Shkenca mbi financatShkenca mbi financat

• Frg. “les finances”, d.m.th: mbledhja dhe shpenzimi i mjeteve monetare nga ana e shtetit, fjala financa në kuptim të gjerë sot përdoret për të shënuar punë të ndryshme monetare (transaksione monetare), ndërmarrjet ekonomike, njësitë territoriale si dhe persona të tjerë juridik, ndërsa në kuptim më të ngushtë përdoret për të shënuar mbledhjen, ndarjen dhe shpenzimin e mjeteve monetare nga ana e shtetit, shkenca mbi financa është disiplinë shkencore e pavarur, ajo ka lëndën e vet dhe metodën e studimit, terminologjinë e vet, parimet e e veta, ndarjen e vet studion veprimtarinë financiare të shtetit dhe të forumeve tjera juridiko-publike të cilave me kushtetutë, ligje e dispozita tjera, u është besuar detyra e plotësimit të nevojave të caktuara shoqërore; është e lidhur ngushtë me paranë dhe me ekzistimin e shtetit; studion të hyrat publike, shpenzimet publike, buxhetin, huaja shtetërore, barazia financiare.

• Të hyrat publike• Janë mjete me të cilat shteti i plotëson nevojat e veta

(shtetërore, shoqërore) në kompetencën e vet ndarja e të hyrave publike:

• Të hyrat origjinare (burimore, janë ato që shteti i realizon me aktivitetin e vet ekonomik ose në bazë të së drejtës së pronësisë)

• Të hyrat derivateve (të prejardhura janë ata që shteti i realizon në bazë të sovranitetit të vet financiar, janë të prejardhura nga forca ekonomike e personave fizikë dhe juridik).

• Të hyrat juridikopublike (janë ato që shteti i realizon në bazë të sovranitetit të vet financiar).

• Të hyrat juridikoprivate (shteti i realizon në bazë të aktivitetit të vet ekonomik dhe nga pasuria e vet)

• Të hyrat e rregullta (mblidhen në mënyrë kontinuitive në intervale të caktuara kohore dhe nga burimet që ekonomikisht përtrihen vazhdimisht; shërbejnë për plotësimin e shpenzimeve të rregullta shtetrore);

• Të hyrat jo të rregullta (mblidhen kohë pas kohe, për një ose disa vite, dhe shërbejnë për mbulimin e shpenzimeve të jashtëzakonshme të shtetit);

• Të hyrat nga popullsia (janë të hyra që qytetarët i ndajnë nga të ardhurate veta për mbulimin e shpenzimeve shtetrore; mund të ndahen në ato që kane karakter të detyrueshëm dhe në ato që qytetarët i ndajnë vullnetarisht);

• Të hyrat nga përsonat juridik ( i mbledh shteti nga organizatat ekonomike, institucionet dhe përsonat e tjerë juridik);

• Të hyrat e pakthyeshme (të hyrat që përsonat fizik dhe juridik i ndajnë për financimin e nevojave shtetrore zakonishtë nuk kthehen; obliguesit e pagesës së këtyre të hyrave kanë përfitim të caktuar nga shpenzimi ityre).

• Të hyrat e kthyeshme (janë huatë vullnetare dhe të detyrueshme që shteti për to paguan edhe kamata si çmim për mjetet e huazuara; janë huat e gjithmbarshme të shtetit);

• Të hyrat e njësive territoriale më të gjëra dhe më të ngushta (varësisht nga kompetenca e njësive të ndryshme politiko-territoriale në shtetin e caktuar)

• Të hyrat e destinuara (janë ato për të cilat është përcaktuar saktësisht se për çka do të shpenzohen mjetet e mbledhura me aplikimin e secilit instrument financiar)

• Të hyrat e padestinuara (janë ato që shërbejnë për financimin e të gjitha nevojave shoqërore, qëllimi i shpenzimit të tyre nuk është i caktuar që më parë)

• Të hyrat në para dhe të hyrat në natyrë.

• Tatimet• Tatimet janë burim kryesor i mbledhjes së të

hyrave publike me të cilat shteti bashkëkohor i plotëson të dalat publike, e që janë në kompetencë të tij, pa marrë parasysh se a janë shtete të zhvilluara ose shtete në zhvillim.

• Karakteristikat kryesore të tatimeve janë:• Tatimet në të hyra derivateve:me pagimin e tatimeve shteti

realizon të hyra, që për atë shumë të të hyrave i zvogëlon të ardhurat e personave fizik dhe juridik.Shteti duke i tatuar subjektet ekonomike njëkohësisht u a zvogëlon fuqinë ekonomike të tyre me qëllim që vetëvetës t’i krijojë fuqi ekonomike për mbulimin e të dalave publike.

