SISTEM MAKLUMAT GUNA TANAH LEMBAH BERNAM: SATU KAJIAN.

PEMBANGUNAN PANGKALAN DATA DIGITAL MENGGUNAKAN SISTEMMAKLUMAT GEOGRAFI (GIS)

EN. MOHD FARIS DZIAUDDIN

JABATAN GEOGRAFI, FAKULTI SENI DAN MUZIK

UNIVERSITI PENDIDIKAN SULTAN IDRIS2003

KANDUNGAN

Muka Surat

KandunganSenarai JadualSenarai RajahAbstrakAbstract

11

III

IV

V

1.0: Latar Belakang Kajian

1.1 Pentingnya Penyelidikan Terhadap Perancangan Guna Tanah 2

1.2 Permasalahan Kajian 6

1.3 Matlamat dan Objektif Kajian 7

1.4 Kajian Lampau 8

1.5 Reka Bentuk Kajian 13

1.6. Kawasan Kajian 23

1.7 Reka Bentuk Pangkalan Data Sistem Maklumat Guna Tanah Lembah 32

Bemam

1.8 Kesimpulan 37

1.9 Rujukan 38

1.10 Lampiran 40

SENARAI JADUAL

Muka Surat

Jadual 1: Rekabentuk Pangkalan Data Sistem Maklumat Guna TanahLembah Bemam

32

ladual2: Data Elemen yang digunakan di dalam Kajian 33

Jadual 3: Taburan Guna Tanah di Kawasan Kajian 35

11

SENARAI RAJAH

Rajah 1: Peringkat-peringkat dalam Proses Perancangan

Rajah 2: Reka Bentuk Kajian

Rajah 3: Lokasi Kawasan Kajian

Muka Surat

3

14

24

III

ABSTRAK

Kajian yang telah dijalankan ini telah berjaya menyediakan sebuah pangkalan data digital

yang mengandungi maklumat guna tanah bagi kawasan Tanjong Malim menerusi

penggunaan sistem maklumat geografi (GIS). Perisian ArcView versi PC telah dikenal

pasti sebagai perisian GIS yang telah digunakan untuk pembangunan pangkalan data digital

LEMBAH BERNAM. Pengumpulan data bagi kajian ini melibatkan jangka masa 1990

hingga 2000. Data sekunder berbentuk reruang seperti data lot, guna tanah, jalan raya,

sungai, dan kemudahan awam telah dikumpulkan daripada Jabatan-jabatan kerajaan dan

Jabatan Perancangan Bandar dan Desa Negeri Perak. Seterusnya, pangkalan data digital ini

menyediakan capaian mudah kepada pengkaji-pengkaji yang berminat untuk membuat

kajian berhubung aspek pembangunan guna tanah di Tanjong Malim. Di samping itu,

menerusi pembangunan pangkalan data digital ini ia dapat digunakan dalam proses

pengajaran dan pembelajaran pelajar-pelajar yang mengambil kursus pengenalan sistem

maklumat geografi dan aplikasi sistem maklumat geografi di UPSI. Kajian ini Juga

merupakan kajian rintis kepada kajian yang lebih besar pada masa hadapan iaitu

pembangunan pangkalan data digital bagi Lembah Bemam secara keseluruhannya.

IV

ABSTRACT

This study which was conducted has succeeded in substantiating a digital data base which

contains the land use information for Tanjong Malim area through using Geographic

Information Systems (GIS). The ArcView Software version PC was identified as GIS

software that was used for the development of BERNAM VALLEY digital data base. The

data collection for this study involves the years 1990 until 2000. Secondary data is iJ:J. the

spatial form such as lot map, land use, main road, river, and public facilities were gathered

from govemment offices and the Department of Rural and Town Planning in state of Perak.

In addition to that, this digital data base providing easy access to the researchers that

interested to study about the aspect of land use development' in Tanjong Malim. Besides

that, through the digital data base which has been developed also can be used in the

teaching and learning process to the students who will take the Introduction to Geographic

Information Systems and An Application of Geographic Information Systems courses at

UPSI. This study also is the pioneer to the large study namely the development of digital

data base on the whole area ofBernam Valley in the future.

v

1.0 Latar Belakang Kajian

Guna tanah merujuk kepada tujuan-tujuan eksploitasi yang dilakukan oleh manusia ke atas

tanah. Guna tanah ditafsirkan juga sebagai aktiviti manusia ke atas tanah, sama ada untuk

tujuan peribadi mahupun untuk tujuan komersiI. Ielasnya tanah merupakan aset yang paling

utama bagi manusia sama ada ia sebagai tempat kediaman, untuk tujuan ekonomi dan

sebagainya. Penggunaan tanah mempunyai perkaitan rapat dengan beberapa prinsip asas

ekonomi. Tanah adalah terhad, sedangkan kehendak manusia tidak terbatas. Pertumbuhan

ekonomi yang meningkat, pertambahan penduduk yang pesat, tingginya permintaan untuk

barangan dan perkhidmatan telah menyebabkan tanah digunakan secara lebih intensif.

