Sparrow, Świadome Śnienie

UWAGA! Potraktuj tego e-booka jak wypożyczenie książki z biblioteki. Jeśli spodoba Ci sie jego treść, zapraszam Cię do zakupienia tytułu w księgarni. Jestem zwolennikiem popularyzowania w internecie wartościowej literatury w ten własnie sposób. Swoją benedyktyńską i anonimową pracę edycyjną nad e-bookiem dedykuję Adamowi B ., którego wykłady zrobiły na mnie wielkie wrażenie, i którego uważam za swojego nauczyciela i mistrza. W stopce umieściłem adres Jego strony internetowej. Jest to mój skromny wkład w popularyzację Jego idei.

Możesz publikować, rozpowszechniać, umieszczać na stronach www, kopiować tego e-booka dowolnie, przyczyniając się do podniesienia poziomu świadomości i wiedzy wokół Ciebie.

Scott Sparrow

ŚWIADOME ŚNIENIE

Budzenie się czystego światłaSpis treści

Wprowadzenie ....................................................................2

Rozdział 1Relacja własna ....................................................................5

Rozdział 2Świadome śnienie jako proces ewolucyjny ..........................18

Rozdział 3Dynamika świadomego śnienia ..........................................31

Rozdział 4Delikatna równowaga .......................................................47

Rozdział 5Budzenie się Czystego Światła ...........................................57

Dodatek AŚwiadome śnienie a ideały ................................................63

Dodatek BŚwiadome śnienie a przeżycia poza ciałem .........................71

Bibliografia ......................................................................85

Zapraszam na AdamB.pl 1

http://www.adamb.pl/


Wprowadzenie

Chociaż termin „świadome śnienie” jest stosunkowo nowy (Green, 1968), to

jednak przeżycie, którego dotyczy, jest od dawna powszechnie znane. Świadome sny były

różnie nazywane: snami wiedzy (Fox, około 1938), doświadczeniami pobytu poza ciałem

(Carrington i Muldon, 1929), przeżyciami astralnymi oraz śnieniem (Castaneda, 1972),

choć niekoniecznie w pełni odpowiadają tym określeniom. Świadome śnienie jest po

prostu przeżyciem polegającym na uświadomieniu sobie podczas snu faktu, że się

śni.

Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że odczyty Edgara Cayce'a1 nie

wspominają o tym ciekawym zjawisku. Musimy jednakże pamiętać, że odczyty te

używały określeń powszechnych w tamtym okresie i odpowiadały jego wymogom.

Dlatego też, aby przedstawić opinię zawartą w odczytach na temat świadomego

śnienia, dobrze byłoby zbadać ich odniesienia do przeżyć astralnych oraz przeżyć

poza ciałem.

Na wiele dziesiątków lat przed ukazaniem się odczytów Edgara Cayce'a

metafizyczna i okultystyczna literatura Zachodu omawiała projekcje astralne i

przeżycia poza ciałem. Jednakże te wczesne prace cechowało jednostronne podejście

polegające raczej na próbie określenia dokąd dusza lub istota zmierza. Takie podejście

wynikało z nacisku, jaki kładziono na możliwość fizycznego opuszczania ciała i świata.

Prace tamte wykazywały tendencje do traktowania otoczenia, w jakim przebiegało

przeżycie poza ciałem, jako miejsca istniejącego gdzieś w czasie i przestrzeni.

Termin „świadome śnienie" przedstawia całkowicie odmienne podejście do tego

samego doznania. Podejście to koncentruje się nie na fizycznym wyrwaniu się z

więzów ciała, lecz na fakcie, iż świadomość autorefleksyjna potrafi funkcjonować bez

jawnego pośrednictwa ciała. Pozwala to założyć, że śniący wykracza poza czas i

przestrzeń. A zatem jedynym, co naprawdę należy brać pod uwagę, jest

1 Edgar Cayce (1877-1945) sławny amerykański mistyk i uzdrowiciel, potrafił opisywać szczegóły z życia innych ludzi w poprzednich wcieleniach oraz przewidywać przyszłość. W 1931 roku powstało Towarzystwo Badań i Oświecenia (The Association for Research and Enlightenment) prowadzące dokumentację jego badań. (przyp. tłum.)



samoświadomość śniącego podczas doświadczenia określanego terminem „świadome

śnienie".

Oczywiście świadomie śniący stara się rozstrzygnąć to, gdzie może się

znajdować (na przykład poza ciałem, na planie astralnym). Niemniej wszystkie

wnioski, do których dochodzi, są zaledwie spekulacjami i mogą prowadzić do

najróżniejszych zawiłych systemów opisujących fizyczny proces, w trakcie którego

dusza opuszcza ciało i powraca do niego. Spekulacje te nie uwzględniają ponadto

możliwości, że świadomie śniący znajduje się wewnątrz siebie i że ten inny świat,

który widzi, jest tworem jego dawnych poglądów i doświadczeń.

Odczyty Cayce'a wielokrotnie omawiały projekcje astralne i przeżycia poza

ciałem. Z odczytów wyłaniają się dwie istotne zasady, które są zgodne z nowszym

podejściem do tych doznań:-1) Gdy istota jest „nieobecna w ciele", to obecna jest w

tym, co stworzyły jej dawne myśli i doświadczenia; i 2) Miejsce tego „spotkania"

znajduje się wewnątrz jaźni.

Poniższe cytaty z odczytów Edgara Cayce'a przedstawiają te dwie zasady

bardziej szczegółowo:

Pytanie: - Co podczas snu rządzi doznaniami ciała astralnego znajdującego się w

czwartym wymiarze?

Odpowiedź: - Rządzi to, czym ciało astralne się żywi. Rządzi to, co ciało astralne

zbudowało. To, czego poszukuje. To, czego ciało mentalne, podświadomość, umysł

subtelny szuka! Właśnie to rządzi. Wtedy dopiero zrozumiemy, że „Ten, kto chce

znaleźć, musi szukać". W świecie fizycznym, materialnym jest to zrozumiałe. Również

taki jest wzorzec działania podświadomej czy duchowej jaźni. (5754-3)2

Pytanie: - W 1934 roku, podczas operacji, gdy już sądzono, że nie żyje,

podróżowałem poza ciałem do Kalifornii, do świata światła. Dokąd tak naprawdę się

udałem i jakie było znaczenie oraz cel tego doznania?

Odpowiedź: - Było to połączenie doznań, które ciało zaobserwowało u innych osób, z

fragmentami kilku doznań, którym samo podlegało, lub które opanowało. Jeśli chodzi o

2 Numery podane po cytatach z odczytów Cayce'a odpowiadają sygnaturom biblioteki Towarzystwa Badań i Oświecenia (ARE) w Virginia Beach. (przyp. tłum.)



miejsce - to wewnątrz siebie. Jeśli chodzi o warunki - wielu doznań jednostki, zarówno

natury mentalnej jak i duchowej, w różnych obszarach świadomości. Jeśli chodzi o

ich wartość dla jaźni - to najważniejsze jest zdanie sobie sprawy z uniwersalności

świadomości, jaką można uzyskać w Jedynym Świetle oraz z tego, że WSZYSTKO

jest światłem. (2067-3)

Z powyższych cytatów można zauważyć, że odczyty przedstawiają wyszukane

podejście do projekcji astralnych i przeżyć poza ciałem, które bardziej odpowiada

nowoczesnemu podejściu do świadomego śnienia. Zamiast przypisywać „planowi

astralnemu" cechy obiektywne odczyty te twierdzą, że samo doznanie rozwija się

zgodnie z tym, co dany człowiek stworzył. W podobny sposób współczesne podejście do

świadomego śnienia traktuje przeżycia „astralne" przede wszystkim jako sen będący

tworem danej osoby, z tą jednak istotną różnicą, że śniący jest świadomy podczas tego

doznania.

Jednym z zadań Towarzystwa Badań i Oświecenia jest zachęcanie do prowadzenia

badań w różnych dziedzinach duchowych i parapsychologicznych wymienianych w

odczytach.

Niniejsza broszura powinna być traktowana jako relacja o próbach badań

przeprowadzonych przeze mnie i paru innych członków Towarzystwa. Obiektami

naszych badań są doznania, które pojawiają się spontanicznie podczas pracy nad sobą,

zgodnie z koncepcją dostrajania się przedstawioną w odczytach. Relacjonując te

badania staram się także odkryć zasady wynikające z zebranych informacji.

Jako jeden z badaczy zjawiska świadomego śnienia muszę powiedzieć, że chociaż w

broszurze tej przedstawiam próbę obiektywnej analizy przedmiotu, to jednak nie

zdołałem uniknąć różnych spekulacji. Po prostu jest jeszcze za wcześnie, by wysnuwać

miarodajne wnioski na temat tak złożonego zjawiska. Dlatego też książka ta jest

wstępnym podsumowaniem trwających ciągle badań.



ROZDZIAŁ 1

Relacja własna

...To światło błyszczy niczym oliwa tej nocy, gdy jestem sam. Ostatniej nocy

również zajaśnieje.

Octavio Paz

Jednym z najbardziej fundamentalnych odkryć, jakich dokonałem pracując ze

świadomymi snami, jest to, że podobnie jak doznania iluminacji, które mogą im

towarzyszyć, świadome sny są na tyk dostępne, na ile sobie tego życzymy i na ile im na to

pozwalamy. Jedynym celem niniejszej relacji jest zwrócenie uwagi czytelnika na

potencjał tego typu doznań w świecie snu.

Na świadome śnienie, czyli doznanie polegające na uzyskaniu świadomości w

stanie snu, po raz pierwszy zwróciłem uwagę przez sen, jaki miałem na początku

1972 roku. Podobnie jak wielu ludzi, którzy mieli takie doświadczenie, byłem głęboko

poruszony jego doniosłością. Sen ten wtedy zmienił kierunek mojego życia. Nawet

teraz, po dwudziestu czterech latach, jest on dla mnie nadal źródłem siły. Sen był

następujący:

Zdaje się, że wróciłem właśnie ze szkoły do domu. Uświadamiam sobie, że

śnię. Stoję na zewnątrz małego budynku, na którego wschodniej stronie

znajdują się czarne, wielkie, podwójne drzwi. Zbliżam się, by przez nie przejść.

Gdy tylko je otwieram, uderza mnie w twarz olśniewające, białe światło.

Natychmiast wypełnia mnie intensywne uczucie miłości.

To nie może być sen! - mówię kilka razy. Wnętrze budynku przypomina

małą kaplicę lub salę spotkań. Przez duże okno widać jałową ziemię wyglądającą

jak Wielka Równina Prerii. Myślę, że w jakiś sposób, za sprawą swej

trójwymiarowości, jest to rzeczywiste. Wszystko jest zdumiewająco wyraźne, a

kolory są olśniewające.

Jestem sam, jednak czuję potrzebę obecności kogoś, kto wyjaśniłby mi to

poczucie celowości, które zdaje się przenikać atmosferę.



W pewnym momencie idę trzymając kryształowy pręt (lub różdżkę), na którym

umieszczony jest wirujący kryształowy krążek. Przenika przezeń światło i

wygląda to pięknie.

(Sparrow 1972)

Po przebudzeniu się leżałem spokojnie w łóżku. Byłem oszołomiony. Dlaczego dane

było mi to przeżyć? Czym sobie na to zasłużyłem? Mimo że nie znalazłem odpowiedzi na

te pytania, przypomniałem sobie ważne wydarzenie z poprzedniego dnia, które

prawdopodobnie było bezpośrednio związane ze snem.

Wybrałem się w dwustumilową podróż, aby uczestniczyć w absolutorium mojego

brata w Wojskowej Szkole Lotniczej. Zamierzałem zostać tam na noc i wrócić do domu

następnego dnia. Gdy jechałem przez kamienistą równinę środkowo-zachodniego

Teksasu w kierunku Del Rio i odległych gór Meksyku, nagle uświadomiłem sobie, że

robię to z miłości do brata. Spokorniałem uświadomiwszy sobie, że takie

nieegoistyczne zachowania zdarzały się rzadko w moim życiu. Potem przez dłuższą

chwilę pozostawałem w tym stanie i obserwowałem słońce, które łagodnie chowało

się za górami na zachodzie. Gra świateł w tym surowym krajobrazie rozbudziła we mnie

uczucie miłości.

Od czasu tego pierwszego świadomego snu kilkakrotnie zauważyłem, że świadomość

we śnie pojawia się zazwyczaj po doznaniu uczucia miłości lub intensywnego kontaktu

z drugą osobą. Czasami, kiedy podczas dnia doświadczam tego rodzaju kontaktu,

potrafię wyczuć, że zbliża się świadomy sen. W takich dniach staram się położyć

wcześniej niż zwykle, by dać czas temu doświadczeniu, aby się rozwinęło.

Minęło wiele miesięcy po moim pierwszym świadomym śnie, zanim znowu

uzyskałem świadomość w snach. Nie zacząłem rozwijać tej zdolności, ani też nie

przypisywałem jej żadnego szczególnego znaczenia. Jednakże wspomnienie Światła i

olśniewających uczuć z nim związanych rozbudziło we mnie intensywne pragnienie

ponownego doznania jego transformującego działania.

Wkrótce po tym pierwszym świadomym śnie medytacja i praca ze snami stały się

częścią mojego codziennego reżimu. Mniej więcej sześć miesięcy później, po odbyciu

wraz z przyjaciółką wieczornej medytacji, miałem silne przeczucie, że czeka mnie we



śnie ważne doznanie. Podzieliwszy się z przyjaciółką tym wrażeniem pożegnałem ją

wcześniej niż zwykle i poszedłem do domu. Zanim położyłem się spać, ustawiłem łóżko

w taki sposób, że przez okno sypialni mogłem widzieć gwiazdy. Wydawało się, że rytuał

ten zwiększył jeszcze poczucie oczekiwania. Położyłem się spać i wczesnym rankiem

miałem następujący sen:

Czuję, że się budzę. Uświadamiam sobie, że borykam się z wieloma myślami i

problemami. Gdy tak leżę w łóżku z zamkniętymi oczami, nagle uświadamiam

sobie, że nie ma powodu, abym nie miał doświadczyć Światła! Czuję, że

całkowicie zniknęło trapiące mnie zazwyczaj uczucie, że jestem tego niegodny.

To tak, jakby problem został rozwiązany w wyniku długiego okresu autorefleksji.

Kiedy tak pozostaję w oczekiwaniu, moje ciało zaczyna wypełniać ciepło.

Chociaż mam zamknięte oczy, wyczuwam, że przez okno wpada białe światło.

Dociera ono do mojego splotu słonecznego i biegnie w górę ciała, aż ciepła

jasność wypełnia wszystko, co widzę. Czuję głęboką miłość i poddanie. Pragnę,

aby kilku moich przyjaciół również mogło tego doświadczyć.

Po zniknięciu Światła wyskakuję z łóżka i chodzę po domu szukając Mistrza,

który sprawił, że przeżycie to było możliwe. Nie widzę nikogo. Potem się budzę.

(Sparrow, 1972)

Doznanie to nie może zostać uznane za świadomy sen, ponieważ nie byłem

wtedy świadomy, że śnię. Jednak ponieważ w kolejnych snach relacja między Światłem

a uzyskaniem świadomości we śnie była tak wyraźna, czuję, że doznanie to powinno

było zostać opisane po to, żeby przedstawić pełen obraz rozwoju świadomego śnienia.

Powyższy sen ukazuje również wspólną cechę wielu przedświadomych snów - tak

zwane „fałszywe przebudzenie". Zdarza się ono wtedy, gdy śniący myśli, iż

przebudził się ze snu, po czym po prawdziwym przebudzeniu odkrywa, że jednak

nadal śnił. Czasami po takim fałszywym przebudzeniu zdarza się, że śniący uzyska

świadomość, że śni. Dzieje się tak wtedy, gdy śniący odkrywa, że znajduje się w innym

miejscu lub w nieznanym otoczeniu. Mimo że fałszywe przebudzenie niekoniecznie



przyczynia się do uzyskania świadomości we śnie, to zdaje się być oznaką postępu

w tym kierunku.

Kiedy w kolejnych miesiącach coraz częściej uzyskiwałem świadomość we śnie,

niebawem zauważyłem, że zostaje ona wywołana po głębokiej lub dającej poczucie

spełnienia medytacji. Stało się dla mnie jasne, że świadome sny pojawiają się wtedy,

gdy moje życie duchowe jest intensywne. Zależność ta stała się bardziej wyraźna,

kiedy zacząłem medytować po 15-20 minut we wczesnych godzinach rannych

(między 2:00 a 5:00 rano). Gdy później znowu kładłem się spać, miewałem

zdumiewająco wyraźne sny oraz krótkie okresy, w których byłem świadomy we śnie.

Często myślałem, że gdybym we wczesnych godzinach rannych pilnie medytował w

celu dostrojenia się, to świadome sny byłyby naturalnym rezultatem takiej medytacji.

Natomiast kiedy medytowałem w celu wywołania świadomego snu, nigdy nie

uzyskiwałem pożądanego rezultatu. Moje sny często w nieprzyjemny sposób

wypominały mi taką wątpliwej wartości motywację! Powoli uczyłem się subtelniejszego

postępowania.

Z wyjątkiem nielicznych okazji, kiedy udało mi się wejść w stan świadomego snu bez

luk w świadomości, większość moich świadomych snów zaczynała się w „normalnych"

snach. Gdy sen rozwijał się, działo się w nim coś niezwykłego, co przekonywało

mnie o tym, że śnię. Istnieją dwa rodzaje podstawowych i powiązanych ze sobą sytuacji,

które najczęściej prowadzą do uzyskania świadomości we śnie. Pierwszym i być może

najbardziej powszechnym elementem stymulującym jest konfrontacja ze stanowiącą

zagrożenie osobą albo zwierzęciem lub jakąś nieznaną siłą. W tego typu śnie

pragnienie ucieczki zazwyczaj powoduje przerwanie stresującego snu. Jednakże w

pewnych przypadkach stres ten zostaje złagodzony dzięki uzyskaniu świadomości, że

się śni. W takim przypadku niejako z wyraźnej konieczności śniący zostaje niemalże

wykatapultowany w stan wyższej świadomości. Sam lęk zdaje się pobudzać proces

uzyskiwania świadomości we śnie działając jako ośmielający mechanizm, który pozwala

na twórcze współdziałanie pomiędzy śniącym a sytuacją lękową. Bez wątpienia

znalezienie rozwiązania w takich snach może dać śniącemu trwały efekt

uzdrawiający także w jego życiu na jawie.

Przykład tego rodzaju świadomego snu przedstawiony jest poniżej:



W miejscu, w którym kiedyś mieszkałem, jestem ścigany przez grupę

mężczyzn. Przestraszony biegnę przez znajomą dzielnicę przemykając między

domami. Uświadamiam sobie, że śnię, a strach jest zbędny. Uświadamiam też

sobie, że mam wybór: albo wyjść na spotkanie moim prześladowcom, albo

medytować. Chcę wrócić i zakończyć konflikt. Próbuję więc polecieć do

miejsca, w którym znajdują się ścigający mnie ludzie. Siłą woli unoszę się w

górę. Jestem wysoko nad ziemią, ale zanim docieram na miejsce, moje ciało

ogarnia przyjemne drżenie i budzę się.

(Sparrow, 1974)

Ten, oraz inne sny podobnej natury, ukazują bardzo ważną zasadę obowiązującą

w świadomym śnieniu, istotną zwłaszcza w sytuacjach, w których następuje konfrontacja

z lękiem lub problemami. Zasada ta jest następująca: uzyskanie świadomości we śnie

rzeczywiście może uwolnić śniącego od konieczności konfrontacji z problemem w

taki sposób, jak robił to dotychczas. W powyższym śnie chcąc zażegnać konflikt

wolałem raczej powrócić i doprowadzić do konfrontacji z napastnikami. Takie

działanie może być oczywiście cenne i czasami nawet niezbędne, może też dawać

śniącemu radosne poczucie, że poradził sobie w sytuacji lękowej. Świadome śnienie,

zwłaszcza w początkowym okresie, jest ulotną zdolnością. Łatwo można ją utracić

przez poczucie nadmiernej pewności siebie, co właśnie ukazywał powyższy sen.

Dobrze jest postrzegać świadome śnienie raczej jako okazję do współpracy z

elementami snu albo okazję do przebaczania im, aniżeli jako okazję do przejęcia nad

nimi kontroli. Znaczenie takiego podejścia staje się oczywiste, kiedy uznamy, że sen

składa się z dwóch odrębnych części - symbolicznej treści oraz reakcji na nią śniącego.

Ponieważ nasza wiedza o funkcjonowaniu nieświadomości jest ograniczona, lepiej

byłoby podchodzić do niej z rozwagą. Kiedykolwiek mówimy o zmianie treści snu

zgodnie z naszym chwilowym pragnieniem, stwarzamy możliwość naruszenia

organicznej struktury naszej wewnętrznej natury. Jednakże niekoniecznie musi to

oznaczać, że świadome śnienie jest szkodliwe. Wręcz przeciwnie. Świadome śnienie

ofiarowuje wyjątkową okazję zmiany i doskonalenia własnych reakcji we śnie, co tym



samym ułatwia tworzenie i rozwijanie relacji z treścią snu. W czasach, gdy świadome

śnienie staje się powszechnie znane w literaturze popularnej, można tylko żałować, że

tak duży nacisk kładzie się na manipulacyjne możliwości śniącego. Takie traktowanie

tego potencjalnie silnego doznania powiela pożałowania godną relację człowieka z

naturą i światem fizycznym, opartą na zasadzie „pan-niewolnik", co prowadzi tylko do

fałszywego poczucia triumfu.

Kolejną sytuacją, która w moim przypadku najwyraźniej pobudzała uzyskanie

świadomości we śnie, było pojawienie się w nim nowego lub niepasującego elementu.

Takie anomalie można równie dobrze zaobserwować w normalnych snach, ale

zazwyczaj nie zwraca się na nie uwagi. Na przykład mogą to być takie niezgodności jak

znajoma osoba, która wygląda inaczej, znany widok posiadający oczywistą skazę, lub

jakieś zdarzenie, które przeczy znanym prawom fizyki.

Następujące dwa sny przedstawiają ten typ świadomego snu:

Idę odwiedzić Annę, której nie widziałem od kilku miesięcy. Gdy wchodzę do

jej biura, wydaje się, że jest bardzo powściągliwa, co jest do niej niepodobne.

Również jej twarz wygląda inaczej. Zdaję sobie sprawę, że to wcale nie ona i

że śnię. Natychmiast siadam na podłodze i zaczynam medytować. Wkrótce

potem budzę się.

Jestem na wysokim wzgórzu nad jeziorem. Szukam jakichś przedmiotów

pozostałych po Indianach. Zdaje się, że słyszałem o kulturze, która istniała na

tym terenie w czasach prehistorycznych. Powiedziano mi, że Indianie dokonali

wielkiego postępu w sztuce obróbki kamienia i wytwarzania narzędzi. Wspinam

się na szczyt wzgórza i znajduję tam trzy pięknie wykonane kamienne kielnie

albo noże. Uświadamiam sobie, że są zbyt wspaniałe, aby mogły być

rzeczywiste i że na pewno śnię. Biorę w ręce kamienne kielnie i zasiadam do

medytacji zwrócony twarzą na wschód. Wtykam kielnie w ziemię, po jednej za

każdym razem kiedy powtarzam:

-Ojciec, Syn, Duch Święty.

