SKANDINAVSKA KULTURA I

IZVORI

Pojam Skandinavija ima jedno političko i jedno geografsko značenje. Geografski, Skandinavija je isto što i Skandinavsko polustrvo i obuhvata: Norvešku, Švedsku i severozapadni deo Finske. Politički, Skandinavija obuhvata:1) u najužem smislu – Dansku, Norvešku, Švedsku;2) u nešto širem smislu – Dansku, Norvešku, Švedsku i Finsku;3) u najširem smislu – Norvešku, Švedsku, Finsku, Island i Dansku sa teritorijama: Farskim i Olandskim ostrvima (gde govore švedski) i Grenlandom.Zato se u najširem političkom smislu koristi naziv Norden (= Sever, Nordijski region) kada se misli na Skandinaviju.

Pristupi pisanja istorije, tj. proučavanja srednjeg veka Skandinavije: 1) najbolje očuvana pragermanska kultura (izolovanost Skandinavije od ostatka Evrope);2) teorija evolucije (Darvin: linearno – od goreg ka boljem društvu);- Ideja koja se dobija iz ove dve teorije jeste ta da nema mnogo kulturoloških razlika unutar Skandinavije, odnosno da je ovo vrlo uniformna regija, što uopšte nije slučaj.3) pristup zasnovan na materijalnim dokazima (najstabilniji princip – istoriografija, izvori)

Periodizacija:Srednji vek:- rani: 800 – 1100. godine (pokrštavanje),- visoki (centralni): 1100 – 1300. godine (tri faze),- kasni: 1300 – 1530. godine (reformacija, protestantizam, stvaranje nacionalnih država);

Rano moderno doba: do 1870-ih (urušavanje feudalnog sistema, stvaranje kapitalističkog).

Kao početak srednjeg veka u Skandinaviji uzima se 800. godina zbog dolaska hrišćanstva, dok se 1530. godina uzima kao kraj srednjeg veka iz više razloga koje objedinjuje jedna vrlo značajna pojava, a to je reformacija. Reformacija je dala šansu svetovnim vladarima da preuzmu posede koji su pripadali crkvi. Drugi faktor je zalaganje da bogosluženje bude na narodnom jeziku čime bi se vera približila običnom nepismenom stanovništvu, umesto na latinskom koji je tada bio lingua franca i koji je razumelo jako malo ljudi. Crkva je donekle time objedinjavala kulturu u čitavoj Evropi, ali sa reformacijom se Skandinavija izoluje. U to vreme nestaje ideja o unitarnoj skandinavskoj državi i kreće ideja o samostalnim nacionalnim državama.

Proučavanje kulture ove regije se zasniva na proučavanju njene istorije iz više aspekata koje je zasnovano na materijalnim dokazima (izvorima) koji mogu biti pisani i materijalni. Dele se na primarne, sekundarne i tercijarne. Primarni izvori su oni koji dolaze od neposrednih učesnika i svedoka istorijskih događaja opisanih u izvoru, i to mogu biti zapisi, arhivksa građa, crkveni dokumenti i slično. Sekundarni izvori su po tipu dokumenata vrlo slični primarnim, s tom razlikom da su ili prostorno ili vremenski udaljeni od originalnog događaja. Tercijarni izvori se karakterišu kao kolekcije već rastumačenih informacija, a to su udžbenici i enciklopedije.Malo je izvora u 16. veku u Skandinaviji. Dosta ih je uništeno. Dosta se oslanja na arheološka nalazišta (grobnice). Građevine su takođe bitni materijalni dokazi (npr. arhitektura, meterijali). Novac je bitan, kovanje novca pokazuje da više nije u pitanju robna razmena, već da postoji centralizovana vlast. Toponimima se može zaključiti dosta toga. Prate se razvoji naselja, krajolika. U Skandinaviji ima dosta

toponima koji se završavaju na by ( na norveškom i danskom znači grad, na švedskom selo). Istoričari se prvenstveno okreću pisanim izvorima. Pisani izvori su hronike, istorije, liturgijske knjige, crkvena dokumenta, zakoni, književna dela (edička i skaldička poezija). Edička poezija je usmena, zapisana u 13. veku na Islandu. Skaldička poezija ima mnogo pravila, teško razumljiva i poznat je autor. Problem pisanih izvora je subjektivnost i verodostojnost.Runski zapisi su često korišćeni izvori. Ne zna se ko ih je pravio i naručivao. Proučavaju se oni na kamenu (nadgrobni). Ima runskih zapisa koji npr. opisuju robu. Vrlo često su izučavani pojedinačno, što je potupuno besmisleno. Neravnomerna je distribucija kamena u tom periodu, pa zato najviše runskih zapisa ima u Švedskoj, zatim u Danskoj, najmanje ih je u Norveškoj.Zaključak koji se može doneti na osnovu dosadašnjih ispitivanja je taj da Skandinavija nije kolevka pragermanske kulture i da ne možemo direktno odatle o njoj i saznati, kao i činjenica da ovo nije uniformna regija i da je jako mnogo odgovora zasnovano na pretpostavkama.

TLO I STANOVNIŠTVO SKANDINAVIJE

Skandinavija je velika oblast (2000km sever-jug) u kojoj se smenjuju različiti pejzaži i nadmorske visine. Planine, koje čine prirodnu granicu između Norveške i Švedske se protežu i u Severno more, čineći ostrva. Danska ima najnižu nadmorsku visinu sa prosekom od 175m. Centralni region ima n.v. od oko 500m i čine ga nejednaki platoi sa ravnicama, brdima i razbacanim planinama kroz koje teku reke i ulivaju se u Botnijski zaliv (sever Švedske). Jug Švedske je slične pejzažne strukture sa najvišom tačkom od oko 400m i mnogo jezera, od kojih je najznačajnije Vetern, koje ima površinu od 5500km² i treće je po veličini u Evropi. Ovu oblast čine svakako i mnoga ostrva, od kojih su najveća Bornholm, Uland, Gotland, kao i Šeland i Fin. Još jedan arhipelag – Oland – leži u Botnijskom zalivu.Primarna struktura Skandinavije je ostala nepromenjena tokom milenijuma, iako je iscrpljivanje močvara i jezera značajno uticalo na izgled priobalja. Nivo mora varira na različite načine od zemlje do zemlje (u Norveškoj i Švedskoj opada, dok u Danskoj raste), mada to nije konstantno. Najdrastičniji primer opadanja nivoa mora jeste Botnijski zaliv sa oko 80cm po veku. Ovo utiče i na luke čineći ih nedostupnim i podložnim izmeštanju, a i neki zalivi su pretvoreni u kopnena jezera (jezero Mälaren – Stokholm).KLIMA: Drastična je razlika između hladnog severa koji ima 6 meseci konstantnog tempreaturnog minusa (ali more ne ledi, osim u Botnijskom zalivu) i juga koji ima dosta umereniju klimu (samo mesec dana minusa u godini), ali su ekstremni vremenski uslovi mogući u bilo koje doba godine. Količine padavina su jako velike, naročito na norveškim planinama (2m, a negde i više).FLORA I FAUNA: Prirodna vegetacija šume (bor, jela i breza u Norveškoj i Švedskoj; hrast i lipa u Danskoj i po obali Skandinavskog poluostrva), kao i kamenita područja i arktička tundra. Zemljišta je neplodno u većini slučajeva. Da bi moglo da naseli i kultiviše severne predele, stanovništvo je pribegavalo krčenju šuma, i to uglavnom spaljivanju. Ovaj metod je davao vrlo kratkotrajan efekat plodnosti zemljištu. Potekao je iz Norveške, ali se vrlo brzo raširio na čitavu Skandinaviju. Iznedrio je i mnoge reči i izraze (-vål je reč za ostatak spaljenog drveta ili korena i prisutan je kao nastavak u nazivima mesta).RESURSI: Žitarice (gde je bilo vremenskih uslova i plodnog tla), bobice, koštunjavo voće, gljive, med, riba (bakalar, haringa). Namirnice su bile konzervirane specijalnim metodama. Kasnije je počeo i izvoz materijala (drvo, kosti, krzno u tundri), a države počinju međusobno da sarađuju tek od XIII veka. Još kasnije počela je i eksploatacija kamenih ruda, kao i bakra i gvožđa.NARODI: Sami (Laponci) – naseljavaju sever poluostrva i nisu srodni Germanima. Usmeni jezik im je sličan finskom, ali su imali kontakta i sa pranordijskim, što se da videti po nekim rečima i izrazima. Žive od lova i ribolova (meso, krzno i rogovi irvasa). U IX veku razlikuju se tri naroda – Danci, Normani (Norvežani) i Sveari (jug Švedske). Postojala je i četvrta grupa (Jutari), ali su ih retko sretali zbog prepreka u komunikaciji, pa nisu pominjani u izvorima.

KOMUNIKACIJA: Prisutan je lažan utisak unitarnosti regije. Međutim, često su šume i močvarno zemljište (mark) bili glavne prirodne prepreke. Bitne rute su bile uz glečere – stupanje u kontakt sa Norvežanima. Za malo dalja putovanja, daleko funkcionalniji je bio vodeni prevoz (primer Skåne – Mälaren: kopnom put traje 4 nedelje, a vodom 5 dana).KOLONIZACIJA: Vikinzi:- asimilacija sa drugim narodima (Britanija);- stvaranje autohtonih kultura (Island);- dalje naseljavanje (Grenland, Njufaundlend). Island je najznačajniji zbog količine izvora (istorijskih i književnih). Mali deo ostrva je zapravo naseljiv zbog neplodnosti tla i vulkana – pristupačna samo obala i neke doline.DEMOGRAFIJA: Vođenje računa oko restauracije pokrčenih šuma je bila važna karakteristika ovog društva. Korišćeno je drvo kao resurs, a zatim i tle. Postojala je praksa „testiranja“ dece, odnosno odbacivanja nejakih beba. Žene su se fizički promenile i potencijalno imale duži vek od muškaraca, aline nužno (usled silnih komplikacija, uglavnom oko trudnoće). Ne zna se tačan broj stanovnika, može se samo proceniti.

RANI SREDNJI VEK

9. vek:Ne postoji koncepcija države. Vlast imaju lokalni vlastodržci. Ona zavisi od poseda, ali i od uspeha u ratu (stiče poštovanje ostalih). Hristijanizacija (pokrštavanje) je bitna iz više razloga, naročito za stvaranje srednjovekovnih država. Crkvena hijerarhija služi kao uzor za stvaranje centralne svetovne vlasti. Što se tiče praskandinavske religije, nije svuda bio isti kult, pa se dolaskom hrišćanstva ujedinjenje država olakšava. Ovo se smatra ključnim momentom stabilizacije srednjovekovnih država. U 9. veku u Skandinaviji dominira Danska. Obuhvatala je današnju Dansku i zapadnu obalu Šveske, u određenim periodima i Norvešku do Oslo fjorda. Danska je tada bila pomorska sila, kontrolisala je uvoz i izvoz u celoj oblasti. Oko 720. godine je izgrađen Danevirke tj. odbrana Danaca koja je sprečavala upade, što je bio veliki poduhvat za ono vreme. Često su u Danskoj vladala braća, što je dovodilo do sukoba, pa je to nepovoljno uticalo na stabilnost dražave. Krajem 9. veka u Norveškoj Harald Hårfagre je uspeo da ujedini jednu veću oblast (mit sa kosom). Za Švedsku ima malo izvora. Zna se da tu živi narod koji se zove Svear, po kojima je ona i dobila ime. Postojao je kralj, ali je bio simbolična figura. Vlast su imali lokalni vlastodršci.

10. vek:U 10. veku Danska se oporavlja pod upravom kralja Gorma i njegovog sina Haralda Blåtanda. Izgrađena su kružna utvrđenja nađena samo u Skandinaviji (ringborgene, strateški utvrđena, brane prolaze). Najznačajniji nalazi iz Danske iz tog perioda su dva kamena iz Jelinga. Prvi je kralj Gorm posvetio svojoj supruzi, drugi je podigao Harald kada je uveo hrišćanstvo u državu (dokaz da je kraljevstvo bilo hrišćansko). Sledeći bitan kralj je u Danskoj je Sven Dvobradi, koji je nastavio da zauzima, pomerio je sedište kraljevstva sa Jilanda ka Kopenhagenu.Krajem 10. veka kralj Norveške je Olav Trigvason, on je priznat za kralja Zapadne Norveške. Tu se razvilo jedno od najvećih kraljevstava Norveške, grad se zvao Trondheim. Zauzimao je i jedan deo istočne Norveške. Posle par decenija Sven Dvobradi osvaja taj deo. Tokom 9. i 10. veka Danska je najdominantnija, Norveška pokušava da uspostavi stabilnu državu, Šveđani nemaju nikakvu stabilnu državu i zato pokušavaju da se udruže sa Poljacima. U 11. veku Danska se širi i Sven Dvobradi zauzima jugozapadnu Englesku, tamo uspostavlja tzv. danski zakon (danelagen). Posle smrti Svena Dvobradog,

država se rapspada. To pruža mogućnost da se ostale države razvijaju. Norvežani uspevaju da formiraju stabilnu državu koja će opstati tri veka.Šveska je u 11. veku podeljena između Svelanda i Gotlanda, između njih je neprohodna šuma. Uz to se veruje da su u Švedskoj postajali jaki paganski kultovi koji takođe nisu dozvoljavi ujedinjenje.