Menurut Rhind (1980) sifat-sifat tanah yang mempunyai perletakan yang tetap, terhad dan

berubah mengikut keadaan fizikal dan persekitaran telah merumitkan penentuan dalam

penggunaannya. Putnam (1967) menjelaskan bahawa penggunaan tanah tertakluk kepada

beberapa prinsip iaitu guna tanah secara optimum, guna tanah pelbagai dan prinsip

pengeluaran secara maksimum.

Perubahan guna tanah adalah penentu utama perubahan alam sekitar semula jadi yang

secara langsung berinteraksi an tara guna tanah dan atmosfera, sistem akuatik dan keadaan

tanah di sekitar. Perubahan alam sekitar semula jadi secara langsung mempengaruhi

kehidupan manusia. Menyedari hakikat ini, pendekatan sistematik perlu apabila usaha

memajukan tanah ingin dilakukan. Oleh itu pembangunan guna tanah harus dirancang.

Perancangan guna tanah arnat menekankan keseluruhan proses apabila rnanusia merancang

untuk mengubah tanah berasaskan matlamat dan objektif yang digabungkan dengan

maklumat kefungsian sistem guna tanah.

1.1 Pentingnya Penyelidikan Terhadap Perancangan Guna Tanah

Seperti dinyatakan di atas bahawa pembangunan guna tanah harus dirancang. Perancangan

boleh dinyatakan sebagai satu cara memilih sesuatu tindakan untuk masa depan (Ghani,

1998). Justeru itu, perancangan menjadi elemen yang amat penting kepada pembangunan

guna tanah. Perancangan yang terperinci dan tersusun akan memberi kesan langsung

terhadap perkembangan dan penyusunan ruang bagi sesuatu kawasan atau lokasi. Bagi

Chapin dan Kaiser (1979) perancangan guna tanah secara terperinci dan tersusun amat

perlu bagi menjamin sumber tanah yang berharga dapat digunakan dengan lebih efektif,

terkawal dan membawa keuntungan maksimum. Perancangan yang berhubung dengan

pencapaian sesuatu objektif dan diikuti pula oleh susunatur dalam satu jujukan yang

bertertib dapat menjamin keuntungan yang berpanjangan. Ratcliffe (1974) berpendapat

bahawa perancangan untuk memilih tapak mengimbangi kepentingan pelbagai pihak.

Jelasnya, perancangan bertujuan untuk mengenal pasti pelbagai masalah yang kompleks

sifatnya yang terhasil apabila sesuatu pembangunan hendak dilakukan, seterusnya mencari

jalan penyelesiannya.

Walau bagaimanapun proses perancangan pembangunan guna tanah kebiasannya mengikuti

suatu urutan tertentu iaitu melalui peringkat seperti yang ditunjukkan dalam

Rajah I. Tempoh proses perancangan ini mernakan masa daripada beberapa bulan hingga

beberapa tahun. la bermula dengan peringkat mengenal pasti masalah tentang

pembangunan yang akan dilakukan. Ini kerana setiap jenis pembangunan ada masalah yang

2

Pengenalpastian dan Penganalisisan Masalah

Membentuk matlamat dan Objektif

Membuat Ramalan dan Jangkaan

Menghasil dan Menilai Tindakan Altematif

Analisis Kebolehlaksanaan

Membuat Penilaian

Implementasi

Rajah 1: Peringkat-peringkat dalam Proses Perancangan

Sum ber: Alexander et a!. (l979)

3

tersendiri. Begitu juga dengan pembangunan guna tanah. Oleh itu sebelum sesuatu

pembangunan dilakukan peringkat pengenalpastian masalah merupakan peringkat yang

amat penting. Misalnya antara masalah yang sering wujud dalam pembangunan guna tanah

ialah terdapatnya pertembungan dan persaingan antara pelbagai jenis kegunaan tanah di

atas tapak yang sama (Eastmen et aI, 1995; Ruslan Rainis, 1991a). Situasi begini terjadi

apabila sesuatu kawasan "yang berpotensi sesuai dibangunkan untuk pelbagai jenis guna

tanah. Contohnya kawasan pertanian yang berdekatan dengan bandar sesuai untuk guna

tanah perumahan atau komersil. Oleh yang demikian penggunaan tanah sedia ada selalunya

akan ditukarkan kepada kegunaan yang lebih menguntungkan. Masalah begini akan dapat

di atasi dengan adanya perancangan yang rapi meliputi keperluan penduduk dan

perkembangan bandar di masa depan.

