SPS-II Title7 ~Ü˛Ü˛ 01 !Ó !ê˛¢ Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ !ÓÓï≈˛ö Ä ≤Ãôyö ö#!ï˛ ü)• àë˛ö 01.1 í˛zˆÏj¢ƒ 01.2 ≤ÃhﬂÏyÓöy 01.3!Ó !ê˛¢ Ç!Óôyö!Ó

õ∂±flƒ¡fl¡ÔÚ

ŒÚÓ¬±øÊ√ ≈ ¬± ∏ ≈q¡ ø¬ıù´ø¬ı√…±˘À ˛¬ı˛ ¶ß±Ó¬Àfl¬±M¬ı˛ Œ|øÌ¬ı˛ ÊÚ… Œ˚ ¬Û±Í¬√flË¡˜ õ∂¬ıøÓ«¬Ó¬ ˝√√À ˛ÀÂ√, Ó¬±¬ı˛ ˘é¬Ìœ ˛

Δ¬ıø˙©Ü… ˝√√í˘ õ∂øÓ¬øÈ¬ ø˙é¬±Ô«œÀfl¡ Ó¬“√±¬ı˛ ¬ÛÂμ˜Ó¬ Œfl¡±Ú ø¬ı¯∏À˚˛ ¸±•ú±øÚfl¬ d¬À¬ı˛ (Honours) ø˙é¬±¢∂˝√√ÀÌ¬ı˛

¸≈À˚±· fl¡À¬ı˛ Œ√›˚˛±º ¤Àé¬ÀS ¬ı…øq¡·Ó¬ˆ¬±À¬ı Ó¬“√±À√¬ı˛ ¢∂˝√√Ì é¬˜Ó¬± ’±À· ŒÔÀfl¡˝◊√√ ’Ú≈˜±Ú fl¡À¬ı˛ Ú±

øÚÀ ˛ øÚ ˛Ó¬ ” …± ˛ÀÚ¬ı˛ ˜Ò… ø√À ˛ Œ¸È¬± øàÔ¬ı˛ fl¡¬ı˛± ◊√√ ≈øq¡ ≈q¡º Œ¸ ◊√√ ’Ú≈ ± ˛œ ¤fl¡±øÒfl¡ ø¬ı ∏À ˛ ¸±•ú±øÚfl¬

˜±ÀÚ¬ı˛ ¬Û±Í¬-Î¬◊¬Ûfl¡¬ı˛Ì ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ › ˝À2Âñ˚±¬ı˛ ˜”˘ fl¬±Í¬±À˜± øàÔ¬ı˛œfl‘¬Ó¬ ˝À˚˛ÀÂ√ ¤fl¬øÈ¬ ¸≈ø‰¬øôL√Ó¬

¬Û±Í¬flË¡À˜¬ı˛ øˆ¬øMÀÓ¬º Œfl¬f › ¬ı˛±ÀÊ…¬ı˛ ’¢∂·Ì… ø¬ıù´ø¬ı…±˘˚˛ ¸˜”À˝¬ı˛ ¬Û±Í¬flË¡˜ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¬À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛

’±˙« Î¬◊¬Ûfl¬¬ı˛Ì·≈ø˘¬ı˛ ¸˜i§À˚˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ˝À˚˛ÀÂ√ ¤˝◊ ¬Û±Í¬flË¡˜º Œ¸˝◊√√¸Àe· ˚≈q¡ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ’ÒœÓ¬¬ı… ø¬ı¯∏À˚˛

ÚÓ≈¬Ú Ó¬Ô…, ˜ÚÚ › ø¬ıÀù≠¯∏ÀÌ¬ı˛ ¸˜±À¬ı˙º

”√¬ı˛¸=±¬ı˛œ ø˙é¬±√±ÀÚ¬ı˛ ¶§œfl‘¡Ó¬ ¬ÛXøÓ¬ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛˝◊√√ ¤˝◊√√¸¬ı ¬Û±Í¬-Î¬◊¬Ûfl¡¬ı˛Ì Œ˘‡±¬ı˛ fl¡±Ê√ ‰¬˘ÀÂ√º

ø¬ıøˆ¬iß ø¬ı¯∏À˚˛¬ı˛ ’øˆ¬: ¬ÛøG¬Ó¬˜G¬˘œ¬ı˛ ¸±˝√√±˚… ¤ fl¡±ÀÊ√ ’¬Ûø¬ı˛˝√√±˚« ¤¬ı— ˚“√±À√¬ı˛ øÚ¬ı˛˘¸ ¬Ûø¬ı˛|À˜

Œ˘‡±, ¸•Û±√Ú± Ó¬Ô± ø¬ıÚ…±¸fl¡ « ≈ •Ûiß ˝√√À26√ Ó¬“√±¬ı˛± ¸fl¡À˘ ◊√√ ÒÚ…¬ı±À√¬ı˛ ¬Û±Sº ’±¸À˘, ¤“√¬ı˛± ¸fl¡À˘ ◊√√

’˘Àé¬… ŒÔÀfl¡ ”√¬ı˛ =±¬ı˛œ ø˙é¬±√±ÀÚ¬ı˛ fl¡± «√flË¡À˜ ’—˙ øÚÀ26√Ú, ˚‡Ú ◊√√ Œfl¡±Ú ø˙é¬±Ô«œ ¤ ◊√√ ¬Û±Í¬…¬ıd≈¬øÚ‰¬À ˛¬ı˛

¸±˝√√±˚… ŒÚÀ¬ıÚ, Ó¬‡Ú˝◊√√ øÓ¬øÚ fl¡±˚«Ó¬ ¤fl¡±øÒfl¡ ø˙é¬fl¡˜G¬˘œ¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛±é¬ ’Ò…±¬ÛÚ±¬ı˛ Ó¬±¬ı» ¸≈ø¬ıÒ± Œ¬ÛÀ˚˛

˚±À26√Úº

¤˝◊√√¸¬ı ¬Û±Í¬-Î¬◊¬Ûfl¡¬ı˛ÀÌ¬ı˛ ‰¬‰«¬± › ’Ú≈˙œ˘ÀÚ ˚Ó¬È¬± ˜ÀÚ±øÚÀ¬ı˙ fl¡¬ı˛À¬ıÚ Œfl¡±Ú› ø˙é¬±Ô«œ, ø¬ı¯∏À˚˛¬ı˛

·ˆ¬œÀ¬ı˛ ˚±› ˛± Ó¬“√±¬ı˛ ¬ÛÀé¬ Ó¬Ó¬ ◊√√ ¸ √√Ê√ √√À¬ıº ø¬ı ∏ ˛¬ıd≈¬ ˚±ÀÓ¬ øÚÀÊ√¬ı˛ Œ‰¬©Ü± ˛ ’øÒ·Ó¬ √√ ˛, ¬Û±Í¬-Î¬◊¬Ûfl¡¬ı˛ÀÌ¬ı˛

ˆ¬±¯∏± › Î¬◊¬ÛàÔ±¬ÛÚ± Ó¬±¬ı˛ Î¬◊¬ÛÀ˚±·œ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ø√Àfl¡ ¸¬ı«d¬À¬ı˛ ÚÊ√¬ı˛ ¬ı˛±‡± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ Œ˚‡±ÀÚ ˚Ó¬È≈¬fl≈¡

’¶Û©ÜÓ¬± Œ√‡± Œ√À¬ı, ø¬ıù´ø¬ı√…±˘À˚˛¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ¬Û±Í¬Àfl¡Àf øÚ˚≈q¡ ø˙é¬±-¸˝√√±˚˛fl¡·ÀÌ¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˜À˙« Ó¬±¬ı˛

øÚ¬ı˛¸Ú ’¬ı˙…˝◊√√ ˝√√íÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıº Ó¬±¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ Œ˙À¯∏ õ∂√M√√ ’Ú≈˙œ˘Úœ › ¬’øÓ¬ø¬ı˛q¡ :±Ú

’Ê«√ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… ¢∂&Ô-øÚÀ«√˙ ø˙é¬±Ô«œ¬ı˛ ¢∂˝√√Ìé¬˜Ó¬± › ø‰¬z¬±˙œ˘Ó¬± ¬ı‘øX¬ı˛ ¸˝√√±˚˛fl¡ ˝√√À¬ıº

¤ ◊√√ ’øˆ¬Ú¬ı ’±À ˛±Ê√ÀÚ¬ı˛ Œ¬ı˙øfl¡Â≈√ õ∂ ˛±¸ ◊√√ ¤‡Ú› ¬Û¬ı˛œé¬± ” fl¡ñ’ÀÚfl¡ Œé¬ÀS ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ õ∂Ô˜

¬Û√Àé¬¬Ûº ¶§ ¬±¬ıÓ¬ ◊√√ S≈øÈ¬-ø¬ı‰≈¬…øÓ¬ øfl¡Â≈√ øfl¡Â≈√ Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, ˚± ’¬ı˙… ◊√√ ¸—À˙±ÒÚ › ¬Ûø¬ı˛ ±Ê«√Ú±¬ı˛ ’À¬Ûé¬±

¬ı˛±À‡º ¸±Ò±¬ı˛Ìˆ¬±À¬ı ’±˙± fl¡¬ı˛± ˚±˚˛, ¬ı…±¬Ûfl¡Ó¬¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ¬Û±Í¬-Î¬◊¬Ûfl¡¬ı˛Ì·≈ø˘ ¸¬ı«S ¸˜±‘√Ó¬

√√À¬ıº

’Ò…±¬Ûfl¡ [Î¬.] qˆ¬ ˙efl¬¬ı˛ ¸¬ı˛fl¬±¬ı˛

Î¬◊¬Û±‰¬± «

!ÓŸª!Óòƒy°Î˚ üO$!Ó˚ Ü˛!ü¢ˆÏöÓ˚ ò)Ó˚!¢«˛y Ó%ƒˆÏÓ˚yÓ˚ !Ó!ô xö%ÎyÎ˚# ü%!oï˛–

Printed in accordance with the regulations of the Distance EducationBureau of the University Grants Commission.

öÓü ˛õ%öü≈%oî ı çyö%Î˚y!Ó˚ 2019

¬Ûø¬ı˛ø‰¬øÓ¬

ø¬ı¯∏˚˛ : ¬ı˛±©Üòø¬ı:±Ú [¸˝±˚˛fl¬ ¬Û±Í¬] – ø¬ZÓ¬œ˚˛ ¬ÛS – ¶ß±Ó¬fl¬d¬¬ı˛

Political Science (Subsidiary) : Second Paper [SPS - II] :Bachelor Degree Programme [BDP]

[˝◊›À¬ı˛±¬Û › ’±À˜ø¬ı˛fl¬±¬ı˛ ˙±¸Ú ¬ı…¬ıàÔ± › ¬ı˛±ÊÚœøÓ¬](Government and Politics in Europe & America)

¬Û±Í¬… √flË¡˜

¬ı˛‰¬Ú± ¸•Û±√Ú±

¬Û˚«±˚˛ . 01¤fl¬fl¬ . 01-04 : ’Ò…±ø¬Ûfl¬± fl≈¬˜fl≈¬˜ ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛ ’Ò…±¬Ûfl¬ ¬ı˛±Ò±¬ı˛˜Ì ‰¬flË¡¬ıÓ«¬œ

’Ò…±¬Ûfl¬ ¶§±ÒœÚ ¬ı˛?Ú Œ

¬Û˚«±˚˛ . 02¤fl¬fl¬ . 05-08 : ’Ò…±ø¬Ûfl¬± œø¬Ûfl¬± ˜Ê≈˜±¬ı˛ ’Ò…±¬Ûfl¬ ’À˙±fl¬ ˜≈À‡±¬Û±Ò…±˚˛


¬Û˚«±˚˛ . 03¤fl¬fl¬ . 09-12 : ’Ò…±¬Ûfl¬ ¬Û=±ÚÚ ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛ ’Ò…±¬Ûfl¬ ’ø˜˚˛ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ


¬Û˚«±˚˛ . 04¤fl¬fl¬ . 13-16 : ’Ò…±¬Ûfl¬ ˙˜œfl¬ ˜≈À‡±¬Û±Ò…±˚˛ ’Ò…±¬Ûfl¬ Œ˜±ø˝Ó¬ ˆ¬A±‰¬±˚«


¬Ûø¬ı˛˜±Ê«Ú, ø¬ıÚ…±¸ › ¸•Û±Ú±

Î¬. Œ¬ıÚ±¬ı˛±˚˛Ì Œ˜±fl¬

’Ò…±¬Ûfl¬, ¬ı˛±©Üòø¬ı:±Ú ø¬ıˆ¬±· › ’øÒfl¬Ó«¬±, ¶≈®˘ ’¬ı ø˝Î¬◊˜…±øÚøÈ¬¸ ’…±`¬ Œ¸±˙…±˘ ¸±À˚˛Àk¸,

ŒÚÓ¬±øÊ ¸≈ˆ¬±¯∏ ˜≈q¡ ø¬ıù´ø¬ı…±˘˚˛, fl¬˘fl¬±Ó¬±

√õ∂:±¬ÛÚ

¬¤˝◊√√ ¬Û±Í¬-¸—fl¡˘ÀÚ¬ı˛ ¸˜≈√˚˛ ¶§Q ŒÚÓ¬±øÊ√ ¸≈ˆ¬±¯∏ ˜≈q¡ ø¬ıù´ø¬ı√…±˘À˚˛¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ¸—¬ı˛øé¬Ó¬º ø¬ıù´ø¬ı√…±˘˚˛ fl¡Ó‘«¬¬ÛÀé¬¬ı˛

ø˘ø‡Ó¬ ’Ú≈˜øÓ¬ Â√±Î¬ˇ± ¤¬ı˛ Œfl¡±Ú› ’—À˙¬ı˛ ¬Û≈Ú˜≈«^Ì ¬ı± Œfl¡±Úˆ¬±À¬ı Î¬◊X‘øÓ¬ Œ›˚˛± ¸•Û”Ì« øÚø¯∏Xº

Œ˜±˝Ú fl≈¬˜±¬ı˛ ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛

øÚ¬ıKÒfl¬

BLANK

ŒÚÓ¬±øÊ√ ¸≈ˆ¬±¯∏ ˜≈q¡ ø¬ıù´ø¬ı√…±˘˚˛

¬ı˛±©Üòø¬ı:±Ú – ¸˝±˚˛fl¬ ¬Û±Í¬ – ø¬ZÓ¬œ˚˛ ¬ÛS (SPS - II)˝◊›À¬ı˛±¬Û › ’±À˜ø¬ı˛fl¬±¬ı˛ ˙±¸Ú ¬ı…¬ıàÔ± › ¬ı˛±ÊÚœøÓ¬

(Government and Politics in Europe & America)[2012 Ê≈˘±˝◊ ¤¬ı— Ó¬»¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ ø˙é¬±¬ıÀ¯∏«¬ı˛ Â√±S-Â√±SœÀ¬ı˛ ÊÚ…]

¬Û «± ˛ : 01

¤fl¡fl¡ 01 ø¬ıËøÈ¬˙ ¸—ø¬ıÒ±ÀÚ¬ı˛ ø¬ı¬ıÓ«¬Ú › √õ∂Ò±Ú ÚœøÓ¬¸˜”˝ 7–23

¤fl¡fl¡ 02 ˙±¸Úø¬ıˆ¬±· 24–47

¤fl¡fl¡ 03 ¬Û±˘«±À˜KÈ¬ 48–69

¤fl¡fl¡ 04 ¬ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ › ¶§±Ô«±Ài§¯∏œ Œ·±á¬œ 70–78

¬Û «± ˛ : 02

¤fl¡fl¡ 05 ’±À˜ø¬ı˛fl¬± ˚≈q¡¬ı˛±À©Üò¬ı˛ ˜”˘ ÚœøÓ¬¸˜”À˝¬ı˛ Î¬◊æ¬ı [¸—À˙±ÒÚ¸˝] 81–96

¤fl¡fl¡ 06 ’±À˜ø¬ı˛fl¬±¬ı˛ ¬ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › fl¬—À¢∂¸ 97–116

¤fl¡fl¡ 07 ’±À˜ø¬ı˛fl¬±¬ı˛ ¸≈ø√õ∂˜Àfl¬±È«¬ 117–127

¤fl¡fl¡ 08 ˜±øfl«¬Ú ˚≈q¡¬ı˛±À©Üò¬ı˛ ¬ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ › ¶§±Ô«À·±á¬œ 128–142

¬Û «± ˛ : 03

¤fl¡fl¡ 09 ¬Û=˜ ¸±Ò±¬ı˛ÌÓ¬±øLafl¬ ¸—ø¬ıÒ±ÀÚ¬ı˛ flË¡˜ø¬ıfl¬±À˙¬ı˛ Ò±¬ı˛± › Δ¬ıø˙©Ü… 145–159

¤fl¡fl¡ 10 ¬ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬, ˜øLa¸ˆ¬± ¤¬ı— ¸—¸ 160–187

¤fl¡fl¡ 11 ¬Û=˜ ¸±Ò±¬ı˛ÌÓ¬ÀLa¬ı˛ ø¬ı‰¬±¬ı˛¬ı…¬ıàÔ± › ¸±—ø¬ıÒ±øÚfl¬ ¸ˆ¬± 188–196

¤fl¡fl¡ 12 ¬ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ › ‰¬±¬Û¸‘ø©Üfl¬±¬ı˛œ Œ·±á¬œ 197–204

¬Û «± ˛ : 04

¤fl¡fl¡ 13 ø¬ı¬ıÓ«¬Ú › ˜”˘ÚœøÓ¬ 207–221

¤fl¡fl¡ 14 ˙±¸Úø¬ıˆ¬±· › ¸—¸ 222–231

¤fl¡fl¡ 15 Ê±˜«±Ú ø¬ı‰¬±¬ı˛¬ı…¬ıàÔ± › ¸±—ø¬ıÒ±øÚfl¬ Ú…±˚˛±˘˚˛ 232–236

¤fl¡fl¡ 16 ¬ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ › ‰¬±¬Û¸‘ø©Üfl¬±¬ı˛œ Œ·±á¬œ 237–243

7

~Ü˛Ü˛ 01 !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ !ÓÓï≈˛ö Ä ≤Ãôyö ö#!ï˛§ü)•

àë˛ö

01.1 í˛zˆÏj¢ƒ

01.2 ≤ÃhflÏyÓöy

01.3 !Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö

!Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ í˛zÍ§

!Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ≤Ãôyö ≤Ãôyö ˜Ó!¢‹Tƒ

¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛

xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö

01.4 §yÓ˚yÇ¢

01.5 §Ó≈ˆÏ¢£Ï xö%¢#°ö#

01.6 í˛z_Ó˚üy°y

01.7 @ˇÃrÌ˛õO#

01.1 í z Ïj¢ƒ

~•z ~Ü˛Ü˛!ê˛ ˛õyë˛ Ü˛Ó˚ˆÏ° xy˛õ!ö çyöˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓöÈÙÙÙÙÈ

!Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ˆÎ ¢y§öï˛sf ≤Ãã˛!°ï˛ xyˆÏåÈ !Ü˛û˛yˆÏÓ ï˛y Óï≈˛üyö Ó˚)˛õ !öˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

§¡õ)î≈û˛yˆÏÓ !°!áï˛ öy •ˆÏ°Ä ˆ§•z ˆòˆÏ¢Ó˚ ¢y§öï˛sf !Ü˛û˛yˆÏÓ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

àîï˛y!sfÜ˛ ü)°ƒˆÏÓyˆÏôÓ˚ ~Ü˛ ≤Ã!ï˛◊%!ï˛ xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ˆÏöÓ˚ xÌ≈ !Ü˛ ~ÓÇ

§Ç§ò#Î˚ àîï˛ˆÏsfÓ˚ ˛õ#ë˛fliyö !•ˆÏ§ˆÏÓ ~áöÄ !Ó !ê˛¢ ¢y§ö˛õk˛!ï˛Ó˚ ≤Ãû˛yÓ ˆÜ˛ö §!e´Î˚–


!Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö •° !ÓˆÏŸªÓ˚ ≤Ãyã˛#öï˛ü §Ç!Óôyö– ~•z §Ç!Óôyö ˆÜ˛yö §yÇ!Óôy!öÜ˛ ˛õ!Ó˚£Ïò myÓ˚y ˆây!£Ïï˛ •Î˚!ö–

ò#â≈!òö ôˆÏÓ˚ !ÓÓï≈˛ˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü ~•z §Ç!Óôyö àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ– ~•z ~Ü˛ˆÏÜ˛ xyüÓ˚y !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ fl∫Ó˚)˛õ !ÓˆÏŸ’£Ïî

Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛Ó˚Ó ~ÓÇ ˆÜ˛ö !Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö xyçÄ fl∫yï˛sfƒ òyÓ# Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛y Óƒyáƒy Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛Ó˚Ó–

8

01.3 !Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö

Ó˚y‹T… üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ ˜ï˛!Ó˚ ~Ü˛!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ã!ï˛¤˛yö– Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ xyÎ˚ï˛ö Óí˛¸ñ §ò§ƒ§Çáƒy xˆÏöÜ˛ ~ÓÇ §ü§ƒyÄ ≤Ãã%˛Ó˚–

ï˛y•z ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ Ó˚yˆÏ‹T…•z öyöy!Óô Ü˛yÎ≈yÓ°# §¡õyòˆÏöÓ˚ çöƒ ~Ü˛!ê˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ à!ë˛ï˛ •Î˚– §Ó˚Ü˛yÓ˚•z Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ˛õ!Ó˚ã˛y°ö

§!ü!ï˛– §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ü)° Ü˛yç !ï˛ö ôÓ˚ˆÏöÓ˚ É xy•zö ≤ÃîÎ˚öñ xy•zö ≤ÃˆÏÎ˚yà ~ÓÇ xy•zˆÏöÓ˚ Óƒyáƒy– ~Ü˛!ê˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚

x!hflÏcñ ï˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈yÓ°# Ä ï˛yÓ˚ «˛üï˛y Órê˛ö ˆÎ ö#!ï˛!öÎ˚ˆÏüÓ˚ myÓ˚y !öô≈y!Ó˚ï˛ •Î˚ ï˛y•z •° §Ç!Óôyö– Ó› ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚

çöƒ ~Ü˛yhsˇû˛yˆÏÓ ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ ~•z §ühflÏ !öÎ˚üÜ˛yö%ˆÏöÓ˚ §ü!‹TˆÏÜ˛•z §yôyÓ˚îû˛yˆÏÓ §Ç!Óôyö Óy ¢y§öï˛sf Ó°y •Î˚–

ˆÜ˛yöÄ ˆòˆÏ¢Ó˚ §Ç!Óôyö xˆÏöÜ˛yÇˆÏ¢ !öû≈˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ˆ§•z ˆòˆÏ¢Ó˚ •z!ï˛•y§ñ ˆû˛ÔˆÏày!°Ü˛ xÓfliyöñ xyÌ≈§yüy!çÜ˛

Ü˛yë˛yˆÏüyñ ôü≈#Î˚ !ÓŸªy§ Ä çö§ÇáƒyÓ˚ ≤ÃÜ,˛!ï˛Ó˚ Ä˛õˆÏÓ˚– ï˛ˆÏÓ ˆÎˆÏ•ï%˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ü)° í˛zˆÏj¢ƒ •° öyà!Ó˚Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚

Ó˚«˛y Ü˛Ó˚y ~ÓÇ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛ §%!ö!ò≈‹T Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòÄÎ˚yñ ˆ§ˆÏ•ï%˛ ˆ§•z ˛õ!Ó˚ˆÏ≤Ã!«˛ï˛!ê˛•z §Ç!Óôyö àë˛ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe

!ÓˆÏ¢£Ï ï˛yÍ˛õÎ≈˛õ)î≈–

~•z ≤Ã§ ÏD xyÓ ~Ü˛!ê˛ Ü˛Ìy ü Ïö Óyá Ïï˛ • ÏÓ– §Ç!Óôyö Óy ¢y§öï˛sf ¢∑!ê˛ ò%!ê˛ x ÏÌ≈ ÓƒÓ•*ï˛ • Ïï˛ ˛õy ÏÓ É

§ÇÜ˛#î≈ xˆÏÌ≈ Ä Óƒy˛õÜ˛ xˆÏÌ≈– ¢y§öï˛sf •Û° ˆò¢ ¢y§ˆÏöÓ˚ çöƒ §ühflÏ !°!áï˛ Ä x!°!áï˛ !öÎ˚üÜ˛yö%ö– §ÇÜ˛#î≈

xˆÏÌ≈ §Ç!Óôyö •ˆÏFåÈ ˆÜ˛yö ~Ü˛!ê˛ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ !°!áï˛ ˆüÔ!°Ü˛ xy•zöÜ˛yö%öÈÙÙÙÙÈÎyÓ˚ myÓ˚y Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ àë˛öñ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ !Ó!û˛ß¨

!Óû˛yˆÏàÓ˚ §Çàë˛ö Ä «˛üï˛yñ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §ˆÏD öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ §¡õÜ≈˛ ≤Ãû,˛!ï˛ !öô≈y!Ó˚ï˛ Ä !öÎ˚!sfï˛ •Î˚– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚

§Ç!Óôyö ã˛Ó˚ü Ä ã)˛í˛¸yhsˇ «˛üï˛y§¡õß¨ ~ÓÇ ï˛y !ÓˆÏ¢£Ï §Ç!Óôyö Ó˚ã˛öyÜ˛yÓ˚# ˛õ!Ó˚£Ïò myÓ˚y Ó˚!ã˛ï˛ Ä à,•#ï˛ •Î˚–

!Ü˛v ~•z xˆÏÌ≈ !Ó ˆÏê˛ˆÏö ˆÜ˛yöÄ §Ç!Óôyö Óy ¢y§öï˛ˆÏsfÓ˚ x!hflÏc ˆö•z– Ü˛yÓ˚î !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ ˆüÔ!°Ü˛

xy•zöÜ˛yö%ö ˆÜ˛yöÄ ~Ü˛!ê˛ ò!°ˆÏ° !°!˛õÓk˛ xyÜ˛yˆÏÓ˚ ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚ öy– ï˛yåÈyí˛¸y ˆÜ˛yöÄ §Ç!Óôyö Ó˚ã˛öyÜ˛yÓ˚# ˛õ!Ó˚£Ïò

myÓ˚y ~•z §Ç!Óôyö Ó˚!ã˛ï˛ Ä à,•#ï˛ •Î˚!ö–

ü%öˆÏÓ˚y ~ÓÇ ~Î˚yfiê≈˛ (Munro And Ayerst) í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈöñ !Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö ˆÜ˛yöÄ ~Ü˛!ê˛ í˛zÍ§ ˆÌˆÏÜ˛

í˛zq(ï˛ •Î˚!ö– ˆÜ˛yö àî˛õ!Ó˚£Ïò xÌÓy §yÇ!Óôy!öÜ˛ §ˆÏ¡ø°ˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü ï˛y à,•#ï˛ •Î˚!ö– !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚

!öÓ˚Ó!FåÈß¨ï˛y ≤ÃyÎ˚ xò,¢ƒ !ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚ ú˛°– ~•z §Ç!Óôyö ~üö ~Ü˛ê˛y ≤Ã!e´Î˚yÓ˚ üyôƒˆÏü àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ ˆÎáyˆÏö §öòñ

˛õy°≈yˆÏürê˛ ≤Ãyî#ï˛ xy•zöñ !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yà#Î˚ !§k˛yhsˇñ Ó˚#!ï˛ Ä ˙!ï˛•ƒ ~ˆÏ§ !ü!°ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

xö%¢#°ö#ÈÙÙÙÙÈ1

1– !ë˛Ü˛ xÌÓy û%˛° !°á%ö É S Óy ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛Ó˚&öV

SÜ˛V !Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö ~Ü˛!ê˛ ò!°ˆÏ° !°!˛õÓk˛ xyÜ˛yˆÏÓ˚ ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚ öy–

✓ ×

9

SáV !Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö ~Ü˛!ê˛ àî˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ üyôƒˆÏü à,•#ï˛ •ˆÏÎ˚!åÈ°–

SàV Ó˚y‹T… üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ ˜ï˛!Ó˚ ~Ü˛!ê˛ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ã!ï˛¤˛yö–

2– §Ç!Óôyö ò%!ê˛ xˆÏÌ≈ ÓƒÓ•,ï˛ •ÛˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ˆ§=!° Ü˛# Ü˛#⁄ S˛õÑyã˛ Óy åÈÎ˚!ê˛ ÓyˆÏÜ˛ƒ í˛z_Ó˚ ˆòˆÏÓöV

!Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ í˛zÍ§

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ í˛zÍ§ •° §öò (Charter), ˛õy°≈yˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zö (Statute), ≤ÃÌyàï˛ xy•zö

(Common Law), §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ (Conventions of the Constitution), !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ Óƒyáƒy Ä

!§k˛yhsˇ (Judicial Interpretations and Decisions), xy•zö !Ó£ÏÎ˚Ü˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ @ˇÃsiyÓ°# ~ÓÇ !ÓˆÏ¢£ÏK˛ˆÏòÓ˚

x!û˛üï˛ (Important works on constitutional law and commentaries of the specialists)–

SÜ˛V §öò É ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ •z!ï˛•y§ ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏ° xyüÓ˚y ˆòáˆÏï˛ ˛õy•z ˆÎ •zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚ Ó˚yçöƒÓà≈ !Ó!û˛ß¨

Ó˚Ü˛ü §öòˆÏÜ˛ fl∫#Ü,˛!ï˛ !òˆÏï˛ Óyôƒ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈö– ˙!ï˛•y!§Ü˛ ò!°°Ó˚)ˆÏ˛õ ˛≤ÃÌˆÏü•z í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ 1215 §yˆÏ°Ó˚

ü•y§öòñ 1628 §yˆÏ°Ó˚ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ xyˆÏÓòöñ 1689 §yˆÏ°Ó˚ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ !Ó° ≤Ãû,˛!ï˛– ~•z §öòà%!°ˆÏÜ˛ xyüÓ˚y

!Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ í˛zÍ§ !•ˆÏ§ˆÏÓ !ã˛!•´ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õy!Ó˚–

SáV ˛õy°≈yˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zö É !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛ !öˆÏçÓ˚ «˛üï˛y Ó,!k˛Ó˚ çöƒ ~ÓÇ ˆ§•z §ˆÏD Ó˚yçyÓ˚ «˛üï˛y

§ ÏB˛yã˛ ÏöÓ˚ í z Ïj Ï¢ƒñ çöà ÏîÓ˚ ˆû˛yê˛y!ôÜ˛yÓ˚ §¡±§yÓ˚ ÏîÓ˚ çöƒ !Ó!û˛ß¨ §ü ÏÎ˚ !Ó!û˛ß¨ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈ– ˛õy°y≈ Ïürê˛

Ü˛ï,≈˛Ü˛ ≤Ãî#ï˛ ~•z§Ó !Ó!ôÓk˛ xy•zö !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ !mï˛#Î˚ í˛zÍ§ !•ˆÏ§ˆÏÓ !ã˛!•´ï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ~•z§Ó !Ó!ôÓk˛

xy•zˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •Û° 1679ñ 1816 ~ÓÇ 1862 §yˆÏ° ≤Ãî#ï˛ Óƒ!=˛àï˛ fl∫yô#öï˛y §¡õ!Ü≈˛ï˛ Úˆ•!ÓÎ˚y§

Ü˛˛õ≈y§Û xy•zöñ 1911 Ä 1941 §yˆÏ°Ó˚ Ú˛õy°y≈ˆÏürê˛ xy•zöÛ ~ÓÇ 1972 §yˆÏ° ≤Ãî#ï˛ fliyö#Î˚ fl∫yÎ˚_¢y§ö xy•zö–

SàV !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ Óƒyáƒy Ä !§k˛yhsˇ É !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yˆÏàÓ˚ !§k˛yhsˇ !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ xöƒï˛ü í˛zÍ§Ó˚)ˆÏ˛õ

§%≤Ã!ï˛!¤˛ï˛– xyòy°ï˛ ˛≤ÃÌyàï˛ xy•zö Ä ˛õy°≈yˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zö Óƒyáƒy Ü˛ˆÏÓ˚– xyòy°ˆÏï˛Ó˚ xˆÏöÜ˛ Ó˚yÎ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛

!òÜ˛ !òˆÏÎ˚ à%Ó˚%c xç≈ö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– xyòy°ˆÏï˛Ó˚ Ó˚yÎ˚ !Ó !ê˛¢ öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ xöƒï˛ü ≤Ãôyö í˛zÍˆÏ§ ˛õ!Ó˚îï˛

• ÏÎ ÏåÈ–

SâV ˛≤ÃÌyàï˛ xy•zö É ò#â≈Ü˛y° ôˆÏÓ˚ ≤Ãã˛!°ï˛ ≤ÃÌy Ó˚y‹T…ÈÙÈÜ˛ï,≈˛Ü˛ ~ÓÇ !ÓˆÏ¢£Ïû˛yˆÏÓ xyòy°ï˛ Ü˛ï,≈˛Ü˛ fl∫#Ü,˛!ï˛

xç≈ö Ü˛Ó˚ˆÏ°•z ï˛y xy•zˆÏöÓ˚ üÎ≈yòy xç≈ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ï˛ˆÏÓ ~•z ≤ÃÌyàï˛ xy•zö§ü)• ˆÎüö xy•zö§û˛y Ü˛ï,≈˛Ü˛

≤Ãî#ï˛ •Î˚ öyñ ˆï˛ü!ö x!í≈ öƒy™ÈÙÈ~Ó˚ üyôƒˆÏüÄ ~à%!° ˆây!£Ïï˛ •Î˚ öy– ï˛Ó% ~•z ≤ÃÌyàï˛ xy•zö !Ó ˆÏê˛ˆÏö Óƒ!_´

fl∫yô#öï˛yÓ˚ Ó˚«˛Ü˛ Ä !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ à%Ó˚%c˛õ)î≈ xD !•ˆÏ§ˆÏÓ fl∫#Ü,˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˛õ%Ó˚yö xyüˆÏ°Ó˚ Common Law

Court à%!°ˆÏï˛ ~•z ≤ÃÌyàï˛ xy•zö ò#â≈Ü˛y° xö%§,ï˛ •ˆÏÎ˚ ~ˆÏ§ˆÏåÈ– Ó˚yçy !mï˛#Î˚ ˆ•öÓ˚#Ó˚ xyüˆÏ° ~=!°ˆÏï˛ §%§Ç•ï˛

Ó˚)˛õ ˆòÄÎ˚yÓ˚ ˆã˛‹Ty •Î˚–

10

SäV §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ É §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ Ó°ˆÏï˛ xyÓ˚üy ˆ§•z §ühflÏ !öÎ˚üÜ˛yö%öˆÏÜ˛ Ó%!é˛ ˆ§à%!°

xyòy°ï˛ Ü˛ï,≈ Ü˛ Ó°ÓÍ ÏÎyàƒ öy •Û Ï°Ä ï˛yÓ˚y xy•z ÏöÓ˚ ˆÌ ÏÜ˛ Ü˛ü à%Ó%c˛õ)î≈ öÎ˚– ¢y§öÜ˛y ÏÎ≈ !öÎ%=˛ ≤Ã!ï˛!ê˛ Óƒ!=˛ ÏÜ˛•z

~à%!° üyöƒ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ÓhflÏ%ï˛ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ≤Ãôyö !û˛!_ •Û° §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛– Ó˚yçy Óy

Ó˚y!öÓ˚ «˛üï˛yñ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §ˆÏD §Ç§ˆÏòÓ˚ §¡õÜ≈˛ñ ò°#Î˚ ˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ |ˆÏk≈˛ !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ xÓfliyö •zï˛ƒy!ò §yÇ!Óôy!öÜ˛

Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛– ò#â≈Ü˛yˆÏ°Ó˚ !ÓÓï≈˛ˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü Ä•z §Ó Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ– Ä•z §Ó Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚

xö%ôyÓö Óƒï˛#ï˛ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˛õ)î≈yD ˛õ!Ó˚ã˛Î˚ ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚ öy–

Sã˛V !ÓˆÏ¢£ÏK˛ˆÏòÓ˚ x!û˛üï˛ Ä à%Ó˚%c˛õ)î≈ @ˇÃsiyÓ°# É ≤Ãáƒyï˛ xy•zöK˛ Ä ˆ°áÜ˛ˆÏòÓ˚ Ó˚ã˛öyÓ°#Ä ˆ@ˇÃê˛

!Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ §Ç!Óôy ÏöÓ˚ xöƒï˛ü í zÍ§– ~•z @ˇÃsià%!°Ó˚ ü Ïôƒ !Ó Ï¢£Ï í z ÏÕ‘á ÏÎyàƒ •Û° xƒyö§ ÏöÓ˚ Law and Customs

of the Constitution, ˆüÈÙÈÓ˚ Parliamentary Practice, ˆç!öÇ§ÈÙÈ~Ó˚ Law and the Constitution •zï˛ƒy!ò–

xö%¢#°ö#ÙÙÙÙ2

1– !ë˛Ü˛ xÌÓy û%˛° !°á%ö É S ✓ Óy × ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛Ó˚%öV

SÜ˛V !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ í˛zÍ§ !•ˆÏ§ˆÏÓ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ ˆüyˆÏê˛•z à%Ó˚%c˛õ)î≈ öÎ˚–

SáV !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ í˛zÍ§ ˆüyê˛yü%!ê˛ åÈÎ˚!ê˛–

SàV 1628 §yˆÏ°Ó˚ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ xyˆÏÓòö ~Ü˛!ê˛ ˛õy°y≈ˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zö–

2– !Ó!ôÓk˛ xy•zö Ó°ˆÏï˛ Ü˛# ˆÓyé˛yÎ˚⁄ S!ï˛ö!ê˛†ã˛yÓ˚!ê˛ ÓyˆÏÜ˛ƒ í˛z_Ó˚ !òöV–

!Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ≤Ãôyö ≤Ãôyö ˜Ó!¢‹Tƒ

≤Ã Ïï˛ƒÜ˛ §Ç!Óôy ÏöÓ˚•z Ü˛ ÏÎ˚Ü˛!ê˛ !öçfl∫ ã˛y!Ó˚!eÜ˛ ˜Ó!¢‹Tƒ Ìy ÏÜ˛– Ä•z ˜Ó!¢‹Tƒà%!° !Ó ÏŸ’£Ï ÏîÓ˚ üyôƒ Ïü•z §Ç!Óôyö!ê˛Ó˚

ˆüÔ!°Ü˛ï˛yñ Ä !Ó!¢‹Tï˛y §¡õ ÏÜ≈ xyüÓ˚y ôyÓ˚îy Ü˛Ó˚ Ïï˛ ˛õy!Ó˚– !Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö ÏÜ˛ !Ó ÏŸ’£Ïî Ü˛Ó˚ Ï° xyüÓ˚y !ö¡¨!°!áï˛

˜Ó!¢‹Tƒ=!° ˛õy•z–

S1V x!°!áï˛ §Ç!Óôyö É !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!Óôyö x!°!áï˛– §öòñ !Óã˛yÓ˚ÈÙÈ!Óû˛yà#Î˚ !§k˛yhsˇñ ≤ÃÌyàï˛ xy•zöñ

§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ •zï˛ƒy!òÓ˚ §üß∫ˆÏÎ˚ ~•z §Ç!Óôyö àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ– ~•z §Ç!Óôyö ˆÜ˛yöÄ àî˛õ!Ó˚£Ïòñ ˆÜ˛yöÄ

§yÇ!Óôy!öÜ˛ §ˆÏ¡ø°ö xÌÓy xy•zö§û˛y Ü˛ï,≈˛Ü˛ ≤Ãî#ï˛ •Î˚!ö– ˆÜ˛yöÄ ~Ü˛!ê˛üye fliyÎ˚# ~ÓÇ !Ó!ôÓk˛ ò!°°Ó) Ï˛õ

~•z §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ !ã˛!•´ï˛ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy–

S2V ôyÓ˚yÓy!•Ü˛ï˛y Ä ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö¢#°ï˛y É ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ ˜Ó!¢‹Tƒ •Û° ôyÓ˚yÓy!•Ü˛ï˛y

~ÓÇ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö¢#°ï˛y– ~•z §Ç!Óôyö ~Ü˛!ê˛ à!ï˛¢#° §Ç!Óôyö– xï˛~Ó !öÓ˚hsˇÓ˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö¢#°– !Ü˛v ~•z §Ç!Óôyö

Ü˛áöÄ ˛õ%Ó˚ˆÏöy ≤Ã¢y§!öÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyˆÏÜ˛ ˆû˛ˆÏä ˆú˛ˆÏ° öï%˛ö ≤Ã¢y§!öÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüy àˆÏí˛¸ ˆï˛yˆÏ°!ö– •zÇˆÏÓ˚ç çy!ï˛

≤ÃÜ,˛!ï˛àï˛û˛yˆÏÓ Ó˚«˛î¢#°– ú˛ˆÏ° ï˛yÓ˚y ˙!ï˛•ƒˆÏÜ˛ !ê˛!Ü˛ˆÏÎ˚ Ó˚yáyÓ˚ ˛õ«˛˛õyï˛#– ˆÎüö ï˛yÓ˚y Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚ !ÓˆÏ°y˛õ§yôö

Ü˛ˆÏÓ˚!ö– !Ü˛v àîï˛y!sfÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ §ˆÏD §yüO§ƒ Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛yÓ˚ «˛üï˛y •…y§ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

11

S3V §%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö¢#° É §%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ï˛y !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ xöƒï˛ü à%Ó˚%c˛õ)î≈ ˜Ó!¢‹Tƒ– ~•z §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚

˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ çöƒ ˆÜ˛yö ç!ê˛° ˛õk˛!ï˛Ó˚ xy◊Î˚ !öˆÏï˛ •Î˚ öy– §Ç§ˆÏò §yôyÓ˚î xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛•z !Ó !ê˛¢

§Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ ˛õ!Ó˚ÓÓ!ï≈˛ï˛ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚È–

S4V !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ Ó˚yçï˛sf É !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚ x!hflÏc !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ xöƒï˛ü ˜Ó!¢‹Tƒ–

ï˛_¥àï˛û˛y ÏÓ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö x§#ü «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# • Ï°Ä ~ÓÇ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ öy Ïü ¢y§öÜ˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛

•ˆÏ°Ä !ï˛!ö ˆòˆÏ¢Ó˚ !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ Ó˚y‹T…≤Ãôyö– ≤ÃÜ,˛ï˛ «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆöï,˛ˆÏc üsf#˛õ!Ó˚£Ïò– Ó˚yçy Óy

Ó˚y!ö Ó˚yçc Ü˛ˆÏÓ˚öñ ˆò¢ ¢y§ö Ü˛ˆÏÓ˚ö öy–

S5V ~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛ Ó˚y‹T… É !Ó ˆÏê˛ö •° ~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ≤ÃÜ,˛‹T í˛zòy•Ó˚î– ~áyˆÏö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ÎyÓï˛#Î˚ «˛üï˛y

~Ü˛!ê˛üye ˆÜ˛w#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ •yˆÏï˛ öƒhflÏ– ~áyˆÏö xyM˛È!°Ü˛ fl∫yÎ˚_¢y§ö §Çfliy ÌyÜ˛ˆÏ°Ä ï˛yÓ˚y §Ó˚y§!Ó˚ ˆÜ˛w#Î˚

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ myÓ˚y öƒhflÏ «˛üï˛y•z ˆû˛yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

S6V «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ xö%˛õ!fli!ï˛ É ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ˆö•z– «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛

˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ !öû≈˛Ó˚¢#°ï˛y Ä §•ˆÏÎy!àï˛y•z ≤Ãyôyöƒ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ~áyˆÏö xy•zö!Óû˛yà Ä ¢y§ö!Óû˛yà ˛õÓ˚flõˆÏÓ˚Ó˚

§ˆÏD â!ö¤˛û˛yˆÏÓ Î%_´– xyÓyÓ˚ °í≈˛§û˛y ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zFã˛Ü˛«˛ •ÛˆÏ°Ä ~•z Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ «˛üï˛yÄ xyˆÏåÈ–

S7V ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ô!üÜ˛ï˛y É ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ô!üÜ˛ï˛y Ó°ˆÏï˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

ã)˛í˛¸yhsˇ «˛üï˛yˆÏÜ˛•z ˆÓyé˛yÎ˚– xy•zöàï˛ §yÓ≈ˆÏû˛Ô!üÜ˛ï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# !•ˆÏ§ˆÏÓ !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛ ˆÎ ˆÜ˛yö xy•zö ≤ÃîÎ˚ö

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ñ ˆÎ ˆÜ˛yö xy•zö §ÇˆÏ¢yôö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ñ ˆÎ ˆÜ˛yö xy•zö Óy!ï˛° Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ˆÜ˛yö

xyòy°ï˛•z ˛õy°≈yˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zˆÏöÓ˚ ˜Óôï˛y !öˆÏÎ˚ ≤ÃŸ¿ ï%˛°ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy– ï˛ˆÏÓ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ~•z «˛üï˛y xÓyô

öÎ–

S8V xy•z ÏöÓ˚ xö%¢y§ö É !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ~Ü˛!ê˛ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ ˜Ó!¢‹Tƒ •Û° xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö– xy•zˆÏöÓ˚

xö%¢y§ˆÏöÓ˚ xÌ≈ •Û° xy•zˆÏöÓ˚ ≤Ãyôyöƒñ §yüy!çÜ˛ xÓfliyö !ö!Ó≈ˆÏ¢ˆÏ£Ï xy•zˆÏöÓ˚ ˆã˛yˆÏá §yüƒ ~ÓÇ ˆòˆÏ¢Ó˚ §yôyÓ˚î

xy•zö myÓ˚y öyà!Ó˚Ü˛ ÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚§ü) Ï•Ó˚ §ÇÓ˚«˛î– xy•z ÏöÓ˚ xö%¢y§ ÏöÓ˚ çöƒ•z !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ öyà!Ó˚Ü˛àî xöƒyöƒ Ó˚y Ï‹T…Ó˚

öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ ï%˛°öyÎ˚ xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢ fl∫yô#öï˛y Ä x!ôÜ˛yÓ˚ ˆû˛yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö ÓˆÏ° üˆÏö Ü˛Ó˚y •Î˚–

S9V §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfliy É !Ó ˆÏê˛öˆÏÜ˛ §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ üyï,˛û)˛!ü Ó°y •Î˚– 1295 §yˆÏ° Ó˚yçy ≤ÃÌü

~í˛ÄÎ˚yí≈ Model Parliament xy•¥yö Ü˛ˆÏÓ˚ö– ≤ÃyÎ˚ ã˛ï%˛ò≈¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛Ó˚ üyé˛yüy!é˛ §üÎ˚ ˆÌˆÏÜ˛•z Ó°y ÎyÎ˚ §Ç§ò#Î˚

¢y§ ÏöÓ˚ §)e˛õyï˛– §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ §ühflÏ ˜Ó!¢‹Tƒ•z !Ó Ïê˛ Ïö Óï≈ üyö ˆÎüö !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ Ó˚y‹T…≤Ãôy ÏöÓ˚ í z õ!fli!ï˛ñ

˛õy°y≈ Ïü Ïrê˛Ó˚ Ü˛y ÏåÈ üsf#˛õ!Ó˚£Ï ÏòÓ˚ òy!Î˚c¢#°ï˛yñ ¢!=˛¢y°# !Ó ÏÓ˚yô# ò Ï°Ó˚ x!hflÏcñ «˛üï˛y fl∫ï˛sfÜ˛Ó˚î ö#!ï˛Ó˚ xö% õ!fli!ï˛

•zï˛ƒy!ò–

12

S10V Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛c É !Ó Ïê˛ Ïö ï˛_¥àï˛û˛y ÏÓ ˛õy°y≈ Ïü Ïrê˛Ó˚ §yÓ≈ Ïû˛Ôüc ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Û Ï°Ä !mò°ÓƒÓfliy

Ä §Çáƒy à!Ó˚ Ï¤˛Ó ¢y§ ÏöÓ ú˛ Ï° Ü˛yÎ≈ï˛ ~áy Ïö Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó ~Ü˛öyÎÜ˛c ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ • ÏÎ ÏåÈ– ï˛ ÏÓ Óï≈ üy Ïö Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó

~•z ~Ü˛öyÎ˚Ü˛c ≤Ãôyöüsf#Ó˚ x!Ó§ÇÓy!òï˛ ˆöï, ˆÏcÓ˚•z xöƒ öyü–

S11V ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ≤Ãyôyöƒ É !Óàï˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛ ò¢Ü˛ ôˆÏÓ˚ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ «˛üï˛y Ä ≤Ãû˛yÓ ~ï˛ o&ï˛ ˆÓˆÏí˛¸ !àˆÏÎ˚ˆÏåÈ

ˆÎ ïÑ y ÏÜ˛•z §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ ~Ü˛Ü˛ ˛õ!Ó˚ã˛y°Ü˛ !• Ï§ ÏÓ àîƒ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– xû˛ƒhsˇÓ˚#î ≤Ã¢y§ ÏöÓ˚ e´üÓô≈üyö Óƒy!Æ Ä ç!ê˛°ï˛y

~Ó˚ ~Ü˛!ê˛ Ü˛yÓ˚î– ˆ§•z §ÇˆÏà xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ ˆ«˛ˆÏe ˆòˆÏ¢Ó˚ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ û)˛!üÜ˛y e´ˆÏü•z ˆÓ!¢ ˛õ!Ó˚üyˆÏî üyöƒï˛y

≤ÃyÆ • ÏFåÈ–

S12V ò%Ó≈° !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfliy É !Ó ˆÏê˛ˆÏö !Óã˛yÓ˚!Óû˛yˆÏàÓ˚ «˛üï˛y á%Ó §#!üï˛– ~áyˆÏö !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà ˛õy°≈yˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛

ˆÜ˛yö xy•zö Óƒyáƒy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– !Ü˛v Ä•z xy•zˆÏöÓ˚ ˜Óôï˛y §¡õˆÏÜ≈˛ ˆÜ˛yö ≤ÃŸ¿ ï%˛°ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy–

S13V §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ É !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ §Ç!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛=!°Ó˚ ü)°ƒ x˛õ!Ó˚§#ü– ~•z

Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° xyòy°ï˛ Ü˛ï,≈˛Ü˛ Ó°ÓÍˆÏÎyàƒ öy •ˆÏ°Ä ¢y§öÜ˛yˆÏÎ≈ !öÎ%_´ §ühflÏ Óƒ!_´ ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛=!° ˆüˆÏö

ã˛ˆÏ°ö ~ÓÇ ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!°Ó˚ Ä˛õÓ˚ !û˛!_ Ü˛ˆÏÓ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüy àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ–

S14V !mò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ x!hflÏc É !Ó Ïê˛ Ïö !mò°#Î˚ ÓƒÓfliy Óï≈ üyö– Ü˛yÎ≈ï˛ x ÏöÜ˛=!° Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò° ÌyÜ˛ Ï°Ä

ò%!ê˛ üye ò°ÈÙÙÙÙÈÓ˚«˛î¢#° ò° Ä ◊!üÜ˛ ò° ~áyˆÏö ≤Ãyôyöƒ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ò%!ê˛ òˆÏ°Ó˚ üï˛yò¢≈ ˛õ,ÌÜ˛ ÓˆÏ° ~•z

ÓƒÓfliyˆÏÜ˛ Ú§%flõ‹T !mò°#Î˚ ÓƒÓfliyÛ Ó°y •Î˚– ¢y§ˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ ã˛e´ÓÍ ò%•z òˆÏ°Ó˚ üˆÏôƒ•z xyÓ!ï≈˛ï˛ •ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛–

S15V öyà!Ó˚Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ É xöƒyöƒ í˛zòyÓ˚˜Ïö!ï˛Ü˛ àîï˛ˆÏsfÓ˚ üï˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÄ öyà!Ó˚Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ fl∫#Ü,˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

ˆÎüö xy•zˆÏöÓ˚ ˆã˛yˆÏá §üyöy!ôÜ˛yÓ˚ñ üï˛yüï˛ ≤ÃÜ˛yˆÏ¢Ó˚ x!ôÜ˛yÓ˚ñ ˆû˛yê˛òyö Ä !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ñ §¡õ!_

xç≈ö Ä •hflÏyhsˇÓ˚ Ü˛Ó˚yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ •zï˛ƒy!ò– ï˛ ÏÓ §üy Ï°yã˛Ü˛ ÏòÓ˚ ü Ïï˛ ~áy Ïö ˆ¢y£Ï ÏîÓ˚ !ÓÓ˚& Ïk˛ xÌ≈ Ïö!ï˛Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚

öy ÌyÜ˛yÎ˚ xöƒyöƒ x!ôÜ˛yÓ˚=!° xˆÏöÜ˛yÇˆÏ¢ ˆàÔî •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸ˆÏåÈ–

!Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ó˚yçï˛sfñ x!û˛çyï˛ï˛sf Ä àîï˛ ÏsfÓ˚ §üß∫Î˚ â Ïê˛ ÏåÈ– x!û˛öÓ ~•z ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ó˚yçï˛ ÏsfÓ˚

≤Ãï˛#Ü˛ !•§yˆÏÓ xyˆÏåÈö Ó˚y!ö– xyÓ˚y !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓÓfliyÎ˚ x!û˛çyï˛ï˛ˆÏsfÓ˚ ≤Ãï˛#Ü˛ •Î˚ !≤Ã!û˛ Ü˛yí˛z!™° ~ÓÇ °í≈˛

§û˛y– xyÓ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ çöàˆÏîÓ˚ myÓ˚y ≤Ãï˛ƒ«˛û˛yˆÏÓ !öÓ≈y!ã˛ï˛ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ ≤Ãû)˛ï˛ «˛üï˛y§¡õß¨ Ü˛ü™

§û˛y •Û° àîï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfliyÓ˚ ≤Ãï˛#Ü˛–

xö%¢#°ö#ÙÙÙÙ È3

1– §!ë˛Ü˛ í˛z_ˆÏÓ˚ ✓ !òö É

SÜ˛V !Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö S!°!áï˛†x!°!áï˛V–

13

SáV !Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö S§%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚†ò%‹õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚V–

SàV !Ó ˆÏê˛ö ~Ü˛!ê˛ S~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛ Ó˚y‹T…†Î%=Ó˚y‹T…V–

SâV !Ó ˆÏê˛ˆÏö ≤Ãã˛!°ï˛ Ó˚yçï˛sf S!öÎ˚üï˛y!sfÜ˛†ã˛Ó˚üV–

SäV !Ó ˆÏê˛ˆÏö «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î SxyˆÏåÈ†ˆö•zV–

Sã˛V !Ó ˆÏê˛ˆÏö S!mò°#Î˚†Ó‡ò°#Î˚V ÓƒÓfliy ≤Ãã˛!°ï˛–

¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛

ˆ@ˇÃê˛ !Ó Ïê˛ ÏöÓ ¢y§öÓƒÓfliyÓ xöƒï˛ü ≤Ãôyö í zÍ§ •° §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó#!ï˛ö#!ï˛– ~•z Ó#!ï˛ö#!ï˛=!° •Û° ¢y§öÓƒÓfliy

§¡õ!Ü≈˛ï˛ ˆ§•z !öÎ˚üÜ˛yö%ö ˆÎà%!° xy•zˆÏöÓ˚ xÇ¢ öy •ÛˆÏ°Ä ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ x!ÓˆÏFåÈòƒ xÇˆÏ¢ ˛õ!Ó˚îï˛ •Î˚– ~•z

Ó˚#!ï˛ö#!ï˛=!°Ó˚ !˛õåÈˆÏö xy•zö Óy xyòy°ˆÏï˛Ó˚ ˆÜ˛yö §üÌ≈öü)°Ü˛ xyˆÏò¢ öy ÌyÜ˛ˆÏ°Ä ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ !öÎ%_´ ≤Ã!ï˛!ê˛

Óƒ!_´•z ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛=!° Óyôƒï˛yü)°Ü˛û˛yˆÏÓ ˆüˆÏö ã˛ˆÏ°ö–

§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!°ˆÏÜ˛ !ÓˆÏŸ’£Ïî Ü˛Ó˚ˆÏ° xyüÓ˚y Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ ˜Ó!¢ˆÏ‹TƒÓ˚ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õy!Ó˚– ˆÎüö

SÜ˛V §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° §üˆÏÎ˚Ó˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏD ˛≤Ãã˛!°ï˛ ≤ÃÌyÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛ àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ–

SáV §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° xyòy°ï˛ Ü˛ï,≈˛Ü˛ Ó°ÓÍˆÏÎyàƒ öÎ˚–

SàV §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° xüyöƒ Ü˛Ó˚ˆÏ° Óƒ!_´ˆÏÜ˛ ˆÜ˛yö ¢y!hflÏ ˆ˛õˆÏï˛ •Î˚ öy–

SâV xÌã˛ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ !ÓˆÏÓ˚yô# ˆÜ˛yˆÏöy §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Óy ˆÓ§Ó˚Ü˛y!Ó˚ í˛zˆÏòƒyà §•ˆÏç Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚

•ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy–

~•z §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛=!°ˆÏÜ˛ °í≈˛ xƒyö§ö Ú§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˛≤ÃÌyÛ öyˆÏü í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– çö fiê%˛Î˚yê≈˛ !ü°

ï˛yˆÏòÓ˚ Ú§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ x!°!áï˛ !ÓôyöÛ öyˆÏü x!û˛!•ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– í˛y•z!§ Ä•z !öÎ˚ü=!°ˆÏÜ˛ Ú§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Û

öyˆÏü Óî≈öy Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– §ƒyÓ˚ xy•zû˛Ó˚ ˆç!öÇ§ ÓˆÏ°ö ˆÎ ~•z §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛=!° xy•zˆÏöÓ˚ ÷‹Ò ˆò•ˆÏÜ˛

Ó˚_´ÈÙÈüyÇ Ï§ ç#Óhsˇ Ü˛ ÏÓ˚ ˆï˛y Ï°– Ä ÏÎ˚í˛ ~ÓÇ !ú˛!°!˛õ§‰ Ó Ï°ö §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ •Û° ≤ÃÌy ~ÓÇ ≤Ã ÏÎ˚yçö#Î˚ï˛yÓ˚

§üß∫ˆÏÎ˚ àˆÏí˛¸ Äë˛y !öÎ˚üyÓ°#Ó˚ §ü!‹T– !Ü˛v xˆÏöÜ˛ ˆ«˛ˆÏe ï˛yˆÏòÓ˚ í˛zÍ§ •° üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ §%flõ‹T ü˜Ïï˛Ü˛ƒ– xöƒû˛yˆÏÓ

Ó°y ÎyÎ˚ñ ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° ˆ§ ˆòˆÏ¢Ó˚ !ÓÓï≈˛ö¢#° Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ §Çfl,Ò!ï˛Ó˚ (political culture) ≤Ã!ï˛ú˛°ö–

xy•zö Ä §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛

xy•zö Ä §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ !Ü˛å%È ˆüÔ!°Ü˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ Óï≈˛üyö˛–

S1V xy•zö !ö!ò≈‹T Ä «˛üï˛y≤ÃyÆ §Çfliy myÓ˚y ≤Ãî#ï˛ •Î˚ñ !Ü˛v §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛=!° ˆÜ˛yöÄ §Çfliy Ü˛ï,≈˛Ü˛

≤Ãî#ï˛ •Î˚ öy–

14

S2V xy•zö xyòy°ï˛ Ü˛ï,≈˛Ü˛ Ó°ÓÍˆÏÎyàƒ !Ü˛v §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° xyòy°ï˛ Ü˛ï,≈˛Ü˛ Ó°ÓÍˆÏÎyàƒ öÈÎ˚–

S3V xy•zö !°!áï˛ñ §%flõ‹T Ä §%!ö!ò≈‹T– §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° x!°!áï˛ñ xflõ‹T Ä x!ö!ò≈‹T–

S4V xy•zö Ä §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ !ÓˆÏÓ˚yô §,!‹T •ÛˆÏ°ñ xy•zˆÏöÓ˚ ≤Ãyôyöƒ•z ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Î˚–

S5V xy•zö üyöƒ Ü˛Ó˚y Óyôƒï˛yü)°Ü˛ó §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ üyöƒ Ü˛Ó˚y Óyôƒï˛yü)°Ü˛ öÎ˚– xÌã˛ ~Ó˚ !ÓÓ˚&k˛yã˛yÓ˚î

x!ï˛ !ÓÓ˚° âê˛öy–

S6V xy•zö !°!áï˛û˛yˆÏÓ ˆ˛õ¢ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ !°!áï˛û˛yˆÏÓ ˆ˛õ¢ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy–

S7V í˛y•z!§Ó˚ üˆÏï˛ñ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ §Ü˛° §üÎ˚ ~Ü˛•zû˛yˆÏÓ ≤ÃˆÏÎ˚yà •Î˚ öy– fliyöÜ˛y°ˆÏû˛ˆÏò ~Ó˚ ï˛yÓ˚ï˛üƒ

•ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– !Ü˛hsˇ% xy•zö §Ó≈e ~Ü˛•zû˛yˆÏÓ ≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚y •Î˚–

S8V ≤ÃˆÏÎ˚yçö xö%ÎyÎ˚# xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó– !Ü˛v §%!Óôy xö%ÎyÎ˚# •ë˛yÍ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ àˆÏí˛¸

ˆï˛y°y ÎyÎ˚ öy–

S9V !öô≈y!Ó˚ï˛ üˆÏM˛ È çöüï˛ Îyã˛y•zñ ò°#Î˚ hflÏˆÏÓ˚ xy°y˛õ xyˆÏ°yã˛öy §Ç§ˆÏò !Óã˛yÓ˚ !ÓˆÏÓã˛öyÓ˚ ˛õÓ˚ xy•zö ˜ï˛!Ó˚

Ü˛Ó˚y •Î˚– ˛õ«˛yhsˇˆÏÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ ô#ˆÏÓ˚ ô#ˆÏÓ˚ àˆÏí˛¸ ÄˆÏë˛ !öÎ˚ï˛ ÓƒÓ•yˆÏÓ˚Ó˚ üyôƒˆÏü–

S10V xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe !ö!ò≈‹T ≤Ã!e´Î˚y ~ÓÇ ˛õk˛!ï˛ xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ ˆÜ˛yöÄ

!ö!ò≈‹T ≤Ã!e´Î˚y ~ÓÇ ˛õk˛!ï˛ xö%§Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚ àˆÏí˛¸ ÄˆÏë˛ öy–

§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ ˆ◊!î !Óû˛yçö

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ˆÏÜ˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ ˆ◊!îˆÏï˛ û˛yà Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– ˆÎüö É

S1V Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛y §¡õ!Ü≈˛ï˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ É ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!°Ó˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ

•°ÈÙÙÙÙÈÜ˛ü™§û˛yÓ˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö Ü˛ï,≈˛Ü˛ ≤Ãôyöüsf# !öÎ%=˛ •ˆÏÓöó ˛õy°≈yˆÏürê˛ Ü˛ï,≈˛Ü˛ à,•#ï˛

!ÓˆÏ° Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö fl∫y«˛Ó˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Óyôƒ–

S2V Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ ÓƒÓfliy §¡õ!Ü≈ ï˛ Ó#!ï˛ö#!ï˛ É ~•z ˆ◊!îÓ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó#!ï˛ö#!ï˛Ó ü Ïôƒ í z ÏÕ‘á ÏÎyàƒ •° É

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Óy üsf#§û˛y Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆÎÔÌû˛yˆÏÓ òy!Î˚c¢#° ÌyÜ˛ˆÏÓó ≤Ãôyöüsf#§• üsf#§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §ò§ƒ •ˆÏï˛ •ˆÏÓó ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ xöyfliy ≤ÃhflÏyÓ ˛õy¢ •ˆÏ° ü!sf§û˛yˆÏÜ˛ ˛õòï˛ƒyà

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •ˆÏÓ–

S3V ˛õy°≈yˆÏürê˛ §¡õ!Ü≈˛ï˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ É ~•z ˆ◊!îÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •° ÓåÈˆÏÓ˚

xhsˇï˛ ~Ü˛ÓyÓ˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ö xy•¥yö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •ˆÏÓó Ü˛ü™§û˛yÓ˚ xôƒ«˛ Óy !flõÜ˛yÓ˚ ò° !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛û˛yˆÏÓ

ï˛ÑyÓ˚ òy!Î˚c Ä Ü˛ï≈˛Óƒ ˛õy°ö Ü˛Ó˚ˆÏÓö– ~Ü˛üye ˛õy°y≈ˆÏürê˛•z §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ xyÎ˚ÓƒÎ˚ xö%ˆÏüyòˆÏöÓ˚ «˛üï˛y Ó˚yˆÏá–

S4V Ü˛üöÄˆÏÎ˚°Ì §¡õ!Ü≈˛ï˛ Ó˚#!ï˛!ö!ï˛ É Ü˛üöÄˆÏÎ˚°Ìû%˛=˛ ˆò¢§ü)ˆÏ•Ó˚ §ˆÏD ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §¡õÜ≈˛Ä

15

§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ üyôƒˆÏü !öÎ˚!sfï˛ •Î˚– ˆÎüö ˆÜ˛yöÄ ˆí˛y!ü!öÎ˚ˆÏöÓ˚ xö%ˆÏÓ˚yô Ü ˛ˆÏü•z !Ó !ê˛¢ ˛õy°y≈ˆÏürê˛ ˆ§•z

ˆí˛y!ü!öÎ˚ˆÏöÓ˚ çöƒ xy•zö ˛õîÎ˚ö Ü˛Ó˚ˆÏÓñ xöƒÌyÎ˚ öÎ˚– ˆÎüöñ Ü˛yöyí˛y Óy xˆÏflT…!°Î˚yÎ˚ Ó˚y‹T…≤Ãôyö ˛õˆÏò !Ó !ê˛¢

Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ~áö !ÓÜ˛“ ÓƒÓfliy ã˛y°% •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˙§Ó ˆòˆÏ¢Ó˚•z !§k˛yhsˇ xö%ÎyÎ˚#–

§Ç!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° üyöƒ Ü˛Ó˚yÓ˚ Ü˛yÓ˚î

§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° û˛D Ü˛Ó˚ Ï° ¢y!hflÏÓ˚ ˆÜ˛yö û˛Î˚ ˆö•z– ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° xyòy°ï˛ Ü˛ï,≈ Ü˛ Ó°ÓÍ ÏÎyàƒÄ

öÎ˚– ï˛y•z fl∫yû˛y!ÓÜ˛ Ü˛yÓ˚ˆÏî•z ≤ÃŸ¿ ÄˆÏë˛ ˆÎ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° üyöƒ Ü˛Ó˚y •Î˚ ˆÜ˛ö⁄

¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ ≤Ã!ï˛ xyö%à Ïï˛ƒÓ˚ Ü˛yÓ˚î !• Ï§ ÏÓ •zÇ ÏÓ˚ç çy!ï˛Ó˚ Ó˚«˛î¢#° üyö!§Ü˛ï˛y Ä ˙!ï˛•ƒ!≤ÃÎ˚ï˛yÓ˚

≤Ã!ï˛ ò,!‹T xyÜ˛£Ï≈î Ü˛ˆÏÓ˚ö–

§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° x!°!áï˛ Ä ≤ÃÌyàï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏö ~Ü˛!ê˛ §%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ ¢y§ö Ü˛yë˛yˆÏüy àˆÏí˛¸

ï%˛ˆÏ°ˆÏåÈ– ~•z §%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ï˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛ çöàˆÏîÓ˚ ˛õ)î≈ §üÌ≈ö xyˆÏåÈ–

ò#â≈!òö ô ÏÓ˚ ≤Ãã˛!°ï˛ ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛=!° ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ û˛yÓ˚§yüƒ Ó˚«˛y Ü˛ ÏÓ˚– Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ °!Aâï˛ •Û Ï° ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚

û˛yÓ˚§yüƒ !Óö‹T • ÏÓ– ˆÎüö ÓÍ§ ÏÓ˚ xhsˇï˛ ~Ü˛ÓyÓ˚ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ x!ô ÏÓ¢ö öy • Ï° §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ xyÎ˚ÓƒyÎ˚ xö% Ïüyòö•z

°yû˛ Ü˛Ó˚ ÏÓ öy–

xà‰ S099VÈÙÈ~Ó˚ ü Ïï˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ üyöƒ Ü˛Ó˚yÓ˚ ≤Ãôyö Ü˛yÓ˚î •Û° çöü Ïï˛Ó˚ ã˛y˛õ– ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!°Ó˚

≤Ã!ï˛ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ çöàˆÏîÓ˚ xû˛ƒhflÏ xyö%àï˛ƒ §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ üyöˆÏï˛ Óyôƒ Ü˛ˆÏÓ˚–

§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ ˆ«˛ˆÏe xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ ¢!=˛¢y°# Î%!=˛ •° ~•z ˆÎ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ °!Aâï˛ •ˆÏ° °!Aâï˛ ö#!ï˛ˆÏÜ˛

xy•zˆÏö Ó˚)˛õyhsˇˆÏÓ˚Ó˚ òy!Ó ¢!=˛¢y°# •ˆÏÎ˚ í˛zë˛ˆÏÓ ˛õyˆÏÓ˚–

˛õ!Ó˚ˆÏ¢ˆÏ£Ï Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ ÓyhflÏÓ í˛z˛õˆÏÎy!àï˛yÓ˚ Ü˛yÓ˚ˆÏîÄ ~à%!°ˆÏÜ˛ üyöƒ Ü˛Ó˚y •Î˚– ~•z

Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° üyöƒ Ü˛Ó˚yÓ˚ üˆÏôƒ !òˆÏÎ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏö àî§yÓ≈ˆÏû˛Ô!üÜ˛ï˛yÓ˚ ôyÓ˚îy ÓyhflÏˆÏÓ Ó˚*˛õy!Î˚ï˛ Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ à%Ó˚%c

Óï≈ üy Ïö ç!ê˛° çyï˛#Î˚ Ä xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ Ïï˛ §Ó Ó˚y‹T…•z ~Ü˛!ê˛ !°!áï˛ §Ç!Óôy ÏöÓ˚ ≤Ã ÏÎ˚yçö#Î˚ï˛y ˛xö%û˛Ó

Ü˛ˆÏÓ˚– ï˛y åÈyí˛¸y !°!áï˛ §Ç!Óôyö Óƒï˛#ï˛ ˆòˆÏ¢Ó˚ ¢y§öÓƒÓfliy §¡õˆÏÜ≈˛ §yôyÓ˚î üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ ˆÜ˛yö flõ‹T ôyÓ˚îy àˆÏí˛¸

í zë˛ Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ öy– !Ü˛v ï˛y § Ï_¥Ä !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliy ~áö ˛õÎ≈hsˇ ü)°ï˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ !öû≈ Ó˚– §%ï˛Ó˚yÇ fl∫yû˛y!ÓÜ˛û˛y ÏÓ•z

üˆÏö •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ˆÎ !Ó ˆÏê˛ˆÏö ~•z §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ x˛õ!Ó˚•yÎ≈ï˛yÓ˚ ˛õÿ˛yˆÏï˛ ~üö xˆÏöÜ˛ Ü˛yÓ˚î xyˆÏåÈ Îy

ï˛yˆÏòÓ˚ û)˛!üÜ˛yˆÏÜ˛ ~ï˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ Ü˛ˆÏÓ˚ ï%˛ˆÏ°ˆÏåÈ–

S1V §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° xy•zˆÏöÓ˚ Ü˛yë˛yˆÏüyˆÏÜ˛ à!ï˛¢#° Ü˛ˆÏÓ˚ §¡õ)î≈ï˛y òyö Ü˛ˆÏÓ˚–

S2V ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ Î%ˆÏày˛õˆÏÎyà# Ü˛ˆÏÓ˚ ˆï˛yˆÏ°–

16

S3V ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ !Óòƒüyö ¢y§öï˛y!sfÜ˛ ï˛_¥ xö%§yˆÏÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ Ü˛yÎ≈˛õk˛!ï˛ ˆÎö §%¤˛û˛yˆÏÓ !öÎ˚!sfï˛ •Î˚

ˆ§!òˆÏÜ˛ °«˛ƒ Ó˚yáyÄ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ–

S4V Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° §Ó˚Ü˛y!Ó˚ «˛üï˛yÎ˚ x!ô!¤˛ï˛ Óƒ!=˛ˆÏòÓ˚ Ü˛yÎ≈Ü˛°y˛õ !öÎ˚sfî Ü˛ˆÏÓ˚–

S5V §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ öüö#Î˚ï˛y ÓçyÎ˚ Ó˚yˆÏá Ä ï˛yÓ˚ §#üyÓk˛ï˛y ò)Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚–

S6V §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ üyôƒˆÏü ˛õ%Ó˚ˆÏöy xy•zö öï%˛ö ˛õ!Ó˚ˆÏÓˆÏ¢Ó˚ §ˆÏD §yüO§ƒ ÓçyÎ˚ Ó˚yˆÏá–

S7V §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !Ó!û˛ß¨ !Óû˛yˆÏàÓ˚ üˆÏôƒ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ §•ˆÏÎy!àï˛y Ó,!k˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚# û)˛!üÜ˛y

@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚–

S8V xy•zö Ä ÓyhflÏÓ ≤ÃˆÏÎ˚yçˆÏöÓ˚ üˆÏôƒÜ˛yÓ˚ úÑ˛yÜ˛ê%˛Ü%˛ ˛õ)Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚ ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!°–

S9V çöàˆÏîÓ˚ •zFåÈy Ä §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ï,˛≈ˆÏcÓ˚ üˆÏôƒ §yüO§ƒ Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚ ~•z §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!°–

xö%¢#°ö#ÈÙÙÙÙ È4


SÜ˛V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!°Ó˚ !˛õåÈˆÏö xyòy°ˆÏï˛Ó˚ §üÌ≈ö xyˆÏåÈ–

SáV §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° xüyöƒ Ü˛Ó˚ˆÏ° ˆÜ˛yö ¢y!hflÏ ˆ˛õˆÏï˛ •Î˚ öy–

SàV §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° !ö!ò≈‹T Ä «˛üï˛y≤ÃyÆ §Çfliy Ü˛ï,≈˛Ü˛ ≤Ãî#ï˛–

SâV §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° x!°!áï˛ñ xflõ‹T Ä x!ö!ò≈‹T–

2– xy•zö Ä §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ !ï˛ö!ê˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚%ö–

3– §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ Ü˛Î˚ ≤ÃÜ˛yÓ˚ Ä Ü˛# Ü˛#⁄

4– §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° ˆÜ˛ö üyöƒ Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛°y •Î˚⁄

xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö

ˆàÔÓ˚ÓüÎ˚ !Ó≤’ˆÏÓÓ˚ S1688 !á ÉV ˛õÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛•z xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ˆÏöÓ˚ ôyÓ˚îy ô#ˆÏÓ˚ ô#ˆÏÓ˚ •zÇ°ƒyˆÏu˛ ≤Ã§yÓ˚°yû˛

Ü˛ˆÏÓ˚– |ö!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑#ˆÏï˛ •zÇ°ƒyˆÏu˛ ˛õ%Ñ!çÓyò ¢!_´¢y°# !û˛!_Ó˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Î˚– ï˛yÓ˚ ˛≤Ãû˛yÓ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

ÓƒÓfliy ~ÓÇ !ã˛hsˇyÓ˚ ˆ«˛ ÏeÄ Óƒy˛õÜ˛û˛y ÏÓ ≤Ã!ï˛ú˛!°ï˛ •Î˚– ~•z§üÎ˚ xy•z ÏöÓ˚ xö%¢y§ ÏöÓ˚ ôyÓ˚îy í zòyÓ˚ õsi# àîï˛y!sfÜ˛

!ã˛hsˇy!ÓòˆÏòÓ˚ Ó=˛ˆÏÓƒÓ˚ üyôˆÏü çö!≤ÃÎ˚ï˛y Ä à%Ó˚%c°yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚–

§•ç §Ó˚° û˛y£ÏyÎ˚ xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö Ó°ˆÏï˛ ˆÓyé˛yÎ˚ xy•zˆÏöÓ˚ §%≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ ≤Ãyôyöƒñ xy•zˆÏöÓ˚ ˆã˛yˆÏá §Ü˛ˆÏ°Ó˚

§üyöy!ôÜ˛yÓ˚ñ !ö!ò≈‹T xy•zöû˛ˆÏDÓ˚ çöƒ ¢y!hflÏˇÓ˚ ÓƒÓfliy xyd˛õ«˛ §üÌ≈ˆÏöÓ˚ §%ˆÏÎyà≤Ãòyöñ ≤Ãã˛!°ï˛ xy•zö xö%ÎyÎ˚#

x˛õÓ˚yˆÏôÓ˚ !Óã˛yÓ˚ ≤Ãû,˛!ï˛– xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ˆÏöÓ˚ ü)° Ü˛Ìy •Û° §Ü˛ˆÏ°•z xy•zˆÏöÓ˚ xô#ö– 1885 §yˆÏ° xôƒy˛õÜ˛

í˛y•z!§ ïÑ˛yÓ˚ !Óáƒyï˛ @ˇÃsi Introduction of the Law of the Constitution SÚ¢y§öï˛y!sfÜ˛ xy•zˆÏöÓ˚ û)˛!üÜ˛yÛVÈÙ~

xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ˆÏöÓ˚ ï˛_¥!ê˛ˆÏÜ˛ Óƒyáƒy Ü˛ˆÏÓ˚ö– í˛y•z!§Ó˚ Óyáƒy xö%§yˆÏÓ˚ xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ˆÏöÓ˚ ï˛_¥!ê˛ !ï˛ö!ê˛ ö#!ï˛Ó˚

17

Ä˛õÓ˚ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛– ˆ§à%!° •° É

≤ÃÌüï˛ñ xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö §Ó Ó˚Ü˛ü ˜fl∫Ó˚# «˛üï˛yÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô#– §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆÜ˛yö ˜fl∫Ó˚# «˛üï˛y ÌyÜ˛ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚

öy– ~Ó˚ xÌ≈ •Û° xyòy°ˆÏï˛Ó˚ ˆã˛yˆÏá ˆòy£Ï# §yÓƒhflÏ öy •ÄÎ˚y ˛õÎ≈hsˇ ˆÜ˛yö Óƒ!=˛ˆÏÜ˛ ¢y!hflÏ ˆòÄÎ˚y ÎyˆÏÓ öy xÌÓy

ï˛yˆÏÜ˛ ç#Óö Ä §¡õ!_Ó˚ x!ôÜ˛yÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ Ó!M˛Èï˛ Ü˛Ó˚y ÎyˆÏÓ öy– ~Ó˚ üyôƒˆÏü xy•zˆÏöÓ˚ §Ó≈ydÜ˛ ≤ÃyôyˆÏöƒÓ˚ Ü˛Ìy

Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– !Ó ˆÏê˛ˆÏö xy•zˆÏöÓ˚ §Ó≈Óƒy˛õ# ˛≤Ãyôyöƒ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ï˛y•z Ó°y ÎyÎ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏö xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ˆÏöÓ˚

x!hflÏc Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

!mï˛#Î˚ï˛ñ xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö xö%ÎyÎ˚# ˆÜ˛yö Óƒ!_´•z xy•zˆÏöÓ˚ |ˆÏôù≈ öÎ˚– §Ü˛ˆÏ°•z xy•zˆÏöÓ˚ ˆã˛yˆÏá §üyö–

«˛üï˛yñ xÓfliy Ä ˛õòüÎ≈yòy !ö!Ó≈ˆÏ¢ˆÏ£Ï ˆòˆÏ¢Ó˚ §ühflÏ öyà!Ó˚Ü˛•z ˆòˆÏ¢Ó˚ §yôyÓ˚î xy•zˆÏöÓ˚ xô#ö– í˛y•z!§ í˛zˆÏÕ‘á

Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈöñ ˆò Ï¢Ó˚ ≤Ãôyöüsf# ˆÌ ÏÜ˛ ¢%Ó% Ü˛ ÏÓ˚ §yôyÓ˚î ˛õ%!°¢ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚# Ä §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛Ó˚ xyòyÎ˚Ü˛yÓ˚#àî xöƒyöƒ öyà!Ó˚ ÏÜ˛Ó

üï˛•z xy•zö !ÓˆÏÓ˚yô# Ü˛yÎ≈Ü˛°yˆÏ˛õÓ˚ çöƒ §üû˛yˆÏÓ òy!Î˚c¢#°–

í˛y•z!§ xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö ö#!ï˛Ó˚ !ÓöƒyˆÏ§Ó˚ ˆ«˛ˆÏe ú ˛yˆÏ™Ó˚ ≤Ãy¢§!öÜ˛ xy•zˆÏöÓ˚ ôyÓ˚îyˆÏÜ˛ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö !ö–

ú ˛yˆÏ™ ≤Ã¢y§!öÜ˛ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#ˆÏòÓ˚ !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ fl∫ï˛sf ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ !åÈ°– í˛y•z!§Ó˚ üˆÏï˛ñ ~•z ö#!ï˛Ó˚ ≤ÃˆÏÎ˚yà

xy•zˆÏöÓ˚ ò,!‹TˆÏï˛ §yüƒ ≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ ˛õ!Ó˚˛õsi#–

ï, ï˛#Î˚ï˛ñ !Ó Ïê˛ Ïö öyà!Ó˚Ü˛ ÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ §yôyÓ˚î xy•zö myÓ˚y §ÇÓ˚!«˛ï˛ • ÏÎ˚ ÏåÈ– xöyöƒ ˆò Ï¢ ˆÎû˛y ÏÓ §Ç!Óôy ÏöÓ˚

!Ó!ôÓk˛ xy•zˆÏöÓ˚ myÓ˚y öyà!Ó˚Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ fl∫#Ü,˛ï˛ ~ÓÇ §ÇÓ˚!«˛ï˛ •Î˚ñ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö ˆ§•z§Ó !Ó!ôÓk˛ xy•zö Óƒ!=˛

fl∫yô#öï˛yÓ˚ í zÍ§ öÎ˚– ˛õ«˛yhsˇ ÏÓ˚ !Óã˛yÓ˚!Óû˛y ÏàÓ˚ !§k˛yhsˇ•z öyà!Ó˚Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ §ÇÓ˚!«˛ï˛ Ü˛ ÏÓ˚– !Óã˛yÓ˚!Óû˛y ÏàÓ˚ !§k˛yhsˇ ÏÜ˛

x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ í˛zÍ§Ó˚)ˆÏ˛õ àîƒ Ü˛Ó˚y •Î˚– !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà ˛≤Ãôyöï˛ ˆòˆÏ¢Ó˚ ˛≤ÃÌyàï˛ xy•zö Ä ˛õ)Ó≈Óï≈˛# !§k˛yhsˇ xö%ÎyÎ˚#

x!ôÜ˛yÓ˚ §ÇÜ ˛yhsˇ !ÓˆÏÓ˚yô !ö‹õ!_ Ü˛ˆÏÓ˚–

•zÇ°ƒy Ïu˛ xy•z ÏöÓ˚ xö%¢y§öï˛ Ï_¥Ó˚ Óƒy˛õÜ˛ ≤Ãã˛yÓ˚ ~ÓÇ ≤Ã§y ÏÓ˚Ó˚ ü) Ï° xy ÏåÈ ï˛yÓ˚ xÌ≈ Ïö!ï˛Ü ÈÙÈ§yüy!çÜ˛ Ü˛y Ïë˛y ÏüyÓ˚

o%ï˛˛ ˛õ!Ó˚Óï≈ ö– ˆ§•z §üÎ˚ Ó˚y‹T…#Î˚ •hflÏ Ï«˛˛õ ˆÌ ÏÜ˛ ˛õ%Ñ!ç˛õ!ï˛ ÏòÓ˚ fl∫yÌ≈Ó˚«˛yÓ˚ çöƒ ≤Ã ÏÎ˚yçö !åÈ° §#!üï˛ «˛üï˛y§¡õß¨

Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ñ ˆÎ Ó˚y‹T… ï˛yˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ó˚«˛ˆÏÜ˛Ó˚ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛Ó˚ˆÏÓ– ï˛ÍÜ˛y°#ö ˛õ%Ñ!çÓyò# Ü˛yë˛yˆÏüyÎ˚ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛

!û˛!_ §ÇÓ˚«˛ˆÏîÓ˚ çöƒ ï˛yÓ˚ §ˆÏD §yüO§ƒ˛õ)î≈ xy•zˆÏöÓ˚ Ü˛yë˛yˆÏüy àˆÏí˛¸ ˆï˛y°y xï˛ƒyÓ¢ƒÜ˛ !åÈ°– í˛y•z!§Ó˚ xy•zˆÏöÓ˚

xö%¢y§ö ï˛_¥ Ä•z xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ !û˛ï˛ àˆÏí˛¸ ˆï˛y°yÓ˚ ~Ü˛!ê˛ ≤ÃÎ˚y§– xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§öñ xy•zˆÏöÓ˚ ò,!‹TˆÏï˛ §üyö

x!ôÜ˛yÓ˚ ~ÓÇ xy•zˆÏöÓ˚ myÓ˚y §Ü˛ˆÏ°Ó˚ §üÈÙÈüÎ≈yòy ˛≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ ö#!ï˛ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˆã˛ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ï˛ˆÏÓ ÓyhflÏˆÏÓ ~•z

§üyöy!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ xÌ≈ •Û° §¡õò¢y°#ˆÏòÓ˚ §üyö!ôÜ˛yÓ˚– Ü˛yÓ˚î §üyˆÏç xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ ˜Ó£Ïüƒ ÌyÜ˛ˆÏ° !öÉfl∫ üyö%ˆÏ£ÏÓ˚

çöƒ xy•zöàï˛ §üyöy!ôÜ˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛y §Ω˛Ó •Î˚ öy– N.P. ü)°ƒyÎ˚ö É í˛y•z!§Ó˚ xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§öï˛_¥ !öÉ§ˆÏ®ˆÏ•

~Ü˛!ê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ ï˛_¥– !Ü˛v ~Ü˛Ìy fl∫#Ü˛yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛•z •ˆÏÓ ˆÎ ïÑ˛yÓ˚ ~•z ôyÓ˚îy |ö!ÓÇ¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛Ó˚ Óƒ!_´fl∫yï˛sfÓyò#

!ã˛hsˇyôyÓ˚yÓ˚ myÓ˚y ≤Ãû˛y!Óï˛– §ƒyÓ˚ xy•zû˛Ó˚ ˆç!öÇˆÏ§Ó˚ üˆÏï˛ í˛y•z!§Ó˚ ï˛ˆÏ_¥Ó˚ §ˆÏD ïÑ˛yÓ˚ ~Ü˛!ö¤˛ í˛zˆÏòƒyˆÏàÓ˚ â!ö¤˛

§¡õÜ≈˛ ÌyÜ˛ˆÏ°Ä ïÑ˛yÓ˚ ~•z Óƒyáƒy !öÉ§ˆÏ®ˆÏ• Óƒ!=˛ˆÏÜ˛!wÜ˛ ÓƒyáƒyÎ˚ ˛õ!Ó˚îï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ~ÓÇ Óï≈˛üyˆÏö öyöy!òÜ˛ !òˆÏÎ˚

§üyˆÏ°yã˛öyÓ˚ §¡ø%á#ö •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

18

S1V í˛y•z!§Ó˚ ÓƒyáƒyÎ˚ §Ü˛°≤ÃÜ˛yÓ˚ fl∫!ÓˆÏÓã˛öyü)°Ü˛ (discretionary) «˛üï˛yˆÏÜ˛ xfl∫#Ü˛yÓ˚ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– !Ü˛hsˇ%

Óï≈˛üyöÜ˛yˆÏ°Ó˚ ç!ê˛° §üyçÓƒÓfliyÓ˚ ˛õ!Ó˚ˆÏ≤Ã!«˛ˆÏï˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ ˆÎˆÏ•ï%˛ !Ó!û˛ß¨ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ü˛yç §¡õyòö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚ñ

ˆ§ˆÏ•ï%˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ •yˆÏï˛ ˆfl∫FåÈyô#ö «˛üï˛y Óy !ÓˆÏ¢£Ï «˛üï˛y ≤Ãòyö Ü˛Ó˚y òÓ˚Ü˛yÓ˚ •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸– ~üöÜ˛# í˛y•z!§Ó˚

§üˆÏÎ˚Ä xˆÏöÜ˛ fl∫!ÓˆÏÓã˛öyü)°Ü˛ «˛üï˛y (prerogatives) xy•zˆÏöÓ˚ xhsˇû%≈˛_´ !åÈ°– ˆç!öÇ§ÈÙÈ~Ó˚ üˆÏï˛ §Ó˚Ü˛y!Ó˚

Ü˛ï,≈ ˛õ«˛ Óƒy˛õÜ˛ fl∫!Ó ÏÓã˛öyü)°Ü˛ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ ÏÓ˚– !ï˛!ö í z ÏÕ‘á Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈö •zÇ°ƒy Ïu˛ ≤ÃÜ, ï˛ fl∫!Ó ÏÓã˛öyü)°Ü˛ «˛üï˛y

˛õy°y≈ˆÏüˆÏrê˛Ó˚ •yˆÏï˛ öƒhflÏ–

S2V í˛y•z!§ xy•zˆÏöÓ˚ ò,!‹TˆÏï˛ §üï˛y ≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ !Ó£ÏÎ˚ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– ï˛_¥àï˛û˛yˆÏÓ ~•z ö#!ï˛!ê˛ !öÉ§ˆÏ®ˆÏ•

à%Ó˚%c˛õ)î≈– !Ü˛v ÓyhflÏˆÏÓ ~•z ö#!ï˛ Ü˛ï˛ê˛y ≤ÃˆÏÎyçƒ ˆ§•z !öˆÏÎ˚ ÎˆÏÌ‹T §ˆÏ®• xyˆÏåÈ– Ó›ï˛ í˛y•z!§ xy•zˆÏöÓ˚ ò,!‹TˆÏï˛

§üï˛yÓ˚ ö#!ï˛ ≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ çöƒ ˆÎ í˛zˆÏòƒyˆÏà @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°öñ ïÑ˛yÓ˚ !öˆÏçÓ˚ ˆòˆÏ¢•z ˆ§•z ö#!ï˛ §yÌ≈Ü˛û˛yˆÏÓ ≤ÃÎ%_´

•Î˚!ö– xy•zˆÏöÓ˚ ò,!‹TˆÏï˛ §üï˛y ≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ çöƒ ≤ÃˆÏÎ˚yçö xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ Ä §yüy!çÜ˛ §yüƒ Ä öƒyÎ˚!Óã˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛y–

xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ x§ü §üyˆÏç ˆÜ˛yöû˛yˆÏÓ•z xy•zöàï˛ §üï˛y ≤Ã!ï˛¤˛y §Ω˛Ó öÎ˚– xˆÏöÜ˛ §üyˆÏ°yã˛ˆÏÜ˛Ó˚ üˆÏï˛ñ

í˛y•z!§ ˆÎ xy•zöàï˛ §üï˛yÓ˚ !Ó£ÏÎ˚ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö ï˛y ≤ÃÜ,˛ï˛˛õˆÏ«˛ ˆòˆÏ¢Ó˚ !Ó_¢y°# xÇˆÏ¢Ó˚ fl∫yô#öï˛y Ä §üï˛y–

ˆòˆÏ¢Ó˚ §Ü˛° xÇˆÏ¢Ó˚ §üï˛y öÎ˚–

S3V í˛y•z!§Ó˚ xy•z ÏöÓ˚ xö%¢y§ö ï˛ Ï_¥Ó˚ ï, ï˛#Î˚ ö#!ï˛!ê˛ Ïï˛ Ó°y •Î˚ ˆÎ §yÇ!Óôy!öÜ˛ xy•z ÏöÓ˚ myÓ˚y öÎ˚ñ xyòy° Ïï˛Ó˚

!§k˛yˆÏhsˇÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛•z !Ó !ê˛¢ öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚§ü)• §,!‹T •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– !Ü˛hsˇ% ~•z ôyÓ˚îy ˛õ%ˆÏÓ˚y˛õ%!Ó˚ @ˇÃ•îˆÏÎyàƒ öÎ˚–

Ü˛yÓ˚î •zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚ öyà!Ó˚Ü˛ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆÓ!¢Ó˚ û˛yà•z xyòy°ˆÏï˛Ó˚ !§k˛yˆÏhsˇÓ˚ ú˛° öÎ˚– í˛zòy•Ó˚îfl∫Ó˚)˛õ ü•y§öòñ

x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ !Ó°ñ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ xyˆÏÓòöñ ˆ•!ÓÎ˚y§ Ü˛˛õ≈y§ xy•zö ≤Ãû,˛!ï˛Ó˚ öyü í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚–

S4V xˆÏöÜ˛§üÎ˚ !Óöy !Óã˛yˆÏÓ˚ Ä xyòy°ˆÏï˛Ó˚ Ó˚yÎ˚ åÈyí˛¸y•z Ó˚y‹T…#Î˚ !öÓ˚y˛õ_y Ä §yüy!çÜ˛ fl∫yˆÏÌ≈Ó˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçˆÏö

Ó˚y‹T… ˆÜ˛yö Óƒ!=˛ˆÏÜ˛ xyê˛Ü˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– í˛y•z!§Ó˚ !öˆÏçÓ˚ ˆòˆÏ¢•z ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ˆfl∫FåÈyô#ö «˛üï˛y≤Ã§)ï˛ xy•zö ≤Ãî#ï˛

•ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆÎüöñ 1914 §yˆÏ°Ó˚ The Defence of the Realm Act, 1939 §yˆÏ°Ó˚ The Emergency

Powers Act •zï˛ƒy!ò– ~Ó˚•z xö%§Ó˚ˆÏî û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 22öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# !öÓï≈˛öü)°Ü˛ xyê˛Ü˛ xy•zˆÏöÓ˚

ÓƒÓfliy xyˆÏåÈ–

ï˛ˆÏÓ í˛z˛õ!Ó˚í˛z=˛ §üyˆÏ°yã˛öy §ˆÏ_¥Ä xyüÓ˚y Ó°ˆÏï˛ ˛õy!Ó˚ ˆÎ xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö xy•zöàï˛ §üyöy!ôÜ˛yÓ˚ Ó˚«˛y

~ÓÇ Ó˚y‹T… Ü˛ï,≈˛ˆÏcÓ˚ ˆfl∫FåÈyã˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛ˆÏÓ˚yˆÏô üyö%£ÏˆÏÜ˛ í˛zm%k˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

˛õ!Ó˚ˆÏ¢ˆÏ£Ï Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö ˆÜ˛Ó°üye xy•zöàï˛ §üyöy!ôÜ˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ Ä˛õÓ˚ ˛à%Ó˚%c xyˆÏÓ˚y˛õ

Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– §yüy!çÜ˛ Ä xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §üyöy!ôÜ˛yÓ˚ ~áyˆÏö fliyö ˛õy•z!ö– í˛y•z!§ ~•z ï˛ˆÏ_¥Ó˚ üyôƒˆÏü |ö!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑#Ó˚

í˛zòyÓ˚ö#!ï˛Óyò ≤ÃÓ!ï≈˛ï˛ xy•zöàï˛ §yüƒˆÏÜ˛•z ≤Ãyôyöƒ !òˆÏÎ˚ˆÏåÈö– ˆÜ˛yöÄ ˛õ%Ñ!çÓyò# §üyˆÏçÓ˚ ˛õˆÏ«˛•z xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛

19

§üyöy!ôÜ˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛y Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó öÎ˚– í˛y•z!§Ó˚ ˆò¢ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÄ ï˛y §Ω˛Ó •Î˚!ö– xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö àîï˛y!sfÜ˛

ˆò Ï¢ fl∫yû˛y!ÓÜ˛ ~ÓÇ !Ó Ï¢£Ï ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ Ïï˛ ˛õòò!°ï˛ • ÏÎ˚ ÏåÈ– ï˛y•z üyÜ≈ §‰Óyò#Ó˚y Ó Ï°ö ˆÎ ˜Ó£Ïüƒü)°Ü˛ §üyçÓƒÓfliyÎ˚

xy•zö Ü˛áöÄ ˆ◊!îfl∫yˆÏÌ≈Ó˚ |ˆÏk≈˛ í˛zˆÏë˛ §üò,!‹T§¡õß¨ •ÛˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy–



SÜ˛V xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ˆÏöÓ˚ ≤Ãôyö ≤ÃÓ=˛y í˛y•z!§–

SáV !Ó ˆÏê˛ˆÏö !Óã˛yÓ˚!Óû˛yˆÏàÓ˚ !§k˛yhsˇˆÏÜ˛ öyà!Ó˚Ü˛ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ í˛zÍ§Ó˚)ˆÏ˛õ àîƒ Ü˛Ó˚y •Î˚–

SàV xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö xy•zöàï˛ñ §yüy!çÜ˛ Ä xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §üyöy!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛Ìy ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

2– í˛y•z!§ Ü˛!Ìï˛ Úxy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§öÛ ˆÎ !ï˛ö!ê˛ ö#!ï˛Ó˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ ˆ§à%!°Ó˚ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚%ö–

01.4 §yÓyÇ¢

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ~Ü˛!ê˛ §Ó≈çö@ˇÃy•ƒ §ÇK˛y !öˆÏò≈¢ Ü˛Ó˚y Ó˚y‹T…!ÓK˛yö#ˆÏòÓ˚ ˛õˆÏ«˛ xòƒÓ!ô §Ω˛Ó •Î˚!ö– ï˛yÄ ~Ü˛Ü˛ÌyÎ˚

Ó° ÎyÎ˚ ˆÎ §%¤%˛û˛yˆÏÓ Ó˚y‹T… ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ çöƒ ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ Ü˛ï˛Ü˛à%!° ˆüÔ!°Ü˛ ö#!ï˛ˆÏÜ˛ §Ç!Óôyö Óy ¢y§öï˛sf ÓˆÏ°–

!Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö !ÓˆÏŸªÓ˚ ≤Ãyã˛#öï˛ü §Ç!Óôyö– !Ü˛v !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ ˆüÔ!°Ü˛ xy•zöÜ˛yö%ö ˆÜ˛yöÄ ~Ü˛!ê

ò!°ˆÏ° !°!˛õÓk˛ xyÜ˛yˆÏÓ˚ ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚ öy– ï˛yåÈyí˛¸y ˆÜ˛yöÄ §Ç!Óôyö Ó˚ã˛öyÜ˛yÓ˚# ˛õ!Ó˚£Ïò myÓ˚y ~•z §Ç!Óôyö Ó˚!ã˛ï˛

Ä à,•#ï˛ •Î˚!ö– ~•z §Ç!Óôyö ~üö ~Ü˛ê˛y ≤Ã!Ü ˛Î˚yÓ˚ üyôƒˆÏü àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ ˆÎáyˆÏö §öòñ ˛õy°y≈ˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zöñ

!Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ !§k˛yhsˇñ Ó˚#!ï˛ Ä ˙!ï˛•ƒ ~ˆÏ§ !ü!°ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

!Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö ~Ü˛!ê˛ x!°!áï˛ §% õ!ÓÓï≈ ö#Î §Ç!Óôyö– ~áy Ïö ˛õy°y≈ ÏüÏrê˛#Î ÓƒÓfliy ã˛y°% ÌyÜ˛yÓ òÓ%ö !öÎüï˛y!sfÜ˛

Ó˚yçï˛sf í˛z˛õ!fliï˛– ˛õy°y≈ˆÏürê˛ ï˛_¥àï˛û˛yˆÏÓ §yÓ≈ˆÏû˛Ôü– !Ü˛v ÓyhflÏˆÏÓ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛cñ ˆ§áyö ˆÌˆÏÜ˛

≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆöï, c ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ • ÏÎ˚ ÏåÈ– ≤Ãôyöüsf#§• üsf#˛õ!Ó˚£Ïò ï˛y ÏòÓ˚ Ü˛y ÏçÓ˚ çöƒ ˛õy°y≈ Ïü Ïrê˛Ó˚ !ö¡¨Ü˛«˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚

Ü˛y ÏåÈ ˆÎÔÌû˛yˆÏÓ òy!Î˚c¢#°–

!Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ xöƒï˛ü ≤Ãôyö í˛zÍ§ •° §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛– ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° xyòy°ï˛ Ü˛ï,≈˛Ü˛

Ó°ÓÍˆÏÎyàƒ öy •ˆÏ°Ä ¢y§öÜ˛yˆÏÎ≈ !öÎ%_´ §ühflÏ Óƒ!_´ ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!° ˆüˆÏö ã˛ˆÏ°ö– ~•z Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!°Ó˚ Ä˛õÓ˚

!û˛!_ Ü˛ˆÏÓ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüy àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ–

!Ó !ê˛¢ §Ç!Óôy ÏöÓ˚ ~Ü˛!ê˛ í z ÏÕ‘á ÏÎyàƒ ˜Ó!¢‹Tƒ •° xy•z ÏöÓ˚ xö%¢y§ö– xy•z ÏöÓ˚ xö%¢y§ ÏöÓ˚ xÌ≈ •° xy•z ÏöÓ˚

20

≤Ãyôyöƒñ xy•zˆÏöÓ˚ ˆã˛yˆÏá §yüƒ ~ÓÇ ˆòˆÏ¢Ó˚ ˆòˆÏ¢Ó˚ §yôyÓ˚î xy•zö myÓ˚y öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚§ü)ˆÏ•Ó˚ §ÇÓ˚«˛î

fl∫yô#öï˛y Ä x!ôÜ˛yÓ˚ ˆû˛yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö ÓˆÏ° üˆÏö Ü˛Ó˚y •Î˚–

01.5 §Ó≈ Ï¢£Ï xö%¢#°ö#

1– !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ í˛zÍ§à%!° Ü˛# Ü˛#⁄

2– !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ í˛zÍ§ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ ˙!ï˛•y!§Ü˛ §öˆÏòÓ˚ í˛zˆÏÕ‘á˛ Ü˛Ó˚%ö–

3– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ x!°!áï˛ §Ç!Óôyö Ó°y •Î˚ ˆÜ˛ö⁄

4– !Ó !ê˛¢ §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ §%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ §Ç!Óôyö Ó°y •Î˚ ˆÜ˛ö⁄

5– !Ó !ê˛¢ ¢y§öï˛ˆÏsfÓ˚ í˛zÍ§ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ ≤Ãyüyîƒ @ˇÃˆÏsiÓ˚ öyü í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚%ö–

6– !Ó ˆÏê˛ˆÏö xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ˆÏöÓ˚ xÌ≈ Ü˛#⁄ ~Ó˚ ˛õˆÏ«˛ Ä !Ó˛õˆÏ«˛ Î%!=˛à%!° Ü˛# Ü˛#⁄

7– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ö#!ï˛ !Ü˛ fl∫#Ü,˛ï˛⁄

01.6 í z_Óüy°y

1– SÜ˛V ÈÙÙÙÙÈ ✓ ñ SáVÈÙÙÙÙ ×È ñ SàVÈÙÙÙÙ ×È .

2– §Ç!Óôyö Óy ¢y§öï˛sf ¢∑!ê˛ ò%!ê˛ xˆÏÌ≈ ÓƒÓ•,ï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ÈÙÙÙÙÈÓƒy˛õÜ˛ xˆÏÌ≈ Ä §ÇÜ˛#î≈ xˆÏÌ≈– Óƒy˛õÜ˛

xˆÏÌ≈ §Ç!Óôyö Ó°ˆÏï˛ ˆÓyé˛yÎ˚ ˆòˆÏ¢Ó˚ ¢y§öÓƒÓfliy !öÎ˚sfîÜ˛yÓ˚# !°!áï˛ Ä x!°!áï˛ §Ü˛°≤ÃÜ˛yÓ˚ !öÎ˚üÜ˛yö%öˆÏÜ˛–

!°!áï˛ !öÎ˚üÜ˛yö%ö Ó°ˆÏï˛ ˆÓyé˛yÎ˚ xy•zö ~ÓÇ x!°!áï˛ !öÎ˚üÜ˛yö%ö Ó°ˆÏï˛ ˆÓyé˛yÎ˚ ≤ÃÌyñ ≤Ãã˛!°ï˛ Ó˚#!ï˛ñ

xyã˛yÓ˚ÈÙÈÓƒÓ•yÓ˚ ≤Ãû,˛!ï˛– §ÇÜ˛#î≈ xˆÏÌ≈ §Ç!Óôyö •ˆÏFåÈ ˆÜ˛yö ~Ü˛!ê˛ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ !°!áï˛ ˆüÔ!°Ü˛ xy•zöÈÙÈÜ˛yö%ö ÎyÓ˚ myÓ˚y

Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ àë˛öñ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ !Ó!û˛ß¨ !Óû˛yˆÏàÓ˚ §Çàë˛ö Ä «˛üï˛yñ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §ˆÏD öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ §¡õÜ≈˛ ≤Ãû,˛!ï˛ !öô≈y!Ó˚ï˛ Ä

!öÎ˚!sfï˛ •Î˚– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ §Ç!Óôyö ã˛Ó˚ü Ä ã)˛í˛¸yhsˇ «˛üï˛y§¡õß¨ ~ÓÇ ï˛y !ÓˆÏ¢£Ï §Ç!Óôyö Ó˚ã˛öyÜ˛yÓ˚# ˛õ!Ó˚£Ïò

myÓ˚y Ó˚!ã˛ï˛ Ä à,•#ï˛ •Î˚–


1– SÜ˛VÈÙÙÙÙÈ × ñ SáVÈÙÙÙÙÈ ✓ ñ SàVÈÙÙÙÙÈ × .

2– !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ !öˆÏçÓ˚ «˛üï˛y Ó,!k˛Ó˚ çöƒ Ä Ó˚yçyÓ˚ «˛üï˛y §ÇˆÏÜ˛yã˛ö Ä çöàˆÏîÓ˚ ˆû˛yê˛y!ôÜ˛yÓ˚

§¡±§yÓ˚ˆÏîÓ˚ çöƒ !Ó!û˛ß¨ §üÎ˚ !Ó!û˛ß¨ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ˛õy°≈yˆÏürê˛ Ü˛ï,≈˛Ü˛ ≤Ãî#ï˛ ~•z§Ó xy•zöˆÏÜ˛•z

21

!Ó!ôÓk˛ xy•zö !•§yˆÏÓ !ã˛!•´ï˛ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ ~•z§Ó !Ó!ôÓk˛ xy•zˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •Û° 1679ñ 1816 Ä

1862 §yˆÏ° ≤Ãyî#ï˛ Óƒ!_´àï˛ fl∫yô#öï˛y §¡õ!Ü≈˛ï˛ Úˆ•!ÓÎ˚y§ Ü˛˛õ≈y§Û xy•zöñ 1701 §yˆÏ° ≤Ãî#ï˛ Ú ˆ§ê‰˛°‰ˆÏürê˛

xy•zöÛñ 1911 Ä 1949 §yˆÏ° ≤Ãî#ï˛ Ú˛õy°y≈ˆÏürê˛ xy•zöÛ ≤Ãû,˛!ï˛–

xö%¢#°ö#ÙÙÙÙÈ3

SÜ˛V !°!áï˛

SáV §%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚

SàV ~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛

SâV !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛

SäV ˆö•z

Sã˛V !mò°#Î˚


1– SÜ˛VÈÙÙÙÙ × ñ SáVÈÙÙÙÙÈ ✓ ñ SàVÈÙÙÙÙÈ × ñ SâVÈÙÙÙÙÈ ✓ .

2– xy•zö Ä §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ !Ü˛å%È ˆüÔ!°Ü˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ !Óòƒüyö– ˆÎüöÈÙÙÙÙÈ

SÜ˛V xy•zö Ó°ÓÍˆÏÎyàƒñ !Ü˛hsˇ% §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ Ó°ÓÍˆÏÎyàƒ öÎ˚–

SáV xy•zö Ä §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ !ÓˆÏÓ˚yô §,!‹T •ˆÏ°ñ xy•zˆÏöÓ˚ ˛≤Ãyôyöƒ•z ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Î˚–

SàV xy•zö üyöƒ Ü˛Ó˚y Óyôƒï˛yü)°Ü˛–

3– §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ ã˛yÓ˚≤ÃÜ˛yÓ˚ÈÙÙÙÙÈSÜ˛V Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛y §¡õ!Ü≈˛ï˛ñ SáV Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliy §¡õ!Ü≈˛ï˛ñ

SàV ˛õy°≈yˆÏürê˛ §¡õ!Ü≈˛ï˛ ~ÓÇ SâV Ü˛üöÄˆÏÎ˚°Ì §¡õ!Ü≈˛ï˛–

4– 13ñ 14ñ 15 ˛õyï˛y xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚%ö–


1– SÜ˛VÈÙÙÙÙ ✓ ñ SáVÈÙÙÙÙÈ ✓ ñ SàVÈÙÙÙÙÈ × .

2– ˛õyë˛ƒyÇˆÏ¢Ó˚ 13ñ 14ñ 15 ˛õyï˛yÈÙÈÓ˚ xyˆÏ°yã˛öy ˆòá%ö–

§Ó≈ˆÏ¢£Ï ≤ÃŸ¿yÓ°# É

1– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ í˛zÍ§ •°ÈÙÙÙÙÈSÜ˛V §öòñ SáV ˛õy°≈yˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zöñ SàV !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ ≤Ãî#ï˛

xy•zöñ SàV !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ !§k˛yhsˇñ SâV ≤ÃÌyàï˛ xy•zöñ SäV §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ñ Sã˛V xy•zö !Ó£ÏÎ˚Ü˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈

@ˇÃsiyÓ°# ~ÓÇ !ÓˆÏ¢£ÏK˛ˆÏòÓ˚ x!û˛üï˛–

22

2– ˙!ï˛•y!§Ü˛ §öò Óy ã%˛!=˛˛õˆÏeÓ˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •Û°ÈÙÙÙÙÈSÜ˛V 1251 §yˆÏ°Ó˚ Úü•y§öòÛñ SáV 1628

§yˆÏ°Ó˚ Úx!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ xyˆÏÓòö˛õeÛñ SàV 1689 §yˆÏ°Ó˚ Úx!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ !Ó°Û ~ÓÇ SâV 1701 §yˆÏ°Ó˚ Úˆ§ê‰˛°‰ˆÏürê˛Û

≤Ãû, !ï˛–

3– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!Óôyö ˆÜ˛yö xy•zö§û˛yñ àî˛õ!Ó˚£Ïò xÌÓy §yÇ!Óôy!öÜ˛ §ˆÏ¡ø°ö Ü˛ï,≈˛Ü˛ à,•#ï˛ •Î˚!ö–

Ó˚y‹T… ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ !öÎ˚üyÓ°#ñ ≤Ãôyö ≤Ãôyö §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ≤Ã!ï˛¤˛yö ~ÓÇ ï˛yˆÏòÓ˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# §ÇÜ˛!°ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚

!°!áï˛û˛yˆÏÓ í˛z˛õfliy˛õö Ü˛Ó˚y •Î˚!ö– ~•z §Ç!Óôyö ˆÜ˛yö !ö!ò≈‹T §üˆÏÎ˚ Ó˚!ã˛ï˛ •Î˚!ö– ˆ§•zçöƒ ~•z §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛

x!°!áï˛ §Ç!Óôyö Ó°y •Î˚–

4– !Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ çöƒ ˆÜ˛yö ç!ê˛° ˛õk˛!ï˛Ó˚ xy◊Î˚ !öˆÏï˛ •Î˚ öy– §yôyÓ˚î xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚

˛õk˛!ï˛ˆÏï˛•z ~•z §Ç!Óôyö ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– ï˛ˆÏÓ §üyˆÏ°yã˛Ü˛ˆÏòÓ˚ üˆÏï˛ ï˛_¥àï˛ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ !Ó !ê˛¢ §Ç!Óôyö

Îï˛ê˛y öüö#Î˚ ÓyhflÏˆÏÓ ï˛ï˛ê˛y öüö#Î˚ öÎ˚– ˆÜ˛ööy ˆÜ˛yö ˆòˆÏ¢Ó˚ §Ç!Óôyö §%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ öy ò%‹õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ ï˛y !öû≈˛Ó˚

Ü˛ˆÏÓ˚ §üyˆÏçÓ˚ ≤ÃyôyöƒÜ˛yÓ˚# ˆ◊!îÓ˚ fl∫yÌ≈ ˆ§•z §Ç!Óôyö Ó˚«˛y Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏåÈ !Ü˛ öy ï˛yÓ˚ Ä˛õÓ˚–

5– !Ó !ê˛¢ ¢y§öï˛ˆÏsfÓ˚ í˛zÍ§ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ ≤Ãyüyîƒ @ˇÃsi •°ÙÙÙÙÈS1V xƒyö§ˆÏöÓ˚ ‘‘Law and Customs

of the Constitution, ˆÎ Ó˚!ã˛ï˛ ‘‘Parliamentary Practice’’ ~ÓÇ ˆç!öÇ§ÈÙÈ~Ó˚ ‘‘Law and the

Constitution.

6– 1885 §yˆÏ° xôƒy˛õÜ˛ í˛y•z!§ ïÑ˛yÓ˚ !Óáƒyï˛ @ˇÃsi Ú¢y§öï˛y!sfÜ˛ xy•zˆÏöÓ˚ û)˛!üÜ˛yÛÈÙÈÎ˚ xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ö

ï˛_¥!ê˛ Óƒyáƒy Ü˛ˆÏÓ˚ö– xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ˆÏöÓ˚ xÌ≈ •° xy•zˆÏöÓ˚ §Ó≈ydÜ˛ ≤Ãyôyöƒñ xy•zˆÏöÓ˚ ˆã˛yˆÏá §yüƒ ~ÓÇ ˆòˆÏ¢Ó˚

§yôyÓ˚î xy•zˆÏöÓ˚ myÓ˚y öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚§ü)ˆÏ•Ó˚ §ÇÓ˚«˛î– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ !Ó!û˛ß¨ ≤Ã!ï˛¤˛yö Ä ¢y§öï˛ˆÏsfÓ˚ !ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚

ˆ«˛ˆÏe xy•zˆÏöÓ˚ xö%¢y§ˆÏöÓ˚ ~Ü˛!ê˛ •z!ï˛Óyã˛Ü˛ û)˛!üÜ˛y xyˆÏåÈ–

7– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö «˛üï˛yfl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ˆö•z– Îy xyˆÏåÈ ï˛y •° Ü˛yë˛yˆÏüyàï˛ fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö «˛üï˛y

fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ !öû≈˛Ó˚¢#°ï˛y Ä §•ˆÏÎy!àï˛y•z ≤Ãyôyöƒ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ~áyˆÏö xy•zö!Óû˛yà Ä

¢y§ö!Óû˛yà â!ö¤˛û˛y ÏÓ Î%_´– ¢y§ö!Óû˛y ÏàÓ˚ xy•zöàï˛ ≤Ãôyö • Ï°ö Ó˚y!ö– !ï˛!ö xyÓyÓ˚ ˛õy°y≈ Ïü Ïrê˛Ó˚Ä x!Ó ÏFåÈòƒ

xD– ~Ü˛üye !Óã˛yÓ˚!Óû˛yˆÏàÓ˚ ˆ«˛ˆÏe•z «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ≤ÃˆÏÎyçƒ–

˛õˆÏ«˛ Ä !Ó˛õˆÏ«˛ Î%!_´Ó˚ çöƒ ü)°ƒyÎ˚ö xÇ¢!ê˛ xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚%ö–

01.7 @ˇÃsi õO#

1– J.Harvey and L. Bather, MacMillan—The British Constitution, St. Martin’s Press,

1970.

23

2– Sir Ivor Jennings—Cabinet Government, Cambridge University Press, 1959.

3– í˛É xöy!ò Ü%˛üyÓ˚ ü•y˛õyeÈÙÙÙÙÈ!öÓ≈y!ã˛ï˛ ¢y§öÓƒÓfliy Ä Ó˚yçö#!ï˛ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚ñ §%•,ò ˛õyÓ!°ˆÏÜ˛¢öñ 1998–

4– §ï˛ƒ§yôö ã˛e´Óï≈ # Ä !öü≈°Ü˛y!hsˇ ˆây£ÏÈÙÙÙÙÈï% °öyü)°Ü˛ xyô%!öÜ˛ ¢y§öÓƒÓfliy Ä Ó˚yçö#!ï˛ñ ◊#û) !ü ˛õyÓ!°!¢Ç

ˆÜ˛y¡õyö#ñ 1993–

5– §%ò¢≈ö û˛Ryã˛yÎ ≈ÈÙÙÙÙÈS≤ÃˆÏŸ¿y_ˆÏÓ˚V ï%˛°öyü)°Ü˛ ¢y§öÓƒÓfliy Ä Ó˚yçö#!ï˛ñ •z![˛Î˚yö ˆ≤ÃyˆÏ§!§û˛ ˛õyÓ!°!¢Ç ˆÜ˛yÇ

≤Ãy•zˆÏû˛ê˛ !°Éñ 2000–

24

~Ü˛Ü˛ 02 ¢y§ö!Óû˛yà

àë˛ö

02.1 í˛zˆÏj¢ƒ


02.3 Ó˚yçy ~ÓÇ Ó˚yç¢!=˛

Ó˚yç¢!=˛Ó˚ Ü ˛ü!ÓÓï≈˛ö

Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ í˛zÍ§

Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛y

Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ ü)°ƒyÎ˚ö

!Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚ fliy!Î˚ˆÏcÓ˚ Ü˛yÓ˚î

02.4 ≤Ãôyöüsf# Ä Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛

≤Ãôyöüsf# ˛õˆÏòÓ˚ í˛zÍ§

≤Ãôyöüsf#Ó˚ !öˆÏÎ˚yà

≤Ãôyöüsf#Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#

≤Ãôyöüsf#Ó˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ üÎ≈yòy

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyÓ˚ í˛zqÓ

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Ä üsf#˛õ!Ó˚£Ïò

˛õy°≈yˆÏürê˛ Ä Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyÓ˚ ü)° ˜Ó!¢‹Tƒ

Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ àë˛ö Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#

02.5 §yÓ˚yÇ¢

02.6 §Ó≈ˆÏ¢£Ï xö%¢#°ö#


02.8 @ˇÃsi˛õO#

25

02.1 í z Ïj¢ƒ

~•z ~Ü˛Ü˛!ê˛ ˛õyë˛ Ü˛Ó˚ˆÏ° xy˛õ!ö çyöˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓöÈÙÙÙÙÈ

!Ó !ê˛¢ àîï˛ˆÏsf xyçÄ Ó˚yç¢!=˛ !Ü˛û˛yˆÏÓ !ê˛ˆÏÜ˛ xyˆÏåÈ–

!Ó !ê˛¢ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfliyÎ˚ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ û)˛!üÜ˛y–

!Ó ˆÏê˛ˆÏö Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyÓ˚ í˛zqÓ Ä Ü ˛ü!ÓÜ˛y¢–


ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö ˛õy°≈yˆÏürê˛#Î˚ ÓƒÓfliy Óï≈˛üyö– ~•z ÓƒÓfliyÎ˚ ~Ü˛çö öyü §Ó≈fl∫ xÌÓy !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ ¢y§Ü˛ ÌyˆÏÜ˛ö

!Î!ö öyˆÏü ¢y§Ü˛ !Ü˛v ≤ÃÜ,˛ï˛ ˆÜ˛yö «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö öy– ïÑ˛yÓ˚ öyˆÏü ¢y§öÜ˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚– !ï˛!ö •ˆÏ°ö

Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö–

!Ó ˆÏê˛ˆÏö ≤ÃÜ,˛ï˛ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö ≤Ãôyöüsf#§• üsf#˛õ!Ó˚£Ïò– ≤Ãôyöüsf# •ˆÏ°ö !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyÎ˚

§Ó Ïã˛ ÏÎ˚ à%Ó%c˛õ)î≈ Óƒ!=c– ïÑ y ÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ ÏÓ˚•z !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliy ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ Ä !öÎ˚!sfï˛ •Î˚– Óï≈ üy Ïö ≤Ãôyöüsf#Ó˚

≤Ãû˛yÓ ~ï˛ Ó,!k˛ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎ Ó•% §Ç!Óôyö !ÓˆÏ¢£ÏK˛ Ä ˆ°áÜ˛ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ÓƒÓfliyˆÏÜ˛ ≤Ãôyöüsf#Ó˚

¢y!§ï˛ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚)ˆÏ˛õ x!û˛!•ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö–

≤Ãôyöüsf# ÏÜ˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛ Ü˛y Ïç §y•yÎƒ Ü˛ ÏÓ˚ ïÑ yÓ˚ Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛– ~•z Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛•z !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliy Ä Ó˚yçö#!ï˛Ó˚

ü!hflÏ‹Ò !ÓˆÏ¢£Ï– ï˛yˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚•z §ü@ˇÃ ≤Ã¢y§ö xyÓ!ï≈˛ï˛ •Î˚ ~ÓÇ xy•zö!Óû˛yà Ä ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ §ÇˆÏÎyà

Ó˚!«˛ï˛ •Î˚–

02.3 Óyçy Ä Óyç¢!=˛

!Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ó˚yçy Ä Ó˚yç¢!=˛Ó˚ à%Ó%c˛õ)î≈ û) !üÜ˛y xy ÏåÈ– ï˛y•z ~•z !Ó£ÏÎ˚!ê˛ §¡õ ÏÜ≈ !ÓhflÏy!Ó˚ï˛ xy Ï°yã˛öyÓ˚

≤Ã ÏÎ˚yçö–

¢!=˛Ó˚ Ü ˛ü!ÓÓï≈˛ö

!Ó !ê˛¢ Ó˚yçï˛sf !ÓˆÏŸªÓ˚ üˆÏôƒ ≤Ãyã˛#öï˛ü ≤Ã!ï˛¤˛yö Îy xyçÄ ï˛yÓ˚ x!hflÏc ÓçyÎ˚ ˆÓ˚ˆÏáˆÏåÈ– ò#â≈ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛ ¢ï˛ˆÏÜ˛Ó˚

!ÓÓï≈˛ˆÏöÓ˚ üôƒ !òˆÏÎ˚ Ó˚yç¢!=˛ xyç Óï≈˛üyö xÓfliyÎ˚ í˛z˛õö#ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– •z!ï˛üˆÏôƒ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §yüy!çÜ˛ Ä xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛

xÓfliyÓ˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ ú˛ˆÏ° Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˆ«˛ˆÏe ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö §Çâ!ê˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° Ó˚yç¢!=˛Ó˚ üˆÏôƒÄ ~ˆÏ§ˆÏåÈ

˛õ!Ó˚Óï≈˛ö– ~•z Ó˚yç¢!=˛Ó˚ !ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚ üyôƒˆÏü•z Ä•z ˆòˆÏ¢Ó˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ ˜Ó!ã˛ˆÏeƒÓ˚ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚ ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚–

öÓü ¢ï˛y∑#Ó˚ ï,˛ï˛#Î˚ ò¢ˆÏÜ˛ Ó˚yçy ~àÓyˆÏê≈˛Ó˚ §üÎ˚ ˆÌˆÏÜ˛•z Ó˚yç¢!=˛Ó˚ §)ã˛öy–

26

~Ü˛yò¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛ Ó˚yçy í˛z•z!°Î˚ˆÏüÓ˚ §üˆÏÎ˚ •zÇ°ƒyˆÏu˛ §yühsˇï˛ˆÏsfÓ˚ xôƒyÎ˚ ¢%Ó˚% •Î˚– !ï˛!ö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Ä ôü≈#Î˚

ˆ«˛ˆÏe ≤ÃŸ¿yï˛#ï˛ ≤Ãyôyöƒ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö– !Ü˛v eˆÏÎ˚yò¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛ §yühsˇ Ä ÎyçÜ˛ˆÏ◊!îÓ˚ §!¡ø!°ï˛ ≤ÃˆÏã˛‹TyÓ˚ ú˛ˆÏ°

Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛y §#üyÓk˛ •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸–

ˆ£Ïyí˛¸¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛ •zÇ°ƒyˆÏu˛ !ê˛í˛zí˛Ó˚ xyüˆÏ° ˜fl∫Ó˚ï˛y!sfÜ˛ «˛üï˛y ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Î˚– ˆòˆÏ¢Ó˚ xyû˛ƒhsˇÓ˚#î ˆ«˛ˆÏe ¢y!hsˇ

˛õ%öÉ≤Ã!ï˛¤˛y Ä Ó!•É¢e&Ó˚ xye´üî ≤Ã!ï˛ ÏÓ˚yôñ öï% ö à Ïí ¸ Äë˛y üôƒ!Ó_ ˆ◊!îÓ˚ fliy!Î˚c Ä §Ω˛yÓöy §,!‹T Ïï˛ §yú˛°ƒ°yû˛

Ü˛Ó˚yÓ˚ ú˛ˆÏ° !ê˛í˛zí˛Ó˚ ˜fl∫Ó˚¢y§ö ò#â≈!òö ÓçyÎ˚ !åÈ°–

ˆ£Ïyí˛¸¢ Ä §Æò¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛ •zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚ §yüy!çÜ˛ ç#ÓˆÏö !Ó˛õ%° ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö xy§ˆÏï˛ ¢%Ó˚% Ü˛ˆÏÓ˚– üôƒ!Ó_ ˆ◊!îÓ˚

o%ï˛ ≤Ã§yÓ˚ §yühsˇï˛y!sfÜ˛ §üyˆÏçÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛ ò%Ó≈° Ü˛ˆÏÓ˚ !òˆÏï˛ ¢%Ó˚% Ü˛ˆÏÓ˚– üôƒ!Ó_ ˆ◊!îÓ˚ §yüy!çÜ˛ í˛zayˆÏöÓ˚ çöƒ

Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚ ˙Ÿª!Ó˚Ü˛ í˛zÍ˛õ!_Ó˚ !û˛!_ Ä §yühsˇˆÏòÓ˚ ≤ÃyôyˆÏöƒÓ˚ !ÓÓ˚%ˆÏk˛ xyˆÏ®y°ö ¢%Ó˚% •Î˚– ã˛Ó˚ü Ó˚yçï˛sf !åÈ°

§yühsˇï˛y!sfÜ˛ fl∫y ÏÌ≈Ó˚ ≤Ãôyö Ó˚«˛Ü˛– ~•z ã˛Ó˚ü Ó˚yçï˛sf ÏÜ˛ §üÌ≈ö çyöyÓyÓ˚ çöƒ ˙Ÿª!Ó˚Ü˛ í zÍ˛õ!_Óyò ≤Ãã˛y!Ó˚ï˛ • ÏÎ˚!åÈ°

ˆÎáyˆÏö Ó˚yçyˆÏÜ˛ {ŸªˆÏÓ˚Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô !•§yˆÏÓ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆã˛‹Ty •ˆÏÎ˚!åÈ°– üôƒ!Ó_ ˆ◊!îÓ˚ ≤Ãyôyöƒ ≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚

çöƒ Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚ ˙Ÿª!Ó˚Ü˛ !û˛!_ˆÏÜ˛ ôùÇ§ Ü˛Ó˚yÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö !åÈ°– ~•z üôƒ!Ó_ ˆ◊!îÓ˚ ˆöï,˛ˆÏc•z Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚ xÓyô

Ü˛ï,≈˛c Ä §yühsˇˆÏòÓ˚ òy˛õˆÏê˛Ó˚ !ÓÓ˚%ˆÏk˛ xyˆÏ®y°ö ¢%Ó˚% •Î˚– ï˛yÓ˚•z ú˛°◊%!ï˛ ˆàÔÓ˚ÓüÎ˚ !Ó≤’Ó 1688 §yˆÏ°– ~•z

!Ó≤’ˆÏÓÓ˚ ú˛ˆÏ° üôƒ!Ó_ ˆ◊!îÓ˚ fl∫yˆÏÌ≈Ó˚ §ˆÏD §yüO§ƒ ˆÓ˚ˆÏá Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛y §#üyÓk˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòÄÎ˚y •Î˚– ˛õy°y≈ˆÏürê˛

ü)° «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# •Î˚ ~ÓÇ Ó˚yçï˛sf Ü ˛ˆÏü xy°B˛y!Ó˚Ü˛ ≤Ã!ï˛¤˛yˆÏö ˛õ!Ó˚îï˛ •Î˚–

|ö!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑# Ïï˛ Ó˚y!ö !û˛ ÏQy!Ó˚Î˚yÓ˚ ¢y§öÜ˛y Ï° ~•z §#üyÓk˛ Ó˚yçï˛sfÄ çö!≤ÃÎ˚ï˛yÓ˚ ã) í ¸yhsˇ !¢á ÏÓ˚ ˆ˛õÔÑ ÏåÈ!åÈ°–

Óï≈ üyö ¢ï˛ ÏÜ˛Ä Ó˚yçï˛ ÏsfÓ˚ û) !üÜ˛y xÓƒy•ï˛ xy ÏåÈ– ~Ó˚ Ü˛yÓ˚î Ó˚yç¢!=˛ ≤Ãã˛!°ï˛ §üyçÓƒÓfliyÓ˚ §ÇÓ˚«˛ ÏÜ˛Ó˚ û) !üÜ˛y

˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚–

Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ í˛zÍ§

!Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛y Ó°ˆÏï˛ ~Ü˛!òˆÏÜ˛ Óƒ!=˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛ ˆÓyé˛yÎ˚ñ xöƒ!òˆÏÜ˛

≤Ã!ï˛¤˛yöÓ˚)ˆÏ˛õ Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛ ˆÓyé˛yÎ˚– Óï≈˛üyˆÏö Ó˚yç¢!=˛ Ó°ˆÏï˛ ≤Ãy!ï˛¤˛y!öÜ˛ Ó˚yçyˆÏÜ˛•z ˆÓyé˛yÎ˚– àîï˛sf

≤Ã§yˆÏÓ˚Ó˚ §ˆÏD §ˆÏD !Ó ˆÏê˛ˆÏö Óƒ!=˛àï˛ Ó˚yçyÓ˚ !öÜ˛ê˛ ˆÌˆÏÜ˛ «˛üï˛y ≤Ãy!ï˛¤˛y!öÜ˛ Ó˚yçyÓ˚ !öÜ˛ê˛ •hflÏyhsˇ!Ó˚ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

xï˛~Ó xyüÓ˚y Ó°ˆÏï˛ ˛õy!Ó˚ ˆÎ Ó˚yçy !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ ≤Ãôyö Î!òÄ ÓyhflÏˆÏÓ !ï˛!ö öyü§Ó≈fl∫ ¢y§Ü˛ xÌÓy

!öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ ¢y§Ü˛–

xyüÓ˚y çy!ö ˆÎ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!Óôyö x!°!áï˛ §Ç!Óôyö ~ÓÇ ü%áƒï˛ ï˛y ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ Ä˛õÓ˚ !û˛!_

Ü˛ˆÏÓ˚ àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ– fl∫û˛yÓï˛•z !Ó !ê˛¢ Ó˚yç¢!_´Ó˚ «˛üï˛y ˆÜ˛yö §Ç!ÓôyˆÏö Ó!î≈ï˛ •Î˚!ö– Ó˚yç¢!_´Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ ≤Ãôyö

ò%!ê˛ í˛zÍ§ •Û° É S1V Ó˚yçÜ˛#Î˚ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ (Royal Prerogatives) ~ÓÇ S2V ˛õy°y≈ˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zö

(Statute)–

27

S1V Ó˚yçÜ˛#Î˚ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ É ~Ü˛§üÎ˚ Ó˚yçy !åÈˆÏ°ö ≤ÃÜ, ï˛ «˛üï˛y Ä Ü˛ï,≈˛ˆÏcÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# !Ü˛v ˆàÔÓ˚ÓüÎ˚

!Ó≤’ˆÏÓÓ˚ ˛õÓ˚ Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛y •…y§ Ü˛Ó˚y •Î˚ ~ÓÇ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛Ä ï˛yÓ˚ «˛üï˛y ô#ˆÏÓ˚ ô#ˆÏÓ˚ •hflÏyhsˇ!Ó˚ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛

•Î˚ ˛õy°y≈ˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !öÜ˛ê˛ òy!Î˚c¢#° ~Ü˛ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ Ä˛õÓ˚– ~Ó˚ ˛õˆÏÓ˚Ä ïÑ˛yÓ˚ ˛õ)Ó≈ï˛ö fl∫!ÓˆÏÓã˛öyü)°Ü˛ «˛üï˛yÓ˚ üˆÏôƒ

Îy xÓ!¢‹T xyˆÏåÈ ï˛yˆÏÜ˛•z Ó˚yçÜ˛#Î˚ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ Ó°y •Î˚– ÓhflÏ%ï˛ ˆÓ!¢Ó˚ û˛yà ˆ«˛ˆÏe•z Ó˚yçÜ˛#Î˚ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚

Ó°ˆÏï˛ §yÓ≈ˆÏû˛Ôü Ó˚yç¢!=˛Ó˚ ˆ§•z §Ü˛° «˛üï˛yˆÏÜ˛ ˆÓyé˛yˆÏöy •Î˚ Îy !ï˛!ö !Ó!ôÓk˛ xy•zˆÏöÓ˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ xy•zˆÏöÓ˚

üyôƒ Ïü xç≈ö Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈö– Óï≈ üy Ïö Ó˚yçÜ˛#Î˚ !Ó Ï¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ ÏÜ˛ xÓ!¢‹T (Residue) «˛üï˛yÓ) Ï õ !Ó ÏÓã˛öy Ü˛Ó˚yÓ˚ Ü˛yÓ˚î

•Û° ˛õy°≈yˆÏürê˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛ˆÏÓ˚ ~•z «˛üï˛y @ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ˛˛õy°y≈ˆÏürê˛ xy•zˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü ˆÜ˛yöÄ ˆÜ˛yöÄ

!ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ˆÏÜ˛ x!ô@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– xyÓyÓ˚ ˆÜ˛yöÄ ˆÜ˛yöÄ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ ò#â≈Ü˛y° ≤ÃˆÏÎ˚yà öy Ü˛Ó˚yÓ˚ ú˛ˆÏ° !Ó°%Æ

•ˆÏÎ˚ ˆàˆÏåÈ–

ÓyhflÏˆÏÓ xyüÓ˚y ˆòáˆÏï˛ ˛õy•z ˆÎ xy•zöàï˛û˛yˆÏÓ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ Ó˚yçyÓ˚ •yˆÏï˛ öƒhflÏ– ï˛ˆÏÓ ~!ê˛ ~Ü˛!ê˛ !öåÈÜ˛

ôyÓ˚îyüye– Ó˚yç¢!=˛ ~•z «˛üï˛y ≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö öy– ï˛yåÈyí˛¸y ~•z «˛üï˛yÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yà xyòy°ˆÏï˛Ó˚ ~!=˛Î˚yÓ˚ Ó!•û)≈˛ï˛–

xyòy°ï˛ ~•z «˛üï˛yÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yˆÏà Ü˛yí˛zˆÏÜ˛ Óyôƒ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy ~ÓÇ ~•z «˛üï˛y °!Aâï˛ •ÛˆÏ° ˆÜ˛yöÄ Óƒ!=˛ˆÏÜ˛

¢y!hflÏ !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy–

Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ Ó˚yçÜ˛#Î˚ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ É

S1V Ó˚yçy†Ó˚y!ö §Ü˛° öƒyÎ˚ö#!ï˛Ó˚ í˛zÍ§– (The King/Queen is the fountain of Justic.)

S2V Ó˚yçy†Ó˚y!ö §Ü˛° Ó˚y‹T…#Î˚ §¡øyˆÏöÓ˚ í˛zÍ§– (The King/Queen is the fountain of state Honour).

S3V Ó˚yçy†Ó˚y!ö §yü!Ó˚Ü˛ Óy!•ö#Ó˚ §Ó≈y!ôöyÎ˚Ü˛– (The King/Queen is the Head of the Armed Force).

S4V Ó˚yçyÓ˚ ü,ï%˛ƒ ˆö•z– (The king never die.)– ~Ü˛ Ó˚yçy Óy ~Ü˛ Ó˚y!öÓ˚ ü,ï%˛ƒ •ÛˆÏ°Ä !§Ç•y§ö ¢)öƒ

ÌyˆÏÜ˛ öy– Ó˚yçï˛sf xÓƒy•ï˛ ÌyˆÏÜ˛–

S5V ˛õy°≈yˆÏürê˛ !Ó£ÏÎ˚Ü˛ Ó˚yçÜ˛#Î˚ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ (Prerogatives relating to Parliament). Ó˚yçy†Ó˚y!ö

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ö xy•¥yöñ §üy!Æ ˆây£Ïîy ~ÓÇ ü%°ï%˛!Ó Ó˚yáyÓ˚ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ó˚yçy†Ó˚y!öÓ˚ §¡ø!ï˛

Óƒyï˛#ï˛ ˛õy°≈yˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ ˆÜ˛yöÄ !Ó° xy•zˆÏö ˛õ!Ó˚îï˛ •Î˚ öy–

˛õ!Ó˚ˆÏ¢ˆÏ£Ï Ó°y ÎyÎ˚È ˆÎñ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ Ó°ˆÏï˛ Ó˚yç¢!=˛Ó˚ üôƒÎ%à#Î˚ «˛üï˛yÓ˚ ˆ§•z xÓ!¢‹T xÇ¢ˆÏÜ˛ ˆÓyé˛yÎ˚ñ

Îy ≤ÃÌyàï˛ xy•zö ~ÓÇ ˛õy°y≈ˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü §ÇˆÏ¢yôö Ä ≤Ãï˛ƒy•yÓ˚ Ü˛Ó˚y •Î˚!ö–

!Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ !mï˛#Î˚ í zÍ§ •° !Ó!ôÓk˛ Óy ˛õy°≈y Ïürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zö– !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈y Ïürê˛ !Ó!ôÓk˛û˛y ÏÓ

Ó˚yçyˆÏÜ˛ Ü˛ï˛Ü˛à%!° «˛üï˛y !òˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

28


1– !Ó !ê˛¢ Ó˚yç¢!_´Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ ≤Ãôyö ò%!ê˛ í˛zÍ§ Ü˛#⁄

2– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ §¡õ!Ü≈˛ï˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ ò%!ê˛ í˛zòy•Ó˚î !òö–

3– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ Ó°ˆÏï˛ Ü˛# ˆÓyé˛yÎ˚⁄

Ó˚yç¢!_´Ó˚ «˛üï˛y

«˛üï˛yÓ˚ ≤ÃÜ, !ï˛ xö%ÎyÎ˚# Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛ ¢y§ö§Çeýhsˇñ xy•zö§ÇÜ ˛yhsˇñ !Óã˛yÓ˚§ÇÜ ˛yhsˇ ~ÓÇ xöƒyöƒ

«˛üï˛yÈÙÙÙÙÈ~•zû˛yˆÏÓ û˛yà Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚–

¢y§ö§ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛yÈÙÙÙÙÈï˛_¥àï˛û˛yˆÏÓ !Ó ˆÏê˛ˆÏö ¢y§ö§ÇÜ ˛yhsˇ §ühflÏ «˛üï˛y Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ •yˆÏï˛ ï%˛ˆÏ° ˆòÄÎ˚y

•ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~áyˆÏö «˛üï˛yÓ˚ ü)° ˆÜ˛w!Ó®% •ÛˆÏ°ö Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö– ¢y§ö §ÇÜ ˛yhsˇ §Ó «˛üï˛y•z Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ öyˆÏü

≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚y •Î˚– ¢y§ö§ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛yÓ˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •Û° É

SÜ˛V ÎyˆÏï˛ xy•zö xö%ÎyÎ˚# ¢y§öÜ˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚ñ ï˛y ˆòáy ~ÓÇ ï˛yˆÏÜ˛ §%!ö!ÿ˛ï˛ Ü˛Ó˚y–

SáV ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ §yôyÓ˚î !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ˛õÓ˚ ≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛ !öˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚y ~ÓÇ ˛≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˛õÓ˚yü¢≈ xö%ÎyÎ˚# xöƒyöƒ

üsf#ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚yó ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ í˛zFã˛˛õòfli Ü˛ü≈ã˛yÓ˚# ~ÓÇ !Óã˛yÓ˚Ü˛ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚yó fli°ñ ˆöÔñ !ÓüyöÓy!•ö#Ó˚

≤ÃôyöˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚y–

SàV ~•z§Ó Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#ˆÏòÓ˚ x˛õ§yÓ˚î Ü˛Ó˚y–

SâV fli°ñ ˆöÔñ !ÓüyöÓy!•ö#Ó˚ §Ó≈y!ôöyÎ˚Ü˛ !•§yˆÏÓ §yü!Ó˚Ü˛ !Óû˛yàˆÏÜ˛ !öˆÏ≈ò¢ ˆòÄÎ˚y–

SäV Ó˚y‹T…ò)ï˛ Ä xöƒyöƒ Ü)˛ê˛˜Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ä x˛õ§yÓ˚ˆÏîÓ˚ «˛üï˛y Ó˚yçyÓ˚ •yˆÏï˛ öƒhflÏ– ˜ÓˆÏò!¢Ü˛

Ü)˛ê˛˜Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚˛õeÄ !ï˛!ö @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö–

Sã˛V xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ §!¶˛ Ä ã%˛!_´ §¡õyòö Ü˛Ó˚y–

SåÈV Î%k˛ ˆây£Ïîy Ä ¢y!hsˇ fliy˛õö Ü˛Ó˚y–

SçV í˛!ü!öÎ˚yö Ä í˛z˛õ!öˆÏÓ¢à%!°Ó˚ ¢y§öÜ˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛Ó˚y– Ó˚yçy í˛!ü!öÎ˚yö§ü)ˆÏ•Ó˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˛õÓ˚yü¢≈

xö%ÎyÎ˚# ï˛yˆÏòÓ˚ àû˛ö≈Ó˚ ˆçöyˆÏÓ˚° !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö–

xy•zöÇeýhsˇ «˛üï˛y É !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ x!ÓˆÏFåÈòƒ xAà– !Ó ˆÏê˛ˆÏö ˛õy°≈yˆÏürê˛ Ó°ˆÏï˛

Ó˚yçy§• ˛õy°≈y Ïürê˛ ÏÜ˛ ˆÓyé˛yÎ˚– Ü˛yÓ˚î !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ~ÓÇ °í≈ §û˛y Ä Ü˛ü™§û˛y ÏÜ˛ !ö ÏÎ˚•z !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈y Ïürê˛

à!ë˛ï˛–

!Ó ˆÏê˛ˆÏö ˛õy°≈yˆÏürê˛ àë˛ˆÏö Ó˚yçyÓ˚ û)˛!üÜ˛y ˆö•z– !Ü˛v xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe Ó˚yçy ~áöÄ à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y

˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ xy•zö§ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛yÓ˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •Û° É

29

SÜ˛V xy•zö§Çeýhsˇ «˛üï˛yÓ Ï° Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ˛õy°y≈ Ïü Ïrê˛Ó˚ x!ô ÏÓ¢ö xy•¥yö Ü˛ ÏÓ˚öñ fli!àï˛ Ó˚y Ïáö ~ÓÇ ≤Ã ÏÎ˚yç Ïö

˛õy°y≈ˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !ö¡¨Ü˛«˛ Óy Ü˛ü™§û˛y ˆû˛ˆÏä !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

SáV ˛õy°y≈ˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˛õy¢ •ÄÎ˚y !Ó° Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ §¡ø!ï˛°yû˛ Ü˛Ó˚ˆÏ° xy•zˆÏö ˛õ!Ó˚îï˛ •Î˚–

SàV !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçy ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zˆÏmyôö# û˛y£Ïî ˆòö– ≤Ãôyöüsf# ~•z û˛y£Ïî Ó˚ã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ö–

SâV Ó˚yç¢!=˛Ó˚ !Ü˛å%È xyˆÏò¢ çy!Ó˚Ó˚ «˛üï˛yÄ xyˆÏåÈ– ~•z xyˆÏò¢ çy!Ó˚Ó˚ üyôƒˆÏü !ö!ò≈‹T ¢y§ö !Óû˛yà#Î˚ òy!Î˚c

öƒhflÏ Ü˛Ó˚y •Î˚– ~•z xyˆÏò¢ˆÏÜ˛ §˛õ!Ó˚£Ïò Ó˚yçyK˛y (Orders-in-Council) Ó°y •Î˚–

SäV Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö xˆÏöÜ˛ §üÎ˚ ˛õˆÏÓ˚y«˛û˛yˆÏÓ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏö xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö– ï˛ˆÏÓ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ïÑ˛yˆÏòÓ˚

xy•zö§ÇÜ ˛yhsˇ §Ó «˛üï˛y•z üsf#§û˛yÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈ xö%ÎyÎ˚# ≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛ö– ÓhflÏ%ï˛ xy•zö §Çeýhsˇ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ Ó˚yçyÓ˚

«˛üï˛y !öï˛yhsˇ•z !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ ¢y§ˆÏÜ˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ xö%Ó˚)˛õ–

Sã˛V Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ˛õ)Ó≈§¡ø!ï˛ !öˆÏÎ˚ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ xÌ≈ !Ó° Ä Óy!£Ï≈Ü˛ ÓyˆÏçê˛ ˆ˛õ¢ Ü˛Ó˚y •Î˚–

!Óã˛yÓ˚§ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y É Ó˚yçy Óy Ó˚y!öˆÏÜ˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ü˛° öƒyÎ˚!Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ í˛zÍ§ !•ˆÏ§ˆÏÓ àîƒ Ü˛Ó˚y •Î˚–

ï˛ ÏÓ ~áy Ïö !Ó Ï¢£Ïû˛y ÏÓ í z ÏÕ‘á Ü˛Ó˚y ≤Ã ÏÎ˚yçö ˆÎ üsf#˛õ!Ó˚£Ï ÏòÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈ xö%ÎyÎ˚# Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ïÑ yÓ˚ !Óã˛yÓ˚§Çeýhsˇ

«˛üï˛y ≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– ïÑ˛yÓ˚ !Óã˛yÓ˚§Çeýhsˇ «˛üï˛yà%!°Ó˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •° É

SÜ˛V Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö–

SáV ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ ˆÎÔÌ xyˆÏÓòˆÏöÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛ !ï˛!ö !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ ˛õòã%˛ƒï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

SàV Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ öyˆÏü §Ü˛° ≤ÃÜ˛yÓ˚ !Óã˛yÓ˚ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚ ~ÓÇ Ó˚yçyÓ˚ öyˆÏü x˛õÓ˚yô#ˆÏòÓ˚ òu˛ ˆòÄÎ˚y

•Î˚–

SâV Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö !Óã˛yÓ˚y°ˆÏÎ˚ òu˛yK˛y≤ÃyÆ Óƒ!=˛Ó˚ òu˛ •…y§ Óy ü%Ü%˛Ó Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

SäV Ü˛üöÄˆÏÎ˚°Ì û%˛=˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ fl∫yô#ö Ó˚y‹T… ~ÓÇ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢à%!°Ó˚ !Óã˛yÓ˚y°Î˚ ˆÌˆÏÜ˛ xy§y xy!˛õ° !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚

ˆ«˛ˆÏe !ï˛!ö !Óã˛yÓ˚Ü˛yÎ≈ §¡õyòö Ü˛ˆÏÓ˚ö–

xöƒyöƒ «˛üï˛y É

SÜ˛V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö •zÇ°ƒyu˛ Ä flÒê˛°ƒyˆÏu˛Ó˚ ã˛yˆÏã≈˛Ó˚ ≤Ãôyö– ~•z òy!Î˚c ˆÌˆÏÜ˛•z !ï˛!ö ≤Ãôyö ÎyçÜ˛

Ä xöƒyöƒ ÎyçÜ˛ˆÏòÓ˚ !öÎ%_´ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ã˛yˆÏã≈˛Ó˚ !Ó!û˛ß¨ !Ó!ô Ä xy•zö§ü)• Ó˚yçyÓ˚ xö%ü!ï˛§yˆÏ˛õ«˛– ï˛ˆÏÓ ã˛yã≈˛ §Çeýhsˇ

ˆÜ˛yö !Ó£ÏˆÏÎ˚ üï˛!ÓˆÏÓ˚yô ˆòáy !òˆÏ° !≤Ã!û˛ Ü˛yí˛z!™ˆÏ°Ó˚ !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ Ü˛!ü!ê˛Ó˚ üyôƒˆÏü ˆ§•z !ÓˆÏÓ˚yˆÏôÓ˚ !ö‹õ!_

•Î˚– ~áyˆÏö í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚y ≤ÃˆÏÎ˚yçö ˆÎ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ §ˆÏD Ü˛ƒyÌ!°Ü˛ ã˛yˆÏã≈˛Ó˚ ˆÜ˛yöÄ §¡õÜ≈˛ ˆö•z–

30

SáV !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ •yˆÏï˛ §¡øyöçöÜ˛ í˛z˛õy!ô Órê˛ˆÏöÓ˚ «˛üï˛y öƒhflÏ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆ§•z çöƒ Ó˚yçy

Óy Ó˚y!öˆÏÜ˛ §Ü˛° §¡øyˆÏöÓ˚ í˛zÍ§ Ó°y •Î˚– !Ó ˆÏê˛ˆÏö öÓÓ£Ï≈ñ Ó˚yçƒ!û˛ˆÏ£ÏÜ˛ xÌÓy Ó˚yçy†Ó˚y!öÓ˚ çß√!òö í˛z˛õ°ˆÏ«˛

!Ó!¢‹T Óƒ!=˛ˆÏòÓ˚ §¡øyö§)ã˛Ü˛ í˛z˛õy!ô Ä ˛õò!Ó Órê˛ö Ü˛Ó˚y •Î˚–

!Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö •zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚ ~ÓÇ flÒê˛°ƒyˆÏu˛Ó˚ ã˛yˆÏã≈˛Ó˚ ≤Ãôyö ã˛yˆÏã≈˛Ó˚ !Ó!ô Ä xy•zö§ü)• Ó˚yçyÓ˚ xö%ü!ï˛

§y Ï õ«˛–

!Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö Ü˛üöÄˆÏÎ˚°ÌÈÙÈ~Ó˚ ≤Ãôyö– ïÑ˛yÓ˚ üyôƒˆÏü•z !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏD Ü˛üöÄˆÏÎ˚°Ìû%˛_´ ˆò¢à%!°Ó˚

§ÇˆÏÎyà Ó˚!«˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–


1– !Ó !ê˛¢ §yü!Ó˚Ü˛ Óy!•ö#Ó˚ §Ó≈y!ôöyÎ˚Ü˛ ˆÜ˛⁄

2– !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yçy ˆÜ˛yö‰ Óƒ!=˛ˆÏÜ˛ ≤Ãôyöüsf# !•ˆÏ§ˆÏÓ !öÎ%=˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö⁄

3– §˛õ!Ó˚£Ïò Ó˚yçyK˛y (Orders-in-Council) Ü˛y ÏÜ˛ Ó Ï°⁄

4– !Ó !ê˛¢ Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ ~Ü˛!ê˛ !Óã˛yÓ˚§ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛yÓ˚ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚%ö–

Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ ü)°ƒyÎ˚ö

!Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç¢!=˛Ó˚ ˛õòüÎ≈yòyˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚ ò%!ê˛ ˛õÓ˚flõÓ˚!ÓˆÏÓ˚yô# üˆÏï˛Ó˚ x!hflÏc °«˛ƒ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– ≤ÃÌü üˆÏï˛Ó˚

§üÌ≈Ü˛Ó˚y Ó˚yçy Óy Ó˚y!öˆÏÜ˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ≤ÃÜ,˛ï˛ ¢y§Ü˛ ÓˆÏ° !ã˛!•´ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ïÑ˛yÓ˚ !Ó˛õ%° «˛üï˛yÓ˚ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ö– ÄÎ˚y°ê˛yÓ

ˆÓ•çê˛ÈÙÈ~Ó˚ üˆÏï˛ ~áöÄ Ó˚y!öÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈òyö §ï˛Ü≈˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ ~ÓÇ í˛zÍ§y•òyˆÏöÓ˚ «˛üï˛y xyˆÏåÈ– !ï˛!ö ≤ÃˆÏÎ˚yçöˆÏÓyˆÏô

ï ÑyÓ˚ ò#â≈Ü˛y Ï°Ó˚ §!M˛Èï˛ x!û˛K˛ï˛yÓ˚ !û˛!_ Ïï˛ Ó˚y‹T…#Î˚ !Ó£Ï ÏÎ˚ ≤Ãôyöüsf#§• üsf#§û˛y ÏÜ˛ à%Ó%c˛õ)î≈ ˛õÓ˚yü¢≈ !ò Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ö–

≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛Ï fl∫üˆÏï˛ xyöÎ˚ˆÏö Óyôƒ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– üsf#§û˛y Ü˛ï,≈˛Ü˛ Ó˚y‹T…fl∫yÌ≈!ÓˆÏÓ˚yô# ˆÜ˛yöÄ ö#!ï˛ à,•#ï˛ •ÛˆÏ°

!öçfl∫ üï˛yüï˛ Óƒ=˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– àë˛öü)°Ü˛ Ü˛yˆÏçÄ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö üsf#§û˛yˆÏÜ˛ í˛zÍ§y!•ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

ÓyÜ≈˛yÓ˚Ä Ó˚yç¢!=˛ˆÏÜ˛ !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ Ú!e´Î˚y¢#°Û xÇ¢Ó˚)ˆÏ˛õ !ã˛!•´ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ã˛yö– Ó˚yç¢!=˛Ó˚ à%Ó˚%c xyˆÏ°yã˛öy

≤Ã§ˆÏD @’ƒyí˛ˆÏfiê˛yö í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö ˆÎ •zÇ°ƒyˆÏu˛ Ó˚yçy çyï˛#Î˚ ˙ˆÏÜ˛ƒÓ˚ ≤Ãï˛#Ü˛ ~ÓÇ §yüy!çÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ ¢#ˆÏ£Ï≈

xÓ!fliï˛– !ï˛!ö xy•zöÈÙÈ≤Ã Ïîï˛yñ ã˛y Ïã≈ Ó˚ ≤Ãôyöñ öƒyÎ˚!Óã˛yÓ˚ ~ÓÇ §Ü˛° §¡øy ÏöÓ˚ ~Ü˛üye í zÍ§– !ï˛!ö üsf# ÏòÓ˚ !ö ÏÎ˚yà

Ä ÓÓ˚áyhflÏñ xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ ã%˛!=˛ §¡õyòöñ Î%k˛ ˆây£Ïîy Ä ¢y!hsˇfliy˛õö Ü˛ˆÏÓ˚ö– !ï˛ö §yÓ≈ˆÏû˛Ôü ˛õy°y≈ˆÏüˆÏrê˛Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ö

xy•¥yö Ü˛ˆÏÓ˚ö Ä Ü˛ü™§û˛y ˆû˛ˆÏä !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

!Ü˛hsˇ% !mï˛#Î˚ üˆÏï˛Ó˚ §üÌ≈Ü˛Ó˚y í˛z˛õˆÏÓ˚y=˛ Ó=˛ˆÏÓƒÓ˚ !ÓˆÏÓ˚y!ôï˛y Ü˛ˆÏÓ˚ ~•z x!û˛üï˛ ˆ˛õy£Ïî Ü˛ˆÏÓ˚ö ˆÎ ï˛_¥àï˛û˛yˆÏÓ

!Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö Óƒy˛õÜ˛ «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# •ÛˆÏ°Ä ÓyhflÏˆÏÓ àîï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ §ˆÏD §yüO§ƒ ˆÓ˚ˆÏá

Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ òy!Î˚c¢#° üsf#˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈ xö%ÎyÎ˚# ïÑ˛yÓ˚ «˛üï˛y ˛≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– !ï˛!ö

31

Ó˚yçc Ü˛Ó˚ˆÏ°Ä ¢y§ö Ü˛ˆÏÓ˚ö öy– Ó›ï˛ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö «˛üï˛y•#ö xyö%¤˛y!öÜ˛û˛yˆÏÓ ≤Ãï˛#ˆÏÜ˛ ˛õ!Ó˚îï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈö–

~Ü˛Ü˛ÌyÎ˚ ˆÜ˛yöÄ «˛üï˛y ≤ÃˆÏÎ˚yˆÏàÓ˚ ˆ«˛ˆÏe•z Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ Óƒ!=˛àï˛ û)˛!üÜ˛yÓ˚ ˆÜ˛yö ü)°ƒ ˆö•z–

!Ü˛v §!ë˛Ü˛ xÓfliy ÎÌyÌ≈ ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏ° Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ˛õòüÎ≈yòy §¡õˆÏÜ≈˛ í˛z˛õˆÏÓ˚y_´ ò%!ê˛ x!û˛üˆÏï˛Ó˚

ˆÜ˛yöÄ ~Ü˛!ê˛ˆÏÜ˛ ~Ü˛Ü˛û˛yˆÏÓ §üÌ≈ö Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy– ò%ÛôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ó=˛ˆÏÓƒÓ˚ üˆÏôƒ•z !Ü˛å%Èê˛y §ï˛ƒï˛y !ö!•ï˛ xyˆÏåÈ– Ü˛yÓ˚î

Óï≈ üy ÏöÓ˚ àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö x!ôÜ˛yÇ¢ ˆ«˛ Ïe•z ≤Ãôyöüsf# ï˛Ìƒ üsf#˛õ!Ó˚£Ï ÏòÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈ xö%ÎyÎ˚#

Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Óyôƒ ÌyÜ˛ˆÏ°Ä ïÑ˛yÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ û)˛!üÜ˛yˆÏÜ˛ ~áöÜ˛yÓ˚ !òˆÏö §¡õ)î≈ í˛zˆÏ˛õ«˛yÄ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy– ˆÎüöñ

Ü˛ü™§û˛yÎ˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y Óy ˆöe#ˆÏÜ˛ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ≤Ãôyöüsf# !•ˆÏ§ˆÏÓ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ÓÇ ≤Ãôyöüsf#Ó˚

˛õÓ˚yü¢≈üï˛ xöƒyöƒ üsf#ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– !Ü˛v Ü˛ü™§û˛yÎ˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö ˆÜ˛yöÄ ò° Î!ò ~Ü˛Ü˛ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y

öy ˛õyÎ˚ ˆ§ˆÏ«˛ˆÏe Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö !öçfl∫ !ÓˆÏÓã˛öy xö%ÎyÎ˚# ≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛ !öˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

xï˛~Ó xyüÓ˚y Ó°ˆÏï˛ ˛õy!Ó˚ ˆÎ üsf#˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈ üï˛ ã˛°yÓ˚ ˆ«˛ˆÏe Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ÓyôƒÓyôÜ˛ï˛y ÌyÜ˛ˆÏ°Ä

!Ü˛å%È !Ü˛å%È ˆ«˛ˆÏe !ï˛!ö !öˆÏçÓ˚ !Óã˛yÓ˚ !ÓˆÏÓã˛öy xö%ÎyÎ˚# Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– xÓ¢ƒ §Ó!Ü˛å%È•z !öû≈˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ Ó˚yçy

Óy Ó˚y!öÓ˚ ò«˛ï˛yñ ˆÎyàƒï˛y Ä Ó%!k˛ !ÓˆÏÓã˛öyÓ˚ Ä˛õÓ˚–

§ƒyÓ˚ xy•zû˛Ó˚ ˆç!öÇ§ Ó˚yçyÓ˚ ã˛yÓ˚!ê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ Ü˛yÎ≈yÓ°#Ó˚ !Ó£ÏˆÏÎ˚ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– ïÑ˛yÓ˚ üˆÏï˛ñ S1V Ó˚yçy

Óy Ó˚y!öÓ˚ ≤Ãû˛yÓ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §Ü˛° xÇ¢ˆÏÜ˛ ˙Ü˛ƒÓk˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ §y•yÎƒ Ü˛ˆÏÓ˚– S2V ïÑ˛yÓ˚ ≤Ãû˛yÓ Ü˛üöÄˆÏÎ˚°Ìû%˛=

ˆò¢§ü)•ˆÏÜ˛ ˙Ü˛ƒÓk˛ Ü˛ˆÏÓ˚– S3V !ï˛!ö xï˛ƒhsˇ à%%Ó˚%c˛õ)î≈ Ó˚yç˜Ïö!Ü˛ï˛ «˛üï˛y ˛≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ÓÇ S4V Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

~°yÜ˛yÓ˚ Óy•zˆÏÓ˚ à%Ó˚%c˛õ)î≈ §yüy!çÜ˛ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö–

!Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚ fliy!Î˚ˆÏcÓ˚ Ü˛yÓ˚î

S1V §yÇ!Óôy!öÜ˛ §%!Óôy É Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö Óï≈˛üyˆÏö §yÇ!Óôy!öÜ˛ û)˛!üÜ˛y•z ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– ï˛y•z Ó˚yç¢!=˛ xÓƒy•ï˛

Ó˚yáyÓ˚ ˆ«˛ Ïe ˆÜ˛yöÄ §ü§ƒyÓ˚ §,!‹T •Î˚ öy– xy•zû˛Ó˚ ˆç!öÇ§ÈÙÈ~Ó˚ ü Ïï˛ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö•z ¢y§öï˛sf ÏÜ˛ ô ÏÓ˚ ˆÓ˚ Ïá ÏåÈö–

S2V Ó˚yç˛õˆÏòÓ˚ ÓƒÓ•y!Ó˚Ü˛ ü)°ƒÉ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç§ò#Î˚ àîï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfliyÎ˚ Ó˚yç˛õˆÏòÓ˚ ÓƒÓ•y!Ó˚Ü˛ ü)°ƒ á%Ó•z

=Ó˚&c˛õ)î≈– Ó˚y‹T…#Î˚ ö#!ï˛ Ä ˆòˆÏ¢Ó˚ ¢y§öÓƒÓfliy ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ ˆ«˛ˆÏe üsf#§û˛yÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈òyï˛y !•ˆÏ§ˆÏÓ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚

˛õÓ˚yüˆÏ¢≈Ó˚ ÎˆÏÌ‹T à%Ó˚%c xyˆÏåÈ–

S3V Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö !öÓ˚y˛õ_yÓ˚ xy◊Î˚fli° É Î%k˛ñ çyï˛#Î˚ §ÇÜ˛ê˛ xÌÓy ≤ÃyÜ,˛!ï˛Ü˛ !Ó˛õÎ≈ˆÏÎ˚ !òˆÏ¢•yÓ˚y

üyö%£

Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ÏÜ˛•z !öÓ˚y˛õ_yÓ˚ ˛≤Ãï˛#Ü˛ Ó Ï° ü Ïö Ü˛ ÏÓ˚ö– çöà ÏîÓ˚ ~•z üyö!§Ü˛ï˛y•z !Ó !ê˛¢ Ó˚yçï˛sf ÏÜ˛ ÎÌy ÏÎyàƒ

üÎ≈yòy ˛§•Ü˛yˆÏÓ˚ ÓÑy!ã˛ˆÏÎ˚ ˆÓ˚ˆÏáˆÏåÈ–

32

S4V ò°#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ |ˆÏôù≈ xÓfliyö É Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ˆÜ˛yöÄ !ÓˆÏ¢£Ï ò° Óy ˆày¤˛#Ó˚ ˆöï˛y ööñ !ï˛!ö

xy˛õyüÓ˚ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ Ó˚yçy– çöàˆÏîÓ˚ ~•z xö%û)˛!ï˛•z •zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öˆÏÜ˛ çyï˛#Î˚ ˙ˆÏÜ˛ƒÓ˚ ≤Ãï˛#ˆÏÜ˛

˛õ!Ó˚îï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

S5V §yüy!çÜ˛ Ä Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ û˛yÓ˚§yüƒ É xyˆÏö≈fiê˛ ÓyÜ≈˛yˆÏÓ˚Ó˚ üˆÏï˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Ä §yüy!çÜ˛

Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ fliy!Î˚c Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚ Ó˚yç¢!= ~ÓÇ ˆ§•z çy!ï˛ˆÏÜ˛ ˜Ó≤’!ÓÜ˛ x!fliÓ˚ï˛y ˆÌˆÏÜ˛ ò)ˆÏÓ˚ §!Ó˚ˆÏÎ˚ Ó˚yˆÏá–

S6V §Ç§ò#Î˚ àîï˛ˆÏsfÓ˚ çöƒ x˛õ!Ó˚•yÎ≈ É §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ xöƒï˛ü ˜Ó!¢‹Tƒ •Û° !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ ¢y§ˆÏÜ˛Ó˚

í˛z˛õ!fli!ï˛– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfliyÎ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ~•z !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ ¢y§ˆÏÜ˛Ó˚ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ó˚yçy Óy

Ó˚y!öÓ˚ !ÓÜ˛“ ˆÜ˛yöÄ ˛õò ~áöÄ §,!‹T Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó •Î˚!ö–

S7V Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚ àîï˛sf#Ü˛Ó˚î É !Ó !ê˛¢ Ó˚yçï˛sf ˛àîï˛sf ˛≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ ˛õˆÏÌ Ü˛áöÄ Óyôy •ˆÏÎ˚ òÑyí˛¸yÎ˚!ö ÓÓ˚Ç

àîï˛ˆÏsfÓ˚ §ˆÏD ˛õ%ˆÏÓ˚y˛õ%!Ó˚ §yüO§ƒ !Óôyö Ü˛ˆÏÓ˚ !öˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z àîï˛sf#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ çöƒ•z !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yçï˛sf xyçÄ !ê˛ˆÏÜ˛

xy ÏåÈ–

S8V Ó˚yç¢!= ÓƒÎ˚Ó•%° öÎ˚ É xˆÏöÜ˛ !ÓˆÏ¢£ÏˆÏK˛Ó˚ üˆÏï˛ üy!Ü≈˛ö xÌÓy ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ çöƒ §Ó˚Ü˛y!Ó˚

ˆÜ˛y£ÏyàyÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ ÓåÈÓ˚ ˆÎ ÓƒÎ˚ !öÓ≈y• •Î˚ñ !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ï%˛°öyÎ˚ ˆ§•z ÓƒÎ˚ xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢–

!Ü˛v Ó˚yç¢!=˛Ó˚ §˛õˆÏ«˛ ≤Ãò_ ~•z xy!Ì≈Ü˛ Î%!_´ xˆÏöÜ˛§üÎ˚ @ˇÃy•ƒ •Î˚ öyñ ˆÎ Ü˛yÓ˚ˆÏî Óï≈˛üyˆÏö ˆã˛‹Ty ã˛°ˆÏåÈ Ó˚yçÜ˛#Î˚

ÓƒˆÏÎ˚Ó˚ Ó•Ó˚ ~Ü˛ê˛y !ö!ò≈‹T §#üyÓ˚ üˆÏôƒ Ó˚yáyÓ˚–

S9V •zÇˆÏÓ˚ç çy!ï˛Ó˚ Ó˚«˛î¢#°ï˛y É !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ !ã˛hsˇyôyÓ˚y Ä Ó˚«˛î¢#°ï˛yÄ Ó˚yç¢!=˛ ÓçyÎ˚

Ó˚yáyÓ˚ çöƒ òyÎ˚#– ˙!ï˛ˆÏ•ƒÓ˚ ≤Ãï˛#Ü˛ ~•z ≤Ã!ï˛¤˛yö!ê˛Ó˚ ≤Ã!ï˛ ~áöÄ üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ xyÜ˛£Ï≈î Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

S10V x˛õ!Ó˚•yÎ≈ï˛y É ÄÎ˚yŒê˛yÓ˚ ˆÓç•ˆÏê˛Ó˚ üˆÏï˛ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ x!hflÏc åÈyí˛¸y !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ÓƒÓfliy ¢%ô%

ÓƒÌ≈•z •ï˛ öyñ !Ó°%ÆÄ •Ûï˛–

S11V ôyÓ˚yÓy!•Ü˛ï˛y Ó˚«˛y É xyˆÏö≈fiê˛ ÓyÜ≈˛yˆÏÓ˚Ó˚ üˆÏï˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yç¢!_´ !öÓ˚y!FåÈß¨ï˛y Ä ôyÓ˚yÓy!•Ü˛ï˛y Ó˚«˛yÎ˚

xö%ˆ≤ÃÓ˚îy ˆòÎ˚– Ü˛yÎ≈Ó˚ï˛ xÓfliyÎ˚ ˆÜ˛yöÄ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ü,ï%˛ƒ Óy ˆÜ˛yöÄ ≤Ãôyöüsf# ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏ° xöƒ ˆÜ˛yöÄ

üsf#§û˛y Ü˛yÎ≈û˛yÓ˚ @ˇÃ•î öy Ü˛Ó˚y ˛õÎ≈hsˇ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ •yˆÏï˛•z ¢y§öÜ˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ òy!Î˚c ÌyˆÏÜ˛–

S12V Ü˛üöÄˆÏÎ˚°Ìû%˛= ˆò¢§ü)ˆÏ•Ó˚ üˆÏôƒ ˆÎyà§)e É Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö åÈyí˛¸y Ü˛üöÄˆÏÎ˚°ˆÏÌÓ˚ x!hflÏc Ó˚«˛y

Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó •ˆÏï˛y !Ü˛ öy ˆ§ !Ó£ÏˆÏÎ˚ ÎˆÏÌ‹T §ˆÏ®• xyˆÏåÈ–

S13V x!û˛K˛ï˛yÓ˚ Î%!= É xyç#Óö Ó˚yç˛õˆÏò x!ô!¤˛ï˛ ÌyˆÏÜ˛ö ÓˆÏ°•z Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ˛õˆÏ«˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

x!û˛K˛ï˛y §M˛ÈÎ˚ Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó– ~•z §%ˆÏÎyà !Ü˛hs% ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆö•z–

í˛z˛õ§Ç•yÓ˚ É Óï≈˛üyˆÏö àîï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ §ˆÏD §yüO§ƒ Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚ !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ ≤Ãôyö !•§yˆÏÓ Ó˚yçy

Óy Ó˚y!öÓ˚ û)˛!üÜ˛yÓ˚ §üyˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ §üyˆÏ°yã˛Ü˛àî !ö¡¨!°!áï˛ Î%!=à%!° ≤Ãò¢≈ö Ü˛ ÏÓ˚ö–

33

S1V Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö Ü˛áöÄ §¡õ)î≈û˛yˆÏÓ Ó˚yçö#!ï˛ !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ •ÛˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy–

S2V Ó˚yç˛õò ˆÎˆÏ•ï%˛ ÓÇ¢yö%Ü ˛!üÜ˛ ˛≤Ã!ï˛¤˛yö ˆ§ˆÏ•ï%˛ ˆ§!ê˛ ~Ü˛!ê˛ xàîï˛y!sfÜ˛ ˛≤Ã!ï˛¤˛yö–

S3V Ó˚yçï˛sf xï˛ƒhsˇ ÓƒÎ˚Ó•%°–

S4V Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö §üyˆÏçÓ˚ ¢y§Ü˛˛ §¡±òyˆÏÎ˚Ó˚ fl∫yÌ≈Ó˚«˛yÓ˚ •y!ï˛Î˚yÓ˚ !•ˆÏ§ˆÏÓ•z ïÑ˛yˆÏòÓ˚ òy!Î˚c Ä Ü˛ï≈˛Óƒ ˛õy°ö

Ü˛ ÏÓö–

S5V üyÜ≈˛§‰Óyò# ò,!‹TˆÏÜ˛yî ˆÌˆÏÜ˛ !Óã˛yÓ˚ !ÓˆÏŸ’£Ïî Ü˛ˆÏÓ˚ ~Ü˛Ìy Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ §yühsˇï˛y!sfÜ˛ Î%ˆÏà Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö

§yühsˇ Ï◊î#Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô !• Ï§ ÏÓ Ü˛yç Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈö– Óï≈ üyö ôöï˛y!sfÜ˛ Î% ÏàÄ ˆ§•z Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ˛õÑ%!ç˛õ!ï˛ ˆ◊!îÓ˚ § ÏD

§yüO§ƒ Ó˚«˛y Ü˛ ÏÓ˚ ï˛y ÏòÓ˚ fl∫yÌ≈ Ó˚«˛y Ü˛ ÏÓ˚ ã˛ Ï° ÏåÈö– ˆ§•z çöƒ•z !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ˛õÑ%!ç˛õ!ï˛ ˆ◊!î Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ÏÜ˛ ï˛y ÏòÓ˚

ˆ◊!îfl∫yÌ≈ !ÓˆÏÓ˚yô# ÓˆÏ° ˆï˛y üˆÏö Ü˛ˆÏÓ˚•z öy ÓÓ˚Ç Ó˚yçï˛sfˆÏÜ˛ !ê˛!Ü˛ˆÏÎ˚ ˆÓ˚ˆÏá !öˆÏçˆÏòÓ˚ fl∫yˆÏÌ≈•z ï˛yˆÏÜ˛ ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛

ã˛yÎ˚– ï˛y•z Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§Ü˛ §¡±òy ÏÎ˚Ó˚ fl∫yÌ≈Ó˚«˛yÓ˚ §•yÎ˚Ü˛ Ó Ï°•z Ó˚yçï˛sf xyçÄ !ê˛ ÏÜ˛ xy ÏåÈ–

02.4 ≤Ãôyöüsf# Ä Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛

ˆ@ˇÃê˛ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ ˆÜ˛w!Ó®% •Û° Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛– ≤Ãôyöüsf# •Û Ï°ö ˆ§•z Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛ ˆï˛yÓ˚ ÏîÓ˚ ˆÜ˛w≤ÃhflÏÓ˚–

ïÑ˛yˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚•z §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ xyÓ!ï≈˛ï˛ •Î˚–

≤Ãôyöüsf# ˛õˆÏòÓ˚ í˛zÍ§

!Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ≤Ãôyöüsf# ˛õˆÏòÓ˚ §)ã˛öy ¢ï˛y∑#Ó˚ ˆ¢ˆÏ£Ï Ä |!öÓÇ¢ ¢ï˛y∑#Ó˚ ≤ÃÌü ò¢ˆÏÜ˛ •ˆÏ°Ä Óï≈˛üyˆÏö ≤Ãôyöüsf#•z

•Û Ï°ö !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ §Ó≈y Ï õ«˛y à%Ó%c˛õ)î≈ Óƒ!=˛c– 1878 §y Ï°Ó˚ Óy!°≈ö ã% !_´ Ïï˛ §Ó≈≤ÃÌü Ú≤Ãôyöüsf#Û ~•z öyü!ê˛ í z!Õ‘!áï˛

•Î˚– xyçˆÏÜ˛Ó˚ !òˆÏö ≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚•z !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliy ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ Ä !öÎ˚!sfï˛ •Î˚– ˆÜ˛yöÄ ˆÜ˛yöÄ

§Ç!Óôyö !ÓˆÏ¢£ÏK˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ÓƒÓfliyˆÏÜ˛ ≤Ãôyöüsf# ¢y!§ï˛ ¢y§öÓƒÓfliy ÓˆÏ° í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– ~•z ≤Ã§ˆÏAà

Ó°y ˆÎˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ˆÎ ò#â≈!òö ˛õÎ≈hsˇ !Ó !ê˛¢ xy•zöÈÙÈ~ ≤Ãôyöüsf# ˛õˆÏòÓ˚ ˆÜ˛yöÄ xyö%¤˛y!öÜ˛ fl∫#Ü,˛ï˛ !åÈ° öy– 1937

§yˆÏ° ÚÓ˚yçÜ˛#Î˚ üsf# xy•zöÛÈÙÈ~ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˛õò!ê˛ˆÏÜ˛ ≤ÃÌü xy•zöàï˛ fl∫#Ü,˛!ï˛ ≤Ãòyö Ü˛Ó˚y •Î˚– ï˛ˆÏÓ ≤Ãôyöüsf#Ó˚

«˛üï˛y Ä ˛õòüÎ≈yòy !öô≈y!Ó˚ï˛ • ÏÎ˚ ÏåÈ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ myÓ˚y– ≤ÃÜ, ï˛˛õ Ï«˛ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚

«˛üï˛yÓ,!k˛Ó˚ §ˆÏAà §ˆÏAà ≤Ãôyöüsf#Ó˚ «˛üï˛y Ó,!k˛ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆ§•z §ˆÏD ïÑ˛yÓ˚ üÎ≈yòyÄ ˆÓˆÏí˛¸ˆÏåÈ–

≤Ãôyöüsf#Ó˚ !öˆÏÎ˚yà

§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ xö%ÎyÎ˚# Ü˛ü™§û˛yÓ˚ !öÓ˚B%˛¢ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y Óy ˆöe#ˆÏÜ˛•z Ó˚y!ö ≤Ãôyöüsf#Ó˚)ˆÏ˛õ

!öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– Îáö ˆÜ˛yöÄ ~Ü˛!ê˛ òˆÏ°Ó˚ !öÓ˚B%˛¢ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y ÌyˆÏÜ˛ñ ï˛áö ≤Ãôyöüsf# !öˆÏÎ˚yˆÏàÓ˚ ˆ«˛ˆÏe ˆÜ˛yöÄ

§ü§ƒy•z ˆòáy ˆòÎ˚ öy– !Ü˛v ˆÜ˛yöÄ òˆÏ°Ó˚ !öÓ˚B%˛¢ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y öy ÌyÜ˛ˆÏ°•z §ü§ƒy ˆòáy ˆòÎ˚– ï˛áö ≤Ãã˛!°ï˛

34

Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ xö%ÎyÎ˚# Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y xç≈ˆÏö §«˛ü •ÛˆÏ° fl∫!ÓˆÏÓã˛öy ≤ÃˆÏÎ˚yˆÏàÓ˚ ˆÜ˛yöÄ §%ˆÏÎyà Ä §Ω˛Óöy

ÌyˆÏÜ˛ öy–

≤Ãôyöüsf#Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#

˛õ)ˆÏÓ≈•z í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎ ü%áƒï˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ Ä ≤ÃÌyàï˛ xy•zö•z ≤Ãôyöüsf#Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ í˛zÍ§–

!Ó!û˛ß¨ §üˆÏÎ˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zˆÏöÓ˚ myÓ˚yÄ ïÑ˛yÓ˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# !Ü˛å%È ˛õ!Ó˚üyˆÏî !öÎ˚!sfï˛ •ˆÎ˚ˆÏåÈ–

!Ó !ê˛¢ ≤Ãôyöüsf# xy•zöàï˛ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ öy •ÛˆÏ°Ä Ü˛yÎ≈àï˛ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚y‹T… ≤Ã¢y§ˆÏöÓ˚ §ˆÏÓ≈yFã˛

˛õòy!ôÜ˛yÓ˚#– !ï˛!ö•z •ˆÏ°ö !§k˛yhsˇ@ˇÃ•îñ ö#!ï˛ ≤ÃîÎ˚ö Ä ≤ÃˆÏÎ˚yˆÏàÓ˚ ü)°ƒ í˛zÍ§– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Ä ≤Ã¢y§!öÜ˛ §ühflÏ

!Ó£ÏˆÏÎ˚Ó˚ ã%˛í˛¸yhsˇ òy!Î˚c !ï˛!ö•z Ó•ö Ü˛ˆÏÓ˚ö–

!Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ «˛üï˛y ÏÜ˛ ˆüyê˛yü%!ê˛û˛y ÏÓ !ö¡¨!°!áï˛ Ü˛ ÏÎ˚Ü˛!ê˛ !òÜ˛ ˆÌ ÏÜ˛ xy Ï°yã˛öy Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ É

S1V Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y !•ˆÏ§ˆÏÓ ≤Ãôyöüsf# É !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ˛õÓ˚ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆÎ ò°

§Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y xç≈ö Ü˛ˆÏÓ˚ ˆ§•z òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y Óy ˆöe#ˆÏÜ˛•z Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ≤Ãôyöüsf# !•ˆÏ§ˆÏÓ !öÎ%=˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö– xÌ≈yÍ

≤Ãôyöüsf# §Çáƒyà!Ó˚¤˛ òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y ~ÓÇ ~•z ò°#Î˚ §Çáƒà!Ó˚¤˛ï˛yÓ˚ Ä˛õÓ˚•z ïÑ˛yÓ˚ ≤Ãôyöü!sfc !öû≈˛Ó˚¢#°– §%ò#â≈

˛õÑyã˛ ÓåÈÓ˚ ô ÏÓ˚ Îy Ïï˛ ï ÑyÓ˚ ~•z §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y ÓçyÎ˚ Ìy ÏÜ˛ ˆ§!ò ÏÜ˛ ≤Ãôyöüsf# ÏÜ˛ °«˛ƒ Ó˚yá Ïï˛ •Î˚– öï% Óy Ü˛ü™§û˛yÓ˚

xyfliy •yÓ˚yˆÏ° ïÑ˛yˆÏÜ˛ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˛õò ˆÌˆÏÜ˛ ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ !û˛ï˛ˆÏÓ˚ Ä Óy•zˆÏÓ˚ ò°#Î˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚

˙Ü˛ƒÓk˛ Ó˚yáyÓ˚ ≤Ãôyö òy!Î˚c ≤Ãôyöüsf#Ó˚ Ä˛õÓ˚ öƒhflÏ– ï˛yåÈyí ¸y §Çáƒyà!Ó˚¤˛ ò Ï°Ó˚ ˆöï˛y !•§y ÏÓ ≤Ãôyöüsf# ÏÜ˛ !Ó ÏÓ˚yô#

òˆÏ°Ó˚ üï˛yüï˛ Ä !§k˛yˆÏhsˇÓ˚ ≤Ã!ï˛ ◊k˛yÓ˚ üˆÏöyû˛yÓ ˆ˛õy£Ïî Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚–

S2V üsf#§û˛yÓ˚ ˆöï˛y !•ˆÏ§ˆÏÓ ≤Ãôyöüsf# É ≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛ Ó°y •Î˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ˆï˛yÓ˚ˆÏîÓ˚ ˆÜ˛w ≤ÃhflÏÓ˚– !ï˛!ö

•ÛˆÏ°ö üsf#˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ ˆöï˛y– ≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛ !öÎ%_´ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö üsf#˛õ!Ó˚£Ïò àë˛ˆÏöÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ≤Ãôyöüsf#Ó˚

˛õÓ˚yü¢≈ xö%ÎyÎ˚# Ü˛yç Ü˛ ÏÓ˚ö– ≤Ãôyöüsf# ˛õÓ˚yü¢≈ xö%ÎyÎ˚# Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö üsf# ÏòÓ˚ ü Ïôƒ òÆÓ˚ Órê˛ö Ü˛ ÏÓ˚ö– üsf#§û˛yÓ˚

àë˛ö ˆÌˆÏÜ˛ ¢%Ó˚% Ü˛ˆÏÓ˚ ˛õ%öà≈ë˛ö Óy §üy!ÆÜ˛y° ˛õÎ≈hsˇ ~Ó˚ §yú˛°ƒ Ä ÓƒÌ≈ï˛y §Ó !Ü˛å%È•z !öû≈˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ≤Ãôyöüsf#Ó˚

Óƒ!=˛ˆÏcÓ˚ Ä˛õÓ˚– üsf#˛õ!Ó˚£Ïò Ä Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˙Ü˛ƒ Ä §Ç•!ï˛ ü)°ï˛ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆöï,˛ˆÏc•z Ó˚!«˛ï˛ •Î˚– §%ï˛Ó˚yÇ

üsf#˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ ˆöï˛y !•ˆÏ§ˆÏÓ !ï˛!ö Ü˛ï˛ê˛y ˆÎyàƒï˛y Ä ò«˛ï˛y §•Ü˛yˆÏÓ˚ üsf#§û˛y Ä Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛ ïÑ˛yÓ˚ !§k˛yhsˇ üyöˆÏï˛

Óyôƒ Ü˛ˆÏÓ˚ö ï˛yÓ˚ Ä˛õˆÏÓ˚•z !öû≈˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ïÑ˛yÓ˚ ≤Ãôyöü!sfˆÏcÓ˚ §yú˛°ƒ–

S3V Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆöï˛y !•ˆÏ§ˆÏÓ ≤Ãôyöüsf# É ≤Ãôyöüsf# •ˆÏ°ö Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆöï˛y– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˜òö!®ö

Ü˛yçÜ˛ü≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ çöƒ ~Ü˛çö üsf# ÌyˆÏÜ˛ö ÓˆÏê˛ñ !Ü˛v Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ ï˛ÑyÓ˚•z !öÎ˚sfîyô#ö– üsf#§û˛yÓ˚

ˆöï˛y !•ˆÏ§ˆÏÓ !ï˛!ö üsf#˛õ!Ó˚£Ïò Ü˛ï≈˛,Ü˛ !§k˛yhsˇ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ xû˛ƒhsˇˆÏÓ˚ í˛z˛õfliy!˛õï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ÓÇ ï˛yÓ˚ §üÌ≈ˆÏö Óƒyáƒy

35

ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ xû˛ƒhsˇˆÏÓ˚ !Óï˛ˆÏÜ≈˛Ó˚ í˛z_Ó˚ !òˆÏï˛ !àˆÏÎ˚ ˆÜ˛yöÄ üsf# x§%!ÓôyÎ˚ ˛õí˛¸ˆÏ° ≤Ãôyöüsf# ïÑ˛yˆÏÜ˛

í˛z_Ó˚ !òˆÏï˛ §y•yÎƒ Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ÓÇ ïÑ˛yÓ˚ §üÌ≈ˆÏö ~!àˆÏÎ˚ xy§ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– Ü˛ü™§û˛yÎ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ §ˆÏD §%§¡õ≈Ü≈˛

ÓçyÎ˚ Ó˚yáyÄ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ xöƒï˛ü ≤Ãôyö òy!Î˚c– §%ï˛Ó˚yÇ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆöï˛y !•ˆÏ§ˆÏÓ !ï˛!ö Ü˛ï˛ê˛y ò«˛ï˛y Ä ˆÎyàƒï˛y

§•Ü˛yˆÏÓ˚ ïÑ˛yÓ˚ òy!Î˚c Ä Ü˛ï≈˛Óƒ ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö ü)°ï˛ ï˛yÓ˚ Ä˛õÓ˚•z !öû≈˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ïÑ˛yÓ˚ ≤Ãôyöü!sfˆÏcÓ˚ §yú˛°ƒ–

S4V ≤Ãôyöüsf# Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ≤Ãôyö ˛õÓ˚yü¢≈òyï˛y É ≤Ãôyöüsf# Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ Óƒ!=˛àï˛ ˛õÓ˚yü¢≈òyï˛y–

ïÑ˛yÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈ xö%ÎyÎ˚# Ó˚y!ö Ó˚y‹T…ò)ï˛ñ Óy!î!çƒÜ˛ ≤Ã!ï˛!ö!ô ~ÓÇ !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– ïÑ˛yÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈ xö%ÎyÎ˚#

Ó˚y!ö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ö xy•¥yö Ä §üy!Æ ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ü˛yÎ≈Ü˛y° ˆ¢£Ï •ÄÎ˚yÓ˚ xyˆÏà•z ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˛õÓ˚yü¢≈

xö%ÎyÎ˚# Ó˚y!ö Ü˛ü™§û˛y ˆû˛ˆÏä !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– ï˛ˆÏÓ ~ˆÏ«˛ˆÏe˛ ≤Ãôyöüsf# ~Ü˛Ü˛û˛yˆÏÓ ˆÜ˛yöÄ !§k˛yhsˇ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö

öy– Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ à,•#ï˛ !§k˛yˆÏhsˇÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛•z !ï˛!ö Ü˛ü™§û˛y ˆû˛ˆÏä ˆòÄÎ˚yÓ˚ çöƒ Ó˚y!öˆÏÜ˛ ˛õÓ˚yü¢≈ ˆòö– ÓhflÏ%ï˛

üsf#§û˛yÓ˚ !§k˛yhsˇ xö%ÎyÎ˚# ≤Ãôyöüsf# Ó˚y!öˆÏÜ˛ ˛õÓ˚yü¢≈ ˆòö–

S5V ˛≤Ãôyöüsf# ˛õÓ˚Ó˚y‹T…ö#!ï˛Ó˚ Ó˚)˛õÜ˛yÓ˚ É ≤Ãôyöüsf# •ˆÏ°ö ˆòˆÏ¢Ó˚ ˛õÓ˚Ó˚y‹T…ö#!ï˛Ó˚ ü%áƒÓ˚*˛õÜ˛yÓ˚– ˛õÓ˚Ó˚y‹T…

òÆˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ fl∫ï˛sf üsf# ÌyÜ˛ˆÏ°Ä ˆòˆÏ¢Ó˚ xû˛ƒhsˇˆÏÓ˚ Ä !ÓˆÏòˆÏ¢ ˛õÓ˚Ó˚y‹T…ö#!ï˛Ó˚ ü%áƒ ≤ÃÓ=˛yÓ˚)ˆÏ˛õ !ï˛!ö ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛–

xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ âê˛öÓ°# §¡õˆÏÜ≈˛ ïÑ˛yÓ˚ Ó=˛ÓƒˆÏÜ˛•z §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ó=˛Óƒ !•ˆÏ§ˆÏÓ @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y •Î˚– ïÑ˛yÓ˚ !ÓˆÏò¢ ºüî Ü)˛ê˛˜Ïö!ï˛Ü˛

!òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ à%Ó˚%c°yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚– Î%k˛ Ä ¢y!hsˇ ≤ÃˆÏŸ¿ ≤Ãôyöüsf#•z ü)áƒ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ü˛üöÄˆÏÎ˚°Ì§• !Ó!û˛ß¨

xyhsˇçy≈y!ï˛Ü˛ §ˆÏ¡ø°ˆÏö !ï˛!ö ˆòˆÏ¢Ó˚ ˛≤Ã!ï˛!ö!ôc Ü˛ˆÏÓ˚ö–

S6V ≤Ãôyöüsf# Ó˚y!ö Ä Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˆÎyà§)e É ≤Ãôyöüsf# Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Ä Ó˚y!öÓ˚ üˆÏôƒ ˆÎyà§)ˆÏeÓ˚ û)˛!üÜ˛y

˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ à,•#ï˛ !§k˛yhsˇ !ï˛!ö Ó˚y!öÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö– §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !§k˛yhsˇ §¡õˆÏÜ≈˛ Ó˚y!öÓ˚ üï˛yüï˛

Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛ ˆÏ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ó˚y!ö ˆÜ˛yöÄ !Ó£ÏÎ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ !ÓˆÏÓã˛öyÓ˚ çöƒ ˛õyë˛yˆÏï˛ •zFå%ÈÜ˛ •ˆÏ° ≤Ãôyöüsf#Ó˚ üyôƒˆÏü•z

!ï˛!ö ï˛y Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛ K˛yï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ~•z òy!Î˚cû˛yÓ˚ ˛õ)ˆÏÓ≈Ó˚ üï˛ ~áö xyÓ˚ ï˛ï˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ öÎ˚– Ó˚y!ö

üsf#§û˛yÓ˚ !§k˛yhsˇ Ä ö#!ï˛Ó˚ ˆ«˛ˆÏe !ÓˆÏ¢£Ï •hflÏˆÏ«˛˛õ Ü˛ˆÏÓ˚ö öy–

S7V xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ òy!Î˚c É ≤Ãôyöüsf#Ó˚ xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ òy!Î˚c !Ó!û˛ß¨ ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚y‹T…≤ÃôyöˆÏòÓ˚

§ ÏD ¢#£Ï≈ § Ï¡ø° Ïö !ü!°ï˛ •ÄÎ˚y– Ü˛üöÄ ÏÎ˚°Ì § Ï¡ø° Ïö ˆ@ˇÃê˛ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ˛≤Ã!ï˛!ö!ôc Ü˛Ó˚yÓ˚ òy!Î˚c ü)°ï˛ ≤Ãôyöüsf#•z

@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö–

≤Ãôyöüsf#Ó˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ üÎ≈yòy

≤Ãôyöüsf# •ˆÏ°ö ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §ÓˆÏã˛ˆÏÎ˚ à%Ó˚%c˛õ)î≈ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Óƒ!=˛c– ïÑ˛yˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚•z §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §Ü˛°

ö#!ï˛ Ä !§k˛yhsˇ à,!•ï˛ Ä Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ •Î˚– ~•z à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y í˛z˛õ°!∏˛ Ü˛ˆÏÓ˚•z °í≈˛ ˆüy!°≈ (Lord Morley)ïÑ˛yˆÏÜ˛ ÚÜ˛ƒy!ÓˆÏöê˛Ó˚*˛õ# ˆï˛yÓ˚ˆÏîÓ˚ üôƒfliˆÏ° xÓ!fliï˛ ≤ÃhflÏÓ˚áu˛Û (Keystone of the Cabinet arch) öy Ïü x!û˛!•ï˛

36

Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– xyÓyÓ˚ ïÑ˛yˆÏÜ˛ Ú§üüÎ≈yòy§¡õß¨ Óƒ!_´ˆÏòÓ˚ üˆôƒ x@ˇÃàîƒÛ (First among equals) ÓˆÏ°Ä Óî≈öy Ü˛Ó˚y

• ÏÎ ÏåÈ–

˛≤Ãôyöüsf#Ó˚ û)˛!üÜ˛y xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ !àˆÏÎ˚ ~Ü˛Ìy Ó°y ˆÎˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ˆÎ !ï˛!ö x§#ü «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚#–

ï˛ˆÏÓ ïÑ˛yÓ˚ ~•z û)˛!üÜ˛y xÓ¢ƒ•z Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ í˛z˛õyòyˆÏöÓ˚ Ä˛õÓ˚ !öû≈˛Ó˚¢#°– ~•z§Ó í˛z˛õyòyöà%!° •°É ≤Ãôyöüsf#Ó˚ Óƒ!=˛cñ

ï˛ÑyÓ˚ çö!≤ÃÎ˚ï˛yñ ò° Ä §•Ü˛ü#≈ˆÏòÓ˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ãû˛yÓñ ïÑ˛yÓ˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ Ä Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò)Ó˚ò!¢≈ï˛y •zï˛ƒy!ò– xy•zˆÏöÓ˚

!òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ §Ü˛° ≤Ãôyöüsf# ~Ü˛•z «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– !Ü˛v ÓyhflÏˆÏÓ ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ ˆÜ˛yöÄ ≤Ãôyöüsf#

!Ó !ê˛¢ Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ ˛≤Ãû˛yÓ ˆú˛°ˆÏï˛ ˆ˛õˆÏÓ˚ˆÏåÈö–

§Ç!Óôyö !Ó Ï¢£ÏK˛ ÏòÓ˚ ~Ü˛yÇ Ï¢Ó˚ ü Ïï˛ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ò Ï°Ó˚ x!Ó§ÇÓy!òï˛ ˆöï˛y !• Ï§ ÏÓ !Ó !ê˛¢ ≤Ãôyöüsf# x˛õ!Ó˚§#ü

à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– !ï˛!ö ¢%ô%üye §Çáƒyà!Ó˚¤˛ òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y•z ööñ !ï˛!ö Ó˚yçyñ Ó˚y!ö ~ÓÇ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚

ˆÎyà§)e– !ï˛!ö üsf#˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ ˆöï˛y ööñ ïÑ˛yˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚•z üsf#§û˛yÓ˚ í˛zayö˛õï˛ö âˆÏê˛–

xyÓyÓ˚ x ÏöÜ˛ !Ó Ï¢£Ï ÏK˛Ó˚ ü Ïï˛ !Ó !ê˛¢ §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfliyÎ˚ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ Ó‡ü%á# Ä Óƒy˛õÜ˛ «˛üï˛y ïÑ y ÏÜ˛ ~Ü˛öyÎ˚ ÏÜ˛Ó˚

˛õÎ≈yˆÏÎ˚ í˛zß¨#ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ˆÎˆÏ•ï%˛ !ï˛!ö ïÑ˛yÓ˚ §•Ü˛ü#≈ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ä ÓÓ˚áyhflÏ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚öñ ˆÎˆÏ•ï%˛ !ï˛!ö ˛˛õy°≈ˆÏürê˛

ˆû˛ˆÏä ˆòÄÎ˚yÓ˚ û˛Î˚ ˆò!áˆÏÎ˚ §•Ü˛ü#≈ˆÏòÓ˚ !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö ~ÓÇ !öˆÏçÓ˚ ò°ˆÏÜ˛ •zFåÈyüï˛ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚öñ ˆ§ˆÏ•ï%˛ ïÑ˛yˆÏÜ˛ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛ Ó°y•z Î%!=˛Î%=˛– xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ ˆ«˛ˆÏeÄ ïÑ˛yÓ˚ =Ó˚&c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛yÓ˚ ˆÜ˛yö !ÓÜ˛“ ˆö•z–

xy§ˆÏ° !Ó !ê˛¢ ≤Ãôyöüsf# Óï≈˛üyˆÏö ~ï˛ ˆÓ!¢ «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# •ˆÏÎ˚ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈö ˆÎ ïÑ˛yˆÏÜ˛ ïÑ˛yÓ˚ §•Ü˛ü#≈ˆÏòÓ˚ !öÎ˚sfÜ˛

Ó°y ÎyÎ˚–

ï˛ˆÏÓ ˆ§•z §ˆÏD xyüyˆÏòÓ˚ üˆÏö Ó˚yáˆÏï˛ •ˆÏÓ ˆÎ !Ó !ê˛¢ ≤Ãôyöüsf# §Ó !Ü˛å%ÈÓ˚ í˛zˆÏôù≈ §Ó !Ü˛å%ÈÓ˚ !öÎ˚sfîü%=˛

~Ü˛çö §Ó xˆÏÌ≈ ˆfl∫FåÈyô#ö ¢y§Ü˛ öö– Ü˛yÓ˚î ≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛Ä Ü˛ï˛Ü˛=!° !Ó!ôÈÙÈ!öˆÏ£ÏˆÏôÓ˚ üˆÏôƒ ˆÌˆÏÜ˛ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛

•Î˚– ˆ§•z Ü˛yÓ˚ˆÏî•z ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˛õˆÏ«˛ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛ •ÄÎ˚y §Ω˛Ó˛õÓ˚ öÎ˚–

≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˛õ!Ó˚FåÈß¨ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ç#Óöñ çö!≤ÃÎ˚ï˛y Ä Óƒ!=˛àï˛ xyÜ ≈£Ïî ï˛yÑÓ˚ ≤Ãû˛yÓ ≤Ã§y!Ó˚ï˛ Ü˛ ÏÓ˚– çö!≤ÃÎ˚ï˛yÓ˚