Privreda je u ranom srednjem veku bila zasnovana na zemljoradnji. Konačno se stabilizuju mesta i naselja (ranije su se često selili). Po grobljima se zna da su se fiksirala mesta. Različiti su tipovi naselja. Danska ima zbijeni tip naselja, Švedska i Norveška imaju pojedinačne posede, jer su planinske zemlje.Norveška dobija ime po severnom putu, Šveska po narodu Sveari, Danska po nazivu za graničnu oblast.U 11. veku počinje razvoj urbanih naselja, zbog razvoja trgovine. Hedeby je jedan od prvih trgovinskih cenatara u Danskoj. Nestaje oblik života gde su na jednom imanju živele zajednice, javljaju se manje porodice. Zna se da muškarcima ženidba nije bila dozvoljena dok nemaju posed.

VISOKI SREDNJI VEK

Visoki srednji vek se deli na tri faze:1) 1100-1200. godine (dodatna stabilizacija i učvršćivanje)2) 1200-1300. godine (unutrašnji i spoljašnji nemiri u svim državama)3) 1300-sredine 1300 (stvaranje unije)

Danska i Norveška su se stabilizovale kao države, Švedska malo kasnije, ali uspeva to do kraja ove etape. Ferojska ostrva pripapadaju Norveškoj do kraja 12. veka, Grenland od 1261. pripada Danskoj, Island 1262. godine pripada Norveškoj. Norveška je moćna do polovine 13. veka, posle počinje da joj opada moć. Krajem ovog perioda Magnus Erikson nasleđivanjem postaje kralj Norveške i Švedske, time počinje stvaranje Skandinavske unije. Moć Danske je sve slabija, pa Norveška i Švedska počinju da se razvijaju.Vlast u visokom srednjem veku sve više liči na vlast u kontinentalnoj Evropi: kraljevi se krunišu, kruniše ih papa. Time se povezuju svetovna i duhovna vlast. Katolička crkva ima velike posede što znači moć. Uz titulu kralja takođe idu određeni posedi, kako bi se stabilizovala moć kralja. Uvode se porezi (bitan izvor finansiranja), kraljevski saveti (savet uz kralja), zakonodavstvo doživljava procvat (kralj donosi zakone koji važe za celu zemlju, tako je u svim zemljama), građenje utvrđenja. Sve to su bitne promene. Plemstvo se deli na dve vrste: svetovno i duhovno. To je najuticajniji sloj stanovništva. Porezi ne važe za plemstvo. Plaćalo ih je samo slobodno stanovništvo, ali je plemstvo moralo da se odazove na pozive za borbu. Članovi plemstva su članovi kraljevog saveta.Trgovina se u srednjem veku dalje razvija. Polovinom 13. veka tj. krajem etape počinje udruživanje slobodnih gradova na Baltiku u trgovačke i političke svrhe (Hansa). Hansa je pod vođstvom grada Libeka. Hansa razvija moćnu trgovinu, ona je važan politički i ekonomski faktor (mogli su da skupe moćnu vojsku). Neki skandinavski gradovi su čalnovi Hanse, ali nisu svi punopravni članovi. Jedini skandinavski grad koji je bio punopravni član Hanse je grad Visby. Članovi su takođe bili Stokholm i Bergen. Usled razvoja gradova, razvija se i gradsko stanovništvo - građanstvo, pre svega trgovci. Gradovi sami razvijaju svoje zakone, stanovništvo i samouprave.

KASNI SREDNJI VEK

Računa se od početka 14. veka do polovine 16. veka. U kasnom srednjem veku formira se Kalmarska unija (naziv dobija po grada u kom je potpisana) 1397. godine. Ceo skandinavski region je jedna država, ali ne važe svi zakoni svugde, razlikuju se po državama. Danska (istovremeno i norveška)

kraljica Margareta je radila na tome da bude jedan entitet koji naspram inostranstva nastupa zajedno. Unija nije bila stabilna, jer dosta toga nije bilo uređeno. Nisu razvijene zajedničke institucije. Postoje i dva dokumenta koja su potpisana, ali oni su kontradiktorni. Unija se kasnije raspala. Velika kuga je karakteristična za celu Evropu i Malu Aziju. Stigla je polovinom 14. veka, dolazila je u talasima. Odnela je mnogo života. Norveška je izgubila 2/3 stanovništva i to je dosta uticalo na privredu. Bila je ogroman udarac. Agrarna kriza je usuštini napuštanje velikog broja imanja. Pretpostavlja se da je kuga razlog toga. Glavna posledica je bila slabljenje privrede. Kriza je pogodila i seljake i veleposadnike. Kategorija slobodnih seljaka se manje-više izgubila u tom periodu. Skandinavsko naselje na Grenlandu je tada zamrlo i nikada više nije naseljeno od strane Skandinavaca.

RANO MODERNO DOBA

Period od kraja srednjeg veka (1510/1530) do indurstrijalizacije (1870). Tada se urušavao feudalni sistem, a polako se stvara kapitalistički sistem, zato je to granica kraja.

1530-1610 (16. vek): Najznačajniji događaj je reformacija. Krenula je iz Nemačke (Martin Luter). Brzo je stigla u Skandinaviju. U Skandiviji tada postoje dve države Danmark-Norge i Sverige (obuhvata i deo Finske). Reformacija u Švedskoj ukida Kalmarsku uniju, vladar je Gustav Vasa.1536. godine u Danmark-Norge počinje reformacija, vladar je Kristijan III. One su rigorznije u raščlanjivanju sa crkvom. Na drugačiji način je sprovedena nego u Švedskoj. Kralj postaje vrhovni poglavar crkve, ukinut je arhibiskup, biskupi postaju superintendenanti (želja da se sruši crkvena hijerarhija). Ogromni crkveni posedi postali su kraljevski posedi, manastiri su zatvoreni, veliki broj crkava je zatvoreno ili uništeno, uništeni su katolički ukrasi. Donose se odluke o protestantskom učenju. U Švedskoj kralj nikada nije bio vrhovni poglavar crkve. Prostestanti su bili liberalniji u Švedskoj. Nisu zatvorene i uništene crkve tako brzo. Univerzitet u Upsali je zatvoren. Posledica reformacije je još veče učvršćenje kraljevske vlasti. Negativna posledica je to što je nestalo kulturno zajedništvo sa ostatkom Evrope koja je bila katolička. Protestantske države osnivaju svoje kulturne krugove. Skandinavija je otcepljena od ostatka Evrope. Kulturni uticaj je mnogo sporiji nego ranije. Obrazovanje je usporeno. Protestantizam donosi ranije institucionalizovano osnovno obrazovanje, razvinje narodnih jezika. Švedska i Norveška su nezadovoljne Unijom. Već od polovine 15. veka danski kralj nije imao toliko uticaja na Švedsku. Najčešće su nastajali problemi kada je u pitanju bila borba. 1520. godine danski kralj je naredio tzv. stokholmsko krvopliće (Stockholms blodbad). Pobijeno je mnogo značajnih ljudi. Od tada nije mogla postojati zajednička država. 1523. godine Švedska napušta Uniju, ostaju Danska i Norveška. Razvija se administracija. Što se tiče privrede u 16. veku, kontinuirano se razvijala poljoprivreda. Raste broj stanovnika. Zastupljena je eksploatacija rudnika (posebno Švedska), šumarstvo, trgovina.

17. vek – apsolutizam:Najvažniji događaji su: uvođenje aspolutizma i veliki ratoviApsolutizam je uveden u Dansko-Norvešku državu 1660. godine, a u Švedsku 1680. godine. Apsolutizam u obe države uveden je tako što su kralj i sitno plemstvo bili na jednoj strani, a krupno plemstvo na drugoj. Krupno plemstvo je ugrožavalo kralja. Počelo je dodeljivanje titula. Povećao se broj sitnog plemstva i to je bila velika masa uz kralja. Veliki ratovi

1618.-1648. tridesetogodišnji rat. Švedska je sve jača i jača država. Iz rata izlazi kao najveća sila, jako snažna država na severu. U tom trenutku ona je glavni igrač. Polovinom 17. veka Šveđani su hteli da zauzmu Dansku i ostatak Baltika, ali ostale sile (Rusija, Poljska) joj to ne dozvoljavaju, mada je Švedska imala dovoljno moći za to.

18. vek:1700-1721. godine Veliki severni rat. Posle Velikog severnog rata Švedska više nije toliko jaka, jer je izgubila neke teritorije kod Baltika.18. vek je vek prosvetiteljstva. Osnovna ideja prosvetiteljstva je da se prosvetli narod. Doprinelo je razvoju modernog građanskog društva. Smenjuju se razni kraljevi, regenti. Građanska klasa jača. Postoje periodi gde su velike slobode, a nekada su jako male. To se vidi po cenzuri. Štampa je bitan element građanskog društva i razvija se građanska javnost. Nisu više samo država i crkva institucija monopoli nad društvom i društvenim pitanjima. Stvara se društveni prostor gde može da se raspravlja o društvenim pitanjima. Žene su jao bitne u kulturnim pitanjima (saloni). Prosvetiteljstvo utiče na razvoj školstva. Privreda: i dalje je aktuelna poljoprivreda, sprovode se agrarne reforme, koncentrišu se posedi na jedno mesto. Ljudi više odlaze u gradove, manje je seljaka. Zbog toga se uvodi zakon da seljak ne može napustiti prebivalište i zaposliti se bez dozvole kralja.

SKUPŠTINE I KRALJEVI

Skupština znači skup ljudi na jednom mestu. Do 13. veka (1200. godine) osnovne institucije vlasti u sva tri kraljevstva su lokalne i oblasne skupštine. Skupština se zove thing. To je jedina institiucija vlasti, a druga je kraljeva svita (hird). Kraljevi svitu čini aristokratija: duhovna i svetovna. U lokalnim skupštinama su učestvovali slobodni muškarci, a u oblasnim ili slobodni muškarci ili su se slali predstavnici. Krajem 13. veka počinju da se stvaraju institucije centralne vlasti (riksåd). Izgleda da su se u 9. veku pitanja od opšteg značaja rešavala na skupštinama koje se zovu allthing, tu su pravo glasa imali samo slobodni muškarci. Funkcije skupštine: - oglašavale su se javne odluke (oglašavanje naslednika, oslobađanje robova)- rašavali su se sporovi između sukobljenih strana ( najčešće zbog krađe poseda)- političke rasprave (to je ono čime se skupština i bavi)- društveni kontakti, obavljala se kupovina i prodaja, sportska takmičenja, religijske ceremonije.Kako je vreme odmicalo, skupština se sve više fokusirala na prve tri funkcije. Skupštine su se održavale u religijskim centrima (Viborg u Danskoj). Do 13. veka su crkve i tržnice preuzele neke funkcije skupštine, pa skupštine ostaju samo na političko-društvenim funkcijama. U realtivno gusto naseljenim krajevima Skandinavije lokalne skupštine su se održavale jednom nedeljno u nekim delovima godine. U nekim slabije naseljenim krajevima održavale su se ređe. Oblasne skupštine su se u Danskoj održavale svakih 15 dana, u Švedskoj na tri meseca, u Norveškoj jednom godišnje. Rad skupština je bio ritualan, javni govor je morao biti izrican u stihu. Sporovi su se rešavali i duelima i dvobojima direktno između sukobljenih strana ili predstavnika. Zakletva i stavljanje časti bilo je jako bitno (skupiti što više ljudi koji će potvrditi da je neko u pravu). Sporovi su se rešavali odnosom moći. Čast je bitna kategorija u srednjovekovnom društvu. Skupštine nisu imale izvršnu vlast, sprovođenje odluka zavisi od moći onoga na čiju štetu/korist je donesena odluka. Najstrožija odluka je bila izopštenje iz društva, što je bilo ravno oduzimanju časti. Zakonodavstvo, barem pisano, vezano je za učvršćivanje i centralizaciju kraljevske vlasti. I srednjovekovni zakoni su oblasni, ne lokalni. Najraniji su norveški izh 13. veka. Norveška: skupština koje donose zakone postoje od 10. veka, zovu se logting. Funkiconišu po predstavničkom

sistemu, to su oblasne skupštine. Postoje četiri oblasna zakona iz 13. veka. U Švedskoj zakonodavne skupštine se zovu landsting, na nivou oblasti je donošen zakon.

