İNEKLERDE

ANÖSTRÜS

SORUNU

Prof.Dr. Erol Alaçam

İNEK BAŞINA

HER YIL

BİR BUZAĞI !

• Uterusun involusyonu

• Mikrobiyel arınma

• Epitel yenilenmesi

• Ovaryum fonksiyonlarının başlaması

POSTPARTUM OVARYUM

AKTİVİTESİ

• Postpartum ilk ovulasyon

14-28. günler arasında,

ortalama 21. gündedir.

• Bu süreç sırasında östrus

belirtileri genellikle (% 80)

farkedilemeyecek düzeyde

zayıftır.

• İlk östrus belirtisi 28-42.

günler arasında izlenebilir.

TOHUMLAMA ÖNCESİ SİKLUS SAYISI

İlk ovulasyon:

• PP 15. gün: 55-60. günlerdeki

üçüncü östrusta tohumlama,

• PP 35-40.günler: 55-60. günlerdeki

ikinci östrusta tohumlama.

Ovaryumların fizyolojik işlevlerini

yerine getiremediği durumlarda

fonksiyonel sorunlar ortaya çıkar.

Fonksiyonel infertilite ve özellikle

anöstrüs sorunu, beslenme ve bakım

koşullarının olumsuz, enfeksiyonların

yaygın ve ağır gerilim koşullarının

bulunduğu durumlarda bir sürü

sorunu olabilir….

POSTPARTUM OVARYUM FONKSİYONLARINA İLİŞKİN BİR ÇALIŞMA Alaçam ve ark. (1998)

N

250

Normal

fonksiyonlar % 62.00

Disfonksiyonlar % 38.00

Anöstrusa

ilişkin olgular % 36.00

Suböstrus % 18.80

Luteal evrenin

uzaması % 14.40

İnaktif ovaryumlar % 2.80

ANÖSTRÜS SORUNLU İNEKLER

Postpartum 60. güne kadar östrüs

göstermeyen inekler genel olarak anöstrüs

durumundaki hayvanlar olarak

isimlendirilirler. Rastlantı oranı % 11-38’dir.

Anöstrus bir hastalık

değil, bir belirtidir!

Anöstrusun fertilite yönünden önemi

• Doğum- ilk östrus (<45 gün) uzatır

• Doğum- tohumlama (45-60 gün) uzatır

• Doğum-fekondasyon (<90 gün) uzatır

• Doğum aralığı (365 gün) uzatır

Uzamalar, zaman kaybına neden olarak

“inek başına her yıl bir buzağı alma”

hedefini saptırır İNFERTİLİTE

ANÖSTRUSUN GENEL

SEBEPLERİ

• Negatif enerji dengesi

• Mineral madde noksanlıkları

• Metabolik bozukluklar

• Yüksek süt verimi

• Fazla kilo kaybı

• Emzirme

• Gerilim faktörleri (açlık, korku, acı, üşüme)

• Ağır olumsuz çevre ve mevsim koşulları

• Postpartum dönemdeki sorunlar/hastalıklar

• Yaşlanma

• Uterus patolojileri (pyometra, mumifikasyon)

Anöstrus sorununun klinik formları

• Sakin kızgınlık

• Persistent corpus luteum

• Kistik ovaryumlar

• İnaktif ovaryumlar

1. Sakin kızgınlık

(Suböstrus)

• Genital organlarda siklik süreç devam ettiği halde

östrus belirtilerinin izlenememesidir.

• Çoğunlukla ovaryumlardan bir tanesinde corpus

luteum yer alır; folliküler evredeki ineklerde ise

uterusta östrusa ilişkin tonus artışı vardır.

• Bu sorun pp beşinci ovulasyona kadar görülebilir.

• Suböstrus, çoğunlukla bakım, besleme, yönetim

sorunları ve olumsuz iklim koşulları sonucunda

şekillenir.

2. İnaktif ovaryumlar

(afonksiyon, hipofonksiyon)

• İnaktif ovaryumlarda, 10-12 gün ara ile yapılan en az iki muayenede, ya da progesteron ölçümlerinde ovaryumlarda luteal bir yapıya rastlanmaz. Bu tip olgularda her iki ovaryum küçük ve inaktiftir.

• Kış beslemesinin olduğu aylarda (kış ve ilkbahar) rastlantısı daha yüksektir.

• İlk laktasyondaki ineklerde daha sık görülür.

• Düşük serum total protein ve gamma globulin ile normalden yüksek progesteron belirlenmiştir. İlki olasılıkla düşük protein alımına ilişkindir. P4 artışı ise NED nedeniyle yağ dokusunun yıkımına bağlı olarak açığa çıkan P4 ile ilgilidir.

NED ve anöstrüs arasındaki ilişki

• Beden ağırlığının, dolayısıyla BCS’ nun düşmesi vücut yağlarının kullanılmasına neden olur. Plazmada NEFA konsentrasyonunun artması, NED’ nin indikasyonu olup, yağ asitlerinin yanması, yağ dokusundaki bir miktar P4’ nun salınımına neden olur. Anılan progesteron folliküler büyümeyi ve östrüs belirtilerini inhibe eder.