• Tatimet janë të hyra të detyrueshme (dhunshme) të shtetit: pagimi i tatimit është obligim i përgjithshëm i cili nuk varet prej dëshirës së personave fizik dhe personave juridik, por bazohet në sovranitetin financiare të shtetit dhe në forcën ligjore. Detyruesit tatimor janë të obligueshëm që të bëjnë pagesën e tatimit, e nëse nuk e paguajnë, atëherë bëhet arkëtimi në formë të dhunshme.

• Tatimet mblidhen për interesa publike: nga mjetet e mbledhura nga tatimet plotësohen të dalat shtetërore.

• Tatimet paraqesin dhënie pa kundërshërbim të drejtëpërdrejtë: pagimi i tatimit nuk i jep të drejtë personit që e ka paguar tatimin të kërkojë kundërshërbim të drejtpërdrejtë. Por, mungesa e kundërshërbimit të drejtpërdrejtë nuk d.m.th. që detyruesit tatimor nuk kanë kurrfarë përfitimesh. Kundërshërbimi i shtetit është në mënyrë indirekte, dhe se nuk varet aspak nga lartësia e shumës së paguar.Mjetet e mbledhura nga tatimet shërbejnë për financimin e detyrave të shtetit: arsim, shkencë, kulturë, shëndetësi, mirëmbajtjen e rrugëve hekurudhave, ujësjellësit, kanalizimit, gjyqeve, muzeve, teatrove, sigurimi i brendshëm dhe integriteti imkufijve, mbrojtja e ujit, ajrit, tokës, etj.

• Tatimet që nuk e kanë karakterin e qëllimit të caktuar: qëllimet e tatimit sipas rregullit nuk përcaktohen përpara. Të hyrat e shtetit të grumbulluara me anë të tatimeve derdhen në buxhet dhe shërbejnë për plotësimin e nevojave të përbashkëta.D.m.th. tatimi nuk paguhet për një qëllim të përcaktuar më herët, andaj shteti nuk është obligueshëm që t’i japë shpjegime detyruesit tatimor se për cilat qëllime do të përdoren të hyrat të cilat rrjedhin nga tatimi.

• Klasifikimi themelor i tatimeve:• I drejtëpërdrejtë (direkt) dhe i zhdrejtë (indirekt)• Kadastral dhe tarifor• Personal (subjekte) dhe real (objekte)• I rregullt dhe i jashtëzakonshëm• I përgjithshëm dhe special• I supozuar dhe faktik• Sipas vlerës dhe specifik• Fundar dhe jofundar• Qëndror dhe lokal• Repartision dhe sipas kuotës• Themelor dhe plotësues• Në natyrë dhe në para

Doganat Janë të hyra monetare të shtetit; paguhen me rastin e kalimit të mallit të caktuar përtejkufirit doganor .Bazë për doganim është ajo për të cilen parashihet shkalla doganore në tarifën doganore, përkatësishtë çmimi i mallit ose vlera e transaksionit; procedura doganore dhe doganimi fillon me marrjen e deklaratës doganore ku paraqiten të gjitha të dhënat e nevojshme lidhur me doganimin (objekti i doganimit, vlera e mallit, numri i cpoëve); nëse obliguesi doganor nuk parqet mallin ose nuk e paguan doganën, pëson sanksion i caktuar me ligj;

Shkallët e tatimit në të ardhurat personale

• Shkallët për pagat vjetoreShkallët për pagat vjetore

Neni 5 i Ligjit mbi TAP: Shkallët e Neni 5 i Ligjit mbi TAP: Shkallët e tatimittatimit

Për secilën periudhë tatimore, tatimi në të Për secilën periudhë tatimore, tatimi në të ardhura ngarkohet sipas shkallëve në ardhura ngarkohet sipas shkallëve në vijim:vijim:

1.1. për të ardhurat e tatueshme 1.1. për të ardhurat e tatueshme nëntëqindegjashtëdhjetë (960) euro ose nëntëqindegjashtëdhjetë (960) euro ose më pak, zero për qind (0%);më pak, zero për qind (0%);

1.2. për të ardhurat e tatueshme mbi 1.2. për të ardhurat e tatueshme mbi nëntëqindegjashtëdhjetë (960) euro deri nëntëqindegjashtëdhjetë (960) euro deri në tremijë (3.000) euro, katër për qind në tremijë (3.000) euro, katër për qind (4%) të shumës mbi (4%) të shumës mbi nëntëqindegjashtëdhjetë (960) euro;nëntëqindegjashtëdhjetë (960) euro;

