saatlik bir hafta dinlencesinin kabulü.

6. Çocukların çalı�tırılmasının yasaklanması ve her iki cinsiyetten gençlere e�itimlerini sürdürmeleri ve fizik geli�melerini sa�lamak olana�ını vermek için, onların çalı�malarının gerekli olan kısıtlamalara ba�lı tutulması.

7. E�it de�erde bir i� için, cinsiyet farkı gözetilmeksizin, e�it ücret ilkesi.

8. Her ülkede çalı�ma ko�ullan konusunda konulan yasal kurallar, bu ülkede yasalara uygun olarak oturmakta olan bütün i�çiler için adaletli bir ekonomik i�lem sa�lamalıdır.

9. Her Devlet, i�çilerin korunmasına ili�kin yasaların ve yönetim kurallarının uy-gulanmasını sa�lamak için, kadınları da kapsayan bir denetim örgütü kuracaktır.

Bu ilkelerin ve yöntemlerin tüm ya da kesin olduklarını öne sürmemekle birlikte, Ba�ıtlı Yüksek Taraflar o görü�tedirler ki bu yöntemler ve ilkeler, Milletler Cemiyeti'nin politikasına kılavuzluk edebilirler ve Milletler Cemiyeti Üyeleri olan endüstriyel topluluklarca kabul edilirlerse ve tüm olarak uygulanmaları uygun dü�en bir denetim örgütünce tam bir biçimde sa�lanırsa, dünya i�çileri için sürekli iyilikler yaratabileceklerdir.

B Ö L Ü M XIII.

ÇE��TL� HÜKÜMLER.

MADDE 415.

Türkiye, Müttefik Devletler ya da bunlardan kimileriyle ba�ka herhangi bir Devlet arasında, 26 �ubat 1885 tarihli Berlin ve 2 Temmuz 1890 tarihli Brüksel Genel Senetlerinde ve bunları tamamlayan ya da de�i�tiren sözle�melerde ele alınan silâh ve ispirtolu maddeler ticaretiyle, öteki konulara ili�kin olarak yapılan ya da yapılacak olan sözle�meleri tanımayı ve bunları kabul etmeyi yükümlenir.

MADDE 416.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, 17 Temmuz 1918'de, Fransa Cumhuriyeti Hükümeti ile Altes Monako Prensi224 arasında imzalanan ve Fransa ile Prensli�in ili�kilerini saptayan Andla�ma konusunda bilgi edindiklerini ve bunu tutana�a geçirdiklerini bildirirler.

224 Fransızca metinde “Altesse Sâre'nissime", �ngilizce metinde "Serene Highness", �talyanca metinde "Altezza Serenissima"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Prens Cenapları"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Prens Hazretleri". (Çevirenler)

-125-

MADDE 417.

��bu Andla�ma hükümleri saklı kalmak üzere, Türkiye, hiçbir Müttefik Devlete kar�ı, do�rudan do�ruya ya da dolaylı olarak, i�bu Andla�manın yürürlü�e konmasından önceki hiçbir olay nedeniyle, hiçbir para isteminde bulunmamayı yükümlenir.��bu hüküm, ilgilileri kim olursa olsun, bundan böyle ortadan kalkmı� bu tür bütün

istemlerden tam ve kesin vazgeçme anlamını ta�ımaktadır.

MADDE 418.

Türkiye, Müttefik Devletler ganimet mahkemelerinden herhangi birince, Osmanlı gemilerine ve Osmanlı mallarına ili�kin olarak verilmi� her türlü kararlar ve buyruklarla, bu mahkemelerin giderlerine ili�kin bütün kararları ve buyrukları geçerli ve uyulması zorunlu kabul eder, ve bu kararlarla buyruklara kar�ı, uyrukları adına hiçbir istemde bulunmamayı yüklenir.

