Skolastisizm

8/7/2019 Skolastisizm

1/6

SKOLASTSZM

Orta an tipik felsefesi eklinde tanmlanabilecek olan Skolastisizm latince"Schola" (okul) kelimesinden gelmektedir. Skolastik felsefe ise, "okul felsefesi"

demek oluyor ki, bu bir bakma Orta ada Hristiyan din adamlarnn yetimeortam manastr ve katedral okullaryla ilgisini de bariz bir ekilde aklar.Gerekten Skolastik felsefe bir okul retisi, renmek ve retmeyi kapsayan

bir Hristiyanlk teolojisidir. Ancak Skolastik (scholasticus) deyimi ncelerimanastr veya katedrallerde Hristiyanlk teolojisini retenler ile, yine ortaada temel bilgi alanlarm kapsayan "Yedi zgr Sanat" (septem artesliberales) okutup belletenler iin kullanlrken, sonradan bunlar renenler ileszkonusu okullardaki almalar da anlatr biimde kullanlmaya balanmtr.

Bylece Skolastisizm genellikle Orta a felsefesinin eanlamnda da kullanla-

gelmitir. Ancak Skolastisizmin btnyle Orta a felsefesini kapsaddnlmemelidir. nk Antik a sonlarnda olumaya balayan ve Hristiyaninancyla Antik a felsefesini belli nitelikleriyle uzlatrmaya ynelen PatristikFelsefe de Orta a iinde grlmesi gereken bir felsefe retiidir. NitekimPatristik felsefenin Hristiyan inanlarna bir reti nitelii kazandrma abas,Skolastik Felsefe tarafndan temel-lendirme ve sistemletirme uralaryladesteklenecektir. Buna ramen Skolastik Felsefe'nin dar anlamda bir Orta afelsefesi olarak tanmlanmas, bu aklamalar dorultusunda yanl olmaz.

Hristiyanlk ilk dnemlerinde Yunan felsefesine kar olarak ortaya kar, Hristi-

yanhn teolojik hareket noktasyla Yunan felsefesininki kesin olarak ayrdr.Her ne kadar Yunan dncesi, Sokrates ncesinden itibaren tek ve mutlak birTann dncesine ular gibi olmusa da, yine de bu Tann tasavvuru, evrendenayr bir "ahs" deil, balangsz ve sonsuz cevherinde dnlen bu evrenin

bizzat kendisidir. Bu ayrca varlk deil, ferdi varlklarn mekn bakmndanparalan, zaman bakmndan nitelikleri ya da an'lan olduu varln kendisiydi.Yunan dnnde ulalan bu

Tann evrenin hr yaratcs deil, doal ve mukadder bir ekilde kendisindenkt ikin nedenidir. Bu bakmdan, Yunan ok-tannclndan doantektannclk (mono-teisme) yerine kamutannclk (Panteisme) szkonusudur.

Hristiyanlk bu Tann anlaylarn reddederek "Tann-ahs" ve yoktan (ex nihilo)yaratc Tann anlay ve inann ileri srd. "Oul" ve "Ruhulkuds" (le Saint-Esp-rit) Tann'dan ktklarndan, gerekte Tan-n'drlar ki, Hristiyan Teslisi (LaTrinite, Ekanim-i Selase) bylece temellendiril-mek isteniyordu. Benzer ekilde"Oul"un "tecessm" (I'incarnation) de yorum ve aklamalara konu oldu.

Nitekim Kilise, "Oul"un (sa'nn) insani tabiat zerinde srarla durmaklabirlikte, tanrsal olan ile insan olan, yani "fsa'daki iki tabiat", ayrmaya bykzen gsterdi. Nitekim bunlar ayn gren anlaytan inanszlkla, rafizi-liklcsulad.