1.3. për të ardhurat e tatueshme mbi tremijë 1.3. për të ardhurat e tatueshme mbi tremijë (3.000) euro deri në pesëmijekatërqind (3.000) euro deri në pesëmijekatërqind (5.400) euro, tetëdhjetenjë pikë gjashtë (5.400) euro, tetëdhjetenjë pikë gjashtë (81.6) euro plus tetë për qind (8%) të (81.6) euro plus tetë për qind (8%) të shumës mbi tremijë (3.000) euro; dheshumës mbi tremijë (3.000) euro; dhe

1.4. për të ardhurat e tatueshme mbi 1.4. për të ardhurat e tatueshme mbi pesëmijekatërqind (5.400) euro, pesëmijekatërqind (5.400) euro, dyqindeshtatëdhjetetre pikë gjashtë dyqindeshtatëdhjetetre pikë gjashtë (273.6) euro plus dhjetë për qind (10%) të (273.6) euro plus dhjetë për qind (10%) të shumës mbi pesëmijekatërqind (5.400) shumës mbi pesëmijekatërqind (5.400) euro.euro.

Tatimi mbi të ardhurat personale(shkallët për pagat vjetore)

Të ardhurat mujore nga pagat

Tatimi

Deri në 960 € 0%

960 € – 3000 € 4%

3000 € – 5400 € 8%

mbi 5400€ 10%

Llogaritja e TP (shembuj)

• I punësuari ka page mujore 150 sa do ta paguaj ai tatimin vjetor?

• 150*12muj=1800 x5%=90k.pemsional

• 1800-90=1710-paga e tatushme• 0-960=0%• 960-1710=(1710-960)=750x4%=30• 30-1710=1680 paga neto

Regjistrimi ne ditar do te duket keshtu:

Llogaritja e TP• Për çdo pagë sekondare paguhet Për çdo pagë sekondare paguhet

tatimi me normën 10%, pastaj në tatimi me normën 10%, pastaj në fund të vitit bëhet llogaritja e të fund të vitit bëhet llogaritja e të gjitha pagave vjetore dhe gjitha pagave vjetore dhe tatimohen sipas shkallëve tatimohen sipas shkallëve vjetore, me çrast paraqitet raporti vjetore, me çrast paraqitet raporti krahasues dhe konstatohet se a krahasues dhe konstatohet se a është bërë pagesë mangut apo është bërë pagesë mangut apo tepër e tatimit në paga tepër e tatimit në paga

• Lulzim Gashi• P. Bruto 600• S. Pensionale 600*5%= 30• P. tatueshme 600-30=570• Tatimi• 0-80=80*0%= 0• 80-250=170*4%= 6.80• 250-450=200*8%=16• 450-570= 120*10%=12• Tatimi 34.80

• Genc Syla• P. Bruto 200• S. Pensionale 200*5%=

10• P. tatueshme 200-

10=190• Tatimi• 0-80=80*0%= 0• 80-190=110*4%= 4.40• Tatimi 4.40

• Agron Gashi• P. Bruto 150• S. Pensionale 150*5%= 7.50• P. tatueshme 150 – 7.50

=142.50• Tatimi• 0-80=80*0%= 0• 80-142.50=62.50*4%= 2.48• Tatimi 2.48

Tatimi mbi të ardhuar është tatim gjithë përfshirës dhe tatimon edhe burime të tjera të të ardhurave me sa vijonë;•Aplikohet mbi pagat, ................. sipas shkallëve 0%. 4%. 8%. 10%.•Të ardhurat nga biznesi,............. sipas shkallëve, ose 10% për sh,p,k, dhe persoant tjerë juridik•Të ardhurat nga qiraja të realizuara nga individët .....9 %•Nga interesi........... 10%•Dividentat, ........... 10 %•Të ardhuart nga pasuria e patrupëzuar ........... 10%•Fitoret në lotari dhe lojrat e fatit ....................... 10% nga klientët dhe 16% TVSH në shitjet totale•Nga fitimit/humbjet kapitale të individëve (shitja e pronës së lujtëshme dhe palujtëshme, makinat, tokat, shtëpitë etj) .................. 10 %, dhe•Çdo e ardhur tjetër që rritë pasurinë neto të tatimpaguesit.... 10%

