SUÇ SOSYOLOJ‹S‹ · 2015-09-03 · Kent Güvenli¤i Yönetim Sistemi ... Suç Sosyolojisi kitab›, toplam sekiz (8) üniteden oluﬂmaktad›r. “Suç ve Sapma Teorileri”

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2886

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1843

SUÇ SOSYOLOJ‹S‹

YazarlarYrd.Doç.Dr. Osman DOLU (Ünite 1)

Prof.Dr. Aytekin GELER‹ (Ünite 2, 4, 5, 6, 7, 8)Prof.Dr. H. ‹brahim BAHAR (Ünite 3)

EditörProf.Dr. Aytekin GELER‹

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2013 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Ö¤retim Tasar›mc›s›Yrd.Doç.Dr. Alper Altunay

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Ölçme De¤erlendirme SorumlusuÖ¤r.Gör. U¤ur Pifliren

Dil Yaz›m Dan›flman›Yrd.Doç.Dr. Serap Cavkaytar

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Suç Sosyolojisi

ISBN 978-975-06-1549-8

1. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 10.000 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013

‹çindekilerÖnsöz ............................................................................................................ ix

Suç ve Sapma Teorileri........................................................... 2G‹R‹fi .............................................................................................................. 3TEMEL KAVRAMLAR..................................................................................... 3Suç ve Sapma Nedir?..................................................................................... 3Suç Mekanizmas› Nas›l ‹flliyor?..................................................................... 4SUÇ TEOR‹LER‹............................................................................................. 4Pozitivist Okul ............................................................................................... 5

Sosyolojik Suç Teorileri .......................................................................... 5Özet ............................................................................................................... 18Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 19Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 20Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 21

Kamu Düzeni ve Güvenli¤i: Polislik...........................................24GÜVENL‹K KAVRAMI ................................................................................... 25Devlet Güvenli¤i (Milli Güvenlik)................................................................ 27Kamu Güvenli¤i (‹ç Güvenlik)..................................................................... 28Güvenlik Hizmeti .......................................................................................... 29POL‹S VE POL‹SL‹K ...................................................................................... 31DEMOKRAT‹K POL‹S S‹STEMLER‹ (Geleri, 2003) ...................................... 33Da¤›n›k (Parçalanm›fl) Polis Sistemleri ........................................................ 33

Amerikan Polisi ....................................................................................... 34Merkeziyetçi Polis Sistemleri ........................................................................ 35Türk ‹ç Güvenlik Sistemi .............................................................................. 36

Polis.......................................................................................................... 36Jandarma.................................................................................................. 37

Bütünleflmifl Polis Sistemleri ......................................................................... 38‹ngiliz Polisi ............................................................................................. 39

POL‹S S‹YASET ‹L‹fiK‹S‹ ............................................................................... 40GÜVENL‹K H‹ZMETLER‹NDE AÇIKLIK VE G‹ZL‹L‹K................................. 42Aç›k ve Hilesiz Suçla Mücadele Faaliyetleri ................................................ 42Aç›k ve Taktiksel Suçla Mücadele Faaliyetleri ............................................ 43Gizli ve Hilesiz Suçla Mücadele Faaliyetleri................................................ 43Gizli ve Taktiksel Suçla Mücadele Faaliyetleri ............................................ 44DEMOKRAS‹LERDE GÜVENL‹K VE ÖZGÜRLÜK DENGES‹ ...................... 45Özet................................................................................................................ 47Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 48Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 49S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 49Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 50

Aile ‹çi fiiddet ........................................................................... 54A‹LE KURUMU .............................................................................................. 55Genifl Aile ...................................................................................................... 55

‹ ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

3. ÜN‹TE

Çekirdek Aile................................................................................................. 56Aile ve Demokrasi......................................................................................... 56Aile ve De¤iflim ............................................................................................. 56Modernleflme ve Aile .................................................................................... 58Kentleflme ve Aile ......................................................................................... 58Ailenin ‹fllevleri.............................................................................................. 59Ailede ‹flbölümü ............................................................................................ 59Kad›nlar›n Rollerindeki De¤iflim ................................................................. 60fi‹DDET .......................................................................................................... 60KADINA YÖNEL‹K fi‹DDET ......................................................................... 61KADIN VE A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET........................................................................ 61Erke¤in fiiddet Davran›fllar›n› Yönlendiren Motivasyonlar ........................ 64Aile ‹çi fiiddete Neden Olan Faktörler......................................................... 65Ailede fiiddetin Bafll›ca Nedenleri ............................................................... 65fi‹DDET‹N ALGILANMASI VE fi‹DDETE KARfiI TEPK‹LER......................... 67Ö¤renilmifl Çaresizlik .................................................................................... 67fiiddeti Rasyonellefltirmeyi Sa¤layan Faktörler ............................................ 67A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET‹N ÖNLENMES‹ ................................................................. 67Özet ............................................................................................................... 72Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 73Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 74S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 74Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 75

Suç Önleme..................................................................................76SUÇ ÖNLEME KAVRAMI .............................................................................. 77SUÇ ÖNLEME AfiAMALARI (Geleri, 2009)................................................... 78Proaktif Aflama............................................................................................... 79Önleyici Aflama ............................................................................................. 80Tepkisel Aflama ............................................................................................. 80Cezaland›r›c›/Islah Edici Aflama ................................................................... 81SUÇ ÖNLEMEDE 3 TEOR‹K YAKLAfiIM...................................................... 82Geleneksel Model ......................................................................................... 82Liberal Model................................................................................................. 82Radikal Model................................................................................................ 82SUÇ ÖNLEME ‹LKELER‹................................................................................ 83SUÇ ÖNLEME SÜREC‹ (Geleri, 2009) .......................................................... 84Sorunun Tespiti ............................................................................................. 85Verilerin Analiz Edilmesi............................................................................... 85Fiziksel Güvenlik Tedbirlerinin Gözden Geçirilmesi ve Planlanmas›........ 86En Uygun Plan›n Seçilmesi ve Uygulanmas›............................................... 86Sonuçlar›n Takip Edilmesi ve De¤erlendirilmesi ........................................ 86SUÇ ÖNLEME VE POL‹S............................................................................... 86Devriye Hizmetleri ........................................................................................ 87‹stihbarat Faaliyetleri Yoluyla Suç Önleme ................................................. 88Kent Güvenli¤i Yönetim Sistemi .................................................................. 88Güven Timleri................................................................................................ 89Toplum Destekli Polislik............................................................................... 90

‹ ç indek i leriv

4. ÜN‹TE

SUÇ ÖNLEME PROGRAMLARININ BAfiARILI OLMASI ‹Ç‹N D‹KKATED‹LMES‹ GEREKEN HUSUSLAR (Geleri, 2009) ......................................... 92Yüksek Seviyede Görünür Olmak ............................................................... 93Tan›mlanabilir Olmak ................................................................................... 93Suç Sonras› Müdahaleye Haz›r Olmak......................................................... 94Sistemli ve Devaml› Olmak .......................................................................... 94Suçlarla ‹lgili Endifle ve Korkuya Yol Açmamak......................................... 94Her Yerde Var Olma Alg›s›n› Oluflturmak................................................... 95Suçla Mücadelede Elde Edilen Baflar›lar› Kamuoyuna Duyurmak............. 95Kurumlar Aras› ‹flbirli¤i ‹çerisinde Hareket Etmek ..................................... 96Vatandafllar›n Kat›l›m›n› Sa¤lamak ............................................................... 96SUÇUN YER DE⁄‹fiT‹RMES‹ (Geleri, 2002) ................................................ 96Suç Bölgesinde Yer De¤ifltirme.................................................................... 97Suç Zaman›nda Yer De¤ifltirme.................................................................... 98Suç ‹flleme Yönteminde Yer De¤ifltirme...................................................... 98Suç Hedefinde Yer De¤ifltirme..................................................................... 98Suç Çeflidinde Yer De¤ifltirme...................................................................... 99Suçlu Tipinde Yer De¤ifltirme ...................................................................... 99Özet ............................................................................................................... 100Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 101Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 102S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 103Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 104

Suç Korkusu ............................................................................. 106SUÇ KORKUSU KAVRAMI .......................................................................... 107SUÇ KORKUSU VE SUÇ MA⁄DUR‹YET‹ R‹SK ALGISI ............................. 108SUÇ KORKUSUNUN ORTAYA ÇIKMASI VE GEL‹fiMES‹............................ 109SUÇ KORKUSUNUN ÖLÇÜLMES‹ ................................................................ 110SUÇ KORKUSUNU ETK‹LEYEN/BEL‹RLEYEN FAKTÖRLER ..................... 113Yafl ................................................................................................................ 114Cinsiyet ......................................................................................................... 115Sosyo-Ekonomik Durum ............................................................................. 116Geçmifl Ma¤duriyet Durumu ....................................................................... 117Sosyal ve Fiziki Koflullar .............................................................................. 119

Kent Yaflam› ........................................................................................... 119Suç Seviyesi ............................................................................................ 119Toplumsal ‹liflkiler ve Komfluluk .......................................................... 120Medeni Olmayan Davran›fllar ................................................................ 121Olumsuz Fiziksel Koflullar ..................................................................... 122

SUÇ KORKUSU MEDYA ‹L‹fiK‹S‹................................................................. 123SUÇ KORKUSUNUN OLUMSUZ ETK‹LER‹.................................................. 124SUÇ KORKUSUYLA MÜCADELE.................................................................. 127Özet................................................................................................................ 129Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 130Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 131S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 132Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 133

‹ ç indek i ler v

5. ÜN‹TE

Suç Ma¤duriyeti ....................................................................... 136MA⁄DUR VE MA⁄DUR‹YET KAVRAMLARI ............................................... 137Ma¤dursuz Suç .............................................................................................. 138Gizli Ma¤duriyet ........................................................................................... 139MA⁄DUR ÇALIfiMALARININ KAPSAMI ....................................................... 139MA⁄DUR‹YET NEDENLER‹.......................................................................... 141SUÇ MA⁄DUR‹YET‹N‹N ETK‹LER‹ ............................................................. 141MA⁄DUR PS‹KOLOJ‹S‹................................................................................. 142MA⁄DUR PROF‹L‹ ........................................................................................ 143MA⁄DUR POL‹S ‹L‹fiK‹S‹.............................................................................. 145MA⁄DUR ÇOCUKLAR VE POL‹S ................................................................. 146SUÇ MA⁄DURLARINA YÖNEL‹K YARDIM VE DESTEKH‹ZMETLER‹ .................................................................................................. 147Suç Ma¤durlar›na Yard›m ve Destek Hizmetlerinin Amac› ve Kapsam› ......................................................................................................... 148Suç Ma¤durlar›na Yard›m ve Destek Hizmeti SunanMekanizmalar ................................................................................................ 149

Devlet Destekli Hizmetler ..................................................................... 150Özel Sektör Hizmetleri .......................................................................... 156Gönüllü Hizmetler ................................................................................. 158

Özet................................................................................................................ 160Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 161S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 162Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 162Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 163

Organize Suçlar ...................................................................... 166ORGAN‹ZE SUÇLA ‹LG‹L‹ KAVRAMLAR ..................................................... 167Organize Suç ve Mafya Kavram› .................................................................. 167S›n›raflan Organize Suç ................................................................................. 168Beyaz Yakal› Suç........................................................................................... 168Organizasyon (fiirket) Suçlar› ....................................................................... 169MAFIOS TOPLUM YAPISI ........................................................................... 169MERKEZ‹ OTOR‹TE YEREL GÜÇ ÇATIfiMASI............................................. 169TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZE SUÇLARIN TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ ........................ 170‹syanc›lar ve Eflk›yalar................................................................................... 171Tulumbac›lar.................................................................................................. 173Külhanbeyleri ................................................................................................ 173Kabaday›lar .................................................................................................... 174Babalar ve fiefler ........................................................................................... 175A¤abeyler (Abiler) ve Reisler ....................................................................... 177ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLER‹N‹N ORTAK ÖZELL‹KLER‹ .......................... 178Organize Suç Örgütlerinin As›l Amac› Ekonomik Kazanç Elde Etmektir.. 178Organize Suç Örgütleri Hiyerarflik Bir Yap› Gösterirler ............................. 179Organize Suç Örgütlerinde S›n›rl› Üyelik Vard›r ......................................... 179Organize Suç Örgütlenmeleri Devaml›l›k Gösterir ve ZamanlaS›n›rl› De¤ildir................................................................................................ 180

‹ ç indek i lervi

7. ÜN‹TE

6. ÜN‹TE

Organize Suç Örgütleri Yöntem Olarak fiiddet ve Rüflveti Kullan›rlar ...... 180Organize Suç Örgütlerinin Faaliyetlerinde Uzmanlaflma ve‹fl Bölümü Vard›r........................................................................................... 181Organize Suç Örgütleri Tekelci Zihniyet Tafl›rlar........................................ 181Organize Suç Örgütlerinin Aç›k ve Belirgin Kurallar› Vard›r ..................... 182ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLENMELER‹N‹N TEMEL ESASLARI...................... 182Kan Ba¤› ........................................................................................................ 182Etnik Köken................................................................................................... 183Hemflehrilik.................................................................................................... 183Arkadafll›k Ba¤lar› ......................................................................................... 184Siyasi Görüfl Birlikteli¤i................................................................................. 184Ritüel Ba¤l›l›klar ............................................................................................ 184TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLER‹N‹N ORTAYA ÇIKMASINDAETK‹L‹ OLAN FAKTÖRLER........................................................................... 185Mafya Tipi Örgütlenmeye Uygun Toplum Yap›s›n›n Bulunmas›............... 185Göçler ve Çarp›k Kentleflme ........................................................................ 186Yasal Boflluk ve Yetersizlikler ...................................................................... 186Siyasi Otorite Bofllu¤u................................................................................... 187Ekonomik Otorite Bofllu¤u........................................................................... 187Bürokrasideki Yozlaflma ............................................................................... 188Yasaklamalar.................................................................................................. 188Toplumsal Özenti .......................................................................................... 189Terörün Varl›¤› .............................................................................................. 189E¤itim ve Ö¤retim ‹mkânlar›n›n Yetersiz ve Kalitesiz Olmas› ................... 190Çok Çocuklu Aile Yap›s›............................................................................... 190Özet................................................................................................................ 191Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 192Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 193S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 193Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 194

Terörizm................................................................................... 196TERÖR‹ZMLE ‹LG‹L‹ KAVRAMLAR .............................................................. 197Siyasal fiiddet ................................................................................................. 197Terörizm......................................................................................................... 198Uluslararas› Sözleflmelerde Terörizm ........................................................... 202Terör............................................................................................................... 202Terörizm ile Terör ‹liflkisi ............................................................................. 203Siyasi Suç ....................................................................................................... 204Anarfli, Anarflist ve Anarflizm ........................................................................ 204Gerilla ve Gerilla Savafl›................................................................................ 205Siber Terörizm ............................................................................................... 206TERÖR‹ZM‹N UNSURLARI............................................................................ 206‹deoloji Unsuru.............................................................................................. 207fiiddet Unsuru ................................................................................................ 208Örgüt Unsuru................................................................................................. 209Uluslararas› Olma Unsuru............................................................................. 210TERÖR‹ZM‹N AfiAMALARI............................................................................ 211

‹ ç indek i ler vii

8. ÜN‹TE

Haz›rl›k Aflamas› ............................................................................................ 211Örgütlenme Aflamas› ..................................................................................... 211Eylem Aflamas›............................................................................................... 212‹ç Savafl Aflamas› ........................................................................................... 212TERÖR‹ZM‹N ORTAYA ÇIKMA NEDENLER‹ .............................................. 212Ekonomik Nedenler ...................................................................................... 213Siyasal Nedenler ............................................................................................ 214Sosyal Nedenler............................................................................................. 214Kültürel Nedenler .......................................................................................... 215Özet ............................................................................................................... 217Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 218Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 219S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 219Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 220

Sözlük ................................................................................... 223

‹ ç indek i lerviii

ÖnsözÇo¤u insan için sadece polis veya ceza adalet sisteminin ilgi alan›na giren bir ko-

nu olarak de¤erlendirilen suç, asl›nda çok farkl› disiplinlerle yak›n iliflki içinde olanbir olgudur. Suç, farkl› yer, zaman ve flekillerde, do¤rudan veya dolayl› olarak he-men herkesi etkilemektedir. Bu yönüyle suç, insano¤lunun varolufluyla birlikte orta-ya ç›kan, insanl›k tarihi kadar eski ve insan var oldu¤u sürece varl›¤›n› sürdürecek,toplumsal derinlikleri olan sosyal bir olgudur. Suç, meydana geldi¤inde dar ölçektesadece ma¤duru ve suçu iflleyen kifliyi içine alan mikro dairenin ötesinde bütün top-lumu farkl› flekil ve boyutlarda olumsuz flekillerde etkileyen bir toplumsal sorundur.

Bu kitab›n amac›, uzaktan e¤itim almak isteyen ö¤rencilere Suç Sosyolojisininilgi alan›na giren temel konular› aktarmakt›r. Suç Sosyolojisi kitab›, toplam sekiz(8) üniteden oluflmaktad›r. “Suç ve Sapma Teorileri” konulu ilk unite iki temel k›-s›mdan oluflmaktad›r. Birinci bölümde, öncelikle suç ve sapmaya iliflkin temelkavramlara yer verilmekte ve genel olarak suç mekanizmas›n›n nas›l iflledi¤inede¤inilmektedir. ‹kinci bölümde ise, suçun neden meydana geldi¤ine iliflkin biyo-lojik, psikolojik ve sosyolojik görüfller ele al›nmaktad›r. ‹kinci ünite “Kamu Düze-ni ve Güvenli¤i: Polislik” bafll›¤›n› tafl›maktad›r. Burada güvenlik kavram› ve hiz-meti ve demokratik polis sistemleri konular› ifllenmektedir. Üçüncü ünitenin ko-nusunu “Aile içi fiiddet” oluflturmaktad›r. Bu ünitede baflta aile kurumu olmaküzere ailenin yap›s› ve ailedeki de¤iflimler ile aile içi fliddetin nedenleri ve aile içifliddetin önlenmesi konular› incelenmektedir. Dördüncü ünitede suç önlemeningenel çerçevesi, ilkeleri, polisin suç önlemedeki yeri ve rolü ile suç önleme ted-birleri sonucunda ortaya ç›kan suçun yer de¤ifltirmesi konular› incelenmektedir.Suç korkusuna yer verilen beflinci ünitede suç korkusunun ortaya ç›k›fl› ve gelifli-mi, suç korkusunu etkileyen/belirleyen unsurlar ile suç korkusunun olumsuz et-kileri üzerinde durulmaktad›r. Alt›nc› ünite suç ma¤duriyetini ele almaktad›r. Buba¤lamda, suç ma¤duriyetinin etkileri, ma¤dur psikolojisi, ma¤dur ve polis iliflki-si ile suç ma¤durlar›na yard›m ve destek hizmetlerini içeren de¤erlendirmeler ya-p›lmaktad›r. Organize suçlar›n ifllendi¤i yedinci ünitede Türkiye’de organize suç-lar›n tarihsel geliflimi, organize suçlar›n ortak özellikleri, organize suç örgütlenme-sinin temel dinamikleri ve Türkiye’de organize suçlar›n ortaya ç›kmas›nda etkiliolan faktörler kapsaml› bir flekilde aç›klanmaktad›r. Son olarak, sekizinci ünitedeterörizm konusu ifllenmektedir. Bu ana konu çerçevesinde terörizmle ilgili temelkavramlar, terörizmin unsurlar›, terörizmin ortaya ç›kma nedenleri ile terörizminnedenlerinin ortadan kald›r›lmas›na yönelik yaklafl›mlar ortaya konulmaktad›r.

Bu kitab›n gerçeklefltirilmesinde ve flekillenmesinde çok büyük emekleri ge-çen de¤erli hocalar›m Prof.Dr. Nadir SU⁄UR ile Prof.Dr. Ali ÇA⁄LAR baflta olmaküzere ilgili ünitelerin yazarlar› Prof.Dr. H.‹brahim BAHAR ve Yrd.Doç.Dr. OsmanDOLU’ya, kitab›n Aç›k Ö¤retim Fakültesi normlar›na uygun hale gelmesine büyükkatk› sa¤layan Yrd.Doç.Dr. Alper Altunay’a ve kitab›n dizgi ve bas›m ifllerindeeme¤i geçen AÖF dizgi birimine en içten teflekkürlerimi sunar›m.

Kitab›n, baflta Aç›k Ö¤retim Fakültesi ö¤rencileri olmak üzere Sosyoloj bölü-mü ö¤rencilerine, bu konuda araflt›rma yapan ve ilgi duyan herkese yararl› olma-s› dileklerimle.

EditörProf.Dr. Aytekin GELER‹

Önsöz ix

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Suç ve sapma konusuna iliflkin temel kavramlar› tan›mlayabilecek,Suç teorilerine iliflkin genel bir de¤erlendirme yapabilecek,Suç teorilerinin bafll›ca okullar›n› s›ralayabilecek,Sosyolojik suç teorilerinin temel bak›fl aç›s›n› ortaya koyabilecek ve en öndegelen sosyolojik suç teorilerini s›ralayabilecek,Suç teorilerinin farkl› yönlerini analiz edebilecek bilgi ve yetene¤e sahip ola-caks›n›z.

‹çindekiler

• Suç ve Sapma• Kriminoloji• Suç Teorileri

• Pozitivist Okul• Sosyolojik Suç Teorileri

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN

N

Suç Sosyolojisi Suç ve SapmaTeorileri

• G‹R‹fi• TEMEL KAVRAMLAR• SUÇ TEOR‹LER‹

1SUÇ SOSYOLOJ‹S‹

G‹R‹fiSuç, insanl›k tarihi kadar eski bir kavramd›r. Bu yönüyle, insanl›k var olmaya de-vam etti¤i sürece varl›¤›n› devam ettirecek bir olgudur. Suç, ilk bak›flta yaln›zcapolis ve mahkemeyle iliflkili bir olay olarak de¤erlendirilse de, mikro planda herbir bireyi makro planda ise pek çok toplumsal yap›y› ilgilendiren bir sosyal olgu-dur. Bu itibarla suçun nedenleri, sonuçlar› ve bileflenleri göz önünde bulundurul-du¤unda oldukça karmafl›k bir kavram oldu¤u görülecektir. Bu sebeple, ceza ada-let sisteminin s›n›rlar›n› aflan çeflitli boyutlar› bulunmaktad›r.

‹lk ortaya ç›k›fllar›ndan günümüze, devletlerin en az›ndan iki temel fonksiyonuicra etmelerinin beklendi¤ini söyleyebiliriz: (1) güvenlik, (2) adalet. Bu itibarla, birtoplumu oluflturan bireylerin devletten talep edebilecekleri en temel hizmet, gü-venlik ve adaletin sa¤lanmas›d›r. Güvenlik ve adaleti sa¤layamayan bir devlet iflasetmifltir. Suç, iflte bu iki fonksiyonu birden ilgilendiren önemli bir problemdir.

Sapma ise, suça benzemekle birlikte ceza adalet sisteminin alan›na girmeyennorm ihlalleridir. Ne var ki, sapma da aynen suç gibi toplumu her zaman ilgilen-dirmeye devam eden ve çözüm bekleyen bir sorundur. Bu itibarla, suç ve sapma-n›n birlikte ele al›narak öncelikle bu sorunlar›n detayl› araflt›rmalarla incelenereknedenlerinin belirlenmesi; daha sonra, suçun ve sapman›n önlenmesi ve daha et-kin bir flekilde suç ve sapmayla mücadele edilebilmesi için ulafl›lan bulgulara ba¤-l› olarak çözüm önerilerinin gelifltirilmesi gerekmektedir. Suç ve sapman›n neden-lerine iliflkin kriminoloji literatüründe son 250 y›lda gelifltirilen teorilerin temel ar-gümanlar›n›n bilinmesi bu tür çal›flmalarda büyük önem arz etmektedir.

‹ki k›s›mdan oluflan bu bölümde, öncelikle suç ve sapmaya iliflkin temel kav-ramlara yer verecek ve genel olarak suç mekanizmas›n›n nas›l iflledi¤ine de¤ine-ce¤iz, daha sonra ise suçun neden meydana geldi¤ine iliflkin ortaya konulan di¤ergörüfllere k›saca de¤indikten sonra sosyolojik görüflleri ele alaca¤›z.

TEMEL KAVRAMLAR

Suç ve Sapma Nedir?Gerçeklefltirilen davran›fl›n hukuk sistemi taraf›ndan m› yoksa yaln›zca toplum ta-raf›ndan m› yapt›r›ma tâbi tutuldu¤una bakarak bu davran›fl›n suç olarak m› yok-sa sapma olarak m› de¤erlendirildi¤ini söyleyebiliriz. Bu çerçevede suçu “kanun-larda aç›kça yasaklanan ve karfl›l›¤›nda bir ceza öngörülen her türlü eylem olarak,

Suç ve Sapma Teorileri

sapmay› ise toplumsal normlar çerçevesinde öngörülen kabul edilebilirlik s›n›rlar›-n›n d›fl›na taflan her türlü davran›fl” (Dolu, 2011: 32) olarak tan›mlayabiliriz. Suç vesapma, her ne kadar birbiriyle iliflkili kavramlar olsalar da, asl›nda farkl› kavram-lard›r. Zira hangi davran›fllar›n kabul edilmez oldu¤u, hangi davran›fllar›n ise mefl-ru s›n›rlar içinde oldu¤u, farkl› referans noktalar›na göre de¤erlendirilir. Bir eyle-min suç olup olmad›¤›n› anlamak için baflta ceza kanunlar› olmak üzere hukuk sis-temi içinde yasaklanan bir eylem olup olmad›¤›na bakmam›z gerekirken, sapmaiçin bir davran›fl›n sosyal normlar ve de¤erlerle ne ölçüde uyumlu oldu¤una bak-mak gerekir. Suç Teorileri isimli eserinde Dolu (2011: 34), “her ne kadar ço¤u sap-ma teflkil eden davran›fl suç olarak tan›mlanm›fl olsa da, her suç bir sapma olma-d›¤› gibi her sapma da bir suç de¤ildir” diyerek bu iki kavram aras›ndaki fark› izahetmektedir.

Farkl›l›klar›yla birlikte suç ve sapman›n pek çok ortak özelli¤i bulunmaktad›r.Öyle ki, suç ve sapman›n birbirinden fark›n› izah için gelifltirilen argümanlar bukavramlar›n ortak noktalar›ndan çok daha azd›r. Ayr›ca, kriminoloji literatüründearaflt›r›lan ana konunun suç ya da sapma olmas› önemli de¤ildir. Zira kriminoloji bi-limi aç›s›ndan “onay görmeyen davran›fllar›n” toplum taraf›ndan m› yoksa devlet ta-raf›ndan m› yapt›r›ma tabi tutuldu¤unun bir önemi yoktur. Dolay›s›yla, gerek keli-me tekrarlar›yla okuyucuyu s›kmamak, gerekse de kriminoloji biliminin bak›fl aç›s›-n› yans›tmak bak›m›ndan ünitenin bundan sonraki k›s›mlar›nda suç ve sapma kav-ramlar›n›n her ikisi için birlefltirici bir kavram olarak suç kavram›n› kullanaca¤›z.

Suç Mekanizmas› Nas›l ‹flliyor?Suç mekanizmas›na göz att›¤›m›zda, temel olarak suçun iki unsurunu görüyoruz.Bir suçun gerçekleflebilmesi için birinci unsur suç motivasyonu, ‹kinci unsur isesuç f›rsat›d›r. Biri suç ifllemeye azmetse, birileri onu azmettirse veya ortam bireyisuça sürüklese bile suç f›rsat› yoksa suç gerçekleflmez. Bir yerde suç motivasyonuyoksa her yer suç f›rsat› ile dolu olsa da suç yine gerçekleflmez. Dolay›s› ile suçunöncelikle bir motivasyon aya¤›, bir de f›rsat aya¤› oldu¤unu unutmamak gerekir.Bu bak›fl aç›s› bize suç mekanizmas›n› afla¤›daki gibi bir denklemle ifade etme im-kân› sunmaktad›r:

Suç = Suç ‹flleme Motivasyonu + Suç F›rsatlar›.

Bu mant›ktan hareketle, suç önleme ve suçla mücadele noktas›nda kamu oto-ritesi taraf›ndan al›nan tedbirlerin suç f›rsatlar›n› azaltmaya yönelik tedbirler ol-du¤unu görmekteyiz. Zira temel olarak suç motivasyonu, kollu¤u aflan bir konu-dur, çünkü suç motivasyonu sosyolojik, ekonomik, biyolojik, politik veya kültü-rel pek çok faktörden etkilenen bir olgudur. Bu çerçevede, suç denilen çok yön-lü ve karmafl›k olguyu do¤ru bir flekilde kavrayabilmek için, suç motivasyonuolarak ifade etti¤imiz suçun sebeplerine iliflkin sosyolojik teorileri, afla¤›daki bö-lümde ele alaca¤›z.

SUÇ TEOR‹LER‹Ülkemizde henüz çok genç bir bilim dal› olan kriminolojide gelinen son nokta iti-bariyle, suçun nedenlerini aç›klayan görüfllerin do¤aüstü güçler perspektifi, klasikokul, pozitivist okul ve elefltirel perspektif olmak üzere temel olarak dört temel pa-radigma alt›nda s›n›fland›r›ld›¤›n› görmekteyiz (Dolu, 2011). Do¤aüstü güçler pers-pektifi Orta Ça¤ cehaletini ve dogmalara saplanm›fl bir devrin suç ve suçluya ba-k›fl›n› yans›t›rken, Klasik Okul Ayd›nlanma Ça¤› ile birlikte insan› tüm sosyal ana-

4 Suç Sosyolo j is i

“Her ne kadar ço¤u sapmateflkil eden davran›fl suçolarak tan›mlanm›fl olsa da,her suç bir sapma olmad›¤›gibi her sapma da bir suçde¤ildir.”

lizlerin merkezine koyan rasyonalite ve ak›lc›l›k eksenli bir bak›fl aç›s›yla suçu “ras-yonel bir tercih” olarak ele alm›flt›r. Pozitivist Okulla birlikte ise biyolojik, psikolo-jik ve sosyolojik faktörlerin önemli oldu¤u vurgulanm›flt›r. Biyolojik teoriler suçludavran›fl› bireyin sahip oldu¤u biyolojik yap›daki bozukluk, gerilik ya da patoloji-ye ba¤larken, psikolojik teoriler ise suçu, bireyin erken yafllardan itibaren yaflad›-¤› kötü tecrübeler, yanl›fl güdülenmeler ve sosyalleflememe ya da hatal› sosyallefl-meyle aç›klam›flt›r. Sosyolojik suç teorileri ise suçu, bireyi çepeçevre saran sosyalve fiziksel çevrenin bir ürünü olarak bazen sosyal yap›lar›n bazen de sosyal süreç-lerin bir ürünü olarak ele alm›flt›r. Elefltirel perspektif ise suçu, güç ve çat›flma pers-pektifinden ele alarak baflta ceza adalet sistemi olmak üzere devlet ayg›t›n›n siste-me hakim s›n›flar›, elitleri ve güçlüleri korumak üzere infla edilmifl kurumlar ol-duklar›n› savunmaktad›r. Bu bölümde, suçun nedenlerine iliflkin ortaya at›lan gö-rüfllerden sosyolojik suç teorilerinini inceleyece¤iz.

Pozitivist OkulPozitivist Okul, Klasik Okulun rasyo-nalite ve ak›lc›l›k anlay›fllar›n› kabul et-meyerek suçun birey taraf›ndan bili-nerek ve istenerek gerçeklefltirilen bireylem oldu¤u fikrini reddetmifl, suçudeterminist bir tak›m faktörlere ba¤la-m›flt›r. Pozitivist Okula göre suç, bire-yin tamamen özgür iradesi d›fl›nda ka-lan birtak›m biyolojik, psikolojik vesosyolojik faktörlerin bir neticesi ola-rak ortaya ç›kmaktad›r. Bu bölümde,Pozitivist Okul içinde önemli bir yertutan sosyolojik teorileri ele alaca¤›z.

Sosyolojik Suç TeorileriSosyolojik suç teorileri, suçun nedenlerine iliflkin son yüzy›lda kriminoloji bilimin-de gelifltirilen teoriler aras›nda neredeyse tekel oluflturan pek çok görüflü bünye-sinde bar›nd›rmaktad›r. Esasen bu teorileri ortaya atan kriminologlar›n meslektafl-lar›yla birlikte ayn› ya da benzer sosyal hadiseleri gözlemleyerek gelifltirdikleri bugörüfllerin nas›l olup da birbirleriyle rekabet içinde bu kadar fazla çeflitlili¤e ulafl-t›¤› ciddi bir merak konusudur. Afla¤›daki bölümde s›ras›yla (1) sosyal düzensizlikteorisi, (2) kontrol teorileri, (3) ö¤renme teorileri, (4) anomi ve gerilim teorileri ile(5) damgalama teorilerini ele alaca¤›z.

Suç Ekolojisi Yaklafl›m›: Sosyal Düzensizlik TeorisiKriminoloji literatüründe suç ekolojisi olarak bilinen yaklafl›m, suçu Klasik Okulile biyolojik ve psikolojik suç teorilerinin birey eksenli düflünce tarz›n›n aksine,bireyi içinde bulundu¤u çevre ile bir bütün halinde ele alarak suçlu davran›fl› te-kil ve ba¤›ms›z bir olay (olgu) olarak de¤il, sosyal ve fiziksel çevrenin bütünlü¤üiçinde ço¤ul bir olgu olarak inceler. Temelleri 1800’lerin bafllar›nda Belçikal› mefl-hur bir matematikçi ve istatistikçi olan Adolphe Quetelet ile Frans›z bir hukukçuve istatistikçi olan André-Michel Guerry taraf›ndan at›lan suç ekolojisi yaklafl›m›,bugün kriminolojide Kartografik Okul olarak bilinen suç ekolojisi çal›flmalar›n›nilki say›lmaktad›r. Suç olgusunu belli bir mekânda, belli bir zaman dilimi içerisin-

51. Ünite - Suç ve Sapma Teor i ler i

fiekil 1.1

BiyolojikFaktörler

PsikolojikFaktörler

SosyolojikFaktörler

Pozitivist OkulaGöre SuçunNedenleri

1800’lerin bafl›nda Queteletve Guerry ile bafllayan suçekolojisi çal›flmalar›günümüzün en kapsaml› suçharitalar›na esas teflkiletmektedir.

de meydana gelen suçlar›n ortaya koydu¤u “büyük resim” çerçevesinde anlama-ya çal›flan suç ekolojisi yaklafl›m›, günümüzde kullan›lan en kapsaml› suç harita-lar›na esas teflkil etmektedir.

Suç ekolojisi yaklafl›m›n›n kriminoloji literatüründe en derin etki yapan örne¤i,1800’lü y›llar›n sonu ile 1900’lü y›llar›n ortalar›na kadar etkili olan fiikago Okulu-dur. 1890 y›l›nda araflt›rma yapmak amac›yla kurulan fiikago Üniversitesi, k›sa sü-rede sosyal bilimler alan›nda ortaya koydu¤u ç›¤›r açan teorik ve ampirik çal›flma-larla bir marka olarak kriminoloji ve sosyoloji bilimlerinde fiikago Okulu olarak bi-linen ekolü oluflturmufltur. “‹nsan, yaflad›¤› çevrenin çocu¤udur” diyen fiikagoOkuluna göre suçun nedenlerini insanlar›n yaflad›klar› sosyal ve fiziksel çevredearamak gerekir. Bu anlay›fltan hareketle, fiikago flehrini adeta bir laboratuvar gibiinceleyen fiikago Üniversitesi sosyal bilimcileri, o güne dek yap›lmad›k bir tarzdanicel ve nitel araflt›rma metotlar›n› kullanarak flehri on y›llar boyunca gözlem alt›n-da tutmufllard›r.

1833 y›l›nda küçük bir kasaba olarak kurulan fiikago flehri, 1840’lara gelindi¤in-de yaln›zca 4000 nüfuslu bir flehirdi. Baflta Avrupa olmak üzere dünyan›n her ye-rinden Amerika’ya göç eden insanlar o günün flartlar›nda “rüzgâr flehir” olarak an›-lan fiikago’yu öncelikli tercihleri aras›nda tutuyorlard›. Bunun do¤al bir sonucuolarak flehrin nüfusu 1900’lerin bafl›nda 1 milyona ulaflm›fl, 1920’lere gelmedençoktan 2 milyonu aflm›flt› (Cullen ve Agnew, 2003: 95-96). Pek çok farkl› milliyet,etnisite, din ve kültüre mensup insan›n oluflturdu¤u bu karma yap›, en baflta fiika-go Üniversitesinin flehircilik ve sosyoloji alanlar›nda çal›flmalar yapan bilim insan-lar›n› heyecanland›r›yordu. Bunlar aras›nda Ernest W. Burgess isimli bir flehirkentsosyolo¤u, fiikago flehrinin geliflim fleklini, demografik özelliklerini ve nüfus hare-ketlerini inceleyerek flehir gelifliminin rastgele meydana gelmedi¤ini, flehrin mer-kezinde bulunan ifl merkezlerinden bafllayarak, flehrin d›fl k›s›mlar›na do¤ru adetahayali halkalar halinde flehrin befl temel bölgeye ayr›ld›¤›n› tespit etmiflti. fiehrinmerkezinde en fakir insanlar yaflarken d›fl halkalarda daha zenginlerin yaflad›¤›n›fark eden Burgess (1925), bu yap›n›n ortaya ç›k›fl nedenini öncelikle ulafl›m mali-yetlerine ba¤lam›flt›. fiehre yeni gelen göçmenlerin ucuz iflçi olarak flehir merkezin-de bulunan fabrikalara yak›n yerlerde kurulan barakalarda yaflamaya bafllad›klar›-n› gözlemleyen Burgess, insanlar›n biraz para kazanmaya bafllay›nca hemen fleh-rin d›fl taraflar›na do¤ru hareket ettiklerini ve en zenginlerin de flehre en uzak yer-leflim yerlerinde yaflad›klar›n› fark etmiflti. Sonuçta, yapt›¤› araflt›rma ile gelifltirdi¤iflehir yap›s›n› izah eden modele “yo¤unlaflma bölgeleri modeli” ismini veren yazar,bu alanda yap›lan çal›flmalar› 1925 y›l›nda yay›nlanan “fiehir” (The City) isimli ki-tapta toplad› (Park vd., 1925).

Burgess’in çal›flmalar›n› yak›ndan takip eden Shaw ve McKay (1942), yo¤unlaflmabölgeleri modelini kullanarak bu çal›flmaya suç verilerini eklemeye bafllad›lar. Dün-yada ilk kez fiikago’da kurulan çocuk mahkemelerinden ve polisten ald›klar› suç ka-y›tlar›n›, haritalar üzerine ifllemeye bafllad›lar. Çal›flma sonunda herkesi flafl›rtan birsonuç ortaya ç›kt›. fiehrin merkezinde iyice yo¤unlaflan suç, Park ve Burgess’in mo-delindeki her bir halkayla birlikte flehrin d›fl taraf›na do¤ru azalarak ilerliyordu. Buampirik bulgu üzerine Shaw ve McKay, flehrin farkl› bölgelerinde nitel araflt›rma tek-niklerini kullanarak sokaktaki insanlarla birebir görüflmeler yapt›lar. Suçlu dosyalar›-n› inceleyen yazarlar, bu bulgular› sokak araflt›rmalar›ndaki bulgularla bir araya geti-rerek mümkün oldu¤unca farkl› bilgi kayna¤›ndan toplad›klar› veriler ile “puzzle”›n(bulmacan›n) eksik parçalar›n› tamamlamaya çal›flt›lar. Araflt›rma sonunda, literatür-de “sosyal düzensizlik teorisi” ad› verilen meflhur çal›flma ortaya ç›kt›.


fiikago Okuluna göre insanyaflad›¤› çevreninçocu¤udur. Bu çerçevedesuç da bireyin içindebulundu¤u çevreyledo¤rudan iliflkili bir olgudur.

Shaw ve McKay (1942), flehir merkezine ifl bulma ümidiyle gelen göçmen aile-lerinde yetiflkinlerin fabrikalara çal›flmaya giderken çocuklar›n ço¤u zaman ebe-veynlerinden yeterli ilgiyi göremedi¤ini, gün boyunca sokaklarda di¤er çocuklarlavakit geçirirken kendi ailelerinde gördükleri sosyal normlardan ve kurallardan çokfarkl› bir hayatla tan›flt›klar›n› gözlemledi. Böylece, ev ve sokak aras›nda ikilemdekalan çocuklar, yafllar› ilerledikçe fiikago flehrini saran 1000’e yak›n çetenin herhan-gi biriyle o ya da bu flekilde tan›flarak “Amerikan Rüyas›”n› gerçeklefltirebilmek içinana-babalar›n›n yapt›¤› gibi gün boyu çal›flmaktan baflka yollar›n da oldu¤unu farkediyorlard›. Yaflad›klar› bu kültür ve de¤er çat›flmas› içinde çocuklar ve gençler, za-ten zay›f olan aile etkisinden uzaklaflarak zamanla sokak hayat›n› daha çok benim-siyor ve içinde bulunduklar› ortama uyma e¤ilimi gösteriyorlard›. Mant›k olarak ya-fl› daha büyük suçlular›n kendilerinden küçükleri suç çetelerine katt›¤› bu yap› için-de, yetiflkin suçlularla genç suçlular aras›nda ciddi bir iletiflim vard›. Yetiflkin suçlu-lar genç ve çocuk suçlulara bildikleri her fleyi ö¤reterek bu insanlar›n da kendileri-nin yolundan gitmesini sa¤l›yorlard›. Böylece suç, hep ayn› ortamda ayn› k›s›r dön-gü içinde varl›¤›n› devam ettirebiliyordu. Öyle ki, Shaw ve McKay yapt›klar› orijinalaraflt›rmay› tam 30 y›l boyunca üç dalga halinde tekrarlad›lar ve her seferinde ayn›sonucu elde ettiler: suç sürekli olarak flehrin merkezinde varl›¤›n› devam ettiriyorve merkezden d›fla do¤ru azalarak yay›l›yordu. fiehre d›flar›dan gelen onca farkl›milliyet, kültür, etnisite ve ›rka mensup insanlar ayn› davran›fl kal›plar›n› takip ede-rek öncelikle flehir merkezine, fabrikalara çok yak›n olan ucuz yerleflim yerlerinegelip, benzer ifllerde çal›flt›ktan sonra biraz para kazan›nca flehrin d›fl bölgelerinedo¤ru hareket ediyorlard›. fiehir merkezinin sürekli bir dolup-boflalma yaflamas›nara¤men aradan geçen on y›llara ra¤men suçun flehir merkezindeki varl›¤›n› devamettirmesi Shaw ve McKay’i gerçekten de suçun, içinde yaflan›lan yerin bir sonucuolarak ortaya ç›kt›¤›na ikna etmiflti. Suçu, geleneksel sosyal kontrol mekanizmala-r›ndaki çöküfle ba¤layan bu araflt›rma, nüfus hareketlili¤i, etnik heterojenlik ve bu-na ba¤l› olarak kültür farkl›l›¤› ve baz› durumlarda da kültür çat›flmas›n› kal›c› ve et-kin sosyal kontrol mekanizmalar›n›n oluflamamas›nda temel faktörler oldu¤unu or-taya koymufltur. Böylece, fiziksel yap›n›n sosyal yap›y›, sosyal yap›n›n da bireyi et-kileyece¤ini öngören sosyal düzensizlik teorisi do¤mufltur.

Suç ekolojisi çal›flmalar›nda bir dönüm noktas› niteli¤i tafl›yan sosyal düzensiz-lik teorisi, kriminoloji literatüründe oldukça do¤urgan ve etkili teorilerden biri ol-mufltur. Öyle ki, sosyal düzensizlik teorisi öncülü¤ünde fiikago Okulu 1950’lerekadar kriminoloji biliminde sahip oldu¤u tekel konum ile suç araflt›rmalar›na yönveren en önemli ekol olmufltur. Bu dönemden sonra da etkisini sürdüren bu ekol,yine ayn› gelenekten ç›kan di¤er teorilerle de varl›¤›n› günümüze kadar devam et-tirmifltir. Bunlar aras›nda kontrol ve ö¤renme teorileri, sosyal düzensizlik teorisin-den türemekle birlikte birbirine rakip teoriler olarak literatürdeki yerlerini alm›fllar-d›r. Afla¤›daki bölümlerde bu teorileri inceleyece¤iz.

Kontrol TeorileriKontrol teorileri di¤er kriminoloji teorilerinin cevaplamaya çal›flt›¤› “‹nsanlar ne-den suç ifller?” sorusunun yanl›fl oldu¤unu, zira insanlar›n uygun f›rsat› yakalad›k-lar› zaman zaten suç iflleyeceklerini iddia eder. Bu ba¤lamda, temel varsay›m ola-rak insan›n özünde iyilik potansiyeliyle dolu bir varl›k yerine, her an kötülük yap-maya müsait ve kötülü¤e haz›r bir varl›k olarak de¤erlendirilir. Kontrol teorilerinintemel bak›fl aç›s›na göre, cevaplanmas› gereken as›l soru “‹nsanlar neden suç iflle-mez?” olmal›d›r (Dolu, 2011: 267).


Sosyal düzensizlik teorisinegöre suçun nedenigeleneksel sosyal kontrolmekanizmalar›n›nçökmesidir.

Kontrol teorilerinin genel olarak iç ve d›fl kontrol mekanizmalar› üzerine yo-¤unlaflan iki ana ak›m olarak geliflti¤ini görmekteyiz. Suçun bir tür iç kontrol veyaöz-kontrol mekanizmas›yla önlenebilece¤ini savunan görüfller suçu engelleyecekmekanizmay› bireyin içine konumland›r›rken, d›fl kontrol üzerinde duran teorilerbireyi suçtan al›koyacak as›l faktör olarak bireyi çepeçevre saran sosyal ortam› ifla-ret etmektedirler. Afla¤›daki bölümde kriminoloji literatüründe kontrol teorileri ge-lene¤i içinde yer alan teorilerden ikisini genel hatlar›yla inceleyece¤iz.

Sosyal Ba¤ TeorisiKriminoloji literatürünün en önemli eserlerinden biri say›lan “Suçun Nedenleri”(Causes of Crime) isimli kitab› ile Travis Hirschi 1969 y›l›nda “Sosyal Ba¤ Teori-si”ni (Social Bond Theory-SBT) ortaya atm›flt›r. Hirschi’ye göre suç, insanlar›niçinde yaflad›klar› toplumla aralar›ndaki sosyal ba¤lar›n zay›flamas›n›n do¤al birsonucudur. SBT’ye göre sosyal ba¤lar›n güçlü oluflu toplumsal yap›y› oluflturanbireyleri birbirine kenetleyerek suç ve sapma teflkil eden davran›fllar›n ortayaç›kmas›n› engellemektedir. Bu ba¤lar›n zay›flamas›yla birlikte yaln›zlaflan bireyinsuç ve sapma teflkil eden davran›fllarda bulunma olas›l›¤› artmaktad›r. SBT’nindört temel bilefleni bulunmaktad›r: (1) ba¤l›l›k, (2) adanm›fll›k, (3) sürekli mefl-guliyet ve (4) inanç.

Ba¤l›l›k: Baflta çocuklar ve gençler olmak üzere bireylerin özellikle aileleri veiçinde yaflad›klar› toplumu ve sosyal ortam› oluflturan insanlarla s›k› ba¤lar›n›n ol-mas› ve bu kimselerle iyi iliflkiler içinde olmas› insanlar› suçtan al›koyan önemlibir faktördür. Aile fertleri, akrabalar, komflular ve birey aç›s›ndan önem tafl›yandi¤er kiflilerle olan güçlü ba¤lar, bireyin herhangi bir yanl›fl davran›fl ile bu kiflile-rin kendisine bak›fllar›nda bir de¤iflikli¤e neden olabilece¤i için birey kendisineinanan insanlar›n güvenini bofla ç›karmak istemez. Dolay›s›yla, bu düflüncelerlehareket eden birey, de¤il yaln›zca suçlardan, riskli davran›fllardan bile uzak dur-mak ister.

Adanm›fll›k: ‹nsanlar hayatlar›n›n önemli bir bölümünde gerek maddi gereksemanevi birtak›m hedeflere ulaflmak için çal›fl›r-çabalarlar. Sonuçta bireyler elde et-tikleri serveti, makam› ve insanlar›n gözünde elde ettikleri de¤erleri kolayl›kla birkenara atmak istemezler. ‹flte bu noktada, SBT bize belli bir amaca do¤ru yürüyenve hayatta kendisini belli bir ideale (iyi bir insan olma, iflinde baflar›l› bir personelolma, herkesin yard›m›na koflan bir insan olma) adayan insanlar›n suç iflleme ola-s›l›klar›n›n herhangi bir hedefi ve ideali olmayan insanlara göre daha az olaca¤›n›söylemektedir. SBT ayr›ca, “insanlar›n kaybetmekten korkacaklar› fleyler ne kadarçoksa, o ölçüde sahip olduklar› bu de¤erleri riske atmak iste¤i azd›r” demektedir.Bu itibarla, kendilerini kariyerlerine, ailelerine ve belli bir hedefe ulaflmaya adayaninsanlar›n daha az suç iflleyecekleri ifade edilmektedir.

Sürekli Meflguliyet: Bir ‹ngiliz atasözü “bofl eller fleytan›n atölyesidir” (idlehands are devils workshop) demektedir. SBT’ye göre e¤er ki insanlar›n kendileri-ni sürekli meflgul edecek faydal› u¤rafllar› yoksa bu insanlar›n yanl›fl ifllerle u¤rafl-malar› ve suç ifllemeleri do¤al bir sonuçtur. Bu durum özellikle çocuklar ve genç-ler için geçerlidir. E¤er ki çocuklar› ve gençleri baflta sportif, sosyal ve kültürel et-kinlikler, kitap okuma ve benzeri faydal› ve güzel ifllerle meflgul etmez, bafl›boflb›rak›r, vakitlerini ve enerjilerini bu tür meflru aktivitelerle harcamalar›na imkânhaz›rlamazsak o zaman bu kimselerin her türlü faydas›z, kendileri ve toplum içinzararl› ve hatta suç teflkil eden davran›fllarda bulunmalar›n› önlemek pek müm-kün olmayabilir. Bu sebeple, yerel ve merkezi yönetimlerin çocuk ve gençlerin


Hirschi’ye göre suç,insanlar›n içinde yaflad›klar›toplumla aralar›ndaki sosyalba¤lar›n zay›flamas›n›ndo¤al bir sonucudur.

vakitlerini faydal› ve verimli biçimde geçirebilecekleri sosyal, kültürel ve sporamaçl› tesisler kurmalar›, bu alanlara yat›r›m yapmalar›, program ve aktiviteler dü-zenlemeleri büyük önem tafl›maktad›r.

‹nanç: SBT’ye göre insanlar›n bir kural› çi¤nemelerinin en temel nedeni o ku-ral›n geçerlili¤ine, kendileri ve içinde yaflad›klar› toplum için faydas›na inanmama-lar›d›r. Yani, e¤er ki insanlar›n toplumsal normlar› ve de¤erleri çi¤nememeleri, ka-nunlar› ihlal etmemeleri isteniyorsa, öncelikle insanlara bu kurallar›n herkesin ya-rar›na oldu¤u anlat›lmal› ve faydas›na insanlar inand›r›lmal›d›r. Aksi takdirde, in-sanlar geçerlili¤ine inanmad›klar› kurallara hiçbir zaman uymayacaklard›r. Bu du-rum özellikle çocuklar ve gençler için geçerlidir. E¤er ki küçük yafllardan itibareninsanlar baflkalar›n›n hakk›na ve hukukuna sayg›l› olmak, toplumsal normlar› vede¤erleri çi¤nememek konusunda hassas bir flekilde yetifltirilirlerse suç da dâhil ol-mak üzere her türlü sapma ve norm ihlalleri azalacak ve minimuma inecektir. Ak-si takdirde, kurallara niçin uyulmas› gerekti¤inin mant›¤› toplumda tam olarak yer-lefltirilemez. Bundan dolay› insanlar kurallar›n -en az›ndan ara s›ra- neden çi¤ne-nebilece¤ine dair gerekçeler üretebileceklerdir. Böylece herkes yapt›¤› yanl›fll›¤›hakl› ç›karacak bir gerekçeyi üretecek, herkesin bir mazereti olacakt›r. ‹nsanlar›ntoplum halinde varl›klar›n› devam ettirebilmeleri için ortak yaflam bilincinin herkestaraf›ndan paylafl›lmas› flartt›r.

Hirschi’ye göre bu dört bileflen, bireyi içinde yaflad›¤› topluma daha s›k› bir fle-kilde ba¤lamaktad›r. Sonuç olarak, bu ba¤lar güçlendikçe birey suçtan uzak dura-cak, zay›flad›kça suç iflleme olas›l›¤› artacakt›r.

Öz-Kontrol TeorisiTravis Hirschi (1969), az önce inceledi¤imiz SBT’si ile bireyin “d›fl-kontrol eksen-li bir mekanizmayla” kontrol alt›na al›narak suçun “harici” faktörlerle önlenebile-ce¤ini varsaym›flt›r. Hirschi, bu görüfllerini ortaya att›¤› 1969’dan sonra literatür-de oldukça ses getiren bu teorisini daha sonralar› yetersiz bulmufltur. SBT’yi “do-layl› kontrol”ler vas›tas›yla suçu önlemeye çal›flan bir model olarak de¤erlendirenyazar, Micheal Gottfredson isimli baflka bir kriminologla bir araya gelerek bu kez“do¤rudan kontrol” imkân› sa¤layacak “iç-kontrol eksenli” bir model gelifltirmifl-tir. Yazarlar, toplumsal kontrol mekanizmalar›n›n önemli oldu¤unu söylemeklebirlikte as›l önemli faktörün bireyin kendi kendini kontrol alt›na almas› oldu¤u-nu iddia etmifllerdir. 1990 y›l›nda yay›nlad›klar› “Genel Suç Teorisi” isimli kitapile yazarlar literatürde “Öz-Kontrol Teorisi” (ÖKT) olarak da bilinen modeli orta-ya atm›fllard›r.