W tym momencie obok przechodzi Alta.

-Czy wiesz, że śnimy? - pytam ją.



Ona się śmieje. Wskazuję ręką trzy kamienne przedmioty na ziemi.

Pomiędzy nimi zaczynają spontanicznie pojawiać się srebrne przedmioty -

najpierw widelec, potem kubek. Patrzę na twarz Alty. Jest zmieszana, wygląda,

jakby była na granicy „obudzenia się". Usuwam te przedmioty, a na ich miejscu

pojawiają się inne. Zaczynamy się śmiać, gdy dzieje się to coraz prędzej. Jesteśmy

dosłownie zasypani pięknymi srebrnymi przedmiotami. Po chwili budzę się.

(Sparrow, 1974)

Ten typ świadomego snu przypomina pierwszy z wyjątkiem tego, że anomalii lub

niepasującemu elementowi snu brakuje cech zagrożenia. Sen jest jedynie niezgodny z

tym, o czym śniący wie, że jest prawdziwe lub możliwe. Oliver Fox nazywa tę

świadomość różnicującą - która zaczyna pojawiać się coraz częściej, gdy już raz się to

zdarzy - „zdolnością krytyczną". Zdolność ta polega zasadniczo na rozpoznawaniu

niezgodności. Rozwinięcie takiej zdolności twórczo wpływa na życie na jawie, choć

nieraz jest to bolesne. Jeżeli poprzez rozwój „zdolności krytycznej" jesteśmy w stanie

dostroić się do każdej niezgodności w naszych poglądach i czynach, oznacza to, że

niewątpliwie zaczęliśmy kroczyć trudną ścieżką samopoznania. Może się nawet zdarzyć,

że doświadczymy świadomego śnienia w takim stopniu, iż będziemy umieli

rozpoznawać niezgodności w stanie jawy. Jest bardzo prawdopodobne, że w miarę pracy

ze świadomymi snami w codziennym życiu zaczniemy również napotykać

problematyczne sytuacje, które będą zachęcały, a nawet wymagały posłużenia się w

stanie jawy walorami świadomości ze stanu świadomego śnienia. Można oczekiwać,

że staniemy się bardziej obiektywni i nieprzywiązani, jak również bardziej świadomi

celu naszych bezpośrednich doznań.

Z komentarza Carla Gustava Junga do „Sekretu Złotego Kwiatu" pochodzi

następujący cytat:

„Droga najeżona jest niebezpieczeństwami. Wszystko, co dobre, dużo kosztuje, a

rozwój osobowości jest jedną z rzeczy najkosztowniejszych. Jest to kwestia

powiedzenia „tak” samemu sobie, uznania swego Ja za zadanie najpoważniejsze,

kwestia bycia świadomym wszystkiego, co się robi, i bezustannego obserwowania



tego wraz ze wszystkimi podejrzanymi aspektami. Jest to więc w istocie praca

wymagająca od nas najwyższego wysiłku."3

Odkąd świadome sny zagościły w świecie moich snów, zaczęły wyraźnie zmierzać w

określonym kierunku - w stronę bliższej relacji z wewnętrznym Światłem. Pojawiało

się ono wielokrotnie, chociaż nigdy nie było mi dane w pełni. Zacząłem traktować

świadome śnienie jako przystań wewnątrz snu, z której będę mógł chłonąć to Światło.

Podczas pierwszych świadomych snów nie zdawałem sobie jeszcze sprawy z takiej

możliwości. Światło stopniowo zaczęło pojawiać się w moich snach, choć z początku

błędnie brałem je za jasną gwiazdę, księżyc czy słońce. Zazwyczaj miało jasny, biały

kolor, pojawiało się nagle unosząc się nade mną i zwiększając swą intensywność.

Oto jeden z pierwszych snów tego typu:

Myślę lub czytam coś o trzęsieniach ziemi. Przyjaciel woła mnie do okna (w

nie znanym mi domu) i podnieconym głosem mówi:

-Słońce ma błękitną plamkę!

Wyglądam przez okno. Białe słońce znajduje się pod kątem około 30 stopni

nad północnym horyzontem. Zauważam, że ma niebieskawy odcień, ale sądzę,

że to prawdopodobnie na skutek wtórnego obrazu na siatkówce oka.

-Jeśli śnię - myślę - to jest to Światło, a nie słońce!

Aby to sprawdzić, próbuję wejść w stan medytacji. Wtedy stwierdzam, że

jednak nie śnię - mimo że słońce powiększyło się.

(Sparrow, 1974)

Za sprawą takich snów postanowiłem, że jeśli kiedykolwiek uzyskam świadomość

we śnie, będę modlił się o Światło i będę próbował wejść w stan medytacji. Z czasem

odkryłem, że niemożność zrobienia tego prowadzi do przedwczesnego obudzenia się

lub w końcu do rozproszenia uwagi przez scenerię snu do takiego stopnia, że zostaje

się ponownie wchłoniętym do stanu świadomości normalnego snu. Doskonałym

3 Jung C. G., Podróż na Wschód, Pusty Obłok, Warszawa 1992, s. 47.



przykładem, jak środowisko snu może rozproszyć uwagę śniącego, jest następujący

sen pewnego młodego człowieka:

Będąc świadomy tego, że śnię, odkrywam, że znajduję się w miejscu, z

którego rozchodzą się cztery tunele. Intuicyjnie wiem, dokąd każdy z nich

prowadzi - do pamięci, intelektu, emocji i psychiki.

Kusi mnie, żeby wejść na ścieżkę pamięci, bo zawiera ona pamięć nie tylko

tego życia, ale też wszystkich moich poprzednich żywotów. Znowu przychodzi mi

z pomocą intuicja i wybieram tunel prowadzący do psychiki. Wiem, że znajdę

tam narzędzia, które pomogą mi w należyty sposób zbadać trzy pozostałe sfery.

Wchodzę do tunelu, a on staje się bardzo ciemny. W dużej odległości przede mną

widzę jasny punkcik białego światła. Po chwili zdaję sobie sprawę, że przede

mną, po obu stronach tunelu, są jakieś tajemnicze światła. Czuję, że jeśli będę

na nie patrzeć, to oszaleję i powinienem skupiać uwagę wyłącznie na białym

świetle przed sobą.

Nagle wychodzę z tunelu i widzę, że mój cel jest kulą białego światła.

Wówczas myślę, że to księżyc. Zaczynam zdawać sobie sprawę z ogromu piękna

wszystkiego wokół mnie, ale wiem, że powinienem koncentrować się na tym, że

idę w stronę księżyca i nie powinienem rozglądać się na boki. W końcu nie

mogę się już dłużej oprzeć i spoglądam na to niesamowite piękno. Zauważam, że

nic nie ważę i mogę latać. Wzbijam się do góry wśród chmur o srebrnych

konturach, wśród kolorowych komet i niezliczonych gwiazd. Po chwili

przypominam sobie mój cel - dotrzeć do księżyca i odkryć w sobie moce

psychiczne. Rozglądam się dookoła, ale nigdzie go nie widzę... (Wkrótce potem

śniący obudził się.)

(L. M, 1975)

Modlitwa i medytacja podczas snu pozwoliły mi skupić uwagę na tym, co

naprawdę pragnę napotkać, bez rozpraszania jej nieograniczonymi możliwościami, jakie

mogą pojawić się w świadomym śnie. Modlitwa i medytacja zdawały się

konsolidować to, co jest ulotnym doznaniem. Ale co znacznie ważniejsze, osiągnięta



dzięki nim postawa przyjmowania przywoływała - w przypadku wielu snów -

natychmiastową obecność Światła.

Ze zdumieniem odkryłem, że poszukiwanie Światła poprzez świadomy sen zostało

opisane w starożytnych tybetańskich manuskryptach, a zwłaszcza w „Tibetan Yoga and

Secret Doctrines" Evansa-Wentza. W rozdziale zatytułowanym „Doktryna snu"

adepta przestrzega się, by zdał sobie sprawę z iluzorycznej natury obrazów sennych

podczas trwania snu! Przedstawione są tam różne ćwiczenia, zarówno fizyczne jak i

mentalne, umożliwiające adeptowi uzyskanie świadomości we śnie. Jednym z celów

tego procesu jest przeniesienie świadomości ze stanu jawy do stanu snu i na odwrót,

bez luki w świadomości. Nadrzędnym celem uzyskania takiej ciągłości świadomości

jest uzmysłowienie sobie, że środowisko stanu jawy jest również kreującym siebie

snem. To odkrycie prowadzi adepta do drugiej i najważniejszej fazy świadomego

snu, którą jest medytacja nad Rzeczywistością ukrytą za obrazami sennymi. Ten etap

świadomego snu, podczas którego śniący może wejść w stan iluminacji, nazywany jest

w tekstach tybetańskich „Budzeniem się Czystego Światła". Jest to stan, w którym

śniący kieruje swoją uwagę na Źródło powstawania obrazów sennych.

Z pewnych przyczyn człowiek wydaje się bardziej podatny na doświadczenie

iluminacji, gdy medytuje w stanie snu, aniżeli wtedy, gdy medytuje na jawie. Jest to tak,

jakby bariera pomiędzy człowiekiem a Boskością stawała się przezroczysta, objawiając

Światło, które było skutecznie przesłaniane przez nie przynoszące spełnienia

przeżycia, poczucie winy i karygodne myśli. Gdy wybaczy się lub zaakceptuje się te

pragnienia i lęki tworzące tę podświadomą barierę, śniący może stanąć twarzą w

twarz z Boskością.

Przekonałem się, że gdy w świadomym śnie pojawi się Światło, wtedy wydarzenia

poprzedzające ten fakt zazwyczaj przestają być ważne. Podczas gdy początkowy sen

może być ważnym doznaniem wstępnym, to pojawienie się Światła wydaje się

zasadniczym punktem kulminacyjnym procesu śnienia. Uzyskawszy świadomość we

śnie śniący zdobywa dużą niezależność i otwiera się przed nim wiele możliwości

reagowania. Jednak kiedy Światło staje się widoczne, śniący uświadamia sobie, że jeśli

ma się ono do niego zbliżyć i stać się jego wewnętrznym doznaniem, to należy wyrzec



się niezależności i korzyści dla siebie. Najważniejszym wymogiem, jaki na tym etapie

musi spełnić śniący, jest poddanie się.

Odkryłem, że jest niezmiernie trudno tego dokonać. Ilustruje to poniższy sen:

Jestem na dworze i widzę światło na niebie. Wiem, że jeśli światło ma na

mnie zstąpić, to muszę odwrócić głowę. Jestem świadomy tego, że śnię. Pochylam

głowę. Świecąca kula rozświetla ziemię wokół mnie. Gdy się do mnie zbliża,

zaczynam się bać. Spoglądam w górę, a wtedy kula wzbija się w niebo. Sytuacja

powtarza się, ale nie potrafię pokonać własnego strachu. Budzę się.

(Sparrow, 1974)

Zazwyczaj kiedy chcę doznać iluminacji, nie uzmysławiam sobie, że proszę o

doznanie wymagające olbrzymiej pokory. Łatwo o tym zapomnieć, gdy myślę o

pięknie i radości ofiarowywanej w takim doświadczeniu. Lecz kiedy staję „na

progu", kiedy wszystkie moje lęki stają na przeszkodzie bliskiemu już zjednoczeniu,

wtedy moja wiara zazwyczaj okazuje się niewystarczająca. Ten motyw powtarza się w

następnym śnie:

Wchodzę do kościoła i wiem, że mam tam przemawiać. Zebrani śpiewają

psalm trzydziesty trzeci z czerwonego modlitewnika. Kiedy czynią zwykłe wstępne

przygotowania, postanawiam wyjść na zewnątrz, aby samemu się przygotować.

Martwię się i boję, bo nie wiem, o czym mam mówić. Siadam na trawie i nagle

przychodzi mi do głowy temat, który wydaje się właściwy - „Droga poddania".

Wówczas spoglądam na wschodnią stronę nieba i widzę dużą kulę białego

światła, wielokrotnie większą od księżyca. Uświadamiam sobie, że śnię. Krzyczę z

radości wiedząc, że kula przybywa po mnie. Wtedy Światło wznosi się w niebo,

jakby oczekiwało bardziej stosownej reakcji z mojej strony. Wiem, że muszę

przestać na nie patrzeć i ufać. Gdy to robię, Światło obniża się. Gdy zbliża się do

mnie, słyszę kobiecy głos:

- Dobrze zrobiłeś przyjmując do swego wnętrza to Światło. Ale teraz musi

zostać skierowane na zewnątrz.



Powietrze jest naładowane energią, a ziemia jasno świeci. Czuję kłucie na

czubku głowy, którą Światło ogrzewa. Budzę się.

(Sparrow, 1974)

Przesłanie tego snu zdaje się być następujące: poddania się staje się kluczem do

wewnętrznej iluminacji i twórczego istnienia w świecie. Przesłanie to potwierdza

następujący cytat z odczytów Edgara Cayce'a:

„...chociaż zostałeś wybrany jako kanał Boskiej energii, ty sam możesz nie

robić nic. Duch Chrystusa, działający w tobie i przez ciebie, przyniesie owoce

Ducha w doznaniach tych, których poprowadzisz do Światła.” (281-19)

Było mi trudno poddać się czemuś, co wydaje się tak przytłaczające i całkowicie

„inne”. Jednakże afirmując ideał duchowy4, zdołałem wybrać „pośrednika” pomiędzy

tym przytłaczającym doznaniem a sobą - pośrednika, który nie umniejsza doznania,

lecz nadaje mu ludzkie i namacalne cechy. Ponieważ wzywałem tego pośrednika w

modlitwach i medytacjach na jawie, On stał się siłą, dzięki której potrafiłem poddać się

potężnemu i transformującemu doznaniu wewnętrznemu. Przedstawia to następujący

sen:

Jestem w towarzystwie Alana (bliskiego przyjaciela) i obaj wiemy, że właśnie

śnimy. Zaczynamy latać zygzakami w wielkiej, nowej sali, jakbyśmy ją

przygotowywali i święcili. Właściwie przenikamy się nawzajem, gdy równocześnie

przelatujemy przez środek pomieszczenia.

W pewnej chwili widzę Alana, jak stoi u drzwi na końcu sali i rozmawia z

kimś stojącym za drzwiami. Wiem, że tam jest Jezus! Z obawą przechodzę przez

drzwi i spoglądam na Niego. Z początku mogę widzieć tylko jakieś jasne, białe

światło. Ale potem światło zmienia się nagle w jaśniejącą postać Pana...

(Sparrow, 1975)

Wyjaśnienie roli pośrednika jest ważnym krokiem na drodze do twórczego

świadomego śnienia. Ofiarowuje on ochronę, towarzystwo i osobiste przewodnictwo.

4 O ideale duchowym patrz: Dodatek A. (przyp. tłum.)



Bez tego zjednoczeniu ze Światłem brakuje istotnego składnika człowieczeństwa, nie

prowadzi to do wysoce świadomego życia.

Mam nadzieję, że ten opis przekonał czytelnika o dostępności świadomego śnienia.

Moim zdaniem jest ono w zasięgu ręki dla nas wszystkich - a Światło, które

świadome śnienie obiecuje, jest tylko o jeden krok dalej. Przeszkodami, które

utrudniają jego pojawienie się, są nasze przekonania i dławiące nas pojęcia o samych

sobie. A prawdopodobnie jedyne, co trzeba zrobić, to wykazać minimum chęci, aby

posiąść ten dar - żeby świt mógł nadejść.



ROZDZIAŁ 2

Świadome śnienie jako proces ewolucyjny

Co człowiek usiłuje robić w obliczu ogromu Sił i wyzwań? Próbuje pozostać tak

nieświadomy, jak to tylko możliwe i robi to z godną uwagi skutecznością.

Dorothy Berkeley Phillips, „Wybór jest zawsze nasz”

Stan normalnego snu

Można określić doznania senne człowieka jako stan, w którym człowiek bierze

udział w sztuce, której zdaje się sam nie napisał. Dziwne i nieznane symbole oraz

sceny mieszają się z tymi już znanymi. Cała kontrola nad życiem, jaką śniący sprawuje

podczas dnia, we śnie zazwyczaj znika. Istnieje zadziwiające podobieństwo między

stanem normalnego snu a świadomością człowieka pierwotnego. We śnie człowiek

posiada to, co zdaje się być świadomą tożsamością, lecz rzadko śniącemu przychodzi na

myśl, że sprawy we śnie mogłyby toczyć się inaczej, niż się toczą. Śniący nie pyta, czy

to, czego doznaje, jest niezbędne lub co można byłoby zrobić, żeby zmienić istniejące

we śnie okoliczności. Rzadko się zdarza, aby w stanie normalnego snu pojawiała się

autorefleksja. Sytuacje, które na jawie zostałyby uznane za absurdalne, we śnie są

zawsze przez śniącego akceptowane bez wahania.

Podobnie Carl Gustav Jung opisuje w „Próbie psychologicznej interpretacji dogmatu

o Trójcy Świętej” świadomość człowieka pierwotnego:

„Zanim człowiek nauczył się formułować myśli, przychodziły one same do

niego. Nie myślał - postrzegał funkcjonowanie własnego umysłu.”

W normalnym stanie snu człowiek nie śni, że działa zgodnie ze swoją wolą, lub że

aktywnie wybiera, lecz doznaje tego, co do niego przychodzi, co mu się po prostu

przydarza.

Kolejną cechą charakterystyczną tego poziomu świadomości jest brak precyzyjnego

rozróżnienia między śniącym a obrazami snu. Dość często zdarza się śniącemu, że w

jednej chwili obserwuje kogoś w swoim śnie, a w następnej identyfikuje się z tą

osobą. Ten proces łączenia się z symbolami snu jest związany ze stapianiem się,



stanem, w którym jednostka doznaje rozpuszczenia granic pomiędzy sobą a światem.

Według Junga taki stan świadomości jest główną cechą charakterystyczną

prymitywnej psyche, jak również wczesnych etapów dzieciństwa. Jednostka taka jest

otwartym systemem, jest połączona z otaczającym ją środowiskiem, nie posiada

poczucia granicy między sobą a światem. Kiedy człowiek stapia się z otoczeniem, staje

się od niego zależny. Manifestuje się to we śnie jako podatność na wpływ obrazów

sennych. W tym stanie zdolność śniącego do reagowania jako jednostka zmniejsza

się. Wyrażając to inaczej, wraz z postępem procesu „stapiania się”, zmniejsza się

zdolność reagowania. W psychologii Gestalt nadmierne stapianie się uważane jest za

neurotyczną obronę, ponieważ jednostka „nie potrafi powiedzieć, czym są inni

ludzie. Nie wie, gdzie kończy się ona, a gdzie zaczynają się inni”.5

Pojęcie granicy jest bardzo ważne dla naszego rozumienia świadomego śnienia. Gdy

zaczynamy we śnie zauważać początkowe stadia świadomości i autorefleksji,

obserwujemy początek dobrze określonej „granicy kontaktu” lub inaczej - rozróżnienie

pomiędzy śniącym a środowiskiem snu.6

Wielu psychologów poddaje w wątpliwość wartość przechodzenia ze stanu

normalnego snu do stanu snu świadomego. Przecież udowodniono, że normalny sen jest

magazynem informacji o wewnętrznym funkcjonowaniu osobowości, jest też przeżyciem

terapeutycznym. Według powszechnej opinii normalny sen stanowi oczywistą wartość.

Jednakże aspektem, którego wartość można kwestionować, jest to, jak śniący reaguje

na sen, kiedy śni.

Większość z nas robi poważny błąd próbując zrozumieć swoje sny. Błąd polega na

tym, że nie oddzielamy symbolicznego przesłania, lub samego snu, od subiektywnych

reakcji we śnie. Ponownie przekonujemy się tutaj o znaczeniu ustanowienia granicy

pomiędzy śniącym a światem snu. Gdy nie potrafimy tego zrobić, zazwyczaj

interpretujemy symboliczne przesłania zgodnie z naszą subiektywną reakcją na nie we

śnie. Ten błąd jest identyczny z projekcją, czyli z tendencją do narzucania otoczeniu cech

własnej osobowości. Tak więc gdy kładziemy nacisk na znaczenie przebudzenia

świadomości we śnie, nie podważamy znaczenia jego symbolicznej treści. Zamiast tego

5 Frederick Perls, The Gestalt Approach, s. 38.6 Tamże, s. 15-24



zajmujemy się poprawianiem relacji między śniącym a treścią snu, aby ich ze sobą

nie pogmatwać. Żeby zrozumieć treść snu, musimy najpierw zrozumieć, kim jesteśmy.

Gdy tego dokonamy, będziemy mieli na tyle silne poczucie tożsamości, że będziemy

potrafili odgrodzić się od wpływu obrazów sennych.

Zanim człowiek pierwotny nauczył się rozumieć procesy zachodzące w naturze,

najpierw musiał wykształcić w sobie mechanizm autorefleksji lub ego. Ten proces

stopniowo oddzielał go od świata zewnętrznego. W pewnym sensie ludzkość została

zrodzona kosztem wygnania z dającej bezpieczeństwo nieświadomości w stan rosnącej

niezależności i woli.

Podobnie, abyśmy mogli w pełni zrozumieć treść snu podczas doznania sennego,

musimy wyjść ze stanu stopienia się lub identyfikacji ze snem i wejść w stan

autorefleksji, niezależności. Opieramy się temu, jak zauważył Carl Jung:

„Biblijny upadek człowieka przedstawia świt świadomości jako

przekleństwo. W gruncie rzeczy to właśnie w tym świetle patrzymy na każdy

problem, który zmusza nas do większej świadomości i jeszcze bardziej oddala nas

od raju nieświadomego dzieciństwa.”7

Stan normalnego snu może być postrzegany jako wskaźnik dziecięcej zależności

człowieka od obrazów w jego psyche, które człowiek sam sobie stworzył i następnie

odrzucił, tak samo jak uczynił to z przedświadomymi elementami, które leżą

wewnątrz człowieka i nie potrafią się wyłonić z powodu braku jego zrozumienia. W

obu przypadkach nie potrafi on wziąć na siebie odpowiedzialności za świadome

posiadanie tych elementów, gdyż odrzuca możliwość odseparowania się od nich. Wydaje

się to paradoksalne, że aby zintegrować odrzucony aspekt nas samych, najpierw

musimy ujrzeć siebie oddzielnie od niego. Tak długo, jak podział między jednostką a

odrzuconym aspektem jej osobowości pozostaje niejasny, pojednanie nigdy nie

nastąpi. Świadomość musi wyjaśnić problem, aż zostanie on wyraźnie zdefiniowany.

W przeciwnym razie z problemem nadal będzie borykał się człowiek nie uświadomiony.

Musimy przerwać z nim relację nieświadomą i przystąpić do świadomej konfrontacji.

7 C. G. Jung, The Stages of Life, s. 389.



Gdy we śnie pojawia się świadomość, śniący dokonuje obiektywizacji obrazów snu.

Obraz stopniowo traci swoją autonomię i staje się coraz bardziej uległy woli

śniącego. Perls komentuje to w ten sposób:

„Powstrzymujesz sam siebie przed osiągnięciem tego, co chcesz osiągnąć.