Te ardhurat mujore 538,00 euro x 12 muaj = 6.456,00 euro6,456,00 x 5% (kontributi i te punesuarit) = 322,80 euro Te ardhurat e tatuara = Te ardhurat bruto – kontributi pensionat 6.456,00 – 322,80 = 6.133,20 euro 0,00 euro – 960,00 = 960,00 x 0% = 0,00 euro960,00 – 2.040,00 = 2.040,00 x 4% = 81,60 euro3.000,00 – 5400,00 = 2.400,00 x 8% = 192,00 euro5.400,00 – 6.133,20 = 733,20 x 10% = 73,32 euroTotal obligimi i tatimit vjetore ......= 346,92 euro Paga vjetore neto do te jete 6133.20 - 345,92 = 5.787,28 euro

Te ardhurat nga aktiviteti Jane te ardhurat nga aktiviteti afarist te krijuara nga personat fizik.Secili tatim pagues i cili realizon te ardhura nga aktiviteti i tije paguar tatim cdo tre muaj ne nje llogari te catuar nga ATK-ja, ne nje banke e cila operon ne Kosove.Ky tatim paguhet jo me vone se 15 dite nga perfundimi i periudhes tremujore (15 prill, 15 korrik, 15 tetore, 15 janar). Format a pageses se tatimit ne te ardhura;tatimpaguesi me 5.000,00 euro qarkullim apo me pake te ardhura bruto vjetore nga veprimtaria afariste paguaj 37,50 euro per tremujoretatimpaguesi me mbi 5.000,00 deri ne 50,000,00 euro te ardhura bruto vjetore nga veprimtaria e tyre afariste paguajne;3% per te ardhura nga tregtia, transporti, bujqesia dhe veprimtari te ngjashme te cdo tremujori5 % per te ardhurat bruto nga sherbimet, veprimtarit profesionale, te zanatit, te argetimit dhe te ngjashme ne cdo tre mujore 

tatimpaguesit me te ardhura bruto vjetore qe tejkalojne shumen prej 50.000,00 euro nga veprimtarit afariste paguajne;nje te katerten (¼ ) e detyrimeit tatimore te pergjithshem per periudhen aktuale tatimore, duke u bazuar ne te ardhurat tatimore te llogaritura apoper periudhen e dyte tatimore dhe ato pasuese per ¼ e 110% te detyrimit te pergjitheshem tatimore qe i paraprin periudhes aktuale tatimore (viti i kaluar) Te ardhurat nga qiraja Jane te ardhurat e krijuara nga;dhenja me qira e pasurise se patundeshme sikurse jane ndertesat, toka dhe apartamentette ardhurat nga dhenja me qira e paisjeve, automjeteve transportuese dhe llojeve te tjera te pasurise.Secili tatimpagues qe krijon te ardhura te tilla detyrohet te llogaris dhe paguaj cdo tre muaj 10% te shumes se qirase

  Te ardhurat nnga pasuria e paprekeshmeJane te ardhurat e krijuara nga patentat te drejtat e autorit, licencat, te drejtat

ekskluzive dhe te tjera qe perbehen nga e derjat dhe qe nuk kane forme fizike.Secili tatimpagues nga te ardhurat e krijuara nga pasuria e tyre paguan 10% e te

ardhurave te tatueshme

Te ardhurat nga interesiJane te ardhurat e krijuara nga:•interesi nga huate e dhena per personat fizike apo subjektett•interesat nga fleteobligacionet ose letrat me vlere te leshuara nga autoritetet publike

dhe organizatat afariste•intetesat nga llogarit e kursimeve te cilat sjellin interes, e qe mbahen ne banka dhe

institicione bankareSecili autoritet publik, organizat biznesi, banke apo institucion tjeter fianciare qe

bene pagese te interesei ndale 10% nga shuma e paguar e interesit Te ardhurat nga dividentaTe adhuratt bruto nga dividenta perfshijne dividentet dhe fitimin tjeter te shperndare per

tatimpaguesinSecila organizate qe bene pagesen e dividentave ndal tatimin ne nje shume prej 10% te seciles

shume te dividentes se paguar apo kredituarTe ardhurat nga fitimi ne kapitalNe te ardhurat nga fitimi ne kapital kuptojme te ardhurat qe realizon tatimpaguesi me shitjen apo

formen tjeter te tjetersimit te pasurise kapitale duke perfshire pasurine e patundeshme dhe letrat me vlere. Tatimi eshte 10% nga fitimi

Tatimi ne lojrat e fatitSecila organizat e lotarise apo i nje loje te fatit ndal tatimin 10% nga secila pagese e fitimit,

dorezon nje deklarat te tatimit te ndalur, dhe e dergon tatimin e ndalur ne nje llogari bankare