Kraljevska vlast: ima malo pouzdanih informacija. Ne zna se da li je moć ležala u posedima ili broju ljudi. Sudeći po franačkim izvorima najmoćniji kraljevi su kraljevi Danaca i kraljevi Sveara u ranom srednjem veku. Veruje se da je Norveškom vladalo 16 velikaša i da su jednog izabarali za vrhovnog vođu. Kako god da su kraljevi došli na vlast, nisu bili legitimni dok ih Skupština ne prizna. Crkvena organizacija je pomogla dosta svetovnoj organizaciji. Crkva je utvrđivala kraljevu vlast, zato što je kralj prvi prihznao crkvu. Crkva je instistirala da vanbračni sinovi ne mogu biti kraljevi (manje rituala za presto). Insistirala je da krune budu nasledne, da bi se smanjio uticaj velikaša. U Norveškoj je to crkva uspela da sprovede, jer je plemstvo bilo slabo. U Danskoj i Švedskoj to nije uspela, jer je plemstvo bilo brojno. Samim činom krunisanja crkva učvršćuje vlast kralja ( da bi oslabila moć rivala). Bogatstvo je ključno u moći kralja. Kraljevi su se oslanjali na sopstvene resurse ili ono što su mogli da skupe od poreza, teritorija, drugih kraljeva. Najveći izvori su bili posedi koje kralj poseduje lično. Posedi su se uvećavali osvajanjem, brakovima, dugovima i kaznama, konfiskovanjem. Najviše je osvajanje uvećavalo posede (naročito u 11. i 12. veku). Kasnije su porezi postali značajan izvor prihoda.Tokom 12. veka u ratovanju značajnu ulogu igra viteštvo. Mali broj opremeljenih i podučenih ratnika može da savlada veliki broj. Vitezovi su uglavnom plaćenici. Novčana sredstva za ratovanje su se ubirala iz poreza. Slobodni seljaci nisu obavezni da idu u rat ukoliko plate, a od tog novca su se plaćali vitezovi. Do kraja 12. veka većina seljaka je plaćala taj porez. Došlo je do profesionalizacije vojske. Oni koji su morali da služe vojsku su velikaši i aristokratija i oni koji su se njima zaklinjali na vernost, a bili su oslobođeni poreza. U Danskoj i Švedskoj su od poreza bila izuzeta zemljišta velikaša i ono što su oni davali pod zakup. U Norveškoj su od plaćanja bila izuzeta samo zemljišta velikaša direktno. Ta razlika je bitna, jer je dovela do toga da dansko i švedsko plemstvo bude moćnije i uticajnije. U Norveškoj je kralj bio mnogo moćniji od plemstva, dok je Danskoj i Švedskoj kraljeva vlast više zavisila od plemstva i nije bila tako stabilna kao u Norveškoj. Plemstvo je učestvovalo u kraljevoj sviti, pratili su kralja u pohodima ili ga zamenjivali. Iz kraljeve svite se formirala administrativna institucija. Kraljevski savet je upravljao državam ukoliko je kralj bio maloletan.Parlament se formirao od skupština. Propisivao je poreze. Kraljevska vlast je bila mnogo skuplja: porast teritorija, održavanje statusa i prestiža, održavanje kraljevske svite, venčanja, odbrana, građenje i održavanje utvrđenja, građenje palata i crkava. Crkva je jako važna u srednjem veku. Što se tiče hristijanizacije prvi pogovornici su pristigli u 9. veku. Formalno prihvatanje hrišćanstva je u 10. i 11. veku. Ne prihvataju svi odmah hrišćanstvo, to je potrajalo dva veka. Tek u 13. veku hrišćanstvo postaje skandinavska religija. Same crkve su nastajale tako što su ih gradili velikaši, odnosno svetovno plemstvo. Onaj ko je sagradio crkvu mora je da je održava i finansira sveštenika crkve. Velikaš određuje sveštenika. Članovi plemstva su kroz crkvu imali velike moći. Najznačajniji prihod koji je ostvarilaval je desetina (tiende), to je deset posto proizvoda. Svi porezi su bili na slobodnim seljacima. Desetina je bila obavezna, krajem 12. veka se skuplja u celoj Skandinaviji. Desetak su obično skupljali predstavnici svetovnog plemstva na određenoj teritoriji, ali oni nisu sve predavali crkvi, deo su zadržavali za sebe što je dovodilo do konflikata. Desetak je bitan i što je lokalno stanovništvo počelo da stiče utisak da su članovi te zajednice, pa se ostvarilo ono što je crkva i želela, crkvena organizacija u 13. veku sama skuplja desetak, a biskup deo uzima za sebe. Još uvek je veliki upliv svetovne vlasti u crvenu. Katolička crkva pokušava da sprovede reformu sa dva osnovna cilja. Prvi je da se crkva oslobodi svetovne kontrole, drugi je da se utvrdi i potvrdi dvosturki autoritet papa (papa ima poslednju reč u svim katoličkim crkavama, papa ima autoritet nad svetovnim vladarima). U Skandinavji je ova reforma naišla na otpor. Nisu želeli da crkva ima toliku moć. Želeli su da sami biraju biskupa i nisu želeli da se odreknu dela prihoda. Crvkenoj reformi se oštro usprotivio nemački kralj, zbog ovog protivljenja izdvoji su skandinavsku crkvu od nemačke. 1103. godine osnovana je nadbiskupija u Lundu, skandinavska crkva se osamostalila. 1153. nadbiskupija se osniva i u Niklarosu,

1164. godine u Upsali. Ovo su velike teritorije, jako bogate. To je bio i ekonomski čin, crkva se dosta obogatila. Kontrolisala je prilaze, trgovinu... Problemi su se javljali između biskupa i kraljeva. Biskupe je postavljalo lokalo stanovnišvo, a nadbiskupa rimska kurija (da ne bi bili u vlasti kralja). Mnogi kraljevi su odbili tu odbredbu reforme, zato je Norveška i bila u svađi sa papom čitav jedan vek. Zatim dolazi do kompromisa, jer je crkva bila izuzetno jaka. Crkva je doprinela da Skandinavja bude u kulturnim tokovima, impulsi iz Evrope su brzo stizali. U 13. veku organizacija je hijerarizovana. Sve nadbiskupije imaju svoje katedrale. Krajem 14. veka Skandinaviju i Evropu pogađa velika kuga. Crkva se brzo oporavila od udarca, sve do reformacije kada će katoličanstvo biti ukinuto u Skandinaviji.O veleposednicima i zakupcima se ne zna mngo. Postoje detaljne knjige iz perioda pre reformacija. Postoje četiri kategorije prema tome kome šta pirpeda: zemljište koje pirpada kruni, kralju, plemstvu i slobodnim seljacima.Danska: 10% kruna, 35-40% crkva, 35-40% plemstvo, 10% slobodnim ljudima.Norveška: 7% kruna, 48% crkva, 12% plemstvo, 33% slobodnim ljudima.Šveska: 6% kruna, 20% crkva, 20% plemstvo, 55% slobodnim ljidma.Ovi podaci se odnose na 16. vek. Poreze su plaćali samo slobodni seljaci. Društveni slojevi dominantni u srednjem veku: plemstvo (duhovno i svetovno), slobodni ljudi, sluge (oslobođeni robovi).

TRGOVINA I GRADOVI

Podaci su oskudni. Do početka 9. veka su se učvrstile komercijalne veze između Severne i Zapadne Evrope. Za period pre devetog veka smatra se da je Skandinavija bila odsečena od ostatka Evrope ( od Rimskog carstva do 9. veka), zbog Franačkog carstva. Značajni trgovački centri su gradovi u Danskoj Hedebi i Ribe. Centri se uspostavljaju blizu regiona sa kojima se trguje i blizu morskih puteva. U Norveškoj centar trgovine je Skiringsal u jugoistočnoj Norveškoj, blizu njega je kasnije osnovan Kaupang. U Švedskoj je najpoznatiji trgovački centar bio Birka, to je grad koji je na obali, ali ima prirodnu luku. Bila je trogovački centar dok se luka nije zatvorila, pa se centar preselio u Stokholm. Trgovalo se pre svega životinjskim krznima, ćilibarom, kljovama morževa, najverovatnije se trgovalo i sokolovima. Najviše se trgovalo krznima, a ona su se nabavljala kao danak trgovaca od podanika. Laponci su bili poznati kao dobri lovci, pa su se krzna i kljove najčešće od njih uzimala. Krznima se trgovalo i unutar Skandinavije. Trogvalo se i Istokom, put na Istok su otkrili Skandinavci, tako su i naišli na trgovce iz Azije koji su bili jako bogati. U Vikinškom periodu se trgovalo i robovima. Južno od Nvogorada Skandinavci su osnovali svoje trgovačke centre, tako i dolaze u dodir sa Vizantijskim carstvom. Trgovina ka zapadu i istoku cvetala je tokom 9. i 10. veka. Uobičajeni putebi su bili kroz Limski fjord, pa su išli kroz Sturebelt i Lilebelt, sve to da bi izbgli jake struje i gusare. Rani gradovi su urbana naselja koja nisu trgovački centri. Do početka 11. veka u Danskoj su osnovani Orhus, Lund, Roksilde i Vibor. Danska je imala popriličan broj gradova plus trogvačke centre. Hedebi je izgubio na važnosti, jer je imao plitku luku (12. vek), pa se osniva grad Šlezvig. U Norveškoj je krajem 10. veka osnovan Oslo, Trondhajm. Do kraja 11. veka je osnovano još nekoliko gradova. U Švedskoj u ranom srednjem veku nema značajnijih gradova. Početkom 12. veka se osniva Ledese i Sigtuna. Visbina na ostrvu Gotland je najznačajniji trgovački centar u Skandinaviji. To je mesto u kom se kovao novac.U visokom srednjem veku Nemci su preuzeli trgovinu Skandinavije sa ostatkom Evrope. U 12. veku je osnovan Libet, na mestu ranijeg slovenskog naselja. Bio je na pogodnom mestu za trgovinu. Tu se se skupljali trgovci. Nemci su počeli da putuju u drugoj polovini 12. veka. U 13. veku oni dominiraju trgovinom na Baltiku. Tu je osnovano mnoštvo gradova kao što je grad Roštok. Ti gradovi su postali hazeanski. Ekspanzija nemačke raste tako što opada moć danske države. Tržnica u Skoneu je postala jako bitna i velika. Bila je značajna za čitavu trgovinu na Baltiku. U zapadnoj, a i celoj Evropi bila je tražena konzervirana hrana. Skandinavija je nudila ribu, posebno haringu. Trgovina ribe je postala bitna

u srednjem veku. Hrana se konzervirala dimljenjem, sušenjem, soljenjem. Sušeni bakalar iz severne Norveške i soljena haringa su najprodavaniji. Limski fjord se zatvorio, pa su trgovci zbog bezbednosti putovali kopnenim putem. Pored ribe važan proizvod u visokom i kasnom srednjem veku je drvna građa. Trgovalo se sa Engleskom, Hansom, trgovina na istok, baltička trgovina. U kasnom srednjem veku Hansa dominira trgovinom, najvažniji grad je Libek.

PORODICA I NASLEĐE

Predpostavlja se da je skandinavsko društvo živelo u klanskim sistemima i da porodica ima mnogo čalnova. Porodične veze su bile veoma bitne. Skandinavske porodice su imale malo dece. Dominantne su bile monogamne veze, a žena i deca su nasleđivali muškarca. U Skandinaviji je postojalo patrilinearno nasleđivanje, zatim bilateralno nasleđivanje. Muškarci su često imali konkubinate, konkubine i njihova deca nisu imali pravo nasledstva. Konkubinati pre hrišćanstva nisu bili osuđivani. Venčanje pre hrišćanstva nije imalo posebnu ceremoniju, sa dolaskom hrišćanstva crkva pokušava da nametne ugovor između dva pojedinca, a ne prodica. To je bilo problematično, zato što je crkva nametala da žive u celiblatu, bilateralno nasleđivanje i zahtevala je da se ispoštuje ritual prilikom venčanja ( da brak bude objavljen).