Jednakże nie przeżywasz tego, jakbyś sam to robił... to jakaś inna siła cię

powstrzymuje.”8

Gdy w stanie snu wyłaniamy się jako świadome jednostki, zaczynamy dowiadywać

się, w jaki sposób powstrzymujemy samych siebie przed osiąganiem tego, co chcemy, i

że „ta inna siła”, która krzyżuje nam plany, to my sami pod wieloma postaciami.

Początek stanu świadomego snu

Gdy świadome sny zaczynają pojawiać się w życiu człowieka, są one nieczęste i

krótkotrwałe. Erich Neumann opisuje podobnie infantylne ego:

„Tak jak infantylne ego, słabo rozwinięte i łatwo męczące się, wyłania się

niczym wyspa z oceanu nieświadomości jedynie na parę chwil, by ponownie

się w nim pogrążyć, tak wczesny człowiek doświadcza świata.”9

Ponieważ w tym wczesnym stadium świadome pragnienie takich przeżyć

odgrywa niewielką rolę, najwyraźniej czynnikiem wywołującym świadomość we śnie jest

zazwyczaj żałosna, wysoce absurdalna lub niedorzeczna sytuacja. Powinniśmy

zachować ostrożność twierdząc, że jakiś szczególny czynnik powoduje uzyskanie

świadomości we śnie. Możemy jedynie obiektywnie stwierdzić, że pewne czynniki, jak

stres emocjonalny lub zdanie sobie sprawy z istnienia jakiejś niedorzeczności we śnie,

po prostu towarzyszą uzyskaniu świadomości we śnie. Ponieważ śniący odczuwa, że

czynniki te sprawiają, iż staje się świadomy we śnie, będziemy je umawiać tak, jakby

naprawdę tak było.

Powszechnym przykładem tego, co wywołuje początkowy stan świadomego snu, jest

stresująca sytuacja we śnie, kiedy śniący ucieka przed jakimś zwierzęciem lub osobą

próbującą wyrządzić mu krzywdę. Kiedy śniący staje w obliczu stresującej sytuacji,

zdaje się to wytrącać go ze stanu stopienia się ze snem oraz pobudzać jego

8 Perls, s. 1789 Erich Neumann, The Origins and History of Consciousness, s. 15.



autorefleksję. Śniący nie może już sobie pozwolić na brak rozróżnienia między

samym sobą i wpływem, jaki wywiera na niego przedmiot jego lęków. Przykładem

tego jest taki fragment snu:


mężczyzn. Przestraszony biegnę przez znajomą dzielnicę przemykając między

domami. Uświadamiam sobie, że śnię, a strach jest zbędny.

(Sparrow, 1974)

Widzimy tutaj, że pragnienia śniącego i dana sytuacja zmieniły się tak

radykalnie, że stworzyły psychologiczny podział lub granicę między śniącym i

światem snu.

W podobnych okolicznościach mogło zostać pobudzone prymitywne ego. Na

przykład współczesne badania wykazały, że ruch obrotowy Ziemi jest ważnym

elementem wpływającym na zachowanie człowieka i w dużym stopniu rządzi jego

okresami snu i jawy10. Ten rytm biologiczny zależy od długości dnia. Tak więc ruch

obrotowy Ziemi jest przykładem tego, jak organizm ludzki jest nieświadomie

połączony z naturą. Jeśli długość dnia nie zmienia się, występuje niewielkie

zróżnicowanie między wewnętrznymi doznaniami człowieka a zdarzeniami świata

zewnętrznego.

Jednakże istnieją sytuacje, kiedy długość dnia zmienia się znacznie, jak na przykład

podczas zaćmienia słońca. Kiedy to następuje, dochodzi u człowieka do wymuszonego

zróżnicowania między wewnętrznym doznaniem dnia a zewnętrznym zjawiskiem

ciemności. Podczas wydarzeń o charakterze nieregularnym, takich jak zaćmienia słońca i

naturalne kataklizmy, stopienie się ze światem zewnętrznym może być dla jednostki

bardzo trudne do utrzymania. Wtedy właśnie człowiek pierwotny mógł doznawać

krótkich chwil oddzielenia od świata zewnętrznego.

Carl Gustav Jung mówi: „Świadomość nie rodzi się bez bólu.” Ten ból można

opisać jako rozdrażnienie, które pojawia się, kiedy usunięte zostają podstawy

zależności człowieka, i czym przejawia się jego nieuchronne oddzielenie od świata.

10 Luce G. G., Body Time, s. 8.



Wydaje się, że w pierwszych stadiach świadomego śnienia pojawia się opór przed

opuszczeniem stanu normalnego snu. Zamiast zdać sobie sprawę z istnienia

niepasującego elementu we śnie, śniący zazwyczaj postrzega go jako coś innego.

Przykładem tego jest następujący fragment snu:

Jestem z dwoma przyjaciółmi na dworze. Patrzymy na nocne niebo.

Zauważam, że widnieją na nim dwa księżyce. Żaden z nich nie jest w pełni, ale

w drugiej lub trzeciej kwadrze. Domyślam się, że muszę śnić, ale sądzę, że jest to

zbyt rzeczywiste jak na sen. Nie chcę nic mówić o tych dwóch księżycach,

ponieważ jeśli się mylę, mogę zostać wyśmiany...

(Sparrow, 1974)

Okazuje się, że rodząca się świadomość nie jest łatwo akceptowana przez śniącego.

Pełne zamanifestowanie się świadomości we śnie spotyka się z największym oporem,

zwłaszcza podczas początkowych etapów świadomego śnienia. W podobny sposób Erich

Neumann opisuje okres w ewolucji prymitywnego ego, w którym dominującą potrzebą

jest pragnienie pozostania nieświadomym i połączonym z naturą:

„Dopóki infantylna świadomość „ego” jest słaba i odczuwa trud własnego

istnienia jako uciążliwy ciężar... nie odkryła jeszcze swej własnej rzeczywistości i

odmienności...

Człowiek jeszcze nie stoi twarzą w twarz ani z samym sobą, ani z naturą, ani

też jego ego nie stoi twarzą w twarz z nieświadomością. Jego bycie sobą jest nadal

nużącym i bolesnym doświadczeniem, jest nadal przeciwieństwem, które trzeba

pokonać.”11

Można by się spierać, czy rozwój świadomości jest naturalnym procesem i czy z

czasem wszyscy staną się bardziej świadomi w swoich snach, jak i w życiu na jawie.

Jung dochodzi do wniosku, że tak się nie stanie.

„Natury wcale nie obchodzi żaden stan wyższej świadomości; wręcz

przeciwnie.”12

Podobnie twierdzi Neumann:

11 Neumann, s. 1612 C. G. Jung, The Stages of Life, s. 394.



„Dążenie ku świadomości jest czymś „nienaturalnym” w naturze. Jest za to

charakterystyczne dla rodzaju ludzkiego.”13

Tak więc, kiedy we śnie po raz pierwszy pojawia się świadomość, wydaje się

pozostawać w sprzeczności z „naturalnymi” nakazami śniącego. Taki impas może

zostać pokonany, kiedy pojawi się stresująca sytuacja, w której śniący przestaje odnosić

korzyści z wiary w treść snu i identyfikowania się z tą treścią. W takim przypadku

pragnienie uzyskania większej świadomości zdaje się być poprzedzone przez

konieczność jej uzyskania.

Chociaż stres emocjonalny wydaje się głównym czynnikiem wywołującym

świadomość we śnie we wczesnych fazach, to po pewnym czasie zaczyna wyłaniać się

inny czynnik, zwłaszcza gdy wzrosło już świadome pragnienie posiadania takich

doznań. Oliver Fox nazywa ten proces pojawieniem się „zdolności krytycznej” i sądzi,

że jest ona warunkiem niezbędnym do uzyskania świadomości we śnie14. Przykład

takiej zdolności krytycznej przedstawia następujący sen:

Jestem na wysokim wzgórzu nad jeziorem. Szukam jakichś przedmiotów

pozostałych po Indianach. Zdaje się, że słyszałem o kulturze, która istniała na

tym terenie w czasach prehistorycznych. Powiedziano mi, że Indianie dokonali

wielkiego postępu w sztuce obróbki kamienia.

Wspinam się na szczyt wzgórza i znajduję tam trzy pięknie wykonane

kamienne kielnie albo noże. Uświadamiam sobie, że są zbyt wspaniałe, aby

mogły być rzeczywiste i że na pewno śnię...

(Sparrow, 1974)

Zaczynająca wyłaniać się w stanie snu zdolność krytyczna staje się coraz bardziej

dostrojona do nowych i niepasujących elementów snu. Kiedy zaczyna funkcjonować,

zaczyna sprawdzać pozorną realność niepasujących elementów snu.

13 Neumann, s. 16.

14 Olivier Fox, Astral Projection, s. 35.



Pojedynczy, niepozorny szczegół może stać się kluczem, który zostaje dostrzeżony

przez tę krytyczną świadomość. Okazuje się, że im więcej takich doznań przeżywa

człowiek, tym subtelniejsza staje się świadomość niezgodności. Na przykład niżej

opisany sen miał miejsce wiele lat po tym, jak śniący zaczął mieć takie doznania:

...Idę między drzewami w stronę naszej chaty. Spoglądam w dół i widzę, że

mam na nogach parę nowych butów. Śmieję się, ponieważ nie posiadani nowych

butów. Uświadamiam sobie, że śnię...

(Sparrow, 1974)

Te nieoczekiwane anomalie we śnie, które pobudzają zdolność autorefleksji, są

podobne do niezwykłych wydarzeń w naturze, które pobudzają rozwój ego. Można się

domyślać, że niezgodność natury, którą człowiek tak zapamiętale przeklina, umożliwia

powstanie autorefleksji w prymitywnej psyche. Ta niezgodność natury przeciwstawia

się identyfikacji człowieka ze światem, do której człowiek dąży, i którą pragnie

zachować. Skazuje go tym samym na jego własne siły. Jest to trudne do zniesienia,

frustrujące połączenie. Świadomość zaczyna wyłaniać się jako środek odgradzający

organizm od niespójnej natury i podtrzymujący wewnętrznie spójny system

reagowania na nią.

Rozwój zdolności krytycznej w snach również umożliwia śniącemu odejście od

nieprzewidywalności swojej wewnętrznej natury i nawiązanie z nią relacji świadomej.

„Tak oto infantylna świadomość, bez przerwy świadoma [...] swojej

zależności od matrycy, z której się wyłoniła, stopniowo staje się niezależnym

systemem.”15

Świadome śnienie i doświadczenia pobytu poza ciałem

Kiedy stan świadomego snu zostaje wywołany przez stres emocjonalny lub

pobudzenie zdolności krytycznej, śniący zazwyczaj doznaje zmiany jakościowej we śnie.

Zazwyczaj jest nią ogromne poczucie wolności osobistej i niezależności.

15 Neumann, s. 46.



...Uświadamiam sobie, że śnię. Wylatuję przez dach w górę. Okolica jest

niesamowicie piękna. Słońce właśnie wschodzi i jasno oświetla drzewa. „Startuję"

i lecę nad drzewami i pobliskimi domami.

(Sparrow, 1974)

Na tym etapie świadomego śnienia śniący wyraźnie uzmysławia sobie, że posiada

inne ciało niż to ciało, które śpi. Możemy teraz powiedzieć, „że z filozoficznego punktu

widzenia przeżycia poza ciałem niczym nie różnią się od świadomych snów."16 Jeśli

świadome śnienie jest stanem samoświadomości, w którym zachodzą zarówno

świadome sny jak i przeżycia poza ciałem, to świadome śnienie można omawiać bez

konieczności wyodrębniania jego różnych przejawów. Świadome śnienie, podczas

którego pojawia się poczucie ciała, przedstawiają dwa następujące przykłady:

...Uzyskałem świadomość, że śnię, lub raczej, że to moje ciało śpi w jakimś

innym miejscu. Badam ciało, w którym jestem i przekonuję się, że jest bardzo

rzeczywiste i mocne. Zdaję sobie sprawę, że za sprawą swej trójwymiarowości

doznanie to w jakiś sposób musi być realne.

(Sparrow, 1974)

Gdy śniący zachowa przez dłuższy czas świadomość śnienia, zaczyna doznawać

stosunkowo trwałego poczucia tożsamości. Granica między śniącym i światem snu staje

się tak dobrze określona psychologicznie, że śniący zaczyna również uzmysławiać sobie

istnienie granicy fizycznej. Jeśli powstające w wyniku tego ciało jest w jakikolwiek

sposób rzeczywiste w sensie fizycznym, jak tego starają się dowieść parapsycholodzy,

to znaczy to, iż w śniącym narasta potrzeba, by nadać formę fizyczną temu, z czym

utożsamia się poza ciałem. Z ciałem fizycznym identyfikujemy się przez całe życie.

Stąd też możliwe jest, że wkraczamy w stan świadomego śnienia z przyjętym z góry

„programem", który sprawia, że postrzegamy ciało - zamiast bezkształtnej masy

energii. Ten pogląd potwierdzają doświadczenia Johna Lilly przedstawione w

książce The Center of the Cyclone. Lilly opisuje w niej spotkanie z dwiema istotami, gdy

znajdował się poza ciałem.

16 Celia Green, Lucid Dreams, s. 20.



Zatrzymały się w pewnej odległości i powiedziały mi, że tym razem

rozwinąłem się tylko do tego stopnia, w którym mogę wytrzymać ich obecność

pozostając w tej konkretnej odległości. Gdyby zbliżyły się do mnie bardziej,

pochłonęłyby mnie i jako poznająca je istota zniknąłbym stapiając się z nimi.

Powiedziały jeszcze, że to ja podzieliłem je na dwie, ponieważ w taki sposób je

postrzegam, ale w rzeczywistości stanowią jedność w przestrzeni, w której się

znalazłem. Powiedziały, że będąc wciąż jednostką, za sprawą swojej projekcji

uparcie postrzegam je jako dwie istoty.17

Doznanie to sugeruje, że nasza potrzeba posiadania ciała w stanie świadomego

śnienia wynika po części z naszej dotychczasowej identyfikacji z ciałem fizycznym i z

naszego wahania, czy przestać się z nim identyfikować.

Wątpię, czy można określić poczucie identyfikacji z ciałem, kiedy osoba zatraciła

swoje granice w relacji z otoczeniem. Człowiek pierwotny, podobnie jak śniący,

prawdopodobnie nie był świadomy odrębności swojej osoby, dopóki nie zdołał wyjść

poza owo „stopienie się” ze światem zewnętrznym. Na tym etapie skóra była

najbardziej oczywistą i namacalną granicą między jednostką a światem zewnętrznym i

odpowiednio wyznaczyła nowe poczucie odrębności, z której człowiek zaczął zdawać

sobie sprawę.

Nawet kiedy człowiek zaczyna mieć regularne świadome sny lub doświadczenia

pobytu poza ciałem, zwykłe sny znacznie przewyższają liczebnie sny świadome. Jednak

to, co wydarzy się w świadomym śnie, może mieć dla śniącego o wiele większą

wartość niż gdyby to był normalny sen. Najważniejszą cechą świadomego snu okazuje

się zdolność do świadomego wzięcia odpowiedzialności za to, co się zaniedbało, o ile

sen jest w dużej mierze obrazem tego, czego się wyparliśmy lub co zaniedbaliśmy. Cały

proces stawania się świadomym we śnie i „przejmowania snu w posiadanie”

przedstawiają różne fragmenty następującego snu:

Spaceruję po ulicy w pobliżu mojego domu, gdy nagle spostrzegam człowieka,

o którym wiem, że jest mi niechętny. Biegnę na północ i słyszę, jak woła swoich

towarzyszy, żeby przyłączyli się do pościgu.

17 Lilly J. , The Center of the Cyclone, s. 26-27.



Szukam schronienia w dużym, wielopiętrowym domu. Para ludzi, która w nim

mieszka, wchodzi ze mną na górne piętro mając nadzieję, że ścigająca mnie

banda nie znajdzie nas tam...

Do tego czasu śniący styka się z pewnym aspektem siebie, którego nie potrafi

zaakceptować, ale wierzy w jego niezależne istnienie. Brak autorefleksji i zdolności

wyodrębnienia samego siebie w „normalnym” śnie uniemożliwia śniącemu wzniesienie

się ponad pozorną rzeczywistość świata snu. Obrazy senne, które sami stworzyliśmy,

pozostają niezniszczalne tak długo, aż w pełni świadomie nie stawimy im czoła.

Pogodzenie się śniącego ze stresującą sytuacją może zdarzać się i zdarza się w

normalnych snach, ale śnienie świadome i przeświadczenie, że sen nie ma ostatecznej

władzy nad śniącym, znacznie ułatwiają ten proces. Sen toczy się dalej:

Wchodzimy na wyższe piętro i z obawą oczekujemy ich nadejścia. Nagle

uświadamiam sobie, że śnimy. Prawdopodobnie stoję na krześle, ponieważ widzę

wszystko z góry.

- My śnimy! - mówię spoglądając w dół na dziewczynę.

Ona śmieje się z tego i nie chce mi wierzyć. Mówię, że jej to udowodnię

znikając na chwilę ze snu. Robię to i słyszę, że ze zdziwienia zrobiła głośny

wdech. Powracam więc do snu. Jest zachwycona, gdy uświadamia sobie, że nie

ma się czego bać...

W tym momencie snu śniący pobudzony przez emocjonalny stres uzyskał

świadomość, że śni. Jego natychmiastową reakcją jest nie tyle myśl co zrobić w obliczu

zbliżającego się zagrożenia, lecz raczej eksperymentowanie z nowo zdobytą wolnością i

niezależnością. Sen toczy się dalej:

Słyszymy, że banda wbiega po schodach. Widzę jakiegoś człowieka, który

zamierza wyjść im naprzeciw ze strzelbą. Zaczynam się bać, chociaż wiem, że

mogę stawić im czoła bez żadnego ryzyka. Postanawiam wycofać się. Kiedy się

budzę, czuję się tak, jakbym uniknął koniecznej konfrontacji.

Śniący najwyraźniej nie przyjmuje odpowiedzialności za sen, uciekając do stanu

jawy. Jednak gdy już raz pojawiła się świadomość konfliktu, problem ten zdaje się



nieubłaganie ścigać śniącego, jakby śniący był wręcz zobowiązany do uporania się z

nim. W przypadku tego snu jest to prawdą. Kiedy śniący zasypia ponownie, następuje

natychmiastowa konfrontacja z nierozwiązaną sytuacją:

Z pewnej odległości widzę ta sama grupę mężczyzn, co w poprzednim śnie.

Gdy się zbliżają, postanawiam, że nie będę uciekał. Podchodzą do mnie jak sfora

psów czekając tylko na jakiś niewłaściwy ruch z mojej strony. Ale gdy śmieję się

nerwowo, zaczynają klepać mnie po plecach i uśmiechać żartobliwie.

(Sparrow, 1974)

To zdarzenie kończy pewien proces. Śniący „wziął się za bary” z tą częścią siebie,

która prawdopodobnie stanowiłaby dla niego zagrożenie, gdyby nie uzyskał

świadomości we śnie.

Proces przejmowania władzy nad snem poprzez uzyskanie świadomości, że się śni,

jest bardzo bliski celom terapii Gestalt. Wielką wagę przypisuje się w niej rozwojowi

świadomości. Enright mówi:

„W istotach ludzkich świadomość rozwija się tam, gdzie nowośc i złożoność

transakcji są największe, i gdzie istnieje najwięcej możliwości (dobrych lub złych).

Świadomość pozwala na maksymalną skuteczność poprzez koncentrację

wszystkich zdolności organizmu w najbardziej złożonej i pełnej możliwości

sytuacji.”18

Enright mówi dalej, że celem terapii Gestalt „jest reintegracja uwagi i

świadomości”19. Jedna z definicji snu twierdzi, iż sen jest odbiciem tego, o co zabiega

organizm człowieka, ale z czego jego świadomość w dużej mierze nie zdaje sobie

sprawy. Tak więc konflikty w snach reprezentują te sfery zycia człowieka, których nie

obejmuje jego świadomość.

Tarapia Gestalt zakłada, że gdy świadomość ponownie zjednoczy się z jakimś

oderwanym aspektem osobowości, człowiek z powodzeniem da sobie z nim radę bez

dalszej pomocy terapeutów. Teoria ta opiera się na idei, że każdy posiada środki

niezbędne do załatwiania własnych problemów. Impasy pojawiają się dlatego, że

18 Enright J. B., An introduction to Gestalt techniques, s. 10719 Tamże, s. 108



istnieją blokady, których człowiek nie jest świadomy. Kiedy w sferę blokady (konflikt

we śnie) wkracza świadomość (śnienie ze świadomością, że się śni), człowiek jest w

stanie zmobilizować własne siły niezbędne do rozwiązania problemu.

Jeżeli świadome śnienie ma cel, to jest nim umożliwienie człowiekowi

uświadomienia sobie ukrytych aspektów własnej osobowości. Nie każdy aspekt jest

wypartym przez człowieka konfliktem. Z pewnością wiele z nich stanowi o pięknie i głębi

człowieka. W każdym razie świadomy sen obwieszcza o przełomie w zdolności

reagowania na tym poziomie, na którym człowiek nadal jest dzieckiem. Jest to być może

wyznacznik początku zdobywania świadomości naszej wewnętrznej jaźni, co przypomina

proces, który w relacji ze światem zewnętrznym rozpoczął się wieki temu i ciągle nie

dobiega końca.



ROZDZIAŁ 3

Dynamika świadomego śnienia

Gdyby oczyścić bramy percepcji, każda rzecz jawiłaby się człowiekowi taka,

jaka jest - nieskończona.

William Blake

Cechy pomagające śnić świadomie

Jedno z pierwszych pytań pojawiających się podczas rozważań nad świadomym

śnieniem jest następujące: Dlaczego stan świadomego śnienia zdarza się tak rzadko?

Odpowiedź na to pytanie przedstawia sposób podejścia nie tylko do świadomego

śnienia, ale również do innych transformujących doznań.

Najpierw chcielibyśmy rozstrzygnąć, czy świadome śnienie jest wrodzonym

potencjałem, który jest nam „dany”, czy też jest to zdolność, której można się nauczyć

lub posiąść w jakikolwiek inny sposób. Jeśli jest to zdolność, której można się nauczyć,

wtedy należałoby oczekiwać, że świadomość we śnie uzyskiwałyby jedynie te osoby,

które aktywnie i świadomie dążyły do wykształcenia w sobie takiej zdolności.

Jednakże wielu ludzi po zapoznaniu się z tą koncepcją potrafi przypomnieć sobie

przykłady, kiedy w swoich snach spontanicznie uzyskiwali świadomość, że śnią.

Prowadzi to do wniosku, że świadome śnienie jest zasadniczo wrodzoną, nieświadomą

zdolnością, którą będziemy nazywać „potencjałem”.

Jednak, jak to już wcześniej wykazano, osoba, która jest przekonana o znaczeniu

świadomego śnienia, już tylko pragnąc tego częściej śni świadomie. Przedstawiony

niżej sen opisany w liście pewnej młodej kobiety pokazuje, jak pragnienie doznania

świadomego śnienia może doprowadzić do snu o głębokiej, transformującej treści:

Po przeczytaniu artykułu „Świadome śnienie jako proces ewolucyjny” poszłam

spać z silnym pragnieniem, żeby to sprawdzić. Aż do świtu spałam niespokojnie,

nie pamiętając żadnych snów. I wtedy miałam najpiękniejsze przeżycie.