ÖKT, bireyin herhangi bir flekilde toplumsal engellemeyle karfl›laflmasa bile suçifllememesinin yüksek bir öz kontrol ile mümkün olaca¤›n› savunmufltur. ÖKT’yegöre özkontrolü yüksek bireyler, içinde bulunduklar› ortamda ne kadar suç f›rsat›olursa olsun suç ifllemezler. Aksi takdirde, bireyin bizzat kendisinin suç iflleme ka-rar›nda olmas› halinde hiçbir gücün bu kimseyi suç ifllemekten al›koyamayaca¤›iddia edilmifltir.

Gottfredson ve Hirschi (1990), öz-kontrolü düflük olan bireylerin özelliklerini;beklemeye tahammülsüz, sab›r ve sebattan yoksun, hayal k›r›kl›klar›na dayanmagücü az, çal›flkanl›ktan uzak, her an risk almaya haz›r, heyecan› ve tehlikeyi seven,sözlü ifade kabiliyetleri zay›f ve problemlerini güç kullanarak çözmeye e¤ilimli ol-mak fleklinde s›ralamaktad›r. Yazarlar, öz-kontroldeki zay›fl›¤›n nedeni, daha çokküçük yafllardan itibaren kazand›rmakla yükümlü olan aileye ba¤lamaktad›r. Etkinebeveyn terbiyesinden mahrum olarak yetiflen çocuklar›n öz-kontrolünün zay›f


Gottfredson ve Hirschi’yegöre suçu önlemenin enetkin yolu bireyin öz-kontrolünü gelifltirmektengeçer. Öz-kontrol artt›kçasuç iflleme olas›l›¤› azal›r.

Öz-kontrolü yüksek bireyleryetifltirebilmek için enönemli faktör etkin ebeveynterbiyesidir.

olaca¤›n› belirten yazarlar, özellikle günümüzde ailelerin çocuklar›yla ilgilenme-mesi, çocuklar›n› yak›ndan izle(ye)memesi ve bunun bir sonucu olarak da çocuk-lar›n›n hatal› ve yanl›fl davran›fllar›n› erken dönemlerde fark edememelerinin öz-kontrolü yüksek çocuklar yetifltirmeye engel teflkil etti¤ini söylemektedirler. Ço-cuklar›n›n hatal› davran›fllar›n› uygun flekilde uyararak, gerekti¤inde kademeli ola-rak cezaland›rmayan aileler, çocu¤un yafl› ilerledikçe çocuklar›n›n davran›fllar›nayön verme flans›n› giderek kaybetmektedirler. Bu noktada, ceza ve ödülün denge-li bir biçimde kullan›lmas›n›n çocuklar›n öz-kontrol seviyelerini art›ran bir etkisibulunmaktad›r.

Ö¤renme TeorileriÖ¤renme teorileri, günümüz kriminolojisinin en önde gelen teorik geleneklerin-den biridir. Lombroso ve takipçilerinin biyolojik determinizm fikirlerini reddede-rek ifle bafllayan ö¤renme teorisyenleri, suçlu davran›fl›n nedenini bireyin çevresiy-le olan etkileflimine ba¤lam›fllard›r. Dolay›s›yla, ö¤renme teorileri için birey ve çev-renin etkileflimi en temel çal›flma alan›d›r.

Bu bölümde, kriminoloji literatüründe en çok bilinen ve en etkili teorilerindenbiri olan Edwin Sutherland’›n “Ay›r›c› Birliktelikler Teorisi”ni ele alaca¤›z. Suther-land’›n modeli kriminoloji literatüründeki ilk ö¤renme teorisi olmas› ve daha son-ra gelifltirilen teorilerin de hep bu teorinin temel argümanlar› etraf›nda flekillenme-si nedeniyle büyük önem tafl›maktad›r.

Ay›r›c› Birliktelikler TeorisiSuçu ö¤renmeyle izah eden eserlerin ilki olarak kabul edilen 1903 tarihli “Taklit Ka-nunlar›” isimli kitab›nda Gabriel Tarde (1903: 74), kendisine “toplum nedir?” fleklin-de yöneltilen bir soruya “toplum taklittir” cevab›n› verdi¤ini nakletmektedir. Suç dadahil olmak üzere pek çok sosyal davran›fl›n taklit yoluyla kazan›ld›¤›n› savunanTarde, ö¤renme literatüründe önemli bir ç›¤›r açm›flt›r. Tarde’den (1903) oldukçaetkilenen Edwin Sutherland, bu fikirleri George Herbert Mead’in (1934) “semboliketkileflim” yaklafl›m›yla birlefltirerek kendine ait yeni bir sentez yapm›flt›r.

fiikago Okulu gelene¤inde yetiflen sosyologlardan biri olan Sutherland, suçunyaln›zca sosyal ve fiziksel ekolojiye atfedilerek izah edilmeye çal›fl›lmas›n› eksikbulmufltur. Bu nedenle, suç mekanizmas›n›n daha iyi anlafl›labilmesi için basit an-cak bir o kadar da kapsay›c› bir yaklafl›ma ihtiyaç duyuldu¤unu düflünen Suther-land, “Ay›r›c› Birliktelikler Teorisi” (Differential Association Theory) ad›n› verdi¤iteorisini gelifltirmifltir. Yazar›n teoriye bu ismi vermesinin iki nedeni oldu¤u belir-tilmektedir. ‹lki, ö¤renmede birlikteliklerin önemli oldu¤una, ikincisi “kimle bir-likte oldu¤una ba¤l› olarak” kiflinin hayat›nda bir k›r›lma yaflanaca¤›na inanmas›-d›r. Zira “üzüm üzüme baka baka karar›r”, “bana arkadafl›n› söyle, sana kim oldu-¤unu söyleyeyim” ve “körle yatan flafl› kalkar” gibi pek çok atasözümüzde oldu-¤u gibi, Sutherland de, insanlar›n kimlerle birlikte oldu¤una ba¤l› olarak nas›l in-sanlar olaca¤›n›n belirlenece¤ini düflünmüfl ve bu mant›ktan hareketle suçlular›suçsuzlardan “ay›r›c› birliktelikler”i ifade ba¤lam›nda teorisine bu ad› vermifltir(Dolu, 2011: 236).

Sutherland’a göre ay›r›c› birliktelikler teorisinde, ö¤renmenin bireyi ad›mad›m nas›l suç ifllemeye götürdü¤ünün anlat›ld›¤› 9 ilke bulunmaktad›r (Suther-land ve Cressey, 1978: 80-82): (1) Suçlu davran›fl ö¤renilir, (2) Suçlu davran›fl›nö¤renilmesi, aynen di¤er davran›fllar›n ö¤renilmesinde geçerli olan ö¤renme me-kanizmalar›yla gerçekleflir. Yani, suçun ö¤renilmesi ile baflka bir davran›fl›n ö¤re-


Soru: “Toplum nedir?”Tarde: “Toplum taklittir.”

Sutherland’a göre suç,aynen di¤er davran›fllar gibiö¤renilen bir davran›flt›r.

Ö¤renmede iki fleyinö¤renilmesi esast›r: (1) suçiflleme teknikleri, (2) suçifllemeyi hakl› ç›karacakgerekçeler, bahaneler vemazeretler.

nilmesi aras›nda “ö¤renme bak›m›ndan” herhangi bir fark yoktur. (3) Ancak buö¤renme kiflinin tek bafl›na ö¤renmesi fleklinde gerçekleflmez; kifli suçlu davran›-fl› di¤er bireylerle iletiflim ve etkileflimle ö¤renir. (4) Suçlu davran›fl›n ö¤renilme-sinde bireye yak›n ve bireyin de¤er verdi¤i kiflilerle olan iletiflimi en etkili faktör-dür. (5) Ö¤renmenin derecesini ve etkisini; görüflme s›kl›¤›, görüflme/birlikteliksüresi, önem durumu ve görüflme/birliktelik yo¤unlu¤u gibi faktörler belirler. (6)Suçlu davran›fl›n ö¤renilmesiyle iki fleyin ö¤renilmesi kastedilir: (i) suç ifllemeteknikleri, (ii) suç ifllemeyi hakl› ç›karacak gerekçeler. Birinci ö¤renme ile birey,suçun nas›l ifllenece¤ini ö¤renirken; ikinci ö¤renme ile gerek suç ifllemeden ön-ce gerekse de suç iflledikten sonra vicdani azaptan nas›l kurtulaca¤›n› ö¤renir.Aksi takdirde, bir h›rs›z›n çald›¤› bir eflya ya da paran›n di¤er insanlar için ne an-lama geldi¤ini ya da o fleylerin çal›nmas›n›n o insanlar›n hayat›nda nas›l bir etkiyapt›¤›n› düflünmesi o kiflinin bir h›rs›z olarak yaflam›n› sürdürmesine imkân ver-mez. Zira suçlular›n, özellikle de kariyer suçlular› olarak adland›r›lan “ifli-gücüsuç ifllemek” olan insanlar›n, ma¤durlar›n neler hissettikleri hakk›nda empati kur-malar› durumunda hayatlar› zehir olur. Bu nedenle, ö¤renme yaln›zca suç ifllemetekni¤i ile s›n›rl› de¤ildir, ayn› zamanda ifllenen suçtan dolay› bireyin suçlulukduymamas›n› ya da en az›ndan yapt›¤› ifli hakl› ç›karacak birtak›m gerekçeleri vemazeretleri de ö¤renmesini içerir. (7) Birey, ö¤renme sürecinde suç ifllenmesininiyi ve güzel oldu¤u yönünde veya suç ifllemenin yanl›fll›¤› yönünde tan›mlamala-ra da maruz kal›r. (8) Bireyin suç ifllemeyi tercih etmesinin nedeni, suç ifllenme-sini takdir edilecek, hofla gidecek, do¤ru eylemlermifl gibi tan›mlayan söylemle-re daha fazla maruz kalmas›d›r. (9) Her ne kadar çeflitli ihtiyaçlar veya de¤erlersuçlu davran›fllar›n gerekçesi olarak ileri sürülse de, suçlu davran›fl› aç›klamakiçin bu ihtiyaçlar ve de¤erler tek bafl›na yeterli olamazlar zira bu ihtiyaçlar suç ifl-lemeden de karfl›lanabilir.

Sutherland’›n ö¤renme teorisini dünya çap›nda test eden yüzlerce makale yay›n-lanm›flt›r. Bu çal›flmalar ay›r›c› birliktelikler teorisinin alkol ve uyuflturucu maddekullan›m›ndan fliddet suçlar›na, oradan da mala ve flahsa karfl› suçlara kadar hemenhemen bütün suç türlerini aç›klama kapasitesinin oldu¤unu ortaya koymufltur.

Anomi ve Gerilim TeorileriAnomi ve gerilim teorileri, esas itibariyle ayn› görüflleri savunmalar›na ra¤men, ç›-kar›m yapt›klar› olgular›n bulundu¤u analiz düzeyi farkl›l›k gösterir. Anomi teori-leri ile “neden baz› toplumlar›n di¤er toplumlardan daha yüksek suç oranlar›na sa-hip oldu¤u” sorusu cevaplanmaya çal›fl›l›rken, gerilim teorileri ile “neden ayn› top-lum içindeki baz› gruplar›n di¤erlerinden daha yüksek suç oranlar›na sahip oldu-¤u” sorusu cevaplanmaya çal›fl›l›r (Dolu, 2011: 301).

Emile Durkheim, insan arzular›n›n ve isteklerinin dipsiz okyanuslar gibi son-suz oldu¤unu söylemifltir. Durkheim, elini uzatt›¤› her fleyi elde etmek, her diledi-¤inin olmas›n› istemek arzusunda olan insan›n kendi kendini s›n›rlay›p kontrol al-t›na alamayaca¤›n›, bunun için toplumun bireyi s›n›rland›rmas› ve kontrol alt›naalmas› gerekti¤ini iddia etmifltir. Ne var ki, toplumsal yap›da meydana gelecek sar-s›nt›lar ve düzensizlikler toplumun bireyi kontrol edebilme kapasitesini ciddi bi-çimde zay›flat›r. Bunun en önemli sebebi, Durkheim’in “anomi” olarak ifade etti-¤i, bozulan sosyal yap›d›r. Anomi kavram›n› ilk olarak “Toplumsal ‹fl Bölümü”(Division of Labor in Society) isimli kitab›nda ortaya atan Durkheim, daha sonrabu kavram› intihar vakalar›n› aç›klamak için kullanm›flt›r (Bkz: Durkheim, 1933;Durkheim, 1951).


Sutherland’a göre bireyi suçiflleme çizgisine en çokyaklaflt›ran fley, bireyin suçifllemeyi hakl› ç›karacaktan›mlamalara, suçifllemenin yanl›fl oldu¤unuifade eden tan›mlamalardandaha fazla maruzkalmas›d›r.

Durkheim’a göre toplumlar›n geliflim süreçleri her zaman sabit bir h›z ve ritim-de gerçekleflmez. Savafllar, do¤al afetler, yang›nlar, ekonomik patlamalar ve eko-nomik çöküfller toplumsal hayatta çok h›zl› de¤iflimlere yol açar. Bu tür zamanlar-da, toplumsal hayat, sosyal hayat›m›z› düzenleyen normlardan ve kurallardan da-ha h›zl› de¤iflir. Bu durumda, eski kurallar, normlar ve de¤erler, ortaya ç›kan yenidurumlar› düzenlemekte yetersiz kal›r. ‹flte, ortaya ç›kan bu kurals›zl›k ve norm-suzluk durumuna Emile Durkheim “anomi” ismini vermifltir.

Örne¤in, ekonomik patlamalar›n yafland›¤› dönemlerde insanlar, daha önce sa-hip olmad›klar› imkanlara kavuflurken daha önce davranmad›klar› flekilde davrana-bilmektedirler. Bu insanlar, varl›k içinde bir hayat› daha önce yaflamad›klar› için, buyeni hayatlar›nda çeflitli hatalar yapabilmekte, fark›nda olmadan suç ve sapma teflkileden davran›fllarda bulunabilmektedirler. Ayn› flekilde ekonomik durumu çok iyiolan bir insan, ekonomik çöküntü zamanlar›nda eski hayat tarz›n› devam ettirmek is-temekte ancak buna maddi imkânlar› elvermemektedir. Bu durumda bunal›ma gireninsanlar mevcut hayat standartlar›n› devam ettirebilmek için illegal yollardan maddikazanç elde etmeye e¤ilim gösterebilmekte veya intihar edebilmektedirler.

‹nternet ve yüksek teknoloji ürünü cihazlar›n hayat›m›za girmesiyle de hayat›-m›za anominin hakim olmaya bafllad›¤›n› görüyoruz. Bilgisayar ve internet ba¤›m-l›s› olan on binlerce insan, bu teknolojilerle birlikte eskiden sahip olmad›klar› im-kânlara kavuflmakta, eskiden hiç görmedikleri fleyleri görmekte, hiç yapmad›klar›fleyleri yapmaya bafllamaktad›rlar. Bir önceki neslin köyden flehre göç etti¤i dö-nemde yaflad›¤› kültür flokunun bir benzerini flimdilerde internetle tan›flan yeni ne-sil yaflamaktad›r. Sokakta ve aile hayat›nda hakim olan pek çok sosyal norm, ku-ral ve de¤erin sanal dünyada etkisini yitirdi¤ine ve bireylerin davran›fllar›n›n kon-trolünde yetersiz oldu¤una flahit olmaktay›z.

Saym›fl oldu¤umuz bu tür davran›fl sorunlar›n›n sebebi, anominin yüksek oldu-¤u zamanlarda insanlar›n nas›l hareket etmeleri gerekti¤ine dair ihtiyaç duydukla-r› rehberlikten mahrum kalmalar›d›r. Bu zamanlarda suçlar ve sapk›n davran›fllarartar, toplumsal düzen bozulur. Durkheim (1951), bu görüfllerini test edebilmekamac›yla anomiyi intihar say›lar›n› aç›klamak için kullanm›flt›r. Durkheim, yapt›¤›istatistiksel de¤erlendirme sonucunda intihar say›lar›n›n anominin yüksek oldu¤uzamanlarda daha yüksek oldu¤unu tespit etmifltir.

Amerikal› bir sosyolog olan Robert K. Merton, Amerika’da gözlemlenen yükseksuç oranlar›n›n anomi ile izah edilebilece¤ini söyleyerek Durkheim’in anomi teori-sininin bu amaçla kullan›labilece¤ini savunmufltur. Bu fikir üzerinde çal›flan Mer-ton, anomi teorisini ABD özeline uyarlayarak literatürde “Klasik Gerilim Teorisi”ad› verilen teoriyi gelifltirmifltir.

Merton (1938), Amerikan toplumunda suçun neden düflük sosyo-ekonomikstatüye sahip insanlar aras›nda yo¤unlaflt›¤›n› gerilim teorisiyle aç›klam›flt›r. Mer-ton, Amerika’da, zengin-fakir, beyaz-zenci fark etmeksizin herkesin önüne konu-lan “her ne pahas›na olursa olsun para kazanma ve zengin olma” amac›n›n toplu-mun bütün kesimleri için gerçeklefltirilebilir bir hedef olmad›¤›n›, ancak toplumunsürekli Amerikan Rüyas› olarak nitelendirilen bu ideallerle bombard›man alt›ndatutuldu¤u için, özellikle dezavantajl› konumda bulunan insanlar›n zenginlik ve bolpara hedefine ulaflabilmek için gayri meflru yollara sapma bask›s› alt›nda oldukla-r›n› iddia etmifltir. Zira Merton’a göre, toplumun önüne konulan hedeflere yap›lanvurgu, bu hedeflere nas›l ulaflabilece¤i konusunda yap›lmamaktad›r. Böylece, yal-


Anomi, sosyal hayat›n,sosyal hayat› düzenleyennormlardan, de¤erlerden vekurallardan daha h›zl›de¤iflmesi sonucu eskinormlar, de¤erler vekurallar›n yeni oluflandurumlar› düzenleyememesisonucu ortaya ç›kannormsuzluk ve kurals›zl›khalidir.

Gerilim teorileri bize “her nepahas›na olursa olsunsonuca ulaflma” mant›¤›n›nsuç için en elveriflli ortam›haz›rlad›¤›n› göstermektedir.

Merton’un klasik gerilimteorisine göre suç, toplumunönüne konulan amaçlarlaaraçlar aras›ndakiuyumsuzluktankaynaklanmaktad›r.

n›zca sonuca kilitlenen insanlar, “her ne pahas›na olursa olsun” bu hedefe varmakistemektedirler. Merton, bu tür bir gerilimle karfl› karfl›ya kalmalar› halinde insan-lar›n içinde bulunduklar› bu duruma befl farkl› flekilde uyum sa¤layacaklar›n› sa-vunmufltur.

Uyumluluk: Hem toplumsal hedefleri hem de bu hedeflere ulaflabilmek içintoplum taraf›ndan onaylanan yollar› kabul kiflilerin seçti¤i uyum flekline uyumlu-luk ad›n› veriyoruz. Bu grupta yer alan insanlar toplumun ço¤unlu¤unu oluflturur-lar (Merton, 1938: 677).

Yenilikçilik: Yenilikçilik olarak adland›r›lan di¤er bir grupta yer alan insanlarise, herhangi bir ahlaki kayg› gütmeksizin her türlü para, zenginlik ve statü hede-fine kestirme yoldan ulaflmak isterler. Bu insanlar toplumsal hedefleri kabul eder-ken bu hedeflere gitmek için toplum taraf›ndan onaylanan yollar› ve araçlar› red-dederler. Çünkü bu yollar çok uzun ve zahmetlidir. Bu nedenle de bu insanlarzenginlik ve bol para hedefine ulaflabilmek için her türlü alternatif yolu arar, hertürlü yasa¤› çi¤nerler. Ço¤u zaman illegal yollara sapan bu insanlar için sonuca gi-den her yol mubaht›r. Merton’a göre suçlular yo¤unluklu olarak bu grupta yer al›r-lar (Merton, 1938: 678-681).

fiekilcilik: Bu grupta yer alan insanlar, toplumsal hedeflere ulaflamayacaklar›n›düflündükleri için asl›nda bu hedefleri reddederler; ancak, sanki bu amaçlar› ken-dileri de benimsiyormufl gibi bu hedeflere giden yollar› kabul ederler. D›fltan ba-k›ld›¤›nda uyumluluk ve flekilcilik modellerini benimseyenler aç›s›ndan herhangibir davran›fl farkl›l›¤› yoktur. Çünkü benzer flekillerde davran›rlar. Bu insanlar zen-ginlik, para ve yüksek statü gibi hedeflere ulaflamayacaklar›n› bilmelerine ra¤mendi¤er insanlar gibi davranmaya devam ederler (Merton, 1938: 678).

Geri Çekilme: Bu gruptaki insanlar ne toplumsal hedefleri ne de bu hedeflere gi-den yollar› kabul etmezler. Kendilerini toplumdan soyutlayan bu kifliler sosyal haya-t›n hiç bir alan›na kat›lmak ve herhangi bir katk› sa¤lamak istemezler. ‹çinde yaflad›k-lar› topluma yabanc› olan bu kimseler her fleyi ve herkesi protesto ederler. Bu kiflileraras›nda alkol ve uyuflturucu ba¤›ml›s› pek çok insan bulunur (Merton, 1938: 677).

Toplumsal

hedefler/amaçlar

Toplum taraf›ndan

onaylanan yollar/araçlar

Uyumluluk + +

Yenilikçilik + —

fiekilcilik — +

Geri Çekilme — —

‹syankarl›k —&+ —&+

(+) iflareti kabul etmeyi,

(—) iflareti reddetmeyi

(—&+) iflareti eskisini ortadan kald›r›p yenisini getirmeyi ifade eder.


Tablo 1.1Merton’un Uyumfiekilleri

Kaynak: Merton’dan(1938: 676)uyarlanm›flt›r.

‹syankârl›k: Hem toplumsal hedefleri hem de bu hedeflere giden yollar› redde-den isyankarl›k grubundaki insanlar, geri çekilme grubundakiler gibi içinde yafla-d›klar› sosyal düzeni reddetmekle kalmazlar; ayn› zamanda yeni toplumsal hedef-ler ve bu hedeflere giden yeni yollar ve araçlar oluflturmak isterler. Ne mevcut dü-zenden ne de kurallar›ndan memnun olmayan bu kifliler, daha çok politik isyananlam› tafl›yan ayr›l›kç› eylemler yaparak meydana getirdikleri toplumsal olaylarla,içinde yaflad›klar› toplumda bütün kurallar› de¤ifltirecek, her fleyi altüst edecek birdevrim süreci bafllatmak isterler (Merton, 1938: 678). Zaman zaman televizyon ek-ranlar›na yans›yan afl›r› solcu, Marksist-Leninist marjinal gruplar›n eylemleri bu çer-çevede de¤erlendirilebilir.

Merton’un klasik gerilim teorisini ülkemize uyarlayacak olursak, ülkemizde deinsanlar›n özellikle görsel medya vas›tas›yla k›sa yoldan zengin olma ve bol parakazanma idealleriyle kamç›land›klar›n› görmekteyiz. Televizyonlarda yay›nlananço¤u yar›flma ve magazin programlar›nda topluma sürekli olarak hesaps›z harca-ma, lüks tüketim ve ›fl›lt›l› hayatlar rol model olarak sunulmakta, böylece insanlarhep daha fazla istemeye motive edilmektedir. Bunun sonucunda gençler aras›nda“ya popçu ya topçu olmak”, “kafay› kullanmak” gibi kolay yoldan köfleyi dönmehayalleri yay›lmaktad›r. Bu durum toplumda suç oranlar›n› yukar›ya do¤ru zorla-yan bir faktör olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

Merton’un klasik gerilim teorisini Ankara liselerinden al›nan 1710 kiflilik bir ör-neklem üzerinde test eden Özbay ve Özcan (2006), teorinin ülkemiz aç›s›ndan dageçerli oldu¤unu tespit etmifltir. Araflt›rmac›lar, ö¤rencilerden ideallerinde bulunanhedeflere ulaflma noktas›nda kendisini engellenmifl hissedenlerin di¤er ö¤rencile-re k›yasla çok daha fazla okul kurallar›n› ihlal ettiklerini, fiziksel sald›r›da bulun-duklar›n› ve kamuyu rahats›z eden suçlar ifllediklerini bulmufllard›r. Bahsetti¤imizçal›flma, bu teoriyi ülkemizde test eden tek çal›flma olmas›na karfl›n, teorinin ge-çerlili¤i yönünde bulgular ortaya koymas› bu görüfllerin ülkemiz aç›s›ndan da aç›k-lay›c› gücü oldu¤u kanaatini uyand›rmaktad›r.

Damgalama TeorileriSuçun nedenlerini aç›klamaya çal›flan di¤er görüfllerin aksine damgalama teorisiinsanlar›n suça ve suçluya gösterdikleri tepkiler üzerinde yo¤unlaflan bir yaklafl›m-d›r. Charles H. Cooley’in (1902) “ayna benlik” ve George H. Mead’in (1934) “sem-bolik etkileflim” modellerinin temelini oluflturdu¤u bu yaklafl›ma göre, insanlar›nkendilerine ait kimlik ve benlik alg›lar› üzerinde hem kendileri hakk›nda sahip ol-duklar› kendi düflüncelerin hem de di¤er insanlar›n kendileri hakk›ndaki düflünce-leri etkilidir. Yani, bir kimse kendisinin nas›l biri oldu¤unu ancak kendisini toplumaynas›nda görerek anlayabilir.

Herkesin herhangi bir sebeple hata edebilece¤ini ve suç iflleyebilece¤ini savu-nan damgalama teorisi, as›l önemli olan noktan›n insanlara yapt›klar› hatalardansonra nas›l davran›laca¤› oldu¤unu vurgulamaktad›r. Temelde suça gösterilen top-lumsal tepkilerle ilgilenen damgalama teorisi, bir bütün olarak de¤erlendirildi¤in-de, suçluya gösterilen tepkiye göre bireyin suçlu bir kariyere veya toplumun üret-ken, faydal› ve de¤erli bir bireyi olarak yaflam›n› sürdürebilmesine neden olunaca-¤›n› söylemektedir. Bu aç›dan de¤erlendirildi¤inde damgalama teorisinin genelolarak iki ana ak›m halinde geliflmekte oldu¤unu görmekteyiz: (1) ayr›flt›r›c› utan-d›rma/damgalama, (2) birlefltirici utand›rma.


Sembolik etkileflimyaklafl›m›na göre bir kimsekendisinin nas›l birioldu¤unu ancak kendisinitoplum aynas›nda görerekanlayabilir.

Ayr›flt›r›c› Utand›rma (Damgalama) Yaklafl›m›Ayr›flt›r›c› utand›rma ya da damgalama yaklafl›m› çerçevesinde de¤erlendirebile-ce¤imiz çeflitli görüflleri gelifltiren Frank Tannenbaum (1938), Edwin Lemert (1951)ve Howard Becker (1991) gibi sosyal bilimcilere göre bireylerin iflledikleri (ger-çek veya sanal) bir suç sonras›nda toplumun ve ceza adalet sisteminin bu kimse-lere gösterece¤i tepkilerle, bu kiflilerin daha sonra tekrar suç iflleme olas›l›klar› ar-tacakt›r. Örne¤in, bir kiflinin iflledi¤i suçtan dolay› polis taraf›ndan yakalanmas›,ellerinin kelepçelenmesi, savc› ve hâkim karfl›s›na ç›kmas›, hapse girmesi ve birsuç kayd›n›n olmas› kiflinin hayat›nda bir daha geri dönülmez de¤ifliklikler yapar.Kiflinin normal biri olarak yeniden topluma kar›flmas› ve normal bir hayat sürdür-mesi-imkâns›z olmasa bile-çok zor bir hal al›r. Suç iflleyen bir kimsenin gerek top-lum taraf›ndan ay›planmas›, k›nanmas› ve d›fllanmas› gerekse de ceza adalet sis-temi taraf›ndan bir dizi ifllemden geçirilerek yapt›r›ma tabi tutulmas› bireyin aln›-na silinmez bir leke sürer. “Bir kiflinin ad› ç›kaca¤›na can› ç›ks›n” veya “ad›n ç›k-m›fl dokuza, inmez sekize” gibi atasözlerimiz de esas itibariyle ayn› hadisedenbahsetmektedir. Ayr›flt›r›c› utand›rma yaklafl›m›nda öne ç›kan üç önemli kavramvard›r: (1) bask›n statü, (2) geçmifle dönük yorum yapma, (3) kendini gerçeklefl-tiren kehanet.

Bask›n Statü: Her insan›n kendi hayat›nda kolayl›kla de¤ifltiremeyece¤i cinsi-yeti, etnisitesi, milliyeti, mesle¤i vb. pek çok özelli¤i insanlar›n sosyal statüleri-dir. Roller ise bu statülere ba¤l› olarak kiflinin içinde bulundu¤u ortama görefarkl›laflan özelliklerdir. Bu anlamda bir binan›n katlar›n› statülere, her katta bu-lunan odalar› ise rollere benzetebiliriz. Bir kimse ifl yerinde çayc›, evinde baba,mahallesinin futbol tak›m›n›n y›ld›z futbolcusu olabilir. Ayn› flekilde, bir bayandillere destan güzelli¤e sahip bir efl, ancak ayn› zamanda mutfakta kötü bir aflç›olabilir. ‹flyerinde onlarca kifliyi çal›flt›ran bir patron veya yüzlerce kifliye emre-den bir komutan evlerinde baba ve efl olabilirler. Sahip olunan farkl› statüler veroller sayesinde insanlar›n farkl› ortamlara adapte olma yetene¤i artar. Ne var ki,bazen bu statü ve rollerden baz›lar› di¤erlerinin üstüne ç›kar ve bask›n statü ha-lini al›r. ‹flte o zaman kifli hep bu kimlikle bilinir ve bu kimli¤e göre muamelegörür. Kiflinin iflyerinde bir polis komiseri olmas› onu mahallesinde de komiserolarak bilinip tan›nmas›na neden olur. Ayn› flekilde bir kiflinin asker olmas› daonu herkesin gözünde komutan yapar. Bu kimseler her yerde “komutan›m” ve-ya “komiserim” diye ça¤›r›l›r. ‹flte bu tip statülere bask›n statü denilir. Ne var ki,bütün bask›n statüler bu kadar masum de¤ildir. Ço¤u insan›n hayat›nda pek çokhatalar vard›r. Bazen kiflinin kendisi bile bu yanl›fll›klar› hat›rlamak istemeyebi-lir. Bu hatalar›n, yanl›fll›klar›n veya suçlar›n di¤er insanlar taraf›ndan ö¤renilme-siyle kifli bir anda bambaflka bir kifli olur. Art›k bu kifli için geri dönüfl mümkünolmaz. Kiflinin belki de ilk defa gerçeklefltirdi¤i bir h›rs›zl›k, hatta bazen bir yan-l›fl anlama kifliyi bir anda herkesin gözünde h›rs›z yapar. Benzer flekilde bir ka-d›n›n ›rz ve namusuna at›lacak bir iftira ile bir anda bu kad›n›n hayat› de¤iflive-rir. Bir kifli istedi¤i kadar toplumda sayg›n ve iyi niyetli bir kimse olsun, bu kifli-ye h›rs›z damgas› vurulmas› ile bu kiflinin di¤er bütün güzel özellikleri silinive-rir. Sahip olunan kötü nam adeta bir batakl›k gibi kiflinin bütün iyiliklerini ve gü-zelliklerini yutar. Böylece kifli art›k her yerde h›rs›z ya da ahlaks›z olarak bilini-yordur. Bu süreçten geçen bir kifli kendisini baflka türlü tan›tma imkân› bulamaz(Dolu, 2011: 398-400).


Suç iflleyen bir kimseningerek toplum taraf›ndanay›planmas›, k›nanmas› ved›fllanmas› gerekse de cezaadalet sistemi taraf›ndanbir dizi ifllemden geçirilerekyapt›r›ma tabi tutulmas›bireyin aln›na silinmez birleke sürer. “Bir kiflinin ad›ç›kaca¤›na can› ç›ks›n” veya“ad›n ç›km›fl dokuza, inmezsekize” gibi atasözlerimiz deesas itibariyle ayn›hadiseden bahsetmektedir.

Geçmifle Dönük Yorum Yapma: Kifliye ait bir hata, kusur ya da suçun ortaya ç›k-mas›yla birlikte insanlar bu kimseyle yaflad›klar› geçmifl hat›ralar› bu yeni bilgilerleyeniden düflünür yeni bir gerçeklik infla ederler. Örne¤in, bir kimsenin h›rs›zl›k yap-t›¤›n›n ortaya ç›kmas›, geçmiflte bu kimsenin oldu¤u ortamlarda kaybolan fleylerinde bu kifli taraf›ndan çal›nm›fl olabilece¤i düflüncesini akla getirir. Geçmiflte sebebibilinmeyen olaylar, ö¤renilen yeni bilgilerle ve oluflturulan kurgularla doldurulur. Ki-fli, asl›nda hiç yapmam›fl oldu¤u fleylerden g›yab›nda sorumlu tutulur. Böylece, kifligeri dönüflü olmayan bir flekilde insanlar›n gözünden düfler ve dolay›s›yla yap›lanbu yorumlardan haberdar olmad›¤› için kendisini savunamaz. Zaten haberi olsa bileinand›r›c›l›¤›n› yitirmifl oldu¤u için bütün çabalar› boflunad›r. Art›k kifli, insanlar›n gö-zünde bambaflka bir kimse haline gelmifltir (Dolu, 2011: 401-402).

Kendini Gerçeklefltiren Kehanet: Suç iflleyen/hata yapan kifliye insanlar›n sü-rekli olarak “sen flöyle kötü bir insans›n!”, “senden adam olmaz”, “sen bir h›rs›zs›n”ve benzeri sözlerle örselenmesi, bu kimselerin bir müddet sonra kendilerine söy-lendi¤i gibi kifliler olmas›na yol açabilir. Kültürümüzde “bir adama k›rk kere delidersen deli olur” atasözüyle ifade edilen durum da esas itibariyle budur. Kendisi-ne yüklenen olumsuz kimlik tan›mlamalar› kiflinin ancak belli bir süre dayanabil-mesine imkan tan›r. Bu süre sonunda birey, kendisi için biçilen rolden baflka biralternatifin olmad›¤›na ikna olur. Kendisine sürekli olarak h›rs›z denilen kifli içinh›rs›z olmaktan, ahlaks›zl›k itham›nda bulunulan kiflinin ahlaks›z olmas›ndan bafl-ka bir çaresi kalmaz. Bu durum, özellikle insanlar›n içinde bulunduklar› ortam›terk edemedi¤i küçük ve kendi içine kapal› toplumlarda kendisini bütün a¤›rl›¤›y-la hissettirir (Dolu, 2011: 400-401).

Bu sayd›¤›m›z özellikleriyle damgalama teorisi, ay›plama, k›nama ve di¤er top-lumsal tepkilerin bireyi geri dönülmez bir yola sevk edece¤ini savunmufl ve insan-lar›n yapt›klar› hatal› davran›fllardan sonra kendilerini bir daha düzeltemeyip buhata veya suç üzerine devam etmelerini, gösterilen afl›r› toplumsal tepkilere ba¤la-m›flt›r. Ay›plama ve utand›rman›n her zaman bu tür bir etki göstermeyece¤ini sa-vunan “birlefltirici utand›rma teorisi” ise bize farkl› bir senaryo sunmaktad›r.

Birlefltirici Utand›rma Yaklafl›m›John Braithwaite (2005), ilk bask›s›n› 1989 y›l›nda yay›nlad›¤› “Suç, Utand›rma veYeniden Entegrasyon” isimli kitab›yla ay›plama ve utand›rman›n her zaman dam-galama teorisyenlerinin iddia etti¤i gibi kötü bir flekilde sonuçlanmayaca¤›n›; ak-sine, utand›rma ve ay›plaman›n do¤ru bir flekilde yap›lmas› durumunda suç iflle-yen kiflilerin yeniden toplumla kaynaflt›r›labileceklerini ve bu kiflilerin kazan›labi-lece¤ini iddia etmifltir. Baz› toplumlar›n neden di¤er toplumlara göre daha düflüksuç oranlar›na sahip oldu¤u sorusunu soran Braithwaite, baz› toplumlar›n di¤erle-rine göre çok daha düflük suç oranlar›na sahip olmalar›n›n nedeni, bu toplumla-r›n suçlara çok daha yüksek cezalar vermelerinden de¤il, bu toplumlar›n suça kar-fl› çok daha az toleransl› olmalar›ndan kaynakland›¤›n› söylemektedir (Braithwai-te, 1995: 191).

Braithwaite’e (2005: 101-104) göre damgalamak yanl›fl bir davran›flt›r. Ancak budurum bütün ay›plama, utand›rma ve k›nama modellerinin kötü oldu¤u anlam›nagelmez. Suç ve suçluya gösterilen tepkilerin damgalay›c› oluflu damgalayanlar›nhatas›d›r. Do¤ru hareket tarz›, H›ristiyan kültüründeki “günahkar› sev, günahtannefret et” ifadesinde oldu¤u gibi suçlu davran›fl›n her türlü ay›plama ve k›namaya


Braithwaite’e göre baz›toplumlar›n di¤erlerine göreçok daha düflük suçoranlar›na sahip olmalar›n›nnedeni, bu toplumlar›nsuçlara çok daha yüksekcezalar vermelerinden de¤il,bu toplumlar›n suça karfl›çok daha az toleransl›olmalar›ndankaynaklanmaktad›r.

s›n›rs›z bir flekilde tabi tutuldu¤u, ancak suçlu kiflinin toplum için önemli bir de¤erolmaya devam etti¤inin suçluya ifade edildi¤i bir modeldir. Yani, bu yaklafl›ma gö-re davran›fl ay›plan›p kötülenirken yanl›fl davran›fl› gerçeklefltiren kiflinin bizzatkendisi bu elefltirilerden korunmufl olur. Ancak, bu durum, kiflinin iflledi¤i suçlar-dan dolay› ceza almayaca¤› veya yapt›r›ma tabi tutulmayaca¤› anlam›na gelmez.Burada dikkat edilmesi gereken husus, kifliye yapt›¤› hatadan dolay› ceza verilir-ken, ceza çekme s›ras›nda ve ceza sonras›nda kiflinin hatas›n› kabul edip toplum-dan özür dileyerek kendini affettirme f›rsat› ve imkân›n›n verilmesidir. Dolay›s›ylabirlefltirici utand›rma yaklafl›m›nda suçlular›n cezas›z kalaca¤› gibi yanl›fl bir kana-at oluflmamal›d›r.

Bu çerçevede, alkolizm düzeyinde içki içen bir kifliye “ayyafl, sarhofl” demekyerine, kifliye içki içmenin ve sarhofl olman›n yanl›fll›klar›n›n hat›rlat›lmas› ve kifli-ye bu kötü al›flkanl›ktan kurtulmas› için yard›m edilmesi önerilir. Ayn› flekilde, birçocu¤a yapt›¤› yanl›fll›ktan dolay› asla “kötü çocuk” denilmemesi gerekti¤i sal›kverilir (Braithwaite, 1995: 193). Zaten bu bak›fl aç›s› birlefltirici utand›rma yaklafl›-m›n› ayr›flt›r›c› utand›rma yaklafl›m›ndan ay›ran en temel farkt›r. Bu farkl›l›¤›yla bir-lefltirici utand›rma yaklafl›m›n›n tüm dünyada onar›c› adalet olarak bilinen adaletmodeline kaynakl›k etti¤ini söylememiz gerekir.



Suç ve sapma konusuna iliflkin temel kavramlar›

tan›mlayabilmek.

Suç, kanunlarda aç›kça yasaklanan ve karfl›l›¤›n›-da bir yapt›r›m öngörülen kanun ihlallerini ifadeederken; sapma, kavram› ise sosyal normlar› ih-lal eden davran›fllar› ifade etmektedir. Suç ve sap-ma kavramlar› birbiriyle ilgili kavramlar olmaklabirlikte bu kavramlardan biri di¤erinin bir alt kü-mesi de¤ildir; çünkü, her suç bir sapma olmad›-¤› gibi her sapma da bir suç de¤ildir.

Suç teorilerine iliflkin genel bir de¤erlendirme ya-

pabilmek.

Oldukça karmafl›k bir sosyal olgu olan suçun ne-denlerini aç›klayabilmek için son 250 y›lda gelifl-tirilen yüzlerce teori bulunmaktad›r. Bu teoriler,ço¤u zaman suçu inceleyen bilim insanlar›n›niçinde yaflad›klar› zaman ve mekâna hâkim olansosyal, kültürel, tarihsel ve entelektüel birikiminbir yans›mas› olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Buitibarla, bazen do¤aüstü güçlerin bireyi suça itti-¤i düflünülmüfl, bazen bireyin tamamen özgüriradesiyle hareket etti¤i ve bütün davran›fllar›üzerindeki tek etkili gücün yine kendisi oldu¤ukabul edilmifl, bazen de bireyde görülen birta-k›m biyolojik veya psikolojik özelliklerin, sahipoldu¤u baz› patolojik durumlar›n bireyi suç vesapma teflkil eden davran›fllarda bulunmaya yö-neltti¤i edilmifltir. Bu noktada sosyolojik teoriler,bireyi suça iten, bireyin suç ifllemesini kolaylaflt›-ran ve suç için uygun ortam› haz›rlayan sosyalfaktörler üzerinde yo¤unlaflm›flt›r.

Suç teorilerinin bafll›ca okullar›n› s›ralayabilmek.

Kriminoloji literatüründe suçun nedenlerine ilifl-kin ortaya at›lan teorilerin temel olarak üç grupetraf›nda topland›klar›n› söyleyebiliriz: (1) KlasikOkul, (2) Pozitivist Okul, (3) Elefltirel Perspektif.

Sosyolojik suç teorilerinin temel bak›fl aç›s›n› or-

taya koyabilmek ve en önde gelen sosyolojik suç

teorilerini s›ralayabilmek.

Temel olarak suçu sosyal çevrenin bir ürünü ola-rak de¤erlendiren sosyolojik teorilerden baz›lar›“insan yaflad›¤› çevrenin çocu¤udur” diyerek kö-tü çevrenin suçun geliflip kök salmas› için en uy-

gun ortam oldu¤unu söylerken, baz›lar› suçunaynen di¤er davran›fllar gibi ö¤renilen davran›fl-lar oldu¤unu savunmufl, baz›lar› ise suçu bireyietkiyelen birtak›m iç ve d›fl kontrol mekanizma-lar›ndaki zay›flaman›n ve çöküflün bir fonksiyo-nu olarak tarif etmifltir. Baz› sosyolojik teorilersuçu sosyal yap›n›n ve kültürün bir ürünü olarakde¤erlendirirken baz› sosyolojik teoriler ise su-çu, toplumun suç iflleyen kimseye gösterdi¤i tep-kiler çerçevesinde ele alm›flt›r. Sosyal düzensiz-lik teorisi, kontrol teorileri, ö¤renme teorileri,anomi ve gerilim teorileri ve damgalama teorile-ri sosyolojik suç teorileri aras›nda en önde gelengörüfllerdir.

Sosyolojik suç teorilerinin farkl› yönlerini analiz

edebilmek.

Görüldü¤ü üzere, suçu ve suçlu davran›fl› tek birteori ile izah edebilmek o kadar da kolay de¤il-dir. Bu itibarla, çok yönlü ve çok boyutlu karma-fl›k bir sosyal olgu olan suçu en do¤ru flekildeanlayabilmek, anlamland›rabilmek, nedenleriniortaya koyabilmek ve en etkin suç önleme stra-tejilerini gelifltirebilmek için genifl perspektifli birbak›fl aç›s›na ihtiyaç vard›r. Örne¤in sosyal dü-zensizlik teorisi suçu anlayabilmek için sosyal vefiziki çevrenin dikkatli bir biçimde incelenmesigerekti¤ini, ö¤renme teorisi suçun nas›l bireydenbireye ö¤retildi¤ini, kontrol teorileri bireylerinhangi flartlar alt›nda suç ifllemeyeceklerini izahetmektedir. Anomi ve gerilim teorileri, toplumsalhayata hakim kültürün ve toplumsal yap›n›n bi-reyleri nas›l suça itebilece¤ini ele al›rken damga-lama teorileri ise toplumun suç ve suçluya göste-rece¤i farkl› tepkilerle suç sonras›nda bireyi ba-zen yeniden kazan›rken bazen de bireyi toplu-mun d›fl›na iterek bu kimselere suçlu bir kariyer-den baflka bir flans b›rak›lmad›¤›n› gözler önünesermektedir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Suç ve sapma aras›ndaki iliflkiyi en iyi ifade eden se-çenek afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Suç ve sapma kanunlarla yasaklanan eylemler-dir ancak yaln›zca suçlar için cezalar vard›r.

b. Her suç bir sapmad›r ancak her sapma bir suçde¤ildir.

c. Her sapma bir suçtur ancak her suç bir sapmade¤ildir.

d. Her suç bir sapma olmad›¤› gibi her sapma dabir suç de¤ildir.

e. Suç bireyin bilerek ve isteyerek gerçeklefltirdi¤ibir davran›flken sapmada bireyi içinde yaflad›¤›sosyal çevrenin etkisi büyüktür.

2. Afla¤›dakilerden hangisi kriminoloji literatüründe su-çun nedenlerine iliflkin gelifltirilen temel düflünce okul-lar›ndan biri de¤ildir?

a. Do¤aüstü güçler perspektifib. Klasik okulc. Frankfurt okulud. Pozitivist okule. Elefltirel perspektif

3. Hangisi Pozitivist Okulda suça neden olan faktörleraras›nda yer al›r?

a. Ekolojik faktörlerb. Fizyolojik Faktörlerc. Ekonomik Faktörlerd. Sosyolojik Faktörlere. Demografik Faktörler

4. Sosyal düzensizlik teorisine göre suçun nedeni:a. ‹nsanlar›n iflsiz kalmas›d›r.b. fiehirleflmenin düzensiz olmas›d›r.c. Geleneksel sosyal kontrol mekanizmalar›n›n

çökmesidird. Göçlerdir.e. Hayat pahal›l›¤›.

5. Kontrol teorileri hangi kriminolojik soruyu cevapla-maya çal›fl›r?

a. ‹nsanlar neden suç ifller?b. ‹nsanlar neden suç ifllemez?c. Baz› toplumlar neden di¤erlerine k›yasla daha

yüksek suç oran›na sahiptir?d. Ayn› toplumda neden baz› gruplar di¤erlerine

k›yasla daha çok suç ifllerler?e. Baz› toplumlar di¤erlerine k›yasla neden daha

düflük suç oranlar›na sahiptir?

6. Afla¤›dakilerden hangisi Hirschi’nin Sosyal Ba¤ Te-orisini oluflturan bileflenlerden biri de¤ildir?

a. ‹nançb. Ba¤l›l›k c. ‹fl-güç sahibi olmak d. Sürekli meflguliyet e. Adanm›fll›k

7. Gottfredson ve Hirschi’nin öz-kontrol teorisine göreaile, öz-kontrol ve suç aras›ndaki iliflkiyi en iyi özetle-yen ifade afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Öz-kontrol bireyin ailesiyle iliflkilerini iyilefltirdi-¤i için suç iflleme olas›l›¤› azal›r.

b. Etkin ebeveyn terbiyesiyle bireyin öz-kontroldüzeyi yükselir, bu da kiflinin suç iflleme olas›l›-¤›n› azalt›r.

c. Öz-kontrolü düflük olan bireyler ana-babalar›ylakötü iliflkilere sahip olduklar› için onlar›n nasi-hatlerini dinlemezler, bu nedenle de suç ifllerler.

d. Her iki ebeveyni de çal›flan bireyler genellikleakrabalar› taraf›ndan (büyükanne, dede, vb) bü-yütüldükleri için ana-baba sevgisinden mahrumkal›rlar; bu durum da bu kimselerin daha büyükbir olas›l›kla suç ifllemelerine neden olur.

e. Annesi çal›flmayan çocuklar›n öz-kontrolü dahayüksek olur, bu durum da bu kimselerin suç ifl-leme olas›l›¤›n› azalt›r.

8. Afla¤›dakilerden hangisi Merton’un klasik gerilim te-orisinde sayd›¤› uyum modellerinden biri de¤ildir?

a. Uyumluluk b. Geri çekilmec. Amerikan Rüyas›d. Yenilikçilik e. ‹syankârl›k

9. Damgalama teorisine göre bireyi suç sonras› nor-malleflme imkân› vermeyen utand›rma flekli hangisidir?

a. Toplum içinde küçük düflürmeb. Ayr›flt›r›c› utand›rma/damgalamac. Hapse atmad. ‹dari para cezas›e. Birlefltirici utand›rma

Kendimizi S›nayal›m


10. Afla¤›dakilerden hangisi klasik damgalama (ayr›flt›-r›c› utand›rma) teorilerinde ön plana ç›kan, bireyi suçlubir kariyer tercihine do¤ru iten faktörler hangileridir?I. Bask›n statü II. Geçmifle dönük yorum yapma III. Dedikodu yapmaIV. Kendini gerçeklefltiren kehanetV. Kötülü¤ün dramatize edilmesi

a. I, III ve Vb. I, II ve Vc. II, IV ve Vd. I, II ve IVe. III, IV ve V

1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç ve Sapma Nedir?” bafl-l›kl› bölümü yeniden okuyunuz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Teorileri” bafll›kl› bölü-mü yeniden okuyunuz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Pozitivist Okul” bafll›kl› bö-lümü yeniden okuyunuz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Ekolojisi Yaklafl›m›:Sosyal Düzensizlik Teorisi” bafll›kl› bölümü ye-niden okuyunuz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kontrol Teorileri” bafll›kl›bölümü yeniden okuyunuz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sosyal Ba¤ Teorisi” bafll›kl›bölümü yeniden okuyunuz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Öz-Kontrol Teorisi” bafll›k-l› bölümü yeniden okuyunuz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Anomi ve Gerilim Teorile-ri” bafll›kl› bölümü yeniden okuyunuz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Damgalama Teorileri” bafl-l›kl› bölümü yeniden okuyunuz.

10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Damgalama Teorileri” bafl-l›kl› bölümü yeniden okuyunuz.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›


Adams, Reed (1973). “Differential Association and Lear-ning Principles Revisited.” Social Problems, Vol.20,No.4, pp. 458-470.

Agnew, Robert (1992). “Foundation of a General StrainTheory of Crime and Delinquency.” Criminology,

Vol.30, No.1, pp.47-87.Agnew, Robert (2001). “Building on the Foundation of

General Strain Theory: Specifying the Types of Stra-in Most Likely to Lead to Crime and delinquency.”Journal of Research in Crime and Delinquency,

Vol.38, No.4, pp. 319-361.Agnew, Robert (2005). Why Do Criminals Offend? A

General Theory of Crime and Delinquency. Los An-geles, CA: Roxbury Publishing Company.

Agnew, Robert (2006). Pressured into Crime: An Over-

view of General Strain Theory. Los Angeles, CA: Rox-bury Publishing Company.

Akers, Ronald L. (1991). “Self-Control as a General The-ory of Crime.” Journal of Quantitative Criminology,

Vol.7, No.2, pp.201-211.Akers, Ronald L., (2000). Criminological Theories: In-

troduction, Evaluation, and Appplication. Los An-geles, CA: Roxbury Publishing Company.

Allport, Floyd H. (1931). “Culture Conflict and Delinqu-ency II: Culture Conflict versus the Individual asFactors in Delinquency.” Social Forces, Vol. 9, No.4,pp. 493-497.

Anderson, James F. and Dyson, Laronistine (2002). Cri-

minological Theories. Lanham - New York - Oxford:University Press of America.

Anderson, James F. and Dyson, Laronistine (2002). Cri-

minological Theories. Lanham - New York - Oxford:University Press of America.

Bandura, Albert (1973). Aggression: A Social Learning

Analysis. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, Inc.Bandura, Albert; Ross, Dorothea; and Ross, Sheila A.

(1961). “Transmission of Aggression Through Imita-tion of Aggressive Models.” Journal of Abnormal

and Social Psychology, Vol.63, No.3, pp.575-582.Becker, Howard S. (1991). Outsiders: Studies in the So-

ciology of Deviance. New York: The Free Press. Beirne, Piers and Messerschmidt, James (1991). Crimi-

nology. San Diego: Harcourt Brace Jovanovich, Pub-lishers.

Braithwaite, John (1995). “Reintegrative Shaming, Re-publicanism, and Policy.” In Huges Barlow, Putting

Theory to Work, Boulder, CO: Westview Press, Inc.,pp.191-205.

Braithwaite, John (2005). Crime, Shame and Reintegra-

tion. 15th Edition. New York, NY: Cambridge Uni-versity Press.

Braithwaite, John (2005). Crime, Shame and Reintegra-

tion. 15th Edition. New York, NY: Cambridge Uni-versity Press.

Brown, Stephen E., Finn-Aage Esbensen, and GilbertGeis, (1998). Criminology: Explaining Crime and Its

Context. Third Edition, Cincinnati, OH: AndersonPublishing.

Burgess, Ernest (1925). “The Growth of the City: An In-troduction to a Research Project” ‹çinde geçti¤i eser:Robert Park, Ernest W. Burgess and Roderick D.McKenzie (eds), The City, Chicago: University ofChicago Press.

Burgess, Robert L. and Akers, Robert L. (1966).”A Diffe-rential Association-Reinforcement Theory of Crimi-nal Behavior.” Social Problems, Vol.14, No.2, pp.128-147.

Bursik, Robert (1988). “Social Disorganization and The-ories of Crime and Delinquency.” Criminology,

Vol.26, No.4, pp.519-551.Bursik, Robert J. (1986). “Ecological Stability and the

Dynamics of Delinquency.” Crime and Justice, Vol.8,Issue: Communities and Crime, pp. 35-66.

Bursik, Robert J. and Grasmick, Harold G. (1993). Ne-

ighborhoods and Crime: The Dimensions of Effecti-

ve Community Control. New York: Lexington Bo-oks.

Cloward, Richard and Ohlin, Lyloyd (1960). Delinqu-

ency and Opportunity: A Theory of Delinquent

Gangs. The Free Press.Cohen, Albert K. (1955). Delinquent Boys: The Culture

of the Gang. The Free Press.Conklin, John E. (2004). Criminology. 8th Edition. Bos-

ton: Pearson Education Inc.Cooley, Charles H. (1902). Human Nature and the So-

cial Order. NewYork: ScribnersCressey, Donald (1953). Other People’s Money. New

York: The Free Press.Cullen, Francis T. and Agnew, Robert (2003). Crimino-

logical Theory: Past to Present - Essential Readings.