2/6

Ksacas Hristiyanlk, Yunan dncesinden farkl olarak Yaratan ile yaratlanarasndaki kesin ve mutlak aynm Ona a Skolastiinde younluuylatartlacak boyutuyla teolojisinin temeli halinde ortaya koydu. Aynca "ahs-Tann", hakikat ve hayat olan "OuTda tecessm etmi, yani cisimlem itir.Btn bu ve benzer grler Hristiyan Skolastiinde, Hristiyan olan birkimsenin mutlak hakikate malik olduunun, dolaysyla hakikatinaratrlmasnn gerekmedii anlamna geliyordu. Yani felsefeyle uramak,sa'y inkr etmek demektir, sonucuna ulalyordu. Ne var ki, Hristiyanimannn kendini aklamas, dman olduu dncelerle savaabilme-si iin,onun reti (dogma) halinde kurulmas, kendini sistemletirmesi zorunluluk

olarak kendini duyuracaktr. lk zamanlarda Platon, sonralar skenderiye okulu,Yeni-Platonculuk, gnostisizm, en sonunda da Aristoteles ve AristotelesilikHristiyan Skolastisizminn eitli dnemlerinde etkili olacaklardr.

Bu ekilde balayan ve Orta a denilen uzun bir tarih dnemini kapsayanHristiyan kkenli felsefe iinde 8-15. yzyllar arasn Skolastik felsefe olaraktanmlamak mmkndr. Skolastik felsefe Orta a Hristiyan felsefesinin anagvdesine birleik olmakla birlikte, sorunlar ele al zelliklerini detamaktadr. Belirgin nitelii statik olan Skolastisizm, te yandan antikfelsefeyi kavramlara dayal bir yntemle ele aldndan, bir ksm felsefsorunlarn ortaya kmasna, dolaysyla baz felsefi akmlarn domasna nedenolacaktr. Szgelimi kilisenin belli bir dnemde resmi retisi nitelii kazananAugustinus felsefesiyle Yeni-Platonculuk arasndaki iliki byledir. Din(Hristiyanlk) ile felsefe arasndaki ilikinin Ortaa boyunca tartlmas bunun

nemli bir rneidir. Gerekte Augustinus felsefesi "kilise" kavramn temelaldndan felsefenin amacnn kilisenin retisini bilimsel bir sistemekavuturmak ve gelitirmek olduu sonucuna da ular. Oysa Yeni-Platonculukkiliseyi deil, tek ferd esas alr ve ferdin amac olarak Tann'yla birletirici

bilgiyi ortaya koyar. Onun iin Yeni-Platonculuk bir tr "mistisizm", bumistisizm temele "ferd dindarlk"! koyar. Ne var ki ilk zamanlarda kar kt

bu anlay kilise sonradan yer yer kabul etmek zorunda kalacaktr.

Orta a Skolastiinde kilise retisi ve mistik dnce akmndan bakanc olarak, hristiyanh temel almayan ve reel

bilgilere dayanan bir anlaytan szedilme-lidir. Bu anlay Antika kltrnn birikiminden kaynaklanan Yunanl ve Romallarn evren konusundagelitirdikleri grlerden yararlanr. Ayrca bu anlay msl-man dnr ve

bilginlerin, ksacas islm dncesinin ortaya koyduu dnce ve bilgi birikiminden nemli lde etkilenecektir. Skolastiin son dnemlerindetartlan bir ok sorun ve reform grleri bu etkinin belli oranda sonucusaylmaldr. Nitekim Yeniada geliecek olan dnce ve bilimlerin mahiyetve ynteminin temellen-dirilmesinde slm dnce ve bilgi birikiminin katksinkr edilemez.