Müttefik Devletler, saptayacakları ko�ullar altında, ganimet konusunda Osmanlı mahkemelerinin kararlarını ve buyruklarını -bu kararlar ve buyruklar ister adı geçen Devletlerin uyruklarının, ister tarafsız ülkeler uyruklarının haklarını etkilesin- incelemek haklarını saklı tutarlar. Türkiye, sorunların dosyasını olu�turan bütün belgelerin örneklerini, verilen kararları ve buyrukları da içermek üzere, sa�lamayı ve bunların sözü edilen incelenmesinden sonra yapılacak ö�ütlemeleri [tavsiyeleri] kabul edip yerine getirmeyi yükümlenir.

MADDE 419.

Gemilerin ve yüklerin sava� sırasında batmasından do�an zararları enaz düzeye indirebilmek ve kurtarılabilecek gemilerin ve yüklerin225 ele geçirilmesini ve bunlara ili�kin özel istemlerin çözüme ba�lanmasını kolayla�tırmak için, Osmanlı Hükümeti, sava�sırasında Osmanlı deniz kuvvetlerince batırılan ya da hasara u�ratılan gemiler konusunda Müttefik Devletler Hükümetlerinin ya da uyruklarının i�ine yarayacak, elindeki bütün bilgileri vermeyi yükümlenir.

MADDE 420.

��bu Andla�manın yürürlü�e konmasını izleyecek altı ay içinde, Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletler Hükümetlerine, 29 Ekim 1914'den bu yana, bu Devletlerden ya da -bu Devletlerin uyruklarınca denetlenen her çe�it ortaklıkları ya da dernekleri de içermek üzere- uyruklarından alınmı� ganimetleri, ar�ivleri, tarihsel anıları ya da sanat yapıtlarını geri verecektir.

Bunların geri verilmesi, geri alacak Hükümetlerce gösterilecek yerlerde ve ko�ullar içinde yapılacaktır.

MADDE 421.

��bu Andla�manın yürürlü�e konmasını izleyecek oniki ay içinde, Osmanlı Hükümeti eski yapıtlara ili�kin �imdiki Osmanlı yasalarını yürürlükten kaldıracak ve bunların yerine, ba�lı Ek'teki kurallara dayanan ve Parlamentonun oyuna sunulmazdan önce Maliye Komisyonunun uygun bulmasına sunulması gerekecek ve Osman h Hükümetince bütün uluslar arasında tam e�itlikle uygulanmasının sa�lanaca�ı yükümlenecek, yeni yasalar çıkartılması için gerekli önlemleri alacaktır.225 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "kurtarılabilecek gemilerin ve yüklerin" sözcükleri yoktur; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde �öyle denilmektedir: "tahlisi kaabil olan sefain ve hamulelerin". (Çevirenler)

-126-

EK

1.

"Eski yapıt"226 sözcü�ü, 1700 yılından önceki her çe�it yapıt ya da insan eme�i ürünü anlamına gelir.

2.

Eski yapıtların korunması yasaları korkutucu olmaktan çok, özendirici yöntemleri üstün tutmalıdır.

5. Paragrafta sözü edilen izni elde etmeksizin bir eski yapıt bulup da, bu bulu�unu yetkili Osmanlı Bakanlı�ının bir görevlisine bildiren her ki�iye, bulu�unun de�eriyle orantılı parasal bir ödül verilmelidir.

3.

Yetkili Osmanlı Bakanlı�ı almaktan vazgeçmedikçe, hiçbir eski yapıt bu Bakanlıktan ba�kasına aktarılamaz.

Hiçbir eski yapıt sözü edilen Bakanlıktan izin belgesi alınmaksızın ülke dı�ına çıkartılamaz.

4.

Kötü niyetle ya da savsaklama sonucu, bir eski yapıtı yok eden ya da ona zarar veren ki�iye saptanacak bir ceza verilecektir.

5.

Yetkili Osmanlı Bakanlı�ının izin belgesini ta�ıyanlar dı�ında, eski yapıt bulmak amacıyla toprak açmak ya da kazı yapmak yasaktır ve para cezası gerektirir.