Los Angeles, CA: Roxbury Publishing Company.

Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar


De Fleur, Melvin L. and Quinney, Richard (1966). “AReformulation of Sutherland’s Differential Associati-on Theory and a Strategy for Empirical Verificati-on.” Journal of Research in Crime and Delinquency,

Vol.3, No.1, pp. 1-22.Dolu, Osman (2011). Suç Teorileri: Teori, Araflt›rma ve

Uygulamada Kriminoloji. 3. Bask›. Ankara: SeçkinYay›nevi.

Durkheim, Emile (1933). Division of Labor in Society.

Glencoe, IL: Free Press. Durkheim, Emile (1951). Suicide: A Study in Sociology.

New York: Free Press.Einstadter, Werner and Henry, Stuart (1995). Crimino-

logical Theory: An Analysis of Its Underlying As-

sumptions. Forth Worth, TX: Harcourt Brace Colle-ge Publishers.

Gibbs, John J.; Giever, Dennis; and Higgins, George E.(2003). “A Test of Gottfredson and Hirschi’s Gene-ral Theory Using Structural Equation Modeling.” Cri-

minal Justice and Behavior, Vol. 30 No. 4, pp.441-458.

Gottredson, Michael R. and Hirschi, Travis (1990). A

General Theory of Crime. Stanford: Stanford Univer-sity Press.

Hirschi, Travis (1969). Causes of Delinquency. Berkeleyand Los Angeles: University of California Press.

Jeffery, C. R. (1965). “Criminal Behavior and LearningTheory” The Journal of Criminal Law, Criminology,

and Police Science, Vol. 56, No. 3, pp. 294-300. Kobrin, Solomon (1951). “The Conflict of Values in De-

linquency Areas.” American Sociological Review,

Vol.16, No.5, pp.653-661.Lemert, Edwin (1951). Social Pathology: A Systematic

Approach to the Theory of Sociopathic Behavior.

McGraw-Hill Book Company. Lilly, J. Robert, Cullen, Francis T., and Ball, Richard A.

(1989). Criminological Theory: Context and Consequ-

ences. Studies in Crime, Law, and Justice, Vol. 5. New-bury Park, London, New Delhi: Sage Publications.

Matsueda, Ross L. and Heimer, Karen (1987). “Race, Fa-mily Structure, and Delinquency: A Test of Differen-tial Association and Social Control Theories.” Ame-

rican Sociological Review, Vol. 52, No.6, pp. 826-840.

Maxim, Paul S. and Whitehead, Paul C. (1998). Explai-

ning Crime. 4th Edition. Butterworth-Heinemann.Mead, George Herbert (1934). Mind, Self, and Society.

Chicago: University of Chicago Press.

Merton, Robert K. (1938). “Social Structure and Anomie.”American Sociological Review, Vol.3, No.5, pp.672-682.

Merton, Robert K. (1994). “Durkheim’s Division of La-bor in Society.” Sociological Forum, Vol. 9, No. 1,Special Issue: The 100th Anniversary of Sociology’sFirst Classic: Durkheim’s “Division of Labor in Soci-ety.” (March 1994), 17-25.

Messner, Steven F. And Rosenfeld, Richard (1994). Cri-

me and American Dream. Belmont, CA: Wadsworth,Inc.

Özbay, Özden and Özcan, Yusuf Ziya (2006). “ClassicStrain Theory and Gender: The Case of Turkey.” In-

ternational Journal of Offender Therapy and Com-

parative Criminology, Vol.50, No.1, pp. 21-38.Park, Robert; Burgess, Ernest W.; and McKenzie, Rode-

rick D. (1925). The City. Chicago: University of Chi-cago Press.

Pratt, Travis C, and Cullen, Francis T. (2000). “The Em-pirical Status of Gottfredson and Hirschi’s GeneralTheory of Crime: A Meta-Analysis.” Criminology,

Vol.38, No.3, pp.931-964.Quinn, James A. (1940). “The Burgess Zonal Hypothe-

sis and its Critics.” American Sociological Review.

Vol. 5, No. 2, pp. 210-218.Reckless, Walter C. (1967). The Crime Problem. New

York: Appleton-Century-Crofts. Reckless, Walter C.; Dinitz, Simon; and Murray, Ellen

(1957). “The ‘Good’ Boy in a High Delinquency Are-a.” The Journal of Criminal Law, Criminology, and

Police Science, Vol.48, No.1, pp.18-25.Reid, Sue T. (1997). Crime and Criminology. 8th Editi-

on. Madison, WI: Brown and Benchmark. Shaw, Clifford R. (1930). The Jack Roller: A Delinquent

Boy’s Own Story. Chicago: University of ChicagoPress.

Shaw, Clifford R. (1931). The Natural History of a Delin-

quency Career. Chicago: University of ChicagoPress.

Shaw, Clifford R. and McKay, Henry D. (1942). Juveni-

le Delinquency and Urban Areas. Chicago: The Uni-versity of Chicago Press.

Shaw, Clifford R.; McKay, Henry D.; & MacDonald, Ja-mes F. (1938). Brothers in Crime. Chicago: Univer-sity of Chicago Press.

Shoemaker, Donald J. (2000). Theories of Delinquency:

An Examination of Explanations of Delinquent Be-

havior. Fourth Edition. New York, NY: Oxford Uni-versity Press.


Siegel, Larry J. (2001). Criminology: Theories, Patterns,

and Typologies. Seventh Edition. Belmont, CA:Wadsworth Publishing.

Skinner, Burrhus F. (1969). Contingencies of Reinforce-

ment: A Theoretical Analysis. New York: Appleton-Century-Crofts.

Skinner, William F. and Fream Anne M. (1997). “A So-cial Learning Theory Analysis of Computer CrimeAmong College Students.” Journal of Research in

Crime and Delinquency, Vol.34, No.4, pp.495-518.Skogan, Wesley (1990). Disorder and Decline: Crime

and the Spiral of Decay in American Cities. Berke-ley: University of California Press.

Stark, Rodney (1987). “Deviant Places: A Theory of theEcology of Crime.” Criminology, Vol.25, No.4, pp.893-909.

Sutherland, Edwin H. and Cressey, Donald R. (1978).Criminology. 10th Edition. Philadelphia, New York,San Jose, Toronto: J. B. Lippincott Company.

Tannenbaum, Frank (1938). Crime and the Commu-

nity. New York: Colombia University Press. Tarde, Gabriel (1903). The Laws of Imitation. Translated

from the Second French Edition by Elsie Clews Par-sons. New York: Henry Holt and Company.

Taylor, Claire (2001). “The Relationship Between Socialand Self-Control: Tracing Hirschi’s CriminologicalCareer.” Theoretical Criminology, Vo.5, No.3, pp.369-388.

Thorsell, Bernard A., Klemke, Lloyd W. (1972). “TheLabeling Process: Reinforcement and Deterrent?”Law & Society Review, Vol. 6, No. 3, pp. 393-404.

Warr, Mark (2002). Companions in Crime: The Social

Aspects of Criminal Conduct. New York: CambridgeUniversity Press.

Williams, Frank P. and McShane, Marilyn D. (1998). Cri-

minological Theory. Englewood Cliffs, NJ: PrenticeHall.

Wirth, Louis (1931). “Culture Conflict and DelinquencyI: Culture Conflict and Misconduct.” Social Forces,

Vol. 9, No.4, pp. 484-492.Wright, Bradley R. E.; Caspi, Avshalom; Moffitt, Terrie

E.; and Silva, Phil A. (1999). “Low Self-Control, So-cial Bonds, and Crime: Social Causation, Social Se-lection, or Both?” Criminology, Vol.37, No.3, pp.479-514.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Güvenlik, güvenlik hizmeti, polis ve polislik kavramlar›n› tan›mlayabilecek,Dünya’daki polis sistemlerini karfl›laflt›rabilecek,Polis siyaset aras›ndaki iliflkiyi analiz edebilecek,Suçla mücadele faaliyetlerinde aç›kl›k ve gizlilik durumunu aç›klayabilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Kamu düzeni• Kamu güvenli¤i• Güvenlik• Polis• Polislik

• Polis sistemleri• Polis ve siyaset• Suçla mücadelede aç›kl›k ve

gizlilik.

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN

Suç Sosyolojisi

• GÜVENL‹K KAVRAMI• GÜVENL‹K H‹ZMET‹• POL‹S VE POL‹SL‹K• DEMOKRAT‹K POL‹S S‹STEMLER‹• POL‹S S‹YASET ‹L‹fiK‹S‹• GÜVENL‹K H‹ZMETLER‹NDE

AÇIKLIK VE G‹ZL‹L‹K.

Kamu Düzeni veGüvenli¤i: Polislik


GÜVENL‹K KAVRAMIGüvenlik, insano¤lunun var oluflundan itibaren yaflam›n her alan›nda önemli ol-mufl, kendisine ayr› bir yer edinmifl bir kavram ve olgudur. Kendisinin ve yak›n-lar›n›n can ve mal güvenli¤inin sa¤lanmas› ve sürdürülmesi bireyin temel kayg›s›olmufltur. Güvenlik ihtiyac› en ilkel toplumlardan günümüz ça¤dafl toplumlar›nakadar her dönemde insan›n en temel ihtiyaçlar› aras›nda yer alm›flt›r. Amerikal›araflt›rmac› Abraham Maslow’un yapm›fl oldu¤u klinik gözlemlerine dayanarakgelifltirdi¤i ihtiyaçlar hiyerarflisi piramidi güvenlik olgusunun bireylerin yaflam›n-daki yerini anlamak aç›s›ndan önemli bir katk› sa¤lamaktad›r. ‹nsan ihtiyaçlar›n›nveya güdülerinin piramit fleklinde bir hiyerarflik yap› gösterdiklerini ileri sürenMaslow (1943), gelifltirdi¤i bu s›n›fland›rmay› iki temel varsay›ma dayand›rm›flt›r.Bunlardan birincisinde, insan davran›fllar›n›n temelinde ihtiyaçlar›n bulundu¤unu;‹kincisinde ise baz› ihtiyaçlar›n di¤erlerinden daha önemli oldu¤unu ifade etmek-tedir. Bu genel çerçevede insanlar›n birincil, ihtiyaçlar›n› karfl›lad›ktan sonra di¤erihtiyaçlar›n› karfl›lama yoluna gittikleri ifade edilmifltir. Bireylerin davran›fllar›n›anlamak için önce onlar›n ihtiyaçlar›n›n neler oldu¤unun bilinmesi gerekti¤inevurgu yapan Maslow (1943), ihtiyaçlar piramidine göre insanlar›n davran›fllar›n›ntemelini oluflturan ihtiyaçlar› befl basamakta s›ralamaktad›r. Bu ihtiyaçlar ve s›ra-lamas› flöyledir:

1. Fizyolojik ihtiyaçlar,2. Güvenlik ihtiyac›,3. Ait olma ve sevgi ihtiyac›,4. Takdir ve sayg› ihtiyac›,5. Kendini ispatlama ihtiyac›d›r.‹nsan ihtiyaçlar› hiyerarflisinde yeme, içme ve bar›nma gibi temel ihtiyaçlar kar-

fl›land›ktan sonra ikinci s›rada yer alan en önemli ihtiyaç güvenliktir. Bireyler bu-rada kendileri için fiziki, sosyal, ekonomik, siyasal, hukuki ve psikolojik aç›danemniyette hissedebilecekleri bir ortama ihtiyaç duymaktad›r. Bu anlamda bireyin;geçimini sa¤layabilece¤i, yaflam›n› sürdürebilece¤i güvenceli, sigortal› bir ifl ara-mas›, can ve mal emniyetini güvende oldu¤unu hissedece¤i bir konuta sahip ol-maya çal›flmas›, güvenli bir fiziki ve sosyal çevre oluflturmaya çal›flmas› ve bir siya-sal kurum olan devleti oluflturmas› hep bu güvenlik ihtiyac›n›n karfl›lanmas› çerçe-vesinde de¤erlendirilebilir (Göksu, 2002:29).

Kamu Düzeni ve Güvenli¤i:Polislik

Güvenlik, toplum yaflam›ndakanuni düzenin aksamadanyürütülmesi, kiflilerinkorkusuzca yaflayabilmesidurumu, k›sa bir ifadeyle biremniyet halidir (TDK, 2005).

Güvenlik, insan›n sahip oldu¤u de¤erler, can ve mal varl›¤›na yönelik herhan-gi bir tehdidin ya da tehdit korkusunun olmamas› olarak tan›mlanabilir (Wolfers,1962). Güvenlik birey, toplum, devlet ve hatta küresel toplum için hayati önemesahiptir. Güvenlik kavram› birey ve toplumun Anayasa ve yasalar ile s›n›r› çizilenölçüler içerisinde varl›¤›n› devam ettirmesi, yaflam›n› sürdürmesi, kendini gelifltir-mesi durumu; güvenlik hizmeti ise bu durumun sa¤lanmas›, korunmas› ve sürdü-rülmesi görevinin profesyonel kurum ve personel taraf›ndan yerine getirilmesi ola-rak da tan›mlanabilmektedir. Güvenlik kavram› ve hizmetlerinin evrimi hukuktanba¤›ms›z düflünülemez. Güvenlik hizmetleri ile adalet hizmetleri birbirine paralelsunulan ve birbirini tamamlayan iki hizmet türü olarak de¤erlendirilmektedir (Filiz,2006:39). Bu yönüyle güvenlik ve hukuk asl›nda ilk toplumlardan itibaren birliktegeliflen iki kavram olarak dikkat çekmektedir (Cerrah, 2011: 35). Güvenlik; genelanlamda bireyin ve toplumun her türlü suç riskine karfl› korunmas›, temel hak veözgürlüklerin yasal s›n›rlar içerisinde kullan›lmas›n› mümkün k›lan ortam›n sa¤lan-mas›, yasalara karfl› gelen, suç iflleyen kiflilerin yakalanarak, haklar›nda adlî ifllem-lerin yap›lmas› için gerekli sistemli, kurumsal ve profesyonel yap›n›n oluflturulma-s›d›r (Ayd›n, 2002:124). Bu tan›mlardan da anlafl›laca¤› gibi güvenlik, birey ve top-lum yaflam›n›n, kamu düzen ve huzurunun mevcut yasalar ve toplumsal ahenk içe-risinde aksamadan sa¤lanmas›, bireylerin herhangi bir ma¤duriyet korkusu tafl›ma-dan yaflayabilmesi halidir. Bazen çok s›radan ve bireysel bir yap› ile s›n›rl› olarakgörülebilen bir güvenlik sorunu asl›nda (veya daha sonra) toplumsal, ulusal ve hat-ta uluslararas› bir sorun haline dönüflebilmektedir. Günümüzde terör ve s›n›raflanorganize suçlar, ortaya ç›kma, geliflme ve geldikleri nihai noktalar itibariyle bu tür-den bir yap› göstermektedir. Bu yönüyle güvenlik, demokratik hukuk devleti yap›-s› içerisinde bireylerin en temel hak ve özgürlüklerini rahat bir flekilde kullanabil-dikleri ortam ve bireylere yönelebilecek her türlü tehdit ve tehlikeye karfl› devletinüstlendi¤i görev ve sorumluluklar olarak da tan›mlanabilir (Göze, 2000). Güvenlik-le ilgili iki temel anlay›fltan söz edilmektedir. Bunlardan birincisi asayifl olarak daifade edilen sert güvenlik, ikincisi ise insani güvenlik olarak da tan›mlanan yumu-flak (esnek) güvenliktir. Sert güvenlik konseptini asayiflin sa¤lanmas› odakl› ve ön-celikli klasik güvenlik modeli olarak da tan›mlamak mümkündür. Bu modelde gü-venli¤in ancak askeri, polisiye ve silahl› mücadele yöntemleriyle sa¤lanabilece¤iileri sürülmektedir. Türkiye’de terörle mücadelede 1980 ve 1990’l› y›llarda hâkimolan genel görüfl, sert güvenlik anlay›fl›na dayan›yordu. Yumuflak (esnek) güvenlikyaklafl›m› birey odakl› insani de¤erlere a¤›rl›k veren bir anlay›fl› yans›tmaktad›r. Bu-rada birey güvenlik politikalar›n›n merkezinde yer almaktad›r. Bu yönüyle yumu-flak güvenlik konsepti, ekonomik refah, sa¤l›k, e¤itim, siyasal özgürlük ve demok-rasi yoluyla sorunlarla ve tehditlerle bafla ç›kma kapasitesini öne ç›kar›r. Yumuflakgüvenlik yaklafl›m›n› etkin k›lmadan sert güvenlik modelinin baflar›ya ulaflmas› pekmümkün de¤ildir. ‹nsani güvenlik yaklafl›m› günümüz demokratik de¤erleri, insanhaklar› anlay›fl› ile örtüflen bir modeldir (Bozkurt ve Kanat, 2007:63). Di¤er taraf-tan, sadece yumuflak güvenlik modeline dayanarak ortaya konulan sorun çözmeyetene¤i de sert güvenlik tedbirlerine ihtiyaç duyabilir. Bu yüzden mevcut koflul-lar, sorunun boyutu ve karmafl›kl›¤› göz önünde bulundurulmak suretiyle dengelibir karma yaklafl›m›n daha etkili ve kal›c› olaca¤› söylenebilir.

Güvenlik kavram›na de¤inilen bir yerde “emniyet ve asayifl” kavramlar›ndan dasöz etmek gerekir. Asayifl, kargaflan›n, karmafl›kl›¤›n olmamas›, sükûn ve istikrar›nvar olmas›d›r. Bu anlamda asayifl; hukuka uygun ve gerekli önlemlerin al›nmas›sonucu devlete, topluma, kiflilere, mal ve eflyalara yönelik tehlike, kaza ve sabo-


Güvenlik denildi¤inde dahaçok devlet güvenli¤i,emniyet ve asayifldenildi¤inde ise bireysel vetoplumsal güvenlikanlafl›lmaktad›r.

tajlar›n söz konusu olmad›¤› bir ortam, düzensizlik ve kar›fl›kl›klar›n önlendi¤i, ha-yat›n normal ak›fl›n›n sa¤land›¤› hali, dirlik ve düzenin varl›¤› konusunda kamudaoluflturulan yayg›n ve yerleflik inanc› ifade etmektedir (Dündar, 1998:16)

Görüldü¤ü üzere güvenlik ile ilgili tan›mlar çeflitlilik göstermektedir. Bu du-rum, kavram›n genifl bir alana hitap etmesi ve zaman içerisinde de¤iflim gösterme-si ile yak›ndan ilgilidir. Avlanma ve korunma ile s›n›rl› bir yaflama sahip ilkel top-lumlarda güvenlik, insano¤lunun do¤a karfl›s›nda verdi¤i yaflam mücadelesineba¤l› olarak hayatta kalabilme ile iliflkili bir anlam yüküne sahipti. Ortaça¤ toplum-lar›nda, tehlike ve güvensizlik alg›s› sadece vahfli do¤a ile s›n›rl› olmaktan ç›km›flküçük kent devletlerinin ortaya ç›kmas› ile birlikte belli bir kimlik yap›s›na sahiptopluluklar› içte ve d›flta koruyan silahl› birlikler, düzenli ordular oluflturulmufltur(fienel, 1996:41). Ortaça¤da, toprak mücadeleleri, objektif hukuk kurallar›ndanyoksun feodal yap›n›n, toplumsal yaflam›n kendine has yap›s› içerisinde güvenlikolgusu farkl› bir s›n›rl› alana, boyuta kavuflmufltur. Frans›z ‹htilali ile birlikte, yafla-m›n birçok alan›nda oldu¤u gibi, güvenlik ile ilgili konularda da çok önemli de¤i-flim meydana gelmifltir. Bu dönemde birey, temel haklar ve özgürlükler gibi kav-ramlar ön plana ç›km›fl ve böylece güvenlik art›k sadece devlet yo¤un olarak de-¤il ayn› zamanda birey yo¤un olarak da ele al›nmaya bafllanm›flt›r. Frans›z ‹htila-linden sonra yay›mlanan “‹nsan ve Yurttafl Haklar› Bildirisi” güvenlik olgusuna bi-reylerin en temel haklar› aras›nda yer vermifltir. Frans›z ‹htilali ile bafllayan özgür-lükçü rüzgâr dünyan›n farkl› bölgelerini farkl› seviyelerde etkilemifl, güvenlik ol-gusu da h›zla de¤iflim ve geliflim göstermifltir. 1839 y›l›nda ç›kar›lan Tanzimat Fer-man› ile de Osmanl› Devleti güvenlik konusunu reform önerilen temel alanlar içi-ne alm›flt›r. Bu kapsamda, reform yap›lmas› önerilen dört temel konudan bir tane-si “insanlar›n can ve mal güvenli¤inin garanti alt›na al›nmas›” ilkesi olarak tespit veilan edilmifltir (Ergut, 2004:79). Bu reform paketi ile zaten devletin yükümlülü¤üalt›nda olan bu amaçla kolluk teflkilatlanmas› ve yasalar› bulunan Osmanl› Devle-ti vatandafllar›n can ve mal güvenli¤inin bundan sonra çok daha öncelikli bir de-¤ere sahip olaca¤›n›n vurgusunu ve garantisini yaz›l› olarak ifade etmifltir.

Devlet Güvenli¤i (Milli Güvenlik)Devlet güvenli¤i, özellikle so¤uk savafl dönemini ve otoriter devlet anlay›fl›n› yan-s›tan bir kavram olarak uzun y›llar literatürde yer bulmufltur. Daha sonralar›, so¤uksavafl›n sona ermesi ve birey odakl› devlet anlay›fl›n›n geliflmesi ile birlikte devletgüvenli¤i yerine milli (ulusal) güvenlik konsepti kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Güven-lik, bireyler için oldu¤u kadar devletler için de en baflta gelen ihtiyaçlardan biridir.Devlet güvenli¤i topyekun bir savafl s›ras›nda, devletin varl›¤›n›n d›fl düflmanlarakarfl› korunmas› anlam›nda kullan›lm›flt›r. Bu yönüyle devlet güvenli¤i askeri, eko-nomik, politik, psikolojik ve sosyolojik yönleriyle birlikte bir devletin ve milletinvaroluflu ile efl anlam kazanm›flt›r (MGK, 1990:41). Bu yüzdendir ki, dünyada dev-letler askeri harcamalar›na her zaman çok büyük bütçeler ay›rmaktad›r. Milli gü-venlik genelde devletin iç ve d›fl güvenli¤ine iliflkin genifl bir alan› içine almakta-d›r. Devletin iç ve d›fl, her türlü tehlikelerden korunmufl bir flekilde varl›¤›n›, hu-kuki, sosyal ve ba¤›ms›z olarak sürdürmesi fleklinde tan›mlanabilir. Milli güvenliközellikle ‹kinci Dünya Savafl›ndan sonra küresel bir boyut kazanm›flt›r. Bu süreçtepolitik, sosyal, ekonomik ve askeri güçler aras›nda yeni dengeler oluflmufl ve ulus-lararas› bar›fl ve güvenli¤in sa¤lanmas› ve korunmas›na yönelik kolektif güvenlikihtiyac›n›n sonucu olarak BM, NATO, Varflova Pakt› ve AG‹T (Avrupa Güvenlik ve‹flbirli¤i Teflkilat›) gibi uluslararas› güvenlik kurulufllar› oluflturulmufltur. Bu örgüt-

272. Ünite - Kamu Düzeni ve Güvenl i¤ i : Po l is l ik

Milli Güvenlik kavram›özellikle 2. Dünya Savafl›sonras› küresel bir önemesahip olmufl, ulusal,bölgesel ve küresel güvenli¤isa¤lamaya yönelik çokkapsaml› iflbirliklerigelifltirilmifltir.

ler içinde yer alan devletler hem iç sosyo-ekonomik ve politik sistemlerinin deva-m›n› sa¤lamak hem de d›fl dünyadan gelebilecek tehlikelere karfl› kendilerini ulus-lararas› bir çat› alt›nda korumaya almak ve uluslararas› bar›fla, sorunlar›n çözümü-ne katk› sunmak istemifllerdir (Dedeo¤lu, 2003:25-27). Küreselleflme ile birlikte içve d›fl tehdit alg›lar› art›k de¤iflmifl ve iç içe geçmifltir. ‹ç güvenlikle ilgili bir sorunya da zafiyet d›fl güvenli¤e iliflkin politikalar› da olumsuz etkilemektedir. Ayn› fle-kilde d›fl güvenlikle ilgili geliflmeler iç güvenli¤e iliflkin etkiler de meydana getir-mektedir. Bu nedenle, devlet güvenli¤i konseptini bir bütün olarak düflünme ihti-yac› ve gereklili¤i bulunmaktad›r. Türkiye’de devletin iç ve d›fl olmak üzere genelgüvenlik politikalar›n›n ve stratejilerinin belirlendi¤i en üst organlar Milli GüvenlikKurulu (MGK) ve Bakanlar Kuruludur. Cumhurbaflkan›n›n baflkanl›¤›nda Baflba-kan, ilgili bakanlar, Genelkurmay Baflkan›, Kuvvet Komutanlar› ve MGK GenelSekreterinin kat›l›m›yla toplanan MGK’n›n kararlar›, Bakanlar Kurulu için sadecetavsiye niteliklidir. Bu konulardaki as›l sorumluluk ve yetki, Bakanlar Kuruluna ait-tir. Anayasa’n›n 117. Maddesine göre; Milli Güvenli¤in sa¤lanmas›ndan ve Silahl›Kuvvetlerin yurt savunmas›na haz›rlanmas›ndan, Türkiye Büyük Millet Meclisinekarfl›, Bakanlar Kurulu sorumludur.

Kamu Güvenli¤i (‹ç Güvenlik)Kamu güvenli¤i (iç Güvenlik); bir ülkenin co¤rafi s›n›rlar› içerisinde vatandafllar›n,toplumun, özel ve kamuya ait bina ve tesislerin her türlü tehdit ve tehlikelerdenuzak olmas›, olas› tehditlere karfl› korunmas›d›r (Seçkin, 2001:20). Kamu güvenli-¤i, devletin varl›¤› ile bireylerin can ve mal emniyetinin sa¤lanmas›, toplumun hu-zuru, temel hak ve özgürlüklerin kullan›lmas›, bireylerin güvensizlik kayg›s› tafl›-madan yaflam›n› sürdürmesi aç›s›ndan önemlidir. ‹ç güvenli¤i sa¤lamak devletinen baflta gelen görevidir. Devlet bu yükümlülü¤ünü kolluk (polis ve jandarma)kuvvetleri ve istihbarat birimleri arac›l›¤›yla yerine getirir. Polis ve jandarma vatan-dafllar›n can ve mal güvenli¤ini sa¤lamak, suçlar› önlemek, suçlular› yakalamak veadalete teslim etmek, vatandafllar›n huzurunu bozacak her türlü bireysel ve topludavran›fl› engellemek, yasalara ayk›r› eylemlere, davran›fllara izin vermemek, bun-lar› gerçeklefltirenleri yakalay›p adalete teslim etmek, yard›ma ihtiyaç duyanlarayard›m etmek, kanunlar›n kendilerine verdi¤i di¤er görevleri yerine getirmek su-retiyle iç güvenli¤i sa¤lamaya çal›fl›r.

Kamu düzenini sa¤lamak, kamu düzenini korumak ve bozuldu¤unda eski ha-line getirmektir. Baflka bir deyiflle; toplum hayat›n›n bar›fl, düzen ve güvenlik içe-risinde devam›n› sa¤lamak, polisin temel görevlerinden biridir. Kamu; bir ülkede-ki halk›n bütünü, halk, amme ve toplum; Düzen ise; huzur, tertip ve her fleyin yer-li yerinde olmas› anlam›na gelmektedir (TDK, 2005). Kamu düzeni denince akla ilkgelen huzur, güven, asayifl ve emniyettir. Bu anlamda kamu düzeni, bütün toplu-mun emniyet, huzur ve güven içerisinde olmas›, geliflmesi ve yaflam›n› sürdürme-si için uygun bir ortam›n oluflturulmas› anlam›n› tafl›maktad›r (fiimflek ve Ömrüu-zun, 2001:37-38). Kamu düzeni, genel olarak bir ülkede yaflayan insanlar›n tama-m›n›n huzuru ve emniyeti için al›nmas› gerekli olan önlemlerin bütününü içerir.Bu anlam›yla kamu düzeni, çok genifl kapsaml› bir kavram olarak karfl›m›za ç›k-maktad›r. ‹nsanlar›n toplu halde yaflayabilece¤i böyle bir ortam› haz›rlamak, o dü-zeni tesis etmek kamu düzeninin sa¤lanmas›n›n bir gere¤idir. ‹nsanlar›n suç kor-kusundan uzak bir flekilde yaflamlar›n› sürdürmesi ve özgürlükçü demokrasinin ni-metlerinden olan temel hak ve özgürlüklerini rahatça ve serbestçe kullanmas› içinemniyet ve asayiflin sa¤lanmas› çok büyük bir önem tafl›maktad›r. Devlet; kamu


düzeninin korunmas› ve kollanmas›na iliflkin üzerine düflen görevleri kolluk gö-revlileri arac›l›¤› ile yerine getirmektedir. Kolluk görevlileri de, kendilerine yasalar-la verilen görev ve yetkileri kullanmaktad›r. Geliflmifl demokrasilere bakt›¤›m›zdapolisin, kamu düzenini ve huzurunu sa¤layan bir kurum oldu¤u görülmektedir.Polisin bu rolü, geçmiflten günümüze artarak süregelen bir özellik gösterir.

Kamu düzeni anlay›fl›n›n bir gere¤i olan amme ve flah›s tasarruf emniyeti; temelhak ve hürriyetlerin kifliler taraf›ndan meflru bir surette kullan›lmas›n›n sa¤lanma-s› için uygun ortam› oluflturmak; toplumu ve kiflileri, tehlike ve tehditlere karfl› ko-rumak anlam›n› tafl›r (Y›lmaz, 2000). Kamunun ve kiflilerin tasarruf emniyeti, ayn›zamanda polise, anayasa ve kanunlar çerçevesinde kullan›lan temel hak ve hürri-yetlere müdahale etmemek ve onlar› engellememek; bu haklar›n demokratik ku-rallar çerçevesinde en iyi flekilde kullan›labilmesine imkân sa¤lay›c›, uygulamayayönelik koflullar› haz›rlamak sorumlulu¤unu da yüklemektedir. Bu durumda polis,temel hak ve hürriyetlerin meflru s›n›rlar d›fl›nda kullan›lmas› ve kamu düzenininbozulmas› halinde ön plana ç›kmakta ve hukuksal s›n›rlar içinde kalmak flart›ylakiflilere müdahale etmektedir.

Güvenlik HizmetiGüvenli¤in sa¤lanmas›na yönelik hizmetler, içinde bulunulan toplumsal yap› veihtiyaçlara göre belirlenmifl ve flekillenmifl, zaman içerisinde de de¤iflim göstermifl-tir. ‹lk toplumlarda da o günkü sosyal ve güvenlik ihtiyaçlar›n› karfl›layacak sosyalkurumlar vard›. Çok küçük bir yap› olan ve nadir olarak suç ifllenen aile ve kabi-le gibi küçük sosyal kurumlarda güvenlik hizmetini sunacak ayr› bir kurum, do¤alolarak yoktu. Bu tür sosyal yap›larda aile, üyelerine bar›nma koflullar›n› haz›rla-makla yetinmez, ayn› zamanda e¤itim, sa¤l›k, ekonomi ve güvenlikle ilgili fonksi-yonlar› da yerine getirirdi (Cerrah, 2011:34). Uzmanlaflma ve iflbölümünün henüzgeliflmedi¤i göçebe toplumlar ile avc› ve toplay›c› toplumlarda aile ve kabileningüvenli¤i ailenin erkek üyeleri taraf›ndan sa¤lan›rd›. Bu toplumlarda suç daha çokcan güvenli¤ini hedef alan fliddet kullan›m› ve mal emniyetine yönelik h›rs›zl›k iles›n›rl›yd›. Suçlular› cezaland›racak ayr› ve kurumsal bir yap›n›n olmamas› nedeniy-le bu ifllev aile veya kabile içinde yerine getirilirdi. Tar›m toplumuna geçifl ile bir-likte sosyal normlar ve buna paralel olarak hukuk nosyonu da oluflmaya bafllam›fl-t›r (Cerrah, 2011:34). Aile ve kabile içinde çözülemeyen türden sorunlar da bu dö-nemde, mal mülk sahibi olmaya bafllad›ktan sonra ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r. Bugruplar aras›nda meydana gelen sorunlar› çözmek üzere “arabuluculuk kurumu”oluflmufltur. Asker ve polis gibi herhangi bir güce dayanmayan bu yap›da arabulu-cular sadece istiflari bir rol oynam›fl ve dan›flma ifllevini yerine getirmifllerdir. Buevrede yerine getirilen ve sosyal düzeni sa¤lamaya yönelik bir sorun çözücü yak-lafl›m olan bu yöntem, Ça¤lar (1999:122-4) taraf›ndan “ilkel polislik” ve “informalpolislik” olarak adland›r›lmaktad›r.

Bir zamanlar aile ve kabilenin s›n›r ve koflullar› içinde yerine getirilen güvenlikhizmeti daha sonraki evrelerde kurumsallaflma sürecine girmifltir. Üretim ve eko-nomik iliflkilerde art›fl ve çeflitlilik olmufl ve art›k insanlar mal ve servet biriktirebi-lir hale gelmifllerdir. Yerleflik ve toplumsal hayatla birlikte, ortada ekonomik de¤e-ri olan eflyan›n da bulunmas›yla h›rs›zl›k ve fliddet içeren eylemlerde de art›fl ya-flanm›flt›r. Tar›m toplumlar›nda güvenlikten sorumlu ilk küçük askeri yap›lanmalarortaya ç›km›flt›r. Tar›m toplumu olarak da tan›mlanan Orta Ça¤ toplumlar›nda, bukurumsal askeri yap›lar d›fl tehditlerle mücadelenin yan› s›ra iç güvenlik hizmetle-rinin yürütülmesi, toplum yap›s› içerisinde meydana gelen suçlarla da mücadele


Güvenlik konsepti vehizmetleri toplumsalde¤iflime paralel olarakbelirli bir evrim geçirmifltir.Toplumsal yap›n›nihtiyaçlar› ve özelliklerineuygun olarak her zamanbelirli ölçüler içinde buihtiyaçlar› karfl›layacakyap›lanmalar olmufltur.

etmifllerdir (Cerrah, 2011:34). Orta Asya Türk toplumlar›ndaki iç güvenlik hizmet-leri de dünya’n›n di¤er tar›m toplumlar›nda oldu¤u gibi askeri kurumlar taraf›ndanyerine getirilmifltir. Polislik faaliyetleri Selçuklular ve Osmanl› Devleti dönemlerin-de de ayn› flekilde devam etmifltir. Polislik hizmetlerinin askeri yap›dan ayr›laraktamamen sivilleflmesi Osmanl›’dan bafllayarak günümüze kadar gelmifl, ancak ha-len tam olarak tamamlanamam›flt›r. Bat›da sanayi devrimi ile bafllayan modernlefl-me sürecinin ortaya ç›kard›¤› modern polis teflkilat› yap›s›ndan Osmanl› da etki-lenmifltir. Bu anlamda Paris polis teflkilat› örnek al›nmak suretiyle ‹stanbul’da 1845y›l›nda yeni bir polis teflkilat› kurulmufltur. Türk polis teflkilat›n›n askerden ayr›la-rak sivilleflmesi süreci II. Meflrutiyetin ilan›ndan sonra da devam etmifl, 1909 y›l›n-da ‹çiflleri Bakanl›¤›na (Dâhiliye Nezareti) ba¤l› olmak üzere bütün ülkeyi kapsa-yan Emniyet Genel Müdürlü¤ü (Emniyet-i Umumiye Müdürlü¤ü) kurulmufltur. ‹çgüvenlik hizmetlerinin sivil yap›lanmalar taraf›ndan yerine getirilmesine yönelikbu çabalara ra¤men askeri etki tam olarak ortadan kald›r›lamam›flt›r. Halen günü-müzde iç güvenlik hizmetleri polis ve jandarma taraf›nda birlikte yerine getirilmek-tedir (Cerrah, 2011:41). 2012 y›l›nda bitirilmesi düflünülen yeni Anayasa yapma sü-reci sonras›nda Jandarman›n sivillefltirilerek ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤lanmas› konu-sunun ciddiyetle ele al›nmas› gerekmektedir.

Güvenlik hizmeti kavram› genifl bir alana hitap etmektedir. Günümüzde güven-lik kavram› art›k bireysel, toplumsal, ekonomik, psikolojik, siyasal, hukuki, ulusalve uluslararas› ba¤lamda çok genifl ve girift bir boyut kazanm›fl durumdad›r. Gü-venlik olgusunun kapsama alan› o kadar genifllemifltir ki, bu kavram›n neleri içer-di¤i konusundan çok, neleri içermedi¤ini ifade etmek belki daha anlaml› olacak-t›r. Bu de¤erlendirmeler ›fl›¤›nda güvenlik ekonomi, d›fl politika, istihbarat, iç gü-venlik, sanayi, teknoloji gibi birçok alanda yer bulan bir kavram haline gelmifltir.Bu genifl alan›n güvenlik konusuna verdi¤i yer önemli olmakla birlikte günümüz-de güvenlik denildi¤inde daha çok devlet, savafl, suç, suçlular, terör, emniyet veasayifl gibi konular›n insan›n akl›na geldi¤i görülmektedir. Bu alg›n›n oluflmas›ndaözellikle so¤uk savafl dönemindeki geliflmeler, kentleflme ile birlikte artan suç vema¤duriyetler, ideolojik amaçlar u¤runa gerçeklefltirilen sokak ve fliddet eylemle-ri, terör, mala karfl› ifllenen suçlardaki art›fl önemli rol oynam›flt›r. Bu ba¤lamda,günümüzde güvenlik birey, toplum, devlet ve uluslararas› güvenli¤i içine alan ge-nifl bir yelpazede ele al›nmaktad›r.

Devletler, tarih sahnesinde var olduklar› günden itibaren, kamu otoritesini veyurt savunmas›n› ilk bafllarda ve büyük ölçüde tek bir yap›lanma olan askeri kuv-vetler eliyle sa¤lam›flt›r. Daha sonralar› de¤iflen koflullar›n dikkate al›nmas› suretiy-le iç güvenlik, emniyet ve asayiflin sa¤lanmas› amac›yla sadece bu iflle görevli kol-luk birimleri oluflturulmufltur.

Ça¤dafl toplumlar›n özelliklerinden birisi de bireylerin birlikte yaflama kültürü-ne sahip olmas› ve ayn› zamanda birlikte yaflamak zorunda bulunmas›d›r. Bu bir-likte yaflaman›n sorunsuz bir flekilde gerçeklefltirilebilmesi için toplumsal düzeninve güvenin sa¤lanmas›, bunlar› bozmaya yönelik her türlü eylemin önüne geçilme-si gerekmektedir. Güvenlik, devlet otoritesinin etkin bir flekilde tesis edilmesi, dev-let kurumlar› ile birlikte di¤er sosyal, ekonomik, siyasal, özel ve sivil toplum örgüt-lerinin sa¤l›kl› bir flekilde ifllevlerini yerine getirmesi, bireylerin yasalar çerçevesin-de hak ve özgürlüklerini kullanmas›, bireylerin can ve mal emniyetinin sa¤lanma-s› için gerçeklefltirilen bir kamu hizmetidir. Güvenlik hizmeti devletin en baflta ge-len görev ve yükümlülüklerindendir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin amaç ve gö-revleri Anayasa’m›z›n 5. Maddesinde: “Türk milletinin ba¤›ms›zl›¤›n› ve bütünlü¤ü-


Güvenlik hizmeti ilkeltoplumlarda ilkel, gelenekseltoplumlarda geleneksel veça¤dafl toplumlarda iseça¤dafl yap›lanma veyöntemlerle sunulagelmifltir.

nü, ülkenin bölünmezli¤ini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kiflilerin vetoplumun refah, huzur ve mutlulu¤unu sa¤lamak” olarak ifade edilmifltir. Bu temelamac›n uygulamada nas›l gerçeklefltirilece¤i ise ilgili birçok kanunda yer alm›flt›r.Anayasa’n›n bu maddesi adeta tamamen güvenlik konsepti eksenli bir amaç ve gö-rev alan› çizmifltir. Metnin “korumak” kelimesi ile biten birinci bölümü, devletin ta-mamen güvenlik boyutlu yönüne, fonksiyonuna iflaret etmektedir. Metnin ikincik›sm›nda ise yine “toplumun refah, huzur ve mutlulu¤unu sa¤lamak” derken ‘hu-zur” kavram›n› kullanm›fl ki buda do¤rudan kamu düzeni ve güvenli¤inin sa¤lan-d›¤› bir ortamda mümkündür. Bu durum, güvenli¤i sa¤laman›n devletin en temelamaç ve görevleri aras›nda öncelikli bir yere sahip oldu¤unu aç›kça ortaya koy-maktad›r. Bu temel yap›n›n oluflturulmas› da ancak kurumsal bir örgütlenmeye sa-hip profesyonel güvenlik birimleri ile mümkündür. Günümüzde güvenlik hizmet-leri profesyonel kurum ve personel taraf›ndan yerine getirilmektedir. Devletin yet-kili kolluk birimleri eliyle sunmufl oldu¤u bu hizmet, güvenlik ihtiyac›n›n birey vetoplum yaflam›ndaki yeri ve konumu nedeniyle di¤er kamu hizmetleri aras›ndafarkl› bir öneme ve önceli¤e sahiptir (Ayd›n, 2007). Kamu düzeninin ve güvenli¤i-nin etkin bir flekilde sa¤lanamad›¤› bir yerde ekonomik, sosyal, hukuki, kültürelve demokratik geliflmenin de olmas› mümkün de¤ildir. ‹lgili bütün kamu hizmet-leri ve hatta bireysel aktiviteler ile temel hak ve hürriyetlerin kullan›lmas› ancakgüvenli bir ortam›n, yaflam alan›n›n oluflturulmas› ile söz konusu olabilir. Bireyle-rin can ve mal güvenli¤inin, seyahat özgürlü¤ünün, teflebbüs hürriyetinin, ifadeözgürlü¤ünün ve buna paralel di¤er demokratik haklar›n›n ça¤dafl, ileri demokra-siler seviyesine ç›kar›lmas› bütün toplumlar›n öncelikli hedefleri aras›nda olmal›-d›r. Bu yönüyle güvenlik, bütün bu alanlarda sa¤l›kl›, huzurlu, dinamik ve üretkenbir yap›n›n oluflturulmas› için ön kofluldur.

POL‹S VE POL‹SL‹KToplumsal birlikteli¤in sürdürülebilir olmas› için bireyleri bir arada tutacak, top-lum bilinci içinde yaflam›n› sürdürecek baz› kurallara ihtiyaç duyulur. Kurallaraduyulan ihtiyaç ilk toplumlardan itibaren farkl› flekillerde giderilmifltir. Gelenek-sel, enformel sosyal yap›lardan kurumsal formel yap›lara geçifl ile birlikte uyulma-s› gereken kurallar ve bu kurallara uymayanlar hakk›nda yap›lmas› gerekenler,yapt›r›mlar yaz›l› olarak kabul edilip uygulamaya konulmufltur. ‹lk toplumlardavar olan sosyal kurallar (social norms) yerini zaman içerisinde önce hukuk kural-lar›na b›rakm›fl, daha sonra da bu kurallar›n uygulanmas›n› sa¤lamak üzere kanunuygulay›c› teflkilatlar ortaya ç›km›flt›r. Bu teflkilatlar, günümüz kolluk güçlerininyani polisin ilk formel yap›lanmalar› olmufltur (Wrobleski ve Hess (2000), akt.Cerrah, 2011:35).

Türkiye’de polis ve polisli¤i ifade etmek için daha çok hangi kavramlar kullan›lmaktad›r.

Polis ve polislik dünyan›n farkl› ülkelerinde tarihsel süreç içerisinde farkl› kav-ramlarla ifade edilmifltir. Türkiye’de geçmifle bak›ld›¤›nda ilk önceleri genelde ‘za-b›ta, kolluk, kolluk faaliyeti’ kavramlar›n›n ‘polis ve polis faaliyetleri’ yerine kulla-n›ld›¤› görülmektedir. Devlet ad›na kamu düzenini sa¤lamakla görevli olan ve ge-rekti¤inde zor kullanma yetkisine sahip kamu kurumlar›na ve personeline ‘kolluk’,bu kurum ve personelin yerine getirdi¤i güvenlik hizmetlerine de ‘kolluk faaliyeti’denilmektedir. Kolluk genel kolluk ve özel kolluk fleklinde iki temel ayr›ma tabitutulmufltur. Genel kolluk, ülke genelinde kamu düzenini sa¤lamak, suçlar› önle-mek, suç iflleyenleri yakalay›p adalet önüne ç›karmak ve yasalar›n verdi¤i di¤er


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

1Avrupa’da polis kelimesi18.yüzy›la kadar olandönemde do¤rudaniçgüvenlik hizmeti sunanbelirli bir kamu personeliniveya kurumunutan›mlamaktan ziyadepolislik anlay›fl›n›n genifl birsosyal fonksiyonu olarakkullan›lm›flt›r.

görevleri yerine getirmekle görevli ve yetkili kamu kurumlar›n› ve personelini ifa-de eden bir kavramd›r. Polis ve Jandarma Türkiye’de genel kolluk olarak tan›mlan-maktad›r. Özel kolluk ise, genel kolluk d›fl›nda kalan, özel yasalara göre kurulan,bu yasalar çerçevesinde belirli görevleri ve görev alanlar› olan güvenlik kuruluflla-r›n› ve personelini ifade etmektedir (fiafak ve B›çak, 2005).

Polis deyimi çeflitli evrelerden geçmifl, kökeni Yunanca ve Latince’den gelen birkelimedir. Yunanca “politeia”, Latince “politia” kelimelerinden türemifltir. Eski Yu-nan’da ‘kent’ veya ‘flehir’ Latince’de ‘kamusal yönetim’, ‘siyasi teflkilat’ karfl›l›¤› kul-lan›lan ‘polis’, daha sonralar› anlam›n› geniflleterek ‘kent teflkilat›’ ve ‘devlet yöneti-mi’ gibi manalarda da kullan›lmaya baflland›. Bu anlamda polis deyimi, sitenin tümkamu hizmetlerinin karfl›l›¤› olarak kullan›lm›flt›r. Bu dönemde, polis dendi¤indeadeta devletin elde etmek istedi¤i flu hedefler anlafl›lmaktayd›: genel düzenleme,kurallar koyma, idare etme, para basma gibi. Polislik, bu yüzden sivil medeni top-lumlarda kendini gösteren (sadece devlet yap›s›n›n s›n›rlar› içinde olmayan) sosyo-politik bir fonksiyonu ifade eder. “Polis” kavram›, Avrupa’da ilk defa 18.yüzy›l›n or-talar›nda, suç önleme ve düzeni sa¤lama gibi özel fonksiyonlar anlam›nda kullan›l-maya bafllanm›flt›r. O zamandan itibaren polisi belirli ve özel bir personel olarak ta-n›mlama yolunda da ad›mlar at›lm›flt›r. Buna paralel olarak polis kelimesi bugünküanlamda ‹ngiltere’de ilk olarak (police) 1758 y›l›nda John Fielding taraf›ndan kulla-n›lm›fl, yasal zeminini de 1800 y›l›nda kurulan “Thames River Police” adl› polis tefl-kilat›yla ilgili olarak kullan›lmak suretiyle bulmufltur (Brogden vd., 1989).

Ülkelerin yönetim sistemine göre ‘polis’ kavram› da farkl›l›k göstermektedir.Totaliter ülkelerde hukuk ve tüm kademelerdeki görevliler gibi polis de hukukuistedi¤i gibi yapan, de¤ifltiren ya da uygulayan icra organ›n›n ikinci derecede tem-silcisidir. Totaliter rejimlerde otoritesi olmayan polis düflünülemeyece¤i gibi, de-mokratik rejimler de böyle bir polis anlay›fl›yla ba¤daflamaz. Polislik, bir ülkenin içsükûn ve güvenli¤ini, sa¤l›k ve düzenini sa¤lamak ve bireylerin kendilerine vemülklerine karfl› olacak sald›r›lar› korumak amac›yla, yönetim taraf›ndan al›nan veyürütülmesi birtak›m yapt›r›mlarla desteklenmifl ve garantilenmifl genel veya kifli-sel önlemleri ve bu ba¤lamda yürütülen hizmetlerin tümünü içerir. Kamu düzeni-ni sa¤lamakla görevlendirilen “icra ve inzibat kuvvetlerinin” bafl›nda polis gelmek-tedir. Asl›nda, bu alanda yaz›lanlara bak›ld›¤›nda, koruma ve kollama hizmetleri-nin yerine getirilmesiyle ilgili olarak, polis, zab›ta, kolluk gibi kelimelere rastlan›l-makta ve bunlar›n hepsinin ayn› manada kullan›ld›¤› görülmektedir.

Ayd›n (2002), “polis” kavram›n› izah ederken üç temel faktörden bahsetmek-tedir: “teflkilat” (organizasyon, örgüt), “fonksiyon”(görev, hizmet) ve “personel”.Teflkilat olarak polis, asayifli sa¤lamak ve suçu önlemekle görevli, teflkilatlanm›fl,düzenli ve disiplinli bir güvenlik gücü olarak anlafl›lmaktad›r. Polisin icra etti¤ifonksiyon (görev, hizmet), herhalde polisin günümüzde anlafl›lan yönünü izah et-mede çok önemli bir rol oynamaktad›r. Fakat flu da bir gerçek ki; polisin yapmak-la yükümlü oldu¤u veya kendisinden yapmas› beklenilen görevler dikkate al›na-rak yap›lan tan›mlamalar da farkl›l›klar göstermektedir. Polis, devletin ve sisteminkoruyucusu, hukukun uygulanmas›n› sa¤layan güç, gerekti¤inde kuvvet kullanmayetkisine sahip organ, yard›ma ihtiyaç duyanlara yard›m eden bir hizmet birimi, ki-flilerin huzurunu sa¤layan ve koruyan, özel yetkilerle donat›lm›fl, kamu hizmeti gö-ren örgüt fleklinde tan›mlanabilir. Son olarak polis söz edilen hizmetleri yerine ge-tiren “personel” olarak da tan›mlanabilmektedir. Bu aç›dan polis, geçmiflte geçiciolarak bu görevi yerine getiren “amatör” kiflilerden oluflan bir topluluk iken, günü-müzde yapm›fl oldu¤u görevini meslek olarak seçmifl, profesyonel kiflilerden olu-flan, e¤itimli, düzenli bir bütün olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.


Türkiye’de polis, toplumdadüzeni sa¤lamak, yard›misteyenler ile yard›ma ihtiyaçduyanlara yard›m etmek,suç ifllenmesini önlemek vesuç ifllendikten sonra gerekliadli soruflturmay› yaparakfailleri adalete teslimetmekle görevli ve yetkilisilahl› icra ve inzibatkuvvetidir (3201 say›l› ETK,md,4). fiehirlerin belediyes›n›rlar› içinde görev yapanpolis gibi, k›rsal alanda ayn›görevi ifa eden Jandarma daayn› flekilde tarif edilebilir.

Polislik, genifl manada, di¤erlerinin sosyal kontrolüyle ilgili faaliyetleri içerir.Bu çerçevede hepimiz hayat›m›z›n belirli dönemlerinde bir polis gibi hareket etmi-flizdir. Büyük kardefller küçük kardefllerini, anne ve babalar çocuklar›n› kontroleder. Bu örnekleri bu flekilde ço¤altmak mümkündür. Zaman zaman hepimiz ta-raf›ndan yerine getirilen bu amatör polisli¤e ilave olarak, baz› meslek mensuplar›( ö¤retmenler, sosyal hizmet uzmanlar›, özel güvenlik personeli, belediye görevli-leri, zab›talar, gümrük personeli gibi) görevleri gere¤i bir polislik veya kontrol ro-lünü üstlenmifl durumdad›r.

Polislik, görüldü¤ü üzere, sosyal kontrolün bir flekli olarak bak›ld›¤›nda çok ge-nifl bir alan› içermektedir. Hatta bu aç›dan ele al›nd›¤›nda hemen hemen bütün dev-let kurumlar›n›n yapm›fl olduklar› faaliyetler “polislik” kavram›n›n içinde yer alabil-mektedir. ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› bütün birimler, Milli E¤itim, Savunma, Çevre veSa¤l›k Bakanl›klar› bünyesindeki kurumlar polislik karakteri tafl›yan görevler icraediyor denebilir. Polislik kavram›n›n, günümüzde bu kadar genifl manada kullan›l-mas› halinde konular› ve meydana gelen olaylar›, kurumlar aras›ndaki iliflkileri, or-taklafla yap›lan veya yap›lmas› gereken faaliyetlerin özelliklerini ve boyutlar›n› an-lamakta ve ifade etmekte flüphesiz büyük bir zorluk yaflanacakt›r.

Yürürlükteki hukukun uygulanmas›, yukar›da ifade edildi¤i üzere, oldukça ge-nifl bir alan›, kurallar bütününü ve bunlar› uygulama görevini üstlenen kurumlar›içine almaktad›r. Bu kavram›n daha dar ve belirli bir manada kullan›lmas› duru-munda, kavram›n tan›m› ve kapsam›na iliflkin sorun azalacak ve bu yaklafl›m biziyayg›n olan flu sonuca götürecektir: Daha önce yap›lan tan›mlara ilave olarak flöy-le söylenebilir; polis toplumda suçlar› önlemek, ifllenmifl suçla ilgili soruflturmayapmak, suç iflleyenleri yakalamak ve adalete teslim etmek, kamu düzenini sa¤la-mak ve kanunlar›n kendisine verdi¤i di¤er görevleri yerine getirmek, böylece ka-nunlar›n ifllerli¤ini sa¤lamak üzere teflkilatlanm›fl, gücünü hukuktan ve kanunlar-dan alan üniformal›, silahl› devlet gücüdür, organ›d›r.