Zdaje się, że byłam odpowiedzialna za jakieś małe dziecko, które siedziało na

nocniku i było bardzo brudne. Moim zmartwieniem było to, żeby znaleźć

łazienkę i umyć dziecko tak, żeby inni tego nie zauważyli. Kiedy wzięłam je na

ręce, wyraźnie poczułam, że powinno być starsze i lepiej wychowane.

Przyjrzałam się z bliska jego pełnej mądrości twarzy i nagle odkryłam, że śnię.

W podnieceniu próbowałam przypomnieć sobie radę zamieszczoną w artykule

i jedyną myślą, jaka przyszła mi do głowy, było „najwspanialsze doznanie”.

Ogarnęło mnie błogie uczucie - zlewania się i stapiania z kolorami i światłem

-otwarcia się na totalny „orgazm”. Łagodnie odpłynęłam do stanu jawy. Uczucie

tryskającej radości towarzyszy mi już od sześciu dni.

(P. L., 1975)

Gdyby pragnienie zawsze powodowało takie natychmiastowe efekty, wielu z nas

doświadczałoby świadomego śnienia dość regularnie. Trzeba jednak stwierdzić, że

chociaż pragnienie może dawać początkowo potężny przyśpieszający efekt, to wkrótce

może ukazać się niewystarczające, by nadal wywoływać stan świadomego śnienia.

Jeśli mimo intensywnego pragnienia nie uzyskujemy pożądanych elektów,

zaczynamy wątpić w to, czy w ogóle jesteśmy zdolni do przeżywania takich doznań.

Jednakże jeżeli nasze założenie, iż ludzie posiadają wrodzoną zdolność do świadomego

śnienia, jest prawdziwe, wtedy problem musi leżeć gdzieś indziej.

Można próbować wyjaśnić tę pozorną nieskuteczność pragnień i potencjału

wprowadzając trzeci czynnik mający wpływ na częstość występowania świadomych snów

oraz innych transformujących doznań. Ta cecha, którą można nazwać

przepuszczalnością, działa jako czynnik pośredni między pragnieniem (które jest

świadomym katalizatorem) a potencjałem (który jest nieświadomą zdolnością).

Nierzadko ci z nas, którzy pilnie praktykują medytację i równie intensywnie pragną

transformacji, czują, że utknęli w miejscu. Możemy wtedy mieć wrażenie, że wiele

dzieje się nieświadomie, ale z pewnych przyczyn nie dociera to do naszej świadomości.

Dochodzimy do wniosku, że gdzieś muszą istnieć bariery, które stoją między naszymi

aspiracjami a źródłem transformacji.



Próbując zrozumieć naturę barier, które powstrzymują świadomość tkwiących w

nas możliwości, Carl Jung zaproponował wprowadzenie pojęcia „nieświadomości

jednostkowej”, czyli tego poziomu psyche, który składa się ze wspomnień naszych

osobistych doświadczeń.

„...Nieświadomość jednostkowa zawiera wszelkie elementy psychiczne, które

nie są zgodne ze świadomą postawą. Składa się na to cała grupa treści,

głównie takich, które wydają się moralnie, estetycznie czy intelektualnie nie

do przyjęcia i z tego powodu są tłumione. Człowiek nie może ciągle myśleć i

czuć jedynie to, co jest dobre, prawdziwe i piękne, a próbując zachować idealną

postawę automatycznie tłumi wszystko, co do niej nie pasuje.”20

Nieświadomość jednostkowa, opierająca się na głębszej „nieświadomości zbiorowej”

(która mieści w sobie wrodzone zbiorowe wzorce duchowego rozwoju ludzkości),

zawiera wspomnienia winy, nie akceptowane popędy i nie rozwiązane konflikty

międzyludzkie. Jung zauważył, że gdy ktoś jest w stanie rozwiązać te konflikty, wtedy

nieświadomość jednostkowa staje się bardziej przepuszczalna dla głębszych,

integrujących wzorców psyche. Tak więc przepuszczalność jest idealnym stanem tego

pośredniego poziomu między świadomością i wrodzonym, nieświadomym

potencjałem.

Przedstawiliśmy trzy cechy pomagające śnić świadomie. Pierwszą cechą jest

nieświadomy potencjał ukryty w każdym człowieku. Chociaż jest on potencjalnie

dostępny, to jest osiągalny tylko w takim stopniu, w jakim człowiek jest

przepuszczalny, lub mówiąc inaczej, jest względnie wolny od nie rozwiązanych

konfliktów, które tworzą bariery. Kiedy człowiek jest przepuszczalny, wtedy

pragnienie pobudza ujawnienie się tego potencjału w świadomości. Ten proces może

osiągnąć szczyt w kojącym śnie lub doznaniu głębokiej medytacji, podczas której

następuje zjednoczenie pomiędzy świadomym, czyniącym starania człowiekiem i

głębszą, transformującą jaźnią.

20 Jung C. G., The Stages of Life, s. 310



Świadome sny mogą powstawać w wyniku różnych kombinacji tych trzech cech.

Na następnych paru stronach przedstawię kilka warunków uzyskania świadomości we

śnie i przeżycia innych transformujących doznań.

Poważny poszukiwacz

Na rysunku poniżej widzimy model opisujący osobę, która ma pragnienie (oznaczone

strzałką) i potencjał niezbędny do przeżycia transformującego doznania, ale której

brakuje niezbędnej przepuszczalności, by je przeżyć.

Rys. 1. Poważny poszukiwacz

Taka osoba może być zawiedziona odczuwając niezgodność pomiędzy tym, gdzie jest,

a tym, gdzie chciałaby się znaleźć. Kiedy przezwycięży tę sytuację, jej życie senne

nabierze szczególnego znaczenia.

Sen można traktować jako jeden z najbezpieczniejszych i najwyraźniejszych

wskaźników stopnia przepuszczalności danej osoby. We śnie wspomnienia, które

kiedyś zostały odrzucone, ponownie docierają do świadomości. Poza tym pragnienia i

postawy śniącego znowu współdziałają z tymi wzorcami pamięciowymi, których brak

tworzy barierę widoczną we śnie. Na przykład przytoczony niżej sen odzwierciedla

jeden z aspektów nieprzepuszczalności śniącego:

Jestem po jednej stronie niskiego płotu z bardzo małym pieskiem. Po

drugiej stronie płotu znajduje się większy, bardziej agresywny pies. W jakiś



sposób mój piesek wabi przez płot tego drugiego (czarnego) psa, który na mnie

warczy. Próbuję zachować spokój, ale pies chwyta zębami moją rękę i nie chce

puścić.

Łapię go za szyję i zaczynam dusić. Zaciskam ręce tylko tak mocno, żeby

mnie puścił, ale on staje się coraz słabszy. Robi mi się go żal...

(Sparrow, 1975)

Powinniśmy zwrócić uwagę na reakcję śniącego. Jego niezdolność do

zintegrowania i zaakceptowania pewnego aspektu samego siebie, symbolizowanego

przez psa, tworzy stan nieprzepuszczalności.

Jednak mimo pojawiających się we śnie stanów frustracji i napięcia śniący może

również doświadczyć głębszej jaźni, przychodzącej mu z pomocą, by załagodził

sprzeczności. To tak, jakby pragnienia śniącego i jego nieświadomy potencjał zbiegały

się we śnie, żeby pokonać bariery, które blokują przepuszczalność. W takich snach

często pojawia się postać wyzwoliciela lub kogoś, kto reprezentuje wrodzony duchowy

potencjał śniącego. Zbieżność tę ilustruje wyraźnie następujący nie-świadomy sen:

...Jestem z jakąś dziewczyną. Oboje martwimy się o to, jak uciec przed

diabłem. Ona mówi: „Zadzwońmy do... (jakiś starszy, mądry człowiek).” Czuję

wielką ulgę.

Wieczorem idziemy zadzwonić. Kiedy zaczynamy wybierać numer, do

budynku wchodzi diabeł. Wygląda jakby miał około trzydziestu lat. Ma dość

długie, czarne włosy i mówi grubym głosem. Zachowuję się dziecinnie i

niewinnie, żeby nie wzbudzać jego podejrzeń. Wracamy do budynku, w którym

jest diabeł. Za to głupie zachowanie dwa razy uderza mnie zwiniętą gazetą.

Chwilę później wszyscy stoimy na trawniku przed budynkiem. Kiedy diabeł

rozmawia z innymi ludźmi, dziewczyna i ja planujemy ucieczkę. Omawiamy plan

udając, że ze sobą romansujemy.

Zamierzamy przebiec przez podwórze w cień pobliskich budynków.

Najbardziej niebezpieczną część tej drogi, fragment nie zacienionego trawnika,



musimy pokonać, gdy diabeł będzie z kimś rozmawiał. Zaczynamy biec, a

przynajmniej ja to robię. Zanim udaje mi się dotrzeć do cienia, ktoś mi mówi,

że przede mną jest studnia, do której wpadnę, jeśli pobiegnę dalej. Waham się.

Próbuję zastanowić się, co mam robić.

Gdy tak stoję zwrócony twarzą w kierunku, w którym zamierzałem podążać, z

tyłu zbliża się światło. Widzę skradający się za mną cień diabła, jakby światło

było za jego plecami. Odwracam się ze strachem i mówię: „Panie, miej litość

nade mną!” Zamiast diabła stoi tam piękna kobieta ubrana w biel. Otacza ją

światło. Podchodzi do mnie, wyciąga rękę i dotyka mojego czoła.

Sen kończy się. Zdaję sobie sprawę, że światło jest we mnie. Jasne ciepło

wypełnia moje pole widzenia. Po chwili budzę się.

(Sparrow, 1973)

W tym doznaniu śniący staje się świadomy barier wewnątrz siebie, uosabianych

we śnie przez diabła. Ucieczka, która okazuje się nieskuteczna, wyraża pragnienie

wyrwania się z tych więzów. Jednak desperacja śniącego powoduje, że głębsza jaźń (którą

możemy przyrównać do „potencjału”) przychodzi mu z pomocą i kończy proces

wyzwalania się.

Kiedy pragnienie i potencjał zbiegają się i napierają na wspomnienia, z którymi

jeszcze się nie rozliczyliśmy, lub na wzorce myślowe powstrzymujące przepuszczalność,

wtedy sen zaczyna odzwierciedlać skrajności ludzkiej kondycji, tak jak w powyższym

śnie. Z jednej strony sen rzuca więcej wyzwań i sprawia ból śniącemu, a z drugiej

strony wydaje się, że pod wpływem głębszej jaźni pojawia się zdolność stawiania

czoła tym wyzwaniom. Śniący i jego głębsza jaźń współpracują, „biorą się za bary" z

poprzednio nie akceptowanymi lub nie rozpoznanymi aspektami osobowości śniącego.

Ten szczególny typ zbieżności ma również duże znaczenie w rozważaniach nad

świadomym śnieniem. Należy zwrócić uwagę na to, że często uzyskujemy

świadomość we śnie w tym samym czasie, kiedy pojawia się symbol wyzwoliciela lub

wyższego „ja”. Przykładowo w „Świetle na niebie”, śnie cytowanym w rozdziale

pierwszym, pojawienie się światła poprzedzało uzyskanie świadomości, że się śni.



Moglibyśmy stwierdzić, że ten dziwny widok zadziałał niczym klucz do „przebudzenia"

śniącego. Jednakże inna równie uzasadniona interpretacja związku między tymi

zdarzeniami jest taka, że śnienie świadome i pojawienie się symbolu wyższego „ja” są

subiektywnymi i obiektywnymi manifestacjami głębszej jaźni lub potencjału

umożliwiającego transformujące doznania.

Zatem dostrzeżenie światła lub symbolu wyższego „ja” w scenerii snu często

zbiega się z uzyskaniem świadomości, że się śni. Ukryty potencjał śniącego może

ukazać się we śnie w uzewnętrznionej formie wyższego „ja”, (np. w postaci nauczyciela

duchowego) i/lub wewnętrznej - poprzez uzyskanie świadomości we śnie. Powody

przemawiające za taką teorią można by wyjaśnić sprawdzając, czy uzyskanie

świadomości, że się śni i pojawienie się symbolu wyższego „ja” mają podobny wpływ

na wynik snu.

W przeżyciu z diabłem śniący popada w skrajną rozpacz i wydaje się, że nie ma

wyjścia. Jest zniewolony przez okoliczności we śnie, które sam bezwiednie stworzył.

Jednak gdy pojawia się świetlista kobieta, sytuacja, która wcześniej usidliła śniącego,

przestaje już być dla niego zagrożeniem. Kobieta stanowi alternatywę sytuacji bez

wyjścia. Transformujący potencjał, jaki ona reprezentuje, ma bezpośredni wpływ na

wzorzec pamięciowy, który spowodował nieprzepuszczalność.

Ponieważ stan snu jest okresem, podczas którego człowiek rzadko rozważa

alternatywy, przebieg snów zazwyczaj odzwierciedla ukryty determinizm (we śnie

rzadko myślimy o tym, że sytuacja mogłaby się potoczyć inaczej, niż się toczy).

Jednakże kiedy pojawia się wyzwoliciel lub symbol wyższego „ja”, tak jak we wcześniej

wspomnianym śnie, oferowane przez sen alternatywy często pozwalają wykroczyć poza

determinizm snu.

Podobnie na przebieg snu wpływa uzyskanie świadomości, że się śni. Następny

sen jest jednym z długiej serii snów pewnej młodej kobiety, w których nieustannie

uciekała ona przed agresywnym i niepoczytalnym mężczyzną. Ten sen był

pierwszym, w którym uzyskała świadomość, że śni i jak możemy podejrzewać, był on

jednocześnie jednym z ostatnich snów tej serii.



Jestem w ciemnej, biednej dzielnicy miasta. W jakiejś uliczce zaczyna mnie

gonić młody mężczyzna. We śnie wydaje mi się, że biegnę przez długi czas.

Wtedy uzyskuję świadomość, że śnię i że w wielu snach uciekałam przed goniącymi

mnie mężczyznami. Mówię do siebie: „Jestem zmęczona tym nie kończącym się

pościgiem.” Przestaję biec, odwracam się i podchodzę do mężczyzny. Dotykam

go i mówię: „Czy mogę ci jakoś pomóc?” On robi się bardzo uprzejmy, szczery i

odpowiada: „Tak, mój przyjaciel i ja potrzebujemy pomocy.” Idę do ich

mieszkania i rozmawiam z nimi o ich problemie. Ogarnia mnie współczucie.

(C. D. Y., 1975)

W tym momencie powstaje pytanie: Jeśli śnienie świadome i obecność symbolu

wyższego „ja” są przejawami tej samej cechy, to dlaczego zazwyczaj tylko jeden z nich

pojawia się w transformującym śnie?

Mimo że oba zjawiska mogą reprezentować te same ukryte cechy i wpływać na

przebieg snu w podobny sposób, to jednak ich wpływ na śniącego zazwyczaj

radykalnie się różni. We śnie, w którym pojawiła się świetlista kobieta, przynosiła

ona śniącemu dar ukojenia. Śniący, który z pokorą go przyjął, widział, że źródło

ukojenia pochodzi spoza niego (np. od drugiej osoby). Nabrał przekonania, że jest

chroniony i prowadzony przez tę transcendentną „drugą” osobę.

We śnie o ścigającym mężczyźnie śniąca przyjmuje całkowicie odmienną postawę.

Kiedy uzyskuje świadomość, że śni, doświadcza, że sama może dać ukojenie i

odegrać rolę pojednawczą. W tym przypadku mężczyzna potrzebujący ukojenia jest

postrzegany jako podległa, „druga” osoba. Takie doznanie sprawia, że śniąca nabiera

poczucia kompetencji i wewnętrznej siły.

Moglibyśmy teoretyzować, że ukryty w głębi duchowy potencjał przejawia się we śnie

w taki sposób, który najbardziej odpowiada potrzebom śniącego. Bez wątpienia istnieją

takie okresy, kiedy potrzebujemy ukojenia, ponieważ takie doznania uczą nas pokory i

sprawiają, że przybieramy postawę pełną szacunku. Innym razem staje się ważne to,

abyśmy odkryli własny potencjał potrzebny do twórczej zmiany, ponieważ wzmacnia



to nasze poczucie własnej wartości i stopniowo pozwala doświadczać tego, czym jest

stawanie się „Współtwórcą z Bogiem”.

Jest ważne, abyśmy zdali sobie sprawę z tego, że świadome śnienie i

symboliczny przejaw wyższego „ja” nie tylko uzupełniają się wzajemnie, ale też

nawzajem się potrzebują.

Z jednej strony, jeśli ktoś ma liczne sny, w których wyraźnie pojawia się symbol

wyższego „ja”, może zacząć wyodrębniać siebie z postaci ze snu, aż w końcu zacznie

uważać ją za autonomiczną siłę pochodzącą spoza niego samego. Mimo że sen może

dawać śniącemu poczucie czyjejś „obecności” w nim samym, to jednak śniący może

nigdy nie odkryć, że senny symbol uosabia jego własne głębsze „ja”.

Z drugiej strony, jeśli ktoś doznaje licznych świadomych snów bez żadnego

poczucia istnienia wyższego od siebie „tego drugiego”, wtedy wzrasta

niebezpieczeństwo wyolbrzymienia własnego ego. Charakteryzuje się to pragnieniem

manipulowania snem zgodnie z własnymi życzeniami, jak też przecenianiem własnych

zdolności w rozwiązywaniu trudnych sytuacji.

Stąd też świadome śnienie i uzewnętrznione przejawy wyższego „ja” umożliwiają

twórczą równowagę pomiędzy dynamiczną inicjatywą własną i pełną szacunku

postawą przyjmowania.

Niecierpliwy poszukiwacz

Przecenianie własnych umiejętności pokonywania barier powstrzymujących

przepuszczalność może prowadzić do niebezpiecznej sytuacji. Ta relacja między

pragnieniem, przepuszczalnością i potencjałem pokazana jest na diagramie na

następnej stronie.

W tej sytuacji osoba z powodu swojej niecierpliwości lub nadmiernego pragnienia

ma skłonność do przedwczesnej konfrontacji z podświadomymi barierami. Postawę,

którą reprezentuje, najlepiej można określić jako „szturmowanie bram nieba". Chociaż

leżący u podstaw pomocny potencjał nie zmniejsza się, to jednak zostaje przesłonięty

przez nadmierną niecierpliwość świadomego ego. Taka sytuacja może wystąpić wtedy,

kiedy ktoś miał już wcześniej możliwość „rzucić okiem" na to, co leży poza stworzonym

przez siebie więzieniem i niecierpliwie tęskni za wolnością.



Rys. 2 Niecierpliwy poszukiwacz

Przykładem tego, jak pozornie nieszkodliwa może wydawać się taka postawa, jest

zapis z mojego własnego dziennika z dnia 9 września 1974 r.

Coś domaga się we mnie zmiany, transformacji. Gdybym tylko wiedział, z

czego zrezygnować, co robić. Czuję, że zbyt łatwo zadowalam się światem i

samym sobą. Świat Światła cofa się przed światłem mojej obojętności. Chcę

poznać tkwiące we mnie przeszkody i modlę się o siłę, aby móc stawić im

czoło...

W odpowiedzi na tę niemądrą prośbę tej samej nocy przyśnił mi się

następujący sen:

Stoję na korytarzu przed swoim pokojem. Jest noc i dlatego tam, gdzie stoję,

jest ciemno. Przez frontowe drzwi wchodzi mój ojciec. Mówię mu, że tu jestem,

bo nie chcę go przestraszyć ani sprowokować do ataku. Boję się z niewiadomego

powodu.

Wyglądam przez drzwi na zewnątrz i widzę ciemny kształt. Okazuje się,

że to jakieś duże zwierzę. Wskazuję je ze strachem. Zwierzę, olbrzymia czarna

pantera, wchodzi przez drzwi. Śmiertelnie przerażony wyciągam w jej stronę

obie ręce. Kładę je na głowie pantery i mówię: „Jesteś tylko snem." Ale nie mogę

opanować strachu i wypowiadam to prawie błagalnym tonem.



Modlę się do Jezusa, żeby tu był i mnie chronił, ale gdy się budzę, wciąż

się lękam.

(Sparrow, 1975)

Ten sen pokazuje, że jeśli śniący zanadto pragnie stanąć w obliczu

podświadomych barier, to nawet świadomość, że się śni, może okazać się

niewystarczająca, aby mógł poradzić sobie z takim spotkaniem. Jeżeli śniący chce

uniknąć takich denerwujących i prawdopodobnie niebezpiecznych przeżyć, musi zdać

sobie sprawę, że jego świadome pragnienia mogę uruchomić głęboki, wewnętrzny

proces, ale muszą wtedy raczej czekać, niż wymuszać naturalny rozwój wrodzonego

potencjału śniącego. Głębsza jaźń zdaje się działać według zasady, że prawdziwy

wzrost zachodzi tylko w trakcie długiego okresu czasu i nie można go przyśpieszyć.

Obdarzony łaską

Trzecia konfiguracja powstaje wtedy, kiedy człowiekowi brakuje zarówno pragnienia

przeżycia transformujących doznań, jak też przepuszczalności niezbędnej, aby je

przeżyć. Jednak mimo że dana osoba może w ogóle nie chcieć ani transformacji, ani

badania stworzonych przez siebie barier oddzielających ją od poczucia pełni, to nawet

wtedy może otrzymać dar ukojenia i transformacji.

Jak takie doznania przenikają przez nieprzepuszczalne, podświadome bariery bez

świadomej współpracy? Aby to zrozumieć musimy zbadać relację między świadomym

ego i podświadomymi barierami.

Jednym z najistotniejszych czynników podtrzymujących świadome istnienie jest

cięgła identyfikacja. Określamy siebie poprzez to, z czym się identyfikujemy - z ciałem,

imieniem i specyficznym dla każdego zestawem uzdolnień i predyspozycji. Tak długo

jak identyfikacja służy naszej wygodzie (tj. daje nam poczucie odrębności od świata

zewnętrznego i innych osób), tak długo podnosi naszą zdolność do współdziałania, nie

powodując oszołomienia, czy dezorientacji.



Rys. 3 Obdarzony łaską

Jednak kiedy pojawia się lęk, człowiek zaczyna określać siebie przeciwieństwami

tego, czego się obawia (np. boję się silnych emocji, więc myślę o sobie jako o spokojnej,

opanowanej osobie). W wyniku takiego mechanizmu obronnego człowiek odrzuca w

swoim życiu elementy, których się obawia lub których nie chce. Chociaż może chcieć

pozbyć się ich, to jednak pozostają one w jego pamięci (często w pamięci

nieświadomej). Takie wspomnienia nadal zagrażają jego koncepcji samego siebie (np.

silne emocje nieustannie próbują się wyłonić i muszą być usuwane ze świadomości).

Tak więc to ciało pamięci stwarza stosunkowo nieprzepuszczalną podświadomą

barierę między świadomym pragnieniem pełni a prawdziwą, ukrytą jaźnią człowieka.