• NED ve GnRH salınımı sıklığı arasında da direk bağlantı vardır.

• Yetersiz beslemeye bağlı olarak LH salınım siklusları da olumsuz etkilenir.

Reprodüktif Sürecin Farklı Dönemlerinde

Beklenen BKS Değerleri

A=Doğum, B=Laktasyon Piki, C=Gebelik, D=Kuru Dönem

(Blum, 2002)

BK

S

Laktasyon

3. Kistik ovaryumlar

• Ovaryumlarda 10 günden fazla varlığını sürdüren,

çapı >2.5 cm olan içi sıvı dolu anovulator, patolojik

folliküllerdir.

• Klinik olarak siklus düzensizlikleri veya anöstrus

ile seyrederler. Bu durum kistin luteinizasyon

derecesine bağlıdır. Ancak folliküler kistlerde de P4

<1ng/ml olduğu halde, sirkülasyona düşük

düzeyde östrojenik hormon iletildiğinde anöstrus

görülebilir.

4. Persistent corpus luteum

(CL pseudograviditas)

• Luteal dönemin uzaması olgularında, ovulasyondan

sonra 25 günden fazla süre geçtiği halde

progesteronun devamlı yüksek olduğu (>3 ng/ml)

gözlenir.

• Normal CL’un sürecini tamamlayıp, gebeliğe benzer

şekilde regrese olmaması sonucudur.

• Tohumlama önce-sonrası endometritis (pyometra),

mukometra, EEÖ, mumifiye-masere fötüs ve yüksek

süt verimi, vb olgularına bağlanmaktadır.

GRAAF

FOLLİKÜLÜ

CORPUS

LUTEUM LUTEAL

KİST

İNAKTİF

OVARYUM

Kistik Ovaryum Normal siklus

Suböstrus

Persistent CL

ANÖTRUSUN TANISI

• Anamnez

• Rasyon/bakım kontrolu

• Genel klinik muayene

• Genital kanalın ve özellikle ovaryumların muayenesi (rektal

palpasyon, ultrasonografi)

• Süt-kan progesteron değerlerinin araştırılması

•Erken gebelik ?

•Suböstrüs (6-18. günler)

•Luteal kist

•Uterus patolojisi (pyometra,vb)

•Persistent CL

•Aşım sonrası-gebelik sorunları

•İnaktif ovaryumlar

•Suböstrüs (proöstrüs, östrüs,

metöstrüs)

•Follikül kisti

•Doğmasal ve edinsel genital organ

anomalileri

TANI

F

CL

OVARYUMLARINDA CORPUS

LUTEUM BULUNAN

İNEKLERİN TEDAVİSİ

Suböstrüs, Persistent CL, Luteal kist

•Corpus luteum’un enüklasyonu

•Östrojenlerin enjeksiyonu

•PGF2a enjeksiyonu

•Ovsynch yöntemi

C.k.

Anöstruslu olup, ultrasonografi ile

ovaryumlarında corpus luteum

belirlenen ineklerde sadece PGF2a

uygulaması ile 6 gün içinde %55

oranında östrus gözlenir. Rektal

palpasyon ile corpus luteum

saptananlarda ise bu oran %52

(%36-68) olarak belirlenmiştir.

Corpus luteum palpe edilen

ineklerde PGF2a ile ovsynch

karşılaştırılmış, uygulamalardan 50

gün sonra gebelik oranları benzer

bulunmuştur. Ovsynch yöntemiyle

suböstrus gösteren ineklerin

gözlem yapılmadan

tohumlanabilmesi bir avantaj

olarak görülmektedir.

OVSYNCH YÖNTEMİ

GnRH

7 gün

PGF2a

36-48 saat

GnRH

12-16 saat

S.Tohumlama

İNAKTİF OVARYUMLARDA TEDAVİ

• Negatif enerji dengesi giderilmelidir.

• Gerilim faktörleri ortadan kaldırılmalıdır.

• Progesteron: PRID (10-12 gün), İmplant

(9-10 gün) uygulanır.

• Progesteron + PMSG, HCG, GnRH, Östrojenler.

• GnRH (100-500 mg).

• PMSG (600-2000 IU).

• Östradiol cyclopentylpropionat (3-5 mg).

Östradiol benzoat (1-2 mg).

• Uterusa serum fizyolojik infüzyonu, rektal masaj.

• İntrauterin infüzyon.

1-Sadece GnRH veya

HCG ile ovulasyon

uyarılabilir. Ancak başarı

için ovaryumda

fonksiyonel bir

dominant follikül

bulunmalıdır. Östrus

farkedilmeyebilir ve

hayvanların çoğu tedavi

sonrasında anovulatorik

anöstrusa döner.

2-Östrusu uyarmak için Östradiol

benzoat kullanılabilir ancak her

zaman ovulasyon şekillenmez.

Bu yöntemlerden sonra

ovulasyonu kısa süreli bir luteal

faz izler. Ancak progesteron yahut

progestagen kombinasyonu ile

normal uzunlukta sikluslar

görülür. Bu nedenle birçok

hormon tedavisi progesteron ile

kombine edilebilir.