DEMOKRAT‹K POL‹S S‹STEMLER‹ (Geleri, 2003)Polis sistemleri ve modelleri ülkelerin yönetim sistemine göre farkl›l›k göstermektedir.

Demokratik uluslarda polis sistemleri üç temel kategoriye ayr›l›r. Bunlar flunlar-d›r (Stead, 1977):

1. Da¤›n›k (Parçalanm›fl) Polis Sistemleri, 2. Merkeziyetçi Polis Sistemleri, 3. Bütünleflmifl Polis Sistemleri.

Da¤›n›k (Parçalanm›fl) Polis SistemleriDa¤›n›k polis sistemleri bazen ‘sistemsiz’, ‘parçalanm›fl’ veya ‘son derece yerindenyönetilen’ polis modelleri olarak da ifade edilir (Hunter, 1990). Bu model; suiisti-mal ve görevi kötüye kullanma uygulamalar›n›n organize olmufl, bürokratik vegüçlü bir polis yap›s› içerisinde yüksek seviyede olaca¤› endiflesiyle ortaya ç›km›fl-t›r. Polisin kurumsal yap›s›n› s›n›rlaman›n yan› s›ra, polisin görev ve yetkileri ileotoritesi üzerinde de belirli ve keskin tedbirler gelifltirilmifltir. Bu modeli uygula-yan uluslarda polisin otoritesi; görev yap›lan bölgelerin fiziksel ölçüsü, co¤rafi ya-p›s›, nüfus yo¤unlu¤u, endüstrileflme derecesi, politik atmosferi, kültür yap›s› vesosyal koflullar› taraf›ndan flekillendirilmektedir. Bu uluslar, genelde daha fazla öz-gürlük (daha fazla temel hak ve özgürlüklere sahip olmak ve bunlar› rahat kullan-mak) için suçu (suç seviyesinin belirli bir seviyede olmas›n›) normal karfl›lamakta;bu durumu yaflam›n, endüstrileflmenin, zenginli¤in ve demokratik yap›n›n do¤albir parças› olarak de¤erlendirmekte ve kabul etmektedir. Yani; bu sistem içerisin-


Uluslararas› polis vekriminoloji çal›flmalar›ndapolislik (policing) k›sa ve özbir ifadeyle iç güvenlikhizmetlerinin yürütülmesi,hukukun uygulanmas› (lawenforcement) olaraktan›mlanmakta veanlafl›lmaktad›r (Cerrah,2011:35).

de suç do¤al bir olgu, yaflam›n bir parças› ve birlikte yaflan›lmas› ve kabullenilme-si gereken bir realite olarak görülmektedir. Belçika, Kanada, Hollanda, ‹sveç veAmerika Birleflik Devletleri, bu polis modelini uygulayan ülkelere örnek olarak ve-rilebilir (Bayley, 1985). Bu ülkeler içerisinde, en da¤›n›k ve suçlarla mücadeledekibaflar› oran› nispeten en düflük polis sistemi Amerika’da bulunmaktad›r.

Amerikan PolisiAmerika, küçük ölçekli polis teflkilatlar›n›n bulundu¤u bir ülkedir. Ülke genelindeyaklafl›k 664.000’i polis olmak üzere, toplam 900.000’den fazla kanun uygulay›c›personel görev yapmaktad›r. Bu da, her 100.000 kifliye 250 polisin düfltü¤ünü gös-termektedir (Feinberg, 2000). 1998 verilerine göre Amerika’da 20.000’den fazla ka-nun uygulay›c› güvenlik kuruluflu bulunmaktad›r. Bunlardan sadece 50’si federal ve200’ü eyalet düzeyinde görev ve yetki sahibi iken, geriye kalan büyük bir ço¤unlukise yerel güçlerden oluflmaktad›r. Yerel polis birimleri kasaba, ilçe ve flehirlerde ör-gütlenmifltir. Bu polis kurulufllar›nda görevli personel say›s› 1 ile 35.000 kifli aras›n-da de¤iflmektedir (Kandemir, 2000). New York Polis Müdürlü¤ü gibi çok büyük ku-rumlar›n varl›¤›na ra¤men, polis hizmetlerinin sa¤lanmas›, a¤›rl›kl› olarak küçük öl-çekli ünitelerin sorumlulu¤undad›r. Bu birimlerin büyük bir ço¤unlu¤unda da10’dan daha az personel çal›flmaktad›r. Bu yap› içerisinde, yaklafl›k olarak 17.000’denfazla polis örgütü 30’dan daha az personelle görev yapmakta (Cole, 1989) ve polisgüçlerinin ancak %5’i 100 ve daha fazla personel istihdam etmektedir.

ABD’de ülke içerisinde polis hizmetlerinin sa¤lanmas› konusunda ciddi anlam-da farkl›l›klar bulunmaktad›r. Federal, yerel ve eyalet polisleri aras›ndaki s›n›rlar;görev, yetki ve sorumluluklar oldukça aç›k ve net bir flekilde belirlenmifltir. Hereyalet s›n›rlar› içerisinde, suçlarla mücadelede birinci derecede sorumlu olan yerelpolis teflkilatlar›d›r. Her bir polis biriminin ba¤›ms›zl›¤›na, yetki alan› ve faaliyetle-rine hassas ölçülerde sayg› duyulan ve yetki bölgeleri aras› ihlallerden büyük ölçü-de kaç›n›lan bu sistemde kurumlar aras› iflbirli¤i, iletiflim ve dayan›flma oldukça ile-ri seviyededir. Federal güvenlik birimlerinin içinde en fazla tan›nan ve ayn› zaman-da en büyük örgütlenmesi olan kurum Federal Soruflturma Bürosudur (FBI). F.B.I.’›nana merkezi Washington’dad›r. Ancak, her eyalette en az›ndan bir ve dünya gene-linde ise yaklafl›k 20 F.B.I bürosu faaliyet göstermektedir. 10.000’den fazla özel aja-n› bulunan F.B.I.’da ayr›ca, 13.000 civar›nda da destek personeli görev yapmakta-d›r (Kandemir, 2000). Federal ceza kanunlar›n›n ihlalini oluflturan bütün suçlarF.B.I’›n görev ve sorumluluk alan› içerisine girmektedir. Bu suçlar flunlard›r: Fede-ral mal›n çal›nmas› veya zarar görmesi, Adam kaç›rma, Banka soygunu, Sahtecilik,Terör, Kalpazanl›k, Yay›n yoluyla aldatma. Bu suçlar›n yan› s›ra, iki veya daha faz-la eyaleti içine alan herhangi bir suç da bu kapsamda de¤erlendirilmektedir. Örne-¤in; çal›nt› otolar›n nakli veya eyaletler aras› gerçeklefltirilen h›rs›zl›k suçlar› gibi(Feinberg, 2000). F.B.I.’›n d›fl›ndaki di¤er bafll›ca Federal kanun uygulay›c› güven-lik birimleri flunlard›r: Uyuflturucuyla Mücadele Teflkilat› (D.E.A.), Göç ve Vatan-dafll›k Birimi, Gümrük Polisi, Gizli Servis, Alkol, Tütün ve Ateflli Silahlar Bürosu.

Birleflik Devletlerde, Federal güvenlik güçlerinin yan› s›ra, her eyaletin kendipolis gücü bulunmaktad›r. Ülke genelinde yaklafl›k 52.000 eyalet polisi görev yap-maktad›r. ‹lk eyalet polisi, 1905 y›l›nda Pennsylvania’da kurulmufl ve bu uygulama,ülkenin di¤er eyaletleri için bir model olmufltur. Eyalet polisi, görev ve sorumlulukalan› itibariyle kamu düzeninin ve ülkeyi birbiriyle örümcek a¤› gibi ba¤layan oto-yollar›n güvenli¤inin sa¤lanmas› üzerine yo¤unlaflmaktad›r. Günümüzde eyaletotoyollar›nda devriye gezmek, bu yollarda trafik kurallar›na uyulmas›n› sa¤lamak,


Amerikan polis sistemioldukça ileri seviyedeyereldir. Çok fazla say›dapolis teflkilat›n›n bulunmas›ve bu teflkilatlar aras›ndabölgesel farkl›l›klar›n olmas›nedeniyle birbirinin ayn›denebilecek hiçbir polisteflkilat› yoktur.

araç sürücülerinin belgeleriyle ilgili ifllemleri yapmak, trafik kazalar›na müdahaleetmek ve motorlu araçlarla ilgili di¤er ifllemleri yürütmek eyalet polisinin günlükgörev, yetki ve sorumluluklar› içerisinde yer almaktad›r (Nichols vd., 2000).

Amerika’da güvenlik hizmetlerinin en genifl ve önemli k›sm› yerel seviyede ye-rine getirilmektedir. Yerel polis yap›lanmas› flunlard›r: Belediye Polisi, fierif ve Me-murlar. Belediye polisi, 10.000 ile birkaç milyon aras›nda nüfusa sahip olan kasa-ba ve flehirlerde görev yapmaktad›r. Ülke genelinde, yaklafl›k 17.000 belediye po-lis teflkilat› bulunmaktad›r (Nichols vd., 2000). Bu polis üniteleri genelde bir polisflefi (veya müdürü, komiseri) taraf›ndan idare edilmektedir. Yasal yetki ve sorum-luluk bölgelerinde meydana gelen her türlü geleneksel suç türleriyle mücadele et-mek, kamu düzenini sa¤lamak ve ilgili soruflturmalar› yapmak yetkisine sahip olanBelediye polis teflkilatlar›n›n her biri ba¤›ms›z ve birbirinden ayr›d›r. Ancak bun-lar, görev yapt›klar› flehir yönetimine karfl› sorumludurlar. Amerika’n›n küçük yer-leflim yerleri büyük ço¤unlukla fierif taraf›ndan idare edilmektedir. fierifin sorum-luluklar›, tipik olarak günlük devriye hizmeti sunmak, ifllenen suçlar› araflt›rmak vesoruflturmak fleklindeki rutin görevleri içermektedir. fierifin bürosu bu temel gö-revlerin yan› s›ra, kasaba cezaevinin iflletilmesi, kasaba adliyesinin koruma hizme-tine yard›mda bulunulmas› ve mahkeme taraf›ndan verilen kararlar›n ve tebligatla-r›n ilgili kiflilere tebli¤ edilmesi görevlerini de yerine getirmektedir. Çok küçük ba-z› yerleflim yerlerinde ve toplumlarda, çok s›n›rl› görev ve yetkilere sahip olan vememurlar olarak adland›r›lan (Constables) yetkili kifliler de bu sistemin bir parça-s›n› oluflturmaktad›r. Bunlar›n görev ve yetkileri, görev yerlerine göre de¤iflmeklebirlikte, genelde yerel trafik düzeninin sa¤lanmas›, yerel vergilerin toplanmas›, se-çimle ilgili bilgilerin da¤›t›lmas› ve bazen de devriye hizmeti gibi uygulamalar›nyerine getirilmesini içermektedir (Walker, 1994).

Merkeziyetçi Polis SistemleriMerkeziyetçi polis sistemleri, polisin ulusal hükümetin do¤rudan idaresi ve kon-trolü alt›nda oldu¤u ülkelerde görülmektedir. Ülke genelindeki polis politikalar› vepersonel görevlendirmesi merkezden yap›lmaktad›r. Bu yap› içerisinde yer alanbaz› il veya bölgesel polis teflkilatlar›n›n, yönetim ve operasyonel faaliyetleriyle il-gili olarak yerinden yönetim modelini benimseyip uygulamalar› oldukça s›n›rl› öl-çüler içerisinde gerçekleflen bir durumdur. Bununla birlikte genel e¤ilim polisin te-mel politikalar›n›n merkezden planlanmas›, düzenlenmesi ve baflar› veya baflar›s›z-l›k halinden do¤rudan ulusal hükümetlerin sorumlu tutulmas› fleklindedir. Merke-ziyetçi polis sistemlerinin demokratik ideallerle uyum içerisinde olmad›¤› ifadeedilir. Ancak, bu modelin benimsendi¤i ülkelere bak›ld›¤›nda, bu sistemin sadecetotaliter rejimlerle özdeflleflmeyen bir özellik sergiledi¤i görülmektedir. Günümüz-de Fransa, ‹talya, Finlandiya, Türkiye, ‹srail, Tayland, Tayvan, ‹rlanda, Danimarkave ‹sveç gibi demokratik ülkeler, ‘polis devleti’ olma korkusundan uzak bir flekil-de bu sistemi uygulamaya devam etmektedir (Interpol, 1987).

Bu sistem içerisinde, toplumsal menfaatler için, bireylerin menfaatleri göz ard›edilebilmektedir. Bir di¤er ifadeyle, genifl bir kitlenin huzur ve emniyetini sa¤la-mak için, bireylerin temel hak ve özgürlüklerine, yasalar çerçevesinde, belirli s›n›r-lama ve müdahalelerin yap›lmas› ola¤an bir uygulama olarak kabul edilmektedir.Bunu baflarabilmek, suç seviyelerini düflük bir seviyede tutabilmek ve ulusal dü-zeyde etkili ve verimli bir iç güvenlik hizmeti sunabilmek için merkeziyetçi polismodelinin oldukça iyi bir tercih oldu¤una inan›lmaktad›r.


Da¤›n›k polis sisteminesahip olan Amerikal›larbireysel kifli hak veözgürlüklerinin korunmas›karfl›l›¤›nda fazla say›dasuça tolerans gösterirken,merkeziyetçi polis modelinibenimseyen uluslar ise,toplumun hak veözgürlüklerini bireylerin hakve özgürlüklerinden dahaüstün tutmaktad›r.

Türk ‹ç Güvenlik SistemiTürkiye’de iç güvenlik hizmetleri genel anlamda kamu ve özel olmak üzere iki te-mel kategoride yerine getirilir. Kamu hizmeti olarak, iç güvenlik hizmetlerinin yü-rütülmesinden birinci derecede sorumlu makam ‹çiflleri Bakanl›¤›’d›r. Bu hizmetlerTürkiye’de “genel kolluk” olarak tan›mlanan “polis, jandarma ve sahil güvenlik”teflkilatlar› taraf›ndan yürütülmektedir. Frans›z polis teflkilat›ndan esinlenerekoluflturulan bu yap›da genel hatlar›yla, flehirlerde polis, k›rsal alanda jandarma vedeniz s›n›rlar›n›n güvenli¤inde de sahil güvenlik teflkilatlar› güvenlik sektörününkamu ayaklar›n› oluflturmaktad›r. ‹ç güvenli¤in sa¤lanmas›nda bir de genel kollu-¤un d›fl›nda kalan ve yasal yetkileri sadece belirli alanlar, belirli konular ve huku-ki ad›mlarla s›n›rl› olan “orman muhafaza, gümrük muhafaza ve belediye zab›tas›”gibi di¤er kamu kurumlar› bulunmaktad›r. Bu birimler “özel kolluk” olarak adlan-d›r›lmaktad›r (Cerrah, 2011:47). Devletin farkl› kurum ve yöntemlerle sundu¤u gü-venlik hizmetini yeterli bulmayan bireyler, özel flirketler, iflletmeler ve di¤er örgüt-lenmeler bu konudaki yasal düzenlemeler çerçevesinde kendilerinin özel güvenlikhizmetlerini do¤rudan sa¤layabilmekte veya bu konuda yetkili bir flirketten hizmetsat›n alabilmektedir. Vatandafllar›n, özel kurumlar›n ve örgütlenmelerin can ve malgüvenli¤ini sa¤lamak amac›yla sunulan bu hizmetler yukar›da ifade edilen genel veözel kolluk d›fl›nda kalan özel güvenlik hizmetleri kapsam›na girmektedir.

Türkiye’de iç güvenlik hizmetlerinin sivil bir kamu hizmeti olan polis ve aske-ri bir kamu hizmeti olan jandarma taraf›ndan birlikte, ancak iki ayr› yap›lanma flek-linde yürütülmesi, Osmanl› Devleti’nin 1800’li y›llar›n ilk yar›s›nda Fransa’n›n etki-siyle atm›fl oldu¤u modernleflme ad›mlar› sonucu bafllam›flt›r. Türkiye’de halen uy-gulanmakta olan ve özü itibariyle flehirlerde polis, k›rsal alanlarda ise askeri bir ku-rum olan jandarman›n iç güvenlik hizmetlerinden sorumlu olmas› fleklindeki ikiliiç güvenlik modelinin as›l kayna¤› Fransa’d›r. Avrupa ülkeleri aras›nda Fransa’n›nyan› s›ra bu modeli benimseyen ülkeler Belçika, ‹spanya, Avusturya ve Türki-ye’dir. Ancak, bu model Avrupa’da ilk ç›kt›¤› yer Fransa baflta olmak üzere uygu-land›¤› di¤er Avrupa ülkelerinde de çok önemli de¤iflimler geçirerek ciddi anlam-da sivil bir yap›ya kavuflturulmufltur. Sözü edilen bu ülkelerin jandarma teflkilat ya-p›lanmas›nda reform niteli¤inde de¤iflimler yap›lmas›na ra¤men Türk Jandarmateflkilat›n›n kat› askeri yap›s›ndan herhangi bir dönüfl yaflanmam›flt›r. Türkiye’ninzaman›nda örnek ald›¤› Fransa’n›n günümüzdeki Jandarma teflkilatlanmas› ile TürkJandarma Teflkilat› aras›nda çok önemli farklar bulunmaktad›r. Buradaki en önem-li ve dikkat çekici fark, Frans›z Jandarmas›’n›n sivilleflme yolunda yapm›fl oldu¤uilerlemedir. Frans›z Jandarmas› flimdi sivil iradenin denetim ve kontrolü alt›nda içgüvenlik hizmeti veren bir kurum haline gelmifltir. Askeri jandarma teflkilat›na sa-hip AB ülkelerinden biri olan Belçika ise 2000 y›l›nda iç güvenlik hizmetlerinin yü-rütülmesine yönelik radikal bir karar alarak jandarma teflkilat›n› tamamen kald›r-m›flt›r. fiu anda Belçika’da iç güvenlik hizmetlerinden sorumlu tek kurum polis tefl-kilat›d›r. Di¤er taraftan, ‹spanya’da bulunan ve Türk jandarma teflkilat›na benzeroldu¤u söylenen Guardia Civil ise, ad›ndan da anlafl›laca¤› üzere asl›nda sivil biryap›lanmad›r ve gerek fleffafl›k gerekse sivil kontrol ve denetim aç›s›ndan olduk-ça ileri bir seviyededir (Cerrah, 2011:41-42).

PolisPolisin teflkilat, kadro ve yönetim yap›lanmas›n› düzenleyen 3201 say›l› EmniyetTeflkilat› Kanunu (ETK), 4 Haziran 1937 tarihinde kabul edilerek yürürlü¤e girmifl-tir. Polis Teflkilat›n›n merkeziyetçi yap›s› 3201 Say›l› Emniyet Teflkilat› Kanunu’nun4.maddesinde; ‘Polis, silahl› icra ve inzibat kuvveti olup üniformal› ve sivil olmak


Örgüt ve yönetim tarz›militarist-bürokratik birözellik gösteren Türk Polisteflkilat›n›n tarihi süreçiçerisindeki geçmifli askeriörgütlenme içerisinde yeralm›flt›r (Sözen, 2002:53-60).

üzere iki k›s›md›r’ fleklinde ifade edilmifltir. Merkezde, ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l› birGenel Müdürlük olarak örgütlenen polis teflkilat›; merkez, taflra ve yurt d›fl› birim-leri olan ve ülke içerisinde silahl› kuvvetlerden sonra en belirgin ve kat› hiyerarflikyap›ya sahip bulunan, üniformal› bir kurulufltur. Emniyet Genel Müdürlü¤ü merkezteflkilat›; Genel Müdüre do¤rudan ba¤l› birimler (‹stihbarat Daire Baflkanl›¤› ve Tef-tifl Kurulu Baflkanl›¤› gibi), Genel Müdür Yard›mc›lar›na ba¤l› Daire Baflkanl›klar›ile fiilen illerde örgütlenmekle birlikte merkeze ba¤l› birimler (Polis Meslek YüksekOkullar› gibi) fleklinde yap›lanm›flt›r. Taflra örgütlenmesi ise il emniyet müdürlük-leri ile ilçe emniyet müdürlükleri ve amirlikleri fleklindedir. Bu örgütlenme içerisin-de en alt birimi polis merkezleri, karakollar› ve noktalar› oluflturmaktad›r. 5442 sa-y›l› ‹l ‹daresi Kanununa göre, il genel idaresinin bafl› o ilin en büyük mülki amiriolan Validir. ‹l Emniyet Müdürü de, bütün birimleriyle Valiye karfl› sorumlu olup,onun emrindedir. Ayn› flekilde, ilçe düzeyinde ise ilçe idaresinin bafl› Kaymakam-d›r ve ‹lçe emniyet Müdürü veya Amiri de, ildeki düzenlemeye paralel olarak, Kay-makama karfl› sorumlu olup, onun emrindedir. 3201 say›l› Emniyet Teflkilat› Kanu-nunun 3518 say›l› kanunla de¤iflik 16. maddesi ile ‹çiflleri Bakanl›¤›, Kamu Kurumve Kurulufllar›n›n Yurtd›fl› Teflkilat› Hakk›nda Kanun Hükmünde Kararname hü-kümlerine uygun olarak yurtd›fl› teflkilat› kurmaya yetkili k›l›nm›flt›r. Yurtd›fl› teflki-lat› olarak fiilen Romanya, Avusturya, Fransa ve ‹talya gibi ülkelerde Türk Polisinitemsil eden irtibat görevlileri bulunmaktad›r (fiimflek ve Ömrüuzun, 2001:46).

Türk polisi 3201 say›l› Emniyet Teflkilat› Kanununun 9’uncu maddesine göre;idari polis, siyasi polis ve adli polis, olmak üzere üç ana k›sma ayr›lmaktad›r. ‹da-ri polis, sosyal ve genel kamu düzenini sa¤lamakla; siyâsi polis, devletin genel em-niyeti ile anayasal düzenini ilgilendiren hususlarda çal›flmakla; adli polis ise, suçsonras› araflt›rma ve soruflturma ifliyle görevli olan k›s›mlard›r. Adli polis, adli gö-revlerin yerine getirilmesinde cumhuriyet savc›lar›n›n emrinde olmakla birlikte, ka-nun gere¤i adli vazifelerin d›fl›ndaki hizmetlerde idarî yap›lar›n›n içindeki emir vekomuta zincirine tabi olarak görev yapmaktad›r.

Suça karfl› tolerans konusu da¤›n›k ve merkeziyetçi polis sistemlerinde nas›l bir dengeiçinde de¤erlendirilmektedir?

JandarmaTürkiye’de güvenlik hizmetleri, farkl› genel kolluk birimleri taraf›ndan yerine geti-rilmektedir. Türkiye’deki güvenlik birimlerinin yap›lanmas› Fransa’dan esinlenerekgerçeklefltirilmifltir. Bu ba¤lamda güvenlik hizmetleri polis ve jandarma olmak üze-re iki temel ve farkl› teflkilat taraf›ndan yürütülmektedir. Jandarma, Polis Teflkilat›d›fl›ndaki di¤er büyük genel kolluk birimidir. Polisin görev alan› d›fl›nda kalan, k›r-sal bölgelerde görev yapmaktad›r. Jandarma Teflkilat› 14 Haziran 1839 tarihindekurulmufl, 10 Haziran 1930 tarihinde ç›kar›lan 1706 Say›l› Kanun ile günümüzdekihukuki statüsünü elde etmifl, daha sonra 1983 y›l›nda ç›kar›lan 2803 Say›l› Jandar-ma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu ile kapsaml› bir hukuki çerçeveye oturtul-mufltur. Jandarma, Türkiye’ye has bir yap› içerisinde hem ‹çiflleri Bakanl›¤›na hemde Genelkurmay Baflkanl›¤›na ba¤l› olarak varl›¤›n› ve faaliyetlerini yürütmektedir.2803 Say›l› Kanunun 4. Maddesi Jandarman›n ba¤l› oldu¤u makamlar› ve ba¤l› ol-ma koflullar›n› flu flekilde ifade etmektedir: “Jandarma Genel Komutanl›¤›, Türk Si-lahl› Kuvvetlerinin bir parças› olup, Silahl› Kuvvetlerle ilgili görevleri, e¤itim ve ö¤-renim bak›m›ndan Genelkurmay Baflkanl›¤›na, emniyet ve asayifl iflleriyle di¤er gö-rev ve hizmetlerinin ifas› yönünden ‹çiflleri Bakanl›¤›na ba¤l›d›r. Ancak JandarmaGenel Komutan› Bakana karfl› sorumludur.”


Türk polis sistemi, Türkkamu bürokratik sistemininkarakteristik özellikleriniyans›tmaktad›r. Buanlamda, kamu yönetimininen dikkat çekici ve temel birözelli¤i olan merkezdenyönetim (merkeziyetçi)yap›lanmas›, polisteflkilat›n›n daörgütlenmesinin temelhatlar›n› çizmifltir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Jandarma’n›n görevleri 2803 Say›l› Jandarma Teflkilat, Görev ve Yetkileri Kanu-nu’nda mülki, adli, askeri ve di¤er görevler olmak üzere dört temel bafll›k alt›ndatoplanm›flt›r. Mülki görevler: Bu görev alan› emniyeti, asayifli ve kamu düzeninisa¤lamak, korumak ve kollamak ve suç ifllenmesini önleyici faaliyetleri içermekte-dir. Bunlar›n yan› s›ra, kaçakç›l›¤›n men, takip ve tahkiki ile ceza infaz kurum vetutukevlerinin d›fl koruma görevleri de bu görev alan› içine girmektedir. Adli gö-revler: Suç ifllendikten sonraki süreci ifade etmektedir. Suçlar›n ifllenmesinden son-ra suçun ortaya ç›kar›lmas›, suçlular›n tespit edilip yakalanmas› ve delillerle birlik-te adli makamlara ulaflt›r›lmas› aflamalar›ndaki faaliyetleri kapsamaktad›r. Askerigörevler: Jandarman›n, Genelkurmay Baflkanl›¤›na ba¤l› olmas›ndan dolay›, aske-ri kurum ve nizamlar›n gere¤i olan görevlerle, Genelkurmay Baflkanl›¤› taraf›ndanverilen görevleri kapsamaktad›r. Di¤er görevler: Bu bafll›k alt›nda yer alan görev-ler mülki, adli ve askeri görevler d›fl›nda kalan ve di¤er kanun ve yasal düzenle-melerin yerine getirilmesi ve bu ba¤lamda hükümet kararlar›yla verilen görevleriifade etmektedir. Daha önceleri kara s›n›rlar›m›z›n korunmas› ve güvenli¤in sa¤-lanmas› Jandarma’n›n görev ve sorumlulu¤unda iken 1988 y›l›nda ç›kar›lan 3497Say›l› Kanun ile bu görev Kara Kuvvetleri Komutanl›¤›’na verilmifltir. Bununla bir-likte özellikle PKK terörü ile etkin mücadele edebilmek amac›yla ‹ran, Suriye veIrak s›n›r›nda halen Jandarma, s›n›r güvenli¤i konusunda aktif görev yapmaktad›r.

Jandarman›n görev ve sorumluluk alan›, genel olarak, polisin görev sahas› d›-fl›nda kalan veya polis teflkilat› bulunmayan yerlerdir (2803 say›l› JTGYK,Mad.10).Jandarma sorumluluk alan› d›fl›nda olmakla birlikte:

• Polis teflkilat› kurulmam›fl olmas›,• Özel kolluk kurulufllar›n›n sorumluluk alan›na giren yerlerde jandarmay› il-

gilendiren bir suç ifllenmesi,• Özel kolluk kurulufllar›n›n sorumluluk alan›na giren konularda, bu kurulufl

ve kuvvetlerin yoklu¤undan dolay› suç ifllenmesi,hallerinde jandarman›n görevlendirilmesi ya da kendili¤inden olaya el koyma-

s› mümkündür. Bu durumda, jandarman›n görev yapt›¤› yer, jandarman›n görevalan› say›l›r (2803 Say›l› JTGYK, Mad.10). Kentleflme nedeniyle belediye s›n›rlar›içine girmesi, özel kanun ve düzenlemelerin öngörmesi ve ilgili bakanl›klarca ge-rekli görülen ve özellik tafl›yan yerler için özel düzenleme getirilmesi halinde Va-lili¤in önerisi, Jandarma Genel Komutanl›¤›n›n uygun görmesi ve ‹çiflleri Bakan›-n›n onay› ile Jandarman›n sorumlulu¤unda olan alanlar polise devredilebilmekte-dir (JTGY Mad.21).

Türk Jandarma Teflkilat› ile AB ülkelerindeki Jandarma Teflkilatlar› aras›nda sivil iradeninkontrolü ve denetimi aç›s›ndan ne tür farkl›l›klar bulunmaktad›r?

Bütünleflmifl Polis SistemleriBütünleflmifl polis sistemleri, “orta dereceli (›l›ml›), yerinden yönetilen”, “birleflik”veya “uzlafl›lan” polis sistemleri olarak da ifade edilir (Bayley, 1985). Bu model, ye-rel ve merkezi yönetimlerin kontrolü paylaflabilece¤i bir yap› sunmaktad›r. Bu sis-tem içerisinde, merkeziyetçi polis teflkilatlar›n›n neden olabilece¤i, olas› kifli hakve özgürlükleri ihlalleri ve di¤er güç denemelerini engellemek ve ayn› zamandada¤›n›k polis modelinden kaynaklanan etkisizlik ve verimsizlik sorunlar gider-ilmek istenmifltir. Yerel kontrol ve sorumluluk sa¤lan›rken, ülke genelinde uyul-mas› zorunlu ulusal tek tip standartlar gelifltirilmifltir. Bu modelde, merkeziyetçi ya-p›daki polis teflkilat› say›s›ndan daha fazla, da¤›n›k polis sistemindeki polis kuru-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Polis ve jandarman›n görevve yetkileri farkl› kanunlarladüzenlenmifl olmas›nara¤men ayn›d›r.

mundan ise daha az ba¤›ms›z polis teflkilat› bulunmaktad›r. Örne¤in; ‹ngiltere veKuzey ‹rlanda’da toplam 54 polis gücü görev yapmaktad›r (Critchley, 1967). Bü-tünleflmifl polis sistemini uygulayan ülkelere örnek olarak Japonya, Avustralya,Brezilya, Birleflik Krall›k ve Almanya verilebilir.

‹ngiliz PolisiAvrupa’n›n en eski ve etkili teflkilatlar›ndan olan ‹ngiliz polisi, dünyan›n da en es-ki ve geliflmifl güvenlik kurulufllar›ndan biridir. Yeni ad›yla ‘New Scotland Yard’,ünü uluslararas› alana yay›lm›fl ve polis literatüründe önemli bir yer edinmifl Lon-dra Metropolitan Polis Teflkilat›n›n simgesi haline gelmifltir (F›nd›kl›, 1993). ‹ngiliz-ler, kendi polis sistemlerini kendileri gelifltirmifltir. ‹ngiliz polisinin geçmifli 1285 y›-l›ndaki Winchester yasas›yla oluflturulan orta ça¤ kasaba polisli¤ine dayan›r. O dö-nemlerden bugüne kadar olan süreç içerisinde, demokratik özgürlükleri tehlikeyesokmadan suçla mücadele modelleri gelifltirmek ‹ngilizlerin en önemli ilgi, çal›flmave tart›flma noktas› olmufltur. Bu aç›dan ‹ngilizler, kifli hak ve özgürlüklerini zede-leyebilece¤i gerekçesi ile ülkede ulusal ve merkezi bir polis teflkilat›n›n kurulma-s›na ve polisin tek bir merkeze veya kifliye ba¤lanmas›na öteden beri fliddetle kar-fl› ç›km›fllard›r (F›nd›kl›, 1993). Vatandafllar›n bu konudaki hassasiyetini, endifle vekorkusunu dikkate alan önceki yönetimler, s›n›rl› polis yetkisi ile yerel kontrolüesas alan parçal› polis sistemini benimsemifller ve uygulam›fllard›r.

‹ngiliz polisi ulusald›r, ancak, bu ülkede tek bir ulusal polis gücü bulunmamak-tad›r. ‹ngiliz polis sistemi 43 ayr› polis teflkilat›ndan oluflmaktad›r. Bunlardan 7’siMetropolitan polisi, di¤er 36’s› ise taflra polisi olarak örgütlenmifltir. ‹skoçya ve Ku-zey ‹rlanda ile birlikte, Birleflik Krall›ktaki polis müdürlü¤ü say›s› 54’tür. Bu birim-ler aras›nda yak›n iflbirli¤i ve koordinasyon vard›r ve ihtiyaç halinde Metropolitanpolis teflkilatlar› di¤erlerine gerekli yard›m ve deste¤i sa¤lamaktad›r (Groombrid-ge, 2000:220-238). ‹ngiltere’de her ilin emniyet müdürü atamas›nda, o bölgeninhalk› taraf›ndan seçilen yerel yöneticilerin a¤›rl›kta oldu¤u bir komisyon, ciddi sözsahibidir. ‘Police Committee’ olarak bilinen bu yerel komisyonun belirleyip teklifetti¤i aday›n atamas› Londra’daki merkezi hükümetin ‹çiflleri Bakan› taraf›ndan ya-p›lmaktad›r. Sorumlu müdürün üst düzey yard›mc›lar›n› atayan ve polise mali des-tek veren bu komisyon, o ildeki seçilmifl ‘belediye meclis üyeleri’ ile hükümet ta-raf›ndan atanan yaklafl›k yirmi kifliden oluflmaktad›r (Ayd›n, 1997:120-123). PolisTeflkilat›n›n bafl›nda bulunan müdür, kurumun günlük faaliyet ve operasyonlar›n-dan sorumlu olup, yerel polis otoritesine karfl› da hesap vermekle yükümlü olankiflidir. ‹ngiliz polis yap›s› içerisinde, ‹çiflleri Bakan›n›n ülke genelindeki bütün po-lis örgütleri üzerinde do¤rudan bir otoritesi bulunmamaktad›r. Critchley (1967) bukonuda flöyle demektedir: “Bir demokraside, hukukun s›n›rlar› içerisinde merkeziolarak denetlenen bir polis gücü, özgürlü¤ün bir inkar› de¤il, bir flart› ve gerçe¤i-dir. Polis, insan hak ve özgürlüklerinin bir engelleyicisi de¤il, teminat›d›r”. Bu uy-gulama, sistemin teorik yap›s› ile prati¤inin ‹ngiliz sosyo-ekonomik ve kültürel ya-p›s› içerisinde özümsenmesiyle yerleflmifl ve kendini kabul ettirmifltir. Kiflisel veyasiyasi müdahaleler düflüncesini ve eylemini anlamakta güçlük çeken ‹ngiliz halk›,siyasetçisi ve polisi, güvenlik hizmetlerinin demokratik sistemin avantajlar› içeri-sinde etkili ve verimli bir flekilde yerine getirilmesine katk›da bulunmaktad›r.

‹skoçya’daki polis yap›lanmas› ‹ngiltere ve Galler’den farkl›l›k gösterir. Bu, fle-hirlerin kendilerine ait polis teflkilat› kurmas›na izin veren 1833 tarihli yasadan son-ra gerçeklefltirilen bir dizi yeniden yap›lanmalar sonucu ortaya ç›kan bir durum-dur. ‹ngiltere ve Galler’deki polis müdürlükleri aras›nda bir standart ve ortak un-


Türkiye’de ‹ngiliz Polisidenilince akla ilk önce,“Scotland Yard” gelir. Oysa“Scotland Yard”,‹ngiltere’nin en büyük polisgücü olan LondraMetropolitan Polisinin GenelKarargâh Merkezinin ad›d›r.

E¤itim seviyesi ne olursaolsun, herkes polisli¤e düzpolis memurlu¤u rütbesi ilebafllamaktad›r. Esas olan,vatandafllarla do¤rudaniliflki içerisinde bulunanpolisliktir. Belli bir sürepolis memurlu¤u hizmetiyapmadan, deneyimkazanmadan, polisinçal›flma koflullar›n› vesosyo-kültürel yap›s›n›ö¤renmeden, zamaniçerisinde idareci ve liderlikyetene¤ini ispatlamadanpolis amiri olmak, ‹ngilizpolis gelene¤ineuymamaktad›r.

surlar olmamas› ve buna dayal› olarak, ülke genelinde etkili ve verimli bir güven-lik hizmetinin sunulmas›nda sorunlar yaflanmas› sonucunda 1856 y›l›nda yeni biryasa ç›kar›lm›flt›r. Dönüm noktas› say›labilecek bu yasa ile bugünkü polis sistemi-nin temelleri at›lm›fl ve ‹skoçya’da 8 ayr› polis müdürlü¤ü kurulmufltur (Stead,1985:49). Kendilerine ait görev ve sorumluluk bölgelerinde hizmet veren bu polisgüçlerinin birbirleri ve ‹ngiltere’nin di¤er polis müdürlükleri aras›nda devaml›l›kgösteren bir iletiflim, iflbirli¤i ve dayan›flma vard›r.

POL‹S S‹YASET ‹L‹fiK‹S‹Türk kamu bürokrasisi ve siyasi yap›lanmas›n›n do¤al bir yans›mas› olarak, siyasi-lerin polise müdahalesi ile bu müdahalelere ba¤l› olarak polis teflkilat› içerisindegerçeklefltirilen öznel de¤erlendirmeler oldukça yayg›n ve ayn› zamanda elefltiri-len bir uygulamad›r. Çok partili hayata geçiflle birlikte siyasal partiler, siyasal rantkazanmak amac›yla seçmenlerini ve yandafllar›n› iktidar kaynaklar›ndan yararlan-d›rma yolunu oldukça yo¤un ve yayg›n bir flekilde kullanm›fllard›r. Bu e¤ilimin bü-rokrasiye yans›mas› ve yayg›n hale gelmesi yönetimde siyasallaflma, kay›rmac›l›kve arac›l›k fleklinde olmufl ve halen de olmaktad›r (Sözen, 2002:53-60).

Siyasetle afl›r› bir flekilde iç içe olma ve bu anlamda kay›rmac›l›k Türk kamuyönetiminin önemli bir parças› olan polis sistemini de etki alan› içerisine alm›flt›r.Bu ba¤lamda Polis Teflkilat›, ülke içerisindeki siyasi müdahaleler silsilesini en yo-¤un bir flekilde hisseden kurumlar›n bafl›nda gelmektedir. Özellikle, personel ata-malar› aç›s›ndan bu durum çok belirgin ve rahats›z edici bir tablo oluflturmaktad›r.3201 say›l› Emniyet Teflkilat› Kanunu’nun 55. maddesi terfilerde esas›n k›dem veliyakat oldu¤unu belirtmifl ancak, liyakat için istenen ölçütlerin neler oldu¤u venas›l bir ölçme ve de¤erlendirmenin yap›laca¤› hususunda net bir aç›klama getir-memifltir. Bununla birlikte, k›demle ilgili konular ayr›nt›l› olarak aç›klanm›flt›r.Böylece, polis teflkilat›ndaki hiyerarflik yap›, rütbe terfilerinde ‘liyakat’ esas› yeri-ne ‘k›dem’ esas›n›n öncelikli olarak uygulanmas› sonucunu do¤urmufltur. Bu du-rum, terfi ve üst düzey atamalarda ‘liyakat’ ilkesinin objektif ölçüler içerisinde uy-gulanmas›n› adeta imkâns›z hale getirmektedir. Terfi sisteminden kaynaklanan buesneklik, siyasi müdahaleler ile bir araya geldi¤inde çok ciddi bir öznellik ekseniortaya ç›kmaktad›r. Bu anlay›fl›n polis teflkilat› içerisinde yayg›n olmas› nedeniyle,il emniyet müdürü veya benzeri üst yönetimlerde görev almak için siyasi kimli¤iolan ve partisi içerisinde sözü geçen kiflilerle yak›n iliflki içinde bulunma yönün-deki istek ve çaba art›k çok ola¤an bir durum olarak alg›lan›r hale gelmifltir. Buesneklik ve öznellik ortam›, polis idarecilerinin atanmas›nda esas ölçü olmas› ge-reken liyakat, baflar› ve k›dem gibi özelliklerin geri planlara itilmesine, siyasi ya-k›nl›k, ikili iliflki ve buna dayal› öznel de¤erlerin ön s›ralara geçmesine yol açm›fl-t›r (Sözen, 2002:62-63).

Ortaya konulan bu tablo karfl›s›nda, il müdürü olma zaman› gelen, yasal ola-rak o görev ve makama getirilmesinde herhangi bir sak›nca bulunmayan yüzlerceaday içerisinde kimin il müdürü olarak atanaca¤›n›, bir anlamda kimin flans›n›n vetorpilinin iyi gidece¤ini önceden tahmin etmek adeta imkâns›zd›r. Atama dönem-lerinde çok iyi kulis yapan, yüksek seviyelerde iliflki a¤›na sahip bulunan kifli, em-niyet müdürlü¤ü makam›n› elde etmektedir. Ancak, ifl burada da bitmemektedir.Çünkü il emniyet müdürü olmak çok zordur. Bununla birlikte, bu göreve geldik-ten sonra il emniyet müdürü olarak kalmak, yani makam› korumak ve devam et-tirmek daha da zordur. Bugün, bir il emniyet müdürü için, makam›nda kalman›nen önemli ve geçerli yolu, iktidar partisinin il baflkan› ve il milletvekilleriyle yak›n


Çok partili hayata geçiflle,özellikle de 1970’li y›llardakoalisyon hükümetlerininülkenin yönetiminde sözsahibi olmas›yla birlikte,Türk kamu bürokratik yap›s›ciddi anlamdasiyasallaflt›r›lm›flt›r (Heper,1977).

iliflkiler içerisinde bulunmas› ve bunu sürdürmesinden geçmektedir (Sözen,2002:63). Hangi müdürün ne kadar görevde kalaca¤›n›n ve hangi koflullar alt›ndabir il müdürünün görevden al›naca¤›n›n veya baflka bir ile atanaca¤›n›n belirsiz ol-mas› nedeniyle hemen her yönetici kendisini, devaml› bir flekilde hükümet üyele-ri, yak›nlar›, çevresi ve ilgili siyasi parti yönetici, temsilci ve üyeleriyle çok iyi biriliflki kurmak zorunda hissetmektedir. Bu iliflkinin bozulmas›, zay›flamas› ve hattabazen ola¤an seyrinde gitmesi dahi (daha iyi seviyeye ç›kmad›¤› için) görevdenal›nmak, merkeze APK uzman› olarak atanmak için geçerli ve yeterli bir nedenolabilmektedir.

Ankara Emniyet Müdürlü¤ü’nün kuruluflundan günümüze kadar geçen 72 y›ll›kzaman süreci içerisinde il müdürü olarak görev yapan 36 emniyet müdürünün gö-rev süreleri incelendi¤inde herhalde bu durum çok daha iyi anlafl›lm›fl olacakt›r(Cerrah, 1988:63-65): “Ankara ilinde son 72 senelik dönem içerisinde 37 il emniyetmüdürü görev yaparken ‹ngiliz Leicestershire polisinde ise 159 y›lda sadece 8 em-niyet müdürü görev yapm›flt›r. Yani, ‹ngiliz polisinin üst yönetiminde 159 y›l içeri-sinde gerçeklefltirilen görev de¤iflikli¤i ülkemizde son 10 y›l içerisinde yap›lm›flt›r”.

‹ngiliz polis sistemi merkeziyetçi bir yap›da olmad›¤› için, ülke genelindeki po-lis kurulufllar› tek bir merkez veya kifliden emir almaz. Bu aç›dan ‹ngiliz polisi, ik-tidarlar›n de¤il ‘Tac›n’ (Kraliyetin) polisi olarak bilinir. Ba¤›ms›z olma özelli¤i po-lisi yerel ve merkezi politikac›lar›n etkisi ve bask›s›ndan korumaktad›r. ‹ngiliz po-lisi, yönetim karfl›s›nda tarafs›zd›r. Herhangi bir siyasi partiyi, siyasi kimli¤i olan birkifliyi ya da siyasi hükümeti aç›k bir flekilde destekleyemez veya karfl› bir tav›r içe-risine giremez. Yani, bu konuda herhangi bir görüfl ileri süremez. Bu çerçevedepolis, ülkenin genel politik yap›s› içerisinde tamamen tarafs›zd›r ve adeta partilerüstü bir konuma sahiptir. Yerel ve merkezi politikac›lar›n polis üzerinde do¤rudanherhangi bir etki, müdahale ve yönlendirmesi söz konusu de¤ildir. Bu özellik, biranlamda polisin sigortas›d›r (Cerrah, 1988). Alderson’un bu konudaki görüflleri ol-dukça ilgi çekicidir. Alderson flöyle demektedir (Alderson, 1973:41): “‹ngiltere’depolis, politikac›dan çok, ülkenin kanunlar› ile bütünleflmifltir. Onlar ne devlet me-murudur ne de yerel yönetimin görevli personelidir. Onlar›n amirleri, Amerika veFransa’daki meslektafllar›n›n sahip olmad›¤› bir ba¤›ms›zl›¤a sahiptir. Bundandolay›, polisler burada halk›n bir hizmetçisi, hayat, hürriyet ve mülkiyetin tarafs›zbir koruyucusu olarak görülürler”.

Polisin ba¤›ms›z olmas›, iktidarlara do¤rudan ba¤l› olmamas›, onun özerk, so-rumsuz ve kendi bafl›na hareket etmesi anlam›na gelmemektedir. Buradaki as›l ko-nu, polisin görev ve faaliyetlerinde ba¤›ms›z olmas›d›r. Polis kanunlara, yerel yö-netimlere, merkezi hükümete ve vatandafllara karfl› sorumludur. Polis ile hükümetaras›nda karfl›l›kl› bir iletiflim, denge ve denetim vard›r. Polis, görevi ile ilgili ope-rasyonel faaliyetler hakk›nda hiç kimseden emir almaz, hiç kimsenin etkisi alt›ndakalmaz. ‹ngiliz polisi, ülke genelinde ve yerel anlamda, politikalar›n› kendisi belir-ler, uygulayaca¤› stratejilerle ilgili kararlar› kendisi verir. ‹çiflleri Bakanl›¤› ise, ülkegenelindeki polis teflkilatlar› aras›nda koordinasyonu kurar, ulusal anlamda stan-dartlar› belirler ve her polis gücünün bu standartlara uymas›n› sa¤lar. Bu anlamda,bütün polis teflkilatlar› ‹çiflleri Bakanl›¤›nca haz›rlanan belirli standartlara ve kural-lara, ayn› flekilde uymak zorundad›r.

Merkeziyetçi polis sisteminin uyguland›¤› Türkiye’de hatal› ve elefltiriye aç›kolan bu uygulama halk›n, kendilerini temsil eden siyasilerle iliflki içerisinde bulun-mas›, polisle ilgili düflünce ve önerilerini iletmesi ve siyasilerin de kamu hizmetinisunan polis üzerinde kamu yarar›na siyasi etkinlik sa¤lamas› fleklinde de¤il; kiflisel


‹ngiliz polisinin en önemliözelliklerinden biri, onunba¤›ms›z olufludur.

Polis teflkilat›n›n politizeedilmesinin güvenlikhizmetlerinin yürütülmesi veörgütsel iflleyifli üzerindeolumsuz etkileribulunmaktad›r. Polis,örgütsel yap›lanma olarakkamu yönetimi içerisinde yeralmas› ve bir kamu yönetimihizmeti sunmas›na ra¤mensa¤lam›fl oldu¤u güvenlikhizmetinin niteli¤i, özelliklerive hassasiyeti nedeniyle özelbir konuma sahiptir.

ve siyasi rant merkezli müdahale, politika ve uygulamalar gerçeklefltirmesindenkaynaklanmaktad›r. ‹flin esas›nda, seçimle ifl bafl›na gelen yönetimlerin kamu bü-rokrasisi üzerindeki etkisini d›fllamak yerine demokratik sistemin özüne uygun dü-zenli, sistemli, kal›c›, kurumsal, objektif ve etkili düzenlemeler yapmak daha sa¤-l›kl› ve yararl› bir yol olacakt›r. Demokratik sistemlerde siyasileri farkl› zamanlardave farkl› konularda polise müdahalelerde bulunabilir. Burada as›l konu, Cerrah’›n(1988) da belirtti¤i gibi, siyasilerin polise müdahalesi de¤il, yap›lan müdahalelerinnedeni, flekli, kapsam› ve içeri¤idir.

GÜVENL‹K H‹ZMETLER‹NDE AÇIKLIK VE G‹ZL‹L‹KKolluk taraf›ndan yerine getirilen suçla mücadele faaliyetleri, ele al›nan konununiçeri¤i ve bak›fl aç›s› dikkate al›nmak suretiyle farkl› flekillerde s›n›fland›r›lmakta vetan›mlanmaktad›r. Bu ba¤lamda; ‘üniformal› hizmetler’ ve ‘sivil hizmetler’ oldukçayayg›n olarak kullan›lan bir s›n›fland›rmad›r. Kollu¤un suçla mücadele çal›flmalar›,bu mücadelede uygulanan yöntemler, yap›lan görevlerin aç›kl›¤› ve gizlili¤i esasal›nmak suretiyle de s›n›fland›r›lmakta ve tan›mlanmaktad›r. Bu çerçevede, kimiuygulamalar aç›k, herkes taraf›ndan bilinir bir flekilde yerine getirilirken, kimisi ise“gizlilik” içerisinde icra edilmektedir. Bunun yan› s›ra baz› faaliyetlerin hileyi vekand›rmay› içerdi¤i, baz›lar›n›n ise bu tür bir anlay›fl ve uygulamadan uzak bir ya-p› içinde yer ald›¤› görülmektedir (Geleri ve ‹leri, 2003).

Suçla mücadele faaliyetlerinde aç›kl›k ve gizlilik dendi¤inde ne anl›yorsunuz? Aç›klay›n›z.

Gizli suçla mücadele faaliyetleri denildi¤inde, akl›m›za genelde ilk önce, için-de hile ve aldatman›n a¤›rl›kl› bir flekilde yer ald›¤› uygulamalar gelir. Gizlilik vehile adeta birbiriyle efl anlaml› iki kavram olarak alg›lan›r. Ayn› flekilde; aç›k veherhangi bir gizlili¤i gerektirmeyen, gizli yönü bulunmayan suçla mücadele yön-temleri dendi¤inde ise, ilk anda, hilesiz, do¤rudan ve aldatmay› içermeyen uygu-lamalar akla gelir. ‹flin esas›nda, ilke olarak bu tür kolluk fonksiyonlar›n›n hepsibirbirinden ba¤›ms›z olup farkl› özellikler tafl›maktad›r. Bu özellikler dikkate al›n-d›¤›nda, dört (4) farkl› suçla mücadele yöntemi ve kolluk faaliyeti ortaya ç›kmak-tad›r. Bunlar flunlard›r: Aç›k ve hilesiz suçla mücadele faaliyetleri, aç›k ve taktik-sel suçla mücadele faaliyetleri, gizli ve hilesiz suçla mücadele faaliyetleri ve gizlive taktiksel suçla mücadele faaliyetleri (Marx, 1988).

Aç›k ve Hilesiz Suçla Mücadele FaaliyetleriKollu¤un suçla mücadele faaliyetlerinin ço¤u aç›k ve hilesizdir. Örne¤in; Karakolhizmetlerini yerine getiren ve d›flar›da devriye gezen polisin, polislik kimli¤i vefonksiyonu bellidir ve bu durum vatandafllar taraf›ndan da aç›k bir flekilde bilinir.Polis ile vatandafllar aras›nda gerçekleflen karfl›l›kl› iletiflim de ço¤unlukla do¤ru-dan, aç›k ve hilesizdir. Geleneksel suç soruflturmalar›nda ma¤durlar, tan›klar veyabilgi sahibi olan di¤er kifliler polisi arayarak suç ifllendi¤ini ihbar eder veya suçla il-gili bilgi verirler; nadiren de devriye polisleri, görevi esnas›nda bir suçun ifllendi¤i-ni görür ve müdahale ederler. Daha sonra, polis kimli¤i belli olan soruflturmac›largerekli araflt›rmay› yapar ve delilleri toplar. Bu ifllemlerin yerine getirilmesi süreciiçerisindeki polis-vatandafl karfl›laflmas› makul ölçüler içerisinde do¤rudand›r (Marx,1988). Bu çerçevedeki uygulamalar genelde soru sorma, bilgi alma, bilgi verme,yard›m etme, emir verme, yakalama, ifade alma, bilgilerine baflvurmak üzere ilgilikiflileri karakola veya flubeye götürme gibi ifllemleri içerir (Geleri ve ‹leri, 2003).


Polisin yerine getirmifloldu¤u suçla mücadelefaaliyetleri üniformal›(resmi) ve sivil, aç›k ve gizli,önleyici ve adli olmak üzerefarkl› yap› ve uygulamalarlatan›mlanabilmektedir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Aç›k ve Taktiksel Suçla Mücadele FaaliyetleriSuçla mücadele faaliyetleri bazen hem aç›k hem de farkl› baz› taktikleri içeriyorolabilir. Polisiye filmlerdeki dedektiflerin, özellikle Komiser Colombo’nun suç so-ruflturmalar›nda baflvurdu¤u taktikler bunun en güzel örne¤idir (Marx, 1988). De-dektifler, sorgulad›klar› flüphelilerin itiraflar›n› elde etmek ve buna ba¤l› olarak dasuçla ilgili di¤er bilgi, belge ve suç aletlerine ulaflabilmek için bazen, yasalara ay-k›r› olmayan taktikler kullan›r. Çapraz ve tuzak soru yöntemleriyle san›¤›n do¤rusöyleyip söylemedi¤ini anlamaya ve suçla ilgili ihtiyaç duyulan bilgileri elde etme-ye çal›fl›r. Burada flüphelinin haf›zas›, olaylar ve verdi¤i ifadeler aras›ndaki uyumderecesi soruflturmac› için üzerinde dikkatle durulmas› gereken noktalar olarakde¤erlendirilir (Geleri ve ‹leri, 2003).