POLOŽAJ ŽENE U SREDNJEM VEKU

Generalni stav: pozicija žene je bila bolja pre dolaska hrišćanstva, ali to je samo pretpostavka. Pristustvo ženskih božanstava je bitno. Postojanje jakih ženskih kultova preneto je sa kulta Device Marije. Žene nisu mogle biti nadležne za neke kultove. Magija je najčećše pripisivana ženama, ali crna je bila ženski domen, bela magija muški. Crkva je bila mizogina. Hrišćanstvo kao vera je bila povoljnija za muškarce, ali su ga žene ranije prihvatale što se vidi po runskim zapisima. Tako je bilo i u Zapadnoj Evropi. Ekonomski i pravni status: žene su bile u boljem položaju nego žene u Zapadnoj Evropi. Žene su dizale spomenike svojim muževima, sinovima, očevima, ali su bile često i vrlo darežljive prema crkvi, što je vrlo često bio uzrok konflikta toga vremena. Crkva se borila protiv prehrišćanskog infantocida (odbacivanja nepoželjne dece). Žene u Skandinaviji su i pre i posle dolaska hrišćanstva bile u mnogo boljem pravnom i ekonomskom položaju od žena u Zapadnoj Evropi. U Švedskoj i Danskoj, udovice su mogle da izaberu rođaka koji će se starati o njihovoj imovini, pošto nisu bile samostalne, dok su u Norveškoj i na Islandu udovice same bile odgovorne za svoje imanje, kao i sve neudate žene preko 20 godina. Na selu su žene radile muške poslove, o čemu svedoče skeleti u srednjevekovnim grobnicama. Isto tako, nije bilo problema u tome da žena nasledi i preuzme imanje pokojnog muža, ali se to iz više razloga kroz istoriju nije dešavalo. Žene su na selu svakako bile produktivnije, jer su imale celogodišnji rad, dok muškarci, čiji su poslovi uglavnom bili spoljni, to nisu mogli zbog vremenskih uslova. U gradovima, pak, žene su imale mnogo više prilika za zaradu i ostvarenje ekonomske nezavisnosti. Nisu imale pristup esnafima, ali su udovice majstora mogle nastaviti posao uz pomoć kalfi i šegrta. Gilda služavki bila je jedina isključivo ženska gilda u srednjevekovnoj Skandinaviji, što je za to vreme neverovatno. Druge gilde su mogle primiti žene, ali bi one bile daleko manje plaćene od muškaraca na istoj poziciji. Prostitucija je bila rasprostranjena i dozvoljena, ali ustanovljena. Žene lakog morala morale su se oskudnije oblačiti i na sebi nisu smele imati skupocene predmete, da se ne bi videla unosnost profesije. Kasnije prostitucija biva sve strožije određivana, te tako su u Danskoj zbog širenja veneričnih bolesti prostitutke morale da nose crveno-crne kape i da obitavaju u specijalnim delovima gradova. Kasnija osuda ove profesije vuče korene iz Luterovih stavova i Reformacije. Žena je mogla da se samoostvari bez porodice ako bi otišla u manastir. Postojala su dva načina: ili da da deo svog imanja crkvi i da ostane da tu boravi ili da se zamonaši, na šta je crkva gledala vrlo blagonaklono zbog

dobijanja zemlje i zamonašenja imućnih žena. Kasnije je bilo dosta ženskih manastira, naročito u Danskoj. Neke od uticajnih žena srednjeg veka bile su danska kraljica Margrete i sveta Birgita. Sveta Birgita je imala jake veze ne samo sa domaćom kraljevskom porodicom, već i sa ostatkom Evrope. Dolazi iz imućne porodice i nakon što je ostala udovica, rešila je da se zamonaši. Uz pomoć svojih veza, uspeva da osnuje svoj red, što se desilo tek nakon njene smrti. Najznačajniji manastir ovog reda je Vadstena. Umrla je u toku povratka sa svog hodočašća do Jerusalima. VIKINZI

Nije sigurno šta reč "Viking" znači, povezuje se moreplovcima, piratima, pomorskim ratnicima (reč vik na norveškom znači zaliv). Datiranje vikinškog perioda je iz 793. godine kada su Vikinzi napali manastir Lindisfarne, postoje zapisi o tom napadu koji je bio brutalan, jer je manastir bio jako bogat. I ranije su posotojali napadi Skandinavije na zapad i istok. Kraj vikinškog perioda se vezuje za istoriju Engleske (strani izvor) 1042. godine. Tad je umro poslednji kralj Engleske i ujedno prestala svaka značajnija vojna aktivnost Vikinga. Što se tiče engleskog ostrva prisustvo Skandinavaca je sve do 12. veka. Iz oblasti u Nemačkoj nestali su polovinom 11. veka. Izvori za vikinški period su slični kao i za srednji vek. Većina informacija se odnosi na više klase, ali ne mogu se donositi zaključci za celu Skandinaviju na osnovu izvora iz jedne oblasti. Pisani izvori su najznačajniji, ali postavlja se pitanje pouzdanosti. Problem je i datiranje izvora. Pisani izvori mogu biti domaći i strani. Strani se odnose uglavnom na region današnje Danske , jer je imalo najviše kontakata. Pisani izvori uglavnom dolaze iz hrišćanskih i muslimanskih zemalja. Pisani izvori imaju problem jednostranosti (zbog stranih hroničara npr. Vikinzi su krvoločni). Većina izvora se odnosi na Skandinavsko poluostrvo i Dansku, za Island, Ferojska ostrva i Grenland ne postoje. Malo izvora ima i za Škotsku. Značenje pojedinih reči je nejasno npr. ne zna se šta je tada značilo biti kralj. Najznačajniji izvori o Vikinzima su pisani, i to Heimskringla Snorija Sturlusona i Gesta Danorum Saksa Gramatika. Strani izvori se uglavnom odnose samo na region današnje Danske, jer je ona imala najviše kontakata sa ostatkom Evrope. Pisani izvori se nalaze isključivo u muslimanskim ili hrišćanskim društvima, budući da su te religije imale razvijeno pismo i prilično pismene pojedince koji su mogli da zabeleže događaje. Tako, na primer, nema izvora iz vikinškog perioda za Grenland, Island i Farska ostrva, jer se kod njih hrišćanstvo javilo tek kasnije, oko 1000. godine. Sa Islanda dolazi priča o Vikinzima koji su živeli u tvrđavi Jomsborg i bili veoma uspešni – većina likova su istorijske ličnosti s kraja 10. veka, ali ostatak je verovatno izmišljena. Slične priče su umnogome uticale na stvaranje današnje slike o Vikinzima. Međutim, irski anali iz 15. veka se smatraju prilično pouzdanima uprkos tome što su iz kasnijeg perioda. Veruje se da je skaldička poezija takođe verodostojna, jer je i stvarana tako da se može verno preneti s kolena na koleno. Snori tvrdi da te pesme moraju biti istinite, jer bi izlaganje neistinitih događaja u njima, za koje svi znaju da se nisu desili, bilo pre ruganje nego pohvala onima u čiju čast su spevane. Skaldičke pesme govore o ljudima, događajima i kulturnoj istoriji u vikinškom periodu. One su ujedno i jedini izvor za Norvešku u tom periodu.

Problem je što su izvori iz tog perioda retki, nepotpuni i često nama potpuno nerazumljivi. Naročito su intrigantni runski zapisi, kojih najviše ima u Švedskoj (2500), a koji najviše govore porodičnim vezama, jer su ih podizali za preminule. Neki runski zapisi su nađeni i u vikinškim kolonijama. Osim runa, pisani izvori iz tog perioda su većinom dela stranih učenjaka

Važni izvori su i toponimi, kako unutar, tako i van Skandinavije. U Francuskoj postoje nazivi koji su nastali pod uticajem Skandinavaca. U Skandinaviji je tipično dati naziv po ličnom imenu ili obliku reljefa. Toponimi učestalosti, oblik toponoma zavisi koliko se mešalo domaće stanovništvo sa Skandinavcima. Što više ima skandinavskih toponima, bilo je više Skandinavaca. Zavisi i od srodnosti jezika npr. više su se primili u germanskim zemljama, nego u slovenskim. Arehološki izvori su vrlo značajni. Značajno otkriće je kružna tvrđava Treleburg. Skandinavski Dablin i Jork su bitna za proučavanje vikinškog perioda, jer je pronađeno dosta očuvanih predmeta. Geografija Skandinavije – Švedska - Najplodnija zemlja jeste centralna Švedska, oko jezera, dok ravnice na jugu oko Smolanda nisu toliko plodne. Sever i zapad pokrivaju visoke

planine. Ovaj južni deo je u vikinškom periodu zbog gustih šuma bio gotovo neprohodan. Čak i danas je 57% države prekriveno šumom. Klima na severu je veoma hladna, ali je to područje bilo povoljno za lov i ribolov. Izvozni materijal su takođe bili gvožđe i drvo. Klima na jugu je obalska i stoga blaža. Švedski Vikinzi su bili orijentisani ka istoku (Rusiji), jer su imali prilično dobar pristup zbog reka.

DanskaU poređenju sa Norveškom i Švedskom, Danska je manja i skoro potpuno ravna – najviša tačka je samo 173m iznad nivoa mora. Istočna obala Jilanda je puna fjordova, dok se ostatak kraljevstva sastoji od mnoštva ostrva svih veličina. Klima je između obalske i kontinentalne, i prilično blaga. Postoji obilje ribe, ali Danska je imala manjak drva, pa je povećana upotreba hrasta u vikinškom periodu znatno uticala na količinu ovog listopadnog drveća. Zbog svog strateškog položaja između Baltika i Atlantskog okeana, dolazila je više u kontakt sa ostatkom Evrope i veoma uticala na tok trgovine, što joj je doprinelo na moćiDanska je ravna, nema značajne planine. Zime su blage, leta relativno topla u odnosu na Skandinavsko poluostrvo. Glavna privredna grana je poljoprivreda. Ribe ima u izobilju. Lov i drvna građa nisu zastupljeni, jer nema šuma. Strateški položaj je čini moćnom, ona je kapija Baltika.Norveška ima veoma visoke planinske vence okovane stalnim snegom i ledom, ali i velike plodne ravnice na jugu, oko Oslo fjorda, i na jugozapadu, u Jerenu i Trenelagu oko Trondhajm fjorda. Inače se manji komadi plodne zemlje nalaze uglavnom oko fjordova i u rečnim dolinama. Norveška bi trebalo da ima hladnu klimu, ali je ona ublažena toplom Golfskom strujom, pa se tako zapadna obala nikad ne ledi. Norveška je u pojasu zimzelenih šuma, ali veći deo teritorije je iznad linije pod kojom raste drveće. 23% zemlje ipak čini drveće. Glavni izvozni materijali bili su gvožđe i drvo, ali i lov je bio veoma važan, naročito na severu. Obiluje divljim životinjama, lov je jako važan. Bogata je ribom, gvožđem i drvetom. To su važni resursi. 23% površine je pokriveno šumom, veliki deo površine je iznad nadmorske visine gde ne mogu da rastu šume. Zbog golfske struje, zapadnih vetrova, zapadna obala Norveške nikada ne ledi, pa uvek može da se plovi. Norveški Vikinzi su bili okrenuti zapadu i jugu. Najplodnija područija u centralnoj Švedskoj su oko velikih jezera, južna nije toliko plodna. Bogata je šumom, 57% površine pokriva šuma. Obiluje divljim životinjama, ribom, gvožđem. Orijentisana je na istok (današnja Rusija).

Stanovništvo - antorpolozi su utvrdili da su Vikinzi dosta ličili na današnje Skandinavce, bili su u proseku malo niži (muškarci u proseku 180cm, žene 160cm). Pripadnici viših klasa su bili viši od pripadnika nižih klasa, to je utvrđeno po grobovima. Imali su dobar kvalitet zuba. Životni vek im je bio prilično dug, posebno u Danskoj. Nađeno je groblje sa oko 240 skeleta, 140 skeleta je dostiglo period od 35-55 godine, a 100 skeleta period od 20-35 godine. Nije bilo dečijih leševa, a samo je dvoje živelo duže od 55 godina, što je duboka starost za taj period. Bili su prilično čisti, brinuli su o higijeni. Nađen je veliki broj češljeva, pribora za čišćenje noktiju, pincete, posude za pranje. Tragovi na zubima ukazuju da su koristili čačkalice. Španski Arapin je u 10. veku zabeležio da su muškarci i žene koristili veštačku šminku, a engleski hroničar je zabeležio da su se kupali subotom, da su se lepo i šareno oblačili, što je izazivalo dopadljivost kod žena. Skandinavci su bili modni inovatori u ono vreme (broševi). Odeća - nije pronađeno nijedna kompletna odeća, nađeno je dosta kožne-šivene obuće. O odeći se zna sa crteža i opisa. Ništa se ne zna o dečijoj odeći. Najviše informacija imamo iz bogatih grobova. Najčešći materijal bila je vuna, ali pravljena je i odeća od lana – svila se retko koristila, možda kao umetak. Vuna je bila pletena metodom sličnom današnjem heklanju, jer im štrikanje nije bilo poznato. Krzno se koristilo u velikoj meri, naročito za ogrtače, jer je bilo lako nabaviti ga. Osim prirodnog, pravili su i veštačko krzno. Na odeći je bilo ukrasa poput veza, ili umetnutih zlatnih i srebrnih pločica i žica. Nije pronađen nijedan komplet odeće, i ništa se ne zna o dečijoj odeći, ali se na osnovu crteža i opisa, i ponekih ostataka, može zaključiti kako je izgledala muška i ženska odeća.. Bilo je dosta uvozne odeće kod bogatih ljudi, to je uglavnom bila svilena odeća. Muška odeća je pravljena od različitih materijala i različitih krojeva. Nosili su pantalone i košulje. Sudeći po slikama

nosile su se tunike, ispod potkošulje ukrašene po rubovima. Preko su se nosili ogrtači, vezani brošem ili privezan trakama na desnom ramenu, tako da je ruka kojom se koristio mač uvek bila slobodna. Pantalone su bile duže ili kraće. Na pojasevima su se nosili noževi. Imali su i šlemove, ali bez rogova. Ženska odeća je pravljena od sličnih materijala. Svakodnevna odeća je bila dugačka haljina sa rukavima (do članaka ili pola lista) sa dva broša. Preko debela haljina od sukna, a između broševa je često visio lančić na kojem su se nosili ključevi od kuće, igle, nožići. Dekoracija se nalazila na rubovima, a imala su i jakne preko haljina. Mnogo više je pronađeno obuće nego što je to bio slučaj sa odećom. Pronađene su cipele, kao i plitke i duboke čizme. Dizajn čizama je bio gotovo isti na velikim područjima: bile su od kože, sa sarama odvojenim od ostatka, koje su se vezivale vrpcom. Ono što je zanimljivo jeste da se više zna o plemićkoj odeći nego o običnoj, dok je kod obuće obrnuto.