!û˛!_ §%ò,ì˛¸ •ˆÏ° ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˛õˆÏ«˛ §•ˆÏç•z §Ó˚Ü˛y!Ó˚ !§k˛yhsˇ çöüˆÏï˛Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ @ˇÃ•îˆÏÎyàƒ Ü˛ˆÏÓ˚ ˆï˛y°y §Ω˛Ó •Î˚–

ïÑ˛yÓ˚ ≤Ãû˛yÓ Ä à%Ó˚%c Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ñ §yüy!çÜ˛ ~üöÜ˛# xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ ˛õ!Ó˚ˆÏÓˆÏ¢Ó˚ Ä˛õˆÏÓ˚Ä !öû≈˛Ó˚¢#°–

xy§ Ï° ≤Ãôyöüsf#Ó˚ Ü˛ü≈Ü% ¢°ï˛y §¡õ)î≈û˛y ÏÓ•z !öû≈ Ó˚¢#° ï ÑyÓ˚ Óƒ!=˛ ÏcÓ˚ Ä˛õÓ˚– !ï˛!ö Î!ò x§yôyÓ˚î Óƒ!=˛c§¡õß¨

•ö ï˛y• Ï° ¢ï˛ ≤Ã!ï˛Ü) ° ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ Ïï˛Ä !ï˛!ö Óƒ˛õÜ˛ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛Ó˚ Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ö– xyÓyÓ˚ !ï˛!ö Î!ò Ü˛ü Óƒ!=˛c§¡õß¨

•ö ï˛y•ˆÏ° ¢ï˛ xö%Ü%˛° ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ˆÏï˛Ä ïÑ˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛ «˛üï˛y í˛z˛õˆÏû˛yà Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó öÎ˚– ï˛y•z •zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚ ≤Ãy=˛ö

≤Ãôyöüsf# xƒy§Ü%˛•zÌÈÙÈ~Ó˚ Ó=˛ÓƒˆÏÜ˛ §yüˆÏö ˆÓ˚ˆÏá ~Ü˛Ìy Ó°y ÎyÎ˚ ˆ§ ˛õòy!ôÜ˛yÓ˚# ˆÎû˛yˆÏÓ ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ã˛yö

˛≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˛õò !ë˛Ü˛ ˆ§•zû˛yˆÏÓ•z ïÑ˛yÓ˚ §yüˆÏö ˆòáy ˆòˆÏÓ–

37

xö%¢#°ö#È—3

¢)öƒfliyö ˛õ)Ó˚î Ü˛Ó˚%ö É

1– §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ xö%ÎyÎ˚# Ü˛ü™§û˛yÓ˚ òˆÏ°Ó˚ ˆÏöï˛y Óy

ˆöe#ˆÏÜ˛•z Ó˚y!ö ≤Ãôyöüsf#Ó˚*ˆÏ˛õ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö–

2– °í≈˛ ˆüy!°≈ ˛≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛ ÚÜ˛ƒy!ÓˆÏöê˛Ó˚*˛õ# ˆï˛yÓ˚ˆÏîÓ˚ üôƒfliˆÏ° xÓ!fliï˛ ñ ÓˆÏ° Óî≈öy

Ü˛ ÏÓ ÏåÈö–

3– !Ó !ê˛¢ ˛≤Ãôyöüsf# •ˆÏ°ö üsf#˛õ!Ó˚£Ïò Ä Ó˚y!öÓ˚ üˆÏôƒ ≤Ãôyö –

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyÓ˚ í˛zqÓ

§ƒyÓ˚ xy•zû˛Ó˚ ˆç!öÇ§ Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ ÏÜ˛ !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ ˆÜ˛w!Ó®%Ó˚* Ï õ x!û˛!•ï˛ Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈö– !ö Ïò≈¢òy ÏöÓ˚ ã) í ¸yhsˇ

Ü˛ï≈˛,c •° Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛– !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ò#â≈ !ÓÓï≈˛ˆÏöÓ˚ ú˛°– üôƒÎ%ˆÏàÓ˚ ü•y˛õ!Ó˚£Ïò (Magnum Councilium)!åÈ° xyô%!öÜ˛ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ≤ÃyÌ!üÜ˛ Ó˚)˛õ– ~•z ˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ §ò§ƒÓ˚y !åÈˆÏ°ö Ó˚yçyÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈òyï˛y– Ü˛Ó˚ ôyÎ≈§• xöƒyöƒ

§Ó à%Ó˚%c˛õ)î≈ !Ó£ÏˆÏÎ˚ Ó˚yçyˆÏÜ˛ ˛õÓ˚yü¢≈ òyö Ü˛Ó˚y•z !åÈ° ~•z ˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ ≤Ãôyö Ü˛ï≈˛Óƒ– Ó˚yçÜ˛yˆÏÎÏ≈Ó˚ ˛õ!Ó˚üyî

Ó,!k˛Ó˚ ú˛ˆÏ° §%¤˛û˛yˆÏÓ Ü˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ çöƒ Ó˚yçy !Ü˛í˛z!Ó˚Î˚y ˆÓ˚!ç§ (Curia Regis) Óy «%˛o ˛õ!Ó˚£Ïò öyˆÏü ~Ü˛!ê˛

§Çfliy àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– !öÎ˚!üï˛û˛yˆÏÓ ~•z §ÇfliyÓ˚ x!ôˆÏÓ¢ö xö%!¤˛ï˛ •ï˛– Ó˚yçyÓ˚ ≤Ãôyö Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚•z ~•z

§Çfliy à!ë˛ï˛ •Ûï˛– Ü˛y°Ü ˛ˆÏü «%˛o ˛õ!Ó˚£Ïò !≤Ã!û˛ Ü˛yí˛z!™ˆÏ° ˛õ!Ó˚îï˛ •Î˚–

eˆÏÎ˚yò¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛ !≤Ã!û˛ Ü˛yí˛z!™° §%¤˛% xyÜ˛yÓ˚ ôyÓ˚î Ü˛ˆÏÓ˚– !≤Ã!û˛ Ü˛yí˛z!™° ¢y§ö!Óû˛yà#Î˚ «˛üï˛yÓ˚ ü)° í˛zÍ§

!åÈ°– ~•z !≤Ã!û˛ Ü˛yí˛z!™ˆÏ°Ó˚ §ò§ƒ §Çáƒy ˆÓ!¢ •ÄÎ˚yˆÏï˛ ~•z §Çfliy ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚î Ä òy!Î˚c ˛õy°ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe

ˆÜ˛yöÄ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ï˛ öy– ˆ§•z çöƒ•z Ó˚yçy ≤ÃÌü ˆçü§‰ Ä ≤ÃÌü ã˛y°≈§‰ «%˛o ~Ü˛!ê˛

ˆày¤˛#Ó˚ § ÏD ˛õÓ˚yü¢≈ Ü˛ ÏÓ˚ ¢y§öÜ˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛Ó˚ Ïï˛ö– !mï˛#Î˚ ã˛y°≈§‰ ˆÎ ˛õÑyã˛çö §ò Ï§ƒÓ˚ § ÏD ˛õÓ˚yü¢≈ Ü˛Ó˚ Ïï˛ö

ïÑ y ÏòÓ˚ xyòƒy«˛Ó˚ Î%=˛ Ü˛ ÏÓ˚ Ü˛ƒyÓy° (Cabal) ¢ Ï∑Ó˚ í zqÓ â Ïê˛– ~•z ˛õÑyã˛çö §ò§ƒ • Ï°ö—!Üœ˛ÈÙÈˆÏú˛yí≈˛ (Cliford),

xyÓ˚!°Çê˛ö (Arlington), Óy!Ü˛Ç•yü (Buckingham), xƒy§°# (Ashely), °í˛yÓ˚ˆÏí˛° (Lauderdale) –

Ü˛ƒyÓy°ÈÙÈ~Ó˚ Ü˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy ˛õk˛!ï˛ Ü˛ˆÏë˛yÓ˚û˛yˆÏÓ §üyˆÏ°y!ã˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z Ü˛ƒyÓy° Ó˚yçyÓ˚ Óƒ!=˛àï˛ ≤Ãû˛yÓ !ÓhflÏyˆÏÓ˚

§•yÎ˚Ü˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z Ü˛ƒyÓy° ˆÌˆÏÜ˛•z Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ í˛zÍ˛õ!_–

xyô%!öÜ˛ xˆÏÌ≈ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ≤ÃÌyÓ˚ §)e˛õyï˛ •ˆÏÎ˚!åÈ° x‹Tyò¢ ¢ï˛y∑#ˆÏï˛ Ó˚yçy ≤ÃÌü çˆÏç≈Ó˚ ¢y§öÜ˛yˆÏ°– !ï˛!ö

Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §û˛yÎ˚ í˛z˛õ!fliï˛ ÌyÜ˛yÓ˚ ö#!ï˛ Óç≈ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ó˚yçy !mï˛#Î˚ Ä ï,˛ï˛#Î˚ çç≈Ä Ä•z ~Ü˛•z ˛õk˛!ï˛ xö%§Ó˚î

38

Ü˛ ÏÓ˚!åÈ Ï°ö– Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ §Ü˛° !§k˛yhsˇ ~Ü˛çö üsf# Ó˚yçyÓ˚ Ü˛y ÏåÈ ˆ˛õ¢ Ü˛Ó˚ Ïï˛ö– ~•z üsf#•z ˛õÓ˚Óï˛#≈Ü˛y Ï° ≤Ãôyöüsf#

!•ˆÏ§ˆÏÓ ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛ •ö– ~û˛yˆÏÓ ~Ü˛!òˆÏÜ˛ ˆÎüö Ó˚yçyÓ˚ ≤Ãû˛yÓ •…y§ ˛õyÎ˚ñ xöƒ!òˆÏÜ˛ ˆï˛üö Ü˛ƒ!ÓˆÏöˆÏê˛ ~Ü˛çö ≤Ãyôyöƒ

§,!‹TÜ˛yÓ˚# üsf#Ó˚Ä í˛zqÓ âˆÏê˛– x‹Tyò¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛ ≤Ã¢y§ö ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçˆÏö Ü˛ƒy!ÓˆÏöÏê˛•z Ó˚yçy Ä ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

üˆÏôƒ ˆÎyà§)ˆÏeÓ˚ û˛)!üÜ˛y @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z ¢ï˛ˆÏÜ˛Ó˚ ˆ¢£Ïû˛yˆÏà Ü˛ü™§û˛y Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏÏê˛Ó˚ Ä˛õÓ˚ !öÎ˚sfî ≤Ã!ï˛¤˛yÎ˚ §ˆÏã˛‹T

•ˆÏÎ˚ ÄˆÏë˛– ~•z §üÎ˚ Ó˚yçy ï,˛ï˛#Î˚ çç≈ Ó˚yçö#!ï˛ ˆÌˆÏÜ˛ !öˆÏçˆÏÜ˛ §!Ó˚ˆÏÎ˚ ˆöÓyÓ˚ ú˛ˆÏ° ≤Ãôyöüsf# !˛õê˛ §ˆÏÓ≈§Ó≈y

• ÏÎ˚ Ä Ïë˛ö– Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ ÓƒÓfliy o%ï˛à!ï˛ Ïï˛ §¡õÜ≈ !öô≈yÓ˚îÜ˛yÓ˚# !Ó!û˛ß¨ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ í zqÓ â Ïê˛– Óï≈ üy Ïö

Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°# Ä «˛üï˛y §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ myÓ˚y !öô≈y!Ó˚ï˛ •Î˚– ˆÎüö Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ àë˛ ÏöÓ˚ !Ó£Ï ÏÎ˚ ã) í ¸yhsˇ

!§k˛yhsˇ @ˇÃ• ÏîÓ˚ «˛üï˛y ≤Ãôyöüsf#Ó˚ •y Ïï˛ öƒhflÏ Ìy ÏÜ˛– xyÓyÓ˚ Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ ~Ó˚ §ú˛° !§k˛y ÏhsˇÓ˚ çöƒ üsf#àî Ü˛ü™§û˛yÓ˚

Ü˛yˆÏåÈ ˆÎÔÌû˛yˆÏÓ òy!Î˚c¢#° ÌyˆÏÜ˛ö–

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Ä üsf#˛õ!Ó˚£Ïò

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Ä üsf#§û˛y ò%!ê˛ ¢∑•z ÓƒÓ•*ï˛ •Î˚– !ÓˆÏŸ’£Ïî Ü˛Ó˚ˆÏ° ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÎ

~•z ò%•z ¢ˆÏ∑Ó˚ üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ xyˆÏåÈ– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §yôyÓ˚î !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ˛õÓ˚ ˆÎ ò° §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y

xç≈ö Ü˛ˆÏÓ˚ ˆ§•z òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y•z Ü˛yƒ!ÓˆÏöê˛ Ä üsf#§û˛y àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚– Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Ä üsf#§û˛yÓ˚ §ò§ƒÓ˚y §Ü˛ˆÏ°•z

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §ò§ƒ ~ÓÇ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Ä üsf#§û˛yÓ˚ üˆÏôƒ §yò,¢ƒ ÌyÜ˛ˆÏ°Ä í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ Ü˛ï˛Ü˛à%!° ˛õyÌ≈Ü˛ƒ !Óòƒüyö–

≤ÃÌüï˛ É àë˛öàï˛ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ x!ï˛ flõ‹T– üsf#§û˛y Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ï%˛°öyÎ˚ xyÎ˚ï˛ˆÏö

xˆÏöÜ˛ Óí˛¸– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ó üsf#ˆÏÜ˛ !öˆÏÎ˚•z üsf#§û˛y à!ë˛ï˛ •Î˚– ~•z üsf#§û˛yÓ˚ =Ó˚&c˛õ)î≈ üsf#ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛

à!ë˛ï˛ •Î˚– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §ò§ƒ•z üsf#§û˛yÓ˚ §ò§ƒ– !Ü˛v üsf#§û˛yÓ˚ §Ó §ò§ƒ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §ò§ƒ

öö–

!mï˛#Î˚ï˛ É !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §Ó §ò§ƒ•z !≤Ã!û˛ Ü˛yí˛z!™ˆÏ°Ó˚ §ò§ƒ– !Ü˛v üsf#§û˛yÓ˚ §Ó §ò§ƒ !≤Ã!û˛

Ü˛yí˛z!™ˆÏ°Ó˚ §ò§ƒ öö–

ï,˛ï˛#Î˚ï˛ É Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛•z Ó˚yçy Óy Ó˚y!öˆÏÜ˛ ¢y§ö §ÇÜ ˛yhsˇ !Ó£ÏˆÏÎ˚ ˛õÓ˚yü¢≈ !òˆÏÎ˚ ÌyˆÏÜ˛– !Ü˛hsˇ% üsf#§û˛y ~•z à%Ó˚%c˛õ)î≈

«˛üï˛y ˆÌˆÏÜ˛ Ó!M˛Èï˛–

ã˛ï%˛Ì≈ï˛ É §yôyÓ˚îï˛ §ÆyˆÏ• ~Ü˛!òö Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˜Óë˛Ü˛ ÓˆÏ§– ï˛ˆÏÓ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ö ã˛°yÜ˛y°#ö §ÆyˆÏ•

ò%ÛÓyÓ˚Ä Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˜Óë˛Ü˛ ÓˆÏ§– !Üv üsf#§û˛yÓ˚ ˜Óë˛ˆÏÜ˛Ó˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ˆÜ˛yöÄ !öÎ˚ü ˆö•z– üsf#§û˛yÓ˚

˜Óë˛Ü˛ x!öÎ˚!üï˛û˛yˆÏÓ•z xy•%ï˛ •Î˚–

39

˛õM˛üï˛ É ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ˆÎÔÌû˛yˆÏÓ ~Ü˛!ê˛ !ê˛ü !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚– !Ü˛hsˇ% üsf#§û˛yÓ˚

§ò§ƒàî §yôyÓ˚îï˛ !öˆÏçÓ˚ !öˆÏçÓ˚ !Óû˛yà#Î˚ òy!Î˚ˆÏc Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚öñ !ê˛ü !•ˆÏ§ˆÏÓ öÎ˚–

£Ï¤˛ï˛ É Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˆÜ˛yöÄ xy•zöàï˛ !û˛!_ ˆö•z– ~•z Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliy §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ Ä˛õÓ˚

≤Ã!ï˛!¤˛ï˛– !Ü˛v üsf#§û˛y •° ~Ü˛!ê˛ xy•zöàï˛ §Çfliy–

˛õ!Ó˚ˆÏ¢ˆÏ£Ï Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ ˆày˛õö#Î˚ï˛y Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛°ˆÏï˛•z •Î˚ó Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Ó!•û)≈˛ï˛ üsf#ˆÏòÓ˚

§Ó≈≤ÃÜ˛yÓ˚ ï˛ˆÏÌƒÓ˚ û˛yÓ˚ Ó•ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚ öy–

!Ó ˆÏê˛öˆÏÜ˛ Ü˛ƒ!ÓˆÏöê˛ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ ¢y§öÓƒÓfliy ÓˆÏ° Óî≈öy Ü˛Ó˚y •Î˚ ÓˆÏ° üsf#§û˛yÓ˚ §ˆÏD Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ

!öÓ˚)˛õî Ü˛Ó˚yÓ˚ xï˛ƒhsˇ ≤ÃˆÏÎ˚yçö–

xö%¢#°ö# È—4


SÜ˛V Ü˛ƒyÓy° ¢∑!ê˛ ˆÌˆÏÜ˛ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ¢∑!ê˛Ó˚ çß√–

SáV üsf#˛õ!Ó˚£Ïò Ä Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ xyˆÏåÈ–

SàV !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §Ó §ò§ƒ !≤Ã!û˛ Ü˛yí˛z!™ˆÏ°Ó˚ §ò§ƒ öö–

SâV !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ xy•zöàï˛ !û˛!_ xyˆÏåÈ–

˛õy°y≈ˆÏürê˛ Ä Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛

§Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ xö%§y ÏÓ˚ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ Ü˛ï≈ , ÏcÓ˚ ˛õ!Ó˚Ó Ïï≈ Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚

«˛üï˛y Ä Ü˛ï≈˛,c ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §%ï˛Ó˚yÇ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §ˆÏAà Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §¡õÜ≈˛ !öî≈Î˚ xÓ¢ƒ•z ~Ü˛!ê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈

xyˆÏ°yã˛ƒ !Ó£ÏÎ˚–

ï˛_¥àï˛ ôyÓ˚îy xö%ÎyÎ˚# !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ xy•zö§û˛y•z xy•zö≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚#– !Ü˛v ÓyhflÏˆÏÓ !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ~•z

«˛üï˛y xyç xyö%¤˛y!öÜ˛ «˛üï˛yÎ˚ ˛õ!Ó˚îï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Óï≈˛üyˆÏö !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ ˆÎ §ühflÏ xy•zö ≤Ãî#ï˛ •Î˚ ï˛yÓ˚

á§í˛¸y ≤ÃhflÏyÓ Ü˛ˆÏÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ~ÓÇ ï˛y í˛zay˛õöÄ Ü˛ˆÏÓ˚ö ˆÜ˛yöÄ öy ˆÜ˛yöÄ üsf#– Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §ò§ƒÓ˚y ˆÎˆÏ•ï%˛

§Çáƒyà!Ó˚¤˛ ò Ï°Ó˚ ˆöï˛y ˆ§ Ï•ï% ˛õy°≈y Ïürê˛ñ !Ó Ï¢£Ïï˛ Ü˛ü™§û˛yÎ˚ §yôyÓ˚î §ò§ƒÓ˚y Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ ≤ÃhflÏy ÏÓÓ˚ !Ó ÏÓ˚y!ôï˛y

Ü˛Ó˚yÓ˚ üï˛ §y•§ ˆòáyö öy–

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛ ò%!ê˛ Ü˛«˛ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛– í˛zFã˛Ü˛«˛ °í≈˛§û˛y Ä !ö¡¨Ü˛«˛ Ü˛ü™§û˛y– §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ Ó˚#!ï˛

xö%§yˆÏÓ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xyÎ˚ÓƒˆÏÎ˚Ó˚ Ä˛õÓ˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !öÎ˚sfî §%≤Ã!ï˛!¤˛ï˛– !Ü˛hsˇ% Óï≈˛üyˆÏö Ü˛ü™§û˛yÓ˚ û)˛!üÜ˛y Ü˛yÎ≈ï˛

xÌ≈•#ö •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸ˆÏåÈ– ÓyÍ§!Ó˚Ü˛ ÓyˆÏçê˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ï˛Ó˚ú˛ ˆÌˆÏÜ˛ ÷ô% ˆ˛õ¢•z Ü˛Ó˚y •Î˚– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚

40

!ÓˆÏ¢£Ï#Ü,˛ï˛ ˆÜ˛yöÄ K˛yö öy ÌyÜ˛yÓ˚ òÓ˚&ö ˆÜ˛yöÄ xyˆÏ°yã˛öy åÈyí˛¸y•z ÓyˆÏçê˛ Ü˛ü™§û˛yÎ˚ xö%ˆÏüy!òï˛ •Î˚– xyÓ˚

xÌ≈ §ÇÜ ˛yhsˇ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ˛°í≈˛§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈ï˛ ˆÜ˛yöÄ «˛üï˛y ˆö•z Ó°ˆÏ°•z ã˛ˆÏ°– ú˛ˆÏ° ~•z §%ˆÏÎyˆÏà ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛y

•…y§ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ ~ÓÇ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ «˛üï˛yÓ,!k˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

§Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛Ó˚y•z ˛õy°≈y Ïürê˛ Óy xy•zö§û˛yÓ˚ xöƒï˛ü ≤Ãôyö òy!Î˚c– !Ü˛v Óï≈ üyöÜ˛y Ï°

ç!ê˛° §üyçÓƒÓfliyÎ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ ÏöÓ˚ çöƒ ˆÎ !Ó Ï¢£Ï K˛y ÏöÓ˚ ≤Ã ÏÎ˚yçö xy•zö§û˛yÓ˚ ˆÓ!¢Ó˚ û˛yà §yôyÓ˚î §ò Ï§ƒÓ˚•z

ï˛y ÌyˆÏÜ˛ öy– ï˛ò%˛õ!Ó˚ çyï˛#Î˚ Ä xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ §ü§ƒy Óï≈˛üyˆÏö ç!ê˛° ˆÌˆÏÜ˛ ç!ê˛°ï˛Ó˚ •ÄÎ˚yÓ˚ ú˛ˆÏ° !Ó!û˛ß¨ §ü§ƒy

§üyôyˆÏöÓ˚ çöƒ ˆÏÎ !Ó˛õ%° xy•zö ≤ÃîÎ˚ö ≤ÃˆÏÎ˚yçö ï˛y ≤ÃîÎ˚ö Ü˛Ó˚yÓ˚ §üÎ˚ Ä §%ˆÏÎyà ˆÜ˛yöÄê˛y•z ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

!ÓˆÏ¢£Ïï˛ xy•zö§û˛yÓ˚ •Î˚ öy– ~•z xÓfliyÎ˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ xy•zˆÏöÓ˚ ü)° ö#!ï˛à%!° !öô≈yÓ˚î Ü˛ˆÏÓ˚ ˆ§à%!°ˆÏÜ˛ ˛õ)î≈yAà

Ó˚*˛õòyˆÏöÓ˚ «˛üï˛y ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ •yˆÏï˛ x˛õ≈î Ü˛ˆÏÓ˚– ~ˆÏÜ˛•z Ó°y •Î˚ x!˛õ≈ï˛ «˛üï˛y≤Ã§)ï˛ xy•zö– ~•z x!˛õ≈ï˛

«˛üï˛y≤Ã§)ï˛ xy•zˆÏöÓ˚ ˛õ!Ó˚!ô Îï˛•z ≤Ã§y!Ó˚ï˛ •ˆÏFåÈ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ Ü˛ï≈˛,c ï˛ï˛•z Ó,!k˛ ˛õyˆÏFåÈ ~ÓÇ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛y

ï˛ï˛•z §B%˛!ã˛ï˛ •ˆÏFåÈ–

˛õ!Ó˚ˆÏ¢ˆÏ£Ï Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yåÈ ˆÌˆÏÜ˛ ≤Ã!ï˛!öÎ˚ï˛ !ÓˆÏÓ˚y!ôï˛yÓ˚ §¡ø%á#ö •ˆÏ° ≤Ãôyöüsf# Ü˛ü™§û˛y

ˆû˛ˆÏä !òˆÏÎ˚ öï%˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü Ü˛ü™§û˛y àë˛ˆÏöÓ˚ çöƒ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öˆÏÜ˛ ˛õÓ˚yü¢≈ !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

ï˛ˆÏÓ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ Ä˛õÓ˚ !Ü˛å%È §#üyÓk˛ï˛y xyˆÏåÈ– ˆ§à%!° •° É

SÜ˛V Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚ˆÏ°Ä ï˛yˆÏÜ˛ §¡õ)î≈ í˛zˆÏ˛õ«˛y Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy–

SáV ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xû˛ƒhsˇˆÏÓ˚ ¢!=¢y°# !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ x!hflÏc Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛ §ÇÎï˛ ÌyÜ˛ˆÏï˛ Óyôƒ Ü˛ˆÏÓ˚–

SàV ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ xû˛ƒhsˇ ÏÓ˚ ≤Ã ÏŸ¿y_Ó˚ ˛õÓ≈ ü%°ï% !Ó ˛≤ÃhflÏyÓ í zay˛õöñ Óy Ïçê˛ !Óï˛Ü≈ •zï˛ƒy!òÓ˚ üyôƒ ÏüÄ ˛õy°≈y Ïürê˛

xÌ≈yÍ Ü˛ü™§û˛y Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyÓ˚ ü)° ˜Ó!¢‹Tƒ

˙!ï˛•y!§Ü˛ !ÓÓï≈˛ˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ !òˆÏÎ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏö ˆÎ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliy àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ ï˛yÓ˚ Ü˛ï˛Ü˛à%!° à%Ó˚%c˛õ)î≈ ˜Ó!¢‹Tƒ

xy ÏåÈ–

S1V Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛– ˆ@ˇÃê˛ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ àë˛ö Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# ˛õy°≈y Ïürê˛

≤Ãî#ï˛ ˆÜ˛yöÄ xy•zˆÏöÓ˚ myÓ˚y !öô≈y!Ó˚ï˛ •Î˚– 1937 §yˆÏ°Ó˚ ÚÓ˚yçÜ˛#Î˚ üsf# xy•zöÛÈÙÈ~ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyÓ˚ í˛zˆÏÕ‘á

ÌyÜ˛ˆÏ°Ä ï˛y á%Ó•z §Ç!«˛Æ– ~áyˆÏö ~•z Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliy §¡õ)î≈Ó˚*ˆÏ˛õ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ ≤ÃÌy Ä Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ Ä˛õÓ˚

!öû≈ Ó¢#°–

41

S2V !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛•z ü%áƒ ¢y§Ü˛– Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛•z Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §ˆÏÓ≈yFã˛ ö#!ï˛ Ä !§k˛yhsˇ @ˇÃ•îÜ˛yÓ˚# Ä ≤ÃˆÏÎ˚yàÜ˛yÓ˚#

§Çfliy– §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §yú˛°ƒ Ä ÓƒÌ≈ï˛yÓ˚ òyÎ˚ §üˆÏÓï˛û˛yˆÏÓ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛•z @ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚–

S3V !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyÎ˚ xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ !òÜ˛ •Û°ñ ~•z ÓƒÓfliy ò°#Î˚ ¢y§öÓƒÓfliy– Ü˛ü™§û˛yÓ˚

!öÓ˚B%˛¢ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# ò° §Ó˚Ü˛yÓ˚ àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚– òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö Ü˛ï≈˛,Ü˛ ≤Ãôyöüsf# !öÎ%=˛

•ö– òˆÏ°Ó˚ §ˆÏD ˛õÓ˚yü¢≈ Ü˛ˆÏÓ˚ ≤Ãôyöüsf# xöƒyöƒ üsf#ˆÏÜ˛ !öˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ Ó˚y!öˆÏÜ˛ ˛õÓ˚yü¢≈ ˆòö– ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛

üsf# ò°#Î˚ ö#!ï˛ Ä ¢,Çá°yÓ˚ myÓ˚y xyÓk˛– òˆÏ°Ó˚ !öÓ≈yã˛ö# ≤Ã!ï˛◊&!ï˛ xö%ÎyÎ˚# Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ö#!ï˛ Ä !§k˛yhsˇ

@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚–

S4V ≤Ãôyöüsf#Ó˚ x!Ó§ÇÓy!òï˛ ˆöï,˛c !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ~Ü˛!ê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ ˜Ó!¢‹Tƒ– àï˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛ ò¢Ü˛ ôˆÏÓ˚

≤Ãôyöüsf#Ó˚ «˛üï˛y Ä ≤Ãû˛yÓ ~ï˛ ˆÓ!¢ Ó,!k˛ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎ xˆÏöˆÏÜ˛ !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyˆÏÜ˛ Ú≤Ãôyöüsf# ¢y!§ï˛

¢y§öÓƒÓfliyÛ öyˆÏü í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– ≤Ãôyöüsf# Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §û˛yÎ˚ §û˛y˛õ!ï˛c Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ÓÇ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ö#!ï˛ ≤ÃîÎ˚ˆÏö

≤Ãôyö û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ä §Ó˚Ü˛y!Ó˚ òˆÏ°Ó˚ §yú˛°ƒ Ä ≤Ãû˛yÓ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆöï,˛ˆÏcÓ˚ Ä˛õÓ˚ !öû≈˛Ó˚¢#°–

S5V xy•zö!Óû˛yà Ä ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ üˆÏôƒ â!ö¤˛ §¡õÜ≈˛ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyÓ˚ ˛õM˛ü à%Ó˚%c˛õ)î≈

˜Ó!¢‹Tƒ– ~áyöÜ˛yÓ˚ §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfliyÎ˚ ˆÎˆÏ•ï%˛ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §ü§ƒÓ˚y ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚Ä §ò§ƒñ ˆ§ˆÏ•ï%˛ ~áyˆÏö ~áyˆÏö

xy•zö!Óû˛yà Ä ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ üˆÏôƒ !ö!Óí˛¸ §¡õÜ≈˛ Óï≈˛üyö– ú˛ˆÏ° Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ !§k˛yˆÏhsˇÓ˚ ˆ˛õåÈˆÏö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

§!Ü ˛Î˚ §üÌ≈ö ÌyˆÏÜ˛– xöƒ!òÜ˛ !òˆÏÎ˚ ˆÏòáˆÏï˛ ˆàˆÏ° !Ó ˆÏê˛ˆÏö «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ö#!ï˛ xö%˛õ!fliï˛–

S6V ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ ˜Ó!¢‹Tƒ •° ˆÎÔÌ òy!Î˚c¢#°ï˛y– ˛õy°≈yˆÏürê˛#Î˚ ÓƒÓfliyÎ˚

üsf# ÏòÓ˚ ~•z òy!Î˚c¢#°ï˛yÓ˚ ≤ÃÜ, !ï˛ ò%•z ôÓ˚ ÏöÓ—Óƒ!=˛àï˛ òy!Îc¢#°ï˛y Ä ˆÎÔÌ òy!Îc¢#°ï˛y– üsf#Óy ˆÎüö ~Ü˛!ò ÏÜ˛

ˆÜ˛yöÄ ~Ü˛!ê˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛ òÆˆÏÓ˚Ó˚ òy!Î˚c≤ÃyÆñ xöƒ!òˆÏÜ˛ ˆÏï˛ü!ö üsf#Ó˚y ˆÎÔÌû˛yˆÏÓ §ü@ˇÃ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ x!ÓˆÏFåÈòƒ

xD– ˆ§•z Ü˛yÓ˚ˆÏî•z ˆÜ˛yö üsf#ˆÏÜ˛ ˆÎüö ïÑ˛yÓ˚ ˛òÆˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚ çöƒ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ Óƒ!=˛àï˛û˛yˆÏÓ çyÓyÓ!ò!•

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚ñ ˆï˛ü!ö xöƒ!òˆÏÜ˛ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Ü˛ï≈˛,Ü˛ à,•#ï˛ !§k˛yˆÏhsˇÓ˚ çöƒ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛ ˆÎÔÌû˛yˆÏÓ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ

òy!Î˚c¢#° ÌyÜ˛ˆÏï˛ •Î˚–

S8V !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ~Ü˛!ê˛ !ö!ò≈‹T §üˆÏÎ˚Ó˚ çöƒ à!ë˛ï˛ •Î˚– !Ü˛v ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !ö¡¨Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ xyfliy •yÓ˚yˆÏ°

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛ ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛•z •Î˚–

Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ àë˛ö Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#

¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ Ä ≤ÃÌyÓ˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ ÓƒÓfliy !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ §Ó≈y!ôÜ˛ à%Ó%c˛õ)î≈

fliyö x!ôÜ˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ xyˆÏåÈ– Î!òÄ ~•z Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyÓ˚ í˛zÍ˛õ!_ §¡õˆÏÜ≈˛ !ÓˆÏ¢£ÏK˛àî ~Ü˛üï˛ ööñ ï˛Ó% ~Ü˛Ü˛ÌyÎ˚

42

Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ xï˛#ˆÏï˛Ó˚ !≤Ã!û˛ Ü˛yí˛z!™° ˆÌˆÏÜ˛ Óï≈˛üyö Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyÓ˚ í˛zqÓ– ï˛ˆÏÓ xyô%!öÜ˛ xˆÏÌ≈ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛

˛≤ÃÌyÓ˚ §)e˛õyï˛ •ˆÏÎ˚!åÈ° x‹Tyò¢ ¢ï˛y∑#ˆÏï˛ Ó˚yçy ≤ÃÌü çç≈ÈÙÈ~Ó˚ §üÎ˚ ˆÏÌˆÏÜ˛–

Ü˛. Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ àë˛ö

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ö Ü˛ü™§û˛yÎ˚ !öÓ˚B%˛¢ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# ò° §Ó˚Ü˛yÓ˚ àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ Ä•z òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y

Óy ˆöe#ˆÏÜ˛ Ó˚y!ö üsf#§û˛y àë˛ˆÏöÓ˚ çöƒ xy•¥yö çyöyö– ~•z üsf#§û˛y ˆÌˆÏÜ˛ ˆÜ˛yöÄ ˆÜ˛yöÄ à%Ó˚%c˛õ)î≈ ˛òÆˆÏÓ˚Ó˚

û˛yÓ˚≤ÃyÆ üsf#ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ à!ë˛ï˛ •Î˚– üsf#§û˛y ˛õÑyã˛ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ à!ë˛ï˛ •Î˚– Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚Ä fliy!Î˚c ï˛y•z

˛õÑyã˛ ÓåÈÓ˚– ï˛ˆÏÓ ï˛yÓ˚ üˆÏôƒ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ xyfliy •yÓ˚yˆÏ° üsf#§û˛yˆÏÜ˛ ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ˆ§•z §ˆÏD Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛Ä

Óy!ï˛° •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚–

Ü˛ï˛çö §ò§ƒ !ö ÏÎ˚ !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ à!ë˛ï˛ • ÏÓ ˆ§ §¡õ ÏÜ≈ ˆÜ˛yöÄ ÓÑyôyôÓ˚y !öÎ˚ü ˆö•z– Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ §ò§ƒÓ˚y

≤Ãôyöüsf# Ü˛ï,≈˛Ü˛ !öÎ%=˛ •ö ~ÓÇ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §ò§ƒ§ÇáƒyÄ ≤Ãôyöüsf# Ü˛ï≈˛,Ü˛ !fliÓ˚#Ü,˛ï˛ •Î˚– ˆÜ˛yö‰ ˆÜ˛yö‰ üsf#ˆÏÜ˛

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ üsf# !öÎ%=˛ Ü˛yÓ˚y •ˆÏÓ ≤Ãôyöüsf#•z ˆ§ §¡õˆÏÜ≈˛ !§k˛yhsˇ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö– §yôyÓ˚îû˛yˆÏÓ 14 ˆÌˆÏÜ˛ 24 çö

§ò§ƒ !öˆÏÎ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ à!ë˛ï˛ •Î˚– 1922 §yˆÏ° ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ö ˆÎ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ à!ë˛ï˛ •ˆÏÎ˚!åÈ° ï˛yÓ˚ §ò§ƒ§Çáƒy !åÈ°

14– ~!ê˛•z !åÈ° !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ «%˛oï˛ü Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛– xyÓyÓ˚ 1964 §yˆÏ° ≤Ãôyöüsf# í˛z•z°§ˆÏöÓ˚ ˆöï,˛c ˆÎ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛

à!ë˛ï˛ •ˆÏÎ˚!åÈ° ï˛yÓ˚ §ò§ƒ §Çáƒy !åÈ° 24– 1984 §yˆÏ° üyà≈yˆÏÓ˚ê˛ Ìƒyã˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §ò§ƒ§Çáƒy !åÈ° 21–

Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ §ò§ƒ • Ïï˛ Ïà Ï° ˆ§•z Óƒ!=˛ Ïï˛ ≤ÃÌüï˛ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ §ò§ƒ • Ïï˛ • ÏÓ– !mï˛#Î˚ï˛ Óƒ!=˛Ó˚ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛

ˆÏÎyàƒï˛y Ä ≤Ã¢y§!öÜ˛ ò«˛ï˛y ÌyÜ˛y ≤ÃˆÏÎ˚yçö– ï,˛ï˛#Î˚ï˛ ˆ§•z Óƒ!=˛Ó˚ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆöï,˛ˆÏcÓ˚ ≤Ã!ï˛ xyfliy¢#° •ÄÎ˚y

≤ÃˆÏÎ˚yçö– ã˛ï%˛Ì≈ï˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §ò§ƒ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛Ó˚yÓ˚ !Ü˛å%È x!û˛K˛ï˛y ÌyÜ˛y ≤ÃˆÏÎ˚yçö– ˛õM˛üï˛ ≤Ã!ï˛!ê˛

ˆû˛ÔˆÏày!°Ü˛ xM˛È° ÎyˆÏï˛ ≤Ã!ï˛!ö!ôc ˛õyÎ˚ ˆ§!òˆÏÜ˛Ä ≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛ °«˛ƒ Ó˚yáˆÏï˛ •ˆÏÓ–

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ §yôyÓ˚îï˛ ˆê˛Δçy!Ó˚Ó˚ ≤ÃÌü °í≈˛ñ ˛õÓ˚Ó˚y‹T…üsf#ñ ≤Ã!ï˛Ó˚«˛yüsf#ñ fl∫Ó˚y‹T…üsf#ñ xÌ≈üsf#ñ !≤Ã!û˛ Ü˛yí˛z!™ˆÏ°Ó˚

§û˛y˛õ!ï˛ ~ÓÇ xöƒyöƒ Óƒ!=˛ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ •Î˚– ≤Ã§Aàï˛ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚y ≤ÃˆÏÎ˚yçö ˆÎ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ üˆÏôƒ xyÓyÓ˚

•zöyÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ñ !Ü˛ˆÏã˛ö Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ~ÓÇ ¢ƒyˆÏí˛y Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛Ä ÌyˆÏÜ˛– ≤ÃÌü ò%!ê˛ •° ˛≤Ãôyöüsf#Ó˚ x!ï˛ !ÓŸªhflÏ ~ÓÇ

òˆÏ°Ó˚ ~ˆÏÜ˛ÓyˆÏÓ˚ ≤ÃÌü§y!Ó˚Ó˚ ˆöï˛yˆÏòÓ˚ ~Ü˛yhsˇ â!ö¤˛ ˆày¤˛#Ó˚ xöƒ öyü– ¢ƒyˆÏí˛y Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Óy åÈyÎ˚y üsf#˛õ£Ï≈ò •°

!ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ ≤ÃÌü §y!Ó˚Ó˚ ˆöï˛yˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ ~Ü˛!ê˛ !ÓÜ˛“ ˆày¤˛#– ÎyÓ˚ §ò§ƒÓ˚y xï˛ƒhsˇ §!Ü ˛Î˚û˛yˆÏÓ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚

~Ü˛ ~Ü˛!ê˛ !Óû˛yˆÏàÓ˚ Ü˛yç ˛õÎ≈ˆÏÓ«˛î Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ Î!ò Ü˛áˆÏöy üsf#§û˛yÓ˚ ˛õï˛ö •Î˚ ï˛áö Ä•z åÈyÎ˚y üsf#˛õ£Ï≈ò•z

ˆÎö «˛üï˛y @ˇÃ•ˆÏîÓ˚ çöƒ ˜ï˛!Ó˚ ÌyˆÏÜ˛–

43

á. Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ •° ¢!= ¢y°# Ü˛yÎ≈!öÓ≈y•# §Çfliy– Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#ˆÏÜ˛

xyüÓ˚y !ö¡¨!°!áï˛û˛yˆÏÓ í˛z˛õfliy!˛õï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õy!Ó˚—

S1V ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚î É ˆ@ˇÃê˛ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ ~Ü˛!ê˛ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚îÜ˛yÓ˚# §Çfliy– çy!ï˛ Ä xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛

˛õ!Ó˚!fli!ï˛ ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚î Ü˛ˆÏÓ˚– Ä•z ö#!ï˛Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛•z ˛õˆÏÓ˚ xöƒyöƒ !Óû˛yˆÏàÓ˚

ö#!ï˛ !öô≈y!Ó˚ï˛ •Î˚– ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ !Óû˛yˆÏàÓ˚ òy!Î˚c •° Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Ü˛ï≈˛,Ü˛ !öô≈y!Ó˚ï˛ ö#!ï˛ˆÏÜ˛ ÓyhflÏÓy!Î˚ï˛ Ü˛Ó˚y– Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛

ˆÜ˛Ó° Óï≈˛üyö §ü§ƒy §üyôyˆÏöÓ˚ çöƒ•z ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚î Ü˛ˆÏÓ˚ öy– §Ω˛yÓƒ §Ü˛° §ü§ƒy §üyôyˆÏöÓ˚ çöƒ ò#â≈Ü˛y°#ö

˛õ!Ó˚Ü˛“öy @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚–

S2V xy•zö ≤ÃîÎ˚ö É Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ !§k˛yhsˇ xö%§y ÏÓ˚•z ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛ !Ó° í zay!˛õï˛ •Î˚– ˆ§ §Ó !Ó£Ï ÏÎ˚ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚

xö%ˆÏüyòö ≤ÃˆÏÎ˚yçöñ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ üsf#Ó˚y ˆ§•z§Ó !Ó£ÏˆÏÎ˚ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚îñ !§k˛yhsˇ@ˇÃ•î Ä !ÓˆÏ°Ó˚ á§í˛¸y ˜ï˛!Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ ï˛y ˛ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö– Óï≈˛üyˆÏö ˆÜ˛Ó° !Ó° í˛zay˛õö Ü˛ˆÏÓ˚•z Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ «˛yhsˇ ÌyˆÏÜ˛ öyó ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛

!Ó°!ê˛ xö%ˆÏüyòö Ü˛!Ó˚ˆÏÎ˚ ˆöÄÎ˚yÓ˚ òy!Î˚cÄ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛ @ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚–

S3V x!˛õ≈ï˛ «˛üï˛y≤Ã§)ï˛ xy•zö Ä Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ òy!Î˚c É xy•zö ≤ÃîÎ˚ö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §Ó≈yˆÏ˛õ«˛y à%Ó˚%c˛õ)î≈

«˛üï˛y •ˆÏ°Ä öyöy Ü˛Ó˚ˆÏî ~•z §ÇÜ ˛yhsˇ !Ü˛å%È «˛üï˛y ˛õy°≈yˆÏürê˛ ¢y§ö !Óû˛yˆÏàÓ˚ •yˆÏï˛ •hflÏyhsˇˆÏÓ˚ Óyôƒ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

~Ó˚ ú˛ˆÏ° Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ òy!Î˚c Ä «˛üï˛y ò%•zÈÙÈ•z Ó,!k˛ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ≤Ãî#ï˛ xy•zˆÏöÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yàˆÏÎyàƒï˛y !ö!ÿ˛ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ñ

ï˛yˆÏÜ˛ !Ó¢ò ˆã˛•yÓ˚y ˆòÄÎ˚y ~ÓÇ ï˛yÓ˚ §ˆÏAà §Aà!ï˛ ˆÓ˚ˆÏá öyöy í˛z˛õôyÓ˚y ≤ÃîÎ˚ö ~•z x!˛õ≈ï˛ xy•zö≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚

í z Ïj¢ƒ–

S4V ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛ü≈§)ã˛# ≤ÃîÎ˚ö É ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛ü≈§)ã˛# ≤ÃîÎ˚ö ~ÓÇ ï˛yˆÏÜ˛ ÓyhflÏˆÏÓ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆ«˛ˆÏeÄ

!Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ ~Ü˛!ê˛ à%Ó%c˛õ)î≈ û) !üÜ˛y Ó˚ ÏÎ˚ ÏåÈ– ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ x!ô ÏÓ¢ö xy•¥yö Ü˛Ó˚y ˆÌ ÏÜ˛ ¢%Ó˚& Ü˛ ÏÓ˚ x!ô ÏÓ¢ö

fli!àï˛ Ó˚yáy Óy ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !ö¡¨Ü˛«˛ Ü˛ü™§û˛y ˆû˛ˆÏä ˆòÄÎ˚yÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛•z Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ≤Ãôyö

˛õÓ˚yü¢≈òyï˛y– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !ö¡¨Ü˛«˛ Ü˛ü™§û˛y ˆû˛ˆÏä ˆòÄÎ˚yÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛•z Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ≤Ãôyö

˛õÓ˚yü¢≈òyï˛y– ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ x!ô ÏÓ¢ö ÷Ó˚& •ÄÎ˚yÓ˚ xy Ïà ˆÜ˛yö‰ ˆÜ˛yö‰ !Ó° í zay˛õö Ü˛Ó˚y • ÏÓñ ˆÜ˛yö ˆÜ˛yö ≤ÃhflÏy ÏÓÓ˚

Ä˛õÓ˚ ˆÜ˛ ˆÜ˛ Ó_´Óƒ Ó˚yáˆÏÓöñ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛Ó˚ ü)° Ó_ý ˆÜ˛ ˆÜ˛ •ˆÏÓöñ !ÓˆÏÓ˚yô# ˛õ«˛ Ó°yÓ˚ çöƒ Ü˛ï˛«˛î §üÎ˚

˛õyˆÏÓñ ï˛yÓ˚ §Ó !Ü˛å%È•z Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Ü˛ï≈˛,Ü˛ !fliÓ˚#Ü,˛ï˛ •Î˚–

S5V ¢y§ö!Óû˛yàˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî É Ü˛ƒ!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ xöƒï˛ü ü%áƒ òy!Î˚c •° ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ §ˆÏÓ≈yFã˛ !öÎ˚sfˆÏÜ˛Ó˚ û)˛!üÜ˛y

˛õy°ö– ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ «˛üï˛y xy•zöàï˛û˛yˆÏÓ Ó˚y!öÓ˚ •yˆÏï˛ öƒhflÏ– ï˛ˆÏÓ ÓyhflÏˆÏÓ Ó˚y!ö Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˛õÓ˚yü¢≈ xö%ÎyÎ˚#

~•z «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛ Ü˛ï≈˛,ˆÏcÓ˚ ¢#£Ï≈ˆÏòˆÏ¢ xÓ!fliï˛– !Ó!û˛ß¨ !Óû˛yˆÏàÓ˚ û˛yÓ˚≤ÃyÆ üsf#Ó˚y

Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ myÓ˚y !öô≈y!Ó˚ï˛ ö#!ï˛ xö%ÎyÎ˚# !Óû˛yà#Î˚ !§k˛yhsˇ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö–

44

S6V !Ó!û˛ß¨ òÆˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yˆÏçÓ˚ üˆÏôƒ §üß∫Î˚§yôö É ≤Ã¢y§öˆÏÜ˛ §!ë˛Ü˛û˛yˆÏÓ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •ˆÏ° §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚

!Ó!û˛ß¨ !Óû˛yˆÏàÓ˚ Ü˛yˆÏçÓ˚ üˆÏôƒ §Aà!ï˛ ÌyÜ˛y òÓ˚Ü˛yÓ˚– ~•z §Aà!ï˛§yôˆÏöÓ˚ Ü˛yç!ê˛ Ü˛ˆÏÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ !Ó!û˛ß¨ !Óû˛yˆÏàÓ˚

Ü˛yÎ≈yÓ°#Ó˚ üˆÏôƒ §üß∫Î˚§yôˆÏöÓ˚ òy!Î˚c ˛õy!°ï˛ öy •ˆÏ° §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §yú˛°ƒ «%˛ß¨ •Î˚–

S7V ˛õÓ˚Ó˚y‹T…ö#!ï˛ ˛≤ÃîÎ˚ö É Óï≈˛üyö xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ˆÏï˛ ˛õÓ˚Ó˚y‹T…ö#!ï˛ §¡õ!Ü≈˛ï˛ ö#!ï˛ !öôyÓ˚î ~ÓÇ !Ó!û˛ß¨

ˆ«˛ˆÏe ˛≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ !§k˛yhsˇ @ˇÃ•ˆÏîÓ˚ òy!Î˚c ¢y§ö!Óû˛yàˆÏÜ˛•z §¡õyòö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö ~•z òy!Î˚c Ó•ö

Ü˛ˆÏÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛– Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛ ˛õÓ˚Ó˚y‹T… ˛òÆˆÏÓ˚Ó˚ òy!Î˚c≤ÃyÆ fl∫ï˛sf üsf# ÌyˆÏÜ˛ö– !Ü˛v ÓyhflÏˆÏÓ ˛õÓ˚Ó˚y‹T…ö#!ï˛ ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚

«˛üï˛y ~áö Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ •yï˛ ˆÌˆÏÜ˛ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ •yˆÏï˛ ˆÜ˛w#û)˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆÎüö—xyˆÏç≈!rê˛öyÓ˚ ú˛Ü˛°ƒyˆÏu˛ m#˛õ

òá° Ü˛Ó˚yÓ˚ !§k˛yhsˇ ~Ü˛Ü˛û˛yˆÏÓ ≤Ãôyöüsf# üyà≈yˆÏÓ˚ê˛ Ìƒyã˛yÓ˚ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö–

S8V §Ç ÏÎyà§yôöü)°Ü˛ Ü˛yÎ≈yÓ°# É §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ xöƒï˛ü ≤Ãôyö Ü˛ï≈ Óƒ •° çö§yôyÓ˚î ÏÜ˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚# ö#!ï˛ñ !§k˛yhsˇ

Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# §¡õˆÏÜ≈˛ xÓ!•ï˛ Ó˚yáy– ~•z Ü˛yÓ˚ˆÏî §Ó˚Ü˛yÓ˚ ï˛ÌƒòÆÓ˚ñ ˆÓï˛yÓ˚ñ ò)Ó˚ò¢≈öñ ˛õ%!hflÏÜ˛yñ §ÇÓyò˛õˆÏe !ÓK˛y˛õö

≤ÃÜ˛y¢ñ §yÇÓy!òÜ˛ § Ï¡ø°ö ~ÓÇ ˛õy°≈y Ïürê˛ !Ó!û˛ß¨ !Ó£Ï ÏÎ˚ ï˛Ìƒ ˆ˛õ¢ Ü˛ ÏÓ˚– ~•z ï˛ ÏÌƒÓ˚ üyôƒ Ïü §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ä çöà ÏîÓ˚

üˆÏôƒ ˆÏÎyà§)e fliy!˛õï˛ •Î˚– ~•z Ü˛yÓ˚ˆÏî•z !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛Ä çö§ÇˆÏÎyàü)°Ü˛ Ü˛yÎ≈yÓ°#Ó˚ Ä˛õÓ˚ à%Ó˚%c xyˆÏÓ˚y˛õ

Ü˛ ÏÓ˚–

S9V ÓyˆÏçê˛ ≤ÃîÎ˚ö É xÌ≈üsf# ÓyˆÏçê˛ ≤ÃhflÏyÓ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛ ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛ xyˆÏ°yã˛öyÓ˚ ˛õÓ˚•z ÓyˆÏçê˛

ã%˛í˛¸yhsˇ Ó˚*˛õ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ xÌ≈üsf# Ü˛ü™§û˛yÎ˚ ÓyˆÏçê˛ ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ üsf#Ó˚ òy!Î˚c •° Ü˛ü™§û˛yÎ˚

Óy Ïçê˛ ÏÜ˛ §üÌ≈ö Ü˛Ó˚y– Ü˛ü™§û˛yÎ˚ Óy Ïçê˛ ≤ÃhflÏyÓ ≤Ãï˛ƒyáƒyï˛ • Ï° Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ ÏÜ˛ ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ Ïï˛ •Î˚– ï˛y•z ˛õy°≈y Ïürê˛

ÓyˆÏçê˛ ˆ˛õˆÏ¢Ó˚ xyˆÏà Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §û˛yÎ˚ ˛õ)î≈yAà xyˆÏ°yã˛öy •Î˚–

S10V !öˆÏÎ˚yà §ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y É Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ !Ü˛å%È à%Ó˚%c˛õ)î≈ !öˆÏÎ˚yà §ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y xyˆÏåÈ– ˆÎüö xÌ≈òÆˆÏÓ˚Ó˚

§!ã˛Óñ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˛õ!Ó˚Ü˛“öy !Ó£ÏÎ˚Ü˛ x!ú˛§yÓ˚ Óy Ó˚yç˛õ!Ó˚ÓyˆÏÓ˚Ó˚ ˆÜ˛yöÄ Óƒ!_´ˆÏÜ˛ àû˛ö≈Ó˚ ˆçöyˆÏÓ˚ˆÏ°Ó˚ ˛õˆÏò

!öˆÏÎ˚yà ≤Ãû,˛!ï˛Ó˚ ˆ«˛ˆÏe Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ §ˆÏD ˛õÓ˚yü¢≈ Ü˛Ó˚y •Î˚– !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ Ó˚y‹T…ò)ï˛ñ Óy!î!çƒÜ˛ ≤Ã!ï˛!ö!ô •zï˛ƒy!ò ˛õˆÏò

!öˆÏÎ˚yˆÏàÓ˚ ü)° òy!Î˚c Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚– Ó˚y!öÓ˚ öyˆÏü xyö%¤˛y!öÜ˛û˛yˆÏÓ Ä•z !öˆÏÎ˚yà Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ •Î˚–

|ö!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑# Ïï˛ ˆ@ˇÃê˛ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ §Ó≈y Ï õ«˛y í z ÏÕ‘á ÏÎyàƒ ˜Ó!¢‹Tƒ !åÈ° ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ §yÓ≈ Ïû˛Ôüc–

!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑#ˆÏï˛ ï˛yÓ˚ fliyö x!ô@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛ˆÏcÓ˚ ôyÓ˚îy– !Ü˛v !Óàï˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛ ò¢Ü˛ ôˆÏÓ˚

Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ x≤Ã!ï˛•ï˛ ≤Ãû˛yÓ Ó,!k˛ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ~Ü˛Ü˛ •zFåÈy•z Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ •zFåÈyÎ˚

˛õ!Ó˚îï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– í˛zòy•Ó˚îfl∫Ó˚*˛õ üyà≈yˆÏÓ˚ê˛ Ìƒyã˛yˆÏÓ˚Ó˚ öyü í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– ~•z Ü˛yÓ˚ˆÏî Óï≈˛üyˆÏö xˆÏöÜ˛ !ÓˆÏ¢£ÏK˛•z

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyˆÏÜ˛ Ú≤Ãôyöüsf# ¢y!§ï˛ ¢y§öÓƒÓfliyÛ öyˆÏü x!û˛!•ï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õ«˛˛õyï˛#–

45

02.5 §yÓ˚yÇ¢

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö §Ç§ò#Î˚ àîï˛sf ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛– ~áyˆÏö ~Ü˛çö !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ ¢y§Ü˛ xyˆÏåÈö– !ï˛!ö •ˆÏ°ö Ó˚yçy Óy

Ó˚y!ö– !ï˛!ö öyˆÏü ¢y§Ü˛– !Ü˛v ≤ÃÜ,˛ï˛ «˛üï˛y öƒhflÏ xˆÏåÈ ≤Ãôyösf#§• üsf#˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ •yˆÏï˛– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ~•z Ó˚yç¢!=˛

Óï≈˛üyˆÏö ˛õ,!ÌÓ#Ó˚ üˆÏôƒ ≤Ãyã˛#öï˛ü Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ã!ï˛¤˛yö– Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ !Ü˛å%È Ó˚yçÜ˛#Î˚ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ xyˆÏåÈ–

Ó˚yç¢!_´Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ í˛zÍ§ •° ˛õy°≈yˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛ xy•zö– ï˛ˆÏÓ Óï≈˛üyö ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ !ÓˆÏÓã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏ° xyüÓ˚y

Ó°ˆÏï˛ ˛õy!Ó˚ ˆÎ Ó˚yçï˛sf ~áö ~Ü˛!ê˛ !Óï˛!Ü≈˛ï˛ ≤Ã!ï˛¤˛yˆÏö ˛õ!Ó˚îï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~Ü˛ •yçyÓ˚ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ ~•z ≤Ã!ï˛¤˛yö!ê˛

~áö xÓ«˛ˆÏÎ˚Ó˚ !òˆÏÜ˛–

!Ó ˆÏê˛ˆÏö ≤ÃÜ,˛ï˛ ¢y§ö«˛üï˛y öƒhflÏ xyˆÏåÈ ≤Ãôyöüsf#§• ˛üsf#˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ •yˆÏï˛– üsf#˛õ!Ó˚£Ïò §Ó üsf#ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛

•Î˚– Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ üsf#§û˛yÓ˚•z ~Ü˛!ê˛ xÇ¢– à%Ó˚%c˛õ)î≈ òÆˆÏÓ˚Ó˚ û˛yÓ˚≤ÃyÆ üsf#ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚•z Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ à!ë˛ï˛ •Î˚– ˆÏÜ˛yö‰

òÆÓ˚ ~ÓÇ ˆÜ˛yö‰ ˆÜ˛yö‰ üsf# ÏÜ˛ Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ üsf#Ó˚y ˛õÎ≈y ÏÎ˚ í zß¨#ï˛ Ü˛Ó˚y • ÏÓñ ï˛y ≤Ãôyöüsf#Ó˚ !§k˛y ÏhsˇÓ˚ Ä˛õÓ˚ !öû≈ Ó˚¢#°–

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ üsf#ñ Ó˚y‹T…üsf# ~ÓÇ §Ç§ò#Î˚ §!ã˛ÓˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ üsf#§û˛y Óy üsf#˛õ!Ó˚£Ïò à!ë˛ï˛ •Î˚–

|ö!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑# Ïï˛ ˆ@ˇÃê˛ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ §Ó≈y Ï õ«˛y í z ÏÕ‘á ÏÎyàƒ ˜Ó!¢‹Tƒ !åÈ° ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ §yÓ≈ Ïû˛Ôüc–

!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑# Ïï˛ ï˛yÓ˚ fliyö x!ô@ˇÃ•î Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈ Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛ ÏcÓ˚ ôyÓ˚îy– ï˛ ÏÓ ÓyhflÏ ÏÓ üsf#§û˛y Ä Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚

≤Ãôyö !•§yˆÏÓ ≤Ãôyöüsf# •ˆÏ°ö §ˆÏÓ≈yFã˛ Ü˛ï≈˛,fliyö#Î˚ Óƒ!=˛– !ÓˆÏ¢£Ïï˛ !mï˛#Î˚ ü•yÎ%ˆÏk˛Ó˚ ˛õÓ˚Óï˛#≈Ü˛yˆÏ°Ó˚ ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ˆÏï˛

!Ó !ê˛¢ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛ï≈˛,c Ó,!k˛ ˛õyÎ˚– ï˛y•z xˆÏöÜ˛ !ÓˆÏ¢£ÏK˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyˆÏÜ˛ ≤Ãôyöüsf# ¢y!§ï˛

¢y§öÓƒÓfliy ÓˆÏ° x!û˛!•ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– ï˛ˆÏÓ ï˛ÑyˆÏÜ˛ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛ Ó°y ÎyÎ˚ !Ü˛öy ˆ§ !Ó£ÏˆÏÎ˚ üï˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ xyˆÏåÈ– xÓ¢ƒ

~ Ü˛Ìy !ë˛Ü˛ ˆÎ ˛õòy!ôÜ˛yÓ˚# !Óã˛«˛î Ä Óƒ!=˛c§¡õß¨ •ˆÏ° ~ÓÇ !˛õåÈˆÏö ¢y§Ü˛òˆÏ°Ó˚ ò,ì˛¸ Ä §!Ü ˛Î˚ §üÌ≈ö Ä

§•ˆÏÎy!àï˛y ÌyÜ˛ˆÏ° !Ó !ê˛¢ ≤Ãôöüsf# Óƒy˛õÜ˛ «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

02.6 §Ó≈ˆÏ¢£Ï xö%¢#°ö#

1– xyô%!öÜ˛ xˆÏÌ≈ !Ó ˆÏê˛ö Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ≤ÃÌyÓ˚ í˛zqÓ Ü˛ˆÏÓ ˆÌˆÏÜ˛⁄

2– Ü˛ü™§û˛y !Ü˛û˛yˆÏÓ !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛ˆÏÓ˚⁄

3– §ÇˆÏ«˛ˆÏ˛õ !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°# Ü˛# Ü˛#⁄

4– !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˆÎÔÌ òy!Î˚c Ó°ˆÏï˛ Ü˛# ˆÓyé˛yÎ˚⁄

5– Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛c Ó°ˆÏï˛ Ü˛# ˆÓyé˛yÎ˚⁄

46


xö%¢#°ö#—1

1– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç¢!=˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ ò%!ê˛ í˛zÍ§ •° SÜ˛V Ó˚yçÜ˛#Î˚ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ ~ÓÇ SáV ˛õy°≈yˆÏürê˛ ≤Ãî#ï˛

xy•zö–

2– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ !ÓˆÏ¢£Ï!ôÜ˛yÓ˚ §¡õ!Ü≈˛ï˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •° SÜ˛V xy•zö§û˛yÓ˚

§Çáƒyà!Ó˚¤˛ òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö Ü˛ï≈˛,Ü˛ ≤Ãôyöüsf# !•ˆÏ§ˆÏÓ !öÎ%=˛ •ˆÏÓöó SáV ˛õy°≈yˆÏürê˛ Ü˛ï≈˛,Ü˛ à,•#ï˛

!ÓˆÏ° Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö fl∫y«˛Ó˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Óyôƒ–

3– ˆÜ˛yö !ö!ò≈‹T §üˆÏÎ˚ !öˆÏçÓ˚ !Óã˛yÓ˚ !ÓˆÏÓã˛öy xö%§yˆÏÓ˚ Ü˛yç Ü˛Ó˚yÓ˚ xy•zöàï˛ «˛üï˛yÓ˚ ˆÎ xÓ!¢‹TyÇ¢ ~áöÄ

Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ •yˆÏï˛ xyˆÏåÈ ï˛yˆÏÜ˛•z Ó˚yç¢!=˛Ó˚ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yÓ˚ ÓˆÏ°–

xö%¢#°ö#—2

1– !Ó !ê˛¢ §yü!Ó˚Ü˛ Óy!•ö#Ó˚ §Ó≈y!ôöyÎ˚Ü˛ •ˆÏ°ö Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö–

2– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛yˆÏÜ˛ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ≤Ãôyöüsf# !•ˆÏ§ˆÏÓ !öÎ%=˛ Ü˛ ÏÓ˚ö–

3– í˛z˛õ!öˆÏÓ¢à%!° §¡õˆÏÜ≈˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö Óy Ó˚yç¢!=˛ !≤Ã!û˛ Ü˛yí˛z!™ˆÏ°Ó˚ üyôƒˆÏü ˆÎ§Ó xyˆÏò¢

Óy !öˆÏò≈¢ ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚öñ ˆ§à%!°ˆÏÜ˛ §ÈÙÈ˛õ!Ó˚£Ïò Ó˚yçyK˛y ÓˆÏ°–

4– Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ~Ü˛!ê˛ !Óã˛yÓ˚§ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y •° !ï˛!ö !Óã˛yÓ˚°ˆÏÎ˚ òu˛≤ÃyÆ Óƒ!=˛Ó˚ òu˛ •…y§ Óy ü%Ü%˛Ó Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚ö ï˛ˆÏÓ ~•z «˛üï˛y !ï˛!ö ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö üsf#˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈ xö%ÎyÎ˚#–

xö%¢#°ö#—3

1– !öÓ˚B%˛¢ñ §Çáƒyà!Ó˚¤˛

2– ≤ÃhflÏÓ˚áu˛

3– ˆÎyà§)e–

§Ó≈ˆÏ¢£Ï xö%¢#°ö# É

1– xyô%!öÜ˛ xˆÏÌ≈ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ≤ÃÌyÎ˚ §)e˛õyï˛ •ˆÏÎ˚!åÈ° x‹Tyò¢ ¢ï˛y∑#ˆÏï˛ Ó˚yçy ≤ÃÌü çˆÏç≈Ó˚ §üÎ˚– Ó˚yçy

≤ÃÌü çç≈ ˆÎˆÏ•ï%˛ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ §û˛yÎ˚ í˛z˛õ!fliÏï˛ ÌyÜ˛ˆÏï˛ö öy ˆ§ˆÏ•ï%˛ ï˛ÑyÓ˚ §üÎ˚ ˆÌˆÏÜ˛•z Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ üsf#ˆÏòÓ˚

!öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ •ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛ ~ÓÇ ≤Ãyôyöƒ ˆ˛õˆÏï˛ ¢%Ó˚% Ü˛ˆÏÓ˚–

47

2– §yôyÓ˚îï˛ ˆÎ §ühflÏ ˛õk˛!ï˛Ó˚ üyôƒˆÏü Ü˛ü™§û˛y Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛ˆÏÓ˚ ˆ§=!° •ˆÏ°y—SÜ˛V ≤ÃŸ¿!çK˛y§yñ SáV !ö®y§)ã˛Ü˛ ≤ÃhflÏyÓñ SàV ü%°ï%˛!Ó ≤ÃhflÏyÓñ SâV ÓƒÎ˚ÓÓ˚yj •…yˆÏ§Ó˚ ≤ÃhflÏyÓñ SäV xöyfliy ≤ÃhflÏyÓ–

3– !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°# •° É SÜ˛V ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚îñ SáV xy•zö ≤ÃîÎ˚öñ SàV ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛ü≈§)ã˛#

≤ÃîÎ˚öñ SâV ¢y§ö!Óû˛yˆÏà !öÎ˚sfîñ SäV !Ó!û˛ß¨ òÆˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yˆÏçÓ˚ üˆÏôƒ §üß∫Î˚ñ Sã˛V ÓyˆÏçê˛ ≤ÃîÎ˚ö •zï˛ƒy!ò–

4– !Ó Ïê˛ Ïö üsf# ÏòÓ˚ òy!Î˚c¢#°ï˛yÓ˚ ≤ÃÜ, !ï˛ ò%•z ôÓ˚ ÏöÓ—Óƒ!=˛àï˛ òy!Î˚c¢#°ï˛y Ä ˆÎÔÌ òy!Î˚c¢#°ï˛y– ≤Ã Ïï˛ƒÜ˛

üsf# ÏÜ˛ ˆÎüö ïÑ yÓ˚ ˛òÆ ÏÓ˚Ó˚ Ü˛yçÜ˛ Ïü≈Ó˚ çöƒ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛y ÏåÈ Óƒ!=˛àï˛û˛y ÏÓ çÓyÓ!ò!• Ü˛Ó˚ Ïï˛ •Î˚ ˆï˛üö xöƒ!ò ÏÜ˛

Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ Ü˛ï≈˛,Ü˛ à,•#ï˛ !§k˛yˆÏhsˇÓ˚ çöƒ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛ ˆÎÔÌû˛yˆÏÓ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ òy!Î˚c¢#° ÌyÜ˛ˆÏï˛ •Î˚–

5– í˛zö!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑#ˆÏï˛ !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ ˜Ó!¢‹Tƒ !åÈ° ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc– !Ü˛v Óï≈˛üyö

¢ï˛y∑#ˆÏï˛ ~•z ÓƒÓfliyÓ˚ xyü)° ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö âˆÏê˛ˆÏåÈ– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛y xfl∫yû˛y!ÓÜ˛û˛yˆÏÓ Ó,!k˛ ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚

~•z xfl∫yû˛y!ÓÜ˛ «˛üï˛y Ó,!k˛ˆÏÜ˛•z ÚÜ˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛cÛ ÓˆÏ° !ã˛!•´ï˛ Ü˛Ó˚y •Î˚–

02.8 @ˇÃsi˛õO#

1– J. Harvey and L. Bather, MacMillan—The British Constitution. St. Martin's Press,1970

2– Sir Ivor Jennings—Cabinet Government, Cambridge University Press, 1959.

3– í˛É xöy!ò Ü%˛üyÓ˚ ü•y˛õye—!öÓ≈y!ã˛ï˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚ñ §%•,ò ˛õyÓ!°ˆÏÜ˛¢öñ 1998

4– §ï˛ƒ§yôö ã˛Ü Óï˛#≈ Ä !öü≈°Ü˛y!hsˇ ˆây£Ï—ï% °öyü)°Ü˛ xyô%!öÜ˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛ñ ◊#û) !ü ˛õyÓ!°!¢Ç


5– §%ò¢≈ö û˛Ryã˛yÎÏ≈—S≤ÃˆÏŸ¿y_ˆÏÓ˚V ï%˛°öyü)°Ü˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛ñ •z!u˛Î˚yö ˆ≤ÃyˆÏ@ˇÃ!§û˛ ˛õyÓ!°!¢Ç ˆÜ˛yÇ


48

~Ü˛Ü˛ 03 ˛õy°≈yˆÏürê˛

àë˛ö

03.1 í˛zˆÏj¢ƒ


03.3 !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛ÈÙÈÜ ˛ü!ÓÜ˛y¢

°í≈§û˛y

Ü˛ü™§û˛y

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc

03.4 §yÓ˚yÇ¢

03.5 §Ó≈ˆÏ¢£Ï xö%¢#°ö#


03.7 @ˇÃsi˛õO#

03.1 í˛zˆÏj¢ƒ

~•z ~Ü˛Ü˛!ê˛ ˛õyë˛ Ü˛Ó˚ˆÏ° xy˛õ!ö çyöˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓö É

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛ Ü˛#û˛yˆÏÓ à!ë˛ï˛ •ˆÏÎ˚!åÈ°–

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ò%!ê˛ Ü˛«˛ °í≈˛§û˛y Ä Ü˛ü™§û˛yÓ˚ àë˛ö Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#–

!ö¡¨Ü˛«˛ Ü˛ü™§û˛yÎ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ û)˛!üÜ˛y–

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö ˛õk˛!ï˛ Ä Ü˛!ü!ê˛ ÓƒÓfiÌy–


!Ó Ïê˛ö ˛õy°≈y Ïürê˛#Î˚ ÓƒÓfiÌy ≤ÃÓ!ï≈ ï˛ xy ÏåÈ– ~áy Ïö ï˛_¥àï˛û˛y ÏÓ ˛õy°≈ Ïürê˛ §yÓ≈ Ïû˛Ôü «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚#– !Ó Ïê˛ Ïö

x!°!áï˛ §Ç!Óôyö ~ÓÇ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ ≤Ãyôyöƒ ˆ§ˆÏ•ï%˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛y Ä û)˛!üÜ˛yÄ xˆÏöÜ˛ê˛y•z

49

¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ myÓ˚y !öÎ˚!sfï˛– ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ ~Ü˛!ê˛ xàîï˛y!sfÜ˛ í z õyòyö •° °í≈ §û˛y– ÓhflÏ%ï˛ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚

«˛üï˛y Ó°ˆÏï˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛•z ˆÓyé˛yÎ˚–

~•z ~Ü˛ˆÏÜ˛ °í≈˛§û˛y Ä Ü˛ü™§û˛y ò%!ê˛ !öˆÏÎ˚•z !ÓhflÏy!Ó˚ï˛ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ü˛ü™§û˛y•z ˆÎˆÏ•ï%˛ ü)°

«˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# ˆ§ˆÏ•ï%˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# ˛õ%Cyö%˛õ%C xyˆÏ°y!ã˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ï˛ˆÏÓ ˆ§•z §ˆÏAà xyüyˆÏòÓ˚

ü Ïö Ó˚yá Ïï˛ • ÏÓ ˆÎ ï˛_¥àï˛û˛y ÏÓ Ü˛ü™§û˛y §yÓ≈ Ïû˛Ôü «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# • Ï°Ä ÓyhflÏ ÏÓ ï˛y Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛ Ïc

~ˆÏ§ ˆ˛õÑÔˆÏåÈˆÏåÈ– Óï≈˛üyˆÏö Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛c xyÓyÓ˚ ~ˆÏ§ ˆ˛õÑÔˆÏåÈˆÏåÈ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛ˆÏc–

03.3 !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛—Ü ˛ü!ÓÜ˛y¢

˛õy°≈yˆÏürê˛ ˆÏ@ˇÃê˛ !ÓˆÏê˛ˆÏöÓ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ §ˆÏÓ≈yFã˛ §Çfliy– Ó˚yçy Óy Ó˚y!öñ °í≈˛§û˛y ~ÓÇ Ü˛ü™§û˛y !öˆÏÎ˚ !Ó !ê˛¢

˛õy°≈yˆÏürê˛ à!ë˛ï˛– !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ §yôyÓ˚îï˛ Ó˚yçy§•ÈÙÈ˛õy°≈yˆÏürê˛ öyˆÏü x!û˛!•ï˛ Ü˛Ó˚y •Î˚–

Óï≈˛üyö ˛õy°≈yˆÏürê˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛ ¢ï˛y∑#Ó˚ Ü ˛ü!ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚ ú˛°– ¢y§ö ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ §%!ÓôyÓ˚ çöƒ í˛z•z!°Î˚yü !öˆÏçÓ˚

ˆüyˆÏöyö#ï˛ §yühsˇñ öy•zê˛ í˛z˛õy!ô≤ÃyÆ Óƒ!=˛ ~ÓÇ ÎyçÜ˛ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ ~Ü˛!ê˛ Úü•y˛õ!Ó˚£ÏòÛ àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– ~•z ü•y˛õ!Ó˚£Ïò•z

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ ˛!ÓÓï≈ Ïö ≤ÃyÌ!üÜ˛ hflÏÓ˚– ã˛ï% ò≈¢ ¢ï˛ ÏÜ˛Ó˚ üôƒû˛y Ïà §yühsˇ Ï◊!îñ ÎyçÜ˛ ~ÓÇ öy•zê˛ Ä Óy Ïç≈§àî

˛õ,ÌÜ˛û˛yˆÏÓ !ü!°ï˛ •ˆÏï˛ö– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° ˛õy°≈yˆÏürê˛ !ï˛ö!ê˛ Ü˛ˆÏ«˛ ˛õ!Ó˚îï˛ •ˆÏï˛ xyÓ˚Ω˛ Ü˛ˆÏÓ˚– ˛õˆÏÓ˚ §yühsˇˆÏ◊!î Ä

ÎyçÜ˛ˆÏòÓ˚ ~Ü˛!ê˛ Ü˛ˆÏ«˛ ~ÓÇ öy•zê˛ñ ÓyˆÏç≈§ Ä öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ Ü˛ˆÏ«˛ !ü!°ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ ÓƒÓfliy Ü˛Ó˚y •Î˚–

≤ÃÌü Ü˛«˛!ê˛ °í≈˛§û˛y Ä !mï˛#Î˚ Ü˛«˛ Ü˛ü™§û˛y öyˆÏü ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚– ï˛áö ˆÌˆÏÜ˛•z !Ó ˆÏê˛ö !mÜ˛«˛!Ó!¢‹T

xy•zö§û˛yÓ˚ §)e˛õyï˛–

°í≈˛§û˛y

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ í zFã˛Ü˛«˛ •° °í≈ §û˛y– ÷ô%üye !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛•z öÎ˚ñ °í≈ §û˛y •° !Ó ÏŸªÓ˚ !Ó!û˛ß¨ ˆò Ï¢Ó˚

xy•zö§û˛yà%!°Ó˚ üˆÏôƒ ≤Ãyã˛#öï˛ü !mï˛#Î˚ Ü˛«˛– !ÓˆÏŸªÓ˚ ≤Ãyã˛#öï˛ü ~•z í˛zFã˛Ü˛«˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ xöƒyöƒ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ §ÇfiÌyÓ˚

üï˛ ò#â≈!òˆÏöÓ˚ Ü ü!ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚ ú˛°– °í≈˛§û˛yÓ˚ ~Ü˛!ê˛ ˜Ó!¢‹Tƒ •° ~•z xy!Ó≈û˛yˆÏÓÓ˚ §üÎ˚ ˆÌˆÏÜ˛ ¢%Ó˚% Ü˛ˆÏÓ˚ xyç

xÓ!ô ~•z Ü˛«˛ Ü˛áöÄ çöàˆÏöÓ˚ !öÓ≈y!ã˛ï˛ ˛≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ •Î˚!ö–

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ í zFã˛Ü˛«˛ °í≈ §û˛y Óï≈ üyö !Ó ÏŸªÓ˚ Ó,•_ü !mï˛#Î˚ Ü˛«˛– Óï≈ üy Ïö °í≈ §û˛y !ö¡¨!°!áï˛ §ò§ƒ ÏòÓ˚

!öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛–

S1V Ó˚yç˛õ!Ó˚ÓyˆÏÓ˚Ó˚ §ˆÏD §¡õ!Ü≈˛ï˛ §ò§ƒàî–

S2V í˛z_Ó˚y!ôÜ˛yÓ˚ §)ˆÏe ≤ÃyÆ !˛õÎ˚yÓ˚ §¡±òyÎ˚û%˛_´ °í≈˛àî–

S3V flÒê˛°ƒyˆÏu˛Ó˚ í˛z_Ó˚y!ôÜ˛yÓ˚ §)ˆÏe ≤ÃyÆ °í≈˛ í˛z˛õy!ôôyÓ˚# °í≈˛§û˛yÓ˚ §ò§ƒàî–

50

S4V xyÎ˚yÓ˚°ƒyˆÏu˛Ó˚ ˛°í≈˛àî SÓï≈˛üyˆÏö °í≈˛§û˛yÎ˚ xyÎ˚yÓ˚°ƒyˆÏu˛Ó˚ °í≈˛ ˆö•z–V

S5V ˆòˆÏ¢Ó˚ ≤Ãáƒyï˛ xy•zöK˛ˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ ˆÌˆÏÜ˛ öÎ˚çö ˆÓï˛öû%˛_´ xy!˛õ° °í≈˛ ~•z §û˛yÓ˚ §ò§ƒ–

S6V °í≈˛§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ 26 çö ôü#≈Î˚ °í≈˛ xyˆÏåÈö–

S7V !¢“ñ !ÓK˛yöñ §y!•ï˛ƒñ ã˛yÓ%Ü˛°y ˛≤Ãû, !ï˛ ˆ«˛e ˆÌ ÏÜ˛ !öÎ%_´ xyç#Óö °í≈ àî °í≈ §û˛yÓ˚ §ò§ƒ– í z ÏÕ‘á ÏÎyàƒ

!Ó ˆÏê˛ö Ó§Óy§Ü˛yÓ˚# û˛yÓ˚ï˛#Î˚ xôƒy˛õÜ˛ ˆüâöyò ˆò¢y•z Ä ≤Ãáƒyï˛ !¢“˛õ!ï˛ fl∫Ó˚yç ˛õ° °í≈˛ í˛z˛õy!ô ≤ÃyÆ •ˆÏÎ˚

~•z §û˛yÓ˚ §ò§ƒ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈö–

í z_Ó˚y!ôÜ˛yÓ˚ §) Ïe °í≈ §û˛yÓ˚ §ò§ƒ˛õò≤ÃyÆ °í≈ ÏòÓ˚ ˛˛õÑyã˛!ê˛ ˆ◊!î Ïï˛ û˛yà Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ É !í˛í zÜ˛ (Duke), üy ÏÜ≈ y ÏÎ˚§

(Marquess), xy°≈ (Earl), û˛y•zÜ˛yí˛zrê˛ (Viscount) ~ÓÇ Óƒy ÏÓ˚ö (Barons)– x!ôÜ˛yÓ˚ fl∫#Ü,˛ï˛ !åÈ° öy– ˛õˆÏÓ˚

ü!•°yˆÏòÓ˚ ˆ«˛ˆÏeÄ ~•z x!ôÜ˛yÓ˚ §¡±§y!Ó˚ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– í˛z_Ó˚y!ôÜ˛yÓ˚ §)ˆÏe °í≈˛ í˛z˛õy!ô≤ÃyÆ Óƒ!=˛ˆÏòÓ˚ °í≈˛§û˛yÓ˚

x!ôˆÏÓ¢ˆÏö ˆÎyàòyˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ xyˆÏåÈ– ï˛ˆÏÓ ï˛yÓ˚ ÓÎ˚§ Ü˛ü˛õˆÏ«˛ ~Ü%˛¢ ÓåÈÓ˚ •ˆÏï˛ ˛•ˆÏÓ–

Ü˛yÎ≈yÓ°#

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ °í≈˛§û˛y ˛õ,!ÌÓ#Ó˚ üˆÏôƒ §Ó≈yˆÏ˛õ«˛y ≤Ãyã˛#öï˛ü !mï˛#Î˚ Ü˛«˛ •ˆÏ°Ä !Óàï˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛ ¢ï˛y∑# ôˆÏÓ˚

°í≈˛§û˛yÓ˚ «˛üï˛y Ä à%Ó˚%c ÎˆÏÌ‹T •…y§ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ– !Ü˛v ï˛y §ˆÏ_¥Ä xyüÓ˚y Ó°ˆÏï˛ ˛õy!Ó˚ ˆÎ !mï˛#Î˚ Ü˛«˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ

°í≈˛§û˛y ~áöÄ Ü˛ï˛à%!° à%Ó˚%c˛õ)î≈ Ü˛yç §¡õyòö Ü˛ˆÏÓ˚– °í≈˛§û˛yÓ˚ ~•z §ühflÏ Ü˛yçˆÏÜ˛ xyüÓ˚y Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ û˛yˆÏà

û˛yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õy!Ó˚– ˆÎüö—

S1V xy•zö §ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y É °í≈˛§û˛y xy•zö§û˛yÓ˚ í˛zFã˛Ü˛«˛– ˆ§•z !•ˆÏ§ˆÏÓ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏö xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚y•z

°í≈˛§û˛yÓ˚ ≤ÃÌü Ü˛yç– ~•z ≤Ã§ˆÏD Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ 1911 §yˆÏ°Ó˚ xyˆÏà xy•zö§ÇÜ ˛yhsˇ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ °í≈˛§û˛y ÎˆÏÌ‹T

«˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛Ó˚ˆÏ°Ä ˛õÓ˚Óï˛#≈ §üˆÏÎ˚ xÓfliyÓ˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö âˆÏê˛– 1949 §yˆÏ° ≤Ãî#ï˛ xy•zˆÏöÓ˚ ú˛ˆÏ° °í≈˛§û˛yÓ˚

«˛üï˛y xyÓ˚Ä Ü˛ˆÏü ÎyÎ˚– Óï≈˛üyˆÏö §yôyÓ˚î !ÓˆÏ°Ó˚ ˆ«˛ˆÏe °í≈˛§û˛y ~Ü˛ ÓåÈÓ˚ !Ó°¡∫ âê˛yˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ~ÓÇ xÌ≈!ÓˆÏ°Ó˚

ˆ«˛ˆÏe !Ó°!ê˛ˆÏÜ˛ ~Ü˛ üy§ xyê˛ˆÏÜ˛ Ó˚yáˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– !Ü˛v ï˛y §ˆÏ_¥Ä xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe °í≈˛§û˛y !Ü˛å%È à%Ó˚%c˛õ)î≈

«˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚– ï˛yÓ˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •°—SÜ˛V xˆÏ˛õ«˛yÜ,˛ï˛ Ü˛ü !Óï˛!Ü≈˛ï˛ !Ó°à%!° °í≈˛§û˛yÎ˚ í˛zay!˛õï˛

Ä xyˆÏ°y!ã˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ ˛õÓ˚ ï˛y Ü˛ü™§û˛yÎ˚ ÎyÎ˚– SáV °í≈˛§û˛y xy•zˆÏöÓ˚ §ÇˆÏ¢yôö# Ü˛yˆÏçÓ˚ òy!Î˚c ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚–

SàV x!˛õ≈ï˛ «˛üï˛y≤Ã§)ï˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe ~ÓÇ ˆÓ§Ó˚Ü˛y!Ó˚ !ÓˆÏ°Ó˚ ˆ«˛ˆÏe °í≈˛§û˛y ˆÎ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚

ï˛y Ü˛ü à%Ó˚%c˛õ)î≈ öÎ˚– SâV Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ï%˛°öyÎ˚ °í≈˛§û˛yÓ˚ xyˆÏ°yã˛ƒ§)ã˛#Ó˚ ˛õ!Ó˚üyî §#!üï˛ ÌyÜ˛yÎ˚ °í≈˛§û˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛

xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢ §üÎ˚ !öˆÏÎ˚ ˆÜ˛yöÄ !Ó£ÏÎ˚ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó–

S2V ¢y§ö §ÇÜ ˛yhsˇ Ü˛yç É °í≈˛§û˛yÓ˚ üï˛ ~Ü˛!ê˛ xàîï˛y!sfÜ˛ ≤Ã!ï˛¤˛yöÄ !Ü˛å%È ¢y§ö §ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y ˆû˛yà

Ü˛ˆÏÓ˚– ˆÎüö !Ó!û˛ß¨ !ÓˆÏ°Ó˚ Ä˛õÓ˚ xyˆÏ°yã˛öy ≤ÃŸ¿ !çK˛y§yñ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ö#!ï˛Ó˚ e%!ê˛ !Óã%%˛ƒ!ï˛ §¡õˆÏÜ≈˛ §üyˆÏ°yã˛öy

•zï˛ƒy!òÓ˚ üyôƒ Ïü °í≈ §û˛y ¢y§ö!Óû˛yà ÏÜ˛ §ÇÎï˛ Ó˚yáyÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛ ÏÓ˚– !Óã˛yÓ˚ õ!ï˛ ÏòÓ˚ ˛õòã% ƒï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ Óƒy˛õy ÏÓ˚Ä °í≈ §û˛y

51

à%Ó˚%c˛õ)î≈ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚– ï˛ˆÏÓ ~Ü˛Ìy !ë˛Ü˛ ˆÎ Óï≈˛üyˆÏö §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ä˛õÓ˚ °í≈˛§û˛yÓ˚ ˆÜ˛yöÄ «˛üï˛y ˆö•zñ

ˆÜ˛ööy ¢y§ö!Óû˛yà ï˛yÓ˚ Ü˛yˆÏçÓ˚ çöƒ °í≈˛§û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ öÎ˚ñ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ•z òy!Î˚c¢#° ÌyˆÏÜ˛–

S3V !Óã˛yÓ˚ §ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y ÈÉ °í≈˛§û˛yÓ˚ !Óã˛yÓ˚ §ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y xï˛ƒhsˇ =Ó˚&c˛õ)î≈– ~•z Ü˛«˛ •° !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚

§ˆÏÓ≈yFã˛ xy˛õ#° xyòy°ï˛– !ÓˆÏŸªÓ˚ xöƒ ˆÜ˛yöÄ ˆòˆÏ¢Ó˚ í˛zFã˛ Ü˛«˛ˆÏÜ˛ ~•z «˛üï˛y ˆòÄÎ˚y •Î˚!ö– ~•z ≤Ã§ˆÏD í˛zˆÏÕ‘á

Ü˛Ó˚y ≤ÃˆÏÎ˚yçö ˆÎ ˆÏÜ˛Ó°üye xy•zöK˛ °í≈˛àî•z ~•z Ü˛yˆÏç xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö– ~åÈyí˛¸yÄ °í≈˛§û˛yÓ˚ xyÓ˚Ä !Óã˛yÓ˚

§Çeýhsˇ «˛üï˛yÄ xyˆÏåÈ– °í≈˛§û˛y ˆÜ˛yöÄ Óƒ!=˛Ó˚ à%Ó˚%ï˛Ó˚ x˛õÓ˚yˆÏôÓ˚ !Óã˛yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ Î!ò Ü˛ü™§û˛y ~•z üˆÏü≈

ˆÜ˛yöÄ x!û˛ˆÏÎyà Ü˛ˆÏÓ˚– xyÓyÓ˚ °í≈˛§û˛y °í≈˛ í˛z˛õy!ô§ÇÜ ˛yhsˇ ÎyÓï˛#Î˚ !ÓˆÏÓ˚yˆÏôÓ˚ ü#üyÇ§y Ü˛ˆÏÓ˚– !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚

x˛õ§yÓ˚î Ü˛Ó˚yÓ˚ Óƒ˛õyˆÏÓ˚Ä °í≈˛§û˛y Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ˆÏD §üyö «˛üï˛yˆÏû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚–

S4V xöƒyöƒ «˛üï˛y É !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zFã˛Ü˛«˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ °í≈˛§û˛y xyÓ˚Ä !Ü˛å%È «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚–

ˆÎüö É

SÜ˛V Ü˛üöÄ ÏÎ˚°Ìû% _´ ˆò¢§ü) Ï•Ó˚ § ÏD §¡õÜ≈ Ó˚«˛yÓ˚ ˆ«˛ Ïe ~ÓÇ ˛õÓ˚Ó˚y‹T… Ä ≤Ã!ï˛Ó˚«˛y §ÇÜ yhsˇ !Ó£Ï ÏÎ˚ °í≈ §û˛y

Ü˛ü™§û˛yˆÏÜ˛ §y•yÎƒ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

SáV °í≈˛§û˛yÓ˚ x!û˛K˛ Ó˚yçö#!ï˛!Óò Ä K˛yö#à%ö# Óƒ!=˛àî ïÑ˛yˆÏòÓ˚ Ó=˛ˆÏÓƒÓ˚ myÓ˚y §%!ã˛!hsˇï˛ çöüï˛ àë˛ˆÏö §y•yÎƒ

Ü˛ ÏÓö–

°í≈˛§û˛yÓ˚ í˛z˛õˆÏÎy!àï˛y

°í≈˛§û˛yÓ˚ û)˛!üÜ˛y Ä ≤ÃÜ,˛!ï˛ ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ !ÓˆÏ¢£ÏK˛Ó˚y ~•z Ü˛«˛!ê˛Ó˚ ˛í˛z˛õˆÏÎy!àï˛y Óy ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ï˛y §¡õˆÏÜ≈˛

≤ÃŸ¿ ˆÏï˛yˆÏ°ö– ˆÜ˛í˛z ˆÜ˛í˛z °í≈˛§û˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛ Î%!=˛ ˆòöñ xyÓyÓ˚ ˆÜ˛í˛z ˆÜ˛í˛z °í≈˛§û˛yÓ˚ !Ó˛õˆÏ«˛ üï˛ ≤ÃÜ˛y¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö–

°í≈˛§û˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛ Î%!=˛ É

S1V çöàˆÏîÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ xˆÏÌ≈ òy!Î˚c¢#° ÌyÜ˛ˆÏï˛ •Î˚ öy ÓˆÏ° °í≈˛§û˛y !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛û˛yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õy ÏÓ˚–

S2V Ü˛ü™§û˛y x!ÓˆÏÓã˛öy ≤Ã§)ï˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛Ó˚ˆÏ° °í≈˛§û˛y ï˛yÓ˚ ˆòy£Ïe%!ê˛ §ÇˆÏ¢yôö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

S3V °í≈˛§û˛y ≤Ãã˛!°ï˛ xy•zö xö%ÎyÎ˚# ≤Ãî#ï˛ Ä ˆây!£Ïï˛ !Ó!ôÓk˛˛ !öÎ˚üyÓ°# Ä !öˆÏò¢≈§ü)• (Statutory Rulesand Orders) ˛õÎ≈ˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° Ü˛ü™§û˛yÓ˚ òy!Î˚ˆÏcÓ˚ ˆÓyé˛y Ó•%° ˛õ!Ó˚üyˆÏî °yâÓ •Î˚–

S4V §yôyÓ˚îû˛yˆÏÓ ˆÓ!¢Ó˚ û˛yà ˆÓ§Ó˚Ü˛y!Ó˚ !Ó° °í≈˛§û˛yÎ˚ í˛zay!˛õï˛ •Î˚– °í≈˛§û˛yÓ˚ !Ó!û˛ß¨ Ü˛!ü!ê˛ ~•z– §Ó

!Ó° !Óhfl,Ïï˛û˛yˆÏÓ ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚– °í≈˛§û˛yÓ˚ x!hflÏc öy ÌyÜ˛ˆÏ° ~•z§Ó òy!Î˚c Ü˛ü™§û˛yˆÏÜ˛•z @ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •ï˛–

S5V °í≈˛§û˛yÓ˚ ~Ü˛ê˛y ≤Ã¢y§!öÜ˛ û)˛!üÜ˛yÄ xyˆÏåÈ– üsf#§û˛yÓ˚ §ò§ƒÓ˚y ˆÜ˛Ó°üye Ü˛ü™§û˛y ˆÌˆÏÜ˛•z !öÎ%=˛ •ö

öyñ °í≈˛§û˛y ˆÌˆÏÜ˛Ä !Ó!û˛ß¨ hflÏˆÏÓ˚ üsf# !öˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚y •Î˚–

52

S6V °í≈˛§û˛yÓ˚ xˆÏöÜ˛ §ò§ƒ x!û˛K˛ï˛y ~ÓÇ ˛õyÓ˚ò!¢≈ï˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ö#!ï˛ §¡õˆÏÜ≈˛ !ÓˆÏ¢£ÏK˛ üï˛yüï˛

Óƒ=˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ïÑ˛yˆÏòÓ˚ üï˛yüˆÏï˛Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ !öç ö#!ï˛ Ä !§ÂôyˆÏhsˇÓ˚ e%!ê˛ Ä §#üyÓk˛ï˛y ò)Ó˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

S7V •zÇˆÏÓ˚ç çy!ï˛Ó˚ Ó˚«˛î¢#°ï˛y °í≈˛§û˛yÓ˚ x!hflÏˆÏcÓ˚ xöƒï˛ü ˛≤Ãôyö Ü˛yÓ˚î–

S8V ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏÓ≈yFã˛ xy˛õ#° xyòy°ï˛ •° °í≈˛§û˛y– ~ˆÏ«˛ˆÏeÄ °í≈˛§û˛y ï˛yÓ˚ !öˆÏçÓ˚ í˛z˛õˆÏÎy!àï˛yˆÏÜ˛

≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

°í≈˛§û˛yÓ˚ !Ó˛õˆÏ«˛Ä xˆÏöÜ˛ Î%!_´ í˛zay˛õö Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

°í≈˛§û˛yÓ˚ !Ó˛õˆÏ«˛ Î%!_´ É

S1V ≤ÃÌüï˛ Ó°y •Î˚ °í≈˛§û˛yÓ˚ àë˛ö xàîï˛y!sfÜ˛– °í≈˛§û˛y ü)°ï˛ í˛z_Ó˚y!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛ à!ë˛ï˛ ~Ü˛!ê˛

Ü˛«˛– àîï˛ ÏsfÓ˚ § ÏAà í z_Ó˚y!ôÜ˛y ÏÓ˚Ó˚ ö#!ï˛Ó˚ ˆÜ˛yöÄ §yüO§ƒ ˆö•z– °í≈ §û˛yÓ˚ §ò§ƒ ÏòÓ˚ ˛õyÓ˚ò!¢≈ï˛y ˆÜ˛yöÄû˛y ÏÓ•z

≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏcÓ˚ §üyÌ≈Ü˛ öÎ˚–

S2V °í≈˛§û˛y x!ï˛üyeyÎ˚ Ó˚«˛î¢#°– ˆ§•z Ü˛yÓ˚ˆÏî Ü˛ü™§û˛y Ü˛ï≈˛,Ü˛ à,•#ï˛ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ ≤Ãà!ï˛¢#° ˛õòˆÏ«˛ˆÏ˛õ

°í≈˛§û˛y Óyôy §,!‹T Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

S3V °í≈˛§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ Óƒy˛õÜ˛ §ÇáƒyÎ˚ xö%˛õ!fiÌ!ï˛ Ä Åòy§#öƒ ~•z Ü˛«˛ˆÏÜ˛ x≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ ≤Ã!ï˛¤˛yˆÏö ˛õ!Ó˚îï˛

Ü˛ ÏÓ ÏåÈ–

S4V °í≈˛§û˛y ˆÎˆÏ•ï%˛ !Ó_¢y°#ˆÏòÓ˚ ò%à≈ ˆ§ˆÏ•ï%˛ ~•z Ü˛«˛ ~üö §ühflÏ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ Îy çï˛#Î˚ fl∫yˆÏÌ≈Ó˚ ˛õ!Ó˚˛õrÌ#

!•ˆÏ§ˆÏÓ !ÓˆÏÓ!ã˛ï˛ •Î˚–

S5V Ü˛ü™§û˛yÓ˚ xy•zö≤ÃîÎ˚ö ˛õÂô!ï˛ ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏ° ˆòáy ÎyˆÏÓ ˆÎ x!ÓˆÏÓã˛öy ≤Ã§)ï˛ xy•zö ˛≤Ãî#ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚

ˆÜ˛yöÄ §Ω˛yÓöy ˆö•z– ú˛ˆÏ° °í≈˛§û˛yÓ˚Ä ˆï˛üö òÓ˚Ü˛yÓ˚ ˆö•z–

S6V xy˛õ#° xyòy°ï˛ !• Ï§ ÏÓÄ °í≈ §û˛yÓ˚ x!hflÏc x˛õ!Ó˚•yÎ≈ öÎ˚– Ü˛yÓ˚î §ÇflÒyÓ˚ xy•z ÏöÓ˚ üyôƒ Ïü öï% ö xyòy°ï˛

àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ ˆ§•z xyòy°ˆÏï˛Ó˚ •yˆÏï˛ §ˆÏÓ≈yFã˛ xy˛õ#° xyòy°ˆÏï˛Ó˚ òy!Î˚c öƒhflÏ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚–

°í≈˛§û˛yÓ˚ §ÇflÒyÓ˚

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !mï˛#Î˚ Ü˛«˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ °í≈˛§û˛yÓ˚ ˆÜ˛yöÄ à%Ó˚%c Óy ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ï˛y xyˆÏåÈ !Ü˛ öy ~ÓÇ Î!ò

ÌyˆÏÜ˛ ï˛y•ˆÏ° ~Ó˚ §ÇflÒyÓ˚ òÓ˚Ü˛yÓ˚ !Ü˛ öy ~•z !Ó£ÏÎ˚ˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚ !Óï˛Ü≈˛ ò#â≈Ü˛yˆÏ°Ó˚– Óyü˛õsi# ò°à%!° ~•z

§û˛yÓ˚ !Ó Ï°y Ï õÓ˚ ˛õ«˛˛õyï˛#– üôƒ˛õrÌ#Ó˚y §ÇflÒy ÏÓ˚Ó˚ myÓ˚y ~ ÏÜ˛ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚# !mï˛#Î˚ Ü˛«˛ !• Ï§ ÏÓ §Çà!ë˛ï˛ Ü˛Ó˚ Ïï˛ xy@ˇÃ•#–

Ó˚«˛î¢#° ò° ~ˆÏÜ˛ x˛õ!Ó˚Ó!ï≈˛ï˛ Ó˚yáyÓ˚ ˛õ«˛˛õyï˛#–

53

ÓyhflÏÓ |ö!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑#Ó˚ ˆ¢£Ïû˛yà ˆÌˆÏÜ˛•z °í≈˛§û˛yÓ˚ §ÇflÒyÓ˚§yôˆÏöÓ˚ çöƒ !Ó!û˛ß¨ ≤ÃhflÏyÓ í˛zë˛ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛– ~•z§Ó

˛≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •° 1869 §yˆÏ° °í≈˛ Ó˚yˆÏ§°ÈÙÈ~Ó˚ ≤ÃhflÏyÓñ 1874 §yˆÏ° °í≈˛ ˆÓ˚y§‰ˆÏÓ!Ó˚Ó˚ ≤ÃhflÏyÓ

~ÓÇ 1888 §yˆÏ° °í≈˛ §°ˆÏÓ!Ó˚Ó˚ ≤ÃhflÏyÓ– !Ü˛v ~•z§Ó ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ ˆÜ˛yöÄê˛y•z à,•#ï˛ •Î˚ !ö– ~•z §Ó ≤ÃhflÏyÓ•z

≤Ãï˛ƒyáƒyï˛ •Î˚–

~Ó˚˛õÓ˚ 1907 §yˆÏ° ~Ü˛!ê˛ !§ˆÏ°Q Ü˛!ü!ê˛ à!ë˛ï˛ •Î˚– ~•z Ü˛!ü!ê˛ àë˛ˆÏöÓ˚ ü)° í˛zˆÏj¢ƒ !åÈ° 1907 §yˆÏ°Ó˚

xyˆÏà °í≈˛§û˛yÓ˚ §ÇflÒyÓ˚§yôˆÏöÓ˚ çöƒ ˆÎ§Ó ≤ÃhflÏyÓ í˛zay!˛õï˛ •ˆÏÎ˚!åÈ° ˆ§à%!°ˆÏÜ˛ ˛õÓ˚#«˛y Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòáy– !Ó!û˛ß¨ !òÜ˛

˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ ~•z Ü˛!ü!ê˛ ˛°í≈˛§û˛yÓ˚ àë˛ö §ÇÜ ˛yhsˇ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ !Ü˛å%È §%˛õy!Ó˚¢ Ü˛ˆÏÓ˚ ~•z§Ó §%˛õy!Ó˚¢ ÓyhflÏÓy!Î˚ï˛

•ÄÎ˚yÓ˚ xyˆÏà•z °í≈˛§û˛y Ä Ü˛ü™§û˛yÓ˚ üˆÏôƒ ï˛#Ó !ÓˆÏÓ˚yô ¢%Ó˚% •Î˚– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° !§ˆÏ°Q Ü˛!ü!ê˛Ó˚ ≤ÃhflÏyÓ ã˛y˛õy

˛õˆÏí˛¸ ÎyÎ˚–

1909 §yˆÏ° °í≈˛§û˛yÓ˚ §ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚ !Ó£ÏˆÏÎ˚ °ƒy™í˛yí˛zö ˛õ!Ó˚Ü˛“öy ≤Ãï˛ƒyáƒyï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ ˛õÓ˚ 1917 §yˆÏ° °í≈˛

Ó y•zˆÏ§Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛ˆÏc 30 çö §ò§ƒ !Ó!¢‹T ~Ü˛!ê˛ Ü˛!ü!ê˛ à!ë˛ï˛ •Î˚– ~•z Ó y•z§ Ü˛!ü!ê˛ ~Ü˛•z §ˆÏAà !öÓ≈yã˛ö

Ä üˆÏöyöÎ˚ˆÏöÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛ °í≈˛§û˛y àë˛ˆÏöÓ˚ §%˛õy!Ó˚¢ Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z Ü˛!ü!ê˛ °í≈˛§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ Ü˛yÎ≈Ü˛y° 12 ÓåÈÓ˚

ôyÎ≈ Ü˛ˆÏÓ˚– ≤Ã!ï˛ 4 ÓåÈÓ˚ xhsˇÓ˚ ~Ó˚ ~Ü˛ÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇ¢ §òˆÏ§ƒÓ˚ xÓ§Ó˚ @ˇÃ•ˆÏîÓ˚ ˛§%˛õy!Ó˚¢ Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ °í≈˛§û˛yÓ˚ Ü˛yçˆÏÜ˛

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆ≤Ã!Ó˚ï˛ !Ó° ˛õÓ˚#«˛yÓ˚ üˆÏôƒ §#üyÓÂô˛ Ó˚yáˆÏï˛ ã˛y•zˆÏ°Ä ~•z Ü˛!ü!ê˛Ó˚ §%˛õy!Ó˚¢ Ó˚«˛î¢#° Óy í˛zòyÓ˚˜Ïö!ï˛Ü˛

ˆÜ˛yöÄ ò° Ü˛ï≈ ,Ü˛•z §ü!Ì≈ï˛ •Î˚!ö–

~Ó˚˛õÓ˚ 1922 §yˆÏ° °ˆÏÎ˚í˛ çç≈ ÚÓ y•z§ Ü˛!ü!ê˛Ó˚Û §%˛õy!Ó˚ˆÏ¢Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ ≤ÃhflÏyÓ í˛zay˛õö Ü˛Ó˚ˆÏ°Ä

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚ ˛õï˛ˆÏöÓ˚ ú˛ˆÏ° ~•z ≤ÃhflÏyÓ Ó˚)˛õ ˛õyÎ˚!ö– ~Ü˛•zû˛yˆÏÓ 1925 §yˆÏ° °í≈˛ !Ó ˆÏÜ˛ö‰ˆÏ•í˛ÈÙÈ~Ó˚ ≤ÃhflÏyÓñ 1928

§y Ï° °í≈ Üœ y ÏÓ˚ö‰í˛öÈÙÈ~Ó˚ ˛≤ÃhflÏyÓñ 1932 §y Ï° Ó˚«˛î¢#° ò° Ü˛ï≈ ,Ü˛ í zay!˛õï˛ ≤ÃhflÏyÓñ 1933 §y Ï° °í≈ §°§‰ ÏÓ!Ó˚

Ü˛ï≈ ,Ü˛ í˛zay!˛õï˛ ≤ÃhflÏyÓñ 1934 §yˆÏ° ◊!üÜ˛ ò° Ü˛ï≈˛È,Ü˛ °í≈˛§û˛yÓ˚ !Ó°%!ÆÓ˚ ≤ÃhflÏyÓ ≤ÃhflÏyÓ•z ˆÌˆÏÜ˛ ˆàˆÏåÈ– ü˜Ïï˛ˆÏÜ˛ƒÓ˚

xû˛yˆÏÓ ~•z§Ó ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ ˆÜ˛yöÄê˛y•z Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ •Î˚!ö–

!mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%ˆÏk˛Ó˚ ˛õÓ˚ ˛◊!üÜ˛ ò° !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !ö¡¨Ü˛«˛ Ü˛ü™§û˛yÎ˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y xç≈ö Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õÓ˚

≤Ãôyöüsf# ~ê˛‰!° !öÎ%=˛ •öñ ≤Ãôyöüsf# ~ê˛!°Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛ˆÏc ~•z§üÎ˚ ~Ü˛!ê˛ §Ó≈ò°#Î˚ §ˆÏ¡ø°ö •Î˚– ~•z §ˆÏ¡ø°ˆÏö

°í≈˛§û˛yÓ˚ §ÇflÒyÓ˚ §¡õˆÏÜ≈˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ ï˛yÍ˛õÎ≈˛õ)î≈ ≤ÃhflÏyÓ @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y •Î˚– !Ü˛v !Ó!û˛ß¨ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ üˆÏôƒ

ü˜Ïï˛ˆÏÜ˛ƒÓ˚ xû˛yˆÏÓ ~•z §ˆÏ¡ø°ö ÓƒÌ≈ï˛yÎ˚ ˛õÎ≈Ó!§ï˛ •Î˚–

~Ó˚˛õÓ˚ 1964 Ä 1966 §yˆÏ°Ó˚ !öÓ≈yã˛ö# •zhflÏy•yˆÏÓ˚ ◊!üÜ˛ òˆÏ°Ó˚ ˛õ«˛ ˆÌˆÏÜ˛ °í≈˛§û˛yÓ˚ ˛õ%öà≈ë˛ö Ä «˛üï˛y

•…yˆÏ§Ó˚ Ü˛Ìy ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚y •Î˚– ~Ó˚•z ˛õ!Ó˚ˆÏ≤Ã!«˛ˆÏï˛ 1968 §yˆÏ° §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ ~Ü˛!ê˛ !Ó° í˛zay˛õö Ü˛ˆÏÓ˚–

!Ü˛v Ü˛ü™§û˛yÎ˚ ◊!üÜ˛ òˆÏ°Ó˚ Óyü˛õsi# ˆày¤˛# Ä Ó˚«˛î¢#° òˆÏ°Ó˚ ò!«˛î˛õsi#ˆÏòÓ˚ !ÓˆÏÓ˚y!ôï˛yÓ˚ çöƒ ~•z ≤ÃˆÏã˛‹Ty

§ú˛° •Î˚!ö– 1969 §yˆÏ° ≤ÃhflÏyÓ!ê˛ ˛õ!Ó˚ï˛ƒ=˛ •Î˚–

54

1970 §y° ˆÌˆÏÜ˛ 1980 §y° ˛õÎ≈hsˇ ◊!üÜ˛ òˆÏ°Ó˚ ˛õ«˛ ˆÌˆÏÜ˛ °í≈˛§û˛y ï%˛ˆÏ° ˆòÄÎ˚yÓ˚ ˆÎ òy!Ó çyöyˆÏöy

•ˆÏÎ˚!åÈ°ñ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ Ó˚«˛î¢#° òˆÏ°Ó˚ xy!ô˛õˆÏï˛ƒÓ˚ ú˛ˆÏ° ˆ§•z §üÎ˚ ˆ§•z ≤ÃhflÏyÓ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó

•Î˚!ö– ˛õÓ˚Óï˛#≈ §üˆÏÎ˚ xÓ¢ƒ ◊!üÜ˛ ò° ï˛yˆÏòÓ˚ xÓfiÌyö ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ °í≈˛§û˛yÓ˚ !Ó°%!ÆÓ˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛

§ÇflÒyÓ˚§yôˆÏöÓ˚ Ü˛ü≈§)ã˛# ~•z òˆÏ°Ó˚ ˛õ«˛ ˆÌˆÏÜ˛ @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y •Î˚–

1982 §y° öyàyò ˆ§y§ƒy° ˆí˛ˆÏüyÜ ˛ƒy!ê˛Ü˛ ˛õy!ê≈˛Ó˚ ˛õ«˛ ˆÌˆÏÜ˛ ~Ü˛!ê˛ ˛≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ üyôƒˆÏü °í≈˛§û˛yÓ˚ §ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚

~Ü˛!ê˛ Ü˛ü≈§)ã˛# í˛zay˛õö Ü˛Ó˚y •Î˚– 1991 §yˆÏ° •zö!fiê˛!ê˛í˛zê˛ xÓ‰ ˛õyÓ!°Ü˛ ˛õ!°!§ !Ó˚§yã≈˛ ~Ó˚ ï˛Ó˚ú˛ ˆÌˆÏÜ˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛

!mï˛#Î˚ Ü˛«˛ àë˛ˆÏöÓ˚ §%˛õy!Ó˚¢ Ü˛Ó˚y •Î˚– Ä•z ~Ü˛•z §yˆÏ° •z!öˆÏÓö ˆÎ ≤ÃhflÏyÓ í˛zay˛õö Ü˛ˆÏÓ˚ö ï˛yˆÏï˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛

˛≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ !mï˛#Î˚ Ü˛«˛ àë˛ˆÏöÓ˚ §%˛õy!Ó˚¢ Ü˛Ó˚y •Î˚–

~áö fl∫yû˛y!ÓÜ˛û˛yˆÏÓ•z ~•z ˛≤ÃŸ¿ í˛zë˛ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ˆÎ °í≈˛§û˛yÓ˚ §ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚ ~•z§Ó ≤ÃhflÏyÓ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ öy •ÄÎ˚yÓ˚ Ü˛yÓ˚î

Ü˛#⁄ ~Ó˚ ü)° Ü˛yÓ˚î •°È É

S1V ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ Ó˚«˛î¢#° òˆÏ°Ó˚ xy!ô˛õï˛ƒ °í≈˛§û˛yÓ˚ àë˛ö Ä «˛üï˛y x˛õ!Ó˚Ó!ï≈˛ï˛ ÌyÜ˛yÓ˚

~Ü˛!ê˛ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ Ü˛yÓ˚î–˛

S2V ÎÑyÓ˚y °í≈˛§û˛yÓ˚ §ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚ ˛õ«˛˛õyï˛# ïÑ˛yˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ ˙Ü˛ƒüˆÏï˛ƒÓ˚ xû˛yÓ Ä !mï˛#Î Ü˛«˛ Óy xàîï˛y!sfÜ˛

Ü˛«˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ °í≈˛§û˛yÓ˚ fiÌy!Î˚c ~Ü˛!ê˛ xöƒï˛ü Ü˛yÓ˚î–

S3V °í≈˛§û˛yÓ˚ !Ó°%!ÆÓ˚ ˛õÓ˚ !Ü˛û˛yˆÏÓ ~•z !mï˛#Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ àë˛ö Ä «˛üï˛yÓ˚ ˛õ%ö!Ó≈öƒy§ Ü˛Ó˚y •ˆÏÓ ˆ§ §¡õˆÏÜ≈˛

ü˜Ïï˛ˆÏÜ˛ƒÓ˚ xû˛yÓÄ °í≈˛§û˛yÓ˚ x!hflÏcˆÏÜ˛ !ê˛!Ü˛ˆÏÎ˚ ˆÓ˚ˆÏáˆÏåÈ–

xö%¢#°ö# —1

1– !ë˛Ü˛ xÌÓy û)˛° !°á%ö É ( Óy ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛Ó˚&öV

SÜ˛V °í≈˛§û˛y !ÓˆÏŸªÓ˚ ÓÈ,•_ü !mï˛#Î˚ ˛Ü˛«˛–

SáV °í≈˛§û˛y !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏÓ≈yFã˛ xy˛õ#° xyòy°ï˛–

SàV °í≈˛§û˛yÓ˚ àë˛ö àîï˛y!sfÜ˛–

2– !ö¡¨!°!áï˛ ≤ÃŸ¿=!°Ó˚ í˛z_Ó˚ !òö É S3†4!ê˛ ÓyˆÏÜ˛ƒ í˛z_Ó˚ !°á%öV

SÜ˛V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ °í≈˛§û˛y Ü˛# Ü˛# «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚⁄

SáV !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ °í≈˛§û˛yÓ˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ ò%!ê˛ Î%!=˛ !òö–

SàV °í≈˛§û˛yÓ˚ x!hflÏˆÏcÓ˚ §˛õˆÏ«˛ !ï˛ö!ê˛ Î%!=˛ !òö–

SâV xÌ≈!ÓˆÏ°Ó˚ ˆ«˛ˆÏe °í˛≈§û˛yÓ˚ «˛üï˛y !Ü˛Ó˚)˛õ⁄

SäV !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏÓ≈yFã˛ xy˛õ#° xyòy°ï˛ ˆÜ˛yö‰!ê˛⁄

55

Ü˛ü™§û˛y

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !ö¡¨Ü˛«˛ Óy !mï˛#Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ öyü Ü˛ü™§û˛y– ~•z Ü˛ü™§û˛y çö≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛

~Ü˛!ê˛ Ü˛«˛– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfliyÎ˚ àîï˛y!sfÜ˛ ≤Ã!ï˛¤˛yö !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ í˛zqÓ Ä !ÓÜ˛y¢ á%Ó

ˆÓ!¢ !òˆÏöÓ˚ âê˛öy öÎ˚– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ •z!ï˛•yˆÏ§ |ö!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑# ˆÌˆÏÜ˛ Ó˚yçyÓ˚ «˛üï˛yÓ˚ á%Ó ˆÓ!¢ !òˆÏöÓ˚

âê˛öy öÎ˚– !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ •z!ï˛•y Ï§ |ö!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑# ˆÌ ÏÜ˛ Ó˚yçyÓ˚ «˛üï˛yÓ˚ ˛õ!Ó˚Ó Ïï≈ í zòyÓ˚ Ïö!ï˛Ü˛ àîï˛ ÏsfÓ˚

Ü ˛ü!ÓÜ˛y¢ ÷Ó˚& •Î˚– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ 1832ñ 1867 Ä 1884 §yˆÏ° §ÇflÒyÓ˚ xy•zöà%!°Ó˚ (Reform Act) !û˛!_ˆÏï˛

çöàˆÏîÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ÓƒÓfliy àîï˛sf§¡øï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ í˛zˆÏòƒyà à,•#ï˛ •Î˚– xyˆÏà §¡õ!_ˆÏï˛ ˆÎyàƒï˛yÓ˚

!û˛!_ˆÏï˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒ •ÄÎ˚yÓ˚ ÓƒÓfliy ã˛y°% !åÈ°– 1858 §yˆÏ° ~•z §yühsˇï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfliy Óy!ï˛° Ü˛Ó˚y •Î˚–

≤ÃyÆÓÎ˚flÒ ˛õ%Ó˚&£Ï ÏòÓ˚ ˆû˛yê˛y!ôÜ˛yÓ˚ fl∫#Ü, ï˛ 1918 §y Ï°˛ çö≤Ã!ï˛!ö!ôcü)°Ü˛ xy•z ÏöÓ˚ üyôƒ Ïü– ≤ÃyÆÓÎ˚flÒ flf# Ï°y ÏÜ˛Ó˚

ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ x!ôÜ˛yÓ˚ fl∫#Ü,˛ï˛ •Î˚ 1928 §yˆÏ°– !Ó ˆÏê˛ö ~Ü˛y!ôÜ˛ ˆû˛yê˛y!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ ÓƒÓfiÌy ò#â≈!òö ≤Ãã˛!°ï˛ !åÈ°– ~•z

ÓƒÓfliy Óy!ï˛° •Î˚ 1948 §yˆÏ° çö≤Ã!ï˛!ö!ôcü)°Ü˛ xy•zˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü– çö≤Ã!ï˛!ö!ôc xy•zˆÏöÓ˚ 1969 §yˆÏ°Ó˚

§ÇˆÏ¢yôö xö%§yˆÏÓ˚ flf#ÈÙÈ˛õ%Ó˚%£Ï !ö!Ó≈ˆÏ¢ˆÏ£Ï 18 ÓåÈÓ˚ ÓÎ˚flÒ ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ öyà!Ó˚ˆÏÜ˛Ó˚ ˆ«˛ˆÏe•z §yÓ≈çö#ö ˆû˛yê˛y!ôÜ˛yÓ˚ ö#!ï˛

≤Ã ÏÎyçƒ–

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ àë˛ö

Ü˛ü™§û˛y •° çö≤Ã!ï˛!ö!ô §û˛y– 1969 §yˆÏ°Ó˚ §ÇˆÏ¢y!ôï˛ çö≤Ã!ï˛!ö!ôc xy•zö xö%§yˆÏÓ˚ ~áö 18 ÓåÈÓ˚

ÓÎ˚flÒ ≤Ã Ïï˛ƒÜ˛ !Ó !ê˛¢ ≤Ãçy Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô !öÓ≈yã˛ Ïö ˆû˛yê˛òy ÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚#– !Ó Ïê˛ Ïö Ó§Óy§Ü˛yÓ˚# Ü˛üöÄ ÏÎ˚°Ì

Ä í˛z_Ó˚ xyÎ˚yÓ˚°ƒyˆÏu˛Ó˚ öyà!Ó˚Ü˛àî ≤Ã!ï˛!ö!ô !öÓ≈yã˛ˆÏö xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– !ÓˆÏò!¢ñ í˛zß√yòñ ˆòí˛z!°Î˚y ~ÓÇ

ã%˛!Ó˚ Ä !ÓŸªy§âyï˛Ü˛ï˛yÓ˚ çöƒ òu˛≤ÃyÆ Óƒ!=˛ˆÏòÓ˚ ˆû˛yê˛y!ôÜ˛yÓ˚ ˆö•z– ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ ˆû˛yê˛òyï˛y ~Ü˛!ê˛ ˆû˛yê˛ !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒ§Çáƒy Óï≈ üy Ïö 365 ˆÌ ÏÜ˛ Óy!í ¸ ÏÎ˚ 650 Ü˛Ó˚y • ÏÎ˚ ÏåÈñ ~•z ˛õ!Ó˚Óï≈ ö 1983 §y Ï°Ó˚ !öÓ≈yã˛ö

ˆÌˆÏÜ˛ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒ˛õò ≤ÃyÌ#≈ÛˆÏÜ˛ S1V xhsˇï˛ 21 ÓåÈÓ˚ ÓÎ˚flÒ •ˆÏï˛ •ˆÏÓó S2V çß√§)ˆÏe

Ä xö%ˆÏüyòö !§k˛ !Ó !ê˛¢ ≤Ãçy •ˆÏï˛ •ˆÏÓó S3V ˆÎ ˆÜ˛yöÄ ôü≈!ÓŸªy§ Óy x!ÓŸªyˆÏ§Ó˚ §ˆÏD §Aà!ï˛˛õ)î≈ §yôyÓ˚î

xyö%àˆÏï˛ƒÓ˚ ¢˛õÌ !öˆÏï˛ •ˆÏÓ– 1957 §yˆÏ°Ó˚ Ü˛ü™§û˛y xˆÏÎyàƒï˛y xy•zö xö%§yˆÏÓ˚ í˛zß√yòñ ˆòí˛z!°Î˚yñ ò%ö#≈!ï˛§•

!Ó!û˛ß¨ ˛x˛õÓ˚yôü)°Ü˛ Ü˛yˆÏçÓ˚ ú˛ˆÏ° ò!u˛ï˛ Óƒ!=˛ñ •zÇ°ƒyu˛ Ä flÒê˛°ƒyˆÏu˛Ó˚ ã˛yˆÏã≈˛Ó˚ ÎyçÜ˛ñ ˆÓ˚yüyö Ü˛ƒyÌ!°Ü˛ ã˛yˆÏã≈˛Ó˚

˛õ%ˆÏÓ˚y!•ï˛ñ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#ñ §yü!Ó˚Ü˛ Ä ˛õ%!°¢ Óy!•ö#Ó˚ §ò§ƒàî •zÇ°ƒyu˛ Ä flÒê˛°ƒyˆÏu˛Ó˚ !˛õÎ˚yÓ˚àî !öÓ≈yã˛ˆÏö

xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy– 1963 §yˆÏ°Ó˚ !˛õÎ˚yˆÏÓ˚ç xy•zö xö%§yˆÏÓ˚ í˛z_Ó˚y!ôÜ˛yÓ˚§)ˆÏe °í≈˛§û˛yÓ˚ §ò§ƒ ˆÜ˛yöÄ

Óƒ!_´ °í≈ í z õy!ô ˛õ!Ó˚ï˛ƒyà Ü˛ ÏÓ˚ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒ˛õ ÏòÓ˚ çöƒ !öÓ≈yã˛ Ïö ≤Ã!ï˛m!®μï˛y Ü˛Ó˚ Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ö– 1705 §y Ï°Ó˚

Ó˚yçÜ˛ü≈ã˛yÓ˚# xy•zö xö%§yˆÏÓ˚ xô#ˆÏö xÌ≈Ü˛Ó˚# ˛õˆÏò !öÎ%=˛ Óƒ!=˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy Óy ÌyÜ˛ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚ö öy–

56

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒ §Çáƒy xö%§yˆÏÓ˚ §ü@ˇÃ ˆò¢ˆÏÜ˛ ˆû˛ÔˆÏày!°Ü˛ !öÓ≈yã˛ö# ~°yÜ˛yÓ˚ !Óû˛=˛ Ü˛Ó˚y •Î˚– ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛

!öÓ≈yã˛ö ~°yÜ˛y ˆÌ ÏÜ˛ ~Ü˛çö ≤Ã!ï˛!ö!ô !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö–

1911 §y Ï° ˛õy°≈y Ïürê˛ xy•zö ≤Ãî#ï˛ •ÄÎyÓ˚ ˛õÓ˚ ˆÌ ÏÜ˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ fl∫yû˛y!ÓÜ˛ Ü˛yÎ≈Ü˛y° •° ˛õÑyã˛ ÓåÈÓ˚– ï˛ ÏÓ Î%k˛

Óy ˆÜ˛yöÄ çÓ˚%!Ó˚ xÓfliyÎ˚ ~•z Ü˛yÎ≈Ü˛y° Ó,!k˛ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– xyÓyÓ˚ ˛õÑyã˛ ÓåÈÓ˚ x!ï˛Ü ˛yhsˇ •ÄÎ˚yÓ˚ xyˆÏà•z Ü˛ü™§û˛yˆÏÜ˛

ˆû˛ Ïä ˆòÄÎ˚yÓ˚ Óƒy˛õy ÏÓ˚ ≤Ãôyöüsf# Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö ÏÜ˛ ˛õÓ˚yü¢≈ !ò Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ö– ò Ï° û˛yäö xÌÓy §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y •…y Ï§Ó˚

òÓ˚&î §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !fli!ï˛¢#°ï˛yÎ˚ xy¢!B˛ï˛ •ˆÏ° ≤Ãôyöüsf# Ü˛ü™§û˛y ˆû˛ˆÏä !òˆÏÎ˚ çöüï˛ Îyã˛y•zÈÙÈ~Ó˚ ÓƒÓfiÌy Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õy ÏÓ˚ö– 1979 §y Ï° ◊!üÜ˛ò Ï°Ó˚ ≤Ãôyöüsf# ˆçü§ Ü˛y°yâyö ~•z ÓƒÓfliy @ˇÃ•î Ü˛ ÏÓ˚!åÈ Ï°ö–

¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ xö%§yˆÏÓ˚ Óï≈˛üyˆÏö Ü˛ü™§û˛yÓ˚ x!ôˆÏÓ¢ö ÓåÈˆÏÓ˚ xhsˇï˛ ~Ü˛ÓyÓ˚ í˛yÜ˛ˆÏï˛•z •Î˚– ï˛ˆÏÓ çÓ˚%!Ó˚

xÓfliyÎ˚ Óy ˆÜ˛yöÄ !ÓˆÏ¢£Ï ≤ÃˆÏÎ˚yçˆÏö !ÓˆÏ¢£Ï x!ôˆÏÓ¢ö í˛yÜ˛y ˆÎˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ö xy•¥yö Ü˛ˆÏÓ˚ö

Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö–

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ öyöy ôÓ˚ˆÏöÓ˚ xy!Ì≈Ü˛ §%ˆÏÎyà §%!ÓôyòyˆÏöÓ˚ ÓƒÓfliy xyˆÏåÈ– 1972 §yˆÏ°Ó˚ üsf# Ä xöƒyöƒ

˛õòy!ôÜ˛yÓ˚# ÏòÓ˚ ˆÓï˛ö §¡õ!Ü≈ ï˛ xy•zö xö%§y ÏÓ˚ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒ ÏòÓ˚ ˆÓï˛ö Ä û˛yï˛y !öô≈y!Ó˚ï˛ •Î˚– §û˛yÓ˚ ≤Ã Ïï˛ƒÜ˛

§ò§ƒ Ü˛Ó˚ˆÏÎyàƒ ÓyÍ§!Ó˚Ü˛ ˆÓï˛ö !•ˆÏ§ˆÏÓ 4500 ˛õyí˛zu˛ ˛õyö– ~åÈyí˛¸yÄ ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ §ò§ƒ ÓåÈˆÏÓ˚ Ü˛Ó˚ü%_´ 1050

˛õyí˛zu˛ Îyï˛yÎ˚yï˛ñ ˆê˛!°ˆÏú˛yöñ !ã˛!ë˛˛õˆÏeÓ˚ xyòyö≤Ãòyö ç!öï˛ û˛yï˛y ~ÓÇ xÓ§Ó˚Ü˛y°#ö û˛yï˛yÓ˚ §%!Óôy ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö–

Ü˛ü™§û˛yÎ˚ ~Ü˛çö §û˛y˛õ!ï˛ ÌyˆÏÜ˛ö– ïÑ˛yˆÏÜ˛ !flõÜ˛yÓ˚ Ó°y •Î˚– !flõÜ˛yÓ˚ Ó°y •Î˚– !flõÜ˛yÓ˚ ÓyˆÏò Ü˛ü™§û˛yÓ˚

xöƒyöƒ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#Ó˚y • Ï°ö ~Ü˛çö Üœ yÜ≈ Ä ïÑ yÓ˚ ò%Ûçö §•Ü˛yÓ˚#ñ §y Ïê≈ rê˛ÈÙÈxƒyê≈ ÈÙÈxyü≈§ Ä ïÑ yÓ˚ §•Ü˛yÓ˚#àîñ ã˛ƒy˛õ Ï°öñ

!flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ xy•zö !Ó£ÏÎ˚Ü˛ ˛õÓ˚yü¢≈òyï˛y ~ÓÇ °ˆÏÎ˚ç ~u˛ !üö§‰ Ü˛!ü!ê˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛ Ä §•ÈÙÈ§û˛y˛õ!ï˛– !flõÜ˛yÓ˚

ã˛ƒy˛õ Ï°ö ÏÜ˛ !öÎ%=˛ Ü˛ ÏÓ˚ö– §û˛yÓ˚ ¢%Ó% Ïï˛ ã˛ƒy˛õ Ï°ö Óy•z ÏÓ° ˛õyë˛ Ä ≤ÃyÌ≈öy Ü˛ ÏÓ˚ö– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒÓ˚y•z Ü˛!ü!ê˛à%!°Ó˚

§û˛˛y˛õ!ï˛ Ä §•ÈÙÈ§û˛˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö– §û˛y˛õ!ï˛Ó˚y Ü˛!ü!ê˛Ó˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛ˆÏÓ˚ö– Üœ˛yÜ≈˛ ~ÓÇ

§yˆÏçrê˛ÈÙÈxƒyê˛ÈÙÈxyü≈§ Ä ï˛ÑyˆÏòÓ˚ §•Ü˛yÓ˚#Ó˚y Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö Ü˛ï≈˛,Ü˛ !öÎ%= •ö– ï˛ˆÏÓ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˛õÓ˚yü¢≈Ü ˛ˆÏü Ó˚yçy

Óy Ó˚y!ö ~•z !öˆÏÎ˚yàÜ˛yÎ≈ §¡õyòö Ü˛ˆÏÓ˚ö– §yˆÏç≈rê˛ÈÙÈxƒyê˛ÈÙÈxyü§≈ÈÙÈ~Ó˚ òy!Î˚c •° §û˛yÎ˚ ¢y!hsˇÈÙÈ¢,C°y §ÇÓ˚«˛ˆÏîÓ˚

Óƒy˛õyˆÏÓ˚ !flõÜ˛yÓ˚ˆÏÜ˛ §y•yÎƒ Ü˛Ó˚y– Üœ˛yÜ≈˛ Ä ï˛ÑyÓ˚ ò%Ûçö §•Ü˛yÓ˚# Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈!ÓÓÓ˚î# ˆÓ˚Ü˛í≈˛ Ü˛Ó˚yñ ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚

Ü˛yàç˛õe §ÇÓ˚«˛î ≤Ãû, !ï˛ òy!Î˚c ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö–

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#ˆÏÜ˛ ˆüyê˛yü%!ê˛ öÎ˚ û˛yˆÏà Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ É

S1V xy•zö ≤ÃîÎ˚ö É xy•zö ≤ÃîÎ˚ö•z •° Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ≤Ãôyö Ü˛yç– Ü˛ü™§û˛y !Ó ˆÏê˛ö Ä ï˛yÓ˚ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢à%!°Ó˚

çöƒ òÓ˚Ü˛y!Ó˚ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ xy•zö Ó˚ã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ï˛yåÈyí˛¸y ≤Ãã˛!°ï˛ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ xy•zöˆÏÜ˛ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö Óy Óy!ï˛°

57

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– xy•zöï˛ !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛ •° ~Ü˛!ê˛ §yÓ≈ˆÏû˛Ôü xy•zö ≤ÃîÎ˚öÜ˛yÓ˚# §ÇfiÌy– ~áyˆÏö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

«˛üï˛y Ó°ˆÏï˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛•z ˆÓyé˛yÎ˚– ÓyhflÏˆÏÓ à%Ó˚%c˛õ)î≈ §Ó !Ó° Ü˛ü™§û˛yˆÏï˛•z í˛zay!˛õï˛ •Î˚– ˆÜ˛Ó°

x!Óï˛!Ü≈˛ï˛ !Ó°à%!°•z °í˛≈§û˛yÎ˚ í˛zay!˛õï˛ •Î˚– Ü˛ü™§û˛y •Û° çö≤Ã!ï˛!ö!ôcü)°Ü˛ Ü˛«˛– ï˛y•z à%Ó˚%c˛õ)î≈ ÎyÓï˛#Î˚

!Ó° Ü˛ü™§û˛yˆÏï˛•z í˛zay!˛õï˛ •Î˚– xÌ≈!Ó° ≤ÃÌü Ü˛ü™§û˛yÎ˚ ˆ˛õ¢ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ï˛y åÈyí˛¸y Ü˛ü™§û˛yÎ˚ ˆÓ§Ó˚Ü˛y!Ó˚

!Ó° !öˆÏÎ˚Ä xyˆÏ°yã˛öy •Î˚ ~ÓÇ !§k˛yhsˇ à,•#ï˛ •Î˚– 1949 §yˆÏ°Ó˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ xy•zˆÏöÓ˚ ˛õÓ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚

ˆ«˛ˆÏe ˛°í≈˛§û˛yÎ˚ ï%˛°öyÎ˚ Ü˛ü™§û˛y xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚– °í≈˛§û˛y Ü˛ü™§û˛y Ü˛ï≈˛,Ü˛ ≤Ãî#ï˛ §yôyÓ˚î

!Ó°ˆÏÜ˛ ~Ü˛ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ üï˛ Óyôy !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ üye– ï˛yÓ˚˛õÓ˚ °í≈˛§û˛yÓ˚ ˛§¡ø!ï˛ åÈyí˛¸y•z Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ fl∫y«˛Ó˚ §ˆÏüï˛

!Ó°!ê˛ xy•zˆÏö ˛õ!Ó˚îï˛ •Î˚–

!Ü˛v ÓyhflÏˆÏÓ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ û)˛!üÜ˛y•z à%Ó˚%c˛õ)î≈– §Ç§ò#Î˚ àîï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfliyÓ˚

˛õ!Ó˚ˆÏ≤Ã!«˛ˆÏï˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ü)° Ü˛ï≈,˛c Ü˛ü™§û˛y ˆÌˆÏÜ˛ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ •yˆÏï˛ ã˛ˆÏ° ~ˆÏ§ˆÏåÈ–

S2V §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xyÎ˚ÓƒÎ˚ !öÎ˚sfî É Ü˛ü™§û˛yÓ˚ xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ òy!Î˚c •° §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xyÎ˚ÈÙÈÓƒÎ˚ !öÎ˚sfî–

˛≤Ã Ïï˛ƒÜ˛ xy!Ì≈Ü˛ ÓåÈ ÏÓÓ ˆ¢ Ï£Ï Óy!öÓ ˛õ)Ó≈yö%ü!ï˛ !ö ÏÎ xÌ≈üsf# Ü˛ü™§û˛yÎ ˛õÓÓï˛#≈ xy!Ì≈Ü˛ ÓåÈ ÏÓÓ §Ω˛yÓƒ xyÎÈÙÈÓƒ ÏÎÓ

!•ˆÏ§ˆÏÓ §¡õˆÏÜ≈˛ ≤ÃhflÏyÓ ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ~•z ≤ÃhflÏyÓ ÓyˆÏçê˛ ≤ÃhflÏyÓ öyˆÏü ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛– ~•z ÓyˆÏçˆÏê˛Ó˚ üyôƒˆÏü•z §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚

xy!Ì≈Ü˛ ö#!ï˛ ≤Ã!ï˛ú˛!°ï˛ •Î˚– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ xö%ü!ï˛ åÈyí ¸y §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˆÜ˛yöÄ Ü˛Ó˚ ôyÎ≈ñ Ü˛ ÏÓ˚Ó˚ •yÓ˚ ˛õ!Ó˚Óï≈ öñ Ü˛Ó˚!Ó Ï°y˛õ

~ÓÇ !ÓˆÏò¢ ˆÌˆÏÜ˛ }î @ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §!M˛ï˛ ï˛•!Ó° ˆÌˆÏÜ˛ ˆÜ˛yöÄ xÌ≈ ÓƒˆÏÎ˚Ó˚ ≤ÃˆÏÎyçö

•ˆÏ°Ä §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ Ü˛ü™§û˛yÎ˚ xö%ü!ï˛ !öˆÏï˛ •Î˚– xyö%üy!öÜ˛ ÓƒÎ˚ !•§yÓ Ü˛!ü!ê˛ (Estimates Committee),Óï≈˛üyˆÏö ÎyÓ˚ öyü ÓƒÎ˚Ü˛!ü!ê˛ (The Expenditure Committee), §Ó˚Ü˛y!Ó˚ !•§yÓ Ü˛!ü!ê˛ (Public AccountsCommittee), !öÎ˚sfÜ˛ Ä ü•yàîöy ˛õÓ˚#«˛Ü˛ (Comptroller and Auditor-General)-~Ó˚ ≤Ã!ï˛ ÏÓòö xy Ï°yã˛öyÓ˚

üyôƒˆÏüÄ Ü˛ü™§û˛y §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ xyÎ˚ÈÙÈÓƒˆÏÎ˚Ó˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ãû˛yÓ !ÓhflÏyÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚– Ü˛ü™§û˛y Ü˛ï≈˛,Ü˛ à,•#ï˛ ÓyˆÏçê˛ ˛°í≈˛§û˛y

≤Ãï˛ƒyáƒyö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy– ˆÜ˛Ó° ~Ü˛üy§ !Ó°!¡∫ï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ «˛üï˛y ≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ï˛ˆÏÓ ÓƒÓ•y!Ó˚Ü˛ ˆ«˛ˆÏe

xÌ≈§ÇÜ ˛yhsˇ !Ó£ÏˆÏÎ˚Ä Ü˛ƒy!ÓˆÏê˛ˆÏöÓ˚ •yˆÏï˛•z ã) í˛¸yhsˇ «˛üï˛y Óï≈˛üyöñ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ û)˛!üÜ˛y xyö%¤˛y!öÜ˛ üye–

S3V §Ó˚Ü˛yÓ˚ àë˛ö É ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ §yôyÓ˚î !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ˛õÓ˚ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ≤ÃyÌ!üÜ˛ Ü˛ï≈˛Óƒ •° §Ó˚Ü˛yÓ˚ àë˛ˆÏö §y•yÎƒ

Ü˛Ó˚y– Ü˛ü™§û˛yÎ˚ !öÓ˚B%˛¢ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y Óy ˆöe#ˆÏÜ˛•z Ó˚y!ö ≤Ãôyöüsf# !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö–

≤Ãã˛!°ï˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ xö%ÎyÎ˚# ≤Ãôyöüsf# Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒ • ÏÓö– °í≈ §û˛yÎ˚ ˆÜ˛yöÄ ò Ï°Ó˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛yÓ˚

Ä˛õÓ˚ üsf#§û˛yÓ˚ àë˛ö !öû≈˛Ó˚¢#° öÎ˚– xÌ≈yÍ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ üsf#§û˛y àë˛ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˛û)˛!üÜ˛y•z ≤Ãôyö–

S4V §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî É §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚ ˆüÔ!°Ü˛ ö#!ï˛ xö%§yˆÏÓ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ üsf#§û˛y Ü˛ü™§û˛yÓ˚

Ü˛yˆÏåÈ òy!Î˚c¢#°– üsf#àî ïÑ˛yˆÏòÓ˚ Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚ çöƒ Óƒ!=˛àï˛û˛yˆÏÓ ~ÓÇ ˆÎÔÌû˛yˆÏÓ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ òyÎ˚# ÌyˆÏÜ˛ö–

58

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ §ò§ƒ Îï˛!òö üsf#§û˛yˆÏÜ˛ §üÌ≈ö Ü˛ˆÏÓ˚ö üsf#§û˛y ï˛ï˛!òö «˛üï˛y§#ö ÌyˆÏÜ˛ö– Ü˛ü™§û˛yÓ˚

xyfliy •yÓ˚yˆÏ° üsf#§û˛yˆÏÜ˛ ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ï˛yåÈyí˛¸y Ü˛ü™§û˛y ≤ÃŸ¿ !çK˛y§y Ä !Óï˛Ü˛≈ xö%¤˛yö ~ÓÇ ü%°ï%˛!Ó

≤ÃhflÏyÓñ !ö®y§)ã˛Ü˛ ≤ÃhflÏyÓñ åÈÑyê˛y•z ≤ÃhflÏyÓñ ò,!‹T xyÜ˛≈£Ïî# ≤ÃhflÏyÓñ xöyfliy ≤ÃhflÏyÓ ≤Ãû,˛!ï˛ í˛zay˛õˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü üsf#§û˛yˆÏÜ˛

Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚#û˛yˆÏÓ !öÎ˚sfî# Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

xˆÏöˆÏÜ˛Ó˚ üˆÏï˛ Óï≈˛üyˆÏö Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛c ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ü˛yÎ≈ï˛ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛•z Ü˛ü™§û˛yˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî

Ü˛ ÏÓ˚– ï˛ ÏÓ §y¡±!ï˛Ü˛Ü˛y Ï° §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ä Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ü Ïôƒ «˛üï˛yÓ˚ öï% ö û˛yÓ˚§yüƒ ≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ çöƒ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒÓ˚y

!Ü˛å%Èê˛y §!Ü ˛Î˚ •ˆÏÎ˚ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈö–

S5V xÌ≈!Ó° §ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y É xÌ≈!Ó° ≤ÃÌˆÏü Ü˛ü™§û˛yÎ˚ í˛zay!˛õï˛ •Î˚– Ó˚y!öÓ˚ ˛õ)Ó≈§¡ø!ï˛ !öˆÏÎ˚ §yôyÓ˚îï˛É

xÌ≈üsf# Ü˛ü™§û˛yÎ˚ xÌ≈!Ó° í˛zay˛õö Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ü˛ü™§û˛y Ü˛ï,≈˛Ü˛ xÌ≈!Ó° à,•#ï˛ •ÓyÓ˚ ˛õÓ˚ Ä•z !Ó° °í≈˛§û˛yÓ˚

xö%ˆÏüyòˆÏöÓ˚ çöƒ ˆ≤Ã!Ó˚ï˛ •Î˚– °í≈˛§û˛y ˆÜ˛yöÄ xÌ≈!Ó° ≤Ãï˛ƒyáyö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy– Ü˛ü™§û˛y Ü˛ï≈˛,Ü˛ à,,•#ï˛

!Ó° xö%ˆÏüyòö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ Óy ˆÜ˛yöÄ §ÇˆÏ¢yôö §%˛õy!Ó˚¢ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– !Ü˛v Ä•z §%˛õy!Ó˚¢ @ˇÃ•î Óy ≤Ãï˛ƒyáƒyö

Ü˛Ó˚y Ü˛ü™§û˛yÓ˚ !ÓˆÏÓã˛öy Ä !§k˛yˆÏhsˇÓ˚ Ä˛õÓ˚ !öû≈˛Ó˚¢#°– Ü˛ü™§û˛y Ü˛ï≈˛,Ü˛ ˆ≤Ã!Ó˚ï˛ !Ó° °í≈˛§û˛y ~Ü˛ üyˆÏ§Ó˚

çöƒ !Ó°!¡∫ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ï˛yåÈyí˛¸y ˆÜ˛yöÄ !Ó° xÌ≈!Ó° !Ü˛ öy ~•z !Ó£ÏˆÏÎ˚ ˆÜ˛yöÄ §ˆÏ®• ˆòáy !òˆÏ° Ü˛ü™§û˛yÓ˚

!flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ !§k˛yhsˇ•z ã%˛í˛¸yhsˇ ÓˆÏ° !ÓˆÏÓ!ã˛ï˛ •ˆÏÓ– ˆÜ˛yöÄ xÌ≈!Ó° Îáö Ó˚y!öÓ˚ §¡ø!ï˛Ó˚ çöƒ ˆ≤Ã!Ó˚ï˛ •Î˚ ï˛áö

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ !flõÜ˛yÓ˚ˆÏÜ˛ §y!ê≈˛!ú˛ˆÏÜ˛ê˛ !òˆÏï˛ •Î˚ ˆÎñ Ä•z !Ó° xÌ≈!Ó°–

S6V §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö «˛üï˛y É Ü˛ü™§û˛y xy•zö ~ÓÇ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÄ xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z ˆ«˛ˆÏe

°í≈˛§û˛y ~ÓÇ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ «˛üï˛y §üyö– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!Óôyö xï˛ƒhsˇ öüö#Î˚– ~áyˆÏö §yôÓ˚yî xy•zö ≤ÃîÎ˚öñ

xy•zö §ÇˆÏ¢yôö ~ÓÇ §yÇ!Óôy!öÜ˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ä §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ ˆÜ˛yöÄ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ˆö•z– §%ï˛Ó˚yÇ ˆÎ

˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ §yôyÓ˚î xy•zö ≤Ãî#ï˛ Ä §ÇˆÏ¢y!ôï˛ •Î˚ ˆ§•z ~Ü˛•z ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ Ü˛ü™§û˛y §yÇ!Óôy!öÜ˛ xy•zö §ÇˆÏ¢yôö

~ÓÇ §yÇ!Óôy!öÜ˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ä §ÇˆÏ¢yôö ˛˛õk˛!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ ˆÜ˛yöÄ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ˆö•z– §%ï˛Ó˚yÇ ˆÎ ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ §yôyÓ˚î

xy•zö ≤Ãî#ï˛ Ä §ÇˆÏ¢y!ôï˛ •Î˚ ˆ§•z ~Ü˛•z ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ Ü˛ü™§û˛y §yÇ!Óôy!öÜ˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ä §ÇˆÏ¢yôö Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚– Ü˛ü™§û˛yÎ˚ í˛z˛õ!fliï˛ ~ÓÇ ˆû˛yê˛òyöÜ˛yÓ˚# §Çáƒyà!Ó˚¤˛ §ò§ƒˆÏòÓ˚ §üÌ≈ˆÏö ˆÎû˛yˆÏÓ ˆÜ˛yöÄ §yôyÓ˚î !Ó°

xö%ˆÏüy!òï˛ •Î˚ñ ˆ§•z ~Ü˛•zû˛yˆÏÓ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö Óy ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚–

S7V çöüï˛ àë˛ö É çöüï˛ àë˛ˆÏöÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ û)˛!üÜ˛y à%Ó˚%c˛õ)î≈– Ü˛ü™§û˛y §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ö#!ï˛ Ä

üsf#§û˛yÓ˚ Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚ Ä˛õÓ˚ §òy §ï˛Ü≈˛ ò,!‹T Ó˚yˆÏá– §û˛y çöàîˆÏÜ˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ à!ï˛!Ó!ô §¡õˆÏÜ≈˛ xÓ!•ï˛ Ó˚yˆÏá

~ÓÇ §ï˛Ü≈˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòÎ˚– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ !Óï˛ˆÏÜ≈˛Ó˚ üyôƒˆÏü çöàî ¢y§ö Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ä §Ó˚Ü˛yÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# üï˛yüï˛

Ä Î%!=ï˛Ü≈˛ çyöˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ~ÓÇ çöüï˛ à!ë˛ï˛ •Î˚–

59

S8V §ÇÓyò Ä ï˛Ìƒ §Ó˚ÓÓ˚y• É Ü˛ü™§û˛yÎ˚ xyˆÏ°y!ã˛ï˛ Ä !Óï˛!Ü≈˛ï˛ !Ó£ÏÎ˚à%!°Ó˚ ï˛Ìƒ §ÇÓyò˛õeñ ˆÓï˛yÓ˚ñ

ò)Ó˚ò¢≈ö ≤Ãû,˛!ï˛Ó˚ üyôƒˆÏü çöàˆÏöÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆ˛õÑÔåÈyÎ˚– ï˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° çö§yôyÓ˚î §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yÎ≈Ü˛°y˛õ §¡õˆÏÜ≈˛ §!ë˛Ü˛

§ÇÓyò Ä ï˛Ìƒ çyöÓyÓ˚ §%ˆÏÎyà ˛õyÎ˚–

S9V çöàî Ä §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ üˆÏôƒ §ÇˆÏÎyà É Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒÓ˚y !öÓ≈yã˛Ü˛üu˛°#Ó˚ üˆÏöyû˛yÓ Ü˛ü™§û˛yÎ˚

Ä §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö– xyÓyÓ˚ xöƒ!òˆÏÜ˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ó= Óƒ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ü˛ü™§û˛yÓ˚

§ò§ƒàî !öç !öç !öÓ≈yã˛ö# ˆÜ˛ˆÏwÓ˚ §ˆÏAà Óƒ!= àï˛û˛yˆÏÓ §ÇˆÏÎyà Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚ö– ~•zû˛yˆÏÓ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒàî

!öç !öç !öÓ≈yã˛ö# ˆÜ˛ˆÏwÓ˚ §ˆÏD Óƒ!=àï˛û˛yˆÏÓ §ÇˆÏÎyà Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚ö– ~•zû˛yˆÏÓ Ü˛ü™§û˛y §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ä çöàˆÏîÓ˚

üˆÏôƒ ˆÎyàyˆÏÎyà Ó˚«˛yÓ˚ üyôƒˆÏü !•§yˆÏÓ à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚–

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ Ü˛ü™§û˛y ˛õ,!ÌÓ#Ó˚ ~Ü˛!ê˛ xöƒï˛ü ≤Ãû˛yÓ¢y°# !Óï˛Ü≈ üM˛È ~ÓÇ ~Ü˛!ê˛ í z ÏÕ‘á ÏÎyàƒ xy Ï°yã˛öy

§û˛y– Ü˛ü™§û˛y §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ !Ó!û˛ß¨ xyü°y ÏòÓ˚ Ü˛yçÜ˛ Ïü≈Ó˚ §üy Ï°yã˛öyÓ˚ üyôƒ Ïü !Ó !ê˛¢ xyü°yï˛sf ÏÜ˛Ä !öÎ˚sfî Ü˛ ÏÓ˚–

Ó›ï˛ !Ó !ê˛¢ Ü˛ü™§û˛y !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ §Çfl,Ò!ï˛Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô !•§y ÏÓ ≤Ã!ï˛˛õß¨ •Î˚– ï˛ ÏÓ Óï≈ üy Ïö !Ó !ê˛¢ Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛

~Ü˛öyÎ˚Ü˛c ˛≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ §ˆÏD §ˆÏD ÓyhflÏˆÏÓ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ «˛üï˛y Ä üÎ≈yòy xˆÏöÜ˛ •…y§ ˛ˆÏ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

xö%¢#°ö#—2

¢)öfliyö ˛õ)Ó˚î Ü˛Ó˚&ö É

1– !Ó !ê˛¢ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈Ü˛yˆÏ°Ó˚ ˆüÎ˚yò ÓåÈÓ˚–

2– !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛ˆÏ«˛ xÌ≈!Ó° ≤ÃÌü í˛zay!˛õï˛ •Î˚–

3– ˆÜ˛yöÄ !Ó° xÌ≈!Ó° !Ü˛ öy ˆ§ §¡õˆÏÜ≈˛ ~Ó˚ !§k˛yhsˇ•z ã%˛í˛¸yhsˇ–

4– xyö%üy!öÜ˛ ÓƒÎ˚ !•§yÓ Ü˛!ü!ê˛Ó˚ Óï≈˛üyö öyü Ü˛!ü!ê˛–

!flõÜ˛yÓ˚ Sxôƒ«˛V

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ !ö¡¨Ü˛«˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛ ÏÜ˛ !flõÜ˛yÓ˚ Ó°y •Î˚– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛ !• Ï§ ÏÓ !flõÜ˛y ÏÓ˚Ó˚

û)˛!üÜ˛y xï˛ƒhsˇ à%Ó˚%c˛õ)î≈– ~•z ˛õˆÏòÓ˚ ò,‹Tyhsˇ xö%§Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚•z ˛õ,!ÌÓ#Ó˚ xöƒyöƒ ˆòˆÏ¢Ó˚ !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛yñ Ü˛yÎ≈yÓ°#

Ä ˛õòüÎ≈yòyÓ˚ !Óöƒy§ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˛õ)ˆÏÓ≈ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ !flõÜ˛yÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö Ü˛ï≈˛,Ü˛ !öÎ%= • Ïï˛ö ~ÓÇ Ó˚yçy

Óy Ó˚y!öÓ˚ •zFåÈyÎ˚ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ö– ~åÈyí˛¸yÄ §!Ü ˛Î˚ Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚yÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚Ä

flõ#Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆÜ˛yöÄÓ˚Ü˛ü Óyôy !åÈ° öy– |ö!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑#ˆÏï˛Ä xˆÏöÜ˛!òö ˛õÎ≈hsˇ !flõÜ˛yÓ˚ˆÏÜ˛ §!Ü ˛Î˚ Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛

xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˆòáy ˆàˆÏåÈ– !Ü˛hsˇ% ˛õÓ˚Óï˛#≈ §üÎ˚ ˆÌˆÏÜ˛•z !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õò!ê˛Ó˚ §ˆÏD §ˆÏD Ó˚yçö#!ï˛ !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ï˛y

!Ó£ÏÎ˚!ê˛ Î%=˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

60

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ !öÓ≈yã˛ ÏöÓ˚ ˛õÓ˚ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ≤ÃÌü x!ô ÏÓ¢ Ïö §û˛yÓ˚ §ò§ƒàî !ö Ïç ÏòÓ˚ ü Ïôƒ ˆÌ ÏÜ˛ §û˛yÓ˚ Ü˛yçÜ˛ü≈

˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ çöƒ ~Ü˛çöˆÏÜ˛ !flõÜ˛yÓ˚ Óy §û˛y˛õ!ï˛ !•§yˆÏÓ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö– xï˛#ˆÏï˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛ÓyÓ˚ flõ#Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õˆÏò

!öÓ≈yã˛ö •ˆÏ°Ä Óï≈˛üyˆÏö «˛üï˛y§#ö Ä !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ ˆÓyé˛y˛õí˛¸yÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛•z !flõÜ˛yÓ˚ !öÓ≈yã˛ö Ü˛Ó˚y

•Î˚– ~åÈyí ¸yÄ ≤Ãy=˛ö !flõÜ˛yÓ˚ ˛õ%öÓ˚yÎ˚ !flõÜ˛yÓ˚ ˛õˆÏò !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ˆÏï˛ ã˛y•zˆÏ° ïÑ˛yˆÏÜ˛ ˆÜ˛ˆÏw xöƒ ˆÜ˛yöÄ ≤ÃyÌ#≈ ˆòÄÎ˚y

•Î˚ öy– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö ˆÎ ˆÜ˛w ˆÌˆÏÜ˛ ≤Ã!ï˛m!®μï˛y Ü˛ˆÏÓ˚öñ ˆ§•z ˆÜ˛ˆÏw xöƒ ˆÜ˛yöÄ ≤ÃyÌ#≈ ˆòÄÎ˚y •Î˚

öy– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈Ü˛y° 5 ÓåÈÓ˚ •ÄÎ˚yÓ˚ çöƒ !flõÜ˛yÓ˚Ä 5 ÓåÈÓ˚ ïÑ˛yÓ˚ ˛õˆÏò Ó•y° ÌyˆÏÜ˛ö– xÓ¢ƒ Ü˛yÎ≈Ü˛y°

ˆ¢£Ï •ÄÎ˚yÓ˚ xyˆÏà•z !ï˛!ö ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚öñ xyÓyÓ˚ !ö!ò≈‹T §üˆÏÎ˚Ó˚ xyˆÏà !ï˛!ö ˛õòã%˛ƒï˛Ä •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

!flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#

!flõÜ˛yÓ˚ •ˆÏ°ö Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ï˛y ÓçyÎ˚ ˆÓ˚ˆÏá !flõÜ˛yÓ˚ˆÏÜ˛ ïÑ˛yÓ˚ òy!Î˚c ˛õy°ö

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ïÑ˛yÓ˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#Ó˚ í˛zÍ§§ü)• •° §û˛yÓ˚ fliyÎ˚# !öÎ˚üyÓ°#ñ ≤Ãã˛!°ï˛ ≤ÃÌy ~ÓÇ Ü˛ï˛Ü˛à%!°

!°!áï˛ xy•zö–

!flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# •° !ö¡¨Ó˚)˛õ É

S1V Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ¢y!hsˇÈÙÈ¢,C°y Ó˚«˛y Ü˛Ó˚y É !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ xöƒï˛ü ≤Ãôyö Ü˛yç •° Ü˛ü™§û˛yÓ˚ xyˆÏ°yã˛öy Ä

!Óï˛Ü≈˛ ã˛°yÜ˛y°#ö ˆÜ˛yö §ò§ƒ x¢y°#ö ühsˇÓƒ Ü˛Ó˚ˆÏ° Óy xy˛õ!_Ü˛Ó˚ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏ° flõ#Ü˛yÓ˚ ˆ§•z §ò§ƒˆÏÜ˛

Ü˛ü™§û˛y ˆÌ ÏÜ˛ Ó!•‹Òy ÏÓ˚Ó˚ !ö Ïò≈¢ !ò Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ö– ≤Ã ÏÎ˚yçö ü Ïö Ü˛Ó˚ Ï° !ï˛!ö Ü˛ü™§û˛yÓ˚ x!ô ÏÓ¢ö §yü!Î˚Ü˛û˛y ÏÓ

ü)°ï%˛!Ó Ó˚yáˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

S2V Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yç ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛Ó˚y É Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ à%Ó˚%òy!Î˚c !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ä˛õÓ˚ öƒhflÏ ÌyˆÏÜ˛–

ˆÜ˛yöÄ !Ó£ÏˆÏÎ˚Ó˚ xyˆÏ°yã˛öyÎ˚ Óy !Óï˛ˆÏÜ≈˛ ˆÜ˛yö‰ ˆÜ˛yö‰ §ò§ƒ xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏÓöñ ˆÜ˛yö ˆÜ˛yö ≤ÃŸ¿ !çK˛y§y Ü˛Ó˚y

ÎyˆÏÓñ ˆÜ˛yöÄ §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ ˜Óô !Ü˛ öy ≤Ãû,˛!ï˛ !Ó£ÏˆÏÎ˚ !flõÜ˛yÓ˚ˆÏÜ˛•z !§k˛yhsˇ @ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ï˛ˆÏÓ !ï˛!ö

!öˆÏç !Óï˛ˆÏÜ≈˛ Óy xyˆÏ°yã˛öyÎ˚ xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö öy– !ï˛!ö ˆÜ˛yöÄ ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ ˛õˆÏ«˛ Óy !Ó˛õˆÏ«˛ ˆû˛yê˛ ˆòö öy–

ï˛ˆÏÓ Î!ò ˆÜ˛yöÄ ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ ˛õˆÏ«˛ Ä !Ó˛õˆÏ«˛ ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ §Çáƒy §üyö ã)˛í˛¸yhsˇ ÓˆÏ° àîƒ •Î˚–

S3V xÌ≈!Ó° §¡õ!Ü≈˛ï˛ !§k˛yhsˇ@ˇÃ•î É 1911 §yˆÏ°Ó˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ xy•zˆÏö xÌ≈!ÓˆÏ°Ó˚ §ÇK˛y ˆòÄÎ˚y •ˆÏ°Ä

ˆÜ˛yöÄ !Ó° xÌ≈!Ó° !Ü˛öy ˆ§ §¡õˆÏÜ≈˛ ≤ÃŸ¿ ˆòáy !òˆÏ° !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ !§k˛yhsˇ•z ã)˛í˛¸yhsˇ ÓˆÏ° àîƒ •Î˚–

S4V Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ Ó˚«˛y É Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ Ó˚«˛yÓ˚ ˆ«˛ˆÏe !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ ~Ü˛!ê˛

à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z x!ôÜ˛yÓ˚ ÎyˆÏï˛ §ò§ƒÓ˚y ˆû˛yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö ˆ§•z Óƒy˛õyˆÏÓ˚ !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ §ï˛Ü≈˛ ò,!‹T

Ó˚yáˆÏï˛ •Î˚ ~ÓÇ x!ôÜ˛yÓ˚ û˛ˆÏDÓ˚ x!û˛ˆÏÎyà !ö!ò≈‹T Ü˛!ü!ê˛Ó˚ üyôƒˆÏü !ÓˆÏÓã˛öyÓ˚ §%ˆÏÎyà !òˆÏï˛ •Î˚–

61

S5V Ü˛ü™§û˛y Ä Ó˚yç¢!=˛Ó˚ üˆÏôƒ ˆÎyà§)e Ó˚«˛y Ü˛Ó˚y É !flõÜ˛yÓ˚ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ˆÏD Ó˚yç¢!=Ó˚ ˆÎyàyˆÏÎyà

Ó˚«˛yÓ˚ üyôƒˆÏü !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆÜ˛yöÄ Ó=˛Óƒ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆ˛õ¢ Ü˛Ó˚yÓ˚ ÌyÜ˛ˆÏ°ñ xyÓyÓ˚

Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ˆÜ˛yöÄ Ó=Óƒ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ í˛z˛õ!fliÏï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ ÌyÜ˛ˆÏ° ï˛y !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ üyôƒˆÏü §¡õy!òï˛ •Î˚–

S6V Ü˛ü™§û˛yÓ˚ !öÎ˚ü!Ó!ô Óƒyáƒy Ü˛Ó˚y É Ü˛ü™§û˛yÎ˚ ˆÜ˛yöÄ !Ó£ÏˆÏÎ˚ ˜Óôï˛yÓ˚ ≤ÃŸ¿ í˛zë˛ˆÏ° Óy Ü˛ü™§û˛yÓ˚

Ü˛yÎ≈ õk˛!ï˛ §¡õ!Ü≈ ï˛ !öÎ˚üÜ˛yö%ö !ö ÏÎ˚ ≤ÃŸ¿ í zë˛ Ï° !flõÜ˛yÓ˚•z ~•z Óƒy˛õy ÏÓ˚ ÎyÓï˛#Î˚ !§k˛yhsˇ @ˇÃ•î Ü˛ ÏÓ˚ö– !flõÜ˛y ÏÓ˚Ó˚

!öˆÏò≈ˆÏ¢Ó˚ ˜Óôï˛y !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y xyòy°ˆÏï˛Ó˚ ˆö•z–

S7V !Óû˛yà#Î˚ üsf#ˆÏòÓ˚ §üyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚y É §ò§ƒÓ˚y ˆÜ˛yöÄ üsf#Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ !Óû˛yà#Î˚ ï˛Ìƒ Ä Ó=˛Óƒ òy!Ó Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚ö– ˆ§«˛ˆÏe !flõÜ˛yÓ˚ §Ç!Ÿ’‹T üsf#ˆÏÜ˛ §ò§ƒˆÏòÓ˚ òy!Ó xö%§yˆÏÓ˚ ï˛Ìƒ Ä Ó=˛Óƒ ˆ˛õ¢ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Óyôƒ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

xyÓyÓ üsf#ˆÏòÓ˚ Ü˛yÎ≈Ü˛°yˆÏ˛õ x§v‹T •ˆÏ° !ï˛!ö ˆÜ˛yöÄ üsf# Óy üsf#ˆÏòÓ˚ §üyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

S8V xöƒyöƒ Ü˛yç É !flõÜ˛yÓ˚ xyÓ˚Ä !Ü˛å%È òy!Î˚c Ä Ü˛ï≈˛Óƒ ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– ˆÎüöÈ––

SÜ˛V ˆÜ˛yö‰ ≤ÃhflÏyÓ ˆÜ˛yö‰ Ü˛!ü!ê˛Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ !Óã˛yÓ˚ !ÓˆÏÓã˛öyÓ˚ çöƒ ˛õyë˛yˆÏöy •ˆÏÓ ï˛y !flõÜ˛yÓ˚ !ë˛Ü˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö–

SáV Ü˛ü™§û˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ û˛ˆÏDÓ˚ çöƒ !flõÜ˛yÓ˚ ˆÜ˛yöÄ Ó!•Ó˚yàï˛ˆÏÜ˛ ¢y!hsˇ !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

SàV ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Óy•zˆÏÓ˚ !Ó!û˛ß¨ xö%¤˛yˆÏö !flõÜ˛yÓ˚ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôc Ü˛ˆÏÓ˚ö–

SâV !ÓˆÏÓ˚yô# ˆöï˛y !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe !ÓˆÏÓ˚yô ˆòáy !òˆÏ° !flõÜ˛yÓ˚ ï˛yÓ˚ ü#üyÇ§y Ü˛ˆÏÓ˚ö–

SäV §Ó˚Ü˛y!Ó˚ òˆÏ°Ó˚ •yï˛ ˆÌˆÏÜ˛ !ÓˆÏÓ˚yô#ˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ Ó˚«˛yÓ˚ òy!Î˚c !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚–

˛õ!Ó˚ˆÏ¢ˆÏ£Ï Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ !flõÜ˛yÓ˚ ˛õò!ê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö á%Ó•z à%Ó˚%c˛õ)î≈– í˛y•z!§Ó˚ üï˛yö%§yˆÏÓ˚ !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õò!ê˛•z !Ó !ê˛¢

¢y§öï˛ ÏsfÓ˚ §!ë˛Ü˛ fl∫Ó˚*˛õ ÎÌyÎÌû˛y ÏÓ ≤ÃÜ˛y¢ Ü˛ ÏÓ˚– Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ !öÓ˚ Ï õ«˛ï˛y•z !flõÜ˛y ÏÓ˚Ó˚ ˛õò!ê˛ ÏÜ˛ üÎ≈yòyÓ˚ xy§ Ïö

x!ô!¤˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ï˛ˆÏÓ ã%˛í˛¸yhsˇ !Óã˛yˆÏÓ˚ ˛õòy!ôÜ˛yÓ˚#Ó˚ ˆÎyàƒï˛yñ !Óã˛«˛îï˛yñ Óƒ!=˛c ≤Ãû,˛!ï˛ à%îyÓ°#Ó˚ Ä˛õÓ˚ !flõÜ˛yÓ˚

˛õˆÏòÓ˚ üÎ≈yòy Ó‡°yÇˆÏ¢ !öû≈˛Ó˚¢#°–

xö%¢#°ö#—3

¢)öƒfliyö ˛õ)Ó˚î Ü˛Ó˚&ö É

1– !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õò!ê˛ˆÏÜ˛ üÎ≈yòyÓ˚ xy§ˆÏö ˛˛≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

2– !flõÜ˛yÓ˚ •ˆÏ°ö Ü˛ü™§û˛yÓ˚ –

°í≈˛§û˛y Ä Ü˛ü™§û˛yÓ˚ üˆÏôƒ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §¡õÜ≈˛

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ xy•zö§û˛y Ó°ˆÏï˛ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö§• ˛õy°≈ˆÏürê˛ˆÏÜ˛ ˆÓyé˛yÎ˚– !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛ !mÜ˛«˛!Ó!¢‹T– ~Ó˚

í˛zFã˛Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ öyü °í≈˛§û˛y ~ÓÇ !ö¡¨Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ öyü Ü˛ü™§û˛y– àîï˛y!sfÜ˛ xyòˆÏ¢≈Ó˚ !ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚ §ˆÏD §yüO§ƒ Ó˚«˛y

62

Ü˛ˆÏÓ˚ í˛zû˛Î˚Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ §¡õÜ≈˛ §¡õ)î≈ öï%˛ö Ó˚)˛õ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ~Ü˛!òˆÏÜ˛ ˆÎüö °í≈˛§û˛yÓ˚ «˛üï˛y Ä

≤Ãû˛yÓ •…y§ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈñ xöƒ!òˆÏÜ˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ «˛üï˛y Ä ≤Ãû˛yÓ ≤Ã§y!Ó˚ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ àë˛ö Ä ≤ÃÜ,˛!ï˛

˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏ°•z çö≤Ã!ï˛!ö!ôü)°Ü˛ Ü˛«˛ !•§yˆÏÓ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ «˛üï˛y Ä ≤Ãû˛yÓ Ó,!k˛Ó˚ Ü˛yÓ˚î xö%ôyÓö Ü˛Ó˚y

Îy ÏÓ–

S1V àë˛öàï˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ É Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒàî §Ó≈çö#ö ˛≤ÃyÆÓÎ˚ˆÏflÒÓ˚ ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛– 18 ÓåÈÓ˚

ÓÎ˚flÒ öyà!Ó˚Ü˛ §yôyÓ˚î !öÓ≈yã˛ˆÏö ˆû˛yê˛ !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– 21 ÓåÈÓ˚ ˛ÓÎ˚flÒ öyà!Ó˚Ü˛ !öÓ≈yã˛ˆÏö ≤ÃyÌ#≈ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– Ü˛ü™§û˛y

•° ï˛_¥àï˛û˛yˆÏÓ §üyˆÏçÓ˚ Óƒy˛õÜ˛ xÇˆÏ¢Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôcü)°Ü˛ Ü˛«˛– xöƒ!òˆÏÜ˛ °í≈˛§û˛y ≤Ãôyöï˛ í˛z_Ó˚y!ôÜ˛yÓ˚ §)ˆÏe

°í≈ §û˛yÓ˚ §ò§ƒ˛õò≤ÃyÆ Óƒ!=˛ñ ôü#≈Î˚ °í≈ ~ÓÇ 1958 §y Ï°Ó˚ !˛õÎ˚yÓ˚ xy•zö xö%ÎyÎ˚# xyç#Óö °í≈ §û˛yÓ˚ §ò§ƒ˛õ Ïò

üˆÏöyö#ï˛ Óƒ!=˛ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ °í≈˛§û˛y à!ë˛ï˛– §%ï˛Ó˚yÇ °í≈˛§û˛yÓ˚ àë˛öÓƒÓfliy ˛≤Ã!ï˛!ö!ôcü)°Ü˛ àîï˛ˆÏsfÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# ~ÓÇ

§yühsˇï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfliyÓ˚ ˛õ!Ó˚ˆÏ˛õy£ÏÜ˛–

S2V Ü˛yÎ≈Ü˛y°àï˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ É °í≈˛§û˛y •° ~Ü˛!ê˛ fliyÎ˚# Ü˛«˛– ~•z Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §ò§ƒÓ˚y xyç#Óö °í≈˛§û˛yÓ˚ §ò§ƒ

ÌyÜ˛ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ ~ÑˆÏòÓ˚ ˆÜ˛yöÄ òyÎ˚òy!Î˚c ˆö•z– xöƒ!òˆÏÜ˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆüÎ˚yò ˛˛õÑyã˛ ÓåÈÓ˚–

xyÓyÓ˚ ~•z ˛õÑyã˛ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ ˆüÎ˚yò x!ï˛Ü ˛yhsˇ •ÄÎ˚yÓ˚ xyˆÏà•z ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˛õÓ˚yü¢≈Ü ˛ˆÏü Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö Ü˛ü™§û˛y ˆû˛ˆÏä

!ò Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ ~ÓÇ öï% ö §yôyÓ˚î !öÓ≈yã˛ ÏöÓ˚ ÓƒÓfliy Ü˛Ó˚ Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ö– ï˛yåÈyí ¸y !öÓ≈ã˛Ü˛üu˛°#Ó˚ Ü˛y ÏåÈ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒ ÏòÓ˚

òy!Î˚c¢#° ÌyÜ˛ˆÏï˛ •Î˚– xy•zö ≤Ãî#ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ ˛õÓ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe °í≈˛§û˛yÓ˚ «˛üï˛y xˆÏöÜ˛ê˛y•z §B%˛!ã˛ï˛

•ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Óï≈˛üyˆÏö °í≈˛§û˛y §yôyÓ˚î !ÓˆÏ°Ó˚ ˆ«˛ˆÏe ~Ü˛ ÓåÈÓ˚ ~ÓÇ xÌ≈!ÓˆÏ°Ó˚ ˆ«˛ˆÏe 1 üy§ !Ó°¡∫ âê˛yˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

ú˛ˆÏ° ~áö !Ó !ê˛¢ §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ÎyÓï˛#Î˚ «˛üï˛y Ü˛ü™§û˛y•z ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚–

S6V xyÎ˚ÈÙÈÓƒÎ˚ !öÎ˚sfˆÏîÓ˚ ˆ«˛ˆÏe í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ É xyÎ˚ÈÙÈÓƒˆÏÎ˚Ó˚ ˆ«˛ˆÏe ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆÎ !öÎ˚sfî

ÓƒÓfliy ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ï˛y ü)°ï˛ Ü˛ü™§û˛y•z ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚– §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xyÎ˚ÈÙÈÓƒÎ˚ !öÎ˚sfˆÏîÓ˚ ˆ«˛ˆÏe °í≈˛§û˛yÓ˚

Ü˛yÎ≈ï˛ ˆÜ˛yöÄ «˛üï˛y ˆö•z Ó°ˆÏ°•z ã˛ˆÏ°–

S7V x!û˛ˆÏÎyˆÏàÓ˚ ˛≤Ã!ï˛Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆ«˛ˆÏe í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ É x!û˛ˆÏÎyˆÏàÓ˚ ≤Ã!ï˛Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆ«˛ˆÏeÄ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚

ò%•z Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ÓhflÏ%ï˛ Ü˛ü™§û˛y ˆÏÎû˛yˆÏÓ ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ !ÓÓ˚%ˆÏk˛ çöàˆÏîÓ˚ ˆÜ˛yöÄ x!û˛ˆÏÎyˆÏàÓ˚

≤Ã!ï˛!ÓôyˆÏöÓ˚ ÓƒÓfliy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ñ °í≈˛§û˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛ ï˛y §Ω˛Ó öÎ˚–

S8V !Óï˛ˆÏÜ≈˛Ó˚ ˆ«˛ˆÏe í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ É ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ü˛ü™§û˛y•z •° §Ç§ˆÏòÓ˚ ï˛Ü≈˛!Óï˛Ü≈˛ Ä

xyˆÏ°yã˛öyÓ˚ ≤Ãôyö ˆÜ˛w– Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ ˆ≤Ã!Ó˚ï˛ Óyî# ˆÌˆÏÜ˛ ¢%Ó˚% Ü˛ˆÏÓ˚ !Ó!û˛ß¨ =Ó˚&c˛õ)î≈ çyï˛#Î˚ Óy xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛

≤ÃŸ¿ !öˆÏÎ˚ =Ó˚&c˛õ)î≈ !Óï˛Ü≈˛ Ü˛ü™§û˛yˆÏï˛•z xö%!¤˛ï˛– xöƒ!òˆÏÜ˛ °í≈˛§û˛yÎ˚ ˆÎ§Ó !Ó£ÏˆÏÎ˚ !öˆÏÎ˚ xyˆÏ°yã˛öy •Î˚ ï˛y

xˆÏ˛õ«˛yÜ,˛ï˛ Ü˛ü à%Ó˚%c˛õ)î≈–

S9V ï˛Ìƒ §Ó˚ÓÓ˚yˆÏ•Ó˚ ˆ«˛ˆÏe í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ É çö≤Ã!ï˛!ö!ôcü)°Ü˛ Ü˛«˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛ü™§û˛yÎ˚

à%Ó˚%c˛õ)î≈ çyï˛#Î˚ Ä xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ !Ó£ÏÎ˚ !öˆÏÎ˚ xyˆÏ°y!ã˛ï˛ •Î˚ ~ÓÇ xˆÏöÜ˛ ï˛Ìƒ Ä §ÇÓyò ≤ÃÜ˛y!¢ï˛ •Î˚–

63

xyÓyÓ˚ !Ó ÏÓ˚yô# ò°Ä ï˛Ìƒ Ä ˛õ!Ó˚§Çáƒy ÏöÓ˚ üyôƒ Ïü §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ û% °ÈÙÈe%!ê˛ ï% Ï° ôÓ˚yÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛ ÏÓ˚– !Ü˛hs% °í≈ §û˛yÓ˚

û)˛!üÜ˛y ~ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ á%Ó•z §#üyÓk˛–

S10V !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ û)˛!üÜ˛yÓ˚ ˆ«˛ˆÏe í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ É ˛õy°≈yˆÏürê˛#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ xöƒï˛ü !û˛!_

•° !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ x!hflÏc– !ÓˆÏÓ˚yô# ò° åÈyí˛¸y §Ç§ò#Î˚ àîï˛sf xã˛°– ï˛ˆÏÓ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ x!hflÏc

Ä í˛zˆÏòƒyà Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆ«˛ˆÏe•z ≤Ãï˛ƒ«˛ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– °í≈˛§û˛yÓ˚ ˆ«˛ˆÏe öÎ˚–

S11V !Óã˛yÓ˚§ÇÜ ˛yhsˇ ˆ«˛ˆÏe í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ É !Óã˛yÓ˚§ÇÜ ˛yhsˇ ˆ«˛ˆÏeÄ í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ üˆÏôƒ˛ õyÌ≈Ü˛ƒ

°«˛ƒ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– ~•z ~Ü˛!ê˛ ˆ«˛ˆÏe °í≈˛§û˛y Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ x!ôÜ˛ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚– °í˛≈§û˛y ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚

§ˆÏÓ≈yFã˛ xy!˛õ° xyòy°ï˛–

xï˛~Ó §yü!@ˇÃÜ˛ !Óã˛yˆÏÓ˚ Ü˛ü™§û˛y °í˛≈§û˛y xˆÏ˛õ«˛y xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢ «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# •ˆÏ°Ä Ü˛ï˛Ü˛à%!° ˆ«˛ˆÏe

í˛zû˛Î˚ Ü˛«˛ §üyö « üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚– ~Ü˛!ê˛ üye ˆ«˛ˆÏe °í≈˛§û˛y Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ ˆÓ!¢ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚

ï˛y •° !Óã˛yÓ˚§ÇÜ ˛yhsˇ ˆ«˛e– ˛õ!Ó˚ˆÏ¢ˆÏ£Ï Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ àîï˛y!sfÜ˛ ôƒyöôyÓ˚îyÓ˚ !ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚ §ˆÏAà §ˆÏAà ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö

§yüsfï˛y!sfÜ˛ Ó˚«˛î¢#°ï˛y Ä Ü˛yˆÏÎ˚!ü fl∫yˆÏÌ≈Ó˚ ≤Ã!ï˛û)˛ °í≈˛§û˛yÓ˚ «˛üï˛y Ü˛üˆÏ°Ä àîï˛y!sfÜ˛ ≤Ã!ï˛¤˛yö !•ˆÏ§ˆÏÓ

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ «˛üï˛y ˆÓˆÏí˛¸ˆÏåÈ–



SÜ˛V Ü˛ü™§û˛y ~Ü˛!ê˛ fliyÎ˚# Ü˛«˛–

SáV !Ó ˆÏê˛ˆÏö !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ x!hflÏc Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆ«˛ˆÏe•z ≤Ãï˛ƒ«˛ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚–

SàV °í≈˛§û˛yÓ˚ ˆÜ˛yöÄ !Óã˛yÓ˚ §ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y ˆö•z–

SâV xyÎ˚ÈÙÈÓƒÎ˚ !öÎ˚sfˆÏîÓ˚ ˆ«˛ˆÏe Ü˛ü™§û˛y•z ¢!=¢y°#–

SäV §yôyÓ˚î !ÓˆÏ°Ó˚ ˆ«˛ˆÏe °í˛≈§û˛y ~Ü˛ ÓåÈÓ˚ !Ó°¡∫ âê˛yˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# ò°

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö §yôyÓ˚î !öÓ≈yã˛ˆÏö ˆÎ ò° Ü˛ü™§û˛yÎ˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y xç≈ö Ü˛ˆÏÓ˚ ˆ§•z ò° §Ó˚Ü˛yÓ˚ àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚–

~•z §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ Ó°y •Î˚ ÚÓ˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚Û (His or Her Majesty’s Government)– xyÓ˚ xy§ö

§ÇáƒyÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛ ˆÎ ò° §Ó˚Ü˛y!Ó˚ òˆÏ°Ó˚ ˛õˆÏÓ˚•z !mï˛#Î˚ fiÌyö °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛yˆÏÜ˛ !ÓˆÏÓ˚yô# ò° Ó°y •Î˚– ~•z !ÓˆÏÓ˚yô#

ò°ˆÏÜ˛ Ó°y •Î˚ ÚÓ˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# ò°Û (His or Her Majesty’s Opposition)– !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ ~•z

öyüÜ˛Ó˚ˆÏîÓ˚ üyôƒˆÏü ï˛yÓ˚ x§#ü à%Ó˚%ˆÏcÓ˚ ≤Ã!ï˛ fl∫#Ü,˛!ï˛ K˛y˛õö Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– 1937 §yˆÏ° ÚÓ˚yçüsf# xy•zöÛ

(Ministers of the Crown Act, 1937)-~ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆÓï˛ˆÏöÓ˚ Ü˛Ìy ˆÎüö í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈñ ˆï˛ü!ö

!ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛yˆÏÜ˛Ä ˆÓï˛ö ˆòÄÎ˚yÓ˚ Ü˛Ìy Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

64

Óï≈˛üyˆÏö !ÓˆÏÓ˚yô# ò° òy!Î˚c¢#°ñ àë˛öü)°Ü˛ ~Ü˛ !Ó!¢‹T û)˛!üÜ˛yÎ˚ xÓï˛#î≈– xôƒy˛õÜ˛ ˆç!öÇ§ÈÙÈ~Ó˚ üï˛yö%§yˆÏÓ˚

§üyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚y Î!ò ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ü)° Ü˛yç •Î˚ñ ï˛y •ˆÏ° !ÓˆÏÓ˚yô# ò° ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ x!ÓˆÏFåÈòƒ xAà– ÓhflÏ%ï˛

~Ü˛!ê˛ ≤Ã!ï˛!ö!ôcü)°Ü˛ §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°# ÏÜ˛ §!ë˛Ü˛û˛y ÏÓ ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ ˆ«˛ Ïe ~Ü˛!ê˛ §%§Çà!ë˛ï˛ Ä ¢!_´¢y°# !Ó ÏÓ˚yô#

ò° x˛õ!Ó˚•yÎ≈–

¢y§öï˛y!sfÜ˛ fl∫#Ü,˛!ï˛Ó˚ ˛õ!Ó˚ˆÏ≤Ã!«˛ˆÏï˛ Ü˛ü™§û˛yÎ˚ !flõÜ˛yÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ xy§ö !ÓˆÏ¢£Ïû˛yˆÏÓ !ö!ò≈‹T

Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòö– !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ í˛yö!òˆÏÜ˛ ÓˆÏ§ö «˛üï˛y§#ö òˆÏ°Ó˚ §ò§ƒÓ˚y ~ÓÇ ÓÑy!òˆÏÜ˛ ÓˆÏ§ö !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ §ò§ƒÓ˚y–

í˛yö!òˆÏÜ˛ ~ˆÏÜ˛ÓyˆÏÓ˚ ≤ÃÌü §y!Ó˚ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛ö ¢y§Ü˛ òˆÏ°Ó˚ üsf#Ó˚y xÌy≈Í ÚÓ˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚Ûñ ÓÑy!òˆÏÜ˛ ~ˆÏÜ˛ÓyˆÏÓ˚

≤ÃÌü §y!Ó˚ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛ö !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ ˆöï,˛Ó,® xÌy≈Í ÚÓ˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚ !ÓÜ˛“ §Ó˚Ü˛yÓ˚ Îy ~Ó˚ xyˆÏàÓ˚ xôƒyˆÏÎ˚

ÚåÈyÎ˚y üsf#˛õ!Ó˚£ÏòÛ öyˆÏü í˛z!Õ‘!áï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

!ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# É

!Ó ˆÏê˛ˆÏö !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#ˆÏÜ˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ û˛yˆÏà û˛yà Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ É

S1V §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ §üy Ï°yã˛öy Ü˛Ó˚y•z !Ó ÏÓ˚yô# ò Ï°Ó˚ ≤Ãôyö Ü˛yç– ~•z §üy Ï°yã˛öy ˆÌ ÏÜ˛ çöàî §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ Ü˛yçÜ˛ü≈

§¡õˆÏÜ≈˛ §Ó!òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ xÓ!•ï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ §üyˆÏ°yã˛öyÓ˚ çöƒ §Ó˚Ü˛yÓ˚ òy!Î˚c¢#° ÌyÜ˛ˆÏï˛ Óyôƒ

•Î˚– ˆfl∫FåÈyã˛yÓ˚# •ˆÏÎ˚ í˛zë˛ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy–

S2V ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈ !ÓˆÏÓ˚yô# ò° xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yÎ≈§)ã˛# !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛yÓ˚ §ˆÏD

xyˆÏ°yã˛öyÜ ˛ˆÏü !ë˛Ü˛ Ü˛Ó˚y •Î˚– !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ §ò§ƒàî §û˛yÎ˚ xy•zö ˛õy¢ñ ÓyˆÏçê˛ ˛õy¢ñ xyˆÏ°yã˛öy Ä !Óï≈˛Ü˛

≤Ãû,˛!ï˛ Ü˛yÎ≈ÈÜ ˛ˆÏü xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ÓÇ !Ó!û˛ß¨ Ü˛!ü!ê˛Ó˚ §ò§ƒ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ö– ˜ÓˆÏò!¢Ü˛ ö#!ï˛ ~ÓÇ çyï˛#Î˚

fl∫yÌ≈§¡õ!Ü≈˛ï˛ !Ó£ÏˆÏÎ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# ò° §!Ü ˛Î˚û˛yˆÏÓ xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚–

S3V §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ö#!ï˛ñ Ü˛yÎ≈Ü˛°y˛õ ≤Ã!û˛!ï˛Ó˚ §üyˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# ò° §Ó §üÎ˚ !öˆÏçÓ˚ ˛õˆÏ«˛ çöüï˛ˆÏÜ˛

§Çà!ë˛ï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛ˆÏÓ˚– ï˛ˆÏÓ !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ §üyˆÏ°yã˛öy xyö%àï˛ƒ˛õ)î≈ñ òy!Î˚c¢#° Ä àë˛öü)°Ü˛ •ÄÎ˚y ã˛y•z–

S4V ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö !ÓˆÏÓ˚yô# ò° ˆÜ˛Ó° §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §üyˆÏ°yã˛öy•z Ü˛ˆÏÓ˚ öyñ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xû˛ƒhsˇˆÏÓ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚

§ˆÏAà §•ˆÏÎy!àï˛yÓ˚ ö#!ï˛ xö%§Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ àîï˛y!sfÜ˛ ˙!ï˛•ƒ Ä ü)°ƒˆÏÓyô §¡õˆÏÜ≈˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ~ÓÇ

!ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ üˆÏôƒ Óƒy˛õÜ˛ ü˜Ïï˛Ü˛ƒ !Óòƒüyö– í˛zû˛ˆÏÎ˚ í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ ≤Ã!ï˛ ◊Âôy¢#°– !ÓˆÏÓ˚y!ôï˛y ~ÓÇ §üyˆÏ°yã˛öyü)°Ü˛

§•ˆÏÎy!àï˛y !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ ö#!ï˛ˆÏï˛ ˛õ!Ó˚îï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛yÓ˚ §ˆÏÏAà ≤Ãôyöüsf# ˛à%Ó˚%c˛õ)î≈ !Ó£ÏˆÏÎ˚

˛õÓ˚yü¢≈ Ü˛ ÏÓ˚ö– !Ó ÏÓ˚yô# ò Ï°Ó˚ §• ÏÎy!àï˛yÓ˚ fl∫#Ü, !ï˛ !•§y ÏÓ !Ó ÏÓ˚yô# ò Ï°Ó˚ ˆÜ˛yöÄ ˛≤Ãû˛yÓ¢y°# §ò§ƒ ÏÜ˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚

§Ó˚Ü˛y!Ó˚ !•§yÓ ˛õÓ˚#«˛y Ü˛!ü!ê˛Ó˚ (Public Accounts Committee) §û˛y˛õ!ï˛ Ü˛Ó˚y •Î˚– ï˛yåÈyí˛¸y !ÓˆÏÓ˚yô#òˆÏ°Ó˚

àë˛öü)°Ü˛ ≤ÃhflÏyÓ xˆÏöÜ˛ ˆ«˛ˆÏe•z §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õˆÏ«˛ @ˇÃ•îˆÏÎyàƒ ÓˆÏ° !ÓˆÏÓ!ã˛ï˛ •Î˚– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° çyï˛#Î˚ à%Ó˚%c §¡∫!°ï˛

≤ÃŸ¿ ˆÎÔÌ §¡ø!ï˛Ü ˛ˆÏü !§k˛yhsˇ ˆöÄÎ˚yÓ˚ ˛õ!Ó˚ˆÏÓ¢ àˆÏí˛¸ ÄˆÏë˛– ˆÎüöñ •zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ •zí˛z!öÎ˚ˆÏö !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ xÓfliyö–

65

S5V !Ó ˆÏê˛ˆÏö !ÓˆÏÓ˚yô# ò°ˆÏÜ˛ Ó˚y!öÓ˚ !ÓÜ˛“ §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ó°y •Î˚– à%Ó˚%ˆÏcÓ˚ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ ï˛y•z §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õˆÏÓ˚•z !ÓˆÏÓ˚yô#

òˆÏ°Ó˚ fliyö– !ÓˆÏÓ˚yô# ò° «˛üï˛y§#ö •ˆÏ° ˆÜ˛ ˆÜ˛yö òÆˆÏÓ˚Ó˚ òy!Î˚c °yû˛ Ü˛Ó˚ˆÏÓ ï˛y !fliÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ åÈyÎ˚yüsf#ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚

ÚåÈyÎ˚y üsf#§û˛yÛ àë˛ö Ü˛Ó˚y •Î˚– ï˛y•z ÓyÜ≈ y ÏÓ˚Ó˚ üï˛yö%§y ÏÓ˚ •zÇ°ƒy Ïu˛Ó˚ ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚ñ !Ó ÏÓ˚yô# ò° •° ~Ü˛ x!Ó ÏFåÈòƒ

xAà–

S6V !Ó !ê˛¢ çöàˆÏîÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ !ÓˆÏÓ˚yô# ò° fl∫yô#öï˛yÓ˚ ≤Ãï˛#Ü˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ !ÓˆÏÓ!ã˛ï˛ •Î˚– ï˛y•z !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ Ä˛õÓ˚

ˆÜ˛yöÄ Ó˚Ü˛ü !öÎ˚sfîˆÏÜ˛ çöàî ï˛yˆÏòÓ˚ fl∫yô#öï˛yÓ˚ Ä˛õÓ˚ •hflÏˆÏ«˛˛õ ÓˆÏ° üˆÏö Ü˛ˆÏÓ˚– §Ó˚Ü˛yÓ˚ çöàˆÏîÓ˚ fl∫yÌ≈ Ä

fl∫yô#öï˛y !ÓˆÏÓ˚yô# ˆÜ˛yöÄ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏ° Óy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ≤ÃÎ˚y§# •ˆÏ° !ÓˆÏÓ˚yô# ò° ï˛yÓ˚ ï˛#Ó §üyˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ

ˆ§•z §ˆÏD çöàîˆÏÜ˛ §çyà Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòÎ˚– ~•z Ü˛yÓ˚ˆÏî xˆÏöˆÏÜ˛ !ÓˆÏÓ˚yô# ò°ˆÏÜ˛ !Ó !ê˛¢ àîï˛ˆÏsfÓ˚ ≤Ãï˛#Ü˛ Ä x!û˛û˛yÓÜ˛

!•ˆÏ§ˆÏÓ x!û˛!•ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö–

xö%¢#°ö#—5

¢)öƒfliyö ˛õ)Ó˚î Ü˛Ó˚%ö É

1– !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ –––––––––È !òˆÏÜ˛ ÓˆÏ§ö «˛üï˛y§#ö òˆÏ°Ó˚ §ò§ƒÓ˚y ~ÓÇ È–––––––––È !òˆÏÜ˛

ÓˆÏ§ö !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ §ò§ƒÓ˚y–

2– !ÓˆÏÓ˚yô# ò° ¢%ô% §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ È–––––––––È Ü˛ˆÏÓ˚ öyñ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xû˛ƒhsˇˆÏÓ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §ˆÏAà

–––––––––È ö#!ï˛Ä xö%§Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚–

3– !Ó ˆÏê˛ˆÏö !ÓˆÏÓ˚yô# ò°ˆÏÜ˛ Ó˚y!öÓ˚ ––––––––– §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ó°y •Î˚–

˛õy°y≈ˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛ ˆÜ˛yöÄ !°!áï˛ §Ç!Óôyö ˆÌˆÏÜ˛ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc xç≈ö Ü˛ˆÏÓ˚!ö– ˆ§áyˆÏö ˛õ)Ó≈ï˛ö ã˛Ó˚ü Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚

!ÓÓ˚%ˆÏÂô˛ §%ò#â≈ §Ç@ˇÃyˆÏüÓ˚ ú˛°◊%!ï˛ !•§yˆÏÓ ˛õy°≈yˆÏürê˛ §yÓ≈ˆÏû˛Ôü Ü,˛ï,≈˛ˆÏcÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

ï˛ˆÏÓ !Ó !ê˛¢ ˛õy°y≈ˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ~•z §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc xy•zöàï˛ÈÙÙÙÙÈÓ˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ öÎ˚– xy•zöàï˛ !Óã˛yˆÏÓ˚ !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

«˛üï˛y xÓyô Ä x!öÎ˚!sfï˛– !Ó ˆÏê˛ˆÏö xy•zö ≤ÃîÎ˚öÜ˛yÓ˚# ~Ü˛üye §ÇfiÌy •° ˛õy°≈yˆÏürê˛– §%ï˛Ó˚yÇ !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

•yˆÏï˛•z xy•zöàï˛ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc öƒhflÏ xyˆÏåÈ– xôƒy˛õÜ˛ í˛y•z!§Ó˚ üï˛yö%§yˆÏÓ˚ !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !öÓAÜ% ¢ xy•zöàï˛

≤Ãyôyöƒ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛– í˛y•z!§Ó˚ x!û˛üï˛ xö%§yˆÏÓ˚ñ S1V !Ó !ê˛¢ ˛õy°y≈ˆÏürê˛ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ó

S2V ˛õ)ˆÏÓ≈ ≤Ãî#ï˛ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ xy•zöˆÏÜ˛ §ÇˆÏ¢yôö Óy Óy!ï˛° Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ó S3V ¢y§öï˛sfÄ §ÇˆÏ¢yôö Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ xyòy°ï˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛ §#üyÓÂô Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy–

ï˛ˆÏÓ ÓyhflÏˆÏÓ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xy•zöàï˛ §yÓ≈ˆÏû˛Ôü «˛üï˛y Ü˛yÎ≈ï˛ §#üyÓÂô–

66

S1V !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xy•zöàï˛ «˛üï˛y Ä Ü˛ï,≈˛c çöüˆÏï˛Ó˚ myÓ˚y §#üyÓÂô˛–

S2V ≤Ãã˛!°ï˛ ≤ÃÌyñ Óƒ!=˛àï˛ Ä §yüy!çÜ˛ öƒyÎ˚ ö#!ï˛ˆÏÓyôñ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ñ ˙!ï˛•ƒñ ôü≈#Î˚ !ÓŸªy§

≤Ãû,˛!ï˛Ó˚ myÓ˚yÄ !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ !ÓˆÏ¢£Ïû˛yˆÏÓ !öÎ˚!sfï˛ •Î˚–

S3V Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ˛≤ÃÌy àˆÏí˛¸˛ Äë˛yÓ˚ òÓ˚%ö ~áö ˛õy°y≈ˆÏürê˛ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛ˆÏÓ˚ öyñ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛

!öÎ˚sfî Ü˛ ÏÓ˚–

S4V xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ xy•zöà%!°Ä !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛ÔüˆÏcÓ˚ Ä˛õÓ˚ §#üyÓÂôï˛y xyˆÏÓ˚y˛õ Ü˛ˆÏÓ˚–

S5V !Ó !ê˛¢ xyòy°ï˛ xy•zˆÏöÓ˚ ˜Óôï˛y !Óã˛yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ öy ˛õyÓ˚ˆÏ°Ä xy•zˆÏöÓ˚ Óƒyáƒy !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ~ÓÇ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

Ä˛õÓ˚ xyÇ!¢Ü˛û˛yˆÏÓ •ˆÏ°Ä !Ü˛å%Èê˛y !öÎ˚sfî xyˆÏÓ˚y˛õ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

S6V fl∫yÌ≈yˆÏß∫£Ï# ˆày¤˛#§ü)ˆÏ•Ó˚ ã˛y˛õÄ !Ó !ê˛¢ ˛õy°y≈ˆÏürê˛ ˛õ%ˆÏÓ˚y˛õ%!Ó˚ í˛zˆÏ˛õ«˛y Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy–

˛õ!Ó˚ Ï¢ Ï£Ï Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ xy•zöàï˛ §yÓ≈ Ïû˛Ôüc Óï≈ üy Ïö Ó•%°yÇ Ï¢ ï˛_¥§Ó≈fl∫– !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛

ÓƒÓfiÌyÎ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛•z ~áö «˛üï˛yÓ˚ ü)° ˆÜ˛w !•ˆÏ§ˆÏÓ !ÓÓ˚yç Ü˛Ó˚ˆÏåÈ–

03.4 §yÓyÇ¢

˛õy°≈yˆÏürê˛ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏÓ≈yFã˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö §ÇfiÌy– Ó˚yçy Óy Ó˚y!öñ °í≈˛§û˛y Ä Ü˛ü™§û˛y !öˆÏÎ˚ !Ó !ê˛¢

˛õy°≈yˆÏürê˛ à!ë˛ï˛–

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zFã˛Ü˛«˛ •° °í≈˛§û˛y– ~•z °í≈˛§û˛y ˆÜ˛Ó° ˛õ,!ÌÓ#Ó˚ üˆÏôƒ §Ó≈yˆÏ˛õ«˛y ≤Ãyã˛#ö !mï˛#Î˚ Ü˛«˛•z

öÎ˚ñ §Ó≈Ó,•Í !mï˛#Î˚ Ü˛«˛Ä ÓˆÏê˛– ~•z Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ ˆÜ˛yöÄ §ò§ƒ•z ≤Ãï˛ƒ«˛ Óy ˛õˆÏÓ˚y«˛û˛yˆÏÓ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ myÓ˚y !öÓ≈y!ã˛ï˛

öö– ï˛y•z ~•z Ü˛«˛!ê˛ˆÏÜ˛ xàîï˛y!sfÜ˛ Ü˛«˛ ÓˆÏ°– ˆ§•z Ü˛yÓ˚ˆÏî ~•z Ü˛«˛!ê˛Ó˚ «˛üï˛yÄ Ü˛ü– xÌ≈!Ó° ˛õyˆÏ¢Ó˚ ˆ«˛ˆÏe

°í≈˛§û˛yÓ˚ ˆÜ˛yöÄ «˛üï˛y•z ˆö•z– ï˛ˆÏÓ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ °í≈˛§û˛y !Ó ˆÏê˛ˆÏö §ˆÏÓ≈yFã˛ xy!˛õ° xyòy°ï˛–

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !ö¡¨Ü˛«˛ Ü˛ü™§û˛y çö≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ •Î˚– Ü˛ü™§û˛y xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏö ü%áƒ û)˛!üÜ˛y

ˆöÎ˚– ˆ§çöƒ Ü˛ü™§û˛yÎ˚ Ü˛!ü!ê˛ ÓƒÓfliy àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ– üsf#§û˛y ï˛yÓ˚ Ü˛yˆÏçÓ˚ çöƒ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ òy!Î˚c¢#°

ÌyˆÏÜ˛– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô#òˆÏ°Ó˚ òy!Î˚c á%Ó à%Ó˚%c˛õ)î≈–

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ !flõÜ˛yÓ˚ Óy xôƒ«˛ Ó°y •Î˚– ïÑ˛yÓ˚ û)˛!üÜ˛y xï˛ƒhsˇ à%Ó˚%c˛õ)î≈ ~ÓÇ !ï˛!ö Ó˚yçö#!ï˛

!öÓ˚ˆÏ˛õ«˛û˛yˆÏÓ ïÑ˛yÓ˚ òy!Î˚c §¡õyòö Ü˛ˆÏÓ˚ö–

xÌ≈§ÇÜ ˛yhsˇ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ !Ó !ê˛¢ ˛õy°y≈ˆÏürê˛ Óƒy˛õÜ˛ «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚#– ï˛ˆÏÓ !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xÌ≈§ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y

Ó°ˆÏï˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛•z ˆÓyé˛yÎ˚–

˛õy°y≈ˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zû˛Î˚Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §ò§ƒÓ˚y•z !Ü˛å%È !Ü˛å%È !ÓˆÏ¢£Ï x!ôÜ˛yÓ˚ ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– ï˛_¥àï˛û˛yˆÏÓ !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛

§yÓ≈ˆÏû˛Ôü •ˆÏ°Ä Óï≈˛üyˆÏö !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfiÌyÎ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛•z «˛üï˛yÓ˚ ü)° ˆÜ˛w !•§yˆÏÓ !ÓÓ˚yç Ü˛Ó˚ˆÏåÈ–

ï˛y•z Ó°y •Î˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏö ~áö Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛c ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

67

03.5 §Ó≈ Ï¢£Ï xö%¢#°ö#

1– Ü˛ü™§û˛y Ü˛#û˛yˆÏÓ §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛ˆÏÓ˚⁄

2– !Ó !ê˛¢ Ü˛ü™§û˛y Ü˛#û˛yˆÏÓ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xyÎ˚ÈÈÙÈÓƒÎ˚ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛ˆÏÓ˚⁄

3– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛ ˆÜ˛⁄ !ï˛!ö Ü˛Î˚ ÓåÈÓ˚ ïÑ˛yÓ˚ ˛õˆÏò Ó•y° ÌyˆÏÜ˛ö⁄

4– !flõÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ !öî≈yÎ˚Ü˛ ˆû˛yê˛ Ü˛#⁄

5– Ü˛ü™§û˛yÎ˚ Ü˛ï˛ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ü˛!ü!ê˛ xyˆÏåÈ ~ÓÇ ~à%!° Ü˛# Ü˛#⁄

6– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ ≤Ãôyö ã˛yÓ˚!ê˛ ˜ÏÓ!¢‹Tƒ Ü˛# Ü˛#⁄

7– !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛y •…yˆÏ§Ó˚ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ ò%!ê˛ Ü˛yÓ˚î !°á%ö–

8– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ ò%!ê˛ !ÓˆÏ¢£Ïy!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚%ö–

9– !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc Ó°ˆÏï˛ Ü˛# ˆÓyé˛yÎ˚⁄

03.6 í z_Óüy°y


1– SÜ˛VÈÙÙÙÙÈ ñ SáVÈÙÙÙÙÈ ñ SàVÈÙÙÙÙÈ .