Pratikte bazen de, gerçekte olayla ilgili bir tan›k olmamas›na ra¤men, san›¤›nkendisini gören tan›klar›n mevcudiyetinden söz edildi¤i veya gerçekte olmamaklabirlikte, olay yerinde bulunan baz› delillerin varl›¤›ndan söz edilerek, san›¤›n ger-çekleri anlatmas›n›n sa¤lanmaya çal›fl›ld›¤› görülür. Ancak bu uygulama, kiflilerinözgürce, kendi iradeleriyle ifade verme özgürlüklerini ihlal etmesi nedeniyleCMK’ya ayk›r›d›r ve suç teflkil etmektedir. Bu yolla elde edilen deliller de “zehirlia¤ac›n meyveleri de zehirlidir” ilkesine göre mahkemeler taraf›ndan kabul edilme-mektedir. “Aç›k aldatma”, devaml› ve hemen her yerde polis varl›¤›n› hissettirmekiçin de kullan›l›r.

Gizli ve Hilesiz Suçla Mücadele FaaliyetleriSuçla mücadelede uygulanan gizli taktiklerin birço¤u aldatma ve hileyi içermez.Bu anlamda ço¤u gizli izleme ve gözetleme yöntemleri (elektronik veya fiziki ta-kip teknikleri) genelde gizlidir. Ancak bunlar, herhangi bir aldatma ve kand›rma-dan uzakt›r (Marx, 1988). Bir kamera, verici veya ses kaydedici çok kolay bir fle-kilde gizli kullan›labilir. fiüpheli bir yer, karfl› taraftan, aç›k görünmeyi sa¤layacakbir yerden gizlice gözetim alt›nda bulundurulabilir; flüpheli bir kifli, uzaktan ve giz-lice takip alt›nda bulundurulabilir; toplant› ve gösteri yürüyüfllerindeki konuflmalargizlice kaydedilebilir; takip alt›ndaki bir flahs›n mektuplar›, sahibinin haberi olma-dan gizlice kontrol edilebilir. fiüphelilerin bu flekilde gizlice takip edilmesi olay›n-da polis görevlisi, hiç kimseyi yüz yüze bir iliflkiye girmek suretiyle aldatmamakta,onlar›n günlük yaflant›lar›n› kendi istek ve arzular› d›fl›nda yönlendirmemekte veherhangi bir müdahale ya da engelleme söz konusu olmamaktad›r. Gizli ve hilesizsuçla mücadele faaliyetleri bafll›ca befl önemli uygulamay› içermektedir. Bunlarflunlard›r (Geleri ve ‹leri, 2003):

1. Bireylerin kendilerinin, araçlar›n›n, evlerinin, iflyerlerinin ve faaliyetlerininelektronik vas›talar olmaks›z›n, fiziksel olarak gizlice izlenmesi ve gözetlen-mesi: Fiziki takip.

2. Bireyler aras› iletiflimi sa¤layan her türlü haberleflme vas›tas›n›n gizlice din-lenmesi ve/veya tespit edilmesi: ‹letiflimin dinlenmesi ve tespiti.

3. Gizli kamera, minyatür mikrofon gibi araçlar vas›tas›yla; flüpheli flah›slar›nkonut, iflyeri veya kamuya aç›k yerlerdeki her türlü faaliyetlerinin gizlice gö-zetlenmesi, izlenmesi ve/veya ses ve görüntü kayd›na al›nmas›: Teknik araç-lar kullanmak suretiyle takip.

4. Kiflilerin veya araçlar›n, bilgisayar destekli sistem içerisinde uzun süreli ola-rak izlenmesi ve gözetlenmesi: Bilgisayar destekli uzun süreli takip.


Aç›k ve taktiksel faaliyetlerhukuka ayk›r› bir aldatma,komplo kurma fleklindealg›lanmamal›d›r.

Gizli polis faaliyetlerininbüyük bir k›sm› polisiyeanlamda aldatma ve hileyiiçermeyen yöntemleri içerir.

5. Günümüzdeki bilgisayar teknolojisi çerçevesinde, suçlar›n ve delillerin ortayaç›kar›lmas› ve faillerin bulunmas› amac›yla; suç mahallindeki araflt›rmalar so-nucunda ulafl›lan ve muhtemel failde bulunmas› gereken özellikleri içeren ve-rilerle, çeflitli kurumlara ait bilgisayar sistemlerinde kay›tl› kiflisel verilerden,aran›lan özelliklere uyanlar›n depolanmas›, de¤erlendirilmesi ve karfl›laflt›r›l-mas› yoluyla flüpheli flah›slara ulafl›lmas›: Kay›t ve verilerin incelenmesi.

Gizli ve Taktiksel Suçla Mücadele FaaliyetleriBu yöntem, gizli ve ayn› zamanda kand›rmay› da içine alan taktiklerle bilgi eldeetmeye yöneliktir (Marx, 1988). Kolluk, herhangi bir gizlili¤e ihtiyaç duymaks›z›naç›k ve herkesin ulaflabilece¤i bilgileri de¤erlendirerek sonuca ulaflabilece¤i gibi,ço¤u zaman da gizli ve hileli bilgi toplama tekniklerini kullanmak suretiyle suçlar-la etkin bir flekilde mücadele etmeye çal›fl›r. Buradaki bilgi toplama faaliyeti aç›k-tan de¤il, usul ve yöntemine göre kapal› ve gizli yollarla yap›l›r. Bilgilerin toplan-mas›n›n amaçland›¤› kaynakta yürütülen faaliyetler gizli tutulmak suretiyle çal›fl-malar yap›l›r. “Gizli ve örtülü bilgi toplama teknikleri”, “örtülü faaliyetler (operas-yonlar) ve “yeralt› faaliyetleri (operasyonlar›)” bu konu ile ilgili olarak yayg›n birflekilde benimsenen ve kullan›lan terimlerdendir.

Örtülü faaliyetler hem gizlidir hem de aldat›c›d›r. Bir suçun ifllendi¤inin ortayaç›kmas›ndan sonra, suçu iflleyen kiflilerin kimli¤inin tespit edilmesi, yakalanmas›ve mahkemeye sevk edilmesi fleklinde gerçekleflen geleneksel suç soruflturmas›n›ntersine, örtülü polis operasyonlar› suçun ifllenmesinden önceki zamana, ifllenmesian›na ve sonras›na da hitap edebilmekte, uzanabilmektedir. Di¤er taraftan, ilk ön-ce san›¤›n tespit edilmesiyle bafllay›p daha sonra suçun ortaya ç›kar›lmas›yla neti-celenebilmekte veya suçlunun ve suçun ortaya ç›kar›lmas› ve san›¤›n yakalanma-s›, hemen hemen ayn› anda da gerçekleflebilmektedir. Belirli suçlar› araflt›rmak ye-rine ilk önce flüpheli flah›slar veya gruplar tespit edilip daha sonra bu kiflilerin ifl-ledi¤i, iflliyor oldu¤u veya ifllemeyi planlad›¤› suçlar ortaya ç›kar›lmaya çal›fl›l›r.Baflka bir ifadeyle bu yaklafl›mda, suç iflleme e¤iliminde oldu¤una inan›lan kifli ve-ya gruplar, polisin do¤rudan yapm›fl oldu¤u gözlemlere veya kendilerine gelenbilgilere dayal› olarak araflt›rman›n merkezini oluflturur. Kolluk genelde, belirli birsuç san›¤› oldu¤una inand›¤›, o yönde flüpheler uyand›ran faktörleri gördü¤ündeola¤an bir cevap verme (tepki gösterme) flekli olan “adli soruflturma sürecini” bafl-lat›r. Bu anlamda, adli soruflturmalar tepkisel (reaktif) bir özelli¤e sahiptir. Bu tep-ki sürecinin bafllayabilmesi için, suçtan haberdar olmadan önce ne olup bitti¤iniö¤renebilmek amac›yla, daha pro-aktif olan, radar taramas› benzeri bir araflt›rmave keflif çal›flmas›n›n yap›lmas›, bu amaçla suç öncesi istihbarat nitelikli bilgi top-lan›lmas›, kollu¤un önemli suçla mücadele yöntemleri aras›ndad›r. Bu çerçevede,örtülü faaliyetler yoluyla bilgi toplamada kullan›lan en önemli teknikler flunlard›r(Pekin, 1999:670):

1. Resmi görevlilerin kimliklerinin gizli tutularak veya sahte kimlik düzenlene-rek hedef grubun içine sokulmas›; gizli görevli kullan›lmas›,

2. Resmi görevlilerin d›fl›nda hedef kifli ve grupla yak›n iliflki içerisinde olanveya olma olas›l›¤› bulunan kiflilerle gizlice iflbirli¤i yapmak suretiyle hede-fin faaliyetleri hakk›nda bilgi elde edilmesi; bilgi kayna¤› kullan›lmas›.

Örtülü ve aldat›c› teknikler, geleneksel soruflturma vas›talar›n›n karfl›laflt›¤› zor-luk ve s›n›rlamalar› aflmay› amaçlar. Bir suçun ifllendi¤inden haberi olmayan, hiçkimseden yard›m görmeyen veya kapsaml› ve karmafl›k bir suç yap›s›yla karfl› kar-fl›ya bulunan polisin etkili bir soruflturma yapmas› ve yeterli delil toplamas› gele-


Örtülü faaliyetler, iflin teknikboyutu anlam›nda hemgizlidir hem de aldatma vehileyi içerir. Bu faaliyetemaruz kalan hedef kifli veyagruplar uygulanan yöntemingerçek içeri¤ini bilmezler:Tamirci, simitçi, boyac›k›l›¤›nda görev yapanpolisler gibi.

neksel soruflturma yöntemleriyle çok zor, hatta bazen de imkâns›z olabilir. Bu du-rumlarda örtülü operasyonlar polise, ifllenmifl, ifllenmekte olan veya planlanan suçfaaliyetlerini yak›n takip alt›nda bulundurma f›rsat ve yetene¤ini vermektedir(Marx, 1988). Örtülü operasyonlar, önceleri anlaflmal› yani karfl›l›kl› r›zayla gerçek-leflen suçlar› (uyuflturucu alan ve satanlar gibi) hedef almakta ve s›radan sokaksuçlar› üzerinde yo¤unlaflmaktayd›. Bu anlay›fl yavafl yavafl bütün dünyada de¤ifl-mektedir. Suçla mücadele ekipleri, bu ba¤lamda, aç›k bir flekilde tan›mlanabilecekma¤durlar›n oldu¤u organize olmufl sokak suçlar› ve evden yap›lan h›rs›zl›klarla il-gili olarak suç flebekeleri içine “s›zma” ve “çal›nt› mallar› sat›n almak isteyen kiflik›l›¤›na girme” gibi taktikler gelifltirmifllerdir. Filmlerde çok s›k bir flekilde ifllenen,polisin organize suç örgütleri içine gizlice s›zmas› suretiyle yürütülen soruflturmayöntemi uygulamada az baflvurulan bir yoldur. Suçun orta¤› (çal›nt› mal› satmakveya almak isteyen kifli gibi) rolünü üstlenmenin yan› s›ra, muhtemel suç ma¤du-ru rolü de s›kça oynanm›flt›r. Bu uygulamada örne¤in (Geleri ve ‹leri, 2003);

1. Polis memuru, yankesicileri suçüstü yakalayabilmek amac›yla, yolda cüzda-n› görünür bir flekilde yürüyen s›radan vatandafl gibi hareket etmektedir.

2. Fuhuflla mücadelede klasik bir yol olan hayat kad›nlar›yla pazarl›k yaparak(kimli¤ini gizleyen bir polis memuru ya da polis ad›na çal›flan bir vatanda-fl›n) suçüstü yapma taktiklerinin yan› s›ra, bayan polisler veya polis ad›naçal›flan bayanlar “hayat kad›n›” rolünü üstlenerek, kendilerine para karfl›l›-¤›nda fuhufl teklif eden erkeklerin yakalanmas›n› sa¤lamaktad›r.

3. Ayn› flekilde, gizli polis görevlileri uyuflturucu veya çal›nt› mal› sat›n almakisteyen kifliler gibi davranman›n yan› s›ra bu tür mallar› satan kifliler k›l›¤›nada girmektedirler.

Dedektiflerin, yukar›da örnekleri verilen baz› yasa d›fl› faaliyetleri yapmak iste-yen kifliler k›l›¤›na girmeleri, özellikle 1980’li y›llardan itibaren Avrupa ve ABD’deyayg›n olarak kullan›lmaktad›r. Bu yaklafl›m kapsam›nda polis, k›l›k de¤ifltirmekve farkl› kimliklerle hareket etmek suretiyle suçlarla mücadele yöntemleri gelifltir-mektedir.

DEMOKRAS‹LERDE GÜVENL‹K VE ÖZGÜRLÜKDENGES‹Kontrol ve denetim alt›nda tutulmayan, esnek yetki ve sorumluluk portresine sa-hip bir polis sistemi, ciddi sorunlar›n ana kayna¤›d›r. Anti-demokratik, otoriter sis-temlere bak›ld›¤›nda polisin, iktidar› elinde bulunduranlar›n en önemli güç kayna-¤› ve silah› oldu¤u görülür. Bilindi¤i üzere, polisin iktidarlar›n elinde ve emrinde,toplumu sindirme arac› olarak kullan›ld›¤›, temel hak ve özgürlüklere genifl çapl›keyfi müdahalelerin yap›ld›¤› devlet sistemine ‘polis devleti’ denmektedir (‹nan,1993:39). Totaliter ülkelerde polis, hukuku istedi¤i gibi yapan, de¤ifltiren ya da uy-gulayan icra organ›n›n ikinci derecede temsilcisidir. Totaliter rejimlerde otoritesiolmayan polis düflünülemeyece¤i gibi, demokratik rejimlerde de çok genifl otori-tesi olan bir polis sisteminin varl›¤› kabul edilemez bir durumdur.

Demokrasi ile güvenlik aras›nda yetersiz ve dengesiz bir kontrol mekanizmas›-n›n kurulmas› halinde, gerek demokratik ilkeler gerekse suçlar›n toplum hayat›üzerindeki etkileri aç›s›ndan oldukça ciddi sorunlar ortaya ç›kar. Fazla say›da suç-lar›n ifllendi¤i bir yap› içerisinde, kifli hak ve özgürlüklerinin suç dünyas› ve suçkorkusu taraf›ndan ciddi anlamda zarar görmesi gibi olumsuz bir tablo ortaya ç›-kar (Hunter, 1992:118). Bu olumsuzluklara ra¤men, temel hak ve özgürlüklere her-hangi bir müdahale olur endiflesiyle hareket eden bir sistemin mevcut, yo¤un suç


Polisin suçla mücadelefaaliyetlerini hukuk s›n›rlar›içerisinde tutmak ve temelhak ve özgürlükler ile kamudüzeni ve güvenli¤i aras›ndahassas bir denge kurmak,demokratik toplumlar›n enönemli özelliklerinden veönceliklerinden biridir.

ve buna paralel oluflan di¤er sorunlar›n üstesinden gelmesi pek mümkün de¤ildir.Di¤er taraftan, suç seviyelerini afla¤›ya çekmek amac›yla afl›r› derecede bir kontrolve gözetleme sisteminin kurulmas› halinde ise; suçlarla mücadelede k›smi bir ba-flar› elde edilmekle birlikte, hükümet ve kamu organlar›n›n günlük yaflam süreci vevatandafllar üzerindeki yo¤un keyfi müdahaleleri ve bask›s› nedeniyle, yine özgür-lüklerin ihlali gibi, telafisi mümkün olmayan bir di¤er olumsuz durum ortaya ç›kar.Demokratik sistemlerde, özgürlüklerin en önemlisi ve güzeli, F›nd›kl›’n›n (2000)da iflaret etti¤i üzere, endifle ve korkudan uzak olma özgürlü¤üdür. Güvenlikodakl› yaklafl›mlar ancak suç korkusundan uzak bir flekilde yaflam› devam ettir-mek, demokratik hak ve özgürlüklerin kullan›m› kolaylaflt›rmak ve insan onurunayak›fl›r bir sistem oluflturmak amac›yla yerine getirildi¤inde bir anlam tafl›r.

Demokrasilerde polis, görevlerini yerine getirebilmek ve suçla mücadele ede-bilmek için hem etkili mücadele yöntemleri gelifltirmek hem de, belki de en önem-lisi, vatandafllar›n temel hak ve özgürlüklerine keyfi müdahalelerde bulunmamak,bu özgürlüklerin yasal s›n›rlar içerisinde kullan›lmas›n› sa¤lay›c› ve kolaylaflt›r›c›zemini haz›rlamakla yükümlüdür. Bütün bunlar›n yap›lmas›nda polis, vatandaflla-r›n genifl kapsaml› deste¤ini kazanmak gibi bir di¤er önemli ifllevi de yerine getir-mek durumundad›r. Bu unsurlara sahip bir polislik modeli, demokratik uluslar›nen ay›rt edici özelliklerinden ve ayn› zamanda, en ciddi zay›fl›klar›ndan biridir.



Güvenlik, güvenlik hizmeti, polis ve polislik kav-

ramlar›n› tan›mlayabilmek.

Güvenlik ilk ça¤lardan itibaren insano¤lunun entemel ihtiyaçlar›ndan biridir. ‹nsan her zaman veher koflulda kendini emniyette hissetmek, can›nave mal›na karfl› herhangi bir zarar, sald›r› riski ol-madan yaflamak ister. Bu durum güvenlik, emni-yet olarak tan›mlan›r. Güvenlik hizmeti ilkel top-lumlarda aile, akraba ve küçük topluluklar içeri-sinde enformel flekilde sa¤lanmaktayd›. Tar›mtoplumlar›nda sosyal normlar ve buna paralelolarak hukuk nosyonu da oluflmaya bafllad›. Budönemde sorunlar› çözmek üzere “arabuluculukkurumu” oluflturuldu. Tar›m toplumlar›nda dahasonra d›fl güvenli¤i sa¤layan asker içgüvenlik hiz-metleri de sunmaya bafllad›. Günümüz moderntoplumlar›nda güvenlik hizmeti esas olarak po-lis, baz› durumlarda da polis ve jandarma taraf›n-dan sa¤lanmaktad›r.

Dünya’daki demokratik polis sistemlerini karfl›-

laflt›rabilmek.

Dünya’da demokratik polis sistemleri üç grubaayr›lmaktad›r. Bunlar; Da¤›n›k (Parçalanm›fl),Merkeziyetçi ve Bütünleflmifl Polis Modelleridir.Yerel ihtiyaçlar› ön plana ç›karan ve güç ve yet-kilerin yerel seviyede paylafl›m›n› öngören birmodeldir. Bu modeli uygulayan ülkelerin bafl›n-da Amerika Birleflik Devletleri gelmektedir. Mer-keziyetçi polis modeli, polis teflkilatlar›n›n ulusalhükümetlerin do¤rudan idaresi ve kontrolü alt›n-da oldu¤u ülkelerde görülmektedir. Ülke gene-lindeki iç güvenlik politikalar› ile güvenlik per-sonelinin görevlendirilmesi merkezden yap›l-maktad›r. Bu modele sahip ülkelerin bafl›ndaFransa ve Türkiye gelmektedir. Merkeziyetçi sis-temde, yerel özellikler ve ihtiyaçlar pek dikkateal›nmamaktad›r. Bütünleflmifl polis sistemleri, ye-rel ve merkezi yönetimlerin kontrolü paylaflabi-lece¤i bir yap› sunmaktad›r. Merkeziyetçi polisteflkilatlar›n›n neden olabilece¤i keyfi ve sübjek-tif kifli hak ve özgürlükleri ihlalleri ile da¤›n›kpolis modelinden kaynaklanan etkisizlik ve ve-rimsizlik sorunlar› giderilmek istenmifltir. Kontrolve sorumluluk mekanizmas› yerel seviyede sa¤-lan›rken, ülke genelinde uyulmas› zorunlu, ulu-

sal tek tip standartlar gelifltirilmektedir. Bu mo-delde, merkeziyetçi yap›daki polis teflkilat› say›-s›ndan daha fazla, da¤›n›k polis sistemindeki po-lis kurumundan ise daha az ba¤›ms›z polis teflki-lat› bulunmaktad›r. Örne¤in; ‹skoçya ve Kuzey‹rlanda ile birlikte, Birleflik Krall›kta toplam 54Polis Müdürlü¤ü bulunmaktad›r.

Polis siyaset aras›ndaki iliflkiyi analiz edebilmek.

Türkiye’de, siyasilerin polise müdahalesi olduk-ça yayg›n ve ayn› zamanda elefltirilen bir uygula-mad›r. Siyasilerin kamu bürokrasisi üzerindekietkisini d›fllamak yerine demokratik sistemin özü-ne uygun düzenlemeler yapmak daha uygundur.Demokratik sistemlerde siyasiler farkl› zamanlar-da ve farkl› konularda polise müdahalelerde bu-lunabilir. Burada as›l konu, siyasilerin polise mü-dahalesi de¤ildir müdahalelerin nedeni, flekli,kapsam› ve içeri¤ine iliflkin olarak yap›lan de-¤erlendirmelerdir.

Suçla mücadele faaliyetlerinde aç›kl›k ve gizlilik

durumunu aç›klayabilmek.

Suçla mücadele aç›k ve gizli polis faaliyetleri de-nildi¤inde dört farkl› model ortaya ç›kmaktad›r.Bunlar aç›k ve hilesiz polis faaliyetleri, aç›k vetaktiksel polis faaliyetleri, gizli ve hilesiz polis fa-aliyetleri ve gizli ve taktiksel polis faaliyetleridir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi güvenlik kavram›n› aç›kla-mak için do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Güvenlik, toplum yaflam›nda kanuni düzeninaksamadan yürütülmesi, kiflilerin korkusuzca ya-flayabilmesi durumudur.

b. Güvenlik, Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarflisine gö-re insan›n en baflta gelen öncelikli ihtiyac›d›r.

c. Güvenlik, insan›n sahip oldu¤u de¤erler, can vemal varl›¤›na yönelik herhangi bir tehdidin yada tehdit korkusunun olmamas›d›r.

d. ‹nsanlar›n güvenlik ihtiyac›n›n karfl›lanmamas›halinde di¤er ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas› da teh-likeye girer.

e. Güvenlik, sadece bireyler için de¤il, toplum, ül-ke uluslararas› toplum için de öneme sahip birolgudur.

2. Afla¤›dakilerden hangisi güvenlik hizmetinin gelifli-mini aç›klamada do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. ‹lk toplumlarda da o günkü sosyal ihtiyaçlar› vegüvenlik ihtiyaçlar›n› karfl›layacak sosyal ku-rumlar vard›.

b. Bir zamanlar aile ve kabilenin s›n›r ve koflullar›içinde yerine getirilen güvenlik hizmeti daha son-raki evrelerde kurumsallaflma sürecine girmifltir.

c. Orta Asya Türk toplumlar›ndaki iç güvenlik hiz-metleri asker d›fl›nda özel olarak oluflturulmuflkolluk birimleri taraf›ndan yerine getirilmifltir.

d. Tar›m toplumlar›nda güvenlikten sorumlu ilkküçük askeri yap›lanmalar ortaya ç›km›flt›r.

e. Bat›da sanayi devrimi ile bafllayan modernleflmesürecinin ortaya ç›kard›¤› modern polis teflkilat›yap›s›ndan Osmanl› da etkilenmifltir.

3. Afla¤›dakilerden hangisi demokrasi ve güvenlik ara-s›ndaki dengeyi aç›klamada do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Kontrol ve denetim alt›nda tutulmayan, esnekyetki ve sorumluluk portresine sahip bir polis sis-temi, demokratik yönü zay›f bir özellik gösterir.

b. Totaliter rejimlerde otoritesi olmayan polis dü-flünülemeyece¤i gibi, demokratik rejimlerde deçok genifl otoritesi olan bir polis sisteminin var-l›¤› kabul edilemez.

c. Polis, otoriter sistemlerde iktidar› elinde bulun-duranlar›n en önemli güç kayna¤›d›r.

d. Suçla etkin mücadele için demokratik hak veözgürlüklerin s›n›rlanmas› söz konusu olabilir.

e. Demokrasilerde, kifli hak ve özgürlükleri ile gü-venlik aras›nda hassas bir denge bulunur.

4. Afla¤›dakilerden hangisi “bütünleflmifl polis sistemi-ni” aç›klamada do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Bu polis sistemi, “birleflik” veya “uzlafl›lan” polissistemleri olarak da ifade edilir.

b. Bu model, yerel ve merkezi yönetimlerin kon-trolü paylaflabilece¤i bir yap› sunmaktad›r.

c. Bu modelde, merkeziyetçi yap›daki polis teflki-lat› say›s›ndan daha fazla, da¤›n›k polis siste-mindeki polis kurumundan ise daha az ba¤›m-s›z polis teflkilat› bulunmaktad›r.

d. Bu sistemde, merkeziyetçi polis teflkilatlar›n›nneden olabilece¤i, olas› kifli hak ve özgürlükleriihlallerini engellemek ve da¤›n›k polis modelin-den kaynaklanan etkisizlik ve verimsizlik sorun-lar›n› da gidermek hedeflenmifltir.

e. Bu polis sisteminde merkezi yönetimin yerel po-lis idaresi üzerinde hiçbir yetkisi bulunmamak-tad›r.

5. Afla¤›dakilerden hangisi gizli ve hilesiz polis faali-yetlerinden de¤ildir?

a. fiüpheli kiflilerin fiziksel olarak gizlice izlenmesi.b. fiüpheli kiflilerin telefonlar›n›n gizlice dinlenmesi.c. fiüphelilerin gizli kamera ile gizlice izlenmesi.d. Gizli görevli kullanmak suretiyle suç örgütleri

hakk›nda bilgi toplan›lmas›.e. Bilgisayar teknolojisi kullan›larak suçlar›n ve de-

lillerin ortaya ç›kar›lmas›

6. Afla¤›dakilerden hangisi gizli ve taktiksel bir suçlamücadele faaliyetidir?

a. Devriye gezmek.b. Olay yerini incelemek.c. Suç flüphelisinin ifadesini almak.d. Gizli görevli kullanmak.e. fiüphelinin telefonlar›n› dinlemek ve kaydetmek.

7. Afla¤›dakilerden hangisi polis siyaset iliflkisi ba¤la-m›nda do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Polisin ba¤›ms›z olmas›, onun özerk ve sorum-suz oldu¤u anlam›na gelmemektedir.

b. Polis siyasi iradenin d›fl›nda yap›lanm›fl, ba¤›m-s›z ve özerk bir kurumdur.

c. Polis görev ve faaliyetlerinde ba¤›ms›z olmas›d›r.d. Polis kanunlara, hükümete ve vatandafllara kar-

fl› sorumludur.e. Polis, görevi ile ilgili faaliyetler hakk›nda hiçbir

siyasinin etkisi alt›nda kalmaz.



8. Türkiye’deki içgüvenlik hizmetlerinin yürütülmesi-ne iliflkin afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?

a. Türkiye’de içgüvenlik hizmetleri devlet taraf›n-dan yerine getirilen bir kamu hizmeti niteli¤in-dedir.

b. fiehirlerde polis, k›rsal alanda jandarma ve denizs›n›rlar›nda da sahil güvenlik, güvenlik sektörü-nün kamu ayaklar›n› oluflturmaktad›r.

c. Türkiye’de içgüvenlik hizmetleri “genel kolluk”olarak tan›mlanan kamu kurumlar› taraf›nda yü-rütülmektedir.

d. Genel kollu¤un d›fl›nda kalan ve yasal yetkileris›n›rl› olan “orman muhafaza, gümrük muhafazave belediye zab›tas›” gibi di¤er kamu kurumlar›da vard›r.

e. Özel kiflilere ve teflekküllere ait bina ve tesisle-rin güvenli¤ini sa¤lamak üzere kurulmufl olanözel güvenlik flirketleri de bulunmaktad›r.

9. Afla¤›dakilerden hangisi Frans›z içgüvenlik modeli-ne iliflkin yanl›fl bir ifadedir?

a. Frans›z içgüvenlik sistemi merkeziyetçi bir ör-gütlenmeye sahiptir.

b. Frans›z polis sistemi özü itibariyle yerel bir özel-li¤e sahiptir.

c. Frans›z polis sistemi askeri düzenlemelere para-lel bir örgütlenmeye sahiptir.

d. Fransa’da Ulusal Polis ve Ulusal Jandarma Tefl-kilatlar› olmak üzere iki ayr› polis gücü bulunur.

e. Fransa’da Belediye Baflkanlar›na ba¤l› olarak ye-rel düzeyde görev yapan Belediye Polisleri debulunmaktad›r

10. Afla¤›dakilerden hangisi Amerikan polis sistemi hak-k›nda do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Amerika, küçük ölçekli polis teflkilatlar›n›n bu-lundu¤u bir ülkedir.

b. Amerika’da Federal, yerel ve eyalet polisleri bu-lunmaktad›r.

c. Yerel polis birimleri kasaba, ilçe ve flehirlerdeörgütlenmifltir.

d. Federal güvenlik birimlerinin içinde en fazla ta-n›nan ve ayn› zamanda en büyük örgütlenmesiolan kurum Federal Soruflturma Bürosudur(FBI).

e. Amerika’da polis müdürlerinin hepsi atama ilegörevlendirilir.

1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Kavram›”bölümünü gözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›flsa “Güvenlik Hizmeti”bölümünü gözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Demokratik Polis Sistemle-ri” bölümünü gözden geçiriniz.

4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bütünleflmifl Polis Sistemle-ri” bölümünü gözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Polis Faaliyetlerinde Aç›k-l›k ve Gizlilik” bölümünü gözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Polis Faaliyetlerinde Aç›k-l›k ve Gizlilik” bölümünü gözden geçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Polis Siyaset ‹liflkisi”bölümünü gözden geçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türk ‹çgüvenlik Sistemi”bölümünü gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Frans›z Polis Sistemi”bölümünü gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Amerikan Polis Sistemi”bölümünü gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1

Türkiye’de polis ve polisli¤i ifade etmek için ülkenin iç-güvenlik yap›s› ve bu hizmetleri yürüten farkl› birimle-ri içine alan genel bir kavram olarak zab›ta ve kollukkullan›lm›flt›r. Bunlar›n içinde daha sonra kolluk kavra-m› daha çok tercih edilir hale gelmifltir. Bu kavram ge-nel bir tan›mlama anlam›nda ve hukuki metinlerde yeral›rken özelde ise polis, jandarma, özel güvenlik ve or-man muhafaza gibi kavramlar daha yayg›n kullan›lm›flve kabul görmüfltür.

S›ra Sizde 2

Suçlarla mücadele usul ve esaslar› ile kifli hak ve özgür-lükler aras›nda ölçülü ve kabul edilebilir bir dengeninkurulmas› demokratik polis sistemlerinin en dikkat çe-ken, ay›rt edici özelliklerinden biridir. Suçlarla etkinmücadele etmek amac›yla gelifltirilen kat›, tavizsiz vekeskin güvenlik tedbirlerinde devlet organlar›n›n temelhak ve hürriyetlere müdahalesi gibi bir sorun ortaya ç›-kar. Böyle bir sorunla karfl›laflmamak amac›yla fazla sa-y›da suçlara ve yüksek suç seviyesine tolerans gösteril-mesi durumunda da, ilginçtir, benzer bir risk söz konu-



sudur. Çünkü bu durumda da, vatandafllar›n gerçek suçolay› ile suç ma¤duru olma endifle ve korkusundan do-lay› kiflisel tasarruf emniyetini, temel hak ve özgürlük-lerin tam olarak kullanamamas› ortaya ç›kar. Yani böy-le bir durumda da, devletin kolluk kuvvetlerinin bask›ve keyfi müdahalelerinden kaçarken suç dünyas›n›n s›-n›r tan›maz bask›, fliddet ve müdahaleleri ile karfl› kar-fl›ya kalma gibi bir di¤er ciddi risk meydana gelir. Bir-birine adeta z›t olan bu iki de¤iflik unsur aras›nda olma-s› gereken, ancak uygulamas› da o derece zor olan hu-sus, demokratik s›n›rlar içerisinde kalmak suretiyle, ki-fli hak ve özgürlükleri ile kamu düzeni ve güvenli¤i ara-s›nda bir denge kurmakt›r.

S›ra Sizde 3

Fransa’da jandarma teflkilat› tamamen sivil iradenin de-netimi ve kontrolü alt›nda hizmet sunmaktad›r. Belçi-ka’da art›k jandarma teflkilat› bulunmamaktad›r çünküBelçika Hükümeti 2000 y›l›nda bu birimi kapatm›flt›r.‹spanya Jandarma teflkilat› da Frans›z modeline benzerflekilde oldukça fleffaf, sivil kontrol ve denetime aç›kbir kurumdur. Yani Frans›z ve ‹spanya Jandarmas› as-ker olman›n d›fl›nda hemen her fley demokratik ve sivilölçüler içinde yerine getirilmektedir. Türkiye’de siviliradenin jandarma üzerindeki yetkileri, denetimi ve kon-trolü çok s›n›rl›d›r. Jandarman›n sivilleflmesi konusundayeni ad›mlar at›lmal›d›r.

S›ra Sizde 4

Polisin suçla mücadele faaliyetlerinde aç›kl›k ve gizlilikdenildi¤inde genelde akla ilk önce dedektif ve istihba-rat hizmetleri gelir. Bu do¤ru olmakla birlikte biraz ek-sik bir de¤erlendirme olur. Suçla mücadele faaliyetle-rinde aç›kl›k ve gizlilik konusu dört temel s›n›fland›rmaiçinde ele al›nabilir. Bunlar; aç›k ve hilesiz faaliyetler,aç›k ve hileli faaliyetler, gizli ve hilesiz faaliyetler vegizli ve hileli faaliyetlerdir.

Alderson, J. (1973) The Police We Deserve, London: WolfAyd›n, A.H. (1997) Police Organisation and Democracy:

Case Studies of England, Wales and Turkey,

Avebury: AldershotAyd›n, A.H.,(2002) “Özel Güvenlik Teflkilat›:Kuruluflu,

Görevleri, Yetkileri”, Polis Bilimleri Dergisi, C.4Ayd›n, A.H. (2007) “Toplumsal Güvenlik ve Yerel Siya-

set”, Yerel Siyaset Sempozyumu, 8 Aral›k 2007, ‹s-tanbul: Greenpark Oteli.

Bayley, D.H. (1975) ‘The police and politicaldevelopment in Europe’, C. Tilley (ed.) The

Formation of National States in Western Europe,

Princeton, Princeton University Press.Bayley, D.H. (1985) Patterns of Policing: A Comparative

International Analysis, New Brunswick, NJ: RutgersUniversity Press.

Bayley, D.H., (1994), Police For The Future, New York,Oxford: Oxford University Press, s.25

Becker, H.K. (1980) Police Systems of Europe, SecondEdition, Springfield: Charles Thomas Publishers.

Birinci, A. (1999), ‘Türk Emniyet Teflkilat›nda ‹lkler’,Polis Bilimleri Dergisi, Cilt.1(3)

Bozkurt, E. Ve S. Kanat (2007) Uluslararas› Toplum

Paradoksu: Terörizm, ‹nsan Haklar›, Güvenlik ve

11 Eylül Sonras› Meydana Gelen De¤ifliklikler,

Ankara: As›l Yay›n Da¤›t›mBrogden, M., T. Jefferson, ve S. Walklate, (1989)

Inroducing Policework, London: Sage Publications.Brown, L.P., (1989), ‘Community Policing: A Practical

Guide for Police Officials’, Police Chief, August, Cerrah, ‹. (1988) ‘Güvenlik Hizmetleri ve Demokratik-

leflme’, Polis Bilimleri Dergisi, Cilt. 1, Say›: 2Cerrah, ‹. (2011) Demokratik Toplumlarda ‹çgüvenlik,

Ankara: Korza Bas›m.Cihan, E. Ve F. Yenisey (1996) Ceza Muhakemesi Hu-

kuku, 1.Bas› ‹stanbul: Beta Bas›m Yay›m, XI.Cole, G.F. (1989) The American System of Criminal

Justice, Fifth Edition, Pacific Grove: Brooks/Cole Critchley, T.A. (1967) A History of Police in England

and Wales, 900-1966, London: Constable.Ça¤lar, A. (1999) “Polis ve Polisli¤in Ortaya Ç›k›fl›”, Po-

lis Bilimleri Dergisi, Cilt 1(4)Dedeo¤lu, B. (2003) Uluslararas› Güvenlik ve Strateji,

‹stanbul: Derin Yay›nlar›.Delattre, E.(1989) Character and Cops, Lanham, MD:

University Press of America, s.XIII,

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar


Dönmezer, S. (2000) “Çetelerle Mücadele Amac›yla 4422Say›l› Kanunla Kabul Edilen Koruma Tedbirleri”,Yarg› Reformu 2000 Sempozyumu, ‹zmir Barosu Ya-y›nlar›, Birinci Bas›m, Ekim 2000.

Dündar, A. (1998) Emniyet Teflkilat› ve Hizmetleri, 2.Bask›, Ankara.

Ergut, F. (2004) Modern Devlet ve Polis: Osmanl›danCumhuriyete Toplumsal Denetimin Diyalekti¤i, ‹s-tanbul: ‹letiflim Yay›nlar›.

Feinberg, G. (2000), ‘United States (Developed Nation-State)’, G.Barak (Ed.) Crime and Crime Control,

Westport, Connecticut, London: Greenwood Press.F›nd›kl›, R. (1993) ‹ngiliz Polis Teflkilat›, Ankara: Akid

Yay›nc›l›k.F›nd›kl›, R. (1999-2000), ‘Polislik Mesle¤inin Özellikleri

ve Mesleki Kimlik Olgusu’, Polis Bilimleri Dergisi,

Cilt.2 (5).Filiz, O. (2006) “Türkiye’de Özel Güvenlik Yönetimi”,

Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi, ‹nönü ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.

Geleri, A., (2003) “Karfl›laflt›rmal› Polis Sistemleri”, T.G.‹çli ve F. Karaosmano¤lu (Editörler.), Uluslararas›

Polislik ve ‹ç Güvenlik, Ankara: Nobel Yay›n Da¤›-t›m.

Geleri, A., (2002) Devriye Polisi, Ankara: Seçkin Yay›nevi.Geleri, A., ve H. ‹leri (2003) Organize Suçlarla Müca-

delede Gizli ve Örtülü Yaklafl›mlar, Ankara: Seçkin Geleri, A. (2009) Önleyici Polis Hizmetleri, Ankara: Po-

lis Akademisi Baflkanl›¤›Göksu, T., (2002) “Türkiye’de Yönetim Anlay›fl› ve Po-

lis Davran›fl›”, H.H. Çevik ve T. Göksu (Der.), Tür-

kiye’de Devlet, Toplum ve Polis, Ankara: Seçkin Ya-y›nevi.

Göze, A. (2000) Siyasal Düflünceler ve Yönetimler, ‹s-tanbul: Beta Yay›nlar›.

Greene, J.R., ‘Police and Community Relations, WhereHave We Been and Where Are We Going?’, R.G.Dunham & G.P. Albert, Critical Issues in Policing,

WavelandGroombridge, N. (2000), ‘United Kingdom (Developed

Nation-State), G.Barak (Ed.) Crime and Crime

Control, Westport, Connecticut, London:Greenwood Press.

Gülmez, M. (1983) ‘Polis Örgütünün ‹lk Kurulufl Belge-si ve Kayna¤›’, Amme ‹daresi Dergisi, Cilt.16.

Heper, M. (1977), ‘Osmanl›-Türk Bürokrasisinde Mo-dernleflme: Saf Patrimonyalizmden Patrimonyal Ya-sall›¤a Geliflim’, Ö. Bozkurt (ed.), Yönetim Sosyolo-

jisi, Ankara: TODA‹E

Hunter, R.D. (1990) ‘Bringing Order To Chaos: A Modelfor American Police’, Journal of Contemporary

Criminal Justice, November.Hunter, R.D. (1992) ‘Three Models of Policing’, Journal

of Contemporary Criminal Justice

Inbau, F.E., Reid, J.E. & J.P. Buckley, (1986) Criminal

Interrogations and Confessions (Third edition),London, Baltimore: Williams & Wilkins.

Interpol (1987) ‘Policing and Justice in Europe’,International Criminal Police Review, No.407

‹nan, K. (1993) Devlet ‹daresi, 3. Bas›m, Ankara: Ötü-ken Yay›nevi.

Kandemir, M. (Çev.) (2000) Bat› Demokrasilerinde Po-

lis, Ankara: Temiz Yay›nlar›.Kania, R.R.E. (1989) ‘The French Municipal Police

Experiement’, Police Studies, Vol.12, No.3Kavgac›, H.‹, (1997) Demokratik Polislik: Temel Yakla-

fl›mlar, Ankara: Maset Matbaac›l›k, Kunter, N. Ve F. Yenisey (2000) Arama, El koyma ve

‹letiflimin Denetlenmesi, 1’inci Bas›, May›s 2000, ‹s-tanbul: Beta Bas›m Yay›m.

Leigh, H.L. (1985) Police Powers in England & Wales,

Second Edition, London: Butterwooths.Marx G.T., (1988) Undercover, Police Surveillance in

America, California: Univ. of California Press. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤i (1990) Devle-

tin Kavram ve Kapsam›, Ankara: MGK.Maslow, A.H. (1943) “A Theory of Human Motivation”,

Psychological Review, 50(4), Washington DC:American Psychological Assocciation.

Nichols, L.D., Robbins R.B. & D.B. Harrelson (2000)The Texas Police Officer, Volume II, Texas:McCutchan Publishing.

Öztürk, B., M. R, Erdem ve V. Ö. Özbek (2000) Uygula-

mal› Ceza Muhakemesi Hukuku, Gözden Geçiril-mifl ve Geniflletilmifl 5’inci Bask›, Ankara: Seçkin Ya-y›nevi.

Palmiotto, J.M. (1994) Criminal Investigation, Chicago:Nelson-Hall Inc.

Pate, A. ve E.E.Hamilton (1991) The Big Six:Policing

America’s Largest Cities,Washington:Police Founda.Pekin, H. (1999) “‹sviçre Hukukunda Örgütlü Suçlara

Karfl› Al›nan Hukuksal Önlemler”, Türkiye BarolarBirli¤i Yay›nlar›, Prof. Dr. Faruk Erem’e Arma¤anSay›s›, Ankara.

Seçkin, O. (2001) Devlet Güvenli¤i ve Haberalma, An-kara: Polis Akademisi Baflkanl›¤› Yay›nlar›.


Sheehan, R. Ve G.W. Gardner, (1985) Introduction to

Police Administration, Second Edition, Ohio:Anderson Publishing.

Sözen, S. (2002), ‘Türk Kamu Bürokrasisi ve Polis Tefl-kilat›’, H.H. Çevik ve T. Göksu, Türkiye’de Devlet,

Toplum ve Polis, Ankara: Seçkin Yay›nevi.Stead, P.J. (1977) Pioneers in Policing, Montclair, NJ:

Patterson Smith PublishingStead, P.J. (1985) The Police of Britain, New York:

Macmillan.Swanson, C.R., Chamelin, F.L. & L. Territo, (1992)

Criminal Investigation (Fifth edition), New York:McGraw-Hill Inc.

fiafak, A. Ve V. B›çak (2005) Ceza Muhakemesi Huku-

ku, Ankara: Polis Akademisi Baflkanl›¤› Yay›nlar›.fienel, A., (1996) Siyasal Düflünceler Tarihi, Ankara: Bi-

lim ve Sanat Yay›nlar›.fiimflek, C. & H. Ömrüuzun, (2001) Polisin Görev ve Yet-

kileri, Ankara: Polis Akademisi Baflkanl›¤›.fiimflek, C., Ömrüuzun, H. Ve N. Sönmez, (2001) Emni-

yet Teflkilat› (Polis Meslek Hukuku) Ankara: PolisAkademisi Baflkanl›¤›.

Tafoya, W.L. (1986) ‘Law Enforcement Beyond the Year2000’, The Futurist September-October.

Tezcan D. (2000) “Organize Suçlulukla MücadeledeÖzel Muhakeme Hukuku Tedbirleri”, Hukuk Kurul-

tay› 2000, 12-16 Ocak 2000, Ankara, C.2.Türk Dil Kurumu (2005) Türkçe Sözlük, Ankara: TDK.U.S. National Advisory Commission on Criminal Justice

Standards and Goals, Police, Washington, DC.: U.S.Government Printing Office.

Varol, M. (2002) Zerdüflt; “Yaflamak ‹stiyorum” dedi.,

Ankara: Academy Plus Yay›nevi.Walker, S. (1994) The Police in America, New York:

McGraw-Hill Book Company.Wolfers, A., (1962) Essays on International Politics, John

Hopkins University Press, Chap. 5Y›lmaz, T. (2000) Emniyet Teflkilat› Kanunu ile Polis Va-

zife ve Salahiyet Kanunu, Ankara: Evren Yay›nc›l›k.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Aile kurumunu tan›mlayabilecek, Aile ve demokrasi aras›ndaki iliflkiyi özetleyebilecek,Aile içi fliddet olgusunu ifade edebilecek,Ailede fliddete neden olan faktörleri s›ralayabilecek,fiiddetin neden devam etti¤ini özetleyebilecek bilgi ve becerilere sahip ola-caks›n›z.

‹çindekiler

• Aile• Genifl Aile• Çekirdek Aile

• Aile ‹çi fiiddet• Kad›na Yönelik fiiddet• Ö¤renilmifl Çaresizlik

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNN

Suç Sosyolojisi Aile ‹çi fiiddet

• A‹LE KURUMU• fi‹DDET• KADINA YÖNEL‹K fi‹DDET• KADIN VE A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET• fi‹DDET‹N ALGILANMASI VE

fi‹DDETE KARfiI TEPK‹LER• A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET‹N ÖNLENMES‹


A‹LE KURUMUAile, ba¤lar› kan, evlilik ya da evlatl›k edinmeye ba¤l› olarak akrabal›k olarak ad-land›r›lan bir toplumsal kurumdur. Aile kurumu tüm toplumlarda görülmektedir.Modern toplumlar›n en temel kurumu ailedir. Aile kurumunun varl›¤›, insan do¤a-s›n›n bir gere¤i olarak alg›lanmaktad›r. Aile kurumunun olmad›¤› bir toplum düflü-nülmemektedir. Aile, bireyin korundu¤u, desteklendi¤i ve gelifltirildi¤i bir kurum-dur. Öte yandan aile yaflam›n›n birçok kifli için de üzüntü kayna¤› oldu¤u tart›fl›l-maz bir gerçektir. Aile, toplumda birtak›m fonksiyonlar› yerine getirmektedir. Hertoplumsal kurum birçok fonksiyonu yerine getirmektedir. Toplum gelifltikçe, buifllevler farkl› kurumlara ayr›lmaktad›r. Endüstri öncesi toplumlarda ailelerin so-rumlulu¤u, üyelerinin sadece bak›m›yla s›n›rl› de¤ildi. Bu toplumlarda aile ayn› za-manda bireylerin e¤itim ve ifl gereksinimlerinin karfl›lanmas›ndan da sorumluydu-lar. Endüstriyel geliflmenin devam› sonucu aile, e¤itim ve ifl fonksiyonunu di¤erkurumlara b›rakm›flt›r. Formel okullar e¤itim fonksiyonunu yerine getirirken, fab-rika ve di¤er iflyerleri de ifl fonksiyonunu üstlenmifllerdir. Modern aile çocuklar›nsosyalleflmelerinden sorumludur. Ailenin büyüklü¤ü ve aile bireylerinin toplumundi¤er k›s›mlar›yla olan ilgisi, ailenin günümüzdeki fonksiyonunu belirlemektedir.Modern endüstri toplumlar›nda aile, endüstri öncesi aileye göre belli bir orandatoplumdan izole olmufltur. Günümüzde modern aileler, çekirdek aile olarak tan›m-lanmakta ve sadece ebeveyn ve çocuklardan oluflmaktad›r. Modern ailede efllerinsorumluluklar›n›n da sadece birbirlerine karfl› oldu¤u kabul edilmektedir. Endüstriöncesi toplumlarda evlilik, ailenin geniflletilmesi anlam›n› tafl›makta ve efller birbir-lerinin ebeveyn ve akrabalar›na karfl› da sorumluluk tafl›maktayd›lar. Ebeveyn veçocuklar birlikte, akrabalar ise birbirlerine yak›n yerlerde yaflarlard›. Aile, genifl veçekirdek olmak üzere iki bafll›kta ele al›nmaktad›r.

Genifl AileGenifl aile, endüstri öncesi toplumlar›nda ve günümüzde de tar›m toplumlar›ndaolan bir aile yap›s›d›r. Genifl ailede ebeveynler, çocuklar ve di¤er akrabalar bir ara-da yaflarlar. Bu ailede kan ba¤› ile ba¤l› olanlar›n birlikteli¤i söz konusudur. Evliçiftler birbirlerinin akrabalar›na karfl› sorumluluk duyarlar. Genifl ailede aile üyele-ri ekonomik zorunluluklar yüzünden bir arada yaflam›flt›r. Baba evin reisidir. En-düstrileflme ile birlikte aile üyeleri iflçi haline geldi ve ifl bulduklar› kentlere göçettiler.

Aile ‹çi fiiddet

Aile, Türk toplumununtemelidir ve efller aras›ndaeflitli¤e dayan›r. Devlet,ailenin huzur ve refah› ileözellikle anan›n veçocuklar›n korunmas› ve aileplanlamas›n›n ö¤retimi ileuygulanmas›n› sa¤lamakiçin gerekli tedbirleri al›r,teflkilât› kurar (Anayasa,madde 41)

Çekirdek AileEndüstrileflme ve toplumsal hareketlilik sonucu genifl ailenin yerini çekirdek ailealm›flt›r. Modern aile anne, baba ve çocuklardan oluflan çekirdek aile olarak adlan-d›r›lmaktad›r. Çekirdek ailenin birden bire olufltu¤u söylenemez. Kentlere göç sü-recinde genifl aile, çekirdek aileye destek olmufltur. Endüstrileflme sonucu ailede-ki bireylerin sorumluluklar›nda da de¤iflmeler olmufltur. Çocuk, hasta ve yafll›lar›nbak›m›nda aile d›fl›nda uzmanlaflm›fl profesyonel kurumlar rol almaya bafllam›flt›r.Çocuklar›n bak›m ve e¤itiminin aile d›fl›na ç›kmas›, kad›n›n rolünde de de¤iflmele-ri getirmifltir. Kad›n, sadece ev iflleri ve annelik sorumlulu¤uyla s›n›rl› kalmam›fl;ayn› zamanda ev d›fl›nda üretim faaliyetlerine de bafllam›flt›r.

Endüstrileflme sonucu ortaya ç›kan çekirdek aile, birçok sosyolojik araflt›rmayailham kayna¤› olmufltur. Bununla birlikte baz› araflt›rmalar, çekirdek ailenin sade-ce endüstrileflme sonras› olufltu¤u tezini kabul etmemektedirler. Eskiden yafll› ak-rabalar›n genç akrabalar›n›n yan›nda yaflamak için yeterli bir süreye (uzun bir öm-re) sahip olmad›klar›n› öne sürmektedirler. Endüstrileflme sonucu k›rsal kesimdenkentlere göçler bafllad›. Bu göçlerin ilk dura¤› kentte yaflayan akrabalar›n evidir.Bu da endüstrileflme sonras› ailelerin genifllemesi anlam›na gelmektedir. Kentteayakta kalabilmek için akrabalar›n birbirlerine destek olmalar› kaç›n›lmazd›.

Aile ve DemokrasiAile, toplumdaki en küçük demokrasi ünitesi olarak tan›mlanmaktad›r. Aile top-lumbilimi anlam›nda geliflim, evrim ve de¤iflimden en çok etkilenen ve bunlar› enerken içsellefltiren kurumdur. Türk toplumunda aileye yönelik atasözlerinin günü-müzde bile kullan›lmas›, ailede ve kamusal yaflamda kad›n›n neden ikinci s›n›f ol-ma özelli¤ini devam ettirdi¤ini aç›klamaktad›r. Bütün eski otoriter aile düzenine vedi¤er toplumsal hiyerarflilere karfl› bir kültürde kad›n›n bask› alt›nda kalm›fl amayads›namam›fl da olan gizli gücünden türetilebilecek ve bugün arzulanan “aile içidemokratikleflme”ye katk›da bulunabilecek ö¤eler vard›r. Bugün art›k önemli olan,o ö¤elerin yaln›zca geçmiflin ciddi incelenmesi yoluyla tespiti olmay›p, bugününpazara dayal›, yararc›l›k ilkesine vurulan ve bireycili¤e indirgenmifl bireysellik ko-flullar›nda anlam tafl›d›¤›n›n ve demokratikleflmeye ne ölçüde katk›da bulunabile-ce¤inin gerçekçi olarak saptanmas›d›r. Demokrasi salt d›flar›dan yapay özendirme-ler -ya da daha kötüsü “önlem”ler- yoluyla aile kurumuna enjekte edilemeyece¤igibi, böylesi genel politikalar da bütün “demokratiklik” görünümlerine ve gerisin-deki bütün içtenlik ve iyi niyetlere karfl›n “buyurgan,” giderek totaliter ve fliddetiçerici hale gelebilirler. fiiddetin yeterince yafland›¤› bir toplumda da özenle gelifl-tirilememifl politikalar onca iyi amaca karfl›n baflar›s›zl›kla sonuçlanabilir (AAK,1994, s.93). Dolay›s›yla, demokrasi kavram›n›n öncelikle aile içinde içsellefltirilme-si gerekmektedir. Böylece ailede efller aras› ve ebeveyn ile çocuklar aras›ndaki ilifl-kilerin niteli¤i de ortaya ç›kar. Bu ba¤lamda aile iliflkilerinin demokratikleflmesigündeme gelir.

Aile ve De¤iflimAilenin di¤er sosyal durumlarla olan iliflkilerinin rol ve fonksiyonlar›, içinde bulun-du¤u toplumun sosyo-kültürel unsurlar› ve ekonomik koflullar›yla ba¤lant›l›d›r.Toplumdan topluma zaman içinde de¤iflen pek çok aile tipleri ile karfl›lafl›l›r. Aile-nin yaflad›¤› yere göre gösterdi¤i farkl›l›k kültürel, etnik, dini ve di¤er faktörlereba¤l› olarak aç›klanmaktad›r. Aile tiplerindeki farkl›laflma, zaman içinde de ortaya


Osmanl› toplumunungeleneksel, ataerkil geniflailesi, Atatürk devrimlerininde¤ifltirmeyi amaçlad›¤›kurumlardan biridir. Asl›ndaaile yap›s›n› de¤ifltirmeyeyönelirken Atatürk’ünkafas›ndaki düflünce,kad›n›n özgürlü¤ekavuflmas›yd›. (Unan,1959,s.150-151; aktaran Kongar,1995, s.427).