6.

Tarih ya da arkeoloji bakımından önemli görülebilecek alanların geçici ya da sürekli olarak kamula�tırılmasına olanak verebilecek, hakgözetirli�e uygun ko�ullar saptanacaktır.

7.

Kazı yapmak izni yalnız yeterli arkeoloji deneyi oldu�u konusunda güvence gösteren ki�ilere verilecektir. Bu izinleri verirken, Osmanlı Hükümeti, geçerli neden olmaksızın, hiçbir ulusun bilginlerini izinden yoksun kılacak biçimde davranmayacaktır.

Kazıdan elde edilecekler, kazıyı yapan ki�i ile Osmanlı Bakanlı�ı arasında, Bakanlı�ın saptayaca�ı oranda bölü�ülecektir. Bilimsel nedenlerle, bölünme olanak dı�ı görülecek olursa, bulana, kazıdan elde edilenin bir bölümü yerine, hakgözetirli�e uygun bir ödence [tazminat] verilmesi gerekecektir.

MADDE 422.

Bugün Türkiye'nin bir parçası olmaktan çıkmı� bulunan topraklardan, l A�ustos 1914'den sonra alınmı� din, arkeoloji, tarih ya da sanat önemi olan bütün nesneler, i�bu Andlâ�manın yürürlü�e konmasını izleyen oniki ay içinde, Osmanlı Hükümetince, sözü edilen nesnelerin alındı�ı topra�ın Hükümetine geri verilecektir.

226 Fransızca metinde "antiquitcs”, �ngilizce metinde "Antiquity", �talyanca metinde "antichita". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "antika"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "âsar-ı atika". (Çevirenler)

-127-

Bu nesneler özel bir ki�inin mülkiyetine geçmi�se, bu Maddede öngörülen yükümlülü�üyerine getirmek için, kamula�tırma yoluyla ya da ba�ka bir yolla, gerekli önlemleri almak Osmanlı Hükümetine dü�ecektir.

��bu Andla�manın yürürlü�e konmasını izleyecek altı ay içinde, bu Madde gere�ince geri verilecek nesnelerin dizelgeleri [listeleri] ilgili Hükümetlerce Osmanlı Hükümetine verilecektir.

MADDE 423.

Osmanlı Hükümeti, �u anda elinde bulunan, �stanbul'daki Rus Arkeoloji Ensti-tüsü'nün Kitaplı�mdaki kitapları, belgeleri ve elyazmalarını saklamayı ve Müttefik Devletlerin, Rusya'nın haklarını korumak üzere, belirtmek hakkını saklı tuttukları makama vermeyi yükümlenir. O zamana kadar, Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlerden herhangi birince resmen yetkili kılınmı� her ki�inin, sözü geçen kitaplara, belgelere ve elyazmalarına özgürce ba�vurabilmesini sa�layacaktır.

MADDE 424.

��bu Andla�ma yürürlü�e girer girmez, Türkiye, kendisinden ayrılan toprakların sivil, asker, maliye, adalet ya da ba�ka yönetimlerinin ar�ivlerini, kütüklerini [defterlerini], plânlarını, senetlerini ve her çe�it belgelerini, ilgili Hükümetlere vakit geçirmeden verecektir. Bu belgeler, ar�ivler, kütükler, senetler ya da plânlar ba�ka yere kaldı-rılmı�sa, ilgili Hükümetin istemesi üzerine, Türkiye bunları geri verecektir.

Birinci fıkrada sözü edilen ar�ivler, kütükler, plânlar, senetler ve belgelerden askerî nitelikte olmayanlar, aynı zamanda Osmanlı yönetimlerini de ilgilendirmekteyse ve,bu yüzden, bunların sözü edilen yönetimler zarara u�ratılmaksızın verilmesi olana�ı yoksa, Türkiye, kar�ılıklı olma ko�uluyla, ilgili Hükümetlere bunların içeri�ini bildir-meyi yükümlenir.