2– SÜ˛V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ °í≈˛§û˛y S1V xy•zö§ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛yñ S2V ¢y§ö§ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛yñ S3V !Óã˛yÓ˚ §ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y

~ÓÇ S4V xöƒyöƒ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚–

SáV !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ °í≈˛§û˛yÓ˚ !ÓÓ˚%ˆÏÂô ò%!ê˛ Î%!=˛ •°ÈÙÙÙÙÈS1V °í≈˛§û˛yÓ˚ àë˛ö xàîï˛y!sfÜ˛ñ S2V °í≈˛§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚

Óƒy˛õÜ˛ xö%˛õ!fliï˛ Ä Åòy§#öƒ ~•z Ü˛«˛ˆÏÜ˛ x≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ ≤Ã!ï˛¤˛yˆÏö ˛õ!Ó˚îï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

SàV °í≈˛§û˛yÓ˚ x!hflÏˆÏcÓ˚ fl∫˛õˆÏ«˛ ˆÎ§Ó Î%!=˛ ˆòáyˆÏöy •Î˚ ˆ§à%!° •Û°ÈÙÙÙÙÈS1V çöàˆÏîÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ òy!Î˚c¢#°

ÌyÜ˛ˆÏï˛ •Î˚ öy ÓˆÏ° °í≈˛§û˛y !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛û˛yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– S2V °í≈˛§û˛y x!ÓˆÏÓã˛öy ≤Ã§)ï˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚

˛õˆÏÌ Óyôy §,!‹T Ü˛ˆÏÓ˚– S3V °í≈˛§û˛y !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏÓ≈yFã˛ xy!˛õ° xyòy°ï˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚–

SâV xÌ≈!ÓˆÏ°Ó˚ ˆ«˛ˆÏe !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zFã˛Ü˛«˛ °í≈˛§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈ï˛ ˆÜ˛yöÄ «˛üï˛y ˆö•z Ó°ˆÏ°•z ã˛ˆÏ°–

1911 §yˆÏ° ≤Ãî#ï˛ xy•zˆÏöÓ˚ ú˛ˆÏ° Óï≈˛üyö xÌ≈!ÓˆÏ°Ó˚ ˆ«˛ˆÏe °í≈˛§û˛y üye 1 üy§ !Ó°!ê˛ˆÏÜ˛ xyê˛ˆÏÜ˛ Ó˚yáˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚– ~Ü˛üyˆÏ§Ó˚ üˆÏôƒ °í≈˛§û˛y ˆ§•z !ÓˆÏ° §¡ø!ï˛ öy !òˆÏ° °í≈˛§û˛yÓ˚ §¡ø!ï˛ åÈyí˛¸y•z !Ó°!ê˛ˆÏÜ˛ Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÓ˚

§¡ø!ï˛Ó˚ çöƒ ˛õyë˛yˆÏöy •Î˚– xï˛~Ó xÌ≈!ÓˆÏ°Ó˚ ˆ«˛ˆÏe °í≈˛§û˛yÓ˚ ˆÜ˛yöÄ û)˛!üÜ˛y•z ˆö•z–

✓ ×✓

68

SäV °í≈˛§û˛y !Ó !ê˛¢ Î%=˛Ó˚yçƒ Ä í˛z_Ó˚ xyÎ˚yÓ˚°ƒyˆÏu˛Ó˚ §ˆÏÓ≈yFã˛ xy!˛õ° xyòy°ï˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚– ≤Ã§Aàï˛

í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ ˆÎ ˆÜ˛Ó°üye xy•zöK˛ °í≈˛àî•z ~•z Ü˛yˆÏç xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö– ï˛ˆÏÓ xy!˛õ° xyòy°ˆÏï˛Ó˚ û)˛!üÜ˛y

˛õy°ö Ü˛Ó˚y åÈyí˛¸yÄ °í≈˛§û˛yÓ˚ xyÓ˚Ä !Ü˛å%È !Óã˛yÓ˚§ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y xyˆÏåÈ–


1– ˛õÑyã˛ñ S2V !ö¡¨ñ S3V !flõÜ˛yÓ˚ñ S4V ÓƒÎ˚–


1– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ï˛yñ S2V §û˛y˛õ!ï˛–


1– SÜ˛VÈÙÙÙÙÈ × ñ SáVÈÙÙÙÙÈ ✓ ñ SàVÈÙÙÙÙÈ × ñ SâV ✓ ñ SäV ✓ .


1– í˛yö!òˆÏÜ˛ñ ÓÑy!òˆÏÜ˛

2– §üyˆÏ°yã˛öyñ §•ˆÏÎy!àï˛yÓ˚

3– !ÓÜ˛“

§Ó≈ˆÏ¢£Ï xö%¢#°ö# É

1– §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfiÌyÓ˚ ˆüÔ!°Ü˛ ö#!ï˛ xö%§yˆÏÓ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ üsf#§û˛yÓ˚ §ò§ƒàî Óƒ!=˛àï˛û˛yˆÏÓ Ä ˆÏÎÔÌû˛yˆÏÓ

Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ òyÎ˚# ÌyˆÏÜ˛ö– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ xyfiÌy •yÓ˚yˆÏ° üsf#§û˛yˆÏÜ˛ ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ï˛yåÈyí˛¸y Ü˛ü™§û˛y

≤ÃŸ¿ !çK˛y§y Ä !Óï≈˛Ü˛ xö%¤˛yö ~ÓÇ ü%°ï%˛!Ó ≤ÃhflÏyÓñ !ö®y§)ã˛Ü˛ ≤ÃhflÏyÓñ åÈÑyê˛y•z ≤ÃhflÏyÓñ ò,!‹T xyÜ˛£Ï≈î# ≤ÃhflÏyÓñ

xöyfiÌy ≤ÃhflÏyÓ ≤Ãû,˛!ï˛ í˛zay˛õˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü üsf#§û˛yˆÏÜ˛ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚#û˛yˆÏÓ !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

2– §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xyÎ˚ÈÙÈÓƒÎ˚ !öÎ˚sf ÏîÓ˚ ˆ«˛ ÏeÄ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ~Ü˛!ê˛ à%Ó%c˛õ)î≈ û) !üÜ˛y xy ÏåÈ– ≤Ã!ï˛ÓåÈÓ˚ xÌ≈üsf# xyàyü#

ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ §Ω˛yÓƒ xyÎ˚ÈÙÈÓƒÎ˚ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ ˆÎ ÓyˆÏçê˛ ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö ï˛y Ü˛ü™§û˛yˆÏï˛•z ˆ˛õ¢ Ü˛Ó˚y •Î˚– Ü˛ü™§û˛yÓ˚

xö%ü!ï˛ §yˆÏ˛õˆÏ«˛•z §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ü˛Ó˚ ôyÎ≈ñ §Ç@ˇÃ• ~ÓÇ !ÓˆÏò¢ ˆÌˆÏÜ˛ }î @ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ~åÈyí˛¸y §!M˛ï˛ ï˛•!Ó°

ˆÌˆÏÜ˛ xˆÏÌ≈Ó˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö •ˆÏ° §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ Ü˛ü™§û˛yÓ˚ xö%ˆÏüyòö !öˆÏï˛ •Î˚–

3– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛ •ˆÏ°ö Ü˛ü™§û˛yÓ˚ !flõÜ˛yÓ˚– ïÑ˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈Ü˛yˆÏ°Ó˚ ˆüÎ˚yò ˛õÑyã˛ ÓåÈÓ˚– xÓ¢ƒ Ü˛yÎ≈Ü˛y°

ˆ¢£Ï •ÄÎ˚yÓ˚ xyˆÏà•z !ï˛!ö ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– xyÓyÓ˚ !ö!ò≈‹T §üˆÏÎ˚Ó˚ xyˆÏà !ï˛!ö ˛õòã%˛ƒï˛Ä •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

69

4– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ ˆû˛yê˛yû%˛!ê˛ˆÏï˛ Óy xyˆÏ°yã˛öyÎ˚ §yôyÓ˚îï˛ !flõÜ˛yÓ˚ xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö öy– ï˛ˆÏÓ ˆÜ˛yöÄ !Ó£ÏˆÏÎ˚

˛õˆÏ«˛ Óy !Ó˛õˆÏ«˛ §üyö ˆû˛yê˛ ˛õí˛¸ˆÏ° ˆ§•z !Ó£ÏˆÏÎ˚ !ö‹õ!_Ó˚ çöƒ !ï˛!ö ˆÎ ˆû˛yê˛ ˆòö ï˛y•z !öî≈yÎ˚Ü˛ ˆû˛yê˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ

˛õ!Ó!ã˛ï˛–

5– SÜ˛V ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# ò° ~Ü˛!ê˛ §%§Çà!ë˛ï˛ Ä §%¢,C° «˛Î˚ï˛yÓ˚ ˆÜ˛wñ SáV Ü˛ü™§û˛yˆÏï˛•z !ÓˆÏÓ˚yô#

òˆÏ°Ó˚ x!hflÏc Óï≈˛üyöó SàV §Ó˚Ü˛y!Ó˚ òˆÏ°Ó˚ ˛õï˛ö •ˆÏ° !ÓˆÏÓ˚yô# ò° «˛üï˛y§#ö •Î˚ó SâV Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈Ü ˛ü

!öô≈yÓ˚ˆÏîÓ˚ ˆ«˛ˆÏe !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ x!hflÏc ÌyˆÏÜ˛–

6– !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈ˆÏürê˛ ï˛_¥àï˛û˛yˆÏÓ §yÓ≈ˆÏû˛Ôü– ÓyhflÏˆÏÓ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §Ó «˛üï˛y Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛•z ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚–

Ü˛yÓ˚îÈÙÙÙÙÈSÜ˛V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfliyÎ˚ Óï≈˛üyˆÏö Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ «˛üï˛y Óƒy˛õÜ˛û˛yˆÏÓ Ó,!Âô ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ– SáV ò°#Î˚

ÓƒÓfliyÄ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛y •…y§ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

7– Ü˛ü™§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ ò%!ê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ x!ôÜ˛yÓ˚ •°ÈÙÙÙÙÈSÜ˛V Ü˛ü™§û˛yÓ˚ x!ôˆÏÓ¢ö ã˛°yÜ˛y°#ö ˆÜ˛yöÄ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚

§ò§ƒˆÏÜ˛•z ˆòÄÎ˚y!ö üyü°yÓ˚ òyˆÏÎ˚ ˆ@ˇÃÆyÓ˚ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy– SáV §û˛yÓ˚ x!ôˆÏÓ¢ˆÏö Óy ˆÜ˛yö Ü˛!ü!ê˛ˆÏï˛ ˆÜ˛yöÄ !Ü˛å%È

Ó°yÓ˚ çöƒ ˆÜ˛yöÄ §ò§ƒˆÏÜ˛•z xyòy°ˆÏï˛ x!û˛Î%_´ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy–

8– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc Ó°ˆÏï˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ã˛Ó˚ü Ä x!öÎ˚!sfï˛ «˛üï˛yˆÏÜ˛ ˆÓyé˛yÎ˚– xy•zöàï˛ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛

!Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ~Ü˛Ìy Ó°y ˆÎˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ˆÎ !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛y xÓyô Ä x!öÎ˚!sfï˛– ~•z §ÇfliyÓ˚ •yˆÏï˛•z

xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ã˛Ó˚ü Ä ã)˛í˛¸yhsˇ «˛üï˛y öƒhflÏ– ~•z §Çfliy ˆÎ ˆÜ˛yöÄ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ñ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ

xy•zöˆÏÜ˛ §ÇˆÏ¢yôö Óy Óy!ï˛° Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ˛õy°y≈ˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ~•z «˛üï˛y §¡õˆÏÜ≈˛ ˆÜ˛í˛z ˆÜ˛yöÄ ≤ÃŸ¿ ï%˛°ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚

öy–

03.7 @ˇÃsi õO#

1– J. Harvey and L. Bather—The British Constitution, Machmillan, St. Martin’s Press,

1970–

2– Sir Ivor Jennings—Cabinet Government, Cambridge University Press, 1959–

3– í˛É xöy!òÜ%˛üyÓ˚ ü•y˛õyeÈÙÙÙÙÈ!öÓ≈y!ã˛ï˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚ñ §%•,ò ˛õyÓ!°ˆÏÜ˛¢öñ 1998–

4– §ï˛ƒ§yôö ã˛Ü ˛Óï≈˛# Ä !öü≈°Ü˛y!hsˇ ˆây£ÏÈÙÙÙÙÈï%˛°öyü)°Ü˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛ñ ◊#û)˛!ü ˛õyÓ!°!¢Ç


5– §%ò¢≈ö û˛Ryã˛yÎ≈ÈÙÙÙÙÈS≤ÃˆÏŸ¿y_Ó˚V ï%˛°öyü)°Ü˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛ •z!u˛Î˚yö ˆ≤ÃyˆÏ@ˇÃ!§û˛ ˛õyÓ!°!¢Ç ˆÜ˛yÇ


70

~Ü˛Ü˛ 04 Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ä fl∫yÌ≈y Ïß∫£Ï# ˆày¤˛#

àë˛ö

04.1 í z Ïj¢ƒ


04.3 Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°

Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°ÓƒÓfiÌyÓ˚ Ü ˛ü!ÓÜ˛y¢ Ä !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy ã˛y°% ÌyÜ˛yÓ˚ Ü˛yÓ˚î

!Ó ˆÏê˛ˆÏö ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ

!Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#

04.4 §yÓ˚yÇ¢

04.5 §Ó≈ˆÏ¢£Ï xö%¢#°ö#

04.6 @ˇÃrÌ˛õO#

04.1 í z Ïj¢ƒ

~•z ~Ü˛Ü˛!ê˛ ˛˛õí˛¸ˆÏ° xy˛õöyÓ˚y Îy çyöˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓö ï˛y •Û°ÈÙÙÙÙÈ

!Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚ Ü˛# ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

Ä•z Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°ÓƒÓfiÌyÓ˚ §ˆÏD ¢y§öÓƒÓfiÌyÓ˚ Ü˛# ôÓ˚ˆÏöÓ˚ §¡õÜ≈˛–

§üyˆÏç ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#à%!° Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ã!Ü ˛Î˚yˆÏÜ˛ Ü˛ï˛ò)Ó˚ ≤Ãû˛yÓy!ß∫ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚–


!Ó ˆÏê˛ˆÏö §Ç§ò#Î˚ àîï˛sf ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛– ï˛y•z ~áyˆÏö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°ÓƒÓfiÌy xï˛ƒhsˇ à%Ó˚%c˛õ)î≈– !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy

!Ó !ê˛¢ §Ç§ò#Î˚ àîï˛sfˆÏÜ˛ §yú˛ˆÏ°ƒÓ˚ §ˆÏAà Ó•ö Ü˛ˆÏÓ˚ !öˆÏÎ˚ ã˛ˆÏ°ˆÏåÈ– ï˛yÓ˚ ˛õy¢y˛õy!¢ ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#Ä ~áyˆÏö

xï˛ƒhsˇ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚# û)˛!üÜ˛y @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛– ï˛y•z !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfiÌyˆÏÜ˛ Ó%é˛ˆÏï˛ ˆàˆÏ° Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ ˛õy¢y˛õy!¢

ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#Ó˚ !ÓˆÏŸ’£ÏîÄ ≤ÃˆÏÎ˚yçö–

71

04.3 Óyç Ïö!ï˛Ü˛ ò°

Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò° àîï˛ ÏsfÓ˚ ≤Ãyî– Óï≈ üyö Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfiÌyÎ˚ àîï˛sf Ä ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy §üyÌ≈Ü˛ • ÏÎ˚ òÑy!í ¸ ÏÎ˚ ÏåÈ–

ÓhflÏ%ï˛ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ àîï˛y!sfÜ˛ xyüÓ˚y Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!° ÏÜ˛ ã˛y!°Ü˛y¢!=˛ !• Ï§ ÏÓ !ã˛!•´ï˛ Ü˛Ó˚ Ïï˛ ˛õy!Ó˚– ~•z Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛

ò°à%!°Ó˚ üyôƒˆÏü•z Óƒ!=˛ Óy ˆày¤˛# Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ «˛üï˛y xç≈ˆÏöÓ˚ çöƒ ˆã˛‹Ty Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ~•z ≤Ã!ï˛m!®μï˛yÎ˚ ˆÎ

ò° Îáö §ú˛° •Î˚ ˆ§ ò°•z «˛üï˛y òá° Ü˛ˆÏÓ˚– xöƒ!òˆÏÜ˛ xyÓyÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°ˆÏÜ˛ •y!ï˛Î˚yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ çöàî

§Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– §%ï˛Ó˚yÇ öyöy Ü˛yÓ˚ˆÏî•z ~•z Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°ˆÏÜ˛ §üyˆÏçÓ˚ §ˆÏAà ¢y§öÓƒÓfiÌyÓ˚

§ÇˆÏÎyçÜ˛ Ä x˛õ!Ó˚•yÎ≈ xAà ÓˆÏ° üˆÏö Ü˛Ó˚y •Î˚–

Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°ÓƒÓfiÌyÓ˚ Ü ˛ü!ÓÜ˛y¢ Ä !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy ã˛y°% ÌyÜ˛yÓ˚ Ü˛yÓ˚î É

!Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ •z!ï˛•y§ ˛õyë˛ Ü˛Ó˚ˆÏ° xyüÓ˚y ˆòáˆÏï˛ ˛õy•z ˆÎ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy•z !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚

!û˛!_– ˛≤ÃÜ,˛ï˛˛õˆÏ«˛ ≤ÃyÎ˚ ò%ÛˆÏ¢y ÓåÈÓ˚ ôˆÏÓ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò%!ê˛ ≤Ãôyö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° !åÈ° ˆê˛y!Ó˚ Ä •%•zà ò°– !Ü˛hsˇ%

˛õÓ˚Óï≈˛# §üˆÏÎ˚ ˆê˛y!Ó˚ ò° Ó˚«˛î¢#° òˆÏ° ~ÓÇ •%•zà ò° í˛zòyÓ˚˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ° Ó˚)˛õyhsˇ!Ó˚ï˛ •Î˚– ~•z ò%!ê˛ ò°•z ò#â≈!òö

!Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ç#ÓˆÏöÓ˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ãû˛yÓ !ÓhflÏyÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ°– 1918 §y° ˛õÎ≈hsˇ í˛zòyÓ˚˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ä Ó˚«˛î¢#°

ò° !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ç#ÓˆÏöÓ˚ à%Ó˚%c˛õ)î≈ fiÌyö x!ôÜ˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ°– !Ü˛v 1918 §yˆÏ°Ó˚ ˛õÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ Ó˚«˛î¢#°

ò° Ä ◊!üÜ˛ ò° !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ §Çáƒy à!Ó˚¤˛ï˛y °yû˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛– xÓ¢ƒ ~Ó˚ xÌ≈ ~•z öÎ˚

ˆÎñ Óï≈ üyˆÏö Ó˚«˛î¢#° ò° Ä ◊!üÜ˛ ò° åÈyí˛¸y Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T… xöƒ ˆÜ˛yöÄ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ x!hflÏc ˆö•z– ÓÓ˚Ç

Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ xyçˆÏÜ˛Ó˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏö xÌ≈yÍ Î%=˛Ó˚yˆÏçƒ ˆåÈyê˛ Óí˛¸ 21!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ó˚ˆÏÈÎ˚ˆÏåÈ ÎyÓ˚ üˆÏôƒ Ü˛!üí˛z!öfiê˛

˛õy!ê≈ (CPGB) xöƒï˛ü– !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ §üˆÏÎ˚ ~•z §ÇáƒyÓ˚ •…y§Ó,!Âô˛ âˆÏê˛– ˆÓ!¢Ó˚ û˛yà ò°•z ˆ§áyˆÏö xM˛° !û˛!_Ü˛–

~áyˆÏö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ !öÓ¶˛#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ ˆÜ˛yöÄ ÓƒÓfiÌy•z ˆö•z– Óï≈˛üyˆÏö ˆÎ§Ó í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°

Ó˚ ÏÎ˚ ÏåÈ ˆ§à%!° •Û°ÈÙÙÙÙÈÓ˚«˛î¢#° ò°ñ ◊!üÜ˛ ò°ñ §yüy!çÜ˛ àîï˛sf# ò° (Social Democratic Party), §yüy!çÜ˛

Ä í zòyÓ˚ Ïö!ï˛Ü˛ àîï˛sf# (Social and Liberal Democrates) ~ÓÇ Ü˛!üí z!öfiê˛ ò°– ~ åÈyí ¸yÄ Ü˛ ÏÎ˚Ü˛!ê˛ xyM˛!°Ü˛

ò° Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆÎüöÈÙÙÙÙÈflÒê˛°ƒyˆÏu˛Ó˚ flÒ!ê˛¢ çyï˛#Î˚ ò° (Scottish National Party), ÄˆÏÎ˚°ˆÏ§Ó˚ çyï˛#Î˚ï˛yÓyò#

ò° ˆ≤’•zí˛ !§üÓ˚% (Plaid Cymru) ~ÓÇ í˛z_Ó˚ xyÎ˚yÓ˚°ƒyˆÏu˛Ó˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xy°fiê˛yÓ˚ •zí˛z!öÎ˚öÓyò# ò° (Official

Ulster Unionist Party), àîï˛y!sfÜ˛ •zí˛z!öÎ˚öÓyò# ò° (Democratic Unionist Party), §yüy!çÜ˛ àîï˛y!sfÜ˛

◊!üÜ˛ ò° (Social Democratic Labour Party), xy°fiê˛yÓ˚ çöàˆÏîÓ˚ •zí˛z!öÎ˚öÓyò# ò° (Ulster People’s

Unionist Party) Ä ˆú˛•zö (Sinn Fein) ò°–

72

ï˛ˆÏÓ §yü!@ˇÃÜ˛ !Óã˛yˆÏÓ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ÓƒÓfiÌy ü)°ï˛ !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy– !Ó ˆÏê˛ˆÏö ~•z !mò°#Î˚ ÓƒÓfliy àˆÏí˛¸ Äë˛yÓ˚

ˆ˛õåÈˆÏö ˆÎ §ühflÏ Ü˛yÓ˚î Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆ§à%!° •Û°ÙÙÙÙ

S1V !Ó ˆÏê˛ö ~Ü˛!ê˛ xï˛ƒhsˇ «%˛o Ó˚y‹T…– ~áyˆÏö ˆ§•z xˆÏÌ≈ ôü≈#Î˚ñ çy!ï˛àï˛ Ä ˆû˛ÔˆÏày!°Ü˛ ï˛yÓ˚ï˛üƒ ˆï˛üö

ˆö•z– ú˛ˆÏ° ~áyˆÏö Ó•%ò°#Î˚È ÓƒÓfiÌyÓ˚ xö%Ü)˛° ˛õ!Ó˚!fiÌ!ï˛ ˜ï˛!Ó˚ •Î˚!ö–

S2V ôü≈#Î˚ §•ö¢#°ï˛yÓ˚ Ü˛yÓ˚ˆÏî ôˆÏü≈Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛ ˆÜ˛yöÄ ò° !Ó ˆÏê˛ˆÏö àˆÏí˛¸ í˛zë˛ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚!ö–

S3V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ çö§yôyÓ˚î ≤Ãã˛!°ï˛ §üyçÓƒÓfiÌy Ä ≤Ãôyö ò%!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ üï˛yò¢≈ Ä Ü˛ü≈§)ã˛#Ó˚ ≤Ã!ï˛

˛õ%ˆÏÓ˚y˛õ%!Ó˚ xyfiÌy¢#°– ~•z Ü˛yÓ˚ˆÏî ïÑ˛yÓ˚y fl∫ï˛sf ò,!‹Tû˛!AàÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# ï,˛ï˛#Î˚ ˆÜ˛yöÄ ò°ˆÏÜ˛ §üÌ≈ˆÏöÓ˚ ˛õ«˛˛õyï˛#

öö–

S4V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ !mò°#Î˚ ÓƒÓfliy §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ fliy!Î˚c Ó,!k˛ˆÏï˛ §y•yÎƒ Ü˛ˆÏÓ˚– Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÎ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ §yôyÓ˚îï˛

fl∫“fiÌyÎ˚# •Î˚–

S5V Óï≈˛üyˆÏö !öÓ≈yã˛ö xï˛ƒhsˇ ÓƒÎ˚Ó•%° •ÄÎ˚yÎ˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö ≤Ã!ï˛m!®μï˛yÓ˚ çöƒ ≤Ãã%˛Ó˚ xˆÏÌ≈Ó˚ ≤ÃˆÏÈÎ˚Èyçö •Î˚– ï˛yåÈyí˛¸y

!öÓ≈yã˛ˆÏö §yú˛°ƒ ˛õyÄÎ˚yÓ˚ çöƒ Óƒy˛õÜ˛ §yÇàë˛!öÜ˛ ¢!=˛ ÌyÜ˛y ≤ÃˆÏÎ˚yçö– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ≤Ãôyö ò%!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚

~•z xÌ≈Ó° Ä §yÇàë˛!öÜ˛ ¢!=˛ ÌyÜ˛ˆÏ°Ä xöƒ ˆÜ˛yöÄ òˆÏ°Ó˚ ï˛y ˆö•zÈÙÙÙÙÈÎy ï,˛ï˛#Î˚ ò° àˆÏí˛¸ Äë˛yÓ˚ ˆ«˛ˆÏe

≤Ã!ï˛Ó¶˛Ü˛ï˛yÓ˚ §,!‹T Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

S6V Ü˛ü™§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈˛õk˛!ï˛ !mÈÙÈò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyˆÏÜ˛ ¢!=˛¢y°# Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yÎ≈˛õk˛!ï˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ~ÓÇ

!ÓˆÏÓ˚yô#˛õˆÏ«˛Ó˚ §¡ø!ï˛Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚– ~•z §¡ø!ï˛Ó˚ !û˛!_•z •Û° !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ ü)° ö#!ï˛–

S7V !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚«˛î¢#° Ä ◊!üÜ˛ ò° !öˆÏçˆÏòÓ˚ §Ü˛° ˆ◊!îÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ @ˇÃ•îˆÏÎyàƒ Ü˛ˆÏÓ˚ ï%˛ˆÏ°ˆÏåÈ– ï˛y !Ó!û˛ß¨

fl∫yÌ≈ Ä ò,!‹Tû˛!AàÓ˚ §üß∫ˆÏÎ˚Ó˚ ˆÜ˛ˆÏw ˛õ!Ó˚îï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

S8V •zÇˆÏÓ˚ç çy!ï˛Ó˚ Ó˚«˛î¢#° ã˛!Ó˚e !mò° ÓƒÓfiÌyÓ˚ Ó,!k˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– •zÇˆÏÓ˚ç çy!ï˛ ï˛yÓ˚ Ó˚«˛î¢#°ï˛yÓ˚ çöƒ

~Ü˛ÓyÓ˚ ˆÜ˛yöÄ ÓƒÓfiÌyÎ˚ xû˛ƒhflÏ •ÛˆÏ° §•ˆÏç ï˛y ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe í˛zˆÏòƒyà @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ öy– ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚

ˆ«˛ˆÏ˛eÄ ~•z ôyÓ˚îy ≤ÃˆÏÎyçƒ–

S9V ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ !öÓ≈yã˛ö# ÓƒÓfiÌy !mò° ÓƒÓfliyÓ˚ í zqÓ Ä ¢!=˛ Óô≈ˆÏö §•yÎ˚Ü˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ≤Ã!ï˛!ê˛

!öÓ≈yã˛ö# ˆÜ˛w ~Ü˛ §ò§ƒ !Ó!¢‹T §Ü˛° ≤ÃyÌ#≈Ó˚ üˆÏôƒ §Ó≈yˆÏ˛õ«˛y ˆÓ!¢ ˆû˛yê˛≤ÃyÆ ≤ÃyÌ≈#•z !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– ú˛ˆÏ° ˆÓ!¢Ó˚

û˛yà !öÓ≈yã˛ö# ˆÜ˛w ˆÌˆÏÜ˛•z ≤Ãôyö ò%!ê˛ ò° Ó˚«˛î¢#° xÌÓy ◊!üÜ˛ ò° çÎ˚# •Î˚– ú˛ˆÏ° ˆåÈyê˛ ˆåÈyê˛ òˆÏ°Ó˚ ≤ÃyÌ≈#ˆÏòÓ˚

!öÓ≈y!ã˛ï˛ •ÄÈÎ˚yÓ˚ §Ω˛yÓöy •…y§ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

S10V xˆÏöÜ˛ !ÓˆÏ¢£ÏˆÏK˛Ó˚ üˆÏï˛ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ~Ü˛!ê˛ x!ÓˆÏFåÈòƒ xÏÇ¢Ó˚)ˆÏ˛õ ˆ§áyöÜ˛yÓ˚ Ó,•Í àîüyôƒü !Ó. !Ó. !§.

Óƒy˛õÜ˛û˛yˆÏÓ !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ §Ç•!ï˛§yôˆÏö §•yÎ˚Ü˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ü˛yÓ˚î Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ãã˛yÓ˚Ü˛yˆÏÎ≈Ó˚ çöƒ !Ó.!Ó.!§. ˆÎ

73

§üÎ˚ ôyÎ≈ Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛yÓ˚ ˆÓ!¢Ó û˛yà•z ◊!üÜ˛ Ä Ó˚«˛î¢#° òˆÏ°Ó˚ çöƒ !öô≈y!Ó˚ï˛ ÌyˆÏÜ˛– !Ü˛v xöƒyöƒ ò°ˆÏÜ˛ ˆï˛üö

§%ˆÏÎyà ˆòÄÎ˚y •Î˚ öy–



SÜ˛V !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!°Ó˚ !öÓÂô#Ü˛Ó˚ ÏîÓ˚ ˆÜ˛yöÄ ÓƒÓfiÌy ˆö•z–

SáV ≤ÃyÎ˚ ò%ˆÏ¢y ÓåÈÓ˚ ôˆÏÓ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò%!ê˛ ≤Ãôyö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° !åÈ° ˆê˛y!Ó˚ Ä •%•zà ò°–

SàV ôü#≈Î˚ §•ö¢#°ï˛yÓ˚ Ü˛yÓ˚ˆÏî ôˆÏü≈Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛ ˆÜ˛yöÄ ò° !Ó ˆÏê˛ö àˆÏí˛¸ í˛zë˛ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚!ö–

!Ó ˆÏê˛ˆÏö ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ

!Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ ˆÎ §ühflÏ ˜Ó!¢‹Tƒ xyüyˆÏòÓ˚ ˆã˛yˆÏá ˛õˆÏí˛¸ ˆ§à%!° •Û° É

S1V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ ü)°ï˛ !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy– ˆÜ˛í˛z ˆÜ˛í˛z xyÓyÓ˚ ~•z ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyˆÏÜ˛ §%flõ‹T !mò°#Î˚

ÓƒÓfiÌy ÓˆÏ° !ã˛!•´ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ã˛yö– ≤ÃÌˆÏü ˆê˛y!Ó˚ Ä •%•zà ï˛yÓ˚˛õÓ˚ Ó˚«˛î¢#° Ä í˛zòyÓ˚˜Ïö!ï˛Ü˛ ~ÓÇ Óï≈˛üyö Ó˚«˛î¢#°

Ä ◊!üÜ˛ ò°ˆÏÜ˛•z ˆÜ˛Ó°üye ˛õÎ≈yÎ˚Ü ˛ˆÏü Ó˚y‹T… ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛yˆÏÎ≈ xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˆòáy ÎyÎ˚–

S2V xy•zöàï˛ fl∫#Ü,˛!ï˛Ó˚ xû˛yÓ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ !mï˛#Î˚ ˜Ó!¢‹Tƒ– !Ü˛v ~•z xy•zöàï˛ fl∫#Ü,˛!ï˛Ó˚ xû˛yÓ

§ˆÏ_¥Ä ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfiÌyÓ˚ ˆÜ˛w!Ó®%ˆÏï˛ xÓfiÌyö Ü˛Ó˚ˆÏåÈ–

S3V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò° ÓƒÓfiÌyÓ˚ ≤Ãôyö ò%!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ üˆÏôƒ üï˛yò¢≈àï˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ˆï˛üö ˆö•z– xï˛~Ó

ò%!ê˛ ò Ï°Ó˚ ü Ïôƒ ˆÜ˛yö ˆüÔ!°Ü˛ !Ó ÏÓ˚yô ˆö•z– ~•z !Ó ÏÓ˚yô öy ÌyÜ˛yÓ˚ çöƒ•z ˆÜ˛yöÄ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò°•z §üyçÈÙÈÓƒÓfiÌyÓ˚

xyü)° ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ ˛õ«˛˛õyï˛# öÎ˚–

S4V ¢!=˛¢y°# ˆÜ˛w#Î˚ §Çàë˛ˆÏöÓ˚ x!hflÏc !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ ã˛ï%˛Ì≈ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ ˜Ó!¢‹Tƒ– ~áyöÜ˛yÓ˚

ò°=!° ≤Ãôyöï˛ ˆÜ˛w#Î˚ ˆöï,˛ˆÏcÓ˚ myÓ˚y•z ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚ ~ÓÇ ˆÜ˛w#Î˚ §Çàë˛ˆÏöÓ˚ •yˆÏï˛•z ã˛Ó˚ü Ä ã)˛í˛¸yhsˇ «˛üï˛y

ÌyˆÏÜ˛– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!°Ó˚ xyM˛ È!°Ü˛ §Çàë˛ö=!° ò%Ó≈° •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸ˆÏåÈ–

S5V !Ó ˆÏê˛ˆÏö ò°#Î˚ ¢,C°yÓ˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ãû)˛ï˛ à%Ó˚%c xyˆÏÓ˚y˛õ Ü˛Ó˚y •Î˚– ~áyˆÏö ò°#Î˚ !öÎ˚ü ¢,C°yˆÏÜ˛ Ü˛ˆÏë˛yÓ˚û˛yˆÏÓ

xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚yÓ˚ ≤ÃÓîï˛y ˆòáy ÎyÎ˚– ï˛ˆÏÓ !ÓˆÏ¢£ÏK˛ˆÏòÓ˚ üˆÏï˛ §y¡±!ï˛Ü˛ Ü˛yˆÏ° !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ ¢,C°yÓ˚ Ü˛ˆÏë˛yÓ˚ï˛y

ÎˆÏÌ‹T •…y§ ˛ˆÏ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

S6V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ˆÜ˛yöÄ ò°•z §üyçÓƒÓfiÌy ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏö ˜Ó≤’!ÓÜ˛ ˛˛õÂô!ï˛ xö%§Ó˚ˆÏî ˛õ«˛˛õyï˛# öÎ˚– ï˛y•z ï˛yÓ˚y

§yÇ!Óôy!öÜ˛ í˛z˛õyˆÏÎ˚ «˛üï˛y òá° Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ã˛yÎ˚ ~ÓÇ «˛üï˛yÎ˚ !ê˛ˆÏÜ˛ ÌyÜ˛ˆÏï˛ ã˛yÎ˚–

S7V ˆ@ˇÃê˛ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ í z ÏÕ‘á ÏÎyàƒ ˜Ó!¢‹Tƒ •Û° ~áyöÜ˛yÓ˚ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ ü Ïôƒ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛

§•ˆÏÎy!àï˛y– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô#ò° §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §üyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏ°Ä çyï˛#Î˚ §ÇÜ˛ˆÏê˛Ó˚ §üÎ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# ò° §Ó§üÎ˚•z

74

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !òˆÏÜ˛ §•ˆÏÎy!àï˛yÓ˚ •yï˛ Óy!í˛¸ˆÏÎ˚ ˆòÎ˚– ~üö !Ü˛ ˛õÓ˚Ó˚y‹T… §ÇÜ ˛yhsˇ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚îñ Ü˛üöÄˆÏÎ˚°Ì §Çeýhsˇ

ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚îÈÙÈ~Ó˚ ˆ«˛ˆÏe §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ò° !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ §ˆÏAà ˛õÓ˚yü¢≈ Ü˛ˆÏÓ˚– ≤ÃÓ° çyï˛#Î˚ §ÇÜ˛ê˛ñ ˆÎüö !mï˛#Î˚

!ÓŸªÎ%k˛ ã˛°yÜ˛y°#öñ ˆ§ ˆòˆÏ¢ ˆÎ çyï˛#Î˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ à!ë˛ï˛ •ˆÏÎ˚!åÈ° ï˛yˆÏï˛ Ó˚«˛î¢#° Ä ◊!üÜ˛ í˛zû˛Î˚ ò°•z ~Ü˛ˆÏÎyˆÏà

ˆò¢¢y§ö Ä ≤Ã!ï˛Ó˚«˛yÓ˚ òy!Î˚c §yüˆÏ°ˆÏåÈ–

S8V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfliyˆÏÜ˛ ≤ÃÜ,˛ï˛ ˆ◊!î!û˛!_Ü˛ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy Ó°y ÎyÎ˚ öy– ˆÎüöñ Ó˚«˛î¢#° ò°!ê˛ ü)°ï˛

§yühsˇ ˆ◊!î Ä §üyˆÏçÓ˚ !Ó_Óyö xÇˆÏ¢Ó˚ fl∫yÌ≈ §ÇÓ˚«˛î Ü˛Ó˚ˆÏ°Ä ~•z òˆÏ°Ó˚ §üÌ≈Ü˛ˆÏòÓ˚ ¢ï˛Ü˛Ó˚y 55 çö ◊!üÜ˛

ˆ◊!îÓ˚– xöƒ!òˆÏÜ˛ ◊!üÜ˛ ò° !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfiÌyÎ˚ ◊!üÜ˛ ˆ◊!îÓ˚ fl∫yÌ≈ §ÇÓ˚«˛î Ü˛Ó˚ˆÏ°Ä ~•z òˆÏ°Ó˚

§üÌ≈Ü˛ˆÏòÓ˚ ~Ü˛ê˛y Óí˛¸ xÇ¢ üôƒ!Ó_ Ä í˛zFã˛!Ó_ ˆ◊!îÓ˚ üyö%£Ï–

S9V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ •Û° ≤Ãôyö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°§ü)• ü)°ï˛ Ü˛ü≈§)ã˛#!û˛!_Ü˛

òˆÏ° ˛õ!Ó˚îï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §yôyÓ˚îï˛ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ xyˆÏà ˛≤Ã!ï˛!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° !öÓ≈yã˛ö# Ü˛ü≈§)ã˛# S•z¢‰ˆÏï˛•yÓ˚V Ó˚ã˛öyÎ˚

ÓƒhflÏ ÌyˆÏÜ˛– !öÓ≈yã˛Ü˛ üu˛°#Ó˚ Ó˚yÎ˚ ˆÎ òˆÏ°Ó˚ Ü˛ü≈§)ã˛#Ó˚ xö%Ü)˛ˆÏ° ÌyˆÏÜ˛ñ ˆ§•z ò°•z §Ó˚Ü˛yÓ˚ àë˛ˆÏöÓ˚ §%ˆÏÎyà°yû˛

Ü˛ ÏÓ˚–

S10V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ ≤Ãôyö ò°à%!° Ü˛ü≈§)ã˛#ˆÏï˛ üôƒ˛õrÌy xÓ°¡∫ö Ü˛ˆÏÓ˚ñ ˆÜ˛yöÄ ã˛Ó˚ü ˛õrÌy öÎ˚–

!öÓ≈yã˛ö ˆÜ˛w#Î˚ ò° ÓˆÏ°•z ï˛yˆÏòÓ˚ ˛õˆÏ«˛ ~•z üôƒ˛õrÌyÓ˚ ö#!ï˛ xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó–

S11V !Ó !ê˛¢ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ ò%ö#≈ï˛# ô#ˆÏÓ˚ ô#ˆÏÓ˚ ≤Ãyôyöƒ !ÓhflÏyÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏåÈ– ò%ö#≈!ï˛Ó˚ ~•z x!û˛ˆÏÎyà

ò°#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ !ÓŸªy§ˆÏÎyàƒï˛y •…y§ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

S12V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ä fl∫yÌ≈yˆÏß∫£Ï# ˆày¤˛#Ó˚ üˆÏôƒ xAày!Aà §¡õÜ≈˛ àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ–

xö%¢#°ö#—2

1– ¢)öƒfliyö ˛õ)Ó˚ö Ü˛Ó˚&ö É

SÜ˛V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy ü)°ï˛ ÓƒÓfiÌy–

SáV ¢!=¢y°# x!hflÏc !Ó !ê˛¢ ò° ÓƒÓfiÌyÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ–

SàV !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ãû)˛ï˛ à%Ó˚%c xyˆÏÓ˚y˛õ Ü˛Ó˚y •Î˚–

SâV !Ó Ïê˛ Ïö ò° Ä ˆày¤˛#Ó˚ ü Ïôƒ â!ö¤˛ §¡õÜ≈ xy ÏåÈ–

!Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#

Îáö ~Ü˛•z Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ üï˛yòˆÏ¢≈ !ÓŸªy§# Ä í˛zm%Âô ~Ü˛ò° üyö%£Ï §ÇâÓk˛û˛yˆÏÓ Óy ˆÎÔÌ ≤ÃˆÏã˛‹TyÓ˚ üyôƒˆÏü

ïÑ˛yˆÏòÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ í˛zˆÏj¢ƒ §yôˆÏöÓ˚ çöƒ §Ç!Óôyö §¡øï˛û˛yˆÏÓ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ «˛üï˛y òáˆÏ°Ó˚ ˆã˛‹Ty Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛áö ˆ§•z

75

§Çà!ë˛ï˛ çö§ü!‹TˆÏÜ˛•z Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° ÓˆÏ° !ã˛!•´ï˛ Ü˛Ó˚y •Î˚– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ §ÇK˛y §¡õ!Ü≈˛ï˛ ~•z Ó=˛Óƒ

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ ˆ«˛ˆÏeÄ §üyöû˛yˆÏÓ ≤ÃˆÏÎyçƒ–

!Ó ˆÏê˛ö §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ xö%§yˆÏÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°# !fiÌÓ˚ •Î˚–

S1V §Ó˚Ü˛y!Ó˚ «˛üï˛y òá° Ü˛Ó˚y •Û° Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ ≤Ãôyö í˛zˆÏj¢ƒ– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò%!ê˛ ≤Ãôyö ò° Ó˚«˛î¢#°

ò° Ä ◊!üÜ˛ ò°– ˆÎ ò° !öÓ≈yã˛ˆÏö §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ˆ§•z ò° §Ó˚Ü˛yÓ˚ àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚– x˛õÓ˚ ò°!ê˛ ≤Ãôyö

!ÓˆÏÓ˚yô# ò° !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˜fl∫Ó˚yã˛yÓ˚# •ÄÎ˚yÓ˚ ≤ÃÓîï˛yˆÏÜ˛ ˆÓ˚yô Ü˛ˆÏÓ˚–

S2V xï˛~Ó Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!°Ó˚ xöƒï˛ü à%Ó˚%c˛õ)î≈ Ü˛yç •Û° !öÓ≈yã˛ˆÏö xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚y– ~•z

í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ §üÎ˚ !Ó!û ß¨ ˆ«˛ˆÏe ≤ÃyÌ#≈ üˆÏöyöÎ˚ö Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ ˆ§•z üˆÏöyö#ï˛ ≤ÃyÌ#≈Ó˚

çÎ˚°y Ïû˛Ó˚ çöƒ ≤Ãã˛yÓ˚Ü˛yÎ≈ ã˛y°yÎ˚–

S3V xöƒyöƒ ˆòˆÏ¢Ó˚ üï˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÄ ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ °«˛ƒ •Û° !öˆÏçÓ˚ xö%Ü)˛ˆÏ° çöüï˛ àë˛ö Ü˛Ó˚y–

!öÓ≈yã˛ˆÏö ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ ò°•z çyï˛#Î˚ §ü§ƒy §¡õˆÏÜ≈˛ !öç !öç Ó=˛Óƒ !öÓ≈yã˛Ü˛üu˛°#Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ ‰~ÓÇ ï˛yˆÏòÓ˚

§üÌ≈ö òy!Ó Ü˛ˆÏÓ˚–

S4V !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!° Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ !¢«˛y Ä ˆã˛ï˛öyÓ˚ !ÓhflÏyˆÏÓ˚Ó˚ ˆ«˛ˆÏe à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚–

§û˛yÈÙÈ§!ü!ï˛ñ ˛õeÈÙÈ˛õ!eÜ˛yñ ˆÓï˛yÓ˚ Ä ò)Ó˚ò¢≈ˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!° !Ó!û˛ß¨ §ü§ƒy Ä §ü§ƒyÓ˚

§üyôyˆÏöÓ˚ !Ó!û˛ß¨ !ÓÜ˛“ ˛õrÌy çöàˆÏöÓ˚ §yüˆÏö ï%˛ˆÏ° ôˆÏÓ˚– ú˛ˆÏ° çöàî Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ !¢«˛yÎ˚ !¢!«˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚

§%ˆÏÎyà ˛õyÎ˚–

S5V Óï≈˛üyˆÏö xöƒyöƒ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ üï˛ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛öˆÏÜ˛Ä Ó•% §ü§ƒyÓ˚ §¡ø%á#ö •ˆÏï˛ •Î˚– ï˛yˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

ò°•z à%Ó˚%c˛õ)î≈ §ü§ƒy=!° !ã˛!•´ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ ˆ§•z §ü§ƒy §üyôyˆÏöÓ˚ çöƒ !öˆÏçÓ˚ !öˆÏçÓ˚ Ü˛ü≈§)!ã˛ ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚–

S6V xöƒyöƒ xyô%!öÜ˛ àîï˛y!sfÜ˛ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ üï˛ !Ó ˆÏê˛öÄ §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ä çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ üˆÏôƒ §ÇˆÏÎyà Ó˚«˛yÓ˚ òy!Î˚c

˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°–

S7V ˆ@ˇÃê˛ !Ó Ïê˛ ÏöÓ §Ç§ò#Î ÓƒÓfiÌyÎ ˆÎ Ï•ï% xy•zö§û˛yÎ §Çáƒyà!Ó¤˛ ò° §ÓÜ˛yÓ àë˛ö Ü˛ ÏÓ ˆ§ Ï•ï% ¢y§ö!Óû˛yà

Ä xy•zö!Óû˛yˆÏàÓ˚ üˆÏôƒ ~áyˆÏö â!ö¤˛ ˆÎyàyˆÏÎyà ÌyˆÏÜ˛– §%ï˛Ó˚yÇ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°•z !Ó ˆÏê˛ˆÏö §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚

!Ó!û˛ß¨ !Óû˛yˆÏàÓ˚ üˆÏôƒ §üß∫Î˚ §yôˆÏöÓ˚ òy!Î˚c ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚–

S8V Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ ~Ü˛!ê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ Ü˛yç •Û° àîï˛y!sfÜ˛ §üyçÓƒÓfiÌyÎ˚ !û˛ß¨ü%á# xçflÀ ã˛yˆÏ˛õÓ˚ üˆÏôƒ

§üß∫Î˚§yôö Ü˛Ó˚y– ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° !Ó!û˛ß¨ fl∫yˆÏÌ≈Ó˚ §üß∫Î˚ §yôˆÏöÓ˚ ˆÜ˛ˆÏw ˛õ!Ó˚îï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

76

xö%¢#°ö#—3

1– ¢)öƒfiÌyö ˛õ)Ó˚î Ü˛Ó˚&ö É

SÜ˛V Óï≈˛üyˆÏö !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò%!ê˛ ≤Ãôyö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ä ò°–

SáV !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!° Ä !ÓhflÏyˆÏÓ˚Ó˚ ˆ«˛ˆÏe à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚–

SàV !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ !Óû˛yà Ä !Óû˛yˆÏàÓ˚ üˆÏôƒ â!ö¤˛ ˆÎyàyˆÏÎyà ÌyˆÏÜ˛–

SâV !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚ Ä çöàˆÏîÓ˚ üˆÏôƒ §ÇˆÏÎyà Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°–

04.4 §yÓ˚yÇ¢

!Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfiÌy ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏ° xyüÓ˚y ˆòáˆÏï˛ ˛õy•z ˆÎ ~áyˆÏö !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy Óï≈˛üyö

Îy §Ç§ò#Î˚ àîï˛ˆÏsfÓ˚ çöƒ x˛õ!Ó˚•yÎ≈– ~•z ò° ò%!ê˛ •° Ó˚«˛î¢#° ò° Ä ◊!üÜ˛ ò°– ~•z ò%!ê˛ òˆÏ°Ó˚ ~Ü˛!ê˛

ò° §Ó˚Ü˛yÓ˚ àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ ò° !ÓˆÏÓ˚yô# ò° !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚–

!Ó Ïê˛ö Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò°ÓƒÓfiÌyÓ˚ ˆÜ˛yöÄ xy•zöàï˛ fl∫#Ü, !ï˛ ˆö•z– §Ç!Óôy ÏöÓ˚ ˆÜ˛yö ôyÓ˚y xÌÓy xy•zö§û˛y ≤Ãî#ï˛

ˆÜ˛yöÄ xy•zˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy àˆÏí˛¸ ÄˆÏë˛!ö–

!Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!° !Ó≤’ˆÏÓ !ÓŸªy§ Ü˛ˆÏÓ˚ öy– ~áyˆÏö ò°#Î˚ ¢,C°yÓ˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ãû)˛ï˛ à%Ó˚%c xyˆÏÓ˚y˛õ

Ü˛Ó˚y •Î˚–

1– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°ÓƒÓfiÌyÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒà%!° xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚&ö–

2– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ã˛yÓ˚!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ öyü !°á%ö–

3– !Ó ˆÏê˛ˆÏö !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ fliy!Î˚ˆÏcÓ˚ Ü˛yÓ˚î Ü˛#⁄

4– !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!°Ó˚ üˆÏôƒ üï˛yò¢≈àï˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ xyˆÏåÈ !Ü˛⁄

5– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°# í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚&ö–

xö%¢#°ö#—1

1– SÜ˛V— , SáV— ñ SàV—–

xö%¢#°ö#—2


SÜ˛V !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy ü)°ï˛ !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy–

77

SáV ¢!=˛¢y°# ˆÜ˛w#Î˚ §Çàë˛ˆÏöÓ x!hflÏc !Ó !ê˛¢ ò° ÓƒÓfiÌyÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ–

SàV !Ó ˆÏê˛ˆÏö ò°#Î˚ ¢,C°yÓ˚ í˛z˛õÓ˚ ˛≤Ãû)˛ï˛ à%Ó˚%c xyˆÏÓ˚y˛õ Ü˛Ó˚y •Î˚–

SâV !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ä fl∫yÌ≈ˆÏß∫£Ï# ˆày¤˛#Ó˚ üˆÏôƒ â!ö¤˛ §¡õÜ≈˛ xyˆÏåÈ–

xö%¢#°ö#—3


SÜ˛V Óï≈˛üyˆÏö !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ò%!ê˛ ≤Ãôyö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ó˚«˛î¢#° ò° Ä ◊!üÜ˛ ò°–

SáV !Ó ˆÏê˛ˆÏö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!° !¢«˛y Ä ˆã˛ï˛öy !ÓhflÏyˆÏÓ˚Ó˚ ˆ«˛ˆÏe à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚–

SàV !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ xy•zö !Óû˛yà Ä ¢y§ö !Óû˛yˆÏàÓ˚ üˆÏôƒ â!ö¤˛ ˆÎyàyˆÏÎyà ÌyˆÏÜ˛–

SâV !Ó !ê˛¢ ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ä çöàˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ §ÇˆÏÎyà Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°–

xö%¢#°ö#—4

1– ~Ü˛!ê˛ xÌÓy ò%!ê˛ ÓyˆÏÜ˛ƒ í˛z_Ó˚ !òö É

SÜ˛V ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛# Ó°ˆÏï˛ ~üö ~Ü˛!ê˛ §Çà!ë˛ï˛ Óƒ!=˛§ü!‹TˆÏÜ˛ ˆÓyé˛yÎ˚ ÎyÓ˚ §ò§ƒÓà≈ §Ó˚Ü˛yÓ˚

˛õ!Ó˚ã˛y°öyÎ˚ xÇ¢@ˇÃ•î öy Ü˛ˆÏÓ˚Ä §Ó˚Ü˛y!Ó˚ !§Âôyhsˇ@ˇÃ•î ÓƒÓfiÌyˆÏÜ˛ ≤Ãû˛y!Óï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ §ˆÏã˛ˆÏ‹T •Î˚– ˆày¤˛#à%!°Ó˚

í˛zˆÏj¢ƒ ˆày¤˛#fl∫yÌ≈ §ÇÓ˚«˛î Ü˛Ó˚yñ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ «˛üï˛y •hflÏàï˛ Ü˛Ó˚y öÎ˚–

SáV ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#Ó˚ í˛zòy•Ó˚î •° ◊!üÜ˛ §Çâñ !¢«˛Ü˛ §Çâñ Ü,˛£ÏÜ˛ §!ü!ï˛ñ Ó!îÜ˛ §û˛y ≤Ãû,˛!ï˛–

SàV ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#à%!° ÏÜ˛ ü)°ï˛ ò%!ê˛ ˆ◊!î Ïï˛ û˛yà Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚—xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ ˆày¤˛# (Economic

Groups) ~ÓÇ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ fl∫yˆÏÌ≈Ó˚ §ˆÏAà çy!í˛¸ï˛ öÎ˚ ~üö §Ó ˆày¤˛# (Non-economic Groups)–

SâV ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#à%!° !öÓ≈yã˛Ü˛üu˛°#ñ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°ñ xy•zö§û˛y Ä ¢y§ö !Óû˛yà#Î˚ hflÏˆÏÓ˚

≤Ãû˛yÓ !ÓhflÏyˆÏÓ˚Ó˚ ˆã˛‹Ty Ü˛ˆÏÓ˚–

04.5 §Ó≈ˆÏ¢£Ï xö%¢#°ö#

1– !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ò°ÓƒÓfiÌyÎ˚ Ü˛ï˛Ü˛à%!° í z ÏÕ‘á ÏÎyàƒ ˜Ó!¢‹Tƒ •Û°—SÜ˛V !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyñ SáV xy•zöàï˛ fl∫#Ü, !ï˛Ó˚

xû˛yÓñ SàV üï˛yò¢≈àï˛ ˛õyÌ≈ˆÏÜ˛ƒÓ˚ xû˛yÓñ SâV ¢!=˛¢y°# ˆÜ˛w#Î˚ §Çàë˛ˆÏöÓ˚ x!hflÏcñ SäV Ü˛ˆÏë˛yÓ˚û˛yˆÏÓ !öÎ˚ü¢,C°y

xö%§yÓ˚î Ü˛Ó˚yÓ˚ ≤ÃÓîï˛yñ Sã˛V ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#Ó˚ §ˆÏD Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ â!ö¤˛ §¡õÜ≈˛ •zï˛ƒy!ò–

78

2– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ã˛yÓ˚!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° •°—SÜ˛V Ó˚«˛î¢#° ò°ñ SáV ◊!üÜ˛ ò°ñ SàV í˛zòyÓ˚˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° ~ÓÇ

SâV ˆ§y§ƒy° ˆí˛ˆÏüyÜ ˛ƒy!ê˛Ü˛ ˛õy!ê≈˛–

3– !Ó ˆÏê˛ˆÏö !mò°#Î˚ ÓƒfiÌÓyÓ˚ fliy!Î˚ˆÏcÓ˚ ˆ˛õåÈö ˆÎ Ü˛yÓ˚î=!° xyˆÏåÈñ ˆ§=!° •Û°—SÜ˛V •zÇˆÏÓ˚ç çy!ï˛Ó˚

Ó˚«˛î¢#°ï˛yñ SáV xyM˛!°Ü˛ òˆÏ°Ó˚ §%ˆÏÎyà öy ÌyÜ˛yñ SàV ò%!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ üˆÏôƒ üï˛yò¢≈ Ä Ü˛ü≈§)!ã˛Ó˚ ˆ«˛ˆÏe

˛õyÌ≈ˆÏÜ˛ƒÓ˚ xû˛yÓñ SâV ˆÜ˛yöÄ ò°•z ˛õ%ˆÏÓ˚y˛õ%!Ó˚ ˆ◊!î!û˛!_Ü˛ öy •ÄÎ˚yñ SäV !öÓ≈yã˛ö ˛õk˛!ï˛ñ Sã˛V Ü˛ü™§û˛yÓ˚

Ü˛yÎ≈˛õk˛!ï˛ñ SåÈV §Ç§ò#Î˚ àîï˛ˆÏsf !mò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ï˛y–

4– !Ó ˆÏê˛ö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!°Ó˚ üˆÏôƒ üï˛yò¢≈àï˛ ˆÜ˛yöÄ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ˆö•z– ï˛y•z Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ üˆÏôƒ

ˆÜ˛yöÄ ˆüÔ!°Ü˛ !ÓˆÏÓ˚yô ˆö•z– ~•z !ÓˆÏÓ˚yô öy ÌyÜ˛yÓ˚ çöƒ ˆÜ˛yöÄ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°•z §üyçÓƒÓfiÌyÎ˚ xyü)°

˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ ˛õ«˛˛õyï˛# öÎ˚– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!° ˆüyê˛yü%!ê˛ ~Ü˛•z ˆ◊!îfl∫yˆÏÌ≈Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôc Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ çyï˛#Î˚ Ä

xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ ≤ÃˆÏŸ¿ ï˛yÓ˚y ˆüyê˛yü%!ê˛ ~Ü˛•z üï˛ ˆ˛õy£Ïî Ü˛ˆÏÓ˚–

5– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ Ü˛yç •Û°—SÜ˛V §Ó˚Ü˛y!Ó˚ «˛üï˛y òá° Ü˛Ó˚yñ SáV §ü§ƒy !öÓ≈yã˛ö Ü˛Ó˚yñ SàV

!öÓ≈yã˛ Ïö xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚yñ SâV çöüï˛ àë˛ö Ü˛Ó˚yñ SäV §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ä çöà ÏîÓ˚ ü Ïôƒ §Ç ÏÎyà Ó˚«˛y Ü˛Ó˚yñ Sã˛V Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛

ÓƒÓfiÌyÓ˚ fiÌy!Î˚c Ó˚«˛y Ü˛Ó˚yñ SåÈV Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ !¢«˛y Ä ˆã˛ï˛öyÓ˚ !ÓhflÏyÓ˚ âê˛yˆÏöyñ SçV §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˜fl∫Ó˚yã˛y!Ó˚ï˛y ˆÓ˚yô

Ü˛Ó˚y •zï˛ƒy!ò–

6– !Ó ˆÏê˛ˆÏö ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#à%!°Ó˚ §ˆÏAà ˆ§áyöÜ˛yÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°§ü)ˆÏ•Ó˚ â!ö¤˛ ˆÎyàyˆÏÎyà °«˛ƒ Ü˛Ó˚y

ÎyÎ˚– ~áyöÜ˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ ˛õ,¤˛ˆÏ˛õy£ÏÜ˛ï˛yÎ˚ !Ó!û˛ß¨ ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛# àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ– ˆ§•z Ü˛yÓ˚ Ïî

~•z ˆày¤˛#=!° ˆÎ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ åÈeåÈyÎ˚yÓ˚ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈñ ˆ§•z Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ xö%Ü)˛ˆÏ° çöüï˛ˆÏÜ˛ ≤Ãû˛y!Óï˛

Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛ ÏÓ˚– ï˛yåÈyí ¸y ~áyöÜ˛yÓ˚ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ í zayö˛õï˛ Ïö ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#=!°Ó˚ à%Ó%c˛õ)î≈ û) !üÜ˛y

Ìy ÏÜ˛–

04.6 @ˇÃsi˛õO#

1– T. Brennan—Politics and Government in Britain, Cambridge University Press—1972.

2– §ï˛ƒ§yôö ã˛Ü Óï˛#≈ Ä !öü≈°Ü˛y!hsˇ ˆây£Ï—ï% °öyü)°Ü˛ xyô%!öÜ˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛ñ ◊#û) !ü ˛õyÓ!°!¢Ç


3– xôƒy˛õÜ˛ §%ò¢≈ö û˛Ryã˛yÎ≈—≤ÃˆÏŸ¿y_ˆÏÓ˚ ï%˛°öyü)°Ü˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛ó S!mï˛#Î˚ áu˛V É •z!u˛Î˚yö

ˆ≤ÃyˆÏ@ˇÃ!§û˛ ˛õyÓ!°!¢Ç ˆÜ˛yÇ ≤Ãy•zˆÏû˛ê˛ !°Éñ ≤ÃÌü §ÇflÒÓ˚î É xyàfiê˛ñ 2000–

79

Ó˚y‹T…!ÓK˛yö

§•yÎ˚Ü˛ ˛õyë˛e´ü

!mï˛#Î˚ ˛õe

(SPS-II)

˛õÎ≈yÎ˚

02

80

81

~Ü˛Ü˛ 05 xyˆÏü!Ó˚Ü˛y Î%=˛Ó˚yˆÏT˛ΔÓ˚ ü)° ö#!ï˛§ü)ˆÏ•Ó˚ í˛zqÓ S§ÇˆÏ¢yôö§•V

àë˛ö

05.1 í˛zˆÏj¢ƒ


05.3 ˙!ï˛•y!§Ü˛ ˛õê˛û)˛!üÜ˛y ~ÓÇ §Ç!Óôyö Ó˚ã˛öy Ä @ˇÃ•î

05.4 §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ§ü)•

05.5 §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛

05.6 !Ó ˆÏê˛ö Ä xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ï%˛°öy

05.7 §yÓ˚yÇ¢

05.8 ≤ÃŸ¿yÓ°#


05.10 @ˇÃrÌ˛õO#

05.1 í˛zˆÏj¢ƒ

~•z ~Ü˛ˆÏÜ˛Ó˚ í˛zˆÏj¢ƒ •° xyˆÏü!Ó˚Ü˛y Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˛õk˛!ï˛ñ ˜Ó!¢‹Tƒ Ä !ÓÓï≈˛ö §¡∫ˆÏrô˛ xy˛õöyˆÏòÓ˚

xÓ!•ï˛ Ü˛Ó˚y– ~Ü˛Ü˛!ê˛ ˛õyë˛ Ü˛Ó˚ˆÏ° xy˛õ!ö çyöˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓö—

üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ çß√@ˇÃ•ˆÏîÓ˚ ˛õê˛û)˛!üó

üy!Ü≈˛ö §Ç!Óôyö Ó˚ã˛öy Ä @ˇÃ•ˆÏîÓ˚ Ó,_yhsˇó

üy!Ü≈˛ö §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §¡±§yÓ˚îó

üy!Ü≈˛ö §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˛õk˛!ï˛ Ä §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §ÇˆÏ¢yôö§ü)•–

~à%!° §¡∫ˆÏ¶˛ xÓ!•ï˛ •ˆÏ° xy˛õ!ö xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ ¢y§öÓƒÓfiÌyÓ˚ ü)° ö#!ï˛à%!°Ó˚ §ˆÏAà ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛ •ˆÏÓö–


~•z ~Ü˛ ÏÜ˛ xyüÓ˚y xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôy ÏöÓ˚ ˙!ï˛•y!§Ü˛ ˛õê˛û) !üÜ˛yÓ˚ !û˛!_ Ïï˛ §Ç!Óôyö Ó˚ã˛öy Ä @ˇÃ•îñ §Ç!Óôy ÏöÓ˚

82

§¡±§yÓ˚îñ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ§ü)• ~ÓÇ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚Ó– ï˛yåÈyí˛¸yÄ !Ó ˆÏê˛ö Ä

xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ï%˛°öyÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ ˆÓyé˛yÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛Ó˚Ó–

§y¡ÀyçƒÓyò# !Ó ˆÏê˛ö xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÎ˚ 13!ê˛ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢ àˆÏí˛¸ ˆÏï˛yˆÏ° ~ÓÇ 1763 ˆÌˆÏÜ˛ öyöyÓ˚Ü˛ü Ü˛Ó˚ Ä òüöü)°Ü˛

ÓƒÓfiÌyÓ˚ üyôƒˆÏü !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Óy!î!çƒÜ˛ fl∫yÌ≈ §ÇÓ˚«˛ˆÏîÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛ˆÏÓ˚– ú˛ˆÏ° xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ Óy!î!çƒÜ˛ fl∫yÌ≈ «%˛ß¨ •Î˚–

ˆï˛Ó˚!ê˛ í˛z˛õ!öˆÏÓˆÏ¢•z ≤Ã!ï˛ÓyˆÏòÓ˚ é˛í˛¸ ÄˆÏë˛– !Ó !ê˛¢ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ó°≤ÃˆÏÎ˚yà ö#!ï˛ Ä ¢%‹Ò ö#!ï˛Ó˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ 1775

§yˆÏ° ˛í˛z˛õ!öˆÏÓ¢Óyò#ˆÏòÓ˚ Î%Âô ÷Ó˚& •Î˚– 4ë˛y ç%°y•zñ1776 §yˆÏ° ˙!ï˛•y!§Ü˛ fl∫yô#öï˛yÓ˚ ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚y •Î˚– 17•z

öˆÏû˛¡∫Ó˚ 1777 §yˆÏ° 13 !ê˛ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢ !üˆÏ° Ó˚y‹T… §üÓyÎ˚ (Confederation) àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚– !Ü˛hsˇ% !Ó !ê˛¢ §Ó˚Ü˛yÓ˚

í z õ!ö ÏÓ¢à%!°Ó˚ fl∫yô#öï˛y ˆây£Ïîy ˆü Ïö ˆöÎ˚ öy– ˆ¢ Ï£Ï çç≈ ÄÎ˚y!¢Çê˛ ÏöÓ˚ ˆöï, Ïc Î% Ïk˛ 1783 §y Ï° xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚

í˛z˛õ!öˆÏÓ¢=!° çÎ˚°yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ fl∫yô#öï˛y °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚–

Ó˚y‹T…§üÓyˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ x˜ÏöÜ˛ƒ Ä öyöy x§%!Óôy ˆòáy ˆòÄÎ˚yÎ˚ 1787 §yˆÏ° !ú˛°yˆÏí˛°!ú˛Î˚yÎ˚ §üÓyÎ˚# Ó˚y‹T…à%!°Ó˚

~Ü˛!ê˛ Ü˛ö Ïû˛ö¢ Ïö öï% ö §Ç!Óôyö @ˇÃ• ÏîÓ˚ !§k˛yhsˇ ˆöÄÎ˚y •Î˚– 1789 §y Ï° öï% ö §Ç!Óôyö à,•#ï˛ •Î˚– §Ç!Óôyö!ê˛

!åÈ° «%˛o– ï˛yˆÏï˛ ≤ÃhflÏyÓöy§• §yï˛!ê˛ xö%ˆÏFåÈò !åÈ°– Ü˛yˆÏ°Ó˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏAà §ˆÏAàñ ≤ÃÌy Ä Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ ~ÓÇ

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ ¢y§ö!Óû˛yà#Î˚ û)˛!üÜ˛yÓ˚ üyôƒˆÏü §Ç!Óôyö!ê˛ ô#ˆÏÓ˚ ô#ˆÏÓ˚ !ÓÜ˛y¢ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ Óï≈˛üyö Ó˚)˛õ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

1789ÈÙÈ~Ó˚ xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö çöà ÏöÓ˚ §yÓ≈ Ïû˛Ôücñ !°!áï˛ ¢y§öï˛sfñ ò%‹õ!Ó˚Óï≈ ö#Î˚ï˛yñ «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î

ö#!ï˛ñ !öÎ˚sfî Ä û˛yÓ˚§y ÏüƒÓ˚ ö#!ï˛ñ Ó˚y‹T… õ!ï˛Ó˚ ¢y§öñ çöà ÏîÓ˚ ˆüÔ!°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ñ !Óã˛yÓ˚!Óû˛y ÏàÓ˚ ≤Ãyôyöƒñ Î%=Ó˚y‹T…#Î˚

≤ÃÜ,˛!ï˛ñ ˜mï˛ öyà!Ó˚Ü˛ï˛yñ Ó˚yçƒ=!°Ó˚ §üï˛y Ä fl∫ï˛sf §Ç!Óôyöñ !mÜ˛«˛!Ó!¢‹T xy•zö§û˛yñ §#üyÓk˛ ¢y§ö Ä

≤Ã!ï˛!ö!ôü)°Ü˛ ¢y§ö •zï˛ƒy!ò ˜Ó!¢‹TƒÎ%=˛ !åÈ°– §Ç!Óôyö §Ç Ï¢yô ÏöÓ˚ ÓƒÓfiÌyÄ §Ç!Óôy Ïö !°!áï˛ xy ÏåÈ– xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚

§Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö ÓƒÓfiÌy!ê˛ ç!ê˛° Ä Ü˛‹T§yôƒñ ï˛y•z xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ ò%‹õ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ Ó°y •Î˚–

!Ó ˆÏê˛ö Ä xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ ò%!ê˛ í˛zòyÓ˚ö#!ï˛Óyò# ôöï˛y!sfÜ˛ ˆò¢– ò%!ê˛ ˆòˆÏ¢•z àîï˛sfñ !mÜ˛«˛ !Ó!¢‹T xy•zö§û˛yñ

çöà ÏîÓ˚ àîï˛y!sfÜ˛ x!ôÜ˛yÓ˚ Ä !mò° ÓƒÓfiÌy xyˆÏåÈ– !Ü˛v ≤ÃÜ,˛!ï˛àï˛ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ ¢y§öÓƒÓfiÌy

Ó˚y‹T… õ!ï˛¢y!§ï˛ Ä Î%=Ó˚y‹T…#Î˚ xyÓ˚ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfiÌy §Ç§ò#Î˚ Ä ~Ü˛ ÏÜ˛!wÜ˛– ï˛y•z í zû˛Î˚ ˆò Ï¢Ó˚ ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚

üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ˆòáy ÎyÎ˚–

05.3 ˙!ï˛•y!§Ü˛ ˛õê˛û)˛!üÜ˛y ~ÓÇ §Ç!Óôyö Ó˚ã˛öy Ä @ˇÃ•î

üy!Ü≈˛ö Î%_´Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ò%ˆÏ¢y ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ !Ü˛å%È ˆÓ!¢ •z!ï˛•yˆÏ§ ˆò¢!ê˛ !ÓˆÏŸª ï˛yÓ˚ üÎ≈yòy Ä ≤Ã!ï˛˛õ!_ §ˆÏ®•yï˛#ï˛û˛yˆÏÓ

˛≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ~ ≤Ã§ˆÏD ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ à%Ó˚%c xöfl∫#Ü˛yÎ≈– üy!Ü≈˛ö ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛

!ë˛Ü˛û˛yˆÏÓ xö%ôyÓö Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ˙!ï˛•y!§Ü˛ ˛õê˛û)˛!üÜ˛y §¡∫ˆÏÂô K˛yö ÌyÜ˛y ≤ÃˆÏÎ˚yçö–

83

üy!Ü≈˛ö Î%_´Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ í˛z_ˆÏÓ˚ Ü˛yöyí˛yñ ò!«˛ˆÏî ˆü!:ˆÏÜ˛y Ä ˆü!:ˆÏÜ˛y í˛z˛õ§yàÓ˚ñ ˛õ)Ó≈!òˆÏÜ˛ xyê˛°y!rê˛Ü˛ ü•y§yàÓ˚

~ÓÇ ˛õ!ÿ˛ˆÏü ≤Ã¢yhsˇ ü•y§yàÓ˚– §ü@ˇÃ ˆò¢ ç%ˆÏí˛¸ xyˆÏåÈ í˛zÑã%˛ í˛zÑã%˛ ˛õy•yí˛¸ñ !Óhfl,Ïï˛ í˛z˛õï˛ƒÜ˛yñ Óí˛¸ Óí˛¸ öòöò# ~ÓÇ

í˛zÓ≈Ó˚ §üû) !ü– á!öç Ä ≤ÃyÜ, !ï˛Ü˛ §¡õˆÏò ˆò¢!ê˛ §ü,Âô– çy!ï˛àï˛û˛yˆÏÓ üy!Ü≈˛!öÓ˚y ˜Ó!ã eƒ˛õ)î≈– !Ó!û˛ß¨ çy!ï˛Ó˚

ç#ÓöôyÓ˚y Ä ˙!ï˛ˆÏ•ƒÓ˚ !ü°ˆÏö üy!Ü≈˛!öˆÏòÓ˚ í˛zqÓ– üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚y‹T…ˆÏÜ˛ x!û˛Óy§#ˆÏòÓ˚ ˆò¢ Ó°y •Î˚– ~áyˆÏö Ó•%

û˛yÓ˚ï˛#Î˚ í z õçy!ï˛ñ flÒƒ!ö Ïö!û˛Î˚yÓ˚ û˛y•z!Ü˛Ç§ í z õçy!ï˛ Ä ˆflõö#Î˚Ó˚y Ó§Óy§ Ü˛Ó˚ ÏåÈö– •zÇ°ƒyu˛ñ•°ƒyu˛ Ä •zí z ÏÓ˚yˆ˛õÓ˚

˛õ!ÿ˛üM˛ˆÏ°Ó˚ !Ó!û ß¨ ˆò¢ ˆÌˆÏÜ˛ ~•z xM˛ˆÏ° Ó•% üyö%£Ï xyˆÏ§ö– !Ó!û˛ß¨ çy!ï˛Ó˚ ˙!ï˛•ƒ Ä ç#ÓöôyÓ˚yÓ˚ üˆÏôƒ

!Ó !ê˛¢ §û˛ƒï˛y Ä §Çfl,Ò!ï˛Ó˚ ≤Ãû˛yÓ üy!Ü≈˛!öˆÏòÓ˚ Ä˛õÓ˚ §Ó ˆÌˆÏÜ˛ ˆÓ!¢–

Å˛õ!öˆÏÓ!¢Ü˛ §y¡ÀyçƒfiÌy˛õˆÏö •zÇ°ƒyu˛ ≤ÃÌü ˛õòˆÏ«˛˛õ ˆöÎ˚ 1578 §yˆÏ°– Ä•z §üÎ˚ §ƒyÓ˚ •yü!ú ˛ !•Aà°Óyê≈˛ˆÏÜ˛

•zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚ Ó˚y!ö ò%Ó˚Óï˛#≈ Ä xy!òü xM˛È Ï° Ó§Óy§ Ä Ä•z§Ó fiÌyö òá° Ü˛Ó˚yÓ˚ xö%ü!ï˛ ˆòö– ò%ÓåÈÓ˚ ˛õÓ˚ •zÇ°ƒˆÏu˛Ó˚

Ó˚yö# ˆ§rê˛ ° ÏÓ˚™ öò# Ä ˆúœ y!Ó˚í˛yÓ˚ üôƒÓï˛#≈ xM˛°!ê˛ ÏÜ˛ •zÇ ÏÓ˚ç ÏòÓ˚ Ó§!ï˛fiÌy˛õ ÏöÓ˚ çöƒ !ö!ò≈‹T Ü˛ ÏÓ˚ Ä•z xM˛ Ï°Ó˚

öyü ˆòö û˛y!ç≈!öÎ˚y– Ä•z xM˛ Ï° Ó§!ï˛fiÌy˛õ ÏöÓ˚ òy!Î˚c ˆòö ÄÎ˚yŒê˛yÓ˚ Ó˚ƒy Ï°Ó˚ •y Ïï˛– xy Ïü!Ó˚Ü˛yÎ˚ Ó§!ï˛fiÌy˛õ ÏöÓ˚

çöƒ •zÇˆÏÓ˚ç ÓƒÓ§yÎ˚#Ó˚y í˛zˆÏòƒyà# •Î˚– •zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õ ã˛yˆÏã≈˛Ó˚ §ˆÏD ÎyˆÏòÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô •ˆÏÎ˚!åÈ° ï˛yÓ˚yÄ í˛z_Ó˚ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÎ˚

ï˛y ÏòÓ˚ ≤’y•züyí zÌ Ä °u˛ö ˆÜ˛y¡õy!ö ÏÜ˛ xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚ !Ó Ï¢£Ï Ü˛ ÏÎ˚Ü˛!ê˛ fiÌy Ïö Ó§!ï˛fiÌy˛õ ÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ ˆòö– 1620

§yˆÏ° !Ü˛å%È !˛õ°!@ˇÃü Sôü#≈Î˚ ˆû˛òÓyò#Vñ 1634§yˆÏ° ~Ü˛ò° Ü˛ƒyÌ!°Ü˛ ~ÓÇ 1682 §yˆÏ° ˆÜ˛yˆÏÎ˚Ü˛yÓ˚Ó˚y ÎÌyÜ ˛ˆÏü

üƒy§ã%˛ˆÏ§ê˛§ñ ˆü!Ó˚°ƒyu˛ Ä ˆ˛õö!§°û˛ƒy!öÎ˚yÎ˚ í˛z˛õ!fiÌï˛ •Î˚– 1700 §yˆ°Ó˚ üˆÏôƒ üƒy§ã%˛ˆÏ§ê˛§ ˆÌˆÏÜ˛ Ü˛ƒyˆÏÓ˚y!°öy

˛õÎ≈hsˇ §ü@ˇÃ xM˛ˆÏ° •zÇˆÏÓ˚çˆÏòÓ˚ çö˛õò àˆÏí˛¸ ÄˆÏë˛– •zÇ°ƒyu˛ ˆÌˆÏÜ˛ xy§y x!ôÓy§#ˆÏòÓ˚ üyôƒˆÏü •zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚

Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ã!ï˛¤˛yöñ x!û˛K˛ï˛yñ !ã˛hsˇyôyÓ˚yñ xy•zö •zï˛ƒy!ò xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ û)˛áˆÏu˛ Óy!•ï˛ •ˆÏÎ˚ xyˆÏ§–

¢%Ó˚%ˆÏï˛ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢à%!°Ó˚ ¢y§öÓƒÓfiÌy •zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚ ÓƒÓ§yÎ˚# Ä Ó˚yçyÓ˚ !≤ÃÎ˚ Óƒ!= ˆÏòÓ˚ •yˆÏï˛ öƒhflÏ !åÈ°– ï˛yÓ˚y

Ó˚yçyÓ˚ ˛ú˛Ó˚üyö xö%§yˆÏÓ˚ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢à%!°ˆÏï˛ fl∫yÎ˚c¢y§ö ≤Ã!ï˛¤˛y Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ°– 13 !ê˛ í˛z˛õ!öˆÏÓˆÏ¢Ó˚ §Óà%!°ˆÏï˛•z

xy•zö§û˛y myÓ˚y xy•zö ≤Ãî#ï˛ •ï˛– Ü˛yˆÏöÜ‰˛!ê˛Ü˛yê˛ ˆÓ˚yí˛ xy•z°ƒyu˛ ï˛yˆÏòÓ˚ àû˛ö≈Ó˚ˆÏÜ˛Ä !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛Ó˚ï˛– ï˛ˆÏÓ

xöƒà%!°ˆÏï˛ Ó˚yçy•z àû˛ö≈Ó˚ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ö– x!ôÜ˛yÇ¢ ˆ«˛ˆÏe•z •zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚ Ó˚yçyÓ˚ ≤Ãï˛ƒ«˛ !öÎ˚sfî ÌyÜ˛ï˛–

x‹Tyò¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛Ó˚ ˆ¢£Ï !òˆÏÜ˛ S1763V ˆflõö Ä ú ˛y™ •ˆÏê˛ ÎyÓyÓ˚ ˛õÓ˚ •zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚ fl∫yˆÏÌ≈Ó˚ Î%˛õÜ˛yˆÏ¤˛ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚

Óy!î!çƒÜ˛ fl∫yÌ≈ˆÏÜ˛ Ó!° ˆòÄÎ˚y ¢%Ó˚% •Î˚– ˆ§áyˆÏö öyöyÓ˚Ü˛ü Ü˛Ó˚ Ó!§ˆÏÎ˚ •zÇ°ƒyˆÏu˛Ó˚ ˆÜ˛y£ÏyàyÓ˚ Ó,!k˛Ó˚ ˆã˛‹Ty ã˛ˆÏ°–

13 !ê˛ í˛z˛õ!öˆÏÓˆÏ¢•z ≤Ã!ï˛ÓyˆÏòÓ˚ é˛í˛¸ ÄˆÏë˛– ï˛yÓ˚y çyöyÎ˚ ˆÎ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢à%!°ˆÏï˛ Ü˛Ó˚ôyˆÏÎ≈Ó˚ «˛üï˛y ÷ô% ˆ§áyöÜ˛yÓ˚

xy•zö§û˛yà%!°•z ˆû˛yà Ü˛ ÏÓ˚– !Ü˛v !Ó !ê˛¢ §Ó˚Ü˛yÓ˚ öï% ö Ü˛Ó˚ Ó§y Ïï˛ ÌyÜ˛ Ï° §Ó≈e !Ó !ê˛¢ ¢y§ ÏöÓ˚ !ÓÓ˚& ÏÂô˛ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛

!ÓˆÏ«˛yû˛ ¢%Ó˚% •Î˚– 1770 §yˆÏ°Ó˚ ˆÓyfiê˛ö ¢•ˆÏÓ˚ !Ó !ê˛¢ ˜§ˆÏöƒÓ˚ §ˆÏAà Å˛õ!öˆÏÓ!¢Ü˛ˆÏòÓ˚ §Çâ£Ï≈ ¢%Ó˚% •Î˚– !Ó !ê˛¢

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !öÎ˚sfîü)°Ü˛ xy•zö Ä xy!Ì≈Ü˛ ö#!ï˛ Å˛õ!öˆÏÓˆÏ¢Ó˚ ÓƒÓ§yÎ˚#ˆÏòÓ˚ fl∫yÌ≈!ÓˆÏÓ˚yô# !åÈ°– üyï,˛û)˛!ü !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚

§ˆÏAà 13!ê˛ í˛z˛õ!ö!ÓˆÏ¢Ó˚ §¡õˆÏÜ≈˛ !ï˛= •ˆÏÎ˚ òÑyí˛¸yÎ˚– !öˆÏçˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ §¡∫ˆÏrô ï˛yÓ˚y §ˆÏã˛ï˛ö •ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛–

84

1774 §yˆÏ° !ú˛°yˆÏí˛°!ú˛Î˚yˆÏï˛ ≤ÃÌü ü•yˆÏò¢#Î˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ xö%!¤˛ï˛ •Î˚– û˛y!ç≈!öÎ˚yÓ˚ çç≈ ÄÎ˚y!¢Çê˛ö Ä ˛õƒy!ê˛ΔÜ˛

ˆ•ö!Ó˚ñ üy§ƒyã%˛ˆÏ§ê˛ˆÏ§Ó˚ çö≈ Ä §yü%ˆÏÎ˚° xyí˛yüö •zï˛ƒy!ò 56 çö ˛≤Ã!ï˛!ö!ô ~•z Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§ ˆÎyà ˆòö– ~áyˆÏö

!Ó !ê˛¢ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ òüöü)°Ü˛ xy•zö Ä Ó˚yçfl∫§ÇÜ ˛yhsˇ !öÎ˚üö#!ï˛Ó˚ !ö®y Ü˛Ó˚y •Î˚ ~ÓÇ Ó°y •Î˚ ˆÎ ¢%ô%üye ≤ÃyˆÏò!¢Ü˛

xy•zö§û˛yà%!°•z ï˛yˆÏòÓ˚ !öˆÏçˆÏòÓ˚ §¡∫ˆÏrô xy•zö≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚#–

!Ó !ê˛¢ §Ó˚Ü˛yÓ˚ òüöü)°Ü˛ ¢%ÕÒÓƒÓfliy Ä Ó°≤ÃˆÏÎ˚yà ö#!ï˛Ó˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö öy Ü˛Ó˚yÎ˚ 1775 §yˆÏ° !ú˛°yˆÏí˛°!ú˛Î˚yÎ˚

!mï˛#Î˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ¢%Ó˚% •Î˚– ~ˆÏï˛ ˆÓOy!üö ú ˛ƒyB˛!°öñ í˛z•z°§öñ ˆçú˛yÓ˚§ö •zï˛ƒy!ò ˆöï˛yÓ˚y ˆÎyà ˆòö– xÓ¢ƒ !Ü˛å%È

Ó˚«˛î¢#° ˆöï˛y ˆÎyà ˆòö!ö–

!mï˛#Î˚ ü•y Ïò¢#Î˚ Ü˛Ç Ï@ˇÃ Ï§Ó˚ x“!òö xy Ïà•z í z õ!ö ÏÓ¢Óy§# ÏòÓ˚ § ÏAà !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ Î%k˛ ÷Ó˚& •Î˚– í z õ!ö ÏÓ¢à%!°Ó˚

§yü!Ó˚Ü˛ Óy!•ö#Ó˚ xôƒ«˛ ˛õˆÏò çç≈ ÄÎ˚y!¢Çê˛öˆÏÜ˛ !öÎ%=˛ Ü˛Ó˚y •Î˚– !mï˛#Î˚ ü•yˆÏò¢#Î˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ 14 üy§ ôˆÏÓ˚ Î%k˛

ã˛y!°ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚– !Ü˛v xyö%¤˛y!öÜ˛û˛yˆÏÓ fl∫yô#öï˛y ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚y •Î˚!ö–

1763 ˆÌˆÏÜ˛ ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ !ÓÓ˚&ˆÏÂô xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢=!°ˆÏï˛ !ÓÓ˚)˛õ ≤Ã!ï˛!Ü ˛Î˚y §,!‹T •ˆÏ°Ä 1775ÈÙÈ~Ó˚

xyˆÏà ˛õÎ≈hsˇ §Ó Å˛õ!öˆÏÓ!¢Ü˛ˆÏòÓ˚•z °«˛ƒ !åÈ° !Ó !ê˛¢ §y¡ÀyˆÏçƒÓ˚ xô#ˆÏö ˆÌˆÏÜ˛ !öˆÏçˆÏòÓ˚ xÓfliyÓ˚ í˛zß¨!ï˛ §yôö–

ˆ@ˇÃê˛ !Ó ˆÏê˛öÓ˚ §ˆÏAà §üˆÏé˛yï˛yÎ˚ xy§y•z !åÈ° ïÑ˛yˆÏòÓ˚ °«˛ƒ– !Ü˛v ï˛yˆÏòÓ˚ öƒyÎƒ òy!Ó=!°ˆÏÜ˛ §y¡ÀyçƒÓyò# !Ó ˆÏê˛ö

ˆüˆÏö öy ˆöÄÎ˚yÎ˚ ˆ¢£Ï ˛õÎ≈hsˇ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢à%!°Ó˚ çöàî fl∫yô#öï˛y ˆây£ÏîyÓ˚ òy!Ó ˆï˛yˆÏ°– 1775 §yˆÏ° ˆ°!:Çê˛ö

Î% Ïk˛Ó˚ ˛õÓ˚ ï˛yÓ˚y !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ § ÏAà §ÓÓ˚Ü˛ü §¡õÜ≈ !åÈß¨ Ü˛Ó˚yÓ˚ Ü˛Ìy ˆây£Ïîy Ü˛ ÏÓ˚– Ó˚«˛î¢#° ˆöï˛yÓ˚y Å˛õ!ö ÏÓ¢à%!°Ó˚

fl∫yô#öï˛y ˆây£Ïîy Ä !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏAà §¡õÜ≈˛ !åÈß¨ Ü˛Ó˚yÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# !åÈˆÏ°ö– ï˛yˆÏòÓ˚ §ˆÏAà fl∫yô#öï˛yÜ˛yü#ˆÏòÓ˚ §Ó≈e

Î%k˛ ã˛ Ï°–

1776 §yˆÏ°Ó˚ 7•z ç%ö !mï˛#Î˚ ü•yˆÏò¢#Î˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ Å˛õ!öˆÏÓ¢à%!°Ó˚ fl∫yô#öï˛yÓ˚ òy!Ó §¡õ!Ü≈˛ï˛ ≤ÃhflÏyÓ §ü!Ì≈ï˛

•Î˚– 10•z ç%ö fl∫yô#öï˛yÓ˚ ˆây£Ïîy˛õˆÏeÓ˚ á§í˛¸y Ó˚ã˛öyÓ˚ çöƒ Ü˛!ü!ê˛ à!ë˛ï˛ •Î˚– ~•z Ü˛!ü!ê˛ 28ˆ¢ ç%ö !Ó˚ˆÏ˛õyê≈˛

ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ 4ë˛y ç%°y•z ˙!ï˛•y!§Ü˛ fl∫yô#öï˛yÓ˚ ˆây£Ïîy˛õe ã)˛í˛¸yhsˇû˛yˆÏÓ fl∫y«˛!Ó˚ï˛ •Î˚–

1777 §yˆÏ°Ó˚ 17•z öˆÏû˛¡∫Ó˚ 13!ê˛ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢ ã%˛!=˛Ó˚ üyôƒˆÏü ˙Ü˛ƒÓÂô˛ •ˆÏÎ˚ ~Ü˛!ê˛ Ó˚y‹T…§üÓyÎ˚ àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚–

1781 §y Ï° ã% !=˛˛õe!ê˛ !Ó!û˛ß Óy‹T…à%!° xö% Ïüyòö Ü˛ ÏÓ– ã% !=˛˛õe x§%§y ÏÓ Óy‹T…§üÓy ÏÎÓ ˛õ!Óã˛y°öyÓ çöƒ ü•y Ïò¢#Î

Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ˛≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Î˚– ~•z Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§•z xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ fl∫yô#öï˛y §Ç@ˇÃyü ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ òy!Î˚c @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– ˆ¢£Ï ˛õÎ≈hsˇ

1783 §yˆÏ° xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢à%!° fl∫yô#öï˛y °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚–

Ó˚y‹T…ÈÙÈ§üÓyˆÏÎ˚Ó˚ §Ç!Óôyö xö%§yˆÏÓ˚ ü•yˆÏò¢#Î˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ ü%áƒ òy!Î˚c !åÈ° Ó˚y‹T…ÈÙÈ§üÓyˆÏÎ˚Ó˚ ˛õˆÏ«˛ Î%k˛ ˆây£Ïîyñ

¢y!hsˇfiÌy˛õöñ §!Âôã%˛!_´ §¡õyòöñ ˆ§öyÓy!•ö# àë˛öñ ≤Ã!ï˛Ó˚«˛y ÓƒÓfiÌyÎ˚ §%ò,ì˛¸Ü˛Ó˚î •zï˛ƒy!ò– §Ç!Óôyö xö%§yˆÏÓ˚

!Óã˛yÓ˚Ü˛yç ˛õ!Ó˚ã˛°öyÓ˚ çöƒ ~Ü˛!ê˛ §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ fiÌy!˛õï˛ •Î˚–

85

Ó˚y‹T…ÈÙÈ§üÓyˆÏÎ˚Ó˚ !Ü˛å%È Ü˛yë˛yˆÏüyàï˛ ò%Ó≈°ï˛y !åÈ°– Ü˛Ó˚ôyÎ≈ñ }î@ˇÃ•îñ ÓƒÓ§yÈÙÈÓy!îˆÏçƒÓ˚ !öÎ˚sfî •zï˛ƒy!ò !Ó£ÏˆÏÎ˚

Ó˚y‹T…ÈÙÈ§üÓy ÏÎ˚Ó˚ ˆÜ˛y Ïöy «˛üï˛y !åÈ° öy– ú˛ Ï° Ó˚y‹T… §üÓyÎ˚ Ä ü•y Ïò¢#Î˚ Ü˛Ç Ï@ˇÃ§ ÏÜ˛ Ó•% ˛õ!Ó˚üy Ïî §üÓyÎ˚# Ó˚y‹T…à%!°Ó˚

Ä˛õÓ˚ !öû≈˛Ó˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •ï˛– !Ü˛v Ó˚y‹T…à%!° !öˆÏçˆÏòÓ˚ fl∫yï˛sfƒ Ä Ü˛ï≈˛,ˆÏcÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §ˆÏã˛ï˛ö !åÈ°– ï˛yˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ ˛õ!Ó˚˛õ)î≈

˙ˆÏÜ˛ƒÓ˚ xû˛yˆÏÓ Ó˚y‹T…ÈÙÈ§üÓyÎ˚ˆÏÜ˛ öyöy x§%!ÓôyÎ˚ ˛õí˛¸ˆÏï˛ •ï˛–

Ó˚y‹T…ÈÙÈ§üÓyˆÏÎ˚Ó˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ~•z x§%!Óôyà%!° ò)Ó˚ Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ •ƒy!ü°ê˛ˆÏöÓ˚ í˛zˆÏòƒyˆÏà 1787 §yˆÏ° Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚

Ü˛yˆÏåÈ Ó˚y‹T…ÈÙÈ§üÓyˆÏÎ˚Ó˚ ã%˛!= §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ çöƒ xyˆÏÓòö çyöyˆÏöy •Î˚– 1787 §yˆÏ° !ú˛°yˆÏí˛°!ú˛Î˚yÎ˚ ÄÎ˚y!¢Çê˛ˆÏöÓ˚

ˆöï,˛c §üÓyÎ˚# Ó˚y‹T…à%!°Ó˚ ~Ü˛!ê˛ Ü˛öˆÏû˛ö¢ö í˛yÜ˛y •Î˚– ~•z Ü˛öˆÏû˛ö¢ˆÏö öï%˛ö xAàÓ˚yçƒ•z ~•z öï%˛ö §Ç!Óôyö

xö%ˆÏüyòö Ü˛ˆÏÓ˚– ÄÎ˚y!¢Çê˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !•§yˆÏÓ 30 ˆ¢ ~!≤Ã° Ü˛yÎ≈û˛yÓ˚ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö– ≤ÃÌˆÏü 13 !ê˛ Ó˚yçƒ ÌyÜ˛ˆÏ°Ä

˛õˆÏÓ˚ Ó˚yˆÏçƒÓ˚ §Çáƒy ˆÓˆÏí˛¸ 50 •Î˚– ~•z §Ç!Óôyö xö%§yˆÏÓ˚ üy!Ü≈˛ö Î%Ó˚y‹T… ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Î˚– ≤ÃhflÏyÓöy Ä 7!ê˛ xö%ˆÏFåÈò

!öˆÏÎ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ¢%Ó˚% •ˆÏÎ˚!åÈ°– ˛õˆÏÓ˚ !Ü˛hsˇ% §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ §ÇÎ%!_´ âˆÏê˛ˆÏåÈ– ï˛yåÈyí˛¸yÄ !Ü˛hsˇ% ¢y§öï˛y!sfÜ˛ ≤ÃÌy Ä

Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ñ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ≤Ãî#ï˛ xy•zö Ä §%!≤Ãü ˆÜ˛yˆÏê≈˛Ó˚ Ó˚yˆÏÎ˚Ó˚ üyôƒˆÏü §Ç!Óôyö!ê˛ §¡±§y!Ó˚ï˛ Ä !ÓÜ˛!¢ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

05.4 §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ§ü)•

1787 §yˆÏ° à,•#ï˛ !ú˛°yˆÏí˛°!ú˛Î˚y Ü˛öˆÏû˛ö¢ö à,•#ï˛ üy!Ü≈˛ö §Ç!Óôyö á%Ó•z §Ç!«˛Æ—ü%!oï˛ ò¢ ˛õyï˛yÓ˚

ˆÓ!¢ öÎ˚– ~•z !°!áï˛ «%˛o §Ç!Óôyö!ê˛ ˛õÓ˚Óï˛#≈Ü˛yˆÏ° ≤ÃÌyñ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ñ !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ !§Âôyhsˇñ xy•zö§û˛y ≤Ãî#ï˛

xy•zö •zï˛ƒy!òÓ˚ myÓ˚y §¡±§y!Ó˚ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~ §¡õˆÏÜ≈˛ xyˆÏà•z Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– üy!Ü≈˛ö §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ~•z §yôyÓ˚î ã˛!Ó˚e

fløÓ˚î ˆÓ˚ˆÏá xyüÓ˚y ~ÓyÓ˚ ï˛yÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒà%!°Ó˚ Ä˛õÓ˚ xyˆÏ°yã˛öyÄ Ü˛Ó˚Ó–

S1V çöàˆÏîÓ˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc É §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyÓöyÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ÚÚ xyüÓ˚y üy!Ü≈˛ö Î%=Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ çöàî x!ôÜ˛ï˛Ó˚

§yÌ≈Ü˛ ~Ü˛ Ó˚yçƒ§Çâ àë˛öñ öƒyÎ˚≤Ã!ï˛¤˛yñ xyû˛ƒhsˇÓ˚#î ¢y!hsˇ¢,C°y §%!ö!ÿ˛ï˛Ü˛Ó˚î ˆÎÔÌ ≤Ã!ï˛Ó˚«˛y ÓƒÓfiÌy fiÌy˛õöñ

çöàˆÏîÓ˚ Ü˛°ƒyîÓ,!Âô ~ÓÇ xyüyˆÏòÓ˚ Ä ˛õÓ˚Óï˛#≈ ≤ÃçˆÏß√Ó˚ çöƒ fl∫yô#öï˛y §Ω˛Ó Ü˛Ó˚yÓ˚ í˛zˆÏj¢ƒ Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ~•z

§Ç!Óôyö !Ó!ôÓk˛ Ä ≤Ã!ï˛¤˛y Ü˛Ó˚°yü– (We, the people of United States; in order to from a moreperfect union, establish justice, insure domestic tranquility, provide for the common defence,promote the general welfare and secure the blessings of liberty of ourselves and our posterity,to ordain and establish the constitution for the United States) §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyÓöy §%flõ‹Tû˛yˆÏÓ

çöàˆÏîÓ˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ xô#ˆÏö ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ ¢y§öÓƒÓfiÌyÓ˚ !û˛!_ •° çö§¡ø!ï˛ñ Óy

àîï˛ ÏsfÓ˚ ü)° hflÏΩ˛–

S2V !°!áï˛ ¢y§öï˛sf É üy!Ü≈˛ö Î%_´Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ ˛õ,!ÌÓ#Ó˚ §Ó≈≤ÃÌü !°!áï˛ §Ç!Óôyö Ó°y ÎyÎ˚–

¢y§öï˛y!sfÜ˛ !Ó!ô Ä xy•zö ~áyˆÏö ~Ü˛!ê˛ !ö!ò≈‹T ò!°ˆÏ° !°!áï˛û˛yˆÏÓ §!ß¨!Ó‹T xyˆÏåÈ– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ üï˛ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚

86

§Ç!Óôyö x!°!áï˛ •Î˚– ˛õÓ˚Óï˛#≈Ü˛yˆÏ° xyüÓ˚y û˛yÓ˚ï˛ÓÎ≈ñ ˛õ)Ó≈ï˛ö ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ö §%•zçyÓ˚°ƒyu˛ •zï˛ƒy!ò ˆòˆÏ¢Ä

!°!áï˛ §Ç!Óôyö ˆ˛õˆÏÎ˚!åÈ– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÎ˚ §Ç!Óôyö ~Ü˛!òˆÏÜ˛ ˆÜ˛w#Î˚ Ä xAàÓ˚yçƒà%!°Ó˚ üˆÏôƒ «˛üï˛y Órê˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈñ

xöƒ!òˆÏÜ˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !Ó!û˛ß¨ !Óû˛yˆÏàÓ˚ üˆÏôƒ «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î myÓ˚y ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ !Óû˛yˆÏàÓ˚ «˛üï˛y ≤ÃˆÏÎ˚yˆÏàÓ˚ ~°yÜ˛y

!ö!ò≈‹T Ü˛ˆÏÓ˚ !òˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ï˛ˆÏÓ !Óàï˛ 212 ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ !ÓÓï≈˛ˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü xˆÏöÜ˛ x!°!áï˛ xÇ¢ §yÇ!Óôy!öÜ˛ üÎ≈yòy°yû˛

Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ~ ≤Ã§ˆÏD Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ÓƒÓfliyñ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ í˛zqÓ Ä ≤Ãû˛yÓ •zï˛ƒy!ò í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ– §Ç!Óôyö ≤ÃˆÏîï˛yÓ˚y

xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˆüÔ!°Ü˛ ö#!ï˛=!°•z !öˆÏò≈¢ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– Ü˛yˆÏ°Ó˚ !ÓÓï≈˛ˆÏö ˆ§•z ˆüÔ!°Ü˛ ö#!ï˛à%!°Ó˚ Óƒyáƒy

≤Ã§ˆÏD fl∫yû˛y!ÓÜ˛û˛yˆÏÓ•z !Ü˛å%È x!°!áï˛ xÇ¢ §Ç!Óôyöàï˛û˛yˆÏÓ à%Ó˚%c °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

S3V ò%‹õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ §Ç!Óôyö É xyö%¤˛y!öÜ˛ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛Ó˚ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ üy!Ü≈˛ö §Ç!Óôyö á%Ó•z

ò%‹õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚– ~!ê˛ §ÇˆÏ¢yôö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˆàˆÏ° ò%!ê˛ ˛õÎ≈yÎ˚ ˆòáy ÎyÎ˚—S1V §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚

ò%•z ï,˛ï˛#Î˚yÇˆÏ¢Ó˚ §Çáƒy à!Ó˚¤˛ï˛y Óy ò%•zÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇ¢ xAàÓ˚yˆÏçƒÓ˚ xö%ˆÏÓ˚yôÜ ˛ˆÏü Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ Ü˛ï≈˛,Ü˛ xy•)ï˛ ~Ü˛ §û˛yÎ˚

@ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •ˆÏÓ– S2V Ä•z ≤ÃhflÏyÓ xyÓyÓ˚ xAà Ó˚yçƒà%!°ˆÏï˛ Ä•z í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ xy•)ï˛ §û˛yÓ˚ xhsˇï˛ !ï˛öÈÙÈã˛ï%˛Ì≈yÇ¢

myÓ˚y Óy xy•zö§û˛y=!°Ó˚ !ï˛öÈÙÈã˛ï%˛Ì≈yÇ¢ myÓ˚y §ü!Ì≈ï˛ •ÄÎ˚y ≤ÃˆÏÎ˚yçö– §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ ~û˛yˆÏÓ à,•#ï˛ Ä §ü!Ì≈ï˛

•ˆÏ° ï˛ˆÏÓ•z xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §ÇˆÏ¢yôö §Ω˛Ó– §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛Ó˚ ~•z ç!ê˛°ï˛yÓ˚ Ä ò%É§yôƒï˛yÓ˚ çöƒ

xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ ò%‹õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ Ó°y •Î˚– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö ç!ê˛° §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛Ó˚ çöƒ àï˛ 212

ÓåÈˆÏÓ˚ üye 26 ÓyÓ˚ §ÇˆÏ¢y!ôï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

ÓyhflÏˆÏÓ ò%‹õÓ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ •ˆÏ°Ä Ü˛yÎ≈ï˛ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ Ó˚)˛õ §%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚– §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚

!Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ ÓƒyáƒyÓ˚ üyôƒ Ïü §Ç!Óôyö ÏÜ˛ §ü ÏÎ˚Ó˚ ˛õ!Ó˚Óï≈ ÏöÓ˚ §ü ÏÎ˚Ó˚ ˛õ!Ó˚Óï≈ ÏöÓ˚ § ÏAà §yüO§ƒ ≤Ãòyö Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈ

~ÓÇ §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛Ä à!ï˛¢#° •ˆÏï˛ §y•yÎƒ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– x!°!áï˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ Ä ≤ÃÌy myÓ˚y §Ç!Óôyö ˛õ!Ó˚Ó!ï≈˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

ï˛y•z ü%öˆÏÓ˚yyÓ˚ üˆÏï˛ñ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yö §Ç!ôyö !fli!ï˛¢#° öÎ˚—à!ï˛¢#°ñ !öí˛zˆÏê˛y!öÎ˚yö öÎ˚ñ í˛yÓ˚í˛z•z!öÎ˚yö– xˆÏöÜ˛

Ó˚y‹T…Ó#K˛yö# üˆö Ü˛ˆÏÓ˚ö ˆÎ ÓyhflÏˆÏÓ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˆÏÌˆÏÜ˛•z §%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚–

S4V «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ö#!ï˛ É «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚îˆÏÜ˛ x‹Tyò¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ôƒyöôyÓ˚îyÓ˚ ≤Ã!ï˛ú˛°ö

Ó°y ÎyÎ˚– !Ó !ê˛¢ Å˛õ!ö ÏÓ!¢Ü˛ ¢y§ ÏöÓ˚ !ÓÓ˚& Ïk˛ ≤Ã!ï˛!Ü Î˚y !•§y ÏÓ «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ö#!ï˛!ê˛ ÏÜ˛ xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö

Ó˚ã˛!Î˚ï˛yÓ˚y ˆò Ïáö– Å˛õ!ö ÏÓ!¢Ü˛ ¢y§ Ïö ¢y§ ÏÜ˛Ó˚ ˜fl∫Ó˚yã˛yÓ˚ Ä «˛üï˛yÓ˚ ˆÜ˛w#Ü˛Ó˚î ÏÜ˛ §Ç!Óôyö Ó˚ã˛!Î˚ï˛yÓ˚y fl∫yô#öï˛yÓ˚

˛≤Ã!ï˛Ó¶˛Ü˛ üˆÏö Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– ï˛y•z «˛üï˛yÓ˚ ˆÜ˛w#Ü˛Ó˚î Ä ˜fl∫Ó˚yã˛yÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ ü%!_´Ó˚ çöƒ•z xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏö

«˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ö#!ï˛Ó˚ Ä˛õÓ˚ à%Ó˚%c ˆòÄÎ˚y •Î˚– ¢y§öñ xy•zö Ä !Óã˛yÓ˚!Óû˛yˆÏàÓ˚ â!ö¤˛ ˆÎyàyˆÏÎyà ÎyˆÏï˛ öy

ÌyˆÏÜ˛ñ ˆ§!òˆÏÜ˛ ò,!‹T ˆòÄÎ˚y •Î˚– ~çöƒ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏö xy•zöñ ¢y§ö Ä !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ «˛üï˛yÓ˚ §%flõ‹T

í˛zˆÏÕ‘á ˆòáy ÎyÎ˚– üy!Ü≈˛ö §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 1ñ2ñ3 xö%ˆÏFåÈò xö%§yˆÏÓ˚ ÎÌyÜ ˛ˆÏü Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ xy•zö!Óû˛yà#Î˚ñ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

87

¢y§ö!Óû˛yà#Î˚ ~ÓÇ §%!≤Ãü ˆÜ˛yê˛≈ !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚#– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Óy ïÑ˛yÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ §ò§ƒÓ˚y ˆÜ˛í˛z•z

Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ §ò§ƒ öö– Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§ ïÑ˛yÓ˚y xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ í˛zˆÏòƒyà !öˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öyñ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ ï˛ÑyˆÏòÓ˚ ˆÜ˛yöÄ

òy!Î˚c¢#°ï˛yÄ ˆö•z– !Óã˛yÓ˚!Óû˛yàÄ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ xy•zö Ä ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ~!= Î˚yÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ ü%= Ä fl∫yô#ö–

S5V !öÎ˚sfî Ä û˛yÓ˚§yˆÏüƒÓ˚ ö#!ï˛ É «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ ú˛ˆÏ° ÎyˆÏï˛ ˆÜ˛yöÄ ~Ü˛!ê˛ !Óû˛yà ˆfl∫FåÈyã˛yÓ˚#û˛yˆÏÓ

«˛üï˛yÓ˚ ≤Ã ÏÎ˚yà Ü˛Ó˚ Ïï˛ öy ˛õy ÏÓ˚ñ Ï§çöƒ üy!Ü≈ ö §Ç!Óôy Ïö ≤Ã Ïï˛ƒÜ˛ !Óû˛yà ÏÜ˛ !öÎ˚sf ÏîÓ˚ «˛üï˛y x˛õÓ˚ ò%•z !Óû˛yà ÏÜ˛

ˆòÄÎ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– !Ó!û˛ß¨ !Óû˛yˆÏàÓ˚ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ !öÎ˚sfˆÏîÓ˚ üˆÏôƒ !òˆÏÎ˚•z ¢y§ö ÎˆÏsf û˛yÓ˚§yüƒ Ó˚!«˛ï˛ •Î˚– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚

§Ç!Óôyö ï˛y•z «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ §ˆÏAà §ˆÏAà !öÎ˚sfî Ä û˛yÓ˚§yˆÏüƒyÓ˚ ö#!ï˛!ê˛ˆÏÜ˛Ä à%Ó˚%c≤Ãòyö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ˆÜ˛yöÄ

!Óû˛yà•z xööƒ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö öy– Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ •yˆÏï˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ «˛üï˛y öƒhflÏ ÌyÜ˛ˆÏ°Ä Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˆ§•z

xy•zˆÏö Ú!û˛ˆÏê˛yÛ ≤ÃˆÏÎ˚yà Óy x§¡ø!ï˛ çyöyˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ •yˆÏï˛ ¢y§ö!Óû˛yà#Î˚ «˛üï˛y öƒhflÏ– !Ü˛v §!¶ ã%˛!=

§¡õyòöñ à%Ó%c˛õ)î≈ ˛õ Ïò !ö ÏÎ˚yà Óy ˆÜ˛yöÄ ˆò Ï¢Ó˚ § ÏAà Î%k˛ Ä ¢y!hsˇ ˆây£ÏîyÓ˚ ˆ«˛ Ïe !§ Ïöê˛ §û˛yÓ˚ ò%•zÈÙÈï, ï˛#Î˚yÇ Ï¢Ó˚

xö%ˆÏüyòö ≤ÃˆÏÎ˚yçö– üy!Ü≈˛ö §%!≤Ãü ˆÜ˛yˆÏê≈˛Ó˚ !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ !Óã˛yÓ˚ §ÇÜ ˛yhsˇ ã˛Ó˚ü «˛üï˛y ÌyÜ˛ˆÏ°Ä Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ï˛yˆÏòÓ˚

•zü‰!˛õã˛ˆÏürê˛ ˛õk˛!ï˛ myÓ˚y ˛õòã˛%ƒï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ xyÓyÓ˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ≤Ãî#ï˛ xy•zö Ä Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yçˆÏÜ˛

x˜ÏÓô ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ Óƒyáƒy !öˆÏÎ˚ ˆÜ˛yöÄ üï˛!ÓˆÏÓ˚yô ˆòáy !òˆÏ° §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ ï˛y ü#üyÇ§yÓ˚

x!ôÜ˛yÓ˚#– §%!≤Ãü ˆÜ˛yˆÏê≈˛Ó˚ !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ xyÓyÓ˚ ˆ§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ xö%ˆÏüyòö §yˆÏ˛õˆÏ«˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛ö–

~•zû˛yˆÏÓ §Ç!Óôyö xö%ÎyÎ˚# ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ !Óû˛yà §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !ï˛ö!ê˛ ¢yáy ~ˆÏÜ˛ xˆÏöƒÓ˚ Ä˛õÓ˚ !öÎ˚sfî xyˆÏÓ˚y˛õ Ü˛ˆÏÓ˚–

S6V ˆüÔ!°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ É ü)° üy!Ü≈˛ö §Ç!ÓôyˆÏö ˆüÔ!°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ !åÈ° öy– ˛õˆÏÓ˚ ≤ÃÌü ò¢!ê˛ §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚

üyôƒˆÏü üy!Ü≈˛ö §Ç!Óôyö ˆüÔ!°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ˆÏÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ xhsˇû≈%˛=˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈñ ˆÎüöñ ôü≈yã˛Ó˚ˆÏîÓ˚ fl∫yô#öï˛yñ ÓyÜ˛

fl∫yô#öï˛yñ §ÇÓyò˛õˆÏeÓ˚ fl∫yô#öï˛yñ xy•zˆÏöÓ˚ ò,!‹TˆÏï˛ §yüƒ •zï˛ƒy!ò– ~•z ò¢!ê˛ §ÇˆÏ¢yôöˆÏÜ˛ üy!Ü≈˛ö öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚

Úx!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ §öòÛ Ó°y •Î˚–

S7V Ó˚y‹T…˛õ!ï˛¢y!§ï˛ ¢y§ö É §Ç!Óôyö xö%§yˆÏÓ˚ üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T… Ó˚y‹T…˛õ!ï˛¢y!§ï˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

çöàˆÏîÓ˚ myÓ˚y ˛õˆÏÓ˚y«˛û˛yˆÏÓ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ •yˆÏï˛ ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ˛õ)î≈ òy!Î˚c x˛õ≈î Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚

~Ü˛Ü˛ Ü˛ï˛≈È,Ü˛ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ xöƒï˛ü ˜Ó!¢‹Tƒ– !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ üï˛ ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ òy!Î˚c ˆÎÔÌû˛yˆÏÓ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ Ä˛õÓ˚

öƒhflÏ öÎ˚– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ §y•yÎƒ Ä ˛õÓ˚yü¢≈òyö Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ ~Ü˛!ê˛ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ xyˆÏåÈ– !Ü˛hsˇ% Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ïÑ˛yÓ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚

˛õÓ˚yü¢≈üï˛ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Óyôƒ öö– ÓhflÏ%ï˛ñ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ §ò§ƒˆÏòÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öˆÏç•z •zFåÈyüï˛ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ÓÇ

Îáö á%!¢ ï˛y ÏòÓ˚ ˛õòã %ƒï˛ Ü˛Ó˚ Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ö– Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ ÏÜ˛ ˛Ó˚y‹T… õ!ï˛Ó˚ û, Ïï˛ƒÓ˚ üï˛ ü Ïö Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ Ü˛Ç Ï@ˇÃ Ï§Ó˚

Ü˛yˆÏåÈ ˆÜ˛yöÄ òy!Î˚c¢#°ï˛y ˆö•zñ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˆÜ˛yöÄ §yÇ!Óôy!öÜ˛ üÎ≈yòyÄ ˆö•z–

88

S8V !Óã˛yÓ˚!Óû˛yˆÏàÓ˚ ≤Ãyôyöƒ É !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ !•í˛zˆÏ§Ó˚ÈÙÈ~Ó˚ (Hughes) üˆÏï˛ñ ‘‘We are under theConstitution, and the Constitution is what the judges say it is.’’ SÚÚxyüÓ˚y §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ xô#öñ

~ÓÇ §Ç!Óôyö •° !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛àî ˆÎ Óƒyáƒy ˆòöñ ï˛y•z–ÛÛV üy!Ü≈˛ö §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà#Î˚ §ü#«˛yÓ˚ «˛üï˛yÓˆÏ°

¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ˆÜ˛yöÄ Ü˛yç Óy xy•zö!Óû˛yà Ó˚!ã˛ï˛ ˆÜ˛yöÄ xy•zö §Ç!Óôyö !ÓˆÏÓ˚yô# üˆÏö Ü˛Ó˚ˆÏ° ˆ§•z Ü˛yç Óy

xy•zöˆÏÜ˛ x˜ÏÓô ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ¢%Ó˚% ˆÌˆÏÜ˛•z §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ ~•z «˛üï˛y ≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ xy§ˆÏåÈ–

ï˛yåÈyí˛¸yÄ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ Ü˛yç Óy xy•zöˆÏÜ˛ !Óã˛yÓ˚ Ü˛Ó˚yÓ˚ §üÎ˚ §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ ï˛yÓ˚ ˛õk˛!ï˛àï˛ Ä Óhfl%Ïàï˛ í˛zû˛Î˚ !òˆÏÜ˛Ó˚

!Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚– ÓhflÏ%àï˛ Óy ˜ö!ï˛Ü˛ !òˆÏÜ˛Ó˚ !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ ú˛ˆÏ° §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ ≤Ãû)˛ï˛ «˛üï˛y¢y°# •ˆÏÎ˚ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ– ~çöƒ üy!Ü≈˛ö

§%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ˆÏÜ˛ ˛õ,!ÌÓ#Ó˚ §ÓˆÏÌˆÏÜ˛ ¢!=˛¢y°# !Óã˛yÓ˚y°Î˚ Ó°y •Î˚– !Ó ˆÏê˛ˆÏö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xy•zöˆÏÜ˛ x˜ÏÓô Ó°yÓ˚

«˛üï˛y xyòy°ˆÏï˛Ó˚ ˆö•z– ï˛y•z ˆ§áyˆÏö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ≤Ãyôyöƒ ˆòáy ÎyÎ˚– !Ü˛v üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ ˆÎ

ˆÜ˛yöÄ xy•zö Óy ¢y§ö!Óû˛yà#Î˚ Ü˛yçˆÏÜ˛ x˜ÏÓô Ó°yÓ˚ «˛üï˛yÎ%=˛ •ÄÎ˚yÎ˚ ˆ§áyˆÏö !Óã˛yÓ˚!Óû˛yˆÏàÓ˚ ≤Ãyôƒöƒ

°«˛î#Î˚–

S9V Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ≤ÃÜ,˛!ï˛ É Î%=˛Ó˚y‹T… Ó°ˆÏï˛ ˆÓyé˛yÎ˚ !°!áï˛ §Ç!Óôyö myÓ˚y ˆÜ˛w Ä xAàÓ˚yçƒà%!°Ó˚ üˆÏôƒ

«˛üï˛yÓrê˛öñ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ≤Ãyôyöƒ Ä !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ xyòy°ˆÏï˛Ó˚ í˛z˛õ!fli!ï˛– üy!Ü≈˛ö §Ç!ÓôyˆÏö !ï˛ö!ê˛ ˜ÏÓ!¢‹Tƒ•z

°«˛ƒ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– flT…ÇÈÙÈ~Ó˚ (Strong) üˆÏï˛ñ ÚÚüy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T… !°!áï˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ≤Ãyôyöƒ fl∫#Ü, ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚

6 öÇ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎ üy!Ü≈˛ö §Ç!Óôyö•z ˆòˆÏ¢Ó˚ ã˛Ó˚ü Ä ≤Ãôyö xy•zö– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ !Ó!û˛ß¨ ôyÓ˚yÎ˚ ˆÜ˛w

Ä xAàÓ˚yˆÏçƒÓ˚ üˆÏôƒ «˛üï˛y Ó!rê˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆÜ˛w Ä xAàÓ˚yˆÏçƒÓ˚ üˆÏòƒ !ÓÓyò Óy xAàyÓ˚yçƒ=!°Ó˚ üˆÏôƒ !ÓÓyò

ü#üyÇ§y Óy §Ç!Óôyö ÓƒyáƒyÓ˚ ã˛Ó˚ü «˛üï˛y §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ˆÏÜ˛ ˆòÄÎ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ •° !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚

xyòy°ï˛–

S10V ˜mï˛ öyà!Ó˚Ü˛ï˛y É üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ öyà!Ó˚Ü˛ï˛y ˆÜ˛w Óy Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ~ÓÇ xöƒ!òˆÏÜ˛ Ó˚yˆÏçƒÓ˚ öyà!Ó˚Ü˛–

~•z ò%•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ öyà!Ó˚Ü˛ï˛yÓ˚ üˆÏôƒ ˆÜ˛yöÄ !ÓˆÏÓ˚yô ˆö•z–

S11V Ó˚yçƒà%!°Ó˚ fl∫ï˛sf §Ç!Óôyö É üy!Ü≈ ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §Ç!ÓôyˆÏö ¢%ô%üye ˆÜ˛w#Î˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ §¡∫ˆÏ¶˛•z ÓƒÓfiÌy

!°!˛õÓk˛ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆÜ˛w#Î˚ §Ç!Óôyö ÷ô%üye ˆÜ˛w Ä Ó˚yçƒ §Ó˚Ü˛yÓ˚à%!°Ó˚ «˛üï˛y û˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ !òˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆÜ˛ˆÏwÓ˚

«˛üï˛y !ö!ò≈‹T Ü˛ˆÏÓ˚ xÓ!¢‹T «˛üï˛y Ó˚yçƒà%!°ˆÏÜ˛ !òˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ó˚yˆÏçƒÓ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ !Ü˛û˛yˆÏÓ ã˛°ˆÏÓ ï˛y Ó˚yˆÏçƒÓ˚ §Ç!Óôyö

myÓ˚y !fliÓ˚#Ü,˛ï˛ •Î˚– ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ Ó˚yˆÏçƒÓ˚ !öçfl∫ §Ç!Óôyö xyˆÏåÈ–

S12V xAàÓ˚yçƒà%!°Ó˚ §üï˛y É üy!Ü˛≈ö §Ç!ÓôyˆÏö «%˛o Ä Ó,•Í §Ó ôÓ˚ˆÏöÓ˚ xAàÓ˚yçƒà%!°Ó˚ üˆÏôƒ §üï˛yÓ˚

x!ôÜ˛yÓ˚ fl∫#Ü,˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– xyÎ˚ï˛ö !öÓ≈ˆÏ¢ˆÏ£Ï ≤Ã!ï˛!ê˛ xDÓ˚yçƒ ˆÜ˛w#Î˚ xy•zö§û˛yÓ˚ í˛zFã˛Ü˛«˛ !§ˆÏöˆÏê˛ ò%çö ≤Ã!ï˛!ö!ô

ˆ≤ÃÓ˚î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

89

S13V !mÜ˛«˛!Ó!¢‹T xy•zö§û˛y É üy!Ü≈˛ö xy•zö§û˛y Ä Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ !mÜ˛«˛!Ó!¢‹T– !ö¡¨Ü˛«˛ Óy çö≤Ã!ï˛!ö!ô

§û˛yÎ˚ çö§ÇáƒyÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛ ~ÓÇ í˛zFã˛Ü˛«˛ Óy !§ˆÏöˆÏê˛ §Ó Ó˚yˆÏçƒÓ˚ §ü≤Ã!ï˛!ö!ôc ö#!ï˛ fl∫#Ü,˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ≤Ã!ï˛!ê˛

Ó˚yçƒ ˆÌˆÏÜ˛ ò%çö ≤Ã!ï˛!ö!ô !§ˆÏöê˛ ˆ≤Ã!Ó˚ï˛ •Î˚–

S14V ≤Ã!ï˛!ö!ôcü)°Ü˛ ¢y§öÓƒÓfliy É üy!Ü≈˛ö ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛ˆÏÓ˚ çöàˆÏîÓ˚ myÓ˚y !öÓ≈y!ã˛ï˛

Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ SˆÜ˛w#Î˚ hflÏˆÏÓ˚V ~ÓÇ !Ó!û˛ß¨ Ó˚yˆÏçƒÓ˚ xy•zö§û˛yà%!° SÓ˚yçƒhflÏˆÏÓ˚V– ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ≤Ãôyö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ SˆÜ˛w#Î˚

hflÏˆÏÓ˚V ~ÓÇ Ó˚yçƒ˛õy° SÓ˚yçƒhflÏˆÏÓ˚V öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ ˆû˛yˆÏê˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö–

S15V §#üyÓk˛ ¢y§öÓƒÓfliy É §Ó˚Ü˛yÓ˚ ÎyˆÏï˛ ˆfl∫FåÈyã˛yÓ˚# •ˆÏÎ˚ í˛zë˛ˆÏï˛ öy ˛õyˆÏÓ˚ ˆ§çöƒ üy!Ü≈˛ö §Ç!Óôyö

§Ó˚Ü˛y!Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ Ä˛õÓ˚ Ü˛ï˛Ü˛à%!° Óyôy!öˆÏ£Ïô fliy˛õö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ˆÎüöñ §Ó˚Ü˛yÓ˚ Óƒy!=˛Ó˚ x!ôÜ˛yÓ˚ •Ó˚î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓ

öy– !Ü˛å%È !Ó£ÏˆÏÎ˚Ó˚ Ä˛õÓ˚ ˆÜ˛w#Î˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ~ÓÇ !Ü˛å%È !Ó£ÏˆÏÎ˚Ó˚ Óƒy!_´Ó˚ x!ôÜ˛yÓ˚ •Ó˚î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓ öy– !Ü˛å%È

!Ó£Ï ÏÎ˚Ó˚ Ä˛õÓ˚ ˆÜ˛w#Î˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ~ÓÇ !Ü˛å%È !Ó£Ï ÏÎ˚Ó˚ Ä˛õÓ˚ Ó˚yçƒ §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y xy ÏåÈ– xy•zöñ ¢y§ö Ä !Óã˛yÓ˚!Óû˛yà

˛õÓ˚flõÓ˚ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî myÓ˚y û˛yÓ˚§yüƒ Ü˛«˛y Ü˛ˆÏÓ˚ñ ˆÜ˛í˛z•z x˛õˆÏÓ˚Ó˚ §¡ø!ï˛ åÈyí˛¸y Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy– xyÓyÓ˚ ~Ü˛üï˛

•ˆÏÎ˚ ï˛yÓ˚y Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏ°Ä §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ ï˛y Óy!ï˛° Ü˛ˆÏÓ˚ !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

05.5 §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛

§yüy!çÜ˛ ò!°° !•§yˆÏÓ §Ç!Óôyö ~Ü˛!ê˛ !ö!ò≈‹T §üˆÏÎ˚ §yüy!çÜ˛ §ü§ƒyÓ˚ §üyôyö Ä §üyˆÏçÓ˚ §yü!@ˇÃÜ˛

í˛zß¨!ï˛!ÓôyˆÏöÓ˚ çöƒ Ó˚!ã˛ï˛ •Î˚– !Ü˛v §üˆÏÎ˚Ó˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏD §ˆÏD §üyçÓƒÓfiÌy Ä ï˛yÓ˚ §ü§ƒy!òÓ˚ ã˛!Ó˚eàï˛

˛õ!Ó˚Óï≈˛ö âˆÏê˛– ï˛y•z §üˆÏÎ˚Ó˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏAà §ˆÏAà ≤ÃˆÏÎ˚yçˆÏöÓ˚ ï˛y!àˆÏò §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚Ä §ÇˆÏ¢yôö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚–

xöƒyöƒ ˆòˆÏ¢Ó˚ üï˛ üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §Ç!ÓôyˆÏöÄ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛ xyˆÏ°y!ã˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 5öÇ ôyÓ˚yÎ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛!ê˛ Ó!î≈ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T… §yôyÓ˚î xy•zö˛õyˆÏ¢Ó˚

˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy– ~çöƒ !ÓˆÏ¢£Ï ˛õk˛!ï˛ xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚y ≤ÃˆÏÎ˚yçö– §Ç!ÓôyˆÏö §Ç!Óôyö

§ÇˆÏ¢yôö ≤ÃhflÏyÓ í˛zay˛õˆÏöÓ˚ ò%!ê˛ ˛õk˛!ï˛ ~ÓÇ ≤ÃhflÏyÓ!ê˛ xö%ˆÏüyòˆÏöÓ˚ ò%!ê˛ ˛õk˛!ï˛ Ü˛Ìy Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

§Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ í˛zay˛õˆÏöÓ˚ ò%!ê˛ ˛õk˛!ï˛ •° É

(i) Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ ò%•zÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇˆÏ¢Ó˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛yÎ˚ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyÓ í˛zay!˛õï˛ •ˆÏï˛

˛õy ÏÓ˚–

xÌÓy

90

(ii) ò%•zÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇ¢ xAàÓ˚yˆÏçƒÓ˚ xy•zö§û˛y§ü)ˆÏ•Ó˚ xö%ˆÏÓ˚yôÜ ˛ˆÏü xy•)ï˛ ~Ü˛!ê˛ Ü˛öˆÏû˛ö¢ö Óy §û˛yÎ˚ §Ç!Óôyö

§ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyÓ í˛zay!˛õï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

§Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö ≤ÃhflÏyÓ xö%ˆÏüyòˆÏöÓ˚ ò%!ê˛ ˛õk˛!ï˛ •° É

(i) xAàÓ˚yçƒà%!°Ó˚ xy•zö§û˛y=!°Ó˚ !ï˛öÈÙÈã˛ï%˛Ì≈yÇ¢ myÓ˚y xö%ˆÏüy!òï˛ •ˆÏ° §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ à,•#ï˛ •Î˚–

xÌÓy

(ii) §Ç!Óôyö §Ç Ï¢yô ÏöÓ˚ í z Ïj Ï¢ƒ xAàÓ˚yçƒà%!°Ó˚ xy•)ï˛ Ü˛ö Ïû˛ö¢ ÏöÓ˚ !ï˛öÈÙÈã˛ï% Ì≈yÇ¢ Ü˛ï≈ ,Ü˛ xö% Ïüy!òï˛ • Ï°

ï˛ˆÏÓ•z ï˛y à,•#ï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛!ê˛Ó˚ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ ˜Ó!¢‹Tƒ xyˆÏåÈ É

S1V §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe Ó˚yçƒà%!°Ó˚ û)˛!üÜ˛y !ÓˆÏ¢£Ïû˛yˆÏÓ fl∫#Ü,˛!ï˛°yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚

ˆÎ ˆÜ˛yöÄ ≤ÃhflÏyÓ í˛zay˛õˆÏöÓ˚ «˛üï˛y ˆÎüö ï˛yˆÏòÓ˚ xyˆÏåÈñ ˆï˛ü!ö !ï˛öÈÙÈã˛ï%˛Ì≈yÇ¢ xAàÓ˚yˆÏçƒÓ˚ §¡ø!ï˛ åÈyí˛¸y ˆÜ˛yöÄ

≤ÃhflÏyÓ í˛zay˛õˆÏöÓ˚ «˛üï˛y ˆÎüö ï˛yˆÏòÓ˚ xyˆÏåÈñ ˆï˛ü!ö !ï˛öÈÙÈã˛ï%˛Ì≈yÇ¢ xAàÓ˚yˆÏçƒÓ˚ §¡ø!ï˛ åÈyí˛¸y ˆÜ˛yöÄ §ÇˆÏ¢yôö#

≤ÃhflÏyÓ à,•#ï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy– üy!Ü≈˛ö §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe ˆÜ˛ˆÏwÓ˚ ~Ü˛Ü˛ ≤ÃyôyˆÏöƒÓ˚ ÓòˆÏ° ï˛y•z ˆÏÜ˛w

Ä xAàÓ˚yçƒ=!°Ó˚ ˆÎÔÌ ≤Ãyôyöƒ ˛≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~Ü˛ÈÙÈã˛ï%˛Ì≈yÇˆÏ¢Ó˚ ˆÓ!¢ Ó˚yçƒ ˆÏÜ˛yöÄ §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚

!ÓˆÏÓ˚y!ôï˛y Ü˛Ó˚ˆÏ° ˆ§•z ≤ÃhflÏyÓ Óy!ï˛° •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚–

S2V Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ˆÜ˛yöÄ §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ xAàÓ˚yçƒ=!°Ó˚ xö%ˆÏüyòˆÏöÓ˚ çöƒ ˆ≤ÃÓ˚î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ xfl∫#Ü˛yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏ°

ò%•zÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇ¢ Ó˚yçƒ xy•zö§û˛yÓ˚ xyˆÏÓòö Ü ˛ˆÏü Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ~Ü˛!ê˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ü˛öˆÏû˛ö¢ö xy•¥yö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛Óyôƒ– ~•z

Ü˛ö Ïû˛ö¢ö §Ç Ï¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ!ê˛ ÏÜ˛ xö% Ïüyò ÏöÓ˚ çöƒ xAàÓ˚yçƒà%!°Ó˚ xy•zö§û˛yà%!°Ó˚ Ü˛y ÏåÈ ˆ≤ÃÓ˚ ÏîÓ˚ !§k˛yhsˇ !ö Ï°

Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ˆ§•z !§k˛yhsˇ üyöˆÏï˛ Óyôƒ–

S3V §yôyÓ˚î §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y Óy §yôyÓ˚î xy•zö ˛õy Ï¢Ó˚ ˛õk˛!ï˛Ó˚ Óò Ï° !Ó Ï¢£Ï ˛õk˛!ï˛Ó˚ myÓ˚y xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö

§ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ ÓƒÓfliy!ê˛ §Ç!Óôyö!ê˛ˆÏÜ˛ ò%‹õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ ≤ÃÜ,˛!ï˛ òyö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

S4V §Ç!Óôyö §Ç Ï¢yô ÏöÓ˚ ≤ÃhflÏy ÏÓ !ï˛öÈÙÈã˛ï% Ì≈yÇ¢ xAàÓ˚y ÏçƒÓ˚ §¡ø!ï˛ xyÓ!¢ƒÜ˛ ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚y • Ï°Ä Ü˛ï˛!ò ÏöÓ˚

üˆÏôƒ Ó˚yçƒ=!°ˆÏÜ˛ üï˛yüï˛ çyöyˆÏï˛ •ˆÏÓ ˆÎ §¡õˆÏÜ≈˛ §Ç!ÓôyˆÏö !Ü˛å%È Ó°y •Î˚!ö– §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ ~•z §üÎ˚§#üy

!öô≈yÓ˚ˆÏîÓ˚ òy!Î˚c Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ˆÏÜ˛ ˆòÄÎ˚yÓ˚ Óï≈˛üyö ˛≤Ã!ï˛!ê˛ §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ üˆÏôƒ•z §üÎ˚§#üy !fliÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòÄÎ˚y •Î˚–

!Ü˛v ˆÜ˛yöÄ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyˆÏÓ Ó˚yçƒà%!°Ó˚ üï˛yüï˛ K˛y˛õˆÏöÓ˚ §üÎ˚§#üy Î!ò Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ !ë˛Ü˛ Ü˛ˆÏÓ˚ öy ˆòÎ˚ñ

ˆ§ˆÏ«˛ˆÏe x!öÿ˛Î˚ï˛y ˆòáy ˆòÎ˚– §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ ˆÜ˛y°üƒyö Óöyü !ü°yˆÏÓ˚Ó˚ üyü°yÎ˚ S1939V Ó˚yÎ˚ !òˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎ ~Ó˚*˛õ

ˆ«˛ˆÏe §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ!ê˛ x!ö!ò≈‹TÜ˛y° Ó˚yçƒà%!°Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ ˛õˆÏí˛¸ ÌyÜ˛ˆÏÓ–

91

S5V ˆÜ˛yö §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyˆÏÓ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Óy Ó˚yˆÏçƒÓ˚ àû˛ö≈Ó˚ˆÏòÓ˚ §¡ø!ï˛ ≤ÃˆÏÎ˚yçö !Ü˛öy ˆ§ §¡õˆÏÜ≈ §Ç!Óôyö

!Ü˛å%È ÓˆÏ°!ö– §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ Ó˚yÎ˚ !òˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎ §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ í˛zay˛õˆÏöÓ˚ xyˆÏà Óy xö%ˆÏüy!òï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ ˛õÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

Óy àû˛ö≈Ó˚ˆÏòÓ˚ §¡ø!ï˛Ó˚ ˆÜ˛yöÄ ≤ÃˆÏÎ˚yçö ˆö•z–

S6V §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyÓ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ ò%•zÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇ¢ §Çáƒy à!Ó˚¤˛ï˛yÎ˚ à,•#ï˛ •ˆÏï˛ ˛•Î˚–

ò%•zÈÙÈï ,ï˛#ÎyÇ¢ Ó° Ïï˛ ˆüyê˛ §ò§ƒ ÏòÓ ò%•zÈÙÈï, ï˛#ÎyÇ¢ Óy í z õ!fiÌï˛ Ä ˆû˛yê˛òyöÜ˛yÓ# §ò§ƒ ÏòÓ ò%•zÈÙÈï, ï˛#ÎyÇ¢È ÏÜ˛ ˆÓyé˛yÎ˚–

§üyˆÏ°yã˛öy É üy!Ü≈˛ö §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛Ó˚ !ö¡¨!°!áï˛ §üyˆÏ°yã˛öyà%!° í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ—

(i) üy!Ü≈˛ö §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛ xï˛ƒhsˇ ç!ê˛° •ÄÎ˚yÎ˚ ï˛y Î%ˆÏàÓ˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏAà §Aà!ï˛ Ó˚«˛y

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ §«˛ü öÎ˚– Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ ò%!ê˛ Ü˛ˆÏ«˛ ò%!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y °yû˛ Ü˛Ó˚ˆÏ° ˆÎ ˆÜ˛yöÄ §ÇˆÏ¢yôö#

≤ÃhflÏyˆÏÓ ò%È•zÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇˆÏ¢Ó˚ §üÌ≈ö x§Ω˛Ó •ˆÏÎ˚ òÑyí˛¸yÎ˚– !ï˛öÈÙÈã˛ï%˛Ì≈yÇ¢ Ó˚yçƒ xy•zö§û˛yÓ˚ §¡ø!ï˛ xyòyÎ˚Ä á%Ó §•ç

öÎ˚– ï˛y•z xˆÏöÜ˛ §üyˆÏ°yã˛Ü˛ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ xyÓ˚Ä §•ç ˛õk˛!ï˛ ≤ÃÓï≈˛ˆÏöÓ˚ Ü˛Ìy ÓˆÏ°ö–

(ii) xö%ˆÏüyòˆÏöÓ˚ çöƒ §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyÓˆÏÜ˛ çöàˆÏîÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆ˛õ¢ Ü˛Ó˚yÓ˚ ÓòˆÏ° Ó˚yçƒ xy•zöÈÙÈ§û˛yà%!°Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ

ˆ˛õ¢ Ü˛Ó˚yˆÏÜ˛ xˆÏöˆÏÜ˛ xàîï˛y!sfÜ˛ üˆÏö Ü˛ˆÏÓ˚ö–

(iii) §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyÓ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ~ÓÇ 37 !ê˛ Ó,•Í Ó˚yˆÏçƒÓ˚ xy•zö§û˛y SxÌ≈yÍ !ï˛öÈÙÈã˛ï%˛Ì≈yÇ¢ ˆÌˆÏÜ˛

~Ü˛!ê˛ Ü˛üV myÓ˚y xö%ˆÏüy!òï˛ •ˆÏ°Ä ˆÜ˛yöÄ ~Ü˛!ê˛ §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy– xÌ≈yÍ 50 !ê˛

xDÓ˚y ÏçƒÓ˚ ü Ïôƒ fl∫“ çö§Çáƒy!Ó!¢‹T ˆåÈyê˛ 13!ê˛ Ó˚y ÏçƒÓ˚ xy•zö§û˛y ˙Ü˛ƒÓk˛ • ÏÎ˚ ˆÎ ÏÜ˛yöÄ §Ç Ï¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ ÏÜ˛

Óy!ï˛° Ü˛ˆÏÓ˚ !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

(iv) §Ç Ï¢yôö# ≤ÃhflÏy ÏÓ Ó˚yçƒ xy•zö§û˛yà%!°Ó˚ üï˛yüï˛ K˛y˛õ ÏöÓ˚ ˆÜ˛yöÄ §üÎ˚§#üyÓ˚ í z ÏÕ‘á §Ç!Óôy Ïö öy ÌyÜ˛yÎ˚

x§%!Óôy ˆòáy ˆòÎ˚– Ü˛Ç Ï@ˇÃ§ §üÎ˚§#üy !öô≈yÓ˚î Ü˛ ÏÓ˚ ˆÜ˛yöÄ ≤ÃhflÏyÓ öy !ö Ï° §Ç Ï¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ Ó˚yçƒ xy•zö§û˛yà%!°Ó˚

Ü˛yˆÏåÈ x!ö!ò≈‹T Ü˛y° ˛õˆÏí˛¸ ÌyÜ˛ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

üy!Ü≈˛ö §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛!ê˛ ç!ê˛° Ä Ü˛‹T§yôƒ •ÄÎ˚yÎ˚ ò%ˆÏ¢y ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ ˆÓ!¢ §üˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ ~!ê˛ üye

26 ÓyÓ˚ §ÇˆÏ¢y!ôï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ï˛ˆÏÓ !Óã˛yÓ˚y°ˆÏÎ˚Ó˚ Ó˚yÎ˚ñ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ≤Ãî#ï˛ xy•zöñ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ ≤ÃÌy Ä Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ ~ÓÇ

¢y§Ü˛ ≤ÃôyˆÏöÓ˚ ˆÎyàƒ ˆöï,˛ˆÏcÓ˚ üyôƒˆÏü xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö §üˆÏÎ˚Ó˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ §ˆÏAà §Aà!ï˛ Ó˚«˛y Ü˛Ó˚ˆÏï˛

§«˛ü •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

92

05.6 !Ó ˆÏê˛ö Ä xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ï%˛°öy

!Ó ˆÏê˛ö Ä xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ï%˛°öy ≤Ã§ˆÏD !ö¡¨!°!áï˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ=!° í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ É

(i) !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!Óôyö x!°!áï˛ñ !Ü˛hsˇ% xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö !°!áï˛–

(ii) !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!Óôyö §%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ ~•z §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ çöƒ ˆÜ˛yöÄ ç!ê˛° ˛õk˛!ï˛Ó˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö •Î˚

öy– !Ó !ê˛¢ ˛õy°≈y Ïürê˛ §yôyÓ˚î xy•zö˛õy Ï¢Ó˚ ˛õk˛!ï˛Ó˚ üyôƒ Ïü §Ç!Óôyö §Ç Ï¢yôö Ü˛Ó˚ Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚– §yôyÓ˚î xy•zö˛õy Ï¢Ó˚

˛õk˛!ï˛ Ó°ˆÏï˛ §yôyÓ˚î §Çáƒyà!Ó˚¤˛ ˆû˛yê˛ˆÏÜ˛ ˆÓyé˛yÎ˚– xÌ≈yÍ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ç!Óôyö ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ çöƒ ˆÜ˛yöÄ !ÓˆÏ¢£Ï

˛õk˛!ï˛ ˆö•z– !Ü˛hs% xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö ò%‹õ!Ó˚Óï≈ ö#Î˚– §yôyÓ˚î xy•zö ˛õy Ï¢Ó˚ ˛õk˛!ï˛ Ïï˛ SxÌ≈yÍ §yôyÓ˚î §Çáƒyà!Ó˚¤˛

ˆû˛yˆÏê˛V ~•z §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö §Ω˛Ó öÎ˚– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ çöƒ !ÓˆÏ¢£Ï ˛õk˛!ï˛Ó˚ ˛≤ÃˆÏÎ˚yçö–

(iii) !Ó Ïê˛ Ïö §yôyÓ˚î xy•zö˛õy Ï¢Ó˚ ˛õk˛!ï˛ Ïï˛ ˛§Ç!Óôyö §Ç Ï¢yôö Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ Ó Ï° !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ xy•z ÏöÓ˚

xy°yòy ˆÜ˛yöÄ üÎ≈yòy ˆö•z– !Ü˛v xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö §Ç Ï¢yô ÏöÓ˚ !Ó Ï¢£Ï ˛õk˛!ï˛ ÌyÜ˛yÎ˚ xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛

xy•zˆÏöÓ˚ üÎ≈yòy §yôyÓ˚î xy•zˆÏöÓ˚ Ä˛õˆÏÓ˚–

(iv) !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ˛õy°≈y Ïürê˛ §yÓ≈ Ïû˛Ôü– ï˛y•z ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ xy•zöàï˛ «˛üï˛yÓ˚ Ä˛õÓ˚ ˆÜ˛yöÄ !öÎ˚sfî ˆö•z– ˛õy°≈y Ïürê˛

ˆÎ ˆÜ˛yˆÏöyÄ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Óy Óy!ï˛° Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– xyòy°ˆÏï˛Ó˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xy•zˆÏöÓ˚ ˜Óôï˛y !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y

xyˆÏåÈ– §Ç!Óôyö !ÓˆÏÓ˚yô# Óy öƒyÎ˚ ö#!ï˛!ÓˆÏÓ˚yô# ˆÎ ˆÜ˛yöÄ xy•zö Óy ¢y§ö!Óû˛yà#Î˚ Ü˛yçˆÏÜ˛ §%!≤Ãü ˆÜ˛yê≈˛ Óy!ï˛°

ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– xÌ≈yÍ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ≤Ãyôyöƒ xyÓ˚ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚

!Óã˛yÓ˚!Óû˛yˆÏàÓ˚ ≤Ãyôyöƒ ˆòáy ÎyÎ˚–

(v) !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚ ÏîÓ˚ ö#!ï˛ üyöy •Î˚ öy– ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ ò Ï°Ó˚ §ò§ƒÓ˚y•z

ˆ§áyˆÏö üsf#§û˛y àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚– Ó˚yçy Óy Ó˚y!öÄ ~Ü˛!òˆÏÜ˛ ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ í˛zFã˛ï˛ü Ü˛ï≈˛,˛õ«˛ xöƒ!òˆÏÜ˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

x!ÓˆÏFåÈòƒ xAà– °í≈˛ ã˛ƒyˆÏ™°Ó˚ ~Ü˛yôyˆÏÓ˚ üsf#˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ §ò§ƒñ °í≈˛§û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛ ~ÓÇ !Óã˛yÓ˚y°ˆÏÎ˚Ó˚ ~Ü˛çö

!Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛– ˛õy°≈yˆÏürê˛ xöyfliy ≤ÃhflÏyÓ ˛õy¢ Ü˛Ó˚ˆÏ° üsf#ˆÏòÓ˚ ˛õòã%˛ƒï˛ •ˆÏï˛ •Î˚– üsf§û˛yÄ ˛õy°≈yˆÏürê˛ ˆû˛ˆÏä !òˆÏï˛

˛õy ÏÓ˚– !Ü˛v üy!Ü≈ ö §Ç!Óôy Ïö «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ö#!ï˛ ˛à%Ó%c˛õ)î≈– ˆ§áy Ïö xy•zöñ ¢y§ö Ä !Óã˛y ÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y ÎÌyÜ Ïü

Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ñ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä §%!≤Ãü ˆÜ˛yˆÏê≈˛Ó˚ •yˆÏï˛– !ï˛ö!ê˛ !Óû˛yà•z ~ˆÏÜ˛ xˆÏöƒÓ˚ ≤Ãû˛yÓ ˆÌˆÏÜ˛ ü%= – Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚

§ò§ƒ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öyñ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe í˛zˆÏòƒyà !öˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öyñ xy•zö§û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ òy!Î˚c¢#°Ä öÎ˚–

(vi) !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliy ~Ü˛ˆÏÜ˛w#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ •zFåÈyÓ˚ Ä˛õÓ˚ !öû≈˛Ó˚¢#°– !Ü˛v xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÎ˚ ¢y§öÓƒÓfliy

Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚– ~áyˆÏö §Ç!Óôyö xö%§yˆÏÓ˚ ˆÜ˛w Ä Ó˚yçƒ §Ó˚Ü˛yÓ˚à%!°Ó˚ üˆÏôƒ «˛üï˛y Órê˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòÄÎ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈñ !öç

~°yÜ˛yÎ˚ ≤ÃˆÏï˛ƒˆÏÜ˛•z fl∫yô#öû˛yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚– Ü˛yÓ˚Ä x!hflÏc xˆÏöƒÓ˚ Ä˛õÓ˚ !öû≈˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ öy–

(vii) !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ó˚yçy Óy Ó˚y!ö !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ ¢y§Ü˛ !•§yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ö– !Ü˛hsˇ% ≤ÃÜ,˛ï˛ ¢y§ö «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚

≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆöï,˛cyô#ö Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ Ä ≤ÃÜ,˛ï˛ ¢y§Ü˛—í˛zû˛Î˚ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ «˛üï˛y•z

ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö–

93

(viii) !Ó ˆÏê˛ˆÏö ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆöï,˛c Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ≤ÃÜ,˛ï˛ ¢y§ö«˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚– ≤Ãôyöüsf# ≤ÃÜ,˛ï˛ ˛¢y§Ü˛ !•§yˆÏÓ

Ü˛yç Ü˛Ó˚yÓ˚ §üÎ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ üsf#ˆÏòÓ˚ §•ˆÏÎy!àï˛y ˛õyö– !Ü˛v ≤ÃÜ,˛ï˛ ¢y§Ü˛ !•§yˆÏÓ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ üï˛ ˆÜ˛í˛z ˆö•z–

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~Ü˛Ü˛ ¢y§Ü˛– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ü˛yˆÏçÓ˚ §%!ÓôyÓ˚ çöƒ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ üsf# !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– !Ü˛v Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ üsf#ˆÏòÓ˚

ˆÜ˛yö §yÇ!Óôy!öÜ˛ üÎ≈yòy ˆö•zñ ïÑ˛yÓ˚y Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ û,˛ˆÏï˛ƒÓ˚ üï˛– ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ òy!Î˚c Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ ~Ü˛yÜ˛# Ó•ö

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚–

(ix) !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliy ˛õy°≈y Ïürê˛y!Ó˚ñ !Ü˛v xy Ïü!Ó˚Ü˛yÎ˚ Ó˚y‹T… õ!ï˛¢y!§ï˛ ¢y§ö ≤ÃÓ!ï≈ ï˛– ï˛ ÏÓ í zû˛Î˚ ˆò Ï¢•z

í˛zòyÓ˚˜Ïö!ï˛Ü˛ àîï˛sf ~ÓÇ ôöï˛y!sfÜ˛ xÌ≈ÓƒÓfliy ≤Ãã˛!°ï˛– í˛zû˛Î˚ ˆòˆÏ¢•z ò%!ê˛ ≤Ãôyö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ä !mÜ˛«˛!Ó!¢‹T

xy•zö§û˛y xy ÏåÈ ~ÓÇ í zû˛Î˚ ˆò Ï¢•z çöà ÏîÓ˚ ˆüÔ!°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ fl∫#Ü, ï˛ • ÏÎ˚ ÏåÈ– !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ §Ç!Óôyö ≤ÃÌy Ä Ó˚#!ï˛ö#!ï˛

!öû≈ Ó˚ • Ï°Ä ˆ§áy Ïö ≤ÃÌy Ä Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ ˛õy¢y˛õy!¢ !Ü˛å%È !°!áï˛ ˛õy°≈y Ïürê˛ Ó˚!ã˛ï˛ xy•zöÄ xy ÏåÈ ˆÎà%!° §yÇ!Óôy!öÜ˛

!òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈– xyÓyÓ˚ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö !°!áï˛ •ˆÏ°Ä ˆ§áyˆÏö !Ü˛å%È x!°!áï˛ ≤ÃÌy Ä Ó˚#!ï˛ö#!ï˛

§yÇ!Óôy!öÜ˛ à%Ó˚%c °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ˆÎüö Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ≤ÃÌy– ï˛y•z í˛zû˛Î˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ !Ü˛å%È ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ÌyÜ˛ˆÏ°Ä !Ü˛å%È !ü°Ä

xy ÏåÈ–

05.7 §yÓ˚yÇ¢

xyˆÏ°yã˛ƒ ~Ü˛ˆÏÜ˛ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ Ó˚ã˛öyñ ï˛yÓ˚ ˙!ï˛•y!§Ü˛ ˛õê˛û)˛!üñ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ !ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚ !Ó!û˛ß¨ !òÜ˛ñ

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ Ä §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛ xyˆÏ°y!ã˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

!Ó !ê˛¢ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢ !•§yˆÏÓ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ 13 !ê˛ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢ fl∫yô#öï˛y Î%ˆÏk˛Ó˚ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ 1776 §yˆÏ°

fl∫yô#öï˛y ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚– 1777 §yˆÏ° ï˛yÓ˚y ~Ü˛!eï˛ •ˆÏÎ˚ Ó˚y‹T…§üÓyÎ˚ àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚– !Ü˛v !Ó !ê˛¢ ¢y§Ü˛Ó˚y ï˛yˆÏòÓ˚

fl∫yô#öï˛y °yû˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õÓ˚ ï˛yÓ˚y Ó˚y‹T…§üÓyˆÏÎ˚Ó˚ ò%Ó≈°ï˛y Ä x˜ÏöÜ˛ƒ ˆÌˆÏÜ˛ ü%=˛ •ÄÎ˚yÓ˚ çöƒ öï%˛ö §Ç!Óôyö Ó˚ã˛öyÓ˚

çöƒ !ú˛°yˆÏí˛°!ú˛Î˚yÎ˚ Ü˛öˆÏû˛ö¢ö í˛yˆÏÜ˛– 1789 §yˆÏ° xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ öï%˛ö §Ç!Óôyö ã˛y°% Ü˛Ó˚y •Î˚–

§Ç!Óôyö!ê˛ !åÈ° «% o xyÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚– ˛õˆÏÓ˚ §ÇˆÏ¢yôöñ !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ó˚yÎ˚ñ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ Ä ≤ÃÌyñ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ≤Ãî#ï˛ xy•zö

Ä Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ §%ˆÏÎyàƒ ˆöï,˛ˆÏcÓ˚ myÓ˚y §Ç!Óôyö!ê˛ !Óhfl,Ïï˛ Ä !ÓÜ˛!¢ï˛ •Î˚–

xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö!ê˛ !°!áï˛ Ä ò%‹õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚– «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚îñ !öÎ˚sfî Ä û˛yÓ˚§yˆÏüƒÓ˚ ö#!ï˛ñ çöàˆÏîÓ˚

§yÓ≈ˆÏû˛Ôücñ Î%=˛Ó˚y‹T…ñ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ¢y§öñ !mÜ˛«˛!Ó!¢‹T xy•zö§û˛y •zï˛ƒy!ò xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ–

xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §ÇˆÏ¢yôö ÓƒÓfiÌy ç!ê˛°– §ÇˆÏ¢yôö ≤ÃhflÏyÓ í˛zay!˛õï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ í˛zû˛Î˚

Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ ò%•zÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇ¢ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛yÎ˚ Óy ò%•zÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇ¢ xAàÓ˚yçƒà%!°Ó˚ xö%ˆÏÓ˚yˆÏô xy‡ï˛ Ü˛öˆÏû˛ö¢ˆÏö– §ÇˆÏ¢yôö

≤ÃhflÏyÓ xö%ˆÏüy!òï˛ •Î˚ Î!ò xAàÓ˚yçƒà%!°Ó˚ xy•zö§û˛yÓ˚ !ï˛öÈÙÈã˛ï%˛Ì≈yÇ¢ ˆ§•z ≤ÃhflÏyÓ §üÌ≈ö Ü˛ˆÏÓ˚ Óy §Ç!Óôyö

94

§Ç Ï¢yô ÏöÓ˚ í z Ïj Ï¢ƒ xAàÓ˚yçƒà%!° myÓ˚y xy‡ï˛ Ü˛ö Ïû˛ö¢ ÏöÓ˚ !ï˛öÈÙÈã˛ï% Ì≈yÇ¢ §üÌ≈ö Ü˛ ÏÓ˚– xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö!ê˛

ò%‹õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ ~ÓÇ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏö Ó˚yçƒà%!°Ó˚ û)˛!üÜ˛y í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ–

!Ó ˆÏê˛ö Ä xyˆÏü!Ó˚Ü˛y í˛zû˛ˆÏÎ˚•z í˛zòyÓ˚˜Ïö!ï˛Ü˛ àîï˛y!sfÜ˛ Ä ôöï˛y!sfÜ˛ ˆò¢– í˛zû˛Î˚ ˆòˆÏ¢•z öyà!Ó˚Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚

fl∫#Ü,˛ï˛ñ !mÜ˛«˛!Ó!¢‹T xy•zö§û˛y Ä ò%!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° í˛zû˛Î˚ ˆòˆÏ¢•z ˆòáy ÎyÎ˚– ï˛ˆÏÓ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

¢y§ö xyÓ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏö §yÇ§ò#Î˚ ¢y§ö– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÎ˚ Î%=˛Ó˚y‹T… xyÓ˚ !Ó ˆÏê˛ö ~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛ ÓƒÓfliy– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö

!°!áï˛ Ä ò%‹õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ xyÓ˚ !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ x!°!áï˛ Ä §%˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚– ï˛y•z í˛zû˛Î˚ ˆòˆÏ¢Ó˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒÄ

!ÓhflÏÓ–

xyˆÏ°yã˛ƒ ~Ü˛Ü˛!ê˛ xy˛õöyˆÏòÓ˚ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ ü)° ö#!ï˛§ü)• §¡∫ˆÏ¶˛ ÄÎ˚y!Ü˛Ó•y° Ü˛Ó˚ˆÏÓ–

05.8 ≤ÃŸ¿yÓ°#

Ó˚ã˛öydÜ˛ ≤ÃŸ¿ É

1– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˙!ï˛•y!§Ü˛ ˛õê˛û)˛!üÜ˛y xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö–

2– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ !ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚ !Ó!û˛ß¨ í˛z˛õyÎ˚=!° Ü˛# Ü˛#⁄

xÌÓyñ Ü˛# Ü˛# í˛z˛õyˆÏÎ˚ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö ˛õ!Ó˚Ó!ï≈˛ï˛ xÓfliyÓ˚ §yˆÏÌ §Aà!ï˛ !ÓôyˆÏö §«˛ü •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ⁄

3– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ=!° Ü˛# Ü˛#⁄

4– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛!ê˛ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö–

5– !Ó ˆÏê˛ö Ä xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˛õyÌ≈Ü˛ƒà%!° ˆòáyö–

§Ç!«˛Æ í˛z_Ó˚!û˛!_Ü˛ ≤ÃŸ¿ É

SÜ˛V Ü˛ˆÏÓ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ fl∫yô#öï˛y ˆÏây!£Ïï˛ •Î˚⁄

SáV Ü˛ˆÏÓ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ Ó˚y‹T…§üÓyÎ˚ à!ë˛ï˛ •Î˚⁄

SàV Ü˛áö xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢à%!° fl∫yô#ö •Î˚⁄

SâV ˆÜ˛yö §yˆÏ° xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÎ˚ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §Ç!Óôyö à,•#ï˛ •Î˚⁄

SäV xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ ò%‹õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚ Ó°y •Î˚ ˆÜ˛ö⁄

Sã˛V «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ö#!ï˛!ê˛ !Ü˛û˛yˆÏÓ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏö Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ⁄

95

SåÈV !öÎ˚sfî Ä û˛yÓ˚§yˆÏüƒÓ˚ ö#!ï˛ Ó°ˆÏï˛ Ü˛# ˆÓyˆÏé˛ö⁄ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏö !öÎ˚sfî Ä û˛yÓ˚§yˆÏüƒÓ˚

ö#!ï˛ !Ü˛û˛yˆÏÓ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ Ü˛Ó˚y •Î˚⁄

SçV xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ !Óã˛yÓ˚!Óû˛yˆÏàÓ˚ ≤Ãyôyöƒ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ Ó°ˆÏï˛ Ü˛# ˆÓyˆÏé˛ö–

Sé˛V xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÎ˚ !Ü˛ Î%_´Ó˚y‹T… àë˛ö Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ⁄ !Ü˛û˛yˆÏÓ⁄

S~èV xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö ˛õk˛!ï˛Ó˚ ~Ü˛!ê˛ §üyˆÏ°yã˛öy !°á%ö⁄

Sê˛V !Ó ˆÏê˛ö Ä xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ü˛# Ü˛# !ü° ˆòáˆÏï˛ ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚⁄


1– 01.2 ˆòá%ö

2– 01.3 ÈÙÈ ~ í˛z_Ó˚ xyˆÏåÈ–

3– 01.4

4– 01.5 ˆòá%ö–

5– 01.6

SÜ˛V 4ë˛y ç%°y•zñ 1776 §yˆÏ°–

SáV 17 •z öˆÏû˛¡∫Ó˚ñ 1777 §yˆÏ°

SàV 1783 §yˆÏ°–

SâV 1789 §yˆÏ°–

SäV 05.4ÈÙÈ~Ó˚ 3öÇ ˜Ó!¢‹Tƒ!ê˛ ˆòá%ö–

Sã˛V 05.4 ÈÙÈ ~Ó˚ 4öÇ ˜Ó!¢‹Tƒ!ê˛ ˆòá%ö–

SåÈV 05.4 ÈÙÈ ~Ó˚ 5öÇ ˜Ó!¢‹Tƒ!ê˛ ˆòá%ö–

SçV 05.4 ÈÙÈ ~Ó˚ 8öÇ ˜Ó!¢‹Tƒ!ê˛ ˆòá%ö–

Sé˛V •ƒÑy– Óy!Ü˛ í˛z_ˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ 05.4 ~ÓÇ 9 öÇ ˜Ó!¢‹Tƒ ˆòá%ö–

S~èV 05.5 ÈÙÈ~Ó˚ §üyˆÏ°yã˛öy xÇ¢ 91 ˛õyï˛y ˆÌˆÏÜ˛ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ ~Ü˛!ê˛ !°á%ö–

Sê˛V 05.6 xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚%ö–

96


1– Munro, W.B : The Government of the United States.

2– Ogs, F.A. & Ray, P.O. : Essentials of America Government.

3– Potter, Allen M : American Government and politics.

4– Beard C.A. : American Government and Politics.

5– xöy!òÜ%˛üyÓ˚ ü•y˛õye É !öÓ≈y!ã˛ï˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛–

97

~Ü˛Ü˛ 06 xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ Ó˚y‹T…≤Ã!ï˛ Ä Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§

àë ˛ö

06.1 í˛zˆÏj¢ƒ


06.3 Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˆÎyàƒï˛yñ Ü˛yÎ≈Ü˛yˆÏ°Ó˚ ˆüÎ˚yò •zï˛ƒy!ò

06.4 Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö ˛˛õk˛!ï˛

06.5 Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ §#üyÓk˛ï˛y

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ Ü ˛ü!ÓÜ˛y¢

06.6 Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#

Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ §#üyÓk˛ï˛y

06.7 Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#

Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ §#üyÓk˛ï˛y

06.8 Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ §¡õÜ≈˛

06.9 §yÓ˚yÇ¢

06.10 ≤ÃŸ¿yÓ°#

06.11 í˛z_Ó˚üy°y

06.12 @ˇÃsi˛õO#

06.1 í˛zˆÏj¢ƒ

~•z ~Ü˛ˆÏÜ˛Ó˚ í˛zˆÏj¢ƒ •Û° xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ fiÌyöñ «˛üï˛y Ä û)˛!üÜ˛y

§¡∫ˆÏ¶˛ xy˛õöyˆÏÜ˛ xÓ!•ï˛ Ü˛Ó˚y– ~Ü˛Ü˛!ê˛ ˛õˆÏí˛¸ xy˛õ!ö xyÎ˚c Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓö—

xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˆÎyàƒï˛yñ Ü˛yÎ≈Ü˛yˆÏ°Ó˚ ˆüÎ˚yò •zï˛ƒy!òó

xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö ˛˛õk˛!ï˛ó

xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛yñ Ü˛yÎ≈yÓ°#ñ §#üyÓk˛ï˛y ~ÓÇ ï˛ÑyÓ˚ «˛üï˛yÓ˚ Ü ˛üy!ÓÜ˛y¢ó

üy!Ü≈˛ö Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ àë˛öó

üy!Ü≈˛ö Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ «˛üï˛yñ Ü˛yç Ä §#üyÓk˛ï˛yó

üy!Ü≈˛ö Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö ˛õk˛!ï˛ó

98

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ §¡õÜ≈˛

~à%!° §¡∫ˆÏ¶˛ xÓ!•ï˛ •ˆÏ° xy˛õ!ö xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ ü)° ö#!ï˛à%!°Ó˚ §ˆÏD ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛ •ˆÏÓö–


1789 ÈÙÈ~ Ó˚!ã˛ï˛ xy Ïü!Ó˚Ü˛y Î%=˛Ó˚y Ï‹T…Ó˚ xö%ÎyÎ˚# xy Ïü!Ó˚Ü˛yÎ˚ ¢y§ö!Óû˛yà#Î˚ «˛üï˛y Ó˚y‹T… õ!ï˛ xy•zö!Óû˛yà#Î˚

«˛üï˛y Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ •yˆÏï˛ öƒhflÏ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ã˛yÓ˚ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •° ~ÓÇ ò%ÈÙÈÓyˆÏÓ˚Ó˚ ˆÓ!¢ !öÓ≈y!ã˛ï˛

•ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ •zü‰!˛õã˛ˆÏürê˛ ˛˛õk˛!ï˛Ó˚ §y•yˆÏÎƒ ˛õòã%˛ƒï˛ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– §Ç!Óôyö xö%§yˆÏÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

˛õˆÏÓ˚y«˛û˛yˆÏÓ çöàî myÓ˚y !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– xAàÓ˚yˆÏçƒÓ˚ çöàî !öÓ≈yã˛Ü˛ §ÇfliyÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ÓÇ

!öÓ≈y˛õÜ˛ §ÇfliyÓ˚ §ò§ƒÓ˚y Ó˚y‹T… õ!ï˛ ÏÜ˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛ ÏÓ˚ö– ò°≤ÃÌyÓ˚ í zq ÏÓÓ˚ ú˛ Ï° ~•z !öÓ≈yã˛ö ≤Ãï˛ƒ«˛ • ÏÎ˚ òÑy!í ¸ ÏÎ˚ ÏåÈ–

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ¢y§öñ xy•zöñ xÌ≈ ~ÓÇ çÓ˚%!Ó˚ xÓfliyÜ˛y°#ö «˛üï˛y xyˆÏåÈ– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ û)˛!üÜ˛yˆÏÜ˛ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚y

ÎyÎ˚ ã˛yÓ˚û˛yˆÏÓ—ò°ˆÏöï˛yñ Ó˚y‹T…≤Ãôyöñ çöàˆÏöÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô ~ÓÇ !ÓŸª Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ !öÎ˚yüÜ˛ !•§yˆÏÓ– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛y

x§#ü •ˆÏ°Ä Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛ Ó°y ÎyÎ˚ öy– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ !öÎ˚sfîà%!° •° Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ñ ò°ÓƒÓfliyñ çöüï˛ñ

!Óã˛yÓ˚!Óû˛yàñ xyü°yï˛sfñ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ä ¢y§öÓ!•û≈˛)ï˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ ~ÓÇ xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ âê˛öy§ü)•–

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ «˛üï˛yÓ˚ ˛õy¢y˛õy!¢ §Ç!Óôyö Ó!•û≈˛)ï˛û˛yˆÏÓÄ !Ü˛å%È «˛üï˛y ˆòáy ÎyÎ˚– !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ó˚yÎ˚ñ

Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ §üÌ≈öñ ò°ÓƒÓfliyñ Î%k˛ Ä §ÇÜ˛ˆÏê˛ ˆöï,˛ˆÏcÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ï˛yñ çöüˆÏï˛Ó˚ §üÌ≈öñ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ òyÎ˚òy!Î˚ˆÏcÓ˚

≤Ã§yÓ˚ ~ÓÇ !Óû˛ß¨ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ ò«˛ï˛y Ä Óƒ!=˛c Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ ≤Ã§yÓ˚ â!ê˛ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ çö≤Ã!ï˛!ö!ô§û˛y Ä ˆ§ˆÏöê˛ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ •Î˚– çö≤Ã!ï˛!ö!ô§û˛yÎ˚ çöàˆÏîÓ˚ ˛≤Ã!ï˛!ö!ô ~ÓÇ ˆ§ˆÏöˆÏê˛

Ó˚yˆÏçƒÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôÓ˚y ÌyˆÏÜ˛ö– Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ «˛üï˛y •° É xy•zö ≤ÃîÎ˚öñ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôöñ !öÓ≈yã˛ö §ÇÜ ˛yhsˇ Ü˛yçñ

!Óã˛yÓ˚ §ÇÜ ˛yhsˇ Ü˛yçñ ¢y§ö §ÇÜ ˛yhsˇ Ü˛yçñ !öˆÏò≈¢ü)°Ü˛ Ä ï˛_¥yÓôyöñ Óy!îçƒ !öÎ˚sfîñ ï˛òhsˇñ Î%k˛ ~ÓÇ ï˛Ìƒ

§Ó˚ÓÓ˚y•– !öÎ˚sfî Ä û˛yÓ˚§yˆÏüƒÓ˚ ö#!ï˛ myÓ˚y Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛ §#üyÓk˛ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §Ç!ÓôyˆÏö Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚

xy•zö ≤ÃîÎ˚ö §ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛yÓ˚ xyˆÏ°yã˛öy xyˆÏåÈ–

!öÎ˚sfî Ä û˛yÓ˚§yˆÏüƒÓ˚ ö#!ï˛Ó˚ ú˛ˆÏ° Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛ˆÏÓ˚ñ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§Ä Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛ˆÏÓ˚–

ï˛ˆÏÓ í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ §¡∫¶˛ §•ˆÏÎy!àï˛y ü)°Ü˛–

06.3 Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˆÎyàƒï˛yñ Ü˛yÎ≈Ü˛yˆÏ°Ó˚ ˆüÎ˚yò •zï˛ƒy!ò

üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏò ≤Ã!ï˛m!®μï˛y Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õò≤ÃyÌ#≈ˆÏÜ˛ !ö¡¨!°!áï˛ ˆÎyàƒï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# •ˆÏï˛ •Î˚ÈÙÈ

99

(i) xÓ¢ƒ•z üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ fl∫yû˛y!ÓÜ˛ öyà!Ó˚Ü˛ •ˆÏï˛ •ˆÏÓ–

(ii) xhsˇï˛ 35 ÓåÈÓ˚ ÓÎ˚flÒ •ˆÏï˛ •ˆÏÓ–

(iii) xhsˇï˛ 14 ÓåÈÓ˚ üy!Ü≈ ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T… Ó§Óy§ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •ˆÏÓ– ~•z Ó§Óy§àï˛ ˆÎyàƒï˛yˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚ •yÓ≈yê˛

•%û˛y ÏÓ˚Ó˚ Ó˚y‹T… õ!ï˛ ˛õ Ïò ≤Ã!ï˛m!®μï˛yÓ˚ §üÎ˚ !Óï˛Ü≈ Ä Ïë˛– •%û˛y ÏÓ˚ ~Ü˛y!òÜ Ïü 14 ÓåÈÓ˚ üy!Ü≈ ö Î%_´Ó˚y Ï‹T… Óy§ Ü˛ ÏÓ˚ö!ö–

§%!≤Ãü ˆÜ˛yˆÏê≈˛Ó˚ Ó˚yÎ˚ xö%§yˆÏÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õò≤ÃyÌ#≈ˆÏÜ˛ ~Ü˛y!òÜ ˛ˆÏü 14 ÓåÈÓ˚ üy!Ü≈˛ö Î%_´Ó˚yˆÏ‹T… Ó§Óy§ Ü˛Ó˚yÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö

ˆö•z–

1787 §yˆÏ° !ú˛°yˆÏí˛°!ú˛Î˚y §ˆÏ¡ø°ˆÏö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yÎ≈Ü˛yˆÏ°Ó˚ ˆüÎ˚yò Ü˛ï˛!òö •ÄÎ˚y í˛z!ã˛ï˛ ˆ§ !öˆÏÎ˚ üï˛y˜ÏöÜ˛ƒ

â Ïê˛– x Ïö ÏÜ˛ 7 ÓåÈÓ˚ ˆüÎ˚y ÏòÓ˚ Ü˛Ìy Ó Ï°ö ~ÓÇ ˛õ%ö!ö≈Ó≈yã˛ ÏöÓ˚ !Ó ÏÓ˚y!ôï˛y Ü˛ ÏÓ˚ö– ˆ¢£Ï ˛õÎ≈hsˇ Ó˚y‹T… õ!ï˛Ó˚ Ü˛yÎ≈Ü˛y Ï°Ó˚

ˆüÎ˚yò 4 ÓåÈÓ˚ Ü˛Ó˚y •Î˚– !Ü˛hsˇ% §Ç!ÓôyˆÏö ïÑ˛yÓ˚ ˛õ%ö!ö≈Ó≈yã˛ˆÏöÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ !Ü˛å%È Ó°y •Î˚!ö– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ çç≈ ÄÎ˚y!¢Çê˛ö

ï,˛ï˛#Î˚ÓyÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏï˛ xfl∫#Ü˛yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏ° ï˛áö ˆÌˆÏÜ˛ ~•z ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ àˆÏí˛¸ ÄˆÏë˛ ˆÏÎ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ò%ÓyˆÏÓ˚Ó˚

ˆÓ!¢ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓö öy– ˆçöyˆÏÓ˚° @ˇÃyrê˛ Ä !ÌÄˆÏí˛yÓ˚ Ó˚%çˆÏû˛Œê˛ ~•z Ó˚#!ï˛!ê˛ˆÏÜ˛ í˛zˆÏ˛õ«˛y Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆã˛‹Ty

Ü˛ˆÏÓ˚öñ !Ü˛v ÓƒÌ≈ •ö– @ˇÃyrê˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏï˛ ã˛y•zˆÏ°Ä ˛õˆÏò !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– ï˛ˆÏÓ 1951 §yˆÏ° §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 22

ï˛ü §ÇˆÏ¢yôö myÓ˚y §ü§ƒy!ê˛Ó˚ §üyôyö Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ä•z §ÇˆÏ¢yôö xö%§yˆÏÓ˚ ˆÜ˛yöÄ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ï,˛ï˛#Î˚ÓyˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ

Ä•z ˛õˆÏò ≤Ã!ï˛m!®μï˛y Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓö öy–

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yÎ≈Ü˛y° ˆ¢£Ï •ÄÎ˚yÓ˚ xyˆÏà ïÑ˛yÓ˚ ü,ï%˛ƒ •ˆÏ° Óy !ï˛!ö ˆÏfl∫FåÈyÎ˚ ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏ° Óy ïÑ˛yˆÏÜ˛ ˛õòã%˛ƒï˛

Ü˛Ó˚y •ˆÏ° Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õò ¢)öƒ •Î˚– ï˛áö í˛z˛õÓ˚y‹T…˛õ!ï˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ÎyÓï˛#Î˚ Ü˛yç §¡õyòö Ü˛ˆÏÓ˚ö– ˆò¢ˆÏoy!•ï˛yñ

í˛zÍˆÏÜ˛yã˛@ˇÃ•îñ ò%ö#≈!ï˛ü)°Ü˛ Óy ˆÓxy•z!ö Ü˛yˆÏçÓ˚ x!û˛ˆÏÎyˆÏà Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ ˛õòã%˛ƒï˛ Ü˛yÓ˚ ˆÎˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– •zü!˛õã˛ˆÏürê˛

˛õk˛!ï˛Ó˚ §y•yˆÏÎƒ ïÑ˛yˆÏÜ˛ ˛õòã%˛ƒï˛ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– ~•z ˛õk˛!ï˛ xö%§yˆÏÓ˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ çö≤Ã!ï˛!ö!ô§û˛yÎ˚ x!û˛ˆÏÎyà í˛zay!˛õï˛

•Î˚ ~ÓÇ ˆ§ˆÏöê˛ ˆÏ§•z x!û˛ˆÏÎyˆÏàÓ˚ !Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ §üÎ˚ §%!≤Ãü ˆÜ˛yˆÏê≈˛Ó˚ ≤Ãôyö !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ §û˛y˛õ!ï˛

!•§yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ö– çö≤Ã!ï˛!ö!ô§û˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÇ¢ §ò§ƒ x!û˛ˆÏÎyà!ê˛ §üÌ≈ö Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õÓ˚ ˆÏ§!ê˛ ˆ§ˆÏöˆÏê˛ !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚

çöƒ ÎyÎ˚– ˆ§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ í˛z˛õ!fliï˛ §ò§ƒˆÏòÓ˚ ò%È•zÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇ¢ x!û˛ˆÏÎyà!ê˛ §üÌ≈ö Ü˛Ó˚ˆÏ° Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õòã%˛ƒï˛ •ö–

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õò ¢)öƒ •ÄÎ˚yÓ˚ ˛õÓ˚ í˛z˛õÓ˚y‹T…˛õ!ï˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ö– !Ü˛v ï˛áö Î!ò í˛z˛õÓ˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ü,ï%˛ƒ âˆÏê˛ñ Óy

!ï˛!ö ˛õòï˛ƒyà Óy ˛õòã%˛ƒï˛ •ö ï˛y•ˆÏ° xyÓyÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õò ¢)öƒ •Î˚– ~•z ¢)öƒ˛õò ˛õ)Ó˚ˆÏîÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏö

!Ü˛å%È Ó°y •Î˚!ö– ~ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ 1792 §yˆÏ° üy!Ü≈˛ö Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ ~•z xy•zö Ó˚ã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ ~•z xy•zö xö%§yˆÏÓ˚

ï˛áö ≤Ã!ï˛!ö!ô§û˛yÓ˚ xôƒ«˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏÓö– 1886 §yˆÏ° Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ öï%˛ö xy•zö Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z

xy•zö xö%§yˆÏÓ˚ í˛z˛õÓ˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õÓ˚ ˆ§ˆÏÜ ˛ê˛y!Ó˚ xú˛ ˆfiê˛ê˛ñ ï˛yÓ˚˛õÓ˚ ≤Ã!ï˛Ó˚«˛y §!ã˛Óñ ï˛yÓ˚ ˛õÓ˚ xƒyê˛!ö≈ ˆçöyˆÏÓ˚°

≤Ãû,˛!ï˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yÎ≈û˛yÓ˚ à•î Ü˛Ó˚ˆÏÓö–

100

üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !Ü˛å%È §yÇ!Óôy!öÜ˛ xÓƒy•!ï˛ ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yÎ≈Ü˛yˆÏ° ïÑ˛yÓ˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ ˆòÄÎ˚y!ö Óy

ˆú˛Ôçòy!Ó˚ üyü°y Ü˛Ó˚y ÎyˆÏÓ öyñ xyòy°ï˛ xÓüyööyÓ˚ x!û˛ˆÏÎyà xyöy ÎyˆÏÓ öy ~ÓÇ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ ˆÜ˛yöÄ Ü˛!ü!ê˛Ó˚

§yüˆÏö ïÑ˛yˆÏÜ˛ •y!çÓ˚ •ˆÏï˛ Óyôƒ Ü˛Ó˚y ÎyˆÏÓ öy– •zü‰!˛õã˛ˆÏürê˛ åÈyí˛¸y xöƒû˛yˆÏÓ ïÑ˛yÓ˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ ˆÜ˛yöÄ ÓƒÓfiÌy ˆöÄÎ˚y

ÎyˆÏÓ öy–

06.4 Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö ˛õk˛!ï˛

Ó˚y‹T… õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö ÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ ÏÓ˚ !ú˛°y Ïí˛°!ú˛Î˚y Ü˛ö Ïû˛ö¢ Ïö ï% ü%° ÓyÜ‰ !Óï˛u˛yÓ˚ §,!‹T • ÏÎ˚!åÈ°– x Ïö ÏÜ˛ çöàö

Ü˛ï≈˛,Ü˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ≤Ãï˛ƒ«˛ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ Ü˛Ìy ÓˆÏ°ö– xˆÏöˆÏÜ˛ xyÓyÓ˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ myÓ˚y Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ Ü˛Ìy ÓˆÏ°ö–

§Ç!Óôyö ≤ÃˆÏîï˛yÓ˚y ò%!ê˛ ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ ˆÜ˛yöÄ!ê˛•z @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö!ö– ≤ÃÌü ˛˛õk˛!ï˛!ê˛ @ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏ° Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ §Ó §üÎ˚

çöàˆÏöÓ˚ §hsˇ%!‹T!ÓôyˆÏö ÓƒhflÏ ÌyÜ˛ˆÏï˛ •ˆÏÓ xyÓ˚ !mï˛#Î˚ ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ ˛Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ •yˆÏï˛Ó˚ ˛õ%ï%˛ˆÏ° ˛õ!Ó˚îï˛

•ÄÎ˚yÓ˚ ~ÓÇ «˛üï˛y fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ö#!ï˛ «% ß¨ •ÄÎ˚yÓ˚ xy¢ÇÜ˛y !åÈ°– ï˛y•z ˆ¢£Ï ˛õÎ≈hsˇ !öÓ≈yã˛ö §ÇfiÌy myÓ˚y ˛õˆÏÓ˚y«˛û˛yˆÏÓ

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ !ÓˆÏ¢£Ï ˛õk˛!ï˛!ê˛ §Ç!ÓôyˆÏö à,•#ï˛ •Î˚–

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 2öÇ ôyÓ˚yÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ˛õk˛!ï˛!ê˛ xyˆÏ°y!ã˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z !öÓ≈yã˛ö ˛õk˛!ï˛Ó˚ ò%!ê˛ ˛õÎ≈yÎ˚

xyˆÏåÈÈÙÈ≤ÃÌü ˛õÎ≈yÎ˚ •° !öÓ≈yã˛Ü˛ §ÇfiÌy àë˛ö ~ÓÇ !mï˛#Î˚ ˛õÎ≈yÎ˚ •° !öÓ≈yã˛Ü˛ §ÇfiÌyÎ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ myÓ˚y Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚

!öÓ≈yã˛ö– ≤ÃÌü ˛õÎ≈y ÏÎ˚ÈÙÈ≤Ã Ïï˛ƒÜ˛ xAàÓ˚y ÏçƒÓ˚ öyà!Ó˚Ü˛Ó˚y !öÓ≈yã˛Ü˛ §ÇfliyÓ˚ §ò§ƒ ÏòÓ˚ !öÓ≈yã˛ö Ü˛ ÏÓ˚ö– Ü˛Ç Ï@ˇÃ Ï§Ó˚ í zû˛Î˚

˛Ü˛ˆÏ«˛ xAàÓ˚yˆÏçƒÓ˚ Îï˛çö ˛˛≤Ã!ï˛!ö!ô xyˆÏåÈ ˆ§•z xAàÓ˚yˆÏçƒÓ˚ öyà!Ó˚Ü˛Ó˚y ï˛ï˛çö §ò§ƒˆÏÜ˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ï˛ˆÏÓ

Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ ˆÜ˛yöÄ §ò§ƒ Óy ˆÜ˛w#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆÜ˛yöÄ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚# !öÓ≈yã˛Ü˛ §ÇfiÌyÓ˚˚ §ò§ƒ !•§yˆÏÓ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚ö öy– ˛õM˛Èy¢!ê˛ xAàÓ˚yçƒ ˆÌˆÏÜ˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ §Ó §ò§ƒˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ !öÓ≈yã˛ö# §ÇfiÌy à!ë˛ï˛ •Î˚– öˆÏû˛¡∫Ó˚ üyˆÏ§Ó˚

≤ÃÌü ˆ§yüÓyˆÏÓ˚Ó˚ ˛õÓ˚ ≤ÃÌü ˆÎ üAà°ÓyÓ˚ xyˆÏ§ñ ˆ§•z !òö !öÓ≈yã˛Ü˛ §ÇfiÌyÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ !öÓ≈yã˛ö Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ

ˆû˛yê˛ xö%!¤˛ï˛ •Î˚–

!mï˛#Î˚ ˛õÎ≈yÎ˚È––È˛õÓ˚Óï˛#≈ !í˛ˆÏ§¡∫Ó˚ üyˆÏ§Ó˚ ≤ÃÌü Ó%ôÓyÓ˚ ˛õÓ˚ ≤ÃÌü ˆ§yüÓyÓ˚ ˛≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ xAà Ó˚yˆÏçƒÓ˚ !öÓ≈yã˛Ü˛

§ò§ƒÓ˚y !öç !öç xAàÓ˚yˆÏçƒ !ü!°ï˛ •ˆÏÎ˚ ˆày˛õö ˆû˛yê˛òyö ˛õk˛!ï˛ xö%ÎyÎ˚# !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ çöƒ ˆû˛yê˛òyö Ü˛ˆÏÓ˚ö–

§Ç!Óôy ÏöÓ˚ 23 ï˛ü §Ç Ï¢yô ÏöÓ˚ ú˛ Ï° Óï≈ üy Ïö !öÓ≈yã˛Ü˛ §ò§ƒÓ˚y !öç !öç ˆç°yÎ˚ í z õ!fliï˛ • ÏÎ˚ Ó˚y‹T… õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ Ïö

xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– !öÓ≈yã˛ö ˛õÓ≈ ˆ¢£Ï •ÄÎ˚yÓ˚ ˛õÓ˚ ˆû˛yê˛Óy:à%!°ˆÏÜ˛ !§° Ü˛ˆÏÓ˚ ÄÎ˚y!¢Çê˛ˆÏö ˛õyë˛yˆÏöy •Î˚–

˛õˆÏÓ˚Ó˚ ÓåÈÓ˚ 6•z çyö%Î˚y!Ó˚ ˆ§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ xôƒ«˛ !§ˆÏöê˛ §ò§ƒˆÏòÓ˚ §yüˆÏö ˆû˛yê˛˛õeà%!° àîöy Ü˛ˆÏÓ˚ö– !Î!ö !öÓ≈yã˛Ü˛

§ÇfiÌyÓ˚ §Çáƒyà!Ó˚ˆÏ¤˛Ó˚ ˆû˛yê˛ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚öñ !ï˛!ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏò !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– !Ü˛hsˇ% Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏò Î!ò ˆÜ˛í˛z

§Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y öy ˛õyö ï˛y•ˆÏ° x!ôÜ˛ ˆû˛yê˛ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈö ~üö xö!ôÜ˛ !ï˛öçö ≤ÃyÌ#≈Ó˚ üˆÏôƒ ˆÌˆÏÜ˛ ~Ü˛çöˆÏÜ˛

çö≤Ã!ï˛!ö!ô§û˛y §Çáƒyà!Ó˚ˆÏ¤˛Ó˚ ˆû˛yˆÏê˛ ˛Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏò !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚–

101

˘œ˚˛ ı…ı¶ö± √õ∂ıøÓ«¬Ó¬ ˝›˚˛±ı˛ Ù¬À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¬ÛÀı˛±é¬ øÚı«±‰¬Ú fl¬±˚«Ó¬ √õ∂Ó¬…é¬ øÚı«±‰¬Ú ˝À˚˛ “±øh¬À˚˛ÀÂ/ øÚı«±‰¬fl¬¸—¶ö±ı˛ ¸¸…ı˛± ˘œ˚˛ øˆ¬øMÀÓ¬ øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝Ú ıÀ˘ Ó“¬±ı˛± øÚÊ øÚÊ À˘ı˛ ˜ÀÚ±ÚœÓ¬ √õ∂±Ô«œı˛ ¬ÛÀé¬˝◊ Œˆ¬±È¬ ŒÚ/ Ó¬±˝◊øÚı«±‰¬Ú ¸—¶ö±ı˛ øÚı«±‰¬Ú ’Ú≈øá¬Ó¬ ˝› ˛±ı˛ ¬Ûı˛ ◊ ˜±øfl«¬Ú ≈=˛ı˛±À©Üòı˛ ˆ¬±øı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Œfl¬ ˝ÀıÚ Ó¬± ø¶öı˛ fl¬ı˛± ˚± ˛/ øÚı«±‰¬fl¬¸—¶ö± Z±ı˛± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚı«±‰¬Ú Ó¬±˝◊ ’±Ú≈á¬±øÚfl¬ ˝À˚˛ ¬ÛÀh¬/

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚı«±‰¬ÀÚı˛ ıÓ«¬˜±Ú ¬ÛX¬øÓ¬øÈ¬ ÊøÈ¬˘, ¸˜˚˛¸±À¬Ûé¬ › ı…˚˛ı˝≈˘/ Ó¬±Â±h¬±› ¤˝◊ ¬ÛX¬øÓ¬ÀÓ¬ ıh¬ fl¬À˚˛fl¬øÈ¬ı±ÀÊ…ı Œˆ¬±È¬±Ó¬±Àı ¸—‡…±·øıÀá¬ı ¸˜Ô«ÀÚ ı±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝ÀÓ¬ ¬Û±ÀıÚ/ 18øÈ¬ ’ºı±ÀÊ…ı ¸—‡…±·øıá¬Ó¬± Œ¬ÛÀ˚¤fl¬ÊÚ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ’±ı˛ ¤fl¬ÊÚ 32øÈ¬ ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ¸—‡…±·øı˛á¬Ó¬± Œ¬ÛÀ˘› ¬Ûı˛±øÊÓ¬ ˝ÀÓ¬¬Û±Àı˛Ú/ Ó¬±Â±h¬± ˘ı…ı¶ö±ı˛ Î¬◊æÀıı˛ Ù¬À˘ øÚı«±‰¬Ú ’±ı˛ ¬ÛÀı˛±é¬ Ú ˛, √õ∂Ó¬…é¬ ˝À ˛ “±øh¬À ˛ÀÂ/ Ó¬± ◊ ’ÀÚfl¬ ¸˜±À˘±‰¬fl¬ÊÚ·Ì Z±ı˛± √õ∂Ó¬…é¬ˆ¬±Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚı«±‰¬ÀÚı˛ fl¬Ô± ıÀ˘Ú/

06.5 ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ é¬˜Ó¬± › fl¬± «±ı˘œ

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øı¬Û≈ ¸±—øıÒ±øÚfl¬ › ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ é¬˜Ó¬±ı˛ ’øÒfl¬±ı˛œ/ øÓ¬øÚ ◊—˘…±À`¬ı˛ ı˛±Ê±ı˛ ˜Ó¬ı˛±ÊQ fl¬Àı˛Ú, ’±ı±ı˛ ˝◊—˘…±À`¬ı˛ √õ∂Ò±Ú˜Laœı˛ ˜Ó¬ ˙±¸Ú fl¬Àı˛Ú/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¤fl¬±Ò±Àı˛ øÚ˚˛˜Ó¬±øLafl¬ › √õ∂fl‘¬Ó¬ ˙±¸fl¬/¶Üò—-¤ı˛ ˜ÀÓ¬, ¬Û‘øÔıœı˛ ’Ú… Œfl¬±Ú› ·ÌÓ¬±øLafl¬ ı˛±À©Üò ˜±øfl«¬Ú ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ Ú…± ˛ é¬˜Ó¬±¸•Ûiß ı˛±©Üò√õ∂Ò±Ú Œ‡± ˚± ˛ Ú±/˜±øfl«¬Ú ˙±¸Úı…ı¶ö± ˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ◊ ˝À˘Ú Œfl¬fœ ˛ ‰¬øı˛S/ ¸—øıÒ±Ú ’Ú≈ ±Àı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˝À˘Ú ¤fl¬fl¬ ˙±¸fl¬, ◊—˘…±À`¬ı˛˜Ó¬ fl¬…±øıÀÚÈ¬ Ó“¬±ı˛ ¸Àº é¬˜Ó¬± › ±ø˚˛Q Œˆ¬±· fl¬Àı˛ Ú±/

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ é¬˜Ó¬±Àfl¬ Ú˚˛ ˆ¬±À· ˆ¬±· fl¬ı˛± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/

ï1ó ˙±¸Úøıˆ¬±·œ˚ é¬˜Ó¬± – ¸—øıÒ±ÀÚı 1ï1ó Ò±ı± ’Ú≈ ±Àı ı±©Üò¬ÛøÓ¬ı ˝±ÀÓ¬ ’±À˜øıfl¬± ≈ñı±À©Üòı ˙±¸Ú¸—]±ôL√é¬˜Ó¬± ’¬Û«Ì fl¬ı˛± ˝À˚˛ÀÂ/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¤˝◊ é¬˜Ó¬± √õ∂Ó¬…é¬ˆ¬±Àı √õ∂À˚˛±· fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ˙±¸Ú¸—]±ôL√é¬˜Ó¬±Àfl¬ ’±ı±ı˛ øÚÀ•ß±ñ fl¬À˚˛fl¬øÈ¬ ˆ¬±À· ˆ¬±· fl¬ı˛± ˚±˚˛/ Œ˚˜Úñ

ïfl¬ó Ê±Ó¬œ˚ √õ∂˙±¸ÀÚı √õ∂Ò±Ú ø˝À¸Àı ı±©Üò¬ÛøÓ¬ı é¬˜Ó¬± – ı±©Üò¬ÛøÓ¬ Ê±Ó¬œ˚ √õ∂˙±¸ÀÚı √õ∂Ò±Ú ø˝À¸Àı ˙±¸Úøıˆ¬±·œ˚ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ı˛Ì › ø¸X¬±ôL√·Ë˝Ì, √õ∂˙±¸øÚfl¬ ’±À˙ Ê±øı˛, √õ∂˙±¸øÚfl¬ fl¬±Í¬±À˜±ı˛ øÚ˚˛LaÌ › øıÚ…±¸, øıøˆ¬iß øıˆ¬±À·ı˛fl¬±ÀÊı˛ ¸˜i§ ˛, √õ∂˙±¸øÚfl¬ ¤ÀÊøk·≈ø˘ı˛ Ó¬±ı˛øfl¬, øıˆ¬±·œ ˛ fl¬±Ê ¸•§Àg¬ øıˆ¬±·œ ˛ fl¬ «‰¬±ı˛œÀı˛ fl¬±ÀÂ ø˘ø‡Ó¬ øı˛À¬Û±È«¬Ó¬˘ı, øÚÀ« ’˜±Ú…fl¬±ıœ øıˆ¬±·œ˚ fl¬ «‰¬±ıœÀfl¬ ’¬Û¸±ıÌ, ˙±øôL√ ‘∫˘± ıé¬±, øıÀ^±˝˜Ú, Ú±·øıfl¬ ’øÒfl¬±ı ¸—ıé¬Ì,’± ◊ÀÚı˛ √õ∂À ˛±· ◊Ó¬…±ø é¬˜Ó¬±·≈ø˘ Œˆ¬±· fl¬Àı˛Ú/ ≈Mêı˛±©Üòœ ˛ ¸—øıÒ±Ú, fl¬—À·Ë √õ∂ÌœÓ¬ ’± ◊Ú, ≈ñı˛±©Üòœ ˛ ’±±˘ÀÓ¬ı˛ı˛± ˛, ’Ú… ı˛±À©Üòı˛ ¸Àº ¸•Û±øÓ¬ ‰≈¬øñ ◊Ó¬…±ø øÍ¬fl¬˜Ó¬ fl¬± «fl¬ı˛ ˝ÀBÂ øfl¬Ú± Ó¬± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ŒÀ‡Ú/ √õ∂À ˛±ÊÚ ˜ÀÚ fl¬ı˛À˘ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Œ¸Ú±ı±ø˝Úœ Œ˜±Ó¬±À˚˛Ú fl¬Àı˛ ˙±øôL√˙‘∫˘± ı˘ı» fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/