ç›kar. Bu farkl›laflmalar yaln›z yeni aile tiplerinin ortaya ç›kmas›yla de¤il, ayn› za-manda yerleflmifl aile tiplerindeki de¤iflmelerle de meydana gelir.

Aile yap›s›ndaki de¤iflmeler yaflam döngüsünün çeflitli aflamalar›nda ortaya ç›k-maktad›r. Bu aflamalar ailenin oluflmas› (evlilik, beraberlik) ailenin genifllemesi(do¤um, evlat edinme, çocuk yetifltirme) ve ailenin çözülmesi (üyelerin aileden ay-r›lmas›, boflanma) olarak belirlenmifltir. Bunlara ek olarak ailenin çevresinde, de-¤erlerde, yap›da ya da fonksiyonlardaki de¤iflmeler, aile tipini etkileyen unsurlar-d›r. Bu tür de¤iflmeler büyük bir ço¤unlukla ailenin d›fl bask›lara karfl› gösterdi¤itepki ve talepler, ya da ailenin kendisi için yeni bir aile yaflam›n› seçmesi sonucun-da meydana gelebilir (AAK, 1994, s.5).

Endüstrileflme, kentleflme ve modernleflmenin beraberinde getirdi¤i de¤i-flimden en çok aile kurumu etkilenmifltir. Söz konusu de¤iflim, ailenin yap›s›n›de¤ifltirmekte; ayr›ca birtak›m fonksiyonlar›n› yerine getirmesi için toplumun ör-gütlü deste¤ini almaktad›r. Ancak aile tarihi, sosyal, ekonomik, siyasal olaylardanetkilenerek de¤iflimlere u¤ram›fl olsa dahi, bir kurum olarak toplumdaki e¤itici,sosyallefltirici, tüketici, esirgeyici, sosyal güvenlik rollerini korumaktad›r. O ne-denle ailenin sosyal güvencesinin sa¤lanmas›, aile bütünlü¤ü içinde aile üyeleri-nin haklar›n›n korunmas› ve toplumun yap›sal de¤iflimine uyum sa¤lanarak so-runlar›n çözülmesine gereksinim vard›r. Bunun yerine getirilmesini sa¤layacakmekanizman›n nas›l örgütlenece¤i, yasal dayana¤›n›n ne olaca¤› kapsam, amaçve hedeflerinin nas›l saptanaca¤› aile politikas› aç›s›ndan çok önemlidir (AAK,1994, s.5-6)

Türkiye’de anne, baba ve bekar çocuklardan oluflan çekirdek aile tipinin yay-g›nlaflmas›na ra¤men, kuflaklar ve akrabalar aras› dayan›flmaya dayal› gelenekselgenifl aile iliflkilerinin sürdü¤ü görülmektedir. Bu da tar›m toplumundan endüstritoplumuna geçifl dönemine özgü göç ve kentleflme gibi süreçlerin birey ve ailelerüzerindeki bask›s›n› hafifletmektedir (Atalay ve di¤erleri, 1993). De¤iflim, tüm top-lumlar için geçerli olan bir olgudur. Geliflme ve de¤iflme yaflam›n zenginleflmesi,bireylerin yapt›klar›ndan daha çok doyum sa¤lamalar› anlam›na gelmekte ise degeliflme süreciyle, aile aras›ndaki iliflkiden söz edildi¤inde çeliflkili ifadeler kullan›-l›r (AAK, 1994, s.6). Olumlu olarak ele al›nd›¤›nda de¤iflme flu anlamlar› içermek-tedir (Acar, 1993, s.60): sa¤l›k, çevre koflullar› ve beslenme olanaklar›n›n iyileflme-si, ortalama yaflam›n yükselmesi, ekonomik gelirin artmas›, yaflam standartlar›, e¤i-tim düzeyi ve çal›flma koflullar›n›n geliflmesi ve e¤itim olanaklar›n›n geliflmesi (kü-çük kent, ilçe veya büyük kentlerin sosyo-ekonomik yönden düflük olan bölgele-rinde yaflayan genç kad›nlar›n yüksek ö¤renim görme flanslar›n›n artmas›). Olum-suz aç›dan bak›ld›¤›nda ise; Ailenin fakirleflmesi, kad›n erkek aras›ndaki eflitsizlik-lerin artmas›, ailenin çözülmesi ve destekleyici rolünün ortadan kalkmas›, çocuksuçlulu¤unun artmas› ve çocuklar›n zararl› al›flkanl›klar edinmesi gibi durumlar or-taya ç›kmaktad›r.

Toplumsal de¤iflmenin aileye olan etkisi yads›namaz. Toplumsal de¤iflmeninailede yol açt›¤› de¤iflikliklerin bafl›nda ailenin yap›s›, efller aras› sorumluluk pay-lafl›m› ve cinsiyet rollerinin sosyalleflmesi gelmektedir. Birleflmifl Milletler Genelkurulunca 10.12.1948’de kabul edilen ‘‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nde kiflile-rin özel hayat›na ve ailesine kar›fl›lmamas›, ailenin toplumun temel birimi olarakkorunmas›, yetiflkin kad›n ve erke¤in evlenmeye serbest iradeleriyle haklar› oldu-¤u, evlenmesi s›ras›nda evlilik süresince ve evlili¤i sonland›rmada eflit haklara sa-hip olmalar› öngörülmüfltür. Ayr›ca, herkesin kiflili¤inin serbestçe geliflmesine ola-

573. Ünite - A i le ‹ç i fi iddet

nak tan›nmas›, temel ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›, sosyal güvenlik ile sosyal hizmet-lere hak sahibi k›l›nmas›, annelik ve çocuklu¤un ister evlilik içinde ister d›fl›ndaözel koruma bak›m ve yard›m› gerektirdi¤i gibi aile ve çocu¤a yönelik temel hü-kümler yer alm›flt›r (AAK, 1994, s.26).

Aile kurumu devingen ve de¤iflen toplumsal koflullara uyum sa¤lamak zorun-dad›r. Bu ba¤lamda Türk ailesi de günümüz koflullar›na ayak uydurma sorunuylakarfl› karfl›ya kalm›flt›r. Dolay›s›yla Türk ailesinin günümüz koflullar›nda sorgulan-mas› gerekmektedir. Türk ailesi tarihsel olarak zaman ve yer, toplumsal yaflamdaüretim biçimleri ve kültürel evrimler ›fl›¤›nda flekillenmifl ve dönüflümlere u¤ram›fl-t›r. Dolay›s›yla aile yap›s›n›n hep ayn› kalan bir aile içi örgütlenme ve hiyerarflikbir yap›y› devam ettirdi¤i varsay›lamaz. Günümüzde pazar ekonomisinin ifllemesi,aile yap›s›n› da etkilemifltir. Ataerkil ve otoriter aile yap›s› de¤iflime u¤ram›flt›r. Bude¤iflimde, hukuk kurallar›ndaki geliflme ve sosyo-ekonomik ilerlemeler etkin roloynam›flt›r. Demokrasi kavram› da ailenin yap›s›n›n de¤iflmesinde önemli bir roloynam›flt›r.

Modernleflme ve AileModernleflme sonucu, iflbölümü ortaya ç›km›flt›r. ‹fl gücü, tar›m ve tar›m d›fl› sek-törlerine göre da¤›lm›flt›r. Üretim tekniklerindeki geliflmeler ve kentleflme mo-dernleflmenin önemli bir sonucudur. Kentleflmeyi art›ran nedenlerin bafl›nda, mo-dern tar›m araçlar›n›n ortaya ç›kmas› sonucu tar›m iflgücü say›s›n›n azalmas› gel-mektedir. Ayr›ca miras yoluyla topra¤›n bölünmesi; kentin daha zengin e¤itim,sa¤l›k ve ifl olanaklar› sunmas› kentleflmeyi art›rmaktad›r. Modernleflme sosyal ta-bakalaflmaya da etki etmifltir. Siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel yap›lara göresosyal tabakalaflmalar oluflmufltur. Modernleflme sonucu gerçekleflen e¤itim ala-n›ndaki ilerlemeler, tabakalar aras›nda hareketlili¤in artmas›na neden olmufltur.Modernleflme sonucunda okuryazarl›k oran›nda, kad›nlar›n e¤itiminde ve üniver-site e¤itiminin kalitesinde de art›fllar kaydedilmifltir. Endüstrileflme sonucunda ge-liflmifl teknolojinin kullan›m› ortaya ç›km›flt›r. Bu da yaflam düzeyinin artmas›n›sa¤lam›flt›r. Endüstrileflme toplumsal de¤erleri de etkilemifltir. Bireycilik geliflir-ken, ayn› zamanda kad›n erkek eflitli¤i hakk›ndaki tart›flmalar da artm›flt›r.

Kentleflme ve AileKentleflme sonucu, kent nüfusu artar. Kentleflmenin en büyük nedeni, k›rsal ke-simdeki yaflam düzeyinin itici ve kentin çekici hale gelmesidir. Kentleflme, k›rdankente göç olgusunu da beraberinde getirir. Kentlerdeki olumsuz yaflam koflullar›-na ra¤men köyden kente göç devam etmektedir.

Kentleflme sonucunda genifl ailelerin azalmas› ve ailelerin küçülmesiyle karfl›-laflmaktay›z. Genifl ailelerin yerini, ana baba ve çocuktan oluflan çekirdek aileleralmaktad›r. Kentleflme bireyin özerklik ve özgürlük duygular›n› art›r›r. Genifl ai-leden çekirdek aileye geçiflin aç›klanmas›nda özerklik ve özgürlük kavramlar›n-dan da faydalan›lmal›d›r. Kente göç, ailenin de içinde bulundu¤u tüm iliflkileride¤ifltirir.

Ailenin yap›s› ve ifllevindeki de¤iflimin nedenleri nelerdir?


Atatürk 5 fiubat 1923’te‹zmir’de verdi¤i söylevgünümüze ›fl›k tutmaktad›r:Bir toplumsal yaflam ikicinsten (erkek ve kad›ndan)yaln›z birinin ça¤daflgerekleri almas› ile yetinirse,o toplumun yar›dan ço¤ugüçsüzlük içinde kal›r. Birulus ilerlemek veuygarlaflmak isterse özelliklebu noktay› temel almakzorundad›r. (Aktaran, Alp,1998, s.131).

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Ailenin ‹fllevleriAilenin temel fonksiyonu neslin devam›, çocu¤un yetifltirilmesi, aile üyelerine ba-k›m, sevgi, geliflme ve disiplin sa¤lay›c› ve destekleyici bir çevre oluflturmakt›r.Kültür ve ailenin yap›s›na dayal› olan fonksiyon ve iliflkiler ise giderek aileninkendi d›fl›ndaki kiflilerle olan etkilefliminde gerçekleflmektedir. Bunlar›n bafl›ndaüretim çal›flmalar›, ev iflleri, sosyal ve kültürel normlar, beklentileri ö¤renme, e¤i-tim, sa¤l›k, beslenme ve di¤er sosyal çal›flmalar gelmektedir. Ailenin di¤er birfonksiyonu sosyal ve kültürel de¤erlerin yeni kuflaklara aktar›lmas›d›r (AAK, 1994,s.12).

Ailede ‹flbölümüGeleneksel aile yaflam› y›llara göre de¤iflmektedir. Tam gün çal›flan kad›nlar›n sa-y›s› artmaktad›r. Günümüzde ailelerin nüfuslar› evliliklerin ilk y›llar›nda tamam-lanmaktad›r. Bu da çocuk say›s›n›n azalmas›na neden olmaktad›r. Geleneksel ai-ledeki iflbölümünde erkek ekmek paras› kazan›rken, kad›n ise ev ifllerini yapmak-tad›r. Aileyi etkileyen önemli olaylarda erkek karar verirken, kad›n ise ev ifllerineyönelik çal›flmalarla ilgili kararlar› vermektedir. Evin tüm sorumluluklar›n› tafl›makzorunda olan kad›nlar, ifl yaflam›nda da birçok sorunlarla karfl› karfl›ya gelmekte-dir. Yöneticilik alanlar›nda “erkek kad›nlardan emir almaz” düflüncesi ifl yaflam›n-da a¤›rl›¤›n› hissettirmektedir. Kad›nlar›n sosyal güvenli¤i göz ard› edilerek eflle-rinin güvenli¤inden yararland›r›lmas› yoluna gidilmifltir. Kad›nlar, ücretsiz aile vetar›m iflçili¤inin vazgeçilmez elemanlar›d›rlar. Erkekler, kad›nlar›n fiziksel olarakzay›f olduklar›n› öne sürseler bile, kad›nlar›n fiziksel gücü ön plana al›nm›fl, on-lar›n ak›llar›ndan yararlanma geri plana at›lm›flt›r. Endüstri öncesi toplumda geniflailede yaflayan bireyler ve hizmetliler güçleri ölçüsünde ailenin gereksinimlerinikarfl›lamak amac›yla üretime katk›da bulunmak zorundayd›lar. Üretilen mal vehizmetler öncelikle ailenin gereksinimini karfl›lamak amac›na yöneliktir. Nüfus ar-t›fl›, üretici-tüketici dengesini bozmufltur. Bireyler aile d›fl›nda da üretim yapmakzorunda kalm›flt›r. Bu durum ailenin yap›s›n›n de¤iflmesine neden olmufltur. Bü-yük fabrika ve iflyerlerinde üretimler iflgücü gereksinimini ortaya ç›karm›flt›r. Evile iflyeri ayr›lm›flt›r.

Genifl ailenin fonksiyonlar›nda de¤iflimler ortaya ç›km›flt›r. Endüstri öncesi top-lumunda aile hem üretici, hem tüketici iken; endüstri toplumunda aile tüketicidir.Endüstri toplumunda mal ve hizmetler sat›n al›n›r ve evde tüketilir. Aile bireyleriise emeklerini iflverene satarak gereksinim duyduklar› mal ve hizmetleri sat›n ala-bilecekleri paray› kazan›rlar. Bireylerin emeklerini satmas› ve gereksinim duyduk-lar› mal ve hizmetleri sat›n almas› genifl ailenin yavafl yavafl kaybolmas› ve yerineçekirdek ailenin geçmesine yol açm›flt›r. Çekirdek ailenin birden bire olufltu¤usöylenemez. Kentlere göç sürecinde genifl aile, çekirdek aileye destek olmufltur.Endüstrileflme sonucu ailedeki bireylerin sorumluluklar›nda da de¤iflmeler olmufl-tur. Çocuk, hasta ve yafll›lar›n bak›m›nda özel kurulufllar gündeme gelmifl, çocuk-lar›n e¤itiminde de kurumsallaflm›fl profesyonel yaklafl›mlar ortaya ç›km›flt›r. Ço-cuklar›n bak›m ve e¤itiminin aile d›fl›na ç›kmas›, kad›n›n rolünde de de¤iflmelerigetirmifltir. Kad›n sadece ev iflleri ve annelik sorumlulu¤uyla s›n›rl› kalmam›fl ayn›zamanda ev d›fl›nda üretim faaliyetlerine de bafllam›flt›r.


Kad›nlar›n Rollerindeki De¤iflim Endüstrileflmenin ilk dönemlerinde kad›n›n eme¤inden ucuz ifl gücü olarak yarar-lan›lm›flt›r. Günümüzde geliflmekte olan ülkelerde kad›n›n ekonomik faaliyetlerekat›l›m› s›n›rl›d›r. Ülkemiz gibi geleneksel yap›s›, aile iliflkileri, kad›n erkek ve ka-r› koca iliflkilerinde hala yaflamakta olan geliflme yolundaki ülkelerde, simetrik ai-le tipine k›smen metropollerde rastlanmaktad›r. Kad›n ve erke¤e özgü cinsiyet rol-leri henüz geleneksellik özelli¤i tafl›d›¤›ndan kad›n›n ev d›fl›nda çal›flmas› büyükölçüde onaylanmazken, kad›ndan ev ifllerini görmesi ve çocuklar›na bakmas›, er-kekten ise ailenin geçimini sa¤lamas› genel bir beklenti fleklinde sürmektedir (Ata-lay ve di¤erleri, 1993, aktaran AAK, 1994, s.228).

Bireyler kendi kültürel yap›lar› içinde sosyalleflirler. Bu süreçte bireyler cinsi-yetlerine iliflkin toplumsal rolleri de ö¤renirler. Toplumsal kültür, kad›nlar›n ve er-keklerin toplumsal yap› içindeki rollerini belirler. Di¤er taraftan bireyin biyolojikyaklafl›mlar› da toplumda yayg›n bir flekilde kabul görmektedir. Biyolojik yakla-fl›mlar cinsiyet ile toplumsal rol aras›nda bir iliflki kurmufltur.

Toplumlarda cinsiyete dayal› bir iflbölümü vard›r. Bu durum endüstri öncesitoplumlarda daha da yayg›n bir flekilde yaflanm›flt›r. Endüstrileflme öncesi fizikselgüce sahip olanlar, üretim sürecini de etkilemifllerdir. Üretim ile cinsiyet aras›nda-ki iliflkiye bakt›¤›m›zda kad›nlar›n erkeklere oranla dezavantajl› olduklar› bir ger-çektir. Aile yap›s›n› oluflturan temel unsurlar olarak, kad›n ve kocan›n rolleri, ça¤-dafl toplumlarda çal›flma hayat›nda artan iflbölümü ve ihtisaslaflma ile farkl›laflmak-tad›r. Tar›m›n bir iktisadi faaliyet olarak yo¤un bulundu¤u k›r bölgelerinde görü-len geleneksel yap› içinde, kad›n›n ücretli olmas›, kocas›ndan farkl› bir meslekteistihdam› ve tar›m d›fl› faaliyette bulunmas› zorlaflmaktad›r. Geleneksel yap› içindesadece mesleki farkl›l›k de¤il, fakat tar›m d›fl› faaliyetlerin yo¤un oldu¤u flehir böl-gelerinde de görüldü¤ü gibi, kad›n›n ekonomik gücü erke¤e göre azd›r ve al›na-cak aile içi ve d›fl› kararlara bir taraf olarak da rolü yeterli de¤ildir (Erkal, 1997,s.106).

fi‹DDETfiiddetin ne anlama geldi¤i, fliddet araflt›rmalar›n›n metodolojisi ve elde edilen so-nuçlar tart›flmaya aç›kt›r. Öncelikle aile içinde ve toplumsal alanda gözlenen flid-detin meydana gelmesi, nedenleri, etkileri, ulafl›lan sonuçlar ve odaklanmas› gere-ken temel noktalar saptanmal›d›r. fiiddet nedir? Afla¤›da farkl› yazarlar taraf›ndanverilen fliddet aç›klamalar› görülmektedir:

fiiddet, kanuna uymamak, kifliye zarar vermek, hakaret etmek, onurunu k›r-mak, sükûnet ve huzura son vermek; birbirinin hakk›n› çi¤nemek, h›rpalamak, in-citmek, can›n› ac›tmak için zor kullanmak; yak›c› afl›r› davran›fllarda bulunmak veafl›r› derecede öfke ifade etmek flekillerinde kendini gösteren davran›fllara denir(Erten & Ardal›, 1996, s. 143). Ço¤u zaman fliddet, ya içgüdüsel ve bu nedenle top-lumsallaflma sürecinde çok az de¤iflen, ya da sadece ve sadece çevre etkenlerin-den kaynaklanan bir davran›fl olarak görülür. Genellikle psikiyatristler, fliddet ey-leminde bulunan bireyin toplumla ve ebeveynleriyle olan iliflkilerine varana de¤intüm geçmiflini (aile içi fliddeti de göz önünde bulundurarak) ön plana ç›karmay›ye¤liyorlar (Moses, 1996, s.23).

fiiddetin ma¤duru olan kad›nlar ço¤u kez hor görülmekte ve suçlanmaktad›r(DPT, 1993, s.84) Burada sormam›z gereken önemli bir soru var: fiiddet nedir?


Psikiyatristler, fliddete yolaçan etkenleri araflt›rmakistediklerinde ço¤u zamanilk önce bireyin kiflili¤iniincelemek istemektedirler.Winnigott’a göre fliddetee¤ilimli bir kiflide onufliddete yönelten en önemlietkenler, ‘yetersiz kalan’ana-baba-çocuk-aileiliflkisi, aile flefkati ve ayr›canesilden nesile aktar›lanfliddet içeren davran›flbiçimleridir (Moses, 1996,s.24).

“... ‘fiiddet’ en genelde kifliye sadece fiziksel fliddet kullan›m› de¤il, ayr›ca psikolojik

aç›lardan onu incitebilen söz, tav›r ve davran›fllar› da içine al›r. fiiddetin bu tan›m›

hak ve özgürlüklerin k›s›tlanmas› ve her türlü bask›y› da içermektedir (Niemi 1974,

aktaran Kalayc›o¤lu & T›l›ç, 1994, s.314).”

“...Di¤er taraftan hangi davran›fllar›n fliddet içerdi¤i veya fliddet olarak alg›land›¤›,

büyük ölçüde toplumun kültürüne ve bireylerin de¤er yarg›lar›na ba¤l›d›r. De¤er

yarg›lar› da toplumdan topluma, ayn› toplumun bir kesiminden baflka bir kesimine

ve zamana göre de¤iflmektedir. Buradan anlafl›labilece¤i gibi fliddet konusunda yer-

leflmifl ve kesinleflmifl bir tan›ma eriflebilmek zordur (Kalayc›o¤lu & T›l›ç, 1994,

s.314).”

Aile içi fliddet denildi¤inde genel olarak kad›n ve çocuklara karfl› yap›lan flid-det eylemleri akla gelmektedir. Buna ek olarak özellikle Avrupa ve Amerika’dayafll›lar›n maruz kald›¤› fliddet eylemleri de gündeme gelmektedir. Yafll›lar›n ailebireyleri veya bak›c›lar› taraf›ndan gereksinimlerinin karfl›lanmad›¤›, dayak yedi¤isaptanmaktad›r. Türk toplumunda genel olarak yafll›lara büyük sayg› gösterilmek-le birlikte yafll›lar aile bireyleri taraf›ndan fliddete maruz kalabilmektedir.

KADINA YÖNEL‹K fi‹DDETKad›na yönelik fliddet, özel ve kamusal alanda olmak üzere her yerde yayg›n birflekilde görülmektedir. fiiddet, temel hak ve özgürlüklerin en büyük engelleyicile-rinden biridir. Ayn› zamanda kad›n haklar›n›n kullan›lmas› karfl›s›ndaki en büyükengellerden biri de fliddettir. Kad›n ve erkek aras›nda kökü tarihsel ve gelenekselyaflama kadar uzanan güç dengesizli¤i vard›r. Bu dengesizlikler, en yayg›n olarakkad›na karfl› fliddet olarak kendisini yans›tmaktad›r. Kad›na karfl› fliddet sosyal s›-n›f, kültür ve ekonomik düzeye göre de¤ifliklik gösterse bile genel anlamda kad›n-lar toplum içinde yasal, sosyal, siyasal ve ekonomik anlamda erkeklerle eflit hak-lara sahip olman›n mücadelesini vermektedirler. fiiddet kad›nlar üzerinde birçokolumsuz sonuçlar do¤urmaktad›r. Bunlar›n bafl›nda kad›nlar›n ‘ben’ duygusununortadan kalkmas›, kimlik ve düflünce geliflimlerinin zorlaflmas› ve giriflimci yap›la-r›n›n azalmas› gelmektedir.

KADIN VE A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET20. yüzy›l›n sonlar› dünyan›n her yerinde kad›n hareketlerinin yo¤un bir flekildeyaflanmas›na tan›k olmufltur. Kad›n hareketlerinin ana çerçevesi ‘toplumsal eflitlik’ve ‘siyasal haklar’ etraf›nda oluflmaktad›r. Kad›n hareketlerine iliflkin ülkemizdekigeliflmelerin bafllang›c›na bakacak olursak bir edebiyat dergisinin kad›n sayfas›n-dan bafllayan ilk dile getirilifllerden sonra, kad›nlar›n gerçeklefltirdi¤i bilinç yükselt-me çal›flmalar› 1987-1988 y›llar›nda ‘daya¤a hay›r!’ kampanyas›na dönüfltü. Bukampanyan›n merkezi ‹stanbul’du. Kampanya kad›na yönelik fliddetin aileiçi - efl-leraras› boyutlar›na odaklan›yordu. Kampanya, Ankara ve ‹zmir baflta olmak üze-re birçok ile yay›ld›, kad›nlar›n deste¤ini kazand› (Ifl›k, 1995, s.3).

Kad›nlar eflitliklerini öncelikle ailelerinde sa¤lama yoluna gitmifller, daha sonratoplumsal eflitlik ve siyasal haklar›n› elde etme çabas›n› bafllatm›fllard›r. Kad›n›nstatüsünü gerek aile içinde, gerekse toplumda yükseltmenin ön koflulu kad›n›ne¤itim düzeyinin gelifltirilmesidir. Kad›nlar›n, haklar›n›n bilincine varmas›, onlar›ne¤itim düzeyleriyle do¤rudan iliflkilidir. Dolay›s›yla e¤itimli kad›n, haklar›n› bilir,korur ve gelifltirir. E¤itimli kad›n yeteneklerini daha iyi bir flekilde ortaya koymaolana¤›n› elde eder, ifl bulma flans› artar. Sonuç olarak kad›n›n aile ve toplumdaki


Aile bireyleri aras›nda ortayaç›kabilecek çat›flma, çeliflkive anlaflmazl›klar›nçözülmesinde fliddetinkullan›m› bireylerintoplumsal iliflkilerine deyans›yabilecek birdemokratik kültür sorunuolarak da incelenmesigerekli bir sosyal olgudur(Kalayc›o¤lu & T›l›ç, 1994,s.313).

sayg›nl›¤› daha da artar. Kad›n›n aile ve toplumdaki sayg›nl›¤›n›n artmas›, ailede vetoplumda al›nacak kararlarda söz hakk›na sahip olmas›n› sa¤layacakt›r. Bu da al›-nan kararlar›n daha da isabetli olmas›n› sa¤layacakt›r. Kad›nlar›n yaflamlar› ile ilgi-li söz konusu geliflmeler afla¤›daki flekilde dile getirilmektedir:

1975-1985 y›llar› aras›ndaki “Kad›n›n On Y›l›”, bu ba¤lamda tüm dünya kad›n-lar› için yaflam›n niteli¤ini de¤ifltirip gelifltirecek ilke ve ölçütleri içeren stratejilerinsaptand›¤›, programlar›n yap›ld›¤› bir dönem oldu. Kad›nlar, bu On Y›l boyuncaeflitlik ve ilerlemelerini engelleyen yeniden üretim ve üretim rollerine; siyasal, eko-nomik, toplumsal, kültürel, yasal, e¤itsel ve dinsel engelleyici koflullara iliflkin birbilinçlenme, ayd›nlanma sürecini yaflad›lar. Ekonomik aç›dan sömürülmelerini;ulusal, bölgesel ve uluslararas› düzeylerdeki eflitsiz konumlar›n› sorgulad›lar. Bueflitsizli¤in ülkelerin ço¤unda kitlesel yoksulluktan do¤du¤unu, hakça olmayanekonomik iliflkilerin ürünü olan azgeliflmifllikten kaynakland›¤›n› ve cinsiyete da-yal› ayr›mc›l›k yüzünden daha da kötüleflti¤ini belgelediler. Sonuçta 2000’li y›llarauzanan on y›ll›k süreyi eflitlik, hakkaniyet ve adalete dayal› yeni bir ekonomik,toplumsal ve siyasal yap›lanma dönemi olarak programlad›lar (DPT, 1993, s.6).

Günümüzde kad›nlar›n gündemindeki ana konular flunlard›r: Yoksullu¤un vebilgisizli¤in yok edilmesi, eflit istihdam olanaklar›, mesleki e¤itim ve ifl güvencesi,karar verme odaklar›na eflit kat›l›m, toplumda demokratik, yani eflitlikçi, özgürlük-çü, kat›l›mc›, ço¤ulcu bir yap›lanma, ailede sorumluluk, yükümlülük ve yetkilerieflit paylafl›m ve kad›nlara ve çocuklara yönelik fliddetin yok edilmesi (DPT, 1993,s.6).

Kad›na yönelik fliddeti hakl› k›lan nedenlerden biri de geleneksel kültürümüz-dür. Toplumumuzda ‘Kad›n›n karn›ndan s›pay›, s›rt›ndan sopay› eksik etmeyecek-sin’, ‘K›z›n› dövmeyen dizini döver’, atasözleriyle karfl›laflmak mümkündür. Gele-neksel de¤erler, erkek otoritesi ve kad›n›n afla¤› düzeyde rolü fleklinde devam et-mektedir. Kad›na karfl› fliddet uygulanmas›, geleneksel bir yaflam tarz› haline gel-mifltir. Geleneksel kültürümüzde yeni oluflan bir aile, evlilikten sonra kapal› bir ku-tu haline gelmektedir. Kad›n›n anne ve babas› ile iliflkileri bile azalmaktad›r. Böy-le bir ailede erke¤in, kad›na fliddet uygulamas› halinde, kad›n›n ailesinin k›zlar›nadestek olmad›¤› durumlarla karfl›laflmaktay›z.

Efller aras›ndaki fliddet, kad›nlar›n ‘ben’ duygusunu yitirmelerine sebep olmaktave kad›n› ikincil tutan önemli bir güç niteli¤ini tafl›maktad›r (Ifl›k, 1995, s.2). Yük-sel’in araflt›rmas›nda evlilik yafl› ile aile içi fliddet aras›nda bir iliflki vard›r. Evlilikyafl› küçüldü¤ünde, fliddete maruz kalma da artmaktad›r (Yüksel, 1995, s.277). Ai-le iç fliddetin nedenleri afla¤›daki bafll›klar alt›nda ele al›nabilir:

1. Bireysel (veya psikiyatrik) yaklafl›m: Alkol tüketimi, k›skançl›k veya di¤erpsikolojik problemlerin erke¤i fliddet davran›fllar›na yöneltti¤ini savunur.

2. Sosyo-psikolojik yaklafl›m: fiiddetin kuflaktan kufla¤a kültürel yollardan ak-tar›ld›¤›n› kabul eder. Bu görüfle göre, kar›lar›na fliddet uygulayan erkekler,çocuk döneminde ailelerinde fliddet uygulamalar›na tan›k olmufllard›r.

3. Sosyo-kültürel yaklafl›m: Sosyo-ekonomik statü ile, kad›na karfl› fliddet ara-s›nda bir iliflkinin oldu¤unu varsayar. (Yüksel, 1995, s.275-276).

Genifl ailelerde yaflama, aile içi dayan›flma duygusunun eksikli¤i veya olmay›-fl›, aile bireylerinin karar alma süreçlerine kat›lmay›fllar› ve olumsuz bir gelecek al-g›s›n› tafl›malar› fliddet e¤ilimlerini art›rmaktad›r. fiiddete maruz kalan bir çocuklukyaflamak, bireyin yetiflkinlik döneminde aile ve toplumsal hayat›nda bir fliddet uy-gulay›c›s› olma olas›l›¤›n› art›rmaktad›r. Sosyo-ekonomik yönden olumsuz koflullar


Aile içi fliddeti sürekliyaflay›p, evlili¤i devamettirmek istemenin temelnedeni, çocuklar›n olmas› vekad›n›n baflka seçene¤ininolmamas›d›r (Yüksel, 1995,s.278).

içinde yaflan›lmas› aile içi fliddetin oluflmas› ve devam etmesine ortam haz›rlamak-tad›r. Aile içi fliddette yoksulluk, sa¤l›ks›z koflullarda yaflama ve destek alamamatemel problemler aras›ndad›r. Sosyo-ekonomik yönden yaflanan olumsuz koflullar,bireyleri toplumsal alanda sinik bir hale getirmektedir. Sürekli sinik yaflayan insan-lar, ortam›n› bulduklar›nda patlamaktad›rlar. Aile içi fliddete maruz kalan kad›nla-r›n ço¤unun ekonomik ba¤›ms›zl›klar›n›n olmad›¤› ve efllerine ba¤›ml› olduklar›bir gerçektir. Aile içi fliddete maruz kalan kad›nlar›n çocuklar›na fliddet uygulad›k-lar› ortaya ç›km›flt›r. Sadece aile içi fliddete u¤rayanlar›n de¤il, buna tan›k olanla-r›n da yaflamlar›nda duygusal ve davran›flsal olarak birtak›m olumsuzluklar sergi-ledikleri saptanm›flt›r (‹çli, 1994).

“...bu kad›nlar kendi kararlar›yla ya da ailelerinin etkisiyle evlenmifl olmalar› fark

etmeksizin, ço¤unlukla evlili¤in ilk y›llar›nda efllerinin çeflitli fliddet davran›fllar›yla

karfl›laflm›fl ama deneyimsizlik ve donan›ms›zl›k nedeniyle etkin ve kararl› bir tepki

vermekte gecikmifllerdi. Toplumun onlara biçti¤i kad›nl›k rollerini kendilerince en

iyi biçimde ve gönüllü olarak yerine getirmeye u¤raflm›fllar, hatta çal›flanlar da da-

hil genellikle kendilerini tümüyle evleriyle tan›mlam›fllar; ama bu ba¤›ml›l›k onlar›

giderek artan bir afla¤›lanma, ezilmifllik, örselenmifllik, güvensizlik ve güçsüzlük

duygular› içine hapsetmiflti (Kad›n Dayan›flma Vakf›, 1997, s.55)”.

“Kad›na uygulanan fliddet, toplumdaki erkek egemenli¤ini aile içinde yeniden üre-

terek meflrulaflt›rmaktad›r. Aile içi fliddet erkek egemen ideolojinin ürünü olan yasa-

lar ve hukuk düzeni ile desteklenmektedir (Kad›n Dayan›flma Vakf›, 1997, s.2)”.

Ülkemizde “aile içi fliddet bir s›r olarak saklanmaktad›r” sav›, genel olarak ge-çerli bir savd›r. Türkiye’de kad›nlar aile içi fliddetin ortaya ç›kmas›na neden so¤ukbakmaktad›rlar? Türkiye’de aile içi sorunlar mahrem meselelerdir ve ailenin d›fl›n-daki kiflilerle konuflulmaz. Kocas›ndan fliddet gören kad›n, bu durumu d›flar›da di-le getiremez. Kocan›n kar›s›n› dövmesi, toplumun gözünde kad›n› de¤ersiz halegetirmektedir. Dayak atan kocan›n yerine, dayak yiyen kad›n ay›plan›r. Dayak yi-yen kad›n hakk›nda ortal›kta konuflulmas›, kad›n› utand›r›r. Bu nedenlerle aile içifliddet gizli kalmaktad›r. fiiddet davran›fllar›n›n daha çok erkeklerde ve hatta gençerkeklerde gözlenmesi bireyin yafl›n›n ve cinsiyetinin de fliddetin oluflumunda roloynad›¤›n› düflündürmektedir. Toplumun, erkek sald›rganl›¤›n› onaylamas›, kad›ndavran›fllar›nda itaati savunmas›; erkekte istenilen özellikleri ‘mert’. ‘cesur’, ‘korku-suz’ ifadeleri ile; kad›nda istenilen özellikleri ‘han›m k›z’, ‘sessiz’, ‘uysal’ ifadeleriile betimlemesi, Erdal Atabek’in dedi¤i gibi ‘K›flk›rt›lm›fl Erkeklik Bast›r›lm›fl Kad›n-l›k’ olgusunun yarat›lmas›, erkeklerin fliddet uygulamas›na izin vermektedir (Tekin& Gözütok, 1996, s.6).

Aile içi fliddet problemi, kültürel anlamda bir bütünlük yaklafl›m›yla incelenme-lidir. Ailenin yap›s›, gelenek ve görenekler, sosyalleflme, demografik özellikler,çevresel ve sosyo-ekonomik koflullar göz önüne al›nmal›d›r. Ayr›ca sa¤l›k, e¤itim,siyaset, hukuk ve güvenlik kurumlar›n›n rolü de göz ard› edilmemelidir. Kad›nayönelik fliddet, temel özgürlükleri ve insan haklar›n› ortadan kald›rmaktad›r. Ayr›-ca kad›nlar›n haklar›n›n kullan›lmas› da güçleflmektedir.

Kad›n ve erkek aras›ndaki denk olmayan tarihsel ve geleneksel güç iliflkisi aç›-s›ndan, kad›na yönelik fliddetin özel bir önemi vard›r. Sosyal s›n›f, kültür ve eko-nomik gelire göre kad›na yönelik fliddet de¤iflik flekiller almaktad›r. Bununla bir-likte kad›na yönelik fliddet yayg›n bir biçimde yaflanmaktad›r. Çok sesli geliflmeyeaç›k bir toplum için farkl› kifliliklere gereksinim vard›r. fiiddet hem kurban, hem


uygulayan, hem de tan›k olanlar için bir y›k›m niteli¤indedir. fiiddet ma¤durlar›n›nben duygusu azalmakta, kimlikleri kaybolmakta, sa¤l›k yönünden ise sorunlu ha-le gelmektedirler. Böylece toplumu oluflturan bireylerin fiziksel ve ruhsal yöndensa¤l›ks›z olmas› durumu ortaya ç›kmaktad›r. Bu da demokrasinin taban›n›daraltmaktad›r. Kad›n programlar› da dahil olmak üzere kad›nlara yönelikprogramlarda geleneksel kad›nl›k rolünün öne ç›kar›ld›¤›, kad›n›n aile ile s›n›rl› yada aile öncelikli bir yaflam biçimini benimsemesi esasl› bir yaklafl›m güdüldü¤ü gö-rülmektedir. Kad›nlar› kad›nl›k sorunlar›na yabanc›laflt›ran, kendi gözlerinde de-¤ersizlefltirici bu yaklafl›m, kad›nlar›n kendine sayg›s›n›, onurunu, kimli¤ini yokedici, kendini bir süs eflyas› olarak alg›lamaya zorlayan zay›f, duygusal bir ikincilvarl›k kal›b›na dökülmesi do¤rultusunda bir etki yapmaktad›r (DPT, 1993, s.88).“...diziler, filmler, e¤lence yay›nlar› ve reklamlar arac›l›¤› ile daha kal›c› etkiler deyapmaktad›r. Yaz›l› bas›ndan çok daha h›zl› ve çok daha genifl ölçekli bir kitleyeulaflan elektronik yay›nc›l›k, reklam ve fliddet aç›s›ndan etkisi en önemli yay›nc›l›ktürüdür. “Evlilerin ak›ls›z cinsel objeleri”, “erkekler için kozmetik ürünler tüketen,beyni ile de¤il bedeni ile var olan kad›n” imaj› her türlü ürünü en iyi satt›ran rek-lam arac› durumundad›r. Kad›n vücudu reklamlar›, video klipleri, video filmleri,posterleri, dergileri, afiflleri ve takvimleri cinsel obje olarak süslemekte, bu yollasembolik bir kad›n imaj› yarat›lmaktad›r (DPT, 1993, s.88)”.

Ailedeki güç dinami¤ine iliflkin literatür, cinsiyete dayal› gücün çok boyutlu ol-du¤unu söylemektedir. Kad›n›n aile yaflam›ndaki bir boyut üzerinde kontrol sahi-bi olmas›, yaflam›n di¤er boyutlar›nda da söz sahibi olmas›na olanak haz›rlama-maktad›r. Örne¤in ekonomik kararlarda kad›n söz sahibi olurken, ekonomi ile il-gili olmayan kararlarda söz sahibi olamamaktad›r (Bradley & Khor, 1993, aktaranMalhotra & Mather, 1997, s.604). Dolay›s›yla parasal durumlar ile aile ve sosyal ilifl-kilere yönelik kararlarda kad›n›n söz sahibi olup olmamas› de¤iflmektedir. Erkek-lerin sahip oldu¤u güç de kad›nlarda oldu¤u gibi, ekonomik kaynaklar ve sosyo-kültürel yap› ile iliflkili olarak aç›klanabilir (Malhotra & Mather, 1997, s.603).

Erke¤in fiiddet Davran›fllar›n› Yönlendiren Motivasyonlar Efllerine fiziksel fliddet uygulayan erkeklerin baz›lar› ifl ve arkadafl çevresindeuyumlu portreler çizebilmektedir. Erke¤i kad›ndan üstün gören geleneksel kültü-rün etkisi, iflsizlik, alkol kullan›m› gibi problemler aile içi fliddeti art›rmaktad›r. Ay-r›ca erke¤in ev d›fl›nda yaflad›¤› sorunlar› ev içine yans›tmas› da fliddetin nedenle-ri aras›ndad›r. Kad›na karfl› fliddete baflvuran erkekler üzerinde kapsaml› araflt›rma-lar yap›lm›flt›r. Bu erkeklerin ço¤unda afl›r› güvensizlik duygusu göze çarpmakta-d›r. Bu erkekler bu duyguyu bilinçalt›nda tutmak için maço görünürler, afl›r› sald›r-gan davran›rlar; her fleyi bildiklerini iddia ederler; her zaman özerkliklerine teca-vüz edilece¤i korkusunu yaflarlar. Kendileri fliddete maruz kalmadan ilk darbeyivurma telafl›ndad›rlar. Afl›r› ba¤›ml›d›rlar. Efllerinin bak›m›na muhtaçt›rlar. En kü-çük bir ayr›lma, boflanma tehdidi bu erke¤i pani¤e sokar. Eflini veya sevgilisini sü-rekli afla¤›layarak kendi özgüvenlerini yüksek tutmak e¤ilimindedirler. Bu erkek-lerin özgüven eksikli¤i ev d›fl›ndaki yer ve zamanlarda - ifl yaflam›nda, patronuylailiflkisinde, arkadafl gruplar›yla beraber - sars›nt›lar, y›k›mlar yaflanmas›na sebepolur. Erkek bunlar›n ac›s›n› birlikte yaflad›¤› kad›ndan ç›kar›p, özgüvenini, özsay-g›s›n› ayakta tutmaya çal›fl›r (Erten & Ardal›, 1996, s.161).


Baz› erkekler dayakolay›ndan sonra suçlulukduygusu ile efllerindeninand›r›c› bir flekilde özürdiler, onlar› ne kadarsevdiklerini göstermeyeçal›fl›rlar. Ne var ki, buözürler ve sevgi gösterileribir sonraki dayak olay›n›önleyemez.

Aile ‹çi fiiddete Neden Olan FaktörlerAkademik araflt›rmalar, aile içi fliddete u¤rayan kad›nlarda birtak›m ortak özellik-lerin oldu¤unu ortaya ç›kartm›fllard›r. Erkek otoritesini kay›ts›z flarts›z kabullenme,sosyal kurumlar›n kad›n›n erke¤e itaat etmesi gerekti¤ini önermeleri, kad›nlar›nduygusal olufllar› ve affedici olmalar›, saptanan özelliklerin bafl›nda gelmektedir.Kad›nlar›n araflt›rmac›lara do¤ruyu söyleyemeyecekleri, kad›nlar›n sadece güven-dikleri kiflilere yaflad›klar› problemleri aktaracaklar› gerçe¤ini göz önüne ald›¤›-m›zda araflt›rmalar›n sonuçlar›n›n sa¤l›kl› olup olmad›¤›n›n tart›flmaya aç›k oldu¤usöylenebilir. Zaten fliddete u¤rayan kad›nlar›n az bir oran›n›n bu problemi baflka-lar›yla (arkadafl ve/veya akrabalar›yla) paylaflt›klar› bilindi¤ine göre, araflt›rmac›la-ra kad›nlar›n do¤ruyu söyledikleri veya problemlerini tam anlam›yla aktard›klar›nereden ç›kar›lmaktad›r? Buna ra¤men yap›lan araflt›rmalar, problemin boyutu veözellikleri hakk›nda birtak›m bilgiler vermektedir. Bu bilgiler, sosyal çal›flmac›lara,politika belirleyicilerine, sa¤l›k ve güvenlik görevlilerine ›fl›k tutabilir.

Ailede fiiddetin Bafll›ca Nedenleri Ailede fliddetin bafll›ca nedenleri flunlard›r:

• Ailenin kalabal›k olmas›• Aileyi etkileyen olumsuzluklara maruz kalma• Çocuklar›n kendilerine ait odalar›n›n olmamas›• Engelli bir kardeflle birlikte büyüme• Evden kaçma• fiiddet içeren video oyunlar› oynama• Sosyal destek sisteminin zay›f olmas›• Aile içi dayan›flma duygusunun eksikli¤i• Aileye yönelik kararlar›n al›nmas›nda kat›l›m›n olmay›fl›• Ailedeki bireylerin gelecekleri hakk›nda karamsar olmalar›• Afl›r› alkol tüketimi• Ailede ‘bencil’ ve ‘gururlu’ de¤er yarg›lar›n›n bulunmas›• Kad›n›n d›flar›da çal›flmas›, baz› ailelerde tart›flma konusu olmaktad›r. Kad›-

n›n kazananc›n›n tamam›n› ailesi için harcamas›, tasarruf yapmamas› biletart›flmay› ortadan kald›rmaya yetmemektedir.

Sadece aile içi fliddete u¤rayanlar de¤il, fliddete tan›k olanlar da yaflamlar›ndaduygusal ve davran›flsal olarak birtak›m olumsuzluklar göstermektedir. Aile içi flid-det ile sosyalizasyon süreci aras›nda bir iliflki vard›r. Aile içi fliddetin yafland›¤› ai-lelerde çocuklar, ebeveynlerinin davran›fllar›n› ö¤renip taklit etmek e¤ilimindedir-ler. fiiddete baflvurman›n, çocuklarda ö¤renme sürecinde gerçekleflti¤i ve yetiflkin-likte kal›c› hale geldi¤i öne sürülmektedir fiiddetin yafland›¤› ailelerde yaflayan, fa-kat fliddet uygulamayanlar›n durumu hakk›nda ne denmelidir? Sosyo-psikolojikaç›klamalar yeterli midir? Sosyo-psikolojik aç›klamalar yeterli de¤ildir. Dolay›s›ylaaile içi fliddetin aç›klanmas›nda temel olarak sosyolojik aç›klamalardan yararlan-mak gerekmektedir. Sosyo-kültürel yap›da erkek çocu¤un sosyalizasyonunda ka-zand›r›lan ‘erkeklik’ rolünde, kad›n› küçümseme, ona karfl› sert davranma, evdetek hâkim olma ve gerekti¤inde de kad›na fliddet kullanma s›kl›kla ö¤retilmekte-dir. Kar›s›na fliddet uygulayan kocalar ‘iyi erkek’ olarak da de¤erlendirilebilmekte-dir (‹çli, 1994).

Aile içi fliddete u¤rayan kad›nlar›n belli bir oran› ise problemin nedenini ken-dilerinde görmektedirler. Kültürel normlar, ailedeki geçimsizli¤in ve fliddetin ne-


denlerini daha çok kad›nlara ba¤lamaktad›r. Kad›n› evlilikteki baflar›s›zl›¤›n kendi-sindene kaynakland›¤›n› düflündü¤ünden fliddete u¤rasada evlili¤ini sürdürmekçabas›nda olmaktad›r.


Dayakç› Kocaya Elektronik KelepçeBakan Fatma fiahin, efline fliddet uygulayan erke¤in èlektronik kelepçeli teknik izle-

me sistemi` ile takip edilece¤ini belirtti. fiahin, Bakanl›ktaki makam›nda TÜS‹AD

Baflkan› Ümit Boyner ile beraberindekileri kabul etti. fiahin, burada yapt›¤› aç›kla-

mada, bakanl›k görevini devral›r almaz 4320 say›l› Ailenin Korunmas›na Dair Ka-

nun ile ilgili çal›flt›klar›n› anlatarak, konunun güvenli¤i içerdi¤ini, Adalet ve ‹çiflle-

ri Bakanl›¤›n›n neler yapabilece¤ini tart›flt›klar›n› söyledi.Konuyla ilgili yeni bir tas-

lak çal›flmas›n› bugün tamamlad›klar›n› bildiren fiahin, ilgili kurum ve kurulufllara

tasla¤› gönderdiklerini söyledi. fiahin, flunlar› kaydetti:

``Yapmaya çal›flt›¤›m›z fley özellikle Ayfle Paflal› cinayetinde bu kadar fley yap›lmas›-

na ra¤men `Neden devlet koruyamad›` y› masaya yat›rd›k. Sahada yaflad›¤›m›z tec-

rübeyle yasal altyap›y› güçlendiriyoruz. Kolluk kuvvetlerinin oradaki yetkisini art›r›-

yoruz. Aile Mahkemelerine yetki devri veriyoruz. En önemli fley, elektronik kelepçeyle

izleme takip sistemini kuruyoruz. fiiddet uygulayan erkek uzaklaflt›r›lma karar› ve-

rilmesine ra¤men kad›na yaklafl›yorsa burada elektronik sistemle, bilimsel bir yakla-

fl›mla, bir çok AB ülkesinin yapt›¤› gibi teknik bir takip sistemi oluflturaca¤›z. Kad›-

n›, can› koruyacak flekilde bütün gücümüzü seferber edece¤iz. Yasal altyap›m›z ha-

z›r. H›zl› bir flekilde, Meclis aç›l›r aç›lmaz ç›kacak ilk yasa budur.`` Aile ve Sosyal Po-

litikalar Bakan› Fatma fiahin, elektronik takip sistemiyle evden uzaklaflt›rma cezas›

alan erke¤in karara uymamas› halinde gere¤inin yap›laca¤›n› söyledi. fiahin, Ba-

kanl›ktaki makam›nda TÜS‹AD Baflkan› Ümit Boyner ile beraberindekileri kabul et-

ti. Burada gazetecilerin sorular›n› yan›tlayan fiahin, 4320 say›l› Ailenin Korunma-

s›na Dair Kararla ilgili çal›flt›klar›n› anlatarak, kanunun isim de¤iflikli¤inin ise sivil

toplum kurulufllar›ndan gelecek önerilerle ele al›naca¤›n› dile getirdi. Kanunun içe-

ri¤ine iliflkin yap›lan düzenlemelerle, fliddet uygulayan erke¤in evden uzaklaflt›r›ld›-

¤› sistemin daha da güçlendirilece¤ini vurgulayan Bakan fiahin, Adalet ve ‹çiflleri

Bakanl›klar›n›n da yetkilerinin art›r›laca¤›n› belirtti.

Mahkeme karar›na göre erke¤in fliddet nedeniyle evden uzaklaflt›rma cezas› almas›-

na ra¤men bir flekilde aileye, kad›na ulaflmaya çal›flabildi¤ini söyleyen fiahin, elek-

tronik kelepçe sisteminin böyle durumlarda devreye girece¤ini anlatt›. fiahin, `È¤er

uzaklaflt›rma geldiyse ve bunu uygulamada verilen karara uymuyorsa gere¤i yap›la-

cak`` dedi. fiahin, sistemin `èlektronik teknik izleme sistemi`` olarak isimlendirildi-

¤ini belirterek, ``Kelepçe olur, farkl› bir sistem olur ama bilimsel manada mahkeme

karar›n› uygulayan teknik bir izleme sistemi oluflturulacak`` diye konufltu. Cumhur-

baflkan› Abdullah Gül`ün kad›na yönelik fliddetin araflt›r›lmas› için Devlet Denetle-

me Kurumu`nu görevlendirdi¤inin hat›rlat›lmas› üzerine fiahin, Cumhurbaflkan›

Gül`ün daha önce birçok alanda da kurumu görevlendirdi¤ini an›msatt›. fiahin, ku-

rumun kad›na yönelik fliddetle ilgili araflt›rma yapaca¤›n›, kendilerinin de talep

edilmesi halinde araflt›rmaya yard›m edece¤ini ifade etti. (Anadolu Ajans›,

http://www.tumgazeteler.com/?a=6985886)

fi‹DDET‹N ALGILANMASI VE fi‹DDETE KARfiI TEPK‹LERfiiddet, baz› ailelerde sürekli yaflanan bir olgudur. Bunun nedeni ise fliddetin ka-d›nlar taraf›ndan normallefltirilmesi ve kabulüdür. Korku ve çaresizlik, fliddetinnormallefltirilmesine neden olmaktad›r. Bunun sonucunda kad›nlar fliddete karfl›pasif bir hal almakta ve fliddete karfl› ç›kamamaktad›rlar.

“Kocas›ndan dayak yemeyen kad›n var m›? Kocad›r, döver de sever de, bir tokat-tan bir fley ç›kmaz” gibi anlat›mlar fliddetin normallefltirilmesini kolaylaflt›rmaktad›r.

Ö¤renilmifl ÇaresizlikKat› cinsiyet rolü sosyalizasyonu sonucunda baz› kad›nlar yaflad›klar› olumsuzluk-lar›n üstesinden gelemeyece¤ine inan›rlar. Bu kad›nlar çaresiz olmay› ö¤renirler.Ö¤renilmifl çaresizlik içinde olan kad›nlar›n fliddetle karfl›laflt›¤›nda onunla baflet-me veya ondan kaçma becerileri yoktur. Bunun sonucu kad›n›n içinde bulundu¤uçaresizlik, erke¤in uygulad›¤› fliddetin devam etmesini sa¤lar. Kad›nlar›n fliddetemaruz kald›klar› halde eflleriyle olan iliflkilerini devam ettirmeleri nas›l aç›klan-maktad›r? ‘Ö¤renilmifl çaresizlik’ yeterli bir aç›klama m›d›r? Kad›nlar ailedeki efl veannelik rollerini devam ettirmekte ›srar etmektedirler. Bunun nedeni ise sosyal veekonomik faktörlerle aç›klanmaktad›r. Kad›nlar›n evi terk etmesi halinde kocalar›-n›n daha fazla fliddete baflvurmalar›ndan korkmalar›, kad›n›n gidecek yerinin ol-mamas› aile içi fliddetle yaflamay› zorunlu k›lmaktad›r.