Zasada jest następująca: Podświadome bariery utrzymywane są przez sztywną i

nieodpowiednią identyfikację z częścią świadomego ego. Dlatego też, gdy świadoma

tożsamość zmienia się lub przechodzi wstrząs, wtedy nieświadomość jednostkowa

może zostać uwolniona i stać się przepuszczalna dla głębszej jaźni (na przykład po

doznaniu, które poddaje wstrząsom lub obala moje przekonanie o tym, że jestem

spokojny i opanowany, moje emocjonalne „ja” może zostać uwolnione, aby

przekazywać dobre uczucia z mojej rzeczywistej jaźni).

Powyższy diagram przedstawia osobę, której brakuje pragnienia i

przepuszczalności. Zdolność do transformacji jest niedostępna dla świadomego ego tak

długo, jak długo jego tożsamość pozostaje statyczna i niewzruszona. Są jednak takie



momenty w naszym życiu, kiedy przeżywamy kryzys, który kwestionuje dobrze

określony obraz nas samych lub nim wstrząsa. Ponadto istnieją inne okresy, w czasie

których mamy trudności z konsolidacją własnego obrazu z powodu szybkich zmian

zachodzących w otoczeniu. Chociaż takie niestabilne okresy są bolesne, to mogą dać

jedyną okazję życiodajnemu źródłu wewnątrz nas, aby przeniknęło bariery, które sami

wznieśliśmy. Ten dar, w tradycji chrześcijańskiej nazywany łaską, otrzymujemy w

momencie, gdy świadome ego doznaje wstrząsu, lub jest osłabione.

Koncepcja łaski zakłada, że boski potencjał istniejący w każdym człowieku nigdy nie

jest uśpiony, lecz usilnie próbuje się ujawnić pomimo braku naszej świadomej

współpracy. Przytoczony niżej sen miał miejsce tuż przed rozpoczęciem moich

duchowych poszukiwań, w czasie, kiedy buntowniczość wciąż przesłaniała pragnienie

Boga. Jednakże wtedy (podczas pierwszego roku studiów) niestabilność mojego życia

przeciwstawiała się jasnemu samookreśleniu. Moje podświadome bariery również nie

były dobrze określone. W rezultacie odkryłem, że jest we mnie coś pięknego, coś, co

chce ze mną współpracować.

Leżę w łóżku w domu. Czuję, że ktoś mówi do mnie tele-patycznie i

uświadamiam sobie, że to kosmici. Wyglądam przez okno i widzę ciemną kulę.

Z lękiem wybiegam z pokoju, ponieważ nie chcę ich zobaczyć. Z ich statku

wylatuje jakiś ciemny obiekt i ląduje obok mnie. Przede mną pojawia się

piękna blondynka ubrana na niebiesko. Przestaję się już bać.

Wchodzimy do kuchni, żeby porozmawiać. Dziewczyna mówi, że obserwowali

mnie i wreszcie zdecydowali się ze mną skontaktować. Czuję jakąś grudkę na

nadgarstku i pytam ją, co to jest. Ona mówi, że jest to mechanizm, za którego

pomocą mogą się ze mną kontaktować.

Kosmici przybyli, żeby zabrać ze sobą Chipa (mojego starszego brata). Zdaje

się, że ja jeszcze nie jestem gotowy, żeby z nimi polecieć.

Wchodzę do pokoju mojego ojca i widzę Chipa w niebieskiej szacie, klęczy

przy łóżku. Ma ogoloną głowę. Chyba płacze lub jest na wpół uśpiony. Mówię

mu, że przyszli po niego.



Chwilę później widzę przez okno, jak na statku kosmicznym układają

Chipa w pozycji leżącej. Zauważam, że stoi przy mnie jakaś kobieta. To moja

matka. Gdy statek kosmiczny przygotowuje się do startu, wysyła w naszą stronę

strumień jasnego światła, co utrudnia obserwację.

(Sparrow, 1972)

Tego typu sny zazwyczaj budzą pragnienie dalszego kontaktu z głębszą jaźnią.

Kiedy pojawia się takie pragnienie, śniący być może po raz pierwszy zaczyna odgrywać

świadomą, aktywną rolę w swoim duchowym rozwoju.

Przezroczysta jaźń

Kiedy w kolejnych snach dzięki konfrontacji z własnym „ja”, oczyszczeniu i ukojeniu

uzyskuje się przepuszczalność, powstaje nowa relacja między pragnieniem,

przepuszczalnością i potencjałem. Ta sytuacja, która wymaga wyzbycia się pragnienia

zdobywania, przedstawiona jest niżej.

Ryc.4 Przezroczysta jaźń

Połączenie pragnienia i potencjału prowadzi stopniowo do stanu zjednoczenia, który

może manifestować się we śnie jako głębokie mistyczne przeżycie. Jednak wtedy, gdy

osiągana jest przepuszczalność, wartość pragnienia zmniejsza się gwałtownie.

Okazuje się, że pragnienie, które początkowo motywuje śniącego, by pokonał



stworzone przez samego siebie bariery, musi w końcu ustąpić, żeby pozwolić działać

Duchowi.

Pragnienie powstaje z oczekiwań, a w swojej ekstremalnej formie może stać się

jawnym żądaniem. Chociaż pragnienie przyszłej zmiany może wspierać człowieka w

trudnych chwilach, to wydaje się, że zanika, gdy tylko śniący „przybywa do celu". W

rzeczywistości samo pragnienie może tworzyć ostatnią przeszkodę w wewnętrznym

zjednoczeniu.

We fragmentach przedstawionych niżej dwóch snów możemy zobaczyć, jak

pragnienie może powstrzymać przepuszczalność, gdy ta jest już osiągnięta:

Mężczyzna, o którym wiem, że jest Jezusem, materializuje się przede mną.

W podnieceniu biegnę, by Go uściskać. Postać nagle znika...

(Sparrow, 1975)

Patrzę w górę, na wschodnią stronę nieba i widzę dużą kulę białego

światła, wielokrotnie większą od księżyca. Uświadamiam sobie, że śnię. Krzyczę

z radości wiedząc, że kula przybywa po mnie. Wtedy Światło wznosi się w niebo,

jakby oczekiwało bardziej stosownej reakcji z mojej strony. Wiem, że muszę

przestać na nie patrzeć i ufać. Gdy to robię, Światło obniża się...

(Sparrow, 1974)

Być może stwierdzenie, że poszukiwacz musi całkowicie wyzbyć się swego

pragnienia, jest niewłaściwe. Zamiast tego na podstawie powyższych snów można

stwierdzić, że punkt kulminacyjny snu zależy od zdolności śniącego do utrzymania w

stanie zawieszenia pragnienia zdobywania (np. biec, żeby uściskać Jezusa).

Pragnienie zdobywania skłania ku zorientowaniu się na samego siebie i bierze

początek z poczucia braku lub z potrzeby podbudowania własnego wyobrażenia o

sobie. Oczywiście takie pragnienie pozostaje w sprzeczności z pokorą niezbędną do

otrzymania Ducha w pełni. Jednakże pozytywny element, jakim jest tęsknota,

pozostaje nawet wtedy, gdy śniący upora się z pragnieniem zdobywania.



Pozostałości pragnienia przetrwają, i nawet ułatwią mistyczne zjednoczenie.

Skupiają się raczej na osiągnięciu celu, aniżeli na tymczasowej korzyści (np. pokornie

przyzwalam, aby Jezus przybył i mnie przetransformował - nie biegnę do Niego).

Zamiast pragnienia, żeby przyjąć lub ogarnąć przychodzącego Ducha ograniczonym

rozumem, śniący dąży do tego, by stać się czymś więcej niż jest. W efekcie poświęca

siebie dla większej wizji, głębszej miłości.

Jednakże ten cel, do którego śniący zmierza, nie przynosi jedynej korzyści w tym

krytycznym momencie poddania. Musi stać się „ideałem” w umyśle śniącego jeszcze

przed mistycznym snem. Bez takiego ideału, służącego jako wzorzec, doświadczeniu

brakuje kierunku i może przez to stać się powodem pomieszania i nawet może

zaszkodzić. Wiele doświadczeń odrzucanych jest na tym etapie z powodu braku

nadrzędnej idei, której śniący mógłby się poddać. Przytoczony wyżej sen o świetle

na niebie jest dobrym tego przykładem. Odczyty Cayce'a wielokrotnie podkreślają

znaczenie tej zasady.

Pozwolenie na to, żeby jaźń w stanie uniwersalnym była kontrolowana lub

zdominowana, może być szkodliwe.

Ale wiedzieć, czuć, rozumieć jako ten, kto ma wpływ wtedy, gdy

samoświadomość jest uwolniona, a prawdziwe ego może siebie wyrazić - to być

w stanie uniwersalnej świadomości...

Zatem kto lub co musiałoby prowadzić człowieka do takich doznań? (2475-1)

Każdy z warunków przedstawionych w tym rozdziale nie tworzy sztywnego i

ostatecznego systemu typów osobowości, ale może od czasu do czasu odnosić się do

każdego człowieka. Ponadto wszystkie te warunki mogą zaistnieć w trakcie jednego

snu. Dlatego sztywne klasyfikowanie naszego życia sennego nie jest dla nas szczególnie

przydatne. Zamiast tego powierza nam się zadanie ciągłego uszlachetniania naszych

pragnień, godzenia naszych wewnętrznych konfliktów i oczyszczania ideałów, aż

wreszcie będziemy mogli otwarcie zaakceptować Światło świadomego snu.



ROZDZIAŁ 4

Delikatna równowaga

Nie bierzcie więc wzoru z tego świata, lecz przemieniajcie się przez odnawianie

umysłu, abyście umieli rozpoznać, jaka jest wola Boża: co jest dobre, co Bogu

przyjemne i co doskonałe.

List do Rzymian 12:2

Wartość zachowywania świadomości, że się śni

Podczas pierwszych etapów świadomego śnienia doznanie to rzadko trwa dłużej

niż parę chwil. Śniący zazwyczaj natychmiast się budzi, lub szybko zostaje na powrót

wchłonięty do normalnego snu. W tym momencie pojawia się pytanie: Jak można

przedłużyć to doznanie?

Zanim przyjrzymy się specjalnym technikom zachowywania świadomości we śnie,

musimy najpierw zdecydować, czy w ogóle warto przedłużać świadomy sen. Przecież

można by się spierać, czy świadome śnienie samo w sobie reprezentuje już jakiś cel

i czy wymaga tego, by je przedłużać, skoro wprowadza nową, lepszą relację między

śniącym i snem. Jednakże zbadaliśmy już parę snów, w których przedłużony stan

świadomego śnienia umożliwił śniącemu kontakt z głębokim poziomem jego istnienia,

doświadczanym jako wewnętrzne światło. Samo to przeżycie potwierdza znaczenie

pozostawania świadomym we śnie.

Kolejny powód dążenia do zachowania i wykorzystania świadomości w stanie snu

wiąże się z teorią reinkarnacji. Niektóre nauki metafizyczne i religijne utrzymują, że

stan snu i stan po śmierci są do siebie podobne. Odczyty Edgara Cayce'a są jednym

z niewielu zachodnich źródeł, w którym dokonano takiego porównania.

„Najpierw powiedzmy, że sen jest cieniem tej przerwy w doznaniach ziemskich,

tego stanu, który nazywamy śmiercią -ponieważ fizyczna świadomość staje się

nieświadoma otaczających ją warunków, chyba że są one określone przez



atrybuty fizyczności, które są częścią atrybutów wyobraźni albo podświadomych i

nieświadomych sił..." (5754-1)

W zupełnie innej kulturze Sir John Woodruffe, w swojej przedmowie do

Tybetańskiej Księgi Umarłych, również odkrywa podobieństwo między stanem Bardo

(okresem pomiędzy śmiercią a ponownymi narodzinami) a stanem snu:

„Rozważywszy racjonalnie, doznania po śmierci każdej osoby są całkowicie

zależne od zawartości jej umysłu. Innymi słowy - stan po śmierci jest bardzo

podobny do stanu snu, a sny są dziećmi mentalności śniącego.”21

Starożytne nauki tybetańskie uważają stan pośmiertny za okres, w którym

zmarły staje w obliczu obrazów podobnych do snu i różnych świateł, wśród których

musi odnaleźć prawdziwą ścieżkę. Jeśli potrafi dokonać właściwych wyborów, wtedy

uniknie konieczności ponownych narodzin, a jego wyzwolona dusza stanie się

jednością z „Czystym Światłem”. Jeśli ten opis jest dokładny, wtedy świadome śnienie

może nie tylko doprowadzić do wykroczenia poza iluzoryczne aspekty stanu snu, ale

może też pomóc pokonać iluzoryczne obrazy w stanie pośmiertnym, które zmuszają

zmarłego do karmicznego powrotu na plan ziemski. W swoim komentarzu do tekstu

buddyjskiego Evans-Wentz potwierdza tę koncepcję:

„...Jeśli uczeń zdoła umrzeć świadomie i w najważniejszej chwili podczas

opuszczania ciała będzie potrafił rozpoznać Czyste Światło, które wtedy na niego

spłynie, i jeśli zdoła zjednoczyć się z nim [...] wówczas wszystkie więzy iluzji

zostaną natychmiast zerwane. Śniący przebudzi się w Rzeczywistości w tym

samym momencie, w którym rozpozna Światło.”22

Czy śnimy, czy też umieramy, świadome śnienie pozwala nam wznieść się ponad

półświadome zaangażowanie - które zazwyczaj charakteryzuje stan snu - i szukać

Światła. Przedstawiony niżej sen pokazuje, jak Światło może pojawić się samo w

21 Evans-Wentz W. Y., The Tibetan Book of Dead, s. 34.22 Tamże, s. 34.



całej pełni, a mimo to może pozostać nie zauważone, jeśli nie opanowaliśmy zdolności

rozróżniania, którą rozwija w nas świadome śnienie:

Wchodzę do sypialni i widzę śliczną młodą kobietę siedzącą na skraju łóżka.

Pytam ją, czy miałaby ochotę, żebym podrapał ją po plecach, a ona mówi, że

tak. Zauważam wpadające przez okno jasne światło. Kiedy drapię ją po plecach,

zaczynam odczuwać podniecenie seksualne. Jednakże przeszkadza mi wpadające

przez okno światło, które jest bardziej olśniewające i jaśniejsze niż słońce. Chcę

poszukać okularów przeciwsłonecznych lub zaciągnąć zasłonę, ale kobieta nie

chce, żebym tak zrobił. W końcu po prostu odwracam się do światła tyłem.

(M. A. T., 1975)

Jak przedłużać świadomy sen

Kiedy we śnie uzyskujemy świadomość, że śnimy, można powiedzieć, że

świadomość ta „wydobywa się” z całkowitego zaangażowania w stan normalnego snu

do stanu właściwego dla jawy. W ten sposób świadomy sen przedstawia sobą

świadomość „pomiędzy”, w której śniący przejawia cechy zarówno ze stanu jawy, jak i

ze stanu snu. Innymi słowy, śniący dysponuje świadomością charakterystyczną dla stanu

jawy i jednocześnie jest świadomy scenerii snu. Zatem czas trwania świadomego snu

jest zależny od zdolności śniącego do utrzymania równowagi pomiędzy świadomością

jawy i świadomością snu. Jeśli ta równowaga ma być osiągana z jakąś regularnością,

śniący musi nauczyć się rozpoznawać i utrzymywać w posłuszeństwie siły uderzające

w niego zarówno ze stanu jawy, jak i ze stanu snu, które zazwyczaj zaburzają

delikatną równowagę świadomego śnienia.

Wpływ scenerii snu

Na początku śniący musi pokonać rozpraszające go elementy scenerii samego

snu, w przeciwnym razie sen szybko z powrotem wchłonie go w swoją akcję.

Podczas pierwszych chwil świadomego śnienia śniący może być jedynie częściowo

„przebudzony” i dlatego oszałamiają go szybkie zmiany scenerii snu. W takim



momencie śniący może popełnić „fatalny błąd” polegający na skierowaniu swojej

uwagi na zewnątrz. Jeżeli to zrobi, wtedy niestabilność lub emocje, jakie budzą obrazy,

mogą odrzucić go z powrotem w stan półświadomego snu. Dlatego też natychmiast

po uzyskaniu świadomości we śnie trzeba skierować swoją uwagę na ideały i

przedmioty, które nie zmieniają się w trakcie snu. Innymi słowy, śniący musi odkryć

„niezmienne” symbole, na których może opierać swoje słabe poczucie tożsamości we

śnie.

Jedną z metod uzyskiwania silnej wewnętrznej tożsamości jest koncentrowanie się na

afirmacji, która bezustannie przypomina o iluzorycznej naturze tego sennego doznania.

Oto przykład takiej afirmacji: „Wszystko, co widzę, jest snem.” Być może jeszcze

bardziej twórczą i równie skuteczną jest afirmacja konsekwentnie przypominająca o

zamiarze lub o idealnej reakcji śniącego, na przykład: „Pozwól mi być kanałem

błogosławieństw” lub „Oczyść me serce”. Jeżeli śniący oczekuje, że afirmacja będzie dla

niego skutecznym wsparciem we śnie, to musi koniecznie powtarzać ją na jawie.

Następujący sen młodego mężczyzny, uprawiającego świadome śnienie od kilku

lat, przedstawia, jak świadomość uzyskana we śnie jest ulotna, a afirmacja

skuteczna:

Pod koniec długiego snu uzyskuję świadomość, że śnię. Wraz z kilkoma

ludźmi jestem w drodze do lekarza. Zdaję sobie sprawę, że śnię, kiedy

zbliżam się do lekarza, który stoi odwrócony do mnie plecami. Nie widzę

jeszcze jego twarzy. Przypominam sobie, że przed pójściem spać, powtarzam

afirmację: „Wszystko, co widzę, jest przeszłością. Jedyne, co ma znaczenie, to

sposób w jaki zareaguję, gdy uzyskam świadomość we śnie.” Koncentruję się na tej

afirmacji. Aby skupić na niej uwagę, muszę patrzeć w jedno miejsce. Obawiam

się, że jedna z postaci we śnie (zwłaszcza lekarz) zobaczy, że patrzę w ten

sposób i będzie na mnie zła, przez co odwróci moją uwagę od afirmacji

powodując, że stracę świadomość tego, iż śnię.

(M. A. T., 1974)

W trakcie tego doznania śniący robi dwie rzeczy, aby zachować świadomość, że śni.

Przede wszystkim skupia uwagę na afirmacji. Wybierając zdanie, które nieustannie



przypomina mu, że śni, śniący skutecznie odcina się od rozpraszających myśli, które

mogłyby przekonać go, że jest inaczej. Potem śniący zawęża pole swojego widzenia do

jednego miejsca w scenerii snu. To stopniowo pomaga mu skupić się na jednym

przedmiocie w scenerii snu i w ten sposób osłabić jej rozpraszający wpływ. Chociaż

powyższy sen kończy się w tym momencie, normalnie trwałby dalej, przybierając

bardziej stabilną formę, gdyby śniący zdołał wzmocnić swoją tożsamość. W takiej

sytuacji śniący byłby bardziej zdolny do twórczego współdziałania ze snem.

W swojej trzeciej książce przedstawiającej naukę u don Juana, indiańskiego

czarownika z plemienia Yaqui, Carlos Castaneda opisuje, jak don Juan wprowadza go

w praktyki „śnienia”, czyli świadomego śnienia23. Pierwszą techniką, przy pomocy

której don Juan uczy Castanedę, jest uzyskiwanie świadomości, że się śni, poprzez

wpatrywanie się we śnie we własne ręce lub inną część ciała.

Na pierwszy rzut oka ręce śniącego nie posiadają szczególnego znaczenia. Wydawać

się może, że Don Juan arbitralnie dokonał nieistotnego wyboru spośród szeregu

możliwości. Jednak kiedy zbadamy szczególną rolę, jaką odgrywa ciało w świadomym

śnie, stanie się jasne, dlaczego koncentrowanie się na rękach lub innej części ciała

stanowi cenną technikę wywoływania świadomego snu i pozostawania w nim.

Spośród wszystkich możliwych przedmiotów, jakie mogą pojawić się we śnie, ciało

śniącego pojawia się najczęściej. Chociaż jest to oczywista prawda, nabiera ona

szczególnego znaczenia, gdy problem śniącego polega na ustabilizowaniu słabego

poczucia tożsamości w szybko zmieniającej się scenerii snu.

Ponieważ ciało jest prawdopodobnie najmniej zmiennym elementem w scenerii

snu, dla szamoczącej się tożsamości wnętrza stanowi najlepszy zewnętrzny punkt

skupienia uwagi. Jeżeli uwaga przedwcześnie zostanie zwrócona poza ciało, wtedy

śniący ryzykuje ponowne zaangażowanie się w mniej stałe elementy snu, które

bardziej mogą pochłonąć jego słabą, świadomą tożsamość. Dlatego też ciało staje się

niezmiennym, zewnętrznym symbolem tożsamości śniącego, różnym od scenerii snu.

Jednakże ciało nie jest jedynym stałym punktem odniesienia w scenerii snu.

Kolejnym elementem, który pozostaje stosunkowo niezmienny, jest ziemia pod stopami

23 Castaneda C., Podróż do Ixtlan, Poznań 1996..



śniącego. Poprzez zwykłe kierowanie uwagi na ziemię śniący może wzmocnić

tożsamość wnętrza i w rezultacie wyjaśnić i ustabilizować obraz snu. Następujący sen

przedstawia, jak koncentracja na „stałych” lub niezmiennych elementach pozwala

śniącemu zachować świadomość, że śni:

...Idę ulicą. Jest noc. Gdy patrzę w górę, na niebo, jasność gwiazd wprawia

mnie w zdumienie. Wydają się być tak blisko. W tym momencie uzyskuję

świadomość, że śnię. Momentalnie sen zaczyna się „trząść”. Natychmiast patrzę

w dół na ziemię i koncentruję się na utrwaleniu obrazu, dzięki czemu pozostaję

w scenerii snu. Wtedy zdaję sobie sprawę, że jeśli zwrócę uwagę na Gwiazdę

Polarną nad głową, obraz senny ustabilizuje się później sam. Robię tak, aż

stopniowo jasność gwiazd powraca w pełni.

(Sparrow, 1975)

Wpływ ciała fizycznego

Jeżeli śniący chce zachować świadomość, że śni, musi z jednej strony zachować

poczucie tożsamości odrębne od scenerii snu, a z drugiej strony musi również uchronić

się przed natychmiastowym obudzeniem. Jeżeli chce to osiągnąć, musi rozpoznać

aspekty swojej osobowości ze stanu jawy, które grożą mu przedwczesnym wycofaniem się

ze snu. Aspekty te można ogólnie nazwać świadomością zmysłową lub świadomością

ciała fizycznego.

Kiedy jesteśmy w stanie jawy i jesteśmy zdolni do autorefleksji, nieustannie

oczekujemy potwierdzenia od zmysłów ciała fizycznego. Jest to typowy sposób, w jaki

potwierdzamy naszą percepcję i ustanawiamy związek z otaczającym nas światem. To

ciągłe oczekiwanie tworzy silną więź, w której autorefleksję kojarzymy z ciałem

fizycznym. Oznacza to, że kiedykolwiek autorefleksja (świadomość, że się śni) pojawia się

we śnie, to natychmiast przejawiamy tendencję do ponownego utożsamienia się z

ciałem fizycznym.