ï‡ó øÚÀ˚˛±· ¸—Sê±ôL√ é¬˜Ó¬± – ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò ¸ı˛fl¬±øı˛ fl¬˜«‰¬±ı˛œÀı˛ ≈ ¬±À· ˆ¬±· fl¬ı˛± ˝˚˛ñÎ¬◊B‰¬¬Û¶ö ›øÚ•ß¬Û¶ö/ øıøˆ¬iß øıˆ¬±·œ˚ √õ∂Ò±Ú, fl”¬È¬ÕÚøÓ¬fl¬ ”Ó¬, øı‰¬±ı¬ÛøÓ¬, ı±øÌÊ…”Ó¬, ˜Laœ ◊Ó¬…±ø √õ∂Ô˜ Œ|øÌı ’±ı ı≈…Àı± √õ∂Ò±Ú

102

› ’Ú…±Ú… ’Òô¶∏Ú fl¬ «‰¬±ı˛œı˛± øZÓ¬œ˚˛ Œ|øÌ ≈¬ñ/ √õ∂Ô˜ Œ|øÌ ≈¬ñ fl¬ «‰¬±ı˛œÀı˛ øÚÀ ˛±À·ı˛ ¸˜ ˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛’Ú≈À˜±Ú øÚÀÓ¬ ˝ ˛/ øZÓ¬œ ˛ Œé¬ÀS Ó¬±ı˛ √õ∂À ˛±ÊÚ ˝ ˛ Ú±/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˚±Àı˛ øÚÀ ˛±· fl¬ı˛±ı˛ ø¸X¬±ôL√ fl¬Àı˛Ú Œ¸ÀÚÈ¬ Ó¬±¸±Ò±ı˛ÌÓ¬ Œ˜ÀÚ ŒÚ ˛/ ¤Àfl¬ ëëŒ¸ÀÚÀÈ¬±ı˛œ ˛ Œ¸ÃÊÚ…øıøÒíí ıÀ˘/ ¤ Ê±Ó¬œ ˛ øÚÀ ˛±À·ı˛ ’±À· ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¸—øù≠©Ü ı˛±ÀÊ…ı˛Œ¸ÀÚÈ¬ı˛ZÀ ˛ı˛ ¸Àº ’±À˘±‰¬Ú± fl¬Àı˛ ŒÚÚ/

ï·ó ’¬Û¸±ı˛ÀÌı˛ é¬˜Ó¬± – fl¬ «‰¬±ı˛œÀı˛ ’¬Û¸±ı˛Ì øı ∏À ˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ é¬˜Ó¬± ¸•§Àg¬ ¸—øıÒ±ÀÚ øfl¬Â≈ Œ˘‡± øÂ˘ Ú±/fl¬—À·ËÀ¸ı˛ √õ∂Ô˜ ’øÒÀı˙ÀÚ ¤ øÚÀ ˛ øıÓ¬fl«¬ Œ‡± ˚± ˛/ Œ˙À ∏ ø¶öı˛ ˝ ˛, ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ˜Ó¬±˜Ó¬ Â±h¬± ◊ ¤fl¬fl¬ˆ¬±Àıfl¬ «‰¬±ı˛œÀı˛ ¬Û‰≈¬…Ó¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ı˛ÀıÚ/ 1866 ¸±À˘ fl¬—À·Ë ’± ◊Ú fl¬Àı˛ Œ‚± ∏Ì± fl¬Àı˛ Œ˚ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ¸•úøÓ¬Â±h¬± fl¬ «‰¬±ıœÀı ’¬Û¸±ıÌ fl¬ıÀÓ¬ ¬Û±ıÀıÚ Ú±/ Ó¬Àı 1887 ¸±À˘ ¤ ◊ ’± ◊Ú ı±øÓ¬˘ ˝À˚ ˚±˚/ Ó¬± ◊ ıÓ«¬˜±ÀÚ øÚ˚˜˝˘ Œ˚ Œ˚¸ı fl¬ «‰¬±ı˛œÀı˛ ÊÚ… ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ √õ∂Ó¬…é¬ˆ¬±Àı ± ˛œ Ô±fl¬ÀÓ¬ ˝ ˛ Ó¬±Àı˛ øÓ¬øÚ ¤fl¬fl¬ˆ¬±Àı ’¬Û¸±ı˛Ì fl¬ı˛ÀÓ¬¬Û±ı˛ÀıÚ/ øfl¬c ≈ñı˛±À©Üòı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬, Œ˚ ¸ı fl¬ø˜˙ÀÚı˛ ¸¸…Àı˛ ’±—ø˙fl¬ ’± ◊Ú › ’±—ø˙fl¬ øı‰¬±ı˛ —]±ôL√ é¬˜Ó¬±’±ÀÂ ¤ı— ı˛±©Üòfl‘¬Ó¬…fl¬ øÚ˚˛˜±ı˘œ ’Ú≈ ±Àı˛ øÚ ≈ñ fl¬˜«‰¬±ı˛œÀı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ’¬Û¸±ı˛Ì fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ı˛ÀıÚ Ú±/

ï‚ó ¸±˜øı˛fl¬ é¬˜Ó¬± – ¸—øıÒ±Ú ’Ú≈¸±Àı˛ ˜±øfl«¬Ú ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˚≈ñı˛±À©Üò Œ¸Ú±ı±ø˝Úœ, øı˜±Úı±ø˝Úœ › ŒÚÃı±ø˝Úœı˛¸ı«±øÒÚ± ˛fl¬/ øÓ¬øÚ Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ’Ú≈À˜±Ú]À˜ Œ¸Ú± › ŒÚÃı±ø˝Úœı˛ ’øÙ¬¸±ı˛Àı˛ øÚÀ˚˛±· fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú ¤ı— ≈ÀX¬ı˛¸˜ ˛ √õ∂À ˛±ÊÚÀı±ÀÒ Ó¬±Àı˛ ¬Û‰≈¬…Ó¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ Ó¬MW·Ó¬ˆ¬±Àı Œfl¬ı˘˜±S fl¬—À·Ë ≈X¬ Œ‚± ∏Ì± fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ øfl¬ôL√≈ı±ô¶∏Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¤˜Úˆ¬±Àı ¬Ûı˛ı˛±©ÜòÚœøÓ¬ ¬Ûøı˛‰¬±˘Ú± fl¬Àı˛Ú Œ˚ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¬ÛÀé¬ ˚≈X¬À‚±¯∏Ì± Â±h¬± Î¬◊¬Û±˚˛ Ô±Àfl¬ Ú±/’±ı±ı˛ ˜±øfl«¬Ú fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’Ú≈ øÓ¬ Â±h¬± ◊ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±©Üò Œfl¬±øı˛ ˛±, fl¬À•§±øÎ¬ ˛±, øˆ¬À ˛Ó¬Ú±˜ √õ∂ ‘¬øÓ¬ ŒÀ˙ Δ¸Ú… Œ√õ∂ı˛Ìfl¬Àı˛ÀÂ/ 1974 ¸±À˘ fl¬—À·Ë¸ √õ∂ÌœÓ¬ ˚≈X¬é¬˜Ó¬± ¸•Ûøfl«¬Ó¬ ’±˝◊Ú ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¤˝◊ é¬˜Ó¬±Àfl¬ øÚ˚˛øLaÓ¬ fl¬Àı˛ÀÂ/ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ΔıÀø˙fl¬ ¸—‚À ∏«ı˛ Œé¬ÀS Δ¸Ú… ¬Û±Í¬±À˘ 48 ‚∞I◊±ı˛ ˜ÀÒ… Ó“¬±Àfl¬ fl¬—À·Ë Àfl¬ Ê±Ú±ÀÓ¬ ˝ ˛/ fl¬—À·Ë ’Ú≈À˜±ÚÚ± fl¬ı˛À˘ 60 øÀÚı˛ ˜ÀÒ… Œ¸Ú±ı±ø˝Úœ √õ∂Ó¬…±˝±ı˛ fl¬Àı˛ øÚÀÓ¬ ˝Àı/ Ó¬Àı ˚≈X¬ ’ı¸±ÀÚı˛ Œé¬ÀS Ó“¬±ı˛ ¤fl¬fl¬ é¬˜Ó¬±’±ÀÂ/

≈X¬fl¬±˘œÚ ’ı¶ö±˚ Œ¸Ú±ı±ø˝Úœı ¸ı«±øÒÚ±˚fl¬ ø˝¸±Àı ı±©Üò¬ÛøÓ¬ı ¸±˜øıfl¬ é¬˜Ó¬± øı¬Û≈ ˆ¬±Àı ı‘øX¬ ¬Û±˚/ ≈X¬fl¬±˘œÚ’ı¶ö±˚˛ øÓ¬øÚ ëøÚ˚˛˜Ó¬±øLafl¬ Δ¶§ı˛Ó¬Laí √õ∂øÓ¬á¬± fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ Δ¸Ú… ¸—‡…± ø¶öı˛ fl¬ı˛±, Δ¸Ú… Œ√õ∂ı˛Ì fl¬ı˛±, ’¶a˙À¶aı˛Œfl¬Ã˙˘ › √õ∂À˚˛±À·ı˛ Œé¬ÀS ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¤fl¬±˝◊ ø¸X¬±ôL√ ·Ë˝Ì fl¬Àı˛Ú/ ˚≈X¬fl¬±˘œÚ ¸˜À˚˛ ’øÒfl‘¬Ó¬ Œ˚ Œfl¬±Ú› ’=¡À˘ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’Ú≈À˜±Ú ¸±À¬ÛÀé¬ ¸±˜øı˛fl¬ ¸ı˛fl¬±ı˛ √õ∂øÓ¬á¬± fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ıÓ«¬˜±ÀÚ ’±ôL√–˜˝±À˙œ ˛ Œé¬¬ÛÌ±¶a√õ∂øÓ¬á¬±ı˛ ˜±Ò…À˜ Ê±Ó¬œ ˛ øÚı˛±¬ÛM±ı˛ ı…ı¶ö±, ¬Û‘øÔıœı˛ øıøˆ¬iß ’=¡À˘ ¸±˜øı˛fl¬ ‚“±øÈ¬¶ö±¬ÛÚ, ¸±˜øı˛fl¬ ŒÊ±ÀÈ¬ ’—˙·Ë Ì˝◊Ó¬…±øı˛ Ù¬À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¸±˜øı˛fl¬ é¬˜Ó¬± ’±Àı˛± ı‘øX¬ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ/

ï„ó ΔıÀø˙fl¬ é¬˜Ó¬± – ¸—øıÒ±ÀÚ Œfl¬±Ô±› ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ ΔıÀø˙fl¬ ÚœøÓ¬ı˛ ¤fl¬fl¬ øÚÒ«±ı˛fl¬ ı˘± ˝ ˛øÚ/ øfl¬ôL√≈ fl¬± «Ó¬øÓ¬øÚ˝◊ ¬Ûı˛ı˛±©ÜòÚœøÓ¬ øÚÒ«±ı˛ÀÌ ‰”¬h¬±ôL√ é¬˜Ó¬± Œˆ¬±· fl¬Àı˛Ú/ ˜±øfl«¬Ú ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˝À˘Ú ¬Ûı˛ı˛±©Üò øı¯∏À˚˛ Ê±øÓ¬ı˛ ¤fl¬˜±S√õ∂øÓ¬ ”¬ ¤ı— øıÀø˙ ı˛±©Üò·≈ø˘ı˛ fl¬±ÀÂ Ê±øÓ¬ı˛ ¤fl¬˜±S √õ∂øÓ¬øÚøÒ/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ’Ú…±Ú… ŒÀ˙ı˛ ¸Àº ¸øg¬ › fl”¬È¬ÕÚøÓ¬fl¬¸•Ûfl«¬ ¶ö±¬ÛÚ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú, ’±ı±ı˛ ›˝◊ ¸•Ûfl«¬ øÂiß fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ¸—øıÒ±Ú ’Ú≈˚±˚˛œ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øıÀø˙ ı˛±À©Üò¬Û±Í¬±ÀÚ±ı˛ ÊÚ… ı˛±©Üò”Ó¬, fl¬k±˘ › ı±øÌÊ… √õ∂øÓ¬øÚøÒÀı˛ øÚÀ˚˛±· fl¬Àı˛Ú ¤ı— ’Ú…ÀÀ˙ı˛ ı˛±©Üò”Ó¬, fl¬k±˘Àı˛ ·Ë˝Ì

103

fl¬ÀıÚ/ Ó“¬±ı ı±©Üò”Ó¬ øÚÀ˚±· › ¸øg¬‰≈¬øMêı Œé¬ÀS ı±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ Œ¸ÀÚÀÈ¬ı ≈ ◊-Ó‘¬Ó¬œ˚±—À˙ı ’Ú≈À˜±Ú øÚÀÓ¬ ˝˚/ 1919¸±À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Î¬◊˝◊˘¸Ú fl¬Ó‘¬«fl¬ ¸•Û±øÓ¬ ˆ¬±¸«±˝◊ ‰≈¬øñ ø¸ÀÚÈ¬ ı±øÓ¬˘ fl¬Àı˛ Œ˚˛/ Ó¬±˝◊ ˜±øfl«¬Ú ˚≈Mêı˛±©Üò ø˘· ’Ù¬ŒÚ˙ÚÀ¸ Œ˚±· øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛øÚ/

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ’Ú≈À˜±ÀÚı˛ Á¬±À˜˘± ¤h¬±ÀÚ±ı˛ ÊÚ… fl¬À˚˛fl¬øÈ¬ ı…ıª± øÚÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú, Œ˚˜Ú √õ∂˙±¸øÚfl¬ ‰≈¬øñ¸•Û±Ú/ ¤ÊÚ… Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ’Ú≈À˜±ÀÚı˛ √õ∂À ˛±ÊÚ ŒÚ ◊/ ’Ô‰¬ › ◊ ı˛fl¬˜ ‰≈¬øñı˛ ˜±Ò…À˜ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øıÀø˙ ı˛±À©Üòı˛ ¸Àº¸øg¬ ‰≈¬øñ fl¬±˚«fl¬ı˛ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú, Œ˚˜Ú ’Ó¬˘±øôL√fl¬ ¸Ú, fl¬ı˘±ı˛ Œ√õ∂±ÀÈ¬±fl¬˘, Ê±¬Û¸•⁄±ÀÈ¬ı˛ ¸Àº èÊÀˆ¬Àå¬ı˛ëˆ¬^À˘±Àfl¬ı˛ ‰≈¬øñí/

1934 ¸±À˘ ë¬Û±ı˛¶Ûøı˛fl¬ ı±øÌÊ… ¸—Sê±ôL√ ’±˝◊Ú ¬Û±˙ fl¬Àı˛ fl¬—À·Ë¸ øÓ¬Ú ıÂÀı˛ı˛ ÊÚ… ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ ΔıÀø˙fl¬‰≈¬øMê ¸•Û±ÀÚı˛ é¬˜Ó¬± Œ˚˛/ ¬ÛÀı˛ fl¬À˚˛fl¬ı±ı˛ ¤˝◊ ¸˜˚˛¸œ˜± ı‘øX¬ fl¬ı˛± ˝˚˛/

ï2ó ’± ◊Ú øı ∏ fl¬ é¬˜Ó¬± – ˜±øfl«¬Ú ≈Mêı±À©Üò é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ıÌ ÚœøÓ¬ ’Ú≈ ‘Ó¬ ˝›˚±˚ Ó¬MW·Ó¬ˆ¬±Àı ˙±¸Úøıˆ¬±À·ı√õ∂Ò±Ú ø˝¸±Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ’± ◊Ú ¸—Sê±ôL√ Œfl¬±Ú› é¬˜Ó¬± ŒÚ ◊/ Ó¬MW·Ó¬ˆ¬±Àı øÓ¬øÚ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸¸… ˝ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú Ú±,fl¬—À·ËÀ¸ı˛ Œfl¬±Ú› fl¬é¬Àfl¬ Œˆ¬À„ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú Ú±, fl¬—À·ËÀ¸ı˛ øıÓ¬Àfl«¬ Œ˚±· øÀÓ¬, fl¬—À·ËÀ¸ı˛ øı˘ Î¬◊O±¬ÛÚ fl¬ı˛ÀÓ¬ı± Œˆ¬±È¬ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú Ú±/ ’±˝◊Ú ¸—]±ôL√ øfl¬ ŒÔÀfl¬ Ó“¬±ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬±ı˛ ¬Û˚«±À˘±‰¬Ú± fl¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ˘…±ø¶® ıÀ˘ÀÂÚ,ëë¶§±ˆ¬±øıfl¬ ’ı¶ö± ˛ ˜±øfl«¬Ú ≈Mêı˛±À©Üòı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬, øıËøÈ¬˙ √õ∂Ò±Ú˜Laœı˛ ’± ◊Ú ¸—]±ôL√ é¬˜Ó¬± ÷ ∏«± fl¬ı˛ÀÓ¬ ı±Ò…/íí øfl¬cı±ô¶∏ı ‘ø©ÜÀfl¬±Ì ŒÔÀfl¬ ’ı¶ö± ’Ú…ı˛fl¬˜/ ı˛œøÓ¬ÚœøÓ¬ Î¬◊æÀıı˛ Ù¬À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ’± ◊Úøı ∏À ˛ ¬ÛÀı˛±é¬ˆ¬±Àı √õ∂ˆ¬±ı øıô¶∏±ı˛fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ¤ ◊ ¬±Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ’± ◊Ú¸—]±ôL√ øı ∏À ˛ ·≈ı≈Q¬Û”Ì« ”¬ø˜fl¬± ¬Û±˘Ú fl¬Àı˛Ú/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’± ◊Ú√õ∂Ì˚˛Ú ¸—]±ôL√ Œé¬ÀS øÚÀ•ß±ñ é¬˜Ó¬±·≈ø˘ ı…ı˝±ı˛ fl¬Àı˛Ú/

ïfl¬ó ı±ÌœÀ√õ∂ıÌ – ¸—øıÒ±Ú ’Ú≈ ±Àı ı±©Üò¬ÛøÓ¬ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı±À©Üòı ’ı¶ö± ¸•§Àg¬ ˜±ÀÁ¬ ˜±ÀÁ¬ fl¬—À·Ë Àfl¬ ›˚±øfl¬ı˝±˘fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú ¤ı— √õ∂À ˛±ÊÚœ ˛ øfl¬Â≈ ı…ıª±ı˛ ≈¬Û±øı˛ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ¤ ◊ ¸—ı±√õ∂Ò±Ú › ≈¬Û±øı˛·≈ø˘Àfl¬ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ı±Ìœ ı˘± ˝˚˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ Œ√õ∂øı˛Ó¬ ı±Ìœı˛ ˜ÀÒ… ˘œ˚˛ ÚœøÓ¬ı˛ Œ‚±¯∏Ì±, ’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛ÀÚı˛ ¸≈¬Û±øı˛˙, ¸ı˛fl¬±øı˛fl¬±ÀÊı˛ ” …± ˛Ú ◊Ó¬…±ø ’ôL√ ≈¬«ñ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ 1823 ¸±À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˜ÚÀı˛± Œ√õ∂øı˛Ó¬ ı±Ìœı˛ ˜ÀÒ… ë˜ÚÀı˛± Î¬fl¬øÈ¬™Úí,1941 ¸±À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ı˛≈ÊÀˆ¬å¬ı˛ ı±Ìœı˛ ˜ÀÒ… Ó¬±ı˛ ¬Ûı˛ı˛±©Üò øı¯∏˚˛fl¬ ÚœøÓ¬ ¶ö±Ú˘±ˆ¬ fl¬Àı˛/

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Œ√õ∂øı˛Ó¬ ı±Ìœ ŒıÓ¬±ı˛, ”ı˛˙«Ú ˝◊Ó¬…±ø ·Ì˜±Ò…˜·≈ø˘ Z±ı˛± ÊÚ·ÀÌı˛ ÚÊÀı˛ ’±À¸ ¤ı— Ó¬± ÊÚ˜Ó¬Àfl¬√õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛/ ÊÚ¸˜Ô«Ú ˝±ı˛±ÀÚ±ı˛ ˆ¬À˚˛ fl¬—À·Ë¸ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ı±Ìœ Î¬◊À¬Ûé¬± fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ Ú±/ Ó¬Àıı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ı±Ìœ fl¬—À·Ë Àfl¬ fl¬Ó¬È¬± √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬ı˛Àı Ó¬± øÚ «¬ı˛ fl¬Àı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ı…øñQ › fl¬ «é¬Ó¬±ı˛ ›¬Ûı˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ø˘ø‡Ó¬ › Œ˜Ãø‡fl¬ ≈-Òı˛ÀÚı˛ ı±Ìœ Œ√õ∂ı˛Ì fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/

ï‡ó Êèøı˛ ’øÒÀı˙Ú ’±˝W±Ú › ’øÒÀı˙Ú ˜≈˘Ó≈¬øı ı˛±‡± – ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’øÒÀı˙Ú ’±˝W±Úfl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú Ú±/ Ó¬Àı Êı˛≈øı˛ øı¯∏À˚˛ ø¸X¬±ôL√ ·Ë˝ÀÌı˛ ÊÚ… øıÀ˙¯∏ ’øÒÀı˙Ú ’±˝W±Ú fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ øÓ¬øÚ Ó¬“±ı˛≈¬Û±øı˛ ·Ë ÀÌ fl¬—À·Ë Àfl¬ ı±Ò… fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú Ú±/ Ó¬Àı fl¬—À·ËÀ¸ Ó“¬±ı˛ À˘ı˛ ·øı˛á¬Ó¬± Ô±fl¬À˘ ı± ÊÚ˜Ó¬ Ó“¬±ı˛ ¬ÛÀé¬

Ô±fl¬À˘ øÓ¬øÚ fl¬—À·Ë Àfl¬ øÚÊ ’Ú≈fl”¬À˘ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ’øÒÀı˙Ú ≈ Ó≈¬øı ı˛±‡±ı˛ ı…±¬Û±Àı˛ ≈-fl¬Àé¬ı˛ ˜ÀÒ…˜Ó¬øıÀı˛±Ò ˝À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ‰”¬h¬±ôL√ ø¸X¬±ôL√ ·Ë˝Ì fl¬Àı˛Ú/

104

ï·ó ’øÎ«¬Ú…±k › ˙±¸Úøıˆ¬±·œ˚˛ ’±À˙ Ê±øı˛ – ıÓ«¬˜±ÀÚ ÊÚfl¬˘…±Ì˜”˘fl¬ ı˛±©Üòı…ı¶ö±˚˛ ’±˝◊ÀÚı˛ ¸—‡…± ›ÊøÈ¬˘Ó¬± ı‘øX¬ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ/ fl¬—À·Ë¸ ¸ı ’±˝◊Ú øıô¶∏±øı˛Ó¬ˆ¬±Àı √õ∂Ì˚˛Ú fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ Ú±/ ’±˝◊ÀÚı˛ ˜”˘ fl¬±Í¬±À˜± ›ÚœøÓ¬·≈ø˘ fl¬—À·Ë ı˛‰¬Ú± fl¬Àı˛/ ’± ◊ÚÀfl¬ ¬Ûøı˛¬Û”Ì« fl¬ı˛±ı˛ é¬˜Ó¬± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ Œ› ˛± ˝ ˛/ ’± ◊ÀÚı˛ Ù“¬±fl¬·≈ø˘ ¬Û”Ì« fl¬ı˛±ı˛ÊÚ… ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ’øÎ«¬Ú…±k › ˙±¸Úøıˆ¬±·œ˚˛ ’±À˙ Ê±øı˛ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ¤·≈ø˘ ’±˝◊ÀÚı˛ ˜Ó¬˝◊ fl¬±˚«fl¬ı˛œ/

ï‚ó ëøˆ¬ÀÈ¬±í √õ∂À˚˛±· – fl¬—À·Ë¸ fl¬Ó‘¬«fl¬ ·‘˝œÓ¬ ¸—øıÒ±Ú ¸—À˙±ÒÚœ øı˘ Â±h¬± √õ∂øÓ¬øÈ¬ øıÀ˘˝◊ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¸•úøÓ¬ı˛ÊÚ… Œ√õ∂øı˛Ó¬ ˝ ˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øı˘øÈ¬ ¸•ÛÀfl«¬ øÓ¬Ú √õ∂fl¬±ı˛ ı…ıª± ·Ë Ì fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Úñ(i) øÓ¬øÚ øıÀ˘ ¶§±é¬ı˛ √õ∂±Úfl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ Ù¬À˘ øı˘øÈ¬ ’±˝◊ÀÚ ı˛+¬Û±ôL√øı˛Ó¬ ˝˚˛/ (ii) øÓ¬øÚ Œfl¬±Ú› øıÀ˘ ¸•úøÓ¬ Ê±Ú±ÀÓ¬ ’¶§œfl¬±ı˛ fl¬ı˛ÀÓ¬¬Û±Àı˛Ú/ øıÀ˘ ’¸•úøÓ¬ :±¬ÛÚÀfl¬ ëøˆ¬ÀÈ¬±í ıÀ˘/ ¤Àé¬ÀS ˙øÀÚı˛ ˜ÀÒ… øı˘øÈ¬ Œ˚ fl¬é¬ ŒÔÀfl¬ Œ√õ∂øı˛Ó¬ ˝À ˛øÂ˘ Œ¸ ◊fl¬Àé¬ øˆ¬ÀÈ¬±¸˝ ŒÙ¬ıÓ¬ ¬Û±Í¬±ÀÓ¬ ˝Àı/ Ó¬Àı ¸—øù≠©Ü øı˘øÈ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı Î¬◊ ¬˚ fl¬Àé¬ ¬Û≈Úı±˚ ≈ ◊-Ó‘¬Ó¬œ˚±—˙ ¸—‡…±·øıá¬Ó¬±˚·‘ œÓ¬ ˝À˘ øı˘øÈ¬ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¸•úøÓ¬ Â±h¬± ◊ ’± ◊ÀÚ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ ˝ ˛/ (iii) ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øıÀ˘ ¶§±é¬ı˛ Ú± fl¬Àı˛ øı˘øÈ¬ ’±È¬Àfl¬ı˛±‡ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ øı˘ Œ√õ∂ı˛ÀÌı˛ 10 øÀÚı˛ ˜ÀÒ… ˚ø fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’øÒÀı˙Ú ¸˜±l ˝À ˛ ˚± ˛, Ó¬±˝À˘ Œ¸ ◊ øı˘øÈ¬ı˛ ‘Ó≈¬…‚ÀÈ¬/ ¤ ◊ ı…ıª±Àfl¬ ¬ÛÀfl¬È¬ øˆ¬ÀÈ¬± (Pocket Veto) ıÀ˘/ øˆ¬ÀÈ¬± √õ∂À ˛±· fl¬Àı˛ ı± øˆ¬ÀÈ¬±ı˛ ˆ¬ ˛ øÀ ˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ’± ◊Ú√õ∂Ì˚˛Ú ¸—]±ôL√ fl¬±ÊÀfl¬ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/

ï„ó ‰¬±fl≈¬øı˛ øıÓ¬ı˛Ì – ‰¬±fl≈¬øı˛ › ’Ú…±Ú… ¸≈À˚±·¸≈øıÒ± øıÓ¬ı˛ÀÌı˛ Z±ı˛± øÓ¬øÚ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’ÀÚfl¬ ¸¸…Àfl¬ øÚÊ√õ∂ˆ¬±ı±ÒœÚ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ Ó¬±Àı˛ øÀ˚˛ øÓ¬øÚ Ó“¬±ı˛ ¬ÛÂj˜Ó¬ øı˘ fl¬—À·ËÀ¸ Î¬◊O±¬ÛÚ fl¬ı˛±ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/

ï‰¬ó ˘ı…ı¶ö±ı˛ Î¬◊æı – ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Ó“¬±ı˛ À˘ı˛ ŒÚÓ¬±/ ˘œ˚˛ ŒÚÓ¬± ø˝¸±Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ˘œ˚˛ ¸¸…Àı˛¸±˝±À˚… √õ∂À ˛±ÊÚœ ˛ ’± ◊ÀÚı˛ ‡¸h¬± fl¬—À·ËÀ¸ Î¬◊¬Û¶ö±ø¬ÛÓ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ fl¬—À·ËÀ¸ Ó“¬±ı˛ À˘ı˛ ¸—‡…±·øı˛á¬Ó¬± Ô±fl¬À˘¤˝◊ é¬˜Ó¬± ’±ı˛› ı‘øX¬ ¬Û±˚˛/

ï3ó ’Ô«¸—]±ôL√ é¬˜Ó¬± – ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ’Ô«¸—]±ôL√ é¬˜Ó¬±·≈ø˘ ˝˘ –

(i) 1921 ¸±À˘ı˛ √õ∂ÌœÓ¬ ëı±ÀÊÈ¬ › ø˝¸±ıı˛é¬± ’± ◊Úí ’Ú≈ ±Àı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ı… ˛øÚı«±À˝ı˛ ÊÚ… fl¬—À·ËÀ¸ı˛ fl¬±ÀÂ√õ∂À ˛±ÊÚœ ˛ ’Ô« ±øı fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ¤ ◊ ’± ◊Ú ’Ú≈ ± ˛œ øÓ¬øÚ øıøˆ¬iß øıˆ¬±À·ı˛ ’±Ú≈ ±øÚfl¬ ı… ˛ıı˛±V ı‘øX¬ fl¬ı˛ÀÓ¬,˝ò±¸ fl¬ı˛ÀÓ¬ ı± ¸—À˙±ÒÚ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/

(ii) Ó“¬±Àfl¬ ¸±ı˛± ıÂÀı˛ı˛ ÊÚ… ’±Ú≈˜±øÚfl¬ ’±˚˛ı…À˚˛ı˛ ø˝¸±ı fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸±˜ÀÚ Œ¬Û˙ fl¬ı˛ÀÓ¬ ˝˚˛/

(iii) ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ı…˚˛ıı˛±ÀVı˛ ¬Ûøı˛¬Û”ı˛fl¬ ±øı› fl¬—À·ËÀ¸ı˛ fl¬±ÀÂ Î¬◊O±¬ÛÚ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ Ó¬Àı fl¬—À·Ë¸Àfl¬ ±øı’Ú≈ ±˚œ ıı±V ˜?≈ı fl¬ıÀı ¤˜Ú fl¬Ô± ŒÚ ◊/ Ó¬Àı ı±©Üò¬ÛøÓ¬ı ˘ ≈¬ñ ¸¸…ı± ˚ø ¸—‡…±·øıá¬ ˝˚, Ó¬±˝À˘ ı±©Üò¬ÛøÓ¬ıı…˚˛ıı˛±V¬ ¸˝ÀÊ˝◊ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’Ú≈À˜±Ú ˘±ˆ¬ fl¬Àı˛/

(iv) ëı±ÀÊÈ¬ › ø˝¸±ıı˛é¬± ’±˝◊Úí ’Ú≈¸±Àı˛ ëı±ÀÊÈ¬ ı≈…Àı˛±í ·øÍ¬Ó¬ ˝˚˛/ ¤ı˛ fl¬±Ê ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ ¸±˝±˚… fl¬ı˛±/ı≈…Àı˛±ı˛ Î¬±˝◊Àı˛fl¬È¬ı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Z±ı˛± øÚ˚≈ñ ˝Ú ¤ı— Ó“¬±ı˛ ’ÒœÀÚ ŒÔÀfl¬ Ó“¬±ı˛ øÚÀ«À˙˝◊ fl¬±Ê fl¬Àı˛Ú/

105

ï4ó øı‰¬±ı˛ —]±ôL√ é¬˜Ó¬± – ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ øı‰¬±ı˛ —]±ôL√ é¬˜Ó¬±·≈ø˘ ˝˘ñ

(i) ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ’Ú≈À˜±Ú ]À˜ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ øÚ ≈ñ fl¬Àı˛Ú/ Ó¬Àı Ó“¬±Àı˛ ¬Û‰≈¬…Ó¬ fl¬ı˛±ı˛

é¬˜Ó¬± Ó“¬±ı˛ ŒÚ˝◊/

(ii) ¸—øıÒ±ÀÚı˛ 2 ï2ó Ú— Ò±ı˛± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ é¬˜± √õ∂ «ÀÚı˛ ’øÒfl¬±ı˛ √õ∂±Ú fl¬Àı˛ÀÂ/ ◊ ƒø¬Û‰¬À˜KÈ¬ Â±h¬± ’Ú…

Œ˚ Œfl¬±Ú ’¬Ûı˛±ÀÒ øG¬Ó¬ ’¬Ûı˛±ÒœÀı˛ G¬±À˙ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¶öø·Ó¬ ı˛±‡ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú, ò±¸ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú ı± ˙±øô¶∏ı˛ ˝±Ó¬

ŒÔÀfl¬ ¸•Û”Ì« ≈øMê øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ≈ñı˛±À©Üòı˛ ’± ◊Úˆ¬Àºı˛ ÊÚ… ˙±øô¶∏√õ∂±lÀı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¤ ◊ é¬˜± √õ∂ «ÀÚı˛ ’øÒfl¬±ı˛

’±ÀÂ/ ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ’± ◊Úˆ¬Àºı˛ ’¬Ûı˛±ÀÒ øG¬Ó¬ ı…øñÀı˛ øÓ¬øÚ é¬˜±√õ∂ «Ú fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú Ú±/ G¬ ˝› ˛±ı˛ ’±À·,

¬ÛÀı˛ ı± fl¬±ı˛±ı±¸fl¬±˘œÚ ¸˜À ˛› ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øG¬Ó¬ ı…øñÀfl¬ é¬˜± √õ∂ «Ú fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ é¬˜± √õ∂ «Ú fl¬ı˛À˘

Ó¬± ı±Ò…Ó¬±˜”˘fl¬ ˆ¬±Àı fl¬±˚«fl¬ı˛ ˝˚˛/

ï5ó Êı≈øı˛ ’ı¶ö±fl¬±˘œÚ é¬˜Ó¬± – ·‘˝˚≈X¬, ’¬Ûı˛ ı˛±À©Üòı˛ ¸Àº ˚≈X¬, øıù´˚≈ÀX¬ ı± ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ ¸—fl¬ÀÈ¬ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛

é¬˜Ó¬± ’¶§±ˆ¬±øıfl¬ˆ¬±Àı ı‘øX¬ ¬Û±˚˛/ ¶ö˘, øı˜±Ú › ŒÚÃı±ø˝Úœı˛ ¸ı«±øÒÚ±˚˛fl¬ ø˝¸±Àı, ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Δ¸Ú… ¬Ûøı˛‰¬±˘Ú±,

≈X¬√õ∂Ì±˘œ › ı˛ÌÀfl¬Ã˙˘ ø¶öı˛ fl¬Àı˛Ú ¤ı— Ê±Ó¬œ˚˛ › ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ Œé¬ÀS Ú±Ú±√õ∂fl¬±ı˛ ı±Ò±øÚÀ¯∏Ò ’±Àı˛±¬Û fl¬ı˛ÀÓ¬

¬Û±Àı˛Ú/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’Ú≈À˜±Ú ¸±À¬ÛÀé¬ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˚≈ÀX¬ı˛ ¸˜˚˛ ’øÒfl‘¬Ó¬ ’=¡À˘ ¸±˜øı˛fl¬ ¸ı˛fl¬±ı˛ √õ∂øÓ¬á¬± fl¬ı˛ÀÓ¬

¬Û±Àı˛Ú/ √õ∂Ô˜ øıù´ ≈ÀX¬ı˛ ¸˜˚˛ Î¬◊˝◊˘¸Úƒ ¤ı— ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ ˜j±ı˛ ¸˜˚˛ èÊÀˆ¬Àå¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ fl¬—À·Ë¸ øı¬Û≈ ¬Ûøı˛˜±Ì

é¬˜Ó¬± √õ∂±Ú fl¬Àı˛/

ï6ó ˘œ˚ ŒÚÓ¬± ø˝¸±Àı ”¬ø˜fl¬± – ˘ÀÚÓ¬± ø˝¸±Àı ı±©Üò¬ÛøÓ¬ı é¬˜Ó¬± ‡≈ı ◊ ·≈ı≈Q¬Û”Ì«/ øÚı«±‰¬ÀÚı ’±À· ı±©Üò¬ÛøÓ¬ı

˘ ÊÚ·ÀÌı˛ ¸±˜ÀÚ Œ˚ fl¬˜«¸”‰¬œ Œ‚±¯∏Ì± fl¬Àı˛Ú øÚı«±‰¬ÀÚ Ê˚˛˘±ˆ¬ fl¬ı˛±ı˛ ¬Ûı˛ Œ¸˝◊ fl¬˜«¸”‰¬œ ı±ô¶∏ı±ø˚˛Ó¬ fl¬ı˛± Ó“¬±ı˛

±ø ˛Q/ ˘ › À˘ı˛ ˜±Ò…À˜ øÓ¬øÚ fl¬—À·Ë Àfl¬ øÚ ˛LaÌ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ø¸ÀÚÈ¬ › √õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬± ˛ Ó“¬±ı˛ À˘ı˛ √õ∂±Ò±Ú…

Ô±fl¬À˘ fl¬—À·Ë Àfl¬ øÚ ˛LaÌ fl¬ı˛ÀÓ¬ Ó“¬±ı˛ Œfl¬±Ú› ’ ≈øıÒ± ˝ ˛ Ú±/ øÚÊ À˘ı˛ Ê±Ó¬œ ˛ ¸—·Í¬ÀÚı˛ ¬Ûøı˛‰¬±˘Ú±ı˛ ı…±¬Û±Àı˛

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬±˝◊ √õ∂Ò±Ú/ Ê±Ó¬œ˚˛ À˘ı˛ ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ı˛ÀÌı˛ ı…±¬Û±Àı˛ Ó“¬±ı˛ ø¸X¬±ôL√ ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì«/

ï7ó ı±©Üò√õ∂Ò±Ú ø˝¸±Àı ”¬ø˜fl¬± – ◊—˘…±À`¬ı ı±Ê± ı± ı±øÚı ˜Ó¬ ˜±øfl«¬Ú ı±©Üò¬ÛøÓ¬ ı±©Üò√õ∂Ò±Ú/ øÓ¬øÚ ¬Û‘øÔıœı øıøˆ¬iß

Œ˙ ŒÔÀfl¬ ’±·Ó¬ øıø˙©Ü ’ˆ¬…±·Ó¬Àı˛ ’øˆ¬ı±Ú Ê±Ú±Ú, Ê±øÓ¬ı˛ ¬ÛÀé¬ ıh¬øÚ ı± ëø]¸˜±¸í Î¬◊»¸Àıı˛ ’±À˘±fl¬ı‘é¬

√õ∂#;ø˘Ó¬ fl¬Àı˛Ú/

ï8ó ÊÚ·ÀÌı √õ∂øÓ¬øÚøÒ ø˝¸±Àı ”¬ø˜fl¬± – ı±©Üò¬ÛøÓ¬ ÊÚ·ÀÌı ŒÚÓ¬± ø˝¸±Àı ı±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ŒÚÓ‘¬Q ŒÚ/ øÓ¬øÚ ˝À˘Ú

ÊÚ·ÀÌı˛ ΔÚøÓ¬fl¬ ≈‡¬Û±S › ÊÚ˜±ÚÀ¸ı˛ √õ∂øÓ¬øÚøÒ/ ŒÚÓ¬± ø˝¸±Àı ÊÚ·ÀÌı˛ ’±˙± ’±fl¬±∫±Àfl¬ ı˛+¬Û±ø˚˛Ó¬ fl¬Àı˛Ú

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬/ ÊÚ¸˜Ô«ÀÚı˛ ›¬Ûı˛˝◊ Ó“¬±ı˛ ˆ¬±·… øÚˆ«¬ı˛ fl¬Àı˛Ú/

ï9ó øıù´ ı±ÊÚœøÓ¬ÀÓ¬ ”¬ø˜fl¬± – øZÓ¬œ ˛ øıù´ ≈ÀX¬ı˛ ’±À· ¬Û «ôL√ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±©Üò øıù´ı˛±ÊÚœøÓ¬ ŒÔÀfl¬ ”Àı˛ Ô±fl¬Ó¬/

øfl¬ôL√≈ øZÓ¬œ˚˛ øıù´ ≈ÀX¬ı˛ ¬Ûı˛ ’±À˜øı˛fl¬± ’Ú…Ó¬˜ ı‘ » ˙øñ ø˝¸±Àı Œ‡± Œ ˛ ¤ı— øıù´ı˛±ÊÚœøÓ¬Àfl¬ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬ı˛±ı˛

106

ÊÚ… ¸À‰¬©Ü ˝ÀÓ¬ Ô±Àfl¬/ øıÀù´ ˜±øfl«¬Ú ’±øÒ¬ÛÓ¬… ¶ö±¬ÛÚ, ¸ø•úø˘Ó¬ Ê±øÓ¬¬Û≈?Àfl¬ ˜±øfl«¬Ú ¶§±ÀÔ« ı…ı˝±ı˛, ¸˜±ÊÓ¬ÀLaı˛√õ∂¸±ı˛Àı˛±Ò ◊Ó¬…±øı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¸ø] ˛ Ô±Àfl¬Ú/ ¤ÊÚ… øÓ¬øÚ ¤fl¬øÀfl¬ ˙øñÀÊ±È¬ ·Í¬Ú fl¬Àı˛Ú ¤ı— ’Ú…øÀfl¬Ó‘¬Ó¬œ˚˛ øıÀù´ √õ∂ˆ¬±ı øıô¶∏±Àı˛ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¬Àı˛Ú/

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ √õ∂ˆ”¬Ó¬ é¬˜Ó¬± Ô±fl¬À˘ Ó“¬±ı˛ √õ∂ˆ¬±ı øÚˆ«¬ı˛ fl¬Àı˛ ≈øÈ¬ øı¯∏À˚˛ı˛ ›¬Ûı˛ñ

(i) ¸˜fl¬±˘œÚ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ¬Ûøı˛ø¶öøÓ¬ ’Ú≈fl”¬˘ ˝À˘ Ó“¬±ı˛ é¬˜Ó¬± ı‘øX¬ ¬Û±˚˛, ÚÓ≈¬ı± Ú˚˛/

(ii) ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ Œ˚±·…Ó¬±, é¬Ó¬± › ı…øñÀQı˛ ›¬Ûı˛ Ó“¬±ı˛ é¬˜Ó¬± øÚˆ«¬ı˛˙œ˘/ ›˚˛±ø˙—È¬Ú, ø˘Ç¬Ú, ı˛≈ÊÀˆ¬å¬,Î¬◊˝◊˘¸Ú, Œfl¬ÀÚøÎ¬ ˝◊Ó¬…±ø ı…øñQ¸•Ûiß ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àı˛ ˆ”¬ø˜fl¬± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¬ÛÀfl¬ ˜˚«±± √õ∂±Ú fl¬Àı˛ÀÂ/

ı±©Üò¬ÛøÓ¬ı é¬˜Ó¬±ı ¸œ˜±ıX¬Ó¬±

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ı…±¬Ûfl¬ é¬˜Ó¬± Ô±fl¬À˘› Œ¸ ◊ é¬˜Ó¬± ’ı±Ò ı± ’øÚ ˛øLaÓ¬ Ú ˛/ øÓ¬øÚ ¤fl¬Ú± ˛Àfl¬ı˛˜Ó¬ ’øÚ ˛øLaÓ¬ é¬˜Ó¬±ı˛ ’øÒfl¬±ı˛œ ÚÚ/ Ó“¬±ı˛ é¬˜Ó¬±ı˛ ¸œ˜±ıX¬Ó¬± ’±ÀÂ/ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì, øÚ ˛LaÌ› ˆ¬±ı˛ ±À˜…ı˛ ÚœøÓ¬ı˛ Ù¬À˘ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ øÓ¬ÚøÈ¬ øıˆ¬±À·ı˛ Œfl¬±Ú›øÈ¬ ◊ ’ı±Ò é¬˜Ó¬±ı˛ ’øÒfl¬±ı˛œ Ú ˛/ ˙±¸ÚÓ¬±øLafl¬ ›˙±¸Úıø˝ ”¬«Ó¬ øıøˆ¬iß ı±Ò±øÚÀ ∏Ò, fl¬—À·ËÀ¸ı Z±ı± ’±Àı±ø¬ÛÓ¬ ı±Ò±, ˘ı…ı¶ö±ı øÚ˚LaÌ, ÊÚ˜ÀÓ¬ı ‰¬±¬Û, øı‰¬±ıøıˆ¬±À·ıı˛±˚˛, ’±˜˘±Ó¬±øLafl¬ ı±Ò±, Ê±Ó¬œ˚˛ › ’±ôL√Ê«±øÓ¬fl¬ ‚È¬Ú± ˝◊Ó¬…±ø ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ é¬˜Ó¬±Àfl¬ ¸œ˜±ıX¬ fl¬Àı˛/

ı±©Üò¬ÛøÓ¬ı é¬˜Ó¬±ı ]˜øıfl¬±˙

¸—øıÒ±Ú ¶§œfl‘¬Ó¬ é¬˜Ó¬±ı ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ı±©Üò¬ÛøÓ¬ ¸—øıÒ±Ú ıø˝ ”¬«Ó¬ˆ¬±Àı øfl¬Â≈ é¬˜Ó¬± Œˆ¬±· fl¬ÀıÚ/ ¸—øıÒ±Ú √õ∂ÀÌÓ¬±ı±ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ ¬Û «±l é¬˜Ó¬± ±Ú fl¬Àı˛ Ó“¬±ı˛ ›¬Ûı˛ øfl¬Â≈ ı±Ò±øÚÀ ∏Ò ’±Àı˛±¬Û fl¬Àı˛Ú/ Ó“¬±ı˛± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¸œ˜±ıX¬ ı”À¬Ûı˛fl¬Ô± Œˆ¬ÀıøÂÀ˘Ú/ øfl¬ôL√≈ ıÓ«¬˜±ÀÚ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ é¬˜Ó¬±ı‘øX¬ ˜±øfl«¬Ú ˙±¸ÚÓ¬ÀLaı˛ øıfl¬±À˙ı˛ ¤fl¬øÈ¬ ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì« Δıø˙©Ü…/

ıÓ«¬˜±Ú øıÀù´ı˛ ’øÒfl¬±—˙ ŒÀ˙ ◊ ˙±¸Úøıˆ¬±À·ı˛ é¬˜Ó¬±ı‘øX¬ı˛ √õ∂ıÌÓ¬± Œ‡± ˚± ˛/ ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ ¸—fl¬È¬, ≈X¬øı·Ë ,øı:±Ú › √õ∂ ≈øñøı…±ı Î¬◊ißøÓ¬, ¬Ûøıı˝Ú › Œ˚±·±À˚±· ı…ı¶ö±ı øıfl¬±˙ ◊Ó¬…±ø Ú±Ú± fl¬±ıÀÌ ¸ı ı±À©Üò ◊ ˙±¸Úøıˆ¬±À·ıé¬˜Ó¬± ¸•x¸±øı˛Ó¬ ˝À ˛ÀÂ/ ¤fl¬Àfl¬øffl¬ ≈ñı˛±©Üòœ ˛ ¬Û± «±À˜KÈ¬±øı˛ ı± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˙±ø¸Ó¬ ¸ı ı…ı¶ö±ÀÓ¬ ◊ ¤ ◊ √õ∂ıÌÓ¬± Œ‡±˚± ˛/ ˆ¬±ı˛Ó¬ı ∏«, ÙË¬±k, ◊—˘…±`¬ √õ∂ ‘¬øÓ¬ ŒÀ˙ı˛ ˜Ó¬ ˜±øfl«¬Ú ˙±¸Ú› ¤ ◊ √õ∂ıÌÓ¬± ≈ñ Ú ˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ é¬˜Ó¬± ¸•x¸±ı˛ÀÌÎ¬◊À{°‡À˚±·… ˝˘ñ

ï1ó øı‰¬±ı øıˆ¬±À·ı ı±˚ – ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ı˛± ˛ ±ÀÚı˛ ˜±Ò…À˜ øıøˆ¬iß Œé¬ÀS ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ ’øÓ¬øıñ é¬˜Ó¬±√õ∂±Úfl¬Àı˛ÀÂ/ ≈ñı˛±©Üò ıÚ±˜ fl¬±ı˛øÈ¬¸-ı˛±˝◊¸ ¤'À¬Û±È«¬ fl¬À¬Û«±Àı˛˙Ú, 1966 ˜±˜˘±˚˛ ¬Ûı˛ı˛±©Üò ¸—]±ôL√ øı¯∏À˚˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛’√õ∂øÓ¬˝Ó¬ é¬˜Ó¬± ¶§œfl‘¬Ó¬ ˝À ˛ÀÂ/ Œ˜ ˛± « ıÚ±˜ ≈ñı˛±©Üò, 1926 ˜±˜˘± ˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ’¬Û¸±ı˛Ì ¸—]±ôL√ é¬˜Ó¬±Àfl¬ √õ∂± ˛øÚı˛Ç≈¬˙ fl¬ı˛± ˝ ˛/

ï2ó fl¬—À·ËÀ¸ı ”¬ø˜fl¬± – fl¬—À·Ë ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ ¸—fl¬È¬ › ≈X¬fl¬±˘œÚ ’ı¶ö±˚ ô¶∏±ôL√øıÓ¬ é¬˜Ó¬±ı øÚ˚˜ÚœøÓ¬ ’Ú≈ ±Àı’ÀÚfl¬ øı¯∏À˚˛ ’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛ÀÚı˛ é¬˜Ó¬± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ øÀ˚˛ÀÂ/ ’±˜±øÚ-ı˛l±øÚ ≈{® øÚÒ«±ı˛Ì, ı±ÀÊÈ¬ ΔÓ¬øı˛ › Ó¬±

107

fl¬—À·ËÀ¸ Œ¬Û˙ fl¬ı˛±ı˛ é¬˜Ó¬±› ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ fl¬±Â ŒÔÀfl¬ Œ¬ÛÀ ˛ÀÂÚ/ Ê±Ó¬œ ˛ ŒÚÓ¬± ø˝¸±Àı ˜ «±±, ˘œ ˛ ŒÚÓ‘¬Q˝◊Ó¬…±øı˛ fl¬±ı˛ÀÌ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛± fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ›¬Ûı˛ √õ∂ˆ¬±ı øıô¶∏±Àı˛ ¸é¬˜ ˝À˚˛ÀÂÚ/

ï3ó ˘ı…ıª± – ˜±øfl«¬Ú ≈Mêı˛±À©Üò ˘ı…ı¶ö±ı˛ Î¬◊æÀıı˛ Ù¬À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ é¬˜Ó¬± ŒıÀh¬ÀÂ/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˘œ ˛ ŒÚÓ¬±/Ó“¬±ı˛ ˘œ ˛ ¸¸…Àı˛ ˜±Ò…À˜ øÓ¬øÚ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ›¬Ûı˛ øÚ ˛LaÌ √õ∂øÓ¬á¬± fl¬Àı˛Ú/ Ó“¬±ı˛ ˘ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ Î¬◊ ¬ ˛ fl¬Àé¬ ¸—‡…±·øı˛á¬Ó¬± Œ¬ÛÀ˘ ¤˝◊ øÚ˚˛LaÌ ’±ı˛› ¸≈‘Ï¬ˇ ˝˚˛/

ï4ó ≈X¬ › ¸—fl¬È¬ – ≈X¬ › ≈ÀX¬ı˛ ’±˙—fl¬± ˜±øfl«¬Ú ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ é¬˜Ó¬± ı‘øX¬ fl¬Àı˛ÀÂ/ ŒÀ˙ı˛ øÚı˛±¬ÛM± › ¸—fl¬ÀÈ¬ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ı±h¬øÓ¬ é¬˜Ó¬±ı˛ ±øı fl¬—À·Ë¸ Œ˜ÀÚ øÚÀ˚˛ÀÂ/

ï5ó ÊÚ˜ÀÓ¬ı˛ ¸˜Ô«Ú – ˜±øfl«¬Ú ÊÚ·Ì ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ˜Ó¬Àfl¬ Ê±Ó¬œ˚˛ ˜Ó¬ ıÀ˘ ˜ÀÚ fl¬Àı˛/ Ó“¬±ı˛ ŒÚÓ‘¬ÀQı˛ ›¬Ûı˛Œ˙ı±¸œı ’·±Ò ’±¶ö±/ ¤ ◊ ’±¶ö±ı Ù¬À˘ ı±©Üò¬ÛøÓ¬ ø¸X¬±ôL√ ·Ë Ì, ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ıÌ √õ∂ ‘¬øÓ¬ øı ∏À˚ ˚± ø¸X¬±ôL√ ŒÚÚ, ÊÚ·ÌÓ¬± ¸˜Ô«Ú fl¬Àı˛/ ’±À˜øı˛fl¬±ı˛ ›¬Ûı˛ ˝◊¸˘±ø˜ ÊøºÀı˛ ’±Sê˜ÀÌı˛ ï11 Œ¸ÀõI◊•§ı˛, 2001ó ¬Ûı˛ ˜±øfl«¬Ú ÊÚ·Ì¬Û≈Àı˛±¬Û≈øı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ÊÊ« ı≈À˙ı˛ Œ¬ÛÂÀÚ “±øh¬À˚˛øÂÀ˘Ú/

ï6ó ¸ıfl¬±øı ±˚-±ø˚ÀQı √õ∂¸±ı – ŒÀ˙ı ˜ÀÒ… › ı± ◊Àı ¸ıfl¬±Àıı ±˚ ±ø˚Q ı‘øX¬ Œ¬ÛÀ˚ÀÂ/ ¤fl¬øÀfl¬ ŒÀ˙ı˜ÀÒ… ¸ı˛fl¬±øı˛ ÊÚfl¬˘…±Ì ” fl¬ fl¬±Ê ŒıÀh¬ÀÂ, ’Ú…øÀfl¬ ’fl¬ø˜Î¬◊øÚà¬ Ê·ÀÓ¬ı˛ ŒÚÓ¬± › ¤fl¬ Ú•§ı˛ øıù´˙øMê ø˝À¸Àı˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±©ÜòÀfl¬ ’±ôL√Ê«±øÓ¬fl¬ ‚È¬Ú±ı˘œı˛ ¸Àº ≈ñ ˝ÀÓ¬ ˝À ˛ÀÂ/ ¸Àº ¸Àº √õ∂˙±¸øÚfl¬ √õ∂Ò±Ú ø˝À¸Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛é¬˜Ó¬±› ŒıÀh¬ÀÂ/

ï7ó ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¬ÛÀı˛ ”¬ø˜fl¬± – ‘Ï¬ˇÀ‰¬Ó¬± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àı˛ ı…øñQ¬Û”Ì« ˆ”¬ø˜fl¬± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¬ÛÀı˛ é¬˜Ó¬± ı‘øX¬ fl¬Àı˛ÀÂ/·‘ ≈ÀX¬ ’±ıË±˝±˜ ø˘Ç¬ÀÚı˛ ”¬ø˜fl¬±, ’±øÔ«fl¬ ¸—fl¬ÀÈ¬ èÊÀˆ¬Àå¬ı˛ ëøÚÎ¬◊ øÎ¬˘í, øfl¬Î¬◊ı±ı˛ ¸—fl¬ÀÈ¬ ÊÚ Œfl¬ÀÚøÎ¬ı˛ ø¸X¬±ôL√

˝◊Ó¬…±ø ¤ √õ∂¸Àº Î¬◊À{°‡À˚±·…/

06.6 fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ·Í¬Ú

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ ’± ◊Ú¸ˆ¬±ı˛ Ú±˜ fl¬—À·Ë / ˆ¬±ı˛Ó¬, ≈ ◊Ê±ı˛ …±`¬, øıËÀÈ¬Ú √õ∂ ‘¬øÓ¬ ŒÀ˙ı˛ ’± ◊Ú¸ˆ¬±ı˛ ˜Ó¬ ˜±øfl«¬Ú

fl¬—À·Ë › øZfl¬é¬øıø˙©Ü/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ Î¬◊B‰¬fl¬é¬ ı± ø¸ÀÚÀÈ¬ ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ¸˜¸—‡…fl¬ √õ∂øÓ¬øÚøÒQ Ô±Àfl¬, ’±ı˛ øÚ•ßfl¬é¬ ı±

√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬±˚˛ ÊÚ¸—‡…±ı˛ øˆ¬øMÀÓ¬ √õ∂øÓ¬øÚøÒ øÚı«±‰¬Ú fl¬ı˛± ˝˚˛/ ’Ô«±» Î¬◊B‰¬fl¬Àé¬ Ô±Àfl¬ ı˛±Ê…·≈ø˘ı˛ √õ∂øÓ¬øÚøÒ ’±ı˛

øÚ•ßfl¬Àé¬ Ô±Àfl¬ ÊÚ·ÀÌı˛ √õ∂øÓ¬øÚøÒ/

ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬± (House of Representatives)

·Í¬Úñ¤˝◊ fl¬Àé¬ı˛ ’±fl¬±ı˛ ¸•§Àg¬ ¸—øıÒ±ÀÚ øfl¬Â≈ ı˘± ˝˚˛øÚ/ Œfl¬ı˘˜±S Ê±Ó¬œ˚˛ √õ∂øÓ¬øÚøÒÀQı˛ øˆ¬øMÀÓ¬˝◊

ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬±ı˛ ¸¸…ı˛± ≈˝◊ ıÂÀı˛ı˛ ÊÚ… øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝ÀıÚ ıÀ˘ ¸—øıÒ±ÀÚ Œ˘‡± ’±ÀÂ/ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬– 4,80,000

ÊÚ¸—‡…± ø¬ÛÂ≈ ¤fl¬ÊÚ fl¬Àı √õ∂øÓ¬øÚøÒ ¤ ◊ fl¬Àé¬ øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝Ú/ Œˆ¬±È¬±øÒfl¬±Àıı øˆ¬øM ø¶öı fl¬Àı ’ºı±Ê…·≈ø˘/ Œfl¬±Ô±›

108

fl¬ı˛ √õ∂±ÚÀfl¬, Œfl¬±Ô±› ø˙é¬±·Ó¬ Œ˚±·…Ó¬±Àfl¬ ˜±¬Ûfl¬±øÍ¬ fl¬ı˛± ˝Ó¬/ 24Ó¬˜ ¸—øıÒ±Ú ¸—À˙±ÒÚ ’Ú≈¸±Àı˛, fl¬ı˛√õ∂±ÀÚ

’é¬˜Ó¬±ı˛ ’Ê≈˝±ÀÓ¬ ¤ı— ¬Û=¡˙ › ÿÚøı—˙ ¸—øıÒ±Ú ’Ú≈¸±Àı˛ Ê±øÓ¬, Ú±ı˛œQ, ıÌ« › ¬Û”ı« ±¸ÀQı˛ ’øˆ¬À˚±À·

Œfl¬±Ú› Ú±·øı˛fl¬Àfl¬ Œˆ¬±È¬±øÒfl¬±ı˛ ŒÔÀfl¬ ıø=¡Ó¬ fl¬ı˛± ˚±Àı Ú±/ ¤ ◊ ¬±Àı ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ¸±øı«fl¬ √õ∂±lı ˛¶® Œˆ¬±È¬±øÒfl¬±ı˛

√õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ ˝À ˛ÀÂ/ ¤‡Ú 18 ıÂı˛ ı ˛¶® Œ˚ Œfl¬±Ú› ≈ª ˜øô¶∏©® Ú±·øı˛fl¬ ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬±ı˛ ¸¸…Àı˛ øÚı«±‰¬Ú fl¬ı˛ÀÓ¬

¬Û±Àı˛/

ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ ¬±˚ øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝›˚±ı ÊÚ… √õ∂±Ô«œı Œ˚±·…Ó¬± ˝˘ñï1ó fl¬ ¬ÛÀé¬ 25 ıÂı ı˚¶®Ä ï2ó ’ôL√Ó¬ 7 ıÂÀıı

ÊÚ… ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ Ú±·øı˛fl¬QÄ ï3ó √õ∂øÓ¬ZeœÓ¬±fl¬±ı˛œ ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ı±ø¸j±Ä ï4ó ¸ı˛fl¬±øı˛ ¬ÛÀ ’øÒøá¬Ó¬ Ú± Ô±fl¬±/

’øÒÀı˙Ú ‰¬˘±fl¬±˘œÚ ’ı¶ö± ˛ Œ› ˛±øÚ ’¬Ûı˛±ÀÒı˛ ÊÚ… Ó“¬±Àı˛ Œ·Ël±ı˛ fl¬ı˛± ˚± ˛/ øfl¬ôL√≈ ¸ˆ¬±ı˛ ’±À˘±‰¬Ú±ı˛ ¸˜ ˛

¸¸…ı˛± Œ˚ ıñı… ı˛±À‡Ú, Œ¸ÊÚ… Ó¬±Àı˛ Œfl¬±Ú› ˙±øô¶∏ Œ›˚˛± ˚±˚˛ Ú±/

ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬±ı˛ ’øÒÀı˙Ú ıÂÀı˛ ’ôL√Ó¬ ¤fl¬ı±ı˛ ’± W±Ú fl¬ı˛ÀÓ¬ ˝ ˛/ 3ı˛± Ê±Ú≈ ˛±øı˛ ¸ˆ¬±ı˛ ’øÒÀı˙Ú ’± ”Ó¬

˝˚˛ › 31Œ˙ Ê≈ ±˝◊ ¬Û˚«ôL√ Ó¬± ‰¬À˘/ ¤fl¬˝◊ ¸Àº fl¬—À·ËÀ¸ı˛ Î¬◊ˆ¬˚˛ fl¬Àé¬ı˛ ’øÒÀı˙ÀÚı˛ ¸˜±øl Œ‚±¯∏Ì± fl¬ı˛± ˝˚˛/

ı±©Üò¬ÛøÓ¬ Œ˚ Œfl¬±Ú› ¸˜˚ øıÀ˙ ∏ √õ∂À˚±ÊÀÚ ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ ¬±ı øıÀ˙ ∏ ’øÒÀı˙Ú ’± W±Ú fl¬ıÀÓ¬ ¬Û±ÀıÚ/ ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ ¬±ı

¸¸…ı˛± øÚÀÊÀı˛ ˜Ò… ŒÔÀfl¬ ¤fl¬ÊÚÀfl¬ ø¶Ûfl¬±ı˛ øÚı«±‰¬Ú fl¬Àı˛Ú/ øÓ¬øÚ ¸ˆ¬±ı˛ ’øÒÀı˙ÀÚ ¸ˆ¬±¬ÛøÓ¬Q fl¬Àı˛Ú/

fl¬À˚˛fl¬øÈ¬ fl¬ø˜øÈ¬ı˛ ˜±Ò…À˜ ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬±ı˛ fl¬±˚«±ı˘œ ¸•Û±øÓ¬ ˝˚˛/

Œ¸ÀÚÈ¬ (Senate)ñ’ºı˛±Ê…&ø˘ ŒÔÀfl¬ ¸ √õ∂øÓ¬øÚøÒÀQı˛ øˆ¬øMÀÓ¬ Œ¸ÀÚÈ¬ ·øÍ¬Ó¬ ˝ ˛/ √õ∂øÓ¬øÈ¬ ’ºı±Ê… ŒÔÀfl¬

≈ ◊ ÊÚ fl¬Àı √õ∂øÓ¬øÚøÒÀfl¬ Œ¸ÀÚÀÈ¬ı ¸¸… øÚı«±ø‰¬Ó¬ fl¬ı± ˝˚/ Œ˜±È¬ 50øÈ¬ ’ºı±Ê… ŒÔÀfl¬ 100 ÊÚ √õ∂øÓ¬øÚøÒ Œ¸ÀÚÈ¬

¸ˆ¬±˚˛ Ô±Àfl¬Ú/ ¸˜√õ∂øÓ¬øÚøÒQ Z±ı˛± é≈¬^-ı‘˝» ¸ı ’ºı˛±Ê…Àfl¬ ¸˜±Úˆ¬±Àı √õ∂øÓ¬øÚøÒÀQı˛ ¸≈À˚±· Œ›˚˛± ˝À˚˛ÀÂ/

¸—øıÒ±Ú ’Ú≈ ±Àı˛, Œfl¬±Ú› ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ¸•úøÓ¬ Â±h¬± Œ¸ ◊ ı˛±Ê…Àfl¬ Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ¸ √õ∂øÓ¬øÚøÒÀQı˛ ≈À˚±· ŒÔÀfl¬ ıø=¡Ó¬

fl¬ı˛± ˚±Àı Ú±/

Œ¸ÀÚÈ¬ ¸¸… ˝ÀÓ¬ Œ·À˘ √õ∂±Ô«œı Œ˚±·…Ó¬± ˝˘ñï1ó ’ôL√Ó¬ 30 ıÂı ı˚¶®Ä ï2ó fl¬˜¬ÛÀé¬ 9 ıÂÀıı ÊÚ… ˜±øfl«¬Ú

≈ñı˛±À©Üòı˛ Ú±·øı˛fl¬ ¤ı— ï3ó √õ∂øÓ¬ZeœÓ¬±fl¬±ı˛œ ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ı±ø¸j±/

√õ∂ÔÀ˜ ’ºı˛±Ê…&ø˘ı˛ ’±˝◊Ú¸ˆ¬± Œ¸ÀÚÈ¬ ¸¸…Àı˛ øÚı«±ø‰¬Ó¬ fl¬ı˛Ó¬/ ¬ÛÀı˛ Œ¸ÀÚÀÈ¬ øÚı«±‰¬ÀÚ ˘œ˚˛, √õ∂±Ò±Ú… ›

≈Ú«œøÓ¬ı˛ ’øˆ¬À˚±· Î¬◊Í¬À˘ Œ¸ÀÚÈ¬ ¸¸…Àı˛ √õ∂Ó¬…é¬ˆ¬±Àı øÚı«±‰¬ÀÚı˛ ±øı ›ÀÍ¬/ 1913 ¸±À˘ ¸—øıÒ±ÀÚı˛ ¸l˙

¸—À˙±ÒÀÚı˛ ˜±Ò…À˜ øªı˛ ˝ ˛ Œ˚, Œ¸ÀÚÈ¬ ¸¸…ı˛± Œˆ¬±È¬±Ó¬±Àı˛ Z±ı˛± √õ∂Ó¬…é¬ˆ¬±Àı øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝ÀıÚ/

Œ¸ÀÚÈ¬ – ¶ö± ˛œ ¬Ûøı˛ ∏ñŒ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ √õ∂øÓ¬øÈ¬ ¸À¸…ı˛ fl¬± «fl¬±˘ 6 ıÂı˛/ √õ∂øÓ¬ ≈ıÂı˛ ’ôL√ı˛ ¤fl¬-Ó‘¬Ó¬œ ˛±—˙ ¸¸…

’ı¸ı˛ ŒÚÚ ¤ı— ¤fl¬-Ó‘¬Ó¬œ˚˛±—˙ øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝˚˛/ Œfl¬±Ú› ¸˜˚˛ ˚±ÀÓ¬ ˙”Ú… Ú± ˝˚˛, Ó¬± Œ‡± ˝˚˛/ Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ¸ˆ¬±˚˛

¸ˆ¬±¬ÛøÓ¬Q fl¬Àı˛Ú Î¬◊¬Ûı˛±©Üò¬ÛøÓ¬/ øÓ¬øÚ Œˆ¬±È¬√õ∂±Ú fl¬Àı˛Ú/ ¬ÛÀé¬ › øı¬ÛÀé¬ ¸˜±Ú Œˆ¬±È¬ ¬Ûh¬À˘ øÓ¬øÚ øÚÌ«± ˛fl¬ Œˆ¬±È¬

ŒÚ/ √õ∂øÓ¬ ıÂı˛ 3ı˛± Ê±Ú≈˚˛±øı˛ Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ’øÒÀı˙Ú ˙≈ı˛≈ ˝˚˛/ Œ¸ÀÚÈ¬› fl¬À˚˛fl¬øÈ¬ fl¬ø˜øÈ¬ı˛ ¸±˝±À˚… fl¬±Ê fl¬Àı˛/

109

06.7 fl¬—À·ËÀ¸ı˛ é¬˜Ó¬± › fl¬± «±ı˘œ

’±À˜øı˛fl¬±ı˛ ¸—øıÒ±Ú √õ∂ÀÌÓ¬±ı˛± é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì › fl¬—À·Ë ’± ◊Ú √õ∂Ì ˛Ú é¬˜Ó¬± Â±h¬±› ’±ı˛› øfl¬Â≈ ·≈ı≈Q¬Û”Ì«

é¬˜Ó¬±ı˛ ’øÒfl¬±ı˛œ/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ é¬˜Ó¬± › fl¬±˚«±ı˘œ ˝˘ –ñ

ï1ó ’± ◊Ú √õ∂Ì˚Ú ¸—Sê±ôL√ é¬˜Ó¬± – fl¬—À·ËÀ¸ı˛ √õ∂Ò±Ú fl¬±Ê ’± ◊Ú√õ∂Ì ˛Ú/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ Î¬◊ ¬ ˛ fl¬Àé¬ı˛ ¸•úøÓ¬ Â±h¬±

Œfl¬±Ú› øı˘ ’±˝◊ÀÚ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ ˝˚˛ Ú±/ Œfl¬±Ú› øı˘ øÚÀ˚˛ Î¬◊ˆ¬˚˛ fl¬Àé¬ı˛ ˜Ó¬¬Û±Ô«fl¬… ˝À˘ Î¬◊ˆ¬˚˛ fl¬Àé¬ı˛ √õ∂øÓ¬øÚøÒÀı˛

øÚÀ˚˛ ·øÍ¬Ó¬ fl¬ÚÙ¬±Àı˛k fl¬ø˜øÈ¬ Ó¬±ı˛ ˜œ˜±—¸± fl¬Àı˛/

fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’± ◊Ú√õ∂Ì ˛Ú é¬˜Ó¬± ≈Òı˛ÀÚı˛ñïfl¬ó ¸±—øıÒ±øÚfl¬ñ’± ◊Ú√õ∂Ì ˛ÀÚı˛ Œé¬ÀS ¸—øıÒ±Ú√õ∂M é¬˜Ó¬±/ ï‡ó

’Ú…±Ú…ñ˙±¸ÚÓ¬±øLafl¬ ı˛œøÓ¬ÚœøÓ¬, øı‰¬±Àı˛ı˛ ı˛±À˚˛ı˛ ˜±Ò…À˜ √õ∂±l é¬˜Ó¬±/ ¤˝◊ é¬˜Ó¬± ’±ı±ı˛ øÓ¬Ú Òı˛ÀÚı˛ñï’ó

’Ú≈ø˜Ó¬ é¬˜Ó¬±ñÊ±Ó¬œ ˛ ¶§±ÀÔ« √õ∂À ˛±ÊÚœ ˛ ’± ◊Ú√õ∂Ì ˛ÚÄ ï’±ó Êı≈øı˛ é¬˜Ó¬±ñÊı≈øı˛ ’ı¶ö± ˛ fl¬±Ê fl¬ı˛±ı˛ é¬˜Ó¬±

¤ı— ï˝◊ó ’ôL√øÚ«ø˝«Ó¬ é¬˜Ó¬±ñ’±ôL√Ê«±øÓ¬fl¬ Œé¬ÀS fl¬±Ê fl¬ı˛±ı˛ é¬˜Ó¬±/

ï2ó ¸—øıÒ±Ú ¸—À˙±ÒÚ – ¸—øıÒ±Ú ’Ú≈¸±Àı˛ fl¬—À·Ë¸ Î¬◊ˆ¬˚˛ fl¬Àé¬ı˛ ≈˝◊-Ó‘¬Ó¬œ˚˛±—˙ ¸—‡…±·øı˛á¬Ó¬±˚˛ ı± ≈˝◊-

Ó‘¬Ó¬œ˚˛±—˙ ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ’±˝◊Ú¸ˆ¬±¸˜”À˝ı˛ ’Ú≈Àı˛±Ò]À˜ fl¬—À·Ë¸ fl¬Ó‘¬«fl¬ ’±˝”Ó¬ fl¬ÚÀˆ¬Ú˙ÀÚ ¸—øıÒ±Ú ¸—À˙±ÒÀÚı˛

√õ∂ô¶∏±ı Î¬◊O±¬ÛÚ fl¬ı˛± ˚± ˛/ ’ºı˛±Ê…·≈ø˘ı˛ ’± ◊Ú¸ˆ¬±¸ ”À˝ı˛ øÓ¬Ú-‰¬Ó≈¬Ô«±—˙ Z±ı˛± ı± › ◊ Î¬◊ÀVÀ˙… ’ºı˛±Ê…·≈ø˘ÀÓ¬

’±˝”Ó¬ fl¬ÚÀˆ¬Ú˙ÀÚı˛ øÓ¬Ú-‰¬Ó≈¬Ô«±—˙ Z±ı˛± ’Ú≈À˜±øÓ¬ ˝À˘ ›˝◊ √õ∂ô¶∏±ı ·‘˝œÓ¬ ˝˚˛/ fl¬—À·Ë¸ ¤fl¬fl¬ˆ¬±Àı ¸—øıÒ±Ú

¸—À˙±ÒÚ fl¬ı˛ÀÓ¬ Ú± ¬Û±ı˛À˘› Ó¬±ı˛ ¸•úøÓ¬ Â±h¬± ¸—øıÒ±ÀÚı˛ Œfl¬±Ú› ’—À˙ı˛˝◊ ¸—À˙±ÒÚ ¸y¬ı Ú˚˛/

ï3ó øÚı«±‰¬Ú ¸—]±ôL√ é¬˜Ó¬± – ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¬ÛÀ Œfl¬Î¬◊ ¸—‡…±·øı˛á¬Ó¬± ˘±ˆ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ Ú± ¬Û±ı˛À˘ ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ ¸ˆ¬±

¸Àı«±B‰¬ Œˆ¬±È¬√õ∂±l øÓ¬ÚÊÀÚı˛ ˜ÀÒ… ŒÔÀfl¬ ¤fl¬ÊÚÀfl¬ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚı«±ø‰¬Ó¬ fl¬Àı˛/ ¤fl¬ ◊ ¬±Àı ¸Àı«±B‰¬ Œˆ¬±È¬√õ∂±l ≈ÊÀÚı˛

˜Ò… ŒÔÀfl¬ Œ¸ÀÚÈ¬ Î¬◊¬Ûı˛±©Üò¬ÛøÓ¬¬ÛÀ øÚı«±ø‰¬Ó¬ fl¬Àı˛/ 1801 › 1825 ¸±À˘ ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬± ¤ı— 1876 ¸±À˘

Œ¸ÀÚÈ¬ ¤˝◊ é¬˜Ó¬± √õ∂À˚˛±· fl¬Àı˛/

ï4ó øı‰¬±ı¸—]±ôL√ é¬˜Ó¬± – ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬, Î¬◊¬Ûı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › ’Ú…±Ú… Î¬◊B‰¬¬Û¶ö fl¬ «‰¬±ı˛œÀı˛ øıı≈ÀX¬ fl¬—À·Ë ◊ ƒø¬Û‰¬À˜KÈ¬

’øˆ¬À˚±· ¤ÀÚ øı‰¬±ı˛ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ ¸ˆ¬± ’øˆ¬À˚±· ’±ÀÚ › Œ¸ÀÚÈ¬ Ó¬± øı‰¬±ı˛ fl¬Àı˛/ Œ¸ÀÚÈ¬ ≈ ◊-

Ó‘¬Ó¬œ˚˛±—˙ ¸—‡…±·øı˛á¬Ó¬±˚˛ √õ∂ô¶∏±ı ·Ë˝Ì fl¬ı˛À˘ ’øˆ¬˚≈ñ ı…øñÀfl¬ ¬ÛÓ¬…±· fl¬ı˛ÀÓ¬ ˝˚˛/

fl¬—À·ËÀ¸ı˛ Œfl¬±Ú› fl¬Àé¬ı˛ ¸¸… Ú±, ¤ı˛+¬Û Œfl¬±Ú› ı…øñ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ fl¬±ÀÊ √õ∂Ó¬…é¬ˆ¬±Àı ˝ô¶∏Àé¬¬Û fl¬ı˛À˘ ı± ı±Ò±

øÀ˘ ¸—øù≠©Ü fl¬é¬ Ó¬±Àfl¬ ˙±øô¶∏ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ ¸±é¬œ Î¬◊Mı˛ øÀÓ¬ ’¶§œfl¬±ı˛ fl¬ı˛À˘ ¸—øù≠©Ü fl¬Àé¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’ı˜±ÚÚ±ı˛

±À˚˛ Œ¸˝◊ ı…øñÀfl¬ Œ±¯∏œ ¸±ı…ô¶∏ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ ˜ÀÚ fl¬ı˛À˘ ¸—øù≠©Ü fl¬é¬ Œ¸˝◊ ı…øñÀfl¬ Œ·Ël±ı˛ fl¬Àı˛ ˝±ÊÀÓ¬ ı˛±‡±ı˛

ÊÚ… ¸±ÀÊ«KÈ¬-’…±È¬-’± « Àfl¬ øÚÀ« Œ˚/ ˚Ó¬øÚ fl¬—À·ËÀ¸ı ’øÒÀı˙Ú ‰¬À˘ Ó¬Ó¬øÀÚı ÊÚ… ◊ ı…øñøÈ¬Àfl¬ ’±È¬Àfl¬ ı±‡±

˚±˚/

ï5ó ˙±¸Ú¸—]±ôL√ é¬˜Ó¬± – ı±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ ¸øg¬‰≈¬øñ ¸•Û±Ú › ·≈ı≈Q¬Û”Ì« ¬ÛÀ øÚÀ˚±À·ı é¬˜Ó¬± Œ›˚± ˝À˚ÀÂ/ øfl¬c

Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ≈ ◊-Ó‘¬Ó¬œ ˛±—À˙ı˛ ¸˜Ô«Ú Â±h¬± ¤ ◊ é¬˜Ó¬± fl¬± «fl¬ı˛ ˝ ˛ Ú±/ Œ¸ÀÚÀÈ¬ ’Ú… À˘ı˛ ¸¸…ı˛± ¸—‡…±·øı˛á¬ ˝À˘

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¸øg¬‰≈¬øñ ı± øÚÀ˚˛±· ¸—]±ôL√ √õ∂ô¶∏±ı Œ˚ Œfl¬±Ú› ˜”˝”ÀÓ«¬ ı±øÓ¬˘ ˝À˚˛ Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/

110

ï6ó øÚÀ« ” fl¬ › Ó¬MW±ıÒ±ÀÚı˛ é¬˜Ó¬± – fl¬—À·Ë¸ √õ∂˙±¸øÚfl¬ lı˛ › ¤ÀÊøk·≈ø˘Àfl¬ ·Í¬Ú fl¬Àı˛/ Ó¬±Àı˛

·Í¬Úé¬˜Ó¬± › fl¬±Ê ¸•ÛÀfl«¬ ¸—øıÒ±ÀÚ øfl¬Â≈ ı˘± ŒÚ˝◊/ fl¬—À·Ë¸ ’±˝◊Ú√õ∂Ì˚˛Ú fl¬Àı˛ Ó¬± ø¶öı˛ fl¬Àı˛/ Ó¬±Â±h¬± ¤·≈ø˘ı˛

ÊÚ… ı… ˛ fl¬—À·Ë ◊ ’Ú≈À˜±Ú fl¬Àı˛/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’Ú≈À˜±Ú Â±h¬± Œfl¬±Ú› ‡ı˛‰¬ fl¬ı˛± ˚± ˛ Ú± fl¬—À·Ë Œ˚ Œfl¬±Ú› ¸˜ ˛

’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛Ú fl¬Àı˛ √õ∂˙±¸øÚfl¬ lı˛·≈ø˘Àfl¬ Ó¬±Àı˛ fl¬±˚«±ı˘œı˛ øı˛À¬Û±È«¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸±˜ÀÚ Œ¬Û˙ fl¬ı˛±ı˛ øÚÀ«˙ øÀÓ¬

¬Û±Àı˛/

ï7ó √õ∂øÓ¬øÚøÒQ ” fl¬ fl¬±Ê – fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸¸…ı˛± øÚı«±‰¬fl¬˜G¬˘œı˛ √õ∂øÓ¬øÚøÒ/ Ó¬±Àı˛ ¶§±Ô« Œ‡± fl¬—À·ËÀ¸ı˛ fl¬±Ê/

Ó¬±Àı˛ ¶§±ÀÔ«ı˛ øÀfl¬ Ó¬±øfl¬À˚˛ fl¬—À·Ë¸ ’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛Ú fl¬Àı˛/

ï8ó ı±øÌÊ… øÚ ˛LaÀÌı˛ é¬˜Ó¬± – ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ øıøˆ¬iß ˜±˜˘±ı˛ ı˛±À ˛ Œ‚± ∏Ì± fl¬Àı˛ÀÂ Œ˚ ’±ôL√–ı˛±Ê… › ΔıÀø˙fl¬

ı±øÌÊ… øÚ˚˛LaÀÌı˛ é¬˜Ó¬± fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’±ÀÂ/

ï9ó Ó¬ôL√ fl¬ı˛±ı˛ é¬˜Ó¬± – Œ¸ÀÚÈ¬ ˙±¸Ú¸—Sê±ôL√ øı ∏À ˛ Ó¬ôL√ ı± ’Ú≈ g¬±ÀÚı˛ ˜±Ò…À˜ ˙±¸Úøıˆ¬±·Àfl¬ øÚ ˛øLaÓ¬

fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ Ó¬ôL√ fl¬ø˜øÈ¬ ·Í¬Ú fl¬Àı˛ Œ¸ÀÚÈ¬ Œ˚ Œfl¬±Ú› ¸ı˛fl¬±øı˛ fl¬ «‰¬±ı˛œı˛ øıı≈ÀX¬ ’±ÚœÓ¬ ’øˆ¬À˚±À·ı˛ Ó¬ôL√ fl¬Àı˛/

ï10ó ≈X¬ ¸—]±ôL√ fl¬±Ê – ≈X¬ Œ‚± ∏Ì±, ¸±˜øı˛fl¬ ı±ø˝Úœ·Í¬Ú, ’ ≈¬…O±Ú ˜Ú ◊Ó¬…±øı˛ ±ø ˛Q fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ˝±ÀÓ¬/

fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’Ú≈À˜±Ú Â±h¬± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˚≈X¬À‚±¯∏Ì± ı± Œ¸Ú±ı±ø˝Úœ Œ˜±Ó¬±À˚˛Ú fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú Ú±/

ï11ó Ó¬Ô… ¸ı˛ıı˛±˝ – ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ Ê±Ó¬œ ˛ › ’±ôL√Ê«±øÓ¬fl¬ ÚœøÓ¬ √õ∂ ‘¬øÓ¬ ¸•ÛÀfl«¬ fl¬—À·ËÀ¸ ’±À˘±‰¬Ú± › øıÓ¬Àfl«¬ı˛

¸˜˚˛ À˚ ¸ı Ó¬Ô… › ¸—ı± ¬Ûøı˛Àıø˙Ó¬ ˝˚˛, Ó¬±ı˛ Z±ı˛± ÊÚ·Ì øıøˆ¬iß øı¯∏À˚˛ :±Ú˘±ˆ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/

fl¬—À·ËÀ¸ı˛ é¬˜Ó¬±ı˛ ¸œ˜±ıX¬Ó¬±

øıËøÈ¬˙ ¬Û±˘«±À˜ÀKÈ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˜±øfl«¬Ú fl¬—À·Ë¸ ¸±ı«Àˆ¬Ã˜ ’±˝◊Ú¸ˆ¬± Ú˚˛/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ›¬Ûı˛ Ú±Ú± Òı˛ÀÚı˛ øÚ˚˛LaÌ

’±ÀÂñ

ï1ó øÚ˚˛LaÌ › ˆ¬±ı˛¸±À˜…ı˛ ÚœøÓ¬ı˛ ÊÚ… ¤fl¬ øıˆ¬±· ’Ú… øıˆ¬±·Àfl¬ øÚ˚˛LaÌ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ ˙±¸Úøıˆ¬±À·ı˛

√õ∂Ò±Ú ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Ú±Ú±ˆ¬±Àı fl¬—À·Ë¸Àfl¬ øÚ˚˛øLaÓ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ñïfl¬ó ı±ÌœÀ√õ∂ı˛Ì Z±ı˛± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·Ë¸Àfl¬ Ê±Ó¬œ˚˛

› ’±ôL√Ê«±øÓ¬fl¬ ¬Ûøı˛ø¶öøÓ¬ ¸•ÛÀfl«¬ √õ∂À˚˛±ÊÚœ˚˛ ı…ı¶ö± ’ı˘•§ÀÚı˛ ÊÚ… ¸≈¬Û±øı˛˙ fl¬Àı˛Ú/

ï‡ó ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ øıÀ˙ ∏ ’øÒÀı˙Ú ’± W±Ú fl¬Àı˛Ú ¤ı— ’øÒÀı˙Ú ≈ Ó≈¬øı ı˛±‡±ı˛ ı…±¬Û±Àı˛ Î¬◊ ¬ ˛ fl¬Àé¬ı˛

˜Ó¬øıÀı˛±Ò ˝ÀÓ¬ Œ¸˝◊ øı¯∏À˚˛ ‰”¬h¬±ôL√ ø¸X¬±ôL√ ŒÚÚ/

ï·ó fl¬—À·Ë¸ ’±˝◊ÀÚı˛ ˜”˘ fl¬±Í¬±À˜± ø¶öı˛ fl¬Àı˛/ ’±˝◊ÀÚı˛ Ù“¬±fl¬ ¬Û”Ì« fl¬ı˛±ı˛ ÊÚ… ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˙±¸Úøıˆ¬±·œ˚˛ ’±À˙

Ê±ı˛œ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ¤·≈ø˘ ’±˝◊ÀÚı˛ ˜Ó¬˝◊ fl¬±˚«fl¬ı˛œ/

ï‚ó ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¸•úøÓ¬ Â±h¬± Œfl¬±Ú› øı˘ ’±˝◊ÀÚ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ ˝˚˛ Ú±/

111

ï2ó ¸—øıÒ±Ú fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ›¬Ûı˛ øfl¬Â≈ ı±Ò±øÚÀ¯∏Ò ’±Àı˛±¬Û fl¬Àı˛, Œ˚˜Úñfl¬—À·Ë¸ ¤fl¬fl¬ˆ¬±Àı ¸—øıÒ±Ú fl¬ı˛ÀÓ¬

¬Û±Àı˛ Ú±, Œfl¬±Ú› ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ¸•úøÓ¬ Â±h¬± Ó¬±ı˛ ¸œ˜±Ú± ı± Œ¸ÀÚÀÈ¬ Ó¬±ı˛ √õ∂øÓ¬øÚøÒÀQı˛ ı…ı¶ö± ı˘±ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛

Ú±, Ú±·øı˛fl¬Àı˛ ¸•ÛøMı˛ ’øÒfl¬±ı˛ ŒÔÀfl¬ ıø=¡Ó¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ Ú±/

ï3ó fl¬—À·Ë¸ Êı˛≈øı˛ ’ı¶ö± ¸—]±ôL√ Œfl¬±Ú› é¬˜Ó¬± Œˆ¬±· fl¬Àı˛ Ú±/ Ó¬Àı ˜j± ı± ˚≈ÀX¬ı˛ Œ˜±fl¬±øı˘±ı˛ ÊÚ…

fl¬—À·Ë¸ Êı˛≈øı˛ ’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛Ú fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/

ï4ó ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ fl¬—À·Ë¸ √õ∂ÌœÓ¬ Œ˚ Œfl¬±Ú› ’±˝◊ÀÚı˛ ˚±Ô±Ô« øı‰¬±ı˛ fl¬Àı˛/ ¸—øıÒ±Ú ı± Ú…±˚˛ÚœøÓ¬ øıÀı˛±Òœ

Œ˚ Œfl¬±Ú› ’±˝◊ÚÀfl¬ ı±øÓ¬˘ fl¬Àı˛ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/

ï5ó ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ fl¬—À·Ë¸Àfl¬ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛ øÚÀÊÀı˛ ’Ú≈fl”¬À˘ ’±ÀÚ/ Ú±Ú± fl¬±ı˛ÀÌ ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ ‰¬±À¬Ûı˛

fl¬±ÀÂ fl¬—À·Ë¸ ÚøÓ¬¶§œfl¬±ı˛ fl¬Àı˛/

ï6ó ’Ú…±Ú… ŒÀ˙ı˛ ˜Ó¬ ˜±øfl«¬Ú-˚≈ñı˛±À©Üò› ’±˝◊Ú¸ˆ¬±ı˛ ŒÔÀfl¬ ˙±¸Úøıˆ¬±À·ı˛ é¬˜Ó¬± ı‘øX¬ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ/ ˜±øfl«¬Ú

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ·≈ı˛≈Q øıù´˚≈ÀX¬±Mı˛ ¬Ûøı˛ø¶öøÓ¬ÀÓ¬ √õ∂¸±øı˛Ó¬ ˝À˚˛ÀÂ/ Ù¬À˘ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ é¬˜Ó¬±ı˛ ˝ò±¸ ‚ÀÈ¬ÀÂ/

06.8 ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸•Ûfl«¬

˜±øfl«¬Ú ˙±¸Úı…ı¶ö± ˛ é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ¬ı˛ ÊÚ… √õ∂˙±¸øÚfl¬ √õ∂Ò±Ú ø˝¸±Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬, ’± ◊Úøıˆ¬±·œ ˛ fl¬Ó‘¬«¬Ûé¬

ø˝¸±Àı fl¬—À·Ë ¤ı— øı‰¬±ıøıˆ¬±·œ˚ fl¬Ó‘¬«¬Ûé¬ ø˝¸±Àı ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¬Û‘Ôfl¬ˆ¬±Àı fl¬±Ê fl¬Àı/ ◊—˘…±À`¬ı ¸—¸œ˚ ı…ı¶ö±˚

ı±©Üò¬ÛøÓ¬ › ¬Û± «±À˜ÀKÈ¬ı ˜ÀÒ… Œ˚ ·ˆ¬œı Œ˚±· ’±ÀÂ, ˜±øfl«¬Ú ˙±¸Úı…ı¶ö±˚ Ó¬± ŒÚ ◊/ ˜±øfl«¬Ú ı±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı ¸¸…

ÚÚ/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’øÒÀı˙Ú ’± W±Ú ı± ªø·Ó¬ ı˛±‡ÀÓ¬ ı± øÚ•ßfl¬é¬Àfl¬ Œˆ¬À„ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú Ú±/ ’±ı±ı˛ ‡≈ø˙˜Ó¬

’± ◊Ú¸ˆ¬± ˛ Î¬◊¬ÛøªÓ¬ ˝À ˛ øıÓ¬fl«¬ ı± ’±À˘±‰¬Ú± ˛ Œ˚±·±ÀÚı˛ ’øÒfl¬±ı˛ Ó“¬±ı˛ ŒÚ ◊/ ˜±øfl«¬Ú fl¬—À·ËÀ¸ı˛ fl¬±ÀÂ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬

±ø˚˛Q˙œ˘› ÚÚ/ fl¬—À·Ë¸ ’Ú±¶ö± √õ∂ô¶∏±ı ·Ë˝Ì fl¬Àı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ ¬Û‰≈¬…Ó¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ Ú±/ ’±˝◊Ú › ˙±¸Úøıˆ¬±·

¬Û‘Ôfl¬ˆ¬±Àı øÚÊ øıˆ¬±·œ ˛ ±ø ˛Q ¸•Û±Ú fl¬Àı˛Ú/ øfl¬c é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ¬ı˛ ¸Àº ¸Àº ˜±øfl«¬Ú ˙±¸Úı…ıª± ˛

øıøˆ¬iß øıˆ¬±À·ı˛ ˜ÀÒ… ¬Û±ı˛¶Ûøı˛fl¬ øÚ˚˛LaÌ › ˆ¬±ı˛¸±À˜…ı˛ ÚœøÓ¬› ·‘ œÓ¬ ˝À˚˛ÀÂ/ Ó¬± ◊ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ˜ÀÒ…

Œfl¬±Ú› ¸•Ûfl«¬ ŒÚ˝◊ ı± ¤Àfl¬ ’¬ÛÀı˛ı˛ ¬Û≈Àı˛±¬Û≈øı˛ øÚ˚˛LaÌ˜≈ñ, ¤fl¬Ô± øÍ¬fl¬ Ú˚˛/

ı±ô¶∏Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛Ú √õ∂ø]˚˛±˚˛ ¸ø]˚˛ˆ¬±Àı ’—˙·Ë˝Ì fl¬Àı˛Ú/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Œ˚ ¸fl¬˘ ¬ÛX¬øÓ¬ı˛

¸±˝±À˚… fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ›¬Ûı˛ √õ∂ˆ¬±ı øıô¶∏±ı˛ fl¬Àı˛Ú Œ¸·≈ø˘ ≈ı˛fl¬˜ñ

ï1ó ’±Ú≈á¬±øÚfl¬ñ¸—øıÒ±Ú ¶§œfl‘¬Ó¬ ¬ÛX¬øÓ¬ ˝˘ ’±Ú≈á¬±øÚfl¬ ¬ÛX¬øÓ¬, ŒÓ¬˜Ú fl¬—À·ËÀ¸ ı±Ìœ Œ√õ∂ı˛Ì, fl¬—À·ËÀ¸ı˛ øıÀ˙ ∏

’øÒÀı˙Ú ’± W±Ú, Œˆ¬ÀÈ¬± √õ∂±Ú ◊Ó¬…±ø/

ï2ó ’-’±Ú≈á¬±øÚfl¬ñ¸—øıÒ±Ú ıø˝ ”¬«Ó¬ ¬ÛX¬øÓ¬, Œ˚˜Ú ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ¬Û‘á¬À¬Û± ∏fl¬Ó¬±, øÚÊ¶§ ˘øı ·Í¬Ú, ÊÚ˜Ó¬ ·Í¬Ú

◊Ó¬…±ø/

112

¬ÛX¬øÓ¬·≈ø˘ øÚÀ•ß ’±À˘±ø‰¬Ó¬ ˝˘ –

’±Ú≈á¬±øÚfl¬ ¬ÛX¬øÓ¬ñ

ïfl¬ó ı±ÌœÀ√õ∂ı˛Ìñı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ’±˝◊Ú√õ∂Ì˚˛ÀÚ √õ∂Ó¬…é¬ˆ¬±Àı Œfl¬±Ú› é¬˜Ó¬± ŒÚ˝◊/ øfl¬ôL√≈ ¬ÛÀı˛±é¬ˆ¬±Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¤

ı…±¬Û±Àı ı…±¬Ûfl¬ é¬˜Ó¬± Œˆ¬±· fl¬ÀıÚ/ ¸—øıÒ±ÀÚı 2-¸—‡…fl¬ Ò±ı± ’Ú≈ ±Àı ı±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı· fl¬±ÀÂ ŒÀ˙ı ’ı¶ö±

¸•ÛÀfl«¬ ı±Ìœ ¬Û±Í¬±ÀÓ¬ ¬Û±ÀıÚ/ ¤ ◊ ı±Ìœı ˜±Ò…À˜ ı±©Üò¬ÛøÓ¬ √õ∂À˚±ÊÚœ˚ ’± ◊ÀÚı ≈¬Û±øı˙ fl¬ÀıÚ/ fl¬—À·Ë ’± ◊Ú√õ∂Ì˚ÀÚı

¸˜ ˛ ¤ ◊ ≈¬Û±øı˛ ·≈ø˘ ’·Ë±˝… fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ Ú±/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ı±Ìœ øÚÀ ˛ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ øıÓ¬fl«¬ ¸—ı±¬ÛS, ”ı˛ «Ú ◊Ó¬…±ø

·Ì˜±Ò…˜·≈ø˘ı˛ ¸±˝±À˚… Œ˙ı±¸œ Ê±ÚÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Œ˙ı±¸œı˛ ¶§±ÀÔ«ı˛ √õ∂Ó¬œfl¬/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ı±Ìœ fl¬—À·Ë ’·Ë±˝…

fl¬ı˛À˘ ÊÚ˜ÀÓ¬ı˛ øıı˛+¬Û √õ∂øÓ¬ø]˚˛±ı˛ ˆ¬˚˛ Ô±Àfl¬/ Ó¬±˝◊ fl¬—À·Ë¸ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ı±Ìœ √õ∂Ó¬…±‡…±Ú fl¬Àı˛ Ú±/

ï‡ó fl¬—À·ËÀ¸ı˛ øıÀ˙ ∏ ’øÒÀı˙Ú ’± W±Úñı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ’± ◊Ú¸ˆ¬±ı˛ ’øÒÀı˙Ú ’± W±Ú ¶öø·Ó¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ Ú±/ øfl¬c

Œ˚ Œfl¬±Ú› fl¬Àé¬ı˛ ı± Î¬◊ˆ¬˚˛ fl¬Àé¬ı˛ øıÀ˙¯∏ ’øÒÀı˙Ú Î¬±fl¬ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Œ˚ øı¯∏À˚˛ ¤˝◊ øıÀ˙¯∏ ’øÒÀı˙Ú

’±˝W±Ú fl¬Àı˛Ú, fl¬—À·Ë¸Àfl¬ Œ¸ øı¯∏À˚˛ ’±À˘±‰¬Ú± fl¬ı˛ÀÓ¬ ˝˚˛/ ’øÒÀı˙Ú ¶öø·Ó¬ fl¬ı˛±ı˛ ı…±¬Û±Àı˛ ≈ ◊ fl¬Àé¬ı˛ ˜ÀÒ…

˜Ó¬øıÀı˛±Ò ˝À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚÊ øıÀı‰¬Ú± ˜Ó¬ ’øÒÀı˙Ú ªø·Ó¬ fl¬Àı˛Ú/

ï·ó ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ëëŒˆ¬ÀÈ¬±íí é¬˜Ó¬±ñı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¸•úøÓ¬ Â±h¬± Œfl¬±Ú› øı˘ ’±˝◊ÀÚ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ ˝˚˛ Ú±/ fl¬—À·Ë¸ Z±ı˛±

·‘˝œÓ¬ Œ˚ Œfl¬±Ú› øı˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ fl¬±ÀÂ ¬Û±Í¬±À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Ó¬±ÀÓ¬ ¶§±é¬ı˛ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú, ¶§±é¬ı˛ øÀÓ¬ ’¶§œfl¬±ı˛ fl¬ı˛ÀÓ¬

¬Û±Àı˛Ú ı± ¶§±é¬ı˛ ±Ú ªø·Ó¬ ı˛±‡ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ¶§±é¬ı˛ øÀ˘ øı˘øÈ¬ ’± ◊ÀÚ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ ˝ ˛/ ¶§±é¬ı˛ øÀÓ¬ ’¶§œfl¬±ı˛ fl¬ı˛±Àfl¬

ëëŒˆ¬ÀÈ¬±íí √õ∂À˚˛±· ıÀ˘/ Œˆ¬ÀÈ¬± √õ∂À˚˛±· fl¬ı˛À˘ øı˘øÈ¬ ’±˝◊ÀÚ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ ˝˚˛ Ú±/ øfl¬c 10 øÀÚı˛ ˜ÀÒ… ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬

øı˘øÈ¬ fl¬—À·ËÀ¸ ŒÙ¬ı˛Ó¬ ¬Û±Í¬±ÀÓ¬ ˝ ˛/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ √õ∂ÀÓ¬…fl¬ fl¬Àé¬ı˛ ≈ ◊-Ó‘¬Ó¬œ ˛±—À˙ı˛ ¸˜Ô«ÀÚ øı˘øÈ¬ ¬Û≈Úı˛± ˛ ’Ú≈À˜±øÓ¬

˝À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¶§±é¬ı˛ Â±h¬±˝◊ Ó¬± ’±˝◊ÀÚ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ ˝˚˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ fl¬±ÀÂ Œ√õ∂øı˛Ó¬ øı˘ ˙ øÀÚı˛ ˜ÀÒ… ¶§±é¬øı˛Ó¬ Ú±

˝À˘ ¤ı— ˝◊øÓ¬˜ÀÒ… fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’øÒÀı˙Ú Œ˙¯∏ ˝À˚˛ Œ·À˘ øı˘øÈ¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ˝˚˛/ ¤˝◊ˆ¬±Àı Œˆ¬ÀÈ¬± ±Ú ªø·Ó¬ ı˛±‡±Àfl¬

¬ÛÀfl¬È¬ Œˆ¬ÀÈ¬± ıÀ˘/ Œˆ¬ÀÈ¬± Œ› ˛±ı˛ ˆ¬ ˛ Œø‡À ˛ fl¬—À·Ë Àfl¬ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚ ˛LaÌ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ’±À· ŒÔÀfl¬ ◊ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛

Œˆ¬ÀÈ¬± √õ∂˚≈ñ ˝Àı Ê±ÚÀÓ¬ ¬Û±ı˛À˘ fl¬—À·Ë¸ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¬ÛÂj ’Ú≈ ±Àı˛ øı˘øÈ¬ı˛ ¬Û≈Úøı«Ú…±¸ fl¬Àı˛ Ô±Àfl¬/ ¤˝◊ Œˆ¬ÀÈ¬±

é¬˜Ó¬± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ ’±˝◊Ú√õ∂Ì˚˛ÀÚı˛ Œé¬ÀS Ó‘¬Ó¬œ˚˛ fl¬Àé¬ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ fl¬Àı˛ÀÂ/

’-’±Ú≈á¬±øÚfl¬ñ

ï1ó ˘ı…ı¶ö±ı Î¬◊æıñı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˘œ ˛ ŒÚÓ¬±/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ Î¬◊ ¬ ˛ fl¬Àé¬ ◊ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ À˘ı˛ ¸¸… Ô±Àfl¬/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬

˘œ ˛ ¸¸…Àı˛ ˜±Ò…À˜ Ó“¬±ı˛ Œ‚±ø ∏Ó¬ ÚœøÓ¬ › ø¸X¬±ôL√Àfl¬ fl¬± «fl¬ı˛ fl¬Àı˛Ú/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ≈øÈ¬ fl¬Àé¬ Ó“¬±ı˛ À˘ı˛ ¸¸…ı˛±

¸—‡…±·øı˛á¬Ó¬± Ô±fl¬À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ √õ∂À˚˛±ÊÚ ˜ÀÓ¬± ’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛Ú fl¬ı˛ÀÓ¬ Œfl¬±Ú› ’¸≈øıÒ± ˝˚˛ Ú±/

ï2ó ¬Û‘á¬À¬Û± ∏fl¬Ó¬± √õ∂ «Úñı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ‰¬±fl¬øı˛ › ’Ú…±Ú… ≈À˚±· ≈øıÒ± øıÓ¬ı˛ÀÌı˛ ˜±Ò…À˜ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸¸… øÚÊ

¬ÛÀé¬ øÚÀ˚˛ ’±¸ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ øıÀ˙¯∏ fl¬Àı˛ √õ∂ˆ¬±ı˙±˘œ ¸¸…Àı˛ øÓ¬øÚ ¤˝◊ˆ¬±Àı fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/

ï3ó ı…øñ·Ó¬ Œ˚±·±À˚±·ñı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ √õ∂ˆ¬±ı˙±˘œ ¸¸… › fl¬ø˜øÈ¬ ¸¸…Àı˛ ¸Àº ı…øñ·Ó¬ Œ˚±·±À˚±·

Œı˛À‡ ‰¬À˘Ú/ fl¬—À·Ë¸ ¸¸…Àı˛ ¸Àº ’±˘±¬Û ’±À˘±‰¬Ú± fl¬Àı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øıøˆ¬iß øı¯∏À˚˛ ø¸X¬±ôL√ øÚÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ¤˝◊

113

Òı˛ÀÚı˛ ’±À˘±‰¬Ú±ı˛ Ù¬À˘ fl¬—À·Ë › ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¸•Ûfl«¬ ¸˝Ê ˝ ˛ ¤ı— ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ›¬Ûı˛ √õ∂ˆ¬±ı øıô¶∏±Àı˛

¸é¬˜ ˝Ú/ Ó¬Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚÀÊı˛ ˘ › øıÀı˛±Òœ ˘ñ¸ı ¸¸…Àı˛ ¸Àº ◊ ’±À˘±‰¬Ú± fl¬Àı˛ Ô±Àfl¬Ú/

ï4ó ÊÚ˜Ó¬ ·Í¬ÚñŒıÓ¬±ı˛, ”ı˛ «Ú ◊Ó¬…±ø ·Ì˜±Ò…˜·≈ø˘ı˛ ˜±Ò…À˜ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ’± ◊ÀÚı˛ √õ∂ô¶∏±ı ÊÚ·ÀÌı˛ fl¬±ÀÂ

Œ¬ÛÃ“ÀÂ ˚±˚˛/ ¤˝◊ˆ¬±Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ÊÚ˜Ó¬Àfl¬ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛ fl¬—À·Ë¸Àfl¬ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ fl¬—À·Ë¸ ÊÚ¸˜Ô«Ú

˝±ı˛±ÀÚ±ı˛ ˆ¬À˚˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ˝◊BÂ±Àfl¬ ˜±ÚÀÓ¬ ı±Ò… ˝˚˛/

ï5ó ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ˘øıñ ≈ñı˛±À©Üòı˛ ˙±¸Úøıˆ¬±À·ı˛ fl¬˜«‰¬±ı˛œı˛± ˝À˘Ú ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ë˘øıí/ Ó“¬±ı˛± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ’ÒœÀÚ

fl¬±Ê fl¬ÀıÚ/ ı±©Üò¬ÛøÓ¬ı fl¬ « ”‰¬œÀfl¬ ı±ô¶∏ı±ø˚Ó¬ fl¬ı±ı ÊÚ… › ◊ ˘øı ¸±˝±˚… fl¬Àı/ ¤ ◊ ˘øıı ¸±˝±À˚… øÓ¬øÚ fl¬—À·Ë Àfl¬

√õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛Ú/

ï6ó ı…øñ·Ó¬ ’±ÀıÚñ’ÀÚfl¬ ¸˜ ˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·Ë Àfl¬ ı…øñ·Ó¬ˆ¬±Àı ’±ÀıÚ fl¬Àı˛ fl¬±Ê ¸•Û±ÀÚı˛ Œ‰¬©Ü±

fl¬Àı˛Ú/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ’±ÀıÚÀfl¬ fl¬—À·Ë¸ ¸˝ÀÊ √õ∂Ó¬…±‡…±Ú fl¬Àı˛ Ú±/

ï7ó ’±˜˘±Ó¬±øLafl¬ ŒÚÓ‘¬QñıÓ«¬ ±ÀÚ ’± ◊Ú√õ∂Ì˚ÀÚı fl¬±ÊøÈ¬ ÊøÈ¬ › øıÀ˙ ∏À:ı fl¬±Ê ˝À˚ “±øh¬À˚ÀÂ/ ’±˜˘±Ó¬ÀLaı

˜ÀÒ… ◊ øıÀ˙¯∏: ı…øñ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛/ Ó¬±˝◊ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸¸…ı˛± Ó¬±Àı˛ ¸Àº Œ˚±·±À˚±· fl¬Àı˛Ú/ ’ÀÚfl¬ ¸˜˚˛ fl¬—À·Ë

’± ◊ÀÚı˛ ‡≈“øÈ¬Ú±øÈ¬ øı ∏ ˛ √õ∂Ì ˛ÀÚı˛ ±ø ˛Q ˙±¸Úøıˆ¬±·Àfl¬ ¸˜Ô«Ú fl¬Àı˛/ ¤ ◊ ¬±Àı ¸—øıÒ±Ú ıø˝ ”«¬Ó¬ ¬ÛÀÔ fl¬—À·ËÀ¸ı˛

’± ◊Ú¸—]±ôL√ é¬˜Ó¬± ’±˜˘±Ó¬ÀLaı ˝±ÀÓ¬ ’±À¸/ ’±˜˘±Ó¬ÀLaı √õ∂Ò±Ú ø˝¸±Àı ı±©Üò¬ÛøÓ¬ ’± ◊Ú¸—]±ôL√ øı ∏À˚ ô¶∏Àé¬À¬Ûı

¸≈À˚±· ¬Û±Ú/

ï8ó ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ŒÚÓ‘¬Qñı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Ê±øÓ¬ı˛ ŒÚÓ¬±/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ŒÚÓ‘¬Q ıUÊÀÚı˛ ˝±ÀÓ¬ Ú…ô¶∏/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ^≈Ó¬ fl¬±Ê

fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ı˝≈ÊÀÚı˛ ˝±ÀÓ¬ ŒÚÓ‘¬Q Ô±fl¬±˚˛ fl¬—À·Ë¸ ^≈Ó¬ ø¸X¬±ôL√ øÚÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ Ú±/ Ù¬À˘ ˚≈X¬, ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ ¸—fl¬È¬

√õ∂ˆ‘¬øÓ¬ Œé¬ÀS ˝◊Ó¬…±ø ¸˜À˚˛ ˜±øfl«¬Ú ÊÚ·Ì fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ıÀ˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ›¬Ûı˛ Œıø˙ øÚˆ«¬ı˛ fl¬Àı˛/ Ù¬À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛

øıøˆ¬iß é¬˜Ó¬± ï’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛Ú é¬˜Ó¬±¸˝ó ı‘øX¬ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ/

’±˜ı± ¤Ó¬é¬Ì ı±©Üò¬ÛøÓ¬ øfl¬ˆ¬±Àı fl¬—À·ËÀ¸ı ›¬Ûı √õ∂ˆ¬±ı øıô¶∏±ı fl¬ıÀÓ¬ ¬Û±ÀıÚ Ó¬± ’±À˘±‰¬Ú± fl¬ı˘±˜/ fl¬—À·Ë ›

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ›¬Ûı˛ √õ∂ˆ¬±ı øıô¶∏±ı˛ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˚±ÀÓ¬ Δ¶§ı˛±‰¬±ı˛œ ˙±¸Àfl¬ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ Ú± ˝Ú Ó¬±ı˛ ı…ı¶ö±› ’±ÀÂ

øÚ˚˛LaÌ › ˆ¬±ı˛¸±À˜…ı˛ ÚœøÓ¬ı˛ ˜ÀÒ…/ fl¬—À·Ë¸ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ øÚ•ßø˘ø‡Ó¬ Î¬◊¬Û±À˚˛ øÚ˚˛LaÌ fl¬Àı˛ñ

ï1ó ı…˚˛ıı˛±ÀVı˛ ±øıñı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ı±ÀÊÈ¬ ΔÓ¬øı˛ fl¬Àı˛Ú/ øfl¬ôL√≈ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ’Ú≈À˜±Ú Â±h¬± Ó¬± fl¬±˚«fl¬ı˛ ˝˚˛ Ú±/

fl¬—À·Ë ı… ˛ıı˛±V ˜?≈ı˛ fl¬Àı˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ fl¬±ÀÂ Œ˚ ı… ˛ıı˛±ÀVı˛ ±øı fl¬Àı˛Ú, fl¬—À·Ë Ó¬± Œ˜ÀÚ Ú±› øÚÀÓ¬

¬Û±Àı˛/ ’ÀÚfl¬ ¸˜˚˛˝◊ fl¬—À·Ë¸ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ı…˚˛ıı˛±ÀVı˛ ±øı fl¬ø˜À˚˛ Œ˚˛/

ï2ó ¸øg¬ ‰≈¬øñ › øÚÀ˚±·ñı±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·ËÀ¸ı øıÚ± ¸•úøÓ¬ÀÓ¬ Œfl¬±Ú› ¸øg¬‰≈¬øñ ı± øÚÀ˚±· fl¬± «fl¬ı fl¬ıÀÓ¬ ¬Û±ÀıÚ

Ú±/

ï3ó ◊ ƒø¬Û‰¬À˜KÈ¬ñfl¬—À·ËÀ¸ √õ∂À˚˛±ÊÚ ˜ÀÚ fl¬ı˛À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ øıèÀX¬ ë˝◊˜ƒø¬Û‰¬À˜KÈ¬í ’±ÚÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/

114

ï4ó Œˆ¬ÀÈ¬± Ú±fl¬‰¬ñfl¬—À·Ë fl¬Ó‘¬«fl¬ √õ∂ÌœÓ¬ øıÀ˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Œˆ¬ÀÈ¬± øÀ˘ Ó¬±ı˛ fl¬±ı˛Ì Ê±øÚÀ ˛ 10 øÀÚı˛ ˜ÀÒ… øÓ¬øÚ

øı˘øÈ¬ fl¬—À·ËÀ¸ ŒÙ¬ı˛Ó¬ ¬Û±Í¬±ÀÓ¬ ı±Ò…/ ¤ı˛¬Ûı˛ fl¬—À·Ë ≈ ◊-Ó‘¬Ó¬œ ˛±—˙ ¸—‡…±·øı˛á¬Ó¬± ˛ øı˘øÈ¬ ¬Û≈Úı˛± ˛ ·Ë Ì fl¬ı˛À˘ Ó¬±

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ’Ú≈À˜±Ú Â±h¬±˝◊ ’±˝◊ÀÚ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ ˝˚˛/

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ ˙±¸Úı…ı¶ö±˚˛ øÚ˚˛LaÌ › ˆ¬±ı˛¸±À˜…ı˛ ÚœøÓ¬ı˛ Ù¬À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › fl¬—À·ËÀ¸ı˛ é¬˜Ó¬± ıÊ±˚˛ ı˛±‡±

¸y¬ı ˝À˚˛ÀÂ/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˝À˘Ú Œ˙ › Ê±øÓ¬ı˛ √õ∂øÓ¬øÚøÒ/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸¸…ı˛± ˝À˘Ú ’±=¡ø˘fl¬ √õ∂øÓ¬øÚøÒ/ Ó¬±˝◊

‘ø©Üˆ¬øº·Ó¬ ¬Û±Ô«fl¬… Ô±fl¬ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ Î¬◊ˆ¬À˚˛ı˛ ˜ÀÒ… øıÀı˛±Ò› ˜±ÀÁ¬ ˜±ÀÁ¬ ‚ÀÈ¬/ ’±ı±ı˛ Î¬◊ˆ¬À˚˛ı˛ ˜ÀÒ… ¸˝À˚±ø·Ó¬±›

Œ‡± ˚± ˛/

06.9 ¸±ı˛±—˙

˜±øfl«¬Ú ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › fl¬—À·Ë¸ ˚Ô±]À˜ ˙±¸Ú › ’±˝◊Úøıˆ¬±À·ı˛ é¬˜Ó¬± Œˆ¬±· fl¬Àı˛Ú/ ¸—øıÒ±ÀÚ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¬ÛÀı˛

Œ˚±·…Ó¬±, fl¬± «fl¬±˘, ¬Û‰≈¬…øÓ¬ › øÚı«±‰¬Ú ¬ÛX¬øÓ¬ ’±À˘±ø‰¬Ó¬ ˝À ˛ÀÂ/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ‘Ó≈¬… ˝À˘ ı± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¬ÛÓ¬…±· fl¬ı˛À˘

ı± ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¬Û‰≈¬…Ó¬ ˝À˘ Î¬◊¬Ûı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ±ø˚˛Q ·Ë˝Ì fl¬Àı˛Ú/

ı±©Üò¬ÛøÓ¬ ˝À˘Ú ¤fl¬fl¬ ˙±¸fl¬ ¤ı— ’¸œ˜ é¬˜Ó¬±ı ’øÒfl¬±ıœ/ ˙±¸Ú ¸—]±ôL√ é¬˜Ó¬±ı˛ ¸Àº ¸Àº ı±©Üò¬ÛøÓ¬ ’± ◊Ú,

’Ô«, Êı˛≈øı˛ ’ı¶ö±fl¬±˘œÚ é¬˜Ó¬± Œˆ¬±· fl¬Àı˛Ú/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬± ‡≈ı˝◊ ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì«/ øÓ¬øÚ À˘ı˛ ŒÚÓ¬±, ı˛±©Üò√õ∂Ò±Ú,

ÊÚ·ÀÌı˛ √õ∂øÓ¬øÚøÒ ¤ı— øıù´±ı˛±ÊÚœøÓ¬ı˛ øÚ ˛±˜fl¬/ Ó¬Àı øÚ ˛LaÌ › ˆ¬±ı˛ ±À˜…ı˛ ÚœøÓ¬ı˛ Z±ı˛± Ó“¬±ı˛ é¬˜Ó¬± Ú±Ú±ˆ¬±Àı

¸œ˜±ıX¬ fl¬ı˛± ˝À˚˛ÀÂ/

Ó“¬±ı˛ ¸±—øıÒ±øÚfl¬ é¬˜Ó¬±ı˛ ¸Àº ¸Àº ¸—øıÒ±Ú ıø˝ ”¬«Ó¬ øfl¬Â≈ øfl¬Â≈ é¬˜Ó¬±› ≈ñ ˝À ˛ÀÂ/ Œ˚˜Úñøı‰¬±Àı˛ı˛ ı˛± ˛,

fl¬—À·Ë¸ √õ∂ÌœÓ¬ ’±˝◊Ú, ˘ı…ı¶ö±, ˚≈X¬ › ¸—fl¬È¬fl¬±˘œÚ ¬Ûøı˛ø¶öøÓ¬, ÊÚ˜ÀÓ¬ı˛ ¸˜Ô«Ú, ¸ı˛fl¬±øı˛ ±˚˛±ø˚˛Q ı‘øX¬ ¤ı—

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àı˛ ı…øñQ › ı≈øX¬˜M± ˝◊Ó¬…±øı˛ ˜±Ò…À˜/

ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬± › Œ¸ÀÚÈ¬ øÚÀ˚˛ fl¬—À·Ë¸ ·øÍ¬Ó¬ ˝˚˛/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì« Ú±Ú± é¬˜Ó¬±ı˛ ˜ÀÒ… ’±ÀÂñ’±˝◊Ú

√õ∂Ì˚˛Ú, ¸—øıÒ±Ú ¸—À˙±ÒÚ, øÚı«±‰¬Ú ¸—]±ôL√ fl¬±Ê, øı‰¬±ı˛ ¸—]±ôL√ é¬˜Ó¬±, ˙±¸Ú ¸—]±ôL√ fl¬±˚«±ı˘œ, øÚÀ«˙±Ú ›

Ó¬MW±ıÒ±Ú, √õ∂øÓ¬øÚøÒQ, ı±øÌÊ… øÚ ˛LaÌ, Ó¬ôL√, ≈X¬ › Ó¬Ô… ¸ı˛ıı˛±˝ ¸—]±ôL√ fl¬±Ê/ Ó¬Àı øÚ ˛LaÌ › ˆ¬±ı˛ ±˜… ÚœøÓ¬

Z±ı˛± fl¬—À·ËÀ¸ı˛ é¬˜Ó¬±ı˛ ›¬Ûı˛ øfl¬Â≈ ¸œ˜±ıX¬Ó¬±› ’±Àı˛±ø¬ÛÓ¬ ˝À˚˛ÀÂ/

fl¬—À·ËÀ¸ ’± ◊Ú √õ∂Ì˚Ú ¸—]±ôL√ ¬ÛX¬øÓ¬øÈ¬ ¸—øıÒ±ÀÚ ’±À˘±ø‰¬Ó¬ ˝À˚ÀÂ/ ≈ ◊ fl¬Àé¬ ·‘ œÓ¬ øı˘ ı±©Üò¬ÛøÓ¬ı ’Ú≈À˜±ÀÚı

¬Ûı˛˝◊ ’±˝◊ÀÚ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ ˝˚˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ Œˆ¬ÀÈ¬± é¬˜Ó¬± ’±ÀÂ/

ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ fl¬—À·Ë¸Àfl¬ Ú±Ú±ˆ¬±Àı øÚ˚˛øLaÓ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ fl¬—À·Ë¸› ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ øÚ˚˛øLaÓ¬ fl¬Àı˛ Ô±Àfl¬/ Î¬◊ˆ¬À˚˛ı˛

˜ÀÒ… øıÀı˛±Ò› ˜±ÀÁ¬ ˜±ÀÁ¬ ‚ÀÈ¬/ Ó¬± ¸ÀMW› Î¬◊ˆ¬À˚˛ı˛ ¸•§g¬ ¸˝À˚±ø·Ó¬±˜”˘fl¬/

115

06.10 √õ∂ùü±ı˘œ

ı˛‰¬Ú±Rfl¬ √õ∂ùü –

1/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ øÚı«±‰¬Ú ¬ÛX¬øÓ¬ ’±À˘±‰¬Ú± fl¬ı≈Ú/

2/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ é¬˜Ó¬±, fl¬±˚«±ı˘œ › ˆ”¬ø˜fl¬± ’±À˘±‰¬Ú± fl¬ı˛≈Ú/

3/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ é¬˜Ó¬± ı‘øX¬ı˛ Œé¬ÀS Î¬◊À{°‡À˚±·… Î¬◊¬Û±±Ú·≈ø˘ fl¬œ fl¬œ∑

4/ ˜±øfl«¬Ú fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ·Í¬Ú › fl¬±˚«±ı˘œ ’±À˘±‰¬Ú± fl¬ı≈Ú/

5/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ é¬˜Ó¬±ı˛ ¸œ˜±ıX¬Ó¬±·≈ø˘ fl¬œ fl¬œ∑

6/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸•Ûfl«¬ ’±À˘±‰¬Ú± fl¬ı˛≈Ú/

¸—øé¬l Î¬◊Mı˛ øˆ¬øMfl¬ √õ∂ùü –

ïfl¬óı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ fl¬±˚«fl¬±À˘ı˛ Œ˜˚˛± fl¬Ó¬ ıÂı˛∑ øÓ¬øÚ fl¬Ó¬ı±ı˛ øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú∑

ï‡óı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ë˝◊˜ƒø¬Û‰¬À˜KÈ¬í ¬ÛX¬øÓ¬ ıÌ«Ú± fl¬ı˛≈Ú/

ï·óı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ëŒˆ¬ÀÈ¬±í √õ∂À˚˛±· é¬˜Ó¬± ’±À˘±‰¬Ú± fl¬ı˛≈Ú/

ï‚óı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ¬ÛÀı˛±é¬ øÚı«±‰¬Ú Œfl¬Ú ¬ÛÀı˛±é¬ ˝À ˛ “±øh¬À ˛ÀÂ∑

ï„óı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ é¬˜Ó¬±ı˛ fl¬œ fl¬œ ¸œ˜±ıX¬Ó¬± ’±ÀÂ∑

ï‰¬ó ÊÚ√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬± fl¬œˆ¬±Àı ·øÍ¬Ó¬ ˝˚˛∑

ïÂó Œ¸ÀÚÈ¬ fl¬œˆ¬±Àı ·øÍ¬Ó¬ ˝˚˛∑

ïÊó fl¬—À·Ë¸ fl¬œˆ¬±Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ øÚ˚˛LaÌ fl¬Àı˛∑

06.11 Î¬◊Mı˛˜±˘±

1/ 06.4 Œ‡≈Ú/ 2/ 06.5 Œ‡≈Ú/

3/ 06.5 Œ‡≈Ú/ 4/ 06.6 › 06.7 Œ‡≈Ú/

5/ 06.7 Œ‡≈Ú/ 6/ 06.8 Œ‡≈Ú/

ïfl¬ó 06.3 Œ‡≈Ú/ ï‡ó 06.3 ¤ 99 ¬Û±Ó¬±/ ï·ó 06.5 ¤ 104 ¬Û±Ó¬±/ ï‚ó 06.4 ¤ Î¬◊Mı˛

‡≈“Ê≈Ú/ ï„ó 106 ¬Û±Ó¬± Œ‡≈Ú/ ï‰¬ó 06.6 Œ‡≈Ú/ ïÂó 06.6 ¤ Î¬◊Mı˛ ’±ÀÂ/ ïÊó 06.7 ¤ ¬Û±Ó¬±

110/

116

06.12 ·ËLö¬Û?œ

1/ Brownlow, L—The President and Presidency.

2/ Lorki, H.G.—The American Presidency.

3/ Munro—The Govt. of the United States.

4/ Ogg. FA & Ray, P.O.—Essentials of American Govt.

5/ Hayman, S—The American President.

6/ Potter, Allen M—American Govt. of Politics.

7/ ˜˝±¬Û±S, ’Ú±øfl≈¬˜±ı˛ñøÚı«±ø‰¬Ó¬ ˙±¸Úı…ıª± › ı˛±ÊÚœøÓ¬/

117

¤fl¬fl¬ 07 ’±À˜øı˛fl¬±ı˛ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬·Í¬Ú

07.1 Î¬◊ÀV˙…

07.2 √ õ∂ô¶∏±ıÚ±

07.3 ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ·Í¬Ú, øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ Œ˚±·…Ó¬±, fl¬± «fl¬±˘ › ’¬Û¸±ı˛Ì ¬ÛX¬øÓ¬

07.4 ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ¤˘±fl¬± › é¬˜Ó¬±

07.5 ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı ”¬ø˜fl¬±

07.6 ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ¸˜±À˘±‰¬Ú± › ” …± ˛Ú

07.7 ¸±ı±—˙

07.8 √õ∂ùü±ı˘œ

07.9 Î¬◊Mı˜±˘±

07.10 ·ËLöÛ?œ

07.1 Î¬◊ÀV˙…

¤˝◊ ¤fl¬Àfl¬ı˛ Î¬◊ÀV˙… ˝í˘ ’±À˜øı˛fl¬±ı˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¸•§Àg¬ ’±À˘±‰¬Ú±/ ¤fl¬fl¬øÈ¬ ¬Ûh¬À˘ ’±¬ÛÚ±ı˛ Œ·±‰¬Àı˛

’±¸Àıñ

● ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ·Í¬Ú, øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ Œ˚±·…Ó¬±, fl¬±˚«fl¬±˘ › ’¬Û¸±ı˛Ì ¬ÛX¬øÓ¬/

● ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ¤˘±fl¬± › é¬˜Ó¬±/

● ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øıøˆ¬iß ˆ”¬ø˜fl¬±/

● ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ¸˜±À˘±‰¬Ú± › ˜”˘…±˚˛Ú/

07.2 Î¬◊ÀV˙…

¤˝◊ ¤fl¬fl¬øÈ¬ÀÓ¬ ˜±øfl«¬Ú ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¸•§Àg¬ ’±À˘±‰¬Ú± fl¬ı˛± ˝À˚˛ÀÂ/ ˜±øfl«¬Ú øı‰¬±ı˛ı…ı¶ö±ı˛ ˙œÀ¯∏« ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛

’ı¶ö±Ú/ ¸—øıÒ±Ú øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ¸—‡…± ø¶öı˛ fl¬Àı˛ Œ˚˛øÚ/ ˜±ÀÁ¬ ˜±ÀÁ¬ fl¬—À·Ë¸ ’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛Ú fl¬Àı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛

118

¸—‡…± ı‘øX¬ fl¬Àı˛ÀÂ/ ıÓ«¬˜±ÀÚ √õ∂Ò±Ú øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ › ’±È¬ÊÚ ¸˝fl¬±ı˛œ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àfl¬ øÚÀ˚˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ·øÍ¬Ó¬ ˝˚˛/

Œ¸ÀÚÀÈ¬ı ≈ ◊-Ó‘¬Ó¬œ˚±—À˙ı ’Ú≈À˜±Ú]À˜ øı‰¬±ı¬ÛøÓ¬ı± ı±©Üò¬ÛøÓ¬ Z±ı± øÚ ≈Mê ˝Ú/ øı‰¬±ı¬ÛøÓ¬Àı Œ˚±·…Ó¬± ı± fl¬± «fl¬±˘

¸•§Àg¬ ¸—øıÒ±ÀÚ øfl¬Â≈ Œ˘‡± ŒÚ˝◊/ Ù¬À˘ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚÊ À˘ı˛ ˜Ò… ŒÔÀfl¬ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ øÚÀ˚˛±· fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/

Ó¬Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ À˘ı˛ ¸˜Ô«fl¬ ÚÚ, ¤˜Ú øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ı˛ ÚøÊı˛› Œ‡± ˚±˚˛/ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ı˛± ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬ ı…ı˝±ı˛Êœıœ

˝Ú/ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ı˛± ¤fl¬ı±ı˛ øÚ˚≈Mê ˝À˘ ’±˜‘Ó≈¬… ¬ÛÀ ı˝±˘ Ô±Àfl¬Ú/ ’±¸±‰¬ı˛ÀÌı˛ ÊÚ… ˝◊˜ƒø¬Û‰¬À˜KÈ¬ ¬ÛX¬øÓ¬ı˛

˜±Ò…À˜ Ó“¬±Àı˛ ¬Û‰≈¬…Ó¬ fl¬ı˛± ˚±˚˛/

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˜”˘ ¤˘±fl¬±˚˛ ˜±˜˘± ¸ı˛±¸øı˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ fl¬±ÀÂ ˚±˚˛/ fl”¬È¬ÕÚøÓ¬fl¬ √õ∂øÓ¬øÚøÒ ¸—Sê±ôL√ ˜±˜˘±

ı± Œ˚ ˜±˜˘±˚˛ Œfl¬±Ú ¤fl¬øÈ¬ ’ºı˛±Ê… ¬Ûé¬ Ô±Àfl¬, Œ¸˝◊¸ı ˜±˜˘± ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˜”˘ ¤˘±fl¬±˚˛ øı‰¬±˚«/ Ó¬±Â±h¬±›

’±ø¬ÛÀ˘ı˛ ˜±Ò…À˜ ’Òô¶∏Ú ’±±˘Ó¬ ŒÔÀfl¬ ˜±˜˘± ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ’±ø¬Û˘ ¤˘±fl¬±˚˛ ’±Ú± ˚±˚˛/

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¤fl¬±Ò±Àı˛ ¸—øıÒ±ÀÚı˛ ı…±‡…±fl¬Ó«¬±, Ú±·øı˛fl¬ ’øÒfl¬±Àı˛ı˛ ¸—ı˛é¬fl¬, ¸—øıÒ±ÀÚı˛ øıfl¬±À˙ ¸˝±˚˛fl¬,

Œfl¬fœ˚˛ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ √õ∂±Ò±Ú… ı‘øX¬fl¬±ı˛fl¬ ¤ı— ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ı˛Ìfl¬±ı˛œ/ ’±À˜øı˛fl¬±ı˛ Ê±Ó¬œ˚˛ ÊœıÀÚ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬±

‡≈ı ◊ ·≈ı≈Q¬Û”Ì«/

07.3 ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ·Í¬Ú, øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ Œ˚±·…Ó¬±, fl¬±˚«fl¬±˘ ›

’¬Û¸±ı˛Ì ¬ÛX¬øÓ¬

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ øı‰¬±ı˛ı…ıª±ı˛ ˙œÀ¯∏« ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ’ı¶ö±Ú/ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ¸—‡…± ¸—øıÒ±Ú

øÚø«©Ü fl¬Àı˛ Œ˚˛øÚ/ fl¬—À·Ë¸ ’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛ÀÚı˛ ˜±Ò…À˜ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ¸—‡…± øªı˛ fl¬Àı˛/ √õ∂ÔÀ˜ 1789 ¸±À˘

√õ∂ÌœÓ¬ øı‰¬±ı˛ı…ı¶ö± ¸•Ûøfl«¬Ó¬ ’±˝◊Ú ’Ú≈¸±Àı˛ 1 ÊÚ √õ∂Ò±Ú øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ › 5 ÊÚ ’Ú…±Ú… øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ øÚÀ˚˛ ¸≈ø√õ∂˜

Œfl¬±È«¬ ·øÍ¬Ó¬ ˝˚˛/ 1807 ¸±À˘ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ¸—‡…± ı±øh¬À˚˛ 7 ÊÚ fl¬ı˛± ˝˚˛/ 1869 ¸±À˘ fl¬—À·Ë¸ ’±˝◊Ú

√õ∂Ì˚˛Ú fl¬Àı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ¸—‡…± øÚø«©Ü fl¬Àı˛ Œ˚˛/ Ó¬‡Ú ŒÔÀfl¬ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ 1 ÊÚ √õ∂Ò±Ú øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ › 8

ÊÚ ¸˝fl¬±ı˛œ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ øÚÀ ˛ ·øÍ¬Ó¬ ˝ ˛/ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ı˛± Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ≈ ◊-Ó‘¬Ó¬œ ˛±—˙ ¸¸…Àı˛ ’Ú≈À˜±Ú

]À˜ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Z±ı˛± øÚ˚≈Mê ˝Ú/ øı‰¬±Àı˛ı˛ ¸˜˚˛ ’ôL√Ó¬ 6 ÊÚ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ı˛ Î¬◊¬ÛøªøÓ¬ √õ∂À˚˛±ÊÚ/ ¸—‡…±·øı˛á¬

øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ¸˜Ô«ÀÚ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ø¸X¬±ôL√ ·Ë˝Ì fl¬Àı˛/

øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ Œ˚±·…Ó¬± ¸•§Àg¬ ¸—øıÒ±ÀÚ øfl¬Â≈ Œ˘‡± ŒÚ˝◊/ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ Œ˚ ı…ı˝±ı˛Êœıœ ˝ÀÓ¬ ˝Àı Ó¬±›

Ú ˛/ Ó¬Àı ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬ ı…ı˝±ı˛ÊœıœÀı˛ ˜Ò… ŒÔÀfl¬ ◊ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ øÚÀ ˛±· fl¬ı˛± ˝ ˛/ øÚø«©Ü Œ˚±·…Ó¬±ı˛ øÚÀ« Ú± Ô±fl¬± ˛

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ øÚÀ˚˛±À·ı˛ ¸˜˚˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ √õ∂ˆ¬±ı fl¬±˚«fl¬ı˛œ ˝ÀÓ¬ Œ‡± ˚±˚˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ›˚˛±ø˙—È¬Ú øÚÊ

119

À˘ı˛ ¸¸…Àı˛ ˜Ò… ŒÔÀfl¬˝◊ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ øÚÀ˚˛±· fl¬ı˛ÀÓ¬Ú/ ¬Ûı˛ıÓ«¬œ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛±› ¤˝◊ ‘©Ü±ôL√ ’Ú≈¸ı˛Ì fl¬Àı˛ÀÂÚ/

Ó¬Àı ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ À˘ı˛ À˘ı˛ Œ˘±fl¬ ÚÚ, ¤˜Ú øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ı˛› ‘©Ü±ôL√ ’±ÀÂ/

¸—øıÒ±Ú øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ fl¬±˚«fl¬±˘ øÚø«©Ü fl¬Àı˛ Œ˚˛øÚ/ Ó¬±˝◊ ¤fl¬ı±ı˛ øÚ˚≈ñ ˝À˘ øı±‰¬ı˛¬ÛøÓ¬ı˛± ’±˜‘Ó≈¬… ¶§¬ÛÀ

ı˝±˘ Ô±Àfl¬Ú/ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ Œfl¬±Ú› øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ ˙ ıÂı˛ ¬Ûı˛ ı± 70 ıÂı˛ ı˚˛À¸ ¬Û≈Àı˛± ŒıÓ¬Ú¸˝ ’ı¸ı˛ ·Ë˝Ì

fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/

Œ˙À^±ø˝Ó¬±, Î¬◊»Àfl¬±‰¬·Ë˝Ì ı± ’Ú… Œfl¬±Ú Òı˛ÀÚı˛ ’¸±‰¬ı˛ÀÌı˛ ÊÚ… ˝◊˜ƒø¬Û‰¬À˜KÈ¬ ¬ÛX¬øÓ¬ı˛ ¸±˝±À˚… ¸≈ø√õ∂˜

Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ’¬Û¸±ı˛Ì fl¬ı˛± ˚± ˛/ ’¸±‰¬ı˛ÀÌı˛ ’øˆ¬À˚±·øÈ¬ √õ∂ÔÀ˜ ÊÚø√õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬± ˛ Œ¬Û˙ fl¬ı˛ÀÓ¬ ˝ ˛/

Ó¬±ı˛¬Ûı˛ Ó¬± Œ¸ÀÚÀÈ¬ Î¬◊¬ÛøªÓ¬ ≈˝◊-Ó‘¬Ó¬œ˚˛±—˙ ¸À¸…ı˛ ¸˜Ô«ÀÚ ’Ú≈À˜±øÓ¬ ˝ÀÓ¬ ˝˚˛/

07.4 ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ¤˘±fl¬± › é¬˜Ó¬±

˜±øfl«¬Ú ¸—øıÒ±Ú ’Ú≈ ±Àı˛ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ≈-Òı˛ÀÚı˛ ¤˘±fl¬± ’±ÀÂñï1ó ” ¤˘±fl¬±ñ ” ¤˘±fl¬±ı˛ ˜±˜˘±·≈ø˘

¸ı˛±¸øı˛ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ fl¬±ÀÂ ˚± ˛/ ¸—øıÒ±ÀÚ 3 [2ï2ó] Ú— Ò±ı˛± ˛ ı˘± ˝À ˛ÀÂ Œ˚ ı˛±©Üò”Ó¬ ı± ’Ú…±Ú… fl”¬È¬ÕÚøÓ¬fl¬

√õ∂øÓ¬øÚøÒ › fl¬Ú¸±˘ ¸•Ûøfl«¬Ó¬ ˜±˜˘± øfl¬—ı± Œ˚ ˜±˜˘±˚˛ Œfl¬±Ú› ’ºı˛±Ê… ¬Ûé¬ ŒÔÀfl¬, Œ¸˝◊¸ı ˜±˜˘± ¸≈ø√õ∂˜

Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˜” ¤˘±fl¬±˚˛ ’ôL√ ≈¬«Mê/ Ù¬À˘ ” ¤˘±fl¬±˚˛ ‰¬±ı˛ Òı˛ÀÚı˛ ˜±˜˘± ˝ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ñïfl¬ó Œfl¬±Ú› ’ºı˛±Ê…

› Œfl¬fœ ˛ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ ˜ÀÒ… ˜±˜˘±Ä ï‡ó ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ¸Àº ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ˜±˜˘±Ä ï·ó ı˛±©Üò”Ó¬ › ’Ú…±Ú… fl”¬È¬ÕÚøÓ¬fl¬

√õ∂øÓ¬øÚøÒ ¸—Sê±ôL√ ˜±˜˘±Ä ï‚ó ¤fl¬ ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ Ú±·øı˛Àfl¬ı˛ ¸Àº ’Ú… Œfl¬±Ú› ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ Ú±·øı˛fl¬ ı± øıÀø˙ı˛

˜±˜˘± ¤ı— fl¬—À·Ë¸ ’±˝◊Ú√õ∂Ì˚˛ÀÚı˛ ˜±Ò…À˜ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˜”˘ ¤˘±fl¬± ˝ò±¸ı‘øX¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ Ú±/

ï2ó ’±ø¬Û˘ ¤˘±fl¬±ñ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ’øÒfl¬±—˙ ˜±˜˘±ı˛ øı‰¬±ı˛ ˝˚˛ ’±ø¬Û˘ ’±±˘ÀÓ¬/ ’Òô¶∏Ú ˚≈ñı˛±©Üòœ˚˛

’±±˘Ó¬, øıÀ˙¯∏Ó¬ ˚≈ñı˛±©Üòœ˚˛ ’±ø¬Û˘ ’±±˘ÀÓ¬ı˛ ı˛±À˚˛ı˛ øıèÀX¬ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ ’±ø¬Û˘ fl¬ı˛± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ ˚≈ñ

ı˛±À©Üòı˛ ¶§±Ô« Êøh¬Ó¬ ’±ÀÂ ¤˜Ú ¸ı ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ’±±˘ÀÓ¬ı˛ ˜±˜˘±ı˛ ı˛±À˚˛ı˛ øıèÀX¬› ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ ’±ø¬Û˘

fl¬ı˛± ˚±˚˛/ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬ ’±ø¬ÛÀ˘ı˛ ’Ú≈˜øÓ¬±ÀÚı˛ ÊÚ… Î¬◊»À√õ∂¯∏Ì › Œ˘‡ Ê±øı˛ fl¬Àı˛ Ô±Àfl¬/

’±˝◊Ú√õ∂Ì˚˛Ú fl¬Àı˛ fl¬—À·Ë¸ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˜”˘ ¤˘±fl¬±ı˛ ı‘øX¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ Ú± ¬Û±ı˛À˘› ’±ø¬Û˘ ¤˘±fl¬±ı˛ ¬Ûøı˛øÒ

ı±h¬±ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ øÚ•ß ’±˘ÀÓ¬ı˛ ı± È¬™±˝◊ı≈…Ú±À˘ı˛ ı˛±À˚˛ı˛ øıèÀX¬ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ı˛±À˚˛ı˛ øıèÀX¬ ¸ı˛±¸øı˛ ¸≈ø√õ∂˜

Œfl¬±ÀÈ«¬ ’±ø¬Û˘ fl¬ı˛± ˚±˚˛ Ú±/ ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ¸Àı«±B‰¬ ’±±˘ÀÓ¬ øı‰¬±Àı˛ı˛ ¬Ûı˛˝◊ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ ˜±˜˘± ’±Ú± ˚±˚˛/

Œ˚ ¸ı ˜±˜˘±˚˛ ≈ñı˛±©Üòœ˚˛ ’±˝◊Ú, ≈ñı˛±©Üòœ˚˛ ¸—øıÒ±Ú ı± ¶§±ˆ¬±øıfl¬ Ú…±˚˛øı‰¬±Àı˛ı˛ ÚœøÓ¬ ˘øfÓ¬ ˝˚˛, Œ¸˝◊¸ı ı˛±À˚˛ı˛

øıèÀX¬ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ ’±ø¬Û˘ fl¬ı˛± ˚±˚˛/

120

07.5 ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬±

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ı…ı¶ö±˚˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬± ‡≈ı˝◊ ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì«/ ¤˝◊ ˆ”¬ø˜fl¬± √õ∂Ò±ÚÓ¬ ¬Û“±‰¬ øfl¬

ŒÔÀfl¬ ’±À˘±ø‰¬Ó¬ ˝ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ –

ï1ó ¸—øıÒ±ÀÚı ’øˆ¬ˆ¬±ıfl¬ › ı…±‡…±fl¬Ó«¬± ø˝¸±Àı ”¬ø˜fl¬±ñ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ≈Mêı˛±©Üòœ ˛ ˙±¸Ú √õ∂ıøÓ«¬Ó¬ ˝› ˛± ˛

¤‡±ÀÚ ¸—øıÒ±ÀÚı˛ √õ∂±Ò±Ú… Œ‡± ˚±˚˛/ ˜±øfl«¬Ú ¸—øıÒ±Ú ˝˘ ŒÀ˙ı˛ ¸Àı«±B‰¬ ’±˝◊Ú/ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ ˙±¸Ú ’±˝◊Ú ›

øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·Àfl¬ ¸—øıÒ±ÀÚı˛ øÚÀ«˙±Ú≈ ±Àı˛ øÚÊ øÚÊ ¸±—øıÒ±øÚfl¬ é¬˜Ó¬±ı˛ ·G¬œı˛ ˜ÀÒ… ŒÔÀfl¬ fl¬±Ê fl¬ı˛ÀÓ¬ ˝˚˛/

Œfl¬±Ú› ı…øñ ı± √õ∂øÓ¬á¬±Ú ¸—øıÒ±Ú øıÀı˛±Òœ ı± Ú…±˚˛ÚœøÓ¬ øıÀı˛±Òœ Œfl¬±Ú› fl¬±Ê fl¬ı˛À˘ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Ó¬± ı±øÓ¬˘

fl¬Àı˛ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ¤˝◊ é¬˜Ó¬±Àfl¬ øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ¸˜œé¬±ı˛ é¬˜Ó¬± ı˘± ˝˚˛/

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ¸˜œé¬±ı˛ ≈øÈ¬ øfl¬ ’±ÀÂñïfl¬ó ¸—øıÒ±Ú øıÀı˛±Òœ ˝À˘ ’±˝◊Ú¸ˆ¬± √õ∂ÌœÓ¬ Œ˚

Œfl¬±Ú› ’±˝◊Ú ı± ˙±¸Úøıˆ¬±À·ı˛ Œ˚ Œfl¬±Ú› ’±À˙, øÚÀ«˙ › fl¬±ÊÀfl¬ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ı±øÓ¬˘ ıÀ˘ Œ‚±¯∏Ì± fl¬ı˛ÀÓ¬

¬Û±Àı˛/

ï‡ó ë’±˝◊ÀÚı˛ ˚Ô±øıø˝Ó¬ ¬ÛX¬øÓ¬í ’Ú≈¸‘Ó¬ ˝ÀBÂ øfl¬Ú± ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Œ¸ ı…±¬Û±Àı˛ ˘é¬… ı˛±À‡/ ¸—øıÒ±ÀÚı˛ ¬Û=¡˜

¸—À˙±ÒÚ ’Ú≈ ±Àı˛, ë’± ◊ÀÚı˛ ˚Ô±øıø˝Ó¬ ¬ÛX¬øÓ¬í Â±h¬± Œfl¬fœ ˛ ¸ı˛fl¬±ı˛ Œfl¬±Ú› ı…øMêÀfl¬ Ó¬±ı˛ ¶§±ÒœÚÓ¬± › ¸•ÛøMı˛

’øÒfl¬±ı˛ ŒÔÀfl¬ ıø=¡Ó¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ı˛Àı Ú±/ ‰¬Ó≈¬« ¸—À˙±ÒÀÚı˛ ˜±Ò…À˜ ’ºı˛±Ê…·≈ø˘ı˛ ¸ı˛fl¬±ı˛&ø˘ı˛ ›¬Ûı˛› ’Ú≈ı˛+¬Û

ı±Ò±øÚÀ¯∏Ò ’±Àı˛±ø¬ÛÓ¬ ˝À˚˛ÀÂ/ ë’±˝◊ÀÚı˛ ˚Ô±øıø˝Ó¬ ¬ÛX¬øÓ¬í ’Ú≈¸±Àı˛ øı‰¬±ı˛ fl¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Œfl¬ı˘˜±S

’± ◊ÚøÈ¬ ¸—øıÒ±Ú¸•úÓ¬ ¬ÛX¬øÓ¬ÀÓ¬ √õ∂ÌœÓ¬ ˝À ˛ÀÂ øfl¬Ú± Ó¬±ı˛ øı‰¬±ı˛ fl¬Àı˛ Ú±, ’± ◊ÚøÈ¬ ¶§±ˆ¬±øıfl¬ Ú…± ˛ÚœøÓ¬Àı±Ò øıÀı˛±Òœ

Œ˚ Œfl¬±Ú› ’±˝◊ÚÀfl¬ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ı±øÓ¬˘ Œ‚±¯∏Ì± fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ ’Ú… Œfl¬±Ú› ŒÀ˙ı˛ ¸Àı«±B‰¬ ’±±˘Ó¬ Ú…±˚˛ÚœøÓ¬

øıÀı˛±Òœ ıÀ˘ Œfl¬±Ú› ’±˝◊ÚÀfl¬ ı±øÓ¬˘ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ Ú±/

øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ ˛ ¬Û «±À˘±‰¬Ú±ı˛ é¬˜Ó¬±ı˛ ŒÊ±Àı˛ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¤fl¬øÈ¬ ˙øñ˙±˘œ Ó‘¬Ó¬œ ˛ fl¬Àé¬ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ ˝À ˛ÀÂ/ ¸—øıÒ±Ú

√õ∂ÀÌÓ¬±ı˛± ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬Àfl¬ øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ¬Û˚«±À˘±‰¬Ú±ı˛ é¬˜Ó¬± √õ∂±Ú fl¬Àı˛ é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ¬ı˛ øıÀı˛±øÒÓ¬±

fl¬Àı˛ÀÂÚ ıÀ˘ ’ÀÚfl¬ ¸˜±À˘±‰¬fl¬ ˜ÀÚ fl¬Àı˛Ú/ Ó¬Àı ¤ ◊ ¸˜±À˘±‰¬Ú± ’ÀÚÀfl¬ ˜±ÀÚÚ Ú±/ ˝…±ø˜å¬ÀÚı˛ ˜ÀÓ¬,

¸—øıÒ±ÀÚı˛ ı…±‡…± √õ∂±ÀÚı˛ é¬˜Ó¬± ˝˘ ’±±˘ÀÓ¬ı˛ ≈øñ¸ºÓ¬ › øıÀ˙¯∏ é¬˜Ó¬±/ 1803 ¸±À˘ ˜±ı˛ı±ı˛œ ıÚ±˜

˜…±øÎ¬¸Ú ˜±˜˘±ı˛ ı˛±˚˛±Ú √õ∂¸Àº øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ ˜±˙«±˘ ıÀ˘Ú Œ˚ ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üòı˛ ¸—øıÒ±Ú ˝˘ ŒÀ˙ı˛ ¸Àı«±B‰¬

’±˝◊Ú/ Ó¬±˝◊ ¤ı˛ ’ı¶ö±Ú ’±˝◊Ú¸ˆ¬± √õ∂ÌœÓ¬ ’±˝◊ÀÚı˛ ÿÀÒT«/ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ı˛± Œ˚À˝Ó≈¬ ¸—øıÒ±ÚÀfl¬ ı˛é¬± fl¬ı˛±ı˛ ÊÚ…

˙¬ÛÔ ŒÚÚ, Ó¬±˝◊ ¶§±ˆ¬±øıfl¬ ˆ¬±Àı˝◊ ’±˝◊Ú¸ˆ¬± √õ∂ÌœÓ¬ ’±˝◊ÀÚı˛ ΔıÒÓ¬± øı‰¬±Àı˛ı˛ é¬˜Ó¬± Ó“¬±Àı˛ ’±ÀÂ/ Œ˚ Œfl¬±Ú›

¸—øıÒ±ÚøıÀı˛±Òœ ’±˝◊ÚÀfl¬ Ó“¬±ı˛± ¶§±ˆ¬±øıfl¬ˆ¬±Àı˝◊ ı±øÓ¬˘ fl¬Àı˛ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/ ¤˝◊ é¬˜Ó¬±Àfl¬ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Œfl¬fœ˚˛

121

ı± fl¬—À·Ë¸ √õ∂ÌœÓ¬ ’±˝◊ÀÚı˛ ¸Àº ¸Àº ı˛±Ê… ’±˝◊Ú¸ˆ¬± √õ∂ÌœÓ¬ ’±˝◊Ú, ı˛±Ê… ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ fl¬±Ê ¤ı— ı˛±ÀÊ…ı˛

¸—øıÒ±ÚÀfl¬› ı±øÓ¬˘ fl¬Àı˛ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/

ï2ó Ú±·øı˛fl¬ ’øÒfl¬±ı˛ ¸—ı˛é¬ÀÌ ”¬ø˜fl¬±ñ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬Àfl¬ ëëÚ±·øı˛fl¬ ’øÒfl¬±ı˛ ¸˜”À˝ı˛

¸—ı˛é¬fl¬íí ı˘± ˝ ˛/ ” ¸—øıÒ±ÀÚ Ú±·øı˛fl¬ ’øÒfl¬±Àı˛ı˛ Î¬◊À{°‡ øÂ˘ Ú±/ øfl¬c ¸—øıÒ±ÀÚı˛ √õ∂Ô˜ 10øÈ¬ ¸—À˙±ÒÀÚı˛

˜±Ò…À˜ Ú±·øı˛fl¬ ’øÒfl¬±ı˛ ¸—øıÒ±ÀÚı˛ ’ôL√ ≈¬«Mê fl¬ı˛± ˝À˚˛ÀÂ/ Ú±·øı˛fl¬ı˛± Œ˚ ¸fl¬˘ ’øÒfl¬±ı˛ Œˆ¬±· fl¬Àı˛ Ó¬±ı˛ ˜ÀÒ…

Î¬◊À{°‡À˚±·… ˝˘ ≈ ±˚ÀLaı˛ ¶§±ÒœÚÓ¬±, ÒÀ˜«ı˛ ’øÒfl¬±ı˛, ı±flƒ¬¶§±ÒœÚÓ¬± ˝◊Ó¬…±ø/ ¸—øıÒ±ÀÚı˛ Úı˜ ¸—À˙±ÒÀÚ ı˘±

˝À˚˛ÀÂ Œ˚ ¸—øıÒ±ÀÚ ıøÌ«Ó¬ ’øÒfl¬±ı˛ Â±h¬±› Ú±·øı˛fl¬ı˛± ¶§±ˆ¬±øıfl¬ ’øÒfl¬±ı˛ Œˆ¬±· fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ı˛Àı/ ¸—øıÒ±ÀÚı˛

‰¬Ó≈¬« ¸—À˙±ÒÚ ’Ú≈ ±Àı˛ Œfl¬±Ú› ’ºı˛±Ê… Ú±·øı˛fl¬Àı˛ ≈À˚±· ≈øıÒ± ı± ’øÒfl¬±ı˛ é≈¬J fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ı˛Àı Ú±/ Ó¬±Â±h¬±

’±˝◊ÀÚı˛ ˚Ô±øıø˝Ó¬ ¬ÛX¬øÓ¬ Â±h¬± Œfl¬±Ú› ı…øñÀfl¬ Ó¬±ı˛ ÊœıÚ, ¸•ÛøM › ¶§±ÒœÚÓ¬±ı˛ ’øÒfl¬±ı˛ ŒÔÀfl¬ ıø=¡Ó¬ fl¬ı˛±

˚±˚˛ Ú±/

˜±øfl«¬Ú Ú±·øı˛fl¬Àı˛ ›˝◊¸ı ’øÒfl¬±ı˛ ı˛é¬±ı˛ ±ø˚˛Q ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ ’¬Û«Ì fl¬ı˛± ˝À˚˛ÀÂ/ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬

¸—øıÒ±ÀÚı˛ ı…±‡…± √õ∂±ÀÚı˛ ˜±Ò…À˜ Ú±·øı˛fl¬ ’øÒfl¬±ı˛ ı˛é¬±ı˛ ±ø˚˛Q¬Û±˘Ú fl¬Àı˛/ Œfl¬fœ˚˛ ı± ı˛±Ê… ’±˝◊Ú¸ˆ¬±ı˛

ı± Œfl¬fœ˚˛ ı± ı˛±Ê… ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ Œfl¬±Ú› ’±À˙ ı± øÚÀ«˙Àfl¬ Ú±·øı˛fl¬ ’øÒfl¬±ı˛ øıÀı˛±Òœ ˜ÀÚ fl¬ı˛À˘ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬

Œ¸·≈ø˘Àfl¬ ı±øÓ¬˘ fl¬Àı˛ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/

≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¤ ◊ Ú±·øı˛fl¬ ’øÒfl¬±ı˛ ı˛é¬±ı˛ ±ø ˛Q ’Ó¬…ôL√ øıù´ô¶∏ ¬±Àı ¬Û±˘Ú fl¬Àı˛ ’±À˜øı˛fl¬± ˛ ·ÌÓ¬ÀLaı˛ øˆ¬øMÀfl¬

≈‘Ï¬ˇ fl¬Àı˛ÀÂ/ øfl¬c ¸˜±À˘±‰¬fl¬ı˛± ˜ÀÚ fl¬Àı˛Ú Œ˚ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ |˜Êœıœ Ú±·øı˛fl¬Àı˛ ’øÒfl¬±ı˛ ı˛é¬±ı˛ ıÀ˘ fl¬±˚«Ó¬

ÒÚœ ıøÌfl¬ Œ|øÌı˛ ¶§±ÒœÚÓ¬± › ’øÒfl¬±ı˛ ı˛é¬±˚˛ Œıø˙ ˜ÀÚ±À˚±·œ/ 1895 ¸±À˘ Œ¬Û±˘fl¬ ıÚ±˜ Ù¬±ı˛˜±¸« Œ˘±Ú

’…±`¬ È¬™±à¬ Œfl¬±•Û±øÚı˛ ˜±˜˘±˚˛ ’±˚˛fl¬ı˛ Ò±˚« fl¬ı˛±Àfl¬ ¸•ÛøM˙±˘œÀı˛ ›¬Ûı˛ ’Ó¬…±‰¬±ı˛ ıÀ˘ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ˜ôL√ı…

fl¬Àı˛/ 1905 ¸±À˘ Œ˘±‰ƒ¬Ú±ı˛ ıÚ±˜ øÚÎ¬◊ ˝◊˚˛Àfl«¬ı˛ ˜±˜˘±˚˛ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ıÀ˘ Œ˚ |ø˜Àfl¬ı˛ fl¬±ÀÊı˛ ¸˜˚˛¸œ˜±

øÚÒ«±ı˛ÀÌı˛ Œfl¬±Ú› é¬˜Ó¬± ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ ŒÚ ◊/ ¤ı˛+¬Û fl¬ı˛±ı˛ ’Ô« |ø˜fl¬ › ˜±ø˘Àfl¬ı˛ ˜ÀÒ… ‰≈¬øMê ¸•Û±ÀÚı˛ ¶§±ÒœÚÓ¬±Àfl¬

‡ı« fl¬ı˛±/ ¤˝◊ˆ¬±Àı ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ |ø˜fl¬ Œ˙±¯∏ÀÌı˛ ı˛±ô¶∏± Œ‡±˚˛/ œ‚«fl¬±˘ ÒÀı˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¸±Ò±ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏ı˛ ¶§±Ô«

› ’øÒfl¬±ı˛ øıÀı˛±Òœ ’ÀÚfl¬ ı˛±˚˛ √õ∂±Ú fl¬Àı˛ÀÂ/

ï3ó ¸—øıÒ±ÀÚı˛ ¸•x¸±ı˛ÀÌ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ”¬ø˜fl¬±ñ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ ¸—øıÒ±Ú √õ∂ÀÌÓ¬±ı˛± ¸—øé¬l ¸—øıÒ±ÀÚ

˙±¸Ú ¬Ûøı˛‰¬±˘Ú±ı˛ ” ÚœøÓ¬¸ ” ø˘ø¬ÛıX¬ fl¬Àı˛ ¸—øıÒ±Ú ı…±‡…±ı˛ ±ø ˛Q øı‰¬±ı˛øıˆ¬±À·ı˛ ˝±ÀÓ¬ ’¬Û«Ì fl¬Àı˛øÂÀ˘Ú/

øıøˆ¬iß ¸˜À˚˛ ı…±‡…± √õ∂±ÀÚı˛ ÊÚ… ¸—øıÒ±ÀÚı˛ √õ∂±˚˛ √õ∂øÓ¬øÈ¬ Ò±ı˛±Àfl¬ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ fl¬±ÀÂ Î¬◊¬Ûø¶öÓ¬ fl¬ı˛± ˝À˚˛ÀÂ/

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ ¸—øıÒ±ÀÚı˛ øıøˆ¬iß Ò±ı˛± › Î¬◊¬ÛÒ±ı˛±ı˛ ı…±‡…± √õ∂±Ú fl¬Àı˛ fl¬±˚«Ó¬ ¸—øıÒ±ÀÚı˛ ¬Ûøı˛øÒı˛ ¸•x¸±ı˛Ì

‚øÈ¬À ˛ÀÂ/ ¸—øıÒ±ÀÚı˛ ı…±‡…± √õ∂±ÀÚı˛ ˜±Ò…À˜ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ˝±ÀÓ¬ ë’Ú≈ø˜Ó¬ é¬˜Ó¬±í ıÀ˘ ’± ◊Ú √õ∂Ì ˛ÀÚı˛

122

é¬˜Ó¬±, ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ ¸ı˛fl¬±øı˛ fl¬˜«‰¬±ı˛œÀı˛ ¬Û‰≈¬…Ó¬ fl¬ı˛±ı˛ é¬˜Ó¬± ˝◊Ó¬…±ø √õ∂±Ú fl¬Àı˛ÀÂ, ˚± ˜”˘ ¸—øıÒ±ÀÚ

øÂ˘ Ú±/

ï4ó Œfl¬fœ ˛ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ √õ∂±Ò±Ú… ı‘øX¬ÀÓ¬ ”¬ø˜fl¬±ñÿÚøı—˙ ˙Ó¬fl¬ ŒÔÀfl¬ ≈ı≈ fl¬Àı˛ øıøˆ¬iß ¸˜À˚˛ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬

Œfl¬fœ˚˛ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ ¬ÛÀé¬ ı˛±˚˛±Ú fl¬Àı˛ fl¬±˚«Ó¬ Ó¬±ı˛ é¬˜Ó¬±ı‘øX¬ÀÓ¬ ¸±˝±˚… fl¬Àı˛ÀÂ/ ’ÀÚfl¬ ˜±˜˘±˚˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬

¤˝◊ ’øˆ¬˜Ó¬ ı…Mê fl¬Àı˛ Œ˚ Ê±øÓ¬·Í¬Ú › ¸˜±Êfl¬˘…±Ìfl¬ı˛ fl¬±Ê ¸•Û±ÀÚı˛ ÊÚ… Œfl¬fÀfl¬ ˙øñ˙±˘œ fl¬Àı˛ Ó≈¬˘ÀÓ¬

˝Àı/ øı±‰¬ı˛¬ÛøÓ¬ ˜±˙«±˘ Œfl¬Àfı˛ ’Ú≈ø˜Ó¬ é¬˜Ó¬± √õ∂¸Àº ıÀ˘Ú Œ˚ Œfl¬fœ˚˛ ¸ı˛fl¬±ı˛ fl¬À˚˛fl¬øÈ¬ øÚø«©Ü é¬˜Ó¬±ı˛

’øÒfl¬±ı˛œ ˝À˘› ¸—øıÒ±Ú øÚø«©Ü é¬˜Ó¬±ı˛ ı±˝◊Àı˛› øfl¬Â≈ é¬˜Ó¬± Œˆ¬±· fl¬Àı˛/ Œfl¬fœ˚˛ ¸ı˛fl¬±ı˛Àfl¬ Ó¬±ı˛ fl¬Ó«¬ı…

¸•Û±ÀÚı˛ ÊÚ… Œ˚¸ı é¬˜Ó¬± ≈¶Û©Üˆ¬±Àı Œ›˚˛± ˝À˚˛ÀÂ Œ¸·≈ø˘ Â±h¬±› ˚± øfl¬Â≈ ’¬Ûøı˛˝±˚«, Ó¬± ¸•Û±ÀÚı˛

é¬˜Ó¬± Œfl¬Àfı˛ ’±ÀÂ/ ¤˝◊ˆ¬±Àı Œfl¬fœ˚˛ ¸ı˛fl¬±ı˛ Œı˛˘¬ÛÔ, Ê˘¬ÛÔ, Œ˜±È¬ı˛ › øı˜±Ú¬ÛÀÔ ^ı… ‰¬˘±‰¬˘ øÚ˚˛LaÌ

fl¬ı˛±ı˛ ’øÒfl¬±ı˛œ/ ¤˝◊ˆ¬±Àı Œfl¬Àfı˛ é¬˜Ó¬± ¸—øıÒ±Ú ıø˝ˆ≈¬«Ó¬ ¬ÛÀÔ ı‘øX¬ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ/

ï5ó ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ıÌfl¬±ıœ ø˝À¸Àı ”¬ø˜fl¬±ñ˜±øfl«¬Ú ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ˚‡Ú ’± ◊Ú, √õ∂˙±¸øÚfl¬ øÚÀ« , ¸øg¬ ‰≈¬øñ √õ∂ ‘¬øÓ¬ı˛

ΔıÒÓ¬± øı‰¬±ı˛ fl¬Àı˛ ı± Œfl¬±Ú› ’±˝◊Ú ı± √õ∂˙±¸øÚfl¬ øÚÀ«˙ ı± ¸øg¬‰≈¬øñÀfl¬ ¸—øıÒ±Ú øıÀı˛±Òœ ıÀ˘ Œ‚±¯∏Ì± fl¬Àı˛,

Ó¬‡Ú ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ fl¬± «Ó¬ Œ¸ ◊ ’± ◊Ú øÚÀ« ◊Ó¬…±øı˛ ¸Àº ¸—øù≠©Ü ÚœøÓ¬ı˛ øıÀı˛±øÒÓ¬± fl¬Àı˛/ ¤ ◊ ¬±Àı ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ı˛ÀÌı˛

Œé¬ÀS ˜±øfl«¬Ú ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ’·ËÌœ ”¬ø˜fl¬± ŒÚ ˛/ 1945 ¸±À˘ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¬Û‘Ôfl¬ ø˙é¬±√õ∂øÓ¬á¬±ÀÚ øÚÀ·Ë± Â±SÂ±SœÀı˛

ø˙é¬±±ÚÀfl¬ Δı¯∏˜…˜”˘fl¬ ıÀ˘ ı±øÓ¬˘ fl¬Àı˛ Œ˚˛/ Ù¬À˘ ¤Ó¬øÚ ÒÀı˛ ’Ú≈ ‘Ó¬ Δı¯∏˜…˜”˘fl¬ ÚœøÓ¬øÈ¬ı˛ ¬Ûøı˛ıÓ«¬Ú¸±ÒÚ

fl¬ı˛± ˝˚˛/

ï6ó ≈Mêı˛±À©Üòı˛ ’±±˘Ó¬ ø˝¸±Àı ”¬ø˜fl¬±ñ ≈ñı˛±©Üòœ˚˛ ˙±¸Úı…ı¶ö±˚˛ Œfl¬fœ˚˛ › ı˛±Ê… ¸ı˛fl¬±ı˛·≈ø˘ı˛ ˜ÀÒ… ı±

ı˛±Ê… ¸ı˛fl¬±ı˛·≈ø˘ı˛ ¬Ûı˛¶ÛÀı˛ı˛ ˜ÀÒ… é¬˜Ó¬±ı˛ ıKÈ¬ÚÀfl¬ Œfl¬f fl¬Àı˛ øıÀı˛±ÀÒı˛ ’±˙—fl¬± Ô±Àfl¬/ ¤˝◊ Òı˛ÀÚı˛

Œfl¬±Ú øıÀı˛±Ò ı±ÒÀ˘ Ó¬±ı˛ ˜œ˜±—¸±ı˛ ÊÚ… ˚≈ñı˛±©Üòœ˚˛ ¸ı˛fl¬±Àı˛ Î¬◊¬Û ≈ñ é¬˜Ó¬± ¸•Ûiß ¤fl¬øÈ¬ øÚı˛À¬Ûé¬ ’±±˘Ó¬

√õ∂À ˛±ÊÚ/ ˜±øfl«¬Ú ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ˝˘ ¤ ◊ Òı˛ÀÚı˛ ¤fl¬øÈ¬ øÚı˛À¬Ûé¬ ≈Mêı˛±©Üòœ ˛ ’±±˘Ó¬/ ˜±øfl«¬Ú ˙±¸Úı…ıª± ˛ Œfl¬fœ ˛

¸—øıÒ±Ú øÚø«©Ü é¬˜Ó¬±ı˛ √õ∂fl‘¬øÓ¬ ¸•ÛÀfl«¬ Œfl¬fœ˚˛ ¸ı˛fl¬±ı˛ › ’º ı˛±Ê…·≈ø˘ı˛ ˜ÀÒ… Œfl¬±Ú› øıÀı˛±Ò Œ‡± øÀ˘

Ó¬±ı˛ ˜œ˜±—¸± fl¬Àı˛ ˜±øfl«¬Ú ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬/ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ø¸X¬±ôL√˝◊ ‰”¬h¬±ôL√/

Ó¬±Â±h¬±› ˜±øfl«¬Ú ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ˙±¸Ú › ’±˝◊Úøıˆ¬±À·ı˛ ˜ÀÒ… é¬˜Ó¬± øıˆ¬±ÊÚÀfl¬ ı˘ı» fl¬Àı˛ ¤ı— Î¬◊ˆ¬˚˛

fl¬Ó‘¬«¬ÛÀé¬ı˛ é¬˜Ó¬±ı˛ ¸œ˜± øÚÒ«±ı˛Ì fl¬Àı˛/

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Œfl¬f ı˛±Ê… øıÀı˛±ÀÒı˛ Œé¬ÀS Ê±Ó¬œ˚˛ ¶§±ÀÔ«ı˛ ’Ú≈fl”¬À˘˝◊ ø¸X¬±ôL√·Ë˝Ì fl¬Àı˛ÀÂ/

˜±øfl«¬Ú ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬±ı˛ ¸±˜À˘±‰¬Ú±› fl¬˜ ˝˚˛øÚ/

123

07.6 ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ¸˜±À˘±‰¬Ú± › ” …±˚˛Ú

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬±ı˛ ¸˜±À˘±‰¬Ú± ø˝¸±Àı øÚÀ•ß±Mê ıñı…·≈ø˘ &èQ¬Û”Ì« –

ï1ó ¸—øıÒ±ÀÚı˛ ı…±‡…±fl¬Ó«¬± › ’øˆ¬ˆ¬±ıfl¬ ø˝¸±Àı ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬± ı˛±ÊÚœøÓ¬-øÚı˛À¬Ûé¬ øfl¬Ú± ¤ øı¯∏À˚˛

¸˜±À˘±‰¬fl¬ı˛± √õ∂ùü ŒÓ¬±À˘Ú/ Ó“¬±ı˛± ˜ÀÚ fl¬Àı˛Ú Œ˚ ¸˜fl¬±˘œÚ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ‘ø©ÜÀfl¬±ÀÌı˛ ¸Àº ¸—øıÒ±ÀÚı˛ ¸ºøÓ¬

ı˛é¬±˚˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Î¬◊À…±· øÚÀ˚˛ Ô±Àfl¬/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ Z±ı˛± øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ı˛± øÚ˚≈Mê ˝Ú/ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ¤˝◊ øÚÀ˚˛±À·ı˛

Œé¬ÀS øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ‘ø©Üˆ¬ºœ ‡≈ı ◊ &èQ¬Û”Ì«/ øÚ ≈Mê ˝› ˛±ı˛ ¬Ûı˛› Ó“¬±ı˛± ¸˜fl¬±˘œÚ ‚È¬Ú± ¬Ûı˛¶Ûı˛±ı˛

¸Àº Œ˚±· Œı˛À‡ ‰¬À˘Ú/ ˙±¸Úøıˆ¬±À·ı˛ fl¬Ó«¬± ı± ’±˝◊Úøıˆ¬±À·ı˛ ¸¸…Àı˛ ˜Ó¬ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛› øÚÊ¶§ ˜Ó¬±˜Ó¬

’±ÀÂ/ ¸—øıÒ±Ú ı…±‡…±ı˛ Œé¬ÀS Ó“¬±ı˛± ¸˜fl¬±˘œÚ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬, ¸±˜±øÊfl¬ › ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ ˜”˘…Àı±Ò Z±ı˛± √õ∂ˆ¬±øıÓ¬

˝Ú/ ’ÀÚÀfl¬ ˜ÀÚ fl¬Àı˛Ú Œ˚ ˜±øfl«¬Ú ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ŒÀ˙ı˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ı± Ê±Ó¬œ˚˛ ŒÊ±ÀÈ¬ı˛ ’—˙øıÀ˙¯∏/ ’Ô«±»

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ˝˘ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ŒÚÓ‘¬ÀQı˛ ’—˙/

ï2ó ˜±øfl«¬Ú ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ¸˜œé¬±ı˛ é¬˜Ó¬± Ú±Ú±øfl¬ ŒÔÀfl¬ ¸˜±À˘±ø‰¬Ó¬ ˝À˚˛ÀÂñ

ïfl¬ó ’ÀÚfl¬ ¸˜±À˘±‰¬fl¬ ˜ÀÚ fl¬Àı˛Ú Œ˚ ˜±øfl«¬Ú ¸—øıÒ±Ú ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˝±ÀÓ¬ ¤˝◊ é¬˜Ó¬± √õ∂±Ú fl¬Àı˛øÚ/

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ΔıÒÓ¬± øı‰¬±Àı˛ı˛ é¬˜Ó¬±Àfl¬ øÚÀÊı˛ ’ôL√øÚ«ø˝Ó¬ é¬˜Ó¬± ıÀ˘ ·Ì… fl¬Àı˛ ¤ı— ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ı˛±À˚˛ı˛

˜±Ò…À˜˝◊ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¤˝◊ é¬˜Ó¬± fl¬ı˛±˚˛M fl¬Àı˛ÀÂ/ Ó¬±˝◊ ¸˜±À˘±‰¬fl¬ı˛± ıÀ˘Ú, Œ˚ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ øıÚ± ’øÒfl¬±Àı˛

¤˝◊ é¬˜Ó¬± ı˘¬Û”ı«fl¬ fl¬ı˛±˚˛M fl¬Àı˛ÀÂ/

ï‡ó é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ¬ı˛ √õ∂À˚˛±· ˜±øfl«¬Ú ˙±¸Úı…ı¶ö±ı˛ ¤fl¬øÈ¬ ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì« øˆ¬øM/ é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ¬

’Ú≈ ±Àı˛ ¤fl¬ øıˆ¬±· ’¬Ûı˛ øıˆ¬±À·ı˛ fl¬±ÀÊ Œfl¬±Ú› ˝ô¶∏Àé¬¬Û fl¬ı˛Àı Ú±/ øfl¬ôL√≈ øı‰¬±ı˛ øıˆ¬±·œ˚˛ ¸˜œé¬±ı˛ ˜±Ò…À˜

˜±øfl«¬Ú ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ’Ô«±» øı‰¬±ı˛øıˆ¬±· ’Ú… ≈øÈ¬ øıˆ¬±À·ı˛ ï’±˝◊Úøıˆ¬±· › ˙±¸Úøıˆ¬±·ó ›¬Ûı˛ fl¬Ó‘¬«Q fl¬ı˛±ı˛

¸≈À˚±· ¬Û±˚˛/ ¤˝◊ é¬˜Ó¬±Àfl¬ é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ¬ı˛ ’ôL√œfl‘¬øÓ¬ ˜ÀÚ fl¬ı˛± ˚±˚˛/

ï·ó ˜±øfl«¬Ú ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ¸˜œé¬±ı˛ é¬˜Ó¬± ˙≈Ò≈˜±S ’±˝◊Ú·Ó¬ ¤˘±fl¬±ı˛ ˜ÀÒ… ¸œø˜Ó¬ Ú˚˛/

¸±˜±øÊfl¬, ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ › ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ √õ∂ùü › ¸˜¸…± ”ı˛œfl¬ı˛ÀÌı˛ Œé¬ÀS› ¤˝◊ é¬˜Ó¬± Œ‡± ˚±˚˛/ Ó¬±˝◊ ’ÀÚÀfl¬

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ¤˝◊ é¬˜Ó¬±Àfl¬ øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚ Œ¶§BÂ±‰¬±øı˛Ó¬±ı˛ Ú±˜±ôL√ı˛ ˜ÀÚ fl¬Àı˛Ú/

ï‚ó ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ¸˜œé¬±ı˛ é¬˜Ó¬± ˜±øfl«¬Ú ˙±¸Úı…ı¶ö±˚˛ ’Ôı± ’øÚ}¬˚˛Ó¬± ¸‘ø©Ü fl¬Àı˛ÀÂ/

¸˜À˚˛ı˛ ¬Ûøı˛ıÓ«¬ÀÚı˛ ¸Àº ¸Àº øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ˜±Úø¸fl¬Ó¬± › ø¸X¬±ôL√ ¬Ûøı˛ıøÓ«¬Ó¬ ˝˚˛/ ¤fl¬˝◊ øı¯∏À˚˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬

øıøˆ¬iß ¸˜À ˛ øıøˆ¬iß ø¸X¬±ôL√ øÚÀ ˛ Ô±Àfl¬/ ¤ı˛ Ù¬À˘ ˜±øfl«¬Ú ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ › ¸±˜±øÊfl¬ ı…ı¶ö± ˛ ’øÚ}¬ ˛Ó¬±ı˛ ¬Ûøı˛Àı˙

Œ‡± ˚± ˛/

124

ï„ó ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Ó¬±ı˛ øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ¸˜œé¬±ı˛ é¬˜Ó¬± ¸ı ¸˜˚˛ ·ÌÓ¬ÀLaı˛ ¶§±ÀÔ« √õ∂À˚˛±· fl¬Àı˛øÚÄ ıı˛— ÒÚœ

› ˜±ø˘fl¬ Œ|øÌı˛ ¶§±Ô«ı˛é¬±ı˛ ÊÚ… ¤˝◊ é¬˜Ó¬± √õ∂˚≈ñ ˝À˚˛ÀÂ/ Ù¬À˘, ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ’ÀÚfl¬ ¸˜˚˛ ÊÚ¶§±ÀÔ«ı˛ øıÀı˛±Òœ

ˆ”¬ø˜fl¬± ·Ë˝Ì fl¬Àı˛ÀÂ/

ï‰¬ó ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ’ÀÚfl¬ Œé¬ÀS ¸—¶®±ı˛˜”˘fl¬ ’±˝◊ÀÚı˛ øıÀı˛±øÒÓ¬± fl¬Àı˛ÀÂ ¤ı— √õ∂·øÓ¬øıÀı˛±Òœ ˆ”¬ø˜fl¬± ·Ë˝Ì

fl¬Àı˛ÀÂ/

ïÂó øı‰¬±ı¬ÛøÓ¬Àı øÚÀ˚±· Ó“¬±Àı ı±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˜Ó¬±˜Ó¬ › ˘œ˚ ’±Ú≈·Ó¬… Z±ı± √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ ˝˚/ Ù¬˘Ó¬ øı‰¬±ı¬ÛøÓ¬ı±

ı±ÊÕÚøÓ¬fl¬ √õ∂ˆ¬±ıÀfl¬ ’¶§œfl¬±ı fl¬ıÀÓ¬ ¬Û±ÀıÚ Ú±/ øı‰¬±ıøıˆ¬±·œ˚ ¸˜œé¬±ı Œé¬ÀS› øı‰¬±ı¬ÛøÓ¬ı± ı±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ‘ø©Ü ¬ºœ

Z±ı˛± ¬Ûøı˛‰¬±ø˘Ó¬ ˝À˚˛ Ô±Àfl¬Ú/

’Ô«±» øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ¸˜œé¬±ı˛ é¬˜Ó¬± øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ’√õ∂øÓ¬˝Ó¬ › Δ¶§ı˛œ é¬˜Ó¬±ı˛ ’øÒfl¬±ı˛œ fl¬Àı˛ÀÂ/

ï3ó Ú±·øı˛fl¬ ’øÒfl¬±ı˛ ¸—ı˛é¬ÀÌı˛ Œé¬ÀS› ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ’ÀÚfl¬ Œé¬ÀS ı˛é¬Ì˙œ˘Ó¬±ı˛ ¬Ûøı˛‰¬ ˛ øÀ ˛ÀÂ/ ·‘ ≈ÀX¬ı˛

¸˜˚˛ ŒÔÀfl¬ 1936 ¸±˘ ¬Û˚«ôL√ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ øÚ˚˛LaÌ ŒÔÀfl¬ øıMı±ÚÀı˛ ¸•ÛøMı˛ ’øÒfl¬±ı˛ ı˛é¬±ı˛ ÊÚ…

¸ø]˚˛ ˆ”¬ø˜fl¬± ·Ë˝Ì fl¬Àı˛ÀÂ/ Î¬◊±˝ı˛Ì ø˝¸±Àı Œ˘±‰¬Ú±ı˛ ıÚ±˜ øÚÎ¬◊˝◊˚˛fl«¬ ï1905ó ˜±˜˘±ı˛ Î¬◊À{°‡ fl¬ı˛± ˚±˚˛/

¤˝◊ ˜±˜˘±˚˛ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ıÀ˘ Œ˚ |ø˜fl¬Àı˛ fl¬±ÀÊı˛ ¸˜˚˛ øÚÒ«±ı˛ÀÌı˛ é¬˜Ó¬± ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ ŒÚ˝◊, fl¬±ı˛Ì Ó¬± ˜±ø˘fl¬

› |ø˜fl¬Àı˛ ˜ÀÒ… ‰≈¬øñ ¸•Û±ÀÚı˛ ¶§±ÒœÚÓ¬± é≈¬J fl¬Àı˛/

” …±˚Úñ

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ fl¬‡Ú› fl¬‡Ú› ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ‘ø©Üˆ¬ºœ Z±ı˛± ¬Ûøı˛‰¬±ø˘Ó¬ ˝Ú, ¤fl¬Ô± ’Ú¶§œfl¬±˚«/ Ó¬Àı ¸ı«Àé¬ÀS

Ó¬± ‚ÀÈ¬ Ú±, ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ı˛±ÊÚœøÓ¬-øÚı˛À¬Ûé¬ ˆ”¬ø˜fl¬±› ˜±ÀÁ¬ ˜±ÀÁ¬ Œ‡± ˚±˚˛/

øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ¸˜œé¬±˚˛ ŒÚøÓ¬ı±‰¬fl¬ øfl¬È¬±˝◊ ¸ı Ú±/ ¤˝◊ é¬˜Ó¬±ı˛ ¬ÛÀé¬› ŒÊ±ı˛±À˘± ıñı… ’±ÀÂñ

√õ∂Ô˜Ó¬ – ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Ó¬±ı˛ ¸˜œé¬±ı˛ é¬˜Ó¬±Àfl¬ fl¬‡ÀÚ±˝◊ ±ø˚˛Q˝œÚˆ¬±Àı ı± Œ‡˚˛±˘‡≈ø˙˜Ó¬ ı…ı˝±ı˛ fl¬Àı˛øÚ/

øZÓ¬œ˚˛Ó¬ – ¤˝◊ ¸˜œé¬±ı˛ é¬˜Ó¬±ı˛ ÊÚ…˝◊ ˜±øfl«¬Ú ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › fl¬—À·Ë¸ ¸—˚Ó¬ˆ¬±Àı ‰¬À˘Ú/ Ó“¬±Àı˛ ’±˙—fl¬±

Ó¬±Àfl¬ Œ˚ ’ÕıÒ fl¬±Ê ’±±˘Ó¬ Z±ı˛± ı±øÓ¬˘ Œ‚±ø¯∏Ó¬ ˝ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/

Ó‘¬Ó¬œ˚˛Ó¬ – ’±±˘ÀÓ¬ı˛ ø¸X¬±ôL√Àfl¬ fl¬—À·Ë¸ ’±˝◊Ú fl¬Àı˛ ıÀ˘ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ fl¬±ÀÊ˝◊ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ’√õ∂øÓ¬˝Ó¬

é¬˜Ó¬±ı˛ ’øÒfl¬±ı˛œ, ¤˝◊ ıñı… øÍ¬fl¬ Ú˚˛/

‰¬Ó≈¬Ô«Ó¬ – ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ı˛±À ˛ı˛ ˜±Ò…À˜ ◊ øÚÀ·Ë±Àı˛ ’øÒfl¬±ı˛ › ˜ «±± ’ÀÚfl¬‡±øÚ √õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ ˝À ˛ÀÂ/ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛

Δ¶§ı˛‰¬±øı˛Ó¬± ŒÔÀfl¬ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¸—øıÒ±Ú ¶§œfl‘¬Ó¬ Ú±·øı˛fl¬ ’øÒfl¬±ı˛ ¸—ı˛é¬ÀÌı˛ Œé¬ÀS ¸ø]˚˛ ˆ”¬ø˜fl¬± ·Ë˝Ì fl¬Àı˛ÀÂ/

Ù¬À˘ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ˜±øfl«¬Ú ·ÌÓ¬ÀLaı˛ øˆ¬øMÀfl¬ ≈‘Ï¬ˇ fl¬Àı˛ÀÂ/

125

¬Û=¡˜Ó¬ – ˚≈ñı˛±©Üòœ˚˛ ’±±˘Ó¬ ø˝¸±Àı Œfl¬f-ı˛±Ê… øıÀı˛±ÀÒı˛ ˜œ˜±—¸± fl¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Ê±Ó¬œ˚˛ ¶§±ÀÔ«ı˛

’Ú≈fl”¬À˘ ø¸X¬±ôL√ ·Ë˝Ì fl¬Àı˛ÀÂ/

¯∏á¬Ó¬ – ˜±øfl«¬Ú ¸—øıÒ±ÀÚı˛ øıfl¬±À˙ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ’ı±Ú ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì«/ ¸—øıÒ±Ú ı…±‡…± fl¬ı˛±ı˛ ˜±Ò…À˜ ¸≈ø√õ∂˜

Œfl¬±È«¬ ¬Ûøı˛ıøÓ«¬Ó¬ ¸˜˚˛ › ¬Ûøı˛ø¶öøÓ¬ı˛ ¸Àº ¸ºøÓ¬¬Û”Ì« fl¬Àı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ/

¸l˜Ó¬ – ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ¸˜œé¬±ı˛ ˜±Ò…À˜ ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ı˛Àfl¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬± ¬Û±˘Ú fl¬Àı˛ÀÂ/ ˚‡Ú ¸≈ø√õ∂˜

Œfl¬±È«¬ Œfl¬±Ú› ’±˝◊ÚÀfl¬ ’¸±—øıÒ±øÚfl¬ ıÀ˘ ı±øÓ¬˘ fl¬Àı˛, Ó¬‡Ú ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Œ¸˝◊ ’±˝◊ÚøÈ¬ı˛ ¸Àº ˚≈Mê ÚœøÓ¬ı˛

øıÀı˛±øÒÓ¬± fl¬Àı˛/ ¤ ◊ ¬±Àı ◊ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ı˛Àfl¬ı˛ ”¬ø˜fl¬± fl¬± «fl¬ı˛œ ˝ ˛/ fl¬Ó¬fl¬&ø˘ Œé¬ÀS ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ı˛Àfl¬ı˛

ˆ”¬ø˜fl¬±˚˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¸Ù¬˘ ˝À˚˛ÀÂ/ øÚÀ·Ë± Â±SÀı˛ ÊÚ… ¬Û‘Ôfl¬ øı…±˘À˚˛ı˛ Δı¯∏˜…˜”˘fl¬ ı…ı¶ö± ı±øÓ¬˘, ’ù≠œ˘

‰¬˘øB‰¬S › ¸±ø˝Ó¬…fl¬À «ı˛ øıèÀX¬ ı…ı¶ö±, ¸—ı±¬ÛÀSı˛ ¶§±ÒœÚÓ¬± ◊Ó¬…±ø øı ∏À ˛ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ’øˆ¬˜Ó¬ ÊÚÊœıÚÀfl¬

√õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛ÀÂ/

fl¬±Í¬±À˜± › fl¬±˚«·Ó¬ øfl¬ ŒÔÀfl¬ ·Ó¬ ˙Ó¬±sœ Ê≈Àh¬ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Ó¬±ı˛ øıøˆ¬iß ±ø˚˛Q ¬Û±˘ÀÚı˛ ˜±Ò…À˜ øÚÀÊÀfl¬

¸—øıÒ±ÀÚı˛ ’øˆ¬ˆ¬±ıfl¬ ø˝¸±Àı ¤ı— Ú…± ˛ øı‰¬±Àı˛ı˛ Ò±ı˛Ì±Àfl¬ ≈¶Û©Ü › ≈√õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ fl¬ı˛±ı˛ Œé¬ÀS ¸ø] ˛ ¬±Àı ¸˝± ˛Ó¬±

fl¬Àı˛ÀÂ/

07.7 ¸±ı˛±—˙

’±À˜øı˛fl¬±˚˛ øı‰¬±ı˛ı…ıª±ı˛ ˙œÀ¯∏« ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ’ı¶ö±Ú/ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ıÓ«¬˜±ÀÚ ¤fl¬ÊÚ √õ∂Ò±Ú øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬

› ’±È¬ ÊÚ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ øÚÀ ˛ ·øÍ¬Ó¬ ˝ ˛/ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ı˛± ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬ ı…ı˝±ı˛Êœıœ ˝Ú ¤ı— ’± ‘Ó≈¬… ¬ÛÀ ı˝±˘ Ô±Àfl¬Ú/

Ó¬Àı ’¸±‰¬ı˛ÀÌı˛ ÊÚ… ˝◊˜ƒø¬Û‰¬À˜KÈ¬ ¬ÛX¬øÓ¬ı˛ ˜±Ò…À˜ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ ¬Û‰≈¬…Ó¬ fl¬ı˛± ˚±˚˛/

¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ≈Òı˛ÀÚı˛ ¤˘±fl¬± ’±ÀÂ/ ˜”˘ ¤˘±fl¬± › ’±ø¬Û˘ ¤˘±fl¬±/ ˜”˘ ¤˘±fl¬±˚˛ fl”¬È¬ÕÚøÓ¬fl¬ √õ∂øÓ¬øÚøÒ

¸—]±ôL√ ¤ı— Œfl¬f ı˛±Ê… ı± ı˛±Ê±-ı˛±ÀÊ…ı˛ øıÀı˛±Òœ ¸—]±ôL√ ˜±˜˘± ¸ı˛±¸øı˛ Î¬◊O±ø¬ÛÓ¬ ˝˚˛/ ’±ø¬Û˘ ¤˘±fl¬±˚˛

’Òô¶∏Ú øı‰¬±ı˛±˘˚˛ ŒÔÀfl¬ ’±ø¬ÛÀ˘ı˛ ˜±Ò…À˜ ˜±˜˘± ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ ’±À¸/ Œ˚ ¸fl¬˘ ˜±˜˘±˚˛ ≈ñı˛±©Üòœ˚˛ ’±˝◊Ú,

≈ñı˛±©Üòœ˚˛ ¸—øıÒ±Ú ı± ¶§±ˆ¬±øıfl¬ Ú…±˚˛øı‰¬±Àı˛ı˛ ÚœøÓ¬ ˘øfÓ¬ ˝˚˛, Œ¸˝◊¸ı ı˛±À˚˛ı˛ øıèÀX¬ ’Òô¶∏Ú ’±±˘Ó¬ ŒÔÀfl¬

≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ ’±ø¬Û˘ fl¬ı˛± ˚±˚˛/

≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ ¸—øıÒ±ÀÚı ı…±‡…±fl¬Ó«¬± › ’øˆ¬ˆ¬±ıfl¬, Œ˜Ãø˘fl¬ ’øÒfl¬±Àıı ¸—ıé¬fl¬, ¸—øıÒ±ÀÚı ¸•x¸±ıÀÌ ¸˝±˚fl¬,

Œfl¬fœ˚˛ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ é¬˜Ó¬± ı‘øX¬fl¬±ı˛fl¬ ¤ı— ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ı˛Ìfl¬±ı˛œ/ ’±˝◊ÀÚı˛ ˚Ô±øıø˝Ó¬ ¬ÛX¬øÓ¬ı˛ øˆ¬øMÀfl¬ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬

ı± Œfl¬±Ú› Œfl¬fœ ˛ ı± ı˛±Ê… ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ ’± ◊Ú ı± ˙±¸Úøıˆ¬±·œ ˛ fl¬±ÊÀfl¬ ’± ◊Ú·Ó¬ ¬ÛX¬øÓ¬ › ¶§±ˆ¬±øıfl¬ Ú…± ˛ÚœøÓ¬ñ

¤˝◊ ≈˝◊ øfl¬ ŒÔÀfl¬ øı‰¬±ı˛ fl¬Àı˛ ¤ı— Œ˚ Œfl¬±Ú øfl¬ ŒÔÀfl¬ ’¸ºøÓ¬¬Û”Ì« ˜ÀÚ fl¬ı˛À˘ Œ¸˝◊ ’±˝◊Ú ı± ˙±¸Ú¸—]±ôL√

126

fl¬±ÊÀfl¬ Ú±fl¬‰¬ fl¬Àı˛ øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ¤˝◊ Ê±Ó¬œ˚˛ øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ¬Û˚«±À˘±‰¬Ú±ı˛ é¬˜Ó¬± ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬Àfl¬

’±˝◊Ú¸ˆ¬±ı˛ Ó‘¬Ó¬œ˚˛ fl¬Àé¬ ¬Ûøı˛ÌÓ¬ fl¬Àı˛ÀÂ/ Œfl¬±Ú› ’±˝◊Ú ’±˝◊Ú¸ˆ¬±ı˛ ≈fl¬Àé¬ ¬Û±˙ ˝›˚˛±ı˛ ¬Ûı˛› Ó¬± Ô±fl¬Àı

øfl¬Ú± ¤ ı…±¬Û±Àı˛ ’øÚ}¬˚˛Ó¬± Ô±Àfl¬/ ’±˝◊ÚøÈ¬ ¸—]±ôL√ ¤fl¬øÈ¬ ˜±˜˘± ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ ¤À˘ ¤ı— ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ Ó¬±Àfl¬

’± ◊ÀÚı˛ ˚Ô±øıø˝Ó¬ ¬ÛX¬øÓ¬ı˛ øˆ¬øMÀÓ¬ øı‰¬±ı˛ fl¬Àı˛ Ó¬±Àfl¬ Ú±fl¬‰¬ Ú± fl¬ı˛À˘ Ó¬±ı˛¬Ûı˛ ◊ ’± ◊ÚøÈ¬ Ô±fl¬Àı Ú± ¤ ı…±¬Û±Àı˛

øÚø}¬Ó¬ ˝˚˛/ ’±À˜øı˛fl¬±ı˛ ÊÚÊœıÀÚ ’øÚ}¬˚˛Ó¬± ı‘øX¬ ¤ı— Ó‘¬Ó¬œ˚˛ fl¬Àé¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬±˚˛ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ’ı¶ö±ÀÚı˛

ÊÚ… ’ÀÚÀfl¬ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬Àfl¬ ¸˜±À˘±‰¬Ú±ı˛ ‘ø©ÜÀÓ¬ ŒÀ‡Ú/

07.8 √õ∂ùü±ı˘œ

ı˛‰¬Ú±Rfl¬ √õ∂ùü –

1/ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ·Í¬Ú › é¬˜Ó¬± ’±À˘±‰¬Ú± fl¬ı˛≈Ú/

2/ ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬±Àfl¬ øıøˆ¬iß øfl¬ ŒÔÀfl¬ ı…±‡…± fl¬ı˛≈Ú/

3/ ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬±ı˛ ¤fl¬øÈ¬ ¸˜±À˘±‰¬Ú±˜”˘fl¬ ˜”˘…±˚˛Ú ø˘‡≈Ú/

4/ ¸—øé¬l Î¬◊Mı˛ øˆ¬øMfl¬ √õ∂ùü –

ïfl¬ó ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ı˛ ¸—‡…± ıÓ«¬˜±ÀÚ fl¬Ó¬∑

ï‡ó¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬Àı˛ fl¬±˚«fl¬±˘ fl¬Ó¬øÚ∑

ï·ó¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ øı‰¬±ı˛¬ÛøÓ¬ı˛± øfl¬ˆ¬±Àı ¬Û‰≈¬…Ó¬ ˝ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛Ú/

ï‚ó’±˝◊ÀÚı˛ ˚Ô±øıø˝Ó¬ ¬ÛX¬øÓ¬ı˛ ’Ô« øıÀù≠¯∏Ì fl¬ı˛≈Ú/

ï„ó˜”˘ ¤˘±fl¬±˚˛ øfl¬ Òı˛ÀÚı˛ ˜±˜˘± ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ ’±À¸∑

ï‰¬ó Œfl¬±Ú Òı˛ÀÚı˛ ˜±˜˘± ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ ’±ø¬Û˘ fl¬ı˛± ˚±˚˛∑

ïÂó¸—øıÒ±ÀÚı˛ ’øˆ¬ˆ¬±ıfl¬ ø˝¸±Àı ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ é¬˜Ó¬± fl¬Ó¬È¬±∑

ïÊó ≈ø√õ∂˜ Œfl¬±È«¬ øfl¬ˆ¬±Àı Œ˜Ãø˘fl¬ ’øÒfl¬±ı˛ ı˛é¬± fl¬Àı˛∑

ïÁ¬ó ¸—øıÒ±ÀÚı˛ ¸•x¸±ı˛ÀÌı˛ › Œfl¬fœ˚˛ ¸ı˛fl¬±øı˛ é¬˜Ó¬± ı‘øX¬ı˛ Œé¬ÀS ¸≈ø√õ∂˜ Œfl¬±ÀÈ«¬ı˛ é¬˜Ó¬±

’±À˘±‰¬Ú± fl¬ı≈Ú/

127

1/ Allen M. Potter–American Govt. and Politics.

2/ A. M. Schlesinger–The Supreme Court.

3/ C. A. Beard–The Supreme Court and the Constitution.

4/ Ogg. F. A. & Ray, P.O.––Essentials of American Govt.