Setelah masalah yang ada dikenal pasti, peringkat kedua proses perancangan pembangunan

guna tanah ialah membentuk matlamat dan objektif-objektif yap..g lebih khusus dan dapat

diukur. Matlamat dan objektif yang dibentuk ini hams selari dan berkait dengan masalah

yang telah dikenal pasti tadi. Ini bagi mewujudkan pembangunan guna tanah yang lebih

teratur bagi perancangan fizikal, sosial dan alam sekitar dan menyelaraskan pembangunan

guna tanah terutama antara bandar dan luar bandar supaya proses perbandaran berjalan

dengan lancar tanpa menjejaskan produktiviti dan kepentingan sesuatu kawasan serta

membantu mewujudkan ruang dan peluang bagi meningkatkan pelbagai sektor ekonomi.

Peringkat seterusnya ialah membuat ramalan dan jangkaan ten tang keadaan masa depan.

Persoalannya bolehkah kita meramal masa depan? Jawapannya "ya" bagi sesetengah

4

perkara tetapi tidak untuk semua. Namun begitu bagi memastikan sesuatu ramalan yang

dibuat itu berjaya dan selari dengan matlamat dan objektif pembangunan, maka kedapatan

maklumat menjadi elemen perlu. Misalnya ahli perancang cuba meramal arah

pembangunan guna tanah pada masa depan di sesuatu kawasan. Oleh itu maklumat tentang

guna tanah pada masa lepas diperlukan. Oaripada maklumat ini barulah jangkaan masa

depan dapat dibuat. Peringkat keempat ialah berhubung dengan proses menghasil dan

menilai tindakan alternatif yang perlu diambil. Peringkat ini memberi kesan langsung

terhadap kualiti keputusan akhir. Tindakan-tindakan alternatif yang perlu diambil ini

berpandukan pula kepada kombinasi maklumat-maklumat sedia ada. Pada peringkat ini

juga tindakan percambahan fikiran "brainstorming" perlu dil�kukan. Tindakan ini penting

agar alternatif-alternatif yang dikemukakan adalah kreatif dan berkesan.

Proses perancangan yang seterusnya ialah analisis kebolehlaksanaan. Pada peringkat ini

ahli perancang harus mengkaji dan meneliti kemungkinan-kemungkinan yang mungkin

timbul apabila sesuatu projek pembangunan itu dilakukan. Misalnya ahli perancang boleh

menanyakan apakah impak sekiranya kawasan ini dibangunkan sebagai kawasan industri?

Sejauh manakah perancangan pembangunan guna tanah yang dibuat mencapai matlamat

dan objektif pembangunan yang sebenarnya? Ini bermakna ahli perancang perlu membuat

anal isis bagi menentukan sama ada sesuatu pembangunan boleh dilaksanakan di kawasan

tersebut atau tidak. Proses perancangan seterusnya ialah melibatkan aspek penilaian.

Menurut Catanesa dan Snyder (1979) peringkat penilaian bermula apabila ahli perancang

mempunyai beberapa alternatif untuk diimplementasikan. Oleh itu ahli perancang harus

menentukan apakah alternatif yang terbaik. Bagi tujuan menilai alternatif-alternatif yang

5

dipilih tadi, maka ahli perancang perlu menggunakan kaedah-kaedah penilaian yang

terbaik. Misalnya pada tahun 1950an, analisis kos- faedah telah digunakan. Kini kaedah

matrik pencapaian matlamat dan "planning balance sheet" digunakan dalam membuat

penilaian terhadap altematif tindakan. Walau bagaimanapun setiap analisis penilaian yang

dipilih harus sesuai dengan altematif yang hendak dinilai. Oleh itu pengetahuan dan

pengalaman yang tinggi perlu ada pada diri setiap ahli perancang. Peringkat terakhir dalam

proses perancangan ialah implementasi. Pada peringkat ini ahli perancang akan bertindak

mengimplementasikan altematif terbaik yang dipilih ke dunia sebenar. Proses-proses

perancangan yang dinyatakan ini berlaku secara berterusan.

1.2 Permasalahan Kajian

Oaripada proses perancangan yang kompleks itu ahli perancang seringkali menghadapi

pelbagai masalah. Oaripada perbincangan di atas peringkat ketiga dalam proses

perancangan ialah peringkat membuat ramalan dan jangkaan. Proses membuat ramalan dan

jangkaan memerlukan banyak maklumat masa lepas dan masa kini. Walau bagaimanapun

ahli perancang menghadapi masalah mendapatkan dan menguruskan maklumat. Harris

(1965) berpendapat bahawa ramalan dan jangkaan memerlukan banyak maklumat yang

berbentuk reruang dan bukan reruang. Ahris (1990) menyatakan maklumat amat penting

bagi tujuan perancangan dan pengurusan. Maklumat mempunyai peranan dalam proses

pembuatan keputusan mengenai tindakan yang akan diambil, termasuk pengambilan

keputusan strategik dan pengendalian. Kedua, proses bagaimana aktiviti-aktiviti dalarn satu

organisasi disusun dalam bentuk kawalan penyelenggaraan.