Skolastii dneme ayrmak mmkndr:


3/6

a) Erken Skolastik: VIII-XII. yzyl arasdr ki, balang olarak da ifadeedilebilir.

b) Yksek Skolastik: XII-XII. yzyl.

c) Ge Skolastik: XIII-XV. yzyl. Bu dnem Skolastiin kmesi ve sona

ermesidir.Her dnem, sorunlar ele al ve yorum-lay tarzyla farkllk gsterir. FakatSkolastiin bilgi tanmlamas, snflandrmas ayn kalp iinde kalmtr. Bu daYedi zgr Sanat olarak ifade edilir. Yedi zgr Sanat, Trivium ve Quadriviumeklinde ay-nlr. Trivium Gramer, Dialeklik ve Retorikten; Quadrivium ise,Matematik, Geometri, Musiki ve Astronomiden meydana gelmektedir. Elsanatlar bunun dnda tutulmu ve zgr insanlarn faaliyetleri bu kapsamaalnmtr..

Skolastiin temel ald kaynaklar da s-nrlrdr. Anicius Manlius Torguatus

Seve-rinus Boethius (480-525), skolastiklerin ilki kabul edilir. Boethius, Platonve Aristoteles'in eserlerini Ltinceye evirdi ve ayn zamanda yorumlarnyapmay da denedi. Hatta bu ikisinin grlerinden senteze ulamaya altysada baarl olamad. Fakat Aristoteles ve Aristotelesilerin temsilcilerinden olanPorphyrius'dan eviriler yapt. Nitekim Aristoteles'in Organoriunu bir kkeser eklinde evirip yorumlad. Aristoteles'in Kategoriler'ine "giri"mahiyetinde olan Porphyrius'un Isagoge (Eisa-goge)unu daha nce Ltinceyeaktaran Ma-rius Victorinus'un evirisini yeniden Ltinceye evirdi ve uzun biryorum da ekledi. Yine Aristoteles'den Analytika I, Analyka II, Topika ve Peri

Sophistikon Ekselegk-hon'u da Ltinceye kazandrd. Peri Herme-nias ile ilgilibir inceleme yapt. Aynca Eukleides'in geometri, aritmetik ve musik zerineeserleri de Boethius'un evirileri olarak skolastiin kaynaklan arasna katld.Fakat Boethius'un De Consolatione Philosophiae (Felsefenin Tesellisi zerine)adl eserinin aynca yeri vardr. Skolastiin kaynaklar arasnda Cassiodorus'(480/49O-575/585)un da nemli yeri vardr. Boethius'un felsefi geleneintemsilciliine karlk Cassiodorus retoriin temsilcisi saylr. De anrima (Ruhzerine) ve Insti-tutiones divenarum et saecularium Littera-rum (lah Edebiyatve Pagan Edebiyat retimi) adl eserleri Skolastik edebiyatta etkilidir.Augustinus'un eserini rnek alan Cassiodorus "De anima"da, ruhun maddeden

btnyle bamsz, lmsz olduunu ve bedende imdilik bulunduunusavunur. Intitutiones divenarum et Saecularium lit-terarum Skolastikte dahaetkili olmutur. Manastr okullarnda De artibus ac dsipl-nis litterarum(Edebiyat, sanat ve disiplinleri) eklinde tannmtr. Burada Cassiodo-

rus sz sanatlaryla (trivium: gramer, retorik, diyalektik) doa ve ahlk bilgisineulatran sanatlar (quadrivium: aritmetik, geometri, astronomi ve mzik)

birbirinden ayrr. Bu eserin asl nemi, klasik kltrn asl malzemelerini kutsalkitabn anlalmasnda kilisenin hizmetine sunmasndadr. Martianus Capella'nn

benzer trde ders kitaplar da bu arada saylmaldr. Gregorius Magnus (540-

604)un "Liber Regulae Pas-toralis"i Katolik kilisesinin hiyerarisininolumasnda temel kitap saylmtr. "Mo-ralia"s ise, Kutsal Kitabn aklama


4/6

yntemi olarak rnek alnacaktr. Isidorus de Se-viglia (570-636)nunEtymologarum libri (Kkenbilim Kitab) adl eseri, doa bilimcilerine ve kilisehocalarna bir tr kaynak ansiklopedi hizmeti grmtr. Yine De fide catholica(Katolik inanc zerine), De ordine ereaturarum (Yaratlanlarn dzeni zerine),Historia regum Gothorum et Vandaorum (Gotlarn ve Vandallarn Tarihi)eserleri de vardr.