5/ ’Ú±øfl≈¬˜±ı˛ ˜˝±¬Û±SñøÚı«±ø‰¬Ó¬ ˙±¸Úı…ı¶ö± › ı˛±ÊÚœøÓ¬/

07.9 Î¬◊Mı˛ ±˘±

√õ∂ùü1/ 07.3 › 07.4 Œ‡≈Ú/

2/ 07.5 ¤ Î¬◊Mı˛ ’±ÀÂ/

3/ 07.6 ŒÀ‡ ø˘‡≈Ú/

4/ ïfl¬ó07.3 ¤ı˛ √õ∂Ô˜ ¬Ûøı˛ÀBÂÀ Î¬◊Mı˛ ’±ÀÂ/

ï‡ó07.3 ¤ı˛ Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ¬Ûøı˛ÀBÂÀ Œ‡≈Ú/

ï·ó07.3 ¤ı˛ Œ˙¯∏ ¬Ûøı˛ÀBÂ ŒÀ‡ ø˘‡≈Ú/

ï‚ó07.4 ¤ı˛ 1ï‡ó Œ‡≈Ú/

ï„ó07.4 ¤ı˛ √õ∂Ô˜ ô¶∏ıfl¬/

ï‰¬ó 07.4 ¤ı˛ ï2ó Œ‡≈Ú/

ïÂó 07.4 ¤ı˛ ¬Û±Ó¬± 120/

ïÊó 07.4 ¤ı˛ ¬Û±Ó¬± 120 Œ‡≈Ú/

ïÁ¬ó07.4 ¤ı˛ ¬Û±Ó¬± 121 Œ‡≈Ú/

07.10 ·ËLö¬Û?œ

128

¤fl¬fl¬ 08 ˜±øfl«¬Ú ≈Mêı˛±À©Üòı˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ › ¶§±Ô«À·±á¬œ·Í¬Ú

08.1 Î¬◊ÀV˙…

08.2 √ õ∂ô¶∏±ıÚ±

08.3 ˜±øfl«¬Ú ˘œ ˛ ı…ı¶ö±ı˛ Î¬◊æı › øıfl¬±˙

08.4 ˜±øfl«¬Ú ˘œ ˛ ı…ı¶ö±ı˛ Δıø˙©Ü…

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò øZ˘œ ˛ ı…ı¶ö±ı˛ ’øô¶∏ÀQı˛ fl¬±ı˛Ì

˜±øfl«¬Ú ≈ñı±À©Üò øZ˘ı…ı¶ö±ı ¬ÛøıÌ±˜

08.5 ˜±øfl«¬Ú ≈Mêı±À©Üò ı±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı fl¬± «±ı˘œ

08.6 ˜±øfl«¬Ú › øıËøÈ¬˙ ˘ı…ı¶ö±ı˛ Ó≈¬˘Ú±

¸±‘ …

Δı¸±‘ …

08.7 ˜±øfl¬«Ú ¶§±Ô« Œ·±á¬œı Î¬◊æı

08.8 ˜±øfl«¬Ú ¶§±Ô« Œ·±á¬œı Œ|øÌøıˆ¬±·

08.9 ˜±øfl«¬Ú ¶§±Ô« Œ·±á¬œ·≈ø˘ı fl¬± «¬ÛX¬øÓ¬

˜±øfl«¬Ú ¶§±Ô« Œ·±á¬œ·≈ø˘ı fl¬± «fl¬˘±À¬Ûı øÚÒ«±ıfl¬

08.10 ¸±ı±—˙

08.11 √õ∂ùü±ı˘œ

08.12 Î¬◊Mı˜±˘±

08.13 ·ËLö¬Û?œ

08.1 Î¬◊ÀV˙…

¤˝◊ ¤fl¬Àfl¬ı˛ Î¬◊ÀV˙… ˝˘ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ › ¶§±Ô« Œ·±á¬œı˛ ¸Àº ’±¬ÛÚ±ı˛ ¬Ûøı˛‰¬˚˛ ¶ö±¬ÛÚ/¤fl¬fl¬øÈ¬ ¬Ûh¬À˘ ’±¬ÛøÚ ’±˚˛M fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ı˛ÀıÚñ

129

● ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üòı˛ ˘œ˚˛ ı…ı¶ö±ı˛ Î¬◊æı, øıfl¬±˙ › Δıø˙©Ü…/

● ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛ fl¬±˚«±ı˘œ/

● ˜±øfl«¬Ú › øıËøÈ¬˙ ˘ ı…ı¶ö±ı˛ Ó≈¬˘Ú±ı˛ øˆ¬øMÀÓ¬ Î¬◊ˆ¬À˚˛ı˛ ¸±‘˙… › Δı¸±‘˙…/

● ˜±øfl«¬Ú ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ fl¬±˚«¬ÛX¬øÓ¬ › Ó¬±Àı˛ fl¬±ÀÊı˛ øÚÒ«±ı˛fl¬/

● ˜±øfl«¬Ú › øıËøÈ¬˙ ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ Ó≈¬˘Ú±ı˛ øˆ¬øMÀÓ¬ Î¬◊ˆ¬À˚˛ı˛ ¸±‘ … › Δı¸±‘ …/

08.2 √õ∂ô¶∏±ıÚ±

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ ¸—øıÒ±Ú øÚÀ˚˛ ’±À˘±‰¬Ú±ı˛ ¸˜˚˛ ˝…±ø˜å¬ÀÚı˛ ŒÙ¬Î¬±Àı˛ø˘à¬ › ŒÊÙ¬±ı˛¸ÀÚı˛ ’…±±øKÈ¬

ŒÙ¬Î¬±Àı˛ø˘à¬ Œ·±á¬œı˛ Î¬◊æı ‚ÀÈ¬/ ’…±øKÈ¬ ŒÙ¬Î¬±Àı˛ø˘à¬ Œ·±á¬œ ŒÔÀfl¬ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ À˘ı˛ Î¬◊æı ˝˚˛/ ¤˝◊ ˘

’ºı˛±Ê…·≈ø˘ı˛ ¶§±Ó¬La… › ’øÒfl¬±ı˛Àfl¬ ¸˜Ô«Ú fl¬Àı˛/ ŒÙ¬Î¬±Àı˛ø˘à¬ Œ·±á¬œ ŒÔÀfl¬ Î¬◊æ≥Ó¬ ŒÙ¬Î¬±Àı˛ø˘à¬ ˘ Œfl¬fœ˚˛

¸ı˛fl¬±ı˛Àfl¬ é¬˜Ó¬±˙±˘œ fl¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛øÂ˘/ øfl¬c 1816 ¸±À˘ ŒÙ¬Î¬±Àı˛ø˘à¬ ˘ øı ≈l ˝˚˛/ Ó¬Àı ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ

À˘ı˛ ≈øÈ¬ Œ·±á¬œ ·Àh¬ ›ÀÍ¬ñ·ÌÓ¬±øLafl¬ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ › Ê±Ó¬œ ˛ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ/ √õ∂Ô˜ ˘øÈ¬ ¬Ûı˛ıÓ¬œ«fl¬±À˘ ·ÌÓ¬±øLafl¬

˘ ¤ı— øZÓ¬œ˚˛ ˘øÈ¬ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ˘ Ú±˜·Ë˝Ì fl¬Àı˛/ ·ÌÓ¬±øLafl¬ ˘ ı˛é¬Ì˙œ˘ ÚœøÓ¬ ŒÚ˚˛ › ±¸√õ∂Ô± ¸˜Ô«Ú

fl¬Àı˛, ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ˘ ¸—¶®±ı˛¬ÛLöœ ÚœøÓ¬ øÚÀ˚˛ ±¸√õ∂Ô±ı˛ øıÀı˛±øÒÓ¬± fl¬Àı˛/ ¤‡Ú› ’±À˜øı˛fl¬±ı˛ ¤˝◊ ≈øÈ¬ ˘˝◊

’±ÀÂ/ Ó¬Àı Î¬◊ˆ¬˚˛ ˘˝◊ ¸˜˚˛ ¬Ûøı˛ıÓ«¬ÀÚı˛ ¸Àº ¸Àº øÚÊ ÚœøÓ¬ı˛ ¬Ûøı˛ıÓ«¬Ú fl¬Àı˛ÀÂ/ ıÓ«¬˜±ÀÚ ˘ ≈øÈ¬ı˛ ˜ÀÒ…

ÚœøÓ¬·Ó¬ ¬Û±Ô«fl¬… ‡≈ı fl¬˜/

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ŒÂ±È¬‡±È¬ ’Ú…±Ú… ˘ Ô±fl¬À˘› øZ˘ ı…ı¶ö± ◊ √õ∂±Ò±Ú… ˘±ˆ¬ fl¬Àı˛ÀÂ/ Î¬◊ ¬ ˛ ˘ ◊ øÚı«±‰¬ÚÀfl¬fœfl¬

¤ı— Î¬◊ˆ¬˚˛ À˘ı˛˝◊ Î¬◊ÀV˙… øÚı«±‰¬ÀÚ øÊÀÓ¬ ¸ı˛fl¬±øı˛ é¬˜Ó¬±˘±ˆ¬/ Î¬◊ˆ¬˚˛ À˘ı˛ ¸—·Í¬Ú øıÀfl¬fœˆ”¬Ó¬/ ı˛±Ê…À˘ı˛

√õ∂±Ò±Ú… Ô±fl¬±˚˛ ˘œ˚˛ ¸—˝øÓ¬ › ˙‘∫˘± ≈ı«˘/ ¤ÊÚ… Œ¸‡±ÀÚ ¶§±Ô«À·±á¬œ&ø˘ ‡≈ı ˙øMê˙±˘œ/

˜±øfl«¬Ú Î¬◊±ı˛ÚœøÓ¬ı±œ ¸˜±ÀÊ ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ ¸˜±ÀÊı˛ øıøˆ¬iß ’—À˙ı˛ ¶§±ÀÔ«ı˛ ¸—ı˛é¬Ì fl¬Àı˛/ Ó¬±Àı˛ Î¬◊ÀV˙…

¸ı˛fl¬±ı˛œ é¬˜Ó¬±À˘±ˆ¬ Ú˚˛, ¸ı˛fl¬±øı˛ ø¸X¬±ôL√Àfl¬ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛ ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ ¶§±Ô« ¸—ı˛é¬Ì fl¬ı˛±/ ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üòı˛

≈øÈ¬ √õ∂Ò±Ú À˘ı˛ Œfl¬±Ú fl¬ÀÍ¬±ı˛ ˜Ó¬±˙« ŒÚ˝◊, ˘œ˚˛ ˙‘∫˘±› ŒÚ˝◊/ Ù¬À˘ Œ¸‡±ÀÚ ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ ‡≈ı ˙øMê˙±˘œ/

¶§±Ô«À·±á¬œ·≈†ø˘ fl¬±Ê ’±±À˚˛ı˛ ÊÚ… øÚı«±‰¬Ú˜”˘fl¬, √õ∂‰¬±ı˛˜”˘fl¬, ˘øı— ˝◊Ó¬±ø øıøˆ¬iß Òı˛ÀÚı˛ fl¬±Ê fl¬Àı˛ Ô±Àfl¬/

˜±øfl«¬Ú ˙±¸Úı…ı¶ö±˚˛ Ó¬±Àı˛ ·≈ı˛≈Q ’Ú¶§œfl¬±˚«/

130

08.3 ˜±øfl«¬Ú ˘œ˚˛ ı…ı¶ö±ı˛ Î¬◊æı › øıfl¬±˙

¸±Ò±ı˛ÌÓ¬ Î¬◊±ı˛ÕÚøÓ¬fl¬ ·ÌÓ¬±øLafl¬ ı˛±À©Üò ˘œ˚˛ ı…ı¶ö±Àfl¬ ’¬Ûøı˛˝±˚« ˜ÀÚ fl¬ı˛± ˝˚˛/ øfl¬c ˜±øfl«¬Ú ¸—øıÒ±Ú

√õ∂ÀÌÓ¬±ı˛± øıËøÈ¬˙ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ ≈Úœ«øÓ¬ › Δ¶§ı˛±‰¬±Àı˛ı˛ fl¬±ı˛Ì ø˝¸±Àı Œ¸‡±Úfl¬±ı˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘&ø˘Àfl¬ ±˚˛œ fl¬Àı˛Ú

¤ı— Ó¬±˝◊ ˘ı…ı¶ö±ı˛ øıÀı˛±øÒÓ¬± fl¬Àı˛Ú/ øfl¬c ¸—øıÒ±ÀÚı˛ fl¬±Í¬±À˜± øÚÀ˚˛ ’±À˘±‰¬Ú±ı˛ ¸˜˚˛ ˝…±ø˜å¬Ú › Ó“¬±ı˛

¸˜Ô«fl¬ı˛± ≈ñı˛±©ÜòÀfl¬ ˙øñ˙±˘œ fl¬ı˛±ı˛ fl¬Ô± ıÀ˘Ú/ ’Ú…øÀfl¬ ŒÊÙ¬±ı˛¸Ú › Ó“¬±ı˛ ¸˜Ô«fl¬ı˛± ’ºı˛±Ê…&ø˘ı˛

¶§±Ó¬Laı˛é¬±Àfl¬ ·≈ı˛≈Q ŒÚ/ ¤˝◊ˆ¬±Àı √õ∂øÓ¬øÚøÒı˛± ˜”˘Ó¬ ≈øÈ¬ ˆ¬±À· øıˆ¬ñ ˝À˚˛ ˚±˚˛ñ˝…±ø˜å¬ÀÚı˛ ŒÙ¬Î¬±Àı˛ø˘à¬ ›

≈Mêı˛±©Üòœ˚˛ ˘ › ŒÊÙ¬±ı˛¸ÀÚı˛ ’…±øKÈ¬ÀÙ¬Î¬±Àı˛ø˘à¬ ı± ≈ñı˛±©Üòœ˚˛ øıÀı˛±Òœ ˘/

Úı·øÍ¬Ó¬ ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±©Üò ˚±ÀÓ¬ ˘œ˚˛ ¸—fl¬œÌ«Ó¬±ı˛ ø˙fl¬±ı˛ Ú± ˝˚˛ Œ¸ÊÚ… ˜±øfl«¬Ú ˚≈Mêı˛±À©Üòı˛ √õ∂Ô˜ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬

ÊÊ« ›˚˛±ø˙—È¬Ú Ó“¬±ı˛ fl¬…±øıÀÚÀÈ¬ ˝…±ø˜å¬Ú › ŒÊÙ¬±ı˛¸Ú Î¬◊ˆ¬˚˛Àfl¬˝◊ ¶ö±Ú ŒÚ/ Ó¬Àı ¸ı˛fl¬±øı˛ ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ı˛ÀÌı˛

Œé¬ÀS øÓ¬øÚ ˝…±ø˜å¬ÀÚı˛ ¸Àº ‰¬˘ÀÓ¬ Ô±Àfl¬Ú ¤ı— ŒÊÙ¬±ı˛¸ÀÚı˛ øıÀı˛±Òœ ˝À˚˛ ¬ÛÀh¬Ú/ 1793 ¸±À˘ ŒÊÙ¬±ı˛¸Ú

˜Laœ¸ˆ¬± ŒÔÀfl¬ ¬ÛÓ¬…±· fl¬Àı˛ øı˛¬Û±ıø˘fl¬±Ú ı± ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ˘ ·Í¬Ú fl¬Àı˛Ú/ ¤˝◊ ˘ ’ºı˛±Ê…·≈ø˘ı˛ ¶§±Ó¬La…

› Ó¬±Àı˛ ’øÒfl¬±ı˛ ¸—ı˛é¬ÌÀfl¬ ¸˜Ô«Ú fl¬Àı˛/ øfl¬c ˚≈ñı˛±©Üòœ˚˛ ˘ Œfl¬fœ˚˛ ¸ı˛fl¬±ı˛Àfl¬ ˙øMê˙±˘œ fl¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛øÂ˘/

1800 ¸±À˘ ŒÊÙ¬±ı˛¸Ú ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ˝Ú/ Ó¬‡Ú ŒÔÀfl¬ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ À˘ı˛ √õ∂ˆ¬±ı ı±h¬ÀÓ¬ Ô±Àfl¬/ øÚı«±‰¬ÀÚ øı¬Û˚«À˚˛ı˛

¬Ûı˛ ≈ñı˛±©Üòœ˚˛ À˘ı˛ √õ∂ˆ¬±ı fl¬˜ÀÓ¬ Ô±Àfl¬ ¤ı— 1816 ¸±À˘ ¤˝◊ À˘ı˛ øı ≈øl ‚ÀÈ¬/

¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ı± øı˛¬Û±ıø˘fl¬±Ú À˘ı˛ ˜ÀÒ… ≈øÈ¬ Œ·±á¬œ Œ‡± Œ˚˛ñ

ï1ó ŒÎ¬À˜±À]øÈ¬fl¬ øı˛¬Û±ıø˘fl¬±Ú ı± ·ÌÓ¬±øLafl¬ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ¤ı—

ï2ó Ú…±˙Ú±˘ øı˛¬Û±ıø˘fl¬±Ú ı± Ê±Ó¬œ˚˛ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ Œ·±á¬œ/

·ÌÓ¬±øLafl¬ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ Œ·±á¬œ ¬ÛÀı˛ ·ÌÓ¬±øLafl¬ ˘ Ú±À˜ ’øˆ¬ø˝Ó¬ ˝˚˛/ Ê±Ó¬œ˚˛ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ Œ·±á¬œı˛ Ú±˜ ˝˚˛

Î¬◊±ı˛ÕÚøÓ¬fl¬ ı± U˝◊· ˘/ ¬ÛÀı˛ ¤˝◊ ˘ øı˛¬Û±ıø˘fl¬±Ú ¬Û±øÈ«¬ ı± ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ˘ Ú±À˜ ¬Ûøı˛ø‰¬Ó¬ ˘±ˆ¬ fl¬Àı˛/

√õ∂Ô˜ ŒÔÀfl¬˝◊ ŒÎ¬À˜±]±øÈ¬fl¬ ¬Û±øÈ«¬ ı± ·ÌÓ¬±øLafl¬ ˘ ı˛é¬Ì˙œ˘ ÚœøÓ¬ ·Ë˝Ì fl¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¬ ’±ı˛ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ˘

¸—¶®±ı˛˜”˘fl¬ ÚœøÓ¬ı˛ fl¬Ô± ıÀ˘/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ø˘—fl¬ÀÚı˛ ¸˜˚˛ ±¸Q√õ∂Ô±Àfl¬ Œfl¬f fl¬Àı˛ Î¬◊ˆ¬˚˛ À˘ı˛ øıÀı˛±ÒœÓ¬± ‰¬À˘/

ı˛é¬Ì˙œ˘ ·ÌÓ¬Laœ ˘ ±¸√õ∂Ô±Àfl¬ ¸˜Ô«Ú Ê±Ú±˚˛ ’±ı˛ ¸—¶®±ı˛¬ÛLöœ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ˘ ±¸Q√õ∂Ô±ı˛ Î¬◊ÀBÂÀı˛ fl¬Ô±

ıÀ˘/ ·ÌÓ¬±øLafl¬ ˘ øé¬ÀÌı˛ ˆ”¬¶§±˜œ › ±¸˜±ø˘fl¬Àı˛ ¬Ûé¬ ŒÚ˚˛ ’±ı˛ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ˘ Î¬◊MÀı˛ı˛ ø˙ä¬ÛøÓ¬ ›

ı…ı¸±˚˛œÀı˛ √õ∂øÓ¬øÚøÒQ fl¬Àı˛/ ø˘—fl¬ÀÚı˛ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ À˘ı˛ ŒÚÓ‘¬ÀQ ·‘˝ ≈ÀX¬ Ê˚˛˘±Àˆ¬ı˛ ¬Ûı˛ ŒÔÀfl¬ ’±À˜øı˛fl¬±˚˛

ø˙é¬±øˆ¬øMfl¬ ’Ô«ÚœøÓ¬ ŒÊ±ı˛±ı˛ ˝ÀÓ¬ Ô±Àfl¬/

131

ıÓ«¬˜±ÀÚ› ’±À˜øı˛fl¬± ≈ñı˛±À©Üò ·ÌÓ¬±øLafl¬ › ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ¤˝◊ ≈øÈ¬ ˘˝◊ ’±ÀÂ/ ¤‡Ú Î¬◊ˆ¬˚˛ À˘ı˛ ˜ÀÒ…

ÚœøÓ¬·Ó¬ ¬Û±Ô«fl¬… ‡≈ı fl¬˜/ ’±À·fl¬±ı˛ ¸—¶®±ı˛¬ÛLöœ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬±øLafl¬ À˘ı˛ ˜ÀÒ…› ı˛é¬Ì˙œ˘Ó¬±ı˛ ÚœøÓ¬ ·‘˝œÓ¬ ˝À˚˛ÀÂ/

·ÌÓ¬±øLafl¬ ˘› Ú±Ú±øfl¬ ŒÔÀfl¬ ¸—¶®±ı˛¬ÛLöœ › ¬√õ∂·øÓ¬˙œ˘ ˝À˚˛ Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ/ ’±ˆ¬…ôL√ı˛œÌ › ı±ø˝…fl¬ Œé¬ÀS Î¬◊ˆ¬˚˛

À˘ı˛ ˜ÀÒ… ÚœøÓ¬·Ó¬ ¬Û±Ô«fl¬…Àfl¬ ·≈ı≈Q˝œÚ ı˘± ˚±˚˛/

08.4 √˜±øfl¬«Ú ˘œ˚˛ ı…ı¶ö±ı˛ Δıø˙©Ü…

¬˜±øfl«¬Ú ˘œ ˛ ı…ı¶ö±ı˛ fl¬À ˛fl¬øÈ¬ Î¬◊À{°‡À˚±·… Δıø˙©Ü… ˜±øfl«¬Ú ˘ı…ı¶ö±Àfl¬ ¶§±Ó¬La… √õ∂±Ú fl¬Àı˛ÀÂ/ Œ¸&ø˘ ˝˘ –ñ

ï1ó ˜±øfl«¬Ú ˘œ˚˛ ı…ı¶ö±Àfl¬ øZ˘œ˚˛ ı˘± ˚±˚˛/ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò Ê±Ó¬œ˚˛ ô¶∏Àı˛ ·ÌÓ¬±øLafl¬ › ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœñ

¤˝◊ ≈øÈ¬ À˘ı˛ ’±øÒ¬ÛÓ¬… √õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ ˝À˚˛ÀÂ/ ¤˝◊ ≈øÈ¬ ıh¬ ˘ Â±h¬±› ’ÀÚfl¬ ŒÂ±È¬‡±È¬ ˘ ’±ÀÂ, Œ˚˜Ú ¸±˜…ı±œ

˘, |ø˜fl¬ ˘, ¸˜±ÊÓ¬Laœ ˘ ˝◊Ó¬…±ø/ øfl¬ôL√≈ Ê±Ó¬œ˚˛ ı˛±ÊÚœøÓ¬ÀÓ¬ ¤·≈ø˘ı˛ √õ∂ˆ¬±ı ‡≈ı fl¬˜/ ˜±øfl«¬Ú ¸—øıÒ±Ú

√õ∂ıøÓ«¬Ó¬ ˝›˚˛±ı˛ ¬Ûı˛ ıU ‚È¬Ú± ‚ÀÈ¬ÀÂ/ ≈øÈ¬ øıù´ ≈X¬, ’±øÔ«fl¬ ˜j±, Œ˜Ãø˘fl¬ ¸±˜±øÊfl¬ › ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ ¬Ûøı˛ıÓ«¬Ú

˝◊Ó¬…±ø/ øfl¬c Ê±Ó¬œ˚˛ ô¶∏Àı˛ ˙±¸Ú-é¬˜Ó¬± ‡À˘ı˛ √õ∂øÓ¬ZøeÓ¬± ·ÌÓ¬±øLafl¬ › ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬±øLafl¬ñ¤˝◊ ≈øÈ¬ À˘ı˛ ˜ÀÒ…

¸œø˜Ó¬ ŒÔÀfl¬ÀÂ/

ï2ó ıı±È«¬ Î¬±À˘ı ˜ÀÓ¬, ◊Î¬◊Àı±¬Ûœ˚ Œ˙&ø˘ÀÓ¬ ı±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘&ø˘ı ˜ÀÒ… Œ˚ı+¬Û ≈¶Û©Ü ˜Ó¬± « › fl¬ « ”‰¬œ·Ó¬

¬Û±Ô«fl¬… ’±ÀÂ, ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò, ·ÌÓ¬±øLafl¬ › ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ À˘ı˛ ˜ÀÒ… Ó¬± Œ‡± ˚±˚˛ Ú±/ ıdÓ¬, Œ¸‡±ÀÚ ·ÌÓ¬±øLafl¬

› ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ À˘ı˛ ˜ÀÒ… ø‰¬ôL√±, ˜Ó¬±˙«, Ê±Ó¬œ˚˛ › ’±ôL√Ê«±øÓ¬fl¬ ÚœøÓ¬, fl¬˜«¸”‰¬œ, fl¬±˚«¬ÛX¬øÓ¬ ˝◊Ó¬…±ø Œé¬ÀS Œfl¬±Ú

øıÀ˙ ∏ ¬Û±Ô«fl¬… Œ‡± ˚± ˛ Ú±/ Î¬◊ ¬ ˛ ˘ ◊ ¬Û≈“øÊı±À øıù´±¸œ, Ê±Ó¬œ ˛ › ’±ôL√Ê«±øÓ¬fl¬ Œé¬ÀS ¤fl¬ Òı˛ÀÚı˛ ‘ø©Üˆ¬ºœ ≈ñ

¤ı— Î¬◊ ¬ ˛ À˘ı˛ fl¬± «¬ÛX¬øÓ¬› ¤fl¬ Òı˛ÀÚı˛/ Î¬◊ ¬ ˛ ˘ ◊ øÚı«±‰¬ÚÀfl¬øffl¬ ¤ı— Î¬◊ ¬À ˛ı˛ ◊ Î¬◊ÀV˙… øÚı«±‰¬ÀÚı˛ ˜±Ò…À˜

ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ é¬˜Ó¬± ˘±ˆ¬/ Ù¬± ◊Ú±ı˛ ıÀ˘Ú Œ˚ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò Œfl¬ı˘˜±S ¤fl¬øÈ¬ ˘ ◊ ’±ÀÂñ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ·ÌÓ¬±øLafl¬

˘/ ¤fl¬˝◊ À˘ı˛ ≈øÈ¬ ’—˙ ¬Û‘Ôfl¬ ¬Û‘Ôfl¬ Ú±À˜ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ é¬˜Ó¬± ‡À˘ı˛ √õ∂øÓ¬ZeœÓ¬± fl¬Àı˛/ ’±˘˜`¬ ˜±øfl«¬Ú

≈ñı˛±À©Üòı˛ øZ˘œ˚˛ ı…ı¶ö±Àfl¬ Ó¬±˝◊ ë’¶Û©Ü øZ˘œ˚˛ ı…ı¶ö±í ıÀ˘/

ï3ó ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò øı˙±˘ ’±˚˛Ó¬Ú ¤ı— øıøˆ¬iß ’ºı˛±Ê…·≈ø˘ı˛ ¶§±ÀÔ«ı˛ øıøˆ¬ißÓ¬±ı˛ ÊÀÚ… Œ¸‡±ÀÚ ’±=¡ø˘fl¬

¸—·Í¬Ú·≈ø˘ı˛ &èQ ‡≈ı Œıø˙/ Ó¬±Â±h¬±›, ¸—øıÒ±Ú ’Ú≈ ±Àı˛ øÚı«±‰¬Ú ¸—Sê±ôL√ ’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛Ú fl¬Àı˛ ’ºı˛±Ê…·≈ø˘/

Ù¬À˘ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘·≈ø˘ ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ øÚ ˛LaÌ ” fl¬ ’± ◊Ú Z±ı˛± ¬Ûøı˛‰¬±ø˘Ó¬ ˝ ˛, Œfl¬fœ ˛ ’± ◊Ú Z±ı˛± Ú ˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬

øÚı«±‰¬ÀÚ Ê±Ó¬œ˚˛ ¸˜¸…± øfl¬Â≈È¬±√√ √õ∂±Ò±Ú… ¬Û±˚˛/ øfl¬c ’Ú…±Ú… øÚı«±‰¬ÀÚ ’±=¡ø˘fl¬ ¸˜¸…±&ø˘˝◊ Œˆ¬±È¬±Ó¬±Àı˛ fl¬±ÀÂ

&èQ˘±ˆ¬ fl¬Àı˛/ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘·≈ø˘› √õ∂±Ôœ«Àı˛ ’Ú≈fl”¬À˘ ¸˜Ô«Ú ’±±À ˛ı˛ ÊÚ… ’±=¡ø˘fl¬ › ¶ö±Úœ ˛ ¸˜¸…±&ø˘Àfl¬

&èQ Œ˚˛/ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ˘ ˜”˘Ó¬ Î¬◊Mı˛ › ¬Ûø}¬˜±=¡À˘ı˛ ¤ı— ·ÌÓ¬±øLafl¬ ˘ øé¬Ì±=¡À˘ı˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘

132

ø˝¸±Àı ¬Ûøı˛·øÌÓ¬ ˝˚˛/ ıÓ«¬˜±ÀÚ Î¬◊ˆ¬˚˛ ˘˝◊ ’±=¡ø˘fl¬Ó¬±Àfl¬ ı± øÀ˚˛ Ê±Ó¬œ˚˛ øˆ¬øMÀÓ¬ ı˛±ÊÚœøÓ¬Àfl¬ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬

fl¬ı˛±ı˛ ÚœøÓ¬ ·Ë˝Ì fl¬Àı˛ÀÂ/

ï4ó ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ › ·ÌÓ¬±øLafl¬ Î¬◊ˆ¬˚˛ À˘ı˛˝◊ ¸—·Í¬Ú øıÀfl¬fœˆ”¬Ó¬/ Œfl¬±Ú À˘˝◊ ˘œ˚˛ ŒÚÓ‘¬Q Œfl¬fœˆ”¬Ó¬ Ú˚˛

¤ı— Ê±Ó¬œ˚˛ ŒÚÓ¬± ı˛±Ê… À˘ı˛ ÚœøÓ¬ ı± ˜ÀÚ±ÚœÓ¬ √õ∂±Ôœ«ı˛ øıÀı˛±øÒÓ¬± fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ Ú±/ ı˛±Ê…˘·≈ø˘ Ê±Ó¬œ˚˛

¸—·Í¬ÀÚı˛ øÚ˚˛LaÌ ŒÔÀfl¬ ’ÀÚfl¬‡±øÚ ≈ñ ¤ı— ¶§±ÒœÚˆ¬±Àı ı˛±Ê… ¸—·Í¬Ú ¬Ûøı˛‰¬±˘Ú± fl¬Àı˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚı«±‰¬ÀÚı˛

ÊÚ… Î¬◊ˆ¬˚˛ À˘ı˛ Œ˚ fl¬ÚÀˆ¬Ú˙ÀÚı˛ ı…ı¶ö± ’±ÀÂ, Ó¬± ˝˘ ¬Û=¡±˙øÈ¬ ı˛±Ê…À˘ı˛ fl¬ÚÀˆ¬Ú˙Ú/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚı«±‰¬ÀÚ

Ê±Ó¬œ˚˛ ÚœøÓ¬ √õ∂±Ò±Ú… Œ¬ÛÀ˘› fl¬—À·ËÀ¸ı˛ øÚı«±‰¬ÀÚ ’±=¡ø˘fl¬ˆ¬±Àı √õ∂±Ò±Ú… Œ‡± ˚±˚˛/

ï5ó ˘œ ˛ ¸—˝øÓ¬ › ‘∫˘±ı˛ ’ˆ¬±ı ˜±øfl«¬Ú ˘ı…ı¶ö±ı˛ ’Ú…Ó¬˜ Δıø˙©Ü…/ øıÀfl¬fœ ”¬Ó¬ ¸—·Í¬Ú, ı˛±Ê… ŒÚÓ‘¬ÀQı˛

√õ∂±Ò±Ú… ◊Ó¬…±ø ˜±øfl«¬Ú ˘œ ˛ ¸—˝øÓ¬ › ‘∫˘Àfl¬ ≈ı« fl¬Àı˛ÀÂ/ Ê±Ó¬œ ˛ ŒÚÓ¬±Àı˛ ¬Ûı˛ « Î¬◊À¬Ûé¬± fl¬Àı˛› ’±=¡ø˘fl¬

¶§±Ô« ¸˜Ô«ÀÚı˛ ÚøÊı˛ ’±˝◊Ú¸ˆ¬±ı˛ ¸¸…Àı˛ ˜ÀÒ… √õ∂±˚˛˙ ¬Ûøı˛˘øé¬Ó¬ ˝˚˛ ˘œ˚˛ øÚÀ«˙ ’˜±Ú… fl¬Àı˛ ’±˝◊Ú¸ˆ¬±ı˛

¸¸…ı˛± ’±˝◊Ú¸ˆ¬±˚˛ Œˆ¬±È¬ øÀ˚˛ Ô±Àfl¬/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ˘˚≈ñ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸¸…ı˛± ’ÀÚfl¬ ¸˜˚˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ ø¸X¬±ÀôL√ı˛

øıÀı˛±øÒÓ¬± fl¬Àı˛/

ï6ó ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ √õ∂±Ò±Ú…ñ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ ˘œ˚˛ ı…ı¶ö±˚˛ ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ ‡≈ı˝◊ √õ∂±Ò±Ú… ˘±ˆ¬ fl¬Àı˛/

¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ À˘ı˛ ÚœøÓ¬Àfl¬ øÚÀÊÀı˛ ’Ú≈fl”¬À˘ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¬Àı˛/ ¤ÊÚ… À˘ı˛ ’±øÔ«fl¬ ı… ˛, øÚı«±‰¬Úœ

√õ∂‰¬±ı˛ ˝◊Ó¬…±øı˛ ±ø˚˛Q Ó¬±ı˛± ·Ë˝Ì fl¬Àı˛/ ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ı˛ fl¬±ÀÊı˛ ¸Àº ˜±øfl«¬Ú fl¬—À·Ë¸ ¸¸…ı˛±› ≈Mê Ô±Àfl¬Ú/

ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘·≈ø˘ı˛ ˜ÀÒ… ¸—˝øÓ¬ › ˙‘∫˘±ı˛ ’ˆ¬±Àı ¤˝◊ ’ı¶ö± Œ‡± ˚±˚˛/

ï7ó ˜±øfl«¬Ú ≈Mêı˛±À©Üòı˛ ≈øÈ¬ À˘ı˛ Î¬◊ÀV˙… › fl¬˜«¸”‰¬œ ·Ìøˆ¬øMfl¬ › ¸—fl¬œÌ«Ó¬± ŒÔÀfl¬ ≈ñ/ ÊÚ¸˜Ô«Ú ˘±Àˆ¬ı˛

ÊÚ… ≈øÈ¬ ˘ ◊ øıøˆ¬iß Ò˜œ« ˛ Œ·±á¬œ, ıÌ« › ¸•x±À ˛ı˛ fl¬±ÀÂ ’±ÀıÚ fl¬Àı˛ ¤ı— ŒÀ˙ı˛ øıøˆ¬iß ¸±˜±øÊfl¬, ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬

› ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ ˜Ó¬±˜Ó¬Àfl¬ ¸—·øÍ¬Ó¬ fl¬ı˛±ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¬Àı˛/

ï8ó ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ øÚ«˘ √õ∂±Ôœ« › øÚ«˘ Œˆ¬±È¬±Ó¬±Àı˛ ¸—‡…± Î¬◊À{°‡À˚±·…/ ’Ú…±Ú… ŒÀ˙ı˛ ˘œ˚˛ ı…ı¶ö±˚˛

Ó¬± Œ‡± ˚±˚˛ Ú±/ ¸˜Ô«fl¬Àı˛ ˜ÀÒ… ˜Ó¬±˙«·Ó¬ ¶ö±˚˛œ ˘œ˚˛ ’±Ú≈·Ó¬…› Œ‡± ˚±˚˛ Ú±/

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò øZ˘œ˚˛ ı…ı¶ö±ı˛ ’øô¶∏ÀQı˛ fl¬±ı˛Ì

˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò øÚı«±‰¬Úœ ı˛±ÊÚœøÓ¬ › ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ é¬˜Ó¬± ‡À˘ı˛ √õ∂øÓ¬À˚±ø·Ó¬±˚˛ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ › ·ÌÓ¬±øLafl¬

¤˝◊ ≈øÈ¬ √õ∂Ò±Ú ˘Àfl¬ Œ‡± ˚±˚˛/ ’Ú…±Ú… øfl¬Â≈ ˘ ’±ÀÂ, Œ˚˜Ú ¸˜±ÊÓ¬Laœ |ø˜fl¬ ˘, fl¬ø˜Î¬◊øÚà¬ ˘ ˝◊Ó¬…±ø/

øfl¬c Ó‘¬Ó¬œ˚˛ Œfl¬±Ú ˘ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ é¬˜Ó¬±‡À˘ı˛ √õ∂øÓ¬À˚±ø·Ó¬±˚˛ √õ∂ˆ¬±ı øıô¶∏±ı˛ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛øÚ/ ¬Ù¬À˘ ˜±øfl«¬Ú

≈Mêı˛±À©Üò ıU˘œ˚˛ ı…ı¶ö±ı˛ ıÀ˘ øZ˘œ˚˛ ı…ı¶ö± ¬√õ∂±Ò±Ú… ˘±ˆ¬ fl¬Àı˛ÀÂ/ ’Ú…±Ú… ·ÌÓ¬±øLafl¬ Œ˙ Œ˚˜Ú ÙË¬±k,

133

˝◊Ó¬±ø˘, Œı˘øÊ˚˛±˜, ˝˘…±`¬ › ≈ ◊Ê±ı˛˘…±À`¬ ı ≈˘œ˚˛ ı…ı¶ö± ’±ÀÂ/ øfl¬ôL√≈ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò Œfl¬Ú ıU˘œ˚˛ ı…ı¶ö±ı˛

ıÀ˘ øZ˘œ˚˛ ı…ı¶ö± Œ‡± ˚±˚˛, Ó¬±ı˛ øfl¬Â≈ fl¬±ı˛Ì ˝˘ –ñ

ï1ó ‹øÓ¬˝±ø¸fl¬ fl¬±ıÌñ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò fi¬ÛøÚÀıø˙fl¬ ◊—˘…±À`¬ı˛ U ◊· › ŒÈ¬±ı˛œÀı˛ ˜ÀÒ…fl¬±ı˛ øıÀı˛±Ò, ¸—øıÒ±Ú

√õ∂Ì ˛ÀÚı˛ ¸˜ ˛ ŒÙ¬Î¬±Àı˛ø˘à¬ › ŒÙ¬Î¬±Àı˛ø˘à¬ øıÀı˛±Òœ Œ·±á¬œı˛ Ze, øfl¬Â≈fl¬±˘ ¬Ûı˛ ŒÙ¬Î¬±Àı˛ø˘à¬ › ŒÊÙ¬±ı˛ ÚœÀı˛

˜Ó¬¬Û±Ô«fl¬… ˝◊Ó¬…±ø ŒÔÀfl¬˝◊ fl¬±˘]À˜ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ › ·ÌÓ¬±øLafl¬ À˘ı˛ ¸‘ø©Ü ˝À˚˛ÀÂ/

ï2ó √õ∂øÓ¬á¬±øÚfl¬ fl¬±ıÌñ˜±øfl«¬Ú ¸—øıÒ±Ú √õ∂ÀÌÓ¬±ı± ı±©Üò¬ÛøÓ¬ ˙±ø¸Ó¬ ¸ıfl¬±Àıı √õ∂øÓ¬á¬± fl¬ÀıÚ/ ı±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚı«±‰¬ÀÚ

ÊÚ·ÀÌı˛ ’±Ú≈·Ó¬… øÓ¬Ú ı± Ó¬±ı˛ ’øÒfl¬ À˘ı˛ ˜ÀÒ… øıˆ¬ñ ˝À˘ Ó¬±Àı˛ ¬ÛÀé¬ Œfl¬±Ú ¤fl¬ÊÚÀfl¬ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ø˝¸±Àı

ŒıÀÂ ŒÚ›˚˛± fl¬øÍ¬Ú ˝˚˛/ fl¬±ı˛Ì ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚı«±‰¬ÀÚ Œfl¬±Ú √õ∂±Ôœ«Àfl¬ øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝›˚˛±ı˛ ÊÚ… ¸—‡…±·øı˛á¬ Œˆ¬±È¬ Œ¬ÛÀÓ¬

˝˚˛/ ¤˝◊ ¸±—øıÒ±øÚfl¬ ˙Ó«¬ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ øÚı«±‰¬ÀÚ √õ∂±Ôœ«ı˛ ¸—‡…± ¤ı— Œ¸˝◊ ¸Àº Ê±Ó¬œ˚˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛ ¸—‡…±

¸œø˜Ó¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¸˝±˚˛Ó¬± fl¬Àı˛ÀÂ/

ï3ó ¸±˜±øÊfl¬ fl¬±ı˛ÌñÊ±øÓ¬·Ó¬, Ò˜œ«˚˛, ’±Ô«¸±˜±øÊfl¬ ŒÔÀfl¬ øıˆ¬ñ ¸˜±ÀÊ ıU˘ı…ıª± fl¬±˚«fl¬ı˛œ ˝˚˛/ øfl¬c

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ¤ Òı˛ÀÚı˛ øıÀı˛±Ò fl¬˜ ˝›˚˛±ı˛ ÊÚ… øZ˘œ˚˛ ı…ı¶ö± ˙øñ˙±˘œ ˝À˚˛ÀÂ/

ï4ó ˜ÕÓ¬fl¬…ñ˜±øfl«¬Ú ˚≈Mêı˛±À©Üò ¸±˜±øÊfl¬, ¸±—¶‘®øÓ¬fl¬, ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬, ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˝◊Ó¬…±ø Œé¬ÀS ı…±¬Ûfl¬ ˜ÕÓ¬fl¬…

’±ÀÂ/ Ù¬À˘ ≈øÈ¬ À˘ı˛ fl¬˜«¸”‰¬œı˛ ˜ÀÒ… ŒÓ¬˜Ú ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì« ¬Û±Ô«fl¬… ŒÚ˝◊/ Œfl¬±Ú øıˆ¬±ÊÚ Ú± Ô±fl¬±˚˛ Ó‘¬Ó¬œ˚˛ Œfl¬±Ú

˘ ·Àh¬ Î¬◊Í¬ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛øÚ/

ï5ó ˜±Úø¸fl¬ √õ∂ıÌÓ¬±ñ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ øıÀı˛±Ò › √õ∂øÓ¬ZøeÓ¬± ≈øÈ¬ √õ∂Ò±Ú À˘ı˛ ˜ÀÒ… ¸œ˜±ıX¬/

Ù¬À˘ Œ·±h¬± ŒÔÀfl¬˝◊ Ú±·øı˛fl¬Àı˛ ˜ÀÒ… √√õ∂Ò±Ú ≈øÈ¬ À˘ı˛ Œ˚ Œfl¬±Ú ¤fl¬øÈ¬ı˛ √õ∂øÓ¬ ¸˜Ô«ÀÚı˛ ˜±Úø¸fl¬Ó¬± ·Àh¬ ›ÀÍ¬/

ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ŒÚÓ¬±ı˛±› ˜ÀÚ fl¬Àı˛Ú Œ˚ √õ∂Ò±Ú ≈øÈ¬ À˘ı˛ Œfl¬±Ú ¤fl¬øÈ¬ı˛ ¸˜Ô«Ú Â±h¬± ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ÊœıÀÚ ¸±Ù¬˘…˘±ˆ¬

¸y¬ı Ú˚˛/ ¤˝◊ ˜±Úø¸fl¬ √õ∂ıÌÓ¬± øZ˘ı…ıª±Àfl¬ ¶ö±ø˚˛Q ±Ú fl¬Àı˛ÀÂ/

ï6ó Ó‘¬Ó¬œ ˛ À˘ı˛ ˜ÀÒ… ’¸—˝øÓ¬ñÓ‘¬Ó¬œ˚˛ À˘ı˛ ’ˆ≈¬…O±Ú ¸•Ûøfl«¬Ó¬ œ‚«øÀÚı˛ ’±Àj±˘Ú, √õ∂fl‘¬øÓ¬, fl¬˜«¸”‰¬œ

˝◊Ó¬…±ø ¸ıøfl¬ ŒÔÀfl¬˝◊ ˝Ó¬±˙±ÊÚfl¬ › ’¸—˚Ó¬/

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò øZ˘ı…ı¶ö±ı˛ ¬Ûøı˛Ì±˜

˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò øZ˘ı…ı¶ö± Ô±fl¬±ı˛ ¬Ûøı˛Ì±˜ ˝˘ –ñ

ï1ó ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › fl¬—À·ËÀ¸ı˛ Î¬◊ˆ¬˚˛ ¸ˆ¬±ı˛ øÚı«±‰¬Ú øıøˆ¬iß ¸˜À˚˛ ˝˚˛/ ’øˆ¬ÚıQ ˝˘ Œ˚ ¤fl¬øÈ¬

À˘ı˛ √õ∂±Ôœ« ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¬ÛÀ øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝À˘› ’Ú… À˘ı˛ ¬ÛÀé¬ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸—‡…±·øı˛á¬ ’±¸Ú ˘±ˆ¬ ¸y¬ı/

134

ï2ó øÚı«±‰¬ÀÚ Ê˚˛˘±Àˆ¬ı˛ ÊÚ… Œfl¬±Ú ˘ ŒÀ˙ı˛ ¤fl¬øÈ¬˜±S ’—˙ ı± ¤fl¬øÈ¬ ¶§±ÀÔ«ı˛ √õ∂øÓ¬ ‘ø©Ü øÀÓ¬ ¬Û±Àı˛

Ú±/ ¸—‡…±·øı˛á¬ Œˆ¬±È¬˘±Àˆ¬ı˛ ÊÚ… øıøˆ¬iß ’—˙ › Œ·±á¬œı˛ ı…±¬Ûfl¬Ó¬ı˛ ¶§±ÀÔ«ı˛ ¸˜ø©Üfl¬ı˛Ì fl¬ı˛ÀÓ¬ ı±Ò… ˝˚˛/ ≈øÈ¬

˘˝◊ ¤˝◊ fl¬±Ê fl¬Àı˛ Ô±Àfl¬/

ï3ó ≈øÈ¬ ˘ Ô±fl¬±˚˛ ¶§±ˆ¬±øıfl¬ˆ¬±Àı ¤fl¬øÈ¬ ˘ ¸—‡…±·øı˛á¬Ó¬± ’Ê«Ú fl¬Àı˛/ ¸—¸œ˚˛ ı…ı¶ö±ı˛ ˜Ó¬ øS˙Ç≈¬ ’ı¶ö±

˝˚˛ Ú±/

ï4ó ·ÌÓ¬±øLafl¬ › ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ≈øÈ¬ ˘˝◊ √õ∂‰¬ø˘Ó¬ ’±Ô«-¸±˜±øÊfl¬ › ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ı…ı¶ö±ı˛ √õ∂øÓ¬ ’±¶ö±˙œ˘/

Ù¬À˘ √õ∂‰¬ø˘Ó¬ ı…ı¶ö±ı˛ ¶ö±ø˚˛Q› ’é≈¬J Ô±fl¬ÀÂ/

08.5 √˜±øfl¬«Ú ˚≈Mêı˛±À©Üòı˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛ fl¬±˚«±ı˘œ

¬˜±øfl«¬Ú ˚≈Mêı˛±À©Üò ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘¸˜”À˝ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬± › √õ∂ˆ¬±ı ‡≈ı˝◊ ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì«/ ¤˝◊ √õ∂¸Àº ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘¸˜”À˝ı˛

fl¬± «±ı˘œ Î¬◊À{°‡À˚±·…/ Œ¸·≈ø˘ ˝˘ –

ï1ó øÚı«±‰¬Ú ” fl¬ñ˜±øfl¬«Ú ≈ñı˛±À©Üò ‰¬±ı˛ ıÂı˛ ’ôL√ı˛ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › Î¬◊¬Ûı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ ¤ı— ≈ıÂı˛ ’ôL√ı˛ √õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬±ı˛

¸¸… ¤ı— ø¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ¤fl¬-Ó‘¬Ó¬œ˚˛±—˙ ¸¸… øÚı«±‰¬ÀÚı˛ ı…ı¶ö± fl¬ı˛± ˝˚˛/ ’ºı˛±ÀÊ…ı˛ ·ˆ¬Ú«ı˛ı˛±› øÚı«±ø‰¬Ó¬ ˝Ú/

¤˝◊ ¸ı¬ øÚı«±‰¬Úœ √õ∂øÓ¬ZøeÓ¬±˚˛ ’—˙·Ë Ì › ¸±Ù¬˘…˘±ˆ¬ fl¬Àı˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ é¬˜Ó¬±‡˘ ˝˘ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘·≈ø˘ı˛

√õ∂Ò±Ú fl¬±Ê/ ¤ÊÚ… ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ › ·ÌÓ¬±øLafl¬ Î¬◊ˆ¬˚˛ ˘˝◊ Œˆ¬±È¬±Ó¬±Àı˛ ¸˜Ô«Ú˘±Àˆ¬ı˛ ÊÚ… ¸ı«√õ∂fl¬±Àı˛ Œ‰¬©Ü±

fl¬Àı˛/ ˘&ø˘ Ó¬±˝◊ √õ∂±Ôœ« ˜ÀÚ±Ú˚˛Ú, øÚı«±‰¬Úœ √õ∂‰¬±ı˛ ˝◊Ó¬…±ø fl¬±ÀÊ ˜ÀÚ±øÚÀı˙ fl¬Àı˛/

ï2ó ¸˜¸…± øÚı«±‰¬Úñ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üòı˛ ≈øÈ¬ ˘˝◊ ŒÀ˙ı˛ øıøˆ¬iß ¸˜¸…±¸˜”À˝ı˛ ˜ÀÒ… ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì« ¸˜¸…±·≈ø˘Àfl¬

ı±Â±˝◊ fl¬Àı˛ ¤ı— Œ¸˝◊ ¸˜¸…± ¸˜±Ò±ÀÚı˛ ¬ÛX¬øÓ¬ ¸•ÛÀfl«¬ ÊÚ·ÌÀfl¬ ’ıø˝Ó¬ fl¬Àı˛/ ¸˜¸…± ı±Â±˝◊ › Ó¬±Àı˛

¸˜±Ò±Ú øÚÀ˚˛ ı˛ø‰¬Ó¬ ˘œ˚˛ fl¬˜«¸”‰¬œ Œˆ¬±È¬±Ó¬±Àı˛ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛/

ï3ó ¸ı˛fl¬±ı˛ ·Í¬Úñ˜±øfl«¬Ú ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘&ø˘ı˛ ˜ÀÒ… øıÊ˚˛œ ˘ ¸ı˛fl¬±ı˛ ·Í¬Ú fl¬Àı˛ ¤ı— ’Ú… ˘ øıÀı˛±Òœ

À˘ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬± ·Ë˝Ì fl¬Àı˛/ Ó¬Àı Î¬◊ˆ¬˚˛ À˘ı˛ ˜ÀÒ… ˜Ó¬±˙«·Ó¬ Œ˜Ãø˘fl¬ ¬Û±Ô«fl¬… Ú± Ô±fl¬±˚˛ Î¬◊ˆ¬˚˛ ˘˝◊ ¬Û±ı˛¶Ûøı˛fl¬

Œı±Á¬±¬Ûh¬±ı˛ ˜±Ò…À˜ øıøˆ¬iß ΔıÀø˙fl¬ › ’±ˆ¬…ôL√ı˛œÌ ÚœøÓ¬ ·Ë˝Ì fl¬Àı˛/

ï4ó ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ øıˆ¬±··≈ø˘ı˛ ˜ÀÒ… ¸—À˚±· ı˛é¬±ñ˜±øfl«¬Ú ˚≈Mêı˛±À©Üò é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ¬ Œ‡± ˚±˚˛/ Ó¬±˝◊

Œ¸‡±ÀÚ ’±˝◊Ú › ˙±¸Úøıˆ¬±· ¬Ûı˛¶Ûı˛ ŒÔÀfl¬ ¶§Ó¬La/ ’Ô‰¬ ¤˝◊ øıˆ¬±· ≈øÈ¬ı˛ ˜ÀÒ… ¸˝À˚±ø·Ó¬± Â±h¬± ¸≈˙±¸Ú

¸y¬ı Ú˚˛/ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ Œ¸‡±ÀÚ ’±˝◊Ú › ˙±¸Úøıˆ¬±À·ı˛ ˜ÀÒ… ¸˜i§˚˛ ¸±ÒÀÚı˛ ı…ı¶ö± fl¬Àı˛ ¤ı— √õ∂˙±¸ÚÀfl¬

¸‰¬˘ ı˛±À‡/

135

ï5ó ¸ı˛fl¬±ı˛ › ÊÚ·ÀÌı˛ ˜ÀÒ…± ¸—À˚±·¸±ÒÚñ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘·≈ø˘ ¸ı˛fl¬±ı˛ › ÊÚ·ÀÌı˛

˜ÀÒ… ¸—À˚±· ı˛é¬± fl¬Àı˛/ ÊÚ·ÀÌı˛ ’øˆ¬À˚±· ı± ±øı¸ ” ¸•§Àg¬ ˘·≈ø˘ ¸ı˛fl¬±ı˛Àfl¬ ’ıø˝Ó¬ fl¬Àı˛/ ’±ı±ı˛

·‘ œÓ¬ ¸ı˛fl¬±øı˛ ı…ı¶ö± ¸•§Àg¬› ÊÚ·ÌÀfl¬ Ê±Ú± ˛/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸¸…ı˛± øÚÊ øÚı«±‰¬fl¬˜G¬˘œı˛ ’ˆ¬±ı ’øˆ¬À˚±· ¸•§Àg¬

¸±¸À‰¬Ó¬Ú Ô±Àfl¬Ú ¤ı— ¤ ı…±¬Û±Àı˛ øıøˆ¬iß Î¬◊À…±· ·Ë˝Ì fl¬Àı˛Ú/

ï6ó ÊÚ˜Ó¬ ·Í¬Úñ’Ú…±Ú… ŒÀ˙ı˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛ ˜Ó¬ ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò› ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘·≈ø˘ ÊÚ˜Ó¬

·Í¬ÀÚ ¸ø]˚˛ ˆ”¬ø˜fl¬± ·Ë˝Ì fl¬Àı˛/ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬±øLafl¬ › ·ÌÓ¬±øLafl¬ Î¬◊ˆ¬˚˛ ˘˝◊ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ Œˆ¬Ó¬Àı˛ › ı±˝◊Àı˛ ÊÚ˜Ó¬Àfl¬

’Ú≈fl”¬À˘ ’±Ú±ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¬Àı˛/ ÊÚ˜Ó¬ ·Í¬ÀÚı˛ ÊÚ… ¬ÛS¬ÛøSfl¬±, ŒıÓ¬±ı˛, ‰¬˘øB‰¬S, ≈ı˛ «Ú, ¸—ı±¬ÛS ◊Ó¬…±øı˛ ˜±Ò…À˜

fl¬—À·ËÀ¸ı˛ fl¬±Ê, ¸ı˛fl¬±øı˛ S≈øÈ¬ ı± ’Ú…±Ú… ¸˜¸…± ¸•§Àg¬ ÊÚ˜Ó¬Àfl¬ ’±fl¬¯∏«Ì fl¬ı˛±ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¬Àı˛/

ï7ó Ê±Ó¬œ ˛ ‹fl¬…¸±ÒÚñ¸—‡…±·øı˛á¬ Œˆ¬±È¬±Ó¬±Àı˛ ¸˜Ô«Ú ˘±Àˆ¬ı˛ Î¬◊ÀVÀ˙… √õ∂ÀÓ¬…fl¬ ˜±øfl«¬Ú ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘,

øıøˆ¬iß Œ·±á¬œ › Œ|øÌı˛ ˜ÀÒ… ¸±˜?¸… ¸±ÒÀÚı˛√ √õ∂À‰¬©Ü± fl¬Àı˛ ¤ı— ı±ô¶∏Àı Ó¬± ı˛+¬Û±˚˛ÀÌ› ıËÓ¬œ ˝˚˛/ Ó¬±˝◊ √õ∂øÓ¬øÈ¬

˘˝◊ øıøˆ¬iß ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ¸±˜±øÊfl¬, ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ › Œˆ¬Ã·ø˘fl¬ ¶§±Ô«Àfl¬ ‹fl¬…ıX¬ fl¬Àı˛ ¤ı— Ê±Ó¬œ˚˛ ‹fl¬… ı‘øX¬ fl¬Àı˛/

ï8ó ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ı…ı¶ö±ı˛ ø¶öøÓ¬˙œ˘Ó¬± √õ∂±Úñ≈øÈ¬ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘˝◊ √õ∂‰¬ø˘Ó¬ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ › ’±Ô«¸±˜±øÊfl¬

ı…ı¶ö±ı˛ √õ∂øÓ¬ ’±¶ö±˙œ˘/ Ù¬À˘ √õ∂‰¬ø˘Ó¬ ı…ıª±ı˛ ¶ö±ø˚˛Q ıÊ±˚˛ Ô±Àfl¬/ ˘·≈ø˘ øıøˆ¬iß Î¬◊¬ÛÊ±øÓ¬, ¸±˜±øÊfl¬ Œ|øÌ,

Ò˜œ« ˛ › ’Ú…±Ú… ¸•x±À ˛ı˛ ¸—fl¬œÌ« ¶§±Ô«Àfl¬ ¸—‚ıX¬ fl¬Àı˛ ·Ìøˆ¬øMfl¬ ¸ı˛fl¬±ı˛ ·Í¬Ú fl¬Àı˛/ Ó¬±ı˛ Ù¬À˘› ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬

ı…ı¶ö± ø¶öøÓ¬˙œ˘ ˝˚˛/

ï9ó ¬Û≈“øÊı±œ ı…ı¶ö±ı ¸˜Ô«ÚñÎ¬◊ ¬ ˛ ˘ ◊ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ¬√õ∂‰¬ø˘Ó¬ ı≈ÀÊ«± ˛± ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ı…ı¶ö± › ¬Û≈“øÊı±Àfl¬

’é≈¬J ı˛±‡±ı˛ ı…±¬Û±Àı˛ ¸ø]˚˛ ˆ”¬ø˜fl¬± ·Ë˝Ì fl¬Àı˛ ¤ı— ¸±˜…ı±Àı˛ øıÀı˛±øÒÓ¬± fl¬Àı˛/

08.6 √˜±øfl«¬Ú › øıËøÈ¬˙ ˘ı…ı¶ö±ı˛ Ó≈¬˘Ú±

¬˜±øfl«¬Ú › øıËøÈ¬˙ ˘ı…ıª±ı˛ Ó≈¬˘Ú± ” fl¬ ’±À˘±‰¬Ú±ı˛ ¬Ûøı˛À√õ∂øé¬ÀÓ¬ Î¬◊ ¬ ˛ ŒÀ˙ı˛ ˘ı…ıª±ı˛ ¸—·Í¬Ú, √õ∂fl‘¬øÓ¬

› Δıø˙©Ü… ˆ¬±˘ˆ¬±Àı ’Ú≈Ò±ıÚ fl¬ı˛± ˚±˚˛/ Î¬◊ˆ¬˚˛ ˘ı…ıª±ı˛ ˜ÀÒ… øfl¬Â≈ ¸±‘˙… › øfl¬Â≈ Δı¸±‘˙… ’±ÀÂ/

¸±‘ …

1/ øZ˘ı…ıª±ñ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±©Üò › øıËÀÈ¬Ú Î¬◊ˆ¬˚˛ ŒÀ˙˝◊ øZ˘ı…ı¶ö± √õ∂‰¬ø˘Ó¬/ ˜±øfl«¬Ú ˘≈øÈ¬ ˝˘ ·ÌÓ¬±øLafl¬

› ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬±øLafl¬ ˘ ’±ı˛ øıËÀÈ¬ÀÚı˛ ˘ ≈øÈ¬ ˝˘ ı˛é¬Ì˙œ˘ › |ø˜fl¬ ˘/ Î¬◊ˆ¬˚˛ ŒÀ˙˝◊ √õ∂Ò±Ú ≈øÈ¬ ˘ Â±h¬±›

’Ú…±Ú… ˘ ’±ÀÂ/ øfl¬ôL√≈ Ó¬±Àı˛ é¬˜Ó¬± › √õ∂ˆ¬±ı ‡≈ı˝◊ fl¬˜/ Î¬◊ˆ¬˚˛ ŒÀ˙˝◊ ¸ı˛fl¬±øı˛ é¬˜Ó¬± ‡À˘ı˛ √õ∂øÓ¬À˚±ø·Ó¬±

≈øÈ¬ À˘ı˛ ˜ÀÒ… ¸œ˜±ıX¬/

136

2/ ¸±—·Í¬øÚfl¬ øfl¬ñÎ¬◊ ¬ ˛ ŒÀ˙ ◊ ˘œ ˛ ¸—·Í¬ÀÚ øfl¬Â≈ ¸±‘ … ’±ÀÂ/ Î¬◊ ¬ ˛ ŒÀ˙ ◊ ˘œ ˛ ¸—·Í¬Ú ø¬Ûı˛±ø˜ÀÎ¬ı˛

˜Ó¬ øıøˆ¬iß fl¬ø˜øÈ¬ Z±ı˛± ·øÍ¬Ó¬/ Î¬◊ˆ¬˚˛ ŒÀ˙ı˛ ≈øÈ¬ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘˝◊ Ê±Ó¬œ˚˛ › ’±=¡ø˘fl¬ ¸—·Í¬Ú Œ‡± ˚±˚˛/

3/ ’±=¡ø˘fl¬ ’±Ú≈·Ó¬…ñÎ¬◊ ¬ ˛ ŒÀ˙ ◊ ≈øÈ¬ À˘ı˛ ¸˜Ô«fl¬Àı˛ ˘œ ˛ ’±Ú≈·Ó¬… ’±=¡ø˘fl¬ › Œˆ¬Ã·ø˘fl¬/ øıËÀÈ¬ÀÚı˛

øé¬Ì ¬Û”ı«±=¡˘ › Î¬◊ˆ¬˚˛ ’±˚˛±ı˛˘…±`¬ ı˛é¬Ì˙œ˘ ˘Àfl¬ ¸˜Ô«Ú fl¬Àı˛/ Î¬◊Mı˛ › ˜Ò…±=¡˘·≈ø˘ |ø˜fl¬ À˘ı˛ ¸˜Ô«fl¬/

’±À˜øı˛fl¬±ÀÓ¬› fl‘¬ø¯∏ ‡±˜±ı˛ › é≈¬^ ˙˝ı˛±=¡À˘ ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ ˘ ¤ı— øé¬Ì › ı‘˝» ˙˝ı˛·≈ø˘ÀÓ¬ ·ÌÓ¬±øLafl¬

À˘ı˛ ¸˜Ô«Ú Œ‡± ˚±˚˛/

ï4ó ¸˝À˚±ø·Ó¬± ” fl¬ñÎ¬◊ˆ¬˚˛ ŒÀ˙˝◊ ˘&ø˘ı˛ ˜ÀÒ… ¸˝˙œ˘Ó¬±, ¬Û±ı˛¶Ûøı˛fl¬ ¸˝À˚±ø·Ó¬± › ¸˜ÀÁ¬±Ó¬±ı˛

˜ÀÚ±ˆ¬±ı Œ‡± ˚±˚˛/ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ı…ı¶ö±ı˛ Œ˜Ãø˘fl¬ ˜”˘…Àı±Ò øı¯∏À˚˛ Î¬◊ˆ¬˚˛ ŒÀ˙˝◊ √õ∂Ò±Ú ˘·≈ø˘ı˛ ˜ÀÒ… ˜ÕÓ¬fl¬…

Œ‡± ˚± ˛/

ï5ó ı±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ø¶öÓ¬±ı¶ö±ı √õ∂øÓ¬ ’±¶ö±ñÎ¬◊ ¬ ˛ ˘ ◊ √õ∂‰¬ø˘Ó¬ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ › ’±Ô«-¸±˜±øÊfl¬ ı…ı¶ö± › ¬¸—øıÒ±Ú

¸—ı˛é¬ÀÌ ¸À‰¬©Ü Ô±Àfl¬/ ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò ¸±˜±øÊfl¬, ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬, ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ √õ∂ˆ‘¬øÓ¬ Œfl¬±Ú Œé¬ÀS˝◊ ˘≈øÈ¬ı˛ ÚœøÓ¬

› fl¬˜«¸”‰¬œı˛ ˜ÀÒ… Œfl¬±Ú Œ˜Ãø˘fl¬ ¬Û±Ô«fl¬… ŒÚ˝◊/ øıËÀÈ¬ÀÚ ı˛é¬Ì˙œ˘ ˘ √õ∂‰¬ø˘Ó¬ ı…ı¶ö±ı˛ ¸—ı˛é¬Ì ‰¬±˚˛/ |ø˜fl¬

˘ ¸—¶®±ı˛ÚœøÓ¬ › ı˛±©Üòœ˚˛ Î¬◊À…±·Àfl¬ ¸˜Ô«Ú fl¬ı˛À˘› ¸±˜ø·Ëfl¬ˆ¬±Àı √õ∂‰¬ø˘Ó¬ ı…ı¶ö±Àfl¬ ıÊ±˚˛ ı˛±‡ÀÓ¬˝◊ ‰¬±˚˛/

ï6ó øıõ≠ı øıÀı±øÒÓ¬±ñÎ¬◊ ¬˚ ŒÀ˙ı Î¬◊ ¬˚ ˘ ◊ øıõ≠ı-øıÀı±Òœ ¤ı— ¸±—øıÒ±øÚfl¬ Î¬◊¬Û±À˚ øÚı«±‰¬Úœ √õ∂øÓ¬ZøeÓ¬±ı

˜±Ò…À˜ ¸ı˛fl¬±øı˛ é¬˜Ó¬± ‡À˘ ¸À‰¬©Ü/

ï7ó ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ ¸Àº øÚfl¬È¬ ¸•Ûfl«¬ñÎ¬◊ˆ¬˚˛ ŒÀ˙ı˛˝◊ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ¸—¶‘®øÓ¬ı˛ Δıø˙©Ü… ˝˘ Œ˚ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘

¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ı˛ ˜ÀÒ… ¸˝À˚±ø·Ó¬±ı˛ ¸•Ûfl«¬ ıÓ¬«˜±Ú/ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘·≈ø˘ı˛ ¬Û‘á¬À¬Û±¯∏fl¬Ó¬±˚˛ ŒÈ¬™Î¬ ˝◊Î¬◊øÚ˚˛Ú, ø˙é¬fl¬

¸—·Í¬Ú ◊Ó¬…±ø ¶§±Ô«À·±á¬œ ‘©Ü ˝À ˛ÀÂ ¤ı— ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘› øıøˆ¬iß ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘Àfl¬ øÚı«±‰¬Úœ √õ∂‰¬±ı˛, ’Ô« ı˛ıı˛±˝

˝◊Ó¬…±ø øı¯∏À˚˛ ¸˝±˚˛Ó¬± fl¬Àı˛/

ï8ó Î¬◊ˆ¬˚˛ ŒÀ˙˝◊ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ ·ÌÓ¬±øLafl¬ ı…ı¶ö±ı˛ ’¬Ûøı˛˝±˚« ’º, øfl¬ôL√≈ Œfl¬±Ú ŒÀ˙˝◊ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘

¸—øıÒ±Ú ¶§œfl‘¬Ó¬ ı…ı¶ö± Ú˚˛/ ¸±—øıÒ±øÚfl¬ fl¬±Í¬±À˜±ı˛ ı±˝◊Àı˛ ˘ı…ı¶ö± ·Àh¬ Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ/ øıËÀÈ¬ÀÚ ¬Û±˘«±À˜ÀKÈ¬ı˛ Œfl¬±Ú

’±˝◊ÀÚı˛ øˆ¬øMÀÓ¬ ˘ı…ı¶ö±ı˛ ¸‘ø©Ü ˝˚˛øÚ/ ˜±øfl«¬Ú ø˘ø‡Ó¬ ¸—øıÒ±ÀÚ› ˘ı…ı¶ö±ı˛ Î¬◊À{°‡ ŒÚ˝◊/ Î¬◊ˆ¬˚˛ ŒÀ˙˝◊

Î¬◊±ı˛ÕÚøÓ¬fl¬ ·ÌÓ¬ÀLaı˛ ]˜øıfl¬±À˙ı˛ ¸Àº ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛ Î¬◊æı › Sê˜øıfl¬±˙ ˚≈ñ/

Δı¸±‘ …

øıËÀÈ¬ÀÚ › ’±À˜øı˛fl¬±ı˛ ˘ı…ı¶ö±ı˛ ˜ÀÒ… Δı¸±‘˙… fl¬˜ Ú˚˛/ Δı¸±‘˙…·≈ø˘ ˝˘ – ñ

ï1ó ˘œ˚ ı…ı¶ö±ı ”¬ø˜fl¬±ñøıËÀÈ¬ÀÚı˛ ˙±¸Úı…ıª± ˘œ ˛ ¸ı˛fl¬±ı˛ Z±ı˛± ¬Ûøı˛‰¬±ø˘Ó¬ ˝ ˛, øfl¬ôL√≈ ˜±øfl«¬Ú ≈Mêı˛±À©Üòı˛

˙±¸Úı…ıª±Àfl¬ ¸ı«±—À˙ ˘ ¬Ûøı˛‰¬±ø˘Ó¬ ı˘± ˚±˚˛ Ú±/ Ù¬À˘ Î¬◊ˆ¬À˚˛ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬± øˆ¬iß Òı˛ÀÚı˛/

137

øıËÀÈ¬ÀÚ fl¬˜k¸ˆ¬±˚˛ Œ˚ ˘ ¸—‡…±·øı˛á¬ ˝˚˛, Œ¸˝◊ À˘ı˛ ŒÚÓ¬± √õ∂Ò±Ú˜Laœ ˝Ú/ ˘œ˚˛ ¸¸…Àı˛ øÚÀ˚˛ øÓ¬øÚ

˜Laœ¸ˆ¬± ·Í¬Ú fl¬Àı˛Ú/ Ù¬À˘ ˘œ˚˛ ¸ı˛fl¬±ı˛ ˘œ˚˛ fl¬˜«¸”‰¬œı˛ øˆ¬øMÀÓ¬ ŒÀ˙ı˛ ˙±¸Úfl¬±˚« ¬Ûøı˛‰¬±˘Ú± fl¬Àı˛/ øıËÀÈ¬ÀÚ

Ê±Ó¬œ˚˛ ÚœøÓ¬ øÚÒ«±ı˛ÀÌ À˘ı˛ √õ∂ˆ¬±ı ‡≈ı ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì«/

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬˙±ø¸Ó¬ ¸ı˛fl¬±ı˛ › é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ¬ √õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ ¤‡±ÀÚ ¸ı˛fl¬±ı˛ Œfl¬Ú øıÀ˙¯∏

˘ Z±ı˛± ¬Ûøı˛‰¬±ø˘Ó¬ ˝˚˛ Ú±/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ › fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸—‡…±·øı˛á¬ ¸¸… ¸ı ¸˜˚˛ ¤fl¬˝◊ ˘ˆ≈¬ñ ˝˚˛ Ú±/ Ù¬À˘

¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ ¸Àº À˘ı˛ ¸•Ûfl«¬ ‚øÚá¬ ˝ ˛/ ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬ı˛ À˘ı˛ ¸¸…ı˛±› ’ÀÚfl¬ ¸˜ ˛ Ó¬±ı˛ ÚœøÓ¬ı˛ øıÀı˛±øÒÓ¬± fl¬Àı˛Ú/

’Ú… À˘ı˛ ¸¸…ı˛± ’±ı±ı˛ fl¬‡Ú› fl¬‡Ú› Ó“¬±Àfl¬ ¸±˝±˚… fl¬Àı˛Ú/

ï2ó ’± « › fl¬ « ”‰¬œñøıËÀÈ¬ÀÚı˛ ≈øÈ¬ À˘ı˛ ˜ÀÒ… ’± « › fl¬ « ”‰¬œÀÓ¬ ¬Û±Ô«fl¬… ’±ÀÂ/ øfl¬ôL√≈ ˜±øfl«¬Ú ≈Mêı˛±À©Üòı˛

≈øÈ¬ À˘ı˛ ˜ÀÒ… ’± « › fl¬ « ”‰¬œ·Ó¬ øıÀ˙ ∏ ¬Û±Ô«fl¬… ŒÚ ◊/ øıËÀÈ¬ÀÚı˛ ˘≈øÈ¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬Û±Ô«fl¬… ’± «·Ó¬/ ’±À˜øı˛fl¬±ı˛

˘≈øÈ¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬Û±Ô«fl¬… ¸—·Í¬Ú·Ó¬/

ï3ó ˘œ ˛ fl¬±Í¬±À˜±·Ó¬ñøıËÀÈ¬ÀÚ ˘ ≈øÈ¬ Œfl¬fœ ”¬Ó¬/ √õ∂˙±¸øÚfl¬ › ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ı…ı¶ö±ı˛ ˜Ó¬ ˘œ˚˛ fl¬±Í¬±À˜±›

¤fl¬Àfl¬øffl¬/ øfl¬ôL√≈ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ≈øÈ¬ À˘ı˛˝◊ √õ∂fl‘¬Ó¬ é¬˜Ó¬± øÚ•ßô¶∏Àı˛ ˘œ˚˛ ¸—·Í¬ÀÚı˛ ˝±ÀÓ¬ Ô±Àfl¬/ Ù¬À˘ ≈øÈ¬

˘˝◊ øıÀfl¬fœ ”¬Ó¬/

ï4ó Î¬◊ÀV˙…·Ó¬ñøıËÀÈ¬ÀÚı˛ ≈øÈ¬ ˘ ◊ Î¬◊ÀV˙… › fl¬ « ”‰¬œı˛ øˆ¬øMÀÓ¬ øÚı«±‰¬ÀÚ √õ∂øÓ¬ZøeÓ¬± fl¬Àı˛/ ¸ı˛fl¬±øı˛ é¬˜Ó¬±

‡˘ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ı˛À˘ ˘ ≈øÈ¬ ˘œ˚˛ ÚœøÓ¬ › fl¬˜«¸”‰¬œ ı˛+¬Û±˚˛ÀÌı˛ √õ∂À‰¬©Ü± fl¬Àı˛/ ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò ˘ ≈øÈ¬ı˛ ˜ÀÒ…

fl¬˜«¸”‰¬œ ı± ÚœøÓ¬·Ó¬ Œfl¬±Ú ¬Û±Ô«fl¬… Ú± Ô±fl¬±˚˛ ˙≈Ò≈˜±S ¸ı˛fl¬±øı˛ é¬˜Ó¬± ˘±Àˆ¬ı˛ ÊÚ… øÚı«±‰¬ÀÚ √õ∂øÓ¬ZøeÓ¬± fl¬Àı˛/

ï5ó ˘œ ˛ ‘∫˘±ñøıËÀÈ¬ÀÚı˛ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ ≈øÈ¬ı˛ ˜ÀÒ… ˙‘∫˘±, øÚ˚˛˜±Ú≈ıøÓ«¬Ó¬± › ¸—˝øÓ¬ Œ‡± ˚±˚˛/

fl¬˜k¸ˆ¬±˚˛ ¸—‡…±·øı˛á¬ ¸¸…Àı˛ ¸˜Ô«ÀÚı˛ ›¬Ûı˛ ¸ı˛fl¬±ı˛ øÚˆ«¬ı˛˙œ˘/ ˘œ˚˛ ˙‘∫˘±ı˛ ’ˆ¬±ı Ô±fl¬À˘ ¸ı˛fl¬±ı˛

øı¬ÛÀı˛ ¸•ú≈‡œÚ ˝Àı/ Ó¬±˝◊ Œ¸‡±ÀÚ ˘œ˚˛ ˙‘∫˘±ı˛ √õ∂À˚˛±ÊÚ/ øfl¬c ˜±øfl«¬Ú fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸¸…ı˛± ¶§±ÒœÚˆ¬±Àı ˜Ó¬

√õ∂fl¬±˙ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/ fl¬—À·ËÀ¸ı˛ ¸˜Ô«ÀÚı˛ ›¬Ûı˛ ¸ı˛fl¬±ı˛ øÚˆ«¬ı˛ fl¬Àı˛ Ú±/ Ó¬±˝◊ ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò ˘œ˚˛ ‘∫˘±ı˛

’ˆ¬±ı Œ‡± ˚±˚˛/

ï6ó ˘œ ˛ ’±Ú≈·Ó¬…ñ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò ’øÒfl¬±—˙ Ú±·øı˛fl¬ ¬Û±øı˛ı±øı˛fl¬ ˘œ˚˛ ’±Ú≈·ÀÓ¬…ı˛ øˆ¬øMÀÓ¬ Œˆ¬±È¬ ŒÚ/

øfl¬ôL√≈ øıËÀÈ¬ÀÚ ¬Û±øı˛ı±øı˛fl¬ Ò±ı˛±˚˛ Œˆ¬±È¬√õ∂±Ú fl¬ı˛± ˝˚˛ Ú±/

ï7ó øıÀı±Òœ › é¬˜Ó¬±˙±˘œ À˘ı ¸•Ûfl«¬ñøıËÀÈ¬ÀÚı˛ fl¬˜k¸ˆ¬± ˛ ¸ı˛fl¬±øı˛ ˘ › øıÀı˛±Òœ À˘ı˛ ˜ÀÒ… ¸ı¸˜ ˛

¸—·Ë±˜ ‰¬À˘/ ˜±øfl«¬Ú fl¬—À·ËÀ¸ ’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛ÀÚı˛ Œé¬ÀS Î¬◊ˆ¬˚˛ À˘ı˛ ¸¸…Àı˛ ˜ÀÒ… ¸˜ÀÁ¬±Ó¬±ı˛ ˜ÀÚ±ˆ¬±ı Œ‡±

˚±˚/

138

08.7 √˜±øfl¬«Ú ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ Î¬◊æı

¸˜±ÀÊ ¬Ûı˛¶Ûı˛ øıÀı˛±Òœ ¶§±ÀÔ«ı˛ ’øô¶∏Q Ô±fl¬À˘ ¶§±Ô«À·±á¬œ Œ‡± Œ˚˛/ Î¬◊±ı˛ÕÚøÓ¬fl¬ ·ÌÓ¬ÀLa ¸ı«S˝◊ ¶§±Ô«À·±á¬œ

ıÓ«¬˜±Ú/ ˜±øfl«¬Ú ˙±¸Úı…ı¶ö± Î¬◊±ı˛ÚœøÓ¬ı±œ/ Œ¸‡±ÀÚ ¬Ûı˛¶Ûı˛ øıÀı˛±Òœ ¶§±Ô« › Ó¬±Àı˛ Ze› ’±ÀÂ/ ¤fl¬ ◊ Œ|øÌı˛

øıøˆ¬iß ’—À˙ı˛ ˜ÀÒ…› øıÀı˛±Òœ Œ‡± ˚±˚˛/ Ó¬±˝◊ Œ¸‡±ÀÚ ’ÀÚfl¬ ¶§±Ô«À·±á¬œ ·Àh¬ Î¬◊ÀÍ¬ÀÂ/ ¶§±Ô«À·±á¬œ&ø˘ı˛ Î¬◊ÀV˙…

¸ı˛fl¬±øı˛ é¬˜Ó¬±˘±ˆ¬ Ú˚˛, ¸ı˛fl¬±øı˛ ø¸X¬±ôL√Àfl¬ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛ øÚÀÊÀı˛ ’Ú≈fl”¬À˘ ’±Ú±/ ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò ¶§±Ô«±Ài§ ∏œ

Œ·±á¬œ&ø˘ı˛ é¬˜Ó¬± › fl¬Ó‘¬«Q ı…±¬Ûfl¬/ ≈Mêı˛±À©Üòı˛ ˙±¸Ú, é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ¬ı˛ √õ∂À˚˛±·, ≈øÈ¬ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛

≈ı«˘ fl¬±Í¬±À˜±, fl¬—À·ËÀ¸ ’±˝◊Ú √õ∂Ì˚˛ÀÚı˛ Œé¬ÀS fl¬ø˜øÈ¬ ı…ı¶ö±ı˛ √õ∂±Ò±Ú… ˝◊Ó¬…±ø ¶§±Ô«À·±á¬œ&ø˘ı˛ √õ∂±Ò±Ú… øıô¶∏±Àı˛

¸˝±˚fl¬ ”¬ø˜fl¬± øÚÀ˚ÀÂ/ ≈øÈ¬ √õ∂Ò±Ú À˘ı ◊ øÚø«©Ü ˜Ó¬± « ŒÚ ◊, ˘œ˚ ‘∫˘±ı› ’ˆ¬±ı ’±ÀÂ/ Ù¬À˘ ¶§±Ô«À·±á¬œ&ø˘

¸˝ÀÊ˝◊ Ó¬±Àı˛ √õ∂ˆ¬±ı øıô¶∏±ı˛ fl¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀı˛ÀÂ/ ˚≈ñı˛±©Üòœ˚˛ ˙±¸Ú › é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ¬ı˛ Ù¬À˘ ø¸X¬±ôL√·Ë˝ÀÌı˛

Œfl¬f› ’ÀÚfl¬/ Ù¬À˘ ¶§±Ô«À·±á¬œ&ø˘ı˛ ≈øıÒ± ˝À˚˛ÀÂ/ ø¸X¬±ôL√·Ë˝ÀÌı˛ øıøˆ¬iß Œfl¬f&ø˘Àfl¬ Ó¬±ı˛± √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬

Œ‰¬©Ü± fl¬Àı˛/ Ó¬Àı Ó¬±Àı˛ ¸±Ù¬˘… øÚˆ«¬ı˛ fl¬Àı˛ Ó¬±Àı˛ Œ·±á¬œ ¸±˜ÀÔ«…ı˛ ›¬Ûı˛/

˜±øfl«¬Ú ¶§±Ô« Œ·±á¬œ&ø˘ı˛ ¸—‡…± ¤Ó¬ Œıø˙ Œ˚ ˜±øfl«¬Ú ˙±¸ÚÀfl¬ ¶§±Ô«±Ài§¯∏œ Œ·±á¬œ¸˜”À˝ı˛ øıfl¬±˙ › øıô¶∏±Àı˛ı˛

¤fl¬ Î¬◊À{°‡À˚±·… ’±ı±¸¶ö˘ ı˘± ˚±˚˛/ ¤·≈ø˘Àfl¬ ’Ú≈Ò±ıÚ Ú± fl¬ı˛À˘ ˜±øfl«¬Ú ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ı…ı¶ö±Àfl¬ Œı±Á¬± ˚±˚˛

Ú±/

08.8 √˜±øfl¬«Ú ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ Œ|øÌøıˆ¬±·

Ú±Ú±ˆ¬±Àı ¶§±Ô«±Ài§ ∏œ Œ·±á¬œ·≈ø˘ı˛ Œ|øÌøıˆ¬±· fl¬ı˛± ˚±˚˛/

ï1ó fl¬± «fl¬˘±À¬Ûı øˆ¬øMÀÓ¬ñfl¬± «fl¬˘±À¬Ûı˛ øˆ¬øMÀÓ¬ ¶§±Ô«±Ài§ ∏œ Œ·±á¬œ&ø˘Àfl¬ ≈ ¬±À· ˆ¬±· fl¬ı˛± ˚± ˛ñ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬

› ’-’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬/ ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ Œ·±á¬œı˛ Î¬◊±˝ı˛Ì ˝˘ fl‘¬ø¯∏, ø˙é¬± › øıøˆ¬iß Œ¬Û˙±˚˛ øÚ ≈Mê ı…øMêÀı˛ ¸—·Í¬Ú/

¬¤·≈ø˘ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ‡≈ı˝◊ ·≈ı≈Q¬Û”Ì«/ Ò˜«, ıÌ« ı± ø˘ºøˆ¬øMfl¬ Œ·±á¬œ&ø˘ ˝˘ ’-’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬/

ï2ó ¸—‡…± › ’±øÔ«fl¬ ¸±˜ÀÔ«…ı˛ øı‰¬±Àı˛ñ¸—‡…± › ’±øÔ«fl¬ ¸±˜ÀÔ«…ı˛ øfl¬ ŒÔÀfl¬ ‰¬±ı˛ Òı˛ÀÚı˛ ¶§±Ô«±Ài§ ∏œ Œ·±á¬œ

Œ‡± ˚±˚˛ñ

ïfl¬ó fl¬˜ ¸¸… øıø˙©Ü, øfl¬c øıÀ˙¯∏ ’±øÔ«fl¬ ¶§±BÂ˘…˚≈ñ ¸—¶ö±, Œ˚˜Ú, Ê±Ó¬œ˚˛ Î¬◊»¬Û±Àfl¬ı˛ ¸—ª±/

ï‡ó ’øÒfl¬ ¸¸…øıø˙©Ü øfl¬c fl¬˜ ’±øÔ«fl¬ ¶§±BÂ˘…˚≈ñ ¸—¶ö±, Œ˚˜Ú, fl‘¬¯ûfl¬±˚˛Àı˛ ¸—·Í¬Ú/

ï·ó øı˙±˘ ¸¸…øıø˙©Ü ¤ı— ’±øÔ«fl¬ ¶§±BÂ˘… ≈ñ ¸—¶ö± Œ˚˜Ú |ø˜fl¬ ¸—¶ö±/

ï‚ó fl¬˜ ¸¸…øıø˙©Ü øfl¬ôL√≈ ˜˚«±± ≈Mê Œ˚˜Ú, ’±Ìøıfl¬ øı:±ÚœÀı˛ ¸—¶ö±/

139

˘…±Ê±ı˛±¸ › ø·À˘fl¬ø¬Û øÓ¬Ú Òı˛ÀÚı˛ ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ fl¬Ô± ıÀ˘ÀÂÚñ

ïfl¬ó ¸˜¸…±Àfl¬øffl¬ ¶§±Ô«À·±á¬œ ˚± øıÀ˙¯∏ ‚È¬Ú± ı± ¸˜¸…±Àfl¬ Œfl¬f fl¬Àı˛ ·Àh¬ ›ÀÍ¬, Œ˚˜Ú, Ò” ¬Û±Ú øıÀı˛±ÒœÀı˛

¶§±Ô«¸—ı˛é¬ÀÌı˛ ÊÚ… ’…±fl¬˙Úƒ ’Ú Œ¶ú±øfl¬— ¤`¬ Œ˝˘Ô/

ï‡ó ¸ı˛fl¬±ı˛ Œfl¬øffl¬ ¶§±Ô«À·±á¬œ ı± ˘øfl¬—-¤ı˛ ˜±Ò…À˜ ¸ı˛fl¬±øı˛ ø¸X¬±ôL√Àfl¬ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬ı˛±ı˛ ÊÚ… ·øÍ¬Ó¬ ¶§±Ô«À·±á¬œ/

¤ı˛± ’±˝◊Ú, ˙±¸Ú › øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·œ˚˛ ô¶∏Àı˛ fl¬±Ê fl¬Àı˛/

ï·ó ’±RÀfl¬øffl¬ ¶§±Ô«À·±á¬œ ı± øÚø«©Ü ı…øñı·« Z±ı˛± øÚÀÊÀı˛ ¶§±Ô« ¸—ı˛é¬ÀÌı˛ ÊÚ… ¸—·øÍ¬Ó¬ ¶§±Ô«À·±á¬œ,

Œ˚˜Ú Ò˜« › ıÌ«øˆ¬øMfl¬ Œ·±á¬œ/

08.9 √˜±øfl¬«Ú ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ı˛ fl¬±˚«¬ÛX¬øÓ¬

¬˜±øfl«¬Ú ¶§±Ô«À·±á¬œ&ø˘ øÚÀÊÀı˛ Œ·±á¬œ¶§±Ô« ’±±À˚˛ı˛ ÊÚ… øıøˆ¬iß ¬ÛX¬øÓ¬ı˛ ˜±Ò…À˜ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ ›¬Ûı˛ ‰¬±¬Û ¸‘ø©Ü

fl¬Àı˛/ Œ¸·≈ø˘ ˝˘ –ñ

ï1ó øÚı«±‰¬Ú ” fl¬ñ˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ Œfl¬±Ú øıÀ˙¯∏ √õ∂±Ôœ«ı˛ øÚı«±‰¬Úœ ¸±Ù¬À˘…ı˛ ÊÚ… Œˆ¬±È¬¸—·ËÀ˝

Ó¬»¬Ûı ˝ÀÓ¬ ¬Û±Àı/ ¤ ◊ ¬±Àı Œ·±á¬œ¶§±ÀÔ«ı ’Ú≈fl”¬À˘ √õ∂±Ôœ«Àfl¬ øÚı«±‰¬ÀÚ Ê˚˘±ˆ¬ fl¬ı±˚/ Œ·±á¬œ·≈ø˘ øÚı«±‰¬ÀÚ ˘&ø˘Àfl¬

’±øÔ«fl¬ ¸±˝±˚… Œ˚˛, ˘œ˚˛ √õ∂±Ô«œı˛ ’Ú≈fl”¬À˘ √õ∂‰¬±ı˛fl¬±Ê ‰¬±˘±˚˛/ øÚı«±‰¬ÀÚ √õ∂±Ôœ« ı±Â±˝◊À˚˛ı˛ Œé¬ÀS› ˘·≈ø˘ı˛

›¬Ûı˛ √õ∂ˆ¬±ı øıô¶∏±ı˛ fl¬Àı˛/ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛ ¸Àº Œ·±á¬œı˛ Œ˚±· Ô±fl¬ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/

ï2ó √õ∂‰¬±ı˛ ” fl¬ fl¬±Êñ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ ·Ì˜±Ò…˜&ø˘Àfl¬ ïŒıÓ¬±ı˛, ”ı˛˙«Ú, ¸—ı±¬ÛS ˝◊Ó¬…±øó √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛

Œ·±á¬œ¶§±ÀÔ«ı˛ ¬ÛÀé¬ ÊÚ˜Ó¬ ·Í¬ÀÚı˛ ÊÚ… √õ∂‰¬±ı˛fl¬±Ê ‰¬±˘±˚˛/ Ó¬±Â±h¬±› fl¬—À·Ë¸ › ı˛±©Üò¬ÛøÓ¬Àfl¬ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛

Œ·±á¬œ¶§±ÀÔ«ı˛ ’Ú≈fl”¬À˘ ’±˝◊Ú√õ∂Ì˚˛ÀÚı˛ Œ‰¬©Ü± fl¬Àı˛/

ï3ó øı‰¬±ı˛ı…ı¶ö±ı˛ ›¬Ûı˛ √õ∂ˆ¬±ı øıô¶∏±ı˛ñ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ øı‰¬±ı˛±˘˚˛Àfl¬› ¬√õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬ı˛±ı˛√ √õ∂À‰¬©Ü± fl¬Àı˛ Ô±Àfl¬/

ı‘ » Œ·±á¬œ·≈ø˘ ˙±¸Úøıˆ¬±À·ı˛ ›¬Ûı˛ ‰¬±¬Û ‘ø©Ü fl¬Àı˛ øı‰¬±ı˛fl¬Àı˛ øÚÀ ˛±·Àfl¬› √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¬Àı˛/ Ó¬±Â±h¬±›

¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ øÚÀÊı˛± ˜±˜˘± ±À˚˛ı˛ fl¬ı˛ÀÓ¬ ı± ’Ú… Œfl¬±Ú ı…øñ fl¬Ó‘¬«fl¬ ±À˚˛ı˛ fl¬ı˛± ˜±˜˘±˚˛ ’±øÔ«fl¬ ¸±˝±˚…

øÚÀÓ¬ ¬Û±Àı˛/

ï4ó Œ·±á¬œ·≈ø˘ Œ˚ ¬ÛX¬øÓ¬ÀÓ¬ ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ ø¸X¬±ôL√ ·Ë˝Ìfl¬±ı˛œÀı˛ fl¬±ÀÂ √õ∂Àı˙ ¬Û±›˚˛±ı˛ ¤ı— øÚÀÊÀı˛ ıMêı…

øıÀı‰¬Ú±ı˛ ¸≈À˚±· ¸‘ø©Üı˛ Œ‰¬©Ü± fl¬Àı˛ Ó¬±Àfl¬ ˘øı— ıÀ˘/ ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ ¬ÛÀé¬ √õ∂øÓ¬øÚøÒı˛± ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ øıøˆ¬iß lÀı˛ı˛

fl¬˜«‰¬±ı˛œÀı˛ fl¬±ÀÂ øÚ˚˛ø˜Ó¬ ˚±Ó¬±˚˛±Ó¬ fl¬Àı˛Ú › Œ˚±·±À˚±· ı˛±À‡Ú/ ø˙ä¬ÛøÓ¬, |ø˜fl¬ ˝◊Ó¬…±ø ¸ı Œ·±á¬œı˛˝◊

˘øı ’±ÀÂ/ ˜±øfl«¬Ú fl¬—À·ËÀ¸ı˛ øıøˆ¬iß fl¬ø˜øÈ¬ı˛ √õ∂ˆ¬±ı˙±˘œ ¸¸…Àı˛ ˜±Ò…À˜› Œ·±á¬œ·≈ø˘ Î¬◊ÀV˙…¸±ÒÀÚ ıËÓ¬œ

˝˚˛/

140

˜±øfl«¬Ú ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ı˛ fl¬± «fl¬˘±À¬Ûı˛ øÚÒ«±ı˛fl¬

Œ˚ Œfl¬±Ú ŒÀ˙ı˛ ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ fl¬±Ê fl¬À˚˛fl¬øÈ¬ Î¬◊¬Û±±Ú Z±ı˛± øÚÒ«±øı˛Ó¬ ˝˚˛/ ¤˝◊ Î¬◊¬Û±±Ú&ø˘Àfl¬ ¶§±Ô«À·±á¬œı˛

fl¬±˚«fl¬˘±À¬Ûı˛ øÚÒ«±ı˛fl¬ ı˘± ˝˚˛/ øÚÒ«±ı˛fl¬·≈ø˘ı˛ ˜ÀÒ… Î¬◊À{°‡À˚±·… ˝˘ –

ï1ó ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ¸—¶‘®øÓ¬ñ˜±øfl«¬Ú ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ¸—¶‘®øÓ¬ Œ¸‡±Úfl¬±ı˛ ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ı˛ ˆ”¬ø˜fl¬±ı˛ øÚÒ«±ı˛fl¬/ ˜±øfl«¬Ú

ÊÚ·Ì Ó¬±Àı˛ ¶§±Ô«¸—ı˛é¬ÀÌı˛ ÊÚ… øıøˆ¬iß ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ ¸Àº Œ˚±·±À˚±· ı˛±À‡/ ÊÚ·ÀÌı˛ ¸±˜ø·Ëfl¬ ÊœıÚ˚±S±˚˛

¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ Ó¬±˝◊ ’±Ê ’¬Ûøı˛˝±˚«/ ¤˝◊ ’¬Ûøı˛˝±˚«Ó¬± ˜±øfl«¬Ú ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ¸—¶‘®øÓ¬ı˛ ’º/

ï2ó ≈ñı˛±©Üòœ ˛ñ˜±øfl«¬Ú ˙±¸Úı…ı¶ö± ˚≈ñı˛±©Üòœ˚˛/ Œfl¬fœ˚˛ › ı˛±Ê… ¸ı˛fl¬±ı˛ øÚÊ øÚÊ ¤˘±fl¬±˚˛ ¶§±ÒœÚ/ Ó¬±˝◊

¶§±Ô«À·±á¬œ&ø˘› Ê±Ó¬œ˚˛ › Œfl¬f Î¬◊ˆ¬˚˛ ô¶∏Àı˛˝◊ fl¬±Ê fl¬Àı˛ Ô±Àfl¬/

ï3ó é¬˜Ó¬±¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ¬ñ˜±øfl«¬Ú ˚≈Mêı˛±À©Üòı˛ ˙±¸Úı…ı¶ö±˚˛ é¬˜Ó¬± ¶§Ó¬Laœfl¬ı˛Ì ÚœøÓ √õ∂˚≈Mê ˝À˚˛ÀÂ/ Ó¬±˝◊

˜±øfl«¬Ú ¶§±Ô«À·±á¬œ&ø˘ ≈Ò≈ ˙±¸Úøıˆ¬±·Àfl¬ øÚ˚˛LaÌ fl¬Àı˛ ¸ı ¸˜˚˛ fl¬±˚«ø¸øX¬ ˘±ˆ¬ fl¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±Àı˛ Ú±/ ’±˝◊Úøıˆ¬±·,

øı‰¬±ı˛øıˆ¬±·Àfl¬› Ó¬±ı˛± √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛ fl¬±Ê ’±±À˚˛ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¬Àı˛/

ï4ó ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ñı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛ ¸Àº øıøˆ¬iß ¶§±Ô«À·±á¬œ ≈ñ Ô±Àfl¬/ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ Z±ı˛± Ó¬±Àı˛

¸—·Í¬Ú › fl¬± «fl¬˘±¬Û ’ÀÚfl¬±—À˙ øÚ ˛øLaÓ¬ ˝ ˛/ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ˘ ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ı˛ ¬Û‘á¬À¬Û± ∏fl¬Ó¬± fl¬Àı˛, ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘›

ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ øÚı«±‰¬ÀÚı˛ √õ∂‰¬±ı˛fl¬±ÀÊ ’±øÔ«fl¬ › ’Ú…±Ú… ¸±˝±˚… fl¬Àı˛/

ï5ó ÊÚ·ÀÌı˛ ˜ÀÚ±ˆ¬±ıñ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ ÊÚ·ÀÌı˛ ¸±˜±øÊfl¬ ÊœıÀÚı˛ ¸Àº ¤fl¬±R ˝À˚˛ Œ·ÀÂ/ Œ·±á¬œ&ø˘

¸•ÛÀfl«¬ ÊÚ·Ì ’Ú≈fl”¬˘ ˜ÀÚ±ˆ¬±ı ı…ñ fl¬Àı˛/ ÊÚ¸˜Ô«Ú › ÊÚ’±Ú≈fl”¬À˘…ı˛ ›¬Ûı˛ Œ·±á¬œ·≈ø˘ı˛ ¸±—·Í¬øÚfl¬ ˙øñ

, √õ∂ˆ¬±ı-√õ∂øÓ¬¬ÛøM › ¸±Ù¬˘… øÚˆ«¬ı˛ fl¬Àı˛/

ï6ó ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ › ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ’ı¶ö±ñ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ı˛ ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¬ › ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ’ı¶ö± Z±ı˛± Ó¬±Àı˛ √õ∂ˆ¬±ı

√õ∂øÓ¬¬ÛøM › ¸±Ù¬˘… øÚÒ«±øı˛Ó¬ ˝˚˛/

08.10 √¸±ı˛±—˙

˜±øfl«¬Ú ˚≈ñı˛±À©Üò ¸±Ò±ı˛ÌÓ¬Laœ › ·ÌÓ¬±øLafl¬ ¤˝◊ ≈øÈ¬ ˘Àfl¬ √õ∂Ò±Ú ˘ ı˘± ˚±˚˛/ ’Ú…±Ú… ˘ Ô±fl¬À˘› Ó¬±Àı˛

&èQ ŒÚ˝◊/ ˜±øfl«¬Ú øZ˘ı…ı¶ö±˚˛ ˘≈øÈ¬ı˛ ˜ÀÒ… ÚœøÓ¬·Ó¬ ı± fl¬˜«¸”‰¬œ·Ó¬ ¬Û±Ô«fl¬… ‡≈ı Œıø˙ ŒÚ˝◊/ Î¬◊ˆ¬˚˛ ˘˝◊

¬Û≈“øÊı±Àfl¬ ¸—ı˛é¬Ì fl¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±˚˛/ Î¬◊ˆ¬˚˛ ˘˝◊ øÚı«±‰¬ÀÚ øıù´±¸œ ¤ı— øıõ≠ı øıÀı˛±Òœ/ Î¬◊ˆ¬˚˛ À˘ı˛˝◊ ¸—·Í¬Ú

øıÀfl¬fœ ”¬Ó¬/ Î¬◊ˆ¬˚˛ À˘ı˛˝◊ Î¬◊ÀV˙… øÚı«±‰¬ÀÚ øÊÀÓ¬ é¬˜Ó¬± ˘±ˆ¬/

Î¬◊ ¬˚˛ À˘ı˛ fl¬±Ê ˝˘ñı˛±©Üò¬ÛøÓ¬, Î¬◊¬Ûı˛±©Üò¬ÛøÓ¬, √õ∂øÓ¬øÚøÒ¸ˆ¬±ı˛ ¸¸… › Œ¸ÀÚÀÈ¬ı˛ ¸¸…Àı˛ øÚı«±‰¬Ú/ ˜±øfl«¬Ú

≈Mêı˛±À©Üò ·≈ı≈Q¬Û”Ì« ¸˜¸…±ı˘œı˛ øÚı«±‰¬Ú, ¸ı˛fl¬±ı˛·Í¬Ú ı± ¸ı˛fl¬±ı˛ øıÀı˛±øÒÓ¬±, ¸ı˛fl¬±Àı˛ı˛ øıˆ¬±·&ø˘ı˛ ˜ÀÒ…

¸—À˚±·¸±ÒÚ, ¸ı˛fl¬±ı˛ › ÊÚ·ÀÌı˛ ˜ÀÒ… Œ˚±·±À˚±· øıÒ±Ú, ÊÚ˜Ó¬·Í¬Ú, Ê±Ó¬œ ˛ ‹fl¬…¸±ÒÚ, ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ ı…ı¶ö±Àfl¬

ø¶öøÓ¬˙œ˘Ó¬± √õ∂±Ú ¤ı— ¬Û≈“øÊı±Àı˛ ¸—ı˛é¬Ì/

141

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ¶§±Ô«À·±á¬œ&ø˘ ‡≈ı˝◊ ·≈ı˛≈Q¬Û”Ì«/ ≈øÈ¬ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛ ≈ı«˘ fl¬±Í¬±À˜±, ˘œ˚˛ ˙‘∫˘±ı˛ ’ˆ¬±ı

˝◊Ó¬…±ø ¶§±Ô«À·±á¬œÀfl¬ é¬˜Ó¬±˙±˘œ ’±ÀÂ/ ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ı˛ Î¬◊ÀV˙… ¸ı˛fl¬±øı˛ é¬˜Ó¬±˘±ˆ¬ ı± øÚı«±‰¬ÀÚ Ê˚˛˘±ˆ¬ fl¬ı˛±

Ú˚˛, ¸ı˛fl¬±ı˛Àfl¬ √õ∂ˆ¬±øıÓ¬ fl¬Àı˛ ¸ı˛fl¬±øı˛ ø¸X¬±ôL√Àfl¬ ¶§±Ô«À·±á¬œı˛ ¬ÛÀé¬ ’±Ú±/

˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ¶§±Ô«À·±á¬œ&ø˘ ¸±˜±øÊfl¬ ÊœıÀÚı˛ ¸Àº ·ˆ¬œı˛ˆ¬±Àı ≈ñ/ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛ ¸Àº ’ÀÚfl¬

¶§±Ô«À·±á¬œ ˚≈ñ Ô±Àfl¬/ ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛ √õ∂‰¬±ı˛ ı± ’Ú…±Ú… fl¬±ÀÊ ˘·≈ø˘Àfl¬ ¸±˝±˚… fl¬Àı˛/

08.11 √õ∂ùü±ı˘œ

ı˛‰¬Ú±øˆ¬øMfl¬ √õ∂ùü –

1/ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üòı˛ ˘ı…ıª±ı˛ Î¬◊æı › øıfl¬±˙ ¸•§Àg¬ ’±À˘±‰¬Ú± fl¬èÚ/

2/ ˜±øfl«¬Ú ˘œ˚˛ı…ı¶ö±ı˛ Δıø˙©Ü…&ø˘ fl¬œ fl¬œ∑

3/ ˜±øfl«¬Ú ≈ñı˛±À©Üò ı˛±ÊÕÚøÓ¬fl¬ À˘ı˛ fl¬±˚«±ı˘œ fl¬œ fl¬œ∑

4/ ¶§±Ô«À·±á¬œ ı± ¶§±Ô«±Ài§¯∏œ Œ·±á¬œ ı˘ÀÓ¬ fl¬œ Œı±ÀÁ¬Ú∑ ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ı˛ Œ|øÌøıˆ¬±· fl¬èÚ/

5/ ¸—øé¬l Î¬◊Mı˛øˆ¬øMfl¬ √õ∂ùü –

ïfl¬ó ˜±øfl«¬Ú ≈Mêı˛±À©Üò øZ˘ı…ıª±ı˛ ’øô¶∏ÀQı˛ fl¬±ı˛Ì&ø˘ fl¬œ fl¬œ∑

ï‡ó ˜±øfl«¬Ú ≈Mêı˛±À©Üò øZ˘ı…ıª±ı˛ ¬Ûøı˛Ì±˜·≈ø˘ ’±À˘±‰¬Ú± fl¬èÚ/

ï·ó ˜±øfl«¬Ú ¶§±Ô«±Ài§¯∏œ Œ·±á¬œ&ø˘ı˛ fl¬±˚«¬ÛX¬øÓ¬ ’±À˘±‰¬Ú± fl¬èÚ/

ï‚ó ˜±øfl«¬Ú ¶§±Ô«À·±á¬œ·≈ø˘ı˛ fl¬±˚«fl¬˘±À¬Ûı˛ øÚÒ«±ı˛fl¬·≈ø˘ ¸—Àé¬À¬Û ø˘‡≈Ú/

08.12 Î¬◊Mı˛˜±˘±

1/ 08.3 ¤ Î¬◊Mı˛ ’±ÀÂ/

2/ 08.4 Œ‡≈Ú/

3/ 08.5 ‡≈“Ê≈Ú/

4/ 08.7 › 08.8 ¤ Î¬◊Mı˛ Œ›˚˛± ˝À˚˛ÀÂ/

142

5/ ïfl¬ó 08.4 ¤ı˛ ¬Û±Ó¬± 132 › 133/

ï‡ó 08.4 ¤ 133 › 134 ¬Û±Ó¬±/

ï·ó 08.9 ¤ Î¬◊Mı˛ Œ‡≈Ú/

ï‚ó 08.9 ¤ 140 ¬Û±Ó¬±/

08.13 √·ËLö¬Û?œ

¬1/ Ogg FA & Ray. P. O.––Essential of American Govt.

2/ Munro–The Govt. of United States.

3/ ’Ú±øfl≈¬˜±ı˛ ˜˝±¬Û±SñøÚı«±ø‰¬Ó¬ ˙±¸Úı…ıª± › ı˛±ÊÚœøÓ¬/

143


§•yÎ˚Ü˛ ˛õyë˛]ü

!mï˛#Î˚ ˛õe

(SPS-II)

˛õÎ≈yÎ˚

03

144

145

¤fl¬fl¬-09 ˛õM˛Èü §yôyÓîï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôy ÏöÓ Ü ˛ü!ÓÜ˛y Ï¢Ó ôyÓy Ä ˜Ó!¢‹Tƒ

·Í¬Ú :

09.1 Î¬◊ÀV˙…

09.2 √õ∂ô¶∏±ıÚ±

09.3 ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zö

09.4 ˛ õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ

09.5 §yÓ˚yÇ¢

09.6 xö%¢#°ö#

09.7 @ˇÃrÌ˛õO#

09.1 Î¬◊ÀV˙…~•z ~Ü˛Ü˛!ê˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Ó≤’ˆÏÓÓ˚ S1789V ˛õÓ˚ ˆÎ Ü˛Î˚!ê˛ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ í˛zayöÈÙÈ˛õï˛ˆÏöÓ˚ ˛õÓ˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛

¢y§öÓƒÓfliy ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ Ä ≤ÃyÎ˚ 45 ÓåÈÓ˚ ôˆÏÓ˚ xyçÄ ~Ü˛ê˛yöy Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛ˆÏ°ˆÏåÈñ ï˛yÓ˚ ~Ü˛!ê˛ §Ç!«˛Æ

Ó˚)˛õˆÏÓ˚áy ˆòÄÎ˚y ~•z ~Ü˛ˆÏÜ˛Ó˚ í˛zˆÏj¢ƒ– ú ˛yˆÏ™Ó˚ Óï≈˛üyö ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ öyü ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfliy–

fl∫û˛yÓï˛•z ≤ÃŸ¿ Óy ˆÜ˛Ôï)˛•° •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ˆÎ ï˛y•ˆÏ° ≤ÃÌüñ !mï˛#Î˚ñ ï,˛ï˛#Î˚ Ä ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚î §yôyÓ˚îï˛sf ˆÜ˛üö

!åÈ°⁄ ˛ˆÜ˛ö•z Óy ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛sf ˛≤ÃÓ!ï≈˛ï˛ •ˆÏ°y⁄ ~•z ≤ÃŸ¿ Ä ˆÜ˛Ôï)˛•° !öÓyÓ˚î Ü˛Ó˚y•z ~•z ~Ü˛ˆÏÜ˛Ó˚ í˛zˆÏj¢ƒ–

xÌy≈Í ~Ü˛ê˛y ˙!ï˛•y!§Ü˛ ˆ≤Ã«˛y˛õê˛ ÎyÓ˚ ˛õê˛û)˛!üˆÏï˛ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ xy!Óû≈˛yÓ ú ˛yˆÏ™ âˆÏê˛ˆÏåÈ ï˛yÓ˚

§Ç!«˛Æ !ÓÓÓ˚î ~áyˆÏö ˆòÄÎ˚y xyˆÏåÈ– ï˛yÓ˚˛õÓ˚ xô%öy ≤Ãã˛!°ï˛ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ=!°Ó˚

Óî≈öy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

09.2 √õ∂ô¶∏±ıÚ±

˛õ,!ÌÓ#Ó˚ ˆÎ Ü˛Î˚!ê˛ ˆò¢ •z!ï˛•y§ §ü,k˛ Ä Ó˚yçö#!ï˛ÈÙÈ§ˆÏã˛ï˛ö ÓˆÏ° ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛ ï˛yÓ˚ üˆÏôƒ ú ˛y™ •ˆÏFåÈ xöƒï˛ü–

xï˛# Ïï˛ ~ÓÇ Óï≈ üy ÏöÄ ú y™ • ÏFåÈ ˛õ,!ÌÓ#Ó˚ xöƒï˛ü Ó,•Í¢!_´– •zí z ÏÓ˚y˛õ#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛ ï˛Ìy xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ Ó˚yçö#!ï˛ Ïï˛

ú ˛yˆÏ™Ó˚ =Ó˚&c xöfl∫#Ü˛yÎ≈– xyçˆÏÜ˛Ó˚ Ú•zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ •zí˛z!öÎ˚öÛÈÙÈ~ ú ˛y™ •ˆÏFåÈ ˆöï,˛còyöÜ˛yÓ˚# ˆò¢–

146

§)ï˛Ó˚yÇ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚yçö#!ï˛ Ä ¢y§öÓƒÓfliy ˆÎ ˆÜ˛yö Ó˚y‹T…!ÓK˛yˆÏöÓ˚ åÈyˆÏeÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ xï˛ƒhsˇ xy@ˇÃˆÏ•Ó˚ !Ó£ÏÎ˚– ï˛y•z

ú ˛yˆÏ™Ó˚ §Ç!Óôyöñ Ó˚y‹T… ÓƒÓfliy Ä Ó˚yçö#!ï˛ÈÙÈ≤Ã!Ü ˛Î˚yÓ˚ ˛õë˛öÈÙÈ˛õyë˛öÄ àû˛#Ó˚ xö%ôyÓˆÏöÓ˚ !Ó£ÏÎ˚–

1789 §yˆÏ° ú˛Ó˚y!§ !Ó≤’ˆÏÓÓ˚ ˛õÓ˚ ú ˛yˆÏ™ §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüy àˆÏí˛¸ ÄˆÏë˛– üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆây£ÏîyÎ˚

ÎyÓ˚ §)ã˛öyÈÙÙÙÙÈï˛yÓ˚ Ü ü!ÓÜ˛y Ï¢Ó˚ ôyÓ˚y ò#â≈– ≤ÃÌü §yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚ ˛õï˛ ÏöÓ˚ 1804 §y Ï° ˆö Ï õy!°Î˚y ÏöÓ˚ ¢y§ö ≤Ã!ï˛¤˛y

•Î˚– ˆöˆÏ˛õy!°Î˚yˆÏöÓ˚ ˛õï˛ˆÏöÓ˚ ˛õÓ˚ öyöy x!öÿ˛Î˚ï˛yÎ˚ 1830ÈÙÈ~ ç%°y•z !Ó≤’Ó Ä 1848ÈÙÈ~ ˆú˛Ó %Î˚y!Ó˚Ó˚ !Ó≤’Ó

!mï˛#Î˚ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛yÎ˚ §y•yÎƒ Ü˛ˆÏÓ˚– ï˛yÓ˚˛õÓ˚ 1975ÈÙÈ~ ï,˛ï˛#Î˚ §yôyÓ˚îï˛sf ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ˆÏ°Ä ï˛y fliyÎ˚#

•° öy– ˛õÓ˚Óï≈˛# ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛y Ä ˛õï˛ö á%Ó•z x!öÓyÎ≈ !åÈ°– !mï˛#Î˚ ü•yÎ%k˛ í˛z_Ó˚ ú ˛y™ xÓˆÏ¢ˆÏ£Ïñ

çyï˛#Î˚ öyÎ˚Ü˛ òƒyàˆÏ°Ó˚ ˆöï,˛ˆÏc ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛sf fliy!˛õï˛ •° 1958 §yˆÏ°– Óï≈˛üyö ú˛Ó˚y!§ §yÇ!Óôy!öÜ˛ ÓƒÓfliyÓ˚

!û˛!_ ï˛y•z ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö–

ï˛y•z ˛ú y Ï™Ó˚ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ •z!ï˛•y§ Ó˚y‹T…!ÓK˛y ÏöÓ˚ åÈyeåÈye# ÏòÓ˚ ~Ü˛!ê˛ xï˛ƒhsˇ à%Ó%c˛õ)î≈ !Ó£ÏÎ˚– ~•z ~Ü˛ ÏÜ˛ xyô%!öÜ˛

ú ˛yˆÏ™Ó˚ ~Ü˛!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ •z!ï˛•y§ˆÏÜ˛ e´üyö%§yˆÏÓ˚ âê˛öy Ä §y° !û˛!_Ü˛ xÓfliyÎ˚ í˛z˛õfiÌy˛õöy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ï˛yÓ˚˛õÓ˚

Óï≈˛üyö ú ˛yˆÏ™Ó˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ ÓƒÓfliy ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ§ü)• !Ó¢òû˛yˆÏÓ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

09.3 ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zö

~•z §üÎ˚ ú ˛yˆÏ™ •z!ï˛•y!§Ü˛ !Ó≤’Ó# ÚÚ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zöÛÛ à!ë˛ï˛ •Î˚– ˛õ,!ÌÓ#ˆÏï˛ §Ó≈≤ÃÌü ú ˛yˆÏ™ Ü˛!üí˛z!öfiê˛Ó˚y

Ó˚y‹T…«˛üï˛y òá° Ü˛ˆÏÓ˚ ~Ü˛!ê˛ xfliyÎ˚# !Ó≤’Ó# §Ó˚Ü˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛y Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z §Ó˚Ü˛yÓ˚ ÚÚ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zöÛÛ öyˆÏü ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛–

˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ §üÎ˚ Ü˛!üí˛z!öçˆÏüÓ˚ flÀ‹Ty Ä ≤ÃÓï≈˛Ü˛ Ü˛y°≈ üy:≈ ç#!Óï˛ !åÈˆÏ°ö– üye Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!òˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ öyöy

Ü˛yÓ˚ Ïî ~•z ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí z ÏöÓ˚ ˛õï˛ö â Ïê˛– ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí z ÏöÓ˚ x!û˛K˛ï˛y §¡õ ÏÜ≈ Ü˛y°≈ üy Ï:≈Ó˚ !Ó!û˛ß¨ Ó˚ã˛öy Ä ˛õeyÓ°#

Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ üyˆÏ:≈Ó˚ §üyçï˛ˆÏsfÓ˚ °ˆÏ«˛ƒÓ˚ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚ ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚–

ˆ§í˛y ÏöÓ˚ Î% Ïk˛Ó˚ §üÎ˚ S1870ÈÙÈ71V ˆò¢ Ï≤Ã Ïü í zm%k˛ • ÏÎ˚ ˛õƒyÓ˚# öàÓ˚#Ó˚ ◊!üÜ˛ Ï◊!î Ä ˆü•ö!ï˛ üyö%£Ï !ö ÏçÓ˚y•z

àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ° çyï˛#Î˚ Ó˚«˛#Óy!•ö#– ˛õƒy!Ó˚§ Ó˚«˛y Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ çöƒ ◊!üÜ˛ ˆ◊!î !öˆÏçÓ˚y•z xflf¢ˆÏflf §!Iï˛ •ˆÏ°

!ï˛ˆÏÎ˚ˆÏÓ˚Ó˚ (Adorhe Their) ˆöï,˛ˆÏc à!ë˛ï˛ çyï˛#Î˚ ≤Ã!ï˛Ó˚«˛yÓ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ xyï˛B˛@ˇÃhflÏ •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸!åÈ°ñ çöàˆÏîÓ˚ ~•z

§¢flf xû%˛ƒayˆÏöÓ˚ ü%ˆÏá !ï˛ˆÏÎ˚ˆÏÓ˚Ó˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ !˛õå%È •ê˛ˆÏï˛ Óyôƒ •Î˚– 1871 §yˆÏ°Ó˚ 18•z üyã≈˛ ˛õƒy!Ó˚ˆÏ§ Ó˚y‹T…«˛üï˛y

◊!üÜ˛ ˆ◊!î òá° Ü˛ˆÏÓ˚ ˆöÎ˚– ï˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° çß√°yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ° ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zö– 1971 §yˆÏ°Ó˚ 18•z üyã≈˛ ≤Ãï%˛ƒˆÏ£Ï

ˆây!£Ïï˛ •Î˚ Viva la Commune xÌy≈Í ÚÚÜ˛!üí˛zö ò#â≈ç#Ó# •í˛zÜ˛ÛÛ– 18•z üyã≈˛ ~Ü˛ •zhflÏy•yˆÏÓ˚ ◊!üÜ˛ˆÏòÓ˚ myÓ˚y

à!ë˛ï˛ çyï˛#Î˚ Ó˚«˛#Óy!•ö#Ó˚ ˆÜ˛w#Î˚ Ü˛!ü!ê˛ ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ°ñ Ú˛õƒy!Ó˚ˆÏ§Ó˚ ≤ÃˆÏ°ï˛y!Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏï˛Ó˚y ¢y§Ü˛ ˆ◊!îÓ˚ ÓƒÌ≈ï˛y

Ä ˆò¢ˆÏoy!•ï˛y ˆÌˆÏÜ˛ ~ Ü˛Ìy•z í˛z˛õ°!∏˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏå ˆÎñ Ó˚y‹T…#Î˚ Ü˛yÎ≈Ü˛°y˛õ ˛õ!Ó˚ã˛y°ö û˛yÓ˚ fl∫•ˆÏhflÏÈ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ xy˛õö

147

û˛yàƒ!öÎ˚hsˇy •ˆÏÎ˚ ÄˆÏë˛ ˆÎ ï˛yˆÏòÓ˚ xÓ¢ƒ Ü˛ï≈˛Óƒ ~ÓÇ ˛õÓ˚ü x!ôÜ˛yÓ˚ ~Ü˛Ìy ï˛yÓ˚y xö%û˛Ó Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ˛õ!Ó˚!fli!ï˛

Ó˚«˛y Ü˛Ó˚yÓ˚ ü%•)ï≈˛!ê˛ xyç §üyàï˛....§Ó˚Ü˛y!Ó˚ «˛üï˛y òá° Ü˛ˆÏÓ˚–

18•z üyã≈ §¢flf xû) ƒay ÏöÓ˚ ˛õÓ˚ Ó˚y‹T…«˛üï˛y òá° Ü˛ ÏÓ˚ Ü˛!üí z ÏöÓ˚ !öÓ≈yã˛ ÏöÓ˚ ÓƒÓfliy Ü˛Ó˚y •Î˚– çyï˛#Î˚ Ó˚«˛#Óy!•ö#Ó˚

ˆÜ˛w#Î˚ Ü˛!ü!ê˛ !fliÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ˆÎñ Ü˛!üí˛zö•z •ˆÏÓ ˆ§•z §Çfliy ÎyÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ §ühflÏ Ó˚y‹T…#Î˚ «˛üï˛y •hflÏyhsˇ!Ó˚ï˛ Ü˛Ó˚y •ˆÏÓ–

ï˛y•z §yÓ≈çö#ö ˆû˛yê˛y!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛ Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ !öÓ≈yã˛ö xö%!¤˛ï˛ •Î˚– Ü˛!üí˛zö à!ë˛ï˛ •ˆÏÎ˚!åÈ° öàˆÏÓ˚Ó˚ !Ó!û˛ß¨

xÇˆÏ¢Ó˚ §yÓ≈çö#ö ˆû˛yê˛y!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ !üí˛z!ö!§˛õƒy!°!ê˛=!°Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚– ~•z ≤Ã!ï˛!ö!ôÓ˚y

òyÎ˚# !åÈ Ï°ö !öÓ≈yã˛Ü˛ ÏòÓ˚ !öÜ˛ê˛ ~ÓÇ !öÓ≈yã˛Ü˛Ó˚y ˆÎ ˆÜ˛y Ïöy §ü ÏÎ˚ÈÙ≤Ã!ï˛!ö!ôÓà≈ ÏÜ˛ ≤Ãï˛ƒy•yÓ˚ Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ «˛üï˛yÓ˚ S˛õòã% ƒ!ï˛

Óy Recall) x!ôÜ˛yÓ˚ !åÈ°–

üyÜ≈˛ˆÏ§Ó˚ Ó˚ã˛öy ˆÌˆÏÜ˛ í˛zk,˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ §Ó˚°ï˛ü ôyÓ˚îyÎ˚ Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ xÌ≈ •° ◊!üÜ˛ˆÏ◊!îÓ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚–

Ü˛!üí˛zö ˛õy°≈yˆÏürê˛y!Ó˚ §Çfliy !åÈ° öyñ !åÈ° Ü˛yˆÏçÓ˚ §ÇfiÌyÈÙÙÙÙÈ~Ü˛yôyˆÏÓ˚ Ü˛yÎ≈!öÓ≈y•Ü˛Ó˚ Ä xy•z!ö §Çfliy–

˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ Ü,˛!ï˛ˆÏcÓ˚ üˆÏôƒ !åÈ°ÈÙÙÙÙÈ

1. fliyÎ˚# ˆú˛ÔˆÏçÓ˚ !ÓˆÏ°y˛õ §yôö Ä çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ §¢flf Óy!•ö# àë˛ö–

2. ˛õ%!°¢ˆÏÜ˛ ˆÜ˛w#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ •y!ï˛Î˚yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ ˆ§ÓˆÏÜ˛ ˛õ!Ó˚îï˛ Ü˛Ó˚y– ~•z ˛õ%!°¢ !åÈ°

Ü˛!üí˛zö Ü˛ï,≈˛Ü˛ !öÎ%_´ Ä ≤Ãï˛ƒy•yÓ˚ˆÏÎyàƒ– ˛õ%!°ˆÏ¢Ó˚ ˆÓï˛ö !åÈ° ◊üç#Ó# üç%ˆÏÓ˚Ó˚ ˆÓï˛ˆÏöÓ˚ §üyö–

3. !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛Ó˚yÄ !åÈˆÏ°ö !öÓ≈y!ã˛ï˛ñ ≤Ãï˛ƒy•yÓ˚ˆÏÎyàƒ Ä òy!Î˚c¢#°–

4. §üyˆÏçÓ˚ §ühflÏ !Ó£ÏˆÏÎ˚ í˛zˆÏòƒyà !åÈ° Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ •yˆÏï˛–

5. §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛yçÜ˛Ïü≈ §üyˆÏçÓ˚ |ˆÏôù≈ í˛zˆÏë˛ §¡õß¨ •ï˛ öyñ ï˛y §¡õß¨ •ï˛ ◊!üÜ˛ˆÏ◊!îÓ˚ !öÎ˚sfîyô#ö

Ü˛!üí˛zö myÓ˚y–

6. ˆÜ˛w#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆ˛õˆÏê˛yÎ˚yˆÏòÓ˚ í˛z˛õÓ˚ öƒhflÏ Ó!_´àï˛ ôö§¡õ!_Ó˚ í˛zˆÏFåÈò §yôö–

7. !àç≈y Ä Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ˛õ,ÌÜ˛#Ü˛Ó˚î–

8. !¢«˛yˆÏÜ˛ §Ü˛ˆÏ°Ó˚ çöƒ í˛zß√%_´ Ä x˜ÏÓï˛!öÜ˛ Ü˛Ó˚y–

9. Ó˚%!ê˛ ˜ï˛!Ó˚Ó˚ Ü˛yÓ˚áyöyÎ˚ Ó˚yˆÏï˛Ó˚ Ü˛yç Ó¶˛ Ü˛Ó˚y–

10. Ü˛yÓ˚áyöyÎ˚ Ü˛yÓ˚áyöyÎ˚ ç!Ó˚üyöy ≤ÃÌy Ó˚!•ï˛–

11. à!Ó˚ÓˆÏòÓ˚ ÓˆÏÜ˛Î˚y áyçöy üÜ%˛Ó–

12. Ó¶˛ Ü˛yÓ˚áyöy ˆáy°y ~ÓÇ ˆ§à%!° ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ òy!Î˚c ◊!üÜ˛ˆÏòÓ˚ §ÇfliyÓ˚ í˛z˛õÓ˚ x˛õ≈î–

148

13. Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ §ò§ƒ ˆÌˆÏÜ˛ xôhflÏö Ü˛ü≈ã˛yÓ˚# ˛õÎ≈hsˇ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ myÓ˚y !öÎ%=˛ ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ Ü˛ü≈#Ó˚ !åÈ° §üyö

üç%!Ó˚ÈÙÙÙÙÈ~ÓÇ ï˛y !åÈ° ~Ü˛çö ◊üç#Ó# üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ üç%!Ó˚Ó˚ §üyö–

14. !ÓK˛yöˆÏÜ˛ §Ü˛ˆÏ°Ó˚ x!ôàüƒ Ü˛Ó˚y–

15. Ü%˛§ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚ Ó¶˛ö ˆÌˆÏÜ˛ ◊!üÜ˛ˆÏ◊!îˆÏÜ˛ ü%=˛ Ü˛Ó˚y–

16. Ü˛!üí˛zö myÓ˚y ˆ˛õÔÓ˚Ü˛Ó˚ !öô≈yÓ˚î Ä §Ç@ˇÃ•–

17. Ü˛Ó˚ÈÙÈ§Çà,•#ï˛ •ï˛ §yôyÓ˚î Ó˚y‹T…#Î˚ í˛zˆÏj¢ƒ ˛õ)Ó˚ˆÏîÓ˚ çöƒ–

18. Ü˛Ó˚ÈÙÈ§Çà,•#ï˛ xÌ≈ !Ó!° •ï˛ §yôyÓ˚î í˛zˆÏjˆÏ¢ƒÓ˚ çöƒ ~ÓÇ !Ó!°ÓƒÓfliyÓ˚ ï˛_¥yÓôyö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ö Ü˛!üí˛zö

!ö Ïç–

19. §Ó˚Ü˛y!Ó˚ !ö˛õ#í˛¸ˆÏöÓ˚ ¢!=˛ñ Îy !åÈ° §üyˆÏçÓ˚ í˛z˛õÓ˚ Ü˛ï,≈cÈÙÙÙÙÈï˛y ˆû˛ˆÏä òy!Î˚c¢#° ≤Ã!ï˛!ö!ô §ÇfliyÓ˚

§Ó˚Ü˛yÓ˚ ≤ÃÓï≈˛ö–

20. ôü≈ Ä !¢«˛yÓ˚ ˛õ,ÌÜ˛#Ü˛Ó˚î–

˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ ˛õï˛ˆÏöÓ˚ Ü˛yÓ˚î !•ˆÏ§ˆÏÓ üy:≈ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö ˆÎñ Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ û)˛ˆÏ°Ó˚ çöƒ ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚

§yú˛ˆÏ°ƒÓ˚ ú˛° çö§yôyÓ˚î ˆÓ!¢!òö ˆû˛yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚!ö– ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ û%˛°=!° !åÈ°ÈÙÙÙÙÈ

1. ÚÚí˛zˆÏFåÈòÜ˛yÓ˚#ˆÏòÓ˚ í˛zˆÏFåÈò Ü˛Ó˚ÛÛÈÙÙÙÙÈ~•z §ÇÜ˛“ !öˆÏÎ˚ Ü˛!üí˛zö x@ˇÃ§Ó˚ •Î˚!ö–

2. ÓƒyB˛ xú˛ ú ˛y™ ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ •hflÏàï˛ •ˆÏ°Ä ≤Ãã%˛Ó˚ xÌ≈ Ü˛!üí˛zö ÓyˆÏçÎ˚yÆ Ü˛ˆÏÓ˚!ö ~ÓÇ

Ó%ˆÏç≈yÎ˚yˆÏòÓ˚ ~•z ôöÈÙÈ§¡õ!_ˆÏÜ˛ Ü˛!üí˛zö §ÎˆÏb Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ°–

3. ˛õ°yï˛Ü˛ Ó%ˆÏç≈yÎ˚yˆÏòÓ˚ §¡õ!_ òá° öy Ü˛Ó˚y–

4. ˆÓ˚° ˆÜ˛y¡õy!öÓ˚ §¡õ!_ ÓyˆÏçÎ˚yÆ öy Ü˛Ó˚y–

5. Óƒ!_´àï˛ §¡õ!_Ó˚ çˆÏöƒ ˛õy!ï˛ Ó%ˆÏç≈yÈÎ˚y§%°û˛ ◊k˛y xyÓ˚ ÚÚ§Ü˛ˆÏ°Ó˚ ˆ«˛ˆÏe•z öƒyÎ˚!Óã˛yÓ˚ Ü˛Ó˚yÓ˚

flõ,•yÛÛÙÙÙÙÈ~•z xq(ï˛ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ üˆÏöyû˛yÓ Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ ÌyÜ˛y–

6. ¢e%ˆÏòÓ˚ ≤Ã!ï˛ ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ xï˛ƒy!ôÜ˛ ü•yö%û˛Óï˛y ≤Ãò¢≈ö–

7. ¢e%ˆÏòÓ˚ ôùÇ§ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ ï˛yˆÏòÓ˚ í˛z˛õÓ˚ Ü˛!üí˛zö ˜ö!ï˛Ü˛ ã˛y˛õ §,!‹TÓ˚ ˆã˛‹Ty–

8. à,•Î%ˆÏô §yü!Ó˚Ü˛ Ü˛yÎ≈Ü˛°yˆÏ˛õÓ˚ à%Ó˚%c í˛z˛õ°!∏˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ öy ˛õyÓ˚y–

9. 18•z üyã≈˛ ï˛y!Ó˚ˆÏá•z û˛y§≈y•z x!û˛ü%ˆÏá x!û˛Îyö xyÓ˚Ω˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆ«˛ˆÏe !môy xÓ°¡∫ö ~ÓÇ ï˛yÓ˚

ú˛ Ï° û˛y§≈y•z x!ô!¤˛ï˛ Ó% Ïç≈yÎ˚y ÏòÓ˚ ≤Ã!ï˛!Ó≤’Ó# ¢!_´ ÏÜ˛ §Çà!ë˛ï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ Ä Ïü üy Ï§Ó˚ Ó˚_ý_´ x!û˛Îyö

!ï˛ˆÏÎ˚ˆÏÓ˚Ó˚ ˆöï,˛ˆÏc ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ §%ˆÏÎyà ˆòÄÎ˚y–

10. ú ˛yˆÏ™Ó˚ xöƒyöƒ ≤ÃˆÏòˆÏ¢Ó˚ §ˆÏD ˆÎyàyˆÏÎyà fliy˛õˆÏö Ü˛!üí˛zö Ü˛ï,≈˛Ü˛ §«˛ü öy •ÄÎ˚y–

149

11. Ü,˛£ÏÜ˛ˆÏòÓ˚ §ˆÏD ˜üe# fliy˛õˆÏö ÓƒÌ≈ •ÄÎ˚y–

12. ◊!üÜ˛ ˆ◊!îÓ˚ !öçfl∫ ˆÜ˛yöÄ ˛õy!ê≈˛ öy ÌyÜ˛y–

˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ ˆöï,˛cfliyö#Î˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ !åÈˆÏ°ö ≤Ã%ÑˆÏôy˛õsi#– ~ÑÓ˚y Ü˛!üí˛zö ≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ §Ç@ˇÃyˆÏü Ü,˛£ÏÜ˛ˆÏòÓ˚ˆÏÜ˛

!öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ ÌyÜ˛ˆÏï˛ ÓˆÏ°!åÈˆÏ°ö ~ÓÇ Ü,˛£ÏÜ˛ˆÏòÓ˚ í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ ~Ä ÓˆÏ°!åÈˆÏ°ö ˆÎ ~•z !Ó≤’Ó S˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zö ≤Ã!ï˛¤˛yV

ˆÌˆÏÜ˛ Ü,˛£ÏˆÏÜ˛Ó˚y !Ü˛å%ÈÓ˚•z ˆÎö xy¢y öy Ü˛ˆÏÓ˚ñ Ü˛yÓ˚î ~•z !Ó≤’Ó ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ • ÏÎ!åÈ° ◊!üÜ˛ ÏòÓ fl∫y ÏÌ≈– ~•zû˛y ÏÓ

˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zö ≤Ã!ï˛¤˛y ˆÌˆÏÜ˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ §Ó≈Ó,•Í xÇ¢ !Ó!FåÈß¨ ÌyÜ˛yÎ˚ Ü˛!üí˛zö fliyÎ˚# •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚!ö–

ÓÓ˚Ç Ó°y ÎyÎ˚ ¢%Ó˚% •ˆÏï˛•z !üe•#ö •ˆÏÎ˚ ◊!üÜ˛ˆÏ◊!î !åÈ° !Ó!FåÈß¨– §üyˆÏçÓ˚ ü)° xÇ¢ •ˆÏï˛ !Ó!FåÈß¨ !Ó≤’Ó# ˛õƒyÓ˚#

Ü˛!üí˛zö o%ï˛ ÓƒÌ≈ï˛yÎ˚ ˛õÎ≈Ó!§ï˛ •Î˚–

ˆÜ˛yö !Ó≤’Ó# §yüy!çÜ˛ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö xòƒyÓ!ô §üyˆÏçÓ˚ Ü,˛£ÏÜ˛ˆÏ◊!îÓ˚ §üÌ≈ö Óƒï˛#ï˛ §yú˛°ƒ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ ~üö

í zòy•Ó˚î üyöÓ •z!ï˛•y Ï§ ˆö•z– §%ï˛Ó˚yÇ •z!ï˛•y Ï§Ó˚ Óy•z ÏÓ˚ !à ÏÎ˚ ~ÓÇ üy Ï:≈Ó˚ Ü˛ÌyÎ˚ Ü˛î≈ õyï˛ öy Ü˛ ÏÓ˚ ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí z ÏöÓ˚

ˆöï,˛Ó,® û%˛° Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– ï˛yÓ˚ ú˛ˆÏ°•z ~ÓÇ !ï˛ˆÏÎ˚ˆÏÓ˚Ó˚ !üÌƒyã˛yÓ˚ñ !ÓŸªy§âyï˛Ü˛ï˛y Ä Ó˚_ý_´ xï˛ƒyã˛yˆÏÓ˚Ó˚ ú˛ˆÏ°•z

˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ ˛õï˛ö âˆÏê˛!åÈ°–

ˆ°!öö ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí˛zˆÏöÓ˚ x!û˛K˛ï˛yÓ˚ í˛z˛õÓ˚ !ÓˆÏ¢£Ï à%Ó˚%c xyˆÏÓ˚y˛õ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– Ü˛yí˛zê˛!:ñ Óyö!fiê˛ö ≤Ãü%á

§Ç Ï¢yôöÜ˛yÓ˚# ÏòÓ˚ !ÓÓ˚& Ïk˛ !ï˛!ö ˛õƒyÓ˚# Ü˛!üí z ÏöÓ˚ !¢«˛yÓ˚ Î%!_´ xÓï˛yÓ˚îy Ü˛ ÏÓ˚ §Ó≈•yÓ˚yÓ˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛c ~ÓÇ Ú§Ó≈•yÓ˚y

Ó˚y‹T…Û ≤Ã!ï˛¤˛yˆÏÜ˛ ◊!üÜ˛ˆÏ◊!îÓ˚ «˛üï˛y òáˆÏ°Ó˚ ≤ÃÜ,˛ï˛ üy:≈#Î˚ ˛õsiy ÓˆÏ° ÚÓ˚y‹T… Ä !Ó≤’ÓÛ @ˇÃˆÏrÌ Óî≈öy Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö–

09.4 ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ

!mï˛#Î˚ Î%ˆÏk˛Ó˚ §üÎ˚ xy°!çÓ˚#Î˚ Î%ˆÏk˛Ó˚ xÓ§yˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ•z ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö ˜ï˛!Ó˚ •ÄÎ˚yÎ˚

ã˛y°≈§ òƒ à Ï°Ó˚ Ó˚«˛î¢#° !ã˛hsˇy ~•z §Ç!Óôyö ÏÜ˛ !Ó Ï¢£Ïû˛y ÏÓ ≤Ãû˛y!Óï˛ Ü˛ ÏÓ˚!åÈ°– ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôy ÏöÓ˚

Ü˛yë˛yˆÏüy ò%!ê˛ ü)° ˜Ó!¢ˆÏ‹TƒÓ˚ üˆÏôƒ xyÓk˛ !åÈ°– ü)° ˜Ó!¢‹Tƒ ò%!ê˛ •° É S1V xï˛ƒy!ôÜ˛ ¢!=˛¢y°# ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚

•yˆÏï˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…ÈÙÈÜ˛yë˛yˆÏüyÓ˚ ˛õ%öà≈ë˛ö ~ÓÇ S2V ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ §#!üï˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Ä xy•zöàï˛ «˛üï˛yÎ˚ Ó˚yáy–

~•z ò%!ê˛ ¢ï≈˛ §yˆÏ˛õˆÏ«˛•z òƒ à° 4Ì≈ !Ó˚˛õy°!ÓˆÏÜ˛Ó˚ ˛õï˛ˆÏöÓ˚ ˛õÓ˚ ú˛Ó˚y!§ ˆòˆÏ¢Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ •y° ôÓ˚ˆÏï˛ xAà#Ü˛yÓ˚Ók˛

•ˆÏÎ˚!åÈˆÏ°ö– ~•z û˛yˆÏÓ•z ú˛Ó˚y!§ ˆòˆÏ¢ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛sf ≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ §)e˛õyï˛–

≤ÃhflÏyÓöy

~•z ü)° ˜Ó!¢ˆÏ‹TƒÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ≤ÃhflÏyÓöy ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆüyê˛ 92!ê˛ ôyÓ˚y §ÇÓ!°ï˛

Ä•z §Ç!Óôyö ≤ÃhflÏyÓöyÎ˚ üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ ÚÚx!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆây£ÏîyÓ˚ §öˆÏòÓ˚ÛÛ ≤Ã!ï˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ çöàˆÏîÓ˚ xàyô xyfliyÓ˚ Ü˛Ìy Ó°y

•ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆ§•z §ˆÏAà 1789 §yˆÏ°Ó˚ ˆây£ÏîyÓ˚ çyï˛#Î˚ §yÓ≈ˆÏû˛ÔüˆÏcÓ˚ ö#!ï˛ˆÏÜ˛ |ˆÏôù≈ ï%˛ˆÏ° ôÓ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

150

§¡±òyÎ˚

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 1öÇ ôyÓ˚yÎ˚ ú ˛y™ˆÏÜ˛ ~Ü˛!ê˛ Community Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z ôÓ˚yÎ˚ Ó°y xyˆÏåÈñ ‘‘The Republic

and the poeple of the overseas territorries, who by an art of free determination, adopt

the new constitution, institute a community. The community is founded on the equality and

solidarity of the people composing it.

1öÇ ôyÓ˚y Óƒï˛#ï˛ 77ÈÙÈ78 öÇ ôyÓ˚y §ü)ˆÏ•Ä ˛ú ˛y™ˆÏÜ˛ §¡±òyÎ˚ (Community) ÓˆÏ° Óî≈öy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

ú˛Ó˚y!§ §¡±òyÎ˚û%˛=˛ (Community) xM˛È°§ü)• fl∫Î˚Ç¢y!§ï˛ ˆÌˆÏÜ˛ fl∫yô#ö Ä àîï˛y!sfÜ˛û˛yˆÏÓ !öˆÏçˆÏòÓ˚ ¢y§ö

˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛ˆÏÓ˚– ú˛Ó˚y!§ §¡±òyÎ˚ (Community)-~Ó˚ ˆ°yˆÏÜ˛Ó˚y ~Ü˛•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ öyà!Ó˚Ü˛c ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚– §Ó ú˛Ó˚y!§

öyà!Ó˚Ü˛ ú˛Ó˚y!§ xy•zˆÏöÓ˚ ˆã˛yˆÏá §üyö– xy•zöàï˛ Ü˛ï≈˛Óƒ ˛õy°ˆÏöÓ˚ ÓyôƒÓyôÜ˛ï˛y ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ ú˛Ó˚y!§ˆÏÜ˛ §üyöû˛yˆÏÓ

Ó•ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ˜ÓˆÏò!¢Ü˛ ö#!ï˛ñ ≤Ã!ï˛Ó˚«˛yñ xÌ≈ÓƒÓfliyñ ˆòˆÏ¢Ó˚ §yôyÓ˚î xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚î Ä !Ó!û˛ß¨

à%Ó˚%c˛õ)î≈ !¢ˆÏ“Ó˚ ÜÑ˛yã˛yüy° §ÇÜ ˛yhsˇ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §¡±òyÎ˚ (Community) !§k˛yhsˇ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– ~åÈyí˛¸y §yôyÓ˚îï˛ !Óã˛yÓ˚

ÓƒÓfliyñ í˛zFã˛!¢«˛yñ §yôyÓ˚î Ä !ÓˆÏò!¢Ó˚ ˆÎyàyˆÏÎyàñ ˛õ!Ó˚Ó•öñ ï˛yÓ˚ÈÙÈ ˆÎyàyˆÏÎyà Óƒy˛õyˆÏÓ˚Ä §¡±òyˆÏÎ˚Ó˚

(Community) !öÎ˚sfî ÌyˆÏÜ˛–

ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ §ü@ˇÃ ú˛Ó˚y!§ §¡±òyˆÏÎ˚Ó˚ (Community) §û˛y˛õ!ï˛c Ä ≤Ã!ï˛!ö!ôc Ü˛ˆÏÓ˚ö– §¡±òyˆÏÎ˚Ó˚

(Community) Ü˛yç ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ çöƒ ~Ü˛!ê˛ Ü˛ü≈˛õ!Ó˚£Ïòñ ˆ§ˆÏöê˛ Ä §y!°!¢ xyòy°ï˛ xyˆÏåÈ– Ü˛!üí˛z!ö!ê˛û%˛=˛

xM˛È°=!° ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ˆÏö xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– ú˛Ó˚y!§ Ü˛!üí˛z!ö!ê˛Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !•§yˆÏÓ Ü˛!üí˛z!ö!ê˛û%˛=˛ ≤Ã!ï˛!ê˛

xM˛ÈˆÏ°Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôc ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ üyôƒˆÏü•z ≤Ã!ï˛ú˛!°ï˛ •Î˚– Ü˛!üí˛z!ö!ê˛û%˛=˛ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ Ó!•≈ˆÏò¢#Î˚ xM˛È°

•zFåÈy Ü˛Ó˚ˆÏ° 86öÇ ôyÓ˚yö%ÎyÎ˚# Ü˛!üí˛z!ö!ê˛ ï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

Ü˛!üí z!ö!ê˛ ôyÓ˚îy myÓ˚y §y¡ÀyçƒÓyò# í zòyÓ˚ï˛y í z õ!ö ÏÓ¢à%!° ÏÜ˛ !Ó!û˛ß¨ §% ÏÎyà §%!Óôy !ò ÏÎ˚ òƒ à° ï˛y ÏòÓ˚ ~Ü˛§) Ïe

ˆÓÑˆÏô Ó˚yáˆÏï˛ ˆã˛ˆÏÎ˚!åÈˆÏ°ö– !Ó !ê˛¢ Ü˛üöÄˆÏÎ˚°ˆÏÌÓ˚ ôyÓ˚îy ïÑ˛yÓ˚ üyÌyÓ˚ !åÈ°– !Ü˛v ïÑ˛yÓ˚ ˆ§•z ≤ÃˆÏã˛‹Ty §ú˛° •Î˚!ö–

~ˆÏÜ˛ ~ˆÏÜ˛ ú˛Ó˚y!§ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢=!° ïÑ˛yÓ˚ •yï˛åÈyí˛¸y •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚– Metropolitan Finance §¡∫ˆÏ¶˛ í˛z˛õ!öˆÏÓ¢à%!°Ó˚

ˆÜ˛yöÄ í˛zÍ§y• !åÈ° öy– Ü˛!üí˛z!ö!ê˛ §ÇÜ ˛yhsˇ ôyÓ˚yà%!° ï˛y•z xyç Ü˛yàˆÏç Ü˛°ˆÏü §#üyÓk˛–

§yôyÓ˚îï˛sf

§ÇÓ!ôyˆÏöÓ˚ 2öÇ ôyÓ˚yÎ˚ñ ÚÚú ˛y™ ~Ü˛!ê˛ §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ñ x!Óû˛yçƒñ ôü≈!öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ñ §yüy!çÜ˛ Ä àîï˛y!sfÜ˛ÛÛÈÙÙÙÙÈ~•z

Ü˛Ìy Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ (France is an Indivisible, Secular, Democratic and Social Republic)-~Ó˚ myÓ˚y

öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ Ä §ühflÏ ≤ÃÜ˛yÓ˚ !ÓŸªyˆÏ§Ó˚ ≤Ã!ï˛ ◊k y ˆòáyˆÏöy •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– üy§≈y•z ú ˛yˆÏ™Ó˚ çyï˛#Î˚ §Çà#ï˛– ˛õM˛Èü

§yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ °«˛ƒ !•§yˆÏÓ fl∫yô#öï˛yñ §yüƒ Ä ˜üˆÏe#Ó˚ Ü˛Ìy Ó°y •ˆÎ˚ˆÏåÈ–

151

àî§yÓ≈ˆÏû˛Ôüc

§Ç!Óôy ÏöÓ˚ 3öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# §yÓ≈ Ïû˛Ôü «˛üï˛yÓ˚ xyôyÓ˚ •° çöàî– ~•z §yÓ≈ Ïû˛Ôü «˛üï˛y ˆÜ˛Ó° çö§ôyÓ˚ ÏîÓ˚

≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ•z §#!üï˛ ÌyÜ˛ˆÏÓ öy– àîˆÏû˛yˆÏê˛Ó˚ üyôƒˆÏü•z §yÓ≈ˆÏû˛Ôü «˛üï˛yÓ˚ ÓƒÓ•yÓ˚ •ˆÏÓ– !öÓ≈yã˛ö ≤Ãï˛ƒ«

Óy ˛õˆÏÓ˚y«˛ •ˆÏ°Ä !öÓ≈yã˛ö §Ó≈òy §yÓ≈çö#öñ §üyö Ä ˆày˛õöû˛yˆÏÓ xö%!¤˛ï˛ •ˆÏÓ–

Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 4öÇ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÏÎñ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ ≤Ã!ï˛ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö ◊k˛y¢#°–

~•z Ü˛Ìy ÓˆÏ° Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!°ˆÏÜ˛Ä çyï˛#Î˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc Ä àîï˛y!sfÜ˛ ö#!ï˛=!°Ó˚ ≤Ã!ï˛ ◊k˛yö%à ÌyÜ˛ˆÏï˛ Ó°y

•ˆÏÎ˚ˆÏåÈ (Political parties and groups may complete for the expression of the suffrage. Theymay freely form themselves and exercise their activities. They may respect the principlesof national soverignty and of democracy).

xˆÏöˆÏÜ˛ üˆÏö Ü˛ˆÏÓ˚ö ˆÎñ ï˛òyö#hsˇöÜ˛yˆÏ° ¢!=˛¢y°# ú˛Ó˚y!§ Ü˛!üí˛z!öfiê˛ ˛õy!ê˛≈ˆÏÜ˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ üˆÏôƒ

xyê˛Ü˛ Ó˚yáy•z !åÈ° 4öÇ ôyÓ˚yÓ˚ xhsˇ!ö!•≈ï˛ í˛zˆÏj¢ƒ–

ú y Ï™Ó˚ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò°ÓƒÓfliyÎ˚ Ó‡ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy öyöy Ó) õ ˛õ!Ó˚@ˇÃ• Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈ– ú y Ï™ ˆçyê˛ÈÙÈÓ˚yçö#!ï˛ (coalitionalpolitics) =Ó˚&c˛õ)î≈ •ÄÎ˚yÎ˚ ~Ü˛!ê˛ !ÓˆÏ¢£Ï Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ ˆçyê˛Ä !ÓˆÏ¢£Ï à%Ó˚%c °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ xyˆÏåÈ–

ú˛Ó˚y!§ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò°ÓƒÓfliyÎ˚ Ó‡ò°#Î˚ Óy !mÈÙÈˆüÓ˚&Ü˛Ó˚î ˆçyê˛ ≤Ãôyö ˜Ó!¢‹Tƒ • Ï°Ä ú y Ï™Ó˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfliy ã˛ï% ò≈°#Î˚

Óy ˛õM˛ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ Ó˚*˛õ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– òƒ à°˛õsi# ò°ñ §üyçï˛sf# ò°ñ Ü˛!üí˛z!öfiê˛ ˛õy!ê˛≈ ~ÓÇ üôƒ˛õsi# ò°

Ä ˆày¤˛#§ü)• ú ˛yˆÏ™Ó˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö ≤Ãôyö û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ ˛õy¢y˛õy!¢ ú ˛yˆÏ™ Ó‡ ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚#

ˆày¤˛#Ó˚ xÓòyö °«˛ƒ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– ~ˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ Ü,˛£ÏÜ˛ñ ◊!üÜ˛ Ä åÈyeˆÏòÓ˚ ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛# Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 5öÇ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎñ §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ !ë˛Ü˛û˛yˆÏÓ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ Ü˛Ó˚y Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ xyÓ!¢ƒÜ˛

Ü˛ï≈˛Óƒ– !ï˛!ö !öÎ˚!üï˛ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛Ó˚ˆÏÓö– !ï˛!ö ˆòˆÏ¢Ó˚ fl∫yô#öï˛yñ ˆû˛ÔˆÏày!°Ü˛ xáu˛ï˛y ~ÓÇ

çyï˛#Î˚ ã%˛!_´ Ä §!¶˛Ó˚ Ó˚«˛Ü˛– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ çÓ˚%!Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# S16öÇ ôyÓ˚yV xy°!çÓ˚#Î˚ Î%ˆÏk˛Ó˚ ˆàÔÓ˚ÓüÎ˚

Óƒ!_ć òƒ à° Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ xˆÏöÜ˛ §üÎ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ôyÓ˚yÓ˚ x!ï˛!Ó˚_´ «˛üï˛yÄ ˆû˛yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ö– ~ ˆÌˆÏÜ˛

Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ çö!≤ÃÎ˚ï˛yÓ˚ ˆflÀyˆÏï˛ ï˛y° ˆÓ˚ˆÏá ïÑ˛yÓ˚ !öˆÏçÓ˚ û)˛!üÜ˛y ÎˆÏÌFåÈû˛yˆÏÓ ˛õy°ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚ö– í˛ˆÏÓ˚y!Ì !˛õÜ˛°‰§‰ ~ˆÏÜ˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ‘‘This principle of a president whose role is positive,who though he does not govern does than reign–was expressed in the 1958 constitutionby means of a division of executive power between president and Prime Minister thatwas not precisely defined.’’

152

˛õy°≈yˆÏürê˛

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ˛õy°≈yˆÏürê˛ !mÜ˛«˛!Ó!¢‹T çyï˛#Î˚§û˛y Ä ˆ§ˆÏöê˛– çyï˛#Î˚§û˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô Óy ˆí˛˛õ%!ê˛àî

≤Ãï˛ƒ«˛û˛yˆÏÓ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö Ä ˆ§ˆÏöê˛Ó˚ §ò§ƒàî ˛õˆÏÓ˚y«˛û˛yˆÏÓ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– ˆû˛ÔˆÏày!°Ü˛ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏc çyï˛#Î˚§û˛y

à!ë˛ï˛ ˆí˛˛õ%!ê˛àî ˛õÑyã˛ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ Ä !§ˆÏöê˛Ó˚àî ~Ü˛ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– ≤Ã!ï˛ !ï˛ö ÓåÈÓ˚ xhsˇÓ˚ ˆ§ˆÏöˆÏê˛Ó˚

~Ü˛ÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇ¢ §ò§ƒ xÓ§Ó˚ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö– ï%˛°öyü)°Ü˛û˛yˆÏÓ ˆ§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ «˛üï˛y ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf !Ü˛å%Èê˛y Ó,!k˛

ˆ˛õ ÏÎ˚ ÏåÈ– ˆ§ Ïö Ïê˛ Ä çyï˛#Î˚§û˛yÓ˚ ü Ïôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ò)Ó˚#û) ï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ ≤Ãôyöüsf# í zû˛Î˚ Ü˛ Ï«˛Ó˚ §üyö §ÇáƒÜ˛ ≤Ã!ï˛!ö!ôÓ˚

Î%_´ Ü˛!ü!ê˛Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ö xy•¥yö Ü˛ˆÏÓ˚ö–

§Ç§ ÏòÓ˚ §#!üï˛ «˛üï˛y

˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛sf ~Ü˛!ê˛ ‘Rationalised’ S§%§Ç•ï˛V ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ ≤ÃÓï≈ ö Ü˛ ÏÓ˚ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ «˛üï˛y ÏÜ˛ §#!üï˛

ˆÓ˚ˆÏáˆÏåÈ– ~Ü˛ ÓåÈÓ˚ üye ò%ÓyÓ˚ çyï˛#Î˚ §û˛y Ä ˆ§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ö ÓˆÏ§– ≤Ãôyöüsf# xÓ¢ƒ !ÓˆÏ¢£Ï x!ôˆÏÓ¢ö

í˛yÜ˛ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚öñ !Ü˛v ˆ§ˆÏ«˛ˆÏeÄ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !§k˛yhsˇ !•ˆÏ§ˆÏÓ ˆòáy ˆòÎ˚– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xy•zö Ü˛Ó˚yÓ˚ «˛üï˛y

§Ç!Óôyö≤Ãò_ ~°yÜ˛yˆÏï˛•z §#!üï˛– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 37öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚#ñ Ä•z ~°yÜ˛yÓ˚ Óy•zˆÏÓ˚ ˆÜ˛yˆÏöy !Ü˛å%È Ü˛Ó˚yÓ˚

«˛üï˛yÓ˚ !öÎ˚üÜ˛yö%ö ≤ÃîÎ˚öÜ˛ï≈˛yÓ˚ •yˆÏï˛ x!˛õ≈ï˛ xÌy≈Í ¢y§ö !Óû˛yà §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ í˛z˛õÓ˚•z öƒhflÏ– ~åÈyí˛¸y ˛õy°≈yˆÏürê˛

¢y§ö!Óû˛yàˆÏÜ˛ xy•zö Ü˛Ó˚yÓ˚ «˛üï˛y delegate Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ï˛y•z ú ˛y™ Ó˚y‹T…#Î˚ Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

û)˛!üÜ˛y xˆÏ˛õ«˛y §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ û)˛!üÜ˛y•z Óƒy˛õÜ˛– xï˛#ˆÏï˛ ˛õy°≈yˆÏürê˛ ˆÎû˛yˆÏÓ !öˆÏçÓ˚ «˛üï˛yÓ˚ x˛õÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ°

ï˛y Ïï˛ ˆò Ï¢ fliyÎ˚# §Ó˚Ü˛yÓ˚ öy ÌyÜ˛yÓ˚ !ï˛_´ x!û˛K˛ï˛y•z ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚ ˛õy°y≈ Ïürê˛ ÏÜ˛ ò%Ó≈° ~ÓÇ ¢y§ö!Óû˛yà ÏÜ˛

¢!=˛¢y°# Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˆöï,˛ˆÏc §Ç§ò#Î˚ àîï˛sf (Parliamentary Government with Presidential

Leadership) •ˆÏFåÈ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ x!û˛öÓc (Constitutional innovation)–

§Ç§ ÏòÓ˚ ≤Ã!ï˛ §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ òy!Î˚c¢#°ï˛y

˛õy°≈y Ïürê˛ ò%Ó≈° • Ï°Ä ˛§Ó˚Ü˛yÓ˚ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ ≤Ã!ï˛ òy!Î˚c¢#°– ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ §ò§ƒ §ÇáƒyÓ˚ x Ïô≈ ÏÜ˛ÓÈÙÙÙÙÈ~Ü˛ç ÏöÓ˚

ˆû˛yˆÏê˛ ˛õÓ˚y!çï˛ •ˆÏ° §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ «˛üï˛y •ˆÏï˛ ˛õòã%˛ƒï˛ Ü˛Ó˚y •Î˚– xöƒ!òˆÏÜ˛ñ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆÎ !ÓˆÏ¢£Ï «˛üï˛yÎ˚

˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ Óy!ï˛° Ü˛Ó˚y •Î˚ ï˛y 1958 §yˆÏ°Ó˚ ˛˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öˆÏçÓ˚ Óƒ!_´àï˛

x!û˛Ó˚&!ã˛ˆÏï˛ ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛ö– !Ü˛v Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~Ü˛ ÓåÈˆÏÓ˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ ò%ÓyÓ˚ Óy!ï˛° Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy– ~•z

Óy!ï˛° Ü˛Ó˚yÓ˚ §üÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ ≤Ãôyöüsf# Ä ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ò%•z Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛Ó˚ §yˆÏÌ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚–

153

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ≤Ã!ï˛ xöyfliy ≤ÃhflÏyˆÏÓ ˛õÓ˚y!çï˛ •ˆÏ° Ä•z ≤ÃhflÏyÓ fl∫y«˛Ó˚Ü˛yÓ˚#àî ~Ü˛•z x!ôˆÏÓ¢ˆÏö !mï˛#Î˚ÓyÓ˚ Ä•z ≤ÃhflÏyÓ

xyöˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy–

~•zû˛yˆÏÓ ˛õy°≈yˆÏürê˛ Ä ü!sf§û˛yÓ˚ üˆÏôƒ û˛yÓ˚§yüƒ Ó˚yáÓyÓ˚ ÓƒÓfliy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ú ˛yˆÏ™Ó˚ !ã˛Ó˚yã˛!Ó˚ï˛ §ÇÜ˛ê˛ ÚfliyÎ˚#

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ xû˛yÓÛ ˆüyÜ˛y!Ó°y Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ çöƒ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ≤ÃˆÏã˛‹Ty °«˛î#Î˚– ~•z ≤Ã§ˆÏD í˛ˆÏÓ˚y!Ì

!˛õÜ˛°‰ˆÏ§Ó˚ Ó_´Óƒ •° ˆÎñ ‘The unity, cohesion and internal discipline of the French governmentmust be held sacred, if national leadership is not to degenerate rapidly into incompetenceand impotence.

àîˆÏû˛yê˛

˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ xöƒï˛ü öï%˛öc •° ˆÎñ ˆÜ˛yöÄ ˆÜ˛yöÄ !Ó£ÏˆÏÎ˚ àîˆÏû˛yˆÏê˛Ó˚ üyôƒˆÏü Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !§k˛yhsˇ

!fliÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– 11öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# !ï˛ö!ê˛ !Ó£ÏˆÏÏÎ˚ àîˆÏû˛yê˛ xö%!¤˛ï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ÈÙÙÙÙÈ≤ÃÌüï˛ñ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ §Çàë˛öñ

!mï˛#Î˚ï˛ñ çy!ï˛Ó˚ §yˆÏÌ˛ ˆÜ˛yöÄ ã%˛!_´Ó˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ñ ï,˛ï˛#Î˚ï˛ñ ˆÜ˛yöÄ §!¶˛ §¡õyòˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe– §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚

ˆ«˛ˆÏe Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ü˛ï,≈˛Ü˛ 11öÇ ôyÓ˚y xö%§yˆÏÓ˚ àîˆÏû˛yˆÏê˛Ó˚ ÓƒÓfliy §Ç!Óôyö§¡øï˛ öÎ˚– ~•z ≤Ã§ˆÏD ÓœˆÏu˛° Ä àí˛ˆÏú ˛

Ó Ï°öñ ‘‘This article has led to the clearest cases of unconstitutional on the part of thePresident, both in spirit and letter.

Ü˛yÓ˚îñ flõ‹T Óî≈öy öy ÌyÜ˛yÓ˚ çöƒ •z•y xö%ˆÏüÎ˚ ˆÎñ ˛õy°y≈ˆÏürê˛ xö%ˆÏüyòö Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õÓ˚•z Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ

!Ó£ÏˆÏÎ˚ àîˆÏû˛yˆÏê˛ !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– !Ü˛v ~ ÎyÓÍ ˆÎ Ü˛!ê˛ àîˆÏû˛yê˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈñ §ühflÏ ˆ«˛ˆÏe•z ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xö%ˆÏüyòö

ˆï˛y ò)ˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛Ìyñ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ ~!í˛¸ˆÏÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öˆÏç•z àîˆÏû˛yˆÏê˛Ó˚ ÓƒÓfliy Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö Óƒy˛õyˆÏÓ˚

11öÇ ôyÓ˚y ≤ÃˆÏÎ˚yˆÏàÓ˚ myÓ˚y Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ü˛ï,≈˛Ü˛ àîˆÏû˛yê˛ xö%¤˛yö !ë˛Ü˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ü˛yç öÎ˚– Ü˛yÓ˚îñ Ä•z àîˆÏû˛yê˛

89öÇ xö%ÎyÎ˚# •ÄÎ˚yÓ˚ Ü˛Ìyñ 11öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# öÎ˚– !Ü˛v òƒ à° ~•z ˆ«˛ˆÏeÄ 11öÇ ôyÓ˚y ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö–

§Ç!Óôy!öÜ˛ §û˛y

ã˛ï% Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ü˛!ü!ê˛Ó˚ ˛õ!Ó˚Ó Ïï ≈ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚ï˛ Ïsf §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y ã˛y°% Ü˛Ó˚y •Î˚– §Ç!Óôy ÏöÓ˚

56öÇ ôyÓ˚y •ˆÏï˛ 63öÇ ôyÓ˚y=!°ˆÏï˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y §ÇÜ ˛yhsˇ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ Óî≈öy Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y

öÎ˚ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ öÎ˚çö §ò§ƒ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛– ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ §ò§ƒ ≤Ã!ï˛ !ï˛ö ÓåÈÓ˚ xhsˇÓ˚ §ò§ƒ˛õò ˛õ%öö≈Ó#Ü˛Ó˚î Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õy ÏÓö–

~•z öÎ˚çö Óƒï˛#ï˛ §ühflÏ û)˛ï˛˛õ)Ó≈ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛àî ~•z §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yÓ˚ §ò§ƒ– §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛

Ü˛ï,≈ Ü˛ !öÎ%=˛ öÎ˚– ˆû˛yê˛yû%˛!ê˛ˆÏï˛ ò%•z!òˆÏÜ˛ §üyö §ÇáƒÜ˛ ˆû˛yê˛ •ˆÏ° ˛õˆÏÓ˚ !ï˛!ö ˆû˛yê˛ ≤Ãòyö Ü˛ˆÏÓ˚ö– §yÇ!Óôy!öÜ˛

§û˛y ≤Ãôyöï˛ ã˛yÓ˚ ≤ÃÜ˛yÓ˚ Ü˛yç §¡õyòö Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛– ≤ÃÌüï˛ñ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö §ÇÜ ˛yhsˇ §ühflÏ

Óƒy˛õyÓ˚=!° àîˆÏû˛yˆÏê˛Ó˚ !öÎ˚ü xö%ÎyÎ˚# •ˆÏFåÈ !Ü˛öy ï˛y ˆòˆÏáÄ ú˛°yú˛° ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚– !mï˛#Î˚ï˛ñ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zû˛Î˚

154

Ü˛ Ï«˛Ó˚ fiê˛ƒy!u˛Ç !ö Ïò≈¢ Ä xy•zö Óƒy˛õy ÏÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y xÓ¢ƒ•z §Ç!Óôyö§¡øï˛û˛y ÏÓ xy Ï°yã˛öy Ü˛ ÏÓ˚– ï, ï˛#Î˚ï˛ñ

çÓ˚&!Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ ÓƒÓ•yˆÏÓ˚Ó˚ ˆ«˛ˆÏe Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ •zFåÈy xö%§yˆÏÓ˚ §Ç!Óôy!öÜ˛ §û˛y Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ í˛z˛õˆÏò‹Ty !•§yˆÏÓ Ü˛yç

Ü˛ˆÏÓ˚– ã˛ï%˛Ì≈ï˛ñ §yôyÓ˚î !Ó°à%!° S§!¶˛Ó˚ !Ó° §•V Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ñ ≤Ãôyöüsf# Ä ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛Ó˚

!öÜ˛ê˛ ÓyhflÏÓ Ó˚*˛õyÎ˚ˆÏîÓ˚ çöƒ ˆ≤ÃÓ˚ˆÏîÓ˚ ˛õ)ˆÏÓ≈ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yÓ˚ !öÜ˛ê˛ ˆ≤ÃÓ˚î Ü˛Ó˚y •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y

ˆÜ˛yöÄ !Ó°ˆÏÜ˛ x§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó°ˆÏ° ˆ§•z !Ó°!ê˛ xyÓ˚ xy•zö •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy–

~•zû˛yˆÏÓ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y xy•zö Ä ¢y§ö !Óû˛yˆÏàÓ˚ §¡õˆÏÜ≈˛Ó˚ x!û˛û˛yÓÜ˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚– ˛õy°≈yˆÏürê˛

ï˛yÓ˚ «˛üï˛yÓ˚ §#üy x!ï˛e´ü Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ !Ü˛öy ˆ§ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ã)˛í˛¸yhsˇ !§k˛yhsˇ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y•z @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ ï˛y

§Ü˛ˆÏ°Ó˚ í˛z˛õÓ˚ Óyôƒï˛yü)°Ü˛–

üy!Ü≈˛ö ˆòˆÏ¢Ó˚ üˆÏï˛y !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yà#Î˚ ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy (Judicial Review)-Ó˚ ˆÜ˛yöÄ §%ˆÏÎyà ú ˛yˆÏ™ ˆö•z–

§yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y Îy !Ü˛å%È Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛ ï˛y ˆÜ˛Ó° §yÇ!Óôy!öÜ˛ ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy üye–

Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y

Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ≤Ã¢y§ˆÏö §ˆÏÓ≈yFã˛ ï˛òyÓ˚!Ü˛ §Çfliy •° Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y Óy ~ê˛y ≤Ã¢y§ˆÏöÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §%ò«˛ í˛z˛õˆÏò‹Ty

!•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚– !ÓˆÏ°Ó˚ á§í˛¸y ~ÓÇ ü!sfˆÏòÓ˚ xyˆÏò¢ Ä ˆây£ÏîyÓ˚ ÓÎ˚yˆÏö ˆ§ ˛õÓ˚yü¢≈ òyö Ü˛ˆÏÓ˚– ≤Ã¢y§!öÜ˛

§ü§ƒyÓ˚ §üyôyˆÏö ˆ§ §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ ˛õÓ˚yü¢≈ !òˆÏÎ˚ ÌyˆÏÜ˛– ï˛y åÈyí˛¸yñ ≤Ã¢y§!öÜ˛ §ÇflÒyˆÏÓ˚ !Ü˛å%È !Ü˛å%È í˛zˆÏòƒyà @ˇÃ•î

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– fliyö#Î˚ fl∫yÎ˚c¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ ï˛òyÓ˚!Ü˛ Ü˛yˆÏçÄ ˆ§ à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚– Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y ã˛yÓ˚!ê˛

!Óû˛yˆÏà !Óû˛_´ É S1V fl∫Ó˚y‹T… !Óû˛yàñ S2V xÌ≈ !Óû˛yàñ S3V §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ˛õ)ï≈˛ Ä í˛zß¨Î˚ö !Óû˛yà ~ÓÇ S4V §yüy!çÜ˛

!Óû˛yà–

xÌ≈ Ïö!ï˛Ü˛ §û˛y

ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛y ˛öï%˛ö ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏö §yüy!çÜ˛ Ä xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛

§û˛y öyˆÏü Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏåÈ– ~Ó˚ àë˛ö Ä Ü˛yˆÏçÓ˚Ä ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö öï%˛ö §Ç!ÓôyˆÏö âˆÏê˛ˆÏåÈ– ~Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ö ≤ÃÜ˛y¢ƒ öÎ˚–

xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛yÓ˚ §òƒ§ƒàî §yôyÓ˚îï˛ Ó,!_àï˛ ˆê˛Δí˛ •zí˛z!öÎ˚ö Ä §üÓyÎ˚ §Çàë˛ˆÏöÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ myÓ˚y à!ë˛ï˛–

§ò§ƒàî !ï˛ö ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛yˆÏï˛ !öÎ%_´ •ö– çyï˛#Î˚§û˛yÓ˚ x!ôˆÏÓ¢ö ÌyÜ˛yÜ˛y°#ö §üˆÏÎ˚ ~•z §û˛yÓ˚

x!ôˆÏÓ¢ö ÓˆÏ§– xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛yÓ˚ Ü˛yç ≤Ãôyöï˛ ˛õÓ˚yü¢≈òyöü)°Ü˛– xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛y §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ ã˛yÓ˚!ê˛ !Ó£ÏˆÏÎ˚

˛õÓ˚yü¢≈ òyö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Óyôƒ ÌyˆÏÜ˛– !Ó£ÏÎ˚=!° •° É S1V çyï˛#Î˚ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ ˛õ!Ó˚Ü˛“öyñ S2V xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛y

Ü˛ï,≈˛Ü˛ ≤Ãò_ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ Ä !Ó!û˛ß¨ !öÎ˚üÜ˛yö%ö ~ÓÇ xyˆÏò¢ çy!Ó˚§ÇÜ ˛yhsˇ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ñ S3V

ˆòˆÏ¢Ó˚ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ xÓfliyÓ˚ í˛zß¨Î˚ˆÏöñ S4V çyï˛#Î˚ xyˆÏÎ˚Ó˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ !•§yÓ Ä §ü#«˛yÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚– ~åÈyí˛¸y xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛

§û˛y !öˆÏçÓ˚ í˛zˆÏòƒyˆÏà !Ó!û˛ß¨ §yüy!çÜ˛ñ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §ü§ƒy xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

155

˛õ!Ó˚ˆÏ¢ˆÏ£Ïñ ˆÜ˛yöÄ ˆÜ˛yöÄ xÌ≈§Çeýhsˇ !ÓˆÏÓ˚yô ü#üyÇ§y Ü˛Ó˚yÓyÓ˚ çöƒ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛yˆÏÜ˛ í˛yÜ˛y •Î˚–

ú ˛yˆÏ™ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏö xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛y ˆÎû˛yˆÏÓ à!ë˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ï˛y ÓyÜ≈˛yˆÏÓ˚Ó˚ñ §yüy!çÜ˛

˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ ôyÓ˚îyÈÙÈÓ˚ ÓyhflÏÓ Ó) õ– ú˛Ó˚y!§ ˛õy°y≈ Ïürê˛ • ÏFåÈ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ §û˛y (Political Parliament) !Ü˛v §üy ÏçÓ˚

!Ó!û˛ß¨ xÇˆÏ¢Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôc !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛y– Ó,!_àï˛ ˆê˛Δí˛ •zí˛z!öÎ˚ö Ä §üÓyÎ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚

myÓ˚y à!ë˛ï˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛y Ó›ï˛ ~Ü˛!ê˛ §yüy!çÜ˛ §û˛y (Social Parliament)

!Ü˛v §üyˆÏçÓ˚ !Ó!û˛ß¨ xÇˆÏ¢Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôc !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛y– Ó,!_àï˛ §û˛y– Ó,!_àï˛ ˆê˛Δí˛

•zí˛z!öÎ˚ö Ä §üÓyÎ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ myÓ˚y à!ë˛ï˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛ Èü §yôyÓ˚ï˛ˆÏsfÓ˚ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ §û˛y Ó›ï˛ ~Ü˛!ê˛ §yüy!çÜ˛

§û˛y (Social Parliament) §%ï˛Ó˚yÇ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛sf ~ˆÏ«˛ˆÏe ¢y§öï˛y!sfÜ˛ x!û˛öÓc òy!Ó Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

çÓ%!Ó˚ xÓfliy

ˆòˆÏ¢Ó˚ çÓ˚%!Ó˚ xÓfliy ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚y ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ~Ü˛yhsˇû˛yˆÏÓ Óƒ!_´àï˛ x!û˛Ó˚%!ã˛ Ä Ó%!k˛ÈÙÈ!ÓˆÏÓã˛öyÓ˚ Óƒy˛õyÓ˚–

ú ˛yˆÏ™ §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyñ çyï˛#Î˚ fl∫yô#öï˛yñ ˆòˆÏ¢Ó˚ xáu˛ï˛yñ xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ ã%˛!_´Ó˚ ≤ÃˆÏŸ¿ ˆÜ˛yöÄ !Ó˛õò ˆòáy

!òˆÏ° xÌÓy ˆòˆÏ¢ xû˛ƒhsˇÓ˚#î §yôyÓ˚î Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚ Óƒyâyï˛ âê˛ˆÏ° Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ §üÎ˚ çÓ˚%!Ó˚ xÓfliyÓ˚ ˆây£Ïîy

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– ~•z í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ çy!ï˛Ó˚ !öÜ˛ê˛ ~Ü˛!ê˛ ˆây£Ïîy çyÓ˚# Ü˛ˆÏÓ˚ö Ä §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈

@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ çÓ˚%!Ó˚ §ÇÜ ˛yhsˇ ≤Ã§ˆÏD ühsˇÓƒ ˆÎñ ‘‘It also made him both

judge and jury, since he alone is constitutionally empowered to decide when such

circumstances exist and what measures are to be taken to restore normality.’’

§Ç!Óôy ÏöÓ §Ç Ï¢yôö

ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ üˆÏï˛y•z 1958 §yˆÏ°Ó˚ ˛õM˛ Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ ÓƒÓfiÌy

Ó˚yáy •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~ˆÏ«˛ˆÏe §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ ò%•z ≤ÃÜ˛yÓ˚ ˛õk˛!ï˛ S11 Ä 89 öÇ ôyÓ˚yV xyˆÏåÈ–

§Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö myÓ˚y ú ˛yˆÏ™Ó˚ §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfliyÓ˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy– xÌy≈Í ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˆüÔ° Ü˛yë˛yˆÏüy (basic structure) ~ÓÇ §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfiÌy Óï≈˛üyö §Ç!Óôyö üˆÏï˛ x˛õ!Ó˚Óï≈˛ö#Î˚È–

~ åÈyí˛¸yñ ú˛Ó˚y!§ çy!ï˛Ó˚ ˙Ü˛ƒ Ä §Ç•!ï˛ !Óö‹T Óy «%˛] •ÄÎ˚yÓ˚ ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ˆÏï˛ ˆÜ˛yöÄ §ÇˆÏ¢yôö ≤ÃhflÏyÓ í˛zay˛õö

Óy xö% Ïüyòö Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy–

156

!Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌy

ú y Ï™Ó˚ !Óã˛yÓ˚üsf#Ó˚ xô# Ïö !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfliy ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚– §yôyÓ˚î !Óã˛yÓ˚ SxÌy≈Í ˆú˛ÔçòyÓ˚# Ä ˆòÄÎ˚yö# üyü°yÓ˚

!Óã˛yÓ˚V ~ÓÇ ≤Ã¢y§!öÜ˛ !Óã˛yÓ˚ SxÌy≈Í §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚# ÏòÓ˚ e%!ê ÈÙÈ!Óã% ƒ!ï˛ç!öï˛ x˛õÓ˚y ÏôÓ˚ !Óã˛yÓ˚V ò%•z ôÓ˚ ÏöÓ˚ xyòy°ï˛

•Î˚– Droit Administrative Óy ≤Ã¢y§!öÜ˛ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ §y•yˆÏÎƒ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ˆÏï˛ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ü≈ã˛yÎ#ˆÏòÓ˚

e%!ê˛ÈÙÈ!Óã%˛ƒ!ï˛Ó˚ üyü°yÓ˚ !Óã˛yÓ˚ •Î˚–

í zFã˛ï˛Ó˚ !Óã˛yÓ˚§û˛y

§yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚ í zFã˛ï˛Ó˚ !Óã˛yÓ˚§û˛y ˛õMü §yôyÓ˚îï˛ Ïsf ˆÜ˛Ó°üye Ó˚y‹T… õÎ≈y ÏÎ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ !ö ÏÎ˚y ÏàÓ˚ Óƒy˛õy ÏÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈

òyö Ü˛ˆÏÓ˚ñ !Óã˛yÓ˚Ü˛àˆÏîÓ˚ !öÎ˚ü¢,C°yç!öï˛ xyã˛Ó˚ˆÏîÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ !Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ Ä «˛üy ≤Ãò¢≈ˆÏöÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛

˛õÓ˚yü¢≈ òyö Ü˛ˆÏÓ˚–

ü•yôü≈y!ôÜ˛Ó˚î

ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ üï˛ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÄ çyï˛#Î˚§û˛y myÓ˚y !öÓ≈y!ã˛ï˛ §ò§ƒˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ ü•yôü≈y!ôÜ˛Ó˚î

çâöƒ x˛õÓ˚yˆÏôÓ˚ x!û˛ˆÏÎyˆÏà Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yë˛àí˛¸yÎ˚ x!û˛Î%_´ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– üsf# Ä xöƒyöƒ §Ó˚Ü˛y!Ó˚

Ü˛ü≈ã˛yÓ˚# !öÓ˚y˛õ_yÓ˚ ˛õˆÏ«˛ !Ó˛õIöÜ˛ x˛õÓ˚yô Ü˛Ó˚ˆÏ° ü•yôü≈y!ôÜ˛Ó˚î ïÑ˛yˆÏòÓ˚Ä !Óã˛yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

~Ü˛ ÏÜ˛!wÜ˛ ÓƒÓfliy

˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ Ïsf ~Ü˛ ÏÜ˛!wÜ˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy ≤Ãã˛!°ï˛ • ÏÎ˚ ÏåÈ– ˆÜ˛w#Î˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ åÈyí ¸y xöƒ ˆÜ˛yöÄ hflÏ ÏÓ˚ §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚

x!hflÏc °«˛ƒ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy– ú ˛yˆÏ™Ó˚ fl∫yÎ˚_¢y§ö ÓƒÓfliyÄ ˆÜ˛w#Î˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ myÓ˚y ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚yçôyö# ˛õƒy!Ó˚§ ˆÌˆÏÜ˛

˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚– Óï≈˛üyö ˛õ,!ÌÓ#ˆÏï˛ «˛üï˛y !ÓˆÏÜ˛w#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ Î%ˆÏà !Ó¢%k˛ ~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ í˛zòy•Ó˚î

•° ú ˛y™– !Ó ˆÏê˛ˆÏö Îy Úfliyö#Î˚ fl∫yÎ˚_¢y§öÛñ ú ˛yˆÏ™ ï˛y •° ÚÚfliyö#Î˚ ≤Ã¢y§öÛÛ (local administration)–

ˆüÔ° x!ôÜ˛yÓ

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ ˆüÔ!°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ ≤Ãòyö Ä §ÇÓ˚«˛ˆÏîÓ˚ ÓƒÓfliy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈñ ï˛ˆÏÓ

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôy Ïö ˆÜ˛yöÄ xôƒyÎ˚ Óy ôyÓ˚yÎ˚ ˛õ,ÌÜ˛û˛yˆÏÓ Ä !ö!ò≈‹Tû˛yˆÏÓ ÚÚˆüÔ!°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ÛÛ

§¡õˆÏÜ≈˛ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚y •Î˚!ö– !Ü˛v ú˛Ó˚y!§ !Ó≤’Ó S1789VÈÙÈ~Ó˚ §üˆÏÎ˚Ó˚ ÚÚüyöÓy!ôÜ˛yÓ˚ ˆây£ÏîyÛÛ ~ÓÇ

ÚÚfl∫yô#öï˛yÛÛñ ÚÚ§üï˛yÛÛ Ä ÚÚˆ§ÔºyeÛÛÈÙÈÓ˚ ö#!ï˛ˆÏÜ˛ ~•z §Ç!ÓôyˆÏö ≤ÃyÌ!üÜ˛ Ä ≤Ãôyö à%Ó˚ %c ˆòÄÎ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

ú˛Ó˚y!§ !Ó≤’ˆÏÓÓ˚ §yüy!çÜ˛ÈÙÈòy¢≈!öÜ˛ÈÙÈxÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ !û˛!_ñ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚Ä !û˛!_Ó˚ í˛z˛õÓ˚

157

≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ x!ôÜ˛yÓ˚§ü)• Óï≈ üy Ïö ú˛Ó˚y!§ öyà!Ó˚Ü˛àî ˆüÔ!°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ !•§y ÏÓ ˆû˛yà Ü˛ ÏÓ˚ö– ~•z x!ôÜ˛yÓ˚=!°Ó˚

üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •ˆÏFåÈÈÙÙÙÙÈS1V ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ öyà!Ó˚ˆÏÜ˛Ó˚ §üyöy!ôÜ˛yÓ˚ñ S2V xy•zˆÏöÓ˚ ˆã˛yˆÏá §Ü˛ˆÏ°Ó˚ §üyöy!ôÜ˛yÓ˚ñ S3V

§yÓ≈çö#ö ≤ÃyÆÓÎ˚ˆÏflÒÓ˚ ˆû˛yê˛y!ôÜ˛yÓ˚ñ S4V ôü≈#Î˚ fl∫yô#öï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ñ S5V §¡õ!_Ó˚ x!ôÜ˛yÓ˚ S6V §û˛yñ ˛§!ü!ï˛

Ä Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° àë˛ˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ñ S7V ôü≈âê˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ñ S8V òüö ˛õ#í˛¸ö ≤Ã!ï˛ˆÏÓ˚yˆÏôÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ñ S9V

ÓyÜ‰˛ÈÙÈfl∫yô#öï˛yÓ˚ñ §ÇÓyò˛õˆÏe x!ôÜ˛yÓ˚ S10V Óƒ!=àï˛ !öÓ˚y˛õ_yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚–

~áy Ïö í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒÈÈ ˆÎñ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ú˛Ó˚y!§ öyà!Ó˚Ü˛àˆÏîÓ˚ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ≤Ã!ï˛ Ü˛ï≈˛ˆÏÓƒÓ˚ ˆÜ˛yöÄ

≤ÃÜ˛yÓ˚ í˛zˆÏÕ‘á ˆö•z– ï˛ˆÏÓ ú˛Ó˚y!§ öyà!Ó˚Ü˛àîˆÏÜ˛ ˆòˆÏ¢Ó˚ xy•zˆÏöÓ˚ ˆã˛Ô•!jÓ˚ üˆÏôƒ•z ˆüÔ!˛°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚=!°ˆÏÜ˛ ˆû˛yà

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ˆüÔ!°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚à%!° ú ˛yˆÏ™ §yôyÓ˚î xy•zˆÏöÓ˚ (ordinary law) myÓ˚y•z Ó˚!«˛ï˛ Ä ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚–

ˆòˆÏ¢Ó˚ §yôyÓ˚î xy•zö ˛õy°ö Ü˛Ó˚yÓ˚ üyôƒˆÏü•z ú˛Ó˚y!§ öyà!Ó˚Ü˛Ó˚y ïÑ˛yˆÏòÓ˚ Ü˛ï≈˛ÓƒÄ ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛ö–

xyôyÈÙÈÓ˚y‹T… õ!ï˛¢y!§ï˛ ¢y§öÓƒÓfliy

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ§ü)• ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ xˆÏöˆÏÜ˛ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛

ÚÓ˚y‹T…˛õ!ï˛ ¢y!§ï˛ ~ÓÇ §Ç§Çò#Î˚ àîï˛y!sfÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ §Ç!ü◊îÛ ÓˆÏ° x!û˛!•ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ !ü!◊ï˛

¢y§öÓƒÓfliy ÏÜ˛ xyÓyÓ˚ x Ïö ÏÜ˛ ÚÚÓ˚yçï˛y!sfÜ˛ ¢y§ ÏöÓ˚ xyô%!öÜ˛ §ÇflÒÓ˚îÛÛ Ó Ï° x!û˛!•ï˛ Ü˛ ÏÓ˚ö– xyÓ˚. !ç. !öí züƒy ÏöÓ˚

üˆÏï˛ñ ˛õM˛Èü ú˛Ó˚y!§ §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö •ˆÏFåÈ ü)°ï˛ ~Ü˛!ê˛ Ó˚yçï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyöÛÛ– !Ü˛v !öí˛züƒyˆÏöÓ˚ ~•z

x!û˛üï˛ @ˇÃ•îˆÏÎyàƒ öÎ˚– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö ˆÜ˛yöÄüˆÏï˛•z ÚÓ˚yçï˛y!sfÜ˛Û Óy Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚ xyÓÓ˚î öÎ˚–

!Ü˛v í˛ˆÏÓ˚y!Ì !˛õÜ‰˛°ˆÏ§Ó˚ Ó_´Óƒ xö%ÎyÎ˚# ~•z §Ç!Óôyö mƒÌ≈ÓƒOÜ˛ñ xflõ‹T ~ÓÇ ˆôÑyÎ˚y¢y˛õ)î≈Ä öÎ˚– ≤ÃÜ,˛ï˛ xÓfliy

•ˆÏFåÈ ˆÎñ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ï%˛°öyÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~ÓÇ §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ (President and

Government) x!ôÜ˛ ¢!_´¢y°# Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ï˛y•z ~•z Ü˛yë˛yˆÏüy ÚxyôyÈÙÈÓ˚y‹T…˛õ!ï˛¢y!§ï˛Û (quasi-Presidential)

§Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛yë˛yˆÏüy ÓˆÏ° x!û˛!•ï˛ Ü˛Ó˚y í˛z!ã˛ï˛–

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö ~Ü˛!ê˛ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ ü Ïí˛° !• Ï§ ÏÓ x!û˛öÓ (a constitutional innovation)–

x Ïö ÏÜ˛ ü Ïö Ü˛ ÏÓ˚!åÈ Ï°ö ˆÎñ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfliy ÚÚxyôy Ó˚y‹T… õ!ï˛ÛÛ ¢y§öÈÙÜ˛yë˛y Ïüy !• Ï§ ÏÓ ˆÓ!¢!òö

Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏÓ öy– x!ã˛ˆÏÓ˚ ~ê˛y §¡õ)î≈Ó˚)ˆÏ˛õ üy!Ü≈˛ö Î%_´Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ üˆÏï˛y Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ¢y!§ï˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ xÌÓy §¡õ)î≈Ó˚)ˆÏ˛õ

!Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ü Ïï˛y §Ç§ò#Î˚ §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚ ˛õ!Ó˚îï˛ • ÏÓ– !Ü˛v ÓyhflÏ ÏÓ ˆÜ˛yöÄê˛y•z öy • ÏÎ˚ !öçfl∫ ˜Ó!¢ Ï‹Tƒ•z ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛sf

ò#â≈Ü˛y° Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛ˆÏ°ˆÏåÈ–

xyÓyÓ˚ xˆÏöˆÏÜ˛ xy¢ÇÜ˛y Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°öñ ú˛Ó˚y!§ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö òƒ à° §,‹T §Ç!Óôyö ÓˆÏ° òƒ

àˆÏ°Ó˚ ü,ï%˛ƒÓ˚ ˛õÓ˚ •Î˚ˆÏï˛y ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ ÌyÜ˛ˆÏÓ öyñ ˛õM˛ Èü §yôyÓ˚îï˛sf ÓƒÌ≈ï˛yÎ˚

158

˛õÎ≈Ó!§ï˛ •ˆÏÓ– !Ü˛v ÓyhflÏÓ x!û˛K˛ï˛yÎ˚ ˆòáy ˆàˆÏåÈ ˆÎñ òƒ à° ü,ï˛ñ !Ü˛v òƒ à° ÓƒÓfliy ç#!Óï˛ (De Gaulle

is dead; Long live De Gaulle)– òƒ à° ç#!Óï˛yÓfliyÎ˚ ˆÎ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ xû˛ƒy§ çy!ï˛Ó˚ ç#Ó Ïö à Ïí ¸ ï% Ï°!åÈ Ï°ö

ï˛y xyçÄ ÓçyÎ˚ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Óƒ!=˛ òƒ àˆÏ°Ó˚ ü,ï%˛ƒÓ˚ §ˆÏAà §ˆÏAà òƒ à° Ó˚#!ï˛ Óy òƒÈÙÈà° ÓƒÓfliyÓ˚ xÓ°%!Æ •Î˚!ö–

í˛z˛õ§Ç•yÓ˚

˛õMü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛y ≤ÃÜ,˛ï˛ ˛õˆÏ«˛ òƒ àˆÏ°Ó˚ Óƒ!_´àï˛ Ü,˛!ï˛c– ˆòˆÏ¢Ó˚ fliyÎ˚# Ä ¢!_´¢y°#

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçˆÏö ˛õMü §yôyÓ˚îï˛sf öyöy Ü˛yÎ˚òyÎ˚ à!ë˛ï˛– ˛õMü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ !ÓˆÏ¢£Ïc ~•z ˆÎñ ˆ§ §Ç§ò#Î˚

Ü˛yë˛yˆÏüy ÓçyÎ˚ ˆÓ˚ˆÏá Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ xï˛ƒ!ôÜ˛ ¢!_´¢y°# Ü˛ˆÏÓ˚ ï%˛ˆÏ°ˆÏåÈ– çÓ˚&!Ó˚ xy•zö Ä xöƒyöƒ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ ˆ«˛ˆÏe

üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ xˆÏ˛õ«˛yÄ ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ x!ôÜ˛ ¢!_´¢y°#– ~•z xÓfliyÎ˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö xˆÏöÜ˛

çyÎ˚àyÎ˚ ˆày°ˆÏüˆÏ°ñ ˆây°yˆÏê˛ Ä mƒÌ≈ÓƒOÜ˛– ~•z §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ öyöy ¢!_´Ó˚ §üˆÏé˛yï˛y ≤Ã§)ï˛ §Ç!Óôyö Ó°y ÎyÎ˚–

ˆÜ˛í z ˆÜ˛í z ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛sf ÏÜ˛ untidy constitution Ó Ï°ö– Îy•z ˆ•yÜ˛ñ ˛õM Èü §yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛yï˛y Ó˚y‹T… õ!ï˛

òƒ àˆÏ°Ó˚ ç#Ój¢yÎ˚ ˆï˛üö !Ü˛å%È x≤Ã#!ï˛Ü˛Ó˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ !Ó˛õÎ≈Î˚ âˆÏê˛!ö– òƒ à° ~áö ç#!Óï˛ ˆö•z !Ü˛v òƒ

àˆÏ°Ó˚ ç#Ój¢yÎ˚ çy!ï˛Ó˚ ˆÎ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ xû˛ƒy§ àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ ï˛yÓ˚ ü,ï%˛ƒ •Î˚!ö– ï˛Ó%Ä ˛õ%ˆÏÓ˚yˆÏöy !òˆÏöÓ˚ m®μñ

üï˛˛õyÌ≈ˆÏÜ˛ƒÓ˚ ò°yò!° Ä x!û˛K˛ï˛y xyçˆÏÜ˛Ó˚ !òˆÏö û˛!Ó£ÏƒˆÏï˛Ó˚ §ï˛Ü≈˛ï˛y !•ˆÏ§ˆÏÓ @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y í˛z!ã˛ï˛– Ü˛yÓ˚î ú ˛yˆÏ™

Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ â)!î≈ Îï˛ öy ÓyhflÏÓ Ä ÓƒÓ•y!Ó˚Ü˛ÈÙÈK˛yöàï˛ ï˛yÓ˚ ˆã˛ˆÏÎ˚ ˆÓ!¢ xyò¢≈àï˛ Ä xyˆÏÓàÈÙÈ§M˛Èy!°ï˛–

ò#â≈ ˛õÑÎ˚!ã˛e¢ ÓåÈÓ˚ ôˆÏÓ˚ é˛Py «%˛k˛ ˛õ,!ÌÓ#ˆÏï˛ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfliy §%¤%˛û˛yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ !öˆÏçÓ˚

x!û˛öÓc Ä ˆ◊¤˛c ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈ– ~Ü˛ xáu˛ !Ó ÏŸª öyöy ôÓ˚ ÏöÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ ü Ïôƒ ú y Ï™Ó˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛sf

~Ü˛!ê˛ !ÓˆÏ¢£Ï Ó˚)˛õ Model !•ˆÏ§ˆÏÓ ˛õ!Ó˚à!îï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

§Ç!Óôyö !ÓˆÏ¢£ÏK˛ˆÏòÓ˚ üˆÏï˛ ‘The Principal achievement of the Fifth Republic is to have gained

considerable ‘legitimach’, that is widespread accentance that its political institutions are

just.’’ xÌy≈Í §Ç!Óôyö Ü˛ï,≈ Ü˛ à,!•ï˛ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ã!e´Î˚y ~ÓÇ ≤Ã!ï˛¤˛yö=!°Ó˚ ˜Óôï˛y §y!Ó≈Ü˛û˛y ÏÓ fl∫#Ü, !ï˛ ˆ˛õ ÏÎ˚ ÏåÈ–

09.5 §yÓyÇ¢

~•z ~Ü˛!ê˛ Ïï˛ ˛õMü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ˆ˛õåÈˆÏö ˆÎ ã˛yÓ˚!ê˛ §yôyÓ˚ï˛ˆÏsfÓ˚ í˛zqÓ Ä ˛õï˛ö âˆÏê˛!åÈ° ~ÓÇ ã˛ï%˛Ì≈

§yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ˛õï˛ˆÏöÓ˚ ˛õÓ˚ ˆÎ âê˛öyÓ°# ˛õM Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ¢y§ö ÓƒÓfliyÓ˚ Ü˛yë˛yˆÏüyˆÏÜ˛ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ ˆ§•z

§ühflÏ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyÄ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ âê˛öyÓ°# xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

159

09.6 xö%¢#°ö#

1– Ó˚ã˛öydÜ˛ ≤ÃŸ¿ É

S1V ˛õM ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒà%!° xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö S9.4 ˛õí˛YöV–

2– §Ç!«˛Æ í˛z_ˆÏÓ˚Ó˚ ≤ÃŸ¿ É

S1V ˛õM ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf àî ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ û)˛!üÜ˛y !Ü˛⁄ S˛õyï˛y 153V

S2V Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛yÓ˚ Ü˛yç !Ü˛⁄ S˛õyï˛y 154V

09.7 @ˇÃsi õO#

1. Dorothy Pickles—The Government and Politics of France, Vol. I and II.2. Vincent Wright—The Government and Politics of france.3. D.H. Hanley, A.P., Kerr and N.H. Waites—Contemporary France.4. Alan R Ball—Modern Politics and Government.5. J. Devis Derbyshire & Law Derbyshire—Political Systems of the World.