1912'den sonra Yunanistan'a geçirilen Osmanlı imparatorlu�u bölgelerindeki ta�ınmaz mallara ili�kin olup da, bo�altma sırasında Osmanlı makamlarının götürdükleri ya da götürmü� olabilecekleri yerel tapu kütükleriyle öteki kamusal kütükleri Yunan Hükümetine geri vermeyi Osmanlı Hükümeti özellikle yükümlenir.

Bir ya da birkaç kütük defterinin yitirilmi� olması yüzünden ya da ba�ka bir nedenle geri verilmesi olana�ı bulunamayacak olursa ve Yunan makamlarına sunulan senetlerin do�rulanması bakımından bunların incelenmesi gerekiyorsa, Yunan Hükümetinin �stanbul'daki227 merkez tapu kütü�ünden [sicilinden] gereken yazıların örneklerini almaya hakkı olacaktır.

MADDE 425.

��bu Andla�ma uyarınca Türkiye'den ayrılan topraklar üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan ya da i�bu Andla�ma gere�ince �imdiki statüsünü Türkiye'nin tanıdı�ı Hükümetlere, kar�ılıklı olma ko�uluyla, Osmanlı Hükümeti, sözü geçen topraklardaki Vakıf yönetimine ili�kin ya da bu topraklarda yerle�mi� ki�ilerin ya da kurumların ilgilendikleri -bulundukları yerler nerede olursa olsun- özel vakıflara ili�kin her türlü ar�ivlere ve belgelere ba�vurabilmelerini sa�lamayı yükümlenir.

227 Fransızca ve �ngilizce metinlerde "Constantinople", �talyanca metinde "Constantinopoli"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Dersaadet"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "�stanbul". (Çevirenler)

-128-

MADDE 426.

30 Ekim 1918'den, III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 136. Maddesinde öngörülen yeni yargı rejiminin yürürlü�e girmesine kadar, Müttefik Devletlerden herbirinin bir yargıcınca ya da mahkemesince Türkiye'de verilmi� olan kararları Osmanlı Hükümeti tanıyacaktır; gerekti�inde, bunların yerine getirilmesini sa�lamayı bu Hükümet [Osmanlı Hükümeti] yükümlenir.

MADDE 427.

III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 46. Maddesi hükümleri saklı kalmak ko�uluyla, Türkiye, 27. Maddede tanımlanan sınırlar içindeki toprakları bakımından, �stanbul228 Yüksek Sa�lık Kurulunca [Sıhhiye Meclis-i Âlisi'nce] ya da bu Kurulun yönetimi altındaki Osmanlı Sa�lık Yönetimince daha önce ele alınmı� herhangi bir soruna ili�kin olarak Müttefik Devletlerce, gerekti�inde ba�ka Devletlerle de anla�arak, alınmı� bütün kararları kabul etmeyi ve bunların yürütülmesi için i�birli�inde bulunmayı yükümlenir.

MADDE 428.

��bu Andla�ma gere�ince Türkiye'den ayrılan topraklar ile, i�bu Andla�ma gere�ince Türkiye'nin egemenli�i altından çıkan topraklar bakımından, Türkiye, �imdiden, �stanbul Yüksek Sa�lık Kurulunca ya da bu Kurulun yönetimi altındaki Osmanlı Sa�lık Yönetimince, ya da �skenderiye Denizcilik ve Karantina Sa�lık Kurulunca daha önce ele alınmı� herhangi bir soruna ili�kin olarak Müttefik Devletlerce, gerekti�inde ba�ka Devletlerle de anla�arak, alınmı�, a�a�ıdaki bütün kararları kabul etmeyi yükümlenir.