Jednym z błędnych przekonań, które wynika z tak silnego przywiązania do ciała

fizycznego i powoduje przerwanie świadomego snu, jest przeświadczenie, że ciało

umrze, kiedy tylko świadomość je „opuści”. Mimo że śniący może afirmować coś innego,



takie przekonanie jest głęboko zakorzenione w większości z nas i może opierać się

zmianom. Dlatego też zamiast negować to przekonanie, które prawdopodobnie ma

duże znaczenie dla przetrwania w naszej codziennej egzystencji, śniący może

przeciwdziałać jego skutkom afirmując twórczo możliwość uleczenia i transformacji w

świadomym śnie. Taka ciągła afirmacja zmniejszy tendencję do natychmiastowego

przerywania świadomego snu. Chociaż zmiana będzie zachodzić być może stopniowo,

to jednak śniący w końcu będzie miał coraz mniej obaw odkrywając, że „przebudził

się” we śnie.

Kolejnym typowym przekonaniem, które skraca świadomy sen, jest ogólnie

przyjęty pogląd, że stan jawy jest realny w przeciwieństwie do nierealności snu. To

skłania śniącego do analizowania snu według standardów jawy, co szybko prowadzi

do ponownej identyfikacji z ciałem fizycznym i zmysłami. Tendencję tę przedstawia

następujący świadomy sen kobiety w średnim wieku:

Leżę całkowicie odprężona i mam zamknięte powieki. Mimo to oczy patrzą w

dal, a w scenerii snu pojawia się ściana jakiegoś budynku.

Jest tak, jakbym szła po lewej stronie tego widoku. Niczym okiem kamery

spoglądam na stary kamienny budynek po prawej. Patrzę i przechodzę wzdłuż

niego, a potem idę z powrotem, ciągle z ogromną ciekawością patrząc na

budynek.

Sceneria snu jest raczej ciemna, jak podczas pochmurnego dnia. Być może

jest to stara ulica, gdzie coś w pobliżu zatrzymuje światła z tego budynku.

Właściwie nie jestem na ulicy. Może to park albo las. Nie widzę nic oprócz

budynku, obok którego jestem tak blisko. Światło jest bardzo słabe, zamglone,

może jest już noc, kiedy nie widać kolorów...

Myślę sobie: „Ja nie śpię, dopiero co zamknęłam oczy, wiem, że nie śpię. Tak

dawno nie spałam, a to musiało chcieć do mnie przyjść. Zaczęło się to w

momencie, gdy zaledwie dałam odpocząć oczom i spojrzałam przed siebie. To

dla mnie ważne, muszę się temu dobrze przyjrzeć. Co to może być?”



Naprawdę mnie to dręczy i żeby sprawdzić, czy rzeczywiście nie śpię,

otwieram jedno oko, by spojrzeć na sypialnię. Otóż to! Teraz budynek zniknął. Już

go nie widzę. O, do licha!

(M. H., 1975, podkreślenia autora)

Sposób, w jaki „sprawdzamy” świadomy sen, może nam coś powiedzieć o naszych

podstawowych tezach o świecie fizycznym i stanie jawy. Zazwyczaj sądzimy, że jeśli

potrafimy przejść od tego, co nazywamy snem, do tego, co nazywamy rzeczywistością,

możemy wywnioskować, że śnimy. Dochodząc do takiego wniosku uszczuplamy rolę

„sennego” doznania, a poza tym pomijamy pytanie - „Czy nadal śnimy?” Gdy nie

zadajemy tego pytania, zrównujemy rzeczywistość ze świadomością zmysłową i w ten

sposób czynimy zmysły fizyczne jedynym kryterium oceny naszego doznania.

Według odczytów Edgara Cayce'a jest to błąd:

„Na pewno [...] nie można mierzyć spraw duchowych podługmiar

materialnych."(254-60)

„Ponieważ [...] to, co przejawia się na planie materialnym, jestzaledwie

cieniem tego, co jest na planie duchowym."(5749-3)

Poza pracą ze swoimi głęboko zakorzenionymi przekonaniami śniący może

próbować poprawić stan swojego ciała fizycznego. Jeśli ciało źle się czuje lub cierpi z

powodu jakichś wewnętrznych dolegliwości, wtedy szybciej zostanie we śnie utracona

świadomość tego, że się śni. Ponieważ po pojawieniu się świadomości we śnie

istnieją już silne psychologiczne predyspozycje do ponownej identyfikacji z ciałem,

jego nieharmonijny stan może tylko pomóc zakończyć ten proces.

W „Tibetan Yoga and Secret Doctrines" przedstawione są rady, uwzględniające dietę i

ćwiczenia, które pozwalają zmniejszyć tendencję ciała do budzenia śniącego:

„Przejście do Stanu Jawy dokonuje się wtedy, gdy już można pojąć sen za

sprawą przekonania, że sen musi być zrozumiany, a zaraz potem trzeba się

przebudzić." (Evans-Wentz wyjaśnia: „Innymi słowy, budzenie się ze snu w



momencie, gdy próbuje się uchwycić charakter stanu snu, jest nazywane

przejściem treści snu do stanu jawy.”)

„Żeby się tego ustrzec, trzeba jeść pożywne pokarmy i wykonywać prace

fizyczne lub ćwiczenia, aż do zmęczenia. Wtedy sen jest głębszy, co usuwa

trudności.”24

Zarówno właściwe odżywianie się jak i ćwiczenia zmniejszają nierównowagę

zmysłową w ciele do czasu, aż świadomie śniący uwolni się od wymagań pogrążonego

we śnie ciała fizycznego.

Nawet gdy śniący za pomocą diety i ćwiczeń doprowadzi energie ciała do

równowagi, tendencja do przebudzenia nadal może być silna. Dodatkową praktyką,

która pomaga pokonać tę tendencję, są próby poruszania się ciałem, jakie ma się we

śnie po osiągnięciu stanu świadomego snu. Następujący sen przedstawia tę

praktykę:

Zaczynam śnić nie przestając być świadomym. Kiedy zarysowuje się sceneria

snu, próbuję się w niej (1) poruszać (być aktywnym), żeby umocnić z nią swój

związek, (2) patrzeć nieruchomo tam, gdzie będzie najbardziej niezmienny bodziec.

Wbiegam do pomieszczenia wyglądającego na salę gimnastyczną. Podskakuję i

łapię obręcz kosza do gry w koszykówkę. Wiem, że muszę wykonać coś

niezwykłego, żeby utrwalić moje postrzeganie świadomego snu. Odpycham się

więc od obręczy kosza, unoszę się przez chwilę w powietrzu, po czym

opadam na ziemię...

(M. A. T., 1975)

Poruszanie się w świadomym śnie zdaje się stabilizować zaangażowanie weń

śniącego. Prawdopodobnie dzieje się tak dlatego, że ruch pozwala umysłowi śniącego

objąć autorefleksją ciało, jakie śniący ma w świadomym śnie, a nie ciało fizyczne. Jeżeli

śniący pozostanie bez ruchu, tendencja do wiązania jego zdolności autorefleksji ze

śpiącym, bezwładnym ciałem fizycznym jest wtedy większa, co sprzyja obudzeniu się.

W przedstawionym wyżej śnie śniący umacnia swoje zaangażowanie dokonując

wyczynu, który zaprzecza prawom fizyki. Dokonując go ustanawia nowy zestaw praw.

24 Evans-Wentz W. Y., Tibetan Yoga and Secret Doctrines, s. 218.



Ponieważ nasze doznania zwykle przebiegają zgodnie z prawami ciała fizycznego,

świadomość zazwyczaj skupia się na ciele fizycznym. Jednakże po wprowadzaniu w

doznanie senne nowych praw istnieje mniejsze prawdopodobieństwo, że świadomość

zostanie przedwcześnie skoncentrowana na ciele fizycznym. W tym momencie

tożsamość śniącego może przenieść się do ciała, jakie ma on we śnie, i które

funkcjonuje zgodnie z nowymi zasadami.

W skrócie, ten rozdział prezentuje kilka zasad i technik zachowywania

świadomości we śnie w celu poszukiwania i zjednoczenia się ze Światłem. Są one

następujące:

1.Używaj afirmacji, która nieustannie przypomina śniącemu, że właśnie śni i/lub

określa idealną reakcję na scenerię snu.

2.Skupiaj uwagę na niezmiennym symbolu w scenerii snu (np. na ciele lub na

ziemi).

3.Afirmuj podczas dnia uzdrawiającą moc świadomego snu, aby przeciwdziałać

obawie, że ciało umrze, jeśli świadomość je „opuści”.

4.Afirmuj, że stan jawy jest również snem, „cieniem tego, co jest na planie

duchowym”. Nie próbuj sprawdzać świadomego snu według wzorców

obowiązujących na jawie lub poprzez dostrajanie się do ciała fizycznego, żeby

udowodnić, że doznanie to jest „zwykłym snem”.

5.Wykonuj ćwiczenia fizyczne podczas dnia, aby ciało pogrążyło się w głębokim

śnie.

6.Jedz pożywne pokarmy, żeby uniknąć niestrawności lub innych zaburzeń w

ciele.

7.Poruszaj się we śnie ciałem, jakim w nim dysponujesz, żeby uniknąć

przedwczesnej, powtórnej identyfikacji z ciałem fizycznym.

8.Spróbuj zrobić coś, co zaprzecza prawom fizyki, żeby po twierdzić istnienie praw

innych niż te, które rządzą ciałem fizycznym.



ROZDZIAŁ 5

Budzenie się Czystego Światła

Jaka może być wartość czegoś, co nie rodzi pokory, miłości, umartwienia, ciszy i

świętej prostoty?

św. Jan od Krzyża

Świadome śnienie jako brama do duchowego doznania

W rozdziale drugim przejście od stanu normalnego snu do stanu świadomego

śnienia porównane zostało do wyłonienia się ego z prymitywnej psyche. Położono

nacisk na niezależność i odpowiedzialność, które pojawiają się wtedy, gdy śniący jest w

stanie doświadczyć siebie jako istotę zdolną do autorefleksji, odrębną od świata snu.

Gdybyśmy mieli w tym miejscu zakończyć nasze rozważania, pominęlibyśmy zbyt

wiele, gdyż jeśli uzyskuje się większą niezależność, powstaje niebezpieczeństwo, że

człowiek zerwie wszelkie powiązania ze swoim starym poczuciem zależności.

Świadectwo takiego zerwania widzimy w kulturze zachodniej, gdzie ego osiągnęło

nowe wyżyny racjonalnej niezależności bez odpowiedniego rozpoznania ogromnego

obszaru nieświadomości, z której się wyłoniło. Jung mówi:

„Jest nawet prawdopodobne, że nasza nowoczesna świadomość nadal

znajduje się na stosunkowo niskim poziomie. Niemniej jej dotychczasowy

rozwój pozwolił jej wyzwolić się na tyle, że zapomniała o swojej zależności od

nieświadomej psyche.”

Jeżeli dzięki nowo odkrytemu poczuciu niezależności rozwiniemy w sobie pogardę

lub będziemy manipulować obrazami, które przedstawiane są nam we śnie, to

prawdopodobnie będziemy kiedyś z tego powodu cierpieć. Kiedy zaczynamy

doświadczać własnych możliwości kształtowania scenerii snu, możemy łatwo

zapomnieć, że celem jest pojednanie z elementami snu, a nie przejęcie władzy nad

nimi. Musimy wyjść poza sztywne poczucie niezależności. Jeśli będziemy umieli tego



dokonać, będziemy wtedy mogli przejść poza świadomy sen na inny poziom doznania. W

„Próbie psychologicznej interpretacji dogmatu o Trójcy świętej” Jung pisze:

„Tak jak przejście od pierwszego stadium do drugiego wymaga poświęcenia

dziecięcej zależności, tak w przejściu do stadium trzeciego całkowita niezależność

musi zostać porzucona.”

To trzecie stadium, o którym mówi Jung, zdaje się wymagać aktu poddania

pomimo mocy, jaka mogła zostać zdobyta w procesie rozwoju. Punkt kulminacyjny

tego aktu poddania okazuje się identyczny z tym, co od wieków opisywali wielcy mistycy.

Prawdopodobnie jest to wspólny element wszystkich religii - ten poziom świadomości,

na którym człowiek jednoczy się z wszechogarniającą siłą, czuje się jej częścią i zostaje

wyniesiony daleko poza swój normalny stan świadomości.

Wydaje się, że świadomy sen bardzo zbliża śniącego do tego stanu, ale, jak

zobaczymy na przykładzie następnego snu, to nowe poczucie wolności może pochłonąć

śniącego tak bardzo, że ten nie będzie w stanie podążyć dalej.

Latam z radością tu i tam. W pewnym momencie zaczynam wątpić w to,

że nic nie ważę. Gdy o tym myślę, spadam na ziemię. Podnoszę się jednak w

dobrym nastroju i szykuję się do ponownego lotu.

Wtedy z domu wychodzi X, więc podchodzę do niego, żeby z nim

porozmawiać. Jestem podekscytowany i chcę podzielić się z nim swoimi

przeżyciami. On uśmiecha się cierpliwie i mówi: „Miałem nadzieję, że

przezwyciężyłeś swoją skłonność do tego rodzaju doznań. On (Mistrz) był już

tutaj dwa razy.”

Jestem tak wstrząśnięty, że „budzę się” natychmiast.

(Sparrow, 1974)

Ten sen sugeruje śniącemu, że utknął na jakimś szczególnym etapie w procesie,

który w końcu i tak doprowadzi do głębszego doznania. Jeśli jest to prawdą (a tak

jest, co pokaże następny przykład), to doznanie senne można traktować jako ścieżkę

prowadzącą przez różne przeszkody, jakie sami sobie stworzyliśmy. Jeśli reagujemy



niewłaściwie na zagrażający nam na tej ścieżce obraz lub jakąś atrakcyjną sytuację, to

zatrzymujemy się na niej aż do czasu, gdy będziemy umieli zmienić naszą reakcję.

Uzyskanie świadomości, że się śni, zdaje się ogromnie zwiększać naszą zdolność do

reagowania w sposób wolny od przywiązań ego. Jeśli potrafimy uświadomić sobie, że

obrazy senne są naszym własnym tworem, wtedy nasza zdolność do reagowania bez

przywiązań ego znacznie wzrasta, a maleje przymus, by angażować się w te obrazy.

Znaczenie ideału

Nawet wtedy, gdy śniący osiąga w pełni stan świadomego śnienia, pokusy nadal

pozostają, lecz przybierają inną, bardziej subtelną formę. Podczas gdy w normalnym

śnie śniący angażowany jest w emocjonalne powiązania z obrazami snu, tak teraz

odczuwa pragnienie doświadczania w relacji z nimi swojej wolności. Może to przybierać

formę pokonywania obrazu siłą lub mentalnego zmieniania go w coś bardziej

pożądanego. We wspomnianym wyżej śnie o lataniu śniącego po prostu pochłania

estetyczne piękno obrazów sennych, jak i możliwość swobodnego poruszania się.

Niezaprzeczalnym faktem jest, że ten poziom doznań ma wiele do zaoferowania.

Jest całkowicie zrozumiałe, że jeśli nie mamy pojęcia, co znajduje się poza tym

stanem, to właściwie nieograniczone możliwości dostępne w stanie świadomego

śnienia nas zadowolą. Świadomy sen traci nieco na swojej atrakcyjności tylko wtedy,

gdy intuicyjnie dostrzegamy, że coś leży poza nim. Prawdopodobnie prawdą jest, że im

bliżej jesteśmy tego, czego chcemy, tym łatwiej jesteśmy odciągani przez potęgującą

się różnorodność rozpraszających nas elementów. Dlatego też świadomy sen jest nie

tylko przełomem, ale może również stanowić dla nas potencjalne rozproszenie, o ile

szukamy tego, co najlepsze. Lecz co jest tym „najlepszym”, do czego możemy dążyć?

Najwyraźniej zależy to od indywidualnej interpretacji. Gdy śniący doznaje świadomych

snów z coraz większą regularnością, najprawdopodobniej one same powiadomią go

o tym, co to może być. Oto przykład takiego odkrycia:

Siedzę przed niewielkim ołtarzem, na którym stoją małe figurki. Najpierw

widzę wołu. Przez chwilę patrzę gdzie indziej, potem znowu na ołtarz tylko po

to, żeby odkryć, że miejsce wołu zajmuje figurka smoka. Zaczynam uświadamiać



sobie, że śnię. Odwracam głowę i tym razem afirmuję, że kiedy spojrzę znowu

na ołtarz, zobaczę najwyższą formę. Powoli odwracam się i otwieram oczy. Na

ołtarzu znajduje się postać człowieka pogrążonego w medytacji. Ogarnia mnie

potężna fala emocji i energii. Podrywam się uradowany i wybiegam na zewnątrz.

(Sparrow, 1974)

W tym śnie śniący pojął, co jest dla niego najwyższe. Kiedy zostało to już

zrozumiane i świadomie ustanowione jako ideał dla śniącego, stało się prawdziwym

instrumentem pomiarowym służącym do oceny wewnętrznych doznań. Pytanie

zmienia się wówczas z „Jak piękne było doznanie?” na „Jak plasuje się to doznanie

wobec mojego ideału?” W ten sposób wkraczamy w świadomy sen z poczuciem celu,

który pomoże śniącemu trwać w postawie nieprzywiązania wobec rozmaitych

możliwości, jakie mogą się pojawić.

Punkt kulminacyjny tego procesu można dostrzec w dwóch następnych snach. W

pierwszym śnie, który został już wspomniany wcześniej, śniący doświadcza trudności w

poddaniu swojej wolności i przyjęciu tego, co mogłoby do niego przyjść. W drugim

śnie śniący potrafi wykroczyć poza takie poczucie niezależności i poddać się

wyższemu doznaniu.

...Jestem na zewnątrz. Widzę światło na niebie. Wiem, że jeżeli światło ma

na mnie zstąpić, to muszę odwrócić głowę. Jestem świadomy tego, że śnię.

Pochylam głowę. Świecąca kula zaczyna rozświetlać ziemię wokół mnie. Gdy

zbliża się do mnie, zaczynam się bać. Spoglądam w górę, a wtedy kula wzbija się

w niebo. Sytuacja powtarza się, ale nie potrafię pokonać własnego strachu.

Jest noc, czyste niebo jest wypełnione gwiazdami. Spaceruję przed swoim

domem patrząc na gwiazdy i słuchając muzyki dobiegającej z domu po drugiej

stronie ulicy.

Nagle ze wschodniej części nieba spada coś, co wygląda jak meteoryt. W

tym momencie uzyskuję świadomość, że śnię. Światło przecina niebo aż po

horyzont. Gdy meteoryt uderza w ziemię, pojawia się błysk jasnego światła.

Siadam na ziemi i przygotowuję się do medytacji, chociaż wiem, że nie mogę

wyjść poza formę snu, bo wtedy doznanie się nie dopełni. Z miejsca, gdzie



spadł meteoryt, zaczynają zbliżać się do mnie dwa światła. Lecą równolegle do

siebie, prosto na mnie. Czekam, aż światła znajdą się bezpośrednio nad moją

głową. Teraz wiem, że jest to odpowiedni moment, żeby zamknąć oczy i

medytować.

Moje ciało natychmiast wypełnia ogromna energia. Próbuję się jej poddać.

Gdy to robię, światło zaczyna wypełniać pole mojego widzenia. Przez dobrą

chwilę mam olbrzymie poczucie ciepła i miłości.

(Sparrow, 1974)

W literaturze poświęconej medytacji i modlitwie kontemplacyjnej takie doznanie

światła i energii wydaje się być powszechnie uważane za rzeczywiste połączenie

jednostki z Boskością. Czy jest to prawdą obiektywną, czy też nie, powszechne

występowanie opisów tego doznania nadaje wiarygodności jego podstawowemu

znaczeniu. Zgadza się z tym Carl Jung:

„Zjawisko to samo w sobie, czyli ukazanie się światła, jest powszednim

doznaniem wielu mistyków oraz tym, co niewątpliwie jest najbardziej doniosłe,

ponieważ we wszystkich czasach i miejscach jawi się ono jako coś

nieuwarunkowanego, co łączy w sobie największą energię i najgłębsze

znaczenie.”25

Świadome śnienie a proces medytacyjny

Wydaje się, że świadome śnienie przenosi człowieka na pewien poziom

świadomości, który w przeszłości wiązano z głębokimi doznaniami medytacyjnymi. Stąd

całkiem możliwe jest, że proces świadomego śnienia jest blisko związany z procesem

medytacyjnym. W istocie, prawdopodobnie możemy traktować świadome śnienie jako

wizualny przejaw procesu medytacyjnego.

Problem, przed którym staje medytujący, być może najlepiej można określić

jako oddzielenie się od samego siebie. Ostatecznym celem praktyki medytacyjnej jest

25 Wilhelm R., The Secret of the Golden Flower, s. 106



ponowne zjednoczenie świadomego ego z tymi aspektami, które zalegają nie rozpoznane

w zakamarkach nieświadomości, a które ofiarowują jednostce spełnienie. Jednak

zanim to nastąpi, medytujący musi stanąć oko w oko ze swoimi uprzedzeniami i

lękami, które stanowią barierę między nim samym a elementami spełnienia.

Częstokroć przeszkody te są bardzo subtelne i przejawiają się jedynie jako

zakłopotanie lub jakiś niepojęty stan emocjonalny pojawiający się w procesie

medytacyjnym. Brak konkretności tych budzących się form sprawia, że udane

pojednanie jest niejasnym i trudnym przedsięwzięciem. Jednakże sen dostarcza nam

żywego obrazu tego, z czym stajemy twarzą w twarz. Ponadto sen pozwala jednostce

zobaczyć rezultaty jej reakcji na przeszkody. W ten sposób sen ułatwia obiektywne

spojrzenie na przeszkody, które medytującemu często wydają się niejasne i

subiektywne.

Jeśli uzyskanie pełnej świadomości oraz obiektywne postrzeganie nieświadomych

przeszkód stanowią dwa konieczne warunki, żeby osiągnąć wewnętrzną pełnię, to

świadomy sen może uchodzić za stan, w którym obie te cechy występują

równocześnie. Świadomość zdolna do autorefleksji, którą człowiek zazwyczaj

obdarzony jest jedynie w stanie jawy, splata się ze snem. W ten sposób po raz

pierwszy może dojść do współdziałania pomiędzy jaźnią ze stanu snu i jaźnią ze stanu

jawy. Rezultatem tego jest przyśpieszenie procesu medytacyjnego, którego kulminacją

jest przełomowe doznanie światła i spełnienia.

Z literatury poświęconej medytacji jasno wynika, że poddanie się jest jednym z

najważniejszych warunków niezbędnych dla takiego przełomowego doznania.

Podobnie punkt kulminacyjny świadomego snu nie tyle zależy od zdobycia nowych

mocy, co od podatności jednostki. Przygoda ze świadomym snem, tak jak zewnętrzne

przejawy innych wewnętrznych ścieżek, nęci nas obietnicą większej wolności tylko po to,

aby w końcu zażądać naszego całkowitego poddania. Być może jest to znak

rozpoznawczy wszystkich prawdziwych dróg prowadzących do osiągnięcia przez

człowieka pełni.