Aile içi fliddet neden gizli kalmaktad›r?

fiiddeti Rasyonellefltirmeyi Sa¤layan Faktörlerfiiddeti rasyonellefltirmeyi sa¤layan faktörlerin bafl›nda, fliddet uygulayan eflin için-de bulundu¤u sosyo-ekonomik koflullar gelmektedir. Eflin süregelen iflsizli¤i, ifltenat›lmas›, ekonomik yetersizlik, eflin ev d›fl› kiflisel iliflkilerindeki aksakl›k ve sorun-lar, kad›n›n fliddeti mazur görmesine neden olmaktad›r. fiiddete maruz kalan vebunu rasyonellefltirmeye çal›flan kad›nlar, efllerine karfl› anlay›fll› olmalar› gerekti¤iinanc›n› tafl›maktad›rlar. Kad›nlar efllerine yard›m edemedikleri ve onlara destekolamad›klar› gerekçeleriyle kendilerini bile suçlama e¤ilimi tafl›maktad›rlar.

Kocas›ndan fliddet gören baz› kad›nlar, kocalar›n›n fliddetlerine iliflkin nedenlerortaya atmaktad›rlar. Bu kad›nlara göre, iflsiz kalmak veya ifl yaflam›nda s›k›nt› için-de olmak, kocan›n kad›na fliddet uygulama nedenlerinin bafl›nda gelmektedir. Ka-d›nlarda, kocalar›n›n ifl bulmas› veya ifl yaflam›ndaki s›k›nt›lar›n ortadan kalkmas›halinde maruz kald›klar› fliddetin de sona erece¤i beklentisi vard›r. Bu beklentiler,kad›nlar›n maruz kald›klar› fliddeti rasyonellefltirmelerine neden olmaktad›r.

A‹LE ‹Ç‹ fi‹DDET‹N ÖNLENMES‹Kad›nlara dayak atma, tüm sosyo-ekonomik katmanlarda gözlenen bir sorundur(Yüksel, 1995, s.279). Aile içi fliddet, kurbanlar taraf›ndan ‘mahrem’ olarak alg›lan-makta ve aile içinde gizli kalmas› gerekti¤ine inan›larak, polise veya doktora git-mek tercih edilmemektedir. Ayr›ca fliddet uygulanan kad›nlar›n baz›lar›n›n kendi-lerini suçlu görerek afla¤›lamalar› ve bunu d›fla vuramamalar› da fliddetin gizli kal-mas›na neden olmaktad›r. Geleneksel Türk toplumunda fliddet bir terbiye yönte-mi olarak de¤erlendirilmektedir. fiiddetin aile içinde ve kamusal yaflamda meflruolarak de¤erlendirilmesi de fliddetin gizli kalmas›na ve tekrar etmesine neden ol-maktad›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Baz› kad›nlar ise ‘erkektirdöver de, sever de!’ veya‘seven erkek k›skan›r’ gibiifadelerin etkisiyle, efllerininuygulad›¤› fliddetten olumlusonuç ç›karmaktad›rlar.fiiddetin temel kayna¤›n›nerke¤in kad›na duydu¤uba¤l›l›k, sevgi, sahiplenmeve benzeri duygularoldu¤una inanan kad›nlar,sonuçta maruz kald›klar›fliddetten kendilerine birde¤er pay› ç›karmaktad›rlar.

Ailedeki fliddete neden olan sorunlar›n ortaya ç›kart›l›p, önlemlerin al›nmas› yö-nünde yeterli çal›flmalar yoktur. fiiddet, ailede yaflanan birtak›m problemlerin yan-s›mas› anlam›na gelmektedir. fiiddete baflvurma, yukar›da da belirtildi¤i gibi, yafla-nan problemlerin yans›t›lmas› demektir. Bu durumda beden, mesaj›n iletimindekullan›lan bir araç haline gelmektedir. Kad›nlar›n kendi yaflamlar›na yönelik karar-lar almas› ortadan kalkmaktad›r. Dolay›s›yla kad›nlar›n yaflad›klar› bu problemlerinortadan kalkmas› için çok kurumlu yaklafl›ma gereksinim vard›r. Kad›nlara yönelikfliddetin önlenebilmesi için bütüncül yaklafl›mlar uygulanmal›d›r. Bunun için yasal,hukuksal ve kültürel çal›flmalara gereksinim vard›r. Siyaset kurumu, kad›n erkekeflitli¤ini temel politikalar› aras›na almal›d›r. Kad›n erkek eflitli¤i tüm yasal düzen-lemelere yans›t›lmal›d›r. Kad›n erkek eflitli¤i toplumsal yaflam›m›zda bir norm hali-ne gelmelidir. Baflta ailemizde olmak üzere tüm toplumsal yaflam›m›z eflitlik ilkele-rine göre düzenlenmelidir. Ekonomik yönden özgür olmayan kad›n, aile içi flidde-te karfl› sabrederek yaflam›n› devam ettirmeye çal›flmaktad›r. Ekonomik özgürlük-leri olsa bile çocuklar›n gelece¤i aç›s›ndan boflanma söz konusu olmamaktad›r. Enaz›ndan fliddet içinde olsa bile evde yaflam› devam ettirmek, fliddetten kurtulmakamac›yla evi terk etmekten daha kolay gelmektedir (‹çli, 1994).

Aile içi fliddetin önlenebilmesi için çocuklar›n sosyalizasyon sürecinde cinsiyetrollerinin belirlenmesinde, ayr›mc›l›¤›n ortadan kalkmas› gerekmektedir. Bu ba¤-lamda baflta ebeveyn ve ö¤retmenlere önemli sorumluluklar düflmektedir. Proble-min önlenebilmesi için, “kad›nlar›n e¤itimi” ele al›nacak konular›n bafl›nda gel-mektedir. Kad›nlar›n fliddete u¤ramalar›n›n nedenlerinin kendileri olmad›¤›n›nvurgulanmas› gerekmektedir. Kad›nlar›n çaresiz olmad›klar› ve soruna karfl› ç›ka-bilecekleri ö¤retilmelidir. Annelerin çocuklar›na, karfl› cinse sayg›l› olmalar›n› ö¤-retmeleri de al›nacak önlemler aras›nda gelmektedir. Ekonomik gelir düzeyininyükseltilmesi ve e¤itim olanaklar›n›n gelifltirilmesi, aile içi fliddetin önlenmesindeyeterli de¤ildir.

Aileye iliflkin geliflmelerin sa¤lanabilmesi için resmi ve gönüllü kurulufllar›n ifl-birli¤i içinde olmalar› ve günün koflullar›na uygun bilimsel araflt›rmalar sonucundaelde edilen bulgular›n de¤erlendirilmesi gerekmektedir. Ailenin gelifltirilmesi içinsosyal, kültürel, ekonomik ve teknolojik geliflmeler ele al›nmal›d›r. Ayr›ca kentlefl-me, göç ve demokrasi sorunlar› ile aile yaflam› aras›ndaki iliflkiler göz ard› edilme-melidir. Kad›nlar›n kamusal ve özel alanda u¤rad›¤› fliddetin ortadan kald›r›lmas›ve kad›nlar›n erkeklerle eflit yaflam koflullar›na sahip olabilmesi için uluslararas›çal›flmalar da yap›lmaktad›r. Bu amaçla “Birleflmifl Milletler Kad›nlara Karfl› HerTürlü Ayr›mc›l›¤›n Önlenmesi Uluslararas› Sözleflmesi” 1981 y›l›nda yürürlü¤e gir-mifltir. Türkiye ise sözleflmeyi 1985 y›l›nda imzalam›fl ve sözleflme 19 Ocak 1986 ta-rihinde yürürlü¤e girmifltir. Sözleflmeyi imzalayan devletler, cinsiyete ba¤l› olarakyap›lan herhangi bir ayr›m, mahrumiyet veya k›s›tlaman›n ortadan kald›r›lmas› içintüm uygun yollardan yararlanarak, gecikmeksizin kad›nlara karfl› ayr›m› ortadankald›r›c› bir politika izlemek yükümlülü¤ü alt›na girmifltir (Madde 2). Kad›nlaraKarfl› Her Türlü Ayr›mc›l›¤›n Önlenmesi Uluslararas› Sözleflmesi 2. maddeye göretaraf devletler;

a) Kad›n ile erkek eflitli¤i ilkesini kendi anayasalar›na ve di¤er ilgili yasalara,henüz girmemiflse dahil etmeyi ve yasalar ile ve di¤er uygun yollarla bu il-kenin uygulanmas›n› sa¤lamay›,

b) Kad›nlara karfl› her türlü ayr›m› yasaklayan ve gerekli yerlerde yapt›r›mlar›da içeren yasal ve di¤er uygun önlemleri kabul etmeyi,


Her türlü olumsuzsonuçlar›na ra¤men genelolarak toplumuzda aile içifliddet önemli problemolarakde¤erlendirilmemektedir.Dahas› fliddete maruz kalankad›n suçlanmaktad›r.

c) Kad›n haklar›n›n erkeklerle eflit temelde himayesini, yetkili ulusal mahke-meler ve di¤er kurulufllarla kad›n›n her tür ayr›mc›l›¤a karfl› etkin bir flekil-de korunmas›n› sa¤lamay›,

d) Kad›nlara karfl› herhangi bir ayr›mc› hareket yap›lmas›ndan veya uygulan-mas›ndan kaç›nmay› ve kamu yetkilileri ile kurulufllar›n›n bu yükümlülü¤euyumlu olarak hareket etmelerini sa¤lamay›,

e) Herhangi bir kifli veya kuruluflun kad›nlara karfl› ay›r›m yapma giriflimini ön-lemek için bütün uygun önlemleri almay›,

f) Kad›nlara karfl› ayr›mc›l›k oluflturan mevcut yasa, yönetmelik, adet ve uygu-lamalar›, de¤ifltirmek veya feshetmek için yasal düzenlemeler de dahil, ge-rekli bütün uygun önlemleri almay›,

g) Kad›nlara karfl› ayr›mc›l›k oluflturan bütün ulusal cezai hükümleri yürürlük-ten kald›rmay› taahhüt etmektedir.

Aile içi fliddetin önlenmesine yönelik önerilerden baz›lar› afla¤›da dile getiril-mifltir:

1. Kad›nlar›n e¤itime etkin kat›l›m›n› önleyen ekonomik, kültürel, dinsel, böl-gesel vb. engellerin kald›r›lmas›.

2. Kad›nlar aras› okumaz-yazmazl›¤›n tümü ile yok edilmesine yönelik projeve uygulamalar›n güçlendirilmesi.

3. Kad›n e¤itimi konusunda aile ve kamuoyu deste¤i sa¤lamaya yönelik kam-panyalar›n gerçeklefltirilmesi.

4. Burs, kredi, yurt, yat›l› okuma, bar›nma, sanat, spor ve beden e¤itimi ola-naklar›ndan haberdar olmalar›n›n ve gere¤inde özel kotalarla ya da her ikicinse eflit temsil olana¤› sa¤layacak biçimde yararlanmalar›n›n sa¤lanmas›.

5. Ö¤renimi gelir sa¤lay›c› etkinliklerle paylaflt›ran üretime ve istihdama yöne-lik yenilikçi programlar›n ve kurslar›n okulu b›rakm›fl ya da hiç okula gitme-mifl k›zlar ve kad›nlara yönelik olarak uygulanmas›, uygulaman›n merkezi-yerel yönetim iflbirli¤i ile sa¤lanmas› ve gönüllü kurulufllara rol verilmesi.

6. Yetiflkin kad›nlara yönelik e¤itim programlar›n›n okul öncesi e¤itim, yuva,krefl, gündüz bak›mevi projeleri ile eflgüdümlü olarak düzenlenmesi.

7. Yetiflkin kad›nlar›n e¤itim istemlerinin güçlendirilmesi için onlar›n gerçekgereksinimlerine dayal› sorunlar›na yan›t verecek sa¤l›k, beslenme ve eko-nomik becerilerde yo¤unlaflan programlar›n desteklenmesi ve bu amaçla te-levizyonda özel bir kad›n e¤itimi kanal› oluflturulmas›.

8. E¤itim program, kitap ve iletilerinin cinsiyete dayal› kal›p yarg›lardan ar›n-d›r›lmas›; kad›nlar›n kamusal yaflama erkeklerin aile ve ev yaflam›na etkinkat›l›m›n› gösteren örneklerin e¤itim programlar›nda vurgulanmas›; aile içirol, ifllev ve sorumluluk da¤›l›m›nda bireylere daha esnek yaklafl›m ve tu-tumlar kazand›rmak amac›n›n, tüm örgün ve yayg›n e¤itim programlar›n›nhaz›rlanmas›nda göz önüne al›nmas›.

9. Kad›nlar› yaln›zca efl-anne-ev kad›n›-nesne olarak belirleyen medya iletileri-nin ay›klanarak birey ve insan olarak gereksinimlerinin geliflme gizil güçle-rinin ve olanaklar›n›n yayg›n e¤itimin içeri¤ine al›nmas›.

10. “Kad›n sorunlar›na duyarl›” ve “kad›n bak›fl aç›s›ndan” konular›na yaklaflanmateryalin e¤itim programlar›na özümsenmesi, bu do¤rultudaki hizmet içie¤itime ve özellikle ö¤retmenlik formasyonu programlar›na a¤›rl›k verilmesi.

11. Kad›nlarla ilgili verilerin, bilgilerin, araflt›rma ve çal›flmalar›n gelifltirilmesiyayg›nlaflt›r›lmas› ve yüksekö¤renim programlar› kapsam›na al›nmas›.


12.Çevre, tüketim, korumac›l›k, verimlilik, demokrasi, insan ve vatandafll›khaklar› ve laiklik konular›nda kad›n bilgi ve etkisinin artt›r›lmas›.

13.Kad›nlar›n aile planlamas› e¤itime kat›l›mlar›nda kendi bedenlerine sahipolma bilincinin (toplumsal›n yan›nda bireysel boyut) vurgulanmas›.

14. Niteliksiz kad›n iflgücünün, meslek içi e¤itim programlar›na önem verilmesi.15. Türkiye’nin h›zla endüstrileflmesi ve GAP’›n tamamlanmas› gerçekleri göz

önünde tutularak, mesle¤e ve istihdama yönelik bölge yat›l› k›z meslek lise-leri aç›lmas›.

16. Tüm mesleki, teknik ö¤retimde k›zlar›n istihdam ve meslek edinmesini sa¤-layacak ve geleneksel rol modellerine kapanmalar›n› önleyecek düzenleme-lerin esas al›nmas›.

17. K›zlar›n e¤itimlerini tamamlamadan bir ö¤retim kurumundan ayr›lmalar›naveya bir üst e¤itim kurumuna devamlar›n› engelleyici k›z ve erkekler aras›n-daki yasal ilk evlilik yafl› farkl›laflmas›n›n giderilmesi ve yasal ilk evlilik ya-fl›n›n yükseltilmesi (DPT, 1993, s.12-13).

Kad›na yönelik fliddetin önlenmesi için yap›lmas› gerekenlerin bafl›nda neler gelmektedir?

Anayasam›z, Türkiye Cumhuriyeti’nin bir sosyal hukuk devleti oldu¤unu, her-kesin kanun önünde eflit konumda oldu¤unu belirtmifl, cinsiyet ayr›m›n› yasakla-m›fl ve herhangi bir cins ayr›m› yapmaks›z›n, temel hak ve ödevlerin herkese ta-n›nd›¤›n› belirtmifltir. Burada temel sorun, anayasam›zdaki dile getirilen eflitlik an-lay›fl›n›n yasalara yans›t›larak somut hale getirilemeyiflidir. Günümüzde ayr›mc›düzenleme getiren ve eflitlik ilkesine dayansa bile uygulamada kad›n aleyhine so-nuçlanan birtak›m hukuk kurallar›n›n ifllemekte oldu¤u bir gerçektir. Bu durumkad›n erkek eflitli¤i konusundaki uluslararas› sözleflmelerle iç hukukumuz aras›n-da bir çeliflki yaratmaktad›r. Ailenin demokratikleflmesi ve efller aras› rol paylafl›m›-n›n sa¤l›kl› olabilmesi için her fleyden önce iyi bir demokrasi kültürünün varl›¤›gereklidir. Sosyal ve ekonomik koflullar da ailenin demokratikleflmesinde önemlietkenlerdir. Afla¤›da ailenin demokratikleflmesi yolundaki engelleri dile getirenaç›klamalar verilmifltir:” ...Ailede kad›n çal›fl›yor dahi olsa; hatta kariyer sahibi pekçok kad›n, evde aile reisinin erkek oldu¤unu, ev ifllerini yapmaya kendisinin de-vam etti¤ini söylemektedir. Ailede kad›n çal›fl›yorsa, kocalar›n en iyi niyetlisininyapt›¤›, kad›ndan çok fazla fley talep etmemektir. Örne¤in mükemmel bir sofrabeklemek gibi. Çal›flan kad›n, ailede çift meslekli, iki ifli de ayn› güne s›¤d›rmakzorunda kalmaktad›r. Kad›n iflinden eve geldikten sonra hem o günün, hem de er-tesi günün ifllerini yapmak durumundad›r. Çal›flma yaflam› aile içinde kad›n› eflit-lemedi¤i gibi, aileyi demokratiklefltirmemifltir (Akyüz, 1994, s.233). “Aile demokra-tikleflemez. Cins ayr›mc›, egemen erkek sistem, ç›karlar› gere¤i buna ideolojik ola-rak izin vermez. Çünkü cinsiyetçi kapitalist sistem, kad›n›n ikincil cins olarak var-l›k sürdürmesinden say›s›z ç›kar elde etmektedir. Erkek, yorgun arg›n olarak evegeldi¤inde gömle¤ini kendi y›kar, pantolonunu kendi ütüler, yeme¤ini piflirir vebulafl›¤›n› y›kar, çocu¤una da bakarsa; dinlenme, iflgücünü yenileme yerine, iflgü-cünü daha da tüketecektir. Ertesi gün daha yorgun ve bitkin ifle gidecektir. Serma-yenin, iflverenin yorgun bir iflgücünü istemeyece¤i çok aç›kt›r. Erkek iflçi, bu iflle-rini parayla yapt›rmaya kalkt›¤›nda ise; paras› yetmeyecek ve iflvereni daha çok üc-ret için s›k›flt›rmaya bafllayacakt›r. Bu iflleri bo¤az toklu¤una yapan kad›n›n ezilme-si, yorgunlu¤u, erke¤i pek ilgilendirmez. ‹flleri kad›n yapt›¤›nda pek sorun yoktur.Kad›n›n ailede ve toplumda ikincil cins olarak bulunmas› kapitalist sistemin ç›ka-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

r›nad›r. ‹fl gücüne gereksinim duydu¤unda iflsizler ordusu kad›nlar, sonsuz bir kay-nakt›r. Toplumsal olarak bast›r›lm›fl uysal, uyumlu, hak aramayan, iflçi kad›nlar,ucuz ifl gücü cennetidir (Akyüz, 1994, s.237).

Modern toplumlarda kad›n haklar›nda gerçeklefltirilen geliflmeye ra¤men, kad›-n›n kimli¤i ile ilgili geliflmeler istenen düzeye gelmemifltir. ‘Kulpu kadar kocas›olan›n, kazan kadar itibar› olur’ atasözünün oldu¤u bir toplumda Radikal gazete-sinden Mehmet Y. Y›lmaz 24 Temmuz 1998 tarihli yaz›s›nda flunlar› söylüyor: Ka-d›nlar›n çok büyük bir bölümü hala toplumsal kimliklerini ‘bilmem kim beyin ka-r›s›’ olarak tan›ml›yorlar. Bir birey olarak kendi varl›klar›n› ortaya koyam›yorlar. Buyüzden de bir kez bir evlilik yap›p kendilerine iyi kötü bir sosyal kimlik kazand›k-lar›n› düflündükleri andan itibaren de bunu korumak için her fleye katlanmay› gö-ze al›yorlar....Ebeveynler k›zlar›na elbette iyi bir e¤itim sa¤lamak için çal›flmal›lar.Ama bu yetmiyor. Kocalar›n›n onlar için sadece ‘bir hayat arkadafl›’ oldu¤unu, ar-kadafll›¤›n bitmesini do¤uracak olaylarla karfl›laflt›klar›nda kendi kimliklerine vekifliliklerine sahip ç›kmalar› gerekti¤ini de ö¤retmek zorunday›z. Ailenin demokra-tikleflebilmesi için öncelikle e¤itim ve toplumun demokratikleflmesine gereksinimvard›r. Bunun tersi de do¤rudur. E¤itim ve toplumun demokratikleflebilmesi içinöncelikle ailenin demokratikleflmesi gerekmektedir.



Aile kurumunu tan›mlayabilmek.

Aile, tüm toplumlarda görülen toplumun en kü-çük ünitesidir. Toplumlar›n geliflmifllik düzeyi ileaile kurumu aras›nda bir iliflki vard›r. Ailenin eflit-likçi bir yap›da olmas›, toplumun demokratik ol-mas› anlam›na gelmektedir.

Aile ve demokrasi aras›ndaki iliflkiyi özetleye-

bilmek.

Eflitsizlikler, demokrasinin en büyük düflman›d›r.Demokrasinin temeli eflitli¤in sa¤lanmas›d›r. Cin-siyet eflitsizli¤i de tüm eflitsizliklerin temelini olufl-turmaktad›r. Cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas› iseöncelikle ailede gerçekleflebilir. Demokrasi, her-kesin karar alma süreçlerine kat›l›m›n› gerektir-mektedir. Aile de en küçük demokrasi ünitesidir.Bu nedenle ailedeki karar alma süreçlerine kat›-l›m›n sa¤lanmas›, bireylerin toplumdaki demok-ratik süreçlere de kat›l›m›n› cesaretlendirecektir.

Aile içi fliddet olgusunu ifade edebilmek.

Aile içi fliddetin en yayg›n flekli olan kad›na yö-nelik fliddet, evrensel bir problemdir. fiiddet sa-dece fiziksel de¤ildir. Aile içi fliddetin psikolojik,cinsel ve ekonomik flekilleri de vard›r. fiiddet tümtoplumsal katmanlarda görülen bir hastal›kt›r.

Ailede fliddete neden olan faktörleri s›ralaya-

bilmek.

Aile içi fliddetin nedenlerinin anlafl›lmas›nda “top-lumsal cinsiyet” kavram› anahtard›r. Toplumsalcinsiyet öncelikle kad›nlar ile erkeklerin eflit ol-mad›¤›n› vurgular. Bu eflitsizlik de kad›na yöne-lik her türlü fliddetin toplumda normallefltirilme-sine neden olur. Kad›na yönelik fliddet, toplum-sal eflitsizli¤in de en temel nedenlerinden biridirve tüm dünyada yak›n zamana kadar evrenselinsan haklar› tart›flmalar›n›n d›fl›nda b›rak›lm›flt›r.‹flte bu nedenle “kad›n›n insan haklar›” kavram›ortaya ç›km›flt›r.

fiiddetin neden devam etti¤ini özetleyebilmek.

Toplumsal cinsiyet alg›s›na göre fliddete u¤rayankad›nlar›n büyük bir ço¤unlu¤u ma¤duriyetlerinigizlemektedirler. Bu da ma¤duriyetin devam et-mesine neden olmaktad›r. fiiddet ma¤duru ka-d›nlar›n toplumda ma¤dur olarak kabul edilme-mesi de toplumsal cinsiyet kal›plar›n›n ne dere-ce etkin oldu¤unu göstermektedir. Aile içi flidde-tin devam etmesinin nedenlerinin bafl›nda ka-d›n-erkek eflitsizli¤inin ortadan kald›r›lmamas›gelmektedir. Kad›n-erkek eflitli¤inin sa¤lanabil-mesi için tüm toplumsal kurumlar sorumlulukla-r›n› yerine getirmelidir. Sadece yasal düzenleme-ler eflitli¤in sa¤lanabilmesi için yeterli de¤ildir.E¤itim kurumu k›z çocuklar›n›n ve kad›nlar›ne¤itiminde ilerlemeler yaparken, siyaset kurumuise kad›nlar›n siyasetteki temsil oranlar›n›n yük-seltilmesine iliflkin çal›flmalar yapmal›d›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Toplumun en küçük demokrasi ünitesi nedir?a. E¤itim, b. Aile, c. Okul, d. Çevre, e. Grup

2. Afla¤›dakilerden hangisi toplumsal de¤iflmenin aile-ye olan olumsuz etkilerinden de¤ildir?

a. Genifl ailenin çekirdek aileye dönüflmesib. Ailenin fakirleflmesic. Kad›n erkek aras›ndaki eflitsizliklerin artmas›d. Ailenin çözülmesi ve destekleyici rolünün orta-

dan kalkmas›e. Çocuk suçlulu¤unun artmas›, çocuklar›n zarl›

al›flkanl›klar edinmesi

3. Afla¤›dakilerden hangisi aile içi fliddetin nedenlerin-den de¤ildir?

a. fiiddet içeren video oyunlar›n› oynamab. Sosyal destek sisteminin zay›f olmas›c. Aile içi dayan›flma duygusunun eksikli¤id. Aileye yönelik kararlar›n al›nmas›nda kat›l›m›n

olmay›fl›e. Küresel ›s›nma

4. Kad›na yönelik fliddet konusunda afla¤›daki yarg›-lardan hangisi yanl›flt›r?

a. Kad›na yönelik fliddet, özel ve kamusal alandaolmak üzere her yerde yayg›n bir flekilde görül-mektedir.

b. Kad›na yönelik fliddet, temel hak ve özgürlükle-rin en büyük engelleyicilerinden biridir.

c. Kad›na yönelik fliddet az geliflmifl ülkelere özgübir toplumsal sorundur.

d. Kad›na yönelik fliddet kad›n haklar›n›n kullan›l-mas› karfl›s›ndaki en büyük engellerden biri defliddettir.

e. Kad›n ve erkek aras›nda, kökü tarihsel ve gele-neksel yaflama kadar uzanan güç dengesizli¤ivard›r.

5. Afla¤›daki kavramlardan hangisi kad›n hareketleri-nin ana çerçevesini oluflturan kavramlardand›r?

a. Çekirdek aileb. Genifl ailec. fiiddete sond. Önce e¤itime. Toplumsal eflitlik

6. Kad›nlar›n eflitlik elde etme çabas› öncelik s›ras›nakonuldu¤unda, en ideal s›ralama afla¤›dakilerden han-gisidir?

a. Toplumda eflitlik, ailede eflitlik, siyasette eflitlikb. eflitlik, toplumda eflitlik, ailede eflitlikc. Ailede eflitlik, siyasette eflitlik, toplumda eflitlikd. Toplumda eflitlik, siyasette eflitlik, ailede eflitlike. Ailede eflitlik, toplumda eflitlik, siyasette eflitlik

7. Afla¤›dakilerden hangisi aile içi fliddet hakk›ndakiyarg›lardan de¤ildir?

a. Evlilik yafl› ile aile içi fliddet aras›nda bir iliflkivard›r.

b. Evlilik yafl› küçüldü¤ünde, fliddete maruz kalmada artmaktad›r.

c. Aile içi fliddeti sürekli yaflay›p, evlili¤i devam et-tirmek istemenin temel nedeni, çocuklar›n ol-mas› ve kad›n›n baflka seçene¤inin olmamas›d›r.

d. fiiddete maruz kalan bir çocukluk yaflamak, bi-reyin yetiflkinlik döneminde aile ve toplumsalhayat›nda bir fliddet uygulay›c›s› olma olas›l›¤›n›art›rmaktad›r.

e. Modernleflme, ailenin yap›s›nda de¤iflmelere ne-den oldu.

8. fiiddetin baz› ailelerde sürekli yaflanan bir olgu ol-mas›n›n en temel nedeni nedir?

a. Kad›n›n ekonomik ba¤›ms›zl›¤›n›n olmamas›b. fiiddetin kad›nlar taraf›ndan normallefltirilmesi

ve kabul edilmesic. Kad›n›n gidecek baflka bir yerinin olmamas›d. Kad›n›n kocas›n› sevmesie. Kad›n›n daya¤› hak etti¤ine inanmas›



9. Ailenin demokratikleflmesinde en baflta gelifltirilmesigerekenlerin öncelik s›ras› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Sosyal koflullar, demokrasi kültürü, ekonomikkoflullar

b. Ekonomik koflullar, demokrasi kültürü, sosyalkoflullar

c. Demokrasi kültürü, sosyal koflullar, ekonomikkoflullar

d. Sosyal koflullar, ekonomik koflullar, demokrasikültürü

e. Ekonomik koflullar, sosyal koflullar, demokrasikültürü

10. ‘Kulpu kadar kocas› olan›n, kazan kadar itibar› olur’atasözünde vurgulanan nedir?

a. Kad›n haklar›b. Kad›n erkek eflitli¤ic. Kad›n kimli¤id. Kad›n›n ailedeki rolüe. Toplumsal cinsiyet

1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile ve Demokrasi” bölü-münü gözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile ve De¤iflim” bölümü-nü gözden geçiriniz.

3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ailede fiiddetin Bafll›ca Ne-denleri” bölümünü gözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Özet” bölümünü gözdengeçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kad›n ve Aile ‹çi fiiddet”bölümünü gözden geçiriniz.



8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “fiiddetin Alg›lanmas› ve fiid-dete Karfl› Tepkiler” bölümünü gözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile ‹çi fiiddetin Önlenme-si” bölümünü gözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Aile ‹çi fiiddetin Önlenme-si” bölümünü gözden geçiriniz.


Endüstrileflme, kentleflme ve modernleflme aile kuru-munu etkilemifltir. Bu süreçte ailenin yap›s› ve bir ta-k›m fonksiyonlar› de¤iflmifltir. Ev ile iflyerinin ayr›lmas›sonucu kad›nlar da ev d›fl›nda tam zamanl› ifllerde ça-l›flmaya bafllad›lar. Çocuklar›n e¤itim ifllevini de formele¤itim kurumlar› üstlendi.

S›ra Sizde 2

Aile içi fliddet mahrem bir mesele olarak tan›mlanmak-tad›r. Bu nedenle fliddet ma¤duru kad›nlar, bu sorunubaflkalar›yla paylaflmaktan çekinmektedirler. Ayr›ca ba-z› kad›nlar fliddetin sorumlusu olarak kendilerini gös-termektedirler. “nas›l olsa düzelir”, “çekilecek çilemizvarsa çekeriz” veya benzeri anlay›fllar da fliddetin gizlikalmas›n›n nedenleri aras›ndad›r.

S›ra Sizde 3

Kad›na yönelik fliddetin önlenmesi bütüncül politika-larla gerçeklefltirilebilecek bir hedeftir. Eflitlik temelprensip olmal›d›r. Kad›n-erkek eflitli¤i tüm yasalardayerini almal›d›r. Çocuklar›n sosyalleflme sürecinde dekad›n-erkek eflitli¤i mutlaka vurgulanmal›d›r.



Acar, F. (1993) ‘Women and University Education inTurkey’, Higher Education in Europe. Vol.XVIII, No.4.

Aile Araflt›rma Kurumu (AAK) (1994) ‘De¤iflim Sürecin-de Aile; Toplumsal Kat›l›m ve Demokratik De¤er-ler’, Aile Kurultay› ‘De¤iflim Sürecinde Aile; Toplum-

sal Kat›l›m ve Demokratik De¤erler’. 16-18 Kas›m1994, Birinci Kitap, Ankara: Baflbakanl›k Aile Arafl-t›rma Kurumu Baflkanl›¤›.

Akyüz, N. (1994) ‘De¤iflim Sürecinde Aile: ToplumsalKat›l›m ve De¤erler’, Aile Kurultay› ‘De¤iflim Süre-

cinde Aile; Toplumsal Kat›l›m ve Demokratik De¤er-

ler’. 16-18 Kas›m 1994, Birinci Kitap, Ankara: Baflba-kanl›k Aile Araflt›rma Kurumu Baflkanl›¤›.

AnayasaAlp, T. (1998) Kemalizm. ‹stanbul: Toplumsal Dönü-

flüm Yay›nlar›.Atalay. B., Kontafl, Y.M, Beyaz›t, S., Madencio¤lu, K.

(1993) Türk Aile Yap›s› Araflt›rmas›. Ankara: DPT Baflbakanl›k Kad›n ve sosyal Hizmetler Müsteflarl›¤›

(1994) Uluslararas› Aile Y›l› Özel ‹htisas Komisyon

Raporlar›. Ankara.Birleflmifl Milletler Kad›na Yönelik Her Türlü Ayr›mc›l›-

¤›n Önlenmesi Sözleflmesi (1981)Devlet Planlama Teflkilat› (1993) Kad›n, Çocuk ve Genç-

lik Özel ‹htisas Komisyonu Kad›n Alt Komisyon Ra-

poru. Ankara: DPT Yay›nlar›.Erkal, M.E. (1997) Sosyoloji. ‹stanbul: Der Yay›nlar›.Erten, Y. & Ardal›, C. (1996) ‘Sald›rganl›k, fiiddet ve Te-

rörün Psiko-sosyal Yap›lar›’, COG‹TO. Say›: 6-7Gökçe, B. (1994) ‘Toplumsal De¤iflim Sürecinde Gece-

kondu Ailesi’, Aile Kurultay› ‘De¤iflim Sürecinde Ai-

le; Toplumsal Kat›l›m ve Demokratik De¤erler’. 16-18 Kas›m 1994, Birinci Kitap, Ankara: Baflbakanl›kAile Araflt›rma Kurumu Baflkanl›¤›.

Ifl›k, N. (1995) ‘Bafl›ndan Bugüne ‘fiiddete U¤rayan Ka-d›nlara Yasal Haklar, F›rsatlar ve bunlar› KullanmaAmaçl› Bilgilendirme/Bilinçlendirme E¤itim Projesi’,fiiddete Karfl› Somut Bir Ad›m: Ankara Gecekondu-

lar›nda Kad›nlarla Ortak Bir Çal›flma. Ankara: Ka-d›n dayan›flma Vakf›.

‹çli, T. (1994) Kriminoloji. Ankara: Bizim Büro Bas›mevi.Kad›n Dayan›flma Vakf› (1997) Kad›n›n ‹nsan Haklar›

Projesi - II, Orta ve Üst Sosyo-Ekonomik Düzeydeki

Ailelerde Kad›na Yönelik fiiddet. Ankara: Kad›n Da-yan›flma Vakf›.

Kalayc›o¤lu, S. & T›l›ç, H. R. (1994) ‘Aile Bireyleri Ara-s›nda fiiddet ‹çeren Davran›fllar Ankara’da Bir Ör-neklem’, Aile Kurultay› ‘De¤iflim Sürecinde Aile;

Toplumsal Kat›l›m ve Demokratik De¤erler’. 16-18Kas›m 1994, Birinci Kitap, Ankara: Baflbakanl›k AileAraflt›rma Kurumu Baflkanl›¤›.

Kongar, E. (1995) ‹mparatorluktan Günümüze Türki-

ye’nin Toplumsal Yap›s›, Cilt 1-2. 9.Bas›m, ‹stanbul:Remzi Kitabevi.

Malhotra, A. & Mather, M. (1997) ‘Do Schooling andWork Empower Women in Developing Countries?Gender and Domestic Decisions in Sri Lanka’, Soci-

ological Forum. Vol.12, No.4.Moses, R. (1996) ‘fiiddet Nereden Bafll›yor?’ Çeviren Ay-

fle Kul, COG‹TO. Say›: 6-7Tekin, M. & Gözütok, D. (1996) Ankara Gecekondula-

r›nda Yaflayan ve fiiddete Karfl› E¤itim Alan Kad›n-

lar›n Eflleraras› fiiddet Ac›s›ndan Konumlar›. Anka-ra: Kad›n Dayan›flma Vakf›.

Y›lmaz, M.Y. (1998) Radikal. 24 Temmuz 1998.Yüksel, fi. (1995) ‘A Comparison of Violent and Non-

violent Families’, içinde fi. Tekeli (ed.) Women in

Modern Turkish Society ss. 627-639), New Jersey:Zed Books.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Suç önleme kavram›n› ve kapsam›n› aç›klayabilecek,Suç önleme aflamalar›n› özetleyebilecek,Polisin suç önlemedeki rolünü ortaya koyabilecek,Suç önleme programlar›n›n baflar›l› olabilmesi için dikkat edilmesi gerekenhususlar› s›ralayabilecek,Suçun yer de¤ifltirmesi kavram›n› ve içeri¤ini izah edebilecek bilgi ve bece-riye sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Suç önleme• Suç önleme aflamalar›• Suç önleme ve polis

• Suçun yer de¤ifltirmesi• Suç önleme ilkeleri

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN

N

Suç Sosyolojisi Suç Önleme

• SUÇ ÖNLEME KAVRAMI• SUÇ ÖNLEME AfiAMALARI• SUÇ ÖNLEMEDE 3 TEOR‹K

YAKLAfiIM• SUÇ ÖNLEME ‹LKELER‹• SUÇ ÖNLEME SÜREC‹• SUÇ ÖNLEME VE POL‹S• SUÇ ÖNLEME PROGRAMLARININ

BAfiARILI OLAB‹LMES‹ ‹Ç‹ND‹KKAT ED‹LMES‹ GEREKENHUSUSLAR

• SUÇUN YER DE⁄‹fiT‹RMES‹


SUÇ ÖNLEME KAVRAMISosyal bilimler alan›nda herhangi bir kavram›n›n tan›m› o konuda uzman olan kiflisay›s› kadar çeflitlilik gösterir. Konu bu kavram›n tan›mlanmas› oldu¤unda, do¤alolarak ortak bir anlay›fl ve tan›m›n do¤mas› oldukça zor olmufltur. Suç önleme sa-dece araflt›rmac›lar ve bilim adamlar› için de¤il, polisin kendisi için de çok esnek birkavramd›r. Bir suç, ilk defa ifllenmeden önce önlenebilir veya daha önce ifllenen birsuçun tekrar ifllenmesi önlenebilir. Bu durumda kimileri genel halk kitlesi, kimilerikendilerine karfl› suç ifllenmesi kolay olan belirli risk gruplar›ndaki potansiyel ma¤-durlar›, kimisi de suç iflleme e¤iliminde olan potansiyel suçlu gruplar› üzerinde be-lirli çal›flmalar yaparak suçlar› önlemeye çal›flmaktad›r (Gilling, 1996: 101).

Bu anlamda suç, önleme konusunda çal›flan kiflilerin uzmanl›k alan› ve konu-yu ele alma flekillerine ba¤l› olarak suç önleme de farkl› flekillerde tan›mlanm›flt›r.Ancak, bu yaklafl›mlar›n hemen hepsi temelde birbirine yak›n bak›fl aç›lar› çizmiflve tespitlerde bulunmufltur. Benzerlik ve farkl›l›klar› belirlemek amac›yla, yap›lansuç önleme tan›mlar›na göz atmakta yarar bulunmaktad›r. Wilson’a göre suç önle-me; toplumumuzdaki yaflam kalitesine olumlu yönde tesir etmek ve suçun kolay-ca ifllenip yerleflemeyece¤i çevrelerin geliflmesine yard›mc› olmak için hem suçtehdidini azaltmak hem de emniyet ve güvenlik duygusunu artt›rmak amac›na yö-nelmifl tutum ve davran›fllar bütünüdür (Wilson’dan akt. O’Block vd. 1991: 10-17).Brantingham ve Faust (1976) suç önlemeyle ilgili üç aflamay› ileri sürer: As›l önle-me, genifl kapsamda fiziksel ve sosyal çevrede suça zemin haz›rlayan durumlar›nde¤ifltirilmesini, ‹kincil önleme, suça zemin haz›rlayan durumlarda bireylerin ya dagruplar›n yaflamlar›na müdahale ya da erken belirlemeyi (teflhisi), Üçüncül önlemeise, suçlular›n tekrar suça yönelmesini engellemeyi, onlar› topluma kazand›rmay›içerir. Lab’in (1992) bu konudaki yaklafl›m› ise flöyle: Suç önleme, gerçek, fiili suçseviyesini veya alg›lanan suç korkusunu azaltmak için tasarlanan her türlü faaliyet-tir. Suç önleme, suçu meydana gelmeden ortadan kald›rmak için gerçeklefltirilengiriflimleri ifade eder.

Suç önleme konusunu ele alan ve yukar›da baz› örnekleri verilen çok çeflitli ta-n›mlar›n içerisinde di¤erlerinden farkl› bir tablo çizen ve bu alan›n uzmanlar› tara-f›ndan üzerinde görüfl birli¤i sa¤lanan en yayg›n ça¤dafl suç önleme tan›m› ilk ola-rak ‹ngiltere’de Kanun Uygulama Toplulu¤u taraf›ndan yap›lm›fl ve daha sonra Lo-usville üniversitesinin Ulusal Suç Önleme Enstitüsünce uyarlanm›flt›r. Tan›m flöyle-dir (Brantingham ve Faust, 1976: 284): Suç önleme, suç riskinin önceden sezilme-

Suç Önleme

Suç önlemede farkl›yaklafl›mlar söz konusudur.Bunlar›n her biri suça farkl›aflamalarda ve farkl›aç›lardan çözüm yoluaramaya yönelik sistemliçabalar›n ürünüdür. Çokkarmafl›k ve çok boyutluolan suçlar›n önlenmesi içinsadece tek yönlü ve tekboyutlu bir çözümanlay›fl›n›n ortayakonulmas›n› beklemek zateniflin bafl›nda suç ve suçönleme olgusunu bilimselanlamda anlayamamak olur.

si, görülmesi, tan›nmas› ve de¤erlendirilmesi ve bunu ortadan kald›rmak veyaazaltmak amac›yla gerekli politika ve faaliyetlerin hayata geçirilmesidir. Suçun ön-lenmesi ile ilgili olarak yap›lan tan›mlar genelde amaç odakl›d›r. Bu ba¤lamda, suçönleme yaklafl›mlar› afla¤›daki olas› amaçlardan en az birini yerine getirmek, ba-flarmak istemektedir (O’Block vd., 1991: 10-17):

1. Suçun ortadan kalkmas› veya azalmas›,2. Suçla ilgili endifle ve kayg›lar›n ve suç ma¤duru olma korkusunun ortadan

kalkmas› veya azalmas›,3. Vatandafllar›n kendini koruma dürtüsünün ve toplumsal sorumluluk bilinci-

nin gelifltirilmesi,4. Suçun meydana getirebilece¤i olumsuz etkilerin en az seviyeye çekilmesi,Suç önleme tan›mlar›na bak›ld›¤›nda genelde üç önemli noktaya vurgu yap›l-

d›¤› görülmektedir. Birincisi, suç ciddi bir sorundur. ‹kincisi, üstesinden gelinme-si gereken bu suç tehlikesine karfl› kararl› ve planl› stratejilerin gelifltirilip uygu-lamaya konulmas› zorunludur. Üçüncüsü ise, suç önleme programlar›, soyut veteorik düflünce ve önerilerin ilerisine geçerek, gerçek veya olas› suç zincirini bo-zacak baz› somut müdahale yöntemlerini suç meydana gelmeden önce uygula-maya koymal›d›r. Suç önleme yaklafl›mlar› hem gerçek hem de alg›lanan suç vema¤duriyet düzeylerine müdahale eder. Ço¤u suç önleme tan›mlar›, gerçek suçdüzeylerini azaltmak veya suçun daha da artmas›n› engellemekte birleflir. Bu aç›-dan, asl›nda çok az› suç korkusu ile ilgilenir. Bu nedenle, suç önleme gerçek suçseviyesinin yan› s›ra alg›lanan suç korkusunu da hedeflemelidir. Bu faaliyetlersadece güvenlik güçlerinin çabalar›yla s›n›rl› de¤ildir, halk ve özel kurulufllar› daiçine alacak flekilde toplumun her kesimine hitap eden, onlar› kucaklayan birözellik gösterir.

Suç önleme ve suçu kontrol etme kavramlar› farkl› zeminlerde ayn› anlamdakullan›lmas›na ra¤men asl›nda farkl› anlamlar tafl›maktad›r. Suç önleme suçu olufl-madan önce engelleme, ortadan kald›rma veya say› ve etkisini azaltmay› ifadeederken suç kontrolü mevcut suç seviyesinin korunmas›n›, artmas›n›n ve ciddi birsorun haline gelmesinin önüne geçilmesini ifade eder. Suçun kontrolünde belirliseviyedeki suçun ola¤an bir durum olarak görülmesi, kabullenilmesi ve bu seviye-de tutulmas› için çal›fl›lmas› anlay›fl› vard›r. Kontrol modeli, suç korkusu sorununutam olarak belirlemekte yetersiz kalmaktad›r (Lab, 1992). Bu anlamda, toplum vegüvenlik güçleri, kaç›n›lmaz ve önüne geçilemez olan minimum suç seviyesininkabullenilmesi ve bu seviyenin muhafaza edilmesinin ötesinde suç seviyesini azalt-maya yönelik aktif mücadele sergilemeye çaba göstermelidir. Aksi takdirde suçu,yaflam›m›zda bizimle beraber olan, varl›¤›n› her zaman devam ettirmesi gerekenbir ihtiyaç olarak görmek gerekir. Bu ise, suçun fonksiyonel gereklili¤i ve suç kon-trolü ile suç önlemenin baflar›lamayaca¤›na dair bir anlay›fl›n yerleflmesine katk›sa¤layacakt›r.

SUÇ ÖNLEME AfiAMALARI (Geleri, 2009)Suç önleme dört (4) temel aflamay› içerir. Bunlar flunlard›r (Brantingham ve Faust,1976):

1. Proaktif aflama2. Önleyici aflama 3. Tepkisel aflama ve4. Cezaland›r›c›/Islah Edici aflamad›r.


Suç önleme fiili suç say›s›n›azaltmay› hedeflemenin yan›s›ra insanlar›n zihninde varolan suç sorununa iliflkinkayg›lar› gidermeyi deöncelikli hedefler içinealmal›d›r. Alg› bazen fiiligerçe¤in çok ilerisindeolumsuz etkileryapabilmektedir.

Suç önleme ile suçu kontroletme bazen eflanlaml› gibialg›lanabilir. Ancak suçönlemede mevcut suçseviyesini afla¤› çekmeönemli bir hedef iken suçukontrol etmede, aç›kçad›flar› vurulmasa bile,mevcut suç seviyesini kabuletme ve bunun daha fazlaartmamas› için çabaharcama düflüncesi a¤›rbasmaktad›r.

Bu aflamalar›n her birinin kendine ait özel yaklafl›mlar› bulunur. Bir anlamda,her bir model kendinden önceki aflaman›n etkisiz ve yetersiz kalmas› durumundaharekete geçer ve kendine özgü yeni ve farkl› mücadele esaslar›n› ortaya koyar.Her bir model bir önceki modelde görülen eksiklik ve yetersizlikleri gidererek suç-lar›n önlenmesinde baflar›l› olmaya çal›fl›r. Bu aç›dan, teorik olarak ilk modelin ba-flar›l› olmas› durumunda sonraki modellere ihtiyaç duyulmaz. Ancak, dünya ger-çekleri ›fl›¤›nda, uygulamada her bir modele de ihtiyaç duyulur. Bu ihtiyac›n son-suza kadar da devam edece¤i görülmektedir. ‹deal anlamda bir yaflam ve bir ölçü-de de sorunsuz bir dünya meydana getirme, mükemmel suç önleme politikalar›gelifltirme kudret ve imkânlar›ndan yoksun olan insano¤lu bu süreç içerisinde s›-n›rl› baflar›lara giden etkili yöntemleri bulmak ve uygulamak zorunda kalm›fl vekalmaya da devam edecek gibidir. Bu nedenle, suçun oluflmas›n›, artmas›n› ve de-¤iflmesini sa¤layan unsurlar›n aç›k ve tam olarak tespit edilmesi ve anlafl›lmas›; po-litika belirleyici kiflilerin de yeni suç kontrol politikalar› gelifltirilmesi konusundadaha dinamik ve üretken olmas› büyük bir önem tafl›maktad›r.

Proaktif Aflama1960’l› y›llarda ortaya ç›kan ve suç öncesi suçun oluflmas› için elveriflli olan ortam-lar›n ve unsurlar›n tespit edilip ortadan kald›r›lmas› (veya iyilefltirilmesi) görüflünedayanan bu yaklafl›m, 1970’li y›llardan itibaren polis teflkilatlar› taraf›ndan yayg›nbir flekilde kullan›lmaya bafllanm›flt›r (Gladstone, 1980: 139-140). Bu strateji, esa-s›nda bilgi toplama, de¤erlendirme, analiz, sorun oluflturan alanlar›n belirlenmesi,politik seçeneklerin ve planlar›n haz›rlanmas› ve son olarak da bu planlar›n uygu-lanmas› ve sonuçlar›n›n takip edilmesi aflamalar›na dayan›r (Weatheritt, 1986: 76).Burada, geleneksel suç önleme yöntemlerinin yetersiz kalmas› sonucu ortaya ç›-kan, ülke içerisindeki kamu kurumlar›n›n yan› s›ra halk› da içine alan ortak biryaklafl›m söz konusudur.

Suç önlemede sadece polis taraf›ndan al›nacak önlemler yeterli de¤ildir. Bilim-sel çerçevede, ilgili her kifli, grup, kurum ve toplumun bu ortak soruna karfl› du-yarl› olmas› gereklidir (Weatheritt, 1983: 130). Bu model, belirlenen ortak amaçdo¤rultusunda toplumun her kesiminin iflbirli¤i halinde çal›flmas›n› gerekli k›lar.Bu anlamda, geleneksel suç önleme yöntemlerinin kullan›lmas›yla birlikte her de-recede e¤itim, sosyal yard›m kurumlar›, gençlik ve spor, sa¤l›k, ulaflt›rma, bay›n-d›rl›k ve belediyeler gibi topluma farkl› hizmetler sunan birçok kurumu, özel gö-nüllü sivil toplum örgütlerini (ifladamlar› derne¤i, gönüllü sosyal yard›m dernekle-ri gibi) içine alan genifl bir yelpazedir. Bu özellikleri itibariyle suç önlemede suçöncesi ‘ortak yaklafl›m’, ‘iflbirli¤i halinde yaklafl›m’ veya di¤er bir ifadeyle ‘kurum-lararas› iflbirli¤i’ veya ‘çok kurumlu yaklafl›m’ fleklinde bir anlay›flla da özdefllefl-mifltir. ‹nsanlar› suça iten nedenlerin üzerine gidilmesi gereklili¤ini savunan buyaklafl›m toplumun aktif kat›l›m›, r›zas› ve deste¤i ile yap›labilir (Lord Scarman,1981: 140). Uzun vadeli bir yat›r›md›r ve sonuçlar›n›n somut bir flekilde hemengözle görülmesi mümkün de¤ildir. Aileler, okullar ve di¤er benzeri e¤itim kurum-lar› bu tür yat›r›m›n yap›labilece¤i en uygun yerlerdir. Bu yaklafl›m, gençli¤i siste-min önemli bir parças› olarak ele al›r. Suç e¤iliminin göstergesi olan uyuflturucukullan›m›n› hedef almak bu aç›dan ayr› bir öneme sahiptir. Aileler ve okullar, hemsorun oluflturan durumlar› ve gençli¤in sorunlar›n› tespit etmek hem de bu durumve sorunlara çözüm üretmek aç›s›ndan büyük bir rol oynar. Bu çerçevedeki akti-vitelerin ço¤u bireylerle günlük temas› olan, sapma ve korkuya yol açan koflullar›bilen anne, baba, e¤itimci ve yetkililerin elindedir.

794. Ünite - Suç Önleme

Proaktif model suçun zararl›sonuçlar›yla birlikte suçuoluflturan nedenlerin deincelenmesini ve budo¤rultuda bir stratejigelifltirilmesinihedeflemektedir.

Önleyici AflamaSuç eylemleri, ifllenmesi düflünülen suç sonucunda elde edilebilecek kazanç, bu-na ulaflmak için harcanan emek ve göze al›nan risk üçlüsünün bir arada de¤erlen-dirilmesiyle flekillenir. Bu de¤erlendirmeler ›fl›¤›nda, yakalanma riskinin düflük, el-de edilebilecek kazanc›n yüksük ve harcanacak çaban›n da az veya normal bir dü-zeyde olmas› halinde suç iflleme düflüncesi eyleme dönüflür. Ancak, yakalanmariskinin yüksek ve elde edilecek kazanc›n düflük olmas› halinde, potansiyel suçlu-lar büyük ço¤unlukla suç ifllemekten vazgeçerler. Yani, potansiyel (alg›lanan) kay-b›n, potansiyel (alg›lanan) kazançtan daha a¤›r bast›¤› durumlarda suçlar önlenmiflolur. Bu aflamada yer alan suç önleme çal›flmalar›nda amaç suçun oluflmas›n› ön-lemek, al›nan bütün önlemlere ra¤men suçun meydana gelmesi halinde ise olas›zararlar› en düflük seviyede tutmakt›r. Bu amaç kapsam›nda, suçlu unsurlar›n ya-sad›fl› faaliyetler için bulabilecekleri fiziksel f›rsatlar›n ortadan kald›r›lmas› ve busuçlar› ifllemek azim ve güvenlerinin k›r›lmas› hedeflenir (Brantingham ve Faust,1976). fiüphelinin, suç iflleme yetene¤inin ve iste¤inin engellenmesi veya k›s›tlan-mas› bu konuda elde edilebilecek baflar›da büyük önem tafl›maktad›r.

Önleyici aflama, cayd›r›c›l›k yoluyla suçlar›n önlenmesini hedeflemektedir. Buyaklafl›m›n, insanlar›n içinde var olan suç iflleme niyet ve e¤ilimini ortadan kald›r-ma ve onlar› ›slah etmek suretiyle topluma kazand›rmak gibi bir amac› ve fonksi-yonu bulunmamaktad›r. Ancak her ne kadar polisiye önlemlerle kiflilerin suç iflle-me istek ve arzular› ortadan kald›r›lam›yor ve bu suçlu kesim rehabilite edilemiyorise de; suça elveriflli fiziksel koflullar›n ortadan kald›r›lmas› veya azalt›lmas› yoluy-la suçlar›n ifllenmesi daha zor hale getirilmektedir. Bu aflamada etkili olan aktörleraras›nda polis, özel güvenlik flirketleri, vatandafllar ve medya yer almaktad›r. Buamaca yönelik gerçeklefltirilen bafll›ca suç önleme faaliyetleri flunlard›r: Devriyehizmetleri, vatandafllar›n bilgilendirilmesi, suç önleme kampanyalar›n›n düzenlen-mesi, özel güvenlik personelinin kullan›lmas›, özel güvenlik sistemlerinin kullan›l-mas› (güvenlik kameras›, alarm sistemleri gibi) ve fiziki güvenlik önlemlerinin kul-lan›lmas› (kapan, bariyer, çevre duvar› gibi).