6

Dengan memiliki maklumat yang lengkap, terkini, tersusun, dan terperinci membolehkan

ahli perancang membuat ramalan dan bertindak dengan lebih reponsif untuk mengatasi

masalah yang mungkin timbul. Hanya dengan maklumat yang lebih sempuma tentang

sesuatu pembangunan yang hendak dilakukan sahaja ketidaktentuan dalam proses membuat

keputusan dapat dikurangkan. Ini kerana pembuatan keputusan yang lebih yakin sahaja

memungkinkan keuntungan yang optimum dapat dicapai._ Namun begitu kebanyakan

maklumat yang wujud ini adalah dalam bentuk analog seperti peta dan jadual (Burrough,

1986). Dalam peta analog pula, maklumat bukan reruang akan dipaparkan dalam bentuk

lorekan, warna atau perkataan dan simbol. Sungguhpun begitu, pengurusan dan perwakilan

maklumat dalam bentuk ini amat terhad (Narimah, 1995)., Proses perancangan yang

melibatkan penganalisisan banyak maklumat reruang dan bukan reruang sukar dijalankan

dengan berkesan melalui peta berbentuk analog yang hanya membenarkan pertimbangan

maklumat yang terhad. Selain daripada menggunakan data yang banyak, perancangan juga

memerlukan data yang terkini dan konsisten. Tujuannya adalah untuk menjamin keputusan

yang diperoleh adalah tepat. Tambahan pula pengurusan dan pengemaskinian data secara

manual adalah kompleks. Justeru itu, kajian ini secara langsung cuba menyelesaikan

masalah-masalah yang dinyatakan di atas menerusi pembangunan pangkalan data digital

menggunakan SMG.

1.3 Matlamat dan Objektif Kajian

Daripada isu-isu dan masalah yang telah dibincangkan di atas, kajian ini mempunyai

matlamat untuk mengaplikasikan teknologi SMG dalam pembangunan pangkalan data guna

tanah digital. Kajian yang dijalankan ini dibahagikan kepada dua fasa iaitu fasa pertarna

7

kajian ini akan memfokuskan kepada pembangunan pangkalan data guna tanah digital bagi

kawasan Tanjong Malim. Fasa kedua kajian ini kelak akan membangunkan pangkalan data

guna tanah digital bagi Lembah Bemam secara keseluruhannya. Untuk memastikan ia dapat

mencapai matlamat tersebut maka kajian ini mempunyai objektif:

a) untuk mengaplikasikan teknologi SMG bagi pembangunan pangkalan data guna tanah

digital.

b) memaparkan potensi dan keberkesanan aplikasi teknologi SMG dalam perancangan guna

tanah.

1.4 Kajian Lampau

Semenjak kewujudannya sekitar 1960an, SMG telah digunakan dengan begitu meluas

sekali, terutamanya dalam menyelesaikan masalah yang berhubung dengan ruang. Bidang

yang banyak mendapat faedah daripada perkembangan SMG ialah bidang perancangan.

Ramai penyelidik yang mengaplikasikan SMG untuk menyelesaikan masalah-masalah yang

wujud dalam perancangan. Keupayaan SMG sebagai alat yang mampu menyediakan

maklumat yang lengkap dan kemaskini membantu ahli perancang untuk membuat

perancangan dengan lebih tepat, cepat dan menguntungkan, di samping tidak membawa

impak negatifterhadap persekitaran.

Menurut Tomlin dan Johnston (1988), SMG berperanan dalam perancangan melalui tiga

aspek iaitu pengurusan data secara umum, generalisasi data kepada sesuatu maklumat yang

tertentu dan penggunaan maklumat yang tertentu dan seterusnya penggunaan maklumat

tersebut dalam proses pembuatan keputusan.