Nakit - prstenje i minđuše nisu bili poznati Skandinavcima, a ako su ih i nosili, to je bilo zbog kontakta sa Slovenima. Nosili su narukvice i ogrlice od dragocenih metala, pre svega srebra. Broševi su imali upotrebnu vrednost, nosili su ih i muškarci i žene. Čestu su izrađivani od srebra, pretapani su arapski srebrenjaci. Nakit je bio jednostavan i standardnih mera, jer se koristio kao novac, što znači da nije služio isključivo kao ukras. Najkarakterističniji su broševi, većina je inspirisana stranom modom ili su doneti. Žene su imale dva ista u paru. Nosio se i strani nakit, nađeno je u grobnicama.

Kuće - postoje razlike između seoskih i gradskih kuća, ali obe vrste su bile ograđene placevima. Na placu su bile i druge zgrade. Građevinski materijali i tehnike izgradnje zavise od regiona npr. isladnske kuće su pravljene od zemlje i treseta, slično je i u Danskoj. Materijali su najčešće drvo, glina, treset, ređe kamen. Najstarije kamene, omalterisane građevine su crkve iz 11. veka. Spoljašnjost kuće je bila određena načinom gradnje i materijalom, ali plemićke kuće su bile veće i bolje građene, verovatno sa rezbarijama i ukrasima jarkih boja, kao što su imale crkve Urnes, Hemse i Herning. Bogatije su kuće su bile veće i bolje opremljene, ali osnovna struktura je bila ista. Kuće su imale temelje od kamena ili kombinaciju kamena i drveta. Temelji su bili plitki. Kuće su se zaključavale, a ključeve su nosile žene. Krađa se smatrala ozbiljnim zločinom. Često se na krovove stavljala trava. U centru je bilo otvoreno ognjište na uzdignutom četvorouganom postolju. Njihove kuće nisu imale dimnjake pa su stanari patili od blagog trovanja ugljen-dioksidom, naročito zimi kada se nije moglo toliko izlaziti. Pod je bio od utabane zemlje, ponekad prekriven senom ili slamom. Na zidovima su se ponekad nalazili ukrasni paneli. Najbitniji nameštaj su bili tepisi, tapiserije, jastuci, hoklice, kao i kovčezi i kutije koji su se zaključavali. Uza zidove su bila i uzvišenja od zemlje obložena daskama na kojima se preko dana sedelo a noću spavalo. Mnogo mesta su verovatno zauzimale police na kojima su se držali alati. Vikinški grobovi, skladičke pesme, a ponajviše ženski grob u Osebergu, svedoče o životu bogatijih ljudi: nađeni su ostaci pravih kreveta, sa ostacima posteljine. Često su nalažene posude za pranje, noževi; kašike su bile veoma retke i prilično male, a viljuške nisu postojale. Imali su i pokriveno ognjište, koje je služilo kao pećnica za spremanje hrane. Pod je bio od utabane zemlje, nekad je ta zemlja bila posuta slamom i senom. Bogate kuće su imale i tepihe, ali siromašne nisu. Spavali su na klupama. Odeća je odlagana u sanduke. Posuđe je bilo na policama ili je okačeno, isto kao i hrana. Meso se dimilio iznad ognjišta. Langhus su kuće duže od običnih, drvene su cele. Nekad su i ljudi i životinje bili u istoj kući. Sedelo se na klupama, zemlji ili hoklicama. Svečanosti - jelo se prstima uz pomoć noža, viljuška im nije bila poznata. Nađene su male kašike u malom broju. Supe i čorbe su se pile. Gozbe su najčešće organizovane u dugim prostorijama i tačno se znalo gde ko sedi. Ognjište je bilo u sredili, pilo se pivo, medovina i vino. Jele su se razne vrste mesa, svežeg ili konzerviranog. Od začina su korsitili so, začinsko bilje kao što su ren i slačica. Gozbe su imale i zabavni deo na kom su se deklamovale pesme, pričale priče. Organizovale su se da bi se donele odluke vezane za sklapanje braka, mira... Na zabavama su se postavljale klupe s jastucima uza zid, u čijem centru je sedeo vladar. Raspored ostalih je zavisio od ranka i reputacije. Zidovi su bili zastrti tapiserijama. Pred klupama su bili uzani stolovi, tako da je bilo lako doneti još hrane. Vatra je gorela u ognjištu, a bilo je i raznih drugih lampi. Ljudi su bili bogato

obučeni, a oružje je bilo obavezno ostaviti napolju. Skaldi su imali poseban deo prostorije za svoje izvođenje. Pilo se pivo, medovina, i neka vrsta vina, a jele su se razne vrste mesa, povrća, mlečnih proizvoda, voća i orašastih plodova. Zabave su bile značajne jer su se u toku njih često sklapali dogovori raznih vrsta.

Jezik i pismo - na početku vikinškog perioda govorili su jednim jezikom svi, skandinavski jezik. Nazvao se još i danskim jezikom (Donsk tunga), ali taj naziv je stigao iz inostranstva. Postoje razlike između istočnog i zapadnog. Krajem perioda počinju da se diferenciraju. Postoje dve teorije o tome, prva je da je to posledica stvaranja nacionalnih država , a druga je da su se prvo stvorili jezici , pa tek onda države. Pismo je runsko i naziva se futark, prema prvih šest slova. Neka slova su skraćena. Jedno je korišćeno za svečana pisma, a drugo za praktične poruke. Pismo je imalo 24 znaka, pa je skraćeno na 16. Većina runskih zapisa potiče iz vikinškog perioda. Uklesivano je vertikalno (zbog drveta), u poznom periodu često i u vertikalnim trakama. Nema ga na pergamentu. Runsko pismo je dešifrovano, ali teško je protumačiti natpise, jer je većina znakova ista, oštećena, a i nisu baš bili rečiti. Lična imena iz vikinškog doba su se prilično razlikovala od ostalih evropskih. O njima se saznaje iz runa i na osnovu toponima, i više se zna o muškim imenima. Često su sadržala imena bogova ili životinja. Strani izvori ovde nisu od neke pomoći jer nam pružaju polatinjene verzije. Česti su bili i „nadimci“, koji su davali naznake o tome odakle je osoba, šta poseduje, o nekoj osobini ili porodičnim odnosima. Rune su bile urezivane na brodove, drške, češljeve... Obično je bilo urezivano samo vlasnikovo ime, ili čak sam naziv predmeta. Više ovakvih zapisa je nađeno u gradovima i tržištima. Društvo - sastojalo se od dve klase: robovi i slobodni ljudi. O robovima se ne zna mnogo, ali ni o slobodnim ljudima. Vrlo malo tragova i izvora ima o robovima, to su uglavnom grobovi. Cilj vikinških ekspedicija je uglavnom trgovina robovima. Nema zapisa o tome kako su oni živeli, ali zna se da su i njihova deca takođe bili robovi. Bili su podređeni gospodaru, ali se pretpostavlja da su ipak postojala pravila. Radili su kućne i poljske poslove, kao i izgradnju kružnih utvrđena i odbrambenih zidova, odnosno velika građevinska zdanja. Situacija robova je varilala npr. žene robinje su mogle biti seksualna roba ili bitne u vođenju domaćinstva. Robovi su nekada sahranjivani sa svojim gospodarem, ubijali su ih da bi ih sahranili zajedno. se moglo i naslediti – dete dva roba je takođe bilo rob. Oni su takođe bili među najvažnijom robom u tom periodu. Bili su potčinjeni, ali su takođe postojala neka pravila koja su regulisala njihov položaj. Radili su u kućama i na poljima, kao i na građevinskim poduhvatima kao jeftina radna snaga. Naročito lepe žene, ili pak vešti ili stari i verni robovi mogli su živeti relativno dobro. Robovi koji su posedovali skaldske, brodograditeljske veštine i veštinu uklesivanja runa bili su naročito na ceni. Robovi su ponekad bili sahranjivani sa gospodarima, pri čemu bi im se odsecala glava kako bi i u smrti mogli da prate svog gospodara. Ovo se zaključuje na osnovu grobova u kojima je pronađena oprema samo za jednu osobu, a dva skeleta, od kojih je jedan obezglavljen; inače su jednostavno bili zakopavani u zemlju. Robovi su mogli biti oslobođeni, tako što bi sami ili uz nečiju pomoć otkupili slobodu, odradili je na neki način, ili tako što bi im je gospodar poklonio. Međutim, status slobodnog čoveka su dobijali tek njihovi potomci, i to ako su se generacijama zadržali u istoj zajednici. Gotovo nikad nisu posedovali zemljište, pa su se zapošljavali kao sluge, ili su odlazili u ekspedicije kako bi zauzeli neku zemlju. Slobodni ljudi su svi koji nisu robovi i oni su kičma drušva. Ne zna se mnogo o različitim slojevima, ali se zna da su zakoni bili drugačiji prema klasama. Glavna privreda im je bila poljoprivreda, osnovne zajednice su porodica i lokalne zajednice . Imali su pravo učešća na skupštinama i pravo nošenja oružja. slobodni ljudi su se mogli udruživati u takozvane felag, družine koje su obuhvatale vlasnike broda, trgovce ili ratnike, a koji su imali tu dužnost da se prema svojim sadruzima ponašaju kao prema porodici i čak podignu nadgrobni spomenik ukoliko je to neophodno. Žene su u vikinško doba dobile priliku da budu veoma poštovane, budući da su one ostajale na imanjima kada bi muškarci otišli u ekspedicije; mnoge udovice su takođe bile poštovane. O deci se veoma malo zna, osim da se od njih veoma rano očekivalo da preuzmu deo kućnih poslova; dečjih grobova nema

Lokalne zajednice su bile demokratične, davale su pravo glasa na skupštinama, ali veće pravo su imali bogati, i bile su statične. Odnosi u zajednici su bili često promenjivi. Lokalna zajednica je jako važna, pored porodice. To se ogleda u skupštinama i raznim udruživanjima.Vanlokalne zajednice: bogatstvo se sticalo pohodima (kolonizatorski, pljačkaški...). Dobrostojeći slobodni ljudi su mogli sami ići u pohode, a slabijestojeći su bili u službi bogatijim. Mogli su se baviti i trgovinom, unutar i van zemlje. Vikinški pohodi se uglavnom odnose na one van Skandinavije. Švedski istoričar smatra da su runski zapisi tragovi koje su ostavili oni koji su se obogatili u pohodima.

Kraljevstvo - Dansko kraljevstvo je formirano neprosredno pre početka 9. veka. Norveško kraljevstvo je formirano krajem 9. veka. Švedska se konsolidovala kao kraljevstvo i svoje ujedinjenje doživela u 12. veku, ali i u 11. veku jedan kralj vlada bitnim delovima. O kraljevskoj vlasti se zna da je bila centralizovana, na šta su uticali hrišćanstvo i trgovina.

VIKINŠKA NASELJA

U Danskoj su zbog reljefa zastupljenija sela, najpoznatije nalazište sela je Vorbasse. Otkriveni su tragovi ljudskog staništa još iz 1. veka nove ere. Ovo naselje se pomeralo. Ne zna se tačno zašto su se pomerala naselja (moguć razlog je poljoprivreda). Krajem vikinškog perioda se ovo naselje ustalilo i isto tako se ne zna zbog čega se ustalilo. Ne postoje sačuvane kuće, postoje samo tragovi u zemlji. Skoro sva imanja su imala bunare, koji su bili pristup svežoj vodi, i tipične ukopane kuće. One su bile praktične za izgradnju, a i zemlja je bila dobar toplotni izolator. Bila je dominantna stočarska privreda, a kasnije se sve više uzgajaju usevi. Od useva se najviše gajio ječam, ovas, raž, grašak, pasulj, kupus. Nije sigurno, ali se pretpostavlja da je zemlja obrađivana nekom pretečom pluga, a ne plugom. Od stoke je bila uobičajena krupna stoka, svinje, ovce, guske, patke, kokoške. Merenjem kostiju je utvrđeno da su životinje tada bile znatno manje nego danas. Jelo se meso, od kravljeg mleka su se pravili mlečni proizvodi, gajile su se pčele i med je bio jedini zaslađivač. Švedska i norveška naselja su slična kao u Danskoj u neplaninskim predelima, zbijena. U planinskim krajevima su dominantna razbacana, pojedinačna imanja. U Norveškoj je poznato nalazište imanja Ytre Moa. Nalazi se na Zapadnoj obali. Napravljena je njegova rekonstrukcija. Imanje je iz 9. ili 10. veka. Zgrade četvorougaone, spolja obložene kamenom, untura drvetom. Svaka zgrada je imala svoju funkciju. Norveška privreda je zasnovana na uzgajanju stoke, zastupljena je krupna stoka, ovce i koze. To manje-više važi i za Švedsku. Nađeno je još jedno imanje, koje se zove Borg u Severnoj Norveškoj, na ostrvu Vestvågøy. Ovo je imanje bogatog čoveka, za razliku od Ytre Moa. Najverovatnije su i ljudi i životinje bile u jednoj zgradi.