—————

160

¤fl¬fl¬-10 Ó˚y‹T… õ!ï˛ñ ü!sf§û˛y ~ÓÇ §Ç§ò

·Í¬Ú :

10.1 Î¬◊ÀV˙…

10.2 √õ∂ô¶∏±ıÚ±

10.3 Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏòÓ˚ à%Ó˚%c Ä ï˛yÍ˛õÎ≈



10.6 Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛y ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy

10.7 ï%˛°öyü)°Ü˛ xyˆÏ°yã˛öy

10.8 ü!sf§û˛yÈÙÙÙÙÈ§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ xöƒü%á

10.9 ≤Ãôyöüsf#

10.10 ü!sf§û˛y

10.11 §Ç§ò

10.12 §Ç§ˆÏòÓ˚ àë˛ö Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#

10.13 í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ üˆÏôƒ §¡õÜ≈˛

10.14 ï%˛°öy

10.15 §yÓ˚yÇ¢

10.16 xö%¢#°ö#


161

10.1 í˛zˆÏj¢ƒ

~•z ~Ü˛Ü˛!ê˛ˆÏï˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ¢y§ö !Óû˛yà Ä xy•zö!Óû˛yà §¡õˆÏÜ≈˛ §üƒÜ˛ ôyÓ˚îyÓ˚ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚

ˆòÄÎ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ú ˛yˆÏ™Ó˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ •ˆÏFåÈ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ÈÙÈÓƒÓfliy Ä §Ç§ò#Î˚ÈÙÈÓƒÓfliyÓ˚ ~Ü˛ §Ç!ü!◊ï˛ Ó˚*˛õ– ï˛y•z

§Ó˚Ü˛yÓ˚ Óî≈öy Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä §Ç§ò˛ í˛zû˛Î˚ˆÏÜ˛ ~Ü˛ˆÏe xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~ÓÇ

ü!sf§û˛y ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ò%•z!ê˛ ü%á !•§yˆÏÓ !Ü˛û˛yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ §Ç§ˆÏòÓ˚ xÌ≈yÍ xy•zö!Óû˛yˆÏàÓ˚

§yˆÏÌ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ü!sf§û˛yÓ˚ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ §¡õÜ≈˛ !Ü˛ ≤ÃÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf !Óöƒy§ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ

ï˛yÓ˚ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚y•z ~•z ~Ü˛ˆÏÜ˛Ó˚ í˛zˆÏj¢ƒ–


§yôyÓ˚îû˛yˆÏÓ §Ç§ò#Î˚ Ä Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ÓƒÓfliyÓ˚ üˆÏôƒ ï%˛°öy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ ÌyˆÏÜ˛– ~•z ò%•z!ê˛ ˛õ,ÌÜ˛

¢y§öÜ˛yë˛yˆÏüyÓ˚ §%!Óôy Ä x§%!Óôy ò%•zÈÙÈ•z xyˆÏåÈ– ~•z ò%•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ¢y§ö Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ x§%!Óôy ò)ˆÏÓ˚ ˆÓ˚ˆÏá

÷ô% §%!Óôy=ˆÏ°yˆÏÜ˛ ~Ü˛!eï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ~Ü˛!ê˛ ¢y§öÜ˛yë˛yˆÏüy ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ã˛y°% •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

Ä §Ç§ò#Î˚ í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ §Ç!ü!◊ï˛ Ó˚*˛õ •ˆÏFåÈ ú ˛yˆÏ™ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ¢y§öÈÙÈÜ˛yë˛yˆÏüy– ~•z !ü◊ÈÙÈÓ˚*˛õ

Ü˛yë˛yˆÏüy ≤ÃÓï≈˛ˆÏöÓ˚ í˛zˆÏj¢ƒ •ˆÏFåÈ—~Ü˛!òˆÏÜ˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ fliy!Î˚c Ä xöƒ!òˆÏÜ˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yˆÏç çöàˆÏîÓ˚

xÇ¢@ˇÃ•î Ä !öÎ˚sfˆÏîÓ˚ üˆÏôƒ ~Ü˛!ê˛ §%!fliï˛ û˛yÓ˚§yüƒ ÓçyÎ˚ Ó˚yáy– ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ~•z

!ü◊ Ó˚*˛õ •ˆÏFåÈ ~Ü˛!ê˛ x!û˛öÓ ˜Ó!¢‹Tƒ Îy ˛õ,!ÌÓ#Ó˚ xöƒyöƒ ˆòˆÏ¢Ó˚ §Ç!Óôyö ˆÌˆÏÜ˛ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛

§yÇ!Óôy!öÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyˆÏÜ˛ fl∫ï˛sf Ü˛ˆÏÓ˚ ˆÓ˚ˆÏáˆÏåÈ– ~•z fl∫yï˛ˆÏsfÓ˚ ü)ˆÏ° xyˆÏåÈ ˆÎ ¢y§ö!Óû˛yà Ä xy•zö!Óû˛yà

ˆ§•z ò%!ê˛ !Óû˛yˆÏàÓ˚ xyˆÏ°yã˛öy ~•z ~Ü˛ˆÏÜ˛ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

10.3 Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏòÓ˚ à%Ó˚%c Ä ï˛yÍ˛õÎ≈

˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏFåÈö ú ˛yˆÏ™Ó˚ !mÈÙÈü%á !Ó!¢‹T §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ~Ü˛!ê˛ ü%á– ˆÎ ˆÜ˛yöÄ

ˆòˆÏ¢Ó˚ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ü)° ≤ÃŸ¿!ê˛ •ˆÏFåÈ—ÚˆÜ˛ ¢y§ö Ü˛ˆÏÓ˚Û⁄ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ~•z

≤ÃˆÏŸ¿Ó˚ í˛z_Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆçyí˛¸yï˛y!° ~Ü˛ Ü˛ï,≈˛c– ú˛Ó˚y!§ ¢y§öÓƒÓfiÌy Ä Ó˚yçö#!ï˛ !ÓˆÏ¢£ÏK˛

!û˛ö‰ˆÏ§rê˛ Ó˚y•zˆÏê˛Ó˚ üˆÏï˛ “With the French Constitution of 1958 we enter the world not ofDescartes but of Lewis Caroll. Ambiguity shrouds key areas of decision-making” ≈xÌ≈yÍ

§ÇˆÏ«˛ˆÏ˛õ Ó°ˆÏ°—!§k˛yhsˇ @ˇÃ•ˆÏîÓ˚ !Ü˛å%È !Ü˛å%È çyÎ˚àyÎ˚ xflõ‹Tï˛y ˆòáy ÎyÎ˚–

ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~áyˆÏö §ˆÏÓ≈yFã˛ üÎ≈yòy§¡õß¨ Óƒ!=˛– !ï˛!ö §ü@ˇÃ Ó˚y‹T…Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ fliy!Î˚c Ä

≤ÃÓ•üyöï˛yÓ˚ ˆüÔ° ≤Ã!ï˛¤˛yö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ú˛Ó˚y!§ çy!ï˛Ó˚ ≤Ãï˛#Ü˛# Ä ≤ÃÜ,˛ï˛ ¢y§Ü˛– ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ó˚yçcÄ

Ü˛ˆÏÓ˚öñ ¢y§öÄ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ 44 ÓåÈˆÏÓ˚ÈÙÈ˛õò Ü˛yÎ≈ˆÏ«˛ˆÏe òƒ à° ˜¢°# (the style ofgeneral De gaulle) xö%§Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚•z ã˛ˆÏ°ˆÏåÈ–

162

!í˛. ~ö. •y§ˆÏ°ñ ~. !˛õ. ˆÜ˛Ó˚ ~ÓÇ ~ö. ~•zã˛. ÄˆÏÎ˚ê˛ÈÙÈ~Ó˚ üˆÏï˛ñ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

ˆÜ˛Ó° !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ Ó˚y‹T…≤Ãôyö öˆÏ•ö SÄÎ˚y°ê˛yÓ˚ ˆÓç•ˆÏê˛Ó˚ üˆÏï˛ !Î!ö ÷ô%üye §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §æyhsˇ xÇ¢

!•§yˆÏÓ xyö%¤˛y!öÜ˛ ˆ¢yû˛y Óô≈ö Ü˛ˆÏÓ˚öV–

[Clearly the President of the Fith Republic is no longer merely a constitutional head ofstate that part of the executive dealing only with ceremonial, what Walter Bagehot wouldcall ‘the dignified parts of government’ but a head of state who is politically active as wella key figure in the efficient parts of government.]

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛yï˛y ≤ÃÌü Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˆçöyˆÏÓ˚° òƒ àˆÏ°Ó˚ û˛y£ÏyÎ˚ñ ÚÚxyüyˆÏòÓ˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚

ü)° ≤ÃhflÏÓ˚á[˛ •ˆÏFåÈ öï%˛ö §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õòñ Îy ú˛Ó˚y!§ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ Ó%!k˛ Ä xö%û)˛!ï˛ myÓ˚y

í˛zj#!˛õï˛ •ˆÏÎ˚ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…≤Ãôyö Ä ˛õòÈÙÈ≤Ãò¢≈Ü˛ •ˆÎ˚ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ– (The keystone of our regime is thenew institution of a President of the Republic, designated by the reason and feelings of theFrench people to be the head of state and guide of France)

Ó˚!í˛ñ ~ƒyu˛yÓ˚§ö Ä !e´fiê˛° ~Ó˚ üˆÏï˛ñ ÚÚ~ê˛y ˛flõ‹T ˆÎñ üy!Ü≈˛ö Î%_´Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ã˛y•zˆÏï˛Ä ú˛Ó˚y!§

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚ Ó˚y‹T… õ!ï˛ x!ôÜ˛ï˛Ó˚ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ ÏÓ˚ö– ï˛_¥àï˛û˛y ÏÓ öy • Ï°Äñ ÓyhflÏ ÏÓ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚

˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ û˛!Ó£ÏƒÍ !öô≈yÓ˚î Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛ö–


ü)° §Ç!ÓôyˆÏö üy!Ü≈˛ö ôÑyˆÏã˛ !öÓ≈yã˛ö# §ÇfliyÓ˚ üyÓ˚ú˛ï˛ ˛õˆÏÓ˚y«˛û˛yˆÏÓ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ÓƒÓfliy !åÈ°–

1962 §yˆÏ° §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 6 Ä 7 öÇ ôyÓ˚yÓ˚ §ÇˆÏ¢y!ôï˛ Ó˚*˛õ •ˆÏFåÈ ˆÎñ §yÓ≈çö#ö ≤ÃyÆÓÎ˚flÒ ˆû˛yê˛y!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚

S18 ÓåÈÓ˚V !û˛!_ˆÏï˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ çö§yôyÓ˚î myÓ˚y ≤Ãï˛ƒ«˛û˛yˆÏÓ Úò%•z Óƒy°ê˛Û ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö–

≤ÃÌü Óƒ°ˆÏê˛ Î!ò ˆÜ˛yö ≤ÃyÌ≈# í˛z˛õÎ%_´ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y °yû˛ öy Ü˛ˆÏÓ˚ö ï˛áö ≤ÃÌˆÏü !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ï˛y!Ó˚ˆÏáÓ˚

˛õÓ˚Óï≈˛# Ó˚!ÓÓyˆÏÓ˚ !mï˛#Î˚ Óƒy°ˆÏê˛ ˆû˛yê˛ ˆöÄÎ˚y •Î˚– !mï˛#Î˚ Óƒy°ê˛ ˆû˛yˆÏê˛ ˆÜ˛Ó°üye ≤ÃÌüÓyÓ˚ ˆû˛yê˛

àîöyÎ˚ ¢#£Ï≈ fliyöy!ôÜ˛yÓ˚# ò%•z Óƒ!_´Ó˚ üˆÏôƒ ≤Ã!ï˛m!®μï˛y •Î˚– !mï˛#Î˚ Óƒy°ê˛ àîöyÓ˚ §üÎ˚ §yôyÓ˚î à!Ó˚¤˛ï˛y

myÓ˚y•z ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö–

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ˆÏö ≤Ã!ï˛m!®μï˛y Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ çöƒ •zFå%ÈÜ˛ ≤ÃyÌ≈#ˆÏÜ˛ xÓ¢ƒ•z ≤ÃÌˆÏü ≤ÃyÌ≈#˛õˆÏòÓ˚ §üÌ≈ˆÏö 100

çö !Ó!¢‹T Óƒ!_´Ó˚ §üÌ≈ö§)ã˛Ü˛ fl∫y«˛Ó˚ §Ç@ˇÃ• Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– !Ó!¢‹T Óƒ!_´ Ó°ˆÏï˛ ˆÓyé˛yÎ˚—˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

§ò§ƒàîñ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ Ä §yüy!çÜ˛ ˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ §ò§ƒÓ˚yñ fliyö#Î˚ Ü˛yí˛z!™°Ó˚ xÌÓy ˆüÎ˚Ó˚àî– ~ÑˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ

Ü˛ü˛õˆÏ«˛ 10!ê˛ !û˛ß¨ !û˛ß¨ !í˛˛õyê≈˛ˆÏürê˛ÈÙÈ~Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô ÌyÜ˛ˆÏÓö– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏòÓ˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö ≤Ã!ï˛ ≤ÃyÌ≈#ˆÏÜ˛

10ñ000 ú Ñ˛y çüy Ó˚yáˆÏï˛ •Î˚ Sçyüyöï˛V– Î!ò ˆÜ˛yöÄ ≤ÃyÌ≈# ˆüyê˛ ≤Ãò_ ˜Óô ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ 5 ¢ï˛yÇ¢ °yû˛

Ü˛ˆÏÓ˚ö ï˛y •ˆÏ° çyüyöˆÏï˛Ó˚ 10ñ000 ú Ñ˛y §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ˆÜ˛y£ÏyàyÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ òyö Ü˛Ó˚y •Î˚– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏò

≤Ã!ï˛m®μ# §Ü˛° ≤ÃyÌ≈#ˆÏÜ˛•z !öÓ≈ã˛ö# ≤Ãã˛yˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ ˆÓï˛yÓ˚ Ä ò)Ó˚ò¢≈ˆÏö ≤Ãã˛yˆÏÓ˚Ó˚ §üyö §%ˆÏÎyà ˆòÄÎ˚y •Î˚–

163

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏò ~Ü˛•z Óƒ!_´Ó˚ ˛õ%ö!ö≈Óyã˛ˆÏöÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf !Ü˛å%È í˛zˆÏÕ‘á ˆö•z– ú˛ˆÏ° ôÓ˚y

•Î˚ ˆÎñ ~Ü˛çö Óƒ!_´ Îï˛ÓyÓ˚ •zFåÈy Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏò ≤ÃyÌ≈# •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏò ˆÎyàƒï˛yÓ˚

Óƒy˛õyˆÏÓ˚Ä ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ˆÜ˛yöÄ !Ü˛å%È í˛zˆÏÕ‘á ˆö•z– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏò ≤ÃyÌ≈# •ÓyÓ˚ çöƒ ÓÇ¢ñ Óî≈ñ

flf#ÈÙÈ˛õ%Ó˚&£Ï Óy çyï˛#Î˚ï˛y ˆÜ˛yöÄ !Ü˛å%ÈÓ˚•z í˛zˆÏÕ‘á §Ç!ÓôyˆÏö ˆö•z– ¢%ô%üye ≤ÃyÌ≈#ˆÏÜ˛ 23 ÓåÈÓ˚ ÓÎ˚flÒ ú˛Ó˚y!§

öyà!Ó˚Ü˛ •ˆÏï˛ •Î˚–

§yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ö §Çeýhsˇ §ühflÏÓ˚Ü˛ü Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛ˆÏÓ˚ñ x!û˛ˆÏÎyà

!Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ Ä ú˛°yú˛° ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚– !öÓ≈yã˛ö xö%!¤˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ 48 ârê˛yÓ˚ üˆÏôƒ ~ÓÇ !öÓ≈yã˛ö# ú˛°yú˛°

ˆây£ÏîyÓ˚ xyˆÏà !öÓ≈yã˛ö §¡õˆÏÜ≈˛ ˆÜ˛yöÄ x!û˛ˆÏÎyà §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ çyöyˆÏöy ÎyÎ˚– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

˛õˆÏòÓ˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö !öÓ≈yã˛ö# ≤Ãã˛yÓ˚ ã˛ˆÏ° ˛õˆÏöˆÏÓ˚y !òö– ~•z !öÓ≈yã˛ö# ≤Ãã˛yÓ˚Ü˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚ ˛õÑyã˛ çö

§òˆÏ§ƒÓ˚ ~Ü˛ !ÓˆÏ¢£Ï Ü˛!ü¢ö myÓ˚y–

ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yÎ≈Ü˛yˆÏ°Ó˚ ˆüÎ˚yò §yï˛ ÓÍ§Ó˚– !Ü˛v ~•z ˆüÎ˚yò ˆ¢£Ï •ÄÎ˚yÓ˚ xyˆÏà Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö xÌÓy ˛õòã%˛ƒï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– §Ç!Óôyö xö%§yˆÏÓ˚ ~Ü˛üye ÚÚÓ˚yˆÏ‹T…Ó˚ à%Ó˚%ï˛Ó˚

x˛õÓ˚yôÛÛ (high treason) §¡õ!Ü≈˛ï˛ x!û˛ˆÏÎyà ≤Ãüy!îï˛ •ˆÏ°•z Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ ˛õòã%˛ƒï˛ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚

!ÓÓ˚&ˆÏk˛ ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ x!û˛ˆÏÎyˆÏàÓ˚ !Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ í˛zFã˛ÈÙÈ!Óã˛yÓ˚y°Î˚– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ ÚÚ=Ó˚&ï˛Ó˚

Ó˚y‹T…!ÓˆÏÓ˚yô# x˛õÓ˚yôÛÛÈÙÈ~Ó˚ !ö®y≤ÃhflÏyÓ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zû˛Î˚Ü˛ˆÏ«˛ ~Ü˛•z Ó˚*ˆÏ˛õ ≤ÃÜ˛y¢ƒ ˆû˛yˆÏê˛ ~ÓÇ ≤Ã!ï˛!ê˛

Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §Çáƒyà!Ó˚ˆÏ¤˛Ó˚ ˆû˛yˆÏê˛ xö%ˆÏüy!òï˛ •ˆÏ° í˛zFã˛ÈÙÈ!Óã˛yÓ˚y°Î˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ xyöy x!û˛ˆÏÎyˆÏàÓ˚

!Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛–

xÓ§Ó˚@ˇÃ•îÜ˛yÓ˚# Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ü˛yÎ≈Ü˛yˆÏ°Ó˚ ˆüÎ˚yò ˆ¢£Ï •ÄÎ˚yÓ˚ ˛õÑÎ˚!e¢ !òö xyˆÏà Óy Ü%˛!í˛¸ !òˆÏöÓ˚ Ü˛ü

§üˆÏÎ˚ öï%˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö Ü˛Ó˚y •Î˚ öy– ˆÜ˛yöÄ Ü˛yÓ˚ˆÏî Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õò ¢)öƒ •ˆÏ° xy•zö§û˛yÓ˚ !mï˛#Î˚

Ü˛«˛ ˆ§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yÎ≈û˛yÓ˚ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö– §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y ˆÜ˛yöÄ

Ó˚y‹T… õ!ï˛ ÏÜ˛ x ÏÎyàƒ ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚ Ï° öï% ö Ó˚y‹T… õ!ï˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ öy •ÄÎ˚y ˛õÎ≈hsˇ ˆ§ Ïö Ïê˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛ xfliyÎ˚#û˛y ÏÓ

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ö– ï˛ˆÏÓ xfliyÎ˚# Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 11 ~ÓÇ 12 öÇ ôyÓ˚y §Çeýhsˇ àîÈÙÈˆû˛yˆÏê˛Ó˚

«˛üï˛yÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy—!ÓˆÏ¢£Ïï˛ ˆÎáyˆÏö §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆÜ˛yöÄ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ¢yáyÓ˚ §Çàë˛ö Óy

ã%˛!_´Ó˚ xö%ˆÏüyòö Óy çyï˛#Î˚ §û˛y Óy!ï˛° Óy ˆÎ §ühflÏ ˆ«˛ˆÏe 49ñ 50 ~ÓÇ 89 ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# §Ó˚Ü˛yÓ˚

˛õÓ˚y!çï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ Ä §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôˆÏöÓ˚ Óƒy˛õyÓ˚ ç!í˛¸ï˛ ÌyˆÏÜ˛– xˆÏÎyàƒ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ x˛õ§yÓ˚ˆÏîÓ˚

!§k˛yˆÏhsˇÓ˚ Ü%˛!í˛¸ !òö xyˆÏà öï%˛Óy ˛õÑÎ˚!e¢ !òˆÏöÓ˚Ä ˆÓ!¢ ˛õˆÏÓ˚ ~•z Ó˚Ü˛ü ~Ü˛ê˛y §üˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ §yÇ!Óôy!öÜ˛

§û˛yˆÏÜ˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚–

üy!Ü≈˛ö Î%_´Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö ˛õk˛!ï˛Ó˚ §ˆÏD ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö ˛õk˛!ï˛Ó˚ ï%˛°öy Ü˛ˆÏÓ˚

Ó°y •Î˚ ˆÎñ SÜ˛V ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ ≤Ãï˛ƒ«˛ ˆû˛yˆÏê˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– !Ü˛v üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

!öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö ~Ü˛!ê˛ !ÓˆÏ¢£Ï fl∫ï˛sf !öÓ≈yã˛Ü˛ §Çfliy myÓ˚y SáV ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ˆÏö öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ

164

ˆÜ˛yöÄ ˆû˛òyˆÏû˛ò Ü˛Ó˚y •Î˚ öy– !Ü˛v üy!Ü≈˛ö Î%_´Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ˆÜ˛yöÄ xö%ˆÏüyòö !§k˛ öyà!Ó˚Ü˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚ öy– SàV ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Úò%•z Óƒy°ê˛Û ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– !Ü˛v üy!Ü≈˛ö Î%_´Ó˚yˆÏ‹T… ˆÜ˛yöÄ ≤ÃyÌ≈#

Î!ò !öÓ˚B%˛¢ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ ˆû˛yê˛ °yˆÏû˛ ÓƒÌ≈ •ö ï˛ˆÏÓ ˆÜ˛yöÄ ≤ÃyÌ≈#ˆÏÜ˛•z !öÓ≈y!ã˛ï˛ ÓˆÏ° ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚y •Î˚

öy– ≤ÃyÆ ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ §ÇáƒyÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛ ≤ÃÌü !ï˛öçö ≤ÃyÌ≈#Ó˚ öyü ≤Ã!ï˛!ö!ô§û˛yÓ˚ !öÜ˛ê˛ ˆ≤ÃÓ˚î Ü˛Ó˚y •Î˚–

≤Ã!ï˛!ö!ô §û˛y Sçyï˛#Î˚ xy•zö§û˛y Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ !mï˛#Î˚ Ü˛«˛V Ä•z !ï˛öçö ≤ÃyÌ≈#Ó˚ üˆÏôƒ ~Ü˛çöˆÏÜ˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

!•§yˆÏÓ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚–

ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö ˛õk˛!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ ï%˛°öy Ü˛ˆÏÓ˚ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ ú˛Ó˚y!§

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö ˛õk˛!ï˛ üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö ˛õk˛!ï˛ xˆÏ˛õ«˛y ˆÓ!¢ í˛zß√%=˛ñ í˛zòyÓ˚ñ §•ç Ä §Ó˚°–


˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚ã˛!Î˚ï˛yàˆÏîÓ˚ í˛zˆÏj¢ƒ Îy•z ÌyÜ%˛Ü˛ñ 1986 §yˆÏ°Ó˚ üôƒ ú˛Ó˚y!§ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ≤Ãyôyöƒ §%≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– !û˛ö‰ˆÏ§rê˛ Ó˚y•zˆÏê˛Ó˚ ühsˇÓƒ xö%§yˆÏÓ˚ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ “practicetransformed the nature and scope of office.” Óï≈ üy Ïö ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T… õ!ï˛ §yôyÓ˚îû˛y ÏÓ ˛õÑyã˛ ôÓ˚ ÏöÓ˚

Ü˛yÎ≈yÓ°# §¡õyòö Ü˛ˆÏÓ˚ö—S1V Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ xyö%¤˛y!öÜ˛ ≤Ãôyöñ S2V çyï˛#Î˚ fl∫yˆÏÌ≈Ó˚ x!û˛û˛yÓÜ˛ñ S3V

˛õ,¤˛ˆÏ˛õy£ÏÜ˛ï˛yÓ˚ í˛zÍ§ñ S4V ˆ◊¤˛ Ó˚yçö#!ï˛!Óòñ S5V ¢y§ö!Óû˛yà#Î˚ ≤Ãôyö– ~•z ˛õÑyã˛ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#Ó˚

üˆÏôƒ ≤ÃÌü ã˛yÓ˚!ê˛ Ü˛yÎ≈yÓ°# ˆüyê˛ü%!ê˛ ~Ü˛•z ≤ÃÜ˛yÓ˚ ÌyÜ˛ˆÏ°Ä ˆÏ¢£Ï Ü˛yÎ≈ xÌ≈yÍ ¢y§ö!Óû˛yà#Î˚ ≤Ãôyö

!•§yˆÏÓ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yÎ≈ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ó˚&!ã˛ Ä ü!ç≈ (taste and temperament) xö%§yˆÏÓ˚ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚–

S1V Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ xyö%¤˛y!öÜ˛ ≤Ãôyö !•ˆÏ§ˆÏÓ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ x!ôÜ˛ §üÎ˚ ÓƒÎ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– !Ó!û˛ß¨ !ÓˆÏò!¢ ò)ï˛

@ˇÃ•îñ !ÓˆÏòˆÏ¢ fl∫ˆÏòˆÏ¢Ó˚ ò)ï˛ ˆ≤ÃÓ˚î ~ÓÇ !öˆÏç !ÓˆÏò¢ ºüî myÓ˚y Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ xyö%¤˛y!öÜ˛ ˛õˆÏòÓ˚

û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Ó!û˛ß¨ ≤ÃˆÏòˆÏ¢ Óy xM˛ˆÏ°Ä Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ §ú˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ~•z §Ó ≤Ãï˛ƒhsˇ xM˛ÈˆÏ°

Ó˚y‹T… õ!ï˛Ó˚ §ú˛Ó˚ Ó˚y‹T… õ!ï˛ ÏÜ˛ ≤Ãï˛ƒ«˛û˛y ÏÓ çö§yôyÓ˚ ÏîÓ˚ §y ÏÌ ˆÎyày ÏÎyà fliy˛õ Ïö §y•yÎƒ Ü˛ ÏÓ˚– xyö%¤˛y!öÜ˛

Ó˚y‹T…≤Ãôyö !•§yˆÏÓ ~ï˛yÓÍ ˛õÑyã˛çö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ !Ü˛v Ü˛yˆÏçÓ˚ ˜¢°#Ó˚ (style) ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ˆòáy

ÎyÎ˚–

S2V çyï˛#Î˚ fl∫yˆÏÌ≈Ó˚ x!û˛û˛yÓÜ˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏ°ö çy!ï˛Ó˚ ˆöï˛yñ ≤Ãyã˛#öˆÏcÓ˚ ≤Ãï˛#Ü˛ñ xyô%!öÜ˛ï˛yÓ˚

x@ˇÃò)ï˛ñ û˛!Ó£ÏƒˆÏï˛Ó˚ û˛!Óï˛Óƒ– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˆòˆÏ¢Ó˚ ˙Ü˛ƒ Ä §Ç•!ï˛ Ó˚«˛yÓ˚ çöƒ §Ó≈òy•z §Ó≈§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ !öÜ˛ê˛

ï˛ƒyà fl∫#Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ xyˆÏÓòö çyöyö– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ ≤ÃÌü Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ òƒ à° çy!ï˛Ó˚ ˆöï˛y

!•ˆÏ§ˆÏÓ 1962 §yˆÏ° xy°!ç!Ó˚Î˚yÎ˚ ˜§öƒ !ÓˆÏoyˆÏ•Ó˚ §üÎ˚ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ !öÜ˛ê˛ xyˆÏÓòö çy!öˆÏÎ˚!åÈˆÏ°ö–

òƒ àˆÏ°Ó˚ üˆÏï˛y öyê˛Ü˛#Î˚ öy •ˆÏ°Ä Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !üï˛Ó˚ 1982 §yˆÏ° xy!Ì≈Ü˛ §B˛ˆÏê˛Ó˚ ˆ≤Ã!«˛ˆÏï˛ ò)Ó˚ò¢≈ˆÏöÓ˚

üyôƒˆÏü ˆò¢Óy§#Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ çy!ï˛Ó˚ fl∫yÌ≈Ó˚«˛yÓ˚ çöƒ xyˆÏÓòö çy!öˆÏÎ˚!åÈˆÏ°ö–

S3V Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ï,˛ï˛#Î˚ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ü˛yç •° à%Ó˚%c˛õ)î≈ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ !öˆÏÎ˚yà §Çeýhsˇ §yÇ!Óôy!öÜ˛ «˛üï˛y

≤ÃˆÏÎ˚yà– ˜§öƒÓy!•ö#ñ xyü°yï˛sf ~ÓÇ !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yˆÏàÓ˚ §ˆÏÓ≈yFã˛˛õˆÏò !öˆÏÎ˚yà Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ myÓ˚y•z §¡õy!òï˛

165

•Î˚– ï˛ˆÏÓ ïÑ˛yÓ˚ §Ó≈y!ôÜ˛ =Ó˚&c˛õ)î≈ !öˆÏÎ˚yà «˛üï˛y •° ≤Ãôyöüsf# Ä §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ xöƒyöƒ üsf#ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà–

1986 §yˆÏ°Ó˚ ≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛ x˛õ§yÓ˚ˆÏîÓ˚ ˆ«˛ˆÏeÄ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ≤Ãû˛yÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚– ≤Ãôyöüsf#Ó˚y Îáö

˛õòï˛ƒyà Ü˛ˆÏÓ˚öñ ï˛áö ïÑ˛yÓ˚y ≤ÃyÎ˚ Óyôƒ •ˆÏÎ˚•z ˛õòï˛ƒyà Ü˛ˆÏÓ˚ö– §%ï˛Ó˚yÇ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆöï,˛ˆÏc

ú ˛yˆÏ™ §Ó˚Ü˛yÓ˚ àë˛ˆÏöÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚Ä ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õ,¤˛ˆÏ˛õy£ÏÜ˛ï˛y Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚–

S4V ˛õ,¤˛ˆÏ˛õy£ÏÜ˛ï˛y !Óï˛Ó˚î ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ ~Ü˛!ê˛ !ÓˆÏ¢£Ï ˆ«˛e– !ï˛!ö !öˆÏçÓ˚ ˛õåÈ®üˆÏï˛y

Óƒ!_´ˆÏòÓ˚ ü!sf§û˛yÎ˚ ~ÓÇ í˛zFã˛ï˛Ó˚ !Óã˛yÓ˚§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– ú ˛yˆÏ™ e´üÓô≈üyö ≤Ãû˛yÓ¢y°#

§yÇ!Óôy!öÜ˛ ˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ öÎ˚çö §òˆÏ§ƒÓ˚ üˆÏôƒ !ï˛öçö §ò§ƒˆÏÜ˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ó˚y‹T…ò)ï˛ñ

Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛yÓ˚ §ò§ƒñ !≤ÃˆÏú˛Ü‰˛ê˛ñ !¢«˛yÎ˚ï˛ˆÏöÓ˚ ˆÓ˚Ü˛ê˛Ó˚ñ !•§yÓ ˛õÓ˚#«˛y §ÇfliyÓ˚ ˛õòfli Óƒ!_´ñ §¡±ã˛yÓ˚

!Óû˛yˆÏàÓ˚ ˛õòfli Óƒ!_´ ≤Ãû,˛!ï˛ˆÏÜ˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– ~•z §ühflÏ !öˆÏÎ˚yà myÓ˚y §ü@ˇÃ ˆòˆÏ¢Ó˚ ˆã˛•yÓ˚yˆÏÜ˛

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~Ü˛ !Ó!¢‹TÓ˚*ˆÏ˛õ ü![˛ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– ≤ÃÌü Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ òƒ à° ïÑ˛yÓ˚ !öˆÏÎ˚yà «˛üï˛y myÓ˚y

ú ˛y™ˆÏÜ˛ òƒ à°#Î˚ Ó˚yˆÏ‹T… (the Gaullist state) ˛õ!Ó˚îï˛ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– òƒ à° !öÎ%=˛ Óƒ!=ˆÏòÓ˚ ˆòˆÏ¢Ó˚

≤Ã¢y§ö ˆÌˆÏÜ˛ §!Ó˚ˆÏÎ˚ !òˆÏÎ˚ !à§Ü˛yò≈ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ §ühflÏ ˛õˆÏò !öˆÏçˆÏòÓ˚ ˛õåÈ®üˆÏï˛y Óƒ!_´ˆÏòÓ˚

!öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– ï˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…#Î˚ ˆã˛•yÓ˚y •Î˚ Ú!à§Ü˛yò≈#Î˚Û Ó˚y‹T…ÓƒÓfliy (Giscardran state)–1993 §yˆÏ° !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ˛õ)Ó≈ ˛õÎ≈hsˇ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !üïÑ˛Ó˚ ~Ü˛•z ôyÓ˚y xö%§Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy

Ü˛Ó˚yÎ˚ §üyçï˛sf# òˆÏ°Ó˚ ˆ°yˆÏÜ˛Ó˚y•z §Ó≈e !öÎ%= •ˆÏï˛ö– ~áyˆÏö í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚y òÓ˚Ü˛yÓ˚ ˆÎñ ú ˛yˆÏ™ !Ü˛v

“spoils system” ≤Ãã˛!°ï˛ ˆö•z– ˆÜ˛Ó° í˛zFã˛ï˛Ó˚ Ä à%Ó˚%c˛õ)î≈ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˛õˆÏòÓ˚ ˆ«˛ˆÏe•z Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öç

˛õåÈ® Óƒ!=ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛ö– ú ˛yˆÏ™Ó˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ã˛yÜ%˛!Ó˚ˆÏï˛ !öˆÏÎ˚yà §¡õß¨ •Î˚ xy•zö myÓ˚yñ

à!Ó˚¤˛ï˛yÓ˚ !•ˆÏ§Ó myÓ˚y ~ÓÇ §%≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ myÓ˚y– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˛õ,¤˛ˆÏ˛õy£ÏÜ˛ï˛yÓ˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ ≤Ãüy!îï˛

ˆÎyàƒï˛y myÓ˚y•z ú ˛yˆÏ™ !öˆÏÎ˚yàÈÙÈö#!ï˛ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚– !Ü˛v ï˛y §ˆÏ_¥Ä ~Ü˛Ìy Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛ü

§yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~üöû˛yˆÏÓ ïÑ˛yÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛yÎ≈ §¡õß¨ Ü˛ˆÏÓ˚ö ÎyˆÏï˛ ïÑ˛yÓ˚ !ÓŸªhflÏ xö%àï˛Ó˚y ˛õ%Ó˚‹,Òï˛

•ö––ïÑ˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛ !ÓÓ˚= Ä !ÓˆÏoy•#Ó˚y ¢y!hflÏ≤ÃyÆ •ö– ~•zû˛yˆÏÓ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ïÑ˛yÓ˚ !öˆÏÎ˚yà «˛üï˛y myÓ˚y ïÑ˛yÓ˚

Óƒ!_´àï˛ ò°Ó° û˛yÓ˚# Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛ö– Ü˛yˆÏçÓ˚ ú˛ˆÏ° ú ˛yˆÏ™ ¢y§öÓƒÓfliy Ü˛yÎ≈ï˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚

˛õ!Ó˚îï˛ •Î˚–

S5V ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ã˛ï%˛Ì≈ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ü˛yˆÏçÓ˚ ≤ÃÜ,˛!ï˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛– 1958 §yˆÏ°Ó˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òy!Î˚c¢)öƒ (politically non-responsible) ÓˆÏ° ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚yÓ˚ xÌ≈ !åÈ°

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ |ˆÏôù≈ (above party-politics) Ó˚yáy– !Ü˛v ÓyhflÏˆÏÓ ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛•z !öˆÏçˆÏÜ˛

ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ §yˆÏÌ Î%_´ Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛ˆÏ°ˆÏåÈö– Ü˛yÓ˚î §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚# ≤ÃôyöÓ˚*ˆÏ˛õ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛•z

§Ó˚Ü˛y!Ó˚ ö#!ï˛Ó˚ fl∫˛õˆÏ«˛ Ó_´Óƒ Ó˚yˆÏáö ~ÓÇ !ÓˆÏÓ˚yô#ˆÏòÓ˚ Ó_´Óƒ á[˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öˆÏçòÓ˚ Ü˛yˆÏçÓ˚

§üÌ≈ˆÏöÓ˚ çöƒ !öç òˆÏ°Ó˚ §ò§ƒñ Ü˛ü≈#ñ §üÌ≈Ü˛ˆÏòÓ˚ §yˆÏÌ â!ö¤˛ §¡õÜ≈˛ Ó˚yˆÏáö ~ÓÇ !öç §üÌ≈öÈÙÈ!û˛!_

(support base) ÓçyÎ˚ Ó˚yˆÏáö– §ˆÏÓ≈y˛õ!Ó˚ !ï˛!ö !öÓ≈yã˛ö# Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ §!e´Î˚û˛ˆÏÓ Î%=˛ ÌyˆÏÜ˛ö–

§%ï˛Ó˚yÇ ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÎñ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !ï˛ö ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö–

≤ÃÌüï˛ñ !ï˛!ö §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §yôyÓ˚î ü%á˛õye ~ÓÇ ≤Ãôyö ˛õ!Ó˚ã˛y°Ü˛ S1986ÈÙÈ88 §y° ÓyˆÏòVñ !mï˛#Î˚ï˛ñ ïÑ˛yÓ˚

166

§üÌ≈öÜ˛yÓ˚# ˆÜ˛yÎ˚y!°¢ ÏöÓ˚ ˙ ÏÜ˛ƒÓ˚ !ï˛!ö x!û˛û˛yÓÜ˛ ~ÓÇ ï, ï˛#Î˚ï˛ñ Ä•z ˆÜ˛yÎ˚y!°¢ ÏöÓ˚ !öÓ≈yã˛ö# Ó˚yçö#!ï˛Ó˚

˛õ!Ó˚ã˛y°Ü˛ñ ˛õÌÈÙÈ≤Ãò¢≈Ü˛ ~ÓÇ ~ˆÏçrê˛–

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õMü ~ÓÇ §Ó≈ˆÏ¢£Ï ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ü˛yç •° ö#!ï˛ ≤ÃîÎ˚ö– ö#!ï˛ÈÙÈ≤ÃˆÏîï˛yÓ˚ û)˛!üÜ˛yÎ˚ !ï˛!ö !öˆÏò≈¢Ü˛–

≤Ãôyöüsf# §• ü!sf§û˛yÓ˚ §ò§ƒàî ïÑ˛yÓ˚ §•Ü˛ü≈# öˆÏ•öñ ïÑ˛yÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ xö%àï˛ û,˛ï˛ƒ– Ü˛yÓ˚î ˛õM˛Èü

§yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ x«˛Ó˚à%!°ˆÏÜ˛ §üˆÏÎ˚ x§üˆÏÎ˚ «%˛] Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛°y ~ÓÇ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ xydyˆÏÜ˛

ò,ì˛¸û˛yˆÏÓ °Aâö Ü˛Ó˚y ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ Ü˛yˆÏçÓ˚ ˜¢°# (style)– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ç%ç%Ó˚ û˛Î˚ ˆò!áˆÏÎ˚

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛àî ˛õM Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚yçcÜ˛yˆÏ° ïÑ˛yˆÏòÓ˚ «˛üï˛y Ó,!k˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ ˛õÑ!¡õò%

ˆò¢Óy§# ÏÜ˛ ò!«˛î˛õsi# ç%ç%Ó˚ û˛Î˚ Ä Ü˛!üí z!öç ÏüÓ˚ û) Ïï˛Ó˚ û˛Î˚Ä ˆò!á ÏÎ˚!åÈ Ï°ö– !à§Ü˛yò≈ òyhflÏÑy•z !ö Ïç ÏÜ˛

Óyü¢!_´ÈÙÈ!ÓˆÏÓ˚yô#ˆÏòÓ˚ ˆöï˛y ÓˆÏ° ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– ≤ÃÌü Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ òƒ à° ˆÎû˛yˆÏÓ xy°ˆÏçÁ#Î˚ Î%k˛

˛õ!Ó˚!fli!ï˛ˆÏÜ˛ Ü˛yˆÏç °y!àˆÏÎ˚!åÈˆÏ°ö ï˛y ~Ü˛ ˙!ï˛•y!§Ü˛ Óƒy˛õyÓ˚– òƒ à°ñ ˛õÑ!¡õò%ñ òÑyhflÏy•z çÑyÜ˛ !§Ó˚yÜ˛

≤ÃˆÏï˛ƒˆÏÜ˛•z ˛õ)Ó≈ï˛ö Ó˚yçˆÏcÓ˚ x!≤ÃÎ˚ï˛yˆÏÜ˛ Ü˛yˆÏç °y!àˆÏÎ˚ !öˆÏçˆÏòÓ˚ «˛üï˛y Ó,!k˛ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– òƒ à°

ÓˆÏ°!åÈˆÏ°ö ˆÎñ ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛sf !åÈ° !Ó¢,C°yÓ˚ Ó˚yçc (chaotic and unstable regime)– ïÑ˛yÓ˚

í˛zˆÏj¢ƒ !åÈ° ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛y myÓ˚y ¢,C°y xyöy– ï˛y•z ¢,C°y fliy˛õˆÏöÓ˚ çöƒ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

!•ˆÏ§ˆÏÓ fl∫yû˛y!ÓÜ˛ û˛yˆÏÓ•z ïÑ˛yÓ˚ fl∫yû˛y!ÓˆÏÜ˛Ó˚ ï%˛°öyÎ˚ «˛üï˛yÓ,!k˛Ó˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸!åÈ°– 48 ÓåÈÓ˚

˛õˆÏÓ˚Ä çÑyÜ˛ !§Ó˚yÜ˛ ˙ ~Ü˛•z §%ˆÏÓ˚ ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ò°≤ÃÌyÓ˚ Ü%˛ú˛ˆÏ°Ó˚ Ü˛Ìy fløÓ˚î Ü˛ˆÏÓ˚ ÓˆÏ°ˆÏåÈö

ÚÚÄ•z Ü˛yˆÏ°yÈÙÈ!òö=!° ÎyˆÏï˛ xyÓ˚ !ú˛ˆÏÓ˚ öy xyˆÏ§ÛÛ ï˛yÓ˚çöƒ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ ¢!= ¢y°# Ü˛Ó˚y ≤ÃˆÏÎ˚yçö–

1986 §y° ˛õÎ≈hsˇ ~•zû˛yˆÏÓ ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ≤Ãyôyöƒ ú ˛yˆÏ™Ó˚ §Ü˛ˆÏ°•z S≤Ãôyöüsf#ñ §Ó˚Ü˛yÓ˚ñ ˛õy°≈yˆÏürê˛ñ

x!ôÜ˛yÇ¢ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° ~ÓÇ ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#V fl∫#Ü˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– ú˛Ó˚y!§ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛•z !åÈˆÏ°ö ú˛yˆÏ™Ó˚ ≤ÃÜ,˛ï˛ «˛üï˛yˆÏÜ˛w– ú ˛yˆÏ™Ó˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö !öÓ≈yã˛Ü˛ ü[˛°#Ó˚ !öÜ˛ê˛ !ÓˆÏÓã˛öyÓ˚ !Ó£ÏÎ˚

ÌyˆÏÜ˛ ~Ü˛ê˛y•z—ˆÜ˛yö‰ Óƒ!= Ó˚ í˛z˛õÓ˚ ˆò¢ ¢y§ˆÏöÓ˚ òy!Î˚c ÌyÜ˛ˆÏåÈ⁄ 1958 §yˆÏ°Ó˚ §Ç!Óôyö ~ÓÇ 1962

§yˆÏ°Ó˚ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö xy•zˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ•z xyçˆÏÜ˛Ó˚ !òˆÏöÓ˚ Ä•z ≤ÃˆÏŸ¿Ó˚ í˛z_Ó˚ ú˛Ó˚y!§ ˆ°yˆÏÜ˛Ó˚y ˆáÑyç

ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ Óƒy!ÆˆÏï˛– ï˛ˆÏÓ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ≤Ãôyö !•ˆÏ§ˆÏÓ ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Óƒy˛õÜ˛ «˛üï˛y

Ó,!k˛ ~ˆÏÜ˛ÓyˆÏÓ˚ §y¡±!ï˛Ü˛Ü˛yˆÏ°Ó˚ âê˛öy–

˛õMü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# §¡õˆÏÜ≈˛ •ƒyöˆÏ°ñ ˆÜ˛Ó˚ ~ÓÇ ~ˆÏÎ˚ê˛§‰ ühsˇÓƒ

Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö ˆÎñ ÚÚ˛õMü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö ˆÎÓ˚*ˆÏ˛õ öyöyû˛yˆÏÓ Óƒyáƒy!Î˚ï˛ •Î˚ ~ÓÇ §Ç!Óôyö !öˆÏç•z

ˆfl∫FåÈyã˛yÓ˚#û˛yˆÏÓ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚ ï˛yˆÏï˛ ˜fl∫Ó˚ï˛y!sfÜ˛ ˙!ï˛ˆÏ•ƒÓ˚ ≤ÃÓîï˛y §Ç!Óôyö !öˆÏç•z Ó•ö Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛ˆÏ°ñ

Ü˛yÓ˚î Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öˆÏç•z §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ Óƒyáƒy myÓ˚y !öˆÏçÓ˚ «˛üï˛y ≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– ú˛ˆÏ° !fli!ï˛¢#°ï˛yÓ˚

˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ §%ò)Ó˚ û˛!Ó£ÏƒˆÏï˛ ~•z §Ç!Óôyö ~üö ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ §,!‹T Ü˛Ó˚ˆÏÓ ˆÎáyˆÏö §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ~Ü˛ ≤ÃÜ˛yÓ˚

Óƒyáƒy x˛õÓ˚ ~Ü˛ ÓƒyáƒyˆÏÜ˛ Óy!ï˛° Ü˛Ó˚ˆÏÓ ~ÓÇ ~üö !Ó˛õIöÜ˛ ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ í˛zq(ï˛ •ˆÏÓ Îy ˆÜ˛Ó° ï˛y!_¥Ü˛

!Óï˛ˆÏÜ≈˛•z §#!üï˛ öy ˆÌˆÏÜ˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Ä §yüy!çÜ˛ !ÓˆÏÓ˚yô §,!‹T Ü˛Ó˚ˆÏÓ ~ÓÇ ï˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ âö

âö í˛zayöÈÙÈ˛õï˛ö âê˛ˆÏÓ ~ÓÇ ˜Ó≤’!ÓÜ˛ ˜Óôï˛y °yû˛ Ü˛Ó˚ˆÏÓ–ÛÛ

167

10.6 Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öy

1958 §yˆÏ°Ó˚ ˛õMü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö xö%ÎyÎ˚# Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏ°ö Ó˚y‹T…≤Ãôyö– fl∫yû˛y!ÓÜ˛ xÓfliyÎ˚

!ï˛!ö ~Ó˚ Ü˛ü Óy ˆÓ!¢ ˆÜ˛yöÄê˛y•z öö– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ≤ÃyÎ˚ §ühflÏ ˜Ó!¢‹Tƒ Ó•ö Ü˛ˆÏÓ˚– ≤ÃÌüï˛ñ

¢y§ö !Óû˛yà ò%•z û˛yˆÏà !Óû˛=˛—Ó˚y‹T…≤Ãôyö SÓ˚y‹T…˛õ!ï˛V Ä ü!sf§û˛y S§Ó˚Ü˛yÓ˚V– ~•z ü!sf§û˛yÓ˚ ˆöï˛y

≤Ãôyöüsf# §•§ühflÏ ü!sf§û˛y ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚î Ä ö#!ï˛ Ó˚*˛õyÎ˚ˆÏîÓ˚ çöƒ çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ !öÜ˛ê˛ ˆÎÔÌû˛yˆÏÓ

òy!Î˚c¢#°–

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ï,˛ï˛#Î˚ Ä ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ üï˛•z ˛õMü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ä Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òy!Î˚c¢#° ≤Ã!ï˛¤˛yö

öö– Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ ˆ«˛ˆÏe ˛õMü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ xöƒyöƒ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ xˆÏ˛õ«˛y x!ôÜ˛

«˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö xyÓyÓ˚ ˆÜ˛yöÄ ˆÜ˛yöÄ ˆ«˛ˆÏe Ü˛ü «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– !mï˛#Î˚ ˆ«˛ˆÏeÓ˚ ˛õ!Ó˚!ô á%Ó•z

x“ •ÄÎ˚yÎ˚ ˛õMü §yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚ Ó˚y‹T… õ!ï˛ §Ó≈§yÜ% Ï°ƒ xï˛ƒ!ôÜ˛ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ ÏÓ˚ö– òƒ à Ï°Ó˚ ¢y§öÜ˛y Ï°

ˆ§ê˛y•z ≤Ãüy!îï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

~ï˛ò‰§ˆÏ_¥Ä §Ç§ò#Î˚ àîï˛y!sfÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ ü)° ˜Ó!¢‹Tƒà%!° ˛õMü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏö

ÎˆÏÌ‹Tû˛yˆÏÓ ÓçyÎ˚ xyˆÏåÈñ ÎÌy—xy•zö§û˛yÓ˚ !ö¡¨Ü˛ˆÏ«˛ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ ò° myÓ˚y ü!sf§û˛y Óy §Ó˚Ü˛yÓ˚ àë˛ö

~ÓÇ xy•zö§û˛yÓ˚ !ö¡¨Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ ≤Ã!ï˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ òy!Î˚c¢#°ï˛y– ˛õMü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛ï˛Ü˛=!°

!ÓˆÏ¢£Ï «˛üï˛y—Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ òƒ à° ï˛yÓ˚ ˛õ!Ó˚˛õ)î≈ §mƒÓ•yÓ˚ Óy ï˛ï˛ƒ!ôÜ˛ ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– ú˛ˆÏ°ñ

ú ˛yˆÏ™Ó˚ ¢y§öÓƒÓfliy ≤ÃyÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ ¢y§öÓƒÓfliy ÓˆÏ° üˆÏö •Î˚– Î!òÄ ~•z üˆÏö •ÄÎ˚yê˛y

xfl∫yû˛y!ÓÜ˛ñ ï˛y •ˆÏ°Ä òƒ àˆÏ°Ó˚ í˛zòy•Ó˚ˆÏî flÀ‹Ty •ˆÏÎ˚ fl∫yû˛y!ÓÜ˛ •ˆÏÎ˚ òÑy!í˛¸ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– xˆÏöˆÏÜ˛ ÓˆÏ°ö ˆÎñ

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö ÓhflÏ%ï˛ tailor-made for general De-Gaulle– xyÓyÓ˚ ˆÜ˛í z ˆÜ˛í z !Ü˛!M ÈÍ

!û˛ß¨ í˛z!_´ Ü˛ˆÏÓ˚ö ˆÎñ ≤ÃÌü ˆÌˆÏÜ˛ ˛õM Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö tailor-made for De-Gaulle !åÈ°

öy– ˛õÓ˚Óï≈˛# ÓåÈÓ˚=!°ˆÏï˛˛ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö myÓ˚y e´üyàï˛ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ ú˛ˆÏ° ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛

§Ç!Óôyö e´ˆÏü e´ˆÏü tailor-made for De-Gaulle •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸!å°È– òƒ àˆÏ°Ó˚ û˛y£ÏyÎ˚ É ÚÓ˚y‹T…˛õ!ï˛

ˆÎˆÏ•ï%˛ çö§yôyÓ˚î myÓ˚y ≤Ãï˛ƒ«˛ ˆû˛yˆÏê˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •öñ ï˛y•z Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §Ó≈üÎ˚ Ü˛ï≈˛y •ˆÏ°ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Û–

Îy•z ˆ•yÜ˛ñ ˛õMü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö •° ò%•z !Ó˛õÓ˚#ï˛ àîï˛y!sfÜ˛ Ó˚*ˆÏ˛õÓ˚ÈÙÈ§Ç§ò#Î˚ Ä Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

¢y!§ï˛ ÓƒÓfliyÓ˚ÈÙÈ§Ç!ü!◊ï˛ (queen mixture of Parliamentary and Presidentia form of govt.)–~•z Ü˛yë˛yˆÏüyˆÏï˛ñ §#!üï˛ «˛üï˛yÓ˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ Ä ~Ü˛çö ¢!=˛¢y°# Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ xyˆÏåÈö– Ó›ï˛ ~•z

§yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ≤Ã¢y§!öÜ˛ ˆöÔÜ˛yÓ˚ Ü˛y[˛y!Ó˚ •ˆÏ°ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛– òƒ à°Ä ~•z x!û˛üˆÏï˛ ~Ü˛üï˛ •ˆÏÎ˚

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ ˛õ!Ó˚!ôÓ˚ Óƒy˛õÜ˛ï˛yÓ˚ öyöy §Ω˛yÓöy ˆòˆÏá!åÈˆÏ°ö– !ÓˆÏ¢£Ïï˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 5öÇ ôyÓ˚yˆÏï˛ñ

ïÑ˛yÓ˚ ÓƒyáƒyÎ˚ñ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ ˆòˆÏ¢Ó˚ ≤ÃÜ,˛ï˛ ˆöï˛y Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– òƒ àˆÏ°Ó˚ §üÎ˚ ÓyhflÏ!ÓÜ˛ ˛õˆÏ«˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚

çö§yôyÓ˚î Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ òƒ à°ˆÏÜ˛•z ≤ÃÜ,˛ï˛ ˆöï˛y ÓˆÏ° üˆÏö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ö– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ xˆÏöÜ˛ Ü˛yç !ÓˆÏ¢£Ïï˛

˛õÓ˚Ó˚y‹T… ö#!ï˛Ó˚ ˆ«˛ˆÏe xˆÏöÜ˛ !§k˛yhsˇ !ï˛!ö !öˆÏç•z @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ Ó°ÓÍ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ö– ïÑ˛yÓ˚ ü!sf§û˛yÓ˚ §ò§ƒÓ˚y

168

~üö !Ü˛ ˛õÓ˚Ó˚y‹T… ö#!ï˛Ó˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ˛õÓ˚Ó˚y‹T…üsf#Ä òƒ àˆÏ°Ó˚ !§k˛yhsˇ §¡∫ˆÏ¶˛ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ ~Ü˛çˆÏöÓ˚

üˆÏï˛y•z áÓˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yàˆÏçÓ˚ ˛õyï˛yÎ˚ ≤ÃÌü ˆòáˆÏï˛ö– òƒ àˆÏ°Ó˚ ~•z xq$ï˛ «˛üï˛y Ä ü!sf§û˛yÓ˚ !öç≈#Óï˛y

§¡õˆÏÜ≈˛ ú ˛ƒyˆÏ§ÑyÎ˚y !üïÑ˛Ó˚ Ä Ü˛hflÏy úœ˛ˆÏÓ˚Í §üyˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– xöƒ!òˆÏÜ˛ñ ï˛òyö#hsˇö ≤Ãôyöüsf#

˛õÑ!¡õò%ƒñ òƒ àˆÏ°Ó˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ˆÏÜ˛ xhsˇï˛ x§yÇ!Óôy!öÜ˛ ÓˆÏ° û˛yˆÏÓö!ö– ÓÓ˚Ç 1962ÈÙÈˆï˛ àîˆÏû˛yˆÏê˛ òƒ

àˆÏ°Ó˚ !Óï˛!Ü≈˛ï˛ §ÇˆÏ¢yôö# ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ ˛õˆÏ«˛ çöàˆÏîÓ˚ !Ó˛õ%° xÇ¢ Ó˚yÎ˚ ˆòÄÎ˚yÎ˚ òƒ àˆÏ°Ó˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ˆÏÜ˛

!ï˛!ö fl∫ï˛É!§k˛—§yÇ!Óôy!öÜ˛ ÓˆÏ° üˆÏö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ö– 1970 §yˆÏ° òƒ àˆÏ°Ó˚ ü,ï%˛ƒÓ˚ ˛õÓ˚ ˛õÑ!¡õò%

ÓˆÏ°!åÈˆÏ°ö—General De Gaulle is dead, France is a widow.”

òƒ àˆÏ°Ó˚ ü,ï%˛ƒÓ˚ ˛õÓ˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö ˛õÑ!¡õò% ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ö– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !•§yˆÏÓ !ï˛!ö òƒ à° ˆÌˆÏÜ˛

˛õ,ÌÜ˛ ˆÜ˛yö !Ü˛å%È x!mï˛#Î˚ åÈy˛õ §,!‹T Ü˛ˆÏÓ˚ö!ö Óy òƒ àˆÏ°Ó˚ ôyÓ˚îyÓ˚ ˆÜ˛yöÄ ˆçyí˛¸yï˛y!° ˆòö!ö– ˛õÑ!¡õò%

˛õ)î≈yAàû˛yˆÏÓ òƒ à°˛õsi# !åÈˆÏ°ö– !Ü˛hs% òƒ àˆÏ°Ó˚ öƒyÎ˚ Óƒ!=˛c§¡õß¨ !åÈˆÏ°ö öy– ˛õÑ!¡õò%Ó˚ ¢y§öÜ˛y°

á%Ó x“– ˛õÑ!¡õò% xÜ˛yˆÏ° üyÓ˚y ÎyÄÎ˚yˆÏï˛ öï%˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ !öÓ≈yã˛ö •ˆÏÎ˚!åÈ°– ï˛yÓ˚˛õÓ˚ ú˛Ó˚y!§ ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

•ö ˆòhflÏÑƒy––ˆòhflÏÑƒyÓ˚ ˛õÓ˚ !üïÑ˛Ó˚– !ï˛!ö à°˛õsi# öö– ï˛ˆÏÓ ïÑ˛yˆÏÜ˛ òƒ à° Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô#Ä !ë˛Ü˛

Ó°y ÎyÎ˚ öy– ~Ü˛ Ü˛ÌyÎ˚ñ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛sf Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ «˛üï˛yÓ˚ öyöy §Ω˛yÓöyüÎ˚ !òÜ˛ ÌyÜ˛yÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛˛õˆÏò

xy§#ö Óƒ!_´ Îy •ˆÏï˛ ã˛yö—ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚*˛õ ï˛y•z •Î˚—~Ü˛Ìy xï%˛ƒ!=˛

öÎ˚–

10.7 ï%˛°öyü)°Ü˛ xyˆÏ°yã˛öy

˛õ,!ÌÓ#ˆÏï˛ xöƒyöƒ ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ §ˆÏD ï%˛°öy Ü˛Ó˚ˆÏ° ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õòüÎ≈yòy Ä «˛üï˛yÓ˚ üˆÏôƒ xˆÏöÜ˛ §yüO§ƒ ˆòáˆÏï˛ ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚– ï˛ˆÏÓ üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚

§yÇ!Óôy!öÜ˛ §%ˆÏÎyà§%!Óôy Îï˛ ˆÓ!¢ xyˆÏåÈ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˆ§•z ï%˛°öyÎ˚ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛ˆÏcÓ˚

§%ˆÏÎyà Ü˛ü ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– !Ü˛v ¢y§öï˛y!sfÜ˛ §%ˆÏÎyà Ü˛ü ÌyÜ˛ˆÏ°Ä Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ã!e´Î˚yÎ˚ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

ÓyhflÏ!ÓÜ˛˛õˆÏ«˛ üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ üï˛•z òy˛õˆÏê˛ ˆòˆÏ¢Ó˚ ¢y§ö ÓƒÓfliy ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛ö– xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛

ˆ«˛ˆÏeÄ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ û˛yÓü)!ï≈˛•z ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚–

üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ í˛zû˛ˆÏÎ˚•z ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ≤Ãôyö !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏ°Ä üy!Ü≈˛ö

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~Ü˛Ü˛ÈÙÈ¢y§Ü˛ xöƒ!òˆÏÜ˛ ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏ°ö !mÈÙÈü%á!Ó!¢‹T ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ~Ü˛!ê˛ ü%á– xÌ≈yÍ

ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ í˛z˛õÓ˚ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ú ˛yˆÏ™Ó˚ ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ xyÇ!¢Ü˛ Ü˛ï,≈˛c– ~•z ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚

˛õyÌ≈ˆÏÜ˛ƒÓ˚ §ˆÏD §ˆÏD Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ≤Ã!e´Î˚yˆÏï˛Ä ˛õyÌ≈Ü˛ƒ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– üy!Ü≈˛ö Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T… Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ !mò°#Î˚ ÓƒÓfliy

xöƒ!òˆÏÜ˛ ú ˛yˆÏ™ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ Ó‡ò°#Î˚ ÓƒÓfliy– ~•z Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ã!e´Î˚yÓ˚ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ í˛zû˛Î˚ ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚

üˆÏôƒ ~Ü˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ §,!‹T Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ¢y§öï˛y!sfÜ˛˛ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ ˛õyÌ≈ˆÏÜ˛ƒÓ˚ çöƒ Î!ò üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ xˆÏ˛õ«˛y x!ôÜ˛ «˛üï˛y§¡õß¨ •öñ ï˛y•ˆÏ° ú ˛yˆÏ™ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ≤Ã!Ü ˛Î˚yÎ˚ Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy

ÌyÜ˛yÓ˚ çöƒ üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ xˆÏ˛õ«˛y ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ x!ôÜ˛ üÎ≈yòy§¡õß¨ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö–

169

üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ü!sf§û˛y ÓˆÏ° !Ü˛å%È ˆö•z– ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ü!sf§û˛y§• ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ =Ó˚&c !òˆÏÎ˚

!öˆÏçÓ˚ Ü˛yç ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛ˆÏÓ˚ö– ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ §Ç§ò#Î˚ !öÎ˚üÜ˛yö%ö üyöˆÏï˛ •Î˚– !Ü˛v üy!Ü≈˛ö

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ ï˛y Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚ öy– ïÑ˛yÓ˚ §!ã˛Ó§û˛y ~Ü˛yhsˇû˛yˆÏÓ ïÑ˛yÓ˚ Óƒ!= àï˛ ˛õÓ˚yü¢≈òyï˛y Ü˛!ü!ê˛– ~•z ˆ«˛ˆÏe

üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ xˆÏ˛õ«˛y §%í˛zFã˛ xÓfliyÎ˚ xyˆÏåÈö– xyÓ˚ xöƒyöƒ ˆ«˛ˆÏe ÎÌy—xy•zö§û˛yÓ˚

≤Ã!ï˛ òy!Î˚c¢#°ï˛y—í zû˛ ÏÎ˚Ó˚ Ü˛yÓ˚Ä ˆö•z– •zü!˛õã˛ Ïürê˛ ˛õk˛!ï˛ í zû˛ ÏÎ˚Ó˚ ˆ«˛ Ïe•z xy ÏåÈ– ˆò Ï¢Ó˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚

í˛z˛õÓ˚ í˛zû˛Î˚ ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛àî ≤ÃyÎ˚ §üyö «˛üï˛yÎ˚ ≤Ãû˛yÓ !ÓhflÏyÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ö–

ú ˛y™ ~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛ Ó˚y‹T… •ÄÎ˚yÎ˚ ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˆÜ˛w#Î˚ !öÎ˚sfˆÏîÓ˚ üyey xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢– üy!Ü≈˛ö ˆò¢

Î%= Ó˚y‹T… •ÄÎ˚yÎ˚ xAàÓ˚yçƒà%!°Ó˚ fl∫yï˛sfƒ (autonomy) üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ Ó˚«˛y Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ú˛Ó˚y!§

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ˆÜ˛yöÄ Óy°y•z ˆö•z–

~Ü˛Ü˛ÌyÎ˚ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎ—üy!Ü≈˛ö Î%= Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ Ä ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ í˛zû˛ˆÏÎ˚ !öˆÏçÓ˚ !öˆÏçÓ˚ ˆòˆÏ¢Ó˚

§ˆÏÓ≈yFã˛ ≤ÃÜ,˛ï˛ ¢y§Ü˛ Ä çöˆÏöï˛y– ˛õyÌ≈Ü˛ƒ Îyñ ï˛y ˆÜ˛Ó° ò%•z ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ öyöy §Çfl,Ò!ï˛Ó˚ çöƒñ

xyˆÏü!Ó˚Ü˛yö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ÈÙÈ§Çfl,Ò!ï˛ Ä ú˛Ó˚y!§ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ÈÙÈ§Çfl,Ò!ï˛Ó˚ !û˛ß¨ï˛yÓ˚ çöƒ– xyÓ˚ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ¢y!§ï˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚ üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~Ü˛Ü˛ ¢y§Ü˛ (single executive) !Ü˛v Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä §Ç§ò#Î˚

Ó˚*ˆÏ˛õÓ˚ !ü◊ àîï˛sf •ÄÎ˚yÎ˚ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~Ü˛Ü˛ ¢y§Ü˛ öö– ü!sf§û˛y •° ú ˛yˆÏ™Ó˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ñ xyÓ˚

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏ°ö ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˆöï˛y–

ï˛y•z ¢y§öï˛y!sfÜ˛ ò,!‹TˆÏÜ˛yî ˆÌˆÏÜ˛ üy!Ü≈˛ö Î%= Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ

ÌyÜ˛ˆÏ°Ä Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò,!‹TˆÏÜ˛yî •ˆÏï˛ í˛zû˛ˆÏÎ˚•z §üyö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Óƒ!_´ˆÏcÓ˚ §Çàë˛ö !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç

Ü˛ˆÏÓ˚ö– §%ï˛Ó˚yÇ ò%•z ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ §yò,¢ƒ Ä ˜Ó§yò,¢ƒ xyˆÏ°yã˛öyÎ˚ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎÈÙÈò%•z ˆòˆÏ¢Ó˚

ò%•zÈÙÈÓ˚y‹T…˛õ!ï˛ ~Ü˛!ê˛ ï˛yˆÏ§Ó˚ ò%!ê˛ !˛õë˛–

§%•zçyÓ˚°ƒyˆÏu˛Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ §ˆÏD ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˆÜ˛yöÄ ï%˛°öy •Î˚ öy– í˛zû˛Î˚ˆÏòˆÏ¢Ó˚ ¢y§öï˛y!sfÜ˛

Ü˛yë˛yˆÏüy §yü!@ˇÃÜ˛û˛yˆÏÓ §Ç§ò#Î˚– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ¢y!§ï˛ Ó˚)ˆÏ˛õÓ˚ •ˆÏ°Ä §%•zçyÓ˚°ƒyˆÏu˛Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏ°ö

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ü[˛°#Ó˚ ≤ÃÌü çö– §%•zçyÓ˚°ƒyˆÏu˛Ó˚ 7 çö §òˆÏ§ƒÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ü[˛°# •ˆÏï˛ ≤ÃˆÏï˛ƒˆÏÜ˛ ˛õÎ≈yÎ˚e´ˆÏü

~Ü˛ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ü[˛°#Ó˚ Ú≤ÃÌü çöÛ !•§yˆÏÓ §%•zçyÓ˚°ƒyˆÏu˛Ó˚ Ó˚y‹T…≤ÃôyˆÏöÓ˚ xyö%¤˛y!öÜ˛ «˛üï˛y

Ä üÎ≈yòy ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö–

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õòüÎ≈yòy ¢y§öï˛y!sfÜ˛ ò,!‹TˆÏï˛ àî≤Ãçyï˛sf# !ã˛ˆÏöÓ˚ 1982 §yˆÏ°Ó˚

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ öï%˛öû˛yˆÏÓ §,‹T Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏòÓ˚ §ˆÏD !Ü˛å%Èê˛y ï%˛°ö#Î˚– àî≤Ãçyï˛sf# !ã˛ˆÏöÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ §Ç§ò#Î˚

ÓƒÓfliy Ó˚#!ï˛ xö%§yˆÏÓ˚ ˆÜ˛Ó° xyö%¤˛y!öÜ˛ Ó˚y‹T…≤ÃôyˆÏöÓ˚ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– !Ü˛v §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#

§¡õyòˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe !ï˛!ö !öˆÏçÓ˚ òy!Î˚c Óy ˆÜ˛yöÄ «˛üï˛y ≤ÃˆÏÎ˚yà öy Ü˛ˆÏÓ˚ çyï˛#Î˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ Ä ï˛yÓ˚ fliyÎ˚#

Ü˛!ü!ê˛Ó˚ !§k˛yhsˇ xö%ÎyÎ˚# xy•zö ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚ö Óy §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xyˆÏò¢ çyÓ˚# Ü˛ˆÏÓ˚öñ ≤Ãôyöüsf#ñ í˛z˛õ≤Ãôyöüsf#

~ÓÇ Ó˚y‹T…#Î˚ ˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ ü•y§!ã˛ÓˆÏÜ˛ !öÎ%= Ä x˛õ§y!Ó˚ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö– çyï˛#Î˚ àîÜ˛ÇˆÏ@ˇÃ§ Ä ï˛yÓ˚ fliyÎ˚# Ü˛!ü!ê˛Ó˚

170

!§k˛yhsˇ xö%ÎyÎ˚# !ï˛!ö Ó˚y‹T…#Î˚ ˛õòÜ˛ Ä §¡øyöçöÜ˛ í˛z˛õy!ô !Óï˛Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚öñ !ÓˆÏ¢£Ï «˛üï˛y ≤Ãò¢≈ö Ü˛ˆÏÓ˚öñ

§yü!Ó˚Ü˛ xy•zö çyÓ˚#ñ Î%k˛ ˆây£Ïîy ~ÓÇ ˜§öƒ §üyˆÏÓ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö–

!Ü˛v ≤Ãçyï˛sf# !ã˛ö ~Ü˛ò°#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ó˚y‹T…– í˛z˛õÓ˚hs% àî≤Ãçyï˛sf# !ã˛ˆÏöÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö

ˆòˆÏ¢Ó˚ ~Ü˛Ü˛«˛ !Ó!¢‹T xy•zö§û˛y çyï˛#Î˚ àî Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ fliyÎ˚# Ü˛!ü!ê˛Ó˚ myÓ˚y– !Ü˛v ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

!öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö ú˛Ó˚y!§ çö§yôyÓ˚î myÓ˚y ~ÓÇ !ï˛!ö Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ö Ó‡ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ üˆÏôƒ– ï˛yÓ˚ ú˛ˆÏ°

àî≤Ãçyï˛sf# !ã˛ˆÏöÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏ°ö ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚y‹T…≤Ãôyöñ !Ü˛v Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Óƒ!=˛ öö– xöƒ!òˆÏÜ˛ñ àî≤Ãçyï˛sf#

!ã˛ˆÏöÓ˚ üï˛•z ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛û˛yˆÏÓ òy!Î˚c¢#° ¢y§Ü˛ öy •ˆÏÎ˚Ä ˆòˆÏ¢Ó˚

≤Ãôyö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Óƒ!=˛c !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ö– àî ≤Ãçyï˛sf# !ã˛ˆÏöÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˆÎáyˆÏö ˆòˆÏ¢Ó˚ öyÎ˚Ü˛

!•ˆÏ§ˆÏÓ•z çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ àîƒ •ö öyñ ˆ§áyˆÏö ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˆòˆÏ¢Ó˚

üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ ≤ÃyÎ˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ ˛õ!Ó˚à!îï˛ •ö–

ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ §ˆÏD û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ §yò,¢ƒ Ä ˜Ó§yò,¢ƒ •° ˆÎñ ò%çöˆÏÜ˛•z §Ç§ò#Î˚ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛

ˆüˆÏö ã˛°ˆÏï˛ •Î˚– ï˛ˆÏÓ û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚ §Ç§ò#Î˚ àîï˛y!sfÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyˆÏï˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏ°ö !öÎ˚üï˛y!sfÜ˛ ¢y§Ü˛

üye– 42ï˛ü §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö# xy•zˆÏöÓ˚ ˛õÓ˚ û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛y •zÇ°ˆÏu˛Ó˚ Ó˚y!öÓ˚ ˆã˛ˆÏÎ˚Ä Ü˛ü–

xöƒ!òÜ˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛y xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢– çÓ˚%!Ó˚ xÓfliy §ÇÜ ˛yhsˇ «˛üï˛y Ä àîˆÏû˛yê˛ @ˇÃ•ˆÏîÓ˚ «˛üï˛y

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ ≤ÃyÎ˚ ≤ÃÜ,˛ï˛ ¢y§Ü˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ ú ˛yˆÏ™Ó˚ ≤ÃÌü §yôyÓ˚îï˛sf ≤Ã!ï˛¤˛y Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– í˛ˆÏÓ˚y!Ì !˛õÜ˛°ˆÏ§Ó˚

ühsˇÓƒ í˛zk,˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ §¡õˆÏÜ≈˛ xyˆÏ°yã˛öy ˆ¢£Ï Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– í˛ˆÏÓ˚y!Ì !˛õÜ˛°§ ühsˇÓƒ

Ü˛ ÏÓ ÏåÈö—“The general assumption that the President and not the Prime Minister is the realsource of power in the Fifth Republic is based on the nature of the Presidential functionsas defined by the constitution, but on the imponderables related to personalities and to theproblems of the first year of the regime, as well as General De Gaulle’s own interpretationof his role—on what has come to be known as ‘the style of the General’. xy§ˆÏ° ú˛Ó˚y!§

¢y§öï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ≤Ãôyöüsf#Ó˚ û)˛!üÜ˛y xˆÏöÜ˛ê˛y•z !fliÓ˚ •ˆÏÎ˚ ˆàˆÏåÈ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ≤Ãôyöï˛ü

fli˛õ!ï˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ òƒ àˆÏ°Ó˚ §!e´Î˚ û)˛!üÜ˛y @ˇÃ•ˆÏîÓ˚ åÈÑyã˛ xö%§yˆÏÓ˚–

10.8 ü!sf§û˛y—§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ xöƒü%á

ú˛Ó˚y!§ ü!sf§û˛y ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ¢y§ö!Óû˛yà !•ˆÏ§ˆÏÓ à%Ó˚%c xç≈ö Ü˛ˆÏÓ˚– 1988 §yˆÏ°Ó˚ ˛õÓ˚

!üï˛Ó˚Ñ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ÌyÜ˛ˆÏ°Ä ïÑ˛yÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô# òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y !ã˛Ó˚yÜ˛ 1986ÈÙÈ88 §yˆÏ° ≤Ãôyöüsf# Ä ü!sf§û˛yÓ˚

Ü˛ï,≈˛c fl∫yô#ö Ä §%ò,ì˛¸û˛yˆÏÓ ≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ¢%Ó˚% Ü˛ˆÏÓ˚ö– 1988 §yˆÏ°Ó˚ ˛õÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~ÓÇ

≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆöï,˛ˆÏc ü!sf§û˛yÓ˚ üˆÏôƒ Ü˛yˆÏçÓ˚ û˛yàyû˛y!à (job division) •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚ ~•zû˛yˆÏÓ—≤Ã!ï˛Ó˚«˛yñ

•zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ Ä ˜ÓˆÏò!¢Ü˛ Óƒy˛õyÓ˚ ˆòˆÏáö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~ÓÇ xyû˛ƒhsˇÓ˚#î !Ó£ÏÎ˚§ü)• ˆòˆÏáö ≤Ãôyöüsf#– ~•zû˛yˆÏÓ

171

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ≤Ãôyöüsf#Ó˚ üˆÏôƒ û˛yÓ˚§yüƒ (balance) ÓçyÎ˚ ˆÓ˚ˆÏá ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛

Ü˛yë˛yˆÏüy Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛ˆÏ°ˆÏåÈ– §%ï˛Ó˚yÇ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ Óï≈˛üyˆÏö ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ¢y§ö!Óû˛yˆÏà

Ó˚y‹T… õ!ï˛ ÏÜ˛!wÜ˛ï˛yÓ˚ Î% ÏàÓ˚ xÓ§yö â Ïê˛ ÏåÈ– ~•z ˛õ!Ó˚Óï≈ ÏöÓ˚ xy ÏàÄ xÓ¢ƒ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚ ≤Ãôyöüsf#

ã˛ï% Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆã˛ ÏÎ˚ ¢!_´¢y°# û) !üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛Ó˚ Ïï˛ö– ÓyhflÏ!ÓÜ˛ ˛õ Ï«˛ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚

ú˛Ó˚y!§ ≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛ ˛õÑyã˛ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ =Ó˚&c˛õ)î≈ §üß∫Î˚ §yôˆÏöÓ˚ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ÎÌy—S1V §Ó˚Ü˛y!Ó˚

ö#!ï˛§ü) Ï•Ó˚ §!ë˛Ü˛ §üß∫Î˚ §yôöñ S2V §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xy•zö Îy Ïï˛ §%¤% û˛y ÏÓ xö% Ïüy!òï˛ •Î˚ ï˛yÓ˚ çöƒ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚

§yˆÏÌ ˆÎyàyˆÏÎyà Ó˚yáyñ S3V §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ˆÜ˛yÎ˚y!°¢ˆÏö Ó,•Í òˆÏ°Ó˚ §yˆÏÌ Ó¶%˛c˛õ)î≈ §¡õÜ≈˛ Ó˚yáyñ S4V

§Ó˚Ü˛y!Ó˚ ˆÜ˛yÎ˚y!°¢ ÏöÓ˚ !Ó!û˛ß¨ ¢!Ó˚ ÏÜ˛Ó˚ !Ó!û˛ß¨ ˛õÓ˚flõÓ˚!Ó ÏÓ˚yô# òy!ÓÓ˚ ü Ïôƒ ü#üyÇ§y Ü˛Ó˚yñ S5V xyû˛ƒhsˇÓ˚#î

ˆ«˛ˆÏe ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚ˆÏîÓ˚ ü)° ˆÜ˛w#Î˚ ¢!_´ !•§yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛Ó˚y–

!û˛ö‰ˆÏ§rê˛ Ó˚y•zˆÏê˛Ó˚ üˆÏï˛ “The Prime Minister provides a two-way channel between thePresident on the one hand and, on the other, the Government, Parliament, the ruling partycoalition and the administration. In short, he initiates, corrdinates, arbitrates, concentratesand implements. It is the Prime Minister who heads Frances vash administrative machine,his power over the implementation of politics is very much greater than that of the Presidentof the Republic.”

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 20öÇ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y xyˆÏåÈ ˆÎ—≤Ãôyöüsf# Ä xöƒyöƒ üsf#ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ ü!sf§û˛y

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ≤Ã!ï˛ òy!Î˚c¢#° ˆÌˆÏÜ˛ ˆòˆÏ¢Ó˚ ¢y§öÈÙÈö#!ï˛ !öô≈yÓ˚î Ü˛Ó˚ˆÏÓö– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ û)˛!üÜ˛y ~•z ˆ«˛ˆÏe

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 5öÇ ôyÓ˚y üˆÏï˛y x!û˛û˛yÓˆÏÜ˛Ó˚ û)˛!üÜ˛yüye– ú˛Ó˚y!§ ü!sf§û˛yÓ˚ û)˛!üÜ˛y•z •° ú ˛yˆÏ™Ó˚ ¢y§ˆÏöÓ˚

û)˛!üÜ˛y– ˛õòy!ôÜ˛yÓ˚ÓˆÏ° ü!sf§û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛ •ˆÏ°Ä §yôyÓ˚îï˛ ü!sf§û˛y !ÓˆÏ¢£Ïï˛ ≤Ãôyöüsf# ˆò¢ ¢y§ˆÏöÓ˚

ö#!ï˛Ó˚ çöƒ çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ !öÜ˛ê˛ òy!Î˚c¢#° ÌyˆÏÜ˛ö–

10.9 ≤Ãôyöüsf#

ú˛Ó˚y!§ ü!sf§û˛yÓ˚ àë˛ö xö%ÎyÎ˚# ≤Ãüy!îï˛ •Î˚ñ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛!sfÜ˛ ú ˛yˆÏ™ ü!sf˛õ!Ó˚£ÏòÈÙÈ¢y!§ï˛ Óy

§Ç§ò#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ¢y§ö ≤ÃÓ!ï≈˛ï˛ xyˆÏåÈ– ú ˛yˆÏ™Ó˚ ≤Ãôyöüsf# ÚÚ!≤Ã!üÎ˚yÓ˚ÛÛ (Premier) öyˆÏü x!û˛!•ï˛–

§yÇ!Óôy!öÜ˛ xˆÏÌ≈ ïÑ˛yÓ˚ «˛üï˛yÄ !Ó !ê˛¢ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ üˆÏï˛y•z– ú ˛yˆÏ™Ó˚ ü!sf§û˛yÓ˚ xfliy!Î˚ˆÏc x!û˛K˛ï˛y°∏˛

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚ã˛!Î˚ï˛yàî ~üö û)˛!üÜ˛y ≤Ãôyöüsf#Ó˚ çöƒ !fliÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö ˆÎáyˆÏö ü!sf§û˛yÓ˚ fliy!Î˚ˆÏcÓ˚

üyey x!ôÜ˛ •Î˚– Ú≤Ãôyöüsf#Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°# !Óû˛yà#Î˚ üsf#Ó˚ fl∫y«˛ˆÏÓ˚ à,•#ï˛ •ÄÎ˚yÛ—˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf

x˛õ!Ó˚•yÎ≈ ÓˆÏ° ôÓ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~üï˛yÓfliyÎ˚ ú˛Ó˚y!§ !≤Ã!üÎ˚yˆÏÓ˚Ó˚ û)˛!üÜ˛y §yÇ!Óôy!öÜ˛ ò,!‹TˆÏÜ˛yî •ˆÏï˛ !Ó !ê˛¢

≤Ãôyöüsf#Ó˚ üˆÏï˛y •ˆÏ°Ä öyöy Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓyôƒÓyôÜ˛ï˛yÓ˚ ÓyôyÎ˚ ú˛Ó˚y!§ !≤Ã!üÎ˚yˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y ÓyhflÏ!ÓÜ˛˛õˆÏ«˛

§#!üï˛ñ û)˛!üÜ˛yÄ !ö‹±û˛–

172

≤Ãôyöüsf# ü!sf§û˛y àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ö Ä !ï˛!ö ü!sf§û˛yÓ˚ §û˛yÎ˚ ˆ˛õÔˆÏÓ˚y!•ï˛ƒ Ü˛ˆÏÓ˚ö S8öÇ ôyÓ˚yV– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛

ïÑ˛yÓ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆây!£Ïï˛ ö#!ï˛Ó˚ ˛õˆÏ«˛ !ï˛!ö Ó=Óƒ Ó˚yˆÏáö– §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ≤Ã¢y§öˆÏÜ˛ !ï˛!ö ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛ˆÏÓ˚ö–

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ !Ó!û˛ß¨ §ò§ƒàˆÏîÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Ä ≤Ã¢y§!öÜ˛ ≤ÃˆÏŸ¿Ó˚ í˛z_Ó˚ ïÑ˛yˆÏÜ˛•z ü)°ï˛ !òˆÏï˛ •Î˚– !ï˛!ö•z

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !Ó!û˛ß¨ Ü˛ü≈§)!ã˛ !ÓhflÏy!Ó˚ï˛û˛yˆÏÓ Óƒyáƒy Ü˛ˆÏÓ˚ö– çyï˛#Î˚ §û˛yÎ˚ ïÑ˛yÓ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ≤Ã!ï˛ xyfliy§)ã˛Ü˛

≤ÃhflÏyÓ !ï˛!ö•z í˛zay˛õö Ü˛ˆÏÓ˚ö S42 öÇ ôyÓ˚yV ˆÎ §ühflÏ ˆ«˛ˆÏe §Ç!Óôyö Ü˛ï,≈˛Ü˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ myÓ˚y !öˆÏÎ˚yˆÏàÓ˚

Ü˛Ìy !ÓˆÏ¢£Ïû˛yˆÏÓ í˛zˆÏÕ‘á ˆö•zñ ˆ§•z §ühflÏ ˆ«˛ˆÏe ≤Ãôyöüsf# !öˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– ≤ÃˆÏÎ˚yçöˆÏÓyˆÏô

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ !ï˛!ö ≤Ã!ï˛Ó˚«˛y òÆˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛!ü!ê˛ Ä Ü˛yí˛z!™°Ó˚à%!°Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚ö– ≤Ãôyöüsf# Î!ò flõ‹Tû˛yˆÏÓ (authorised) •öñ ï˛y •ˆÏ° ˆÜ˛yöÄ !ö!ò≈‹T !Ó£ÏˆÏÎ˚ xyˆÏ°yã˛öyÓ˚ çöƒ

≤Ãôyöüsf# ü!sf§û˛yÓ˚ §û˛yÎ˚ §û˛y˛õ!ï˛ !•ˆÏ§ˆÏÓÄ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ö S21 Ä öÇ ôyÓ˚yV– 39 öÇ ôyÓ˚y xö%§yˆÏÓ˚

xöƒyöƒ ü!sfˆÏòÓ˚ üï˛ ≤Ãôyöüsf# Ä ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ !Ó° (Bill) í˛zay˛õö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö ˆÜ˛yöÄ !ö!ò≈‹T !Ó£ÏˆÏÎ˚Ó˚

í˛z˛õÓ˚ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ xö%ˆÏÓ˚yˆÏô xÌÓy ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ §ò§ƒˆÏòÓ˚ xö%ˆÏÓ˚yˆÏô ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !ÓˆÏ¢£Ï

x!ôˆÏÓ¢ö Ó§ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ñ Ä•z !ö!ò≈‹T !Ó£ÏˆÏÎ˚ xyˆÏ°yã˛öyÓ˚ çöƒ xy•)ï˛ !ÓˆÏ¢£Ï x!ôˆÏÓ¢ö ~Ü˛üye ≤Ãôyöüsf#•z

xy•¥yö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö S29 öÇ ôyÓ˚yV– ~ åÈyí˛¸yñ §Ç!Óôyö xö%ÎyÎ˚# çyï˛#Î˚ §û˛y Óy!ï˛ˆÏ°Ó˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚

≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˛õÓ˚yü¢≈ ≤ÃˆÏÎ˚yçö •Î˚ S12 öÇ ôyÓ˚yV ~ÓÇ 16 öÇ ôyÓ˚y xö%§yˆÏÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ≤Ãôyöüsf#Ó˚

˛õÓ˚yü¢≈ @ˇÃ•ˆÏîÓ˚ §y•yˆÏÎƒ•z çÓ˚%!Ó˚ xÓfliy §ÇÜ ˛yhsˇ ˆây£Ïîy çy!Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ö–

10.10 ü!sf§û˛y

ú ˛yˆÏ™Ó˚ ü!sf§û˛y ˆÎÔÌòy!Î˚c¢#°ï˛y ö#!ï˛Ó˚ í˛z˛õÓ˚ à!ë˛ï˛– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 13 Ä 20 öÇ ôyÓ˚yÓ˚

xhsˇ!ö≈!•ï˛ ï˛yÍ˛õÎ≈ ü!sf§û˛yÓ˚ !§k˛yˆÏhsˇÓ˚ ˆÎÔÌ òy!Î˚ˆÏcÓ˚ xÌ≈•z ≤ÃÜ˛y¢ ˛õyÎ˚– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 38öÇ ôyÓ˚yˆÏï˛Ä

~•z ï˛yÍ˛õˆÏÎ≈Ó˚ §üÌ≈ö ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚– 38öÇ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ !ö!ò≈‹T §üˆÏÎ˚Ó˚ çöƒ

ü!sfòÆˆÏÓ˚Ó˚ ö#!ï˛ Ó˚*˛õyÎ˚ˆÏî Óy ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §¡ø!ï˛§)ã˛Ü˛ xö%ˆÏÓ˚yˆÏô Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛yÓ˚ §yˆÏÌ xyˆÏ°yã˛öyÓ˚ ˛õÓ˚

ü!sf§û˛y ˆÜ˛yöÄ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ xfliyÎ˚# xy•zö (ordinance) ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– 20öÇ

ôyÓ˚yÎ˚ ˛õ!Ó˚‹ÒyÓ˚û˛yˆÏÓ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎñ §Ó˚Ü˛yÓ˚ xÌ≈yÍ ü!sf§û˛y çyï˛#Î˚ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚î Ä ˛õ!Ó˚ã˛y°öy

Ü˛Ó˚ˆÏÓö– ~•z ≤Ã§ˆÏD ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ≤Ã!ï˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ òy!Î˚c¢#°ï˛y §¡õˆÏÜ≈˛ 49öÇ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎñ

ü!sf§û˛yÓ˚ §yˆÏÌ xyˆÏ°yã˛öyÓ˚ ˛õÓ˚ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ !öÜ˛ê˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛ü≈§)ã˛# Óy §yôyÓ˚î §Ó˚Ü˛y!Ó˚

ö#!ï˛Ó˚ òy!Î˚c §¡õˆÏÜ≈˛ xÓ!•ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏÓö– çyï˛#Î˚ §û˛yÎ˚ ˆÜ˛yöÄ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ≤ÃhflÏyÓ ˛õÓ˚y!çï˛ •ˆÏ° §ü@ˇÃ

§Ó˚Ü˛yÓ˚ ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Óyôƒ ÌyˆÏÜ˛– !mï˛#Î˚ï˛ñ çyï˛#Î˚§û˛y ˆ§™Ó˚ÈÙÈˆû˛yˆÏê˛Ó˚ üyôƒˆÏüÄ §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛

˛õÓ˚y!çï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ §%ˆÏÎyà ˛õyÎ˚– ˆ§™Ó˚ÈÙÈ≤ÃhflÏyÓ xyöÎ˚ˆÏöÓ˚ çöƒ çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ ~Ü˛ÈÙÈò¢üyÇ¢ §òˆÏ§ƒÓ˚ §•z

ã˛y•z Ä xyê˛ã˛!Õ‘¢ ârê˛yÓ˚ üˆÏôƒ Ä•z ˆ§™Ó˚ÈÙÈ≤ÃhflÏyÓ xö%ˆÏüy!òï˛ •ˆÏ° §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˛õòï˛ƒyà Ü˛ˆÏÓ˚– !Ü˛hsˇ% Ä•z ≤ÃhflÏyÓ

˛õÓ˚yhflÏ •ˆÏ° Ä•z ~Ü˛•z x!ôˆÏÓ¢ˆÏö ~Ü˛ÓyÓ˚ ˛õÓ˚yhflÏÈÙÈˆ§™Ó˚ ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ fl∫y«˛Ó˚Ü˛yÓ˚#ÈÙÈ§ò§ƒàî ˛õ%öÓ˚yÎ˚

!mï˛#Î˚ÓyÓ˚ ˆÜ˛yöÄ ˆ§™Ó˚ÈÙÈ≤ÃhflÏyÓ xyöÎ˚ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy– ï,˛ï˛#Î˚ï˛ñ ü!sf§û˛yÎ˚ xyˆÏ°yã˛öyÓ˚ ˛õÓ˚

173

≤Ãôyöüsf# çyï˛#Î˚ §û˛yÎ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ≤Ã!ï˛ xyfliyÈÙÈ≤ÃhflÏyÓ í˛zay˛õö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚

í˛z˛õÓ˚ Î!ò ˆÜ˛yöÄ ˆ§™Ó˚ÈÙÈ≤ÃhflÏyÓ !ÓˆÏÓ˚yô#ÈÙÈ˛õ«˛ •ˆÏï˛ öy xyˆÏ§ ï˛y •ˆÏ° ≤Ãôyöüsf# Ü˛ï,≈˛Ü˛ í˛zay!˛õï˛

xyfliy§)ã˛Ü˛ ≤ÃhflÏyÓ fl∫yû˛y!ÓÜ˛û˛yˆÏÓ xö%ˆÏüy!òï˛ •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚ ÓˆÏ° ôÓ˚y •Î˚– xyÓ˚ Î!ò ˆ§™Ó˚ÈÙÈ≤ÃhflÏyÓ xyˆÏ§ñ ï˛y

•ˆÏ° §Ó˚Ü˛yÓ˚ÈÙÈö#!ï˛Ó˚ í˛z˛õÓ˚ ˆ§™Ó˚ÈÙÈ≤ÃhflÏyÓ xyöÓyÓ˚ ˛õk˛!ï˛ xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– xÌ≈yÍ xyfliy§)ã˛Ü˛ÈÙÈˆû˛yˆÏê˛Ó˚

ˆÓ°yˆÏï˛Ä ˆ§™Ó˚ ≤ÃhflÏyÓ xyˆÏàÓ˚ ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ ˆï˛y°y •Î˚ Ä xö%ˆÏüy!òï˛ •Î˚– ~ˆÏ«˛ˆÏeñ ˆ§™Ó˚ÈÙÈ≤ÃhflÏyÓ ˛õÓ˚yhflÏ

•ˆÏ° ≤Ãôyöüsf#Ó˚ xyfliy§)ã˛Ü˛ ≤ÃhflÏyÓ!ê˛ xö%ˆÏüy!òï˛ •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚– ~áyˆÏö ≤Ãôyöüsf#Ó˚ xyfliy§)ã˛Ü˛ ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚

í˛z˛õÓ˚ ˆ§™Ó˚ xyöyÎ˚ ~Ü˛çö §ò§ƒ ˆ§™Ó˚ÈÙÈ≤ÃhflÏyˆÏÓ §•z Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö ˆ§•z §¡õˆÏÜ≈˛ ˆÜ˛yöÄ Óyôy!öˆÏ£ÏˆÏôÓ˚

í˛zˆÏÕ‘á ˆö•z– Îáö çyï˛#Î˚ §û˛yÎ˚ ˆÜ˛yöÄ ˆ§™Ó˚ ≤ÃhflÏyÓ xö%ˆÏüy!òï˛ •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚ xÌÓy ˆÜ˛yöÄ §Ó˚Ü˛y!Ó˚

ö#!ï˛ Óy Ü˛ü≈§)ã˛#ˆÏÜ˛ ≤Ãï˛ƒyáyö Ü˛ˆÏÓ˚ñ 540 öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# ï˛áö ≤Ãôyöüsf# Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚

˛õòï˛ƒyà˛õe ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö–

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ü!sf§û˛yÓ˚ àë˛ö Ä òy!Î˚c¢#°ï˛y Óy ü!sf§û˛yÓ˚ !§k˛yˆÏhsˇÓ˚ ˆÎÔÌ ≤ÃÜ,˛!ï˛ Îy•z ˆ•yÜ˛ öy ˆÜ˛ö

˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ≤ÃÌü Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˆçöyˆÏÓ˚° òƒ àˆÏ°Ó˚ òy˛õˆÏê˛ ü!sf§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈yÓ°# ÓyhflÏˆÏÓ öyöyû˛yˆÏÓ

˛õ!Ó˚Óï≈˛ö •ˆÏÎ˚ !àˆÏÎ˚!åÈ°– ü!sf§û˛yÓ˚ «˛üï˛y •…yˆÏ§Ó˚ ~Ó˚*˛õ xÓfliyÓ˚ çöƒ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ Ü˛yÓ˚ˆÏîÓ˚ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚y

ˆÎˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ≤ÃÌüï˛ñ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 23öÇ ôyÓ˚y—ˆÎáyˆÏö Ó°y xyˆÏåÈ ˆÎñ §Ç§ˆÏòÓ˚ ü!sf§û˛yÓ˚ §ò§ƒ˛õò

ˆÜ˛yöÄ ÓyˆÏòñ ˆÜ˛yöÄ çyï˛#Î˚ ÓƒÓ§y Ä Ó,!_ Óy §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ã˛yÜ˛!Ó˚ˆÏï˛ Î%_´ ÌyÜ˛yÓ˚ §ˆÏD x§Aà!ï˛˛õ)î≈– xÓ¢ƒ

~•z §ühflÏ Óyôy!öˆÏ£Ïôà%!° •ˆÏï˛ ˆÓ˚•y•z ˆ˛õˆÏï˛ •ˆÏ° !ö!ò≈‹T ˆüÔ!°Ü˛ xy•zö (organic law) ≤ÃîÎ˚ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛

•Î˚– í˛z˛õˆÏÓ˚y_´ Óƒy˛õyÓ˚à%!°ˆÏï˛ ç!í˛¸ï˛ ~üö ˆÜ˛í˛z Î!ò ü!sf§û˛yÎ˚ ˆÎyàòyö Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ˆÏ«˛ˆÏe 25 öÇ ôyÓ˚yÎ˚

Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎñ ü!sf§û˛yÓ˚ §ò§ƒ •ÄÎ˚yÓ˚ ˛õÓ˚ ˆÜ˛í˛z §Ç§ˆÏòÓ˚ §ò§ƒ ÌyÜ˛ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy– ~•zÓ˚Ü˛ü xq$ï˛

ÓƒÓfliyÓ˚ Ü˛yÓ˚î !•ˆÏ§ˆÏÓ xï˛#ï˛ !òˆÏö ú ˛yˆÏ™Ó˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ í˛zayöÈÙÈ˛õï˛ˆÏöÓ˚ !ï˛= x!û˛K˛ï˛yˆÏÜ˛•z òyÎ˚# Ü˛Ó˚y

ˆÎˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ˆçöyˆÏÓ˚° òƒ à° ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyöÈÙÈÓ˚ã˛!Î˚ï˛yàîˆÏÜ˛ 25öÇ ôyÓ˚y!ê˛ ≤ÃÓï≈˛ˆÏöÓ˚

çöƒ !ÓˆÏ¢£Ï xö%ˆÏÓ˚yô Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– ~•z 25 öÇ ôyÓ˚yÎ˚ í˛z˛õÜ˛yÓ˚ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ Îy•z ˆ•yÜ˛ öy ˆÜ˛öñ

~ê˛y ˆÎ §Ç§ò#Î˚ àîï˛ˆÏsfÓ˚ ö#!ï˛!ÓÓ˚%k˛ñ ˆ§ !Ó£ÏˆÏÎ˚ ˆÜ˛yöÄ §ˆÏ®• ˆö•z– Ü˛yÓ˚îñ §Ç§ò#Î˚ àîï˛ˆÏsf §Ó˚Ü˛yÓ˚

í˛zq(ï˛ •Î˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô§û˛yÓ˚ §Çáƒà!Ó˚¤˛ˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ ˆÌˆÏÜ˛ ~ÓÇ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ï˛ï˛«˛î•z «˛üï˛yÎ˚ ÌyˆÏÜ˛ Îï˛«˛î ˆ§

çö≤Ã!ï˛!ö!ô§û˛yÓ˚ xyfliyû˛yçö ÌyˆÏÜ˛– !Ü˛v ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ ü!sfàî Ó§ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚öñ

xyˆÏ°yã˛öyÎ˚ xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚öñ !Ü˛v ˆÜ˛yöÄ ≤ÃÜ˛yÓ˚ ˆû˛yê˛ òyˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ ïÑ˛yˆÏòÓ˚ ÌyˆÏÜ˛ öy–

ü!sfàî Ü˛ï,≈˛Ü˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xyˆÏ°yã˛öyÎ˚ xÇ¢@ˇÃ•î•z §Ç§ò#Î˚ àîï˛ˆÏsfÓ˚ ˛õˆÏ«˛ ÎˆÏÌ‹T öÎ˚– ú˛ˆÏ° ˛õM˛Èü

§yôyÓ˚îï˛ˆÏsf üsf# Óy ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §ò§ƒ ˆÜ˛í˛z•z ˛õ)î≈ üÎ≈yòy ˛õyö öy–

òƒ à° ú ˛yˆÏ™Ó˚ §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ ü!sfàîˆÏÜ˛ ò°yò!°Ó˚ Óy•zˆÏÓ˚ ˆÓ˚ˆÏá ˆÜ˛Ó°üye Ó˚y‹T…ˆÏöï˛y !•ˆÏ§ˆÏÓ

ˆòáˆÏï˛ ˆã˛ˆÏÎ˚!åÈˆÏ°öñ Î!òÄ ï˛y ÓyhflÏˆÏÓ Ü˛áöÄ §Ω˛Ó •Î˚!ö– Ü˛yÓ˚î ïÑ˛yÓ˚y ≤ÃyÎ˚ ≤ÃˆÏï˛ƒˆÏÜ˛•z !öçfl∫ ò°#Î˚

§Çàë˛ˆÏöÓ˚ xhsˇû%≈˛=˛ !åÈˆÏ°ö– ü!sfàî ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˜òö!®ö ç#ÓˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ í˛z_yˆÏ˛õ !öˆÏçˆÏòÓ˚ˆÏÜ˛

í˛z_Æ Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ §%ˆÏÎyà öy ˆ˛õˆÏ°Ä ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó Óy•zˆÏÓ˚ ïÑ˛yÓ˚ òˆÏ°Ó˚ §ˆÏAà ˆÎyàyˆÏÎyà Ó˚yˆÏáö– ïÑ˛yˆÏòÓ˚

˛õˆÏ«˛ òˆÏ°Ó˚ Óy•zˆÏÓ˚ ÌyÜ˛y Ü˛áö•z §Ω˛Ó •Î˚ öy–

174

ú˛Ó˚y!§ ü!sf§û˛y ˆÜ˛Ó°üye §Ç§ˆÏòÓ˚ §û˛ƒàî !öˆÏÎ˚•z à!ë˛ï˛ öÎ˚– ú ˛yˆÏ™ ü!sf§û˛yÎ˚ xyü°yñ Ü˛°yÜ%˛¢°#ñ

Ó%!k˛ç#Ó# ≤Ãû,˛!ï˛ ~Ü˛ÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇˆÏ¢Ó˚Ä ˆÓ!¢ fliyö @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö– ïÑ˛yÓ˚y ˆÜ˛í˛z•z ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §ò§ƒ öö Óy

•ˆÏï˛Ä ã˛yö öy– ˆçöyˆÏÓ˚° òƒ à° ≤ÃÜ,˛ï˛˛õˆÏ«˛ ü!sf§û˛yˆÏÜ˛ ÚÚxÓ˚yçö#!ï˛Ü˛ÛÛ (opolitical) Ü˛ˆÏÓ˚ ï%˛°ˆÏï˛

ˆã˛ˆÏÎ˚!åÈˆÏ°ö– !ï˛!ö Ó˚y‹T…ö#!ï˛ˆÏÜ˛˛ Ó˚yçö#!ï˛˛ •ˆÏï˛ ˛õ,ÌÜ˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˆã˛ˆÏÎ˚!åÈˆÏ°ö– ú˛ˆÏ° ü!sfˇ§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#

˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf §yüyöƒ fl∫ï˛sf ôÓ˚ˆÏöÓ˚ •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸ˆÏåÈ– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ü!sf§û˛yˆÏÜ˛ xöƒ ˆÜ˛yö §Ç§ò#Î˚

ü!sf§û˛yÓ˚ §ˆÏD ï%˛°öy Ü˛Ó˚y ã˛ˆÏ° öy ~ÓÇ ~ˆÏÜ˛ üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ §!ã˛Ó§û˛yÓ˚ üï˛ ˆòáyÎ˚–

ú˛Ó˚y!§ ü!sf§û˛y ¢y§öö#!ï˛ !öô≈yÓ˚ˆÏîÓ˚ ˆ«˛ˆÏe fl∫yô#ö– çy!ï˛Ó˚ §¡ø%ˆÏá §ühflÏ ≤ÃÜ˛yÓ˚ ˆò¢#Î˚ ~ÓÇ

xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ !Ó£ÏÎ˚§ü)• ü!sf§û˛y xyˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚– ˆ§•z ˛õ!Ó˚ˆÏ≤Ã!«˛ˆÏï˛ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚ˆÏîÓ˚ çöƒ

ü!sf§û˛y ~Ü˛üï˛ •ˆÏÎ˚ !§k˛yhsˇ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– ˆÎÔÌ òy!Î˚ˆÏcÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛ ü!sf§û˛y ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ !ÓˆÏŸªÓ˚

òÓ˚ÓyˆÏÓ˚ û˛!Ó£ÏƒˆÏï˛Ó˚ Ü˛ü≈§)ã˛# ≤ÃÜ˛y¢ Ü˛ˆÏÓ˚– òƒ àˆÏ°Ó˚ xyüˆÏ° ü!sf§û˛yÓ˚ xyˆÏ°yã˛öy á%Ó•z ò#â≈ •ï˛ ~ÓÇ

ˆ§•z xyˆÏ°ã˛öyÓ˚ §ühflÏê˛y•z •ï˛ òƒ àˆÏ°Ó˚ ≤ÃhflÏy!Óï˛ !öˆÏò≈¢ˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚– ≤Ãôyöüsf#Ó˚ !öˆÏò≈ˆÏ¢ ü!sf§û˛y

çyï˛#Î˚ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚ˆÏîÓ˚ ÓƒhflÏ S§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 19 öÇ ôyÓ˚yV—~•zÓ˚Ü˛ü âê˛öy á%Ó•z Ü˛ü•z ˆòáy ÎyÎ˚– ÓÓ˚Ç

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ í˛z˛õ!fli!ï˛ˆÏï˛ Óy ~!°!çˆÏï˛ xö%!¤˛ï˛ ü!sf§û˛yÓ˚ !§k˛yhsˇ Ó˚*˛õyÎ˚ˆÏî ü!sf§û˛yÓ˚ !Ó!û˛ß¨ xyhsˇÉ!Óû˛yà

Ü˛!ü!ê˛ àë˛ö Ü˛Ó˚y •Î˚– ÓhflÏ%ï˛ ú˛Ó˚y!§ ü!sf§û˛y Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ •yˆÏï˛Ó˚ ~Ü˛ ÎsfÓ˚)ˆÏ˛õ Ü˛yç Ü˛yç Ü˛Ó˚ï˛ ~ÓÇ ~áö

ï˛y•z Ü˛ˆÏÓ˚– ˆÜ˛yö ˆÜ˛yö ˆ«˛ˆÏe !ÓˆÏ¢£Ïï˛ ≤Ã!ï˛Ó˚«˛y Ä ˛õÓ˚Ó˚y‹T… ö#!ï˛ˆÏï˛ ü!sf§û˛yˆÏÜ˛ xyˆÏòÔ xyü° ˆòÄÎ˚y

•Î˚ öyñ ~•z §ühflÏ ˆ«˛ˆÏe Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ §Ó≈üÎ˚ Ü˛ï,≈˛c ≤ÃÜ˛y¢ ˛õyÎ˚–

~•z §ühflÏ !Ü˛å%ÈÓ˚ ú˛ˆÏ° ú ˛yˆÏ™Ó˚ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ ˆÎ xû)˛ï˛˛õ)Ó≈ í˛zß¨!ï˛ âˆÏê˛ˆÏåÈñ ï˛y •° ü!sf§û˛yÓ˚ fliy!Î˚c–

fliyÎ˚# ü!sf§û˛y ú˛Ó˚y!§ˆÏòÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ !åÈ° fl∫≤¿üye– !Ü˛v ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ü!sf§û˛yà%!°

ò#â≈fliyÎ˚# •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ¢%ô% ï˛y•z öÎ˚ñ ~Ü˛çö Óƒ!= ~Ü˛•z ü!sfòÆˆÏÓ˚ Ó•%!òö ôˆÏÓ˚ Ü˛yçÄ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚

~•zÓ˚*˛õ òy!Î˚c §¡õ)î≈û˛yˆÏÓ öy •ˆÏ°Ä xˆÏöÜ˛yÇˆÏ¢ xyˆÏü!Ó˚Ü˛y Óy !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ fliy!Î˚ˆÏcÓ˚ §yˆÏÌ

ï% °ö#Î˚–

§Ç§ò ü!sf§û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#ˆÏÜ˛ ˆüyê˛yü%!ê˛ !ï˛ö!ê˛ í˛z˛õyˆÏÎ˚ !öÎ˚sfî Ü˛ˆÏÓ˚– ≤ÃÌüï˛ñ x!ôˆÏÓ¢ö ã˛°yÜ˛y°#ö

§üˆÏÎ˚ üï˛ !Ó!öüÎ˚ñ !Óï˛Ü≈˛ñ xyˆÏ°yã˛öy ≤Ãû,˛!ï˛ •Î˚– ~•z §üÎ˚ !ÓˆÏÓ˚yô#ˆÏòÓ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §üyˆÏ°yã˛öyÓ˚

§%ˆÏÎyà ˛õyÎ˚– !mï˛#Î˚ñ í˛zay!˛õï˛ !Ó°à%!° ˛õÓ˚#«˛yÓ˚ çöƒ ˆÎ Ü˛!ü¢öà%!°ˆÏï˛ ˛õyë˛yˆÏöy •Î˚ ˆ§•z §ühflÏ

Ü˛!ü¢ö !Ó°à%!° §¡õˆÏÜ≈˛ !Ó¢ò xyˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ñ çyï˛#Î˚ §û˛yÎ˚ !Óï˛!Ü≈˛ï˛ !Ó° xyˆÏ°yã˛öy •ÓyÓ˚ xyˆÏà

Ü˛!ü¢ö ï˛yÓ˚ !ÓÓ,!ï˛ ≤ÃÜ˛y¢ Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ü˛!ü¢ö §Ç!Ÿ’‹T üsf# Ä §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xyü°yˆÏòÓ˚ ˆí˛ˆÏÜ˛ !Ó°

§¡õˆÏÜ≈˛ ïÑ˛yˆÏòÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ Óƒyáƒy ÎÌyÌ≈ï˛y !çK˛y§y Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ fliyÎ˚# Ü˛!ü¢ö åÈyí˛¸yÄ !Ü˛å%È !Ü˛å%È

!ÓˆÏ¢£Ï Ü˛!ü¢ö à!ë˛ï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ~•z Ó˚Ü˛ü !ÓˆÏ¢£Ï Ü˛!ü¢öà%!° 30 çö §ò§ƒ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛ •Î˚– ~•z

30 çˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ 15 çö xÓ¢ƒ•z fliy!Î˚ Ü˛!ü¢ˆÏöÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ ˆÌˆÏÜ˛ ˆöÄÎ˚y •Î˚– ˆÜ˛yö !Ó°ˆÏÜ˛

175

~Ü˛!ê˛ fliyÎ˚# Ü˛!ü¢ˆÏöÓ˚ !öÜ˛ê˛ ˆ≤ÃÓ˚î öy Ü˛ˆÏÓ˚ ~•z !ÓˆÏ¢£Ï Ü˛!ü¢ˆÏö ˛õyë˛yˆÏöyÄ •Î˚– ï˛ˆÏÓ ~•z Óƒy˛õyˆÏÓ˚ !Ü˛

˛õk˛!ï˛ @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y •ˆÏÓ ï˛y !öô≈yÓ˚î Ü˛ˆÏÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô§û˛y !öˆÏç– xÓ¢ƒ ~•z Ó˚Ü˛ü âê˛öy §Ó§üÎ˚ âˆÏê˛ öy–

ú˛ˆÏ° ~•z !öÎ˚ü xˆÏ˛õ«˛yÜ,˛ï˛ Óƒ!ï˛Ü ˛ü ÓˆÏ° !ÓˆÏÓ!ã˛ï˛ •Î˚– ~•z Ü˛!ü!ê˛à%!° åÈyí˛¸y !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ !§ˆÏ°Ü‰˛ê˛

Ü˛!ü!ê˛Ó˚ üˆÏï˛y ú ˛y Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ï˛òhsˇ Ü˛!ü¢ö– Ó˚y‹T…Î˚_ !¢“ ~ÓÇ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ˆ§Óy ≤Ã!ï˛¤˛yöà%!°Ó˚ Ü˛yç

˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ä xy!Ì≈Ü˛ ï˛_¥yÓôyö Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ çöƒ ˛õ!Ó˚ò¢≈Ü˛ Ü˛!ü!ê˛ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ≤ÃˆÏŸ¿y_ˆÏÓ˚Ó˚ üyôƒˆÏüÄ §Ç§ò#Î˚

§Ç!Ÿ’‹T ü!sf!òˆÏàÓ˚ í˛z˛õÓ˚ Ä ≤Ãôyöüsf#Ó˚ í˛z˛õÓ˚ !öÎ˚sfî Ó˚yˆÏáö– §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !öÜ˛ê˛ §Ç§ò §ò§ƒàî ˆÎ §ühflÏ

≤ÃŸ¿ !°!áï˛ xyÜ˛yˆÏÓ˚ ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚öñ ˆ§•z ≤ÃŸ¿à%!° çyö≈y° x!ú˛!§Î˚yˆÏ° åÈy˛õy •Î˚ñ ü!sfàî ˙ §ühflÏ ≤ÃˆÏŸ¿Ó˚

í˛z_Ó˚ ~Ü˛ üyˆÏ§Ó˚ üˆÏôƒ !òˆÏÎ˚ ˆòö ˆ§•z í˛z_Ó˚à%!°Ä çyö≈y° x!ú˛!§Î˚yˆÏ° ≤ÃÜ˛y!¢ï˛ •Î˚– ï,˛ï˛#Î˚ï˛ñ çyö≈y°

x!ú˛!§Î˚yˆÏ°Ó˚ üyôƒˆÏü §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛ˆÏÓ˚ §Ç§ò– çyö≈y° x!ú˛!§Î˚yˆÏ° åÈy˛õy ≤ÃˆÏŸ¿Ó˚ í˛z_Ó˚ !òˆÏï˛

ü!sfÓ˚y ~Ü˛üyˆÏ§Ó˚Ä ˆÓ!¢ ˆòÓ˚# Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– xyÓyÓ˚ çöfl∫yˆÏÌ≈Ó˚ ˆÜ˛yöÄ !òÜ˛ ÎyˆÏï˛ «)˛] öy •Î˚

ˆ§•z!òˆÏÜ˛ °«˛ƒ ˆÓ˚ˆÏá ü!sf çyö≈y° x!ú˛!§ˆÏÎ˚ˆÏ°Ó˚ ˆÜ˛yö ≤ÃˆÏŸ¿Ó˚ í˛z_Ó˚ öyÄ !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– xÌÓy ˆÜ˛yö

≤ÃˆÏŸ¿Ó˚ í˛z_Ó˚ !òˆÏï˛ •ˆÏ° §Ç!Ÿ’‹T Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛ ≤ÃŸ¿Ü˛yÓ˚# §ò§ƒˆÏÜ˛ ÚˆüÔ!áÜ˛Û í˛z_Ó˚ ˆ˛õˆÏ° !ï˛!ö §hsˇ%‹T

!Ü˛öy ï˛y !çK˛y§y Ü˛ˆÏÓ˚ö– Î!ò ˆüÔ!áÜ˛ í˛z_ˆÏÓ˚ !ï˛!ö §hsˇ%‹T •öñ ï˛y •ˆÏ°ñ !Óï˛Ü≈˛ Óy !Óï˛Ü≈˛•#ö §û˛yÎ˚ !ï˛!ö

ü!sfÓ˚ Ü˛yåÈ ˆÌˆÏÜ˛ ïÑ˛yÓ˚ ≤ÃˆÏŸ¿Ó˚ í˛z_Ó˚ ˛õyö– !Óï˛Ü≈˛•#ö §û˛yÎ˚ §Ç!Ÿ’‹T Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛ ≤ÃŸ¿yÜ˛Ó˚# §ò§ƒˆÏÜ˛

˛õÑyã˛ !ü!öê˛ §üÎ˚ Ó=, ï˛y Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˆòö– ï˛yÓ˚˛õÓ˚ §Ç!Ÿ’‹T ü!sf í˛z_Ó˚ ˆòö– xyÓ˚ !Óï˛Ü≈˛ §û˛yÎ˚ xyôâ^ˇê˛yÓ˚ üˆÏôƒ

≤ÃŸ¿Ü˛yÓ˚#ˆÏÜ˛ ïÑ˛yÓ˚ Ó= ,ï˛y ˆ¢£Ï Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ï˛yÓ˚˛õÓ˚ ü!sf í˛z_Ó˚ ˆòö– ~Ó˚˛õÓ˚ §û˛yÓ˚ xöƒyöƒ §ò§ƒÓ˚y Î!ò

•zFåÈy Ü˛ˆÏÓ˚ö ï˛y •ˆÏ° ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛ ˛õˆÏöÓ˚ !ü!öê˛ §üˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ !öç !öç Ó=˛Óƒ Ó˚yáˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– ~Ó˚ ˛õÓ˚Ä

Î!ò ≤ÃˆÏÎ˚yçö üˆÏö •Î˚ ï˛y •ˆÏ° §Ç!Ÿ’‹T ü!sf §ühflÏ !Ü˛å%È Ó= ˆÏÓƒÓ˚ ~Ü˛!ê˛ §yü!@ˇÃÜ˛ í˛z_Ó˚ ˆòö–

˛õ!Ó˚ˆÏ¢ˆÏ£Ïñ ü!sf§û˛yˆÏÜ˛ !ë˛Ü˛û˛yˆÏÓ !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ çöƒ §Ç§ˆÏòÓ˚ ≤ÃÜ,˛ï˛ •y!ï˛Î˚yÓ˚ •° ˆ§™§ÈÙÈ≤ÃhflÏyÓ–

ˆ§™Ó˚ ˛õy¢ •ˆÏ° §Ó˚Ü˛yÓ˚ §ˆÏAà §ˆÏAà ˛õòï˛ƒyà Ü˛ˆÏÓ˚– ï˛ˆÏÓñ xöƒyöƒ §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ üˆÏï˛y ˛õM˛ü

§yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ §Ç§ˆÏò ˆ§™Ó˚ÈÙÈ≤ÃhflÏyÓ Óƒy˛õyÓ˚!ê˛ xï˛ §•ç öÎ˚ñ ÓÓ˚Ç Óï≈˛üyö §Ç§ˆÏò ˆ§™Ó˚ ≤ÃhflÏyÓ

Óƒy˛õyÓ˚!ê˛ xˆÏöÜ˛ ˆây°yˆÏê˛ñ ˆçyˆÏ°y Ä Ü˛í˛¸y ˆüçyˆÏçÓ˚– ï˛y•z í˛z˛õ§Ç•yˆÏÓ˚ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ í˛z˛õÓ˚

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç§ˆÏòÓ˚ !öÎ˚sfî Ä ï˛Í§ÇÜ ˛yhsˇ xy°y˛õÈÙÈxyˆÏ°yã˛öyÓ˚ §%ˆÏÎyà Ü˛ü–

xöƒyöƒ ˆòˆÏ¢Ó˚ ü!sf§û˛yÓ˚ §ˆÏAà ï%˛°öyü)°Ü˛ xyˆÏ°yã˛öyÎ˚ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ ú ˛yˆÏ™Ó˚ ü!sf§û˛yÓ˚ àë˛ö

Î%=˛Ó˚yçƒ Óy û˛yÓ˚ï˛ÓˆÏ£Ï≈Ó˚ üˆÏï˛y– !Ü˛hsˇ% ú˛Ó˚y!§ ü!sf§û˛yÓ˚ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ä Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ ˆÜ˛yö!ê˛•z

Î%=˛Ó˚yçƒ Óy û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚ üˆÏï˛y öÎ˚ñ ÓÓ˚Ç ú˛Ó˚y!§ ü!sf§û˛yÓ˚ Ü˛yë˛yˆÏüy üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ §!ã˛Ó§û˛y Ä

àîÈÙÈ≤Ãçyï˛sf# !ã˛ˆÏöÓ˚ ü!sf§û˛yÓ˚ üˆÏï˛y– ˆ¢ˆÏ£Ïy=˛ ò%!ê˛ ˆòˆÏ¢ ¢y§öï˛ˆÏsfÓ˚ xöƒyöƒ ≤Ã!ï˛¤˛yöà%!°Ó˚ ï%˛°öyÎ˚

ü!sf§û˛y xˆÏöÜ˛áy!ö !ö‹±û˛– ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˆÎû˛yˆÏÓ ≤Ãû)˛ï˛ «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚#ñ ü!sf§û˛yÄ ï˛ˆÏï˛y!ôÜ˛

!ö‹±û˛– xöƒ!òˆÏÜ˛ñ û˛yÓ˚ï˛ÓˆÏ£Ï≈ Ä Î%=˛Ó˚yˆÏçƒÓ˚ ¢y§ö Ü˛yë˛yˆÏüyˆÏï˛ ü!sf§û˛y ~Ü˛ §%≤Ã!ï˛û˛ fliyö °yû˛

Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– û˛yÓ˚ï˛ Ä Î%=˛Ó˚yˆÏçƒÓ˚ çöàî ü!sf§û˛yÓ˚ áÓÓ˚yáÓÓ˚ §Ç@ˇÃˆÏ• §Ó≈òy í˛zß√%á Ä í˛zò‰@ˇÃ#Ó ÌyˆÏÜ˛– !Ü˛hsˇ%

176

ú ˛yˆÏ™Ó˚ çöàî ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §Ó≈òy xy@ˇÃ•¢#° ÌyˆÏÜ˛– üy!Ü≈˛ö çöàîÄ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛•z

§ÓˆÏã˛ˆÏÎ˚ à%Ó˚%c òyö Ü˛ˆÏÓ˚– àîÈÙÈ≤Ãçyï˛sf# !ã˛ˆÏöÓ˚ çöàˆÏîÓ˚ ò,!‹T §Ó≈òy ÌyˆÏÜ˛ !ã˛ˆÏöÓ˚ Ü˛!üí˛z!öfiê˛ ˛õy!ê≈˛Ó˚

ˆöï,˛ˆÏcÓ˚ í˛z˛õÓ˚– ~Ó˚ Ü˛yÓ˚î •° ˆÎñ û˛yÓ˚ï˛ÓˆÏ£Ï≈ Ä Î%=˛Ó˚yˆÏçƒ ü!sf§û˛y•z ˆòˆÏ¢Ó˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ä

Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˆöï˛yñ ï˛y•z ú ˛yˆÏ™Ó˚ ü!sf§û˛y xyÜ,˛!ï˛ˆÏï˛ û˛yÓ˚ï˛ Ä Î%=˛Ó˚yˆÏçƒÓ˚ üˆÏï˛y •ˆÏ°Ä ≤ÃÜ,˛!ï˛ˆÏï˛ üy!Ü≈˛ö

§!ã˛Ó§û˛y xÌÓy àîÈÙÈ≤Ãçyï˛sf# !ã˛ˆÏöÓ˚ ü!sf§û˛yÓ˚ §ˆÏD ï%˛°ö#Î˚–

ú˛Ó˚y!§ Ü˛ƒy!Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ § ÏD üy!Ü≈ ö Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ §yò,¢ƒ xy ÏåÈ– ≤Ã Ïï˛ƒÜ˛ ˆò Ï¢•z ü!sf§û˛y «% oyÎ˚ï˛ö!Ó!¢‹T–

≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛˛ ˆòˆÏ¢ ü!sf§û˛yÎ˚ Ü˛y!Ó˚à!Ó˚K˛yö §¡õß¨ !ÓˆÏ¢£ÏK˛ˆÏòÓ˚ ˆòáy ÎyÎ˚– í˛zû˛Î˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛•z xyü°yï˛ˆÏsfÓ˚

(civil servant) ≤Ãôyöƒ ˆòáy ÎyÎ˚– ï˛ ÏÓ ú˛Ó˚y!§ Ü˛ƒy!Ó Ïöê˛ Ä üy!Ü≈ ö Ü˛ƒy!Ó Ïö Ïê˛Ó˚ ü Ïôƒ à%Ó%c˛õ)î≈ ˜Ó§yò,¢ƒ

•° ˆÎñ üy!Ü≈˛ö Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ •ˆÏFåÈ ≤ÃÜ,˛ï˛˛õˆÏ«˛ üy!Ü≈˛ö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ §!ã˛Ó§û˛y– !Ü˛v ú˛Ó˚y!§ ü!sf§û˛y •ˆÏFåÈ

ˆòˆÏ¢Ó˚ xöƒ xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ ¢y§ö!Óû˛yà (other executive)– ú ˛yˆÏ™ Ü˛ƒy!ÓˆÏê˛ˆÏöÓ˚ à%Ó˚%c §¡õˆÏÜ≈˛ !û˛öˆÏ§rê˛

Ó˚y•zê˛ Ó Ï° ÏåÈö ˆÎñ “It is the central coordinating and implementing instrument of executivedomestic policy making on which both President and Prime Minister depend.”

ú˛Ó˚y!§ ≤Ãôyöüsf# «˛üï˛y ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ñ ≤Ã¢y§!öÜ˛ ˆÜ˛Ô¢°àï˛ xÓfliyö ~ÓÇ

Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˆÎyàƒï˛y Ä Ü˛yçÜ˛ü≈ åÈyí˛¸yÄ xyÓ˚Ä Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ !Ó£ÏˆÏÎ˚Ó˚ í˛z˛õÓ˚ !öû≈˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚– ˆÎüö—≤ÃÌüï˛ñ

≤Ãôyöüsf#Ó˚ !öçfl∫ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ û˛yÓü)!ï≈˛ñ !mï˛#Î˚ñ ˆòˆÏ¢Ó˚ §üÜ˛y°#ö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˛õ!Ó˚!fli!ï˛ ~ÓÇ ï,˛ï˛#Î˚ï˛ñ

≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆ˛õåÈˆÏö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ §üÌ≈ö– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ x!ôÜ˛yÇ¢ §üˆÏÎ˚•z ¢y§ö!Óû˛yà Ü˛yç

Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ≤Ãôyöü!sfÓ˚ üˆÏôƒ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ !ÓŸªy§ ï˛Ìy Óƒy˛õÜ˛ ü˜Ïï˛ˆÏÜ˛ƒÓ˚ !û˛!_ˆÏï˛ à!ë˛ï˛ §%üô%Ó˚

§¡õˆÏÜ≈˛Ó˚ í˛z˛õÓ˚– !Ü˛v ï˛y §ˆÏ_¥Ä ú ˛yˆÏ™ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ≤Ãôyöüsf#Ó˚ §¡õÜ≈˛ ÎsfîyòyÎ˚Ü˛– Ü˛yÓ˚î !•§yˆÏÓ

!û˛öˆÏ§rê˛ Ó˚y•zê˛ ÎÌyÌ≈•z ÓˆÏ°ˆÏåÈö—“The Prime Minister faces a number of dilemmas; if hesucceeds and is popular he may be as rival but if he fails he will be considered in capable..........The Experience of Barre suggests that a President must know not only whom toappoint as Prime Minister but also when to dismiss him.”

ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ü!sf§û˛y §¡õˆÏÜ≈˛ ò%!ê˛ àˆÏÓ£Ïîy˛õˆÏe ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÎñ ú˛Ó˚y!§ ü!sf§û˛yÓ˚

x!ôÜ˛yÇ¢ §ò§ƒ•z •ˆÏ°ö ˛õ%Ó˚%£Ïñ !ÓÓy!•ï˛ñ üôƒÓÎ˚flÒ ~ÓÇ Ó%ˆÏç≈yÎ˚y Sx!û˛çyï˛Vñ í˛z_Ó˚ÈÙÈú ˛yˆÏ™Ó˚ x!ôÓy§#

~ÓÇ !¢!«˛ï˛ Sxy•zö¢yflf xÌÓy Ó˚y‹T…!ÓK˛yöV ~ÓÇ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ Ó%!k˛ç#Ó#ñ ≤Ã¢y§Ü˛ñ !¢“˛õ!ï˛ñ xy!Ì≈Ü˛

˛õ%Ñ!ç˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ §ˆÏD ˆÎyàyˆÏÎyàôöƒ Óƒ!=˛– 1981 §yˆÏ°Ó˚ ˛õÓ˚ §üyçï˛sf# ü!sfÓ˚yÄ ≤ÃyÎ˚ ~Ü˛•zÓ˚Ü˛ü– ï˛ˆÏÓ

ïÑ˛yÓ˚y Ü˛ü §¡õ!_Óyö ~ÓÇ x!ôÜ˛yÇ¢•z ò!«˛î ú ˛yˆÏ™Ó˚ x!ôÓy§# ~ÓÇ !¢“˛õ!ï˛ Ä xy!Ì≈Ü˛ ˛õ%Ñ!ç˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚

§ˆÏD ïÑ˛yˆÏòÓ˚ ˆÎyàyˆÏÎyàÄ Ü˛ü–

í˛z˛õ§Ç•yˆÏÓ˚ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Óòƒüyö §üyçÓƒÓfliyÓ˚ Ó˚«˛Ü˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ≤Ãôyöüsf#Ó˚

ˆöï,˛ˆÏc ü!sf§û˛yÓ˚ üˆÏôƒ ˆüÔ!°Ü˛ ˆÜ˛yöÄ üï˛˛õyÌ≈Ü˛ƒ ò#â≈fliyÎ˚#û˛yˆÏÓ ÌyÜ˛ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy– Ü˛yÓ˚î ≤ÃˆÏï˛ƒˆÏÜ˛•z

177

≤Ãã˛!°ï˛ §üyçÓƒÓfliyÓ˚ Ó˚«˛Ü˛ !•§yˆÏÓ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– ~Ó˚y ~Ü˛•z ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ò%!ê˛ ü%á Óy ò%!ê˛

!˛õë˛– §%ï˛Ó˚yÇ ~ˆÏòÓ˚ ü%áƒàï˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ÌyÜ˛ˆÏ°Ä í˛zòÓ˚àï˛ ˆÜ˛yö ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ˆö•zñ ~ˆÏòÓ˚ ˛õò §M˛Èy°ˆÏöÓ˚

S§yüy!çÜ˛ !û˛!_V ˆÜ˛yö ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ˆö•z– ï˛y•z ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ≤Ãôyöüsf#Ó˚ ˆöï,˛ˆÏc

ü!sf§û˛yÓ˚ §¡õˆÏÜ≈˛ üˆÏôƒ í˛zˆÏ_çöy ÌyÜ˛ˆÏ°Äñ ˆ§•z í˛zˆÏ_çöyÓ˚ !Ó£ÏÎ˚ ÌyˆÏÜ˛ ò«˛ï˛yÓ˚ ˆ«˛e (areas ofcompetence) Ä üyey §¡õˆÏÜ≈˛– ~•z í˛zˆÏ_çöy ò#â≈fliyÎ˚# •ˆÏ° ¢y§öÓƒÓfiÌyÓ˚ ˛õˆÏ«˛ ï˛y !ö!ÿ˛ï˛ «˛!ï˛Ü˛Ó˚–

!ÓˆÏ¢£Ïï˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !§k˛yhsˇ§ü)ˆÏ•Ó˚ §üß∫ˆÏÎ˚Ó˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ «˛!ï˛ •Î˚– ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ≤Ãôyö §ü§ƒy •°

§Ó˚Ü˛y!Ó˚ !§k˛yhsˇ §ü)ˆÏ•Ó˚ §üß∫Î˚ §yôö– ï˛y•z ~•z §üß∫Î˚ Ü˛yç•z ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ú˛Ó˚y!§ ≤Ãôyöüsf#ÈÙÈ§•

ü!sf§û˛yÓ˚ §¡õˆÏÜ≈˛Ó˚ ˆüÔ° xyôyÓ˚– 1993 §yˆÏ°Ó˚ üyã≈˛ üyˆÏ§Ó˚ §yôyÓ˚î !öÓ≈yã˛ˆÏö §üyçï˛sf#ˆÏòÓ˚ ˛õÓ˚yçÎ˚

≤Ã¢y§!öÜ˛ ç!ê˛°ï˛yÓ˚ §,!‹T Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ°– ~Ü˛•z xÓfiÌy •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ 2002 §yˆÏ° ú˛Ó˚y!§ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õyï˛

!öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ˛õˆÏÓ˚Ä– Ü˛yÓ˚î Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Ä ≤Ãôyöüsf# ò%•z ˆüÓ˚% Óy!§®y– ˛õÓ˚Óï≈˛# §Ç§ò !öÓ≈yã˛ö öy •ÄÎ˚y ˛õÎ≈hsˇ

§Ç§ˆÏò §Çáƒyà!Ó˚¤˛ §üyçï˛sf# ≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛ !öˆÏÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ ã˛°ˆÏï˛ •ˆÏÓ–

10.11 §Ç§ò

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ !ÓˆÏ¢£Ï ˜Ó!¢‹Tƒ •° ˆÎñ ~•z ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ ú˛Ó˚y!§ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ ò%Ó≈° Ü˛Ó˚y

•ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ú ˛yˆÏ™ ˛õy°≈yˆÏürê˛ Óy §Ç§ˆÏòÓ˚ «˛üï˛yÓ˚ Ü ˛ü!ÓÜ˛y¢ˆÏÜ˛ ã˛yÓ˚!ê˛ ˛õÎ≈yˆÏÎ˚ û˛yà Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚—SÜ˛V

Ó˚yçï˛ˆÏsfÓ˚ Ü˛y° 1814ÈÙÈ1888ñ SáV ˛õy°≈yˆÏürê˛ ~Ü˛ x«˛üñ x˛õòyÌ≈ òy!Î˚c•#öñ §üÎ˚ x˛õã˛ˆÏÎ˚Ó˚ §Çfliy

!åÈ° 1877ÈÙÈ1994 §y° xÓ!ôñ SàV ô#Ó˚à!ï˛ˆÏï˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛yÓ˚ xÓü)°ƒyÎ˚ˆÏöÓ˚ Î%à 1918ÈÙÈ1985

§y°ñ SâV Óï≈˛üyö §Ç!ÓôyˆÏö ú˛Ó˚y!§ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ ò%Ó≈° Ü˛Ó˚y •ˆÏ°Ä çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ ò#â≈!òˆÏöÓ˚ xû˛ƒy§

ú˛Ó˚y!§ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ ~áöÄ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ !öÎ˚sfîÜ˛yÓ˚# §Çfliy !•ˆÏ§ˆÏÓ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ ˆÓ˚ˆÏáˆÏåÈ– ~áöÄ ú ˛yˆÏ™Ó˚

§Ó˚Ü˛yÓ˚ Óy ü!sf§û˛y ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛z˛õÓ˚ !öû≈˛Ó˚¢#° ÌyˆÏÜ˛–

˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ °«˛ƒ !åÈ°—§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ xÌ≈yÍ ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ˙Ü˛ƒñ §Ç•!ï˛ Ä

§yüO§ƒ ÓçyÎ˚ Ó˚yáy– ~•zçöƒ ü!sfàîˆÏÜ˛ §Ç§ˆÏòÓ˚ ˛õ!B˛° Ä Ü)˛˛õü[%˛Ü˛ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ Óy•zˆÏÓ˚ Ó˚yáyÓ˚ ÓƒÓfliy

§Ç!ÓôyˆÏö Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ˆÏöÓ˚ §üÎ˚Ä §Ç!«˛Æ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Óï≈˛üyˆÏö ú˛Ó˚y!§

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ ÓåÈˆÏÓ˚ ò%ÓyÓ˚ §yôyÓ˚î x!ôˆÏÓ¢ö ÓˆÏ§ ~ÓÇ ˆ§•z x!ôˆÏÓ¢ö ò%!ê˛Ó˚ ˆüÎ˚yò §yˆÏí˛¸ ˛õÑyã˛ üyˆÏ§Ó˚

ˆÓ¢ •Î˚ öy– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛ §#!üï˛ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zû˛Î˚Ü˛ˆÏ«˛

Ü˛yÎ≈§)ã˛# Ä §üÎ˚ §yÓ˚î#Ó˚ í˛z˛õÓ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !öÎ˚sfî fiÌy˛õö Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

≤ÃÌü Ü˛«˛ çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ Ü˛!ü!ê˛ ÓƒÓfiÌyÓ˚Ä ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö âê˛yˆÏöy •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xy!Ì≈Ü˛ «˛üï˛yˆÏÜ˛

•…y§ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ü!sf§û˛yˆÏÜ˛ «˛üï˛yã%˛Èƒï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆÎ «˛üï˛y ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xyˆÏåÈ ˆ§•z «˛üï˛yˆÏÜ˛Ä •…y§ Ü˛Ó˚y

•ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆÜ˛yöÄ çÓ˚%!Ó˚ !Ó°ˆÏÜ˛ Óy§ Ü˛!Ó˚ˆÏÎ˚ ˆÏöÄÎ˚yÓ˚ «˛üï˛y ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ ˆòÄÎ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~üö!Ü˛

§Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ ÚÚx!í≈˛öƒy™ÛÛ çy!Ó˚ Ü˛Ó˚yÓ˚ «˛üï˛yÄ ˆòÄÎ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §ˆÏÓ≈y˛õ!Ó˚ ÚÚ§Ç!Óôy!öÜ˛ §û˛yÛÛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

«˛üï˛yˆÏÜ˛ xˆÏöÜ˛áy!ö §#!üï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ~•z §!˛õ≈° §yÇ!Óôy!öÜ˛ ÓƒÓfliy åÈyí˛¸yÄ xyÓ˚Ä Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ §Ç!Óôyö

178

Ó!•û)≈ ï˛ ÓƒÓfliy ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚ ˛õy°≈y Ïürê˛ ÏÜ˛ ò%Ó≈° Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈ– ˆÎüö—˛õM Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

≤Ã!ï˛ !Ó!û˛ß¨ ≤Ãôyöüsf#Ó˚ í˛zòy§#ö ò,!‹Tû˛!Aà ú˛Ó˚y!§ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ ò%Ó≈° ˆÌˆÏÜ˛ ò%Ó≈°ï˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ~ åÈyí˛¸y

Óï≈˛üyö Î%ˆÏàÓ˚ xy•zö§ü)• §¡õˆÏÜ≈˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ Ü˛y!Ó˚àÓ˚# K˛yˆÏöÓ˚ xû˛yÓ ~ÓÇ §ò§ƒˆÏòÓ˚ ˛õˆÏ«˛

§Ó˚y§!Ó˚ §Ü˛° !Ó£ÏˆÏÎ˚ §üƒÜ˛ xÓ!•ï˛ •ˆÏï˛ öy ˛õyÓ˚yÓ˚ ú˛ˆÏ° ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ ò%Ó≈° •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸ˆÏåÈ– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

§ò§ƒˆÏòÓ˚ !öˆÏçˆÏòÓ˚ í˛zòy§#öï˛y §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ í˛z˛õÓ˚ §Ç§ˆÏòÓ˚ !öÎ˚sfîˆÏÜ˛ !¢!Ì° Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– xy!Ì≈Ü˛ !öÎ˚sfˆÏîÓ˚

«˛üï˛yÄ ÓƒÓ•*ï˛ öy •ÄÎ˚yÓ˚ ú˛ˆÏ° §Ç§ò !öˆÏç•z ò%Ó≈° •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸ˆÏåÈ– ˆÎ §Ü˛° í˛z˛õyÎ˚ Ä ˆÜ˛Ô¢° ˛õM˛Èü

§yôyÓ˚îï˛ˆÏsf §Ç§ˆÏòÓ˚ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆ§•zà%!°ˆÏÜ˛Ä ÓƒÓ•yÓ˚ öy Ü˛Ó˚yÓ˚ ú˛ˆÏ° ˛õy°≈yˆÏürê˛ ò%Ó≈° •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸ˆÏåÈ–

˛õy°≈yˆÏürê˛ ˆÎ !Ó£ÏÎ˚à%!°ˆÏÜ˛ à%Ó˚%c òyö Ü˛ˆÏÓ˚ ˆ§•z !Ó£ÏÎ˚à%!°ˆÏï˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛y ~ï˛•z «˛#î ˆÎ ï˛yÓ˚

ú˛ˆÏ° ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ò%Ó≈° ˆã˛•yÓ˚y•z ≤ÃÜ˛y!¢ï˛ •Î˚– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ ˆÎ !Ó£ÏÎ˚à%!°ˆÏÜ˛ ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ çöƒ í˛z˛õ!fliï˛ Ü˛Ó˚y

•Î˚ ˆ§•z !Ó£ÏÎ˚à%!°Ó˚ í˛z˛õÓ˚ ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ «˛üï˛y !ë˛Ü˛üˆÏï˛y ≤ÃˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ öy ˛õyÓ˚yÓ˚ ú˛ˆÏ° ˛õy°≈yˆÏüdê˛ ò%Ó≈°

•ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸ˆÏåÈ– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏˆÏsf ˛õy°≈yˆÏürê˛ ò%Ó≈° •ÄÎ˚yÓ˚ !˛õåÈˆÏö §Ç!Óôyö Ó!•û%≈˛ï˛ ˆÎ !Ó£ÏÎ˚!ê˛

§Ó≈y!ôÜ˛ ¢!=˛¢y°#Ó˚*ˆÏ˛õ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ ï˛y •° 1959 §yˆÏ° ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ !ÓˆÏÓ˚yô#ˆÏòÓ˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y

öy ÌyÜ˛yÎ˚– ï˛y•z Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ öyöy Ü˛yÓ˚ˆÏî S§Ç!Óôyö Ä §Ç!Óôyö Ó!•û)≈˛ï˛V ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚

˛õy°≈yˆÏürê˛ ò%Ó≈° •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z Ü˛yÓ˚î=!° •ˆÏFåÈ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §#üyÓk˛ï˛yñ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §!òFåÈyÓ˚ xû˛yÓñ

≤Ã¢y§ˆÏöÓ˚ Óyôyñ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ Åòy§#öƒ ~ÓÇ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ ≤ÃyÎ˚ ÓyÓ˚ÓyÓ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛Ó˚ ò°#Î˚

§Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛yÓ˚ xû˛yÓ– ~•z §Ó Ü˛yÓ˚ˆÏî ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ˛õy°≈yˆÏürê˛ Óy §Ç§òˆÏÜ˛ ò%Ó≈° Óy «˛üï˛y•#ö

Ó°y öy •ˆÏ°Ä ÚÚ§#!üï˛ «˛üï˛y§¡õß¨ §Ç§òÛÛ (Rationalised Parliament) Ó°y •ˆÏÎ˚ ÌyˆÏÜ˛–

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf xˆÏöÜ˛áy!ö §#!üï˛– §Ç!Óôyö 2öÇ ôyÓ˚yÎ˚ x!û˛Óƒ!_´

xö%§yˆÏÓ˚ñ çöàˆÏîÓ˚ §yÓ≈ˆÏû˛ÔüˆÏcÓ˚ xÌ≈ §Ç§ˆÏòÓ˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc– !Ü˛v ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ x!û˛öÓc •°

ˆÎñ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yˆÏçÓ˚ ˛õ!Ó˚üyî Ä ˛õ!Ó˚!ôÓ˚ §#üy !öˆÏò≈¢ Ü˛Ó˚y xyˆÏåÈ– ˆÎ §ühflÏ !Ó£ÏÎ˚ flõ‹Tû˛y£ÏyÎ˚

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xyÄï˛yÎ˚ ˆö•z ˆ§à%!° ¢y§ö!Óû˛yà myÓ˚y ˛õ!Ó˚ã˛y°!ï˛ •Î˚– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xö%ü!ï˛ öy !öˆÏÎ˚

ˆÏÜ˛yö !ö!ò≈‹T §üˆÏÎ˚Ó˚ çöƒ §Ó˚Ü˛yÓ˚ §Ç!Óôyö ≤Ãò_ xy•zö§û˛yÓ˚ ˆÜ˛yöÄ Ü˛yç x!ô@ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

¢y§ö !Óû˛yà Ä xy•zö§û˛yÓ˚ üˆÏôƒ «˛üï˛yàï˛ !Ó£ÏÎ˚ û˛yàyû˛y!àÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ˆÜ˛yö û%˛° •ˆÏ° ï˛y !Óã˛yÓ˚

Ü˛Ó˚yÓyÓ˚ òy!Î˚c §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yˆÏÜ˛ (Constitutional Council) ˆòÄÎ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚

˛õ)ˆÏÓ≈ ˆÎ §ühflÏ xy•zö ã˛y°% !åÈ°ñ ˆ§à%!° Óï≈˛üyˆÏö ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ xyÄï˛yÎ˚ xyˆÏ§ !Ü˛öy ˆ§•z Óƒy˛õyˆÏÓ˚

Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛yÓ˚ (State Council) ˛õÓ˚yü¢≈ @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y xyÓ!¢ƒÜ˛– §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yÓ˚ xö%ü!ï˛ åÈyí˛¸y §Ó˚Ü˛yÓ˚

ˆÜ˛Ó°üye !öˆÏçÓ˚ ôyÓ˚îyÓˆÏ¢ ˆÜ˛yö !Ó£ÏÎ˚ˆÏÜ˛ !öˆÏçÓ˚ «˛üï˛yÓ˚ ÓˆÏ¢ xyöˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy Óy ˆ§ˆÏ«˛ˆÏe ˆÜ˛yöÄ

xyˆÏò¢ çy!Ó˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 41öÇ xö%§yˆÏÓ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ÚÚï˛y ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xhsˇû%≈˛=˛ öÎ˚ÛÛ—~•z Ü˛yÓ˚ˆÏî ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆÜ˛yöÄ !Ó° Óy §ÇˆÏ¢yôö# !Ó°ˆÏÜ˛ xy˛õ!_ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ï˛y åÈyí˛¸yñ

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆÜ˛yöÄ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §yˆÏÌ !û˛ß¨ üï˛ ˆ˛õy£Ïî Ü˛Ó˚ˆÏ° !Ó£ÏÎ˚!ê˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛§û˛yÓ˚

Ü˛yˆÏåÈ ˛õyë˛yˆÏöy •Î˚– §Ç!Óôyö§¡øï˛ ˆ•yÜ˛ Óy öy ˆ•yÜ˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Óy ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚

ˆÎ ˆÜ˛yö ~Ü˛çö §û˛y˛õ!ï˛ ˆÜ˛yö !Ó£ÏˆÏÎ˚Ó˚ í˛z˛õÓ˚ Ó˚%!°ÇˆÏÎ˚Ó˚ çöƒ !Ó£ÏÎ˚!ê˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆ˛õ¢

179

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ~Ó˚*˛õ §#üyÓk˛ï˛yÓ˚ ˛õy¢y˛õy!¢ §Ç!ÓôyˆÏö ~üö ˆÜ˛yöÄ ÓƒÓfiÌy ˆö•z ÎyÎ˚ ú˛ˆÏ° ˛õy°≈yˆÏürê˛

ÚÚ•z•yÓ˚ ¢y§ö !Óû˛yˆÏàÓ˚ öÎ˚ñ xy•zöÈÙÈ!Óû˛yˆÏàÓ˚ Ü˛yçÛÛ—~•z ÓˆÏ° §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆÜ˛yöÄ xyˆÏò¢ˆÏÜ˛ Óyôy !òˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚– Ü˛üÈÙÈˆÓ!¢ •ˆÏ°Ä ï,˛ï˛#Î˚ ~ÓÇ ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛sf ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ÓƒÓfiÌy !åÈ°– Î!òÄ ˆ§•z §ühflÏ

ÓƒÓfliyÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yà âê˛ˆÏï˛y á%Ó•z §yü!Î˚Ü˛ Ä ˆÜ˛Ó°üye !ÓˆÏ¢£Ï xÓfiÌyÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö ˆüê˛yˆÏöyÓ˚ çöƒ–

~ï˛ò‰§ˆÏ_¥Ä ï,˛ï˛#Î˚ Ä ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc !åÈ° x«%˛]– Ü˛yÓ˚î §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚

xy•zö§Çeýhsˇ ˆÜ˛yöÄ xyˆÏò¢ Ü˛ï˛áy!ö Óy Ü˛ï˛«˛î Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚# ÌyÜ˛ˆÏÓ ï˛yÓ˚ ã)˛í˛¸yhsˇ !Óã˛yÓ˚Ü˛ !åÈ° ˛õy°≈yˆÏürê˛–

!Ü˛v ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xy•zö§Çeýhsˇ «˛üï˛yÓ˚ §#üy flõ‹Tû˛yˆÏÓ !öˆÏò≈¢ Ü˛Ó˚y xyˆÏåÈ– ˙

§#üyÓ˚ Óy•zˆÏÓ˚ §ühflÏ !Ó£ÏˆÏÎ˚•z ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ «˛üï˛y Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xö%ü!ï˛ ˆöÄÎ˚yÓ˚ xyˆÏà

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆÜ˛yö !Ó£ÏˆÏÎ˚ ¢y§ö!Óû˛yà xy•zö ≤ÃöÎ˚ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚—~Ó˚*˛õ ÓƒÓfiÌy §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf xyˆÏåÈ–

~ ˆÌˆÏÜ˛ ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÏÎñ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc Ü˛í˛¸yÜ˛!í˛¸û˛yˆÏÓ §#!üï˛ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

ú˛ˆÏ° ¢y§ö!Óû˛yàˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ä ï˛òyÓ˚!Ü˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ «˛üï˛y ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆö•z– !mï˛#Î˚ï˛ñ xy!Ì≈Ü˛ Óƒy˛õyˆÏÓ˚Ä

§Ç§ˆÏòÓ˚ ˆÜ˛yö û)˛!üÜ˛y ˆö•z– ¢y§ö!Óû˛yà Ü˛ï,≈˛Ü˛ ÓyˆÏçê˛ xyöy •Î˚ Ä §¡õ)î≈û˛yˆÏÓ ï˛yÓ˚ •zFåÈy xö%§yˆÏÓ˚•z

§Ç§ò Ü˛ï,≈˛Ü˛ ï˛y xö%ˆÏüy!òï˛ •Î˚– ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ÓyˆÏçê˛ •° §¡õ)î≈û˛yˆÏÓ ExecutiveBudgeg– ï,˛ï˛#Î˚ï˛ñ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yÄ ˛õy°≈ˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc §#!üï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– xyˆÏà ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

ˆÜ˛yö Ü˛yç !Ó!ô§¡øï˛ !Ü˛öy ï˛yÓ˚ !Óã˛yÓ˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ !öˆÏç•z Ü˛Ó˚ï˛– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏö

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆ§•z «˛üï˛y ˆö•z– xyˆÏàñ !öÓ≈yã˛ö §Çeýhsˇ !ÓˆÏÓ˚yˆÏôÓ˚ Óƒy˛õyÓ˚§ü)• !ö‹õ!_ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆÎ «˛üï˛y

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !åÈ° Óï≈˛üyˆÏö ï˛y ˆö•z– ˆ§•z §Ó «˛üï˛y ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆÌˆÏÜ˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yÓ˚ í˛z˛õÓ˚

öƒhflÏ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ú˛ˆÏ° §Ç§ò#Î˚ Ü˛yë˛yˆÏüy ÌyÜ˛y §ˆÏ_¥Ä ú˛Ó˚y!§ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ §#!üï˛

§yÓ≈ˆÏû˛ÔüˆÏcÓ˚ xÓfliy ˆòˆÏá ≤ÃÜ,˛ï˛•z !Ó!fløï˛ •ˆÏï˛ •Î˚– xÓ¢ƒ ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ öyöy ÓƒÓfliy ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛

Rationalised û˛yˆÏÓ àë˛ö Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ çöƒ•z @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ï˛y•z ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛

§!ë˛Ü˛û˛yˆÏÓ ~Ü˛!ê˛ Rationalised ˛õy°≈yˆÏürê˛ Ó°y •Î˚–

ï,˛ï˛#Î˚ Ä ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ x!û˛K˛ï˛y ˆÌˆÏÜ˛ !¢«˛y °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö

≤ÃˆÏîï˛yàî ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ ~üöû˛yˆÏÓ àë˛ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˆã˛ˆÏÎ˚!åÈˆÏ°ö ÎyˆÏï˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#ˆÏï˛

¢y§ö!Óû˛yàˆÏÜ˛ §Ó§üÎ˚ ˆ•öhflÏy •ˆÏï˛ öy •Î˚– xy•zö§û˛yÓ˚ áÓÓ˚òy!Ó˚ ˆÌˆÏÜ˛ ¢y§ö!Óû˛yàˆÏÜ˛ Ó˚«˛y Ü˛Ó˚y•z

!åÈ° ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö Ó˚ã˛!Î˚ï˛yàˆÏîÓ˚ ü)° í˛zˆÏj¢ƒ–

10.12 §Ç§ˆÏòÓ˚ àë˛ö Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 24öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚#ñ çyï˛#Î˚ §û˛y Ä !§ˆÏöê˛—~•z ò%!ê˛ Ü˛«˛ !öˆÏÎ˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ à!ë˛ï˛–

çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôàî çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ myÓ˚y ≤Ãï˛ƒ«˛ ˆû˛yˆÏê˛ ˛õÑyã˛ ÓÍ§ˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– 21

ÓåÈÓ˚ ÓÎ˚flÒ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ ú˛Ó˚y!§ öyà!Ó˚Ü˛ ˆû˛yê˛òyˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# !Ü˛hsˇ% !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ö ˛õˆÏÓ˚y«˛ ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛

xö%!¤˛ï˛ •Î˚– ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Ó!û˛ß¨ xM˛ÈˆÏ°Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôc myÓ˚y !§ˆÏöê˛ à!ë˛ï˛ •Î˚– ≤ÃÓy§# ú˛Ó˚y!§àîÄ !§ˆÏöˆÏê˛

180

≤Ã!ï˛!ö!ô ˆ≤ÃÓ˚î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– !§ˆÏöê˛§û˛yÓ˚ ≤Ã!ï˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ çöàˆÏîÓ˚ ÓÓ˚yÓÓ˚•z ~Ü˛ê˛y ò%Ó≈°ï˛y xyˆÏåÈ–

ïÑ˛yÓ˚y !mÈÙÈÜ˛«˛!Ó!¢‹T xy•zö§û˛yÓ˚ ˛õ«˛˛õyï˛#– ï˛y•z ú˛Ó˚y!§ !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ û)˛!üÜ˛y •° !mï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ û)˛!üÜ˛y–

!§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ §ò§ƒàî 9 ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ ˆüyê˛ §òˆÏ§ƒÓ˚ ~Ü˛ÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇ¢ ≤Ã!ï˛ !ï˛ö ÓåÈÓ˚

xhsˇÓ˚ xÓ§Ó˚ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ö– !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ §ò§ƒ •ˆÏï˛ •ˆÏ° 35 ÓåÈÓ˚ ÓÎ˚§ •ÄÎ˚y ã˛y•z– ~ åÈyí˛¸yñ xöƒyöƒ

¢ï≈˛yÓ°# çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ §ò§ƒ •ÄÎ˚yÓ˚ üˆÏï˛y– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 25öÇ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÏÎñ ò%!ê˛ §û˛y•z

~Ü˛!ê˛ ˆüÔ!°Ü˛ xy•zö (organic law), myÓ˚y ïÑ˛yˆÏòÓ˚ !öç !öçÜ˛ˆÏ«˛Ó˚ §ò§ƒ §Çáƒyñ §ò§ƒ˛õˆÏòÓ˚ ˆÎyàƒï˛y

Ä §ò§ƒàˆÏîÓ˚ û˛yï˛yÈÙÈ§%!Óôy!ò !fliÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏÓ– ˆÜ˛yöÄ §ò§ƒ˛õò ¢)öƒ •ˆÏ° §Ç!Ÿ’‹T §û˛yÓ˚ ˛õ%ö≈!öÓ≈yã˛ö öy

•ÄÎ˚y ˛õÎ≈hsˇ !Ü˛û˛yˆÏÓ ~ ¢)öƒ˛õò ˛õ)Ó˚î Ü˛Ó˚y •ˆÏÓ ï˛y §Ç!Ÿ’‹T §û˛y•z !fiÌÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏÓ–

xöƒyöƒ ˆòˆÏ¢Ó˚ §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ üï˛ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §ò§ƒàˆÏîÓ˚ !Ü˛å%È !ÓˆÏ¢£Ï

§%ˆÏÎyàÈÙÈ§%!Óôy Ä x!ôÜ˛yÓ˚ xyˆÏåÈ– ˆ§•z §ˆÏAà ïÑ˛yˆÏòÓ˚ !Ü˛å%È !ÓˆÏ¢£Ï òy!Î˚c Ä Ü˛ï≈˛Óƒ ˛õy°ˆÏöÓ˚ Ü˛ÌyÄ Ó°y

xyˆÏåÈ– 26 öÇ ôyÓ˚y xö%§yˆÏÓ˚ñ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §ò§ƒ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ áy!ï˛ˆÏÓ˚ Óy ï˛y!àˆÏò ˆÜ˛yöÄ

üï˛yüï˛ ≤ÃÜ˛y¢ Óy ˆû˛yê˛òyˆÏöÓ˚ çöƒ ˆÜ˛yöÄ §Ç§ò §ò§ƒˆÏÜ˛ ˆ@ˇÃÆyÓ˚ñ xyê˛Ü˛ Óy çÓyÓ!ò!• Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy–

ˆÎ §û˛yÓ˚ §ò§ƒ ˆ§•z §û˛yÓ˚ xö%ü!ï˛ Óƒ!ï˛ˆÏÓ˚ˆÏÜ˛ §û˛yÓ˚ x!ôˆÏÓ¢ö ã˛°yÜ˛y°#ö §üˆÏÎ˚ ˆÏÜ˛yöÄ §ò§ƒˆÏÜ˛

ˆÜ˛yöÄ ˆú˛ÔçyòÓ˚# Óy ï%˛FåÈ x!û˛ˆÏÎyˆÏà ˆ@ˇÃÆyÓ˚ Óy !Óã˛yÓ˚ Ü˛Ó˚y ÎyˆÏÓ öy– xyÓyÓ˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ Îáö

x!ôˆÏÓ¢ˆÏö ÌyˆÏÜ˛ öy ï˛áöÄ ˆÜ˛yö §ò§ƒˆÏÜ˛ §Ç!Ÿ’‹T §û˛yÓ˚ §!ã˛Ó òÆˆÏÓ˚Ó˚ xö%ü!ï˛ åÈyí˛¸y ˆ@ˇÃÆyÓ˚ Ü˛Ó˚y

ÎyÎ˚ öy– Î!ò §Ç!Ÿ’‹T §û˛y òy!Ó Ü˛ˆÏÓ˚ ˆÎñ xyê˛Ü˛ §ò§ƒˆÏÜ˛ xyê˛ˆÏÜ˛ Ó˚yáy ÎyˆÏÓ öy ï˛áö §Ç!Ÿ’‹T xyê˛Ü˛

§òˆÏ§ƒÓ˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ ˆ@ˇÃÆyÓ˚# ˛õˆÏÓ˚yÎ˚yöyÓ˚ xyˆÏò¢ fiÌ!àï˛ •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚– ~ˆÏ«˛ˆÏe ~Ü˛üye Óƒ!ï˛e´ü •° Îáö

xyòy°ï˛ §Ç!Ÿ’‹T Óƒ!=˛ §¡õˆÏÜ≈˛ ã)˛í˛¸yhsˇ !Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ xÌÓy §Ç§ˆÏòÓ˚ ˛õ)Ó≈Óï≈˛# x!ôˆÏÓ¢ˆÏö Î!ò §Ç!Ÿ’‹T

ˆ@ˇÃÆyˆÏÓ˚Ó˚ xyˆÏò¢ xö%ˆÏüy!òï˛ •ˆÏÎ˚ ÌyˆÏÜ˛ 27öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# §ò§ƒàˆÏîÓ˚ ˆû˛yê˛òyö !Ó£ÏÎ˚!ê˛ §¡õ)î≈û˛yˆÏÓ

Óƒ!=˛àï˛ Óƒy˛õyÓ˚– ˆÎ ˆÜ˛yöÄ Ó˚Ü˛ˆÏüÓ˚ Óyôƒï˛yü)°Ü˛ ˆû˛yê˛òyö Óy!ï˛° ÓˆÏ° ˆây!£Ïï˛ •Î˚–

xöƒ!òˆÏÜ˛ñ òy!Î˚c Óy Ü˛ï≈˛Óƒ Óy ÓyôƒÓyôÜ˛ï˛yÓ˚ üˆÏôƒ xyˆÏåÈ ˆÎñ §Ç§ˆÏòÓ˚ §ò§ƒ ÌyÜ˛yÜ˛y°#ö ˆÜ˛yöÄ

Óƒ!= xÓ¢ƒ•z Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ !öˆÏçˆÏÜ˛ ç!í˛¸ï˛ Ó˚yáˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓ öy– ~!Ó£ÏˆÏÎ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ !Ó!ô=!°

ï,˛ï˛#Î˚ Ä ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ üˆÏï˛y– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ï˛y!°Ü˛yÎ˚ ˙ !Ó!ôà%!° ï,˛ï˛#Î˚ Ä ã˛ï%˛Ì≈

§yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ üˆÏï˛y– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ï˛y!°Ü˛yÎ˚ ˙ !Ó!ô=!°Ó˚ §Çáƒy !Ü˛å%È Ó,!k˛ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ üye–

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó!î≈ï˛ ˙ !Ó!ô=!° •° ˆÎñ ˆÜ˛yöÄ Óƒ!=˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §ò§ƒ •ˆÏ° !ï˛!ö ˆÜ˛yöÄ

Ó˚y‹T… ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ Óy Ó˚y‹T…Ü˛ï,≈˛Ü˛ xö%òyˆÏöÓ˚ §y•yˆÏÎƒ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ ≤Ã!ï˛¤˛yˆÏöÓ˚ ˛õ!Ó˚ã˛y°Ü˛ü[˛°#ˆÏï˛ ÌyÜ˛ˆÏï˛

˛õyÓ˚ ÏÓö öy– ˆÎ §ühflÏ !ë˛Ü˛yòyÓ˚# ≤Ã!ï˛¤˛yö §Ó˚Ü˛y!Ó˚ í zß¨Î˚ ÏöÓ˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ @ˇÃ•î Ü˛ ÏÓ˚ ï˛y ÏòÓ˚ ˛õ!Ó˚ã˛y°Ü˛ü[˛°# Ïï˛Ä

!ï˛!ö ÌyÜ˛ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy– ~åÈyí˛¸yñ Ó˚y‹T…!ÓˆÏÓ˚yô# ˆÜ˛yö Ü˛yˆÏçÓ˚ xy•zö §ÇÜ ˛yhsˇ ÄÜ˛y°!ï˛ ˆÌˆÏÜ˛ !ï˛!ö xÓ¢ƒ•z

!ÓÓ˚ï˛ ÌyÜ˛ˆÏÓö– ~•z §ühflÏ ˆ«˛ˆÏe ˆÜ˛yö §ò§ƒ ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏ° ˛õ%ö!öÓ≈yã˛ö •Î˚– ~•z ≤Ã§ˆÏAà xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛

!Ó!ô •° ˆÎñ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆÜ˛yö §òˆÏ§ƒÓ˚ ˆû˛yê˛ ≤Ã!: (proxy) ˆòÄÎ˚y ÎyÎ˚ öy S27öÇ ôyÓ˚yV– ~Ü˛üye

!ÓˆÏ¢£Ï Ü˛yÓ˚ˆÏîñ ˆÎüö—x§%fliï˛yñ ò%â≈ê˛öy Óy ˛õy!Ó˚Óy!Ó˚Ü˛ Ü˛yÓ˚ˆÏî ˆÜ˛yöÄ §ò§ƒ ïÑ˛yÓ˚ ˆû˛yê˛òyö «˛üï˛y

181

xöƒ ˆÜ˛yö §òˆÏ§ƒÓ˚ üyôƒˆÏü ≤Ãòyö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– xÌÓy ˆÜ˛yöÄ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ !ü¢ˆÏö Óy §Ü˛ˆÏ° !Ü˛ÇÓy ˆÜ˛yöÄ

!ÓˆÏ¢£Ï í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Óy•zˆÏÓ˚ ÌyÜ˛ˆÏ° xÌÓy !§ˆÏöê˛ Óy çyï˛#Î˚ §û˛yÎ˚ ˛≤Ã!ï˛!ö!ô !•ˆÏ§ˆÏÓ ˆÜ˛yöÄ xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛

xö%¤˛yˆÏö ˆàˆÏ° ïÑ˛yÓ˚ ˆû˛yê˛ xöƒ ˆÜ˛yöÄ §Ç§ò §ò§ƒ ≤Ãòyö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– !Ü˛v ˆÜ˛yö ˆ«˛ˆÏe•z ~Ü˛çö §ò§ƒ

~Ü˛!ê˛ ≤Ã!: ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ ˆÓ!¢ ≤Ã!: !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy– ~ ˆÌˆÏÜ˛ xy¢y Ü˛Ó˚y •Î˚ ˆÎñ §ò§ƒàî ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ !öÎ˚!üï˛

í˛z˛õ!fliï˛ ÌyÜ˛ˆÏÓö– ~•z í˛zˆÏjˆÏ¢ƒñ §Ç§òÈÙÈ§ò§ƒàˆÏîÓ˚ ˛õyÄÎ˚y ˆÓï˛ö (salary) Ä í˛z˛õ!fli!ï˛ û˛yï˛y !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚y

•Î˚–

˛õy°≈ Ïü Ïrê˛Ó˚ x!ô ÏÓ¢ö ÓåÈ ÏÓ˚ üye ò%•zÓyÓ˚ Ó Ï§– §Ç!ÓôyöÈÙÈ!ö!ò≈‹T ï˛y!Ó˚ Ïá x!ô ÏÓ¢ ÏöÓ˚ ¢%Ó% •Î˚ Ä x!ô ÏÓ¢ ÏöÓ˚

ˆüÎ˚yòÜ˛y° ˆüÔ!°Ü˛ xy•zö myÓ˚y !fliÓ˚ •Î˚ S28 öÇ ôyÓ˚yV– 29 öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# ˆÜ˛Ó°üye !ö!ò≈‹T !Ó£ÏˆÏÎ˚Ó˚˛í˛z˛õÓ˚

≤Ãôyöüsf#Ó˚ xö%ˆÏÓ˚yô xÌÓy §Ç§òÈÙÈ§ò§ƒˆÏòÓ˚ §Çáƒyà!Ó˚ˆÏ¤˛Ó˚ xö%ˆÏÓ˚yˆÏô ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !ÓˆÏ¢£Ï x!ôˆÏÓ¢ö xyÓ˚Ω˛ •Î˚–

40 öÇ ôyÓ˚y üˆÏï˛ñ ˙ !ÓˆÏ¢£Ï x!ôˆÏÓ¢ö Ó§ÓyÓ˚ Ä ˆ¢£Ï •ÓyÓ˚ ï˛y!Ó˚á Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !fliÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛!ü¢öà%!°Ó˚ §Çáƒy •…y§ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ ~ÓÇ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛ á%Ó §ï˛Ü≈˛ï˛yÓ˚ §ˆÏD Ü˛!üˆÏÎ˚ xyöy

•ˆÏÎ˚ˆÏåÈ S43 öÇ ôyÓ˚yV–

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#Ó˚ !öâ≈rê˛ Óï≈˛üyˆÏö §Ó˚Ü˛yÓ˚ !fliÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ö S48 öÇ ôyÓ˚yV– §Ç!Óôyö Ó!î≈ï˛ !Ó£ÏÎ˚à%!°ˆÏï˛

˛õy°≈yˆÏürê˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛ˆÏÓ˚ S34 öÇ ôyÓ˚yV– çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛ ˛õ%ˆÏÓ˚y ˆüÎ˚yˆÏòÓ˚ çöƒ Ä !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛

!ï˛ö ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ÄÎ˚yÎ˚ ïÑ˛yÓ˚y xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢ fl∫yô#öï˛yñ !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ï˛y Ä §¡øyˆÏöÓ˚ §ˆÏD Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õy ÏÓ˚ö– §Ç!Óôy ÏöÓ˚ 44öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# §Ó˚Ü˛yÓ˚ §ühflÏ §Ç Ï¢yôö# ≤ÃhflÏyÓ öyÜ˛ã˛ Ü˛ ÏÓ˚ !ò Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚– ï˛áö ˛õy°≈y Ïürê˛

ˆÜ˛Ó°üye §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ü˛ï≈˛,Ü˛ à,•#ï˛ §ÇˆÏ¢yôö#§ü)•ˆÏÜ˛ ~Ü˛ÓyÓ˚ ˆû˛yê˛ !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#Ó˚ §ühflÏ

˛õk˛!ï˛àï˛ !öÎ˚üÈÙÈÜ˛yö%öà%!° §yÇ!Óôy!öÜ˛ xy•zˆÏö(constitutional law)– ˛õ!Ó˚Ó!ï≈˛ï˛ •ÄÎ˚yÎ˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xˆÏöÜ˛

xû˛ƒhsˇÓ˚#î Ü˛°• ò)Ó˚#û)˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ~ÓÇ xˆÏöÜ˛ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ !Óï˛u˛y Ä !Óï˛Ü≈˛ Î%ˆÏk˛Ó˚ xÓ§yö âˆÏê˛ˆÏåÈ– 49öÇ ôyÓ˚y

myÓ˚y ˆ§™Ó˚ ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ ÓƒÓ•yÓ˚ˆÏÜ˛Ä á%Ó §#!üï˛ Ó˚yáy •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §Ç§ò#Î˚ àîï˛ˆÏsfÓ˚ !ã˛Ó˚yã˛!Ó˚ï˛ ≤ÃÌyÎ˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ Ü˛ï≈˛,Ü˛

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yˆÏÎ≈ !öÎ˚!üï˛ •hflÏˆÏ«˛ˆÏ˛õÓ˚ ö#!ï˛à%!°ˆÏÜ˛ !ÓˆÏ°y˛õ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §ÓˆÏ¢ˆÏ£Ïñ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yÎ˚ !öÎ˚sfî•z

˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ ~Ü˛!ê˛ Rationalised ˛≤Ã!ï˛¤˛yˆÏö ˛õ!Ó˚îï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

§Ç!Óôy ÏöÓ˚ !Ó!û˛ß¨ ôyÓ˚yÓ˚ çöƒÄ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ fiê˛ƒy!u˛Ç xy Ïò Ï¢Ó˚ ú˛ Ï° ˛õy°≈y Ïürê˛ ò%Ó≈° • ÏÎ˚ ˛õ Ïí ¸ ÏåÈ– ˛õ«˛yhsˇ ÏÓ˚ñ

¢y§öÈÙÈ!Óû˛yˆÏàÓ˚ ˛≤Ã!ï˛˛õ!_ Ä üÎ≈yòy xˆÏöÜ˛ Ó,!k˛ ˛ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛yÓ,!k˛Ó˚ xö%˛õyˆÏï˛ çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ «˛üï˛y

xˆÏöÜ˛ Ü˛ˆÏü ˆàˆÏåÈ Ä !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ ï%˛°öyÎ˚ çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ §fløyöÄ xˆÏöÜ˛ Ü˛ˆÏü ˆàˆÏåÈ– 1958 §yˆÏ° ˛õM˛Èü

§yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö !§ˆÏöê˛ˆÏÜ˛ ~Ü˛ í˛zIμ°ï˛Ó˚ xÓfliyÎ˚ í˛zß¨ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ •zFåÈyö%§yˆÏÓ˚ §ühflÏ !ÓˆÏ°

!§ Ïö Ïê˛Ó˚ ˆû˛ Ïê˛y ≤Ã ÏÎ˚yà Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ «˛üï˛y !§ Ïöê˛ ÏÜ˛ xy ÏàÓ˚ ï% °öyÎ˚ x“ ¢!=¢y°# Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈ– ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ x!ô ÏÓ¢ Ïö

ÓåÈˆÏÓ˚ 6 üyˆÏ§Ó˚Ä Ü˛ü §üÎ˚ x!ï˛Óy!•ï˛ •Î˚– x!ôˆÏÓ¢ˆÏöÓ˚ ≤ÃyÓ˚ˆÏΩ˛ ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛!ê˛ Ü˛«˛ Ó%ƒˆÏÓ˚y (bureau) !öÓ≈y!ã˛ï˛

Ü˛ˆÏÓ˚– §û˛y˛õ!ï˛§• çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ xöƒ 60 çö §•ÈÙÈ§û˛y˛õ!ï˛ñ !§ˆÏöê˛ §û˛yÓ˚ çöƒ 4 çö §• §û˛y˛õ!ï˛ñ çyï˛#Î˚

§û˛yÓ˚ çöƒ 12 çö §!ã˛Ó Ä !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ çˆÏöƒ 8 çö §!ã˛Ó ~ÓÇ ≤Ã!ï˛!ê˛ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ çöƒ 3 çö Ü˛ˆÏÓ˚ ˆÜ˛yˆÏÎ˚ÿ˛yÓ˚§

182

Óy ï˛òyÓ˚!Ü˛ x!ôÜ˛ï≈˛y !öˆÏÎ˚ Ó%ƒˆÏÓ˚y à!ë˛ï˛ •Î˚– §!ã˛Óàî §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ö!Ì˛õe ˆòáyˆÏ¢yˆÏöy Ü˛ˆÏÓ˚ö Ä ˆû˛yê˛ àîöy Ü˛ˆÏÓ˚ö–

ˆÜ˛yˆÏÎ˚ÿ˛yÓ˚àî §û˛yÓ˚ ≤Ã¢y§ˆÏö Ä xy!Ì≈Ü˛ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ òyÎ˚# ÌyˆÏÜ˛ö– §yü!@ˇÃÜ˛û˛yˆÏÓñ Ó%ƒˆÏÓ˚y §û˛yÓ˚ !Ó!û˛ß¨ Ü˛yç §Çà!ë˛ï˛

Ü˛ˆÏÓ˚ Ä ï˛òyÓ˚!Ü˛ Ü˛ˆÏÓ˚– ≤ÃˆÏÎ˚yçöˆÏÓyˆÏôñ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆÎ ˆÜ˛yöÄ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ !öÎ˚ü¢,C°y Ä !Ó° í˛zay˛õö

≤Ãû,˛!ï˛ öyöy Óƒy˛õyˆÏÓ˚ Ó%ƒˆÏÓ˚y §y•yÎƒ Ü˛ˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛–

§yôyÓ˚î !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ˛õÓ˚ öÓÈÙÈ!öÓ≈y!ã˛ï˛ §û˛yÓ˚ §ò§ƒàî myÓ˚y ≤Ã!ï˛!ê˛ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚

§û˛y˛õ!ï˛ ˛≤ÃˆÏÎ˚yçö ˆÓyˆÏô §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– !Ü˛hsˇ% ï˛ÑyÓ˚ ~•z Ü˛yç Ó˚y‹T…≤Ãôyö

!•ˆÏ§ˆÏÓ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yˆÏçÓ˚ §ˆÏD ï%˛°ö#Î˚ öÎ˚– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ò%•z Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yç Ä üÎ≈yòy ˆüyê˛yü%!ê˛û˛yˆÏÓ

§üyö Ä ~Ü˛•zÜ˛Ó˚ü– !Ü˛v ïÑ˛yˆÏòÓ˚ Ü˛yí˛zˆÏÜ˛•z Î%= Ó˚yˆÏçƒÓ˚ §yôyÓ˚î §û˛yÓ˚ flõ#Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §ˆÏD ï%˛°öy Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy–

ÓÓ˚Ç ~ˆÏ«˛ˆÏeñ üy!Ü≈˛ö çö≤Ã!ï˛!ö!ô §û˛yÓ˚ flõ#Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §ˆÏD ïÑ˛yˆÏòÓ˚ !Ü˛å%È !ü° xyˆÏåÈ– ú ˛yˆÏ™ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zû˛Î˚

Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛àî !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛û˛yˆÏÓ §û˛yÓ˚ Ü˛yç ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛Ó˚ˆÏÓö—~ê˛y•z §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ó˚#!ï˛– !Ü˛hsˇ% ≤ÃÜ, ï˛ xÓfliy

•° ˆÎñ ïÑ˛yÓ˚y §Ç!Ÿ’‹T §û˛yÓ˚ !Ó!û˛ß¨ §ò§ƒàˆÏîÓ˚ §yˆÏÌ xy°y˛õ xyˆÏ°yã˛öyÓ˚ üyôƒˆÏü ≤Ãû˛y!Óï˛ •ˆÏÎ˚ ÌyˆÏÜ˛ö–

˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö í˛zû˛Î˚Ü˛«˛ˆÏÜ˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ !ÓˆÏ¢£Ï «˛üï˛y !òˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆÎüöñ 16 öÇ ôyÓ˚y xö%§yˆÏÓ˚

çÓ˚&Ó˚# xÓfliy ˆây£ÏîyÓ˚ §üÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏÜ˛ xÓ¢ƒ•z í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛Ó˚ §ˆÏD ¢°y˛õÓ˚yü¢≈ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ˆÜ˛yöÄ

ˆÓÈÙÈ§Ó˚Ü˛y!Ó˚ !Ó°ñ ≤ÃhflÏyÓ Óy §ÇˆÏ¢yôö !Ó£ÏˆÏÎ˚ §Ç!Ÿ’‹T §û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛ Ä §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ üˆÏôƒ üï˛˜Ïmôï˛y •ˆÏ° §Ç!¢‹T

§û˛y˛õ!ï˛ !Óï˛!Ü≈˛ï˛ !Ó£ÏÎ˚!ê˛ˆÏÜ˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yÓ˚ !öÜ˛ê˛ ˆ≤ÃÓ˚î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö S41 öÇ ôyÓ˚yV–

ˆüyê˛yü%!ê˛û˛yˆÏÓ ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÎñ ï,˛ï˛#Î˚ Ä ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ !flõÜ˛yÓ˚ˆÏòÓ˚ ï%˛°öyÎ˚ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛

˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛àî x!ôÜ˛ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ ÏÓ˚ö– !Ó Ï¢£Ïï˛ §ò§ƒàî ÏÜ˛ ¢,C°y§¡øï˛ ÓƒÓ•y ÏÓ˚ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛Ó˚yÓ˚

Óƒy˛õyˆÏÓ˚Ä !Óï˛ˆÏÜ≈˛Ó˚ §üy!Æ ˆây£ÏîyÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ïÑ˛yˆÏòÓ˚ «˛üï˛y•z §Ó≈y!ôÜ˛– ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !Ó!û˛ß¨ §û˛yÎ˚ Ü˛ü≈§)ã˛# Óy

!öâ≈rê˛ ≤Ã!ï˛ §Æy Ï• ~Ü˛!ê˛ §û˛yÎ˚ !fliÓ˚ •Î˚– ˙ §û˛yÎ˚ í zû˛Î˚ §û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛àî Ä §•ÈÙÈ§û˛y˛õ!ï˛àî §û˛yÓ˚ §ò§ƒà ÏîÓ˚

!Ó!û˛ß¨ ˆày¤˛#Ó˚ ˆöï, Ó,®ñ Ü˛!ü¢ ÏöÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛àî Ä xÌ≈Ü˛!ü¢ Ïö ≤Ãôyö !ÓÓ,ï˛Ü˛yÓ˚ (Rapporteur-General) í z õ!fliï˛

ÌyˆÏÜ˛ö– ~•z §û˛yÓ˚ ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ à%Ó˚%c ò°àï˛ xö%˛õyˆÏï˛ !fliÓ˚ •Î˚– §û˛yÓ˚ !öâ≈rê˛ Ó˚ã˛öyÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚•z x!ôÜ˛

!öÎ˚sfî Ìy ÏÜ˛– Ü˛yÓ˚î §Ó˚Ü˛y!Ó˚ !Ó° Ä §Ó˚Ü˛yÓ˚ §üÌ≈ö Ü˛ ÏÓ˚ ~üö ˆÜ˛yö ˆÓÈÙÈ§Ó˚Ü˛y!Ó˚ !Ó° ÏÜ˛ §û˛yÓ˚ Ü˛y ÏåÈ x@ˇÃy!ôÜ˛yÓ˚

ˆòÄÎ˚y •Î˚ (48 öÇ ôyÓ˚yV–

ú y Ï™Ó˚ Óï≈ üy Ïö ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛ §ò§ƒ ÏòÓ˚ ü Ïôƒ Ó•% ò° Ä ˆày¤˛# §Ó˚Ü˛yÓ˚ õ«˛#Î˚ !¢!Ó ÏÓ˚ Óy !Ó ÏÓ˚yô# ˛õ«˛#Î˚ !¢!Ó ÏÓ˚

!Óû˛=˛ •ˆÏÎ˚ xyˆÏåÈ– Óï≈˛üyˆÏö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yˆÏçÓ˚ ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ ~•z §Ó ˆày¤˛# Ä ò°à%!°ˆÏÜ˛ xï˛ƒ!ôÜ˛ à%Ó˚%c ˆòÄÎ˚y

• ÏÎ˚ ÏåÈ– ö)ƒö˛õ Ï«˛ñ 30 çö §ò§ƒ!Ó!¢‹T ˆày¤˛#Ó˚ ˆöï˛y ÏÜ˛ §û˛yÓ˚ !öâ≈rê˛ !öô≈yÓ˚Ü˛ §û˛˛õ!ï˛ ÏòÓ˚ §û˛yÎ˚ fl∫#Ü, !ï˛ çyöy Ïöy

•Î˚– ˛õy°≈ˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !Ó!û˛ß¨ Ü˛!ü¢öà%!°ˆÏï˛ ˆày¤˛#à%!°Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôc ï˛yˆÏòÓ˚ !öç !öç ¢!=˛Ó˚ xö%˛õyˆÏï˛ !ë˛Ü˛ •Î˚–

183

Î!ò ˆÜ˛yö ˛õò ¢)öƒ xÓfliyÎ˚ ÌyˆÏÜ˛ ï˛áö §Ç!Ÿ’‹T §û˛y §Ó≈§¡ø!ï˛e´ˆÏü ˆÜ˛yöÄ !öò≈° §ò§ƒˆÏÜ˛ ˙ ¢)öƒ˛õˆÏò !öÓ≈y!ã˛ï˛

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

Ü˛yÎ≈yÓ°# É

˛õy°≈yˆÏürê˛ ˆÜ˛yö‰ ˆÜ˛yö‰ !Ó£ÏˆÏÎ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ï˛y §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 34 öÇ ôyÓ˚yÎ˚ í˛zˆÏÕ‘á xyˆÏåÈ– ~Ó˚

Óy•zˆÏÓ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆö•z– ~•zÓ˚)˛õ §ÇÜ%˛!ã˛ï˛ «˛üï˛y •zòyö#ÇÜ˛yˆÏ° xyÓ˚ ˆÜ˛yöÄ

ˆòˆÏ¢Ó˚ xy•zö§û˛yÓ˚ ˆö•z– Îy•z ˆ•yÜ˛ 34öÇ ôyÓ˚yÎ˚ í˛z!Õ‘!áï˛ !Ó£ÏÎ˚à%!° •°—öyà!Ó˚Ü˛àˆÏîÓ˚ Óƒ!=˛àï˛ ç#ÓˆÏöÓ˚

Ä §¡õ!_Ó˚ í˛z˛õÓ˚ çyï˛#Î˚ ≤Ã!ï˛Ó˚«˛yÓ˚ fl∫yˆÏÌ≈ xyˆÏÓ˚y!˛õï˛ Ü˛ï≈˛Óƒà%!° !öô≈yÓ˚î Ü˛Ó˚yñ öyà!Ó˚Ü˛ï˛yñ Óƒ!=˛Ó˚ xy•zöàï˛

«˛üï˛y Ä xÓfliyñ !ÓÓy•ã%˛!=˛ñ í˛z_Ó˚y!ôÜ˛yÓ˚ òyöñ x˛õÓ˚yôç!öï˛ âê˛öy Ä ò%Ó≈ƒÓ•yÓ˚ §Çeýhsˇ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ¢y!hflÏ ≤Ãòyöñ

ˆú˛ÔçòyÓ˚# ˛õk˛!ï˛ñ !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yˆÏàÓ˚ üÎ≈yòy Ä öï%˛ö ~°yÜ˛y !öô≈yÓ˚î Ä §!¶˛ã%˛!_´ §¡õyòö–

ˆòˆÏ¢Ó˚ ü%oyÓƒÓfliy ˛õ!Ó˚ã˛y°öyñ §ühflÏ ≤ÃÜ˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚Ó˚ •yÓ˚ñ ˛õ!Ó˚üyî Ä §Ç@ˇÃˆÏ•Ó˚ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚îñ ˜ÓˆÏò!¢Ü˛ ö#!ï˛ñ

≤Ã¢y§ö Ä !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˆ«˛ˆÏe !öÎ˚üÜ˛yö%ö ≤ÃÓï≈˛ö–

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ä fliyö#Î˚ xy•zö§û˛yÓ˚ !öÓ≈yã˛ö ÓƒÓfiÌyñ !Ó!û˛ß¨ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ä Ü˛ˆÏ˛õ≈yˆÏÓ˚¢ö àë˛ö– Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚

§yü!Ó˚Ü˛ Ä ≤Ã¢y§!öÜ˛ Ü˛ü#≈ˆÏòÓ˚ Ó˚«˛y Ü˛Ó˚yñ ÓƒÓ§yÓ˚ çyï˛#Î˚Ü˛Ó˚îñ Óƒ!=˛àï˛ üy!°Ü˛yöyÓ˚ xyÄï˛y •ˆÏï˛ §¡õˆÏòÓ˚

üy!°Ü˛yöy §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ˆ«˛ˆÏe fiÌyöyhsˇÓ˚–

~åÈyí ¸y xyÓ˚Ä Ü˛ ÏÎ˚Ü˛!ê˛ ü)° ö#!ï˛ ˛õy°≈y Ïürê˛ !öô≈yÓ˚î Ü˛ ÏÓ˚ Ìy ÏÜ˛– ˆ§•z !Ó£ÏÎ˚=!° •° É çyï˛#Î˚ ≤Ã!ï˛Ó˚«˛yÓy!•ö#Ó˚

àë˛öñ fliyö#Î˚ ~°yÜ˛yÓ˚ fl∫yÎ˚c¢y§ö Ä ï˛y ÏòÓ˚ Ü˛y ÏçÓ˚ ~°yÜ˛y Ä ≤ÃÏ ÏÎ˚yçö#Î˚ xy ÏÎ˚Ó˚ í zÍ§ñ !¢«˛yñ §¡õ!_Ó˚ x!ôÜ˛yÓ˚ñ

§yüy!çÜ˛ Ä Óy!î!çƒÜ˛ ÓyôƒÓyôÜ˛ï˛yñ ã˛yÜ˛!Ó˚ñ §Çâñ §!ü!ï˛ Ä §yüy!çÜ˛ !öÓ˚y˛õ_y §Çeýhsˇ xy•zö xy!Ì≈Ü˛ «˛üï˛yÓ˚

Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆÜ˛yöÄ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ «˛üï˛y ˆö•z– ~üö !Ü˛ Ü˛y°!Ó°¡∫ ˛õk˛!ï˛ xÓ°¡∫ö Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ §%ˆÏÎyàê%˛Ü%˛Ä

ú ˛yˆÏ™Ó˚ Óï≈˛üyö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆö•z– §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˆÎüöû˛yˆÏÓ xy!Ì≈Ü˛ !Ó° í˛zay˛õö Ü˛ˆÏÓ˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ ˆ¢£Ï ˛õÎ≈hsˇ

ˆ§•zû˛yˆÏÓ•z !Ó°!ê˛ xö%ˆÏüyòö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 46 öÇ ôyÓ˚yÎ˚ xy!Ì≈Ü˛ !Ó° xö%ˆÏüyòö ˛õk˛!ï˛Ó˚ í˛zˆÏÕ‘á

xy ÏåÈ– çyï˛#Î˚§û˛y xy!Ì≈Ü˛ !Ó Ï°Ó˚ ≤ÃÌü ˛õyë˛ §¡õ)î≈ öy Ü˛Ó˚ Ï°ñ §Ó˚Ü˛yÓ˚ !Ó°!ê˛ ÏÜ˛ !§ Ïö Ïê˛Ó˚ !öÜ˛ê˛ ˛õyë˛yÎ˚– !§ Ïöê˛ ÏÜ˛

ò%•z §ÆyˆÏ•Ó˚ üˆÏôƒ ˙ !Ó°!ê˛Ó˚ ˛õyë˛ ˆ¢£Ï Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– Î!ò !§ˆÏöê˛ ï˛y öy Ü˛ˆÏÓ˚ñ ï˛y •ˆÏ° 70 !òö ˛õÓ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚

x!í≈˛öƒy™ myÓ˚y ˙ !Ó°!ê˛ˆÏÜ˛ xy•zö ÓˆÏ° ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚– Î!ò xy!Ì≈Ü˛ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ ¢%Ó˚%ˆÏï˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˙ xy•zö Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚#

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ öy ˛õyˆÏÓ˚ ï˛ˆÏÓ çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ xï˛#ˆÏï˛Ó˚ ˆÜ˛yö ö!çˆÏÓ˚Ó˚ ˛õ!Ó˚ˆÏ≤Ã!«˛ˆÏï˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ÎyˆÏï˛ xö%Ó˚*˛õ Ü˛Ó˚ ôyÎ≈

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Ä xÌ≈ ÓƒÎ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ï˛yÓ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xyˆÏò¢ ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ xö%ˆÏüyòö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– xy!Ì≈Ü˛ Óƒy˛õyˆÏÓ˚

~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ §•yÎ˚ï˛y ˛õ,!ÌÓ#Ó˚ xöƒ ˆÜ˛yöÄ çö≤Ã!ï˛!ö!ô §û˛yÎ˚ ˆö•z– §Ó˚Ü˛y!Ó˚ xy!Ì≈Ü˛ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ú ˛yˆÏ™ ¢y§ö

!Óû˛yà•z §ˆÏÓ≈§Ó≈y–

184

34 öÇ ôyÓ˚yÎ˚ í˛z!Õ‘!áï˛ !Ó£ÏÎ˚§ü)ˆÏ• xy•zö Ü˛Ó˚yÓ˚ «˛üï˛y ˛õy°≈yˆÏürê˛ !ÓˆÏ¢£Ï xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ §y•yˆÏÎƒ Ó,!k˛

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 38 öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ ˆÜ˛yö !Ó£ÏˆÏÎ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö

Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ çöƒ Ú˛õy°≈y Ïürê˛ ÏÜ˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ÏÜ˛ xö%ü!ï˛ òyö Ü˛Ó%Ü˛ÛÈ—~•z Ó˚Ü˛ü xö% ÏÓ˚yô §Ó˚Ü˛yÓ˚ !ö ÏçÓ˚ ¢y§ö ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚

≤ÃˆÏÎ˚yçˆÏö ˛õy°≈yˆÏürê˛˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 34 öÇ ôyÓ˚y xö%§yˆÏÓ˚ §ühflÏ xy•zöˆÏÜ˛ ˛õy°≈ˆÏürê˛ xö%ˆÏüy!òï˛

•ˆÏï˛ •ˆÏÓ– 35 öÇ ôyÓ˚y xö%§yˆÏÓ˚ñ Î%k˛ §ÇÜ ˛yhsˇ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §ühflÏ !§k˛yhsˇ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ xö%ü!ï˛Ó˚ myÓ˚y ≤ÃˆÏÎyçƒ •ˆÏÓ–

36 öÇ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎ ü!sf§û˛yÓ˚ !§k˛yhsˇ xö%§yˆÏÓ˚ ˆây!£Ïï˛ §yü!Ó˚Ü˛ xy•zö 12 !òˆÏöÓ˚ ˆÓ!¢ §üÎ˚ çy!Ó˚

Ó˚yáˆÏï˛ •ˆÏ° xÓ¢ƒ•z ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ xö%ü!ï˛ ≤ÃˆÏÎ˚yçö–

38 öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# x!í≈˛öƒy™ üyÓ˚ú˛ï˛ !ö!ò≈‹T ˆÜ˛yö !ÓˆÏ¢£Ï §üˆÏÎ˚Ó˚ çöƒ xy•zö§ÇÜ ˛yhsˇ !Ó£ÏˆÏÎ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚

ÓƒÓfliy @ˇÃ•ˆÏî ˛õy°≈yˆÏürê˛ˆÏÜ˛ xö%ˆÏüyòö òyˆÏöÓ˚ çöƒ §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ó°ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛yÓ˚ fl∫yˆÏÌ≈ ˛õÓ˚yü¢≈ Ü˛Ó˚ÓyÓ˚

˛õÓ˚ ü!sf§û˛yÎ˚ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ í˛z=˛ x!í≈˛öƒy™ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚# •Î˚– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ x!í≈˛öƒy™ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ˆàˆÏçˆÏê˛ ≤ÃÜ˛y¢

˛õyÄÎ˚yÓ˚ §ˆÏD §ˆÏD à,•#ï˛ •Î˚– §Ç!Ÿ’‹T xy•zö í˛z!Õ‘!áï˛ ï˛y!Ó˚ˆÏáÓ˚ üˆÏôƒ ˛õy°≈yˆÏürê˛ Ü˛ï≈˛,Ü˛ xö%ˆÏüy!òï˛ öy •ˆÏ°

ï˛y Óy!ï˛° •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚– §Ç!Ÿ’‹T xy•zö í˛z!Õ‘!áï˛ §üÎ˚§#üyÓ˚ ˆüÎ˚yò ˆ¢£Ï •ˆÏ°Ä x!í≈˛öƒy™ˆÏÜ˛ ˛õ%öÓ˚yÎ˚ §ÇˆÏ¢y!ôï˛

xyÜ˛yˆÏÓ˚ ã˛y°% Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– ï˛áö xy•zö§Çeýhsˇ !Ó£ÏˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ ˆÎ !Ó£ÏÎ˚=!° §ÇˆÏ¢y!ôï˛ x!í≈˛öƒy™ ˆÌˆÏÜ˛ ˆÜ˛Ó°üye

ˆÏ§=!°ˆÏï˛ §ÇˆÏ¢y!ôï˛ xy•zö Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚# •Î˚– ˛õ!Ó˚ˆÏ¢ˆÏ£Ïñ §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ ~Ü˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y

˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚–

ü!sf§û˛yÓ˚ òy!Î˚c¢#°ï˛y

49 öÇ ôyÓ˚y üˆÏï˛ñ ü!sf§û˛yÎ˚ xyˆÏ°yã˛öy •ÓyÓ˚ ˛õÓ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ §ü@ˇÃ Ü˛ü≈§)!ã˛Ó˚ çöƒ ü!sf§û˛yˆÏÜ˛ çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚

!öÜ˛ê˛ òy!Î˚c¢#° ÌyÜ˛ˆÏï˛ ˛•Î˚– ˆÎ ˆÜ˛yöÄ §yôyÓ˚î ö#!ï˛Ó˚ ≤ÃˆÏŸ¿Ä ~•z òy!Î˚c ≤Ãôyöü!sf ü!sf§û˛yÓ˚ í˛z˛õÓ˚ ã˛y!˛õˆÏÎ˚

!òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ §ò§ƒàˆÏîÓ˚ ~Ü˛ ò¢üyÇˆÏ¢Ó˚ §•z ≤ÃˆÏÎ˚yçö •Î˚– ˙ ≤ÃhflÏyÓ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛ xy§yÓ˚ 48

ârê˛yÓ˚ üˆÏôƒ ˆÜ˛yö ˆû˛yê˛yû)˛!ê˛ ã˛ˆÏ° öy– 48 ârê˛y ˛õˆÏÓ˚•z ˆû˛yê˛ @ˇÃ•î •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ˆû˛yê˛ÈÙÈàîöyÓ˚ §üÎ˚ ˆÜ˛Ó°üye

!ö®y ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ ˛õˆÏ«˛Ó˚ ˆû˛yê˛à%!°ˆÏÜ˛•z àîöy Ü˛Ó˚y •Î˚– çyï˛#Î˚ÈÙÈ§û˛yÓ˚ §Çáƒyà!Ó˚ˆÏ¤˛Ó˚ ˆÏû˛yˆÏê˛ !ö®y≤ÃhflÏyÓ à,•#ï˛ •Î˚–

!ö®y≤ÃhflÏyÓ ˆû˛yˆÏê˛ ˛õÓ˚y!çï˛ •ˆÏ° ˙ !ö®yÈÙÈ≤ÃhflÏyˆÏÓ fl∫y«˛Ó˚Ü˛yÓ˚# §ò§ƒàî ã˛°!ï˛ x!ôˆÏÓ¢ˆÏö ö%ï˛ö ˆÜ˛yöÄ !ö®y

≤ÃhflÏyˆÏÓ §•z Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öyñ ü!sf§û˛yÓ˚ xyˆ°yã˛öy •ÓyÓ˚ ˛õÓ˚ ≤Ãôyöüsf# Ü˛ï≈˛,Ü˛ à,•#ï˛ ˆÜ˛yöÄ ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ çöƒ

≤Ãôyöüsf# ü!sf§û˛yˆÏÜ˛ çyï˛#Î˚§û˛yÓ˚ !öÜ˛ê˛ òyÎ˚!c¢#° Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– ~•z xÓfliyÎ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ≤ÃhflÏyÓ!ê˛ Î!ò

!ö®yÈÙÈ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ §¡ø%á#ö öy •Î˚ ï˛y •ˆÏ° ≤ÃhflÏyÓ!ê˛ à,•#ï˛ •° ÓˆÏ° ôÓ˚y •Î˚– ˆÜ˛yö §yôyÓ˚î ö#!ï˛ ˆây£ÏîyˆÏï˛ §¡ø!ï˛

òyˆÏöÓ˚ çöƒ ≤Ãôyöüsf# !§ˆÏöê˛ˆÏÜ˛ xö%ˆÏÓ˚yô Ü˛Ó˚yÓ˚ «˛üï˛y Ó˚yˆÏáö–

50 öÇ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎñ çyï˛#Î˚ §û˛yÎ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ ˆÜ˛yö !ö®y ≤ÃhflÏyÓ à,•#ï˛ •ˆÏ° Óy ˆÜ˛yöÄ

§Ó˚Ü˛yÓ˚# Ü˛ü≈§)ã˛# Óy ˆÜ˛yöÄ §yôyÓ˚î §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ö#!ï˛Ó˚ ˆây£Ïîy ≤Ãï˛ƒyáƒyï˛ •ÓyÓ˚ ˛õÓ˚ § ÏD § ÏD ≤Ãôyöüsf# §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÜ˛ê˛ ≤Ãôyöüsf#§• §ü@ˇÃ ü!sf§û˛yÓ˚ ˛õòï˛ƒyà˛õe ˆ˛õ¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö–

185

10.13 í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ üˆÏôƒ §¡õÜ≈

xy!Ì≈Ü˛ !Ó° ≤ÃÌ Ïü çyï˛#Î˚ §û˛yÎ˚ í zay!˛õï˛ •ÄÎ˚y åÈyí ¸y xöƒyöƒ §ühflÏ Óƒy˛õy ÏÓ˚•z ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôy Ïö

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zû˛Î˚ Ü˛«˛ §üyö «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚– ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ üï˛ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf çyï˛#Î˚ §û˛y

Ü˛áˆÏöy•z !§ˆÏöê˛ˆÏÜ˛ «˛üï˛yÎ˚ x!ï˛Ü ˛ü Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy– ~Ü˛üye §Ó˚Ü˛yÓ˚ Î!ò ≤ÃˆÏÎ˚yçöˆÏÓyˆÏô çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛

òÑyí ¸yÎ˚ ï˛áö•z !§ Ïöê˛ ÏÜ˛ çyï˛#Î˚ §û˛y «˛üï˛yÓ˚ myÓ˚y x!ï˛Ü ü Ü˛Ó˚ Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚– ~•z Ó˚Ü˛ü §Ó˚Ü˛y!Ó˚ •hflÏ Ï«˛˛õ í zòy§#öû˛yˆÏÓ

Óy §!Ü ˛Î˚û˛yˆÏÓ ò%•zû˛yˆÏÓ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ≤ÃÌü ˛õÎ≈yˆÏÎ˚ §û˛yÎ˚ !Ó°!ê˛ ò%ÛÓyÓ˚ ˛õyë˛ •ÓyÓ˚ ˛õÓ˚ ≤Ãôyöü!sf í˛zû˛Î˚ §ü§ÇáƒÜ˛

§ò§ƒ !öˆÏÎ˚ ~Ü˛!ê˛ Î%=˛ Ü˛!ü!ê˛ àë˛ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– Î%_´ Ü˛!ü!ê˛ Î!ò ü˜Ïï˛ˆÏÜ˛ƒ ˆ˛õÔÑåÈyÎ˚ñ ï˛áö ï˛yÓ˚ !§k˛yhsˇ §Ó˚Ü˛yÓ˚

Ü˛ï≈˛,Ü˛ í˛zû˛Î˚ §û˛yÎ˚ xö%ˆÏüyòˆÏöÓ˚ çöƒ xyöy •Î˚– §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ xö%ü!ï˛ åÈyí˛¸y xyÓ˚ ˆÜ˛yö §ÇˆÏ¢yôö ~•z xÓfliyÎ˚

@ˇÃ•î Ü˛Ó˚y •Î˚ öy– xöƒ!òˆÏÜ˛ Î!ò Î%=˛ Ü˛!ü!ê˛ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ í˛zû˛Î˚ §û˛yˆÏÜ˛ §Ç!Ÿ’‹T !ÓˆÏ°Ó˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §•üï˛ •ˆÏï˛

•Î˚ xÌÓy !Ó°!ê˛ˆÏÜ˛ ~ˆÏÜ˛ÓyˆÏÓ˚ ï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚ xÌÓy ü%°ï%˛!Ó Ó˚yáˆÏï˛ •Î˚– !Ü˛hsˇ% Î!ò §Ó˚Ü˛yÓ˚ §!Ü ˛Î˚ •ö ï˛y

•ˆÏ° çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ x@ˇÃ§Ó˚ •ˆÏÎ˚ !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛ x!ï˛Ü ˛ü Ü˛ˆÏÓ˚ !Óï˛Ü≈˛ü)°Ü˛ !Ó°!ê˛ ˛õy¢ Ü˛ˆÏÓ˚

ˆòö ï˛áö çyï˛#Î˚ §û˛y ÏÜ˛ !Ó°!ê˛ ˛õy Ï¢Ó˚ Óƒy˛õy ÏÓ˚ !ö!ò≈‹T xy Ïò¢ !ò Ïï˛ •Î˚ ~ÓÇ !Ó°!ê˛ ˆüÔ!°Ü˛ xy•z ÏöÓ˚ (organiclaw) §ˆÏD §¡õ!Ü≈˛ï˛ öy •ˆÏ° ~ˆÏÜ˛ §yôyÓ˚î §Çáƒyà!Ó˚ˆÏ¤˛Ó˚ ˆû˛yˆÏê˛•z ˛õy¢ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– §ü@ˇÃ Óƒy˛õyÓ˚ê˛y !ÓˆÏŸ’£ÏˆÏîÓ˚

ú˛ˆÏ° ~•z òÑyí˛¸yÎ˚ ˆÎñ Î!ò §Ó˚Ü˛yÓ˚ xyˆÏòÔ xy@ˇÃ• öy ˆòáyÎ˚ ï˛y •ˆÏ° !§ˆÏöê˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛yˆÏç Óyôy §,!‹T

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– §%ï˛Ó˚yÇ ~ˆÏ«˛ˆÏeñ í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §¡õˆÏÜ˛≈Ó˚ ≤ÃÜ,˛!ï˛ ≤ÃyÎ˚ ï,˛ï˛#Î˚ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚

§¡õˆÏÜ≈˛Ó˚ üï˛•z ˆòáy ÎyÎ˚– ï˛áöÄ Óï≈˛üyˆÏöÓ˚ üï˛ í˛zû˛Î˚ Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §¡õÜ≈˛ Ó°ˆÏï˛ ≤ÃˆÏï˛ƒÜ˛•z §«˛üï˛y§¡õß¨ñ fl∫yô#ö

Ä §üyö üÎ≈yòyÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# !åÈ°–

Óï≈˛üyö í˛zû˛Î˚ §û˛yÓ˚ «˛üï˛yÓ˚ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ •° ˆÎñ !§ˆÏöê˛ ¢y§ö !Óû˛yàˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛ˆÏÓ˚ öy– çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ !öê˛Ü˛•z

§Ó˚Ü˛yÓ˚ òy!Î˚c¢#° ÌyˆÏÜ˛ö– ï˛y §ˆÏ_¥Ä 1958 §yˆÏ°Ó˚ §Ç!Óôyö xö%§yˆÏÓ˚ S!mï˛#Î˚ Ü˛«˛ •ˆÏ°ÄV !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ xy•zö

§Çeýhsˇ «˛üï˛y çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ üï˛•z §üyö ~ÓÇ ˆû˛ˆÏê˛y ˆòÄÎ˚yÓ˚ «˛üï˛y ÌyÜ˛yÓ˚ ˛ú˛ˆÏ° !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ üÎ≈yòy ~áö í˛zß¨ï˛–

ˆÜ˛yö Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ x«˛ü •ˆÏÎ˚ ˛õí˛¸ˆÏ° Óy ˆÜ˛yöÄ Ü˛yÓ˚ˆÏî Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õò •ë˛yÍ ¢)öƒ •ˆÏ°ñ Îï˛«˛î öy ö)ï˛ö

!öÓ≈yã˛ö •Î˚ñ !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛Ó˚ §yˆÏÌ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õÓ˚yü¢≈ Ü˛Ó˚y ~Ü˛!ê˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ ÓyôƒÓyôƒÜ˛ï˛y– §yÇ!Óôy!öÜ˛

§û˛yˆÏï˛ ˆÜ˛yö !Ó° ˛õyë˛yˆÏöyÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ §û˛y˛õ!ï˛Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ ~ÓÇ çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛Ó˚ üï˛ !ï˛!öÄ

§yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛yˆÏï˛ !ï˛öçö §ò§ƒ üˆÏöyö#ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ü•yôü≈y!ôÜ˛Ó˚ˆÏî ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏcÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ §ˆÏD

!§ Ïö Ïê˛Ó˚Ä xy ÏåÈ– ˆÜ˛yöÄ àî Ïû˛y Ïê˛Ó˚ ÓƒÓfliy Ü˛Ó˚ Ïï˛ • Ï°Ä çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ § ÏD !§ Ïö Ïê˛Ó˚ §¡ø!ï˛ ≤Ã ÏÎ˚yçö– ~åÈyí ¸y

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Óyî# ˆöÄÎ˚yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ xyˆÏåÈ– ˛õ!Ó˚ˆÏ¢ˆÏ£Ï í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒñ ú˛Ó˚y!§ ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ §Ç§ˆÏòÓ˚ í˛zFã˛

˛õ!Ó˚£Ïò !•ˆÏ§ˆÏÓ !§ˆÏöê˛ xyˆÏàÓ˚ ï%˛°öyÎ˚ !ö¡¨Ü˛«˛ xÌ≈yÍ çyï˛#Î˚ §û˛y ˆÌˆÏÜ˛ ˆÓ!¢ «˛üï˛y Ä üÎ≈yòyÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚#–

˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏö çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ xy!ô˛õï˛ƒˆÏÜ˛ !Ü˛å%Èê˛y Ü˛!üˆÏÎ˚ !§ˆÏöˆÏê˛Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛ï≈˛,cˆÏÜ˛ ˛Óyí˛¸yˆÏöy

• ÏÎ ÏåÈ–

186

10.14 ï%˛°öy

üy!Ü≈˛ö Î%_´Ó˚yçƒñ !Ó ˆÏê˛ö ≤Ãû,˛!ï˛ ˆòˆÏ¢Ó˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ §ˆÏAà ú˛Ó˚y!§ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ï%˛°öyÎ˚ ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÎñ ~ˆÏòÓ˚

ü Ïôƒ ú y Ï™Ó˚ ˛õy°≈y Ïürê˛ §Ó Ïã˛ ÏÎ˚ x§•yÎ˚– ú y Ï™ §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ Ó˚#!ï˛ xö%ÎyÎ˚# ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ ≤Ã!ï˛ §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚

òy!Î˚c¢#°ï˛y xyˆÏåÈ xÌã˛ §Ç§ò#Î˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôüc ˆö•z– ï˛y•z ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛Ó˚ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ Ó,!ê˛¢ Ä û˛yÓ˚ï˛#Î˚

˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ § ÏD ú˛Ó˚y!§ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ !ü° ÌyÜ˛ Ï°Ä Ü˛yÎ≈ Ï«˛ Ïe xy Ïü!Ó˚Ü˛yÓ˚ Ü˛Ç Ï@ˇÃ Ï§Ó˚ ã˛y•z Ïï˛Ä ú˛Ó˚y!§ ˛õy°≈y Ïürê˛

xˆÏöÜ˛ ò%Ó≈° Ä x§•yÎ˚– Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ xÌ≈ÓƒÎ˚ÈÙÈÓÓ˚yˆÏjÓ˚ «˛üï˛y ˛üyÓ˚ú˛ï˛ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ Óy §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

ú˛Ó˚y!§ ˛õy°≈y Ïü Ïrê˛Ó˚ ˆ§•z «˛üï˛y ~ ÏÜ˛Óy ÏÓ˚ ¢)öƒ– ï˛yåÈyí ¸yñ üy!Ü≈ ö Ó˚y‹T… õ!ï˛ ÏÜ˛ Senatorial courtesy Ïü Ïö ã˛° Ïï˛

•Î˚– ú ˛yˆÏ™ ˙ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ courtesy-Ó˚ ˆÜ˛yöÄ ≤ÃˆÏÎ˚yçö ˆö•z– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§ §¡õˆÏÜ≈˛ Ó°y •Î˚ ˆÎ Ü˛ÇˆÏ@ˇÃ§

•° Leviathan in chains !Ü˛hsˇ% ú˛Ó˚y!§ ˛õy°≈yˆÏürê˛ Leviathan öy •ˆÏÎ˚Ä x§Çáƒ ¢,C° myÓ˚y xyÓk˛–

!Ó !ê˛¢ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛y xÓyô Ä x!öÎ˚!sfï˛– ¢y§ö !Óû˛yà ï˛Ìy ≤Ãôyöüsf# Ä ï˛yÓ˚ üsf#§û˛y ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚

Ü˛yˆÏåÈ òy!Î˚c¢#°– ï˛yåÈyí˛¸y !Ó ˆÏê˛ö !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yà ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xy•zö ˜ï˛!Ó˚ Ü˛Ó˚yÓ˚ «˛üï˛yˆÏÜ˛ §#üyÓk˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚

öy– ï˛ˆÏÓ Óï≈˛üyˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓyhflÏÓï˛yÎ˚ Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ ~áö «˛üï˛yÓ˚ ü)°ˆÏÜ˛w !•§yˆÏÓ xyˆÏåÈ—˛õy°≈yˆÏürê˛ öÎ˚–

10.15 §yÓ˚yÇ¢

ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ¢y§ö Ü˛yë˛yˆÏüy Ä Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ÓƒÓfliyÓ˚ !ü!◊ï˛ Ó˚*˛õ •ˆÏ°Ä ~•z ¢y§öÜ˛yë˛yˆÏüyˆÏï˛

Ó˚y‹T… õ!ï˛Ó˚ ≤Ãyôyöƒ ˆòáy ÎyÎ˚– §üyö% õy!ï˛Ü˛ ≤Ã!ï˛!ö!ô ÏcÓ˚ !û˛!_ Ïï˛ !öÓ≈yã˛ö xö%!¤˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ ú y Ï™Ó˚ §Ç§ ÏòÓ˚ !ö¡¨Ü˛«˛

çyï˛#Î˚ §û˛yÎ˚ ˆÜ˛yö ò° !öÓ˚B%˛¢ à!Ó˚¤˛ï˛y öy ˛õyÄÎ˚yÎ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚ !ÓˆÏ¢£Ïï˛ ü!sf§û˛yÎ˚ ˆÎ x!fli¢#°ï˛y ˆòáy ÎyÎ˚

ï˛yÓ˚ ü Ïôƒ §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ fliy!Î˚c Ä ôyÓ˚yÓy!•Ü˛ï˛y ÓçyÎ˚ Ó˚y Ïáö Ó˚y‹T… õ!ï˛– §¡±!ï˛ ~Ü˛!ê˛ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ ˆÎû˛y ÏÓ

í˛zq(ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ï˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° §yôyÓ˚îû˛yˆÏÓ !ÓˆÏò¢ §ÇÜ ˛yhsˇ !Ó£ÏˆÏÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛≤Ãôyö û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚öñ xöƒ!òˆÏÜ˛

xyû˛ƒhsˇÓ˚#î §Çeýhsˇ !Ó£ÏˆÏÎ˚ ≤Ãôyöüsf# Ä ü!sf§û˛y ≤Ãôyö û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– xy•zö!Óû˛yà !•§yˆÏÓ §Ç§ˆÏòÓ˚

!öÓ˚B%˛¢ «˛üï˛y öy•z– Ü˛yÓ˚î ú˛Ó˚y!§ §Ç§ò Óï≈˛üyˆÏö •ˆÏFåÈ §#!üï˛ §¡õß¨ §Ç§ò Óy Rationalised Parliament.–

10.16 xö%¢#°ö#

Ó˚ã˛öydÜ˛ ≤ÃŸ¿

1– ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf !Ü˛û˛yˆÏÓ §Ç§ò#Î˚ Ä Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ §Ç!ü◊î âê˛yˆÏöy •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ï˛y•y §Ç!«˛Æû˛yˆÏÓ

xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö S10.2 Ä 10.3 ˆòá%öV–

2– ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ú ˛yˆÏ™ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#Ó˚ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö S10.5 ˆòá%öV–

187

3– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ Óƒ!=˛c ö#!ï˛Ó˚ í˛z˛õÓ˚ ú ˛yˆÏ™ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏòÓ˚ à%Ó˚%c «˛üï˛y Ä Ü˛yÎ≈yÓ°#Ó˚ ˛õ!Ó˚!ô Ä üyey !Ü˛û˛yˆÏÓ

!öû≈˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛y•y ˆòáyö S10.6 ˆòá%öV–

4– ≤Ãôyöüsf#Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°# Ä ˛õòüÎ≈yòy !ÓˆÏ¢£Ïû˛yˆÏÓ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛ˆÏÓ˚ ú˛Ó˚y!§ ü!sf§û˛yÓ˚ àë˛ö Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# xyˆÏ°yã˛öy

Ü˛Ó˚&ö S10.9 ˆòá%öV–

5– ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf §Ç§ˆÏòÓ˚ àë˛ö Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚&ö S10.12 ˆòá%öV–

§Ç!«˛Æ ≤ÃŸ¿

1– ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfliyÎ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ !öÓ≈yã˛öÈÙÈ˛õk˛!ï˛ Óî≈öy Ü˛Ó˚%ö– S10.4 ˆòá%öV

2– ú ˛yˆÏ™Ó˚ §Ç§ˆÏòÓ˚ «˛üï˛y •…yˆÏ§Ó˚ !Ó£ÏÎ˚!ê˛ Óî≈öy Ü˛Ó˚&ö S10.12 xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚%öV–

3– üy!Ü≈˛ö Ä û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ §yˆÏÌ ˛õM˛ Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ï%˛°öy Ü˛Ó˚%ö S10.7 ˆòá%öV–

4– !Ó !ê˛¢ñ üy!Ü≈˛ö Ä û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚ §Ç§ˆÏòÓ˚ §yˆÏÌ ˛õM˛ÈÈü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ §Ç§ˆÏòÓ˚ ï%˛°öy Ü˛Ó˚%ö S10.14 ˆòá%öV–


1– Dorothy Pickles — The Government and Politics of France vol. I andvol. II.