8

(a) SMO dalam pembangunan tanah secara ekonomi dan meninggalkan impakpersekitaran yang minimum

Kajian yang telah dilakukan oleh Bright (1992) telah menggunakan SMG bagi membantu

proses perancangan guna tanah. Model yang dikemukakan oleh Bright (1992) iaitu "A

Land Location and Optimization Technique (ALLOT)", dibentuk dengan tujuan untuk

menyediakan satu garis panduan bagi membangunkan tanah dengan lebih ekonomi dan

meninggalkan impak persekitaran yang minimum. Model ini telah dibahagikan kepada dua

bahagian iaitu CREATE dan MACRO. CREATE merupakan sebahagian daripada model

ini yang berfungsi dengan mengambil kira faktor kos pembangunan dan impak

persekitaran. Analisis kesesuaian tanah telah dijalankan dalam bahagian ini bagi

memastikan kawasan yang dicadangkan sesuai untuk dibangunkan dengan menggabungkan

faktor hidrologi, geologi, biologi, guna tanah, ketersediaan ada kemudahan prasarana, dan

faktor alam sekitar. Analisis ini memerlukan banyak data yang menerangkan sifat fizikal

kawasan tanah dalam bentuk yang mudah diurus. Teknik tindanan peta (map overlay)

melalui SMG telah digunakan bagi mengurus dan menganalisis data -yang diperlukan.

Model data raster telah digunakan dalam anal isis ini.

Permulaan model ini ialah dengan menginput data ke dalam pangkalan data. Lima faktor

telah dipilih dalam menentukan kesesuaian sesuatu pembangunan bagi kajian ini iaitu tanih,

guna tanah, kawasan banjir dan paya, pemandangan dan Iiputan tumbuhan. Setiap faktor

akan dibahagikan kepada beberapa kategori yang akan menjadi penentu dalam menilai kos

pembangunan dan impak persekitaran. Contohnya tanah akan dibahagikan kepada lapan

9

kumpulan yang mempunyai perbezaan kesesuaian bagi sesuatu pembangunan. Nilai bag!

setiap guna tanah yang dicadangkan akan dicampurkan bagi menghasilkan nilai tahap

kesesuaian bagi setiap penggunaan tanah yang dicadangkan. Peta yang menunjukkan

kawasan yang sesuai bagi sesuatu kegunaan boleh dihasilkan diperingkat ini. Kebanyakan

perisian dalam SMG berupaya menjalankan analisis ini bagi menentukan kesesuaian

sesuatu lokasi bagi sesuatu kegunaan tertentu. Namun penggunaan yang dicadangkan

bukanlah satu penggunaan yang optimum. Selain daripada itu, bahagian ini tidak

mempunyai kawalan terhadap pertembungan antara dua kegunaan tanah.

Bahagian kedua model ini, MACRO menggunakan hasil an�lisis kesesuaian tanah dan

mengagihkan perletakan yang sesuai bagi sesuatu aktiviti bagi menjamin kegunaan yang

paling optimum. Bahagian ini akan mengambil kira kesesuaian tanah, permintaan terhadap

tanah dan pertembungan antara dua jenis penggunaan yang sesuai. Model ini akan

membandingkan nilai tahap kesesuaian yang paling tinggi. Sesuatu lokasi dipilih sebagai

tapak yang paling sesuai jika penggunaan tanah tersebut memenuhi permintaan dan

mempunyai nilai kesesuaian yang tinggi. Oleh itu, model ini difikirkan baik bagi

perancangan kerana selain daripada menjalankan analisis kesesuaian tanah, ia telah

mengambil kira permintaan terhadap penggunaan tanah dan pertembungan antara beberapa

penggunaan tanah dalam menentukan perletakan lokasi sesuatu aktiviti. Walau

bagaimanapun model ini telah dibentuk dengan menggunakan kepakaran dalam bidang

komputer yang jarang didapati oleh ahli perancang. Penggunaan SMG dalam kajian ini

hanya sekadar membantu dalam anal isis kesesuaian tanah.

10

(b) SMG dalam Penilaian Multi-Kriteria dan Multi-Objektif

Sementara itu, kajian yang dilakukan oleh Eastman et al. (1995) telah mengaplikasikan

SMG dalam perancangan guna tanah yang bersifat multi-kriteria dan multi-objektif. Dalam

kajian ini SMG diaplikasikan sebagai alat sokongan keputusan dalam proses pembuatan

keputusan bersifat multi-kriteria dan multi-objektif. Mereka telah menggunakan perisian

yang terdapat dalam SMG iaitu IORISI melalui prosedur raster. Walau bagaimanapun,

kajian yang dilakukan oleh Eastman et ai. (1995) ini juga memberikan pertimbangan yang

bersifat fizikal dalam menyelesaikan masalah pertembungan antara dua projek

pembangunan di atas lokasi tanah yang sarna. Pertembungan yang wujud ini ialah, ahli

perancang berusaha menentukan kawasan mana yang sesuai untuk dibangunkan industri

permaidani dan dalam masa yang sarna harus menetapkan juga kawasan yang sesuai untuk

aktiviti pertanian. Kajian ini dibahagikan kepada dua bahagian iaitu penilaian multi-kriteria

dan pembuatan keputusan multi-objektif. Penilaian multi-kriteria merupakan sebahagian

daripada kaedah penyelesaiannya yang berperanan untuk memaparkan petunjuk-petunjuk

yang harus diambil kira sebelum pembangunan guna tanah dilakukan. Petunjuk ini

diperoleh dengan menggunakan prosedur biasa iaitu kombinasi pemberat linear dan anal isis

kesejajaran ketidaksejajaran. Walau bagaimanapun kombinasi pemberat linear secara

langsung terdapat dalam raster SMG.