TRGOVINA I GRADOVI

Razvoj trgovine je bitan u ovom periodu. Trgovinom se smatarala i razmena dobara. Bitan je novac, posebno arapski srebrenjaci, koji podstiče trgovinu. U Skandinaviji je nađeno više od 1000 zakopanih blaga. Materijalne vrednosti su zakopavane da bi se sačuvale. Retko su zakopavane u grobnice, jer su često bile pljačkane. Zakopana blaga se sastoje od nekoliko predmeta do 8-9kg. Najveće vikinško blago je nađeno u Engleskoj, 40kg srebra. Najveći broj trgovačkih putovanja se obavaljalo leti, putovanja su bila duga, mogla su potrajati i do nekoliko godina. U Skandinaviji su sajmovi održavani zimi, zbog lakšeg putovanja. Trgovački gradovi:Danska: Hedebi se prvi put pominje 804. godine. Grad je čvrsto bio povezan sa kraljevskom vlasti. Napadan je i osvajan nekoliko puta. Ansgar je 850. godine podigao prvu hrišćansku crkvu u Hedebiju. Imao je polukružne zidine oko grada. Imao je i zaštitu luke. Grad je bio ispresecan ulicama pod pravim uglom, popločanim drvetom. Kroz grad je tekao kanal. Utvrđenje Holuburg je služilo da se skloni

stanovništvo ukoliko grad bude napadnut, pre nego što je izgrađen zid. Značaj Hedebija je opao početkom 11. veka, polovinom 11. veka naselje je napušteno, pretpostavlja se zbog toga što je luka bila plitka.Kako je opada značaj Hedebija, rastao je značaj Šlezviga.Drugi bitan grad se nalazi u Švedskoj i zove se Birka. Nastala je najverovatnije krajem 8. veka. Napuštena je oko 975. godine. Nije poznato zašto je Birka napuštena, pretpostavlja se da je porastao nivo vode, pa nije moglo da se priđe brodovima, a samim tim je prestao priliv srebra. Relativno kratko je bila značajna, njen značaj je preuzela Sigtuna koja je osnovana 980. godine. Bila je kraljevski grad, u njoj se kovao novac. Planski je bila izgrađena. U Norveškoj je značajan grad Kaupang, nalazi se u Vestfoldu. Osnovan je u 8. veku, ali je zamro oko 900. godine. Nije poznato koji tj. da li je uopšte neki grad nasledio njegovu ulogu. Bio je trgovište, a ne grad. Blizu njega je Skien, koji je oko 1000. godine postao značajan za trgovinu gvožđa, životinja i brusnog kamena. Kasnije bitni gradovi su u Norveškoj Trondhajm i Oslo, u Danskoj Ribe i Orhus, u Švedskoj Stokholm.

UTVRĐENJA, ORUŽJE I RATOVANJA

Utvrđenja: pravljeni su bedemi i morska zaštita u lukama. Sredinom 10. veka pljačkanja u Evropi postaju mnogo manje profitabilna zbog utvrđenja. Tada se postavlja pitanje utvrđenja u Skandinaviji. Prvo se prave oko trgovačkih centara. Najznačajnija su utvrđenja oko Hedebija i Birke. Utvrđeni su i danski gradovi Ribe i Orhus. Utvrđenje oko Hedebija je polukružno prema kopnu, prema moru otvoreno. Takva je većina utvrđenja. Spominje se i bedem koji se ove Vestergatn iz 10. veka na Gotlandu. Pre nego što su izgrađeni bedemi koristili su se prirodni zbegovi. Najveća skandinavska tvrđava koja se koristila kao zbeg je Torsbirgen. Utvrđenje je imalo kamene zidove, sveukupno duge 2km. Utvrđenje je datirano u kasni rimski period, ali vidljivi su tragovi popravke za vreme Vikinga. Nije tačno utvrđena njegova funkcija, pretpostavlja se da je služilo za sklanjanje stoke, hrane i stanovništva. Tvrđava Eketorp sa ostrva Oland je rekonstruisana tako da izgleda kao u u srednjem veku ili kasnom vikinškom dobu. Datira iz kasnog rimskom perioda. Bila je relativno često naseljena. Oko 400. godine je popravljena i od tada je tri veka bila naseljena, pa napuštena. Kasnije oko 1000. godine je ponovo naseljena. Danas se koristi kao turističko odredište. Kuće su bile uza zid i u centru. Tvrđava je bila naseljena do 13. veka, pretpostavlja se da nije tvrđava za zbeg, nego da je imala vojne svrhe (zaštita od gusara po Baltiku). Najznačajniji bedem Dannevirke, štiti južnu granicu Danske. Jedan je od najstarijih u Evropi. Ide od Hedebija do reke, posle su reke Trene i Eled prirodne granice. Sastoji se iz bedema iz različitog perioda, popravljani su. To je kompleks bedema. Služio je i posle srednjeg veka. Popravljan je sve do sredine 19. veka. Bedemi ugalvnom imaju oko 30km. Prvi najpoznatiji bedemi su iz 737. godine severno od Hedebija. U to vreme Danci su imali moćnog kralja Ongendusa, koji se snažno protivio uvođenju hrišćanstva. Pretpostavaljva se da izgradnja bedema ima veze sa tim. Ovakav bedem ne može da igradi slaba država, već samo jaka država koja ima centralnu vlast. U to vreme je počela najezada Saksa i Slovena, pa je možda i to razlog izgradnje. Osnovne tvrđave na teritoriji Danske: Aggersborg, Fyrkat, Trelleborg, Nonnebakken. Ne znaju se tačni razlozi izgradnje, ni kada su izgrađene, zašto su tako kratko korišćene. Postoje slične tvrđave u Holandiji i Belgiji, okrugle su, što nije baš tipično, služile su kao uzor skandinavskim. Pretpostavlja se da nisu samo vojne svrhe, nađeni su tragovi svakodnevnog života. Strateški su raspoređene za odbranu zemlje od neprijatelja, bili su blizu puteva. Plavozubi je bedemima lakse kontrolisao situaciju unutar zemlje dok je imao problema sa stanovništvom. Krajem 10. veka Danska je zapala u krizu, prouzrokovanu smanjenjem priliva srebra, pri tom je izgubila i Norvešku, pa samim tim i te prihode. Uvođenje hrišćanstva isto utiče, kao i uvođenje sistema poreza .

Oružje i ratovi: pretpostavlja se da je prinudna regrutacija vršena samo kada je bila u pitanju odbrana države. Često su se slobodni ljudi udruživali, vikinški pohodi su bili dobrovoljni (felag). Od oružja su često koristili: mačeve, sekire, koplja, strele, kamenje. Korišćeni su i katapultovi. Za odbranu: štitovi, verižnjača, kaciga, oklop. Ranici nisu sahranjivani sa oružjem i opremom. U pomorskim bitkama su znali da pošalju zapaljen brod na neprijatelja . Mačevi su najbitniji od oružja. Imalu su skoro metar dužine. Bili su jednosekli, a kasnije i dvosekli. Imali su žleb u sredini (udubljenje) da bi se smanjila težina, a povećala efikasnost. Kvaliltet mača je bitan. Balčak je pravljen u Skandinaviji. Status vlasnika i dekoracija balčaka zavisi od kvaliteta. Nošeni su u koricama od drveta i kože, postavljene tkaninom ili vunom. Korice su mogle biti bogato ukrašene. Sekire su dosta korišćene, bile su efikasne u borbi. Norveški zakoni su krajem vikinškog doba su više cenili mačeve i koplja. Ima dosta nalaza sekira, ali se ne zna da li su bile ratntičke ili samo alat. Koplja su dosta korišćena i duga i kraća. Štitovi su bili veliki i orkugli, ofarbani jarkim bojama. Štitili su ratnika od brade do kolena. Pravljeni su od drveta, ivice su ojačavali metalom. O vojnoj odeći se malo zna, jer je propadljiva. Pronađena je samo jedna verižnjača. Pronađena je i jedna kaciga u jednoj grobnici, imale su zaštitu za vrat i nos. Vikinzi su bili spretni ratnici. Vođa je išao napred pored barjaktara, bio je okružen telohraniteljima. Nisu se borili na konjima. Sposobni su bili da iskoriste prednosti terena. Kopali su jarke, menjali teren, gradili utvrđenja na licu mesta ili koristili već postojeća. Brzo su delovali, retko su išli u duge opsade. Iznenada su se pojavljivali, brzo završavali posao.

UMETNOST

Vizuelna umetnost se često zasniva na kontrastima, boje najčešće, crtanje je formalizovano (nije naturalističko). Nalazila se na upotrebnim predmetima. Umetnost nalazimo na odeći, broševima, brodovima, oružju, sankama, konjskoj opremi, zgradama, runskom kamenju (najveći broj na Gotlandu), posuđu, peharima, zidnim ukrasima (tapiserije). Skulptura se javlja u obliku životinjskih glava (kacige i kola). Većina ukrasa je obojena. Predmeti su od drveta, kamena, metala. Dekoracija je bila izrezbarena i uklesana. Boje: crna, bela i crvena (smeđa, žuta, plava i zelena). Korišćene su jarke i snažne boje, izbledele vremenom. Odeća i kućni tekstil su često farbani. Dominantni motivi koji su se crtali su: stilizovane životinje, prilagođavane iz rimskog perioda (zmije, ptice), biljni motivi su retki pre polovine 10. veka, kasnije se šire pod uticajem Evrope, očuvano je malo predstava ljudi koje nisu stilizovane kao životinje i biljke (bili polunaturalistički). Javljaju se na runskom kamenju, često u religijskim obredima (Gotland) – brod sa razvijenim jedrom i ratnicima (put Valhale), Odin na konju (slike su hronološki povezane). Grafiti u vidu poruka (rune na štapićima), drvena crkva u Norveškoj ima vrata sa izrezbarenim reljefom, kamen iz Švedske – Ransun, sa crtežom Sigurda zmajoubice (sv. Đorđe), kamen podigla Sigrid, koja je dala i da se izgradi most; na slici kada Sigurd ubije zmaja, kuva njegovo srce, pa postaje nemušt kada lizne kap krvi.

VIKINŠKA PUTOVANJA

Putovanje brodom je brže nego kopnom. Adam iz Bremena piše da se od Skonea do Sigtune putuje brodom pet dana, a kopnom mesec dana. Putovanja kopnom: hodanje i kola, a zimi skije i sanke. Teren je često bio vlažan, nailazilo se na jezara koja su ređe premošćavana ili su se prelazila plovilom. Putevi i gazevi su pravljeni u kamenom dobu, a prvi mostovi su iz Vikinškog doba, nađeni su u Danskoj (10. vek). Najveći i najstariji most je most u Danskoj Ravningbroen, on je nađen blizu Jelinga na Jitlandu. To je most preko doline reke, a služio je i u vojne svrhe. Dendrohronologijom je utvrđeno da je most iz 979. godine. Sagrađen je od hrastovine, dug 800m, širok 5.5m. Više od 1500 debala ga je nosilo, bio je 1.5 iznad zemlje. Korišćen je samo nekoliko godina, to je utvrđeno po tome što nikada nije popravljan. Sagrađen je za vreme Harolda Plavozubog. Verovatno je kralj naplaćivao mostarinu, a možda i nije, zato što se izgradnja smatrala hrišćanskim delom. Za Skandinaviju je tipičan pošljunčan put, malo izdignut od zemlje, najpoznatii takav nasip je Jarlabanke bru (po čoveku koji ga je sagradio). Nalazio se u Centralnoj Švedskoj. On je iz druge polovine 11. veka. Dug je oko 150m, širok 6.5m. Napravljen je preko močvarnog zemljišta. Mostovi i šljunčani putevi su bili značajni za kolski prevoz. Kola su se koristila za prevoženje ljudi i robe. Najpoznatija kola koja su nađena u Skandinaviji su nađena u Norveškoj, Oseberg. Nađena su u brodu u kome je sahranjena jedna žena. Ona nisu bila u upotrebi, napravljena su da bi se sahranila sa ženom. Kola su vukli konji ili volovi, korišćena su samo tamo gde je put bio dobar. Koristile su se skije, sanke, klizaljke, krplje. Skije su prikazane na jednom kamenu u Švedskoj (vizuelni dokaz). U grobnici Oseberg su pronađene sanke za prevoz ljudi i stvari, vukle su ih životinje. Klizaljke su se pravile od kosti konjske noge, kost se uglača i probuše se rupe da bi se vezale za obuću. Krplje su verovatno bile od kože i služile su da noge ne propdaju u sneg.Što se tiče putovanja vodom, postoje razne varijante brodova, zavisi od materijala i funkcije brodova. Uglavnom su kombinovali jedrenjake i vesla. Najznačajniji su iz grobnice Oseberg i Gokstad i pet brodova koji su pronađeni u moru kod mesta Skuleleu u Danskoj, namerno su postavljeni da bi se zaštitio ulaz u luku. Tih sedam brodova su najznačajniji pronađeni brodovi. Oseberg je nađen 1904. godine, a Gokstad 1880. Utvrđeno je da je Oseberg zakopan 834., a Gokstad između 900-905. godine. Svi brodovi imaju sličnu građu: preklopna građa, trup broda, pramac, krma. Brodivi su pravljeni tako da jačina broda bude proporcionalna fleksibilnosti. Birali su i sekli drvo tako da bude lako, a fleksibilno, velike količine drveta su otpadale da bi dobili potrebni oblik. Brodom se upravljalo kormilom koje se nalazilo na krmi. Imali su jedra, mogla su da se podigne i spuste, raširi i savije. Koristili su i sidro. Po konstrukciji brodovi se dele na ratničke i putničke, trgovačke i teretne. Ratnički i putnički brodovi su bili plitki i uski. Oni koji su pronađeni bili su napravljeni od hrastovine. Imali su katarku koja može da se diže i spušta. Imali su kombinaciju jedra i vesala. Oseberg i Gokstad spadaju u ovu vrstu brodova, ali nisu tipični ratnički. Oseberg se sada nalazi u vikinškom muzeju u Oslu. Iskopan je u delovima, pa je rekonstuisan. Gokstad je manje ukrašen, jednostaviniji je, malo širi i nije toliko plitak.Skulelu brodovi su manje očuvani, ali njihove replike su pokazivale da su bili bolji za upotrebu od Oseberga i Gokstada. Trgovački i teretni su po konstrukciji drugačiji od ratničkih i putničkih. Imaju palubu, širi su, imali su fiksne katarke, bili su jedrenjaci, a neki su imali i vesla. Najbolje očuvani su Skuleleu 1 i 3. Na replikama je isprobano koliko tereta može da ponese (20t). Njihova konstrukcija je bila funkcionalna. Svi su imali kormila sa desne strane krme. Replike se zovu Suga Siglar i Roar Ege. Nalaze se u vikinškom muzeju u Danskoj. Plovili su duž obale, kao i većina starih naroda. Noću nisu plovili, često su izlazili na obalu. Ne zna se kakve su sisteme navigacije koristili, ali pretpostavlja se da je to bio položaj Sunca. Pretpostavlja se da je u Vikinškom dobu napravljeno dosta kanala kao što je Kanhave na ostrvu Samso u Danskoj. Ovaj kanal je dug 500km, širok 11km. Bio je za relativno plitke brodove, a dendrohronologijom je datiran u 726. godinu.