DODATEK A

Świadome śnienie a ideały

Celem tej części książki jest przedstawienie kilku ćwiczeń, dzięki którym można

osiągnąć we śnie stan świadomego śnienia, jak też wykształcić większą obiektywność w

stanie jawy. Te ćwiczenia (a są wśród nich niektóre z najczęściej zalecanych praktyk w

odczytach Edgara Cayce'a) służyły uzyskiwaniu świadomości we śnie w życiu tych ludzi,

których sny zostały przedstawione w tej książce. Należy jednak podkreślić, że

ćwiczenia te są nie tylko technikami, ale same w sobie są na tyle wartościowe, by im

poświęcić uwagę.

Ważność ideału w stanie snu

Być może najważniejszym ćwiczeniem, jakie można wykonać, żeby zapewnić

sobie sensowną i twórczą reakcję w świadomym śnie, jest dokonanie wstępnego

wyboru duchowego ideału.

„Zatem najważniejszym doznaniem każdej istoty jest najpierw poznanie, czym

jest ideał - w sensie duchowym.” (357-13)

Praktyka ta, zalecana przez odczyty jako podstawowy warunek wszelkich

skutecznych poszukiwań, ustanawia kryterium, według którego należy oceniać i

ukierunkowywać nasze reakcje we śnie.

W pewnym sensie świadome śnienie oznacza narodziny świadomej woli w stanie

snu. Po raz pierwszy śniący ma możność świadomie poznać kolejne ścieżki działań, jak

też różnorodność możliwych postaw. Dlatego też, aby zapewnić sobie stosowną

reakcję lub przebieg działań we śnie, musimy obrać ideał, który ma działać jako

motywujący nas wzorzec, z którym porównujemy i którym kierujemy naszymi

przyszłymi reakcjami. Zachowując ten ideał w umyśle po uzyskaniu świadomości we

śnie możemy ominąć nęcące nas sytuacje, oraz zawczasu pozbyć się wprowadzających



zamieszanie skutków strachu i wątpliwości. Duchowy ideał staje się więc prawdziwie

porządkującą zasadą, która podnosi jakość naszych reakcji we śnie.

„Albowiem ideał pojmowany jako aktywizująca siła w doznaniu, staje się

wówczas wiodącą siłą we wszystkich relacjach, we wszystkim, co nas łączy z

innymi ludźmi.” (1211-1)

Ideał nie tylko poprawia nasze reakcje na formy myślowe świata snu, ale sam,

jako wytwór myśli, do pewnego stopnia kształtuje także scenerię snu. Tak więc gdy

pracujemy z ideałem, możemy zaobserwować poprawę jakości i wyrazistości snu

oraz naszych reakcji na ów sen.

Często jest nam trudno zrozumieć, czym właściwie jest i powinien być duchowy

ideał. Pojęcie ideału określa następujący fragment odczytów Edgara Cayce'a:

„Ideałem zawsze jest to, aby każda istota osiągała cel, dla którego wkroczyła w

dane doświadczenie.” (816-10)

Aby zrealizować cel doznania sennego, musimy najpierw określić, czym on jest.

Wielu psychologów zauważyło, że sen jest przeważnie odbiciem myśli i wspomnień,

które kiedyś zostały stłumione lub pominięte i które dążą do integracji ze świadomym

ego. Takie założenie okazuje się uzasadnione, kiedy zauważamy, że dające poczucie

spełnienia doznania senne często odzwierciedlają pojednanie przedtem

nieakceptowanych lub niezrozumiałych cech jaźni wewnętrznej z osobowością ze

stanu jawy. Spełnienie to możemy opisać na wiele sposobów: jako jedność, jako

Świadomość Chrystusową, pełnię, mistyczny ślub. Jednakże specyficzny sposób, w jaki

osobiście pojmujemy to spełnienie, staje się naszym duchowym ideałem w stanie snu.

Odczyty radzą nam wybrać jedno słowo, które reprezentowałoby nasz duchowy

ideał. To pojedyncze słowo wyraża stabilizującą siłę w naszych snach oraz doznaniach

na jawie.

„...twoje duchowe pojęcie ideału, czy jest to Jezus, Budda, umysł, materia, Bóg

lub cokolwiek innego, jest słowem, które wskazuje jaźni duchowe ideały.” (816-10)



Model wyznaczania ideałów

Wykorzystując przedstawiony niżej model możemy zacząć ustanawiać nasze

duchowe, mentalne i fizyczne ideały śnienia. Gdy przeprowadzamy ten proces,

powinno stać się dla nas jasne, iż ideały nie stawiają wymagań światu (ani też

scenerii snu), a jedynie naszym reakcjom na świat.

Pierwszym krokiem jest wybór słowa, które reprezentuje nasz duchowy ideał lub

zrealizowanie celu sennego doznania. Jak to już wcześniej wspomniano, może on w

zależności od danej osoby bardzo się różnić. Dla niektórych może to być Jezus, dla

innych miłość. Gdy słowo zostanie już wybrane, powinno zostać wpisane w środku

najmniejszego kręgu, jak to jest pokazane niżej.

Kolejnym krokiem jest określenie czterech powtarzających się sytuacji lub tematów

naszego życia sennego, w których poszukujemy przejawu naszego duchowego ideału.

(Oczywiście moglibyśmy pracować z większą ilością tematów, ale teraz

skoncentrujemy się na czterech). Tematy te można określić badając nasze ostatnie

sny. Jakie sytuacje pojawiają się regularnie? O kim śnimy? Tematy te mogą mieć,

bądź też nie mieć, jasne odniesienia do naszego obecnego życia na jawie. Na

przykład możemy regularnie śnić o zmarłym przyjacielu lub o walkach podczas II

wojny światowej. Gdy już określimy cztery powtarzające się tematy snów, możemy

podzielić kręgi na cztery części i wpisać te tematy:



Gdy już wybraliśmy duchowy ideał, możemy teraz zająć się konkretnymi

postawami i zachowaniami mającymi się nam pojawiać we śnie. Wybierając mentalne

i fizyczne reakcje, które są zgodne z celem duchowym i służą temu celowi, możemy

wreszcie wyznaczyć ideały mentalne i fizyczne.

Dokonując wyboru mentalnych ideałów, powinniśmy określić takie idealne

postawy, dzięki którym mamy nadzieję „przebudzić” duchowy ideał w każdej

wybranej sferze życia sennego.

„...Zanotuj wynikającą z pojęć duchowych idealną postawę mentalną w

stosunku do siebie, domu, przyjaciół, sąsiadów, wrogów, przedmiotów i

okoliczności.” (5091-3)

Ponadto trzeba wybrać idealne działania we śnie albo fizyczne ideały, które

pozwolą duchowym i mentalnym ideałom przejawić się w każdej sferze snu. W

istocie decydujemy się, jak chcielibyśmy działać w odniesieniu do każdej z tych sfer.

„...Ideał materialny [...] nie wynikający z warunków, ale taki, który

przyniósł i nadal przynosi manifestację duchowych i mentalnych ideałów

[...] Jak odnosi się to do rzeczy, do osób, do sytuacji?” (5091-3)

Ideały mentalne i fizyczne mogą być uważane za pochodną lub poszerzenie ideałów

duchowych o nasze mentalne postawy i działania fizyczne. Na przykład możemy

regularnie śnić o zmarłym ojcu i pragnąć, aby nasz duchowy ideał uwzględniał tę



relację we śnie. Możliwe, że obraz ojca pojawia się często z powodu jakiegoś nie

rozwiązanego konfliktu, jaki z nim mieliśmy, a którego nie umieliśmy rozwiązać przed

śmiercią ojca. Możemy również zdać sobie sprawę, że nigdy nie potrafiliśmy

przebaczyć mu czegoś, co zrobił. Możemy postanowić, że postawa przebaczania we

śnie pozwoli nam wyrazić duchowy ideał miłości w odniesieniu do naszego ojca. Więc

postawa przebaczania stanie się naszym mentalnym ideałem w tej sferze snu.

Następnie musimy podjąć decyzję, jak okażemy lub wprowadzimy w życie tę

postawę przebaczania. Możemy zdecydować, że musimy po prostu porozmawiać z

ojcem we śnie i powiedzieć mu, że mu przebaczamy. Takie otwarte działanie stanie się

naszym fizycznym ideałem w relacji z tą sferą snu.

Gdy już ustanowimy mentalne i fizyczne ideały dla każdej sfery snu, diagram

powinien zostać uzupełniony tak, jak to pokazano na poniższym rysunku.

Gdy pracujemy twórczo w danej sferze snu, może ona przestać pojawiać się z

poprzednią regularnością. Zamiast niej mogą zacząć pojawiać się inne powtarzające się

sytuacje. Gdy tak się stanie, koniecznym może się okazać wyznaczenie nowych

ideałów, aby nie hamować swego postępu. (Głębszą analizę ideałów Czytelnik znajdzie

w Meditation and the Mind of Man Marka Thurstona i Herberta Puryear'a.)



Przyśpieszający efekt medytacji wczesnym rankiem

Jak to zostało wspomniane w rozdziale pierwszym, w doświadczeniach autora

ważną rolę w świadomym śnieniu odegrały poranne medytacje. Czas medytacji nie

wydaje się istotny, niemniej medytacja powinna odbywać się po wystarczająco długim

odpoczynku ciała, aby umysł był dostatecznie czujny. Także odpowiedni czas po

medytacji - godzina lub dłużej - powinien zostać poświęcony na spanie. Autor

przekonał się, że trwająca 10-15 minut medytacja we wczesnych godzinach rannych

między 2:00 a 5:00 skutecznie przyspiesza osiągnięcie stanu świadomego śnienia w

następujących po niej godzinach snu.

Istotne jest jednak, aby medytujący traktował medytację przede wszystkim jako

doświadczenie dostrojenia się. W przeciwnym razie medytacja zostanie sprowadzona z

potencjalnie wzniosłego doznania do roli zaledwie techniki.

Stosowanie zasad świadomego śnienia w stanie jawy

Kolejnym sposobem uzyskiwania świadomości we śnie jest stosowanie zasad

świadomego śnienia we „śnie" na jawie. Kiedy człowiek zaczyna krytycznie

rozpatrywać żądania i prawa, którym podlega podczas godzin na jawie, to zrozumiałe,

że taka postawa zacznie w końcu cechować jego życie senne, i w końcu doprowadzi go

to do uzyskiwania świadomości we śnie. Na takim podejściu opierają się następujące

dwa ćwiczenia świadomości:

1. Gdy stanąłeś w obliczu napiętej lub trudnej sytuacji, afirmuj sobie, że

przeżycie to jest snem, a jedyne, co trzeba zrobić, to zdobyć się na twórczą

reakcję. Potem wykonaj jakiś prosty, twórczy czyn bazujący na tym odkryciu.

Przykład: Denerwuję się, ponieważ Bob skrytykował moje kwartalne

sprawozdanie. Uświadamiając sobie, że doznanie to jest snem, proszę go o

sugestie, jak poprawić sprawozdanie.

2. Spędź pięć minut dziennie po prostu patrząc na otoczenie wokół siebie, tak

jak we śnie. Obserwuj szczegóły i kolory przedmiotów dookoła ciebie. Zwracaj

uwagę na każdą niezgodność lub osobliwość w ich wyglądzie. Opisz sobie głośno

to, co widzisz.



Chociaż te ćwiczenia zazwyczaj pozwalają jedynie pozbyć się wielu przywiązań ego

w stanie jawy, to gdy zaczną być wykorzystywane przez praktykującą śnienie osobę,

często prowadzą do radykalnej zmiany doznań sennych.

Ponowne przeżywanie snów

Kolejną metodą wspomagającą świadome śnienie oraz bardziej twórcze

postępowanie w przerażających lub przygnębiających snach jest ponowne

przeżywanie snów i wyobrażanie sobie, że podczas tego procesu uzyskaliśmy

świadomość, że śnimy.

Pierwszym krokiem jest wybranie snu, który się miało ostatnio i ponowne przeżycie

tego doznania krok po kroku aż do momentu, gdy we śnie pojawiła się oczywista

niezgodność lub jakiś irracjonalny element. Następnie należy wyobrazić sobie, że w

tym momencie uzyskuje się świadomość, że to sen. Później należy spróbować

zareagować w bardziej twórczy sposób, niż to zrobiliśmy poprzednio. Pamiętajmy -

celem nie jest zmiana snu lub tego, co jest w nim przedstawiane. Zamiast tego

próbujemy zareagować bardziej twórczo na sen.

Dobrą porą na wykonywanie tego ćwiczenia jest czas przed położeniem się spać. W

ten sposób, bardziej twórcze nastawienie (o ile nie sama świadomość, że się śni),

może zostać przeniesione do stanu snu.

Wybieranie powtarzającego się symbolu jako klucza do przebudzenia

Innym ćwiczeniem, które zdaje się zwiększać częstotliwość występowania

świadomych snów, jest wybór powtarzającego się symbolu lub szczególnego

wydarzenia, które można zastosować jako klucz, przy pomocy którego uzyskujemy we

śnie świadomość, że śnimy. Wkrótce okaże się, że taki wybór nie może być arbitralny.

Symbol musi oczywiście pojawiać się z wystarczającą regularnością, by śniący mógł

nieustannie dążyć do uzyskania świadomości we śnie. Musi też być dostatecznie

ważny dla śniącego, aby wyróżniał się w scenerii snu. Kluczem - symbolem może być



na przykład: zmarła osoba, powtarzająca się kłopotliwa sytuacja, jak np. aresztowanie,

lub powracający symbol natury religijnej.

Bez wątpienia istnieje wiele czynników przyczyniających się do występowania

świadomych snów. Jednak należy się spodziewać, że większość ćwiczeń

umożliwiających stopniowe poszerzanie świadomości może być wykorzystywana jako

metody służące uzyskaniu większej świadomości we śnie.



DODATEK B

Świadome śnienie a przeżycia poza ciałem

Świadome śnienie na ogół uważane jest za gorszą wersję przeżyć poza ciałem.

Celem tego dodatku jest zbadanie możliwości, czy owe doznania są rezultatem dwóch

różnych i rozbieżnych zinternalizowanych modeli, opisujących jeden odmienny stan

świadomości i kształtujących go. Następnie sugerowana jest integracja obu tych

modeli.

W latach 20-tych i 30-tych świadome śnienie, określane innymi nazwami,

przyciągnęło uwagę kilku pisarzy zajmujących się metafizyką, którzy przede wszystkim

interesowali się „przeżyciami poza ciałem”, czy „projekcjami astralnymi”. Oba te

terminy są synonimami zjawiska, podczas którego człowiek przypuszczalnie opuszcza

ciało fizyczne i przebywa w ciele subtelniejszym, czyli „astralnym”. Pierwszym

pisarzem, który omawiał relację pomiędzy świadomym śnieniem a projekcją astralną, był

Anglik, Oliver Fox. Nazywał te dziwne doznania senne „Snami Wiedzy”. Wierny

tradycji innych badaczy przeżyć poza ciałem Fox uważał Sny Wiedzy za niższy poziom

projekcji astralnej, to znaczy za rzeczywiste przemieszczenie do subtelniejszego ciała,

któremu jednak brakowało stabilności i realności pełnego przeżycia poza ciałem

fizycznym. Swoje pierwsze doświadczenie pobytu poza ciałem zawdzięczał jednemu z

takich Snów Wiedzy.

Śniłem, że stoję na bruku przed domem... Miałem właśnie wejść do środka,

gdy przypadkowo spojrzałem na brukowe kamienie i moją uwagę przykuło nader

dziwne zjawisko. Było tak nadzwyczajne, że nie mogłem uwierzyć własnym

oczom - wydawało się, że wszystkie kamienie zmieniły w nocy swoje położenie

i teraz leżały długimi bokami równolegle do krawężnika! Wyjaśnienie tej zagadki

poraziło mnie: mimo że ten wspaniały letni poranek wydawał się tak realny, ja

przecież śniłem!

Gdy uświadomiłem sobie ten fakt, jakość snu zmieniła się w sposób bardzo

trudny do przekazania komuś, kto nie przeżył czegoś podobnego. Nigdy jeszcze



nie czułem się tak doskonale, z tak czystym umysłem, tak bosko potężny, tak

niesamowicie wolny! Uczucie było wspaniałe, wręcz nie do opisania, lecz trwało

jedynie parę chwil, i obudziłem się. Jak dowiedziałem się później, emocje

zakłóciły moją zdolność kontroli umysłu, a moje nieznośne ciało zaczęło domagać

się swoich praw i pociągnęło mnie z powrotem. Chociaż wtedy jeszcze nie

zdawałem sobie z tego sprawy, sądzę, że to pierwsze doznanie było prawdziwą

projekcją i rzeczywiście przebywałem poza moim ciałem fizycznym.26

Trzeba zauważyć, że Fox skłonny był uznać ten Sen Wiedzy za rzeczywiste przeżycie

poza ciałem, ponieważ pasowało to do jego koncepcji. W późniejszych doświadczeniach

Fox stał się bardziej biegły we wchodzeniu w stan bycia poza ciałem bez przerw w

świadomości i w ten sposób pozornie omijał stan snu. W rezultacie zaczął uważać

Sen Wiedzy za podrzędną drogę wiodącą do projekcji astralnej. Niemniej nadal

traktował Sen Wiedzy jako poziom świadomości bardzo różny od tego ze zwykłego

snu:

Ku swojemu zdziwieniu odkryłem, że niektórzy ludzie nie są w stanie pojąć

idei Snu Wiedzy, tego, że jest on naprawdę nowym poziomem świadomości,

różnym od stanów doświadczanych w zwykłych snach i na jawie. Oponują mówiąc:

„Ale przecież to tylko sen. Jakże sen mógłby być czymś innym?” Natomiast wyraz

ich twarzy zdradza wątpliwość, której tylko przez grzeczność nie wyrażają

głośno.27

W doniesieniach na temat projekcji astralnych znajdujemy zazwyczaj jakościowe

rozróżnienie czynione między świadomym śnieniem i przeżyciem poza ciałem, przy czym

to drugie traktowane jest jako „wyższe” w stosunku do pierwszego. Chociaż kryteria

używane do odróżnienia przeżyć poza ciałem od świadomych lub normalnych snów

zmieniają się w zależności od osoby, to pozostają dwa zasadnicze pytania: 1) Do jakiego

stopnia poziom świadomości osoby przeżywającej to doznanie zachowuje ciągłość i czy

jest identyczny ze świadomością stanu jawy? oraz 2) Do jakiego stopnia postrzegana

26 * Fox O., Astral Projection, s. 32-33.27 Tamże, s. 36.



rzeczywistość danego zjawiska jest zgodna z rzeczywistością stanu jawy? Jeżeli w obu

tych przypadkach doznanie osiągnie wysokie noty, wtedy tradycyjnie przypisuje mu się

nazwę przeżycia poza ciałem

Shapiro28 usiłował stworzyć schemat klasyfikujący przeżycia poza ciałem,

bazujący głównie na pierwszym pytaniu, to znaczy przypisywał większe znaczenie

poziomowi świadomości osoby doświadczającej, niż szczegółom postrzeganym w

jej polu widzenia. Ten nacisk doprowadził do tego, że większość „świadomych

snów”, w których pole widzenia było całkowicie różne od rzeczywistości jawy,

została okrzyknięta mianem przeżyć poza ciałem. Kryteria pierwszych dwóch z

siedmiu klas Shapiro (Klasy od A do G) streszczone są niżej

Klasa A. Całkowita pewność doświadczenia pobytu poza ciałem.

1.Całkowita i ciągła świadomość i przytomność równa lub większa od tej w

stanie przebudzenia od momentu eksterioryzacji do momentu powrotu do

ciała fizycznego.

2.Podobnie jak wyżej, wraz z jedną, żadną, lub ze wszystkimi z poniższych

możliwości:

a. Natychmiastowa teleportacja z miejsca na miejsce, bez przerw w

świadomości i zgodnie z wolą; możliwy wybór miejsca przeznaczenia.

b. Uprzytomnienie sobie, że podczas eksterioryzacji ciało fizyczne jest

gdzie indziej.

c. Postrzeganie srebrnego (lub innego) sznura, łączącego punkt

przebywania świadomości z opuszczonym ciałem fi zycznym.

d. Zdolność przenikania bez przeszkód przez materię fi zyczną.

e. Zdolność telepatycznej komunikacji z innymi pojawiają cymi się

istotami o wyglądzie ludzi.

f. Spotkania z bezcielesnymi istotami, o których wiadomo, że są

zmarłymi.28 Shapiro, S. A., A classification scheme for out-of-body phenomena



g. Brak niezgodności z rzeczywistym światem znanym fizycznie, z

wyjątkiem niewielkich różnic w położeniu pewnych przedmiotów świata

fizycznego.

h. Precyzyjne poczucie czasu spędzonego poza ciałem.

i. Widzenie otoczenia w promieniu 360-ciu stopni.

j. Wibracje natury elektrycznej w ciele.

Klasa B. Dość duża pewność doświadczenia pobytu poza ciałem.

1.Całkowita świadomość i przytomność równa lub większa od tej w stanie

przebudzenia, z przerwą w świadomości pomiędzy ostatnim pamiętanym

momentem poprzedzającym eksterioryzację aż do momentu odkrycia, że się

jest poza ciałem po eksterioryza cji; nieznany czas trwania takiej przerwy w

świadomości.

2.Podobnie jak wyżej, wraz z jedną, żadną lub ze wszystkimi z poniższych

możliwości:

a. Jak w Klasie A powyżej.

b. Ruch przez tunel prowadzący do całkowitej eksterioryzacji.

Należy zauważyć, że Shapiro uważa okoliczności wymienione w punkcie 2 obu

powyższych klas raczej za „symptomy” niż za dowody. Jego decyzja, aby opierać

system klasyfikacji przeżyć poza ciałem niemal całkowicie na poziomie

autorefleksyjnej świadomości doświadczającego oraz ciągłości świadomości

podczas przejścia z jednego stanu do drugiego, jest odstępstwem od podejścia

właściwego wielu autorom wcześniej opisujących te zagadnienia. Na przykład

Celia Green streszcza pięć subiektywnych kryteriów powszechnie używanych

przez doświadczonych eksperymentatorów (z których większość żyła na

początku tego wieku), służących odróżnieniu przeżyć poza ciałem od

świadomych snów. Trzy spośród tych pięciu kryteriów skupiają się całkowicie



na zaobserwowanych cechach pola widzenia podczas doświadczenia, z czego

wynika, że takie obserwacje rozpatrywane były jako dowody. Nie doceniając

znaczenia owych obserwacji Shapiro ustanawia nowy trend, raczej w kierunku

badania poziomu świadomości, na którym takie zjawiska zachodzą, aniżeli

badania często niespójnych cech pola percepcji.

W tym momencie pojawiają się dwa pytania: 1) Czy słuszny jest wniosek, że

obserwowane doznanie jest przeżyciem poza ciałem? i 2) Czy to przypuszczenie

rzeczywiście jest efektem obserwacji cech sfery danego zjawiska?