Pembuatan keputusan multi-kriteria dalam SMG seperti yang dinyatakan di atas berasaskan

kepada kombinasi pemberat linear. Dalam kajian ini, lORIS I melalui model yang dikenali

sebagai MCE telah dibentuk untuk proses tersebut. Walau bagaimanapun dalam skala yang

berbeza sesetengah kriteria tidak boleh menjadi ukurannya. Oleh itu ia mernerlukan faktor

II

yang telah dipiawaikan sebelum melakukan kombinasi dalam persamaan yang telah

dinyatakan. Dalam kes IORISI, modul STRETCH digunakan kepada skala linear iaitu

dengan nilainya daripada 0-255, 8-bit julat integer. Sementara itu dalam pembuatan

keputusan multi-objektif masalah yang timbul melibatkan aspek objektif yang saling

lengkap melengkapi dan objektif berkonflik. Untuk menyelesaikan masalah objektif yang

saling lengkap-melengkapi ia boleh menggunakan proses penilaian multi-kriteria. Antara

langkahnya ialah dengan mendapatkan satu set peta kesesuaian, satu terbitan dalam konteks

objektif yang spesifik, kemudian hantarkan faktor untuk penilaian baru dalam mana-mana

objektif pemberat dan gabungkan dengan ringkasan linear. Walau bagaimanapun bagi

objektif berkonflik, tanah boleh dibahagikan kepada satu objektif tetapi tidak boleh lebih

daripada satu. Tetapi cadangan objektif pilihan harus dibuat. Untuk tujuan ini SMG telah

menyediakan suatu model yang terdapat dalam IORISI iaitu RANK dan RECLASS.

Sungguhpun begitu, masalah multi-objektif diselesaikan dengan pendekatan matematik

yang berada di luar SMG. Terdapat juga modul lain yang boleh digunakan untuk

menyelesaikan masalah multi-objektif. Modul yang dimaksudkan ialah modul MOLA

(Multi-Objective Land Allocation).

Seterusnya Eastman et al. (1995) telah mengemukakan langkah-langkah penyelesaian bagi

kedua-dua bahagian. Dalam menyelesaikan masalah yang berhubung dengan penilaian

multi-kriteria beliau mewujudkan empat langkah iaitu "establish criteria", "standardize

factors", "establish faktors weights", dan "weighted linear combination". Sementara itu

untuk penyelesaian masalah bagi pengagihan tanah multi-objektif pula rnereka

menggunakan tiga langkah iaitu "rank standardize suitability maps", establish objectives

weights" dan "interactively resolve conflicts". Setiap langkah-Iangkah yang dinyatakan ini

12

menggunakan modul-modul atau prosedur-prosedur yang terdapat dalam SMG. Jelasnya

kajian ini telah menunjukkan keupayaan SMG dalam menyelesaikan masalah dalam

perancangan guna tanah dengan lebih jelas. Kajian yang dilakukan oleh Eastman et al.

(I995) telah mengaplikasikan SMG dalam perancangan guna tanah yang bersifat multi­

kriteria dan multi-objektif

Walaupun SMG mempunyai keupayaan untuk mengubah, menggabungkan atribut,

menghitung jarak dan menghasilkan statistik, namun ia masih belum digunakan

semaksimum mungkin (Tomlin dan Johnston, 1988). Kerana itu menurut Bright (1992),

kebanyakan proses pembuatan keputusan yang melibatkan aspek pengagihan guna tanah

dan penentuan penggunaan guna tanah, SMG hanya dijadikan sebagai alat teknologi

sampingan. Jika diperhatikan, penggunaan SMG pada masa kini masih terhad kepada

proses mencan kesesuaian perletakan sesuatu aktiviti di sesuatu kawasan sahaja.

Nampaknya SMG hanya digunakan secara pasif dan tidak bersungguh-sunggu. Namun

begitu, peningkatan dalam keupayaan-keupayaan yang ada dalam SMG apabila diintegrasi

dengan analisis statistik diharapkan ia dapat digunakan dengan lebih berkesan dan lebih

meluas. Kini SMG semakin diketahui umum dan penggunaannya boleh dikatakan semakin

mendapat pertimbangan apabila sesuatu pembangunan yang berhubung dengan elemen

reruang hendak dilakukan.