VIKINŠKA EKSPANZIJA

Razlozi ekspanzije:- Skandinavija, odnsno Danska je bila prenaseljena- Narod je bio siormašan- Ljudi napuštaju Norvešku, jer se ne slažu sa politikom Lepokosog- Međunarodni razlozi: veze sa ostalim državamaTo su sve pretpostavke.U 8. veku su interni pohodi. U 9. su pohodi na Englesku, deo Škotske, deo Islanda i srednja Skandinavija. U 10. veku je kolonizacija, ostatak Islanda i mali deo Rusije. U 11. veku pohodi na deo Engleske i južnu Siciliju. Česti pohodi su bili na zapadnoevropsku obalu, predeo oko Crnog mora, ali tu nisu ostavili nikakav uticaj. Što se zapadne Evrope tiče, prvi zabeležen kontinentalni napad je bio 810. godine, to je bila Frizija. Često je bilo sitnih napada, pljačkali su samo i nisu se zadržavali. Franačko carstvo je 843. godine bilo podeljeno na tri dela: Ludvig, Lotar i Karlo Ćelavi su bili kraljevi. Oni angažuju Vikinge kao plaćenike da smetaju jedni drugima. 845. godine su opustošili region oko Sene i Pariz, tu je Karlo Ćelavi platio veliku sumu da se povuku, ali ih je na putu zadisila bolest i umrli su svi. Ne zna se ko je pod čijom komandom radio. Vikinški napadi su se nastavili po Zapadnoj Evropi. Sistem utvrđenja je poboljšan, pa se krajem 9. veka završava "zaltno doba" napada, odnosno ekspanzija u zapadnoj Evropi. U Bretanji su poraženi 937. godine. Ostali su u Normandiji, tamo su se najduže zadržali, a posle su se preusmerili na Englesku.

EKSPANZIJA U BRITANIJI

Škotska i ostrvo Man - u te krajeve su uglavnom stizali Vikinzi iz Norveške. Zemlja i klima je slična kao na zapadnoj obali Norveške. Bila su najprofitabilnija vikiška područija. Ne zna se kada je počela ekspanzija, ali se zna da je prethodno stanovništvo bilo hrišćansko. Toponimi i jezik na Šetlandskim i Orkniskim ostrvima ukazuju da su Vikinzi uspostavili apsolutnu vlast. Ne zna se šta se desilo sa lokalnim stanovništvom. Toponimi se dosta koriste kao izvori, a pored njih i imanja, zakopana blaga. Koncentrisali su se na obalska područija. Ni u Škotskoj, ni na ostrvu nisu postajala urbana naselja pre dolaska Vikinga, a ni kada su oni stigli. Mada je bilo važnih sedišta vođa, odnosno velikih imanja. Nisu kovali novac, osim na ostrvu Man prvom polovinom 11. veka. Nađene su narukvice koje su služile kao sredstvo plaćanja, datiraju iz perioda prve polovine 10. veka do prve polovine 11. veka. Na Orniskim i Šetlandskim ostrvima su živeli Pikti, ali je ostalo veoma malo njihovim toponima, većina su skandinavski. Politički Orkniska ostrva su pripdala Norveškoj do 1468. godina, a Šetlandska do 1469. dok ih danski kralj nije poklonio kao miraz Engleskoj. Nađeno je nekoliko vikinških imanja, a jedno od najpoznatijih je na Šetlandskom ostrvu Jarlshof. To je nalazište više naselja iz različitih perioda, između ostlog i vikinška. Način života: osnovna privrdna grana je poljoprivreda, ali s vremenom je i ribarenje postalo značajno, postoji nalazište vikinškog pogona za preradu ribe. Ostrvo Man ima stratešku poziciju, dugačko je 50km, široko 15km. Ima dosta nalaza, ali malo pisanih dokumenata. U 9. veku je formirano kraljevstvo Man, to je bilo središte države. To kraljevstvo je trajalo od 9. do 13. veka, s tim što nije izvesno da je uvek bilo samostalno. Pretpostavlja se da je najčešće bilo pod kontrolom Norveške.

Toponimi ukazuju da je bilo mnogo emigranata. Mnogi su govorili norenski i keltski, ali kasnije ipak keltski ostaje kao dominantan.

Orknijska ostrva Mnogi pronađeni novčići i njihove skupine svedoče o bogatstvu koje su Vikinzi akumulirali, naročito na Orknijskim ostrvima. Posebno značajan vikinški uticaj na njima zapaža se po

tome što su gotovo svi toponimi skandinavski, kao i to da se poseban dijalekat norveškog – nornski – zadržao sve do 18. veka. Ova ostrva su bila skandinavska sve do 1468/9, kada ih je kralj Kristijan I od Danske dao kralju Džejmsu III od Škotske kao miraz svoje ćerke Margrete. Na Orknijskim ostrvima je iskopano nekoliko vikinških farmi, koje su veoma ličile na one u Skandinaviji. Osnovno zanimanje naseljenika je bila poljoprivreda, a kasnije je ribolov postao zastupljeniji zbog veoma bogatih lovišta.

Ne zna se tačno kada je hrišćanstvo došlo na ova ostrva, ali to se verovatno desilo postepeno tokom 10. veka, kada su napuštani paganski a usvajani hrišćanski načini sahranjivanja, doduše sa

poznatom skandinavskom formulom natpisa.

Irska - Irsko Vikinško doba je počelo 790. godine, a završilo se 1170. godine kada su Englezi zauzeli Dablin. Ima dosta pisanih izvora, arheoloških nazališta i toponima. Glavna privredna grana je trgovina. Dosta su pljačkali manastire i zarađivali kao plaćenici lokalnih vođa. Tradicionalna vikinška ekonimija je duže opstala u Irskoj, verovatno zato što je Irska bila mnogo nestabilna. Istorija Vikinga u Irskoj se deli na četiri faze koje su paralelne i zavise od događaja u drugim područijima ekspanzije.1) 795-830. godine: Odlikuje se brzim i kratkim napadima na manastire na ostrvima i oblaskim područijima. Prvo su napadali severozapadnu obalau, krajem 8. veka. 812/13. su stigli do jugozapadne obale, a do 820. su obišli celo ostrvo. Uglavnom su pljačkali manastire zbog velikog bogatstva. U Irskoj tada nije bilo gradova koji su mogli pljačkati. Manastirske zajednice su tada bile i politički i ekonomski centri. Neki manastri su bili dobro organizovani da prežive napad, ali su opet bili meta pljačkaša. Nasilje nisu vršili samo Vikinzi, već i samo stanovništvo Irske. U prvih 25 godina se beleži 26 napada Vikinga i 87 napada domaćeg stanovništva. Irska zajednica je ratoborna. Razlog sukoba je podeljenost na mnogo malih kraljevstava koja su bila sukobljena.2) 830-902. godine:Oko 830. godine vikinški pohodi su postali masovniji i u drugim područijima npr. Franačko carstvo, Engleska, mnogo veći broj ljudi je dolazio i pljačkana su veća područija. 841. godine pošto su Vikinzi prezimili u Irskoj, osnovali su utvrđenja u Dablinu i u Anagastanu, severnije od Dablina. TO se uzima kao godina početka naseljavanja Irske. Vojska se tada uvećala. 845. su napadi bili na vrhuncu i osnovana je još jedna baza Lough Ree. Pretpostavlja se da su mnogobrojne vojske bile nezavisne, odnosno zasebne. Često su vođene borbe između Vikinga i irskih kraljeva, ali i između samih Vikinga. Nisu osvnojena neka veća područija, s obzirom na brojnu vojsku. Osnovane su mnoge baze na obali. Od svih utvrđenja najvažniji je Dabilin. Krajem 9. veka pritisak Iraca raste i jedan broj Vikinga napušta Irksu. U drugoj fazi Vikinzi su bili kao trgovci u Irskoj. Zakopana blaga svedoče o velikim prilivima dragocenosti. Pretpostavlja se da su vršene transakcije, ali nema podataka.3) 914-980. godine:Novi naleti i nova pljačkanja. Veliki broj flota dolazi, to su bile nekordinirane družine. Vikinzi su verovatno došli iz Severne Engleske i Škotske. Moguće je da su neki došli i iz kontinentalne Evrope. Irski kraljevi su se suprotstavljali Vikinzima, ali nisu bili dovoljno stabilni. Ponovo su naseljena utvrđenja, 917. godine Vikinzi ponovo utvrđuju Dablin. Pokušali su da uspostave kontrolu nad čitavom Irskom. Hteli su da se domognu vlasti u Jorku, uspeli su, ali samo na kratko. Trgovina je dovela i do osnivanja drugih gradova, kao što je grad Limerik. Do polovine 10. veka Dablin je cvetao i Vikinzi su vladali do 980. i tada gube kontrolu. Plaćaju danak Ircima. Ostali su u Dablinu i bavili su se trgovinom.4) 980-1170. godine:

U ovoj fazi Vikinzi su se potpuno integrisali u irsko društvo, to se vidi po umetnosti. Zna se da su irski vladari preuzeli kontrolu nad trgovinom. Veliki je broj brakova između Vikinga i Irica. 1170. godine Irska pada pod englesku vlast.