nceleri Saint Paulus'un rencisi Di-onysius Areopagita'mn yazd kabuledilen, fakat IV. yzyln sonuyla V. yzyln banda yaam bir yazarn V.yzyla ait olduu anlalan Corpus Areopagiticum adl eser de Skolastiinnemli kaynaklan arasndadr. Szkonusu eser De divinis no-minibus (TannAdlan zerine), De Misti-ca the ologia (Mistik Teoloji) De coelesti Aiearchia(Gkyz dzeni zerine), De ecciesiastica hiearchia (Kilise Dzeni zerine)

bahklann tayan yazlardan ve on mektuptan olumutur.

Liber de Causis, Theologa Aristotelis gibi eserler Aristoteles'e izafe edilerekkaynak kabul edilmise de, Aristoteles'e aitol-madklan anlalmtr.

Platon'un sadece Timaios diyalogu, Ci-cero ve Senaca'nn eserleri, KiliseBabalarnn ve Augusnus'un eserleri Skolastiin kaynaklan arasndadrlar.

Skolastiin yntemi ksaca ifade edilirse akl vahyin dorularna uygun halegetirecek inan esas ve konularn kavranlr klmaktr. Baka bir ifadeyle vahyekar akl ynnden ileri srlecek itirazlar cevaplandrmaktr. Bu bakmdanSkolastik yntem akl yrtme ve temellendirme eklinde ortaya kmaktadr.Bundan dolay, Skolastik insan ve evren konusunda yeni bir ey aramak ve

bulmak iddiasnda deildir. nk dogma hakikattir, bunu aramak sz-konusuolamaz. Br Hristiyan mutlak hakikate malik olduunu bildiinden, bununaratrlmasnn, yani felsefenin herhangi bir anlam yoktur. Eer aratrmaya

balarsa, mutlak hakikate malik olmadn aklam demektir. Dolaysylafelsefe yapmak, "sa'y inkr etmektir." Tertullianus, Arnobius, Lactanius vb.gibi Hristiyan teologlar bu konuda ak grler ileri srmlerdir. yleysefelsefe yapmak sadece dogma'yi aklamaktr, onun sonularn gelitirmektir vedoruluunu isbat etmektir. Bu bakmdan Aristoteles mantk ve kyasnn, temciIendirmede isbat etme fonksiyonu, nemi dolaysyla kabul edilecektir. NitekimSaint Thomas d'Aquine hristi-yan dogmalaryla Aristoteles'in yntem ve

felsefesini uzlatracaktr. Daha ak bir ifadeyle "arlayaym diye inanyorum"(Credo ut intelligam) anlay Skolastiin hareket noktas olacaklar. ByleceSkolastikte sadece inancn muhtevas deil, muhtevann dil ile anlatm da birdoru olarak kabul grecektir. Buna Skolastik Realizm de denilir. Realizmanlaynda insann bilmesi, Tann'nn hakim ve malik olduu hakikati,nermeler ve sonu karmalar (deduetion) ile aksettirmek eklinde ortayakonulmaktadr. Bu nedenle Skolastik phecilie kar olduu kadar, bilgininher trl sbjektif-letirilmesine ve izafi le tiril m es i ne de kardr. Ksacastek bir hakikat vardr ve tek bir bilgi sistemi dorudur. Onun iin SkolastikRealizm, psikolojist ve nominalist retileri reddetmitir.