2– Vincent Wright — The Government and Politics of France.3– D. H. Hanley, A. P. Kerr

and N. H. Waites—Contemporary France.4– Alan R. Ball — Modern Politics and Government.5– J. Denis Derbyshire &

Law Derbyshire —Political systems of the world.

188

~Ü˛Ü˛ 11 ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfliy Ä §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y

àë˛ö

11.1 í z Ïj¢ƒ


11.3 û) !üÜ˛y

11.4 !Óã˛yÓ˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zö Ä xyòy°ï˛

11.5 ú ˛yˆÏ™Ó˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zö Ä xyòy°ï˛

11.6 Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y

11.7 í˛z˛õ§Ç•yÓ˚—≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ˆÏï˛Ó˚ à%Ó˚%c

11.8 §yÇ!Óôy!öÜ˛ §û˛y

11.9 §yÓ˚yÇ¢

11.10 xö%¢#°ö#

11.1 í˛zˆÏj¢ƒ

~•z ~Ü˛ˆÏÜ˛Ó˚ í˛zˆÏj¢ƒ •Û° ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ú ˛yˆÏ™ !Óã˛yÓ˚ÈÙÈÓƒÓfliyÓ˚ àë˛ö Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# §¡õˆÏÜ≈˛ §üƒÜ˛ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚

ˆòÄÎ˚y– ú ˛yˆÏ™ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ x!û˛ˆÏÎyà §ÇÜ ˛yhsˇ öy!°ˆÏ¢Ó˚ !Óã˛yÓ˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zö Ä

≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ myÓ˚y– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ fl∫ï˛sf xy•zö Ä xyòy°ï˛ §¡õˆÏÜ≈˛ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚yÄ ~•z ~Ü˛ˆÏÜ˛Ó˚

í z Ïj¢ƒ–


ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfliy 1789 §yˆÏ°Ó˚ ú˛Ó˚y!§ !Ó≤’ˆÏÓÓ˚ ˆöˆÏ˛õy!°Î˚ö ˆÎ Úxy•zöÈÙÈ§Ç!•ï˛yÛ

Ó˚ã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö Ä ˆÎ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌy Ä xyòy°ï˛ àˆÏí˛¸ ï%˛ˆÏ°!åÈˆÏ°ö ˆ§•z ôyÓ˚yÓy!•Ü˛ï˛y ÓçyÎ˚ ˆÓ˚ˆÏáˆÏåÈ– ú ˛yˆÏ™Ó˚

Ó˚y‹T…ÈÙÈÜ˛yë˛yˆÏüy ~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛ •ÄÎ˚yÎ˚ ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Óã˛yÓ˚ÈÙÈÓƒÓfiÌyÄ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛ xÌ≈yÍ §yÓ˚y ˆòˆÏ¢ ~Ü˛•z xy•zö

Ä !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfliy ≤Ãã˛!°ï˛– ï˛ˆÏÓ ú ˛yˆÏ™ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zö Ä ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ fl∫ï˛sfû˛yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚–

189

11.3 û) !üÜ˛y

ú ˛yˆÏ™ Óï≈˛üyö !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ í˛z˛õÓ˚ ˆÓ˚yüÜ˛ xy•zö ÓƒÓfliyÓ˚ ≤Ãû˛yÓ ÎˆÏÌ‹T•z Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– üôƒÎ%à#Î˚ ú ˛yˆÏ™ !Óã˛yÓ˚

ÓƒÓfiÌy ÓˆÏ° !Ü˛å%È !åÈ° öy– ˆ§•z §üÎ˚ ˆòˆÏ¢Ó˚ !Ó!û˛ß¨ xÇ¢ !Ó!û˛ß¨ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ xy•zö Ä !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ó˚*˛õ ˆòáy ˆÎï˛–

~•z §üˆÏÎ˚ û˛°ˆÏï˛Î˚yˆÏÎ˚Ó˚ í˛z!_´ !åÈ° ÚÚ ~Ü˛çö ˛õ!Ó˚Ó yçÜ˛ ú ˛yˆÏ™ Îï˛ÓyÓ˚ ˆÏâyí˛¸y ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ö ï˛ï˛ ≤ÃÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚

xy•zö Ä !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfliy !ï˛!ö ˆòáˆÏï˛ ˛õyöÛÛ– !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ !ÓˆÏÜ˛w#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ ú˛ˆÏ° ˆòˆÏ¢Ó˚ ˙Ü˛ƒ Ä §Ç•!ï˛ ˆÎ

!Óö‹T •Î˚ ~•z §ï˛ƒ!ê˛ ≤ÃÌü ú˛Ó˚y!§ !Ó≤’ˆÏÓÓ˚ ˆöï,˛Ó,® í˛z˛õ°!∏˛ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– ú˛ˆÏ°ñ ú˛Ó˚y!§ !Ó≤’ˆÏÓÓ˚ öyÎ˚Ü˛àî

ú ˛yˆÏ™ ~Ü˛!ê˛ öï%˛ö xáu˛ !Ó!ôÓk˛ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfliyÓ˚ ≤ÃÓï≈˛ö Ü˛ˆÏÓ˚!åÈˆÏ°ö– ˆöˆÏ˛õy!°Î˚ö ˆÓyöy˛õyê≈˛ §Ó≈≤ÃÌü ú ˛yˆÏ™Ó˚

xy•zö ÓƒÓfiÌyˆÏÜ˛ ~Ü˛ !Ó!ôÓk˛ xÓfliyÎ˚ §%§Ç•ï˛ Ó˚)˛õ òyö Ü˛ˆÏÓ˚ö– Óï≈˛üyˆÏö ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ú ˛yˆÏ™ ˆÎ xy•zö

Ä !Óã˛Ó˚ÓƒÓfliy ˆòáy ÎyÎ˚ ï˛y ≤ÃÜ,˛ï˛˛õˆÏ«˛ ˆöˆÏ˛õy!°Î˚ˆÏöÓ˚ !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfliyÓ˚ ~Ü˛ §ÇˆÏ¢y!ôï˛ Ó˚)˛õ åÈyí˛¸y xyÓ˚ !Ü˛å%È•z öÎ˚–

11.4 ú˛Ó˚y!§ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfliyÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ

1– §yÓ˚y ˆòˆÏ¢Ó˚ çöƒ ~Ü˛!ê˛üye !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌy ≤Ãã˛!°ï˛–

2– !Óã˛yÓ˚ ˛õk˛!ï˛Ó˚ §ühflÏ xy•zöÜ˛yö%ö !°!áï˛ Ä !Ó!ôÓk˛–

3– ú˛Ó˚y!§ !Óã˛yÓ˚ ≤Ãîy°#Ó˚ !öÎ˚üÜ˛yö%ö !Ó!ôÓk˛ xÓfliyÎ˚ ÌyˆÏÜ˛–

4– ≤Ã!ï˛!ê˛ üyü°yˆÏÜ˛ fl∫ï˛sfû˛yˆÏÓ !Óã˛yÓ˚Ü˛àî !Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ~Ü˛•z üyü°yÓ˚ !Óã˛yÓ˚ ~Ü˛•z !öÎ˚üñ ö#!ï˛ Óy !§k˛yˆÏhsˇ

˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •ˆÏÓ ~üö ˆÜ˛yö Ü˛Ìy ˆö•z– üyü°y ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÎ˚ xï˛#ˆÏï˛Ó˚ ˆÜ˛yö ≤Ã§D à%Ó˚%c˛õ)î≈ öÎ˚– !öçfl∫ à%îyà%ˆÏîÓ˚

!û˛!_ˆÏï˛ ≤Ã!ï˛!ê˛ üyü°yÓ˚ !Óã˛yÓ˚ •Î˚–

5– ú ˛yˆÏ™ ò%•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfliy ã˛y°% xyˆÏåÈ– ˆú˛ÔçòyÓ˚# Ä ˆòÄÎ˚yö# §Çeýhsˇ üyü°yà%!° §yôyÓ˚î !Óã˛yÓ˚y°ˆÏÎ˚

§¡õß¨ •Î˚– xyÓ˚ ≤Ã¢y§ö Óy §Ó˚Ü˛yÓ˚ §¡õ!Ü≈˛ï˛ üyü°yà%!°Ó˚ !Óã˛yÓ˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ˆÏï˛ (administrativetribunal) §¡õß¨ •Î˚– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ xyòy°ï˛ !öˆÏçˆÏòÓ˚ «˛üï˛y§¡õÜ≈˛àï˛ ≤ÃˆÏŸ¿ !ÓˆÏÓ˚yˆÏô !°Æ •ˆÏ° Tribunalof conflicts ü#üyÇ§y Ü˛ˆÏÓ˚ö–

6– !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ xy•zö§Ç!•ï˛y (code) ~ÓÇ üyü°yÈÙÈxy•zö (case-laws) í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ ~Ü˛ !ÓÓ˚yê˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ xyˆÏåÈ–

ú ˛yˆÏ™ xy•zö§Ç!•ï˛yˆÏÜ˛ xö%§Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚ !Óã˛yÓ˚ Ü˛Ó˚y •Î˚– xöƒ!òˆÏÜ˛ Î%=˛Ó˚yˆÏçƒ Ä û˛yÓ˚ï˛ÓˆÏÎ≈ üyü°yÈÙÈxy•zˆÏöÓ˚ ö!çÓ˚

!Óã˛yÓ˚Ü˛yÎ≈ §¡õyòˆÏö à%Ó˚%c ˛õyÎ˚–

7– Î%=˛Ó˚yçƒ Ä û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfliy ˆÌˆÏÜ˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfliyÓ˚ ˛õyÌ≈ˆÏÜ˛ƒÓ˚ xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ ˆ«˛e •° ˆÎ—Î%=˛Ó˚yˆÏçƒ Ä û˛yÓ˚ˆÏï˛ xy•zöç#Ó#ˆÏòÓ˚ üôƒ ˆÌˆÏÜ˛•z xˆÏöÜ˛ ˆ«˛ˆÏe !Óã˛yÓ˚Ü˛ !öˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚y •Î˚– !Ü˛hsˇ% ú ˛yˆÏ™ !Óã˛yÓ˚Ü˛

190

•ÄÎ˚yÓ˚ xÌ≈ ~Ü˛çö §yôyÓ˚ö §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚# •ÄÎ˚y üye– !Óã˛yÓ˚ÈÙÈ!Óû˛yà#Î˚ üsf#Ó˚ xô#ˆÏö !ï˛!ö ã˛yÜ˛!Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ö

Ä ïÑ˛yÓ˚ í˛zFã˛ï˛Ó˚ üƒy!çˆÏflT…ê˛àˆÏîÓ˚ Ü˛yí˛z!™ˆÏ°Ó˚ §%˛õy!Ó˚ˆÏ¢Ó˚ í˛z˛õÓ˚ ïÑ˛yÓ˚ ã˛yÜ%˛!Ó˚ Ä ˛õˆÏòyß¨!ï˛ !öû≈˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚– xy•zöç#Ó#

•ˆÏÓö xÌÓy !Óã˛yÓ˚Ü˛ •ˆÏÓö—~•z ˛õåÈ® ~Ü˛çö Óƒ!_´ˆÏÜ˛ ≤ÃÌˆÏü•z Ü˛ˆÏÓ˚ !öˆÏï˛ •Î˚– Ü˛yÓ˚î ~Ü˛!ê˛ˆÏï˛ ˆÎyàòyö

Ü˛Ó˚ˆÏ° ú ˛yˆÏ™ x˛õÓ˚!ê˛ˆÏï˛ ˆÎyà ˆòÄÎ˚y ÎyÎ˚ öy– ú˛ˆÏ° x!ï˛ x“ÓÎ˚flÒ Î%ÓˆÏÜ˛Ó˚y ú ˛y™ Ú!Óã˛yÓ˚ÈÙÈÜ˛yÎ≈Û öyüÜ˛ ã˛yÜ˛!Ó˚ˆÏï˛

ˆÎyàòyö Ü˛ˆÏÓ˚ö Ä ˛õÓ˚Óï˛#≈Ü˛yˆÏ° ïÑ˛yÓ˚ ã˛yÜ˛!Ó˚Ó˚ ˆüÎ˚yò Îï˛ ÓyˆÏí˛¸ ˛õˆÏòyß¨!ï˛Ä ï˛òö%Ó˚*˛õ •ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛– Î%_´Ó˚yçƒ

Ä û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚ !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ üˆÏï˛y ú˛Ó˚y!§ !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛àˆÏîÓ˚ òy!Î˚cˆÏÓyˆÏôÓ˚ üyey x!ôÜ˛ öÎ˚– ï˛yˆÏòÓ˚ !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ó˚yÎ˚

ˆòˆÏ¢Ó˚ §ü@ˇÃ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌyˆÏÜ˛ û˛yÓ˚ï˛ Ä Î%=˛Ó˚yˆÏçƒÓ˚ üˆÏï˛y ≤Ãû˛y!Óï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ öy–

8– ú ˛yˆÏ™ üyü°yÓ˚ !Óã˛yÓ˚ §yôyÓ˚îï˛ 3 çö !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ myÓ˚y ~Ü˛!ê˛ ˆÓM˛ È §¡õß¨ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ú ˛yˆÏ™ ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚

~Ü˛!ê˛ ˆÓ˚ÄÎ˚yç xyˆÏåÈ ˆÎñ ~Ü˛çö !Óã˛yÓ˚ˆÏÜ˛Ó˚ xÌ≈ •ˆÏFåÈ x!Óã˛yÓ˚– ~Ü˛y!ôÜ˛ !Óã˛yÓ˚Ü˛àˆÏîÓ˚ !§k˛yhsˇ ÎÌyÌ≈•z

öƒyÎ˚ö#!ï˛§¡øï˛ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ÓˆÏ° ˛ú˛Ó˚y!§ çöüˆÏö ~Ü˛ê˛y ôyÓ˚îy ≤Ãã˛!°ï˛ xyˆÏåÈ– ï˛y•z ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌy

ˆÎÔÌÈÙÈ!Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌy ö#!ï˛ˆÏï˛ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚–

9– xy!Ì≈Ü˛ §%ˆÏÎyà §%!ÓôyÓ˚ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Óã˛yÓ˚Ü˛àî á%Ó ~Ü˛ê˛y û˛yˆÏ°y xÓfliyÎ˚ ÌyˆÏÜ˛ö öy– ÎÑyÓ˚y xˆÏÌ≈Ó˚

ˆã˛ˆÏÎ˚ §yüy!çÜ˛ üÎ≈yòyˆÏÜ˛ x!ôÜ˛ ˛õåÈ® Ü˛ˆÏÓ˚ö ï˛ÑyÓ˚y•z !Óã˛yÓ˚Ü˛˛õˆÏò ˆÎyàòyö Ü˛ˆÏÓ˚ö–

10– §yôyÓ˚î !Óã˛yÓ˚y°Î˚ Ä ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ åÈyí˛¸y xyÓ˚Ä Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ !Ó!û˛ß¨ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ xyòy°ï˛ ú ˛yˆÏ™ ˆòáy

ÎyÎ˚ó ˆÎüö !¢“ÈÙÈ!ÓˆÏÓ˚yô !üüyÇ§y Ü˛yí˛z!™°ñ Óy!î!çƒÜ˛ ê˛Δy•zÓ%ƒöy°ñ çy!fiê˛§ xú˛ ˛õ#§‰ ~ÓÇ ˛õyÓ˚ˆÏÜ˛yï˛ (parquet)–

11– Ó®#≤Ãï˛ƒ«˛#Ü˛Ó˚î Óy Habeas Corpus Óy Ä•z çyï˛#Î˚ ˆÜ˛yöÄ !Ü˛å%È ö#!ï˛ ú ˛yˆÏ™ ˆòáy ÎyÎ˚ öy– ˆÜ˛Ó°

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 65 öÇ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÎñ ˆÜ˛yö Óƒ!=˛ˆÏÜ˛ ˜fl∫Ó˚yã˛y!Ó˚û˛yˆÏÓ ˆ@ˇÃÆyÓ˚ Ü˛Ó˚y ÎyˆÏÓ öy– Ó®# ≤Ãï˛ƒ«˛#Ü˛Ó˚î

!Ó£ÏˆÏÎ˚ §Ç!ÓôyˆÏö ˆÜ˛yöÄ flõ‹T í˛zˆÏÕ‘á ˆö•z–

12– ú˛Ó˚y!§ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfliyÎ˚ ~Ü˛•z xyòy°ˆÏï˛ ˆú˛ÔçòyÓ˚# Ä ˆòÄÎ˚yö# !Óã˛yÓ˚ Ü˛Ó˚y •Î˚– Î%=˛ Ó˚yçƒ Óy û˛yÓ˚ï˛ÓˆÏ£Ï≈Ó˚

üï˛ ú ˛yˆÏ™ ˛õ,ÌÜ˛ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ üyü°yÓ˚ çöƒ ˆÜ˛yöÄ ˛õ,ÌÜ˛#Ü˛Ó˚î ÓƒÓfliy ˆö•z– ï˛ˆÏÓ ˆÜ˛yöÄ ˆÜ˛yöÄ §üˆÏÎ˚ í˛zFã˛ï˛Ó˚

xyòy°ï˛à%!°ˆÏï˛ ˆú˛ÔçòyÓ˚# Ä ˆòÄÎ˚yö# ò%•z!ê˛ !Óû˛yà ˆáy°y •Î˚–

13– Î%_´Ó˚yçƒ Ä xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ üˆÏï˛y ú ˛yˆÏ™ ˆÜ˛yöÄ ºyüƒüyî !Óã˛yÓ˚y°Î˚ ˆö•z–

14– !Óã˛yÓ˚˛õk˛!ï˛ ˆÎÔÌ ÓƒÓfiÌyˆÏï˛ ã˛°ÓyÓ˚ ú˛ˆÏ° ú ˛yˆÏ™ ˆÜ˛yöÄ ç%Ó˚# ÓƒÓfliyÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö •Î˚ öy– Î!ò ˆÜ˛yÌyÄ

ç%Ó˚#ˆÏÓyí≈˛ ˆòáy ÎyÎ˚ñ ˆ§áyˆÏö 12 çö §ò§ƒ !öˆÏÎ˚ ç%Ó˚# ˆÓM˛È à!ë˛ï˛ •Î˚– ˆòˆÏ¢Ó˚ !Ó!¢‹T öyà!Ó˚Ü˛àˆÏîÓ˚ ~Ü˛

ò#â≈ ï˛y!°Ü˛yÓ˚ üˆÏôƒ ˆÌˆÏÜ˛ 13 çöˆÏÜ˛ ~•z ˆÓyˆÏí≈˛ ˆöÄÎ˚y •Î˚– §Çáƒy!ôÜ˛ƒ ˆû˛yˆÏê˛ ç%Ó˚# ˆÓˆÏM˛È !§k˛yhsˇ ˆöÄÎ˚y

•Î˚– !§k˛yhsˇ ˆöÄÎ˚yÓ˚ §üÎ˚ ç%Ó˚# ˆÓ ÏM˛ 6ÈÙÈ7 !Ü˛ÇÓy 7ÈÙÈ5 ˆû˛y Ïê˛ ˆòáy !ò ÏÎ˚ §Ç!Ÿ’‹T xyòy° Ïï˛Ó˚ 3 çö !Óã˛yÓ˚ õ!ï˛ ÏÜ˛

~Ü˛üï˛ •ˆÏÎ˚ Ó˚yÎ˚ !òˆÏï˛ •Î˚–

191

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 54 öÇ ôyÓ˚y xö%§yˆÏÓ˚ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ •ˆÏ°ö ˆòˆÏ¢Ó˚ fl∫yô#ö !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌyÓ˚ Ó˚«˛Ü˛–

!Óã˛yÓ˚!Óû˛y ÏàÓ˚ ~Ü˛!ê˛ í zFã˛ï˛ü §û˛y ~•z Óƒy˛õy ÏÓ˚ ïÑ y ÏÜ˛ §y•yÎƒ Ü˛Ó˚ ÏÓö– ~•z í zFã˛ï˛ü §û˛yÓ˚ öyü Higher Councilof Judiciary– 55 öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# ~•z í˛zFã˛ï˛ü §û˛yÓ˚ §û˛y˛õ!ï˛ •ˆÏ°ö ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛– ˛õòy!ôÜ˛yÓ˚ ÓˆÏ°

!ï˛!ö•z ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Óã˛yÓ˚òÆˆÏÓ˚Ó˚ û˛yÓ˚≤ÃyÆ üsf#– !ï˛!ö åÈyí˛¸yñ ïÑ˛yÓ˚ myÓ˚y !öÎ%_´ 9 çö §ò§ƒ !öˆÏÎ˚ !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yˆÏàÓ˚

í˛zFã˛ï˛ü §û˛y à!ë˛ï˛ •Î˚– ~•z §û˛y !Óã˛yÓ˚Ü˛àˆÏîÓ˚ ˛õˆÏòyß¨!ï˛Ó˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §%˛õy!Ó˚¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ÓÇ !Óã˛yÓ˚§ÇÜ ˛yhsˇ öyöy

Óƒ˛õyˆÏÓ˚ §%˛õy!Ó˚¢ Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ÓÇ !§k˛yhsˇ ˆöö–

ú ˛yˆÏ™ !Óã˛yÓ˚Ü˛àˆÏîÓ˚ ˛õòüyÎ≈yòy Ä «˛üï˛y ~ÓÇ ïÑ˛yˆÏòÓ˚ ˛õˆÏòyß¨!ï˛Ó˚ §Ω˛yÓöy xyü°yï˛y!sfÜ˛ ö#!ï˛ˆÏï˛˛ ÓÑyôyôÓ˚y

xÓfiÌyÎ˚ ÌyˆÏÜ˛– Ú!Óã˛yÓ˚ÈÙÈ≤Ã!¢«˛ˆÏîÓ˚ çyï˛#Î˚ ˆÜ˛wÛ öyüÜ˛ ≤Ã!ï˛¤˛yˆÏöÓ˚ myÓ˚y !¢«˛yÌ#≈ÈÙÈ!Óã˛yÓ˚Ü˛àîˆÏÜ˛ !Óã˛yÓ˚ Ü˛Ó˚ÓyÓ˚

!¢«˛y ˆòÄÎ˚y •Î˚– ˆÎ §ühflÏ Óƒ!= xy•zö !Ó£ÏˆÏÎ˚ flÿï˛Ü˛ !í !@ˇÃ ≤ÃyÆ Ä ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛yü)°Ü˛ ˛õÓ˚#«˛yÎ˚ í˛z_#î≈ •öñ

ˆÜ˛Ó° ï˛ÑyÓ˚y•z ~•z !¢«˛yˆÏÜ˛ˆÏw û˛!ï≈˛ •ÓyÓ˚ §%ˆÏÎyà ˛õyö–

ú ˛yˆÏ™ !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yˆÏàÓ˚ fl∫yô#öï˛y §¡õˆÏÜ≈˛ Ogg ~ÓÇ Zink ÓˆÏ°öñ ‘‘By and large French Courtsand Judges compare favourably in capacity, integrity, independence and inpartiality withthose of any other country.

§Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 64 öÇ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# !Óã˛yÓ˚Ü˛àî Ü˛áö•z Óò!° •ö öy– ˆÜ˛Ó°üye ã)˛í˛¸yhsˇ Ó˚Ü˛ˆÏüÓ˚ ò%Ó≈ƒÓ•yˆÏÓ˚Ó˚

(misdemeanour) x!û˛ˆÏÎyà ~ÓÇ !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yà#Î˚ í˛zFã˛ï˛Ó˚ §û˛yÓ˚ §%˛õy!Ó˚ˆÏ¢ ˆÜ˛yöÄ !Óã˛yÓ˚Ü˛ˆÏÜ˛ ˛õòã%˛ƒï˛ Ü˛Ó˚y

ÎyÎ˚– !Óã˛yÓ˚Ü˛àˆÏîÓ˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ ¢y!hflÏü)°Ü˛ ÓƒÓfliy ˆöÄÎ˚yÓ˚ òy!Î˚c !Óã˛yÓ˚ÈÙÈ!Óû˛yà#Î˚ í˛zFã˛ï˛ü §û˛yÓ˚ (Higher Councilof Judiciary) í˛z˛õÓ˚ ÌyˆÏÜ˛–

ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfliyÓ˚ !ÓˆÏ¢£Ï ˜Ó!¢‹Tƒ •° ˆÎñ !Óã˛yÓ˚ˆÏÜ˛Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆÜ˛yöÄ üyü°y xy§ÓyÓ˚ xyˆÏà û˛yÓ˚≤ÃyÆ

~Ü˛çö !Óã˛yÓ˚Ü˛ ˙ üyü°y §¡õˆÏÜ≈˛ !öˆÏç•z ï˛òhsˇ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ï˛òhsˇÜ˛yÓ˚# û˛yÓ˚≤ÃyÆ !Óã˛yÓ˚Ü˛ §Ç!Ÿ’‹T üyü°yˆÏï˛ !°Æ

§ˆÏ®•çöÜ˛ Ü˛yí˛zˆÏÜ˛ ˆ@ˇÃÆyˆÏÓ˚Ó˚ xyˆÏò¢ !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö Ä ï˛òhsˇ §¡õ)î≈ öy •ÄÎ˚y ˛õÎ≈hsˇ ïÑ˛yˆÏÜ˛ xyê˛Ü˛ Ó˚yáˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ û˛yÓ˚≤ÃyÆ !Óã˛yÓ˚Ü˛àî ˆÜ˛Ó°üye ≤ÃyÌ!üÜ˛ ˛õÎ≈yˆÏÎ˚Ó˚ §ˆÏAà•z Î%=˛ ÌyˆÏÜ˛ö Ä ˛õyÓ˚ˆÏÜ˛yï‰˛ (Parquet)Óy §Ó˚Ü˛y!Ó˚ í˛z!Ü˛ˆÏ°Ó˚ (Public prosecutor) xô#ˆÏö Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ö–

xyˆÏü!Ó˚Ü˛yñ û˛yÓ˚ï˛ÓÎ≈ Ä Î%=Ó˚yˆÏçƒÓ˚ !Óã˛yÓ˚ ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛àî §¡õ)î≈û˛yˆÏÓ !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ ÌyˆÏÜ˛ö– !ÓÓòüyö

í˛zû˛Î˚˛õˆÏ«˛Ó˚ üˆÏôƒ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛Ó˚ ~Ü˛çö í˛z!Ü˛° üyü°y ã˛y°yÓyÓ˚ çöƒ ÌyˆÏÜ˛ö– §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ü˛ï≈˛,Ü˛ !öÎ%= §y•yÎƒÜ˛yÓ˚#

í˛z!Ü˛ˆÏ°Ó˚ myÓ˚yÄ ˆÜ˛yöÄ Óƒ!_´ ï˛y•z !öˆÏçÓ˚ üyü°y ã˛y°yˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö xÌÓy üyü°yÎ˚ ç!í˛¸ï˛ í˛zû˛Î˚˛õ«˛ !öˆÏçˆÏòÓ˚

˛õåÈ® üï˛ í z!Ü˛° !öÎ%= Ü˛ˆÏÓ˚ö– xöƒˆÏòˆÏ¢ üyü°y ã˛°yÜ˛yˆÏ° !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ üˆÏôƒ üˆÏôƒ !Ü˛å%È ≤ÃŸ¿ !çK˛y§y Ü˛ˆÏÓ˚

!Óã˛yÓ˚Ü˛yˆÏÎ≈ !öˆÏçÓ˚ Ó˚yÎ˚òyˆÏöÓ˚ ˛õÌ ˛õ!Ó˚‹ÒyˆÏÓ˚Ó˚ ˆã˛‹Ty Ü˛ˆÏÓ˚ö üye– !ï˛!ö !öˆÏç Ü˛áö•z xy§yü#ñ §y«˛# Óy í˛z!Ü˛°

≤Ãû,˛!ï˛ˆÏÜ˛ Ü ˛üyàï˛ ˆçÓ˚y Ü˛ˆÏÓ˚ö öy– !Ü˛v ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Óã˛yÓ˚ ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ !Óã˛yÓ˚Ü˛àˆÏîÓ˚ û)˛!üÜ˛y !ë˛Ü˛ ˛!Ó˛õÓ˚#ï˛– ~•z

≤Ã§ˆÏD ú˛y•zöyÓ˚ ÓˆÏ°öñ ‘‘the judge is more than the English judge, a kind party to the issue,he seeks the facts, whether there is jury or not.’’ ï˛òhsˇÜ˛yÓ˚# û˛yÓ˚≤ÃyÆ !Óã˛yÓ˚ˆÏÜ˛Ó˚ ï˛òˆÏhsˇ Ü˛yí˛zˆÏÜ˛

192

ˆ@ˇÃÆyÓ˚ Ä xyê˛ ÏÜ˛Ó˚ §Ω˛yÓöy ç!í ¸ï˛ ÌyÜ˛yÓ˚ ú˛ Ï° ïÑ yÓ˚ û) !üÜ˛y xï˛ƒhsˇ à%Ó%c˛õ)î≈– Ó°y Óy•%°ƒ ˆÎ ï˛òhsˇÜ˛yÓ˚# û˛yÓ˚≤ÃyÆ

!Óã˛yÓ˚Ü˛àî !öˆÏçˆÏòÓ˚ ˛õˆÏòyß¨!ï˛Ó˚ !òˆÏÜ˛ °«˛ƒ ˆÓ˚ˆÏá ï˛òhsˇÜ˛yÎ≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛ˆÏÓ˚ö– ˆ§•z ˛õ!Ó˚ˆÏ≤Ã!«˛ˆÏï˛ñ !Óã˛yÓ˚ ï˛òhsˇ

§¡õ!Ü≈˛ï˛ !ÓÓÓ˚î òy!áˆÏ°Ó˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ïÑ˛yˆÏòÓ˚ û)˛!üÜ˛y àû˛#Ó˚ x!û˛!öˆÏÓˆÏ¢Ó˚ !Ó£ÏÎ˚–

˛õyÓ˚ˆÏÜ˛yï˛ (parquet) ˛ú˛Ó˚y!§ !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yˆÏàÓ˚ ~Ü˛!ê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ hflÏΩ˛– !ï˛!ö çö§yôyÓ˚ˆÏîÓ˚ §%!Óôy ˆòáyÓ˚ !ö!ü_

§Ó˚Ü˛y!Ó˚ í˛z!Ü˛° öyˆÏüÄ ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛– ≤Ã!ï˛!ê˛ xyòy°ˆÏï˛ ~Ü˛çö §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ~ƒyê˛!ö≈Ó˚ xô#ˆÏö !Ü˛å%È §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ü≈ã˛y!Ó˚ §•

~Ü˛çö Ü˛ˆÏÓ˚ ˛õyÓ˚ˆÏÜ˛yï˛ ÌyÜ˛ˆÏï˛ö– ~ÑÓ˚y ≤ÃyÌ!üÜ˛ xyòy°ˆÏï˛ §yÓ!fiê˛ê˛y§ (Substitus) öyˆÏü ~ÓÇ xy!˛õ° xyòy°ï˛

§yÓ!fiê˛ê˛y§ ˆçöyˆÏÓ˚° (Substitus General) öyˆÏü ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛– ïÑ˛yÓ˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ çöƒ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ˆàyˆÏÎ˚®y

òÆˆÏÓ˚Ó˚ §y•yÎƒ !öˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– ˛õyÓ˚ˆÏÜ˛yï‰˛àîˆÏÜ˛ x˛õ§yÓ˚î Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy– ïÑ˛yÓ˚y Ü ˛ˆÏü Ü ˛ˆÏü ˛õˆÏòyß¨!ï˛Ó˚ !òˆÏÜ˛ x@ˇÃ§Ó˚

•ö– ï Ñy ÏòÓ˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ ≤Ãôyö ˆú˛Ôçòy!Ó˚ üyü°y §Çeýhsˇ ˛Óƒy˛õy ÏÓ˚•z ç!í ¸ ÏÎ˚ Ìy ÏÜ˛– ï˛ ÏÓ Ó˚y Ï‹T…Ó˚ fl∫yÌ≈ §Ç!Ÿ’‹T ˆòÄÎ˚yö#

üyü°y Ïï˛Ä ïÑ yÓ˚y xÇ¢ ˆöö– !Óã˛yÓ˚ !Óû˛y ÏàÓ˚ !Ó!û˛ß¨ xy Ïò¢ Ä ˆây£Ïîy Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚ • ÏFåÈ !Ü˛öy ï˛y ÏòáyÄ ˛õyÓ˚ ÏÜ˛yï‰ à ÏîÓ˚

òy!Îc–

11.5 ú ˛yˆÏ™Ó˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zö Ä xyòy°ï˛

≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zö Óy Administrative Law Óy Droit Administratiff SoÎ˚ xƒyí˛!ü!öˆÏflT…!ê˛ú˛V ú˛Ó˚y!§

§yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôy ÏöÓ˚ ~Ü˛!ê˛ x!û˛öÓ ˜Ó!¢‹Tƒ– ú y Ï™ §yôyÓ˚î !Óã˛yÓ˚ xyòy°ï˛=!° öyà!Ó˚Ü˛à ÏîÓ˚ !ÓÓyò !Ó§ÇÓyò

!ö ÏÎ˚ ÓƒhflÏ Ìy ÏÜ˛ ~ÓÇ !Ó!û˛ß¨ xy•zö§ü)• ÏÜ˛ öyà!Ó˚Ü˛àî !Ü˛û˛y ÏÓ ˆü Ïö ã˛° ÏåÈ ï˛yÓ˚ !Óã˛yÓ˚ Ü˛ ÏÓ˚– xöƒ!ò ÏÜ˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛

xyòy°ï˛à%!°˛ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ ≤Ã¢y§ ÏöÓ˚ !Ó!û˛ß¨ !Óû˛y ÏàÓ˚ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ m®%%ñ xhsˇ!Ó≈û˛yà#Î˚ !Ó ÏÓ˚yô ~ÓÇ ≤Ã¢y§!öÜ˛ !Óû˛y ÏàÓ˚

!ÓÓ˚&ˆÏk˛ öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ ˆ«˛yû˛ Óy x!û˛ˆÏÎyà §¡õˆÏÜ≈˛ !Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚–

ú˛Ó˚y!§ !Ó≤’ˆÏÓÓ˚ í˛zòàyï˛yˆÏòÓ˚ üˆÏï˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ !Óã˛yÓ˚ÈÙÈ!Óû˛yˆÏàÓ˚ ˆÎ ˆÜ˛yö ôÓ˚ˆÏöÓ˚ •hflÏˆÏ«˛˛õ xÜ˛yüƒ

ÓˆÏ° !ÓˆÏÓ!ã˛ï˛ •ˆÏÎ˚!åÈ°– ï˛y•z ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ˆÏï˛Ó˚ çöƒ Droit Administratiff öyˆÏü xy•zˆÏöÓ˚ ≤ÃÓï≈˛ö Ü˛Ó˚y

•Î˚– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ 1799 §yˆÏ°Ó˚ §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ xyü° ˆÌˆÏÜ˛ ã˛ˆÏ° xy§ˆÏåÈ–

≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ˆÏï˛Ó˚ xy•zö Óy Droit Administratiff §¡õ ÏÜ≈ öyöy §ÇK˛y ≤Ãã˛!°ï˛ xy ÏåÈ– ˆÎüö—Ä ÏÎ˚í‰ ÈÙÈ~Ó˚

ü Ïï˛ñ ‘‘Administrative Law is primarily concerned not with judicial control nor even legislationby delegation.’’ í˛.ˆç!öÇˆÏ§Ó˚ üˆÏï˛ ‘‘Administrative law is the law relating to the administration.It determines the organization powers and duties of administrative authorities.’’

xôƒy˛õÜ˛ í˛y•z!§ ÓˆÏ°öñ ‘‘Droit Administratif as it exists in France is not the sum of powersporcessed or of the functions discharged by the administration. it is rather the sum ofthe principles which govern the relation between French citizens as individuals and theadministration as the representative of the State.’’

193

!ï˛!ö xyÓÄ Ó Ï°ö ˆÎñ ‘‘Driot Administratif is the portion of French law which determines :

(i) The position and liabilities of all state officials, (ii) the civil rights and liabilities of

private individuals in their dealings with officials as representatives of the States and (iii)

the procedure by which these rights and liabilities are enforced.’’

xöƒe xôƒy˛õÜ˛ í˛y•z!§Ó˚ ≤Ãò_ §ÇK˛y •°ÙÙÙÙÈ‘‘that body of rules which regulate the relations

of administration of the administrative authority towards private citizens.

~•z ≤Ã§ˆÏD xôƒy˛õÜ˛ í˛y•z!§ ò%•z!ê˛ ö#!ï˛Ó˚ Ü˛Ìy ÓˆÏ°ö– ≤ÃÌüï˛ñ oÎ˚ ~ƒyí˛!ü!öˆÏflT…!ê˛û˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ä §Ó˚Ü˛y!Ó˚

Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#Ó,® ÏÜ˛ ~Ü˛ !Ó Ï¢£Ï ôÓ˚ ÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ñ §% ÏÎyà §%!Óôy ≤Ãòyö Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈ– ~Ü˛çö öyà!Ó˚Ü˛ xöƒ ~Ü˛çö öyà!Ó˚ ÏÜ˛Ó˚

§ˆÏD xy•zööàï˛û˛yˆÏÓ ˆÎ x!ôÜ˛yÓ˚ Ä Ü˛ï≈˛ˆÏÓƒÓ˚ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ §¡õÜ≈˛ fliy˛õö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ï˛y ˆÌˆÏÜ˛ §¡õ)î≈ !û˛ß¨

ö#!ï˛Ó˚ í˛z˛õÓ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#àî !ÓˆÏ¢£Ï x!ôÜ˛yÓ˚ Ä §%ˆÏÎyàÈÙÈ§%!Óôy ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §ˆÏD ~Ü˛çö

§Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#Ó˚ ÓƒÓ•yÓ˚ Ä Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §ˆÏD ~Ü˛çö §yôyÓ˚î öyà!Ó˚ˆÏÜ˛Ó˚ ÓƒÓ•yÓ˚ñ ò%•zÈÙÈ~Ó˚ üˆÏôƒ ˆÓ¢ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ

ˆòáy ÎyÎ˚– !mï˛#Î˚ñ Ü˛yÎ≈ Ï«˛ Ïe fl∫ï˛sf#Ü˛Ó˚î ö#!ï˛Ó˚ x!ôÜ˛ï˛Ó˚ ≤Ã ÏÎ˚y ÏàÓ˚ ≤Ã ÏÎ˚yçö#Î˚ï˛yÓ˚ çöƒ §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ xy•zö !Óû˛yà

Ä !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yà ÎyˆÏï˛ ~ˆÏÜ˛ xˆÏöƒÓ˚ ˆ«˛ˆÏe •hflÏˆÏ«˛˛õ öy Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛yÓ˚ ÓƒÓfliy oÎ˚ ~ƒyí˛!ü!öˆÏflT…!ê˛ú˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ˆÎüöñ

§yôyÓ˚î xyòy°ˆÏï˛ !Óã˛yÓ˚Ü˛àî ¢y§ö!Óû˛yà ˆÌˆÏÜ˛ fl∫yô#ö Ä §•ˆÏç x˛õ§y!Ó˚ï˛ •ö öyñ ï˛yåÈyí˛¸yñ §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ä §Ó˚Ü˛y!Ó˚

Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#àî !öç !öç «˛üï˛yÓ˚ ~°Ü˛yÎ˚ fl∫yô#ö Ä !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yˆÏàÓ˚ !öÎ˚sfî ˆÌˆÏÜ˛ §¡õ)î≈ ü%=˛–

11.6 Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y

Ü˛yí˛z!™° xú˛ ˆfiê˛ê˛ Óy Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y •° í˛zFã˛hflÏˆÏÓ˚Ó˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛– Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y !Ó!û˛ß¨ à%Ó˚%c˛õ)î≈ !Ó£ÏˆÏÎ˚

§Ó˚y§!Ó˚ !Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚– ≤Ã¢y§öÈÙÈ!¢«˛î ˆÜ˛w (School of Administration) ˆÌˆÏÜ˛ !öÎ%_´ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈö ~üö 150

çö §ò§ƒ !öˆÏÎ˚ Ü˛yí˛z!™° xú˛ ˆfiê˛ê˛ Óy Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y à!ë˛ï˛ •Î˚– Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y !Ó!û˛ß¨ !Óû˛yˆÏà !Óû˛_´ •ˆÏÎ˚ Ü˛yç

Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z §ühflÏ !Óû˛yà=!°Ó˚ üˆÏôƒ xyˆÏåÈ ã˛yÓ˚!ê˛ ˛õÓ˚yü¢≈òyö !Óû˛yà Ä ~Ü˛!ê˛ !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yà– !Óã˛yÓ˚ !Óû˛yà xyÓyÓ˚

!Ó!û˛ß¨ Ü˛ˆÏ«˛ !Óû˛_´ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

˛˛õÑyã˛ §ò§ƒ!Ó!¢‹T ~•z Ü˛«˛=!° !Ó!û˛ß¨ xôhflÏö §ò§ƒà ÏîÓ˚ !Ó˚ Ï õy Ïê≈ Ó˚ !Óã˛yÓ˚ Ü˛ ÏÓ˚ö– x!ôÜ˛ï˛Ó˚ à%Ó%c˛õ)î≈ üyü°yÓ˚

!Óã˛yÓ˚ Îï˛ §Ω˛Ó ˆÓ!¢ §ÇáƒÜ˛ !Óã˛yÓ˚Ü˛ myÓ˚y §¡õy!òï˛ •Î˚– ~üö!Ü˛ 15 §ò§ƒ myÓ˚y à!ë˛ï˛ ˆÜ˛yö Ü˛ˆÏ«˛Ä !Óã˛yÓ˚Ü˛yÎ≈

ã˛ Ï°– Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛yÓ˚ ~°yÜ˛y•z ˆÜ˛Ó° Óƒy˛õÜ˛ öÎ˚ñ ˆÜ˛yö ˆÜ˛yö ˆ«˛ Ïe ˆ§ Ü˛ƒy Ï§¢ö xyòy°ï˛ ~ÓÇ xy˛õ#° xyòy° Ïï˛Ó˚

§«˛üï˛yÓ˚ !Óã˛yÓ˚Ü˛yÎ≈ Ü˛ˆÏÓ˚–

~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ˆÜ˛w#û)˛ï˛ ¢y§öÓƒÓfliyÓ˚ xÓ¢ƒΩ˛yÓ# !Ó!û˛ß¨ e%!ê˛à%!° •…y§ Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ çöƒ Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y ˆã˛‹Ty

Ü˛ˆÏÓ˚ Ä §yôyÓ˚î öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ fl∫yÌ≈ Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚– !ÓˆÏ¢£Ïï˛ öyà!Ó˚Ü˛àî ˆÎáyˆÏö §yôyÓ˚î !Óã˛yÓ˚ xyòy°ˆÏï˛ ï˛yˆÏòÓ˚

194

x!û˛ˆÏÎyˆÏàÓ˚ ˆ«˛yû˛ !öÓ˚§ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ x§üÌ≈ •öñ ˆ§áyˆÏö Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y Óy §ˆÏÓ≈yFã˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ öyà!Ó˚ˆÏÜ˛Ó˚

x!û˛ˆÏÎyà ÎÌyÎÌ !Óã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚–

§ÓˆÏ¢ˆÏ£Ïñ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛=!°Ó˚ §%ˆÏÎyà @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ ˛õˆÏ«˛ xˆÏöÜ˛ §•ç– Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛yÓ˚ !öÜ˛ê˛

≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ ö!Ì˛õe§• x!û˛ˆÏÎyà òÓ˚áyˆÏhflÏ xyˆÏÓòö Ü˛ˆÏÓ˚ í˛yÜ˛ˆÏÎyˆÏà ˛õyë˛yˆÏ°Ä üyü°yÓ˚ !Óã˛yÓ˚ ã˛°ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ˆÎ

§yüyöƒ xyòy°ï˛ !ú˛ çüy !òˆÏÎ˚ üyü°y •Î˚ öyà!Ó˚Ü˛˛õ«˛ üyü°yÎ˚ çÎ˚°yû˛ Ü˛Ó˚ˆÏ° ˆ§•z §yüyöƒ ê˛yÜ˛yÄ ïÑ˛yˆÏÜ˛ ˆú˛Ó˚ï˛

ˆòÄÎ˚y •Î˚–

§üyˆÏ°yã˛Ü˛àîñ !ÓˆÏ¢£Ïï˛ ~ƒyÇˆÏ°y xyˆÏü!Ó˚Ü˛yö xy•zöÓƒÓfliyÓ˚ §üÌ≈Ü˛àî ú ˛yˆÏ™Ó˚ oÎ˚ xƒyí˛!ü!öˆÏflT…!ê˛ˆÏú˛Ó˚

§üyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ !àˆÏÎ˚ ÓˆÏ°ö ˆÎñ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ •ˆÏFåÈ ≤Ã¢y§ö !Óû˛yˆÏàÓ˚•z !Óû˛yà#Î˚ xyòy°ï˛ñ §%ï˛Ó˚yÇ

≤Ã¢y§!öÜ˛ à°ˆÏòÓ˚ !Óã˛yÓ˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ myÓ˚y §Ω˛Ó öÎ˚– Ü˛yÓ˚îñ ~áyˆÏö x˛õÓ˚yô# Óy xy§yü# •ˆÏFåÈ ≤Ã¢y§ö

!Óû˛yˆÏàÓ˚ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚# xyÓyÓ˚ !Óã˛yÓ˚Ü˛ •ˆÏFåÈö ≤Ã¢y§ö !Óû˛yˆÏàÓ˚ Óï≈˛üyö Óy xï˛#ˆÏï˛Ó˚ ˆÜ˛yöÄ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#– §%ï˛Ó˚yÇ ~áyˆÏö

fl∫yô#ö !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ Ä öƒyÎ˚ !Óã˛yÓ˚ §Ω˛Ó öÎ˚– !Óã˛yÓ˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ÈÙÈ˛õ«˛˛õyï˛ˆÏòyˆÏ£Ï ò%‹T •ÓyÓ˚ §Ω˛yÓöy•z §Ó≈y!ôÜ˛ ÌyˆÏÜ˛–

Ü˛yÓ˚î ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ Ü˛ï,≈˛Ü˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛ e%!ê˛Ó˚ !Óã˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈ï˛ xyd§ü#«˛yÓ˚ ï%˛°ƒ •ˆÏÎ˚ ~Ü˛ê˛y ˆ°yÜ˛ ˆòáyˆÏöy

Óƒy˛õyÓ˚ •ˆÏÎ˚ òÑyí˛¸yÎ˚–

oÎ˚ xƒyí˛!ü!öˆÏflT…!ê˛ˆÏú˛Ó˚ xÌ≈ !Óû˛yà#Î˚ !Óã˛yÓ˚– fl∫yô#öñ !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ñ fl∫ï˛sf ~Ü˛!ê˛ xyòy°ˆÏï˛ !Óã˛yÓ˚ Îï˛ê˛y §%¤%˛

öƒyÎ˚˛õÓ˚yÎ˚î Ä ÎÌyÌ≈ •ÄÎ˚y §Ω˛Óñ !Óû˛yà#Î˚ xyò°ˆÏï˛ ï˛y •Î˚ öy– ú˛ˆÏ°ñ ~áyˆÏö öyà!Ó˚ˆÏÜ˛Ó˚ ˆüÔ!°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚

Ä fl∫yô#öï˛y §ï˛ï˛•z «%˛] •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– §yôyÓ˚î xyòy°ˆÏï˛Ó˚ !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ üï˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛ e%!ê˛Ó˚ !Óã˛yÓ˚ •ˆÏ° §Ó˚Ü˛y!Ó˚

Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#àî ïÑ˛yˆÏòÓ˚ Ü˛yˆÏç xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢ òy!Î˚c¢#° •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö ~ÓÇ ˆòˆÏ¢Ó˚ §yü!@ˇÃÜ˛ ˆüÔ° xy•zöˆÏÜ˛ ÎÌyÎÌyû˛ˆÏÓ

ˆüˆÏö ã˛°y í˛z!ã˛ï˛ ÓˆÏ° û˛yÓˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

xƒyÇ Ï°yÈÙÈ§ƒyÜ‰ §ö xy•zö!Óò‰àî Ó Ï°ö ˆÎñ •zÇ°u˛ xy Ïü!Ó˚Ü˛yÎ˚ §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ xy Ïò Ï¢Ó˚ í z õ ÏÓ˚ Ü˛yç • Ï°Ä §Ç!Ÿ’‹T

Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#Ó˚ Óƒ!=˛àï˛ òy!Î˚c ÏÓy ÏôÓ˚ í z õÓ˚ x ÏöÜ˛ à%Ó%c ˆòÄÎ˚y •Î˚– ú˛ Ï° ≤Ã!ï˛!ê˛ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚# !öç òy!Î˚c Ü˛áöÄ

ÚÚÄ˛õÓ˚ÄÎ˚y°yÓ˚ÛÛ âyˆÏí˛¸ ã˛y˛õyˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy– Ú‡Ü%˛üÛ xö%ÎyÎ˚# Ü˛yç •ÄÎ˚y•z ÎˆÏÌ‹T öÎ˚ñ òy!Î˚c§• Ü˛yç •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ !Ü˛öyñ

•zÇ°u˛ Ä xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÎ˚ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#ˆÏòÓ˚ e%!ê˛ !Óã˛yˆÏÓ˚ ï˛y•z ˆòáy •Î˚– !Ü˛v ú ˛yˆÏ™ !ë˛Ü˛ !Ó˛õÓ˚#ï˛ ò,!‹Tû˛!Aà Ïï˛

≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛=!° !Óã˛yÓ˚Ü˛yÎ≈ §¡õyòö Ü˛ˆÏÓ˚–

~•z §ühflÏ §üyˆÏ°yã˛öy ÌyÜ˛ˆÏ°Ä ú ˛yˆÏ™Ó˚ x!û˛K˛ï˛yÓ˚ ˛õ!Ó˚ˆÏ≤Ã!«˛ˆÏï˛ ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÎñ Droit AdministratiffÓy ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zö ÌyÜ˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° öyà!Ó˚Ü˛àˆÏîÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ Óy fl∫yô#öï˛y ˆÜ˛yöû˛yˆÏÓ•z «%˛] •Î˚!ö– ÓÓ˚Ç Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y

myÓ˚y ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ e%!ê˛Ó˚ !ÓÓ˚%ˆÏk˛ çöàîˆÏÜ˛ ÎÌyÌ≈û˛yˆÏÓ Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚–

xôƒy˛õÜ˛ àyö≈yÓ ïÑ yÓ !Óáƒyï˛ ≤ÃÓ¶˛ ‘‘French Administrative Law’’ ≤Ã§ ÏD ÎÌyÌ≈•z ühsˇÓƒ Ü˛ ÏÓ ÏåÈö É

‘‘Without fear of contradiction in no other country of the world are the right of individuals

so well protected against administrative abuses and the people so sure of receiving reparation

for injuries sustained from such abuses.’’

195

Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛y §ˆÏÓy≈Fã˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ !öÓ˚ˆÏ˛õ«˛ï˛yÓ˚ áƒy!ï˛ xç≈ö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòyy°ˆÏï˛Ó˚

!Óã˛yÓ˚Ü˛àî §¡∫ˆÏ¶˛ ú˛y•zöyˆÏÓ˚Ó˚ ühsˇÓƒ •°ñ ‘‘They are not bureaucratic tyrants but men of just and

comprehending mind.’’

11.7 í˛z˛õ§Ç•yÓ˚

Ó˛ï≈˛üyö Î%ˆÏà Ó˚y‹T… Ü˛°ƒyîÜ˛Ó˚ •ÄÎ˚yÎ˚ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ°# Ü ˛ü¢•z Ó,!k˛ ˛õyˆÏFåÈ– ú˛ˆÏ° ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy!ôÜ˛y!Ó˚Ü˛àˆÏîÓ˚

Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚ ç!ê˛°ï˛yÄ Ó•%à%î Ó,!k˛ ˆ˛õˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆ§çöƒ •ˆÏÓ˚Ü˛ Ó˚Ü˛ü !ÓˆÏÓ˚yˆÏôÓ˚ í˛zqÓ •ˆÏFåÈ– ~•z §ühflÏ !ÓˆÏÓ˚yˆÏôÓ˚

≤ÃÜ,˛ï˛ §ï˛ƒ §yôyÓ˚î xyòy°ˆÏï˛Ó˚ xy•zöç#Ó# Ä !Óã˛yÓ˚Ü˛ˆÏòÓ˚ myÓ˚y §üƒÜ˛û˛yˆÏÓ í˛zò‰âyê˛ö Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó •Î˚ öy– ~ˆÏ«˛ˆÏe

≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ˆÏï˛Ó˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ !ÓˆÏ¢£ÏK˛Ó˚y !Óã˛yÓ˚ˆÏÜ˛Ó˚ ˛õˆÏò ÌyÜ˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° ≤Ã¢y§!öÜ˛ !Ó£ÏˆÏÎ˚ á%Ñ!ê˛öy!ê˛ û˛yˆÏ°yû˛yˆÏÓ

!Óã˛yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö Ä §ühflÏ !Ó£ÏˆÏÎ˚Ó˚ ˛õ%Cyö%˛õ%C !Óã˛yÓ˚ !ÓˆÏÓã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ !Ó!û˛ß¨ !ÓˆÏÓ˚yˆÏôÓ˚ ü#üyÇ§y Ü˛ˆÏÓ˚ö– §yÓ˚y

ˆòˆÏ¢ 26!ê˛ xyM˛ È!°Ü˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ ÌyÜ˛yÓ˚ ú˛ Ï° öyà!Ó˚Ü˛àî x!ï˛ §• Ïç•z ~ÓÇ o&ï˛ï˛yÓ˚ § ÏAà xyòy° Ïï˛Ó˚

!Óã˛yÓ˚ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö–

§ˆÏÓ≈y˛õ!Ó˚ñ ˛≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛à%!° §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ü≈ã˛y!Ó˚àîˆÏÜ˛ xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢ fl∫yô#öï˛y Ä §Ó˚Ü˛y!Ó˚ !§Âôyhsˇ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚

Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ «˛üï˛y òyö Ü˛ˆÏÓ˚– ~Ó˚ ú˛ˆÏ°ñ ú ˛yˆÏ™ §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛ü≈ã˛yÓ˚#àî !öˆÏçˆÏòÓ˚ˆÏÜ˛ xˆÏöÜ˛ ò,ì˛¸ Ä fl∫yô#öû˛yˆÏÓ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚

ˆ§ÓyÎ˚ !öˆÏÎ˚y!çï˛ Ó˚yˆÏáö– ~•z ≤Ã§ˆÏAà ÓyÌ≈ ˆ°üy•zÈÙÈ~Ó˚ í˛z!=˛ ≤Ã!îôyöˆÏÎyàƒ– !ï˛!ö ÓˆÏ°öñ ‘‘Let one be

gruarded against considering administrative justice as exceptional’ justice.......Administrative

justice is not a dismemberments of the justice of the law courts. It is judicial organ by

which the executive power imposes on the active administration the respect for law. The

administrative courts have not taken their role from the judicial authority. They are one

of the forms by which the administrative authority is exercised to put the matter even

more precisely, it may be said that the administrative tribunals are toward the acts the

decisions of administration what the courts of appeal are to decisions of inferior courts.’’

í˛z˛õ§Ç•yˆÏÓ˚ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zö Ä ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ fl∫yô#öï˛yÓ˚ í˛z˛õÓ˚ •hflÏˆÏ«˛˛õ

Ü˛ˆÏÓ˚ öy– í˛z˛õÓ˚v ï˛y ≤Ã¢y§ˆÏöÓ˚ í˛z˛õÓ˚ ÎÌyÎÌû˛yˆÏÓ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚# !öÎ˚sfˆÏîÓ˚ ≤Ãû˛yÓ !ÓhflÏyÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚– !ÓˆÏ¢£Ïï˛ Ó˚y‹T…#Î˚

§û˛y §¡õˆÏÜ≈˛ ~Ü˛Ìy Ó°y •Î˚ ˆÎñ ‘‘All Frenchmen look with high approval as their arguseyed

defender against official arbitrariness and oppression. ú ˛yˆÏ™Ó˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zˆÏöÓ˚ §üyˆÏ°yã˛Ü˛àˆÏîÓ˚

üˆÏôƒ !ÓˆÏ¢£Ïï˛ !Ó !ê˛¢ Ä xyˆÏü!Ó˚Ü˛yöˆÏòÓ˚ ˆòˆÏ¢ xˆÏöˆÏÜ˛•z ú ˛yˆÏ™Ó˚ oÎ˚ xƒyí˛!ü!öˆÏflT…!ê˛ú˛ˆÏÜ˛ §%öçˆÏÓ˚•z ˆòˆÏáö– Ó°y

Óy•%°ƒ ˆÎñ ˆÎáyˆÏö•z ≤Ã¢y§ö xyˆÏåÈ ˆ§áyˆÏö xÓ¢ƒ•z ˆÜ˛yöÄ öy ˆÜ˛yöÄ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ !Óã˛yÓ˚y°Î˚ xyˆÏåÈ–

196

Î%=Ó˚yçƒ ~ÓÇ û˛yÓ˚ï˛ÓˆÏ£Ï≈Ä ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ !Óã˛yÓ˚y°Î˚ ˆòáy ÎyÎ˚– Î%=Ó˚yˆÏçƒÓ˚ Parlimentary commissioner ~ÓÇ

û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚ ˆ°yÜ˛˛õy° (Lok Pal) Ä ˆ°yÜ˛ xyÎ%ï˛ (Lok Ayuta) ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛yˆÏöÓ˚ ò,‹Tyhsˇfl∫Ó˚)˛õ–

11.8 §yÓ˚yÇ¢

˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ú ˛yˆÏ™ !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌyÎ˚ ò%•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ xyòy°ï˛ ˆòáy ÎyÎ˚ÈÙÙÙÙÈ§yôyÓ˚î xy•zö xyòy°ï˛ ~ÓÇ

≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zö xy°yò°ï˛– ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌy ~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛– ú ˛yˆÏ™Ó˚ !Óã˛yÓ˚ÈÙÈÓƒÓfiÌyÎ˚

!öÓ˚ Ï õ«˛ï˛y xÓ°¡∫ö Ü˛Ó˚y • ÏÎ˚ Ìy ÏÜ˛– ú y Ï™ §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ xy!fiÌÜ˛¢#°ï˛y ÌyÜ˛ Ï°Ä ú y Ï™Ó˚ !Óã˛yÓ˚ÈÙÈÓƒÓfiÌy •zDÈÙÈüy!Ü≈ ö

!Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌy ˆÌˆÏÜ˛ !û˛ß¨– ~áyˆÏö !Óã˛yÓ˚ÈÙÈ!Óû˛yà#Î˚ ˛õÎ≈yˆÏ°yã˛öyÓ˚ (Judicial Review) Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛

§û˛y–

11.9 xö%¢#°ö#


1– ú ˛yˆÏ™ Óï≈˛üyˆÏö !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ ˜Ó!¢‹Tƒà%!° xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö– S11.4 ˆòá%öV

2– ú ˛yˆÏ™ Óï≈˛üyˆÏö !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ àë˛ö Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# Óî≈öy Ä ü)°ƒyÎ˚ö Ü˛Ó˚%ö– S11.4 ˆòá%öV

3– ú ˛yˆÏ™ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zö Ä ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ §¡õˆÏÜ≈˛ §Ç!«˛Æ ê˛#Ü˛y !°á%ö– S11.5 ˆòá%öV

§Ç!«˛Æ ≤ÃŸ¿ É

1– ú ˛yˆÏ™ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ï˛ !•§yˆÏÓ Ó˚y‹T…#Î˚ §û˛yÓ˚ àë˛ö Ä Ü˛yÎ≈yÓ°# xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö– S11.6 ˆòá%öV

2– ú ˛yˆÏ™ ≤Ã¢y§!öÜ˛ xyòy°ˆÏï˛Ó˚ à%Ó˚%c Óî≈öy Ü˛Ó˚%ö– S11.5 ˆòá%öV

3– ú˛Ó˚y!§ !Óã˛yÓ˚ÈÙÈÓƒÓfiÌyÓ˚ §yˆÏÌ xöƒyöƒ ˆòˆÏ¢Ó˚ !Óã˛yÓ˚ÈÙÈÓƒÓfiÌyÓ˚ ï%˛°öy Ü˛Ó˚%ö– S11.4 xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚%öV

4– ≤Ã¢y§!öÜ˛ xy•zˆÏöÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒà%!° í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚%ö– S11.5 ˆòá%öV

197

¤fl¬fl¬-12 Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ä ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#

·Í¬Ú :12.1 Î¬◊ÀV˙…

12.2 √õ∂ô¶∏±ıÚ±

12.3 !öÓ≈yã˛ö# Ó˚yçö#!ï˛ Ä Ó•%ò°#Î˚ÈÙÈÓƒÓfiÌy

12.4 Óï≈˛üyö ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°

12.5 ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#

12.6 §yÓ˚yÇ¢

12.7 xö%¢#°ö#

12.1 í˛zˆÏj¢ƒ

~•z ~Ü˛ˆÏÜ˛Ó˚ í˛zˆÏj¢ƒ •Û° ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó•%ò°#Î˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfiÌyÓ˚ §yü!@ˇÃÜ˛ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚ ˆòÄÎ˚y– ú ˛yˆÏ™ §üyö%˛õy!ï˛Ü˛

≤Ã!ï˛!ö!ôcñ Ó•%ò°#Î˚ÈÙÈÓƒÓfliy ~ÓÇ ã˛y˛õÈÙÈ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#§ü)• !Ü˛û˛yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ ï˛yˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛

§¡õÜ≈ !Ü˛ ï˛y Óƒyáƒy Ü˛Ó˚y–


ú y Ï™Ó˚ Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfliy Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ åÈyeåÈye# ÏòÓ˚ Ü˛y ÏåÈ àû˛#Ó˚ xy@ˇÃ Ï•Ó˚ !Ó£ÏÎ˚– Ü˛yÓ˚î ò°#Î˚ÈÈÙÈÓƒÓfiÌyÓ˚ •zDÈÙÈüy!Ü≈ ö

ôÑyˆÏã˛Ó˚ Óy•zˆÏÓ˚ ú ˛yˆÏ™•z ≤ÃÌü Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ í˛zqÓ âˆÏê˛ˆÏåÈ ~ÓÇ ¢ï˛ é˛í˛¸é˛Py §ˆÏ_¥Ä Ó•%ò°#Î˚ÈÙÈÓƒÓfiÌy xyçÄ

û˛yˆÏ°yû˛yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛ˆÏ°ˆÏåÈ– ~•z Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ Ä Ó‡ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ Ü˛yÓ˚î ~ÓÇ Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚

§yˆÏÌ Î%k˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°§ü)• ÎyÓ˚ üˆÏôƒ ò!«˛îñ üôƒ Ä Óyü §Ü˛ˆÏ°•z Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ~ÓÇ ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#§ü)•

Óï≈˛üyö ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ÈÙÈÓƒÓfiÌyˆÏï˛ xyˆÏçy à!ï˛¢#° Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §%ï˛Ó˚yÇñ ú ˛yˆÏ™Ó˚ ò°§ü)• Ä ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚#

ˆày¤˛#§ü)ˆÏ•Ó˚ à%Ó˚%c ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf §Ó≈y!ôÜ˛ÈÙÙÙÙÈ~ !Ó£ÏˆÏÎ˚ §ˆÏ®• öy•z–

12.3 !öÓ≈yã˛ö# Ó˚yçö#!ï˛ Ä Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy

ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ˆÏö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!° à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚– !öÓ≈yã˛ö ˛õÓ˚Óï≈˛Ü˛#Ü˛yˆÏ° Ó˚y‹T…˛õ!ï˛

ïÑ˛yÓ˚ !öÓ≈yã˛öÈÙÈ§üÌ≈öÈÙÈ!û˛!_ˆÏï˛ xê%˛ê˛ Ó˚yáyÓ˚ çöƒ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°ˆÏÜ˛ !ë˛Ü˛ üˆÏï˛y !öÎ˚sfˆÏî Ó˚yáyÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛ˆÏÓ˚ö–

198

xôƒy˛õÜ˛ !û˛ö‰ Ï§rê˛ Ó˚y•zê˛ ~•z ≤Ã§ ÏAà Ó Ï°ö ˆÎñ ‘‘Yet no President can simply manufacture support,

he has to exploit the mechanisms at his disposal and the circumstances that are favourable.’’

!Ó≤’Ó# Ó˚yçö#!ï˛ ˆÌˆÏÜ˛˛ !öÓ≈yã˛ö# Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ ú˛Ó˚y!§ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ í˛z_Ó˚î âˆÏê˛ˆÏåÈ ú ˛yˆÏ™Ó˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚

!ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚ e´üÓ˚)˛õyhsˇˆÏÓ˚Ó˚ ú˛ˆÏ°– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ò°#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ öyöy ç!ê˛°ï˛yÓ˚ Ä ô)§Ó˚ï˛y ÌyÜ˛y §ˆÏ_¥Ä

~Ü˛ !ÓˆÏ¢£Ï Ó˚)˛õyhsˇÓ˚ âˆÏê˛ˆÏåÈ–

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ú ˛yˆÏ™Ó˚ ò°ÈÙÈÓ˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ ô#ˆÏÓ˚ ô#ˆÏÓ˚ !mÈÙÈˆüÓ˚&Ü˛Ó˚î âˆÏê˛ˆÏåÈ– Ó‡ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ í˛zòy•Ó˚î

!•ˆÏ§ˆÏÓ ú ˛y™ÈÙÈ~Ó˚ !ÓˆÏ¢£Ï ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛ !åÈ°– !Ü˛v ú ˛yˆÏ™Ä ~áö Ó•%ò°#Î˚ ÓƒfiÌÓyÓ˚ !mÈÙÈˆüÓ˚%Ü˛Ó˚î âˆÏê˛ˆÏåÈ ~üöû˛yˆÏÓ

Îy Ïï˛ ~ ÏÜ˛ !mÈÙÈò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ ˆò!¢ !•§yˆÏÓ !ã˛!•´ï˛ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– ˆòˆÏ¢Ó˚ !öÓ≈yã˛ö# Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛

!öÓ≈yã˛Ü˛àˆÏîÓ˚ ≤ÃÓîï˛y •° ò%!ê˛ ¢!=˛!¢!ÓˆÏÓ˚Ó˚ üˆÏôƒ !öˆÏçˆÏòÓ˚ üï˛yüï˛ ≤ÃòyöˆÏÜ˛ §#!üï˛ Ó˚yáy– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° ú ˛yˆÏ™Ó˚

ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ ≤Ãôyö ˜Ó!¢‹Tƒ • ÏÎ˚ ÏåÈ !mÈÙÈˆüÓ%Ü˛Ó˚î (Bi-polarisation)– fiÌyö#Î˚ hflÏ ÏÓ˚Ó˚ !öÓ≈yã˛ Ïöñ §Ç§ ÏòÓ˚ !öÓ≈yã˛ Ïö

~ÓÇ ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ≤Ãôyö xÌy≈Í Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ˆÏö ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ !mÈÙÈˆüÓ˚%Ü˛Ó˚î ≤Ã!e´Î˚y °«˛ƒ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚–

ò°#Î˚ÈÙÈÓƒÓfliyÓ˚ !mÈÙÈˆüÓ˚%Ü˛Ó˚î ≤Ã!e´Î˚yÓ˚ ú˛ˆÏ° ú ˛yˆÏ™ ~áö ò%!ê˛ ˆçyê˛ (coalition)-~Ó˚ í˛zqÓ âˆÏê˛ˆÏåÈ– !Ü˛v ~•z ò%!ê˛

ˆçyˆÏê˛Ó˚ xyÜ,˛!ï˛ñ ≤ÃÜ,˛!ï˛ Ä à!ï˛≤ÃÜ,˛!ï˛Ó˚ ˆÜ˛yö §%!ö!ò≈‹T ôyÓ˚y ~áöÄ °«˛ƒ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy–

ú ˛yˆÏ™Ó˚ ï˛Ìy ˛õM˛È §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ !mÈÙÈˆüÓ˚%Ü˛Ó˚î ≤Ã!e´Î˚yÎ˚ Ó˚)˛õyhsˇÓ˚ ~Ü˛ ˙!ï˛•y!§Ü˛

âê˛öy– ~•z âê˛öy xyô%!öÜ˛ Ó˚yçö#!ï˛ ≤ÃÓy Ï•Ó˚ §y ÏÌ ú y™ ÏÜ˛ Î%=˛ Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈ– Ü˛yÓ˚î ò°#Î˚ÈÙÈÓƒÓfliyÓ˚ !mÈÙÈˆüÓ%Ü˛Ó˚î •ÄÎ˚yÎ˚

ú y™ ~áö !fli!ï˛¢#° Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfliyÓ˚ (stable political system) !Ó!¢‹T í zòy•Ó˚î (Model) !•ˆÏ§ˆÏÓ !ã˛!•´ï˛

•ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– à!ï˛¢#° ˛õ,!ÌÓ#ˆÏï˛ x!fli!ï˛¢#° Ó‡ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ í˛zòy•Ó˚î •ˆÏï˛ Ú!fli!ï˛¢#° ò°#Î˚ ˆçyê˛ ÓƒÓfliyÎ˚Û ú ˛yˆÏ™Ó˚

í˛z_Ó˚î ú ˛y™ˆÏÜ˛ Óï≈˛üyö ˛õ,!ÌÓ#ˆÏï˛ ~Ü˛!ê˛ ü•y¢!_´ôÓ˚ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ üÎ≈òy òyö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

ú ˛yˆÏ™Ó˚ xyû˛ƒhsˇÓ˚#î ò°#Î˚ÈÙÈÓƒÓfiÌyÓ˚ Ó˚)˛õyhsˇÓ˚ Sx!fli!ï˛¢#° Ó‡ÈÙÈò°#Î˚ ÓƒÓfliy ˆÌˆÏÜ˛ !fli!ï˛¢#° ˆçyê˛ Ó˚yçö#!ï˛

!mÈÙÈˆüÓ%Ü˛Ó˚î ÓƒÓfiÌyV •ÄÎ˚ÈyÓ˚ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ !ÓˆÏ¢£Ï Ü˛yÓ˚î !•ˆÏ§ˆÏÓ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •° S1V ≤Ãy!ï˛¤˛y!öÜ˛ (institutional)

S2V !öÓ≈yã˛!öÜ˛ (electoral) S3V §yüy!çÜ˛ §yÇfl,Ò!ï˛Ü˛ (Social and cultural) Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ~ÓÇ ò°#Î˚ ˆÜ˛Ô¢°àï˛

Ü˛yÓ˚î (Presidential and Party Strategies)–

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsf ≤Ãy!ï˛¤˛y!öÜ˛ Ü˛yÓ˚ˆÏîÓ˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •° Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ≤Ã!ï˛¤˛yˆÏöÓ˚ =Ó˚&c Ó,!k˛– ~Ó˚ ú˛ˆÏ°

Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏòÓ˚ !öÓ≈yã˛öˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ !mÈÙÈˆüÓ˚%Ü˛Ó˚î âˆÏê˛ˆÏåÈ– !mï˛#Î˚ï˛ §Ç§ˆÏòÓ˚ (Parliament)

«˛üï˛y Ä üÎ≈yòyÓ˚ °â%Ü˛Ó˚î â Ïê˛ ÏåÈ– ï, ï˛#Î˚ï˛ñ §Ç§ ÏòÓ˚ (Parliament) «˛üï˛y Ä üÎ≈yòyÓ˚ °â%Ü˛Ó˚î •ÄÎ˚yÎ˚ §Ç§ ÏòÓ˚

§ò§ƒˆÏòÓ˚ û)˛!üÜ˛y à%Ó˚%c•#ö •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° ˆçyê˛ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ≤Ã!e´Î˚yÜ˛Ó˚ˆÏîÓ˚ §)e˛õyï˛ âˆÏê˛ ~ÓÇ ï˛y e´ü¢

!mÈÙÈˆüÓ˚%Ü˛Ó˚î hflÏˆÏÓ˚ ˆ˛õÔåÈyÎ˚– Ü˛yÓ˚î ú ˛yˆÏ™Ó˚ !öÓ≈yã˛Ü˛ˆÏòÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ §Ç§ˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ ~Ü˛çö ≤Ã!ï˛!ö!ôÓ˚ Óƒ!=àï˛ û)˛!üÜ˛yÓ˚

à%Ó˚%c ˆÌˆÏÜ˛ ˆ§•z ≤Ã!ï˛!ö!ô ú ˛yˆÏ™Ó˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õˆÏ«˛ Óy !Ó˛õˆÏ«˛ !Ü˛ ~ÓÇ Ü˛ï˛áy!ö û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛y•z

199

à%Ó˚%c˛õ)î≈ •Î˚– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õˆÏ«˛ Óy !Ó˛õˆÏ«˛ (pro-government of anti-government) ~•z ò%•z !òÜ˛

ˆÌˆÏÜ˛ çö≤Ã!ï˛!ö!ôÓ˚ û)˛!üÜ˛yÓ˚ !Óã˛yÓ˚ !ÓˆÏŸ’£Ïî •ÄÎ˚yÎ˚ Óƒ!=˛àï˛ û)˛!üÜ˛yÓ˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˆÜ˛!wÜ˛ xÓfliyö Óy

û) !üÜ˛yÓ˚ à%Ó%c•z !öÓ≈yã˛Ü˛ ÏòÓ˚ Ü˛y ÏåÈ !Óã˛yÎ≈ • ÏÎ˚ Ìy ÏÜ˛– §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˛õ Ï«˛Ó˚ ˆçyê˛ xÌÓy §Ó˚Ü˛yÓ˚ !Ó ÏÓ˚yô# ˛õ Ï«˛Ó˚ ˆçy Ïê˛Ó˚

§Ó˚° !Óû˛yçˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ !öÓ≈yã˛Ü˛àî ïÑ˛yˆÏòÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏÜ˛ ˆòáˆÏï˛ ã˛yö– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛Ó˚ xÌÓy !ÓˆÏÓ˚yô#

˛õˆÏ«˛Ó˚ ~•z !mÈÙÈˆüÓ˚&Ü˛Ó˚î ≤Ã!Ü ˛Î˚yÎ˚ ò°#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛ !Óû˛_´ •Î˚–

1969 §y Ï°Ó˚ Ó˚y‹T… õ!ï˛ !öÓ≈yã˛ ÏöÓ˚ §üÎ˚ ˆÌ ÏÜ˛•z ú y Ï™Ó˚ !öÓ≈yã˛ö# Ó˚yçö#!ï˛ Ïï˛ ò%!ê˛ ¢!= ¢y°# Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ˆçy Ïê˛Ó˚

í˛zqÓ âê˛ˆÏï˛ ÷Ó˚& Ü˛ˆÏÓ˚– !mï˛#Î˚ Óƒy°ê˛ !öÓ≈yã˛ö ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ !öÓ≈yã˛Ü˛ !mï˛#Î˚ Óƒy°ˆÏê˛ ˆû˛yê˛ ˆòÓyÓ˚ §üÎ˚ ò%çö ≤ÃyÌ≈#Ó˚

ü Ïôƒ ~Ü˛çö ÏÜ˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛ ÏÓ˚– ~•z !mï˛#Î˚ Óƒy°ê˛ ˛õk˛!ï˛•z ˆ¢£Ï ˛õÎ≈hsˇ ˆò Ï¢Ó˚ Ó˚yçö#!ï˛ Ïï˛ ò° ÓƒÓfliyÓ˚ !m ÏüÓ%Ü˛Ó˚î

âê˛yÎ˚– ~åÈyí˛¸yñ ˆçyê˛ ˆÓÑˆÏô !öÓ≈yã˛ö# ≤Ã!ï˛m!®μï˛y Ü˛Ó˚ˆÏ° !öÓ≈yã˛Ü˛ˆÏòÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ xˆÏöÜ˛ xy¢y≤Ãò ÓˆÏ° ~Ü˛!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

ò° !öˆÏçˆÏÜ˛ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ú˛ˆÏ° ˆçyê˛ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ôyÓ˚y ˆ¢£Ï ˛õÎ≈hsˇ !mÈÙÈˆüÓ˚%Ü˛Ó˚î hflÏˆÏÓ˚ ˛õÎ≈Ó!§ï˛ •Î˚–

ú y Ï™Ó˚ ˆçyê˛ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ôyÓ˚yÓ˚ ü)°ƒyÎ˚ö ≤Ã§ ÏD Ó˚y•zê˛ÈÙÈ~Ó˚ ühsˇÓƒ í z ÏÕ‘á ÏÎyàƒÈÙÙÙÙÈ‘‘Viable political coalitions

can be rooted only in a deeper economic, social and political reality no form on electoral

system is likely to induce firendly and enduring cooperation between rural cattloic

conservation and urban atheist communists.’’

§yüy!çÜ˛ §yÇfl,Ò!ï˛Ü˛ Ü˛yÓ˚ˆÏîÄ xyç ú ˛yˆÏ™Ó˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ !mÈÙÈˆÏüÓ˚%Ü˛Ó˚î âˆÏê˛ˆÏåÈ– ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ !öÓ≈yã˛ö#

ÓƒÓfliy Ä §Ç§ò#Î˚ àîï˛ˆÏsfÓ˚ çöƒ ú ˛yˆÏ™Ó˚ §üyçˆÏÜ˛ Óî≈öy Ü˛Ó˚y •ï˛ fragmented conflictual society !•§yˆÏÓ–

~ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ §Çfl,Ò!ï˛ !åÈ° •zÇ!°¢ ã˛ƒyˆÏ°ˆÏöÓ˚ x˛õÓ˚ ˛õyˆÏÓ˚ •zÇ°ˆÏu˛Ó˚ Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ §Çfl,Ò!ï˛Ó˚ §¡õ)î≈ !Ó˛õÓ˚#ï˛– ~Ó˚

Ü˛yÓ˚î !åÈ° ú y Ï™Ó˚ ¢y§Ü˛ (regime) ú˛Ó˚y!§ §üyç ÏÜ˛ á!u˛ï˛ Ü˛ ÏÓ˚ Ó˚yáï˛ ~ÓÇ ï˛yÓ˚ ú˛ Ï° !ÓÓyò !Ó§ÇÓyò (conflict)

!åÈ° ú˛Ó˚y!§ §üy ÏçÓ˚ §Çfl,Ò!ï˛– Ó˚yçï˛sfñ §y¡ÀyçƒÓyòñ ú˛ƒy!§Óyò ~ÓÇ §yüƒÓyò ú y Ï™Ó˚ ï, ï˛#Î˚ §yôyÓ˚îï˛ ÏsfÓ˚ xyü Ï°

ú ˛y™ˆÏÜ˛ !ÓÓòüyö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ §Çfl,Ò!ï˛Ó˚ ˆçyÎ˚yˆÏÓ˚ !öü!Iï˛ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ°– ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ §Ç§ò#Î˚ àîï˛sfÄ ã˛Ó˚ü

ò!«˛î˛õrÌy Ä ã˛Ó˚ü Óyü˛õrÌyÓ˚ !ÓÓyˆÏòÓ˚ xyâyˆÏï˛ !åÈ° çç≈!Ó˚ï˛– ã˛ï%˛Ì≈ §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ §üˆÏÎ˚ ú ˛yˆÏ™Ó˚ §üyç !åÈ°

Ó•%çyï˛#Î˚ !Ó!FåÈß¨ Ä !Óû˛=˛ (heterogenous, fvragmented and divided) !û˛öˆÏ§rê˛ Ó˚y•zˆÏê˛Ó˚ üˆÏï˛ñ ‘‘France

was pictured, therefore, as a country divided into warring and irrecnocilable political camps,

each conforming its own party’’ !Ü˛v ˛õM˛ü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ §üÎ˚ ˆÌˆÏÜ˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ §üyˆÏç !¢“yÎ˚öñ

öàÓ˚yÎ˚ö Ä xyô%!öÜ˛#Ü˛Ó˚î âˆÏê˛– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° fliyöyhsˇÓ˚ñ öyÓ˚#◊!üÜ˛ˆÏòÓ˚ §Çáƒy Ó,!k˛ñ ôˆÏü≈Ó˚ ≤Ãû˛yÓ •…y§ ≤Ãû,˛!ï˛ âˆÏê˛–

1968 §y Ï° ˛õƒy!Ó˚ Ï§ ˆÓ!® Ïï˛Ó˚ ˆöï, Ïc !Óáƒyï˛ åÈye xy Ï®y°ö ú˛Ó˚y!§ §üyç Ä §Çfl,Ò!ï˛ ÏÜ˛ öï% öû˛y ÏÓ í z Ïß√y!ã˛ï˛

Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z §üÎ˚ ˆÌˆÏÜ˛ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ¢!=˛à%!°Ó˚ öï%˛ö ˛õ%ö!Ó≈öƒy§ âê˛ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛– !öÓ≈yã˛ö#ÈÙÈxyÓÓ˚ˆÏîÓ˚

Ü˛y!ë˛öƒ•#öï˛y ï˛Ìy ï˛Ó˚°ï˛yÓ˚ ú˛° ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfliyÎ˚ ˆÜ˛yö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ ≤Ã!ï˛ !ÓˆÏ¢£Ï xy§!_´

Ü˛yˆÏÓ˚y öy ÌyÜ˛yÎ˚ ú ˛yˆÏ™Ó˚ ò°#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛ e´ü¢ ˆçyê˛ÈÙÈÓ˚yçö#!ï˛Ó˚ Ó˚)˛õ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– !öÓ≈yã˛Ü˛ˆÏòÓ˚ ò°#Î˚ xyö%àï˛ƒ

200

ò%Ó≈° ≤ÃÜ,˛!ï˛Ó˚ •ÄÎ˚yÎ˚ ~•z ˆçyê˛ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚Ä !mÈÙÈˆüÓ˚&Ü˛Ó˚î âˆÏê˛ˆÏåÈ– ~•z í˛z_Ó˚ˆÏîÓ˚ çöƒ xÓ¢ƒ ò°#Î˚ ˆöï,˛c

~ÓÇ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ ≤ÃˆÏã˛‹TyÎ˚ §yú˛°ƒÄ !ÓˆÏ¢£Ï í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ !åÈ°–

Ó‡ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ Ü˛yÓ˚î É

ú ˛yˆÏ™ Ó‡ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ Ü˛yÓ˚î !•§yˆÏÓ !Ó!û˛ß¨ !Ó£ÏÎ˚ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚–

≤ÃÌüï˛ñ xôƒy˛õÜ˛ °yÄˆÏÎ˚ˆÏ°Ó˚ û˛y£ÏyÎ˚ Ó°y ÎyÎ˚ñ ‘‘The multi-party system in France was due to

the political immaturity of the French people’’. ï˛y•z Ó‡ ò°≤ÃÌyÓ˚ ≤ÃyÌ!üÜ˛ Ü˛yÓ˚î •° ú˛Ó˚y!§ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚

ˆ«˛ˆÏe ôyÓ˚yÓy!•Ü˛ï˛yÓ˚ ˛xû˛yÓ–

Ó•% Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ í˛zayöÈÙÈ˛õï˛ö ú ˛yˆÏ™ Ó•% ò°#Î˚ ≤ÃÌy í˛zqˆÏÓÓ˚ ˆ«˛ˆÏe §y•yÎƒ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ≤Ã!ï˛!ê˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚

í˛zayöÈÙÈ˛õï˛ˆÏöñ ~Ü˛ò° Ü˛ˆÏÓ˚ §üÌ≈Ü˛ ˆày¤˛# Ä !ÓˆÏÓ˚yô# ˆày¤˛# §,È!‹T •ˆÏÎ˚!åÈ°– ï˛yÓ˚y ~ˆÏÜ˛ xˆÏöƒÓ˚ §yˆÏÌ Ü˛áö•z

~Ü˛ ÏÎy Ïà !Ü˛å%È Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ üyö!§Ü˛ï˛yÓ˚ ôy ÏÓ˚ Ü˛y ÏåÈ ÌyÜ˛ Ïï˛ö öy– ú˛ Ï° ú y Ï™ Ó‡ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò Ï°Ó˚ xy!Óû≈ yÓ â Ïê˛ ÏåÈ–

!mï˛#Î˚ï˛ñ ú˛Ó˚y!§ Ó˚yçö#!ï˛!Óò‰àî x!ôÜ˛yÇ¢ ˆ«˛ˆÏe•z ï˛y!_¥Ü˛– ïÑ˛yˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÇ¢•z ÓyhflÏÓ Ü˛ü≈˛õrÌyÓ˚ ˆ°yÜ˛ öö–

!§ç‰ Ïú Ïí˛Ó˚ ü Ïï˛ñ ‘‘French politics are often both unrealistic and passionately ideological, ~Ü˛çö

ú˛Ó˚y!§ ïÑ˛yÓ˚ fl∫û˛yÓ xö%ÎyÎ˚# ~Ü˛çö fl∫ï˛É!§k˛ ç#Óöôü#≈ òy¢≈!öÜ˛– öyÍ§#ˆÏòÓ˚ í˛z!= xö%ÎyÎ˚# Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ ÚÚú ˛yˆÏ™Ó˚

˛õ ÏÌây Ïê˛ ˆÎ §ühflÏ ˆ°yÜ˛çö ˆòáy ÎyÎ˚ ïÑ y ÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÇ¢ •Î˚ Ü˛!Óñ öÎ˚ Ó˚yçö#!ï˛!Óò‰ñ öÎ˚ üyï˛y°ñ öÎ˚ Ïï˛y ÓyÓ˚Ó!îï˛y–ÛÛ

ÓyhflÏÓï˛yÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ xyò¢≈àï˛ û˛yÓöy•z ~Ü˛çö ú˛Ó˚y!§Ó˚ !öÜ˛ê˛ x!ôÜ˛ à%Ó˚%c˛õ)î≈– ïÑ˛yÓ˚ !öˆÏçÓ˚ üˆÏï˛ Ü˛yÎ≈Ü˛y!Ó˚ï˛yÓ˚

ÓyhflÏÓ ˛õ!Ó˚îyü Îy•z ˆ•yÜ˛ öy ˆÜ˛öñ !öˆÏçÓ˚ üï˛y¶˛ï˛y ú˛Ó˚y!§ Óƒ!_´Ó˚ ã˛y!Ó˚!eÜ˛ ˜Ó!¢‹Tƒ– ~•z ≤Ã§ˆÏAà °yÄˆÏÎ˚°

ÓˆÏ°öñ ‘‘a Frenchman is inclined to persue an ideal, striving to realise his conception of

a perfect form of society and is reluctant to give up any part of it for the sake of attaining

so much as his within lines reach. such a tendency naturlly gives rise to a number of

groups, each with a separate ideal, and each unwilling to make the sacrifice that is necessary

for a fusion into a great party.’’

ï,˛ï˛#Î˚ï˛ñ ~•z û˛yÓ≤ÃÓîï˛y ú˛Ó˚y!§ Ó˚yçö#!ï˛!Óò‰àîˆÏÜ˛ xyˆÏÓà §Ó≈fl∫ Ü˛ˆÏÓ˚ ï%˛ˆÏ°ˆÏåÈ– ïÑ˛yˆÏòÓ˚ ˛õåÈ® Ä x˛õåÈˆÏ®Ó˚

üyeyÓ˚ ï˛yÓ˚ï˛üƒ §yÇây!ï˛Ü˛ û˛yˆÏÓ ã˛Ó˚ü ˜Ó˛õÓ˚#ˆÏï˛ƒ !ÓÓ˚yç Ü˛ˆÏÓ˚– ú˛ˆÏ° ïÑ˛yˆÏòÓ˚ !öÜ˛ê˛ Ó˚yçö#!ï˛ Ú~Ü˛ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ˆá°yÓ˚Û

(game) ˛õ!Ó˚Ó Ïï≈ Ú~Ü˛ Ó˚Ü˛ü Î% Ïk˛Û (war) ˛õ!Ó˚îï˛ • ÏÎ˚ ÏåÈñ ÎyÓ˚ ú˛ Ï° Ó•% Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò Ï°Ó˚ xy!Óû≈ yÓ x!öÓyÎ≈û˛y ÏÓ

âˆÏê˛ˆÏåÈ– ú ˛yˆÏ™ !ÓˆÏÓ˚yô# ò°à%!° §Ó˚Ü˛y!Ó˚ òˆÏ°Ó˚ !öÜ˛ê˛ ˆÌˆÏÜ˛ ˆÜ˛yöÄ §%ÓƒÓ•yˆÏÓ˚Ó˚ xy¢y Ü˛ˆÏÓ˚ öy–

ˆÎ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° Îáö §Ó˚Ü˛y!Ó˚ «˛üï˛yÎ˚ ÌyˆÏÜ˛ ï˛áö xöƒyöƒ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ §yˆÏÌ ≤Ã!ï˛ˆÏ¢yô ˛õÓ˚yÎ˚î

•ˆÏÎ˚ xï˛ƒyã˛yÓ˚ü)°Ü˛ xyã˛Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚–

201

ã˛ï%˛Ì≈ï˛ñ ˛ú˛Ó˚y!§ ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ üyö%£Ï (Political man) Óƒ!= ˆÏÜ˛!wÜ˛ Ä ~Ü˛=ÑˆÏÎ˚– x˛õÓ˚ˆÏÜ˛ xö%§Ó˚î

Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õ!Ó˚Ó Ïï≈ !ö ÏçÓ˚ üï˛y¶˛ï˛y ÏÜ˛ ˆ◊Î˚ Ó Ï° ü Ïö Ü˛ ÏÓ˚ö– ï Ñy ÏòÓ˚ ôyÓ˚îy •° ˆÎñ xöƒ Ü˛yÓ˚Ä ≤Ãû˛y ÏÓÓ˚ §Çflõ Ï¢≈Ó˚

xÌ≈ !öˆÏçÓ˚ fl∫yô#öï˛y «%˛] •ÄÎ˚y– §ühflÏ !öÎ˚ü ¢,C°yÓ˚ Óy•zˆÏÓ˚ !öˆÏçÓ˚ Óƒ!=c ≤Ã!ï˛¤˛y Ü˛Ó˚y•z ú˛Ó˚y!§ Óƒ!_´Ó˚ ü•_

ÓˆÏ° !ÓˆÏÓ!ã˛ï˛ •Î˚– ~ˆÏï˛ñ Ó•% Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ xy!Óû≈˛yÓ xÓ¢ƒΩ˛yÓ# •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

˛õM˛üï˛ñ ú˛Ó˚y!§ üyö%£Ï xyÓyÓ˚ xï˛ƒ!ôÜ˛ ôü≈≤Ãyî Ä ôü≈û˛#Ó˚&– ú˛ Ï° à#ç≈yÓ˚ û) !üÜ˛yÄ ú y Ï™Ó˚ Ó˚yçö#!ï˛ Ïï˛ à%Ó%c˛õ)î≈

fliyö @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– à#ç≈y !Ó!û˛ß¨ !Ó£ÏˆÏÎ˚ !Ó!û˛ß¨ §üˆÏÎ˚ ~üö ôÓ˚ˆÏöÓ˚ üï˛yüï˛ ≤ÃÜ˛y¢ Ü˛ˆÏÓ˚ Îy ˆòˆÏ¢ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

xyˆÏ°yí˛¸ˆÏöÓ˚ §,!‹T Ü˛ˆÏÓ˚– ú˛ˆÏ° xˆÏöÜ˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ û˛yäö âˆÏê˛ Ä öï%˛ö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˆày¤˛#Ó˚ §,È!‹T •Î˚–

£Ï¤˛ï˛ñ ú ˛yˆÏ™Ó˚ xû˛ƒhsˇÓ˚#î xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfliy Ó‡ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ =Ó˚&c˛õ)î≈ Ü˛yÓ˚î !•§yˆÏÓ !ÓˆÏÓ!ã˛ï˛ •Î˚–

ú ˛yˆÏ™Ó˚ !ã˛Ó˚yã˛!Ó˚ï˛ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfiÌy •° «%˛oyÎ˚ï˛ö Ü,˛!£Ï Ä !¢“– ú ˛yˆÏ™ ˆåÈyê˛ ˆåÈyê˛ ¢•Ó˚ Ä @ˇÃyˆÏüÓ˚ xÌ≈ö#!ï˛

ü)°ï˛ ~Ü˛ Óƒ!= Óy ~Ü˛ ˛õ!Ó˚ÓyÓ˚ÈÙÈ˛üy!°Ü˛yöyÎ˚ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •ï˛– ~•z «%˛oyÎ˚ï˛ö ≤ÃÜ,˛!ï˛Ó˚ xÌ≈ö#!ï˛ ú ˛yˆÏ™ «%˛o Ä

§ÇÜ˛#î≈ï˛yÓyò# Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ≤Ã§yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– xï˛#ˆÏï˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ Óy çyï˛#Î˚ §û˛yÓ˚ Ü˛yÎ≈yÓ°#ˆÏï˛ ïÑ˛yˆÏòÓ˚ í˛zÍ§y• !åÈ°

Ü˛ü– xöƒ!òˆÏÜ˛ !öˆÏçˆÏòÓ˚ ÓƒÓ§yÓ˚ ü%öyú˛y xç≈ˆÏöÓ˚ !òˆÏÜ˛ í˛zÍ§y• !åÈ° ≤ÃáÓ˚– §%ï˛Ó˚yÇ ïÑ˛yˆÏòÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ Ó˚yçö#!ï˛

ˆÜ˛yö ö#!ï˛ ÓˆÏ° !ÓˆÏÓ!ã˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ ˆÜ˛Ó° ~Ü˛!ê˛ üsf fl∫yÌ≈ ã˛!Ó˚ï˛yÌ≈ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ÈÙÈ~ ôyÓ˚îy•z ú˛Ó˚y!§ çöüyöˆÏ§

Ók˛ü)° !åÈ°– ~Ü˛çö üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ !öÜ˛ê˛ Ó˚yçö#!ï˛ !åÈ° ÚoÓƒ§yü@ˇÃ#ÛÈÙÈ!ÓˆÏ¢£Ï ÎyÓ˚ !Ó!öüˆÏÎ˚ !öç §%á§%!Óôy ˆû˛yà Ü˛Ó˚y

ˆÎï˛– ú˛ˆÏ° ~Ü˛•z üyö%£Ï ~Ü˛•z §üˆÏÎ˚ Óy fl∫“ §üˆÏÎ˚Ó˚ ÓƒÓôyˆÏö !Ó!û˛ß¨ òˆÏ°Ó˚ §üÌ≈Ü˛ •ˆÏÎ˚ ò¢ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ !öç

fl∫yÌ≈!§!k˛Ó˚ §Ç@ˇÃˆÏ• ÓƒhflÏ •ˆÏÎ˚ ÌyÜ˛ï˛– ~ˆÏï˛ Ó•% Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° x!öÓyÎ≈ •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸ˆÏåÈ–

ú˛Ó˚y!§ çöàî ˆòˆÏ¢Ó˚ Ó˚yçö#!ï˛!ÓòàîˆÏÜ˛ ïÑ˛yˆÏòÓ˚ Úò)ï˛Û ÓˆÏ° üˆÏö Ü˛ˆÏÓ˚– ïÑ˛yˆÏòÓ˚ üˆÏï˛ñ ~•z Úçö≤Ã!ï˛!ö!ôÛ

öyüÜ˛ Úò)ˆÏï˛Ó˚ Ü˛yç •° çöï˛yÓ˚ !Ó!û˛ß¨ òy!Ó=!°Ó˚ çöƒ §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛ ã˛y˛õ ˆòÄÎ˚y Ä Óƒ!= Ó˚ Óy ˆÜ˛yö çöï˛y!ÓˆÏ¢ˆÏ£ÏÓ˚

˛õåÈ®§•z òy!Ó!ê˛ ˛õ)Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòÄÎ˚y– ~•z §ühflÏ üyö!§Ü˛ï˛y Ä xyã˛Ó˚î ˛˛õk˛!ï˛Ó˚ fl∫yû˛y!ÓÜ˛ ˛õ!Ó˚î!ï˛ Îy •Î˚ñ ú ˛yˆÏ™

Ó‡ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ ≤Ã§yˆÏÓ˚ ï˛y•z âˆÏê˛ˆÏåÈ– §%ï˛Ó˚yÇ xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ fl∫yÌ≈ !öçfl∫ ≤ÃˆÏÎ˚yçˆÏö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°ˆÏÜ˛ àˆÏí˛¸ˆÏåÈ

~ÓÇ ˆû˛ˆÏäˆÏåÈ– ˆÎ ˆÜ˛yö «%˛o ˆày¤˛#Ó˚ ˛õˆÏ«˛ x!ï˛ x“ ≤ÃÎ˚yˆÏ§•z çyï˛#Î˚ §û˛yÎ˚ !Ü˛å%È xy§ö §Ç@ˇÃ• Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó

ÓˆÏ° ú ˛yˆÏ™ §•ˆÏç•z «%˛o Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ xy!ôÜ˛ƒ ˛õ!Ó˚°!«˛ï˛ •Î˚–

§ÓˆÏ¢ˆÏ£Ï ú ˛yˆÏ™Ó˚ Óï≈˛üyö §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛à%!°Ä Ó‡ò°#Î˚ ¢y§ö ÓƒÓfliyÓ˚ ≤Ã!ï˛¤˛yÎ˚ §y•yÎƒ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈñ

ˆÎüö !mï˛#Î˚ Óƒy°ê˛ ˛õk˛!ï˛ñ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛!ü!ê˛ àë˛ö Ó˚#!ï˛ñ Ó˚yˆÏ˛õyï≈˛yÓ˚ myÓ˚y §Ó˚Ü˛y!Ó˚ Ü˛!ü!ê˛Ó˚ !ÓÓ,!ï˛ Óƒyáƒy

~ÓÇ ˛õy°≈yˆÏürê˛ Óy!ï˛ˆÏ°Ó˚ §Ω˛yÓöy ÓyhflÏˆÏÓ öy ÌyÜ˛y–

~åÈyí˛¸yñ §üyö%˛õy!ï˛Ü˛ ≤Ã!ï˛!ö!ôc ˛õk˛!ï˛ ÌyÜ˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° ú ˛yˆÏ™ !Ó!û˛ß¨ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ x!hflÏc §Ω˛Ó •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ

~Ü˛Ìy Ó°y•z Óy•%°ƒ–

202

12.4 Óï≈ üyö ú y Ï™Ó˚ Ü˛ ÏÎ˚Ü˛!ê˛ à%Ó%c˛õ)î≈ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò°

ú ˛yˆÏ™Ó˚ ≤ÃÌü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfiÌyÓ˚ Ü˛yˆÏ° ~•z Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ Ó‡ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö âˆÏê˛ˆÏåÈ– ˆÜ˛yö ˆÜ˛yö

ò° •z!ï˛üˆÏôƒ ~ˆÏÜ˛ÓyˆÏÓ˚ !ö!ÿ˛•´ •ˆÏÎ˚ ˆàˆÏåÈ– ˆÜ˛yö ˆÜ˛yö «%˛o ò° xöƒyöƒ òˆÏ°Ó˚ §ˆÏAà Î%=˛ •ˆÏÎ˚ ˆàˆÏåÈ– 1967

§yˆÏ°Ó˚ §yôyÓ˚î !öÓ≈yã˛ˆÏö ˛≤Ãôyöï˛ ã˛yÓ˚!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° ≤Ã!ï˛m!®ï˛yÎ˚ xÓï˛#î≈ •ˆÏÎ˚!åÈ°– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ §Çáƒy

≤ÃyÎ˚ ~Ü˛ í˛çˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ üye ã˛yÓ˚!ê˛ òˆÏ° •…y§ ˛õyÄÎ˚yÓ˚ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ Ü˛yÓ˚î !•ˆÏ§ˆÏÓ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ òƒ à°˛õsi#

Óy àƒy!°fiê˛ (Gaullist) ò° !Ó!û˛ß¨ Ó˚«˛î¢#° Ä üôƒ˛õrÌ# ò°à%!°ˆÏÜ˛ •çü öy Ü˛Ó˚àˆÏ°Ä à°yôÉÜ˛Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

xöƒ!ò ÏÜ˛ ˆçöy ÏÓ˚° òƒ à Ï°Ó˚ ˆöï, Ïc òƒ à°˛õrÌ# ÏòÓ˚ !Ó˛õ%° §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛y xöƒyöƒ ˆåÈyê˛ ˆåÈyê˛ Óyü˛õsi# ò°=!° ÏÜ˛

Î%ÌÓÂô •ˆÏï˛ Ä ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ §•ˆÏÎy!àï˛y Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Óyôƒ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏå– ˆÎüö ˛õ%Ó˚yˆÏöy ˆ§y§ƒy!°fiê˛ Ä Ó˚ƒy!í˛Ü˛y° ò° ò%!ê˛

~Ü˛!eï˛ •ˆÏÎ˚ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚¢ö xú˛ !ò ˆ§y§ƒy!°fiê˛ ~ÓÇ ˆí˛ˆÏüye´ƒy!ê˛Ü˛ ˆ°ú‰ê˛ ò° àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ã˛yÓ˚ ˛õÑyã˛!ê˛ ˆåÈyê˛

ˆåÈyê˛ ˆày¤˛# !üˆÏ° àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ ˆí˛ˆÏüyeý!ê˛Ü˛ ˆ§rê˛yÓ˚– ~ åÈyí˛¸y !mï˛#Î˚ Óƒy°ê˛ ˛õk˛!ï˛ ˆÎáyˆÏö ˆÜ˛Ó°üye ≤ÃÌü

ò%•z ≤Ã!ï˛m®μ# Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏò ≤Ã!ï˛m!®μï˛y Ü˛Ó˚ˆÏÓö– !Ó!û˛ß¨ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!°ˆÏÜ˛ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ §üˆÏé˛yï˛yÎ˚ xy§ˆÏï˛

Óyôƒ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– !ÓˆÏ¢£Ïï˛ òƒÈÙÈà° ~Ó˚ xï%˛°ö#Î˚ Óƒ!= ˆÏcÓ˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ (alternate) àë˛ö Ü˛Ó˚ÓyÓ˚ çöƒ !Ó!û˛ß¨ ò°

~Ü˛!eï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛y!sfÜ˛ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ Óy!ï˛° Ü˛Ó˚yÓ˚ «˛üï˛y !ÓˆÏÓ˚yô# ò°à%!°ˆÏÜ˛

òüˆÏö §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ •yˆÏï˛ xhsˇï˛ ~Ü˛!ê˛ ˛≤Ãò¢≈ö#ÈÙÈã˛yÓ%ˆÏÜ˛Ó˚ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ~åÈyí˛¸y 30 çö ˆí˛˛õ%!ê˛Ó˚ §Çà!ë˛ï˛ ˆày¤˛#

åÈyí˛¸y ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛!ü!ê˛ˆÏï˛ Ü˛yÓ˚Ä ≤Ã!ï˛!ö!ô ˛õyë˛yˆÏöy ÎyˆÏÓ öyÈÙÈ~•z ö#!ï˛ ˆåÈyê˛ ˆåÈyê˛ ò°à%!°ˆÏÜ˛ ˙Ü˛ƒÓÂô˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

öï%˛ö !öÓ≈yã˛ö# xy•zö ˆÎáyˆÏö ¢ï˛Ü˛Ó˚y 5 û˛yà ˆû˛yê˛ öy ˆ˛õˆÏ° xyüyöï˛ ÓyˆÏçÎ˚yÆ •Î˚ Óy ¢ï˛Ü˛Ó˚y 10 û˛yà

ˆû˛yê˛ öy ˆ˛õˆÏ° !mï˛#Î˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö xÇ¢@ˇÃ•ˆÏîÓ˚ §%ˆÏÎyà ö‹T •ˆÏÎ˚ ÎyÓyÓ˚ ú˛ˆÏ°Ä Ó•% ˆåÈyê˛ ˆåÈyê˛ ò° Ó˚yçö#!ï˛ ˆÌˆÏÜ˛

§ˆÏÓ˚ ˆàˆÏåÈ– §Ó≈ˆÏ¢£Ï ú ˛yˆÏ™Ó˚ @ˇÃyüà%!°Ó˚ xyô%!öÜ˛#Ü˛Ó˚î •ÄÎ˚yÎ˚ Ü,˛!£Ïüyö!§Ü˛§ï˛yÓ˚ í˛z˛õÓ˚ ≤Ãû˛yÓ Ü˛üˆÏå Ä fliyö#Î˚

xyM˛!°Ü˛ï˛yˆÏÓyô e´ü¢•z •…y§ ˆ˛õˆÏÎ˚ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ çöüyöˆÏ§ çyï˛#Î˚ï˛yˆÏÓyô ≤Ã§y!Ó˚ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z §ühflÏ

!Ü˛å%È §ü!‹Tàï˛ ú˛° !•§yˆÏÓ ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó‡ò°#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ç!ê˛° xyÓˆÏï≈˛Ó˚ xˆÏöÜ˛ §Ó˚°#Ü˛Ó˚î âˆÏê˛ˆÏåÈ– ~ ÎyÓÍ

ˆÎ §•ˆÏÎy!àï˛y Ä ˙ˆÏÜ˛ƒÓ˚ ˆéÑ˛yÜ˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ üˆÏôƒ °!«˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈñ ï˛y•y ò#â≈fiÌyÎ˚# Ó˚*ˆÏ˛õ ã˛°ˆÏÓ ÓˆÏ°

xy¢y Ü˛Ó˚y xï%˛ƒ!= •ˆÏÓ öy– Ü˛yÓ˚î òƒ àˆÏ°Ó˚ ü,ï%˛ƒÓ˚ ˛õˆÏÓ˚Ä òƒ à°#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ôyÓ˚yÓy!•Ü˛ï˛y xyçÄ ú ˛yˆÏ™

x«% ]û˛y ÏÓ ÓçyÎ˚ xy ÏåÈ– ú˛ Ï° ú y Ï™ Ó•%ò°#Î˚ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfiÌyÓ˚ ˛õ!Ó˚Ó Ïï≈ ~áö ã˛ï% ò≈°#Î˚ Óy ˛õM˛Èò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚

≤ÃyôyˆÏöƒÓ˚ §Ω˛yÓöy ˛õ!Ó˚°!«˛ï˛ •ˆÏFåÈ– Ó˚y‹T…˛õ!ï˛Ó˚ ˛õˆÏò çƒyÜ˛ !§Ó˚yˆÏÜ˛Ó˚ !mï˛#Î˚ÓyÓ˚ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ âê˛öy ú ˛y™ˆÏÜ˛

~Ü˛ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ò%•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ˆçyˆÏê˛Ó˚ (Bipolar coalition) Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò°ÓƒÓfiÌyÓ˚ !òˆÏÜ˛ ˆë˛ˆÏ° !òˆÏFåÈ–

203

12.5 ú y Ï™Ó˚ Ü˛!üí z!öfiê˛ ˛õy!ê≈ — (PCF)

ú y Ï™Ó˚ Ü˛!üí z!öfiê˛ ˛õy!ê≈ ¢%ô% ú y Ï™Ó˚ ~Ü˛!ê˛ ¢!=¢y°# Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò°•z öÎ˚ñ xyhsˇç≈y!ï˛Ü˛ Ü˛!üí z!öfiê˛ xy Ï®y° Ïö

ú˛Ó˚y!§ ˛õy!ê≈ Ó˚ ≤Ãû˛yÓ xöfl∫#Ü˛yÎ≈– ú˛Ó˚y!§ Ü˛!üí z!öfiê˛ ˛õy!ê≈ •zí z ÏÓ˚y Ï õ Ü˛!üí z!öfiê˛ xy Ï®y° Ïö ÓÓ˚yÓÓ˚ !öçfl∫ï˛y ÓçyÎ˚

ˆÓ˚ˆÏá ã˛ˆÏ°ˆÏåÈ– ú˛ˆÏ° ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ Ü˛!üí˛z!öfiê˛ ˛õy!ê≈˛Ó˚ ôùÇˆÏ§Ó˚ ˛õˆÏÓ˚Ä ú˛Ó˚y!§ Ü˛!üí˛z!öfiê˛ ˛õy!ê≈˛ !öçfl∫àî !û˛!_ ~ÓÇ

!öçfl∫ Ü˛ü≈§)ã˛# ÓçyÎ˚ Ó˚yáˆÏï˛ §«˛ü •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ˆÏöÓ˚ û˛yäˆÏöÓ˚ Ó•% ˛õ)ˆÏÓ≈•z ú˛Ó˚y!§ Ü˛!üí˛z!öfiê˛ ˛õy!ê≈˛

ÚÚ§Ó≈•yÓ˚yÓ˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛cÛÓ˚ ï˛_¥ ˛õ!Ó˚ï˛ƒyà Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ° ~ÓÇ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Ó‡cÓyˆÏòÓ˚ ˛õÌ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ°– üyÜ≈˛§Óyò

ˆ°!ööÓyˆÏòÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ§ü)• !ÓÇ¢ ¢ï˛y∑#Ó˚ ˆ¢£Ï ≤ÃyˆÏhsˇ öï%˛ö ˛õÓ˚#«˛yÓ˚ §¡ø%á#ö •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– !ÓK˛yöÈÙÈ≤ÃÎ%!_´Ó˚ xû)˛ï˛˛õ)Ó≈

í˛zß¨!ï˛ñ §ÇÓyò Ä àîüyôƒˆÏüÓ˚ Ü,˛ÍˆÏÜ˛Ô¢°àï˛ !Ó≤’Ó !Ü˛åÈ%!òö ˛õ)Ó≈ xÓ!ô ≤Ãã˛!°ï˛ §ühflÏ ôƒyöôyÓ˚îyˆÏÜ˛ ö§ƒyÍ Ü˛ˆÏÓ˚

!òˆÏÎ˚ˆÏåÈ– !Ü˛v ˆ◊î#!Óû˛= §üyˆÏç üy!°Ü˛ÈÙÈ◊!üÜ˛ ˆ◊î#Ó˚ ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ §¡õÜ≈˛ ˆÎ ˜ÓÓ˚# (antagonistic) ˆ§ §ï˛ƒ

xyçÄ xºyhsˇ– ï˛y•z öyöy ˛õ!Ó˚Óï≈˛ˆÏöÓ˚ üyˆÏé˛Ä üyÜ≈˛§Óyò §ï˛ƒ Ä ≤Ãy§!AàÜ˛– ú˛ˆÏ° Ü˛!üí˛z!öfiê˛ ˛õy!ê≈˛Ó˚ ≤Ãy§!AàÜ˛ï˛y

Ä à%Ó˚%c ú ˛yˆÏ™ Ä §yÓ˚y ˛õ,!ÌÓ#ˆÏï˛•z Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– •zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ xöƒyöƒ ˆòˆÏ¢Ó˚ ï%˛°öyÎ˚ ú˛Ó˚y!§ Ü˛!üí˛z!ö!fiê˛ ˛õy!ê≈˛Ó˚ à%Ó%c

ú ˛yˆÏ™ Ä !ÓˆÏŸª xyçÄ °«˛ƒ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚–

§üyçï˛sf# ò° (PS)Óï≈˛üyˆÏö §üyçï˛sf# òˆÏ°Ó˚ §ü§ƒy •° ˆÎñ ≤ÃÌüï˛ñ ~•z òˆÏ°Ó˚ ˆÜ˛yö §yüy!çÜ˛ àî!û˛!_ ˆö•z (Weak link

in civil society)– !mï˛#Î˚ï˛ñ ~•z òˆÏ°Ó˚ xû˛ƒhsˇÓ˚#î ˙ˆÏÜ˛ƒÓ˚ Óí˛¸ xû˛yÓ– ï,˛ï˛#Î˚ï˛ñ òˆÏ°Ó˚ !Ó!û˛ß¨ Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚

üˆÏôƒ §üß∫Î˚ §yôˆÏöÓ˚ xû˛yÓ– ã ï%˛Ì≈ï˛ !öÓ≈yã˛ö# ú˛°yú˛° !Ó˛õÎ≈Î˚ Ä òˆÏ°Ó˚ !öÓ≈yã˛ö# §üˆÏé˛yï˛y §¡õ!Ü≈˛ï˛ §ü§ƒy–

~ï˛ §Ó §ü§ƒy §ˆÏ_¥Ä §üyçï˛sf# ò° !öˆÏçÓ˚ ≤Ãû˛yÓ ~áöÄ ÓçyÎ˚ ˆÓ˚ˆÏá ã˛ˆÏ°ˆÏåÈ– ~•z ò° !Ó !ê˛¢ ◊!üÜ˛ òˆÏ°Ó˚

üï˛•z ú ˛yˆÏ™Ó˚ ôöï˛y!sfÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüyÓ˚ üˆÏôƒ•z §ÇflÒyÓ˚ Ü˛ü≈§)ã˛# @ˇÃ•î Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õ«˛˛õyï˛#– ï˛y•z §üyçï˛sf# ò°ˆÏÜ˛ üôƒ˛õrÌ#

ò° Óy Centre of the left Ó°y •Î˚– àï˛ 22.4.92 ï˛y!Ó˚ˆÏá xö%!¤˛ï˛ ú˛Ó˚y!§ !öÓ≈yã˛ˆÏö §üyçï˛y!sfÜ˛ òˆÏ°Ó˚

(Socialist Party) ≤ÃyÌ≈# Francois Hollande Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ ˛õˆÏò çÎ˚°yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö Nichloas Sarkozy-ˆÜ˛

˛õÓ˚y!çï˛ Ü˛ˆÏÓ˚–

12.6 §yÓ˚yÇ¢

˛õM˛Èü §yôyÓ˚îï˛ˆÏsfÓ˚ §üyö%˛õy!ï˛Ü˛ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏcÓ˚ !öÓ≈yã˛ö# ÓƒÓfiÌy Ä Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy ˛õÓ˚flõÓ˚ •yï˛ ôÓ˚yô!Ó˚

Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛ˆÏ°ˆÏåÈ– ú ˛yˆÏ™ Óï≈˛üyˆÏö x!ï˛ÈÙÈò!«˛îñ ò!«˛îñ üôƒñ Óyü ~ÓÇ x!ï˛Óyü ≤Ãû,˛!ï˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ x!hflÏc

Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~ åÈyí˛¸y Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ú ˛yˆÏ™ x§Çáƒ ˆ˛õ¢yòyÓ˚# §Çâ ~ÓÇ ~Ü˛!ê˛ !Ó£ÏÎ˚!û˛!_Ü˛ ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#§ü)•–

í˛zòyÓ˚àîï˛sf •ÄÎ˚yÎ˚ ú ˛yˆÏ™ x§Çáƒ ò° Ä ˆày¤˛#Ó˚ fl∫yô#ö !ÓÜ˛y¢ ˆÎû˛yˆÏÓ âˆÏê˛ ï˛y •zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õÓ˚ xöƒ ˆÜ˛yö ˆòˆÏ¢

ˆòáy ÎyÎ˚ öy Ó°ˆÏ°•z ã˛ˆÏ°– ï˛ˆÏÓ §Ü˛° Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ä ˆày¤˛# ˆÎ çyï˛#Î˚ fl∫yÌ≈ myÓ˚y•z ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ •Î˚ ˆ§

!Ó£ÏˆÏÎ˚ ˆÜ˛yö §ˆÏ®• öy•z–

204

12.7 xö%¢#°ö#


1– ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°ÈÙÈÓƒÓfiÌyÓ˚ xyˆÏ°yã˛öy Ä ü)°ƒyÎ˚ö Ü˛Ó˚%ö– S˛õyï˛y 197ÈÙÈ201V

2– ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ü˛!üí˛z!öfiê˛ ˛õy!ê≈˛Ó˚ Óï≈˛üyö Ü˛ü≈§)!ã˛ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö– §üyçï˛y!sfÜ˛ òˆÏ°Ó˚ §yˆÏÌ Ü˛!üí˛z!öfiê˛

˛ õy!ê≈˛Ó˚ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ í˛zˆÏÕ‘á Ü˛Ó˚%ö– S12.5ÈÙÈ~ ≤ÃÌü ò%•z xö%ˆÏFåÈòV

3– ú ˛yˆÏ™Ó˚ Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ Ü˛yÓ˚î Óî≈öy Ü˛Ó˚%ö– S˛õyï˛y 200V

205


§•yÎ˚Ü˛ ˛õyë˛e´ü

!mï˛#Î˚ ˛õe

(SPS-II)

˛õÎ≈yÎ˚

04

206

207

~Ü˛Ü˛ 13 !ÓÓï≈˛ö Ä ü)°ö#!ï˛

àë ˛ö

13.1 í˛zˆÏj¢ƒ


13.3 ˙!ï˛•y!§Ü˛ !ÓÓï≈˛ö

13.4 xyô%!öÜ˛ çyü≈y!öÓ˚ çß√

13.5 •y•züyÓ˚ ≤Ãçyï˛sf

13.6 öyÍ§#ÈÙÈ¢y!§ï˛ çyü≈y!ö

13.7 çyü≈y!öÓ˚ !Óû˛!=˛Ü˛Ó˚î

13.8 ò%•z çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ˛õ%ö!ü≈°ö

13.9 çyü≈yö Ó˚y‹T… ÓƒÓfiÌyÓ˚ ü)°ö#!ï˛

13.10 §yÓ˚yÇ¢

13.11 ≤ÃŸ¿yÓ°#


13.1 í˛zˆÏj¢ƒ

~•z xôƒyˆÏÎ˚Ó˚ xyˆÏ°yã˛öy ˆÌˆÏÜ˛ xy˛õ!ö Ó%é˛ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓö çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ !ÓÓï≈˛ö Ä ï˛yÓ˚ ü)°ö#!ï˛=!°

~ÓÇ xy˛õ!ö çyöˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓö É

● çyü≈y!öÓ˚ Ó˚y!‹T…Ü˛ •z!ï˛•yˆÏ§Ó˚ fl∫Ó˚*˛õ Ü˛#⁄

● ˆÜ˛yö‰ !ÓˆÏ¢£Ï ˙!ï˛•y!§Ü˛ ˛õ!Ó˚!fiÌ!ï˛ˆÏï˛ çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ çß√ •Î˚⁄

● Óï≈˛üyö çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ !ÓÓï≈˛ˆÏöÓ˚ ü)° ˛õÎ≈yÎ˚à%!° Ü˛# Ü˛#⁄

● xyô%!öÜ˛ çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ¢y§öÓƒÓfiÌyÓ˚ ü)°ö#!ï˛à%!° Ü˛# Ü˛#⁄


˛õ!ÿ˛ü •zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õÓ˚ xöƒï˛ü ≤Ãôyö Ó˚y‹T… çyü≈y!ö– Óï≈˛üyˆÏö ~Ó˚ xyÎ˚ï˛ö 137803 Óà≈ üy•z° ~ÓÇ

çö§Çáƒy 82.10 !ü!°Î˚ö– xyô%!öÜ˛Ü˛yˆÏ°Ó˚ çyü≈y!öÓ˚ çß√ •Î˚ 1871 §yˆÏ° ~ÓÇ ~Ó˚ Óï≈˛üyö §Ç!Óôyö

Ó˚!ã˛ï˛ •Î˚ 1949 §y Ï°–

208

•zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õÓ˚ xöƒyöƒ Ó˚y‹T…à%!°Ó˚ ï%˛°öyÎ˚ çyü≈y!öÓ˚ ˙!ï˛•y!§Ü˛ x!û˛K˛ï˛y !û˛ß¨ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ~ÓÇ á%Ó•z

!ã˛_yÜ˛£Ï≈Ü˛– ˆÎ §yüy!çÜ˛ Ä Ó˚y‹T…ö#!ï˛Ü˛ ¢!=˛à%!° •zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õÓ˚ xyô%!öÜ˛ï˛yÓ˚ Î%à !öˆÏÎ˚ ~ˆÏ§!åÈ° ˆ§à%!°

çyü≈y!öÓ˚ ˆ«˛ˆÏe xˆÏöÜ˛ ˛õˆÏÓ˚ ~ˆÏ§ˆÏåÈ– |ö!ÓÇ¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛Ó˚ üˆÏôƒ Îáö xöƒyöƒ •zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ Ó˚y‹T…à%!° ï˛yˆÏòÓ˚

§#üyöy !öô≈y!Ó˚ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ !öˆÏï˛ ˆ˛õˆÏÓ˚!åÈ° ï˛áöÄ çyü≈y!öÓ˚ !öçfl∫ !öô≈y!Ó˚ï˛ ˆÜ˛yˆÏöy §#üyöy !åÈ° öy– ï˛áö

çyü≈y!ö Ó°ˆÏï˛ !û˛ß¨ !û˛ß¨ Ü˛ï˛Ü˛à%!° Ó˚y!‹T…Ü˛ ~Ü˛Ü˛ˆÏÜ˛ ˆÓyé˛yï˛ üye– xyM˛!°Ü˛ï˛yÓ˚ Ü˛yÓ˚ˆÏîñ ôü≈#Î˚ Ü˛yÓ˚ˆÏî

~ÓÇ xÌ≈ö#!ï˛Ü˛ Ü˛yÓ˚ˆÏî çyü≈yö û˛y£Ïyû˛y£Ï# ˆ°yˆÏÜ˛Ó˚y !Óû˛=˛ !åÈ° ~ÓÇ ï˛yˆÏòÓ˚ ˆÜ˛yˆÏöy çyï˛#Î˚ Ó˚y‹T… àˆÏí˛¸

ÄˆÏë˛!ö– ˆÎ !¢“ !Ó≤’Ó •zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õ xyô%!öÜ˛ï˛yÓ˚ çß√ ˆòÎ˚ ˆ§•z !¢“ !Ó≤’Ó çyü≈y!öˆÏï˛ xyˆÏ§ xˆÏöÜ˛ ˛õˆÏÓ˚–

Îáö !¢“yÎ˚ˆÏöÓ˚ ≤Ã!Ü ˛Î˚y çyü≈!öˆÏï˛ ¢%Ó˚% •° ï˛áöÄ !Ü˛hsˇ% ï˛y çyü≈y!öÓ˚ ˛õ%ˆÏÓ˚yˆÏöy §yühsˇï˛y!sfÜ˛ ~ÓÇ

x!û˛çyï˛ §üyçÓƒÓfiÌyˆÏÜ˛ ˆû˛ˆÏAà !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚!ö– çyü≈y!öˆÏï˛ çy!ï˛àë˛ˆÏöÓ˚ çöƒ ~Ü˛ ò#â≈ Ä §ü§ƒy§AÜ%˛°

˛õÌ ôˆÏÓ˚ ~!àˆÏÎ˚ ˆÎˆÏï˛ •Î˚–

13.3 ˙!ï˛•y!§Ü˛ !ÓÓï≈˛ö

•z!ï˛•yˆÏ§ çyü≈y!öˆÏÜ˛ ≤ÃÌü ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÓ˚yüyöˆÏòÓ˚ §ˆÏAà §ÇflõˆÏ¢≈ xy§yÓ˚ ˛õÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛– !á fiê˛#Î˚ ≤ÃÌü

Ä !mï˛#Î˚ ¢ï˛ˆÏÜ˛ ˆÓ˚yüyö §y¡ÀyˆÏçƒÓ˚ í˛z_Ó˚!òˆÏÜ˛Ó˚ §#üyöy !öˆÏò≈¢ Ü˛ˆÏÓ˚ çyü≈y!ö– ≤Ãôyöï˛ Ó˚y•zö öò#

Ä òy!öí˛zÓ öò#Ó˚ üôƒfiÌ° çyü≈y!ö öyˆÏü ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛ !åÈ°– ã˛ï%˛Ì≈ ¢ï˛ˆÏÜ˛ •%îÓ˚y ~•z xM˛ˆÏ° ≤ÃˆÏÓ¢ Ü˛Ó˚yÓ˚

˛õÓ˚ •zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õÓ˚ !Ó!û˛ß¨ xÇˆÏ¢ çyü≈yö ¢y§Ü˛Ó˚y ï˛yˆÏòÓ˚ xy!ô˛õï˛ƒ !ÓhflÏyÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚– çyü≈y!öÓ˚ ˛õ)Ó≈ xÇˆÏ¢

fl‘yû˛ çy!ï˛ˆÏày¤˛#Ó˚ ˆ°yˆÏÜ˛ˆÏòÓ˚ ≤Ãû˛yÓ ˆòáˆÏï˛ ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚– çyü≈yö Óy í˛ˆÏÎ˚¢ (Deutsch) ˆÜ˛yˆÏöy

çöˆÏày¤˛#Ó˚ öyü öÎ˚– xyö%üy!öÜ˛ §Æü ¢ï˛ˆÏÜ˛ °ƒy!ê˛ö û˛y£ÏyÓ˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ ˆÎ Ú•y•z çyü≈yöÛ xyM˛!°Ü˛

û˛y£ÏyÓ˚ (Deutsch) ≤Ãã˛°ö •ˆÏï˛ xyÓ˚Ω˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛yˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚•z çyü≈y!öÓ˚ çy!ï˛§_y !ÓÜ˛!¢ï˛ •ˆÏï˛

xyÓ˚Ω˛ Ü˛ˆÏÓ˚– •zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õ üôƒÎ%ˆÏàÓ˚ Ó˚üÓ˚üy xÓfiÌyÎ˚ öÓü ˆÌˆÏÜ˛ myò¢ ¢ï˛y∑#Ó˚ üˆÏôƒ ÚÚçyü≈yö §y¡ÀyçƒÛÛ

öyˆÏü üôƒÈÙÈ•zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õ xy°˛õ§‰ ˛õÓ≈ˆÏï˛Ó˚ í˛z_Ó˚!òˆÏÜ˛ ~Ü˛!ê˛ Ó˚y!‹T…Ü˛ ÓƒÓfliy àˆÏí˛¸ ÄˆÏë˛– eˆÏÎ˚yò¢ ¢ï˛y∑#Ó˚

ˆ¢£Ï !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ Îáö •zÇ°ƒyu˛ñ ú ˛y™ Ä ˆflõö ï˛yˆÏòÓ˚ !öçfl∫ Ó˚yçyÓ˚ xô#ˆÏö ˛õ,ÌÜ˛ ~Ü˛ˆÏÜ˛!wÜ˛ Ó˚y‹T…

!•ˆÏ§ˆÏÓ àˆÏí˛¸ í˛zë˛ˆÏï˛ °yà° ï˛áö ~•z ï˛ÌyÜ˛!Ìï˛ çyü≈yö §y¡ÀyˆÏçƒÓ˚ §¡Àyê˛ˆÏÜ˛ §yï˛çö xyM˛È!°Ü˛ ¢y§Ü˛

(Elecltor) !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ö– ˛õÓ˚Óï≈˛#Ü˛yˆÏ° ï%˛Ü≈˛#ˆÏòÓ˚ xye´üîñ ú ˛yˆÏ™Ó˚ §ˆÏD Î%k˛ñ üy!ê≈˛ö °%ÌyˆÏÓ˚Ó˚

§ÇflÒyÓ˚ xyˆÏ®y°ö (Rdormation) ~ÓÇ §ÇflÒyÓ˚ÈÙÈ!ÓˆÏÓ˚yô# (Counter-reformation) xyˆÏ®y°ˆÏöÓ˚ ú˛ˆÏ°

ô#ˆÏÓ˚ ô#ˆÏÓ˚ ~•z xyM˛È!°Ü˛ ¢y§ˆÏÜ˛Ó˚ «˛üï˛yÓ,!k˛ âˆÏê˛– ˆ£Ïyí˛¸¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛Ó˚ ˆ¢£Ï !òˆÏÜ˛ ôü≈#Î˚ Î%k˛ •ˆÏ° çyü≈yö

§y¡Àyçƒ (Reich) ò%Ó≈° •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸– §Æò¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛ ˆöòyÓ˚°ƒyu˛ ~•z §y¡Àyçƒ ˆÌˆÏÜ˛ ˆÓ!Ó˚ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚ñ

§%•zçyÓ˚°ƒyu˛ !öçfl∫ Ó˚y!‹T…Ü˛ üÎ≈yòy °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚– ÄˆÏÎ˚fiê˛ú˛y!°Î˚y ã%˛!_´Ó˚ (1648) ú˛ˆÏ° ˛õ!ÿ˛ü •zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õ

xyô%!öÜ˛ Ó˚y‹T…=!°Ó˚ §#üyöy !öô≈y!Ó˚ï˛ •Î˚– ï˛ÌyÜ˛!Ìï˛ çyü≈yö §y¡Àyçƒ Ó°ˆÏï˛ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ «%˛o «%˛o Ó˚y!‹T…Ü˛

~Ü˛ ÏÜ˛Ó˚ (political units) ò%Ó≈° x!hflÏcˆÏÜ˛•z ˆÓyé˛yÎ˚– x‹Tyò¢ ¢ï˛ˆÏÜ˛Ó˚ ≤ÃÌüyˆÏô≈˛ ˆ˛õy°ƒyu˛ Ä §%•zˆÏí˛ˆÏöÓ˚

§ˆÏD Î%k˛ Ü˛ˆÏÓ˚ Ó yˆÏu˛öÓ%ˆÏà≈Ó˚ ¢y§Ü˛ (Elector of Brandenburg) ÚÚ≤Ãy!¢Î˚yÓ˚ Ó˚yçyÛÛ !•ˆÏ§ˆÏÓ ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛

209

•ö ~ÓÇ ≤Ãy!¢Î˚y ~Ü˛!ê˛ ¢!_´¢y°# Ó˚y‹T… !•ˆÏ§ˆÏÓ xyd≤ÃÜ˛y¢ Ü˛ˆÏÓ˚– ~Ó˚˛õÓ˚ ≤ÃyÎ˚ ~Ü˛¢ ÓåÈÓ˚ ôˆÏÓ˚ ≤Ãy!¢Î˚y

Ä x!flT…Î˚yÓ˚ üˆÏôƒ «˛üï˛yÓ˚ m®μ xyÓ˚ §Ó!Ü˛å%ÈˆÏÜ˛•z åÈy!í˛¸ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚– ~•z §%ˆÏÎyˆÏà Ó˚y!¢Î˚y ˛õ!ÿ˛ü •zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õÓ˚

«˛üï˛yÓ˚ °í˛¸y•zˆÏÎ˚Ó˚ üˆÏôƒ ì%˛ˆÏÜ˛ ˛õˆÏí˛¸ ˛~ÓÇ ˆ˛õy°ƒyˆÏu˛Ó˚ !Óû˛yçö Ü˛ˆÏÓ˚ !öˆÏçÓ˚ §y¡Àyçƒ !ÓhflÏyÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚–

≤Ãy!¢Î˚yÓ˚ Ó˚yçy üy•yü!ï˛ ˆú ˛ç!Ó˚ˆÏÜ˛Ó˚ S!mï˛#Î˚ ˆú ˛ç!Ó˚Ü˛V Ó˚yçcÜ˛yˆÏ°•z (1740–1786) Ó˚yçö#!ï˛Ó˚

mˆÏ®μÓ˚ üˆÏôƒ çyü≈y!öÓ˚ §y!•ï˛ƒñ ò¢≈ö Ä !ã˛eÜ˛°yÎ˚ x§yôyÓ˚î §,!‹T¢#°ï˛yÓ˚ Î%à ÷Ó˚& •Î˚–

ú˛Ó˚y!§ !Ó≤’ˆÏÓÓ˚ (1789) ˛õÓ˚ çyï˛#Î˚ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ (Nation State) Î%à ÷Ó˚& •Î˚– §¡Àyê˛ Ä §y¡ÀyˆÏçƒÓ˚ !òö

ˆ¢£Ï •ˆÏï˛ xyÓ˚Ω˛ Ü˛ˆÏÓ˚– ˆöˆÏ˛õy!°Î˚ö ˆÓyöy˛õyˆÏê≈˛Ó˚ xye´üˆÏî x!‹T…Î˚y Ä ≤Ãy!¢Î˚y ˛õÓ˚yhflÏ Ä !ÓôùhflÏ •Î˚–

!Ü˛v ˆöˆÏ˛õy!°Î˚ˆÏöÓ˚ ˛õï˛ö •ˆÏ° !û˛ˆÏÎ˚öy Ü˛ÇˆÏ@ˇÃˆÏ§Ó˚ !§k˛yhsˇ xö%ÎyÎ˚# çyü≈y!öÓ˚ Ó˚y!‹T…Ü˛ ˙Ü˛ƒ !ú˛ˆÏÓ˚

xyˆÏ§!ö– çyü≈y!öˆÏï˛ 1815 §yˆÏ° ˛≤ÃyÎ˚ ˛õÑÎ˚!e¢çö xyM˛È!°Ü˛ ¢y§Ü˛ (Princes) ~ÓÇ ã˛yÓ˚!ê˛ Úfl∫yô#ö

¢•Ó˚Û (Free Cities) !öˆÏÎ˚ ~Ü˛!ê˛ ò%Ó≈° ÚÚÜ˛öˆÏú˛í˛yˆÏÓ˚¢öÛÛ ˜ï˛!Ó˚ •Î˚– çyü≈y!öÓ˚ ˙Ü˛ƒ§yôˆÏö ~áö ˆÌˆÏÜ˛

çyü≈y!öÓ˚ üôƒ!Ó_ ˆ◊!î ˆöï,˛c !òˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛– ú ˛yB˛ú%˛ê≈˛ ¢•ˆÏÓ˚ 1448 §yˆÏ° ÚÚçyü≈y!ö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ÛÛ

x!ôˆÏÓ¢ö ÓˆÏ§– ~áyˆÏö x!‹T…Î˚y§• ÚÚÓ,•_Ó˚ çyü≈y!öÛÛ Ä ÷ô% ≤Ãy!¢Î˚yÓ˚ ˆöï,˛cyô#ö ÚÚ«%˛oï˛Ó˚ çyü≈y!öÓ˚ÛÛ

˛õˆÏ«˛ çyü≈y!öÓ˚ ˆöï,˛Ó,® !môy!Óû˛_´ •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸ö– ˛õˆÏÓ˚ 1866 §yˆÏ° x!‹T…Î˚y Ä ≤Ãy!¢Î˚yÓ˚ üˆÏôƒ Î%k˛ •Î˚

~ÓÇ ï˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° x!‹T…Î˚y çyü≈y!ö ˆÌˆÏÜ˛ ˛õ,ÌÜ˛ •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚–

13.4 xyô%!öÜ˛ çyü≈y!öÓ˚ çß√

≤Ãy!¢Î˚yÓ˚ ˆöï,˛ˆÏc 1867 §yˆÏ° í˛z_Ó˚ çyü≈yö Ü˛öˆÏú˛í˛yˆÏÓ˚¢ö (North German Confederation)à!ë˛ï˛ •Î˚ ~ÓÇ ~•z Ü˛öˆÏú˛í˛yˆÏÓ˚¢ˆÏöÓ˚ §ˆÏD ò!«˛î çyü≈y!öÓ˚ Ó˚yçƒ=!°Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˆüyã≈˛y ˜ï˛!Ó˚ •Î˚–

Îáö 1870 §yˆÏ° ú ˛yˆÏ™Ó˚ §ˆÏD í˛z_Ó˚ çyü≈y!öÓ˚ Ü˛öˆÏú˛í˛yˆÏÓ˚¢ˆÏöÓ˚ Î%k˛ •Î˚ ï˛áö ò!«˛î çyü≈y!öÓ˚

Ó˚yçƒ=!° ≤Ãy!¢Î˚yÓ˚ ˆöï,˛ˆÏc ú ˛yˆÏ™Ó˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ Î%k˛ Ü˛ˆÏÓ˚– ú ˛yˆÏ™Ó˚ ˛õÓ˚yçÎ˚ •ˆÏ° ≤Ãy!¢Î˚yÓ˚ «˛üï˛y¢y°#

ã˛ƒyˆÏ™°Ó˚ S≤Ãôyöüsf#V xˆÏê˛y ú˛ö !Ó§üyˆÏÜ≈˛Ó˚ ˆöï,˛ˆÏc !mï˛#Î˚ çyü≈yö §y¡Àyçƒ (Second German Reich)à!ë˛ï˛ •Î˚ ~ÓÇ ≤Ãy!¢Î˚yÓ˚ Ó˚yçyˆÏÜ˛ Úçyü≈y!öÓ˚ §¡Àyê˛ÛÛ !•ˆÏ§ˆÏÓ ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚y •Î˚– ~Ó˚˛õÓ˚ ≤ÃyÎ˚ ˛õÑÎ˚ï˛y!Õ‘¢

ÓåÈÓ˚ ôˆÏÓ˚ çyü≈y!öˆÏï˛ §yÇfl,Ò!ï˛Ü˛ !ÓÜ˛y¢ ï˛Ó˚y!ß∫ï˛ •Î˚– !Ó§üyˆÏÜ≈˛Ó˚ ≤Ã¢y§ö•z ˛õ,!ÌÓ#ˆÏï˛ ≤ÃÌü §yüy!çÜ˛

!ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚ çöƒ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛ˆÏÓ˚ §yôyÓ˚î üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ §yüy!çÜ˛ÈÙÈxyÌ≈ö#!ï˛Ü˛ fl∫yÌ≈ §%Ó˚!«˛ï˛ Ü˛Ó˚y ÷Ó˚& Ü˛ˆÏÓ˚

~ÓÇ Ü˛°ƒyîÓ ï˛# Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ (Welfare State) ôyÓ˚îy çß√ ˆöÎ˚–

13.5 •y•züyÓ˚ ≤Ãçyï˛sf

≤ÃÌü !ÓŸªÎ%k˛ (1914–18) çyü≈y!öˆÏÜ˛ •zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ˆÜ˛wfliˆÏ° !öˆÏÎ˚ xyˆÏ§– ~•z Î%ˆÏk˛

çyü≈y!öÓ˚ ˛õÓ˚yçÎ˚ •Î˚ ~ÓÇ û˛y§≈y•z ã%˛!_´Ó˚ üyôƒˆÏü ˛õÓ˚y!çï˛ çyü≈y!öÓ˚ Ä˛õÓ˚ !Ü˛å%È x˛õüyöçöÜ˛ ¢ï≈˛

ã˛y!˛õˆÏÎ˚ ˆòÄÎ˚y •Î˚– çyü≈y!öÓ˚ •yï˛ ˆÌˆÏÜ˛ xˆÏöÜ˛ ç!ü ˆÜ˛ˆÏí˛¸ ˆöÄÎ˚y •Î˚– Î%ˆÏk˛y_Ó˚ çyü≈y!öˆÏÜ˛ ~Ü˛!ê˛

210

≤Ãçyï˛y!sfÜ˛ Ó˚yˆÏ‹T… (Republic) Ó˚*˛õyhsˇ!Ó˚ï˛ Ü˛Ó˚y •Î˚ •y•züyÓ˚ (Weimar) §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü 1919§yˆÏ°Ó˚ xyàfiê˛ üyˆÏ§– xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ í˛z•z°§ö ÚÚçyï˛#Î˚ xydÈÙÈ!öÎ˚sfˆÏîÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ÛÛ ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚ö–

≤ÃÌü ˆÌˆÏÜ˛•z •y•züyÓ˚ ≤Ãçyï˛ˆÏsfÓ˚ (Weimar Republic) §ˆÏD çyü≈yö çöàˆÏîÓ˚ ˆÜ˛yˆÏöy àû˛#Ó˚

≤Ãï˛ƒˆÏÎ˚Ó˚ §¡õÜ≈˛ !åÈ° öyñ Ü˛yÓ˚î üˆÏö Ü˛Ó˚y •ï˛ ˆÎñ ~•z ≤Ãçyï˛sf ˛õÓ˚y!çï˛ çyü≈y!öÓ˚ Ä˛õÓ˚ ã˛y!°ˆÏÎ˚ ˆòÄÎ˚y

•ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Î%ˆÏk˛Ó˚ «˛!ï˛˛õ)Ó˚î !•ˆÏ§ˆÏÓ çyü≈y!öˆÏÜ˛ Ó,•Í xˆÏB˛Ó˚ xÌ≈ñ !ÓçÎ˚# !üe¢!_´ˆÏÜ˛ !òˆÏï˛ Óyôƒ Ü˛Ó˚y

•Î˚—Îy ˆòÓyÓ˚ xy!Ì≈Ü˛ «˛üï˛y çyü≈y!öÓ˚ !åÈ° öy– çyü≈y!öÓ˚ !¢“§ü,k˛ Ó˚&Ó˚ (Ruhr) ~°yÜ˛y ú ˛yˆÏ™Ó˚

x!ôÜ˛yˆÏÓ˚ ã˛ˆÏ° ÎyÄÎ˚yÎ˚ çyü≈y!öÓ˚ ˛õ%ö≈àë˛ö Óyôy≤ÃyÆ •Î˚– ˆÓÜ˛y!Ó˚ Ä ü%oyfl≥˛#!ï˛ Óyí˛¸ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛ ~ÓÇ

◊!üÜ˛ x§ˆÏhsˇy£Ï o&ï˛ ˆÓˆÏí˛¸ ÎyÎ˚– ~§Ó °«˛îˆÏÜ˛ Úàîï˛ˆÏsfÓ˚ e&!ê˛Û ÓˆÏ° çöüˆÏö ≤Ãã˛yÓ˚ ã˛y°yˆÏöy •Î˚–

•y•züyÓ˚ §Ç!Óôyö çyü≈y!öˆÏï˛ ˆÎÈÙÈôÓ˚ˆÏöÓ˚ §Ç§ò#Î˚ àîï˛ˆÏsfÓ˚ ≤Ãã˛°ö Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛ çö§üÌ≈ö Ü˛üˆÏï˛

Ìy ÏÜ˛– Îáö 1929 §y° ˆÌˆÏÜ˛ !ÓŸªÓƒy˛õ# xÌ≈ö#!ï˛Ü˛ ü®y ÷Ó˚& •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚ñ ï˛yÓ˚ ≤Ãû˛yÓ o&ï˛ ˛õí˛¸ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛

çyü≈yö àîï˛ˆÏsfÓ˚ Ä˛õÓ˚ñ ≤Ãçyï˛ˆÏsfÓ˚ xyû˛ƒhsˇÓ˚#î ò%Ó≈°ï˛y ≤ÃÜ˛y¢ ˆ˛õˆÏï˛ xyÓ˚Ω˛ Ü˛ˆÏÓ˚– ≤ÃyÎ˚ !e¢!ê˛Ó˚

x!ôÜ˛§ÇáƒÜ˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° çöàˆÏîÓ˚ §üÌ≈ö ˛õyÄÎ˚yÓ˚ çöƒ ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛yÎ˚ öyˆÏü– ˆ§ §üÎ˚ åÈÎ˚

!ü!°Î˚ˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛ Óƒ!_´ ˆÓÜ˛yÓ˚ •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸ ~ÓÇ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ÈÙÈxÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfliy §¡õˆÏÜ≈˛ çöÈÙÈx§ˆÏhsˇy£Ï

Óyí˛¸ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛– e´ü¢ ò!«˛î˛õsi# Ä Óyü˛õsi# ò°=!°Ó˚ ≤Ã!ï˛ çö§üÌ≈ö ã˛ˆÏ° ˆÎˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛ ~ÓÇ üôƒ˛õsi#

ò°=!° ò%Ó≈° •ˆÏÎ˚ ˛õˆÏí˛¸–

13.6 öyÍ§#ÈÙÈ¢y!§ï˛ çyü≈y!ö

~•z Ó˚Ü˛ü ˛õ!Ó˚!fli!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ öƒy¢öy° ˆ§y¢ƒy!°fiê˛ ˛õy!ê≈˛Ó˚ ˆöï˛y xƒyí˛°ú‰˛ !•ê˛°yÓ˚ çöàˆÏîÓ˚ xy!Ì≈Ü˛

ò%à≈!ï˛Ó˚ §%ˆÏÎyà !öˆÏÎ˚ çö!≤ÃÎ˚ï˛y xç≈ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛ö– çyü≈yö ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ 1933 §yˆÏ°Ó˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö

!•ê˛°yˆÏÓ˚Ó˚ ˆöï,˛ˆÏc öƒy¢öy° ˆ§y¢ƒy!°fiê˛Ó˚y §Çáƒy!ôÜ˛ƒ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ §yÇ!Óôy!öÜ˛ ˛õˆÏÌ•z !•ê˛°yÓ˚

ã˛yˆÏ™°Ó˚ !öÎ%_´ •ö– üye ã˛yÓ˚ÈÙÈ˛õÑyã˛ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ üˆÏôƒ•z ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÎñ !•ê˛°yÓ˚ Ä ïÑ˛yÓ˚ öyÍ§#Óy!•ö# ~ˆÏÜ˛

~ˆÏÜ˛ àîï˛y!sfÜ˛ ≤Ã!ï˛¤˛yö=!°ˆÏÜ˛ áÓ≈ Ä ôùÇ§ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ §«˛ü •Î˚ ~ÓÇ ~Ü˛FåÈe ˆöï˛y (Fuhner) !•ˆÏ§ˆÏÓ

Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §Ó≈üÎ˚ Ü˛ï,≈˛c xç≈ö Ü˛ˆÏÓ˚ö– •y•züyÓ˚ ≤Ãçyï˛sf ˆ¢£Ï ˛õÎ≈hsˇ !•ê˛°yˆÏÓ˚Ó˚ ~Ü˛öyÎ˚Ü˛ˆÏc Ó˚*˛õyhsˇ!Ó˚ï˛ •°–

çyü≈y!öˆÏï˛ àîï˛ˆÏsfÓ˚ ˛õ!Ó˚ˆÏÓ¢ Ä àîï˛y!sfÜ˛ xy¢yÈÙÈû˛Ó˚§y ˛õ%ˆÏÓ˚y˛õ%!Ó˚ ö‹T •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚– !•ê˛°yˆÏÓ˚Ó˚ öyÍ§#Óyò#

üï˛yò¢≈ˆÏÜ˛ xy˛õyï˛ï˛ çöàˆÏîÓ˚ ÓˆÏí˛¸y xÇˆÏ¢Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆçyÓ˚çÓÓ˚ò!hflÏÓ˚ üyôƒˆÏü @ˇÃ•îˆÏÎyàƒ Ü˛ˆÏÓ˚ ˆï˛y°y

•Î˚– í˛z@ˇÃ çyï˛#Î˚ï˛yÓ˚ í˛zflÒy!ö !òˆÏÎ˚ !•ê˛°yÓ˚ ˆ¢£ÏˆÏü¢ !mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%k˛ ÷Ó˚& Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòö 1939 §yˆÏ°Ó˚

ˆ§ˆÏ≤Wz¡∫ˆÏÓ˚– ≤ÃÌˆÏü §yú˛°ƒ °yû˛ Ü˛Ó˚ˆÏ°Ä 1945 §yˆÏ°Ó˚ üˆÏôƒ•z öyÍ§# çyü≈!öˆÏÜ˛ !Ó ˆÏê˛öñ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yñ

ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ö Ä ú ˛yˆÏ™Ó˚ §!¡ø!°ï˛ xyâyˆÏï˛Ó˚ §yüˆÏö ˛õÓ˚yçÎ˚ fl∫#Ü˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ !öÉ¢ï≈˛û˛yˆÏÓ

xyd§ü˛õ≈î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚ ~ÓÇ !•ê˛°yÓ˚ xyd•ï˛ƒy Ü˛ˆÏÓ˚ö–

211

13.7 çyü≈y!öÓ˚ !Óû˛!_´Ü˛Ó˚î

Î%k˛ ˆ¢ˆÏ£Ï 1945 §yˆÏ°Ó˚ ç%ö üyˆÏ§ çyü≈y!öÓ˚ !öçfl∫ (1937 §yˆÏ°Ó˚ ˆÎ ~°yÜ˛y çyü≈y!öÓ˚ xhsˇû%≈˛_´

!åÈ°V ~°yÜ˛yˆÏÜ˛ ã˛yÓ˚!ê˛ ÚÚx!ôÜ,˛ï˛ ~°yÜ˛yÎ˚ÛÛ (Occupied Zones) !Óû˛_´ Ü˛Ó˚y •Î˚ ~ÓÇ ã˛yÓ˚ !üe¢!_´Ó˚

S!Ó ˆÏê˛öñ xyˆÏü!Ó˚Ü˛y ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ö Ä ú ˛y™V ≤ÃˆÏï˛ƒˆÏÜ˛ ~Ü˛ÈÙÈ~Ü˛!ê˛ x!ôÜ,˛ï˛ ~°yÜ˛yÓ˚ ¢y§öû˛yÓ˚

@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– çyü≈y!öÓ˚ •z!ï˛•yˆÏ§ ÚÚï,˛ï˛#Î˚ §y¡ÀyˆÏçƒÓ˚ÛÛ (Third Reich) xÓ§yö âˆÏê˛– ã˛yÓ˚ !ÓçÎ˚# ¢!_´

Ú!üe¢!_´Ó˚ !öÎ˚sfî# §ÇfliyÛ (Allied Control Council) àë˛ö Ü˛ ÏÓ˚ çyü≈y!öÓ˚ ¢y§ö«˛üï˛y ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛Ó˚ Ïï˛

xyÓ˚Ω˛ Ü˛ˆÏÓ˚–

!ÓçÎ˚# ¢!_´ˆÏày¤˛# ≤ÃˆÏï˛ƒˆÏÜ˛•z !öç !öç x!ôÜ,˛ï˛ ~°yÜ˛yÎ˚ àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÜ˛yë˛yˆÏüy àˆÏí˛¸ ˆï˛y°yÓ˚

Ü˛yç xyÓ˚Ω˛ Ü˛ˆÏÓ˚– Î%ˆÏk˛y_Ó˚ çyü≈y!öˆÏï˛ §yü!Ó˚Ü˛ ¢y§ö àîï˛sf# çyü≈yö çöàˆÏîÓ˚ §•ˆÏÎy!àï˛y !öˆÏÎ˚•z

Î%ˆÏk˛y_Ó˚ ôùÇ§≤ÃyÆ çyü≈y!öÓ˚ Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ÈÙÈxyÌ≈ö#!ï˛Ü˛ ˛õ%öà≈ë˛ˆÏö Ü˛yç ÷Ó˚& Ü˛ˆÏÓ˚– !Ü˛v 1947 §yˆÏ°Ó˚

üˆÏôƒ•z ˆòáy ÎyÎ˚ xyˆÏü!Ó˚Ü˛yñ !Ó ˆÏê˛ö Ä ú ˛y™ ï˛yˆÏòÓ˚ x!ôÜ,˛ï˛ ~°yÜ˛yÎ˚ ˆÎû˛yˆÏÓ àîï˛ˆÏsfÓ˚ Ü˛yç ÷Ó˚&

Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈñ ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ö ï˛yÓ˚ x!ôÜ,˛ï˛ ~°yÜ˛yÎ˚ ˆÏ§û˛yˆÏÓ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏåÈ öyó ˆ§áyˆÏö àîï˛sf ≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚

≤ÃˆÏã˛‹Ty ˆòáy ÎyˆÏFåÈ öy– ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ˆÏöÓ˚ x!ôÜ,˛ï˛ ~°yÜ˛y ÓyˆÏò xöƒyöƒ ~°yÜ˛yÓ˚ ≤ÃˆÏò¢=!°ˆÏï˛

!öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ÓƒÓfliy Ü˛Ó˚y •Î˚ ~ÓÇ ô#ˆÏÓ˚ ô#ˆÏÓ˚ çyü≈yö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!°Ä ˆê˛Δí˛ÈÙÈ•zí˛z!öÎ˚à%!°Ó˚ §ˆÏD

xy°y˛õÈÙÈxyˆÏ°yã˛öy xyÓ˚Ω˛ •Î˚– ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ˆÏöÓ˚ x§•ˆÏÎy!àï˛yÓ˚ òÓ˚&ö !ï˛ö ˛õ!ÿ˛ü# ¢!_´ ï˛yˆÏòÓ˚

!ö!Î˚sfîyô#ö çyü≈y!öˆÏÜ˛ !öˆÏÎ˚•z ~Ü˛!ê˛ fl∫¢y!§ï˛ àîï˛y!sfÜ˛ çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ˛õ_ö Ü˛Ó˚yÓ˚ !§k˛yhsˇ @ˇÃ•î

Ü˛ˆÏÓ˚– ˆÓ¢ !Ü˛å%È xyˆÏ°yã˛öyÓ˚ ˛õÓ˚ 1948 §yˆÏ°Ó˚ ˆ§ˆÏ≤Wz¡∫Ó˚ üyˆÏ§ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ Óö ¢•ˆÏÓ˚ !Ó!û˛ß¨

≤ÃˆÏò¢=!°Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôÓ˚y !ü!°ï˛ •ˆÏÎ˚ ~Ü˛!ê˛ §Ç§ò#Î˚ ˛õ!Ó˚£Ïò (parliamentary Council) àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚

~ÓÇ ˆÜ˛yöÓ˚yí˛ xƒyˆÏí˛ö%ƒÓ˚ (Konarad Adeneur) ~•z ˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ ˆã˛Î˚yÓ˚üƒyö !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– !öˆÏçˆÏòÓ˚

üˆÏôƒ ~ÓÇ !üe¢!_´Ó˚ §yü!Ó˚Ü˛ àû˛ö≈Ó˚ˆÏòÓ˚ §ˆÏD xˆÏöÜ˛ xyˆÏ°yã˛öy ã˛y!°ˆÏÎ˚ §Ç§ò#Î˚ ˛õ!Ó˚£Ïò 1949§yˆÏ°Ó˚ ˆü üyˆÏ§ ~Ü˛!ê˛ §Ç!Óôyö @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ ÎyÓ˚ öyü ‘Basic Law for the Federal Republicof Germany’ ~ÓÇ ~Ü˛!ê˛ ≤ÃˆÏò¢=!° xy•zö§û˛y Ä §yü!Ó˚Ü˛ àû˛ö≈Ó˚ˆÏòÓ˚ xö%ˆÏüyòö ˆ˛õˆÏ° 23 ˆü

1949 ï˛y!Ó˚ˆÏá Ó°ÓÍ •Î˚– ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ §Ç§ò#Î˚ !öÓ≈yã˛ö •Î˚ 14 xyàfiê˛ 1949 ~ÓÇ ˆ§ˆÏ≤Wz¡∫Ó˚

üyˆÏ§ ˆú˛ˆÏí˛Ó˚y° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ Ä ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ã˛yˆÏ™°Ó˚ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– ~•zû˛yˆÏÓ Î%ˆÏk˛y_Ó˚ çyü≈y!öˆÏï˛

àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfliy ≤Ãã˛!°ï˛ •Î˚ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öˆÏï˛– çyü≈y!öÓ˚ Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ≤Ãçyï˛sf (FederalRepublic of Germany) öyˆÏü öï%˛ö çyü≈yö Ó˚y‹T… ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛ •Î˚– !ï˛!ö !üe¢!_´Ó˚ §ˆÏD xyˆÏÓ˚y !Ó¢ò

xyˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ çyü≈y!öˆÏï˛ !üe¢!=èˆÏÎ˚Ó˚ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚Ó˚ (Occupation) xÓ§yö âˆÏê˛ 1955 §yˆÏ°Ó˚

ˆü üyˆÏ§– xyÓ˚ ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ö 1949 §yˆÏ°Ó˚ xˆÏQyÓÓ˚ üyˆÏ§ ï˛yˆÏòÓ˚ !öçfl∫ ì˛ˆÏä ˛õ)Ó≈ çyü≈y!öˆÏÜ˛

çyü≈yö àîï˛y!sfÜ˛ ≤Ãçyï˛sf (German Democratic Republic) öyˆÏü ~Ü˛!ê˛ öï%˛ö §yÓ≈ˆÏû˛Ôü Ó˚y‹T…

!•ˆÏ§ˆÏÓ ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ 1955 §yˆÏ° ï˛yˆÏÜ˛ ÄÎ˚yÓ˚¢ ã%˛!_´Ó˚ (Warsaw Pact) Ü˛yÓ˚ˆÏî ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛

212

•zí˛z!öÎ˚ˆÏöÓ˚ ≤Ãû˛yÓÓyô#ö Ó˚y‹T… !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˆòÎ˚– ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ §ˆÏDÈÙÈ§ˆÏD•z

≤ÃhflÏyÓ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚ ˆÎñ çyü≈y!ö çy!ï˛ ˆÜ˛yˆÏöy!òö•z çyü≈y!öÓ˚ ~•z !Óû˛yà ~ÓÇ ò%•z!ê˛ fl∫ï˛sf

§yÓ≈ˆÏû˛Ôü çyü≈y!ö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ x!hflÏc ˆüˆÏö ˆöˆÏÓ öy– fl∫yô#ö çöüˆÏï˛Ó˚ Ä !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü à!ë˛ï˛ FRG≤ÃÜ,˛ï˛ çyü≈ö Ó˚y‹T… ~ÓÇ ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ˆÏöÓ˚ §yü!Ó˚Ü˛ ¢!=˛Ó˚ üòˆÏï˛ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ òÓ˚&ö GDRÜ˛áö•z çyü≈ö çy!ï˛Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô Ó˚y‹T… !•ˆÏ§ˆÏÓ àîƒ •ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ öy–

Î%k˛ˆÏ¢ˆÏ£Ï Óy!°≈ö ¢•Ó˚ ˛õ!ÿ˛ü# §yü!Ó˚Ü˛ Óy!•ö# Ä ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ §yü!Ó˚Ü˛ Óy!•ö# í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚

xyˆÏ§ ~ÓÇ ˛õˆÏÓ˚ Óy!°≈ö ¢•Ó˚ ÚÚ˛õ!ÿ˛ü Óy!°≈öÛÛ Ä ÚÚ˛õ)Ó≈ Óy!°≈öÛÛ öyˆÏü !môy!Óû˛_´ •Î˚– ˛õ!ÿ˛ü Óy!°≈ö

FRGÈÙÈÓ˚ xhsˇû%≈˛_´ ~Ü˛!ê˛ Ú≤ÃˆÏò¢Û (Land) ÓˆÏ° àîƒ •Î˚ ~ÓÇ ˛õ)Ó≈ Óy!°≈ö ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚ ÌyˆÏÜ˛–

˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ çöƒ ˆÎ Basic Law Óy §Ç!Óôyö à,•#ï˛ •Î˚ ï˛yˆÏï˛ flõ‹T Ü˛ˆÏÓ˚ Ó°y •Î˚ ˆÎ Î%ˆÏk˛y_Ó˚

çyü≈y!öÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ç#ÓˆÏö ~Ü˛!ê˛ “transitional period”ÈÙÈ~Ó˚ çöƒ Ó˚y‹T…ÓƒÓfliy àˆÏí˛¸ ˆï˛y°y•z ~Ó˚

í˛zˆÏj¢ƒ– ˛õ!ÿ˛ü# !ï˛ö Ó˚y‹T… Ä ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ ü˜Ïï˛Ü˛ƒ öy •ÄÎ˚yÓ˚ òÓ˚&ö ˆÜ˛yˆÏöy ¢y!hsˇ

ã%˛!_´ •Î˚!ö ~ÓÇ çyü≈y!öˆÏÜ˛ !môy!Óû˛_´ •ˆÏÎ˚•z ï˛yÓ˚ Î%ˆÏk˛y_Ó˚ Îyey ÷Ó˚& Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öˆÏÜ˛

çyü≈yö ÚÚÓ˚y•zˆÏáÓ˚ÛÛ (Reich) xy•zöï˛ í˛z_Ó˚y!ôÜ˛yÓ˚# Ó˚y‹T… !•ˆÏ§ˆÏÓ ˆüˆÏö ˆöÄÎ˚y •Î˚– x!Óû˛_´ çyü≈y!öÓ˚

ˆüyê˛ çö§ÇáƒyÓ˚ !ï˛öÈÙÈã˛ï%˛Ì≈yÇ¢ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!ö Óy FRGÈÙÈÓ˚ x!ôÓy§#–

FRF ≤Ã!ï˛¤˛y •ÄÎ˚yÓ˚ ã˛yÓ˚ ò¢Ü˛ ˛õˆÏÓ˚ ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÎñ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!ö xû˛yÓö#Î˚ o&ï˛à!ï˛ˆÏï˛

xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ í˛zß¨!ï˛ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ˆòáy ÎyÎ˚ 1970ÈÙÈ~Ó˚ üˆÏôƒ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ xyÌ≈ö#!ï˛Ü˛

í˛zß¨!ï˛ ~ï˛ ˆÓ!¢ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ Îy çyü≈yöÈÙÈ•z!ï˛•yˆÏ§ xyˆÏà Ü˛áö•z ˆòáy ÎyÎ˚!ö– ~•z Óƒy˛õyÓ˚!ê˛ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚

ÚÚxyÌ≈ö#!ï˛Ü˛ !ÓfløÎ˚ÛÛ (“Economic Miracle”) ÓˆÏ° ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛– ˛õ)Ó≈ çyü≈y!öÄ !¢“ çyï˛#Î˚Ü˛Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚

Ü,˛!£ÏˆÏï˛ §yü!@ˇÃÜ˛#Ü˛Ó˚î (collectivisation) ÓƒÓfliy @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ ˆÜ˛wy!Î˚ï˛ ˆÎyçöyÓ˚ ˛õsiy @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚

ˆÓ¢ !Ü˛å%È xyÌ≈ö#!ï˛Ü˛ í˛zß¨Î˚ö °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚– !Ü˛v ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ xy!Ì≈Ü˛ fl∫yFåÈ®ƒ ˛õ)Ó≈ çyü≈y!öÓ˚ ï%˛°öyÎ˚

xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢– ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ ã˛yˆÏ™°Ó˚ xƒyˆÏí˛ö%ƒÓ˚ ≤ÃÌü ˆÌˆÏÜ˛•z FRGÈÙÈˆÜ˛ ˛õ!ÿ˛ü# ˆçyˆÏê˛Ó˚ ¢!Ó˚Ü˛

Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ xÓfliyˆÏö !öˆÏÎ˚ Îyö ~ÓÇ ô#ˆÏÓ˚ ô#ˆÏÓ˚ xydÈÙÈ!öÎ˚sfˆÏîÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö– ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!ö

•zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ xy!Ì≈Ü˛ ˆçyê˛ (European Economic Community) ~ÓÇ í˛z_Ó˚ xyï˛°y!hsˇÜ˛ §yü!Ó˚Ü˛

ˆçyˆÏê˛Ó˚ (North Atlantic Treaty Organisation) ¢!Ó˚Ü˛ •Î˚– xöƒ!òˆÏÜ˛ ˛õ)Ó≈ çyü≈y!ö xyÌ≈ö#!ï˛Ü˛ !òÜ˛

ˆÌˆÏÜ˛ ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ !öÎ˚!sfï˛ Ü˛yí˛z!™° ú˛Ó˚ !üí˛zã%˛Î˚y° •zÜ˛ö!üÜ˛ xƒy!§fiê˛yˆÏ™Ó˚ (COMECON)ÈÙÈ~Ó˚ §ò§ƒ

•Î˚ ~ÓÇ §yü!Ó˚Ü˛ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ ˆöï,˛cyô#ö ÄÎ˚yÓ˚¢ ã%˛!_´Ó˚ (Warsaw Pact) ¢!Ó˚Ü˛ •Î˚–

ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ö ˛õ)Ó≈ çyü≈y!öˆÏÜ˛˛ §yÓ≈ˆÏû˛Ôü Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ fl∫#Ü,˛!ï˛ ˆòÎ˚ ~ÓÇ ˆ§•z §ˆÏD ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ ≤Ãû˛y!Óï˛

ˆò¢=!°Ä ~Ü˛•z fl∫#Ü,˛!ï˛ ˆòÎ˚– Îáö ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ˆÏöÓ˚ Ü˛ÌyüˆÏï˛y 1961 §yˆÏ° ÚÚÓy!°≈ö ≤Ãyã˛#Ó˚ÛÛ

˜ï˛!Ó˚ •Î˚ñ ï˛áö•z ò%•z çyü≈y!öÓ˚ ˛õ,ÌÜ˛ x!hflÏc ã)˛í˛¸yhsˇ Ó˚*˛õ ˆöÎ˚–

213

13.8 ò%•z çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ˛õ%ö!ü≈°ö

FRGÈÙÈÓ˚ ã˛yˆÏ™°Ó˚ !û˛!° Ó yrê˛ 1969 §yˆÏ° ïÑ˛yÓ˚ ˛õ)Ó≈ çyü≈yö ö#!ï˛ (Ostopolitik) @ˇÃ•î Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õÓ˚

ˆÌˆÏÜ˛ ò%•z çyü≈y!öÓ˚ §¡õˆÏÜ≈˛ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö xy§ˆÏï˛ xyÓ˚Ω˛ Ü˛ˆÏÓ˚– Ó yrê˛ GDRÈÙÈ§• ˛õ)Ó≈ •zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õÓ˚ Ü˛!üí˛z!öfiê˛

ˆò¢=!°Ó˚ §ˆÏD §•ˆÏÎy!àï˛yÓ˚ ö#!ï˛ ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚ö– !mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%k˛ ˛õÓ˚Óï≈˛# §ü§ƒy §üyôyˆÏöÓ˚ çöƒ

FRG ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ö Ä ˆ˛õy°ƒyˆÏu˛Ó˚ §ˆÏD ã%˛!_´ Ü˛ˆÏÓ˚– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° ò%•z çyü≈y!öÓ˚ üˆÏôƒ xyÌ≈ö#!ï˛Ü˛

xyòyö≤Ãòyö ÷Ó˚& •Î˚ ~ÓÇ ˛õ)Ó≈ çyü≈y!öÓ˚ §yôyÓ˚î üyö%£Ï ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ xyÌ≈ö#!ï˛Ü˛ x@ˇÃà!ï˛Ó˚

áÓÓ˚yáÓÓ˚ çyöˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ~•z ≤Ã!e´Î˚y•z ˆ¢£Ï ˛õÎ≈hsˇ GDRÈÙÈ~Ó˚ çöàîˆÏÜ˛ 1989 §yˆÏ° ÚÚÓy!°≈ö ≤Ãyã˛#Ó˚ÛÛ

ˆû˛ˆÏD ˆú˛°yÓ˚ í˛zÍ§y• ˆçyàyÎ ~ÓÇ ò%•z çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ~Ü˛#Ü˛Ó˚î §Ω˛Ó Ü˛ˆÏÓ˚ ˆï˛yˆÏ°– xy!¢Ó˚ ò¢ˆÏÜ˛

ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ˆÏöÓ˚ xy!Ì≈Ü˛ §B˛ê˛ ˆòáy !òˆÏ° ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ ˆöï˛y ˆàyÓ˚Óyã˛û˛ GDR ÈÙÈ~Ó˚ xy!Ì≈Ü˛

òyÎ˚òy!Î˚c ˆÌˆÏÜ˛ ü%!_´ ã˛yö– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Ä xy!Ì≈Ü˛ í˛zû˛Î˚ Ü˛yÓ˚ˆÏî•z ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ö ˆ¢£Ï ˛õÎ≈hsˇ ò%•z

çyü≈y!öÓ˚ ~Ü˛#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §¡ø!ï˛ çyöyÎ˚– •z!ï˛üˆÏôƒ ˆ˛õy°ƒyu˛ Ä •yˆÏDÓ˚#ˆÏï˛ ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ !öÎ˚sfî

ˆÌˆÏÜ˛ ü%!_´°yˆÏû˛Ó˚ çöƒ àîÈÙÈxyˆÏ®y°ö Óƒy˛õÜ˛ xyÜ˛yÓ˚ ôyÓ˚î Ü˛ˆÏÓ˚– ˛õ)Ó≈ çyü≈y!öÓ˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ 1990 §yˆÏ°

üyã≈˛ üyˆÏ§ ≤ÃÜ,˛ï˛ fl∫yô#ö !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü çöüï˛ Îyã˛y•z Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÎñ GDR ÈÙÈ~Ó˚ x!ôÜ˛yÇ¢

üyö%£Ï ò%•z çyü≈y!öÓ˚ ~Ü˛#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ ˛õˆÏ«˛•z üï˛ ˆòö– GDR ÈÙÈ~Ó˚ xy•zöyö%à ˛õk˛!ï˛ ˆüˆÏö•z 1990 §yˆÏ°Ó˚

xˆÏQyÓÓ˚ üyˆÏ§ ò%•z çyü≈yö Ó˚y‹T… ˛õ%ö!ü≈!°ï˛ •Î˚ ~ÓÇ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ Basic Law Óy §Ç!Óôyö xö%§yˆÏÓ˚

˛õ)Ó≈ï˛ö GDR Ó˚y‹T… FRG Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §ˆÏD §%ÇÎ%_´ •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚– ˆüyê˛yü%!ê˛ FRFÈÙÈÓ˚ ¢ˆÏï≈˛•z ~•z §ÇÎ%!_´ âˆÏê˛

~ÓÇ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈!ö ˛õ)Ó≈ çyü≈y!öÓ˚ xyÌ≈ö#!ï˛Ü˛ ˛õ%öÓ≈y§ö Ä í˛zß¨Î˚ˆÏöÓ˚ ˆÓ¢ !Ü˛å%È òy!Î˚c @ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏÓ–

FRGÈÙÈÓ˚ ã˛yˆÏ™°Ó˚ ˆ•°ü%ê˛ ˆÜ˛y° çyü≈yö ~Ü˛#Ü˛Ó˚î ≤Ã!e´Î˚yÎ˚ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ ˆöï,˛c ˆòö– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ñ

xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ñ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ä xy•zöàï˛û˛yˆÏÓ ˛õ)Ó≈ çyü≈y!ö Ä ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ ˛õ%ö!ü≈°ö Óy ~Ü˛#Ü˛Ó˚î âˆÏê˛–

13.9 çyü≈yö Ó˚y‹T… ÓƒÓfliyÓ˚ ü)°ö#!ï˛

çyü≈yö Ó˚y‹T…ÓƒÓfliy ˆÎ §Ç!ÓôyöˆÏÜ˛ (1949) !û˛!_ Ü˛ˆÏÓ˚ àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ ï˛yÓ˚ ü)°ö#!ï˛=!°Ó˚ üˆÏôƒ

í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •° àîï˛y!sfÜ˛ï˛yñ Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliyñ §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfliyñ fliyö#Î˚ ¢y§ˆÏöÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛

fl∫#Ü,˛!ï˛ñ fl∫Ü˛#Î˚ !öÓ≈yã˛ö ÓƒÓfliyñ !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfliyÓ˚ fl∫yô#öï˛yñ ˆÎÔÌ Óy !ü!°ç%!° Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ §Çfl,Ò!ï˛–

SÜ˛V àîï˛y!sfÜ˛ï˛y

çyü≈y!öÓ˚ ò#â≈ •z!ï˛•yˆÏ§ !mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%ˆÏk˛Ó˚ ˛õÓ˚•z ˆòáy ˆà° àîï˛y!sfÜ˛ üyö!§Ü˛ï˛yÓ˚ ˛õ)î≈ !ÓÜ˛y¢– ~Ó˚

xyˆÏà ò%•z !ÓŸªÎ%ˆÏk˛Ó˚ üôƒÓï≈˛#Ü˛yˆÏ° ‡•züyÓ˚ ≤Ãçyï˛ˆÏsfÓ˚ §üÎ˚ àîï˛ˆÏsfÓ˚ §)ã˛öy •ˆÏÎ˚!åÈ°ñ !Ü˛v ï˛y fliyÎ˚#

•Î˚!ö– Óï≈˛üyö Ó˚y‹T…ÓƒÓfliy ˆÎ Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ §Çfl,Ò!ï˛Ó˚ Ä˛õÓ˚ òÑy!í˛¸ˆÏÎ˚ xyˆÏåÈ ï˛yÓ˚ ü)°ö#!ï˛ •° àîï˛y!sfÜ˛ï˛y—ÎyÓ˚ ≤Ãôyö ˜Ó!¢‹Tƒ •° §Çáƒy!ôˆÏÜ˛ƒÓ˚ ¢y§ö (Majority rule), §Çáƒy°â%Ó˚ x!ôÜ˛yÓ˚ (Minority rights)

214

Óƒ!_ ÈÙÈfl∫yô#öï˛y (Individual liberties) ~ÓÇ Ó‡cÓyò# Ó˚yçö#!ï˛ (Pluralistic politics)– öyÍ§# Ó˚yç ÏcÓ˚

!Óû˛#!£ÏÜ˛yüÎ˚ x!û˛K˛ï˛yˆÏÜ˛ Óç≈ö Ü˛ˆÏÓ˚ Î%ˆÏk˛y_Ó˚ çyü≈y!ö í˛zòyÓ˚ö#!ï˛Ü˛ àîï˛ˆÏsfÓ˚ xyò¢≈ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z

àîï˛sf fl∫yô#ö Ä ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛yü)°Ü˛ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ Ä˛õÓ˚ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛– Îáö•z ˆÜ˛yˆÏöy §AÜ ê˛ ˆòáy !òˆÏÎ˚ˆÏåÈ

ï˛áö•z !ÓÜ,˛ï˛ çyï˛#Î˚ï˛yÓyò# xyˆÏÓˆÏàÓ˚ üyôƒˆÏü Óy ˆÜ˛yˆÏöy Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ üï˛yòˆÏ¢≈Ó˚ x¶˛ xö%§Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚

Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ §ü§ƒyÓ˚ §üyôyö ˆáÑyçy •Î˚ öy– àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy xyç ~Ü˛!ê˛ ˆüÔ!°Ü˛ ö#!ï˛–

≤Ã!ï˛!ö!ôü)°Ü˛ ¢y§ö Ä §Çáƒy°â%Ó˚ üÎ≈yòy Ó˚«˛y Ü˛Ó˚yÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ çyï˛#Î˚ ü˜Ïï˛Ü˛ƒ ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

üyˆÏé˛üˆÏôƒ !ÓˆÏ¢£Ï ˆÜ˛yˆÏöy Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˆày¤˛# àîï˛y!sfÜ˛ ü)°ƒˆÏÓyôˆÏÜ˛ ã˛ƒyˆÏ°O çyöyˆÏ°Ä ˆ§•z ˆã˛‹Ty

Ü˛áö•z çö§üÌ≈ö ˛õyÎ˚!ö– !•Ç§yÓ˚ ˛õˆÏÌ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ≤ÃŸ¿ §üyôyˆÏöÓ˚ ˆã˛‹TyÄ !Óú˛° •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ 1970 ~ÓÇ

1980ÈÙÈÓ˚ ò¢ˆÏÜ˛– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ã˛Ó˚ü˛õrÌ#ˆÏòÓ˚ ˆ˛õåÈˆÏö çö§üÌ≈ö ˆòáy ÎyÎ˚!ö– àîï˛y!sfÜ˛ ˛õk˛!ï˛ xö%§Ó˚î

Ü˛ˆÏÓ˚•z §Ü˛° §ü§ƒyÓ˚ §üyôyö á%ÑˆÏç ˆ˛õˆÏï˛ çyü≈yö Ó˚y‹T… Ók˛˛õ!Ó˚Ü˛Ó˚– ˙Ü˛ƒÓk˛ çyü≈y!öˆÏï˛ 1990 §yˆÏ°Ó˚

~Ü˛!ê˛ çöüï˛ §ü#«˛yÎ˚ ˆòáy ÎyÎ˚ ˆÎñ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!ö Ä ˛õ)Ó≈ çyü≈y!ö í˛zû˛Î˚fiÌyˆÏö•z àîï˛y!sfÜ˛

¢y§öÓƒÓfiÌyÓ˚ ≤Ã!ï˛ çöàˆÏîÓ˚ xyfiÌy Ä §üÌ≈ö Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– àîï˛y!sfÜ˛ ü)°ƒˆÏÓyˆÏôÓ˚ ≤Ã!ï˛ ◊Âôy àï˛ ˛õM˛Èy¢

ÓåÈˆÏÓ˚ ÎˆÏÌ‹T ˆÓˆÏí˛¸ˆÏåÈ– ˆò¢¢y§ˆÏö çöàˆÏîÓ˚ xÇ¢@ˇÃ•ˆÏîÓ˚ ÓƒÓfiÌy ≤Ã§y!Ó˚ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ¢y§öÓƒÓfliy

≤Ãçyï˛y!sfÜ˛ ~ÓÇ çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ Ó˚y‹T…≤Ãôyö !öÓ≈y!ã˛ï˛ ˛õˆÏò x!ô!¤˛ï˛–

SáV Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliy

àîï˛y!sfÜ˛ï˛yÓ˚ ˛õÓ˚ à%Ó˚%c˛õ)î≈ ö#!ï˛ •° Î%= Ó˚y‹T…#Î˚ (Federal) ÓƒÓfliy– •zí˛zˆÏÓ˚yˆÏ˛õ á%Ó Ü˛ü ˆòˆÏ¢•z

Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfiÌy xyˆÏåÈ– ˆÎ§Ó ˆòˆÏ¢ ï˛y xyˆÏåÈ ï˛yˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ çyü≈yö Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliy !ÓˆÏ¢£Ïû˛yˆÏÓ

í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ– ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öˆÏï˛ ~àyˆÏÓ˚y!ê˛ ≤ÃˆÏò¢ (Land) ~ÓÇ ˛õ)Ó≈ çyü≈y!öˆÏï˛ ˛õÑyã˛!ê˛ ≤ÃˆÏò¢ (Land)!öˆÏÎ˚ Óï≈˛üyˆÏö Î%= Ó˚y‹T… ˆ£Ïy°!ê˛ ≤ÃˆÏò¢ (Land) !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛– Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ¢y§ö«˛üï˛y Î%= Ó˚y‹T…#Î˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚

(Bund Government) ~ÓÇ ≤Ãy Ïò!¢Ü˛ §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ (Land Governments) ü Ïôƒ §Ç!Óôyö xö%ÎyÎ˚# û˛yà

Ü˛Ó˚y xyˆÏåÈ– çyü≈yö Î%_´Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ Óï≈˛üyö Ó˚yçôyö# Óy!°≈ö ¢•ˆÏÓ˚–

çyü≈yö Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ ≤ÃˆÏò¢=!° ÎˆÏÌ‹T fl∫yô#öï˛y Ä «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚– Î%=Ó˚y‹T…#Î˚ hflÏˆÏÓ˚

§Ç§ˆÏòÓ˚ !mï˛#Î˚ Ü˛«˛ˆÏÜ˛ Ó°y •Î˚ñ Bundesrat xÌ≈yÍ Î%= Ó˚y‹T…#Î˚ ˛õ!Ó˚£Ïò– ~•z ˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ üyôƒˆÏü

≤ÃˆÏò¢=!° Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ hflÏˆÏÓ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ä ≤Ã¢y§ˆÏö xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ (Basic Law, Art, 50)–≤Ã Ïò¢=!°Ó˚ ü%áƒüsf#Ó˚y (Minister President) ˛õòy!ôÜ˛yÓ˚Ó Ï° ~•z ˛õ!Ó˚£Ï ÏòÓ˚ §ò§ƒ– ï˛yåÈyí ¸y ≤Ã Ïò¢=!°Ó˚

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ~Ü˛y!ôÜ˛ üsf# ~•z ˛õ!Ó˚£ÏˆÏòÓ˚ §ò§ƒ •ö– ≤ÃˆÏò¢à%!° çö§ÇáƒyÓ˚ !Óã˛yˆÏÓ˚ !ï˛ö ˆÌˆÏÜ˛ åÈÎ˚çö

≤Ã!ï˛!ö!ô ˛õyë˛yˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ñ !Ü˛v ≤ÃˆÏòˆÏ¢Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôÓ˚y BundesratÈÙÈ~Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ˆÏö Óƒ!= àï˛û˛yˆÏÓ ˆû˛yê˛

ˆòö öyñ ïÑ˛yÓ˚ ≤ÃˆÏò¢àï˛û˛yˆÏÓ ˆÎÔÌ ˆû˛yê˛ (Block vote) ˆòö– çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ §yü!@ˇÃÜ˛ fl∫yÌ≈Ó˚«˛yÓ˚ Ü˛yˆÏç

BundesratÈÙÈ~Ó˚ üyôƒˆÏü ≤ÃˆÏò¢à%!° ÎˆÏÌ‹T «˛üï˛y ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ òy!Î˚c ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚– ≤ÃˆÏò¢à%!°Ó˚

üyôƒˆÏü xyM !°Ü˛ §Çáƒy°â%Ó˚y ≤Ãû˛yÓ !ÓhflÏyÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ §«˛ü–

215

˛õ)Ó≈ Ä ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ ≤ÃˆÏò¢§ü)•

216

§Ç!Óôyö flõ‹Tû˛yˆÏÓ ≤ÃˆÏò¢à%!°Ó˚ «˛üï˛y Ä ≤Ã!Ü ˛Î˚yÓ˚ Óî≈öy Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– xˆÏöÜ˛ ˆ«˛ˆÏe Bund ~ÓÇ LandÎ%@¬ «˛üï˛y (Concurrent powers) ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– Î%= Ó˚y‹T… Ä ≤ÃˆÏò¢à%!°Ó˚ üˆÏôƒ «˛üï˛yÓrê˛ö

˛õ!Ó˚Ó!ï≈˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ~üö ˆÜ˛yˆÏöy §Ç!Óôyö §ÇˆÏ¢yôö §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 20 §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# @ˇÃy•ƒ •Î˚ öy–

Î%= Ó˚y‹T…#Î˚ §Ç§ Ïò í zû˛Î˚§û˛yÓ˚ ü Ïôƒ ˆÜ˛yˆÏöy xy•z ÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyÓ (Bill) !ö ÏÎ˚ üï˛y ÏöÜ˛ƒ âê˛ Ï°ñ í zû˛Î˚§û˛yÓ˚

§ü§ÇáƒÜ˛ §ò§ƒ !ö ÏÎ˚ à!ë˛ï˛ §y!°¢# Ü˛!ü!ê˛ Ïï˛ (Arbitration Committee) ü#üyÇ§y Ü˛Ó˚y •Î˚– çyü≈y!öÓ˚

§Ç!ÓôyˆÏö ~ÓÇ ≤ÃyˆÏò!¢Ü˛ §Ç!ÓôyˆÏö fliyö#Î˚ fl∫yÎ˚_¢y§ˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ fl∫#Ü,˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ü˛!üí˛zöà%!°Ó˚

Sˆ˛õÔÓ˚§û˛yV !öçfl∫ !öÓ≈y!ã˛ï˛ fliy!öÜ˛ §Ç§ò xyˆÏåÈ– ≤ÃyˆÏò!¢Ü˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚ fliyö#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ä˛õÓ˚ «˛üï˛y Ä

≤Ãû˛yÓ !ÓhflÏyÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z çyü≈yö ¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ ˆÜ˛yˆÏöy ~Ü˛!ê˛ hflÏˆÏÓ˚ «˛üï˛yÓ˚ ˆÜ˛w#Ü˛Ó˚î ÎyˆÏï˛ öy •ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚ ï˛yÓ˚ ÓƒÓfliy §%Ó˚!«˛ï˛ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

çyü≈yö Î%= Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ §y¡±!ï˛Ü˛ §B˛ê˛ Ä ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ï˛ §ÇflÒyÓ˚ É

çyü≈y!öÓ˚ •z!ï˛•yˆÏ§ ÚÚ!mï˛#Î˚ àîï˛ˆÏsfÛÛÓ˚ xyüˆÏ° Î%=Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliy ÎˆÏÌ‹T §ú˛° •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ Ó°y ã˛ˆÏ°–

!Ü˛v §y¡±!ï˛Ü˛ Ü˛yˆÏ° ï˛yÓ˚ üˆÏôƒ !Ü˛å%È §B˛ê˛Ä ˆòáy !òˆÏÎ˚ˆÏåÈ– !ÓˆÏ¢£Ï Ü˛ˆÏÓ˚ 1980ÈÙÈÓ˚ ò¢ˆÏÜ˛Ó˚ ˆ¢£Ï!òÜ˛

ˆÌˆÏÜ˛ §B˛ê˛à%!° flõ‹T •ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛–

xy˛õyï˛ò,!‹TˆÏï˛ ò%•z çyü≈y!öÓ˚ ~Ü˛#Ü˛Ó˚î §¡õ)î≈ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ¢y!hsˇ˛õ)î≈û˛yˆÏÓ•z– ˛õÑyã˛!ê˛ öï%˛ö ≤ÃˆÏò¢ ˛õ!ÿ˛ü

çyü≈y!öÓ˚ xhs≈ˇû%˛= •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ~ÓÇ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ ¢y§öï˛y!sfÜ˛ñ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Ä xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ ÓƒÓfliy ˛õ)î≈

çyü≈y!öˆÏï˛ ≤ÃÓ!ï≈˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– !Ü˛v xy!Ì≈Ü˛ ÓƒÓfiÌy Ä §yÇfl,Ò!ï˛Ü˛ xyòyöÈÙÈ≤ÃòyˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe ~Ü˛#Ü˛Ó˚î ≤Ã!e´Î˚y

x@ˇÃà!ï˛ °yû˛ Ü˛Ó˚ˆÏåÈ !Ü˛hsˇ% ~áˆÏöy ï˛y x§¡õ)î≈ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~Ó˚ ≤Ã!ï˛!Ü ˛Î˚y xyàyü# Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛ ò¢Ü˛ ôˆÏÓ˚ çyü≈yö

Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ ˆòáy ÎyˆÏÓ–

~•z §B˛ê˛à%!° Ü˛y!ê˛ˆÏÎ˚ Äë˛yÓ˚ çöƒ çyü≈y!ö !Ü˛v ˛õ%Ó˚y˛õ%!Ó˚ ≤ÃhflÏ%ï˛ öÎ˚– Ü˛yë˛yˆÏüyàï˛ !Ü˛å%È ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö

xÓ¢ƒΩ˛yÓ# •ˆÏÎ˚ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ ~ÓÇ !Ü˛å%È ˆüÔ!°Ü˛ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö ˆÓyô •Î˚ ~!í˛¸ˆÏÎ˚ ÎyÄÎ˚y §Ω˛Ó •ˆÏÓ öy– àï˛ ˛õÑyã˛

ò¢Ü˛ ôˆÏÓ˚ çyü≈yö Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliy ˆÎ §yú˛ˆÏ°ƒÓ˚ §ˆÏD Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ ˆ§•z §yú˛°ƒ•z ~áö öï%˛ö §ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚

˛õˆÏÌ Óyôy •ˆÏÎ˚ òÑyí˛¸yˆÏFåÈ– §ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ ˆÎ Óyôy xy§ˆÏåÈ ï˛yˆÏòÓ˚ ˆüyÜ˛y!Ó°y Ü˛Ó˚yÓ˚ ÎˆÏÌ‹T ¢!_´

çyü≈yö Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ §y¡±!ï˛Ü˛yˆÏ° ˆòáy ÎyˆÏFåÈ öy– ~Ó˚ Ü˛yÓ˚î ¢%ô% Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ Ü˛yë˛yˆÏüy Óy Ü˛ü≈˛õk˛!ï˛ öÎ˚–

~Ó˚ ˆ˛õåÈˆÏö xyÓ˚Ä !Ü˛å%È Ü˛yÓ˚î Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆÎüö—çyü≈y!öÓ˚ ˆû˛yê˛òyï˛yˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ Îy xyˆÏåÈ ï˛yˆÏÜ˛•z ˆÓ˚ˆÏá

ˆòÄÎ˚yÓ˚ (status quo) ˛õˆÏ«˛ ~Ü˛ôÓ˚ˆÏöÓ˚ üyö!§Ü˛ï˛yñ Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ ≤ÃyÎ˚ §Ó Óƒy˛õyˆÏÓ˚ !§k˛yhsˇ ˆöÄÎ˚yÓ˚

çöƒ §•üï˛ (consensus) ˆáÑyçyÓ˚ Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ §Çfl,Ò!ï˛˛ ~ÓÇ öï%˛ö !Ü˛å%È @ˇÃ•î Ü˛Ó˚yÓ˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ çyü≈yö

Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!°Ó˚ Ä ï˛yˆÏòÓ˚ ˆöï˛yˆÏòÓ˚ üyö!§Ü˛ï˛y–

≤ÃÌüyÓ!ô çyü≈yö Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ üˆÏôƒ ã˛yÓ˚!ê˛ Ü˛yë˛yˆÏüyàï˛ §ü§ƒy °«˛ƒ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚– ≤ÃÌüï˛ñ

˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ ˆÜ˛wy!Î˚ï˛ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfiÌy ò%!ê˛ ˛õÓ˚flõÓ˚!ÓˆÏÓ˚yô# Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ ö#!ï˛Ó˚ Ä˛õÓ˚ òÑy!í˛¸ˆÏÎ˚

!åÈ°– ~Ü˛!òˆÏÜ˛ ¢•Ó˚ ˆÌˆÏÜ˛ ≤ÃˆÏò¢ ~ÓÇ ≤ÃˆÏò¢ ˆÌˆÏÜ˛ çyï˛#Î˚ ˆÜ˛ˆÏwÓ˚ Ó˚yçö#!ï˛ §•üï˛ Ä xy˛õˆÏ§Ó˚ ˛õÌ

217

ôˆÏÓ˚ àˆÏí˛¸ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ– xöƒ!òˆÏÜ˛ñ ≤ÃˆÏò¢=!°Ó˚ üˆÏôƒ ~ÓÇ ≤ÃˆÏò¢ Ä ˆÜ˛ˆÏwÓ˚ üˆÏôƒ §¡õˆÏÜ≈˛Ó˚ ˆ«˛ˆÏe

Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!° ~ÓÇ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ä ≤ÃyˆÏò!¢Ü˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚à%!° ˛õyÓ˚flõ!Ó˚Ü˛ ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛y ~ÓÇ

ÓyçyˆÏÓ˚Ó˚ ö#!ï˛ xö%§Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

!mï˛#Î˚ï˛ñ çyï˛#Î˚ Ä ≤ÃyˆÏò!¢Ü˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ üˆÏôƒ ˜ç!ÓÜ˛ (organic) ˙Ü˛ƒ §yôö Ü˛ˆÏÓ˚ ˆÎ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ¢y§ö

!Óû˛yà#Î˚ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliy (executive federalism) àˆÏí˛¸ ˆï˛y°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ï˛yÓ˚ üˆÏôƒ ÎˆÏÌ‹T fl∫FåÈï˛yÓ˚

xû˛yÓ ˆòáy ˆàˆÏåÈñ ~üö!Ü˛ ˆÜ˛yˆÏöy ˆÜ˛yˆÏöy ˆ«˛ˆÏe ˜Óôï˛yÓ˚ xû˛yÓÄ ˆã˛yˆÏá ˛õˆÏí˛¸ˆÏåÈ– ú˛ˆÏ° çyï˛#Î˚ §Ç§ò

~ÓÇ ≤ÃyˆÏò!¢Ü˛ xy•zö§û˛y í˛zû˛ˆÏÎ˚Ó˚•z ≤Ãû˛yÓ «%˛] •ˆÏï˛ ˆòáy ˆàˆÏåÈ–

ï,˛ï˛#Î˚ï˛ñ ~Ü˛y!ôÜ˛ !§k˛yhsˇÜ˛yÓ˚#Ó˚ •yˆÏï˛ Ú!û˛ˆÏê˛yÛ «˛üï˛y ˆòÄÎ˚y xyˆÏåÈ– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° xy°y˛õÈÙÈxyˆÏ°yã˛öyÓ˚

(negotiations) ò#â≈y!Î˚ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈñ !Ü˛hsˇ% §ü§ƒyˆÏÜ˛ öï%˛öû˛yˆÏÓ ˆòáyÓ˚ ˛õˆÏÌ ÓyôyÓ˚ §,!‹T •ˆÏÎ˚ˆÏåÈñ ~ÓÇ

!ö¡¨ï˛ü §•üˆÏï˛Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛•z ö#!ï˛àï˛ !§k˛yhsˇ ˆöÄÎ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

ã˛ï%˛Ì≈ï˛ñ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ hflÏˆÏÓ˚ ö#!ï˛@ˇÃ•î ~ÓÇ ≤ÃyˆÏò!¢Ü˛ Ä fliy!öÜ˛ hflÏˆÏÓ˚ ˆ§•z ö#!ï˛Ó˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ Ó˚*˛õyÎ˚ö

Ü˛Ó˚yÓ˚ òy!Î˚c ˆòÄÎ˚y ÓƒÓfiÌyÎ˚ ~Ü˛ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ÚÚˆÎÔÌ !§k˛yˆÏhsˇÓ˚ ˛úÑ˛yòÛÛ §,‹T •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ÎyÓ˚ •yï˛ ˆÌˆÏÜ˛ ˆÓ!Ó˚ˆÏÎ˚

xy§y ≤ÃyÎ˚ x§Ω˛Ó •ˆÏÎ˚ ˛õí˛¸yÎ˚ üyˆÏé˛ üyˆÏé˛ xã˛°yÓfliy ˆòáy !òˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

Óï≈˛üyˆÏö ˆÎ ˆ£Ïy°!ê˛ ≤ÃˆÏò¢ (Lander) Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ï˛yˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ xyÎ˚ï˛ö Ä §yüˆÏÌ≈ƒÓ˚ !òÜ˛ ˆÌˆÏÜ˛ ÎˆÏÌ‹T

x§üï˛y xyˆÏåÈ– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° !§k˛yhsˇÜ˛yÓ˚#ñ Ú!û˛ˆÏê˛yÛ «˛üï˛yÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yà ~ÓÇ ˆÎÔÌ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ üM §ÇáƒyÎ˚

xˆÏöÜ˛ ˆÓˆÏí˛¸ ˆàˆÏåÈ– ú˛ˆÏ° Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ üˆÏôƒ ~Ü˛ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ü˛yë˛yˆÏüyàï˛ x§üï˛y (asymmetries) Îy

˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öˆÏï˛ xˆÏöÜ˛ Ü˛ü !åÈ° ï˛y ˙Ü˛ƒÓk˛ çyü≈y!öˆÏï˛ xˆÏöÜ˛ ˆÓˆÏí˛¸ ˆàˆÏåÈ– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ x§üï˛y

ˆòáy ˆàˆÏåÈ ˛õ!ÿ˛ˆÏüÓ˚ Ä ˛õ)ˆÏÓ≈Ó˚ ≤ÃˆÏò¢à%!°Ó˚ xy!Ì≈Ü˛ §yüˆÏÌ≈ƒÓ˚ ˆ«˛ˆÏeñ §yÇfl,Ò!ï˛Ü˛ ˆ«˛ˆÏe ~ÓÇ

Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ÈÙÈ§yÇfl,Ò!ï˛Ü˛ ò,!‹Tû˛D#Ó˚ üˆÏôƒ– Óï≈˛üyˆÏö ˆÜ˛yˆÏöy Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚•z í˛zû˛Î˚ çyü≈y!öˆÏï˛ §üyö

≤Ãû˛yÓÈÙÈ≤Ã!ï˛˛õ!_ ˆö•z– ≤Ãôyö ò%•z ò°˛ CDU/CSU ~ÓÇ SPD Ü˛yÓ˚&Ó˚•z ˆö•z– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚

Ü˛yˆÏåÈ çyü≈y!öÓ˚ ~Ü˛#Ü˛Ó˚î ˆÎ ã˛ƒyˆÏ°O !öˆÏÎ˚ ~ˆÏ§ˆÏåÈ ï˛y •° ˛õ)Ó≈ çyü≈y!öÓ˚ §ˆÏD §Ç•!ï˛ àˆÏí˛¸ ˆï˛y°y ~ÓÇ

§ü@ˇÃ çyü≈y!öÓ˚ §¡õò ~üöû˛yˆÏÓ Órê˛ö Ü˛Ó˚y ÎyÓ˚ ú˛ˆÏ° çyü≈y!öÓ˚ ò%•z xÇˆÏ¢ xhsˇï˛ ç#ÓöÎyeyÓ˚ üyö §üyö

•ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– çyü≈yö Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ ü)° Ü˛Ó˚î#Î˚ Ü˛yç ~áö xyÓ˚ ˛õM˛Èy¢ ÓåÈÓ˚ xyˆÏàÓ˚ üˆÏï˛y ˆö•z–

öï%˛ö ¢y§öÓƒÓfliy Ó°ÓÍ •ÄÎ˚yÓ˚ ˛õÓ˚ ≤ÃÌü ò%•z ò¢ˆÏÜ˛ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ üyôƒˆÏü Checks andbalances !ë˛Ü˛ !ë˛Ü˛ Ü˛Ó˚y •ˆÏFåÈ !Ü˛öy ˆ§!òˆÏÜ˛•z öçÓ˚ ˆòÄÎ˚y •ˆÏï˛y– !Ü˛hsˇ% àï˛ ~Ü˛ ò¢ˆÏÜ˛Ó˚ ≤Ãôyö Ü˛Ó˚î#Î˚

Ü˛yç •ˆÏFåÈÈ ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛y (competition) ~ÓÇ ˜Ó!ã˛eƒ (diversity) ÓçyÎ˚ Ó˚yáy–

•zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ §Ç•!ï˛ fliy˛õˆÏöÓ˚ ≤Ã!e´Î˚y ô#ˆÏÓ˚ ô#ˆÏÓ˚ ¢!=˛ §M˛ÈÎ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ÌyÜ˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° çyï˛#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚

§yÓ≈ˆÏû˛Ô!üÜ˛ï˛y xˆÏöÜ˛ ˆ«˛ˆÏe §B%˛!ã˛ï˛ •ˆÏï˛ xyÓ˚Ω˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° çyï˛#Î˚ Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ Ü˛Ó˚î#Î˚ xˆÏöÜ˛

Ü˛yç•z ~áö Ó yˆÏ§°§ !û˛!_Ü˛ •zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ ¢y§ö ÓƒÓfliyÓ˚ ~!=˛Î˚yˆÏÓ˚ ã˛ˆÏ° ÎyˆÏFåÈ– •zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ Ü˛!ü¢öñ

•zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ Ü˛yí˛z!™° xÓ !ü!öfiê˛yÓ˚§‰ñ •zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ ˛õy°≈yˆÏürê˛ñ •zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ ˆÜ˛yê≈˛ xÓ‰ çy!fiê˛§ ≤Ãû,˛!ï˛

218

≤Ã!ï˛¤˛yöà%!° xˆÏöÜ˛ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏåÈ ÎyÓ˚ ú˛ˆÏ° çyï˛#Î˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚à%!°Ó˚ !Ü˛å%È !Ü˛å%È «˛üï˛y ï˛yˆÏòÓ˚ •yï˛

ˆÌˆÏÜ˛ ã˛ˆÏ° ÎyˆÏFåÈ– §%ï˛Ó˚yÇ çyï˛#Î˚ hflÏˆÏÓ˚ ~ÓÇ ≤ÃyˆÏò!¢Ü˛ hflÏˆÏÓ˚ xy•zö§û˛yà%!°Ó˚ !§k˛yhsˇ @ˇÃ•ˆÏîÓ˚ «˛üï˛y

§#üy!Î˚ï˛ •ˆÏÎ˚ ÎyˆÏFåÈ– ˛õy¢y˛õy!¢ ¢y§ö ö#!ï˛ ˜ï˛!Ó˚ Ü˛Ó˚y Ä ï˛yÓ˚ Ó˚*˛õyÎ˚ˆÏî ~Ü˛y!ôÜ˛ §ÇfiÌy Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚#

û)˛!üÜ˛y !öˆÏï˛ xyÓ˚Ω˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ~•zû˛yˆÏÓ •zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ñ çyï˛#Î˚ñ ≤ÃyˆÏò!¢Ü˛ Ä fliy!öÜ˛ ã˛yÓ˚hflÏˆÏÓ˚Ó˚ ¢y§ö ÓƒÓfiÌy

≤Ãã˛!°ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

~Ó˚ §ˆÏD ~ˆÏ§ˆÏåÈ ü%= ÓyçyÓ˚ ö#!ï˛ Ä ï˛I!öˆÏï˛ ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛y– •zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ •zí˛z!öÎ˚ö ü%_´ ÓyçyÓ˚ Ä

í˛zòyÓ˚ö#!ï˛Ó˚ §ü§ƒy ˆüyÜ˛y!Ó°yÎ˚ ü%áƒ û)˛!üÜ˛y !öˆÏï˛ xyÓ˚Ω˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– xyû˛ƒhsˇÓ˚#î ÓyçyÓ˚ §Çà!ë˛ï˛ Ü˛Ó˚y

~ÓÇ ü%oy ÓƒfiÌÓyÓ˚ ~Ü˛#Ü˛Ó˚î ~•z ≤Ã!e´Î˚yÓ˚ §%®Ó˚ í˛zòy•Ó˚î– !Ü˛hs% ~Ü˛•z §ˆÏD §yüy!çÜ˛ !öÓ˚y˛õ_y àˆÏí˛¸

ˆï˛y°yÓ˚ çöƒ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚ˆÏîÓ˚ Ü˛yç!ê˛ çyï˛#Î˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛•z Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ˆÜ˛yˆÏöy ˆÜ˛yˆÏöy !ÓˆÏ¢£ÏˆÏK˛Ó˚ üˆÏï˛

˛õ!Ó˚Ü˛yë˛yˆÏüy àˆÏí˛¸ ˆï˛y°y Ä xyÌ≈ö#!ï˛Ü˛ í˛zß¨Î˚ˆÏöÓ˚ òy!Î˚c ÌyÜ˛y í˛z!ã˛ï˛ ≤ÃyˆÏò!¢Ü˛ Ä fliy!öÜ˛ §Ó˚Ü˛yÓ˚à%!°Ó˚

Ä˛õÓ˚– xyÓ˚ Ó,•Í xyÌ≈ö#!ï˛Ü˛ ö#!ï˛ (Macroeconomic policy), !ÓˆÏ¢£Ïï˛ Ü˛Ó˚ !öô≈yÓ˚î ö#!ï˛ ~ÓÇ

§yüy!çÜ˛ !öÓ˚y˛õ_yÓ˚ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚ˆÏîÓ˚ òy!Î˚c ÌyÜ˛y í˛z!ã˛ï˛ çyï˛#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ •yˆÏï˛–

!Ü˛v çyü≈yö Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfiÌyÎ˚ BundesratÈÙÈ~Ó˚ üyôƒˆÏü çyï˛#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ö#!ï˛!öô≈yÓ˚ˆÏîÓ˚ Ü˛yˆÏç

≤ÃˆÏò¢à%!° (Lander) ÎˆÏÌ‹T «˛üï˛y ÓƒÓ•yÓ˚ Ä ≤Ãû˛yÓ !ÓhflÏyÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ xy§ˆÏåÈ– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° ~ˆÏÜ˛ xˆÏöƒÓ˚

~!=˛Î˚yˆÏÓ˚ ì%˛ˆÏÜ˛ ˛õí˛¸ˆÏåÈ ~ÓÇ òy!Î˚c ˛õy°ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe fl∫FåÈï˛y Ü˛ˆÏü ÎyˆÏFåÈ– àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§öˆÏÜ˛ Ü˛yÎ≈Ü˛Ó˚# Ä

ú˛°Óï≈˛# Ü˛Ó˚yÓ˚ Ü˛yˆÏç ~•z ÓƒÓfliy !Ü˛å%È ôˆÏ®Ó˚ §,!‹T Ü˛ˆÏÓ˚–

Óï≈˛üyö xÓfiÌyÎ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ §yüy!çÜ˛ §ÇflÒyÓ˚ §yôˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe çyü≈yö Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliy ˆÓ¢ !Ü˛å%È

ÓyôyÓ˚ §,!‹T Ü˛Ó˚ˆÏåÈ– ~Ü˛!òˆÏÜ˛ ò°#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛ ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛yñ xöƒ!òˆÏÜ˛ xy˛õˆÏ§Ó˚ Ó˚yçö#!ï˛ ~Ü˛ ôÓ˚ˆÏöÓ˚

Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ §B˛ˆÏê˛Ó˚ §,!‹T Ü˛Ó˚ˆÏåÈ– ò°#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ˆÜ˛Ô¢°àï˛ Ü˛yÓ˚ˆÏî Bundesrat Ü˛áˆÏöy çyï˛#Î˚

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚ˆÏîÓ˚ ÓyôyÓ˚ §,!‹T Ü˛Ó˚ˆÏåÈñ xyÓyÓ˚ Ü˛áˆÏöy xy˛õˆÏ§Ó˚ üM˛È !•ˆÏ§ˆÏÓ ˆÓ!¢Ó˚û˛yà ˆ«˛ˆÏe

Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚– í˛zòy•Ó˚î !òˆÏÎ˚ Ó°y ÎyÎ˚ñ 1990ÈÙÈ~Ó˚ ò¢ˆÏÜ˛Ó˚ üyé˛yüy!é˛ §üˆÏÎ˚ ã˛yˆÏ™°Ó˚ ˆ•°ü%ê˛ ˆÜ˛y•‰°ÈÙÈ~Ó˚

ˆÓ¢ !Ü˛å%È §ÇflÒyÓ˚ ö#!ï˛ SPD òˆÏ°Ó˚ !ÓˆÏÓ˚y!ôï˛yÎ˚ BundesratÈÙÈ~ @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚!ö– ~Ü˛•zû˛yˆÏÓ

2001-02 §yˆÏ° ã˛ƒyˆÏ™°Ó˚ ˆ◊yˆÏÎ˚û˛yÓ˚ÈÙÈ~Ó˚ Ü˛Ó˚ ö#!ï˛ Ä x!û˛Óy§ö ö#!ï˛ §Çeýhsˇ §ÇflÒyÓ˚ ≤ÃhflÏyÓ CDU/CSU òˆÏ°Ó˚ !ÓˆÏÓ˚y!ôï˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° Ó˚*˛õyÎ˚î Ü˛Ó˚y §Ω˛Ó •Î˚!ö– §%ï˛Ó˚yÇ çyü≈y!öÓ˚ ¢y§ö ÓƒÓfiÌyÎ˚ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚

hflÏˆÏÓ˚ !§k˛yhsˇ @ˇÃ•î ≤Ã!Ü ˛Î˚y «˛!ï˛@ˇÃhflÏ •ˆÏFåÈ ~ÓÇ ~Ü˛ xã˛°yÓfliyÎ˚ §,!‹T •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö ≤ÃyÎ˚

§Óy•z fl∫#Ü˛yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏåÈ– !Ü˛v Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ •zFåÈyˆÏÜ˛ §ú˛° §ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚ Ó˚*˛õ ˆòÄÎ˚yÓ˚ çöƒ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

architectureÈÙÈ~Ó˚ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö xyöy ≤ÃˆÏÎ˚yçö ÎyÓ˚ ú˛ˆÏ° x!ôÜ˛ fl∫yô#öï˛yñ ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛y Ä Sudsidiarty ÈÙÈÓ˚

§%ú˛° ˛õyÄÎ˚y ÎyˆÏÓ– ~çöƒ Îy ≤ÃˆÏÎ˚yçö ï˛yÓ˚ üˆÏôƒ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •°—

● §%‹õ‹Tû˛yˆÏÓ òy!Î˚c û˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòÄÎ˚yó

219

● !§k˛yhsˇ@ˇÃ•î ≤Ã!Ü ˛Î˚yˆÏÜ˛ xyÓ˚Ä §Ó˚° Ä fl∫FåÈ Ü˛Ó˚yó

● ˆÓ˚ú˛yˆÏÓ˚u˛yü (referendum)ÈÙÈ~Ó˚ üˆÏï˛y öï%˛ö !Ü˛å%È ÓƒÓfiÌy @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ çöàˆÏîÓ˚ xÇ¢@ˇÃ•î

§%!ö!ÿ˛ï˛ Ü˛Ó˚yó ~ÓÇ

● öƒyÎ˚§Dï˛ ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛yÓ˚ üyôƒˆÏü §yüy!çÜ˛ÈÙÈ§yÇfl,Ò!ï˛Ü˛ ˜Ó!ã˛eƒˆÏÜ˛ §•ƒ Ü˛Ó˚y ~ÓÇ ≤ÃˆÏÎ˚yçö •ˆÏ°

ï˛yˆÏÜ˛ í˛zÍ§y• ˆòÄÎ˚y ~ÓÇ ~Ü˛•z §ˆÏD ≤ÃyˆÏò!¢Ü˛ Ä xyM˛È!°Ü˛ Sfliy!öÜ˛V §Ó˚Ü˛yÓ˚=!°Ó˚ üˆÏôƒ xÓy!N˛ï˛

ˆÓ˚£ÏyˆÏÓ˚!£Ï Ó¶˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ §Ç!Óôy!öÜ˛ ≤Ã!ï˛Ó˚«˛yÓ˚ ÓƒÓfliy Ü˛Ó˚y–

~•z í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ ˆÎ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ §ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö •ˆÏÓ ˆ§à%!° •° É

S1V xy•zöàï˛ ~!=˛Î˚yÓ˚ ˛õ!Ó˚‹ÒyÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ !ã˛!•´ï˛ Ü˛Ó˚y– Ü˛yÎ≈Ü ˛ˆÏüÓ˚ üyöòˆÏu˛ ≤ÃˆÏò¢=!°Ó˚ xy•zö

≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆÎyàƒï˛y ˛õ%ö!ö≈ôyÓ˚î Ü˛Ó˚y–

S2V Ü˛Ó˚ Ó§yˆÏöyñ Ü˛Ó˚ xyòyÎ˚ Ü˛Ó˚y ~ÓÇ Ü˛Ó˚ ˆÌˆÏÜ˛ xyÎ˚ ˆû˛yà Ü˛Ó˚yÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ ≤ÃˆÏò¢à%!°ˆÏÜ˛ xyÓ˚Ä

ˆÓ!¢ «˛üï˛y ˆòÄÎ˚y–

S3V BundesratÈÙÈ~Ó˚ «˛üï˛y ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö Ü˛Ó˚y ~ÓÇ ≤ÃˆÏò¢à%!°Ó˚ !öˆÏçˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛y §,!‹T

Ü˛Ó˚yó

S4V xˆÏöÜ˛ çyü≈yö !ÓˆÏ¢£ÏˆÏK˛Ó˚ üˆÏï˛ñ çyü≈y!öÓ˚ ≤ÃˆÏò¢à%!°Ó˚ §#üyöy ˛õ%ö!öô≈yÓ˚î Ü˛Ó˚yñ ~ÓÇ ˆ§•zû˛yˆÏÓ

~ˆÏòÓ˚ §Çáƒy Ü˛!üˆÏÎ˚ xyöy– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° xˆÏöÜ˛ ≤ÃˆÏòˆÏ¢Ó˚ (Land) •yˆÏï˛ ˆÓ!¢ §¡õò xy§ˆÏÓ ÎyˆÏï˛ ï˛yÓ˚y

•zí˛zˆÏÓ˚y˛õ#Î˚ üyöòˆÏ[˛ ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛yÎ˚ öyüˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

xÓ¢ƒ ~Ü˛Ìy xöfl∫#Ü˛yÎ≈ ˆÎñ çyü≈yö Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ !ÓÓï≈˛ö Ä •z!ï˛•yˆÏ§Ó˚ x!û˛K˛ï˛y •° ˆÎñ ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚

§yÇ!Óôy!öÜ˛ ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö §yôö Ü˛Ó˚y á%Ó•z ò%Ó˚)• Ü˛yç–

SäV §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfiÌy

≤ÃÌü !ÓŸªÎ%ˆÏk˛Ó˚ ˛õÓ˚ çyü≈y!öˆÏï˛ •y•züyÓ˚ ≤Ãçyï˛sf (Weimer Republic) ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Î˚– ~•z

¢y§öÓƒÓfliyÎ˚ çyü≈y!öˆÏï˛ ≤ÃÜ,˛ï˛ xˆÏÌ≈ §Ç§ò#Î˚ ¢y§öÓƒÓfiÌy (Parlimentary Government) ˛õ%ˆÏÓ˚y˛õ%!Ó˚

≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Î˚– Î!òÄ á%Ó ¢#â •z ~•z §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfiÌy !•ê˛°yÓ˚ Ä ïÑ˛yÓ˚ òˆÏ°Ó˚ ã˛ƒyˆÏ°ˆÏOÓ˚ ü%ˆÏáyü%!á •Î˚

~ÓÇ 1930ÈÙÈ~Ó˚ ˆ¢£Ï !òˆÏÜ˛ ˆû˛ˆÏAà ˛õˆÏí˛¸ñ ï˛Ó%Ä çyü≈yö §Ç§ò#Î˚ Ó˚#!ï˛ö#!ï˛ Ä xyòÓÜ˛yÎ˚òy §¡∫ˆÏ¶˛ xû˛ƒhflÏ

•ÄÎ˚yÓ˚ §%ˆÏÎyà ˛õyÎ˚– !mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%ˆÏk˛Ó˚ ˛õÓ˚ ˆÎ öï%˛ö ¢y§öÓƒÓfiÌy ≤Ãã˛!°ï˛ •Î˚ ˆ§áyˆÏöÄ §Ç§ò#Î˚

¢y§öÓƒÓfiÌy @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z ÓƒÓfiÌyÎ˚ çyü≈y!öˆÏï˛ ò%•zÜ˛«˛!Ó!¢‹T ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ (Bundestage~ÓÇ Bundesrat) •yˆÏï˛ ¢y§ö«˛üï˛y ˆòÄÎ˚y xyˆÏåÈ– ˛õy°≈yˆÏürê˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛yˆÏ™°Ó˚ˆÏÜ˛– çyü≈yö

Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ≤Ãçyï˛ˆÏsfÓ˚ Ó˚y‹T…≤Ãôyö ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛ˆÏrê˛Ó˚ !öÓ≈yã˛ˆÏöÄ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xyÇ!¢Ü˛ û)˛!üÜ˛y

xyˆÏåÈ– ã˛yˆÏ™°Ó˚ ~ÓÇ ïÑ˛yÓ˚ üsf#§û˛y ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ §yÇ!Óôy!öÜ˛ xˆÏÌ≈ òyÎ˚Ók˛ ÌyˆÏÜ˛ö– §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚

≤ÃhflÏyÓ xö%ˆÏüyòö Ü˛Ó˚y ~ÓÇ ≤ÃˆÏÎ˚yçˆÏö ˛õ!Ó˚Óï≈˛ö Ü˛Ó˚yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ xyˆÏåÈ–

220

Sã˛V fl∫Ü˛#Î˚ !öÓ≈yã˛öÓƒÓfliy

çyü≈y!öÓ˚ Óï≈˛üyö ¢y§öÓƒÓfliy Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ !ö¡¨Ü˛«˛ Bundestag !öÓ≈y!ã˛ï˛ •Î˚ çöàˆÏîÓ˚

≤Ãï˛ƒ«˛ ˆû˛yˆÏê˛– ˆüyê˛ §ò§ƒ§ÇáƒyÓ˚ xˆÏô≈Ü˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö ˆû˛yê˛òyï˛yˆÏòÓ˚ ˆû˛yˆÏê˛ !ö!ò≈‹T ˆû˛ÔˆÏày!°Ü˛

!öÓ≈yã˛ö ˆÜ˛w ˆÌˆÏÜ˛– Óy!Ü˛ xˆÏô≈Ü˛§ÇáƒÜ˛ §ò§ƒ xyˆÏ§ö §üyö%˛õy!ï˛Ü˛ ˆû˛yê˛òyö ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ List Systemxö%ÎyÎ˚#– ~•z ˛õk˛!ï˛ˆÏï˛ ˆû˛yê˛òyï˛yàî Óƒ!=˛ÙÈ≤ÃyÌ≈#Ó˚ ˛õ!Ó˚ÓˆÏï≈˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°ˆÏÜ˛ ˆû˛yê˛ ˆòÎ˚ ~ÓÇ

Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°ˆÏÜ˛ ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ xyˆÏà•z ò°#Î˚ ≤ÃyÌ≈#ˆÏòÓ˚ öyˆÏüÓ˚ ï˛y!°Ü˛y ≤ÃÜ˛y¢ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ˆÎ ò°

ˆÎ xö%˛õyˆÏï˛ ˆû˛yê˛ ˛õyˆÏÓ ˆ§•z xö%˛õyˆÏï˛ Ä•z ˛õ)Ó≈ ≤ÃÜ˛y!¢ï˛ ï˛y!°Ü˛y ˆÌˆÏÜ˛ §ò§ƒ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– àï˛

˛õMÈy¢ ÓåÈˆÏÓ˚Ó˚ Ä˛õÓ˚ ~•z ò%•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ !öÓ≈yã˛öÓƒÓfliy §%fliû˛yˆÏÓ•z ã˛°ˆÏåÈ– !mï˛#Î˚ Ü˛«˛ BundesratÎ%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ xAàÈÙÈÓ˚yçƒà%!°Ó˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ ˜ï˛!Ó˚–

SåÈV ˆÎÔÌ üsf#§û˛y (Coalition Government)

Î%ˆÏk˛y_Ó˚ çyü≈y!öˆÏï˛ xyç ˛õÎ≈hsˇ Îï˛à%!° üsf#§û˛y «˛üï˛yÎ˚ ~ˆÏ§ˆÏåÈ ˆ§à%!° §ÇÎ%= Óy !ü!°ç%!°

(coalition) üsf#§û˛y– Î!òÄ çyü≈yö Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ ≤Ãôyö ò%!ê˛ ò° Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈñ í˛zû˛Î˚ò°•z ï˛yˆÏòÓ˚ §•ˆÏÎyà#

ò°à%!°ˆÏÜ˛ !öˆÏÎ˚•z üsf#§û˛y àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚– ~ê˛y•z çyü≈yö Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ˜Ó!¢‹Tƒ •ˆÏÎ˚ òÑy!í˛¸ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

13.10 §yÓ˚yÇ¢

ˆüyê˛yü%!ê˛ x‹Tyò¢ ¢ï˛Ü˛ ˆÌˆÏÜ˛ xyô%!öÜ˛ çyü≈yö Ó˚y‹T…ÓƒÓfliyÓ˚ ÷Ó˚&– ˛õÎ≈yÎ˚e´ˆÏü ≤ÃÌü Ó˚y•zá (Reich),!mï˛#Î˚ Ó˚y•zá ~ÓÇ ï,˛ï˛#Î˚ Ó˚y•zˆÏáÓ˚ ˛õÓ˚ !mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%k˛ ˆ¢£Ï •ˆÏ° öï%˛ö ˛õ!Ó˚ˆÏÓ¢ 1949 §yˆÏ° ˛õ!ÿ˛ü

çyü≈y!öˆÏï˛ Federal Republic of Germany (FRG) öyˆÏü àîï˛y!sfÜ˛ Ó˚y‹T…ÓƒÓfliy ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Î˚–

FRFÈÙÈÓ˚ û)˛á[˛ !åÈ° xyˆÏü!Ó˚Ü˛yöñ !Ó !ê˛¢ Ä ú˛Ó˚y!§ˆÏòÓ˚ x!ôÜ,˛ï˛ çyü≈y!ö– Î%k˛ ˆ¢ˆÏ£Ï çyü≈y!öˆÏï˛ àîï˛sf

≤Ã!ï˛¤˛yÓ˚ í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ çyü≈yö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!°Ó˚ §ˆÏD xyˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ xÓy!N˛ï˛ xM˛ÈˆÏ°Ó˚ §yü!Ó˚Ü˛

x!ôÜ˛ï≈˛yˆÏòÓ˚ §¡ø!ï˛ !öˆÏÎ˚ öï%˛ö §Ç!Óôyö (Basic Law of 1949) à,•#ï˛ •Î˚– xyÓ˚ ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛

•zí˛z!öÎ˚ˆÏöÓ˚ x!ôÜ,˛ï˛ ˛õ)Ó≈ çyü≈y!öˆÏï˛ German Democratic Republic (GDR) öyˆÏü öï%˛ö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚

§,!‹T Ü˛Ó˚y •Î˚– FRG ˛õ%ˆÏÓ˚y˛õ%!Ó˚ §yÓ≈ˆÏû˛Ôü Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ üÎ≈yòy ˛õyÎ˚ 1955 §y Ï°–

1980ÈÙÈÓ˚ ò¢ˆÏÜ˛Ó˚ ˆ¢ˆÏ£Ï ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ö !öˆÏçÓ˚ xy!Ì≈Ü˛ §ü§ƒyÎ˚ çç≈!Ó˚ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ òÓ˚&î

GDRÈÙÈˆÜ˛ xy!Ì≈Ü˛ Ä §yü!Ó˚Ü˛ §y•yÎƒ ˆòÄÎ˚yÓ˚ üˆÏï˛y xÓfliyÎ˚ !åÈ° öy– §%ï˛Ó˚yÇ ˛õ)Ó≈ çyü≈y!öÓ˚ çöàî

1989 §yˆÏ° x!ôÜ˛ fl∫yô#öï˛y Ä í˛zß¨ï˛ üyˆÏöÓ˚ ç#ÓöÎy˛õˆÏöÓ˚ òy!ÓˆÏï˛ ÚÚÓy!°≈ö ≤Ãyã˛#Ó˚ÛÛ ˆû˛ˆÏä ˆú˛ˆÏ°

˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ §ˆÏAà !ü!°ï˛ •ˆÏï˛ ã˛y•zˆÏ° ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ •zí˛z!öÎ˚ö ˆÜ˛yö ÓyôyÓ˚ §,!‹T Ü˛ˆÏÓ˚!ö– §Ó ˛õˆÏ«˛Ó˚

§¡ø!ï˛ !öˆÏÎ˚•z 1990 §yˆÏ° GDR xy•zöï˛ !üˆÏ¢ ÎyÎ˚ FRGÈÙÈÓ˚ §ˆÏD– ˛õ%ö!ü≈!°ï˛ çyü≈y!öˆÏï˛ 1991§yˆÏ° öï%˛ö !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü öï%˛ö çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ çß√ •Î˚ öy Îy FRG öyˆÏü ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛ •Î˚–

221

çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ü)°ö#!ï˛à%!° àîï˛y!sfÜ˛ï˛yñ Î%=Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfiÌy §Ç§ò#Î˚ àîï˛sfñ fl∫Ü˛#Î˚ !öÓ≈yã˛ö ˛õk˛!ï˛

~ÓÇ ˆÎÔÌ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ §Çfl,Ò!ï˛–

13.11 ≤ÃŸ¿yÓ°#

1. çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ !ÓÓï≈˛ˆÏöÓ˚ §Ç!«˛Æ Óî≈öy !òö– S208ÈÙÈ213 ˛õyï˛y ˆòá%öV

2. çyü≈y!öˆÏï˛ §Ç§ò#Î˚ àîï˛sf Ü˛áö ≤ÃÌü ≤Ãã˛!°ï˛ •Î˚⁄ S219ÈÙÈ220 ˛õyï˛y ˆòá%öV

3. çyü≈y!öÓ˚ Î%= Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ ü)°ƒyÎ˚ö Ü˛Ó˚%ö– S214ÈÙÈ219 ˛õyï˛y ˆòá%öV

4. çyü≈y!öÓ˚ Óï≈˛üyö §Ç!Óôyö Ü˛ˆÏÓ ≤Ãã˛!°ï˛ •Î˚⁄ S˛õyï˛y 213ó 13.9 ˛õí˛YöV

5. Óï≈˛üyö çyü≈y!öÓ˚ Ó˚y‹T…ÓƒÓfliyÓ˚ ü)°ö#!ï˛à%!° Óî≈öy Ü˛Ó˚%ö– S13.9 ˛õí˛YöV


1. Harold A. Turner, Germany from partition to Unification, 1992.

2. Russell Dalton. Politics if Germany (2nd edition), 1993.

3. Gordon Smith et. at. Developments in German Politics (3rd edition), 1996.

4. Almond, Powell, Strom, Dalton (eds.), Comparative Politics Today (7th edition),2000.

5. Peter Pulzer, German Politics, 1995.

6. William E. Paterson and David Southern. Governing Germany, 1991.

7. Volker Berghahn, Modern Germany : Society, Economy and Politics in theTwentieth Century (2nd edition), 1987.

222

~Ü˛Ü˛ 14 ¢y§ö!Óû˛yà Ä §Ç§ò

àë˛ö

14.1 í˛zˆÏj¢ƒ


14.3 ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛

14.4 Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ¢y§ö!Óû˛yà É ã˛yˆÏ™°Ó˚

14.5 çyü≈yö §Ç§ò

14.6 Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §Ç§ˆÏòÓ˚ Ü˛yÎ≈yÓ!°

14.7 §yÓ˚yÇ¢

14.8 ≤ÃŸ¿yÓ!°

14.9 @ˇÃrÌ˛õO#

14.1 í˛zˆÏj¢ƒ

~•z ~Ü˛Ü˛!ê˛ˆÏï˛ çyü≈yö Ó˚y‹T…ÓƒÓfliyÎ˚ ¢y§ö!Óû˛yà Ä §Ç§ò §¡∫ˆÏ¶˛ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z

~Ü˛Ü˛!ê˛ ˛õyë˛ Ü˛Ó˚° xy˛õ!ö çyöˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓö É

● çyü≈y!öÓ˚ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ fl∫Ó˚*˛õ Ä ï˛yÓ˚ ≤Ãôyö ≤Ãôyö xÇˆÏ¢Ó˚ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚–

● çyü≈yö ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ É ïÑ˛yÓ˚ !öÓ≈yã˛ö Ä û)˛!üÜ˛y–

● çyü≈yö ã˛yˆÏ™°Ó˚ É !öÓ≈yã˛öñ «˛üï˛y Ä û)˛!üÜ˛y–

● çyü≈yö üsf#§û˛y É àë˛ö Ä «˛üï˛y–

● çyü≈yö §Ç§ò É Ó%ˆÏ®§ê˛yà Ä Ó%ˆÏ®§Ó˚yê˛ É àë˛ö Ä «˛üï˛y–


öyÍ§#ˆÏòÓ˚ xyüˆÏ° !•ê˛°yÓ˚ «˛üï˛yÓ˚ ~ˆÏ§!åÈˆÏ°ö §yÇ!Óôy!öÜ˛ ˛õˆÏÌ•z ~üö ~Ü˛ê˛y òy!Ó öyÍ§#ˆÏòÓ˚ ˛õ«˛

ˆÌˆÏÜ˛ Ü˛Ó˚y •ˆÏï˛yñ Î!òÄ ~üö òy!ÓÓ˚ ˛õˆÏ«˛ Î%!=˛ á%Ó ˆçyÓ˚yˆÏ°y öÎ˚– àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§ˆÏöÓ˚ ü)° Ü˛Ìy

fl∫yô#öï˛y—fl∫yô#ö üï˛ ≤ÃÜ˛yˆÏ¢Ó˚ §%ˆÏÎyà ~ÓÇ fl∫yô#ö !ã˛hsˇy Ä Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚ ˛õ!Ó˚ˆÏÓ¢– öyÍ§#Ó˚y ~§ˆÏÓÓ˚

!Ü˛å%È•z Ó˚«˛y Ü˛ˆÏÓ˚!ö ~ÓÇ •y•züyÓ˚ ≤Ãçyï˛ˆÏsfÓ˚ x˛õü,ï%˛ƒ âê˛yÎ˚– ~•zÓ˚Ü˛ü §Ω˛yÓöy ÎyˆÏï˛ û˛!Ó£ÏƒˆÏï˛ xyÓ˚

Ü˛á Ïöy öy xy§ Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ ˆ§ Óƒy˛õy ÏÓ˚ !Ó Ï¢£Ïû˛y ÏÓ !ã˛hsˇy Ü˛ ÏÓ˚!åÈ Ï°ö Î% Ïk˛y_Ó˚ çyü≈y!öÓ˚ ¢y§öï˛sfÈÙÈ≤Ã Ïîï˛yÓ˚y–

223

çyü≈yö §Ç!ÓôyˆÏöÓ (Basic Law) ü)° Ü˛Ìy•z •° ¢y§ö«˛üï˛yÓ˚ ˆÜ˛w#Ü˛Ó˚î ˆÎö ˆÜ˛yˆÏöyû˛yˆÏÓ•z öy •ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 20 §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚yÎ˚ flõ‹Tû˛yˆÏÓ ~Ü˛Ìy Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

•y•züyÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏö ÚÚÓ˚y•zˆÏáÓ˚ Ó˚y‹T…˛õ!ï˛ÛÛÈÙÈÓ˚ •yˆÏï˛ ÎˆÏÌ‹T «˛üï˛yÓ˚ ˆÜ˛w#Ü˛Ó˚î Ü˛Ó˚y !åÈ°– !ï˛!ö çöàˆÏîÓ˚ myÓ˚y

≤Ãï˛ƒ«˛ ˆû˛y Ïê˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ • Ïï˛ö– Ó˚y•z ÏáÓ˚ ã˛y Ï™°Ó˚ ÏÜ˛ !öÎ%=˛ Ä ÓÓ˚áyhflÏ Ü˛Ó˚yÓ˚ ~ÓÇ Ó˚y•zá ˛õy°≈y Ïürê˛ ÏÜ˛ (Reichstag)ˆÏû˛ˆÏAà ˆòÄÎ˚yÓ˚ «˛üï˛y ïÑ˛yÓ˚ •yˆÏï˛ !åÈ°ñ !ï˛!ö §yü!Ó˚Ü˛ Óy!•ö#Ó˚ ≤Ãôyö !åÈˆÏ°öó ~ÓÇ çÓ˚%!Ó˚ xÓfliyÎ˚ !ÓˆÏ¢£Ï «˛üï˛y

ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏï˛ö– Óï≈˛üyˆÏö Basic Law (1949) ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ §Ü˛° §Ω˛yÓöyÓ˚ ˛õÌ Ó¶˛ Ü˛ˆÏÓ˚ !òˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

14.03 ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛

çyü≈y!öÓ˚ Ó˚y‹T…≤ÃôyöˆÏÜ˛ Ó°y •Î˚ ÚÚˆÏú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ÛÛ– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 54 §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# !ï˛!ö ÚÚ

ˆú˛í˛y ÏÓ˚° Ü˛ö Ïû˛ö¢öÛÛ myÓ˚y !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– Îy Ïï˛ !ï˛!ö ˆÜ˛y Ïöy Ó˚Ü˛ü xy§° «˛üï˛y òy!Ó Ü˛Ó˚ Ïï˛ öy ˛õy ÏÓ˚ö ˆ§çöƒ•z

~•z ˛õˆÏÓ˚y«˛ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ÓƒÓfiÌy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ~ÓÇ çöàˆÏîÓ˚ myÓ˚y !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ ÓƒÓfiÌy Ü˛Ó˚y •Î˚!ö– çyü≈y!öÓ˚

Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ §Ç§ˆÏòÓ˚ (Bundestag) §ò§ƒàî ~ÓÇ 16 !ê˛ ≤ÃˆÏòˆÏ¢Ó˚(Land) §ò§ƒàˆÏîÓ˚ myÓ˚y !öÓ≈y!ã˛ï˛ §ü§ÇáƒÜ˛

≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° Ü˛öˆÏû˛ö¢ö àë˛ö Ü˛Ó˚y •Î˚ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ˆÏÜ˛ !öÓ≈yã˛ö Ü˛Ó˚yÓ˚ í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ– ~•z

û˛yˆÏÓ Ó˚y‹T…≤ÃôyˆÏöÓ˚ ˆÜ˛w#Î˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ Ä Ó˚yçƒ ≤Ã!ï˛!ö!ôˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ §ÇáƒyÓ˚ û˛yÓ˚§yüƒ Ó˚yáy •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

•y•züyÓ˚ ≤Ãçyï˛ˆÏsfÓ˚ ˆ≤Ã!§ˆÏí˛ˆÏrê˛Ó˚ ï%˛°öyÎ˚ Óï≈˛üyˆÏöÓ˚ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛ˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛y xˆÏöÜ˛ Ü˛ü– ˆú˛í˛yˆÏÓ˚°

ˆ≤Ã!§ Ïí˛ Ïrê˛Ó˚ ≤Ãôyö ˛≤Ãôyö Ü˛ï≈ Óƒ •° !Ó Ïò!¢ Ó˚y‹T…≤Ãôyö ÏòÓ˚ ÷ Ïû˛FåÈy §ú˛ ÏÓ˚Ó˚ §üÎ˚ ï Ñy ÏòÓ˚ fl∫yàï˛ çyöy Ïöyñ §Ó˚Ü˛y ÏÓÓ˚

xyö%¤˛y!öÜ˛ §û˛yÎ˚ ˆÎyàòyö Ü˛Ó˚yñ xöƒ Ó˚yˆÏ‹T… ÷ˆÏû˛FåÈy §ú˛ˆÏÓ˚ ÎyÄÎ˚yñ çyü≈y!öˆÏï˛ x!°!¡õÜ˛ ˆàü§‰ÈÙÈ~Ó˚ üˆÏï˛y

xö%¤˛yö í˛zˆÏmyôö Ü˛Ó˚y •zï˛ƒy!ò xyö%¤˛y!öÜ˛ Ü˛yç Ü˛Ó˚y– xy¢y Ü˛Ó˚y •Î˚ !ï˛!ö §!Ü ˛Î˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°yò!°Ó˚ í˛zˆÏôù≈

ˆÌˆÏÜ˛ ïÑ˛yÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ü˛ï≈˛Óƒ Ü˛Ó˚ˆÏÓö– !Ü˛v Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚î ≤Ã!Ü ˛Î˚yÓ˚ §ˆÏD ïÑ˛yÓ˚ ˆÜ˛yˆÏöy ˆÎyà ˆö•z ~üö

ôyÓ˚îy Ü˛Ó˚y !ë˛Ü˛ •ˆÏÓ öy– Basic Law ˆÏú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ˆÏÜ˛ Ü˛ï˛Ü˛à%!° xy•zö§¡øï˛ Ü˛ï≈˛Óƒ §¡õyòöyÓ˚ òy!Î˚c

!òˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ˆÎüöñ !ï˛!ö Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ~ÓÇ §yü!Ó˚Ü˛ Óy!•ö#Ó˚ x!ôÜ˛y!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ !öÎ%_´ Ü˛ˆÏÓ˚öñ Bundestag~ÓÇ Bundestrat-~ xö%ˆÏüy!òï˛ xy•zˆÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyˆÏÓ fl∫y«˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚öñ xöƒˆÏòˆÏ¢Ó˚ §ˆÏD çyü≈y!öÓ˚ ã%˛!_´ˆÏï˛ (Treaties)§y«˛Ó˚ Ü˛Ó˚y ~ÓÇ òu˛≤ÃyÆ x˛õÓ˚yô#ˆÏòÓ˚ xy•zö!§k˛ í˛z˛õyˆÏÎ˚ «˛üy≤Ãò¢≈ö Ü˛Ó˚y– xÓ¢ƒ ~•z §ú˛° Ü˛yˆÏç•z ã˛yˆÏ™°Ó˚

S≤Ãôyöüsf#V §¡ø!ï˛ çy!öˆÏÎ˚ fl∫y«˛Ó˚ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õÓ˚•z ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ fl∫y«˛Ó˚ Ü˛ˆÏÓ˚ö–

Î!ò Ü˛áˆÏöy §Ç§ò#Î˚ !ö¡¨Ü˛ˆÏ«˛ ÚÓ%ˆÏ®§ê˛yˆÏàÛ(Bundestag) §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õ«˛ ˆÌˆÏÜ˛ ≤ÃhflÏy!Óï˛ ˆÜ˛yˆÏöy xy•zˆÏöÓ˚

≤ÃhflÏyÓ §ü!Ì≈ï˛ öy •Î˚ñ ï˛y• Ï° ˆú˛í˛y ÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ Ïí˛rê˛ ~Ü˛çö öï% ö ã˛ƒy Ï™°Ó˚ ü Ïöyö#ï˛ Ü˛ ÏÓ˚ §Ç§ò ÏÜ˛ (Bundestag)çyöyˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö ~ÓÇ §Ç§ò ˆû˛ˆÏAà !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– xÓ¢ƒ ~•z ò%!ê˛ Ü˛yç !ï˛!ö Basic Law-~Ó˚ !öˆÏò≈!¢ï˛ ôyÓ˚y

ˆüˆÏö•z Ü˛Ó˚ˆÏÓö ~ÓÇ Ü˛áö•z ïÑ˛yÓ˚ ˆfl∫FåÈyô#ö !§k˛yhsˇ ˆöˆÏÓö öy–

224

!Ü˛v §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õˆÏ«˛ ã˛yˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ ˆÜ˛yˆÏöy xö%ˆÏÓ˚yô !ï˛!ö ≤Ãï˛ƒyáƒyö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÓ˚ö !Ü˛öy ˆ§ÈÙÈ˛Óƒy˛õyˆÏÓ˚ BasicLaw á%Ó flõ‹T Ü˛ˆÏÓ˚ !Ü˛å%È ÓˆÏ°!ö– ˆ≤Ã!§ˆÏí˛ˆÏrê˛Ó˚ •yˆÏï˛ xy•zö ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ ˆ«˛ˆÏe ˆû˛ˆÏê˛y (veto) «˛üï˛y xyˆÏåÈ

!Ü˛öyñ ã˛y Ï™° ÏÓ˚Ó˚ ˛õÓ˚yü Ï¢≈ üsf#§û˛yÓ˚ §¡±§yÓ˚ Ïî !ï˛!ö üï˛ !ò Ïï˛ Óyôƒ !Ü˛öyñ ~üö!Ü˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ §Ç§ò (Budnestag)ˆû˛ˆÏAà ˆòÄÎ˚yÓ˚ ˛õÓ˚yü¢≈ ã˛yˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yåÈ ˆÌˆÏÜ˛ ~ˆÏ° !ï˛!ö ï˛y @ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Óyôƒ !Ü˛öy ~§Ó !Ó£ÏˆÏÎ˚Ä §Ç!ÓôyˆÏö

(Basic Law) flõ‹T Ü˛ˆÏÓ˚ !Ü˛å%È Ó°y ˆÏö•z– ˆÓyô•Î˚ §Ç!ÓôyˆÏö •zˆÏFåÈ Ü˛ˆÏÓ˚•z ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ !Ó£ÏˆÏÎ˚ flõ‹Tû˛y£ÏyÎ˚

ˆÜ˛yˆÏöy ôyÓ˚y ˆÎyà Ü˛Ó˚y •Î˚!öñ ˆÜ˛ööy ~•z !Ó£ÏˆÏÎ˚ !Ü˛å%È xflõ‹Tï˛y ÌyÜ˛ˆÏ° §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ü)° í˛zˆÏj¢ƒ ˆÎ ‘checkand balance’ !öÎ˚sfî ~ÓÇ û˛yÓ˚§yüƒï˛y Ó˚«˛y Ü˛Ó˚y §•ç •ˆÏÓ–

ˆú˛í˛y ÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ Ïí˛ Ïrê˛Ó˚ Î ÏÌ‹T Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ à%Ó%c Ä üÎ≈yòy xy ÏåÈñ Î!òÄ ï ÑyÓ˚ ≤Ãï˛ƒ«˛ Ä !öçfl∫ «˛üï˛y §#üyÓÂô–

ˆú˛í˛y ÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ Î!ò ~Ü˛çö x!û˛K˛ Ä §!Ü ˛Î˚ Ó˚yçö#!ï˛!Óò •ö ï˛y•ˆÏ° ïÑ˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛ çyü≈yö çy!ï˛Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

˛õ!Ó˚ ÏÓ¢ ÏÜ˛ §% õy!Ó˚ã˛y!°ï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ Ü˛y Ïç §y•yÎƒ Ü˛Ó˚yÓ˚ §% ÏÎyà xy Ïå ïÑ yÓ˚ Ü˛yçÜ˛ Ïü≈Ó˚ Ä Ó_, ï˛y!òÓ˚ üyôƒ Ïü– ã˛y Ï™°Ó˚ ÏÜ˛

Óƒ!_´àï˛ ˛õÓ˚yü¢≈ ˆòÄÎ˚yÓ˚ ˆ«˛ˆÏe ˆÜ˛yˆÏöy ÓyôyÈ ˆö•z– ˆÎˆÏ•ï%˛ !ï˛!ö ò°#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ |ˆÏôù≈ ÌyˆÏÜ˛ö ˆ§ˆÏ•ï%˛ ïÑ˛yÓ˚

Ü˛Ìy §ü@ˇÃ çy!ï˛ ◊k˛y§•Ü˛yˆÏÓ˚ ÷öˆÏÓñ ˆÜ˛ööy ˜òö!®ö ò°#Î˚ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçöˆÏÜ˛ x!ï˛e´ü Ü˛ˆÏÓ˚ §ü@ˇÃ çy!ï˛Ó˚

fl∫yˆÏÌ≈Ó˚ Ü˛Ìy Ó°yÓ˚ üˆÏï˛y ˛õòüÎ≈yòyÎ˚ !ï˛!ö x!ô!¤˛ï˛– Óï≈˛üyˆÏö ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ ˆçy•yˆÏöü Ó˚yí˛z 1999 §y Ï°

ˆ≤Ã!§ Ïí˛rê˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ xy Ïà !ï˛!ö öÌ≈ Ó˚y•zöÈÙÈÄ ÏÎ˚fiê˛ú˛y!°Î˚yÓ˚ ü Ïï˛y =Ó˚&c˛õ)î≈ ≤Ã Ïò Ï¢Ó˚ ü%áƒüsf# (Minister-President) !åÈˆÏ°ö ~ÓÇ ïÑ˛yÓ˚ !öçfl∫ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ üÎ≈yòy ÎˆÏÌ‹T–

˛õy°≈yˆÏüˆÏrê˛Ó˚ ˆÎ ˆÜ˛yˆÏöy Ü˛«˛ (Bundestag xÌÓy Bundesrat) Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ ˆÜ˛yˆÏê≈˛Ó˚ (FederalConstitutional Court) Ü˛yˆÏåÈ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ˆÏÜ˛ §Ç!Óôyö Óy ˆÜ˛yˆÏöy Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ xy•zö •zFåÈyÜ,˛ï˛û˛yˆÏÓ öy

ˆüˆÏö ã˛°yÓ˚ Ü˛yÓ˚ˆÏî Impeach Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ (Art. 61)– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyÓ í˛zay˛õö Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ ˆÎÈÙÈˆÏÜ˛yˆÏöy

Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ xhsˇï˛ ~Ü˛ÈÙÈã˛ï%˛Ì≈yÇ¢ §òˆÏ§ƒÓ˚ §üÌ≈ö ≤ÃˆÏÎ˚yçö– Î!ò ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° Ü˛ö!fiê˛!ê˛í˛z¢öy° ˆÜ˛yê≈˛ x!û˛ˆÏÎyà á!ï˛ˆÏÎ˚

ˆòˆÏá !ö!ÿ˛ï˛ •ö ˆÎñ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏírê˛ §Ç!Óôyö Óy ˆÜ˛yˆÏöy Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ xy•zö •zFåÈyÜ,˛ï˛û˛yˆÏÓ °Aâö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö

ï˛y•ˆÏ° ˆÜ˛yê≈˛ xyˆÏò¢ÓˆÏ° ˛ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ˆÏÜ˛ ˛õòã%˛ƒï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö–

14.4 Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ¢y§ö!Óû˛yà É ã˛yˆÏ™°Ó˚

ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ã˛yˆÏ™°Ó˚ Ä ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° üsf#ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ¢y§ö!Óû˛yà à!ë˛ï˛– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 63 §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚y

xö%ÎyÎ˚# §Ç§ˆÏòÓ˚ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛«˛ Bundestag-ˆÜ˛ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ ~Ü˛çö ã˛ƒyˆÏ™°Ó˚ !öÓ≈yã˛ö Ü˛Ó˚yÓ˚ ≤ÃhflÏyÓ

ˆòÄÎ˚yÓ˚ ˛õÓ˚ Ä•z §û˛y ã˛yˆÏ™°Ó˚ˆÏÜ˛ !öÓ≈yã˛ö Ü˛ˆÏÓ˚– !Î!ö Bundestag-‰~Ó˚ ˆüyê˛ §ò§ƒ§ÇáƒyÓ˚ §Çáƒy!ôÜ˛ƒ §üÌ≈ö

˛õyö !ï˛!ö ã˛ƒyˆÏ™°Ó˚ !•§yˆÏÓ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö ~ÓÇ ïÖ˛yˆÏÜ˛ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ §yï˛!òˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ ã˛yˆÏ™°Ó˚ ˛õˆÏò !öÎ%=˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛

ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ Óyôƒ ÌyˆÏÜ˛ö–

225

çyü≈y!öÓ˚ ã˛ƒy Ï™°Ó˚ ˛õò!ê˛ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ ≤Ãôyöüsf# ˛õ ÏòÓ˚ §üï% °ƒ– °«˛ƒ Ü˛Ó˚yÓ˚ !Ó£ÏÎ˚ñ çyü≈yö ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚ ã˛ƒy Ï™°Ó˚

!öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö §Ç§ ÏòÓ˚ §Ü˛° §ò§ƒ ÏòÓ˚ §yü!@ˇÃÜ˛ ˆû˛yê˛yû% !ê˛ Ïï˛ñ !Ü˛v !Ó Ïê˛ Ïö Óy û˛yÓ˚ Ïï˛ §Ç§ ÏòÓ˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ ò Ï°Ó˚

ˆöï˛y ÏÜ˛ ≤Ãôyöüsf# !• Ï§ ÏÓ !öÎ%_´ Ü˛Ó˚y •Î˚ ~ÓÇ ~•z ˆöï˛y!öÓ≈yã˛ö Óƒy˛õyÓ˚!ê˛ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ ò Ï°Ó˚ xyû˛ƒhsˇÓ˚#î Óƒy˛õyÓ˚–

≤Ãôyöüsf#ˆÏÜ˛ §Ç§ˆÏòÓ˚ xyfliy xç≈ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚ !Ü˛v ˆÜ˛ ≤Ãôyöüsf# •ˆÏÓö ï˛y !fiÌÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ §Çáƒyà!Ó˚¤˛ ò°– çyü≈y!öˆÏï˛

(Bundestage) ã˛ƒyˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ ≤Ã!ï˛ xöyfiÌy ≤ÃÜ˛y¢ Ü˛Ó˚ˆÏ° ïÑ˛yˆÏÜ˛ ˛õòï˛ƒyà Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚ !Ü˛hsˇ% xöyfiÌy ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚

üˆÏôƒ•z !ÓÜ˛“ ã˛yˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ öyü ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚ ÎyÓ˚ ú˛ˆÏ° Bundertag çyöˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ñ ˆÜ˛ ˛õÓ˚Óï˛#≈ ã˛yˆÏ™°Ó˚

•ˆÏFåÈö– !Ó ˆÏê˛ˆÏö Óy û˛yÓ˚ˆÏï˛ ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ÓƒÓfiÌy ˆö•z–

≤ÃÌü ü•yÎ%ˆÏk˛Ó˚ ˛õÓ˚ ˆÎ •y•züyÓ˚ ≤Ãçyï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy ≤Ãã˛!°ï˛ •Î˚ ˆ§áyˆÏö ¢y§ö!Óû˛à#Î˚ «˛üï˛y

(Executive Powers) ˆú˛í˛y ÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ Ïí˛rê˛ ~ÓÇ ã˛ƒy Ï™° ÏÓ˚Ó˚ ü Ïôƒ !Óû˛=˛ !åÈ°– !mï˛#Î˚ ü•yÎ% Ïk˛Ó˚ ˛õÓ˚ çyü≈y!ö Ïï˛

ˆÎ §Ç!Óôyö (Basic Law) à,•#ï˛ •Î˚ ˆ§áyˆÏö ~•z «˛üï˛y!Óû˛yçö Ó˚ò Ü˛ˆÏÓ˚ ã˛yˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y Ó,!k˛ Ü˛Ó˚y •Î˚–

≤ÃÌüyÓ!ôñ !mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%ˆÏk˛y_Ó˚ çyü≈y!öÓ˚ ã˛yˆÏ™°Ó˚ ˛õˆÏò ÎÑyÓ˚y Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö ïÑ˛yÓ˚y Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ≤ÃÜ,˛ï˛

¢y§Ü˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ•z !ã˛!•´ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈö– Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ ≤Ã!e´Î˚yÎ˚ ïÑ˛yÓ˚y ÎˆÏÌ‹T à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– ˆ§ÈÙÈÜ˛yÓ˚ Ïî

ˆÜ˛•z ˆÜ˛í˛z Óï≈˛üyö çyü≈yö àîï˛sfˆÏÜ˛ ÚÚã˛yˆÏ™°Ó˚ àîï˛sfÛÛ ÓˆÏ° Óî≈öy Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö– §yôyÓ˚îï˛ ã˛yˆÏ™°Ó˚ !öˆÏçÓ˚ òˆÏ°Ó˚

ˆöï˛y ~ÓÇ ò°#Î˚ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚ˆÏî ÎˆÏÌ‹T «˛üï˛y Ä ≤Ãû˛yÓ !ÓhflÏyÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ö–

ˆÎˆÏ•ï%˛ ã˛yˆÏ™°Ó˚ Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏàÓ˚ (Bundestag) ˆöï˛yñ ˆ§çöƒ !ï˛!ö §Ç§ˆÏòÓ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛yˆÏç ˆöï,˛c ˆòö–

!ï˛!ö §Ç§ˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ ~ÓÇ Óy•zˆÏÓ˚ !öˆÏçÓ˚ òˆÏ°Ó˚ ˆöï˛y ~ÓÇ !ï˛!ö §Ç§ˆÏòÓ˚ §üÌ≈ˆÏö•z ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ˆöï˛y– §%ï˛Ó˚yÇ

çyü≈yö ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚ ã˛ƒyˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y Ä à%Ó˚%c á%Ó•z ˆÓ!¢–

!mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%ˆÏk˛Ó˚ ˛õÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ xyç ˛õÎ≈hsˇ ÎÑyÓ˚y ã˛ƒyˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ ˛õò x°B,˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈö ïÑ˛yÓ˚y •ˆÏ°ö xƒy!í˛ö%ƒˆÏÎ˚Ó˚

(1949—63) ~Ó˚•yí≈ (1963—65), !Ü˛!§DyÓ˚ (1966—68), Ó yu˛ê‰ (1969—74), !fløí‰ ê‰ (1975—82) ˆÜ˛y•‰°‰

(1982—97) ~ÓÇ ˆ◊y ÏÎ˚í˛yÓ˚ (1908—)– ~ÑˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ xƒy!í˛ö%ƒˆÏÎ˚Ó˚ñ ~Ó˚•yí≈˛ñ Ó yu˛ê‰˛ ~ÓÇ ˆÜ˛•‰° ï˛ÑyˆÏòÓ˚

Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ ˆÎyàƒï˛yÓ˚ üyôƒ Ïü á%Ó•z à%Ó%c˛õ)î≈ û) !üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈö ~ÓÇ xyô%!öÜ˛ àîï˛y!sfÜ˛ çyü≈y!ö à Ïí ¸ ï% ° Ïï˛

!ÓˆÏ¢£Ï xÓòyö ˆÓ˚ˆÏá ˆàˆÏåÈö– Óï≈˛üyˆÏö ã˛ƒyˆÏ™°Ó˚ ˛õˆÏò xy!§ö xyˆÏåÈö ~Ü˛çö ü!•°y Angela Markel ≤ÃÌü

ü!•°y ã˛ƒyˆÏ™°Ó˚ !•ˆÏ§ˆÏÓ !mï˛#Î˚ÓyˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈö–

Basic Law-~Ó˚ 65 §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ É ‘‘The Federal Chancellor shall determine andbe resposible for, the general policy guidelines.’’ §%ï˛Ó˚yÇ çyü≈yö ¢y§ö!Óû˛yàˆÏÜ˛ñ çyü≈yö §Ó˚Ü˛yÓ˚ˆÏÜ˛

~ÓÇ çyü≈yö çy!ï˛ˆÏÜ˛ ˆöï,˛c ˆòÄÎ˚yÓ˚ Ü˛yç!ê˛ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ã˛ƒyˆÏ™°Ó˚ˆÏÜ˛•z ˛õy°ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •Î˚– ã˛ƒyˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

«˛üï˛y Ä Ü˛ï≈˛È,ˆÏcÓ˚ xyÓ˚ ~Ü˛!ê˛ í˛zÍ§ •° üsf#§û˛yÓ˚ í˛z˛õÓ˚ ïÑ˛yÓ˚ !öÎ˚sfî# «˛üï˛y– çyü≈yö Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ¢y§ö!Óû˛yˆÏà

≤ÃyÎ˚ Ü% !í ¸!ê˛Ó˚ ü Ïï˛y üsfÜ˛ (Ministry) xy ÏåÈ ˆÎà%!°Ó˚ ¢# ÏÎ≈ Ìy ÏÜ˛ö ~Ü˛çö üsf#– ~•z üsf# ÏòÓ˚ ˆú˛í˛y ÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ Ïí˛rê˛

226

!öÎ%=˛ Ü˛ ÏÓ˚ö ã˛ƒy Ï™° ÏÓ˚Ó˚ ≤ÃhflÏyÓ xö%§y ÏÓ˚ ~ÓÇ ïÑ y ÏòÓ˚ ˛õòã% ƒï˛ Ü˛Ó˚ Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ö ã˛y Ï™° ÏÓ˚Ó˚ ≤ÃhflÏyÓ ü Ïï˛y (64 §ÇáƒÜ˛

ôyÓ˚yV– üsf# ÏòÓ˚ ˆÓ ÏåÈ ˆöÄÎ˚yÓ˚ ˆ«˛ Ïe ã˛ƒy Ï™°Ó˚ ÏÜ˛ Ó% Ï®§ê˛y ÏàÓ˚ §üÌ≈ö ã˛y•z Ïï˛ •Î˚ öy– üsf# ÏòÓ˚ Ü˛yçÜ˛ Ïü≈Ó˚ ˛õ!Ó˚!ô

!fiÌÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ˆòö ã˛ƒyˆÏ™°Ó˚ ~ÓÇ ïÑ˛yÓ˚ ≤ÃhflÏy!Óï˛ ö#!ï˛Ó˚ üˆÏôƒ ˆÌˆÏÜ˛•z üsf#Ó˚y !öç !öç ˛òÆˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ ˛õ!Ó˚ã˛y°öy

Ü˛ˆÏÓ˚ö– ï˛ˆÏÓ üsf# !•ˆÏ§ˆÏÓ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ !àˆÏÎ˚ üsf#Ó˚y Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚ fl∫yô#öï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ö ~ÓÇ !öˆÏçÓ˚

òy!Î˚ˆÏc•z ˆ§ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ö– üsf#ˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ üï˛!ÓˆÏÓ˚yô âê˛ˆÏ° üsf#§û˛y ˆ§•z üï˛!ÓˆÏÓ˚yô ò)Ó˚ Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ «˛üï˛y Ä

≤Ãû˛yÓ ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛ ÏÓ˚ö– üsf# ÏòÓ˚ ü Ïôƒ ˆÌ ÏÜ˛ ~Ü˛çö üsf# ÏÜ˛ ã˛ƒy Ï™°Ó˚ ïÑ yÓ˚ §•Ü˛yÓ˚# !• Ï§ ÏÓ !öÎ%_´ Ü˛Ó˚ Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ö–

xöƒyöƒ §Ç§ò#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ §ˆÏAà ï%˛°öyÎ˚ çyü≈y!öÓ˚ ã˛ƒyˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y ~Ü˛!ê˛ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ §#üyÓk˛– ˛Ó%ˆÏ®§ê˛yà ˆû˛ˆÏD

ˆòÄÎ˚yÓ˚ çöƒ §%˛õy!Ó˚¢ Ü˛Ó˚yÓ˚ «˛üï˛y ã˛ƒyˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ ˆfl∫FåÈyô#ö «˛üï˛y öÎ˚– ~ˆÏ«˛ˆÏe !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ ≤Ãôyöüsf# Óy û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚

≤Ãôyöüsf#Ó˚ «˛üï˛y ÎˆÏÌ‹T ˆÓ!¢–

Î%=Ó˚y‹T…#Î˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ö#!ï˛ !öô≈yÓ˚ˆÏîÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ çyü≈yö ã˛ƒyˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y à%Ó˚%c˛õ)î≈– §yôyÓ˚îû˛yˆÏÓ ïÑ˛yÓ˚

ö#!ï˛!ö Ïò≈¢Ü˛ ≤ÃhflÏyÓ xöƒyöƒ üsf# ÏòÓ˚ ˆü Ïö !ö Ïï˛ •Î˚– ~ Ï«˛ Ïe ã˛ƒy Ï™° ÏÓ˚Ó˚ ˆöï, c à%Ó%c˛õ)î≈ !Ó Ïê˛ ÏöÓ˚ Óy û˛yÓ˚ Ïï˛Ó˚

üˆÏï˛y •ÄÎ˚yÎ˚ çyü≈yö üsf#§û˛yÓ˚ ÚÚˆÎÔÌ òy!Î˚cÛÛ (Collective Responsibility) çyü≈yö ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚ ˆòáy ÎyÎ˚

öy– §%ï˛Ó˚yÇ çyü≈y!öˆÏï˛ üsf#§û˛yÓ˚ §ò§ƒàî !öç !öç üsfˆÏÜ˛Ó˚ ö#!ï˛@ˇÃ•ˆÏîÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ üsf#§û˛yÓ˚ §üÌ≈ˆÏöÓ˚ Ä˛õÓ˚

!öû≈ Ó˚¢#° öö– üsf ÏÜ˛Ó˚ §Ó ö#!ï˛!Ó£ÏÎ˚Ü˛ ≤ÃhflÏyÓ üsf#§û˛yÓ˚ myÓ˚y xö% Ïüyò ÏöÓ˚ ≤Ã ÏÎ˚yçö •Î˚ öyó ã˛y Ï™° ÏÓ˚Ó˚ !ö Ïò≈¢ydÜ˛

ö#!ï˛Ó˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ öy ˆàˆÏ° üsf#àî fl∫yô#öû˛yˆÏÓ•z Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö ~ÓÇ !öç !öç òÆÓ˚ ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ ˛õ)î≈ «˛üï˛y

ˆû˛yà Ü˛ ÏÓ˚ö– ò%•z çyü≈y!öÓ˚ ~Ü˛#Ü˛Ó˚ ÏîÓ˚ ˛õÓ˚ §Çà!ë˛ï˛ fl∫yÌ≈ Ïày¤˛# x ÏöÜ˛ ˆÓ!¢ «˛üï˛y¢y°# • ÏÎ˚ ÏåÈ ~ÓÇ Bundesrat~áö x!ôÜ˛yÇ¢ xy•zˆÏöÓ˚ Ä˛õÓ˚ ï˛yÓ˚ «˛üï˛y xç≈ö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ˛ú˛ˆÏ°ñ Óï≈˛üyˆÏö ã˛ƒyˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ û)˛!üÜ˛y ~áö ö#!ï˛

!öô≈yÓ˚ˆÏî í˛zˆÏòƒyà# •ÄÎ˚yÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ Negotiator Ä Conciliator Óy ˆÓyé˛y˛õí˛¸y ~ÓÇ xy˛õ§ÈÙÈü#üyÇ§y Ü˛Ó˚yÓ˚ û) !üÜ˛yÎ˚

xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢ à%Ó˚%c˛õ)î≈–

14.5 çyü≈yö §Ç§ò

!mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%ˆÏk˛y_Ó˚ àîï˛y!sfÜ˛ çyü≈yö ¢y§öÓƒÓfiÌyÓ˚ ≤Ãôyö ≤Ãy!ï˛¤˛y!öÜ˛ hflÏΩ˛ ï˛yÓ˚ §Ç§ò (Parliament)–çyü≈yö §Ç§ò ò%•zÜ˛«˛!Ó!¢‹T– §Ó˚y§!Ó˚ çöà ÏîÓ˚ ˆû˛y Ïê˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Bundestag ~ÓÇ Î%=Ó˚y Ï‹T…Ó˚ xÇ¢#òyÓ˚ Ó˚yçƒà%!°Ó˚

(Land) ≤Ã!ï˛!ö!ôfiÌyö#Î˚ Ü˛«˛ Bundestrat öyˆÏü ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛– Bundestag -~Ó˚ ˆüyê˛ §ò§ƒ§Çáƒy ˛õ)ˆÏÓ≈Ü˛yÓ˚ 656ˆÏÌˆÏÜ˛ Ü˛!üˆÏÎ˚ 598 Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~ÑÓ˚y çyü≈yö çöàˆÏöÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô– Bundesrat-~Ó˚ ˆüyê˛ §ò§ƒ§Çáƒy 69 ÎÑyÓ˚y

Ó˚yçƒà%!°Ó˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛≤Ã!ï˛!ö!ô–

Bundestag-~Ó˚ §ò§ƒàî ã˛yÓ˚ ÓÍ§ˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö (Art. 39)– Basic Law-~Ó˚ 38 §ÇáƒÜ˛

ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ É ‘‘The deputies to the German Bundestag shall be elected in general,direct, free, equal and secret elections. They shall be representatives of the whole people

227

not bound by orders and instructions, and shall be subject only to their conscience,’’ öyÍ§#

Ó˚yç ÏcÓ˚ § ÏAà ï% °öyÎ˚ §Ç!Óôy ÏöÓ˚ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ≤ÃÌ Ïü•z ~•zû˛y ÏÓ ï% Ï° ôÓ˚y • ÏÎ˚ ÏåÈ ˆÎñ àîï˛y!sfÜ˛ çyü≈y!ö Ïï˛ §Ç§ ÏòÓ˚

!öÓ≈ã˛ö •ˆÏÓ ≤Ãï˛ƒ«˛ñ fl∫yô#ö ~ÓÇ ˆày˛õö ˆû˛yê˛òyö ˛õk˛!ï˛Ó˚ üyôƒˆÏü– §Ç§ˆÏò !öÓ≈y!ã˛ï˛ §ò§ƒàî §ü@ˇÃ çyü≈yö

çöàˆÏîÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôc Ü˛Ó˚ˆÏÓö– ïÑ˛yÓ˚y ˆÜ˛yˆÏöy ¢!= Ó˚ !öˆÏò≈¢ ˆüˆÏö Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ö öy ~ÓÇ ~Ü˛üye !öˆÏçˆÏòÓ˚ !ÓˆÏÓÜ˛

xö%§yˆÏÓ˚•z ïÑ˛yˆÏòÓ˚ §Ç§ò#Î˚ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛Ó˚ˆÏÓö–

çyü≈y!öˆÏï˛ xyë˛yˆÏÓ˚y ÓåÈÓ˚ ÓÎ˚§ •ˆÏ°•z ˆû˛yê˛òyˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚– ~áyˆÏö Ó%ˆÏ®§ê˛yà !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ çöƒ

xyˆÏü!Ó˚Ü˛yÓ˚ üˆÏï˛y ˆÜ˛yˆÏöy ÚÚ˛≤ÃyÌ!üÜ˛ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ÛÛ (Primary Elections) ÓƒÓfiÌy ˆö•z– §Ó !öÓ≈yã˛ˆÏö ≤ÃyÌ#≈ˆÏòÓ˚•z

ï˛y ÏòÓ˚ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò° ü Ïöyö#ï˛ Ü˛ ÏÓ˚ö ~ÓÇ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!° ÏÜ˛ §yÇ!Óôy!öÜ˛ fl∫#Ü, !ï˛ ˆòÄÎ˚y • ÏÎ˚ ÏåÈ– çyü≈y!ö Ïï˛

!öÓ≈yã˛öÓƒÓfiÌyÎ˚ ~Ü˛•z§ˆÏD §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛yÓ˚ ö#!ï˛ (Majority Voting System) ~ÓÇ xyö%˛õy!ï˛Ü˛ ˆû˛yê˛òyö ö#!ï˛

(Proportional Respresentation system) à,•#ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏàÓ˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö ≤Ã!ï˛!ê˛ ˆû˛yê˛yÓ˚ˆÏÜ˛ ò%•z!ê˛

ˆû˛yê˛˛õe (Ballot Paper) ˆòÄÎ˚y •Î˚– ~Ü˛!ê˛ ˆû˛yê˛˛õˆÏe ≤ÃyÌ#≈ˆÏòÓ˚ öyü ˆ°áy ÌyˆÏÜ˛—~!ê˛Ó˚ öyü ≤ÃÌü ˆû˛yê˛

(First Vote) ~ÓÇ xöƒ!ê˛ˆÏï˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ öyü ˆ°áy ÌyˆÏÜ˛ ÎyÓ˚ öyü !mï˛#Î˚ ˆû˛yê˛ (Second Vote)–

≤ÃÌü ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ üyôƒˆÏü ˆÜ˛yö ˆ«˛e#Î˚ !öÓ≈yã˛ö ˆÜ˛w (Territorial Constituency) ˆÌˆÏÜ˛ ˆÜ˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ˆÏFåÈö

ï˛y !fliÓ˚ •Î˚– !Ü˛v !mï˛#Î˚ ˆû˛yê˛ x!ôÜ˛ =Ó˚&c˛õ)î≈ó Ü˛yÓ˚î ˆÎ ò° ˆÎ xö%˛õyˆÏï˛ ˆû˛yê˛ ˛õyˆÏÓ ˆ§•z ò° ˆ§•z xö%˛õyˆÏï˛

ï˛yˆÏòÓ˚ ˛õ)Ó≈ˆÏây!£Ïï˛ ≤ÃyÌ#≈ï˛y!°Ü˛y ˆÌˆÏÜ˛ ï˛yˆÏòÓ˚ ˛≤Ã!ï˛!ö!ô Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏà ˛õyë˛yˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓ– ≤ÃÌü ˆû˛yê˛ Ä !mï˛#Î˚ ˆû˛yê˛

˛õ,ÌÜ˛û˛yˆÏÓ ˆàyöy •Î˚– §yôyÓ˚ö §Çáƒyà!Ó˚¤˛ï˛yÓ˚ ö#!ï˛ xö%§yˆÏÓ˚ ≤ÃÌü ˆû˛yê˛ ˆàyöy •Î˚ ~ÓÇ !Î!ö §Ó≈y!ôÜ˛ ˆû˛yê˛

˛õyö ïÑ˛yˆÏÜ˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚y •Î˚– !ï˛!ö !öÓ≈yã˛ö# ˆÜ˛ˆÏwÓ˚ çöàˆÏîÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô ÎÑyÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ Óƒ!_´àï˛û˛yˆÏÓ çöàî

≤ÃˆÏÎ˚yçˆÏö xû˛yÓÈÙÈx!û˛ˆÏÎyà çyöyˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö– !mï˛#Î˚ ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ üyôƒˆÏü çyöy ÎyÎ˚ §yÓ˚y ˆò¢ç%ˆÏí˛¸ ˆÜ˛yö‰ ò° Ü˛ï˛

xö% õy Ïï˛ çöà ÏîÓ˚ §üÌ≈ö °yû˛ Ü˛ ÏÓ˚ ÏåÈ ~ÓÇ ~Ó˚ üyôƒ Ïü ˛≤Ã!ï˛!ê˛ ò°•z çö§üÌ≈ ÏöÓ˚ xö% õy Ïï˛ Ó% Ï®§ê˛y Ïà ï˛y ÏòÓ˚

≤Ã!ï˛!ö!ô ˛õyë˛yˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ~•zû˛yˆÏÓ §Ç§ˆÏò §Ü˛° Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ üˆÏï˛Ó˚ ˛≤Ã!ï˛ú˛°ˆÏöÓ˚ ÓƒÓfiÌy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

§Ç!Óôyö ≤ÃÓ!ï≈˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ !Ü˛å%ÈÜ˛y° ˛õˆÏÓ˚ 1953 §yˆÏ° ~Ü˛!ê˛ !öÓ≈yã˛ö# §ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚ üyôƒˆÏü ‘‘5%’’ ôyÓ˚y ≤ÃÓ!ï≈ ï˛

•Î˚– ~ !öÎ˚ˆÏüÓ˚ xÌ≈ •° É ˆÏÜ˛yˆÏöy Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° ˛Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏà ≤Ã!ï˛!ö!ô ˛õyë˛yÓyÓ˚ ˆÎyàƒ ÓˆÏ° ~Ü˛üye ï˛áö•z

!ÓˆÏÓ!ã˛ï˛ •ˆÏÓ Îáö ò°!ê˛ ˆüyê˛ ≤Ãò_ !mï˛#Î˚ ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ ÚÚ˛õÑyã˛ ¢ï˛yÇ¢ÛÛ °yû˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓ xÌÓy ≤Ãï˛ƒ«˛û˛yˆÏÓ

!öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ üyôƒˆÏü xhsˇï˛ !ï˛ö!ê˛ !öÓ≈yã˛ö ˆÜ˛ˆÏw !çï˛ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓ– x§Çáƒ òy!Î˚cK˛yöÓ˚!•ï˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° ÎyˆÏï˛

Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ˆ≤Ã«˛y˛õˆÏê˛ x!fiÌÓ˚ï˛y §,!‹T Ü˛Ó˚ˆÏï˛ öy ˛õyˆÏÓ˚ ˆ§çöƒ•z ~•z !öÎ˚ü Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– •y•züyÓ˚ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚

§Ç§ò#Î˚ x!û˛K˛ï˛y ˆÌˆÏÜ˛•z ~•z §yÓôyöï˛y @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ÎyˆÏï˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ fiÌy!Î˚c §¡∫ˆÏ¶˛ !öÿ˛Î˚ï˛y °yû˛

Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚–

228

Óï≈˛üyˆÏö (2002) ˙Ü˛ƒÓk˛ çyü≈y!öˆÏï˛ ˆüyê˛ !öÓ≈yã˛ö# ˆÜ˛ˆÏwÓ˚ §Çáƒy 299ñ ˆÎáyö ˆÌˆÏÜ˛ Ä•z §ÇáƒÜ˛ (299)≤Ã!ï˛!ö!ô çöàˆÏîÓ˚ ≤Ãï˛ƒ«˛ ˆû˛yˆÏê˛ Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏàÓ˚ §ò§ƒ •Î˚– xyÓ˚Ä 299 çö §ò§ƒ xyö%˛õy!ï˛Ü˛ ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ ö#!ï˛

xö%ÎyÎ˚# !mï˛#Î˚ ˆû˛yˆÏê˛Ó˚ üyôƒˆÏü !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö ÎÑyÓ˚y Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ üˆÏöyö#ï˛ ≤ÃyÌ#≈–

çyü≈yö §Ç§ˆÏòÓ˚ !mï˛#Î˚ Ü˛«˛ Ó%ˆÏ®§Ó˚yˆÏê˛Ó˚ üyôƒˆÏü çyü≈yö Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ ≤Ã!ï˛ú˛°ö ˆòáy ÎyÎ˚– Ó˚yçƒ

(Land) §Ó˚Ü˛yÓ˚=!° ï˛yˆÏòÓ˚ fl∫yÌ≈Ó˚«˛y Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ ˆÜ˛w#Î˚ §Ç§ˆÏòÓ˚ !mï˛#Î˚ Ü˛ˆÏ«˛ ï˛yˆÏòÓ˚ ≤Ã!ï˛!ö!ô üˆÏöyö#ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚–

§yôyÓ˚îï˛ Ó˚yçƒ Ü˛ƒy!ÓˆÏöˆÏê˛Ó˚ ≤Ãôyö (Minister-President) ~ÓÇ ïÑ˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛çö Ü˛ƒy!ÓˆÏöê˛ §•Ü˛ü#≈ Ó%ˆÏ®§Ó˚yˆÏê˛Ó˚

§ò§ƒ !öÎ%_´ •ö– §%ï˛Ó˚yÇ Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ §Ç§ˆÏòÓ˚ ~•z !mï˛#Î˚ Ü˛«˛!ê˛ˆÏÜ˛ Ó˚yçƒ üsf#ˆÏòÓ˚ fiÌyÎ˚# § Ï¡ø°ö (Permanentconference) Ó°y ˆÎˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– §Ó Ü˛Û!ê˛ Ó˚yçƒ (Land) ˆÏÌˆÏÜ˛ ˆüyê˛ 67 çö !öÎ%_´ •ö ~ÓÇ ïÑ yÓ˚y !öÎ%_´

•ö Ó˚yçƒà%!°Ó˚ çö§ÇáƒyÓ˚ xö%˛õyˆÏï˛– ~•z !•ˆÏ§ˆÏÓ ÓˆÏí˛¸y Ó˚yçƒ §Ó≈y!ôÜ˛ åÈÎ˚!ê˛ ~ÓÇ ˆåÈyˆÏê˛y Ó˚yçƒ ö%ƒöï˛ü !ï˛ö!ê˛

§ò§ƒ˛õò ˆ˛õˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– Ó˚yçƒ ≤Ã!ï˛!ö!ôÓ˚y Ó%ˆÏ®§Ó˚yˆÏê˛Ó˚ x!ôˆÏÓ¢ˆÏö §ò§ƒ !•ˆÏ§ˆÏÓ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛ˆÏÓ˚öñ !Ü˛v ˆû˛yê˛

ˆòÄÎ˚yÓ˚ §üÎ˚ ïÑ˛yˆÏòÓ˚ Ó˚yˆÏçƒÓ˚ ˛õˆÏ«˛ Ó˚yçƒ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ !öˆÏò≈¢yö%§yˆÏÓ˚ ÚÚÓœÜ˛ ˆû˛yê˛ÛÛ !òˆÏï˛ •Î˚–

14.6 Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §Ç§ˆÏòÓ˚ Ü˛yÎ≈yÓ!°

§Ç!ÓôyˆÏö Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §Ç§òˆÏÜ˛ flõ‹Tû˛yˆÏÓ ˆÎ ˆÎ !Ó£ÏˆÏÎ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ «˛üï˛y ˆòÄÎ˚y •Î˚!ö ˆ§•z ˆ§•z !Ó£ÏˆÏÎ˚

xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚ Ó˚yçƒ xy•zö§û˛y (Landing)– Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §Ç§ò ˆÎÈÙÈ§Ó !Ó£ÏˆÏÎ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö

Ü˛Ó˚yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# ˆ§=!° •°É

S1V ˜ÓˆÏò!¢Ü˛ §¡õÜ≈˛ñ ˆò¢Ó˚«˛yñ x§yü!Ó˚Ü˛ çöàîˆÏÜ˛ Ó˚«˛y Ü˛Ó˚y

S2V Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ öyà!Ó˚Ü˛ï˛y

S3V ˛õy§ˆÏ˛õyê≈˛ñ ~!üˆÏ@ˇÃ¢öñ •z!üˆÏ@ˇÃ¢ö ~ÓÇ Ó!®!Ó!öüÎ˚

S4V ü%oyÓƒÓfiÌyñ Äçö Ä üy˛õñ §üÎ˚!öî≈Î˚

S5V ˜ÓˆÏò!¢Ü˛ Óy!îçƒã%˛!=˛

S6V xyüòy!öÈÙÈÓ˚Æy!ö Ü˛Ó˚

S7V Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ˆÓ˚°˛õÌ ~ÓÇ !ÓüyöÎyey

S8V í˛yÜ˛ÓƒÓfiÌy Ä ˆê˛!°Ü˛!üí z!ö ÏÜ˛¢ö

S9V !¢“ÈÙÈ§¡õ!_§Çeýhsˇ x!ôÜ˛yÓ˚

S10V Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §Ó˚Ü˛yÓ˚ Ä Ó˚yçƒ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ üˆÏôƒ §•ˆÏÎy!àï˛y—ˆÏú˛Ôçòy!Ó˚ñ ˛õ%!°¢ñ àîï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfiÌy Ó˚«˛y

Ü˛Ó˚y •zï˛ƒy!ò ˆ«˛ˆÏe

S11V Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ §Çáƒyï˛_¥–

229

xöƒyöƒ xˆÏöÜ˛ !Ó£ÏˆÏÎ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ Î%@¬ (Concurrent) ~!_´Î˚yÓ˚ xyˆÏåÈ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §Ç§ò Ä Ó˚yçƒ

§Ó˚Ü˛yÓ˚à%!°Ó˚ xy•zö§û˛yÓ˚– ~•z ôÓ˚ ÏöÓ˚ !Ó£ÏÎ˚à%!°Ó˚ ü Ïôƒ í z ÏÕ‘á ÏÎyàƒ •° xy!Ì≈Ü˛ !Ó£ÏÎ˚ñ ◊ü xy•zöñ Ü, !£Ïñ ˛õ!Ó˚ ÏÓ¢

§ÇÓ˚«˛îñ ÎyöÓy•ö •zï˛ƒy!ò– Ó% Ï®§ê˛y ÏàÓ˚ ≤Ãôyö Ü˛yç •° xy•zö ≤ÃîÎ˚ö– ~•z Ü˛ Ï«˛Ó˚ xö% Ïüyòö åÈyí ¸y ˆÜ˛yö ˆú˛í˛y ÏÓ˚°

xy•zö ≤Ãî#ï˛ •Î˚ öy– x!ôÜ˛yÇ¢ ˆ«˛ˆÏe•z xy•zö ˛≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ çöƒ í˛zˆÏòƒyà @ˇÃ•ˆÏîÓ˚ òy!Î˚c Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚–

§Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ çöƒ Ü˛yÎ≈Ü ˛ü Ä ≤ÃhflÏyÓ Ó%ˆÏ®§ê˛yà á!ï˛ˆÏÎ˚ ˆòˆÏá ü)°ƒyÎ˚ö Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ ≤ÃˆÏÎ˚yçöˆÏÓyô

ï˛y ˛õ!Ó˚Óï≈˛öÄ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏàÓ˚ xöƒ ≤Ãôö Ü˛yç •° ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ã˛yˆÏ™°Ó˚ˆÏÜ˛ !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛Ó˚y– ~•z Ü˛«˛ ã˛yˆÏ™°Ó˚ˆÏÜ˛ ïÑ˛yÓ˚ ˛õò ˆÌˆÏÜ˛

§!Ó˚ˆÏÎ˚Ä !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö ï˛ÑyÓ˚ !ÓÓ˚&ˆÏk˛ xöyfiÌy ≤ÃhflÏyÓ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 67(b) ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ É ‘‘TheBundestag can express its lack of confidence in the Federal Chancellor only by electinga sucessor with the majority of its members and by requesting the Federal President todismiss the Federal Chancellor.’’ xöyfiÌy ≤ÃhflÏyˆÏÓÓ˚ ~•z ˜Ó!¢‹Tƒ xyÓ˚ ˆÜ˛yˆÏöy ˆòˆÏ¢Ó˚ §Ç!ÓôyˆÏö ˆòáy

ÎyÎ˚ öy– !ÓÜ˛“ ã˛ƒy Ï™° ÏÓ˚Ó˚ öyü ˆây£Ïîy Ü˛ ÏÓ˚ ï˛y ÏÓ•z ˛Ó% Ï®§ê˛yà Óï≈ üyö ã˛ƒy Ï™°Ó˚ ÏÜ˛ ˛õò ˆÌ ÏÜ˛ x˛õ§y!Ó˚ï˛ Ü˛Ó˚ Ïï˛

˛õyˆÏÓ˚– ~•z ôyÓ˚yÓ˚ üyôƒˆÏü ¢y§ö!Óû˛yà#Î˚ §Ω˛yÓƒ xã˛°yÓfiÌy ÎyˆÏï˛ öy ˆòáy !òˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ ï˛yÓ˚•z ÓƒÓfiÌy Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ

çyü≈yö ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚–

Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏàÓ˚ x!ôˆÏÓ¢ˆÏö ˆÎ !Óï˛Ü≈˛ §,!‹T •Î˚ ï˛y çyü≈y!öÓ˚ öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ Ü˛yˆÏåÈ ˆòˆÏ¢Ó˚ !Ó!û˛ß¨ §ü§ƒy !öˆÏÎ˚

xyˆÏ°yã˛öyÓ˚ ˆ«˛e ≤Ã›ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚– !Óï˛ˆÏÜ≈˛ xÇ¢@ˇÃ•ˆÏîÓ˚ çöƒ §ÇáƒyÓ˚ xö%˛õyˆÏï˛ ≤Ã!ï˛!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°ˆÏÜ˛•z §%ˆÏÎyà

ˆòÄÎ˚y •Î˚– Îáö ˆÜ˛yö !Ó£ÏˆÏÎ˚ à%Ó˚%c˛õ)î≈ üˆÏö •Î˚ ï˛áö•z ~•z §û˛yÓ˚ !Óï˛Ü≈˛ ˆê˛!°!û˛¢ˆÏö ˆòáyˆÏöyÓ˚ ÓƒÓfiÌy Ü˛Ó˚y

•Î˚–

ˆú˛í˛y ÏÓ˚° §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ !Ó!û ß¨ !§k˛y ÏhsˇÓ˚ !Óã˛yÓ˚ Ü˛Ó˚y Ó% Ï®§ê˛y ÏàÓ˚ xöƒï˛ü à%Ó%c˛õ)î≈ Ü˛yç– §Ó˚Ü˛y ÏÓ˚Ó˚ Ü˛yçÜ˛ Ïü≈Ó˚

Ä˛õÓ˚ öçÓ˚ Ó˚yáyÓ˚ §ÓˆÏã˛ˆÏÎ˚ û˛yˆÏ°y ˛õrÌy •° §û˛yÎ˚ ≤ÃˆÏŸ¿y_ˆÏÓ˚Ó˚ §%ˆÏÎyà– §û˛yÓ˚ ˆÎÈÙÈˆÏÜ˛yˆÏöy §ò§ƒ !°!áï˛ ≤ÃˆÏŸ¿Ó˚

üyôƒˆÏü üsf#ˆÏòÓ˚ Ü˛yåÈ ˆÌˆÏÜ˛ í˛z_Ó˚ ã˛y•zˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö ~ÓÇ ÎˆÏÌ‹T à%Ó˚%c !òˆÏÎ˚•z üsf#Ó˚y ˆ§§Ó ≤ÃˆÏŸ¿Ó˚ í˛z_Ó˚ ˆòö–

ˆÜ˛yˆÏöy ÓˆÏí˛¸y ö#!ï˛Ó˚ ≤ÃŸ¿ ˆÌˆÏÜ˛ !ÓˆÏ¢£Ï ˆÜ˛yˆÏöy §ü§ƒyñ §ÓÈÙÈ!Ü˛å%È !Ó£ÏˆÏÎ˚•z ≤ÃŸ¿ Ü˛Ó˚y ã˛ˆÏ°– Ó˚#!ï˛üy!ú˛Ü˛ ≤ÃŸ¿ åÈyí˛¸yÄ

!Óï˛ˆÏÜ≈˛Ó˚ üˆÏôƒ ˆÌˆÏÜ˛Ä ≤ÃŸ¿ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚–

Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏàÓ˚ Ü˛!ü!ê˛ÓƒÓfiÌy í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ– ~•z §Ó Ü˛!ü!ê˛ˆÏï˛ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ö#!ï˛ !öˆÏÎ˚ ≤Ãy§!AàÜ˛ xyˆÏ°yã˛öy •Î˚

~ÓÇ ï˛yåÈyí˛¸y ≤Ãy§!AàÜ˛ !Ó£ÏˆÏÎ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö •ˆÏ° Ü˛!ü!ê˛ !öçfl∫ ï˛òhsˇ ã˛y°yˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– §Ç§ˆÏò !ÓˆÏÓ˚yô# ˛õˆÏ«˛Ó˚ §ò§ƒàî

~•z§Ó §%ˆÏÎyˆÏàÓ˚ §k˛ƒÓ•yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Ü˛yˆÏçÓ˚ Ä˛õÓ˚ öçÓ˚òy!Ó˚ Ó˚yˆÏá– §Ó˚Ü˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛Ó˚ §ò§ƒÓ˚yÄ ≤ÃˆÏŸ¿y_ˆÏÓ˚Ó˚

§%ˆÏÎyà !öˆÏÎ˚ ÎˆÏÌ‹T =Ó˚&c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚–

˛Ó%ˆÏ®§Ó˚yê˛ Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ hflÏˆÏÓ˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ §ˆÏAà ≤Ãï˛ƒ«˛û˛yˆÏÓ ç!í˛¸ï˛– Î!òÄ xy•zö ˛≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe

Ó% Ï®§ê˛y ÏàÓ˚ ≤Ãyôyöƒ Ó˚ ÏÎ˚ ÏåÈ ï˛Ó%Ä Ó% Ï®§Ó˚y Ïê˛Ó˚ û) !üÜ˛y x ÏàÔî öÎ˚– Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ¢y§ö!Óû˛yà §Ü˛° xy•z ÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyÓ

Ó%ˆÏ®ê˛yˆÏà ˛õyë˛yˆÏöyÓ˚ xyˆÏà Ó%ˆÏ®§Ó˚yˆÏê˛Ó˚ §yüˆÏö í˛z˛õ!fliï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ö ÎyˆÏï˛ !Ü˛ xy•zö •ˆÏï˛ ÎyˆÏFåÈ ˆ§ §¡∫ˆÏ¶˛ Ó˚yçƒà%!°

230

çyö Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚– !Ü˛v ˆÜ˛w Ä Ó˚y ÏçƒÓ˚ Î%@¬ ï˛y!°Ü˛yû% =˛ !Ó£Ï ÏÎ˚ xy•zö Ü˛Ó˚ Ïï˛ ˆà Ï° Ó% Ï®§Ó˚y Ïê˛Ó˚ xö% Ïüyòö xyÓ!¢ƒÜ˛–

~Ü˛•zû˛yˆÏÓ ˆÎ§Ó ˆú˛í˛y ˆÓ˚° xy•zö Ó°ÓÍ Ü˛Ó˚yÓ˚ òy!Î˚c Ó˚yçƒà%!°Ó˚ •yˆÏï˛ öƒhflÏ ˆ§•z§Ó !Ó£ÏˆÏÎ˚ xy•zˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏeÄ

Ó%ˆÏ®§Ó˚yˆÏê˛Ó˚ xö%ˆÏüyòö xyÓ!¢ƒÜ˛– ˆüyê˛yü%!ê˛û˛yˆÏÓ ˆòáy ÎyˆÏFåÈ Ó%ˆÏ®§ê˛yà Îï˛à%!° xy•zö xö%ˆÏüyòö Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛yÓ˚

ò%•zÈÙÈï,˛ï˛#Î˚yÇˆÏ¢Ó˚ ˆ«˛ˆÏe Ó%ˆÏ®§Ó˚yˆÏê˛Ó˚ xö%ˆÏüyòö ≤ÃˆÏÎ˚yçö •Î˚– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ xÓfiÌy !ÓˆÏ¢£Ïû˛yˆÏÓ §,!‹T •Î˚ Îáö

Ó%ˆÏ®§Ó˚yˆÏê˛Ó˚ !öÎ˚sfî ˆÎ ò°=!°Ó˚ •yˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛ ï˛yˆÏòÓ˚ ≤Ã!ï˛˛õ«˛ ˛Ó%ˆÏ®§ê˛yà !öÎ˚sfî Ü˛ˆÏÓ˚–

xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe ˛Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏà à,•#ï˛ ˆÜ˛yö xy•zˆÏöÓ˚ ≤ÃhflÏyÓ !ÓˆÏÓã˛öy Ü˛Ó˚yÓ˚ §üÎ˚ Ó%ˆÏ®§ê˛yà ≤ÃhflÏyÓ!ê˛

!ÓˆÏÓã˛öyÓ˚ çöƒ í˛zû˛Î˚§û˛yÓ˚ §ò§ƒˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ Ü˛!ü!ê˛ àë˛ˆÏöÓ˚ òy!Ó çyöyˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ~ Î%@¬ Ü˛!ü!ê˛ˆÏï˛ !Ó° !öˆÏÎ˚

xyˆÏ°yã˛öyÓ˚ §üÎ˚ Ó%ˆÏ®§Ó˚yˆÏê˛Ó˚ §òàƒàî ï˛ÑyˆÏòÓ˚ Ó˚yˆÏçƒÓ˚ !öˆÏò≈ˆÏ¢Ó˚ myÓ˚y ã˛y!°ï˛ •ˆÏï˛ ˛Óyôƒ ÌyˆÏÜ˛ö öy– Î!ò ~•z

Î%@¬ Ü˛!ü!ê˛ !Ó Ï°Ó˚ ˆÜ˛yö §Ç Ï¢yô ÏöÓ˚ Ü˛Ìy Ó Ï° ï˛y• Ï° Ó% Ï®§ê˛yà !Ó°!ê˛ !ö ÏÎ˚ ˛õ%öÓ˚yÎ˚ xy Ï°yã˛öy Ü˛Ó˚ Ï° !mï˛#Î˚ÓyÓ˚

!Ó°!ê˛Ó˚ Ä˛õÓ˚ ˆÏû˛yê˛ ˆöÄÎ˚y •ˆÏÓ–

§%ï˛Ó˚yÇ ˆòáy ÎyˆÏFåÈ ˆÎ xy•zö ≤ÃîÎ˚ˆÏöÓ˚ ˆ«˛ˆÏe !Ó ˆÏê˛ˆÏöÓ˚ Ü˛ü™ §û˛y Óy ú ˛yˆÏ™Ó˚ öƒy¢öy° xƒyˆÏ§ü!ÓœÓ˚ ï%˛°öyÎ˚

çyü≈yö §Ç§ò ˆÓ!¢ «˛üï˛y ˆû˛yà Ü˛ˆÏÓ˚– !ÓˆÏ¢£Ï Ü˛ˆÏÓ˚ Ó%ˆÏ®§Ó˚yê˛ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö ≤Ã!Ü Î˚yÎ˚ ˆÎ «˛üï˛y ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛Ó˚ˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚ ~ÓÇ ˆÎ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛yÓ˚ ú˛ˆÏ° çyü≈yö §Ç§ò ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ≤ÃhflÏy!Óï˛ !ÓˆÏ°Ó˚ Ä˛õÓ˚ xˆÏöÜ˛ê˛y•z

!öÎ˚sfî Ó˚yáˆÏï˛˛ ˛õyˆÏÓ˚ Óy ï˛y §ÇˆÏ¢yôö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– ~•z û˛yˆÏÓ çyü≈yö §Ç!ÓôyˆÏö ¢y§ö!Óû˛yà Ä §Ç§ˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ

~üö §¡õˆÏÜ≈˛Ó˚ ÓƒÓfiÌy xyˆÏåÈ ÎyÓ˚ ú˛ˆÏ° §Ç§ò Ó‡° ˛õ!Ó˚üyˆÏî ¢y§ö!Óû˛yàˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Óy Óyôy !òˆÏï˛

˛õyˆÏÓ˚– Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ û˛yÓ˚§yüƒ Ó˚«˛y Ü˛Ó˚y•z ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ÓƒÓfiÌy Ü˛Ó˚yÓ˚ í˛zˆÏj¢ƒ ÎyÓ˚ ú˛ˆÏ° àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§ö ≤Ã!e´Î˚yÎ˚

§%fli û˛yÓ˚§yüƒ Ó˚!«˛ï˛ •Î˚–

14.7 §yÓ˚yÇ¢

!mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ% Ïk˛Ó˚ ˛õÓ˚ çyü≈y!ö Ïï˛ àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚ öï% ö ˛õÓ˚#«˛yÈÙÈ!öÓ˚#«˛y ¢%Ó% • ÏÎ˚ ÏåÈ– öyÍ§#ÈÙÈ!öÎ˚sfîyô#ö

ÚÚï,˛ï˛#Î˚ Ó˚y•zˆÏáÓ˚ÛÛ ò%Éflõ≤¿ ˆé˛yˆÏí˛¸ ˆú˛ˆÏ° àîï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö Óy Basic Law à,•#ï˛ Ä ≤ÃÓ!ï≈˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ 1949§y Ï°–

çyü≈yö Ó˚y Ï‹T…Ó˚ ≤Ãôyö • Ï°ö ˆú˛í˛y ÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ Ïí˛rê˛– !ï˛!ö ~Ü˛!ê˛ Ü˛ö Ïû˛ö¢ ÏöÓ˚ myÓ˚y !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– ¢y§öÓƒÓfiÌyÎ˚

ïÑ˛yÓ˚ fliyö á%Ó•z üÎ≈yòy˛õ)î≈ñ !Ü˛v ï˛ÑyÓ˚ •yˆÏï˛ ˛≤ÃÜ,˛ï˛ ¢y§ö«˛üï˛y á%Ó•z Ü˛ü–

Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ «˛üï˛y¢y°# Ü˛ï≈˛y •ˆÏ°ö ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ã˛yˆÏ™°Ó˚– !ï˛!ö §Ç§ˆÏòÓ˚ !ö¡¨Ü˛«˛ Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏàÓ˚

myÓ˚y !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö– Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ¢y§ö!Óû˛yàˆÏÜ˛ ˛õ!Ó˚ã˛y!°ï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ ˛õ)î≈ òy!Î˚c ã˛ƒyˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ •yˆÏï˛•z öƒhflÏ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

!ï˛!ö ï˛ÑyÓ˚ üsf#§û˛y àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚öñ !Ü˛v üsf#Ó˚y ˆüyê˛yü%!ê˛ fl∫yô#öû˛yˆÏÓ !öç !öç üsfÜ˛ ˛õ!Ó˚ã˛y°öyÓ˚ §%ˆÏÎyà ˛õyö–

ÓÓ˚yÓÓ˚•z çyü≈yö üsf#§û˛y ~Ü˛y!ôÜ˛ òˆÏ°Ó˚ ˆçyê˛ üsf#§û˛y !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ–

çyü≈yö Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §Ç§ ÏòÓ˚ !ö¡¨Ü˛ Ï«˛Ó˚ öyü Ó% Ï®§ê˛yà (Bundestag)– ~Ó˚ §ò§ƒà ÏîÓ˚ x Ïô≈Ü˛ çöà ÏîÓ˚ ˆû˛y Ïê˛

!öÓ≈yã˛ö# ˆÜ˛w ˆÌˆÏÜ˛ ≤Ãï˛ƒ«˛û˛yˆÏÓ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö ~ÓÇ xˆÏô≈Ü˛ §ò§ƒ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ üˆÏöyö#ï˛– ò°à%!°ˆÏÜ˛

231

çöàî ˆû˛yê˛ òyö ~ÓÇ çö§üÌ≈ˆÏöÓ˚ xö%˛õyˆÏï˛ ò°=!° ~•z üˆÏöyöÎ˚ö Ü˛ˆÏÓ˚ ˛õ)Ó≈ˆÏây!£Ïï˛ ò°#Î˚ ≤ÃyÌ#≈ˆÏòÓ˚ üòƒ

ˆÌˆÏÜ˛– §Ç§ˆÏòÓ˚ !mï˛#Î˚ Ü˛ˆÏ«˛ ˛Ó%ˆÏ®Ó˚yê˛ (Bundesrat) Ó˚yçƒ §Ó˚Ü˛yÓ˚à%!° (Land Governments) ≤Ã!ï˛!ö!ôc

Ü˛ ÏÓ˚– Ó˚yçƒ ¢y§ö!Óû˛yà Ó˚yçƒ üsf#§û˛yÓ˚ §ò§ƒ ÏòÓ˚ Ó% Ï®§Ó˚y Ïê˛Ó˚ §ò§ƒ !•§y ÏÓ !öÎ%=˛ Ü˛ ÏÓ˚– !Ó!û˛ß¨ Ó˚yçƒ çö§ÇáƒyÓ˚

xö%˛õyˆÏï˛ !ï˛ö ˆÌˆÏÜ˛ åÈÎ˚çö ≤Ã!ï˛!ö!ô ˛õyë˛yˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚– xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛Ó˚y Ä ¢y§ö!Óû˛yàˆÏÜ˛ !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚y•z çyü≈yö

§Ç§ ÏòÓ˚ ü)° Ü˛yç–

14.8 ≤ÃŸ¿yÓ!°

S1V çyü≈y!öÓ˚ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛rê˛ !Ü˛û˛yˆÏÓ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö⁄ S14.3 ~Ó˚ ≤ÃÌü xö%ˆÏFåÈòV

S2V ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆ≤Ã!§ˆÏí˛ˆÏrê˛Ó˚ «˛üï˛y Ä û)˛!üÜ˛y xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö– S14.3 ˛õí˛YöV

S3V ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ã˛ƒyˆÏ™°Ó˚ !Ü˛û˛yˆÏÓ !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ö⁄ S14.4 ~Ó˚ ≤ÃÌü xö%ˆÏFåÈòV

S4V ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ã˛ƒyˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ «˛üï˛y Ä û)˛!üÜ˛y xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö– S14.4 ˛õí˛YöV

S5V ã˛ƒyˆÏ™°ˆÏÓ˚Ó˚ §ˆÏAà üsf#§û˛yÓ˚ §¡õÜ≈˛ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö– S14.4 ˛õí˛YöV

S6V çyü≈yö Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏàÓ˚ !öÓ≈yã˛ö˛õÂô!ï˛ ˛§¡õˆÏÜ≈˛ ê˛#Ü˛y !°á%ö– S14.5 ~Ó˚ ≤ÃÌü Ä !mï˛#Î˚ xö%ˆÏFåÈòV

S7V çyü≈yö ˛Ó%ˆÏ®§Ó˚yê˛ Ü˛yˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚ à!ë˛ï˛⁄ S14.5 ˛õí˛YöV

S8V ˛Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏàÓ˚ Ä Ó%ˆÏ®§Ó˚yˆÏê˛Ó˚ «˛üï˛yÓ!° xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö– S14.6 ˛õí˛YöV

14.9 @ˇÃrÌ˛õO#

1. Almond, Powel, Strom, Dalton (eds) Comparative Politics Today, 7th edition (2000).

2. The Basic Law for the Federal Republic of Germany (1949)

3. Peter Pulzer German Politics: 1945-1995 (1995)

232

~Ü˛Ü˛ 15 çyü≈yö !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌy Ä §yÇ!Óôy!öÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚

àë˛ö

15.1 í˛zˆÏj¢ƒ

15.2 ˛≤ÃhflÏyÓöy

15.3 çyü≈yö !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌy

15.4 Î%=Ó˚y‹T…#Î˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚

15.5 @ˇÃrÌ˛õO#

15.6 ˛≤ÃŸ¿yÓ!°

15.1 í˛zˆÏj¢ƒ

~•z ~Ü˛Ü˛!ê˛ˆÏï˛ çyü≈yö !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌy Ä §yÇ!Óôy!öÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚ (Constitutional Court) §¡∫ˆÏ¶˛ xyˆÏ°yã˛öy

Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ~•z ~Ü˛Ü˛!ê˛ ˛õí˛¸ˆÏ° xy˛õ!ö Ó%é˛ˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓö É

çyü≈yö !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌyÓ˚ àë˛ö–

çyü≈yö !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌyÓ˚ ˜Ó!¢‹Tƒ–

§yÇ!Óôy!öÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚ àë˛ö–

§yÇ!Óôy!öÜ˛ öƒyÎ˚y°ˆÏÎ˚Ó˚ Ü˛yÎ≈yÓ!° Ä à%Ó˚%c–


1945 §yˆÏ°Ó˚ ˆü üyˆÏ§ çyü≈y!öˆÏï˛ !üe¢!=Ó˚ Ü˛yˆÏåÈ !•ê˛°yˆÏÓ˚Ó˚ ˆöï,˛cyô#ö öyÍ§# §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ ˛õÓ˚yçÎ˚ •ˆÏ°

ˆÎ §ü§ƒy à%Ó˚%c˛õ)î≈ •ˆÏÎ˚ ˆòáy ˆòÎ˚ ï˛y •° xy•zˆÏöÓ˚ ¢y§ö ˛˛≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ Ü˛Ó˚y– x!ôÜ˛yÇ¢ !Óã˛yÓ˚°ˆÏÎ˚Ó˚ Óy!í˛¸à%!°

ˆÓyüyÓ£Ï≈ˆÏîÓ˚ ú˛ˆÏ° ˆû˛ˆÏä ÎyÎ˚ ~ÓÇ xy=ö ôˆÏÓ˚ ÎyÎ˚ñ ú˛ˆÏ°˛ ≤ÃyÎ˚ §Ó ö!Ì˛õe ôùÇ§ •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚– §ˆÏÓ≈y˛õ!Ó˚ öyÍ§#ˆÏòÓ˚

xy•zö §¡∫ˆÏ¶˛ xq(ï˛ Ä í˛zÍÜ˛ê˛ ôyÓ˚îyà%!°Ó˚ •yï˛ ˆÌˆÏÜ˛ çyü≈y!öˆÏÜ˛ ô#ˆÏÓ˚ ô#ˆÏÓ˚ àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§ˆÏöÓ˚ ˛õˆÏÌ !öˆÏÎ˚

xy§y xöƒï˛ü ã˛ƒy Ï°O !• Ï§ ÏÓ ˆòáy ÏòÎ˚– !•ê˛°y ÏÓ˚Ó˚ ≤Ã¢y§ Ïö ï˛ÌyÜ˛!Ìï˛ ÚÚxy•z ÏöÓ˚ÛÛ üyôƒ Ïü•z àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§ ÏöÓ˚

xÓ§yö âê˛yˆÏöy •ˆÏÎ˚!åÈ°– §%ï˛Ó˚yÇ Î%ˆÏk˛y_Ó˚ çyü≈y!ö Îáö ÚÚàîï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfliyÛÛ (Democratic order) ≤Ã!ï˛¤˛y

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ò,ì˛¸≤Ã!ï˛K˛ •Î˚ñ ï˛áö ï˛yÓ˚ àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfliyˆÏÜ˛ ≤Ãy!ï˛¤˛y!öÜ˛ xˆÏÌ≈ ÎˆÏÌ‹Tû˛yˆÏÓ Ó˚«˛y Ü˛Ó˚yÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö

xö%û) ï˛ •Î˚– !üe¢!=˛Ó˚ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚ ÌyÜ˛y ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öˆÏï˛ ˆòÄÎ˚y!ö xy•zö (Civil Law) ~ÓÇ ¢y!hflÏ!ÓôyˆÏöÓ˚

233

xy•zö (Penal Law) §¡∫ˆÏ¶˛ ~Ü˛!ê˛ §yôyÓ˚î ÓƒÓfiÌy àˆÏí˛¸ ˆÏï˛y°yÓ˚ Ü˛yç xyÓ˚Ω˛ •Î˚– öyÍ§#ˆÏòÓ˚ «˛üï˛yÎ˚ xy§yÓ˚

xyˆÏà •y•züyÓ˚ ˛≤Ãçyï˛ˆÏsfÓ˚ §üÎ˚Ü˛yÓ˚ xy•zö# xÓfliy ˛˛õ%öÓ˚yÎ˚ ≤Ã!ï˛¤˛y Ü˛Ó˚yÓ˚ ˆã˛‹Ty Ü˛Ó˚y •Î˚ñ ˆÜ˛ööy ≤ÃÌˆÏü xy•zö#

Ó˚yçˆÏcÓ˚ (Regime of Law) ~Ü˛ê˛y ˆüyê˛yü%!ê˛ Ü˛yë˛yˆÏüy ≤Ã!ï˛¤˛y Ü˛Ó˚yÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö !åÈ°– !Ü˛v Î%ˆÏk˛y_Ó˚ çyü≈y!öÓ˚

çöƒ àîï˛y!sfÜ˛ §Ç!Óôyö Ó˚ã˛öy Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ÓˆÏ§ ˆÓyé˛y ÎyÎ˚ öï%˛ö !Óã˛yÓ˚≤Ã!ï˛¤˛yˆÏöÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö xyˆÏåÈ ÎyˆÏï˛ çyü≈y!öˆÏï˛

~Ü˛!ê˛ §%fli Ä §ˆÏhsˇy£ÏçöÜ˛ !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfliy àˆÏí˛¸ ˆï˛y°y ÎyÎ˚– xy•zˆÏöÓ˚ ¢y§ö (Rule of Law) Óƒï˛#ï˛ àîï˛y!sfÜ˛

Ó˚y‹T… Ü˛“öy Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy– xyÓ˚ ˆ§!û˛ ÏÎ˚ï˛ •zí z!öÎ˚ ÏöÓ˚ !öÎ˚sfîyô#ö ˛õ)Ó≈ çyü≈y!ö Ïï˛ §¡õ)î≈ öï% ö ôÓ˚ ÏöÓ˚ xy•zöÓƒÓfiÌy

Ä !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfliy ≤ÃÓï≈˛ö Ü˛Ó˚y •Î˚ ÎyÓ˚ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ í˛zòyÓ˚ö#!ï˛!û˛!_Ü˛ !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfliyÓ˚ ˆÜ˛yˆÏöy !ü° !åÈ° öy–

15.3 çyü≈yö !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌy

ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° Ü˛ö!fiê˛!ê˛í˛z¢öy° ˆÜ˛yê≈˛ñ xöƒyöƒ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆÜ˛yê≈˛ Ó˚yçƒ hflÏˆÏÓ˚ °ƒyˆÏu˛ ˆÏÜ˛yê≈˛à%!°ˆÏÜ˛ !öˆÏÎ˚ çyü≈yö

!Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌyÓ˚ Ü˛yë˛yˆÏüy à!ë˛ï˛ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– 1949 §yˆÏ° Basic Law- ~Ó˚ xô#ö çyü≈yö öyà!Ó˚Ü˛ˆÏòÓ˚ àîï˛y!sfÜ˛

x!ôÜ˛yÓ˚ ˆòÄÎ˚y •Î˚ ~ÓÇ ˆ§•z x!ôÜ˛yÓ˚=!° ÎyˆÏï˛ ˆÜ˛yˆÏöy Ó˚y!flT…Î˚ Ü˛ï≈˛,˛õ«˛ x˛õ•Ó˚î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ öy ˛õyˆÏÓ˚ ˆ§çöƒ

ò%!ê˛ ≤Ãôyö ÓƒÓfliy @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y •Î˚– ≤ÃÌüï˛ñ §Ç!Óôyö ÏÜ˛ ≤Ã ÏÎ˚yçö#Î˚ xy•z!ö Ó˚«˛y ˆòÄÎ˚yÓ˚ çöƒ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛

öƒyÎ˚y°Î˚ (Federal Constitutional Court) ≤Ã!ï˛¤˛y Ü˛Ó˚y •Î˚ ~ÓÇ !mï˛#Î˚ï˛ñ ~Ü˛!ê˛ §ˆÏÓ≈yFã˛ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ öƒyÎ˚y°Î˚

(Federal Court of Justice) ˜Ïï˛!Ó˚ Ü˛Ó˚y •Î˚ ÎyˆÏï˛ §yÓ˚y ˆòˆÏ¢ ~Ü˛•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ !Óã˛yÓ˚ÈÙÈ≤Ã¢y§öÓƒÓfiÌy ≤Ã!ï˛¤˛y

Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚–

çyü≈y!öˆÏï˛ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ≤Ãçyï˛y!sfÜ˛ !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌyÎ˚ ˆÓ˚yüyö xy•zˆÏöÓ˚ ö#!ï˛ Ä ˙!ï˛•ƒ xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ Îy

ü)°ï˛ xƒyÇˆÏ°yÈÙÈxyˆÏü!Ó˚Ü˛yö !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌyÓ˚ ö#!ï˛ ˆÌˆÏÜ˛ ˛õ,ÌÜ˛– xƒyÇˆÏ°yÈÙÈxyˆÏü!Ó˚Ü˛yö !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌyÓ˚ ü)° ö#!ï˛ •°

§üyˆÏçÓ˚ §yˆÏÓ!Ü˛ xy•zˆÏöÓ˚ (Common Law) ˙!ï˛•ƒ xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚y ~ÓÇ ˆÜ˛yˆÏöy öƒyÎ˚y°ˆÏÎ˚Ó˚ ˛õ)Ó≈Óï˛#≈ xyˆÏòˆÏ¢Ó˚

(Precedents) Ä˛õÓ˚ !û˛!_ Ü˛ˆÏÓ˚ !ÓˆÏ¢£Ï ˆ«˛ˆÏe !Óã˛yÓ˚ §yÓƒhflÏ Ü˛Ó˚y– xÌ≈yÍ Ó%!k˛ÈÙÈ!ÓˆÏÓã˛öyÈÙÈ≤Ã§)ï˛ §%flõ‹T ö#!ï˛

xö%§yÓ˚# !°!áï˛ (Code) !Óã˛yÓ˚≤Ã!e´Î˚yÓ˚ üyöòu˛ !•ˆÏ§ˆÏÓ @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y– ~•z Ó˚#!ï˛ xö%§Ó˚î Ü˛ˆÏÓ˚ çyü≈y!öˆÏï˛ ˆÎ

!Óã˛yÓ˚ÓƒÓfliy àˆÏí˛¸ ˆï˛y°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆ§áyˆÏö !û˛ß¨ ˆ«˛ˆÏe Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ öƒyÎ˚y°Î(Federal Court) àˆÏí˛¸ ˆï˛y°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ

~ÓÇ ~•z ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆÜ˛yê≈˛=!° ï˛yˆÏòÓ˚ !öçfl∫ ˆ«˛ˆÏe fliyö#Î˚ hflÏÓ˚ ˛õÎ≈hsˇ !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfiÌy ˛õ!Ó˚ã˛y°öy Ü˛ˆÏÓ˚–

≤ÃÌüï˛ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ §yôyÓ˚î ˆòÄÎ˚y!ö (Civil) Ä ˆú˛Ôçòy!Ó˚ (Criminal) !Óã˛yˆÏÓ˚Ó˚ çöƒ Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ öƒyÎ˚y°Î˚

(Federal Court of Justice)– ~•z öƒyÎ˚y°Î˚ Ü˛y°≈§Ó˚&ˆÏ• ¢•ˆÏÓ˚ xÓ!fliï˛– çyü≈y!öˆÏï˛ ˆÜ˛yˆÏöy §ˆÏÓ≈yFã˛ öƒyÎ˚y°Î˚

(Supreme Court) ≤Ã!ï˛¤˛y Ü˛Ó˚y •Î˚!ö– Ü˛yÓ˚î !Ó!ûß¨ ˆ«˛ˆÏeÓ˚ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ˆÜ˛yê≈˛à%!°Ó˚ üï˛yüˆÏï˛Ó˚ üˆÏôƒ òyÓ˚&î

ˆÜ˛yˆÏöy üï˛ˆÏû˛ò ˆòáy ˆÏòÎ˚!ö–

ˆú˛í˛yˆÓ˚° ˆÜ˛yê≈ xÓ‰ çy!fiê˛ Ï§Ó˚ xô# Ïö Ó˚yçƒ (Land) hflÏ ÏÓ˚ ˆç°y hflÏ ÏÓ˚ ~ÓÇ fliyö#Î˚ hflÏ ÏÓ˚ ˆòÄÎ˚y!ö Ä ˆú˛Ôçòy!Ó˚

xyòy°ï˛ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚– §yôyÓ˚î !Óã˛yÓ˚ ≤Ã¢y§ˆÏöÓ˚ ~•z!ê˛ •° ü)° ≤Ãy!ï˛¤˛y!öÜ˛ ÓƒÓfiÌy– ~åÈyí˛¸yÄ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ !Ó!û˛ß¨

ˆ«˛ˆÏe Î%= Ó˚y‹T…#Î˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚– Óy!°≈ö ¢•ˆÏÓ˚ xÓ!fliï˛ Î%= Ó˚y‹T…#Î˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚ (FederalAdministrative Court), Ó˚yçƒ hflÏˆÏÓ˚Ó˚ í˛zFã˛ ≤Ã¢y§!öÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚ (Higher Administrative Court) ~ÓÇ

234

fliyö#Î˚ hflÏˆÏÓ˚ ≤Ã¢y§!öÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚ (Adminsitrative Court)– Ü˛Ó˚ (Tax) Ä xöƒyöƒ xy!Ì≈Ü˛ §Çeýhsˇ !ÓÓyò

!ö‹õ!_Ó˚ çöƒ !üû≈˛y!öÜ˛ ¢•ˆÏÓ˚ xÓ!fliï˛ Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ hflÏˆÏÓ˚ Federal Fiscal Court ~ÓÇ fliyö#Î˚ hflÏˆÏÓ˚ FiscalCourt Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– §yüy!çÜ˛ §ü§ƒ!ò §Çeýhsˇ !ÓÓyò !ö‹õ!_Ó˚ çöƒ Ü˛yˆÏ§° ¢•ˆÏÓ˚ xÓ!fliï˛ Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ §yüy!çÜ˛

öƒyÎ˚y°Î˚ (Federal Social Court) Ó˚yçƒ hflÏˆÏÓ˚ í˛zFã˛ï˛Ó˚ §yüy!çÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚ (Higher Social Court) ~ÓÇ

fliyö#Î˚ hflÏˆÏÓ˚ §yüy!çÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚ (Social Court) ≤Ã!ï˛¤˛y Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– ◊ü !ÓÓyò !ö‹õ!_Ó˚ çöƒ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˛õ,ÌÜ˛

hflÏˆÏÓ˚ xyòy°ï˛– Ü˛yˆÏ§° ¢•ˆÏÓ˚ xÓ!fliï˛ §ˆÏÓ≈yFã˛ hflÏˆÏÓ˚ Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ ◊ü öƒyÎ˚y°Î˚ (Federal Labour Court)óÓ˚yçƒ hflÏˆÏÓ˚ í˛zFã˛ï˛Ó˚ ◊ü öƒyÎ˚y°Î˚ (Higher Labour Court) ~ÓÇ fliyö#Î˚ hflÏˆÏÓ˚ ◊ü öƒyÎ˚y°Î˚ (Labour Court)Ó ÏÎ ÏåÈ–

§Ç!Óôy ÏöÓ˚ 95(1) §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# ~•z §Ü˛° Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ öƒyÎ˚y°Î˚à%!° ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Î˚– ~•z !Óã˛yÓ˚ Ü˛yë˛y ÏüyÓ˚

≤Ã!ï˛ öƒyÎ˚y°ˆÏÎ˚Ó˚ !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 95(2) §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y xyˆÏåÈ ˆÎñ òy!Î˚c≤ÃyÆ

ˆú˛í˛y ÏÓ˚° xy•zöüsf# ~ÓÇ Ó˚yçƒüsf# Ä §ü§ÇáƒÜ˛ Bundestag-~Ó˚ !öÓ≈y!ã˛ï˛ §ò§ƒ ÏòÓ˚ !ö ÏÎ˚ à!ë˛ï˛ Ü˛!ü!ê˛ ˆÎÔÌû˛y ÏÓ

~•z !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ !öˆÏÎ˚yà Ü˛ˆÏÓ˚ö–

!¢“ˆÏ«˛ˆÏe §¡õ!_ !ÓˆÏÓ˚yô !ö‹õ!_Ó˚ çöƒ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ !¢“ öƒyÎ˚y°Î˚ (Federal Insustrial Court) ~ÓÇ

§yü!Ó˚Ü˛ Óy!•ö#Ó˚ çöƒ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §yü!Ó˚Ü˛ ˆú˛ÔçòyÓ˚# öƒyÎ˚y°Î˚ (Federal Military Criminal Court) àë˛ˆÏöÓ˚

ÓƒÓfiÌyÄ §Ç!Óôyö xyˆÏåÈ–

çyü≈y!öˆÏï˛ §Ó hflÏˆÏÓ˚Ó˚ !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ fl∫yô#öû˛yˆÏÓ Ü˛yçÜ˛ü≈ Ü˛Ó˚yÓ˚ «˛üï˛y §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 97 §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚yÎ˚ fl∫#Ü,˛ï˛

•ˆÏÎ˚ˆÏåÈ– xy•zöfl∫#Ü,˛ï˛ Ü˛yÓ˚î Óƒï˛#ï˛ xöƒ ˆÜ˛yˆÏöy Ü˛yÓ˚ˆÏî !Óã˛yÓ˚˛õ!ï˛ˆÏòÓ˚ ˛õòã%˛ƒï˛ Ü˛Ó˚y ÎyÎ˚ öy– Î%_´Ó˚y‹T…#Î˚ hflÏˆÏÓ˚Ó˚

!Óã˛yÓ˚Ü˛ˆÏòÓ˚ xy•z!ö üÎ≈yòy !öÎ˚sfî Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ xy•zö§û˛y ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ xy•zö≤ÃîÎ˚ö Ü˛ˆÏÓ˚– ~Ü˛•z í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ

Ó˚yçƒ(Land) hflÏˆÏÓ˚Ó˚ !Óã˛yÓ˚Ü˛ˆÏòÓ˚ çöƒ !ÓˆÏ¢£Ï xy•zö Ó˚yçƒ xy•zö§û˛y ≤ÃîÎ˚ö Ü˛ˆÏÓ˚– Bundestag 1961 §y Ï°

Judges Act ≤ÃîÎ˚ö Ü˛ˆÏÓ˚ !ÓôyÎ˚Ü˛ˆÏòÓ˚ xy•zö üÎ≈yòy !öô≈yÓ˚î Ä §%Ó˚!«˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– ~•z xy•zö ÓˆÏ° ˆÜ˛yˆÏöy hflÏˆÏÓ˚Ó˚

ˆÜ˛yˆÏöy !Óã˛yÓ˚Ü˛ ˆÜ˛yˆÏöy Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ §ˆÏD ïÑ˛yÓ˚ §Ç◊Ó Ó˚yáˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy– §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 102 §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚yÎ˚

çyü≈y!öˆÏï˛ ü,ï˛%ƒòˆÏu˛Ó˚ (Capital Punishment) xÓ§yö •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

15.4 Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚ (Federal Constitutional Court)

çyü≈yö !Óã˛yÓ˚ÓƒÓfliyÓ˚ ¢#ˆÏ£Ï≈ Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ !öçfl∫ ˜Ó!¢ˆÏ‹TƒÓ˚ û˛yfl∫Ó˚ ~Ü˛!ê˛ öƒyÎ˚y°Î˚ ÎyÓ˚ öyü Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛

öƒyÎ˚y°Î˚ (Federal Constitutional Court)– §Ç!ÓôyˆÏö 94 §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# ~•z öƒyÎ˚y°ˆÏÎ˚Ó˚ !Óã˛yÓ˚Ü˛àî

§ÇáƒyÎ˚ 16 çö– ~ÑˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ xˆÏô≈Ü˛§ÇáƒÜ˛ !Óã˛yÓ˚Ü˛ˆÏÜ˛ Bundestag ~ÓÇ x˛õÓ˚ xˆÏô≈Ü˛§ÇáƒÜ˛ !Óã˛yÓ˚Ü˛ˆÏÜ˛

Bundestrat !öÓ≈y!ã˛ï˛ Ü˛ˆÏÓ˚– !öÓ≈y!ã˛ï˛ •ÄÎ˚yÓ˚ ˆÎyàƒï˛yÓ˚ çöƒ ~ÑÓ˚y §Ç§ˆÏòÓ˚ ˆÜ˛yˆÏöy Ü˛ˆÏ«˛Ó˚ §ò§ƒ

Óy Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ ˆÜ˛yˆÏöy §ò§ƒ Óy ˆÜ˛yˆÏöy Ó˚yˆÏçƒÓ˚ xy•z˛ö§û˛y Óy ¢y§ö!Óû˛yˆÏàÓ˚ §ò§ƒ

•ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ö öy–

235

§Ç!Óôy ÏöÓ˚ 93 §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚yÎ˚ ~•z öƒyÎ˚y° ÏÎ˚Ó˚ ~!=˛Î˚yÓ˚ Ä «˛üï˛y Óî≈öy Ü˛Ó˚y • ÏÎ˚ ÏåÈ– ˆú˛í˛y ÏÓ˚° Ü˛ö!fiê˛!ê˛í z¢öy°

ˆÜ˛yê≈˛ ˆÎÈÙÈ§Ó «˛üï˛yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚# ï˛yÓ˚ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ •° É

S1V §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ Basic Law Óƒyáƒy Ü˛Ó˚y– Î!ò Ü˛áˆÏöy §ˆÏÓ≈yFã˛ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ ˆÜ˛yˆÏöy !Óû˛yˆÏàÓ˚ Óy §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚

xô#öfiÌ ˆÜ˛yˆÏöy Ü˛ï,≈˛˛õˆÏ«˛Ó˚ §ˆÏD ˆÜ˛yˆÏöy !ÓÓyò •Î˚ ï˛y•ˆÏ° §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ Óƒyáƒy Ü˛Ó˚y–

S2V Î!ò Ü˛á Ïöy Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ xy•zö Ä Ó˚yçƒ xy•zˆÏöÓ˚ üˆÏôƒ §Çâ£Ï≈ Óy x§Aà!ï˛ ˆòáy ˆòÎ˚ñ xÌÓy §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚

§ˆÏD ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ˆÜ˛yˆÏöy xy•zˆÏöÓ˚ x§Aà!ï˛ ˆòáy ˆòÎ˚ Óy §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ Óƒyáƒy !öˆÏÎ˚ üï˛!ÓˆÏÓ˚yô ˆòáy

ˆòÎ˚ñ ï˛y•ˆÏ° ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Óy Ó˚yçƒ §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚Ó˚ Óy Bundestag-~Ó˚ ~Ü˛ ï,˛ï˛#Î˚yÇ¢ §òˆÏ§ƒÓ˚

xö%ˆÏÓ˚yˆÏô öƒyÎ˚y°ˆÏÎ˚Ó˚ !öçfl∫ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Óƒyáƒy ˆòÄÎ˚y–

S3V Î!ò Ü˛áˆÏöy Î%=˛Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ ~ÓÇ Ó˚yçƒà%!°Ó˚ x!ôÜ˛yÓ˚ Ä Ü˛ï≈˛Óƒ §¡∫ˆÏ¶˛ ˆÜ˛yˆÏöy üï˛!ÓˆÏÓ˚yô ˆòáy ˆòÎ˚ñ !ÓˆÏ¢£Ï

Ü˛ˆÏÓ˚ Ó˚yçƒ Ü˛ï,≈˛Ü˛ Î%=˛Ó˚y‹T…#Î˚ xy•zˆÏöÓ˚ Ó°ÓÍ Ü˛Ó˚yÓ˚ Óƒy˛õyˆÏÓ˚ üï˛!ÓˆÏÓ˚yô ˆòáy ˆòÎ˚ñ ˆ§ˆÏ«˛ˆÏe ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚

§yÇ!Óôy!öÜ˛ Óƒyáƒy ˆòÄÎ˚y–

S4V Î!ò ˆÜ˛yˆÏöy Ó˚y‹T…#Î˚ xy•zö (Public Law) !öˆÏÎ˚ !Óï˛Ü≈˛ ˆòáy ˆòÎ˚ñ ÈxÌÓy Î%=˛Ó˚y‹T… Ä Ó˚yçƒ=!°Ó˚

üˆÏôƒ !ÓÓyò í˛z˛õ!fliï˛ •Î˚ xÌÓy ~Ü˛y!ôÜ˛ Ó˚yˆÏçƒÓ˚ üˆÏôƒ !ÓÓyò í˛z˛õ!fiÌï˛ •Î˚ xÌÓy ˆÜ˛yˆÏöy Ó˚yˆÏçƒÓ˚

üˆÏôƒ §yÇ!Óôy!öÜ˛ üï˛ˆÏû˛ò ˆòáy ˆòÎ˚ñ ï˛y•ˆÏ° ï˛yÓ˚ !ö‹õ!_ Ü˛Ó˚y–

S5V Î!ò ˆÜ˛yˆÏöy öyà!Ó˚Ü˛ x!û˛ˆÏÎyà Ü˛ˆÏÓ˚ ˆÎñ §Ç!ÓôyˆÏö ≤Ãò_ ïÑ˛yÓ˚ ˆüÔ!°Ü˛ x!ôÜ˛yÓ˚ ˆÜ˛yˆÏöy Ó˚y‹T…#Î˚ Ü˛ï,≈˛˛õ«˛

x§yÇ!Óôy!öÜ˛û˛yˆÏÓ °Aâö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ ï˛y•ˆÏ° ˆ§•z x!û˛ˆÏÎyˆÏàÓ˚ !ö‹õ!_ Ü˛Ó˚y–

S6V Î!ò ˆÜ˛yˆÏöy Ü˛!üí˛zö Óy Ü˛!üí˛zöˆÏòÓ˚ §ÇfiÌy x!û˛ˆÏÎyà Ü˛ˆÏÓ˚ ˆÎ ˆÜ˛yˆÏöy xy•zö §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 24 §ÇáƒÜ˛

ôyÓ˚yÎ˚ ≤Ãò_ ï˛yˆÏòÓ˚ fl∫yÎ˚_¢y§ˆÏöÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ °!Aâï˛ Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈñ ï˛y•ˆÏ° §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ Óƒyáƒy

!òˆÏÎ˚ ˆ§•z x!û˛ˆÏÎyˆÏàÓ˚ !ö‹õ!_ Ü˛Ó˚y–

S7V §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ (Basic Law) ≤Ãò_ xöƒyöƒ ˆ«˛ˆÏe ˛≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Óƒyáƒy ˆòÄÎ˚y– ~åÈyí˛¸yñ

ˆú˛í˛y ÏÓ˚° xy•z ÏöÓ˚ üyôƒ Ïü Îáö ˆÎ !Ó£Ï ÏÎ˚ ~•z öƒyÎ˚y°Î˚ ÏÜ˛ í z Ïòƒyà# • Ïï˛ «˛üï˛y ˆòÄÎ˚y • ÏÓ ˆ§ Ï«˛ Ïe

ÎÌyˆÏÎyàƒ ÓƒÓfiÌy ˆöÄÎ˚y ~•z §ˆÏÓ≈yFã˛ öƒyÎ˚y°ˆÏÎ˚Ó˚ Ü˛ï≈˛Óƒ–

àï˛ xô≈¢ï˛y∑#Ü˛yˆÏ°Ó˚ üˆÏôƒ !Ó!û˛ß¨ §üˆÏÎ˚ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° Ü˛ö!fiê˛!ê˛í˛z¢öy° ˆÜ˛yê≈˛ !Ó!û˛ß¨ !Ó£ÏˆÏÎ˚ ï˛yÓ˚ Ó˚yˆÏÎ˚Ó˚

üyôƒˆÏü çyü≈yö Ó˚yçö#!ï˛ Ä çyü≈yö Ó˚yˆÏ‹T…Ó˚ !ÓÜ˛yˆÏ¢Ó˚ ˛õˆÏÌ à%Ó˚%c˛õ)î≈ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚ˆÏåÈ– çyü≈y!öˆÏï˛

àîï˛y!sfÜ˛ Ó˚y‹T…ÓƒÓfiÌy àˆÏí˛¸ ˆï˛y°yÓ˚ ˛õˆÏ«˛ §y•yÎƒ Ü˛Ó˚ˆÏåÈ öyÈÙÙÙÙÈ~•z Î%!=˛ ˆò!áˆÏÎ˚ Ü˛ö!fiê˛!ê˛í˛z¢öy° ˆÜ˛yê≈˛

1952 §yˆÏ° öyÍ§# xyò¢≈ ≤Ãû˛y!Óï˛ ˆ§y¢ƒy!°fiê˛ Ó˚y•zá ˛õy!ê≈˛ˆÏÜ˛ ~ÓÇ 1956 §yˆÏ° çyü≈yö Ü˛!üí˛z!öfiê˛

˛õy!ê≈˛ˆÏÜ˛ ˆÓÈÙÈxy•z!ö Ä !ö!£Ïk˛ ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚– ~Ó˚ ú˛ˆÏ° àîï˛y!sfÜ˛ çyüy≈!öˆÏï˛ ~•z ò%•z òˆÏ°Ó˚ ˆÜ˛yˆÏöyû˛yˆÏÓ

!öÓ≈yã˛ˆÏö xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚y Óy ≤ÃÜ˛yˆÏ¢ƒ Ü˛yç Ü˛Ó˚y Ó¶˛ •Î˚– ü!•°yˆÏòÓ˚ àû≈˛˛õyï˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ ≤Ã§ˆÏAà

çyü≈y!öˆÏï˛ çöàˆÏîÓ˚ üˆÏôƒ ˆÎ !Óï˛Ü≈˛˛ ˆòáy ˆòÎ˚ ˆ§•z ≤Ã§ˆÏAà 1974 §yˆÏ° ˆÜ˛yê≈˛ àû≈˛˛õyï˛ §ÇflÒyÓ˚

xy•zöˆÏÜ˛ §Ç!Óôyö!ÓˆÏÓ˚yô# ÓˆÏ° ˆây£Ïîy Ü˛Ó˚yÎ˚ ï˛y Óy!ï˛° •ˆÏÎ˚ ÎyÎ˚– ò%•z çyüy≈!öÓ˚ ˙Ü˛ƒ§yôˆÏöÓ˚ çöƒ

ˆÜ˛yö §yÇ!Óôy!öÜ˛ ˛õrÌy @ˇÃ•î Ü˛Ó˚y Î%!= §¡øï˛ ˆ§ÈÙÈ!Ó£ÏˆÏÎ˚Ä ~•z ˆÜ˛yê≈˛ ˛õÌ!öˆÏò≈¢ Ü˛ˆÏÓ˚ ˆÎñ §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚

236

23 §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚y xö%ÎyÎ˚# ˛õ)Ó≈ çyü≈y!ö ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ §ˆÏAà ˆÎyà ˆòÎ˚– xyÓ 1993 §yˆÏ° ~•z

ˆÜ˛yê≈ ˙!ï˛•y!§Ü˛ Ó˚yÎ˚ ˆòÎ˚ ˆÎñ Ó§!öÎ˚yÓ˚ Ä˛õÓ˚ Î% Ïk˛Ó˚ í z Ïj¢ƒ åÈyí ¸y xöƒ í z Ïj Ï¢ƒ çyüy≈ö !ÓüyöÓy!•ö# ÏÜ˛

ÓƒÓ•yÓ˚ Ü˛Ó˚y ˆÎ Ïï˛ ˛õy ÏÓ˚ ~ÓÇ 1994 §y Ï° Ó˚yÎ˚ ˆòÎ˚ ˆÎñ Ó˚y‹T…§ ÏAâÓ˚ §¡ø!ï˛ ÌyÜ˛ Ï° çyüy≈ö ˆ§öyÓy!•ö#

ˆÎ ˆÜ˛yˆÏöy Î%ˆÏk˛ xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚ Î!ò Bundestag-~Ó˚ ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ §üÌ≈ö ˛õyÄÎ˚y ÎyÎ˚–

15.5 @ˇÃrÌ˛õO#

1. The Democratic State (Germany Report IV), Government of Germany (1964)

2. The Basic Law for the Federal Republic of Germany.

3. Peter Pulzer, German Politicies (1995)

4. G. Almond and others, Comparative Politics Today (7th Edition), (2000).

15.6 ≤ÃŸ¿yÓ!°

S1V çyü≈yö !Óã˛yÓ˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ àë˛ö Ä ˜Ó!¢‹Tƒ xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö– S15.3 ˛õí˛YöV

S2V Î%= Ó˚y‹T…#Î˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ öƒyÎ˚y°Î˚ àë˛öñ ~!=Î˚yÓ˚ Ä «˛üï˛y xyˆÏ°yã˛öy Ü˛Ó˚%ö– S15.4 ˛õí˛YöV

237

¤fl¬fl¬ 16 Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ä ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# fl∫yÌ≈ Ïày¤˛#

·Í¬Ú :16.1 Î¬◊ÀV˙…

16.2 √õ∂ô¶∏±ıÚ±

16.3 ˙!ï˛•y!§Ü˛ ˆ≤Ã«˛y˛õê˛

16.4 !Ü ˛!ÿ˛Î˚yö ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ •zí˛z!öÎ˚ö ~ÓÇ !Ü ˛!ÿ˛Î˚yö ˆ§y¢ƒy° •zí˛z!öÎ˚ö

16.5 ˆ§y¢ƒy° ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ ò°

16.6 !@ˇÃö ˛õy!ê≈˛

16.7 çyü≈y!ö ò°ÓƒÓfiÌyÓ˚ ã˛!Ó˚e

16.8 §yÓ˚yÇ¢

16.9 ≤ÃŸ¿yÓ!°

16.10 @ˇÃrÌõO#

16.1 í˛zˆÏj¢ƒ

~•z ~Ü˛Ü˛!ê˛Ó˚ xyˆÏ°yã˛ƒ !Ó£ÏÎ˚ çyü≈yˆÏöÓ˚ Ó˚yçö#!ï˛ñ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°ÓƒÓfiÌy Ä ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# ˆày¤˛#à%!°– ~•z

~Ü˛Ü˛!ê˛ ˛õí˛¸ˆÏ° xy˛õ!ö çyöˆÏï˛ ˛õyÓ˚ˆÏÓö É

!mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%ˆÏk˛Ó˚ ˛õÓ˚Ó≈ï˛# çyü≈yö Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚–

çyüy≈!öÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÓ˚ ã˛!Ó˚e–

çyü≈y!öÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°=!°Ó˚ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚–

çyü≈yö Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚# fl∫yÌ≈ˆÏày¤˛#=!°Ó˚ û)˛!üÜ˛y–


Óï≈˛üyö §Ç!ÓôyˆÏö (Basic Law) flõ‹Tû˛yˆÏÓ•z Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ à%Ó˚%c Ä û)˛!üÜ˛y fl∫#Ü˛yÓ˚ Ü˛Ó˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ Îy

û˛yÓ˚ˆÏï˛Ó˚ §Ç!ÓôyˆÏö ˆö•z– Basic Law-~Ó˚ 21(1) §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ É ‘‘The political partiesshall participate in the forming of the political will of the people’’. xÌy≈Í ˆÎ çöàˆÏîÓ˚ çöƒ

àîï˛y!sfÜ˛ ¢y§öÓƒÓfiÌy ˜ï˛!Ó˚ •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ï˛yÓ˚y ÎyˆÏï˛ fl∫yô#öû˛yˆÏÓ ï˛yˆÏòÓ˚ Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ •zFåÈy §Çà!ë˛ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚

ˆ§•z í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ û)˛!üÜ˛yˆÏÜ˛ flõ‹Tû˛yˆÏÓ §yÇ!Óôy!öÜ˛ fl∫#Ü,˛!ï˛ ˆòÄÎ˚y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ–

238

Óï≈ üy Ïö çyü≈y!ö Ïï˛ çöàî fl∫yô#öû˛y ÏÓ ï˛y ÏòÓ˚ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò° àë˛ö Ü˛Ó˚yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ §Ç!Óôyö ˆÌ ÏÜ˛•z ˆ˛õ ÏÎ˚ ÏåÈñ

!Ü˛v §ˆÏAà §ˆÏAà ~Ü˛ÌyÄ 21 §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ˆÏÎñ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°ˆÏÜ˛ ï˛yˆÏòÓ˚ xyû˛ƒhsˇÓ˚#î §Çàë˛ˆÏö

àîï˛y!sfÜ˛ ö#!ï˛ xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •ˆÏÓ ~ÓÇ ï˛yˆÏòÓ˚ xyˆÏÎ˚Ó˚ í˛zÍ§ çöàˆÏîÓ˚ K˛yï˛yˆÏÌ≈ ≤ÃÜ˛y¢ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ •ˆÏÓ–

ˆ§•z §ˆÏD §Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ 21(2) §ÇáƒÜ˛ ôyÓ˚yÎ˚ Ó°y •ˆÏÎ˚ˆÏåÈ É ˆÎ §Ü˛° ò° ï˛yˆÏòÓ˚ ˆây!£Ïï˛ í˛zˆÏj¢ƒ ~ÓÇ

ÓyhflÏÓ xyã˛Ó˚ˆÏîÓ˚ üyôƒˆÏü ˆòˆÏ¢Ó˚ àîï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfliyÓ˚ «˛!ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏÓ Óy çyü≈yö Î%= Ó˚y‹T…#Î˚ ≤Ãçyï˛sfˆÏÜ˛ ôùÇ§ Ü˛Ó˚yÓ˚

ˆã˛‹Ty Ü˛Ó˚ˆÏÓ ï˛yˆÏòÓ˚ §Ç!Óôyö!ÓˆÏÓ˚yô# ÓˆÏ° üˆÏö Ü˛Ó˚y •ˆÏÓ ~ÓÇ ï˛yˆÏòÓ˚ ˆÜ˛yö §yÇ!Óôy!öÜ˛ fl∫#Ü,˛!ï˛ ˆòÄÎ˚Èy •ˆÏÓ

öy– ~•z ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ï˛y §¡∫ˆÏ¶˛ ÎÌyÎÌ !§k˛yhsˇ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° Ü˛ö!fiê˛!ê˛í˛z¢öy° ˆÜ˛yˆÏê≈˛Ó˚

Ü˛ï≈˛Óƒ ÓˆÏ° !ÓˆÏÓ!ã˛ï˛ •ˆÏÓ– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ Ü˛yçÜ˛ü≈ §¡∫ˆÏ¶˛ xöƒ ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ ÓƒÓfliy@ˇÃ•ˆÏîÓ˚ çöƒ Î%= Ó˚y‹T…#Î˚

§Ç§ò ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ xy•zö ≤ÃîÎ˚ö Ü˛Ó˚yÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚#–

16.3 ˙!ï˛•y!§Ü˛ ˆ≤Ã«˛y˛õê˛

!•ê˛°yˆÏÓ˚Ó˚ ˆöï,˛ˆÏc öƒy¢öy° ˆ§y¢ƒy!°fiê˛ ˛õy!ê≈˛ Óy öyÍ§# ò° 1932-33 §yˆÏ° àîï˛y!sfÜ˛ ≤Ã!Ü ˛Î˚yÓ˚ x˛õÓƒÓ•yÓ˚

Ü˛ˆÏÓ˚•z «˛üï˛yÎ˚ xyˆÏ§ ~ÓÇ «˛üï˛yÎ˚ ~ˆÏ§•z ~ˆÏÜ˛ ~ˆÏÜ˛ ≤Ã!ï˛m®μ# Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ Ä˛õÓ˚ !öˆÏ£ÏôyK˛y çy!Ó˚

Ü˛ˆÏÓ˚ ~•z öyÍ§# ~Ü˛öyÎ˚Ü˛c ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ •Î˚– Î%k˛ˆÏ¢ˆÏ£Ï öyÍ§#ˆÏòÓ˚ ã)˛í˛¸yhsˇ ˛õï˛ö •ˆÏ° !üe¢!=˛Ó˚ ï˛_¥yÓôyˆÏö x!ôÜ,˛ï˛

çyüy≈!öÓ˚ §y!Ó≈Ü˛ ˛õ%öà≈ë˛ˆÏöÓ˚ Ü˛yç xyÓ˚Ω˛ •Î˚– !üe¢!_´ˆÏày¤˛# çyü≈y!öˆÏï˛ ü%=˛ Ä ≤Ã!ï˛ˆÏÎy!àï˛yü)°Ü˛ àîï˛sf ≤Ã!ï˛¤˛y

Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Ók˛˛õ!Ó˚Ü˛Ó˚ •ˆÏÎ˚ ≤ÃÌü ˆÎ Ü˛yç!ê˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛y •°ñ öyÍ§# ≤Ãû˛yÓü%=˛ ~ÓÇ àîï˛ˆÏsf !ÓŸªy§# ã˛yÓ˚!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

ò°ˆÏÜ˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ Ü˛yçÜ˛ü≈ xyÓ˚Ω˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ çöƒ xö%ü!ï˛ ˆòÄÎ˚y– §Ç!Óôyö xö%ÎyÎ˚# ~•z xö%ü!ï˛ ˆòÄÎ˚y •Î˚ ~Ü˛!ê˛

¢ˆÏï≈˛ ˆÎñ ï˛yÓ˚y çyüy≈!öÓ˚ §yÇ!Óôy!öÜ˛ Ü˛yë˛yˆÏüy Ä àîï˛y!sfÜ˛ ≤Ã!Ü ˛Î˚yˆÏÜ˛ §üÌ≈ö Ü˛Ó˚ˆÏÓ– ~•z ã˛yÓ˚!ê˛ ò° !åÈ° É

Ü˛!üí zfiê˛ ˛õy!ê≈ xÓ‰ çyüy≈!öñ ˆ§y¢ƒy° ˆí˛ ÏüyÜ y!ê˛Ü˛ ˛õy!ê≈ xÓ‰ çyüy≈!öñ !e´!ÿ˛Î˚yö ˆí˛ ÏüyÜ y!ê˛Ü˛ •zí z!öÎ˚ö xÓ‰ çyü≈y!ö

~ÓÇ !°ÓyˆÏÓ˚° ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ ˛õy!ê≈˛ xÓ çyü≈y!ö SÎy ˛õÓ˚Óï≈˛#Ü˛yˆÏ° ú ˛# ˆí˛ˆÏüyeý!ê˛Ü˛ ˛õyê≈˛ öyˆÏü ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛ •Î˚V–

~Ó˚ üˆÏôƒ ~Ü˛üye !Ü ˛!ÿ Î˚yö ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ •zí˛z!öÎ˚ö ò°!ê˛Ó˚ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ ≤ÃyÎ˚ §Ó≈e Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ í˛z˛õ!fli!ï˛

!åÈ° ~ÓÇ ~•z ò°!ê˛ Óyû˛y!Ó˚Î˚yÓ˚ !Ü ˛!ÿ˛Î˚yö ˆ§y¢ƒy° •zí˛z!öÎ˚ö ò°!ê˛Ó˚ §ˆÏD ~Ü˛ˆÏÎyˆÏà Ü˛yç Ü˛Ó˚ï˛–

~•z ã˛yÓ˚!ê˛ òˆÏ°Ó˚ üˆÏôƒ !Ü ˛!ÿ˛Î˚yö ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ •zí˛z!öÎ˚öÈÙÈ!Ü ˛!ÿ˛Î˚yö ˆ§y¢ƒy° •zí˛z!öÎ˚ˆÏöÓ˚ (CDU-CSU) ˆçyê˛

≤Ãôyö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ¢!_´ !•ˆÏ§ˆÏÓ ˆòáy ˆòÎ˚ñ ~ÓÇ ~•z ˆçyˆÏê˛Ó˚ ≤Ãôyö !ÓˆÏÓ˚yô# ¢!= !•ˆÏ§ˆÏÓ ˆòáy ÎyÎ˚ ˆ§y¢ƒy°

ˆí˛ˆÏüyeý!ê˛Ü˛ ˛õy!ê≈˛ˆÏÜ˛ (SDP)– ~•z ã˛yÓ˚!ê˛ òˆÏ°Ó˚ Óy•zˆÏÓ˚ xyÓ˚Ä ò%!ê˛ ò°ˆÏÜ˛ !Ü˛å%ÈÜ˛y° Î%ˆÏk˛y_Ó˚ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚

Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ §#!üï˛û˛yˆÏÓ §!Ü ˛Î˚ ÌyÜ˛ˆÏï˛ ˆòáy ÎyÎ˚– ≤ÃÌü!ê˛ çyü≈yö ˛õy!ê˛ (DP) ~ÓÇ !mï˛#Î˚!ê˛ §Ó≈ÈÙÈçyü≈y!ö ˛õy!ê≈˛

Îy ≤ÃÌü !òˆÏÜ˛ ÚÚ!Óï˛y!Ó˚ï˛ ~ÓÇ àîï˛y!sfÜ˛ x!ôÜ˛yˆÏÓ˚ Ó!M˛ï˛ üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ °#àÛÛ (Bund der Heimatvertriebenenand Entrechteten—BHE) öyˆÏü !åÈ°– çyü≈yö ˛õy!ê≈˛Ó˚ (DP) ≤Ãôyöï˛ ˆ°yÎ˚yÓ˚ §ƒy:!ö Ó˚yˆÏçƒ !Ü˛å%Èê˛y ≤Ãû˛yÓ

!åÈ° ~ÓÇ 1961 §y° ˛õÎ≈hsˇ CDU-CSU-~Ó˚ §ˆÏD ˆçyê˛§Aà# •ˆÏÎ˚ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° §Ó˚Ü˛yˆÏÓ˚ xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ°–

!Ü˛hs% 1963 §y Ï°Ó˚ !öÓ≈yã˛ Ïö Ó% Ï®§ê˛y Ïà ~ÓÇ Ó˚yçƒ hflÏ ÏÓ˚ üye 2.7 ¢ï˛yÇ¢ ˆû˛yê˛ ˛õyÎ˚ ~ÓÇ ú˛ Ï° §Ç§ò#Î˚ ≤Ã!ï˛!ö!ôc

239

ˆÌˆÏÜ˛ Ó!M˛ï˛ •Î˚– xöƒ!òˆÏÜ˛ BHE ò°!ê˛ !åÈ° ~Ü˛ê%˛ öï%˛ö ôÓ˚ˆÏöÓ˚ Îy ü)°ï˛ ¢Ó˚îyÌ≈#ˆÏòÓ˚ ò° !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç

Ü˛Ó˚ï˛ñ !Ü˛v 1956 §yˆÏ°Ó˚ ˛õÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛•z ˆÜ˛yˆÏöy !öÓ≈yã˛ˆÏö ≤ÃˆÏÎ˚yçö#Î˚ ˛õÑyã˛ ¢ï˛yÇ¢ ˆû˛yê˛ öy ˛õyÄÎ˚yÎ˚ §Ç§ò#Î˚

Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ ˛õ,ÌÜ˛ ò° !•§yˆÏÓ fl∫#Ü,˛!ï˛ •yÓ˚yÎ˚– xyÓ˚ Ü˛!üí˛z!öfiê˛ ˛õy!ê≈˛ (KPD) ü)°ï˛ !ÓŸªÓƒy˛õ# Ü˛!üí˛z!öçˆÏüÓ˚

Ä˛õÓ˚ !öû≈˛Ó˚¢#° !åÈ° ~ÓÇ ˆ§y!û˛ˆÏÎ˚ï˛ x!ôÜ,˛ï˛ ˛õ)Ó≈ çyüy≈!öÓ˚ xàîï˛y!sfÜ˛ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ §ˆÏD ç!í˛¸ï˛ !åÈ°– ≤ÃÌü

!ò ÏÜ˛ Ü˛ ÏÎ˚Ü˛!ê˛ Ó˚y Ïçƒ üsf#˛õò °yû˛ Ü˛Ó˚ Ï°Ä ~•z ò°!ê˛ ˆáy°yá%!°û˛y ÏÓ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öÓ˚ àîï˛y!sfÜ˛ ÓƒÓfliyÓ˚ !Ó ÏÓ˚y!ôï˛y

Ü˛Ó˚ˆÏï˛y ~ÓÇ öy¢Ü˛ï˛yü)°Ü˛ Ü˛yçÜ˛ˆÏü≈Ó˚ §ˆÏD ç!í˛¸ï˛ !åÈ°– ˆ§•z Ü˛yÓ˚ˆÏî ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° Ü˛ö!fiê˛!ê˛í˛z¢öy° ˆÜ˛yê≈˛ 17xyàfiê˛ 1956 ï˛y!Ó˚ˆÏá ò°!ê˛ˆÏÜ˛ ˆÓÈÙÈxy•z!ö Ä !ö!£Ïk˛ ˆây£Ïîy Ü˛ˆÏÓ˚–

1980-Ó˚ ò¢ˆÏÜ˛ ˛õ!ÿ˛ü çyüy≈ö Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ öï%˛ö öï%˛ö !Ó£ÏÎ (Issue) í˛zˆÏë˛ xy§ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛– ü)°ï˛ ˛õ!Ó˚ˆÏÓ¢

Ó˚«˛yÓ˚ !Ó£ÏÎ˚!ê˛ˆÏÜ˛ ˆÜ˛w Ü˛ˆÏÓ˚ 1980-Ó˚ ò¢ˆÏÜ˛Ó˚ ≤ÃÌˆÏü ~Ü˛!ê˛ öï%˛ö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ í˛zqÓ •Î˚– ~•z ò°!ê˛

ÚÚ!@ˇÃö ˛õy!ê≈˛ÛÛ (Green Party) öyˆÏü ˛õ!Ó˚!ã˛ï˛ •Î˚–

xöƒ!ò ÏÜ˛ ˆ§y!û˛ ÏÎ˚ï˛ÈÙÈx!ôÜ, ï˛ ˛õ)Ó≈ çyü≈y!ö Ïï˛ Î!òÄ Ó•%ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy xy ÏåÈ Ó Ï° òy!Ó Ü˛Ó˚y •ï˛ !Ü˛v ≤ÃÜ, ï˛˛õ Ï«˛

ˆ§áyˆÏö ~Ü˛ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy•z ≤Ãã˛!°ï˛ !åÈ°– ˆ§áyˆÏö ˆ§y¢ƒy!°fiê˛ •zí˛z!ö!ê˛ ˛õy!ê≈˛ (SED) öyˆÏüÓ˚ ò°!ê˛•z Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

«˛üï˛y ˛õ%ˆÏÓ˚y˛õ%!Ó˚ ˆû˛yà Ü˛Ó˚ˆÏï˛y– ~•z ò°!ê˛ ≤Ã!ï˛ !öÓ≈yã˛ˆÏö ~Ü˛!ê˛ ≤ÃyÌ≈#ï˛y!°Ü˛y !òï˛ ÎyÓ˚ üˆÏôƒ xöƒyöƒ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛

ˆåÈyˆÏê˛y òˆÏ°Ó˚Ä ◊!üÜ˛ñ öyÓ˚# Ä Î%ÓÜ˛ˆÏòÓ˚ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ §yüy!çÜ˛ ˆày¤˛#Ó˚ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛çö ≤Ã!ï˛!ö!ôÓ˚ öyü Ó˚yáy •ˆÏï˛y–

≤Ã!ï˛ !öÓ≈yã˛yˆÏöÓ˚ §üÎ˚ ~•z ï˛y!°Ü˛y SED ≤Ã›ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛y– §%ï˛Ó˚yÇ ˛õ)Ó≈ çyüy≈!öˆÏï˛ !°ÓyˆÏÓ˚°ñ !e´!ÿ˛Î˚yö ˆí˛ˆÏüyeýê˛

~ÓÇ xöƒ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ òˆÏ°Ó˚ öyüüye x!hflÏc ÌyÜ˛ˆÏ°Ä ˆ§=!° ü)°ï˛ SED-Ó˚ í˛z˛õÓ˚ !öû≈˛Ó˚¢#° §•ˆÏÎyà# ˆåÈyˆÏê˛y

ò° !•ˆÏ§ˆÏÓ•z Ü˛yç Ü˛Ó˚ˆÏï˛y– Îáö ˛õ)Ó≈ çyüy≈!öˆÏï˛ çyüy≈ö ˆí˛ˆÏüyeý!ê˛Ü˛ ≤Ãçyï˛ˆÏsfÓ˚ ˛õï˛ö •Î˚ ~ÓÇ ò%•z çyü≈y!ö

˙Ü˛ƒÓk˛ •Î˚ñ ï˛áö SED ï˛yÓ˚ ˛õ)Ó≈ÈÙÈx!hflÏc xfl∫#Ü˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ ÚÚ˛õy!ê≈˛ xÓ‰ ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ ˆ§y¢ƒy!°çüÛÛ (PDS)öyˆÏü ˙Ü˛ƒÓk˛ çyüy≈!öÓ˚ Ó˚yçö#!ï˛ˆÏï˛ ≤ÃˆÏÓ¢ Ü˛ˆÏÓ˚–

˛õ!ÿ˛ü çyüy≈!öÓ˚ Ä ˛õ)Ó≈ çyüy≈!öÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy ~Ü˛#û) ï˛ •Î˚ ˙Ü˛ƒÓk˛ çyü≈≈y!öÓ˚ Ó% Ï®§ê˛y ÏàÓ˚ !öÓ≈yã˛ Ïö S!í˛ Ï§¡∫Ó˚

1990V– ˆüyê˛yü%!ê˛û˛yˆÏÓ Ó°y ÎyÎ˚ ˆÎñ Óï≈˛üyö àîï˛y!sfÜ˛ çyü≈y!öÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌy ≤ÃÜ, ï˛˛õˆÏ«˛ ˛õ!ÿ˛ü çyüy≈!öÓ˚

ò°#Î˚ ÓƒÓfiÌyÓ˚ ˛õ)Ó≈ çyüy≈!öˆÏï˛ §¡±§yÓ˚î– ~áö çyüy≈!öˆÏï˛ ≤Ãôyö ˛õÑyã˛!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° ˆòáy ÎyÎ˚ É

S1V ˆ§y¢ƒy° ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ ˛õy!ê≈˛

Social Democratic Party (SDP)

S2V !e´!ÿ˛Î˚yö ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ •zí˛z!öÎ˚ö Ä ï˛yÓ˚ §•ˆÏÎyà# Óyû˛y!Ó˚Î˚y Ó˚yˆÏçƒÓ˚ !Ü ˛!ÿ˛Î˚yö ˆ§y¢ƒy° •zí˛z!öÎ˚ö

Christian Democratic Union and Christian Social Union (CDU/CSU)

S3V !ú ˛ ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ ˛õy!ê≈˛

Free Democratic Party (FDP)

S4V @ˇÃ#ö ˛õy!ê≈˛ ~ÓÇ ~ˆÏòÓ˚ §•ˆÏÎyà# ÚöÓù•zˆÏÎ˚Ó˚ ˆçyê˛Û

The Greens and Alliance ’90

240

S5V ˛õy!ê≈˛ xÓ‰ ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ ˆ§y¢ƒy!°çü

Party of Democratic Socialism (PDS)

çyüy≈ö ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÎ˚ ~Ü˛üye !ÓˆÏ¢£Ï ˙!ï˛•y!§Ü˛ ~ÓÇ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ üyï˛òˆÏ¢≈Ó˚ Ü˛yÓ˚ˆÏî CSU-~Ó˚ Ü˛yçÜ˛ü≈

Óyû˛y!Ó˚Î˚y Ó˚yˆÏçƒÓ˚ üˆÏôƒ §#üyÓk˛– ~•z ò°!ê˛ §Ó §üÎ˚ CDU-~Ó˚ §•ˆÏÎyà# ò° !•ˆÏ§ˆÏÓ Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ ~ÓÇ !öˆÏçˆÏòÓ˚

üˆÏôƒ ˆÓyé˛y˛õí˛¸yÓ˚ üyôƒˆÏü CDU Óyû˛y!Ó˚Î˚y Ó˚yˆÏçƒ ˆÜ˛yö Ü˛yç Ü˛ˆÏÓ˚ öy– xyÓ PDS ò°!ê˛ ü)°ï˛ ˛õ)Ó≈ çyüy≈!öÓ˚

û) ï˛˛õ)Ó≈ SED-~Ó˚ öÓ§ÇflÒÓ˚î •ÄÎ˚yÎ˚ ~•z ò°!ê˛Ó˚ ≤Ãû˛yÓ ˛õ)Ó≈ çyüy≈!öÓ˚ Ó˚yçƒà%!°ˆÏï˛•z ˆÓ!¢ ˆòáy ÎyÎ˚ñ ï˛ˆÏÓ

PDS ~áö ˛õ!ÿ˛ü çyüy≈!öÓ˚ ˆÜ˛yˆÏöy ˆÜ˛yˆÏöy xÇˆÏ¢Ä §!Ü ˛Î˚ •ˆÏÎ˚ í˛zˆÏë˛ˆÏåÈ– §%ï˛Ó˚yÇ ~Ü˛Ìy Ó°y xöƒyÎ˚ •ˆÏÓ

öy ˆÎñ §yüyöƒ ~•z Óƒ!ï˛Ü ˛ü åÈyí˛¸y çyüy≈!öÓ˚ ò°#Î˚ ÓƒÓfliyÎ˚ ˆÜ˛yö xyM È!°Ü˛ï˛y (regionalism) ˆö•z– Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛

ò°=!°Ó˚ !öçfl∫ §yüy!çÜ˛ÈÙÈxÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ üï˛yò¢≈ Óy ö#!ï˛ xyˆÏåÈ ~ÓÇ ˆ§•z xö%ÎyÎ˚# ï˛yÓ˚y Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ ≤Ã!Ü ˛Î˚yÎ˚ §!Ü ˛Î˚

Ó ÏÎ ÏåÈ–

~áö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!°Ó˚ !Ü˛å%È §Ç!«˛Æ ˛õ!Ó˚ã˛Î˚ ˆòÄÎ˚y ≤ÃˆÏÎ˚yçö–

16.4 !e´!ÿ Î˚yö ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ •zí˛z!öÎ˚ö ~ÓÇ !Ü ˛!ÿ˛Î˚yö ˆ§y¢ƒy°

•zí z!öÎ˚ö Christian Democratic Union (CDU) and Christian SocialUnion (CSU)

Î%ˆÏk˛y_Ó˚ ˛õ!ÿ˛ü çyü≈y!öˆÏï˛ çyü≈yö Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ ˙!ï˛•ƒ ˆû˛ˆÏä•z !Ü ˛!ÿ˛Î˚yö ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ •zí˛z!öÎ˚ˆÏöÓ˚

(CDU) çß√– Î%ˆÏk˛Ó˚ ˛õÓ˚˛õÓ˚•z Ü˛ƒyÌ!°Ü˛ ~ÓÇ ˆ≤ÃyˆÏê˛fiê˛ƒyrê˛ñ ÓƒÓ§yÎ˚# Ä ˆê˛Δí˛ÈÙÈ•zí˛z!öÎ˚ö ˆöï˛yñ Ó˚«˛î¢#° Ä

í˛zòyÓ˚ö#!ï˛Ü˛ üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ !ü◊ ˆày¤˛# CDU àë˛ˆÏöÓ˚ í˛zˆÏòƒyà @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z ò°!ê˛Ó˚ í˛zˆÏj¢ƒ ˆÏÜ˛yö §ÇÜ˛#î≈ fl∫yÌ≈

xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚y Óy Ó˚«˛y Ü˛Ó˚y öÎ˚– ~Ó˚ àë˛ˆÏöÓ˚ ˆ˛õåÈˆÏö í˛zˆÏj¢ƒ !åÈ° çyüy≈ö §üyˆÏçÓ˚ ~Ü˛ê˛y Ó,•Í xÇˆÏ¢Ó˚ §üÌ≈ö

°yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚ ¢y§ö ≤Ã!Ü ˛Î˚yÎ˚ xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚y ~ÓÇ ¢y§ö«˛üï˛y °yû˛ Ü˛Ó˚y– ~•z í˛zˆÏjˆÏ¢ƒ ˆÎ ö#!ï˛ ~•z ò°!ê˛ @ˇÃ•î

Ü˛ˆÏÓ˚ ï˛y !åÈ° !Ü ˛ÿ˛yö Ä üyö!ÓÜ˛ ö#!ï˛Ó˚ !û˛!_ˆÏï˛ Î%k˛!ÓôùhflÏ ˛õ!ÿ˛ü çyüy≈!öÓ˚ ˛õ%öà≈ë˛ö˛ Ü˛Ó˚y– ~•z ö#!ï˛Ó˚ üyôƒˆÏü

§üyˆÏçÓ˚ xy˛õyï˛!ÓˆÏÓ˚yô# çöˆÏày¤˛#ˆÏÜ˛ ~Ü˛§)ˆÏe ÓÑyôˆÏï˛ ˆã˛ˆÏÎ˚!åÈ° ~ ò°!ê˛– òˆÏ°Ó˚ x!Óò§¡∫yò# ˆöï˛y Ü˛öÓ˚yí˛

xƒyí˛ö%ƒÓ˚ ˆã˛ˆÏÎ˚!åÈˆÏ°ö ~üö ~Ü˛!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° àë˛ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛ Îy Ó˚«˛î¢#° üï˛yò¢≈ @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚ §üyˆÏçÓ˚ §Ü˛°

ˆ◊!îÓ˚ üyö%ˆÏ£ÏÓ˚ §üÌ≈ö°yˆÏû˛ §üÌ≈ •ˆÏÓ xÌy≈Í CDU •ˆÏÓ ÚÚçöàˆÏîÓ˚ ò°ÛÛ (Volkspartei)– ò%•z !ÓŸªÎ%ˆÏk˛Ó˚

üôƒÓï≈˛# §üÎ˚Ü˛yˆÏ°Ó˚ •y•züyÓ˚ ≤Ãçyï˛sf !Ó!û˛ß¨ üï˛yòˆÏ¢≈ !Óû˛_´ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!° üï˛yò¢≈!û˛!_Ü˛ §ÇÜ˛#î≈ï˛yÎ˚

≤Ãû˛y!Óï˛ !åÈ° ~ÓÇ ˆ§çöƒ öyÍ§#ˆÏòÓ˚ x@ˇÃà!ï˛ˆÏÜ˛ Óyôy ˆòÄÎ˚y ÎyÎ˚!ö– xƒyˆÏí˛ö%ƒÓ˚ ~•z §Ω˛yÓöy ~!í˛¸ˆÏÎ˚ ã˛°ˆÏï˛

ˆã˛ˆÏÎ˚!åÈˆÏ°ö ~ÓÇ ïÑ˛yÓ˚ ~•z Ó˚yçö#!ï˛Ü˛ ˆÜ˛Ô¢° §yú˛°ƒ°yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚!åÈ°–

241

16.5 ˆ§y¢ƒy° í˛ ÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ ò° (Social Democratic Party (SDP)

çyüy≈!öˆÏï˛ ˆ§y¢ƒy° ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ ò° (SDP) ≤ÃÌü à!ë˛ï˛ •Î˚ |ö!ÓÇ¢ ¢ï˛y∑#Ó˚ ˆ¢£Ï !òˆÏÜ˛ ~ÓÇ !ÓÇ¢

¢ï˛y∑#ˆÏï˛ •y•züyÓ˚ ≤Ãçyï˛ˆÏsf ~•z ò° à%Ó˚%c˛õ)î≈ òy!Î˚c ˛õy°ö Ü˛ˆÏÓ˚– ò°!ê˛ ≤Ãôyöï˛ §yüy!çÜ˛ àîï˛ˆÏsfÓ˚ (Socialdemocracy) üï˛yòˆÏ¢≈ !ÓŸªy§#– Î%ˆÏk˛y_Ó˚ çyüy≈!öˆÏï˛ ~•z ò° CDU ˆöï˛y xyˆÏí˛ö%ƒˆÏÓ˚Ó˚ xÌ≈ö#!ï˛ Ä ˛õÓ˚Ó˚y‹T…ö#!ï˛Ó˚

!ÓˆÏÓ˚y!ôï˛y Ü˛ˆÏÓ˚– ≤ÃÌü !òˆÏÜ˛ ◊!üÜ˛ ˆ◊!îÓ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° !•ˆÏ§ˆÏÓ üyÜ≈˛§Óyò ˆÜ˛!wÜ˛ Ü˛yÎ≈Ü ˛ü xö%§Ó˚î Ü˛Ó˚yÓ˚

ú˛ Ï° ò°!ê˛ á%Ó ˆÓ!¢ çö§üÌ≈ö ˛õyÎ˚!ö– §%ï˛Ó˚yÇ 1950-~Ó˚ ò¢ ÏÜ˛ ò Ï°Ó˚ ˆû˛ï˛Ó˚ ˆÌ ÏÜ˛•z Ó,•_Ó˚ çö§üÌ≈ö °y Ïû˛Ó˚

çöƒ òˆÏ°Ó˚ üï˛yòˆÏ¢≈Ó˚ Ä §Çàë˛ˆÏöÓ˚ §ÇflÒyˆÏÓ˚Ó˚ òy!Ó ÄˆÏë˛– ˆ¢£Ï ˛õÎ≈hsˇ 1959 §y Ï° SDP ï˛yÓ˚ ˆàyˆÏí˛§Óyà≈

§ˆÏ¡ø°ˆÏö üyÜ≈˛§ÓyˆÏòÓ˚ ˛≤Ãû˛yÓ ˆÌˆÏÜ˛ ˆÓ!Ó˚ˆÏÎ˚ xyˆÏ§ ~ÓÇ ˛õ%ˆÏÓ˚y˛õ%!Ó˚û˛yˆÏÓ §yüy!çÜ˛ àîï˛ˆÏsfÓ˚ Ü˛yÎ≈Ü ˛ü @ˇÃ•î Ü˛ˆÏÓ˚–

~áö ˆÌˆÏÜ˛ ◊!üÜ˛ åÈyí˛¸yÄ §üyˆÏçÓ˚ xöƒyöƒ ˆ◊!îÓ˚ !ÓˆÏ¢£Ï Ü˛ˆÏÓ˚ üôƒ!Ó_ ˆ◊!îÓ˚ñ fl∫yÌ≈Ó˚«˛y Ü˛Ó˚yÓ˚ Ü˛Ìy ÓˆÏ°–

~•zû˛yˆÏÓ 1959 §yˆÏ°Ó˚ ˛õÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛ SDP ~Ü˛!ê˛ Ó,•_Ó˚ çö §üÌ≈öÜ˛yü# ≤Ãà!ï˛¢#° òˆÏ°Ó˚ û)˛!üÜ˛y ˛õy°ö Ü˛Ó˚ˆÏï˛

Ìy ÏÜ˛ ~ÓÇ CDU !ÓˆÏÓ˚yô# ≤Ãôyö !ÓÜ˛“ òˆÏ° Ó˚)˛õyhsˇ!Ó˚ï˛ •Î˚– ò°!ê˛ 1966 §yˆÏ° ≤ÃÌü ¢y§ö«˛üï˛yÓ˚ ¢!Ó˚Ü˛

•Î˚ CDU-~Ó˚ §ˆÏD ü•yˆÏçyê˛ (Grand Coalition) àë˛ö Ü˛ˆÏÓ˚– ¢#â •z ò°#Î˚ ˆöï,˛c Ó˚y‹T…¢y§ˆÏö ï˛yˆÏòÓ˚ ˆÎyàƒï˛y

≤Ãüyî Ü˛ˆÏÓ˚ çöàˆÏîÓ˚ !ÓŸªy§û˛yçö •ˆÏÎ˚ ÄˆÏë˛ö– ˛õˆÏÓ 1969 §yˆÏ° Ó%ˆÏ®§ê˛yˆÏàÓ˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö ú ˛# ˆí˛ˆÏüyÜ ˛ê˛ˆÏòÓ˚ §ˆÏD

ˆçyê˛ àˆÏí˛¸ SDP «˛üï˛yÎ˚ xyˆÏ§ ~ÓÇ ï˛yÓ˚ ˆöï˛y !û˛!° Ó yu˛ê‰˛ ˆú˛í˛yˆÏÓ˚° ã˛yˆÏ™°Ó˚ !öÎ%_´ •ö– ï˛yÓ˚˛õÓ˚ ˆÌˆÏÜ˛

˛õÓ˚Ó˚y‹T…ö#!ï˛ˆÏï ˛Ä xÌ≈˜Ïö!ï˛Ü˛ ˆ«˛ˆÏe !ÓˆÏ¢£Ï §yú˛°ƒ xçö≈ Ü˛ˆÏÓ˚ SDP e´ü¢ ï˛yÓ˚ çö!≤ÃÎ˚ï˛y Ó,!k˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ ÌyˆÏÜ˛

~ÓÇ ~Ü˛!ê˛ Óyü˛õsiyˆÏâÑ£Ïy ≤Ãà!ï˛¢#° ò° !•ˆÏ§ˆÏÓ ˛õ!Ó˚!ã˛!ï˛ °yû˛ Ü˛ˆÏÓ˚–

16.6 !@ˇÃö ˛õy!ê≈ (The Greens)

˛õ!ÿ˛ü •zí z ÏÓy Ï õÓ !Ó!û˛ß ˆò Ï¢ !Ó Ï¢£Ï Ü˛ ÏÓ çyü≈y!ö Ïï˛ 1970-71 §y° ˆÌ ÏÜ˛•z ˛õ!Ó ÏÓ¢ Ó«˛y x Ï®y°ö à Ïí˛

í zë˛ Ïï˛ ˛Ìy ÏÜ˛– §y ÏÓ!Ü˛ Óyç Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!° ~•z !Ó£ÏÎ!ê˛ ÏÜ˛ à%Ó˚%c ˆòÎ!ö– ˆ§çöƒ çyüy≈!ö Ïï˛ ˛õ!Ó ÏÓ¢ Ó«˛y xy Ï®y° ÏöÓ

ˆöï˛yÓy !ö Ïç ÏòÓ !öçfl∫ Óyç Ïö!ï˛Ü˛ ò° à Ïí˛ ˆï˛y°yÓ ≤Ã ÏÎyçö#Îï˛y ˆÓyô Ü˛Ó Ïï˛ Ìy ÏÜ˛ö– ~Ü˛•z § ÏAà ïÑ yÓy ~Ü˛

ÚÚöï%˛ö Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ÛÛ (New Politics) Ü˛yÎ≈Ü ˛ü !öˆÏÎ˚ xyˆÏ§ö ÎyÓ˚ í˛zˆÏÕ‘áˆÏÎyàƒ !Ó£ÏÎ˚=!°Ó˚ (Issues) ü Ïôƒ !åÈ°

xyî!ÓÜ˛ ¢!_´ã˛y!°ï˛ !Óò%ƒÍÈÙÈí˛zÍ˛õyòö ÓƒÓfliyÓ˚ !ÓˆÏÓ˚y!ôï˛y Ü˛Ó˚yñ çyüy≈!öÓ˚ §yü!Ó˚Ü˛ ¢!= Ó,!k˛ Ü˛Ó˚yÓ˚ ö#!ï˛ˆÏÜ˛ Óyôy

ˆòÄÎ˚yñ ˛õ!Ó˚ˆÏÓ¢ Ó˚«˛yÓ˚ ˛õˆÏ«˛ ò,ì˛¸ ≤Ã!ï˛K˛yñ ü!•°yˆÏòÓ˚ x!ôÜ˛yÓ˚ òy!Ó Ü˛Ó˚y ~ÓÇ çyüy≈ö §üyˆÏçÓ˚ x!ôÜ˛ï˛Ó˚

àîï˛sf#Ü˛Ó˚î •zï˛ƒy!ò– ≤Ãôyö ≤Ã!ï˛!¤˛ï˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò°à%!° ~•z§Ó !Ó£ÏÎ˚ !öˆÏÎ˚ Ó˚yçö#!ï˛ Ü˛Ó˚ˆÏï˛ xy@ˇÃ•# öy ÌyÜ˛yÎ˚

@ˇÃ#ö ˛õy!ê≈˛Ó˚ ˛õ«˛ ˆÌˆÏÜ˛ ï˛yˆÏòÓ ‘‘Antiparty party’’ ÓˆÏ° !ö®y Ü˛Ó˚y •Î˚–

1970-~Ó˚ ò¢ ÏÜ˛ ~Ü˛!ê˛ fl∫ï˛sf Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ üM˛ ˆÌ ÏÜ˛ 1980-Ó˚ ò¢ ÏÜ˛Ó˚ ≤ÃÌ Ïü•z ~•z ü Ïï˛Ó˚ §üÌ≈Ü˛Ó˚y !ö Ïç ÏòÓ˚

§Çàë˛öˆÏÜ˛ ~Ü˛!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ° í˛z_#î≈ Ü˛ˆÏÓ˚– ~•z öï%˛ö òˆÏ°Ó˚ öyü The Greens ÎyÓ˚y 1983 §yˆÏ°Ó˚ !öÓ≈yã˛ˆÏö

Ó%ˆÏ®¢ê˛yˆÏà ≤ÃÌü ≤Ã!ï˛!ö!ôc ˛õyÎ˚– Î%ˆÏk˛y_Ó˚ çyüy≈!öˆÏï˛ ~•z ≤ÃÌü §¡õ)î≈ öï%˛ö ~Ü˛!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ çß√

242

•Î˚– !@ˇÃö ˛õy!ê≈˛ ~Ü˛ ôÓ˚ˆÏöÓ˚ ÚÚ!ÓÜ˛“ Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ÛÛ Ü˛Ìy ≤Ãã˛yÓ˚ Ü˛ˆÏÓ˚ ÎyÓ˚ ü)ˆÏ° Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ xyî!ÓÜ˛ ¢!=˛ ÓƒÓ•y ÏÓ˚Ó˚

!ÓˆÏÓ˚y!ôï˛y Ü˛Ó˚y ~ÓÇ ≤ÃyÜ,˛!ï˛Ü˛ ˛õ!Ó˚ˆÏÓ¢ Ó˚«˛y Ü˛Ó˚y– CDU-CSU ~ÓÇ SDP-Ó˚ ï%˛°öyÎ˚ !@ˇÃö ˛õy!ê≈˛Ó˚ xyû˛ƒhsˇÓ˚#î

§Çàë˛ö xˆÏöÜ˛ ˆÓ!¢ !ì˛ˆÏ°ì˛y°y Ä xˆÏöÜ˛ Ü˛ü xyü°yï˛y!sfÜ˛–

16.7 çyüy≈ö ò°ÓƒÓfiÌyÓ˚ ã˛!Ó˚e

ò%•z çyüy≈!öÓ˚ ~Ü˛#Ü˛Ó˚ˆÏîÓ˚ ˛õˆÏÓ˚ çyüy≈ö ò°ÓƒÓfiÌyÓ˚ ã˛!Ó˚e !Ü˛å%È ˛õ!Ó˚üyˆÏî ˛õ!Ó˚Ó!ï≈˛ï˛ •ˆÏFåÈ– 1998 ~ÓÇ 2002§yˆÏ°Ó˚ !öÓ≈yã˛ˆÏöÓ˚ ˛õˆÏÓ˚ ˆòáy ÎyˆÏFåÈ ˆÏÎñ ò°=!°Ó˚ §yˆÏÓ!Ü˛ §yüy!çÜ˛ !û˛!_ Ä !öÓ≈yã˛ö# §üÌ≈ˆÏöÓ˚ ˆã˛•yÓ˚y ˛õ!Ó˚Ó!ï≈˛ï˛

•ˆÏFåÈ– ï˛yˆÏòÓ˚ üˆÏôƒ ˆÎ üï˛yò¢≈àï˛ ˛õyÌ≈Ü˛ƒ ˆòáy ÎyÎ˚ ï˛y §Ó˚y§!Ó˚ §üyˆÏç ≤Ã!ï˛ú˛!°ï˛ •Î˚ öy– ~Ü˛•z §yüy!çÜ˛

ˆ◊!îÓ˚ xhsˇà≈ï˛ ˆû˛yê˛òyï˛yÓ˚y x ÏöÜ˛ §üÎ˚ !û˛ß¨ !û˛ß¨ ˆ◊!î üï˛yò¢≈ xö%§yÓ˚# ò°à%!°Ó˚ ˛õ Ï«˛ ˆû˛yê˛ ˆòÎ˚– ò%•z çyüy≈!öÓ˚

§ÇÎ%!=Ó˚ ú˛ˆÏ° ˆòˆÏ¢ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛ !ü!°Î˚ö öï%˛ö ˆû˛yê˛òyï˛y !öÓ≈yã˛ˆÏö xÇ¢@ˇÃ•î Ü˛Ó˚ˆÏåÈ– !Ü˛hsˇ% ï˛Ó%Ä §yôyÓ˚îû˛yˆÏÓ çyüy≈ö

ò°ÓƒÓfiÌyÓ˚ Ü˛ˆÏÎ˚Ü˛!ê˛ ã˛y!Ó˚!eÜ˛ ˜Ó!¢ˆÏ‹TƒÓ˚ Ü˛Ìy Ó°y ˆÎˆÏï˛ ˛õyˆÏÓ˚–

SDP §yôyÓ˚îû˛yˆÏÓ ˆÓ!¢ §üÌ≈ö ˛õyÎ˚ §üyˆÏçÓ˚ í˛zòyÓ˚ö#!ï˛Ü˛ xÇ¢ ˆÌˆÏÜ˛ ~ÓÇ ˆ§•z xö%§yˆÏÓ˚ ◊!üÜ˛ ˆ◊!îÓ˚

ˆû˛yê˛ xyˆÏàÓ˚ ï%˛°öyÎ˚ Ü˛ü ˛õyÎ˚– ˆ≤ÃyˆÏê˛fiê˛ƒy^ˇê˛ˆÏòÓ˚ ˆÓ!¢Ó˚ û˛yà SDP-ˆÜ˛ ˆû˛yê˛ ˆòÎ˚– SDP-Ó˚ ≤Ãû˛yÓ !ÓˆÏ¢£Ïû˛yˆÏÓ

ˆòáy ÎyÎ˚ çyüy≈!öÓ˚ í˛z_Ó˚ Ä üôƒ xM˛ˆÏ°ñ !ÓˆÏ¢£Ï Ü˛ˆÏÓ˚ ¢•Ó˚yM˛ÈˆÏ°– ï%˛°öyÎ˚ SDP çyüy≈!öÓ˚ ˛õ)Ó≈yM˛ÈˆÏ° Ü˛ü ˆû˛yê˛

˛õyÎ˚ Î!òÄ !mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%ˆÏk˛Ó˚ xyˆÏà ˛õ)Ó≈ çyüy≈!öÓ˚ !¢“yM˛°à%!°ˆÏï˛ SDP-Ó˚ ¢= âÑy!ê˛ !åÈ°–

CDU-CSU ˆày¤˛# §üÌ≈ö ˛õyÎ˚ @ˇÃyü#î xM˛ÈˆÏ° Ä ˆåÈyˆÏê˛yÈÙÈüyé˛y!Ó˚ ¢•ˆÏÓ˚ üôƒ!Ó_ ˆ◊!îÓ˚ Ä ÓÎ˚flÒ üyö%ˆÏ£ÏÓ˚

Ü˛yåÈ ˆÌˆÏÜ˛– xyö%˛õy!ï˛Ü˛û˛yˆÏÓ Ü˛ƒyÌ!°Ü˛Ó˚y ~•z ò°ˆÏÜ˛ ˆÓ!¢ ˛õåÈ® Ü˛ˆÏÓ˚– çyüy≈!öÓ˚ ˛õ)Ó≈yM˛ÈˆÏ° ~•z òˆÏ°Ó˚ §üÌ≈ö

öàîƒ–

16.8 §yÓ˚yÇ¢

çyüy≈ö §Ç!Óôy Ïö flõ‹Tû˛y ÏÓ Ó˚yç Ïö!ï˛Ü˛ ò Ï°Ó˚ à%Ó%c ~ÓÇ çy!ï˛ àë˛ Ïö ï˛y ÏòÓ˚ û) !üÜ˛y fl∫#Ü, ï˛ • ÏÎ˚ ÏåÈ– Î% Ïk˛y_Ó˚

çyüy≈!öˆÏï˛ ≤Ãôyö ˛õÑyã˛!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ ò° Ó˚ˆÏÎ˚ˆÏåÈ ó

S1V !Ü ˛!ÿ˛Î˚yö ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ •zí˛z!öÎ˚ö†!Ü ˛!ÿ˛Î˚yö ˆ§y¢ƒy° •zí˛z!öÎ˚ö

S2V ˆ§y¢ƒy° ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ ò°

S3V !ú ˛ ˛ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ ò°

S4V !@ˇÃö ˛õy!ê≈˛

S5V ˛õy!ê≈˛ xÓ‰ ˆí˛ˆÏüyÜ ˛y!ê˛Ü˛ ˆ§y¢ƒy!°çü

243

çyüy≈ö ò°ÓƒÓfiÌyÎ˚ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ xyM˛È!°Ü˛ï˛y ˆÓ!¢ ˆã˛yˆÏá ˛õˆÏí˛¸ öy– ~•z ò°ÓƒÓfiÌyÓ˚ ˆÎ ã˛!Ó˚e §y¡±!ï˛Ü˛y Ï°

ˆòáy ÎyÎ˚ ï˛yˆÏï˛ §yˆÏÓ!Ü˛ §yüy!çÜ˛ ˆ◊!î!û˛!_Ü˛ !ÓˆÏŸ’£Ïî á%Ó ˆÓ!¢ §y•yÎƒ Ü˛ˆÏÓ˚ öy– çyüy≈ö àîï˛ˆÏsf ã˛y˛õ§,!‹TÜ˛yÓ˚#

fl∫yÌ≈ˆÏày¤˛#Ó˚ û)˛!üÜ˛yÄ à%Ó˚%c˛õ)î≈– !¢“ ◊!üÜ˛ˆÏòÓ˚ñ !¢“ üy!°Ü˛ˆÏòÓ˚ñ åÈyeˆÏòÓ˚ñ ü!•°yˆÏòÓ˚ñ !Ó!û˛ß¨ ˆç°yÎ˚ !öÎ%=˛

Óƒ!_´ˆÏòÓ˚ !öçfl∫ fl∫yÌ≈ˆÏày¤˛# §Ó §üˆÏÎ˚•z ïÑ˛yˆÏòÓ˚ ˛õˆÏ«˛ xö%Ü)˛° !§k˛yˆÏhsˇÓ˚ çöƒ §Ç§ò §ò§ƒˆÏòÓ˚ñ ò°à%!°Ó˚ ~ÓÇ

üsf#ˆÏòÓ˚ Ä˛õÓ˚ àîï˛y!sfÜ˛ í˛z˛õyˆÏÎ˚ ã˛y˛õ §,!‹T Ü˛ˆÏÓ˚–

16.9 ≤ÃŸ¿yÓ!°

S1V !mï˛#Î˚ !ÓŸªÎ%ˆÏk˛Ó˚ ˛õÓ˚Óï≈˛# çyüy≈ö Ó˚yçö#!ï˛Ó˚ ã˛y!Ó˚!eÜ˛ ˜Ó!¢‹Tƒ Óî≈öy Ü˛Ó˚%ö– S16.3 ˛õí˛YöV

S2V çyüy≈ö !@ˇÃö ˛õy!ê≈˛Ó˚ í˛zqÓñ üï˛yò¢≈ Ä !öÓ≈yã˛ö# «˛üï˛y §¡∫ˆÏ¶˛ ê˛#Ü˛y !°á%ö– S16.6 ˛õí˛YöV

S3V çyüy≈!öÓ˚ ≤Ãôyö ò%•z!ê˛ Ó˚yç˜Ïö!ï˛Ü˛ òˆÏ°Ó˚ üï˛yò¢≈ Óƒyáƒy Ü˛Ó˚%ö– S16.4 ˛õí˛YöV


1. G. Almond and others (eds.) Comparative Politics Today (2000).2. Rhodes, Haywood and Wright (eds.) Development in West European Politics (1977)3. Petr Pulzer, German Politics (1995)4. Eva Kolinsky, Parties, Opposition and Society in West Germany (1984).5. Stephen Padgett (ed.), Parties and Party Systems in the New Germany (1993).6. Russell Dalton (ed.), The New Germany Votes : Unification and the Freation of

a New German Party System (113).7. Asok Mukhopadhyay, ‘‘Social Democracy in Germany Today : An Indian Perciptio’’.

Society and Change (Calcutta). Vol. XI (2).

—————

244

Documents

SPS-II Title7 ~Ü˛Ü˛ 01 !Ó !ê˛¢ Ç!ÓôyˆÏöÓ˚ !ÓÓï≈˛ö Ä ≤Ãôyö ö#!ï˛ ü)• àë˛ö 01.1 í˛zˆÏj¢ƒ 01.2 ≤ÃhﬂÏyÓöy 01.3!Ó !ê˛¢ Ç!Óôyö!Ó