EKSPANZIJA U ENGLESKOJ

Engleska je bila najbolji izvor prihoda za Vikinge. Od 1018. do 1042. godine. Engleska je bila pod danskom krunom, sa izuzetkom od nekoliko godina. To je najuspešnija vikinška eskpanzija. Engleska je bila dosta razvijena, pa ima dosta izvora. Može da se izvoji nekoliko perioda, slično kao u Irskoj. U prvom periodu pljačkali su, osvajali, naseljavali. 830. godina počinju veći napadi na Englesku. Te družine koje su napadale dolazile su iz Danske, pa su napadale južnu i istočnu Englesku. Engleska tada nije bila ujedinjena, već podeljena na nekoliko kraljevstava: Mersija, Istočna Anglija, Nortambrija, Veseks, Vels. Kraljevstva nisu bila ujedinjena sve do 927. godine, sa izuzetkom Velsa. Na početku su vršili brze napade i odlazili. Dolazili su iz Skandinavije, Irske, kontinentalne Evrope. Prvi zabeležen zapis da su Vikinzi preuzimili u Engleskoj je iz 850/51. Ubrzo su počeli da napadaju i unutrašnjost. 865. godine u Englesku je došla velika paganska vojska, to je početak nove faze ekspanzije u Engleskoj. Pretpostavlja se da je vojska imala od 2000 do 3000 vojnika. Preuzimali su u Istočnoj Angliji, naredne godine su prešli u Nortambriju, gde je bio građanski rat i zauzeli Jork. Uspostavili su primirije sa Nortmabrijom, tražili su novac za povlačenje. U Jorku su postavili vazalnog kralja. 866. su osvojili Jork, a 870. krenuli da osvoje Veseks, ali nisu uspeli. 871. je zabeleženo da je vođeno devet velikih i brojne manje bitke između Vikinga i kralja Veseksa, poginulo je dosta velikaša sa obe strane. Narednih nekoliko godina su napadali i osvajali. 873. godine su bili u Nortambriji. Velika vojska koja je došla 865. se sve vreme kretala u celini. 874. godine Vikinzi su prezimili u Reptonu i vojska se podelila, ne zna se tačno zbog čega. Podelila se na dva dela. Jedan deo vojske je sa vođom otišao u Nortambriju, tamo su prezimili, na proleće je osvojili, pljačkali. 876. godine Vikinzi se naseljavaju u Nortambriji. Drugi deo vojske napušta Mersiju, prelazi u Veseks. Tu su uspeli da pobede kralja Alfreda 875. godine. 878. godine Alfred okuplja vojsku, pobeđuje Vikinge i uspeva da vrati svoje teritorije. Repton je značajno vikinško nalazište u Engleskoj. Oko crkve se nalazi polukružni bedem, a u blizini je nađeno nekoliko vikinških grobova, pretpostavlja se vođa. Izvan bedema su nađene kosti 250 muškaraca. Alfred Veliki je umro 899. godine, ali to nije prouzrokovalo nestabilnost. Njegov naslednik Edvard je osvojio čitav region do Nortambrije. 920. godine Edvard je proglašen kraljem Nortambrije. U tom periodu, pevlast kralja nije dugo potrajala. U narednih 30 godina su se smenjivali kraljevi Engleske i Vikinzi. 954. godine je okončan period smenjivanja vlasti, Englezi uspostavljaju stabilnu vlast. Poslednji vikinški kralj je Erik koga su proterali iz Engleske. Danski zakon nikada nije bio politički entitet, to je samo teritorija gde su Englezi poštovali skandinavske zakone. Uticaji Vikinga su veliki, ali ne i dugotrajni. Vikinzi su zaslužni za razvoj Dablina i Jorka, postoji dosta ulica koje nose skandinavska imena, ima dosta skandinavskih pozajmljenica u Engleskoj (knife, take, window, egg, die). Takođe postoji i dosta toponima sa skandinavskim sufiksima koje označavaju deo terena. Jedan od najznačajnijih nalaza je blago od 40kg. U ovom područiju je nađeno između 20 i 30 vikinških grobova. Tu ima i žena, dokaz da nisu samo ratnici bili prisutni. Krajem 10. veka se javlja problem sa prilivom srebra. Priliv prestaje 970-980. godina. Verovatno su trgovci sa istoka prestali da trguju sa Vikinzima. Tada je i umro kralj Edvard 978. godine, ubijen je. Vikinzi se 980. ponovo pojavljuju u Engleskoj. Opet pljačkaju južne obale Engleske. Od kraja 10. veka danska vojska je ponovo u ofanzivi u Engleskoj. 1013. je Sven Dvobradi došao u Englesku sa ciljem da je osvoji i uspeo je. 1014. on umire i nasleđuje ga njegov sin Knut. Tada se vraća engleski kralj iz Egziola i proterava Knuta. On se vraća u Dansku i 1015. se ponovo vraća u Englesku i pobeđuje kralja, ali tako da podele zemlju. 1016. engleski kralj umire i Knut ostaje jedini

vladar. Knut je Engleskom vladao tako što je podelio Englesku na četiri kraljevstva. Oženio se ženom iz engleske kraljevske loze. 1018. godine se Knut vratio u Dansku da i tamo učvrsti svoju vlast, jer je umro danski kralj. Kao svog zamenika ostavlja upravnika Istočne Anglije. U Danskoj je učvrstio svoju vlast, 1028. godine je osvojio i Novešku, a 1027 se kralj Škotske preklonio Knutu. Čitavo Britansko ostrvo, osim Velsa, je pripadalo Knutu. Knut je umro 1035. godine. Tad počinje pad njegovog kraljevstva, jer su postojale dinastičke borbe. 1066. godine norveški kralj Harald Hardrode pokušava da osvoji Englesku, poražen je u bici kdo Stamfordbridža. Iste te godine u bici kod Hejstinga Viljem Osvajač pokoreva Englesku.

Island je važna skandinavska kolonija. Tu nisu imali šta da pljačkaju. Ne zna se kada je počelo naseljavanje na Islandu. Islandske sage daju veliki broj informacija. Naselja se nalaze samo na obali. Drugačija je klima i reljef od onoga na šta su oni navikli. Pružale su se dobre prilike za bavljenje poljoprivredom u priobalskim naseljima i fjordovima. Pretpostavlja se da je u ono vreme na severu bila klima blaža nego danas. Stanovnici su se uglavnom bavili poljoprivredom. Island nije imao jednog vladara, već seoske demokratije ili republike. Island je vulkansko poluostrvo, nalazi se između evropske i američke kontinentalne ploče. Najvažniji islandski izvori su Isledndigabok (1120-30) i Landnambok (12. vek). Island je jedini primer gde se sami Skandinavci bave svojom istorijom. Zna se da su na Island dolazili trgovačkim brodovima, porodice sa pokućstvom. Island je imao svoju skupštinu Alting koja se sastajala jednom godišnje. Island je 1262-1264 priznao formalnu superformaciju Norveške. 1380. kada je Norveška pala pod Dansku, pada i Island. I ostao je pod danskom krunom sve do 1944. godine.

Ferojska ostrva se sastoje od 18 ostrva vulaknskog porekla. Klima i reljef su sličniji Islandu. Dominantno je stočarstvo. Glavni izvozni proizvod je ovčije runo. Kasnije postojae značajna riba. Ima puno pašnjaka, ribe, ptica. Malo podataka o naseljavanju i da li je bilo nekog pre Skandinavaca. Moguće je da su neki doseljici došli iz područija gde se govori keltski, to se pretpostavlja zbog toponima. Najviše kontakata su imali sa Norveškom i Velikom Britanijom. Kao i Island pada pod Norvešku, zatim pod Dansku. Danas su pod Danskom, ali imaju široku autonomiju. Govori se ferjarski i danski. Grenland - postoji predanje da mu je ime dao Erik Crveni. Južni deo Grenlanda je južniji od Islanda. Skandinavci su naseljavali taj južni deo. Veći deo Grenladna je pod snegom i ledom, osim južne oblae i južnog dela zapadne obale u ono vreme. Naseljavanje je dokumentovano u islandskim izvorima 985. godine. Erik Crveni i jedna grupa naseljavaju Grenland. Tamo su živeli Inuiti. Erik Crveni je naselio južni fjord. Glavna poljoprivredna grana je stočarstvo. Bavili su se i ribarenjem. Nađeni su ostaci crkve u blizini imanja Erika Crvenog. Kolonizacija Grenlanda je takođe opisana u Islendingabok i Landnamabok. Grenland je navodno otkriven tako što je brod izvesnog Gunbjerna skrenuo sa krusa. Zemlju je istražio Erik Crveni pre nego što je počelo naseljavanje sa Islanda 985. godine. Većina Grenlanda je pokrivena ledom, ali neke obale su plodne, a naročito južne, koje su na istoj geografskoj dužini kao Bergen, Oslo i Šetlandska ostrva. Naziv „Grenland“ („greenland“ = „zelena zemlja“) ostrvu je dao Erik Crveni, nadajući se da će njime privući nove stanovnike. Najviše se uvozilo gvožđe, drvo i seme, koji su se plaćali krznima belih medveda i živim primercima, zatim krznima polarnih lisica, lovačkim jastrebovima, kljovama morževa i narvala, kostima kitova i sličnim – onime što je bilo dostupno na ostrvu a traženo na kopnu.Hrišćanstvo je prihvaćeno oko 1000. godine, ali se još uvek raspravlja da li je došlo sa Islanda ili iz Norveške. Smatra se da je najranija crkva ona koja je iskopana na imanju Erika Crvenog, sudeći po Sagi o Eriku Crvenom. Oko te crkve je pronađeno 155 skeleta, koji pokazuju da je u pitanju bio isti tip ljudi kao u Skandinaviji. Paganski grobovi nisu pronađeni, verovatno zato što nije prošlo mnogo između naseljavanja Grenlanda i uvođenja hrišćanstva. Godine 1261. prihvatili su nadmoć Norveške, a 1380, kao i mnoge druge teritorije, potpali su pod dansku vlast.Zajednica na Grenlandu je bila osetljiva na sve vrste epidemija i klimatske promene, i, iako je dobro napredovala u vikinškom periodu, krajem Srednjeg veka je izumrla bez poznatog razloga. Međutim, u neiko trenutku do 1712, u pokušaju uspostavljanja novih veza sa Grenlandom dansko-norveški kralj je poslao pastora Hansa

Egedea da ojača hrišćanstvo, ali sve što je on našao bili su Eskimi, dok su potomci Skandinavaca odavno nestali. Ipak, veze su ponovo uspostavljene i od 1979. Grenland je danska autonomna pokrajina.

Sledeća tačka do koje su Skandinavci stigli su Amerika ili Vinland kako su je oni zvali. Ne zna se tačno koji deo su istražili. Pretpostavlja se da su putovali Severnim morem i stigli do Nju Faundlenda. Nađeni su tragovi vikinških naselja u današnjoj Kanadi. To naseljavanje se nije zadržalo. Najpoznatije vikinško naselje u Americi je u Kanadi Meaclows, rekonstruisano je. Baltik je bitan za Skandinavce. U nekim mestima su nađeni grobovi iz 7. i 8. veka, još pre vikinškog perioda. Pretpostavlja se da su to trgovci. Narodi sa današnje teritorije Švedske su se naselili na južnim i istočnim obalama Baltika mnogo pre vikinškog perioda, o čemu svedoče paganski grobovi iz perioda od polovine 7. veka pa do polovine 9. veka, kao i nakit. Nema pisanih izvora iz same oblasti Baltika, ali ima arheoloških, i to u trgovačkim centrima najviše – Odenburgu, Alt-Libeku, Trusi, Grobinu, Staraja Ladogi... Postoje čak i tragovi naselja. Skandinavci su u tim naseljima svakako činili manjinu, jer su dolazili pre svega da trguju. Mnogi runski zapisi su podignuti krajem vikinškog perioda u sećanje na one koji su otišli na istok, bilo da su stradali tamo ili se uspešno vratili. Ovi kontakti su imali velikog uticaja na Švedsku, naročito na njen istočni deo, u kom su nađeni mnogi luskuzni predmeti sa istoka. Danci su takođe bili povezani sa Slovenima, samo Zapadnim. Kada je danski kralj Godfred zapao u sukob sa Franačkim carstvom krajem 9. veka, deo Zapadnih Slovena mu je pomogao u bici, dok je deo koji se priklonio Francima Godfred uništio, naročito poharavši Rerik, koji je tada bio veliki trgovački centar, i preselivši potom trgovce u Hedebi. Skandinavci su se venčavali ćerkama prinčeva Zapadnih Slovena radi učvršćivanja političkih veza protiv Nemaca – Harald Plavozubi je bio oženjen Slovenkom, kao i Erik Dvobradi.

Rusija i Vizantija - šveski Vikinzi su bili prisutni tamo. Najstariji vikinški nalazi su iz Stare Ladoge. Ove ekspanzije na istoku su važne, odatle su stizale velike količine novca i srebra. Luksuzne proizvode su prodavali na Istok. U Rusiji su dolazili u kontakt sa muslimanskim trgovcima.Istok - Nepovezani pisani izvori o Vikinzima javljaju se u Rusiji i Ukrajini, ali uz pomoć arheoloških zaključuje se da je generalno stanje na istoku bilo slično kao i na zapadu. Popriličan broj arheoloških izvora je iz 9. i 10. veka, kada cvetaju trgovački centri. Nađen je veliki broj arapskih kovanica koje su preko Rusije dolazile do Skandinavije, kao i ruske grivne – ogrlice sa utvrđenom količinom srebra, koje su se mogle koristiti i kao sredstvo plaćanja.U drugoj polovini 9. veka upliv arapskih kovanica prestaje, i nakratko ponovo počinje u drugoj polovini 10. veka. Razlog ovome jeste nestašica srebra na istoku, zbog čega su se Skandinavci ponovo okrenuli Zapadnoj Evropi.Činjenica da su Skandinavci prikupili toliko srebra sa istoka može se objasniti trgovinom, ali ne u potpunosti. Naime, glavnih izvoznih sredstava Skandinavije – krzna, meda, voska, ćilibara – bilo je i na znatno bližim teritorijama, tako da su Skandinavci sigurno dobijali to srebro i na druge načine. Moguće je da su prodavali mačeve svoje ili zapadnoevropske izrade, ali svakako su nametali plaćanje danka lokalnom stanovništvu u Istočnoj Evropi. Takođe su bili unajmljivani kao plaćenici i u vidu kovanica dobijali platu.Arapi i Vizantinci su Skandinavce zvali rusi, i po njima je, dakle, Rusija dobila ime, navodno kada su trojica braće skandinavskog porekla – Riurik, Sineus i Truvor – zavladali tom teritorijom u 9. veku. Tek od 10. veka vladari dobijaju slovenska imena, a veze između Rusije i Skandinavije su bivale zapečaćene mnogim brakovima. Sudeći po tome što su skandinavski grobovi bili zajedno sa slovenskim, ovi narodi su bili u dobrim odnosima. Verovatno su postojala stalna naselja u blizini Skandinavije, ali što se dalje išlo, to ih je manje bilo, i većinom su bila samo privremena boravišta Skandinavaca koji su trgovali.