5/6

Bu anlamda Skolastik dnr (teolog) kendi asndan bir dnya grmeydana getirme grevinde deildir. Yapt faaliyet inand sistemin birmensubu olmak bakmndan anlam tar. Bu nedenle "Sum-ma"lar (inanretisinin esaslarn toplayan ilmihal bilgisi kitaplar) nceden tasarlanm plandahilinde sistemini kurarlar. Bunlar Kilise Babalarnn hikmetli szleriylefelsefe (teoloji) otoritelerinin ele alm olduklar temel bilgilerden oluur. Onuniin bilginin deimez kategorisi, yani Yedi zgr Sanat kabul edilmitir. Ohalde yaplmas gereken Kilisenin otorite olarak kabul ettiklerinin szlerini,hkmlerini (sen-tentia) bir araya toplamaktr. Bu toplamada, yani Sententiakitaplarnda, sz ve hkmlerin uyumlu bir hale getirilmesi, bunlarnuzlaabilecekleri isbatlanmak istenir. Nitekim Skolastiin ynteminin "Sic etnon'\ yani "evet-hayr" biiminde oluu bundandr ve yazlan eserler de buyntemin emasna uygun olarak dzenlenmitir.

Skolastisizmin ahlk anlay, Hristi-yanlk inanndan kartlan bir emir ve

deer ahlkdr. Buna gre Tann'ya itaat etmek "iyi" olan yapmak demektir.Bizzat "yi olan Tann, buyruklarnda "iyi"yi ama gsterir, insann yapmasgereken de bu "iyi"ye ynelmek, bu yce deere ula Bu yce deere ulamakTanrTyi temaa etmek eklinde de anlatlr.

Skolastiin devlet ve topluma verdii anlam h iristi yan inannn ngrdesaslar ile Aristoteles Kozmolojisi'nin uz-1 artrlmasnda ifadesini bulur. Bunagre devlet evrensel niteliktedir, ama yeryznde gerekletirilen "zorunlu birktlk ku-nmTdr. Devletin olmad yerde dzensizlik, kaos ve anariolacandan, varl zorunludur. Ancak sa'nn haber verdii hi-ristiyanln

esaslarna uygun gerek devlet gkyzndedir. Yani te dnyada gerek "TanrDevleti veya Kenti" (Civitas Dei) gerekleebilir. Bundan dolaydr ki, kiliseniniktidar iddiasnda bulunmas daima tartmaya ak en nemli konularn bandagelecektir. Keza dnyev-manev iktidar ayrmnn kayna da burada ortayakacaktr.

Skolastikte bu sorunlarn kkeninde bilginin mahiyeti ve nitelii yatmakladr.Bu bakmdan Skolastikte ana anlay veya akm ortaya kacaktr.

a) Realistler Bilginin temel kavrama dayandn ve eyadan nce var olduunuileri srerler. Anselmus gibi.

b) Nominal isti er: Tmellerin ve genel bilgilerin veya dncelerin eyadansonra geldiklerini, tmellerin birer ad (nom)dan ibaret olduunu, buna balolarak da ferd-lerin gerek olduklarn savunurlar. Rosce-lin, Ockhaml William,Roger Bacon gibi.

c) Konseptalistler (Kavramalar): Tmellerin sadece eyada var olduklarnkabul ederler. Albertus Magnus, Saint Tho-mas gibi.

te yandan Skolastisizm iman-bilim, din-felsefe, cisman (dnyevi)-maneviotorite, ruh, tmel-tikel (klli-cz) vb. gibi

konulan birer teoloji ve felsefe boyutunda tartmlardr.


6/6

Tarih zaman bakmndan slm dncesinin Skolastik nitelikte olduu yer yerileri srlm; Ortaan belirgin dnce anlay olmas bakmndanSkolastisizmin dnce ve bilimin gelimesinde olumsuz bir etki oluturduu,dolaysyla dinin byle grlmesi gerektii gnmzde bile savunulabiliri itir.Oysa Ortaa Skolostisizmi btnyle hristiyanln zel artlarndan domu

bir anlaytr. slm dncesinde bu anlamda skolastik bir nitelik bulmayaalmak, yanl karlatrmann bir sonucudur.

ismail KILLIOLU

Documents

Skolastisizm