Odpowiadając na pierwsze pytanie: gdyby etykietka „przeżycie poza ciałem” była

jedyną etykietką opisującą poziom świadomości i okoliczności, jakie zwykle towarzyszą

takim doznaniom, wtedy moglibyśmy oczekiwać, że dana osoba wywnioskuje, że

znajduje się poza ciałem, ilekroć doświadczy owego zjawiska. Lecz w poniższych

relacjach doświadczający w ogóle nie dochodzi do takich wniosków. Zamiast tego

stwierdza jedynie, że śni, mimo że pierwsze doznanie spełnia wymogi kryteriów

Klasy A przeżyć poza ciałem, według systemu Shapiro - ponieważ wejście i wyjście z

doświadczenia następuje bez przerwy w świadomości:

Zaczynam śnić bez przerwy w świadomości. Kiedy zarysowuje się sceneria

snu, próbuję w niej poruszać się (być aktywnym), żeby umocnić z nią swój

związek, jak również próbuję patrzeć w dół, gdzie będzie najbardziej niezmienny

bodziec. Wbiegam na salę gimnastyczną. Podskakuję i łapię obręcz kosza do

koszykówki. Wiem, że muszę wykonać coś niezwykłego, żeby utrwalić moje

postrzeganie snu. Odpycham się więc od obręczy kosza, unoszę się przez chwilę

w powietrzu i opadam na ziemię... Potem budzę się.

(M. A. T., 1975)

W następnym przykładzie u doświadczającego występuje przerwa pomiędzy

stanem jawy a późniejszym pojawieniem się autorefleksji we śnie. Dlatego też nie

spełnia to kryteriów przeżycia poza ciałem wg Klasy A. Jednak ponieważ później

zostaje zachowana ciągłość świadomości, która trwa aż do ponownego przejścia do

stanu jawy, doznanie to spełnia kryteria przeżyć poza ciałem z Klasy B:




mężczyzn. Przestraszony biegnę przez znajomą dzielnicę przemykając pomiędzy

domami. Uświadamiam sobie, że śnię, a strach jest zbędny. Uświadamiam też

sobie, że mam wybór: albo wyjść na spotkanie moim prześladowcom, albo

medytować. Chcę wrócić i zakończyć konflikt. Próbuję więc polecieć do miejsca, w

którym znajdują się ścigający mnie ludzie. Siłą woli unoszę się w górę. Jestem

wysoko nad ziemią, ale zanim docieram na miejsce, moje ciało ogarnia przyjemne

drżenie i budzę się.

(G. S., 1974)

Można pomyśleć, że „śniący” w powyższych przykładach po prostu nie potrafili

wyciągnąć oczywistego wniosku, że znajdowali się poza ciałem. Lecz można też

przyjąć, iż wniosek, do którego doszli śniący, prezentuje równie ważną hipotezę.

Hipoteza ta ponadto próbuje wyjaśnić, jak działa świadomość bez udziału zmysłów

ciała w sferze zjawiska posiadającego wymiar czasowy i przestrzenny. Tak więc można

dojść do wniosku, że hipoteza o przeżyciach poza ciałem jest zaledwie jednym z

możliwych sposobów opisywania tego zjawiska.

Prowadzi to do rozważenia kolejnej kwestii: Czy stwierdzenie, że przebywa się

poza ciałem, rzeczywiście opiera się na percepcji doznającego? Weźmy pod uwagę fakt,

że paradygmat - jako przyjęty model rzeczywistości - określa czyjąś percepcję świata, nie

odwrotnie. Paradygmat można uznać za model lub zasadę organizującą, która rządzi

całością poszukiwań na danym polu badań. Ale w głębszym sensie, o czym wspomina

Kuhn, paradygmat rządzi procesem samej percepcji.

Ostatecznie „paradygmat jest niezbędnym warunkiem percepcji”29, a „kiedy

paradygmaty się zmieniają, świat zmienia się wraz z nimi”30. Kuhn oczywiście mówi tu

metaforycznie. Ale chociaż nie zamierza powiedzieć, że świat fizyczny materialnie

dostosowuje się do paradygmatu obserwatora, to sugeruje jednak, że kiedy paradygmat

zmienia się, „naukowiec zaczyna pracować w innym świecie”31

29 Kuhn, T. S., The Structure of Scientific Revolutions, s. 11230 Tamże, s. 11031 Tamże, s. 120



W przypadku świadomego śnienia i przeżyć poza ciałem jednostka napotyka na

stosunkowo podatne pole percepcji, które może się zmieniać równocześnie ze zmianą

myśli. Nie tylko postrzeganie jest zdeterminowane przez stan umysłu, także struktura

samej rzeczywistości zmienia się zgodnie z mentalnym nastawieniem postrzegającego.

Dojście do wniosku, że doznaje się świadomego snu lub wyjścia poza ciało, może po

prostu odzwierciedlać paradygmat, z którym doświadczający przystąpił do

doświadczenia - paradygmat, który natychmiast się konkretyzuje, gdy tylko sfera

zjawiska przystosuje się do jego oczekiwań. Wnioski te stają się więc interesującym

przypadkiem sposobu, w jaki paradygmat podtrzymuje swoje istnienie dzięki pozornie

empirycznym obserwacjom. Podobny błąd popełniłby niski blondyn wnioskując, że

ilekroć widzi niskiego blondyna patrzącego na niego, znaczy to, że patrzy w lustro.

Bez wprowadzania pojęć świadome śnienie lub przeżycie poza ciałem moglibyśmy

mówić o jednym stanie świadomości, w którym występują oba te zjawiska, jako o

„stanie świadomym” - stanie, który charakteryzuje się autorefleksją nie korzystającą ze

zmysłów ciała oraz postrzeganiem czasoprzestrzeni sfery zjawiska. Przyjmując takie

stanowisko możemy zauważyć, że założenia obiektywności, jak np. założenie, że jest się

poza ciałem, lub że otoczenie jest fizyczne itd., nie za bardzo dostarczają dowodów o

obiektywnej naturze ciała astralnego lub sfery zjawiska, bowiem odzwierciedlają

preferowaną wobec tego stanu orientację doświadczającego. Określenia „przeżycie poza

ciałem” i „projekcja astralna” stają się wtedy odbiciami jednej z możliwych

subiektywnych orientacji wobec stanu świadomego, tak jak określenie „świadome

śnienie” odzwierciedla inną subiektywną orientację.

Implikacje parapsychologiczne

Ktoś mógłby zadać pytanie, że jeżeli takie ciała i senne scenerie są rzeczywiście

wytworami umysłu osoby doświadczającej, to jak to jest, że niektórzy „doświadczający”

powracają z możliwymi do zweryfikowania informacjami o odległych miejscach lub

wydarzeniach? Takie „dowody” mogłyby doprowadzić nas do przekonania, że

postrzegający byli fizycznie obecni w danym miejscu. Jednakże istnieje powód, aby

uznać, że to wyjaśnienie jest zbyt uproszczone.



Przede wszystkim ludzie przebywający poza ciałem czasami donoszą o istotnych

fizycznych zmianach w otoczeniu (takich jak widziany gąszcz kominów, którego nie

było tam w rzeczywistości32) lub o widoku znajomej osoby ze zmienionymi cechami

fizycznymi:

Po krótkiej podróży zatrzymałem się w pokoju. Przy stole siedział mężczyzna i

pisał coś na kartce papieru. Przypominał doktora Puharicza, ale miał jaśniejsze

blond włosy...33

Ten błąd można by przypisać pomyłce w percepcji fizycznej, jaka mogłaby się

zdarzyć, gdyby patrzący był tam obecny fizycznie i patrzył na scenę przy

widoczności dużo gorszej niż normalnie. Na przykład Monroe zasugerował po fakcie,

że takie postrzeganie blond włosów być może było spowodowane silnym światłem nad

głową, które mogło odbijać się od włosów doktora Puharicza. Ten rodzaj wyjaśnienia

może być wystarczający w przypadku małych zniekształceń percepcji. Ale ponieważ osoby

mające przeżycia poza ciałem rzadko donosiły o braku dobrej widoczności w trakcie tych

przeżyć, spore nieścisłości rzucają poważne wyzwanie temu wyjaśnieniu. Poniższe

doświadczenie, opisane przez doznającego jako bardzo realne, zawiera rażącą

niezgodność:

Po medytacji wczesnym rankiem położyłem się znowu spać. Prawie

natychmiast moje ciało zaczęło drżeć. Następnie moje oczy rozwarły się i

zobaczyłem pokój. Niemniej byłem świadomy, że moje oczy fizyczne w tym

samym czasie były zamknięte. Uniosłem się, żeby się rozejrzeć. Otoczenie było

bardzo wyraźne. Po mojej lewej stronie, na nocnym stoliku zauważyłem duży

zielony wazon... Po powrocie do ciała uświadomiłem sobie, że na stoliku nie było

żadnego wazonu.

(G. S., 1974)

Zgodnie z podejściem Celii Green doświadczenie to bynajmniej nie jest niezwykłe,

ponieważ doświadczający mówią raczej o wzroście, a nie obniżeniu pewności

spostrzeżeń wzroku i innych zmysłów. Ale jeżeli ostrość zmysłów w danym przeżyciu

32 Green, s. 76.

33 Monroe R., Journeys Out of the Body, s. 67



poza ciałem jest podwyższona, to musimy wytłumaczyć występowanie sporych

nieścisłości podczas (jak się sądzi) bezpośredniego postrzegania elementów fizycznych.

Jak oba te fakty mogą być prawdziwe? Rozsądnie byłoby założyć, że postrzegany element

fizyczny jest w rzeczywistości wewnętrzną rekonstrukcją, która jedynie to

przybliżeniu odpowiada danemu elementowi. Z drugiej zaś strony musimy również

wytłumaczyć wysoki stopień zgodności między tą wewnętrzną rekonstrukcją i

odpowiadającym jej fizycznym elementem. Możemy w takim razie założyć, że sama

informacja, może być przekazana doświadczającemu „poza" czasem i przestrzenią

(tj. telepatycznie lub za pomocą jasnowidzenia), co następnie doświadczający w

niedoskonały sposób przekłada sobie na rozpoznawalny w jego czasie i

przestrzeni kontekst.

W „Podróżach poza ciałem” Robert Monroe pisze, że parokrotnie, będąc poza

ciałem, podróżował do innego miejsca, rozmawiał z przyjacielem, po czym wracał do

ciała. Próbując potwierdzić prawdziwość takiego spotkania odkrył, że jego przyjaciel

nie miał o nim pojęcia, ale poczynione obserwacje miejsca, w którym przebywał jego

przyjaciel i jak się zachowywał, były w dużym stopniu dokładne.

„...Pozdrowiłem go, a on spojrzał na mnie i uśmiechnął się, a następnie

oznajmił, że spędzi więcej czasu nad naszym projektem i przeprosił, że do tej pory

go zaniedbywał. Powiedziałem, że rozumiem, po czym zaniepokoiłem się o

powrót do ciała fizycznego... Komentarz: Gdy sprawdziłem to z doktorem

Puhariczem, okazało się, że miejsce i jego działania zgadzały się, ale on nie

pamiętał takiej wizyty.”34

To raz jeszcze sugeruje, że przeżycie poza ciałem może być dogodnym

czasoprzestrzennym wyjaśnieniem wymiany informacji spoza przestrzeni.

Parapsycholodzy tacy jak John Palmer, którzy badali zjawisko przeżyć poza ciałem35,

przestrzegają przed konstruowaniem modelu służącego do opisu wymiany zachodzącej

pomiędzy doświadczającym i elementami doświadczenia. Palmer zwraca uwagę, że

34 Monroe, s. 6735 Rogo D. S., Mind beyond the Body, s. 193-217



jasnowidzenie dokonuje się na wiele sposobów, bez opisywanej eksterioryzacji

drugiego nośnika świadomości:

Jeżeli ludzie mający przeżycia poza ciałem są w stanie uzyskać informacje na

temat odległych wydarzeń, to czy oznacza to, że jakiś nośnik świadomości

opuszcza ich ciało fizyczne i podróżuje do odległego miejsca, aby „zobaczyć” to

wydarzenie? Być może tak jest, ale równie wiarygodnym wyjaśnieniem jest, że

przeżycie poza ciałem jest po prostu stanem świadomości, który umożliwia

odbieranie wrażeń pozazmysłowych.

[...] Moim zdaniem modele psychologiczne są nie tylko narzędziami tworzącymi

uwarunkowania, ale stanowią też integralną część przeżyć poza ciałem...36

Elementy obu paradygmatów

Możemy dojść do wniosku, że przeżycia poza ciałem i świadome śnienie wywodzą

się z tego samego źródła: oba zjawiska występują w „stanie świadomym”, który

charakteryzuje się 1) pobudzeniem autorefleksji najwyraźniej bez pośrednictwa zmysłów

fizycznych i 2) postrzeganiem sfery zjawiska jako posiadającej walory czasu i

przestrzeni. Ale chociaż te różne hipotezy wyrastają z tej samej potrzeby - potrzeby

wyjaśnienia zjawiska świadomego śnienia - to reprezentują one zasadniczo różne

orientacje czy też paradygmaty.

Paradygmat świadomego śnienia (reprezentowany przez wniosek: „Ja śnię”)

zakłada uświadomienie sobie, że sceneria snu jest wytworem własnego umysłu, a sen,

który prowadził do uzyskania świadomości, może teraz być postrzegany jako okazja do

współdziałania z subiektywną rzeczywistością. Odkrycie to obarcza odpowiedzialnością

za sferę zjawiska, jak i uświadamia o jego względnej naturze. Odrębność śniącego od

snu łatwiej jest postrzegać jako wygodny podział, który pozwala na powstanie

dialogu pomiędzy wewnątrzpsychicznymi realiami, tak właściwie nie oddzielonymi w

czasie i przestrzeni. Stąd też paradygmat ten tak właściwie traktuje każdy podział

przedmiot-podmiot jako wygodną fikcję.

36 Tamże, s. 210, 213



Z drugiej strony paradygmat przeżycia poza ciałem skłania się ku uznaniu

obiektywnej (o ile nie fizycznej) natury sfery zjawiska. Oczywistym psychologicznym

niebezpieczeństwem jest fakt, że oddziela to treść doświadczenia od samego

doświadczającego, czyniąc tę treść bardziej od niego niezależną. Prawdopodobnie

doświadczający będzie więc traktował sferę zjawiska tak autonomicznie jak traktuje

rzeczywistość materialną, i tym sposobem przyjmie w doświadczeniu bierną, mniej

odpowiedzialną postawę. Dlatego jest mało prawdopodobne, że pojawi się poczucie

odpowiedzialności za składniki sfery zjawiska. Tak więc w wydarzeniu, w którym

doznanie jest nieprzyjemne, jego treść będzie prawdopodobnie postrzegana jako

obiektywna siła czy istota, na którą śniący nie ma wpływu. I przeciwnie, świadomie

śniący, zachowując świadomość, że sceneria snu jest wytworem jego wnętrza, łatwiej

może odkryć swój twórczy wpływ na sferę zjawiska, tak jak w następującym śnie:

Siedzę przed niewielkim ołtarzem, na którym stoją małe figurki. Najpierw

widzę wołu. Przez chwilę patrzę gdzie indziej, potem znowu na ołtarz tylko po

to, żeby odkryć, że miejsce wołu zajmuje figurka smoka. Zaczynam uświadamiać

sobie, że śnię. Odwracam głowę i tym razem afirmuję, że kiedy spojrzę znowu

na ołtarz, zobaczę najwyższą formę. Powoli odwracam głowę i otwieram oczy.

Na ołtarzu znajduje się postać człowieka pogrążonego w medytacji. Ogarnia mnie

potężna fala emocji i energii. Podrywam się uradowany i wybiegam na zewnątrz.

(Sparrow, 1974)

W skrajnym przypadku paradygmat przeżycia poza ciałem może prowadzić do

naiwnego zaabsorbowania zewnętrznymi istotami i planami astralnymi. Jednakże z

drugiej strony paradygmat świadomego śnienia jest również niewystarczający, ponieważ

może spowodować, że człowiek przeoczy realny fakt, iż działające wewnątrz psyche

siły (przedstawione przez obrazy senne) często działają w bardzo niezależny sposób.

Jest to fakt znany i opisany przez Junga w jego teorii dotyczącej „kompleksów

autonomicznych”.

Taki obraz (kompleks) ma potężną wewnętrzną spójność, jest całościowy,

ponadto posiada stosunkowo wysoki stopień autonomii i tylko w ograniczonym



zakresie podlega kontroli świadomego umysłu, dlatego też zachowuje się jak

ożywione obce ciało w sferze świadomości. Kompleks zazwyczaj może zostać

stłumiony wysiłkiem woli, ale nie można kwestionować jego istnienia, bo przy

pierwszej okazji pojawia się ponownie z całą swoją pierwotną siłą.37

W próbie sprawdzenia swojej nowo uzyskanej kontroli nad takimi obrazami w

świadomym stanie doświadczający, który zastosuje paradygmat świadomego śnienia,

może być nieprzyjemnie zaskoczony odkrywając, że jest zbyt słaby, aby manipulować

mieszkańcami własnej sfery zjawiska:

Stoję na korytarzu przed swoim pokojem. Jest noc i dlatego tam, gdzie stoję,

jest ciemno. Przez frontowe drzwi wchodzi mój ojciec. Mówię mu, że tu jestem,

bo nie chcę go przestraszyć ani sprowokować do ataku. Boję się z niewiadomego

powodu.

Wyglądam przez drzwi na zewnątrz i widzę ciemny kształt. Okazuje się,

że to jakieś duże zwierzę. Wskazuję je ze strachem. Zwierzę, olbrzymia czarna

pantera, wchodzi przez drzwi. Śmiertelnie przerażony wyciągam w jej stronę

obie ręce. Kładę je na głowie pantery i mówię: „Jesteś tylko snem.” Ale nie mogę

opanować strachu i wypowiadam to prawie błagalnym tonem. Pantera zaczyna

się rozpuszczać, po to tylko, aby zmaterializować się jeszcze raz i jeszcze...

(G. S., 1975)

Ten sen ilustruje potrzebę wykształcenia takiego podejścia do stanu świadomego,

która łączyłoby najlepsze cechy paradygmatów świadomego snu i przeżycia poza ciałem.

Zamiast rozwijać koncepcje obiektywnych istot i planów astralnych lub przyjmować

pogląd, że sen można podporządkować zachciankom śniącego, można nauczyć się

kroczyć ścieżką środka, zachowując poczucie odpowiedzialności za sferę zjawiska, a

jednocześnie uznając własną niezdolność kontrolowania, czy nawet zrozumienia

wszystkiego, co ją zamieszkuje.

37 Jung C. G., Collected Works, Vol. VIII, s. 89



Podsumowanie

Świadomy sen i przeżycia poza ciałem mogą być postrzegane jako pochodne dwóch

różnych paradygmatów dotyczących świadomego stanu. Stan ten definiowany jest po

prostu jako wzrost autorefleksji (najwyraźniej bez pośrednictwa zmysłów fizycznych) i

równoczesne postrzeganie czasoprzestrzeni sfery zjawiska. Uważam, że próby

interpretacji świadomego śnienia i przeżyć poza ciałem powinny zostać połączone, żeby

doświadczający i badacze mogli ocenić subiektywne i obiektywne aspekty tego złożonego

zjawiska.

Na zakończenie chciałbym wspomnieć, że ten szczególny przypadek konkurujących

ze sobą paradygmatów można postrzegać jako znak pogłębiającego się kryzysu między

klasycznymi metodami naukowymi a wyłaniającymi się badaniami transpersonalnymi.

Stwierdzenie przeżycia poza ciałem reprezentuje próbę raczej poszerzenia niż zmiany

tradycyjnych koncepcji tożsamości fizycznej i podziału podmiot-przedmiot w stanie

świadomości, który chociaż powierzchownie godzi je z sobą, to jednak ujawnia

anomalie poważnie grożące ich istnieniu. Z drugiej strony stwierdzenie o świadomym

śnieniu przypomina cieszące się coraz większą popularnością podejście transpersonalne

do psychologii i rzeczywistości. Zakładając, że postrzegana rzeczywistość jest snem,

świadomie śniący potwierdza powiązania doświadczającego ze sferą zjawiska. Ale z

kolei taka postawa może prowadzić do błędu polegającego na pominięciu autonomii i

odrębności wewnątrzpsychicznej rzeczywistości.

Dlatego też studia nad świadomym śnieniem wyjaśniają mocne i słabe strony obu

poglądów na rzeczywistość, które obecnie współzawodniczą ze sobą również na jawie.

Jeżeli studia te ujawniają cokolwiek o naturze przyszłego paradygmatu, to na

pewno to, iż będzie on musiał jakoś połączyć oba konkurujące ze sobą poglądy.



Autor wciąż kontynuuje badania nad świadomym śnieniem i będzie wdzięczny

Czytelnikom, którzy zechcą podzielić się z nim (w języku angielskim) swoimi uwagami

i doświadczeniami.

Listy należy adresować:

G. Scott Sparrow, Ed. D.

1212 Barn Brook Rd.

Virginia Beach

Virginia 23454

USA



BIBLIOGRAFIA

Arnold-Forster, H. O. Studies in Dreams. Ailen and Unwin; London, 1921.

Carrington H. and S. Muldoon. The Projection of the Asłral Body. Rider; New

York, 1950.

Castaneda Carlos, Podróż do Ixtlan, Wyd. Rebis, Poznań 1996.

Enright, John B. An introduction to Gestalt techniques. In J. Fagan and I. L.

Shepherds (Eds.), Gestalt Therapy Now. New York: Harper and Row, 1970.

Evans-Wentz, W. Y. Tibetan Yoga and Secret Doctrines. New York: Oxford

Univ. Press, 1958.

Evans-Wentz, W. Y. The Tibetan Book of Dead. New York: Oxford Univ. Press,

1970.

Faraday, Ann. Dream Power. New York: Coward, McCann, and Geoghe-gan,

New York, 1972.

Fox, Oliver. Astral Projection. New York: University Books, 1962.

Garfield, P. L. Creative Dreaming. Simon and Schuster; New York, 1974.

Green, C. E. Lucid Dreams. Hamish and Hamilton; London, 1968.

Jung C. G., The Stages of Life, In Vol. VIII of Collected Works. Prince-ton:

Princeton Univ. 1969.

Jung C. G., Próba psychologicznej interpretacji dogmatu o Trójcy świętej [w]

Jung C. G., Archetypy i symbole, Warszawa 1993.

Jung C. G.,Psychologia a religia, Warszawa 1970.

Jung C. G., Symbol przemiany w mszy, Warszawa 1992.

Jung C. G., Marriage as psychological relationship. In Vol. XVII of Collected

Works, Princeton: Princeton Univ., 1970.

Kuhn, T. S. The Structure of Scientific Revolutions. University of Chicago;

Chicago, 1966.

Lilly, John C. The Center of the Cyclone. New York: Julian, 1972.



Luce, Gay Gaer. Body Time. New York: Pantheon, 1971.

Monroe, R. Journeys Out of the Body. Doubleday; New York, 1971.

Neumann, Erich. The Origins and History of Consciousness. New York:

Bollingen, 1954.

Ouspensky, P. D. A New Model of the Universe. Knopf; New York, 1950.

Perls, Frederick. The Gestalt Approach. Ben Lomond, Calif.: Science and

Behavior, 1954.

Rogo, D. S. Mind Beyond the Body. Penguin; New York, 1978.

Shapiro, S. A. A classification scheme for out-of-body phenomena. Journal of

Altered States of Consciousness, Vol. 2 (2), 1976.

Van Eeden, F. A Study of dreams. Proceedings of the Society for Psychical

Research, Vol. XXVI, Part 47, July 1913.

Willhelm, Richard. The Secret of the Golden Flower. New York: Harcourt,

Brace and World, Inc., 1962.



Documents

Sparrow, Świadome Śnienie