1.5 Reka Bentuk Kajian

Dalam bahagian ini pengkaji mengarahkan perbincangan kepada reka bentuk kajian. Ini

penting kerana, reka bentuk kajian akan menjadi asas kepada kajian ini kelak. Kajian yang

13

dijalankan ini bertujuan untuk menggunakan SMG dalam pembangunan pangkalan data

digital. Reka bentuk kajian ini dipaparkan dalam Rajah 2. Peringkat pertama berhubung

dengan mengenal pasti sumber-sumber data. Peringkat kedua, berhubung dengan

penyediaan pangkalan data yang melibatkan aspek reka bentuk pangkalan data. Peringkat

ketiga ialah peta analog dan jadual yang dikumpulkan dan kemudian diinput ke dalam

pangkalan data.

Data

I Peta Lot I I Jadual I I Peta Topografi ]

�.

Pendigitan

,,.

Pengeditan Data

Digital

,.

Pangkalan Data

Digital TanjongMalim

Rajah 2: Reka Bentuk Kajian

14

(AJ Mengenal Pasti Sumber-sumberData

Sistem maklumat geografi pada asasnya terlibat dengan data yang dirujuk mengikut

reruang. Data reruang biasanya diperoleh daripada sumber-sumber seperti peta-peta sedia

ada, foto udara, imej satelit, data daripada pengimbas pesawat udara, pengukuran di

lapangan dan pangkalan data SMG lain. Data reruang yang diperoleh akan diter�ngkan oleh

data atribut. Data atribut mungkin diperoleh daripada pengamatan di lapangan,

persampelan, soal selidik, data banci dan sebagainya. Secara umumnya, sumber data ini

terbahagi kepada dua jenis iaitu sumber primer dan sekunder sarna ada dalam bentuk digital

atau bukan digital. Sumber-sumber primer melibatkan pengumpulan sarna ada pengrekodan

langsung seperti kerja ukur, pengamatan lapangan, soal selidik atau pengukuran instrumen

atau pengrekodan secara jarak jauh iaitu pengukuran dan pengrekodan dibuat di lokasi

berasingan seperti temu bual melalui telefon, pengira lalu lintas, perekod hujan automatik,

sistem kedudukan global atau kaedah penderiaan jauh yang lain.

Sementara itu, sumber sekunder pula boleh terdiri daripada data pentadbiran yang

dihasilkan daripada fungsi penyimpanan data harian agensi kerajaan atau swasta seperti

rekod kelahiran atau kematian, data lot harta ataupun rekod hujan atau data survei yang

dikumpulkan untuk tujuan tertentu sarna ada secara khusus atau dikemas kini mengikut

jadual yang telah ditetapkan. Dalam kategori ini termasuklah data daripada banci hinggalah

imej yang diambil dengan sistem penderiaan jauh awam. Bagi data reruang, data sekunder

yang lazim digunakan ialah peta-peta yang dikeluarkan oleh agensi-agensi kerajaan seperti

Jabatan Pemetaan dan Ukur Negara (peta topografi, peta sempadan, peta bentuk bum i),

Jabatan Geologi dan Kajibumi (peta geologi), Jabatan Perancangan Bandar dan Desa (peta

15

guna tanah bandar), labatan Kerja Raya (peta jalan terperinci), labatan Parit dan Saliran

(peta saliran), Jabatan Berkuasa Air (talian paip) dan Tenaga NasionaI (talian elektrik).

Peta-peta yang dinyatakan ini diperoleh dalam pelbagai skala dan ada juga terhad yang

boleh diperoleh cuma selepas mendapat kelulusan khas daripada pihak-pihak tertentu.

(B) Reka Bentuk Pangkalan Data

Kebiasaannya sesuatu perlaksanaan atau projek SMG melibatkan langkah utama iaitu

menentukan objektif, pembinaan pangkalan data dan melaksanakan analisis dan

mempersembahkan hasilan. Objektif projek SMG banyak bergantung pada masalah yang

hendak ditangani atau tugas-tugas yang perlu dilaksanakan, hasilan akhir dan kumpulan

sasaran. Setelah objektif ditentukan, langkah seterusnya yang paling kritikal dan memakan

masa yang lama ialah pembangunan pangkalan data. Pangkalan data yang lengkap dan

tepat adalah penting dalam menentukan kualiti produk akhir SMG. Oleh itu, pangkalan data

SMG mestilah direka bentuk dengan baik. Reka bentuk pangkalan data ini melibatkan tiga

langkah penting iaitu menentukan isi kandungan pangkalan data, definisikan parameter

storan setiap atribut dan tentukan pendaftaran koordinat (ESRI, 1990).