Bir önceki fıkrada sözü edilen ilkeler �unlardır:

a) Türkiye'den ayrılıp Müttefik Devletlerden birinin denetimi altına konulan topraklarda ilgili Müttefik Devlet -ister egemen Devlet, ya da mandataire, ya da koruyucu olarak, isterse sözü geçen toprakların yönetiminden sorumlu Devlet olarak davransın- uluslararası sa�lık sözle�meleri hükümlerine uyarak, kendi karantina istasyonlarını kurmakla ve bunları yönetmekle yükümlü olacaktır.

b) Hicaz'da Hac Sa�lık denetimine 229 ili�kin olarak, �stanbul Yüksek Sa�lık Kurulu, ya da Osmanlı Sa�lık Yönetimince, ya da yönetimleri altında, ya da �skenderiye Denizcilik ve Karantina Sa�lık Kurulunca alınan önlemler, bundan böyle, bu önlemlerin uygulanması için gerekli karantina istasyonlarıyla sa�lık kurumlarının bulundu�u toprakların egemenli�i, mandat'sı, koruyuculu�u ya da sorumlulu�u altında bulundukları Müttefik Devletçealınacaktır. Bu önlemler, uluslararası sa�lık Sözle�meleri hükümlerine uygun olacak ve uygulamada tam bir tekdüzen sa�lamak için, hac ziyaretlerinin denetlenmesiyle ilgili herbir Müttefik Devlet, Milletler Cemiyeti'nin denetimi altında bulunacak bir Hac Ziyaretleri Karantina E�güdüm [Koordinasyon] Komisyonunda temsil edilecektir.

MADDE 429.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, sonradan aykırı bir hüküm konmadıkça, i�bu Andla�ma ile kurulan her Komisyonun Ba�kanının, oynların e�it bölünmesi durumunda, ikinci bir oy kullanma hakkı olaca�ını kabul ederler.

228 Fransızca ve �ngilizce metinlerde "Constantinople", �talyanca metinde "Constantinopoli"; 1920 Türkçe çevirilerinde "�stanbul". (Çevirenler)

229 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde “Hicaz makamat-ı mübarekesi züvvarının tefti�at-ı sıhhiyesi" denilmektedir; bu sözlerin kar�ılı�ı yabancı dillerdeki metinlerde de vardır; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine bu sözler alınmamı�tır. (Çevirenler)

-129-

MADDE 430.

��bu Andla�mada tersine bir hüküm yoksa, i�bu Andla�manın kimi Devletleri ilgilendiren belirli bir sorunun ilgili Devletler arasında yapılacak özel bir sözle�me ile çözülmesini öngördü�ü durumlarda, bu konuda çıkacak güçlüklerin, Türkiye Milletler Cemiyeti'ne Üye olarak kabul edilinceye kadar, Ba�lıca Müttefik Devletlerce çözüme ba�lanaca�ı Ba�ıtlı Yüksek Taraflar arasında kararla�tırılmı�tır.

MADDE 431.

��bu Andla�manın özel hükümleri saklı kalmak ko�uluyla, ve i�bu Andla�manın yürürlü�e konmasından ba�layarak altı aylık bir sürenin bitiminde, Osmanlı yasaları nın Osmanlı Hükümetince i�bu Andla�maya uygun olarak de�i�tirilmi� olması ve de�i�mi�tutulması gerekecektir.

Aynı süre içinde, i�bu Andla�manın hükümlerinin yürütülmesine ili�kin bütün yönetimsel ve ba�ka önlemlerin Osmanlı Hükümetince alınmı� olması gerekecektir.

MADDE 432.

��bu Andla�manın uygulanmasına do�rudan do�ruya ya da dolaylı olarak ili�kin her konuda, Türkiye, ço�unluk kararıyla davranan Milletler Cemiyeti Konseyinin gerekli görece�i her türlü soru�turmayı kabul etmekle yükümlü kalacaktır.

MADDE 433.