AÇIKLAMA ve ALTERNATİF SEÇENEKLER

GnRH

7 gün Progesteron

PGF2a

48 saat sonra

GnRH

Gebelik oranını yüseltmektedir.

GnRH progesteron

tedavisinin başlangıcında

kullanıldığında DF’ü

regrese eder ve yeni bir

follikül dalgası başlar.

Bu uygulama ovulasyon

ve CL formasyonunu

uyarır.

Progesteron

uzaklaştırıldığında

ovaryumlarda luteal

dokunun bulunmamasını

garantilemek için

tedaviye PGF2a de

eklenmektedir.

ANÖSTRUSTAN KORUNMA

• Dengeli besleme, enerji açığının giderilmesi,

• BKS’ na özen gösterilmesi,

• Bakım, barındırma vb. ile ilgili gerilim

faktörlerinin eleminasyonu,

• Emziren ineklerde buzağının ayrılması,

• Ayak-tırnak sorunlarının özenli izlenmesi,

• Hormon kontrollu tohumlama ?

• Sağım sayısının azaltılması ?

• Östrus belirleme etkinliğinin arttırılması.

DÖLVERİMİ ÖLÇÜTLERİ

ÖLÇÜTLER HEDEF

Doğum aralığı 365 gün

Doğum-İlk östrus aralığı <45 gün

Doğum-İlk tohumlama aralığı <60 gün

Doğum-Gebelik aralığı <90 gün

İlk tohumlamada gebelik oranı %60

Gebelik başına tohumlama sayısı <2

Östrus belirleme etkinliği %80

İnfertilite nedeniyle kesilen inekler <%8

Yavru atma oranı <%5

Anöstrüs rastlantılarının yüksek olduğu

sürülerde östrüslerin izlenmesi yönünden

özel bir özen gösterilmesi gerekir:

İnekler, sabah-öğle ve akşam saatlerinde

günde üç defa 30’ar dakika gözlenmelidir.

İnek ve düvelerde östrüs süresi 2-30 saat arasında değişir. Ovulasyon, östrüsün başlangıcından 30 saat, bitiminden 12 saat sonra, spontan olarak şekillenir….

ÖSTRÜSÜ BELİRLEMEDE YARDIMCI YÖNTEMLER

•Rektal yolla uterus ve ovaryumların

palpasyonu-ultrasonografisi.

•Arayıcı ve işaretleyici boğaların

kullanılması, ineklere işaretleme

dedektörlerinin uygulanması, nitel

P4 hormonu ölçümleri, vaginanın

elektrokonduktivitesinin ölçülmesi,

pedometre uygulamaları v.b.

sayılabilir.

ÖSTRÜS BELİRLEME ETKİNLİĞİNİ

OLUMSUZ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

• Bazı ineklerde östrüslerin kısa sürmesi (<6 st),

• Östrüsler %43 oranında 24.00-06.00 saatleri

arasında görülür.

• Davranışların bireysel farklılıklar göstermesi,

• Kapalı-bağlı ahırlarda hareketlerin

kısıtlanması,

• Çoban-bakıcıların deneyimsizliği,

• Uzun aralıklarla ve kısa süreli gözlemler.

• Diğer inekler tarafından her aşım eylemi 4-6

saniye sürer.

• Ortalama aşım eylemi sayısı saatte 1.5

adettir.

• Aşılan inekler eyleme 3-5 dakika izin verirler.

• Aşılan inek durarak bu eyleme izin veriyorsa,

hayvanın östrojenik fazın hangi döneminde

olduğuna (östrus henüz başlamış, kızgınlık

bitmek üzere, yahut bu evrenin herhangi bir

zamanında) karar vermek ancak iyi bir

gözlemle mümkündür..

Sun’i Tohumlama isteği ile getirilen 107 baş inek ve

düvenin durumu (Aksoy ve ark., 1993)

Gebe % 3.73

İnaktif ovaryumlar % 1.87

Proöstrüs evresi % 8.43

Metöstrüs evresi % 29.91

Diöstrüs evresi % 3.73

Toplam östrüste olmayan % 47.67

Acemi hayvan bakıcılarının eğitimine

yönelik bir çalışma sonunda..

• Östrüsü doğru belirleme oranları % 35’ten % 75’e çıkartılmış, böylece buzağılama aralığı ortalama 13.7 aydan 12.7 aya düşürülmüştür.

• Bu düzelme, 50 ineklik bir sürüde yılda 5 tane daha fazla yavru demektir!

İNEK İŞLETMELERİNDE DÖLVERİMİ ÖLÇÜTLERİ

ÖLÇÜTLER HEDEF Doğum aralığı 365 gün

Doğum-İlk tohumlama aralığı <60 gün

Doğum-Gebelik aralığı <90 gün

İlk tohumlamada gebelik oranı %60

Gebelik başına tohumlama sayısı <2

İnfertilite nedeniyle kesilen inekler <%8

Yavru atma oranı <%5

Doğum-İlk östrus aralığı <45 gün

Östrus belirleme etkinliği %80

Her tohumlamada gebe kalma oranı %80 ÖBE X %40 CO

%30-35