(i) KenaI Pasti lsi Kandungan Pangkalan Data

Langkah pertama dalam mereka bentuk pangkalan data ialah menentukan data yang akan

dimasukkan ke dalam pangkalan data tersebut. Proses ini melibatkan tiga langkah iaitu

mengenaI pasti sifat-sifat geografi dan atribut yang diperIukan, menyusun lapisan-Iapisan

data dan mengenal pasti peta yang perlu didigitkan. Sifat-sifat geograf dan atribut yang

16

diperlukan ditentukan secara langsung oleh anal isis dan tugasan-tugasan yang akan

dilakukan dan produk peta yang akan dihasilkan. Setiap sifat mungkin akan memerlukan

beberapa atribut. Maklumat keperluan ini biasanya diperoleh melalui analisis keperluan

pengguna atau kriteria analisis yang ditetapkan. Apabila sifat-sifat dan atribut yang

diperlukan telah dikenal pasti, pengkaji akan mengorganisasikan sifat-sifat geografi

tersebut ke dalam lapisan-lapisan peta. Beberapa faktor mempengaruhi organisasi lapisan

dalam pangkalan data dan ia berbeza mengikut aplikasi.

Antara pertimbangan yang paling lazim digunakan untuk mengorganisasi lapisan-Iapisan

peta ialah jenis sifat (titik, garisan atau poJigon) dan kumpulan tema sifat. Umumnya,

lapisan-Iapisan disusun supaya titik-titik, garisan-garisan dan poligon-poligon disimpan

dalam lapisan yang berasingan. Misalnya, sekolah-sekolah atau pusat bandar yang

diwakilkan sebagai titik disimpan dalam satu lapisan, manakala sungai atau jalan raya

diwakilkan sebagai garisan dan disusun sebagai satu lapisan yang lain. Sifat-sifat ini boleh

juga disusun mengikut tema yang diwakilkannya. Misalnya, sungai mungkin disusun

sebagai satu lapisan dan jalan raya sebagai lapisan yang lain. Walaupun sungai dan jalan

raya diwujudkan dalam bentuk garisan, namun adalah munasabah untuk menyimpannya

berasingan. Ini kerana atribut kedua-dua sifat ini sangat berbeza, jadi ia harus disimpan

sebagai lapisan berasingan yang merujuk kawasan yang sarna. Sungai mungkin mempunyai

atribut seperti nama, kelas sungai dan kadar aliran, manakala atribut bagi jalan pula

termasuklah nama, jenis permukaan, bilangan lorong dan had laju.

Proses mengenal pasti sifat-sifat geografi dan atributnya dan mengorganisasi maklumat ini

ke dalam bentuk lapisan akan menentukan peta-peta yang akan terkandung dalam

17

pangkalan data digital yang dibina. Dalam sesetengah kes, lapisan-lapisan peta ini mungkin

tersedia dalam peta-peta yang berbeza (seperti peta kadaster yang menunjukkan hanya

sempadan lot tanah) atau tanah tersedia dalam format digital. Dalam kes yang lain,

pengguna mungkin perlu mengautomasikan Iapisan-lapisan daripada satu peta asas seperti

peta topografi. Dalam hal yang sedemikian, adalah lebih baik diwujudkan manuskrip­

manuskrip peta yang berasingan bagi setiap lapisan memandangkan maklumat yang begitu

banyak pada peta asas itu akan menyukarkan proses automasi. Ini biasanya dilakukan

dengan menyurih sifat-sifat diperlukan ke dalam bahan lut sinar yang lain.

(ii) Mendefinisikan Setiap Atribut

Apabila atribut-atribut yang diperlukan bagi setiap lapisan telah dikenal pasti, langkah

seterusnya ialah untuk menentukan parameter-parameter khas bagi setiap atribut dan jenis­

jenis nilai data yang akan disimpan. Langkah ini akan memudahkan pembangunan faik-fail

data bagi menyimpan nilai-nilai atribut tersebut, Pada peringkat ini pengkaji akan

menentukan atribut yang akan disimpan sebagai aksara sarna seperti nama asalnya,

manakala atribut yang mewakili nilai numerik (seperti panjang atau lebar jalan) seharusnya

disimpan sebagai nilai sebenar.

Tcrdapat sebilangan atribut diterangkan sebagai untaian aksara yang lebih baik diwakilkan

sebagai kod di dalam komputer. Sekiranya atribut menerangkan satu kelas, mungkin lebih

mudah dan lebih cekap untuk menyimpan kod untuk kelas tersebut dibandingkan dengan

satu penerangan. Misalnya, perkataan 'komersil' mungkin boleh disimpan sebagai kod

aksara 'C' atau kod nurnerik '02'. Penggunaan nilai atribut dalam bentuk kod memudahkan

18