Ba�ıtlı Yüksek Taraflar, Rusya'ya, Milletler Cemiyeti'ne Üye kabul edilir edilmez, Ba�lıca Müttefik Devletler ile Rusya'nın, aralannda anla�acakları ko�ullar içinde ve i�bu Andla�ma ile kendisine kesinlikle tanınan haklara zarar verilmeksizin, i�bu Andla�maya katılma yetene�ini tanımayı kararla�tırmı�lardır.

Fransızca, �ngilizce ve �talyanca yazılmı� olan i�bu Andla�ma onaylanacaktır. Anla�mazlık durumunda, Fransızca ve �ngilizce metinlerin e�it de�erde sayılaca�ı I. Bölüm (Milletler Cemiyeti Misakı) ile XII. Bölüm (Çalı�ma) dı�ında, Fransızca metin geçerli olacaktır.

Onama belgeleri olabildi�ince en kısa süre içinde Paris'te sunulacaktır.

Hükümet merkezleri Avrupa dı�ında olan Devletler, onamalarının yapıldı�ım Paris'teki diplomasi temsilcileri aracılı�ıyla, Fransa Cumhuriyeti Hükümetine bildirmekle yetinmeye yetkili olacaklar ve bu durumda, onama belgelerini olabildi�ince erken ula�tıracaklardır.

Andla�ma, bir yandan Türkiye ile, öte yandan Ba�lıca Müttefik Devletlerden üçünce onaylanır onaylanmaz, onama belgelerinin bir ilk sunu� tutana�ı düzenlenecektir.

Bu tutanak tarihinden ba�layarak, Andla�ma, onu böylece onaylamı� olacak Ba�ıtlı Yüksek Taraflar arasında yürürlü�e girecektir.

��bu Andla�mada öngörülen bütün sürelerin hesaplanmasında, bu tarih, Andla�manın yürürlü�e konma tarihi sayılacaktır.

Bütün öteki bakımlardan, Andla�ma, her Devlet için, bu Devletin onama belgesinin sunulma tarihinde yürürlü�e girecektir.

Fransız Hükümeti, onama belgelerini sunu� tutanaklarının do�rulu�u onaylanmı� birer örne�ini bütün imzacı Devletlere teslim edecektir.

BU HÜKÜMLERE OLAN �NANÇLA, yukarıda adları belirtilen Tamyetkili Temsilciler, i�bu Andla�mayı imzalamı�lardır.

-130-

Sevres'de, On A�ustos Bin Dokuz Yüz Yirmi tarihinde, tek bir nüsha olarak DÜZENLENMl�TlR; bu nüsha Fransa Cumhuriyeti Hükümetinin ar�ivlerine konulacak ve bu Hükümet, imzacı Devletlerden herbirine, bunun, do�rulu�u onaylanmı� birer örne�ini verecektir.

(L.S.)230 GEORGE GRAHAME.(L.S.) GEORGE H. PERLEY.(L.S.) ANDREW FlSHER.(L.S.) GEORGE GRAHAME.(L.S.) R. A. BLANKENBERG.(L.S.) ARTHUR HlRTZEL.(L.S.) A. MlLLERAND.(L.S.) F. FRANÇO�S-MARSAL.

(L.S.) JULES CAMBON. (L.S.) PALEOLOGUE.

(L.S.) BON�N.(L.S.) MAR�ETT�.

(L.S.) K. MATSU�.(L.S.) A. AHARONlAN. (L.S.; J. VAN DEN HEUVEL. (L.S.) ROLlN JACQUEMYNS. (L.S.) E. K. VENÎSELOS. (L.S.) A. ROMANOS. (L.S.) MAURlCE ZAMOYSK�.(L.S.) ERASME P�LTZ. (L.S.) AFFONSO GOSTA.

(L.S.) D. J. GH�KA.

(L.S.) STEFAN OSUSKY. (L.S.) HAD�.(L.S.) Dr. RIZA TEWF�K(L.S.) RECHAD HAL�SS.

230 "Mühür yeri" anlamına "Locus Sigilli" sözcüklerinin kısaltılıp. (Çevirenler)