Tepkisel AflamaBu modelin özünü suç ifllendikten sonra yap›lan soruflturmalarla suçlar›n ayd›nla-t›lmas› ve bu flekilde suçlular›n tekrar suç ifllemelerinin önüne geçilmesi, bu bafla-r›lar›n kamuoyuna duyurulmak suretiyle potansiyel suçlular›n suç iflleme azim vekararl›l›¤›n›n k›r›lmas›, bu yolla suç seviyelerinin azalt›lmas› ve vatandafllar›n gü-venlik birimlerine olan güvenlerinin art›r›lmas› oluflturur. Brantingham ve Faust’agöre (1976: 284-296), tepkisel suç önleme yaklafl›m›, aktif sald›rganlar ve suç son-ras› müdahale ile ilgilenir. Bu anlamda, polis faaliyetlerindeki dedektif çal›flmalar›-n›n büyük önemi vard›r. Bilgi toplama, yakalama, gözalt›na alma, sorgulama veyarg›lama çal›flmalar›, bir bütün olarak bu modelin içine girmektedir. Tepkisel afla-ma, itfaiye (yang›n söndürme) polisli¤i olarak da tan›mlan›r (Alderson, 1983). Ad-li flubelerin, dedektif olarak bilinen sivil soruflturma personelinin yapt›¤› çal›flma-lar (suç araflt›rma ve soruflturmalar›) bu kapsamda yer al›r ve de¤erlendirilir. Polis,burada herhangi bir suç ifllendikten sonra devreye girer. Bu ba¤lamda polis, olayaen h›zl› flekilde müdahale eder, gerekli önlemleri al›r, mesleki ve kiflisel bilgi vedeneyimlerini en iyi flekilde kullanarak olay› ayd›nlatmaya çal›fl›r. Bu faaliyetleringerçekleflmesi için adli bir olay›n meydana gelmesi, bir suçun ifllenmifl olmas› önkofluldur. Suçlar, ço¤unlukla ya k›sa bir sürede çözülür ya da hiç çözülemez. Za-man geçtikçe suçun ayd›nlat›lmas› daha da zorlafl›r; flüphelilerin tespiti ve eldeki


Burada önemli olan nokta,suç için elveriflli f›rsatlar›nminimum seviyeyeindirilmesi, suçkaynaklar›n›n ve flüphelininzay›flat›lmas› ve ma¤durungüçlendirilmesidir.

Tepkisel aflama, özelliklepolisin görev alan›na girenbir suç önleme aflamas›d›r.Suç ifllendikten sonra neyap›p edip suçlular›yakalamak ve adalete teslimetmek, böylece tahrip edilenkamu otoritesi ve düzenininyeniden onar›lmas› için buön kofluldur.

bilgileri destekleyici delilleri bulmak olas›l›¤› zay›flar. E¤er suç k›sa bir sürede ay-d›nlat›lamazsa, konu genellikle kapat›l›r ve dedektifler bir baflka olay› ele al›r. Ar-tan suçlar ve buna ba¤l› olarak yap›lan bask›lar nedeniyle, aradan belirli bir süregeçmesine ra¤men ayd›nlat›lamayan suçlar bir kenara b›rak›larak di¤er suçlar›n so-ruflturmas›na geçilir. Polisin suç ayd›nlatmalar›nda göstermifl oldu¤u baflar›n›n ka-muoyu taraf›ndan bilinmesinde yarar bulunmaktad›r. Bu flekildeki bir uygulamasonucunda:

• Kanunlara sayg›l› vatandafllar›n polise olan güveni artar ve polisin itibar›h›zla yükselir. Buna ba¤l› olarak da vatandafllar, polisin suçla mücadele ça-balar›na daha çok destek verir. Bu da suçlar›n önlenmesini ve ayd›nlat›lma-s›n› kolaylaflt›r›r.

• Bu baflar›lar› gören potansiyel suçlular›n bir k›sm›, suç iflledikleri takdirdekendi sonlar›n›n da ayn› flekilde olaca¤›n› ve en k›sa sürede yakalanacakla-r›n› düflünerek ya tamamen ya da k›smen suçtan vazgeçer.

Cezaland›r›c›/Islah Edici AflamaBu süreç, suç sonras› yakalan›p yarg›lanan ve mahkûm olan suçlulara yönelik cezavermenin yan› s›ra, cezaevi ve cezaevi sonras› süreçte topluma kazand›r›lmalar›n›sa¤layacak programlar›n uygulanmas›n› içerir. Bu yaklafl›mda, suç ifllemifl olanlar›ncezaland›rma ve ›slah yoluyla ileride bir daha suç ifllemelerinin önüne geçilmesi he-deflenir. Cezaevleri baflta olmak üzere bir bütün olarak ceza adalet sistemi bu yak-lafl›m›n en önemli parças›d›r. Mahkûmlar›n hatalar›n› idrak edebilecekleri bir ortamiçerisinde e¤itilerek topluma tekrar kazand›r›lmas› önemli bir konudur. Bu amac›ngerçeklefltirilebilmesi için, cezaevlerinde görevli her seviyedeki personele çok bü-yük sorumluluklar düflmektedir. Bunun için, cezaevlerinde görevli personelin, mah-kûmlar›n psikolojilerini, kifliliklerini ve suç iflleme nedenlerini yeterli derecede an-layabilecek ve buna göre sa¤l›kl› ve etkili bir iyilefltirici yaklafl›m gösterebilecek,suçlular› tekrar hayata kazand›r›p toplumun sa¤l›kl› ve kanunlara sayg›l› bir ferdihaline getirebilecek vas›flarda olmas›nda, bu konularda e¤itim almalar›nda çok bü-yük önem bulunmaktad›r. Bunun için, cezaevlerinde yeterli say›da sosyolog ve psi-kolog görev yapmal› ve di¤er her seviyedeki personel de birer psikolog, arkadafl vesosyal hizmet görevlisi rolünü üstlenebilecek vas›flarda olmal›d›r.

Cezaevi sonras› yaflam da bir di¤er önemli konudur. Eski hükümlülerin toplum-la kaynaflmas›, yeni hayata adapte olmas›, kendisini gelifltirmesi ve yaflam›n› de-vam ettirebilme imkân ve yetene¤ine sahip olmas› gibi hususlar›n çözümlenmesigerekmektedir. Eski hükümlülere ifl bulma imkânlar›n›n sa¤lanmas›, sosyal, psiko-lojik ve di¤er konularda toplum ve yaflamla bar›fl›k olmalar› konusunda yasal dü-zenlemelerin yap›lmas›, devlet destekli ve gönüllü kurulufllar vas›tas›yla çal›flmala-r›n yürütülmesi gerekmektedir. 20.12.2005 tarihli Resmi Gazetede yay›nlanarak yü-rürlü¤e giren Denetimli Serbestlik ve Yard›m Merkezleri ile Koruma Kurullar› Yö-netmeli¤i ile Adalet Bakanl›¤› Cezaevleri Genel Müdürlü¤üne ba¤l› olarak illerdeve baz› ilçelerde kurulacak olan flube ve bürolar yoluyla cezaevlerinden ç›km›fl es-ki hükümlülerin tekrar suç ifllemelerini önlemek ve topluma kazand›r›lmalar›n›sa¤lamak üzere üniversiteler, kurumlar ve sivil toplum örgütleriyle iflbirli¤i ve efl-güdüm içerisinde çal›fl›lmas› hedeflenmektedir. Bu yönetmelik hükümlerinin etkinve verimli bir flekilde uygulama hayat›na geçirilmesi çok önemlidir. Bu yasal dü-zenleme ve ça¤dafl proje kapsam›nda zaman geçirmeden il ve ilçe baz›nda gerek-li her türlü kurumsallaflman›n gerçeklefltirilmesi sa¤lanmal›d›r. ‹htiyaç duyulan ko-nularda yeterli say› ve nitelikte personel (idareci, psikolog, sosyolog, sosyal çal›fl-


Cezaevi modellerinin,buradaki mahkumlarla ilgilirehabilitasyonprogramlar›n›n suçuazaltmada bariz bir flekildebaflar›s›z olmas›, suçludavran›fltaki iç faktörlerinetkisinin azalt›lmas› veiyilefltirilmesine yönelikolarak yap›lan çaba,araflt›rma ve yat›r›mlar›nönemine olan inanc›nyitirilmesine yol açmaktad›r.

Mahkûmlar cezaevi sonras›yaflamlar›nda sosyal,ekonomik ve psikolojikaç›lardan sosyolog ve sosyalhizmet görevlileri taraf›ndanyak›n bir ilgi ve gözlemalt›nda tutulmal›d›r.

mac›) istihdam edilmeli, bu personelin ilgili üniversiteler, kurumlar ve sivil toplumkurulufllar›yla birlikte ortak projeler yürütmesi sa¤lanmal›d›r. Eski mahkûmlar›nyan› s›ra özellikle, potansiyel suç ve suçlu tiplemesi içerisinde yer alan kimsesizçocuklar ile tinerci çocuklar›n ve ailelerinin ekonomik durumu iyi olmayan çocuk-lar›n kapkaç, h›rs›zl›k, gasp ve di¤er benzeri suç çetelerinin a¤›na düflmesinin önü-ne geçmek için özel pilot projeler hayata geçirilmelidir.

Polisin suç önlemedeki rolü daha çok hangi aflamada ön plana ç›kmaktad›r? Aç›klay›n›z.

SUÇ ÖNLEMEDE 3 TEOR‹K YAKLAfiIMSuç önleme modelleri geleneksel, liberal ve radikal modeller olmak üzere üç te-mel kategoriye ayr›lmaktad›r. Her bir modelin birbirinden farkl› yanlar› bulunmak-tad›r. Modeller aras›ndaki görüfl ayr›l›klar› özü itibariyle ideolojik yaklafl›mdan kay-naklanmaktad›r. Bir modelin savundu¤u, uygun gördü¤ü bir suç önleme yaklafl›-m› di¤er modeller taraf›ndan sadece ideolojik farkl›l›ktan dolay› reddedilebilmek-tedir. Bu flekilde ortaya konulan itiraz ve reddetmeler o modelin yanl›fl veya geçer-siz oldu¤u, di¤er modelin daha iyi ve etkin oldu¤u fleklinde de¤erlendirilmemeli-dir. Suç önleme aflamalar›nda ve di¤er yaklafl›mlarda oldu¤u gibi her bir modelinkendine ait anlay›fl ve uygulamalar› bulunmaktad›r.

Geleneksel ModelGeleneksel model yasalar›, devletin ve kamunun otoritesini ön plana ç›karan birmodeldir. Bu yaklafl›ma göre suç ve suçluluk asl›nda mevcut otoriteye karfl› birsayg›s›zl›k ve baflkald›r›d›r. Suçlular suç ifllemeden önce f›rsatlar› de¤erlendirmek-te, risk analizi yapmakta ve daha sonra da seçimini yapmaktad›r. Suçlunun suçsonras› alaca¤› cezan›n suçla elde etmeyi düflündü¤ü kazançtan (yarardan) çokfazla olmas› halinde suç ifllemekten vazgeçece¤i ileri sürülmektedir. Yani buradacezalar›n cayd›r›c› olmas› yoluyla yasalar›n daha etkin uygulanabilece¤i görüflü hâ-kimdir. Di¤er taraftan, suç önlemenin sadece polisin bireysel çabalar› ile mümkünolmad›¤›, mutlaka vatandafllar›n bu konuda polise yard›mc› olmas› gerekti¤i vur-gulanmaktad›r. Suçlar›n önlenmesi, suçlular›n yakalanmas› ve böylece daha huzur-lu ve emniyetli bir yaflam›n oluflturulmas› için vatandafl polis iflbirli¤i olmazsa ol-maz ilke kabul edilmektedir (White, 1996).

Liberal ModelBu modelde suç, sosyal bir sorun olarak görülmektedir. Bireyin içinde bulundu¤uortam›n dezavantajlar› suçlulu¤un oluflmas›nda önemli bir etkendir. Dezavantajl›konumda bulunan bireyler bu durumdan kurtulmak, avantajl› duruma geçmek, da-ha iyi bir yaflam seviyesine ulaflmak için mevcut yasal f›rsatlar›n yetersiz oldu¤unudüflünmekte ve ç›k›fl yolu olarak suç ifllemeyi görmektedir. Bunun için, liberal mo-del suçun kendisinden çok suç ifllemeye meyilli potansiyel suçlu gruplar› üzerin-de odaklanmaktad›r. Bu ba¤lamda, bireylerin ve topluluklar›n yasal ve meflru f›r-satlar›n›n art›r›lmas› yoluyla suçlar›n önlenebilece¤i ileri sürülmektedir (White,1996).

Radikal ModelRadikal model, toplumdaki eflitsizliklerin suçlar›n oluflmas›ndaki en önemli unsuroldu¤unu ileri sürmektedir. Bu yaklafl›ma göre, insanlar›n refah seviyesi ile temelhak ve hürriyetleri art›r›lmak, yönetime kat›lmalar› ve eflit birer yurttafl olmalar›


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



M A K A L EM A K A L E

1

sa¤lanmak suretiyle köklü bir de¤iflim meydana getirilmelidir. Sosyal adaletin sa¤-land›¤›, ekonomik gelir da¤›l›m›n›n adaletli bir flekilde gerçeklefltirildi¤i bir yap›dainsanlar›n suç ifllemek için pek fazla nedenleri kalmayacakt›r (White, 1996).

Geleneksel, liberal ve radikal teorilerin suç sorununa bak›fl›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

SUÇ ÖNLEME ‹LKELER‹Uluslararas› Suç Önleme Koalisyonu kendilerine üye organizasyonlar›n yöneticile-riyle 1988’de yapm›fl oldu¤u toplant›da suç önlemeyle ilgili “anahtar kavram ve il-keler” üzerine daha önce yapt›rm›fl oldu¤u çal›flmalar› de¤erlendirmifl ve 11 temelilke üzerinde görüfl birli¤ine varm›flt›r. Üzerinde genel görüfl birli¤inin sa¤land›¤›bu ilkeler suç önleme alan›n›n uygulay›c› ve teorisyenleri için çok önemli bir kay-nak ve rehber olarak görülmektedir. Bu temel ilkeler flunlard›r (NCPC’dan akt.O’Block vd., 1991: 10-17):

• Suç önlemenin genifl bir çerçevesi vard›r: Suç önleme, sadece belirli suç tür-leri, belirli bir bölge veya belirli kifli veya gruplara yönelik bir yaklafl›m de-¤ildir. Suç önleme bireylerin, ev ve iflyerleri ile toplumun korunmas›n› içe-rir. Bu aç›dan toplumun her kesimi suç önlemenin hedef kitlesi içerisindeyer al›r.

• Suç önleme herkesin iflidir: Suç önleme sadece bir kurumun veya kesiminsorumlulu¤unda olan bir konu de¤ildir. Suç önleme ancak genifl ve farkl›kitlelerin kat›l›m› ile anlam kazan›r. Bu anlamda suç ve bu sorunun çözümüherkesin sorumluluk hissetmesi gereken bir konudur. Suç önlemenin herke-sin ifli ve görevi olmas› nedeniyle bu konu ile ilgili her türlü kaynak (bilgi,para ve araflt›rmalar gibi ) herkes taraf›ndan ulafl›labilir olmal›d›r.

• Suç önleme aktif iflbirli¤ini gerektirir: Suç önleme hiç bir kifli veya kurumuntek bafl›na üstesinden gelebilece¤i kadar basit ve dar kapsaml› bir konu de-¤ildir. Suç önleme bireyler, kurum ve kurulufllar, topluluklar ve ceza adaletsistemi aras›nda ortakl›k ve koalisyonlar yoluyla aktif iflbirlikçi çabalar› ge-rektirir.

• Suç önleme polisin en önemli görevlerindendir: Suç önleme programlar›n›nhayata geçirilmesi ve uygulanmas›nda vatandafllara yard›m eden ilk ve enönemli kurum polistir. Suç önleme bütün polis faaliyetlerinin merkezi duru-mundad›r. Polis, bu anlamda birinci derecede suç ifllenmeden önce önlem-ler almak ve suçlar›n oluflmas›n› önlemekle görevlidir.

• Suç önleme hükümetin sorumlulu¤udur: Temel stratejileri belirlemek, poli-tika üretmek, rehberlik hizmeti sunmak ve kaynak sa¤lamak suretiyle top-lumsal suç önleme çabalar›na önderlik etmek hükümetin en önemli ve ha-yati sorumluluklar›ndan biridir. Özellikle, merkezden yönetim yap›lanmas›-n›n belirgin ve yayg›n oldu¤u ülke ve toplumlarda bu sorumlulu¤un önemidaha da fazlad›r.

• Suç önleme ve e¤itim iç içe kavramlard›r: Suçu önlemede anahtar unsur e¤i-timdir. E¤itim, gençlik ve aile üzerine e¤ilmeyle ve suç önlemeyle ilgili bil-gilerin bas›n yay›n organlar› taraf›ndan yay›lmas›yla desteklenmelidir.

• Suç önleme ihtiyaçlara göre ayarlanmal›, düzenlenmelidir: Belirli bir toplu-luk için kullan›lan suç önleme program›n›n ayn› flekilde baflka bir toplulukiçin de kullan›lmas› ayn› ölçüde verimli ve etkili sonuçlar do¤urmayabilir.Bu nedenle, etkin suç önleme programlar› her bir toplulu¤un kendine özgüyap›s› ve ihtiyaçlar›na uygun olarak de¤ifltirilip düzenlenmelidir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




2

Suç önleme baflta devlet vevatandafllar olmak üzereherkesin iflidir,sorumlu¤udur ve busorumluluk çok yönlü birtespit, de¤erlendirme, analizve çözüm yaklafl›m› içindeele al›nmal›d›r.

• Suç önleme yaflam kalitesi sunar: Suç önleme, suç korkusunu azaltmak su-retiyle bireylerin yaflamlar›ndan haz almalar›n›, temel hak ve hürriyetlerinirahat bir flekilde kullanmalar›n› sa¤lar. Bireylerin, kendi topluluklar›n›n iler-lemesi yolundaki çal›flmalara kat›l›m›na ve bu tür çabalar› sahiplenmelerineyard›mc› olur. Böylece, bireylerin yaflam kalitesini yükseltir.

• Suç önleme ileri görüfllülüktür: Suç önlemeye iliflkin ileri görüfllü yaklafl›m-lar, suçlar›n ifllenmesinde etkili olan yoksulluk, iflsizlik ve uyuflturucu kulla-n›m› gibi temel faktörler ve bunlar›n toplum üzerindeki etkilerine hitapeder. Bu ba¤lamda, as›l suç nedenlerinin incelenmesi ve iyilefltirilmesine yö-nelik çal›flmalar büyük önem tafl›r.

• Suç önleme yüzeyin alt›na iner: Suç önleme, suç örneklerini analiz etmek,suç e¤ilimlerini önceden tahmin etmek, araflt›rmalar yapmak ve elde edilenbaflar›lar› de¤erlendirmek suretiyle suç önleme konusunda daha derin vekapsaml› bir anlay›fl ve yaklafl›m› önerir. Örne¤in; Bir oto h›rs›zl›¤›na müda-hale eden polis, oto h›rs›z›n› yakalad›ktan sonra o iflin bitmifl oldu¤unu vekapand›¤›n› düflünmez. Bu konuda polis, flu sorular›n cevaplar›n› bulmayaçal›fl›r: Oto h›rs›zl›¤› en çok hangi bölgede iflleniyor? En çok hangi saatlerdeiflleniyor? Genelde hangi tip ve model arabalar hedef seçiliyor? Geneldehangi yöntemler kullan›lmak suretiyle bu suç iflleniyor? Bu suçu iflleyen suç-lu tipleri kimlerdir? Bu suçtan hüküm giymifl suçlular kimlerdir? Bu sab›ka-l›lardan hangileri yak›n çevrede oturuyor? Bu suçun önlenmesi için gelifltiri-lebilecek önlemler nelerdir? Polis bu sorulara geçerli ve rasyonel cevaplarvermek suretiyle konuyu derinlemesine inceler, analiz eder, böylece sadecehedefteki suçu de¤il, oradan hareketle genel anlamda o gruptaki suçlar›çözmeye ve önlemeye çal›fl›r.

• Suç önleme parasal yat›r›ma de¤er bir aland›r: Suç önleme programlar›naçok miktarda maddi kaynak harcan›p karfl›l›¤›nda ayn› türden kazanç eldeedilmese de, orta ve uzun vadede ulafl›lacak sonuçlar yap›lan masraflar› te-lafi edici türdendir. Suç önleme çal›flmalar›na aktar›lan maddi kayna¤›n çokk›sa bir süre içerisinde kendisini amorti etmesi düflüncesi rasyonel bir de-¤erlendirme de¤ildir. Orta ve uzun vadede, insanlar›n daha huzurlu olmas›,temel hak ve hürriyetlerin rahat ve mutlu bir flekilde kullan›lmas›, birbirinekarfl› olumlu düflünce ve davran›fllar sergileyen bir toplumun varl›¤›, buu¤urda harcanan her türlü maddi kayna¤a de¤er bir sonuçtur. Sonuçta hu-zur, mutluluk, güven ve cesaretin oldu¤u toplumlarda üretim artacak, bu daberaberinde ekonomik kazanc› ve zenginli¤i getirecektir.

SUÇ ÖNLEME SÜREC‹ (Geleri, 2009)Suç önleme, suçla mücadele konseptinin merkez noktas›d›r. Suç önleme bireyselanlamda bir suçun ifllenmesinin ötesinde suç analizleri yapmak suretiyle belirli suçtürlerine iliflkin farkl› suç önleme önlemlerinin gelifltirilmesi anlam›n› tafl›maktad›r.Suç önleme süreci, ele al›nmas› düflünülen sorunun ciddiyeti ve boyutlar›n›n de-¤erlendirilmesi, hangi yöntem ve araçlarla mücadele edilmesi gerekti¤i konusundabaz› destek ve ön çal›flmalar› gerekli k›lar. Bu çerçevede, önleyici süreç befl afla-madan oluflur. Bunlar:

1. Sorunun tespiti: Belirli bir suç sorununun (türünün) durumu ve boyutlar›hakk›nda gerekli tüm bilgilerin ve verilerin toplanmas›.


2. Verilerin analizi: Sorun teflkil eden suçlar›n ifllenmesine izin veren veya ko-laylaflt›ran fiziksel ve durumsal flartlar›n belirlenmesi ve analiz edilmesi.

3. Fiziksel güvenlik önlemlerinin gözden geçirilmesi ve planlanmas›: Belirlisuçlara zemin haz›rlayan, bu suçlar›n ifllenmesini kolaylaflt›ran fiziksel ko-flullar› ortadan kald›racak önleyici vas›talar ve önlemlerle ilgili olarak, mas-raflar› da içerecek flekilde, sistematik bir projenin haz›rlanmas›.

4. En uygun plan›n seçilmesi ve uygulanmas›: Ortaya ç›kan alternatif projeleriçerisinden en ümit verici, uygulanabilir ve ekonomik olan güvenlik önlem-lerinin seçilip uygulamaya konulmas›.

5. Takip ve de¤erlendirme: Uygulamaya konulan önlemlerle ilgili sonuçlar›ntakip edilmesi, de¤erlendirilmesi ve elde edilen deneyimlerin bu konuyla il-gili kifli ve kurumlar›n istifadesine sunulmak üzere yay›lmas›.

Suç önlemede çözüm odakl› yaklafl›m ile bireysel anlamda bir suçun önlenmesi veya ayd›n-lat›larak failinin yakalanmas› aras›ndaki fark› nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

Sorunun TespitiToplum veya polisin sorun olarak gördü¤ü durum bir suç veya toplumsal bir ko-nu, toplumu rahats›z eden bir davran›fl veya eylem de olabilir; 18 yafl›ndan küçük-lerin alkol kullanmas›, alkol tüketilen yerlere gitmeleri, toplumsal nitelikli gösteri-ler ve aile içi kavgalar gibi. Halk›n ve polisin ilgisi sorun olarak görülen durumakarfl› yönelir. Türü ve boyutu ne olursa olsun karfl›lafl›lan sorun çok iyi tan›nmal›ve bilinmelidir. Sorun belirlendikten sonra, bu konuyla ilgili ulafl›labilir bütün bil-giler (toplumun yap›s›, zarar verilen veya çal›nan eflya, ma¤durun ad›, soyad› veadresi, ifllenen suçlar›n türü, ifllenme yöntemleri, yo¤un olarak ifllendikleri yerler,ma¤dur ve hedeflerin özellikleri, suçlular›n özellikleri, suçlar›n genelde hangi za-manlarda ve koflullarda ifllendikleri ve buna benzer bilgiler) toplan›r. Ne kadar bol,gerekli ve kaliteli bilgi toplan›rsa, ileri aflamalarda o kadar etkili analizler yap›l›r.Toplanan bilgiler bilgisayar ortam›na aktar›l›r. Burada, hem okunabilir yaz› hem deanaliz edilebilir veri olarak altyap› oluflturulur ve buna göre say›sal girdiler kulla-n›l›r. Bu flekilde, sonradan veriler üzerinde de¤ifliklik, ekleme ve analiz kolayl›¤›sa¤lan›r. Çok say›da karmafl›k bilgilerden k›sa bir süre içerisinde anlaml› ve önem-li sonuçlar elde edilir.

Verilerin Analiz EdilmesiVerilerin analiz edilmesinde izlenecek tek ve standart bir yöntem bulunmamakta-d›r. En uygun olan yol mevcut bilimsel ve istatistiksel analiz teknikleriyle meslekideneyimi birlefltirmektir. De¤iflkenlerin farkl› kombinasyonlar›n› karfl›laflt›rmal›tablolarda kullanmak genellikle sorunun as›l kayna¤›na inmeyi kolaylaflt›r›r. Buyaklafl›m suç önleme çal›flmalar›nda çok ciddi bir anlam ifade eder. Bu sistem yar-d›m›yla hangi suçlar›n genelde nerelerde, ne zaman, hangi yöntemlerle ve kimlertaraf›ndan ifllendi¤i say›sal verilerle net bir flekilde ortaya konabilir. Buna ilave ola-rak, istenilen di¤er bilgiler; suçlu hakk›nda kiflisel bilgiler (hangi tip suçlular han-gi tür suçlar üzerine yo¤unlafl›yor), ma¤durlara iliflkin bilgiler (genelde hedef ola-rak seçilen ma¤dur tipleri ve özellikleri, bunlar›n farkl› suç türleriyle olan ba¤lan-t›lar›) sa¤l›kl› bir flekilde elde edilip de¤erlendirilebilir. Bu aflama bilgisayar tekno-lojisinin yard›m›yla özel yaz›l›mlar kullan›lmak suretiyle çok etkin ve kapsaml› birhale getirilebilir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




3

Fiziksel Güvenlik Tedbirlerinin Gözden Geçirilmesi vePlanlanmas›Bu aflama, sorun teflkil eden durum veya suçun tam anlam›yla analizi ve bu ko-nuyla ilgili net bir resmin elde edilmesinden sonra devreye girer. Ortaya ç›kan tab-loya göre mevcut sorunu çözebilecek farkl› güvenlik önlemleri ortaya konur. Buönlemler maliyet analizini de içermelidir.

En Uygun Plan›n Seçilmesi ve Uygulanmas›Ortaya ç›kan alternatif projeler içerisinden en ümit verici, uygulanabilir ve ekono-mik olan güvenlik önlemi veya önlemleri belirlenir. Karar verilen güvenlik önlem-leri paketinin uygulanmas› ve baflar›l› flekilde devam ettirilmesinde güçlükler yafla-nabilir. Sorunun çözümü için ortak ve koordineli yaklafl›m tercih edilir. Etkili, gü-venli ve kal›c› bir çözümü baflarabilmek için sorunun ilgili aktörleri (örnek; araçsahipleri, otopark yönetici ve elemanlar› ve polis) bir araya gelmeli ve konuyu ifl-birli¤i içerisinde ele almal›d›r.

Sonuçlar›n Takip Edilmesi ve De¤erlendirilmesiBütün bu yol ve yöntemler sonunda güvenlik önlemlerinin etkisinin hassas bir fle-kilde masaya yat›r›lmas›, art›lar› ve eksileri ile de¤erlendirilmesi ayr› bir önem ta-fl›r. Bu çerçevede, afla¤›daki sorular›n cevapland›r›lmas›na büyük ihtiyaç duyulur:

1. Sorun neydi?2. Bu sorunun üstesinden gelmek için neler önerildi?3. Hangi çözüm yolu benimsenip uygulamaya konuldu?4. Uygulama sa¤l›kl› bir flekilde yürütüldü mü?5. ‹stenilen sonuç elde edildi mi? Suç önlendi veya azald› m›?6. Suçlarda azalma oldu ise, bu azalma gerçekten önleyici önlemlerin etkisiyle

mi oldu? Suç azalmas›nda etkili olan baflka (hesapta olmayan) unsurlar var m›?7. Al›nan önleyici önlemler sonucu azalan suçlardan bir k›sm› baflka yerlere

yöneldi mi (yer de¤ifltirdi mi)? Bu yer de¤ifltirmenin boyutu yaklafl›k olaraknedir?

8. Uygulanan güvenlik önlemleri maliyet-kazanç anlay›fl› içerisinde harcama-ya, yat›r›ma de¤di mi?

Elde edilen sonuçlar de¤erlendirilir. Uygulamaya konulan proje kayda de¤erbir baflar› sa¤lam›flsa uygulamaya devam edilir. Bu proje, katk›s› olmas› aç›s›ndanilgili di¤er birimlerle paylafl›l›r. Karfl›lafl›lan sorun, güçlük ve eksiklikler tekrar göz-den geçirilir, gerekli de¤ifliklikler yap›l›r ve uygulamaya devam edilir. Elde edilenbaflar›n›n arzu edilen seviyede olmama olas›l›¤› da vard›r. Uygulamaya konulangüvenlik önlemlerinin hedeflenen suç üzerinde kayda de¤er bir etki yapmad›¤›görüldü¤ünde uygulamaya son verilir, yeni yöntem aray›fllar› içerisine girilir. Buaray›fl, önleyici sürecin çerçevesi içerisinde gerçeklefltirilir. Bu baflar›s›zl›k, verile-rin analiz aflamas›ndaki eksiklik ve hatalardan kaynaklanabilir. Bu yüzden, bu afla-ma tekrar gözden geçirilmelidir.

SUÇ ÖNLEME VE POL‹SPolis, suçlar› önlemek, ifllenen suç san›klar›n› yakalamak ve adalete teslim etmek-le görevlidir. Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun 2. Maddesinin 1. F›kras›n›n Abendinde polise; ‘Kanunlara, tüzüklere, hükümet emirlerine ve kamu düzenineuygun olmayan hareketlerin ifllenmesinden önce bu kanun hükümleri dairesindeönünü almak’ görevi verilmifltir. Görüldü¤ü üzere, kamu düzenini ve asayifli sa¤-


lamak, suç öncesi önleyici hizmetler sunmak polisin asli görevlerinden biri olarakkabul edilmifl ve bu konu yasal çerçeveye oturtulmufltur (Geleri, 2009). Ancak ya-salar böyle demesine ra¤men, polisin suçlarla mücadeledeki rolü denildi¤inde ak-la ilk olarak suçlar›n önlenmesi de¤il ‘suç iflleyenlerin yakalanmas›’ gelir. Polis mü-dürlerinin suçla mücadele politikalar›na göre farkl›l›k gösteren bu yaklafl›mda po-lisin birinci derecede ifllenen suçlar› ayd›nlatmak ve san›klar› adalete teslim etmek-le görevli ve yükümlü oldu¤u alg›s› etkili olmaktad›r. Suç önleme polisin sadecebir flubesinin, bir k›sm›n›n yapmas› gereken dar kapsaml› bir faaliyet de¤ildir. Po-lis her ne kadar suçun önlenmesinde önemli bir rol oynasa da, yaln›z bafl›na buiflin üstesinden gelemez. Devriye polisi, suç soruflturma flubeleri, polis merkezleri,di¤er ilgili flubeler, sivil toplum örgütleri, di¤er kamu kurum ve kurulufllar› ile ge-nifl çapta halk›n kendisi, bu faaliyet içerisinde yer almal›d›r (Gladstone, 1980:5).

Devriye HizmetleriDevriye kelimesi, Ortaça¤ Fransa’s›nda ‘çamur veya kirli suda yürümek, gezinmekveya kürek çekmek’ anlam›nda kullan›lan bir kavramdan türemifltir (Pate, 1986:137-140). Polisin Disiplinine, Merasim ve Topluluklardaki Rolüne ve Polis Karakol-lar› Teflkilat› ile Vazifelerine Dair Talimatname’nin 155. maddesinde devriye poli-si; “umumi emniyeti korumak, suçlar› olmadan evvel önlemek veya yap›ld›ktansonra takip etmek ve lüzumunda halka yard›mda bulunmak üzere karakol m›nt›-kas›na ç›kar›lan ve dolaflarak vazife gören memurlard›r,” fleklinde tan›mlanm›flt›r.Di¤er bir ifadeyle; genel güvenli¤i korumak, suçlar› ifllenmeden önce önlemek, ifl-lendikten sonra gerekli takibi yapmak, halka yard›mc› olmak ve kendisine verilendi¤er görevleri yapmak üzere, kendisine ayr›lan sorumluluk bölgesinde karakol,merkez, ekip veya ilgili flubeler taraf›ndan resmi veya sivil olarak göreve ç›kart›lanve çevreyi gezerek (Miller, 2000: 9) önleyici hizmet görevi yapan personele ‘dev-riye polisi’; devriye polisinin görev yapt›¤›, sorumlulu¤una verilmifl, s›n›rlar› belliolan hususi bir bölgeye ‘devriye bölgesi’, ‘devriye m›nt›kas› veya devriye alan›;devriye polisinin, hizmet sundu¤u bölgede önceden belirlenmifl, takip etmesi ge-reken belirli bir yol haritas›na “devriye güzergâh›” ve söz konusu bölgede devriyepolisi taraf›ndan yap›lan faaliyetlere de “devriye görevi veya devriye hizmeti” de-nir. Devriye hizmetleri, geliflmifl ülkelerde polisin hizmet verdi¤i alanlar içerisindeen fazla personelin istihdam edildi¤i aland›r. Bayley’in (1994) yapt›¤› bir araflt›rma-ya göre, Amerikan polisinin yaklafl›k olarak %65’i devriye hizmeti için görevlendi-rilmektedir. Bunu %64 ile Kanada, %56 ile ‹ngiltere, %54 ile Avustralya ve %40 ileJaponya takip etmektedir (Bayley, 1994: 16). Türkiye’de ise bu oran yaklafl›k ola-rak %30’dur. Bu bir anlamda, o ülkelerin siyasi idarecilerinin, polis yöneticilerininve vatandafllar›n›n, polislik dendi¤inde ak›llar›na gelen ilk çal›flma alan›n›n devri-ye hizmetleri oldu¤unu göstermektedir. Devriye, y›l›n her günü 24 saat, aral›ks›zbir flekilde, üniformal› polisler taraf›ndan yerine getirilir. Polis varl›¤›n› hissettire-rek vatandafllara güven, suç iflleme e¤iliminde olan kiflilere de korku veren devri-ye polisinin özünde resmi, üniformal› polislerin yerine getirdi¤i bir hizmet vard›r.Temel devriye hizmeti bu olmakla birlikte, bu görev, suç soruflturma flubeleri tara-f›ndan sivil olarak da yerine getirilmektedir. Sivil olarak yap›lan devriye hizmetininözünde yakalama, araflt›rma ve soruflturma amac› bulunmakla birlikte, önleyicifonksiyon da temel amaç ve hedefler içerisindedir. Devriye hizmetlerinde kullan›-lan yöntemler ve devriye çeflitlili¤i ancak polisin ileri görüfllülü¤ü ile s›n›rl›d›r. Kul-land›klar› tekni¤in türü, devriyeye ihtiyaç duyulan yere göre de¤ifliklik gösterir. Budevriye çeflitlerinden her biri, kendi içinde avantaj ve dezavantajlara sahiptir. Yay-


Suç önleme polisin en bafltagelen görevlerindendir.Polis, bunu baflta devriyehizmetleri olmak üzere farkl›program ve uygulamalarlabaflar›l› bir flekilde yerinegetirmeye çal›flmaktad›r.

Üniformal› devriyehizmetinde birinci öncelikcayd›r›c›l›k ve önleyicilikiken; sivil devriye hizmetindeise suç sonras› müdahale ilesuç san›klar›n›n olay yeriveya yak›n›nda yakalanmas›birinci önceli¤i almaktad›r.

g›n olarak kullan›lan devriye çeflitleri flunlard›r (Geleri, 2009): Yaya devriyesi, oto-mobil devriyesi, hava devriyesi, motosikletli devriye, sahil devriyesi, atl› devriye,köpekli devriye ve bisikletli devriye.

‹stihbarat Faaliyetleri Yoluyla Suç Önleme‹stihbarat, esaslar› Anayasa’da gösterilen devlet düzenini veya kiflilerin güvenli¤initehdit eden faaliyetlerin yerine getirilmesinden önce, hukuka uygun olmak kofluluile çeflitli teknik ve yöntemlerle bilgi toplama faaliyetlerine denir (fiimflek ve Ömrü-uzun, 2001: 39). ‹stihbarat terimi iki anlama gelir. Birincisi, elde edilen bilgiler toplu-lu¤unu, ikincisi ise, bilgilerin elde edilmesi için uygulanan yöntemleri ve geçilen sü-reçleri ifade eder (Prunckun, 1990: 3). Polis, suçlar›n önlenmesi amac›yla istihbaratfaaliyetleri yoluyla aktif bir çal›flma içerisindedir. Polisin istihbarat yetkisi 2559 say›l›Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nun (PVSK) 7.maddesinde düzenlenmifltir. ‹stihba-rat gelece¤i görmek; meydana gelecek olaylar›, ifllenecek suçlar› önceden tahmin et-mek için kullan›lan bir sihirli küre de¤ildir (Meyer, 1987). ‹stihbarat, bilimsel araflt›r-ma yöntemlerine dayal› bir suçla mücadele uygulamas›d›r. Suçlar öncesi suçlular›nyakalanmas› yoluyla suçlar›n önlenmesi, çok ciddi olaylar›n meydana gelmesinin en-gellenmesi (Godfrey ve Harris, 1971), suç sonras› suçlular›n yakalanmas› ve polis yö-neticilerinin suçla mücadele politikalar›n›n do¤ruluk ve baflar› pay›n› artt›r›c› bilgile-rin sunulmas› gibi çok önemli fonksiyonlar›n yerine getirilmesi söz konusudur (Rapp,1989). Bu yaklafl›m içerisinde istihbarat, üst düzey yöneticilerin çok önemli kararla-r›nda ihtiyaç duyduklar› önerileri ve somut verileri ortaya koyar.

Kent Güvenli¤i Yönetim SistemiKent Güvenli¤i Yönetim Sistemi (KGYS) Türkiye’de son y›llarda uygulamaya ko-nulan, zaman içerisinde çok ciddi anlamda kabul gören ve ülke geneline yayg›n-laflt›r›lmas› planlanan bir sistemdir. fiehirlerde suçlar›n ifllenmesinin önüne geçil-mesi, meydana gelen olaylar›n ayd›nlat›lmas›, trafik hizmetlerinin düzenlenmesi vevatandafllar›n kendilerini daha güvende hissetmelerinin sa¤lanmas› amac›yla gelifl-tirilmifl bilgisayar destekli güvenlik kamera sistemidir. Bu sistemlerin bafll›ca amaç-lar› flu flekilde s›ralanabilir (http://www.ankara):

• ‹llerin genel güvenlik ve asayifl hizmetlerine katk› sa¤lamak.• Trafik ak›fl ve yo¤unlu¤unu izlemek.• Güvenlik kameralar› vas›tas›yla elde edilen görüntüleri de¤erlendirerek mey-

dana gelebilecek olas› sorunlara karfl› h›zl› ve etkili önlemler gelifltirmek.• Meydana gelen olaylar›n ayd›nlat›lmas› amac›yla kay›tlar› geriye dönük arafl-

t›rarak incelemek, delilleri temin etmek.• Trafik kameralar› ve görüntü iflleme sistemleri arac›l›¤›yla plakalar›n veri ta-

ban›ndan sorgulanarak çal›nt› araçlar› tespit etmek.• Toplant› ve gösteri yürüyüfllerinde polis-halk iliflkilerine zarar vermeden ya-

sad›fl› olaylar› önlemek, topluluklar›n provoke edilmelerine engel olmak.KGYS 3 ana unsurdan oluflan bir projedir. Bunlar: Görüntüleme sistemi, ça¤r›

yönetim sistemi ve mobil uygulamalar sistemidir.Görüntüleme sistemi, flehir genelinde konuflland›r›lan kameralardan elde edilen

görüntülerin izlenmesini, saklanmas›n› ve otomatik olarak üretilen alarmlar›n kayde-dilmesini sa¤layan donan›m ve yaz›l›mlar ünitesidir. Ça¤r› yönetim sistemi, polise ya-p›lan ça¤r›lara ve di¤er bilgilere dayal› olarak polisin olay yerine sevk ve idaresinidüzenleyen, ayn› zamanda bu süreçte personel ile bu uygulamay› kullanan di¤er ku-rum kullan›c›lar›n›n birbirleriyle iletiflimini sa¤layan Co¤rafi Bilgi Sistemi ile destek-


Kent Güvenli¤i YönetimSistemleri bilgisayardestekli uygulamalarla çokzengin bir kullan›m alan›nasahiptir. Teknolojideki yenigeliflmelerin kolaycauyarlanabilece¤i esnek biryap›ya sahip olmas› da ayr›bir avantajd›r.

lenmifl biliflim sistemidir. Mobil uygulamalar sistemi ise kullan›c›lar›n (sahada görevyapan devriye polisi gibi) KGYS’den yararlanarak karfl›laflt›klar› olay, flah›s ve araçkarfl›s›nda zaman kaybetmeden ön bilgi almalar›n› sa¤layan, kullan›c›lar› konum bil-gisi ile destekleyen, gerçeklefltirilen ifllemlerden de¤erlendirme niteli¤inde döküm,grafik ve harita üretebilen yaz›l›m, donan›m ve hizmetler bütünüdür (http://www.an-kara.gov.tr) Sistem çok say›da kamera, plaka tan›ma sitemi, k›rm›z› ›fl›k ve h›z ihlalsistemi, yüksek çözünürlüklü portatif kamera sisteminden oluflmaktad›r.

Güven TimleriPotansiyel suçlular›n alg›lanan yakalanma risk seviyelerini yüksek tutarak suçlar›önlemede sivil devriye ve gizli özel ekipler görevlendirmenin de büyük yarar› bu-lunmaktad›r. Bu ana düflünce kapsam›nda, bir potansiyel suçlunun herhangi biryer ve zamanda suç ifllemesi halinde polis taraf›ndan yakalanma olas›l›¤›n› ‘öznel’olarak de¤erlendirmesine ‘alg›lanan yakalanma riski’ denir (Haight’den akt. Bir,1994: 12). Örne¤in; yak›n›nda bulunan bir polis memurunun varl›¤›n› gören potan-siyel bir suçlu, kapkaçç›l›k yapmas› halinde yakalanma olas›l›¤›n›, büyük ço¤un-lukla, %100 olarak de¤erlendirir. Yani, potansiyel suçlu, burada yakalanma olas›l›-¤›n›n %100, kaç›fl ve kurtulma olas›l›¤›n›n ise %0 oldu¤unu düflünür. Alg›lanan ya-kalanma riskinin yüksek olmas›, genelde, suç iflleme düflünce ve eyleminden vaz-geçme ile sonuçlan›r. Yak›n çevrede görünürde herhangi bir polisin olmamas› du-rumunda ise, potansiyel suçlunun alg›lad›¤› yakalanma riski, deneyimlerine ba¤l›olarak de¤iflir ve büyük olas›l›kla azal›r (Bir, 1994). Alg›lanan yakalanma riskinindüflük olmas› halinde, genelde suç iflleme düflüncesi eyleme dönüflür. Potansiyelsuçlu, hiçbir polisin veya önleyici güvenlik önleminin olmad›¤› bir çevrede suç ifl-liyorsa, büyük bir olas›l›kla yakalanmayaca¤›na inanmaktad›r.

Simitçi, boyac›, esnaf, taksici, tamirci ve benzeri farkl› görünümler ile dolaflan,sabit duran sivil polislerden oluflan özel ekipler özellikle kapkaç, yankesicilik,okul çevresinde çocuklara karfl› ifllenen suçlar ve benzeri suçlarla mücadelede, ge-rek bu suçlar›n önlenmesi gerekse bu suçlar› iflleyenlerin yakalanmas›nda önemlibaflar›lar elde etmifllerdir. “Güven Timleri” olarak adland›r›lan bu ekipler farkl› yer-lerde farkl› zamanlarda farkl› görünüm ve kimlikler ile ortaya ç›karak suçlular›n su-çüstü yakalanmalar›n› sa¤lam›fllard›r. Afla¤›da Güven Timleri ile Y›ld›r›m Devriyeekiplerinin müdahale ettikleri olaylar sonras› yapm›fl olduklar› yakalamalara iliflkinveriler sunulmufltur (EGM, 2010).

Suç Türü Olay Say›s› Yakalanan Kifli Say›s›

H›rs›zl›k 31.012 25.755

Oto H›rs›zl›¤› 1.489 1.361

Kapkaç 567 717

Yankesicilik 2.780 2.318

Gasp 1.500 2.287

Yaralama 26.610 41.542

Cinsel Taciz 2.184 2.760

6136 Say›l› Kanuna Muhalefet 12.637 14.905

Doland›r›c›l›k 3.641 3.338

Toplam 82.480 94.983


Güven timleri özelliklekamuya aç›k alanlarda vemala karfl› ifllenen suçlarda(kapkaç ve h›rs›zl›k gibi) çokmükemmel sonuçlar eldeetmifl, önemli baflar›laraimza atm›fl bir yöntemolarak dikkat çekmektedir.

Tablo 4.1Güven Timleri ileY›ld›r›m DevriyeEkiplerininmüdahale ettikleriolay ve olay sonras›yakalama say›s›(EGM, 2010).

Bu tablo, güven timleri ile sokaklarda görev yapan devriye ekiplerinin olaylaraan›nda müdahale ve flüphelilerin yakalanmas› konusunda ne kadar baflar›l› olduk-lar›n› göstermektedir. Elde edilen baflar› potansiyel suçlular›n cayd›r›lmas› aç›s›n-dan büyük bir etki oluflturmaktad›r. Böylece, potansiyel suçlular art›k hemen heryerde mutlaka sivil ve gizli polis vard›r endiflesini tafl›makta, yakalanma riskiniyüksek alg›lamakta ve böylece suç ifllemekten vazgeçmektedir. Nitekim suç istatis-tikleri de bu yönde veriler ortaya koymaktad›r. Türkiye’de 2006 ile 2010 y›llar›ndaifllenen suçlara bakt›¤›m›zda özellikle d›flar›da, cadde ve sokaklarda ifllenen suçlar-da önemli bir düflüfl oldu¤u görülmektedir (EGM, 2010). Bu da polisin uygulama-ya koydu¤u yeni yaklafl›mlar›n etkili oldu¤unu göstermektedir.

Bu uygulamalar› etkin ve devaml› hale getirmek çok önemlidir. Daha önce ifa-de etti¤imiz “sistemli ve devaml› olmak” ilkesi çerçevesinde özellikle gündüz vesorun oluflturan yerlerde ve zaman dilimlerinde üniformal› ekipler yerine sivil vegizli polis timlerini görevlendirmekte, zaman içerisinde de bunu daha profesyonelhale getirmekte yarar bulunmaktad›r. Gizli ve sivil polisiye uygulamalar gerçek ya-kalanma riskini art›rmakla birlikte alg›lanan yakalanma riski üzerinde etkili olmaksuretiyle suçlar›n ifllenmesinin önüne geçmekte, böylece suçlar azalmaktad›r.

Polisin suç önleme konusunda yapm›fl oldu¤u çal›flmalar›, gelifltirmifl oldu¤u yeni yöntem-leri nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

Toplum Destekli PolislikArtan bir flekilde kullan›lan motorize devriyelerin, toplum yaflam›n›n ve suçlamücadele yöntemlerinin vazgeçilmez bir parças› haline gelmesiyle birlikte buuygulaman›n polisin halkla iliflki kurmas›n› engelledi¤i ve böylece polisi halktanuzaklaflt›rarak karfl›l›kl› yard›mlaflmay› ve bilgi al›fl-veriflini de azaltt›¤› görülmüfl-tür. Otomobil devriyesi, polisi kendi içinde s›n›rlam›fl; toplum içinde dolaflma,insanlarla konuflma, onlarla iletiflim kurma ihtiyac›na ra¤men polisi toplumdand›fllam›fl ve toplumla polis aras›na so¤uk duvarlar›n, afl›lmas› güç engellerin gir-mesine neden olmufltur. ‹nsanlar toplumda nelerin olup bitti¤ini, kimlerin neleryapt›¤›n› anlatabilecekleri, kendilerine yak›n hissettikleri polisi bulma ve konufl-ma konusunda çok az bir flansa sahip olmufltur. Cadde ve sokaklarda görülenpolis, d›fla kapal›, d›fl dünya ile fiziksel ve duygusal anlamda herhangi bir tema-

Suç Türü 2006 20102006 Y›l›na Göre Suçlarda

Azalma Oran› (%)

Kapkaç 12.154 2.491 -80

Oto H›rs›zl›¤› 31.522 12.364 -61

Evden H›rs›zl›k 85.964 85.349 -0.7

‹flyerinden H›rs›zl›k 55.967 41.656 -26

Yankesicilik 27.612 26.147 -5

Meskûn Mahalde Atefl Etmek 6.533 3.753 -43

Gasp 8.809 5.562 -37


Tablo 4.2Türkiye’de2006-2010 y›llar›aras›nda ifllenensuçlar (EGM, 2010).

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




4

Toplum Destekli Polislik,birey ve toplum odakl›,onlar›n duygu, düflünce,talep ve beklentilerine önemve de¤er veren bir suçlamücadele modelidir.Vatandaflla el ele, iflbirli¤inedayal› suç önleme program›olarak bütün dünyadaoldukça kabul görmüfl birça¤dafl yaklafl›md›r.

s› olmayan ve adeta konserve kutusuna benzeyen bir yap› ve atmosfer içerisin-de duran ayr› bir varl›k olarak alg›lan›r hale gelmifltir. Gerçek anlamda gözlemyapma imkân ve yetene¤inden yoksun olan devriye polisi, sadece etraf›na bak-makla yetinen, eflya ve olaylar› hissedemeyen, toplumla bütünleflemeyen, vatan-dafllar›n his ve düflünce dünyas›na giremeyen, d›flar›dan gelen bir kifli konumun-da bulunur hale gelmifltir. Bu yap› içerisinde, devriye arac›ndaki memurun gör-dü¤ü, “yabanc› insanlar›n bulundu¤u tan›d›k sokak ve binalar;” halk›n gördü¤üise, “içinde tan›d›k olmayan memurlar›n oturdu¤u, resmi, so¤uk polis araçlar›”olmufltur (Sherman, 1983: 149).

Motorize devriyenin yol açt›¤› olumsuzluklar ve sahip oldu¤u dezavantajlar› or-tadan kald›rabilmek için yaya devriyeler, y›llar öncesinde oldu¤u gibi, birçok ülke-de tekrar polis faaliyetlerinin önemli bir parças› haline gelmifl ve son 20 y›ld›rAmerika ve ‹ngiltere baflta olmak üzere birçok ülkede yaya devriye faaliyetleri içinyeni bir dönem bafllam›flt›r. Bu çerçevede, kimisi yeniden yaya devriye personeligörevlendirmifl, kimisi ise var olan yaya devriyelerin say›s›n› artt›rm›fl ve yayg›nlafl-t›rm›flt›r. Bu geliflmeler ›fl›¤›nda, günümüzde yaya devriye, Amerika, ‹ngiltere,Avustralya, Almanya ve Japonya gibi birçok geliflmifl ülkede yayg›n olarak kullan›-lan ve kabul gören bir polislik yöntemi haline gelmifltir.

Yaya devriyeler Toplum Destekli Polislik (TDP) modelinin bel kemi¤idir. TDP,insanlar›n ço¤u taraf›ndan basit anlamda daha fazla üniformal› polisin sokaklardayaya devriye olarak gezmesi olarak alg›lan›r. Bu model olaylara an›nda müdahaleve genel anlamda suç merkezli polislik ile kar›flt›r›l›r. Ancak, her ne kadar TDP da-ha fazla say›da üniformal› polisi tekrar devriyeye koymay› içeriyorsa da modelinfelsefesi çok daha ileriye gider. Bu yaklafl›m toplumun farkl› kesimleriyle iflbirli¤iiçerisinde suçla mücadeleyi esas almaktad›r. TDP’nin stratejik amac› Emniyet Ge-nel Müdürlü¤ü TDP Hizmet Standard› ve Uygulamalar› kitab›nda (2009:60), “top-lumsal kat›l›m› sa¤layan, çevrenin sosyal yap›s›yla bütünleflmifl, topluma olabildi-¤ince yak›n, kaliteli güvenlik hizmeti sunan ve toplumun güvenlik taleplerine herdurumda cevap veren, güvenlik olgusuna bütüncül yaklaflan örnek bir polis mode-li oluflturmak ve bu modeli ülke geneline kademeli olarak yayg›nlaflt›rmak” olaraktan›mlanm›flt›r.

Uygulamaya konulan yerin sosyo-kültürel yap›s›, demografik, ekonomik, kül-türel ve di¤er koflullar› dikkate al›nmak suretiyle TDP ile ulafl›lmak istenen temelamaçlar flunlard›r:

• Suçlar›n ifllenmesini önlemek, suç seviyelerinin azalmas›n› sa¤lamak,• Suç önleme faaliyetleri kapsam›nda programlar ve kampanyalar düzenlemek,• Vatandafllar›n suç ma¤duru olma korkusunu azaltmak, toplumdaki bireyle-

rin devlete ve polise güvenini sa¤lamak.• Suç analizi ve hizmet alanlar›na iliflkin analitik çal›flmalar yap›lmas›n› sa¤lamak,• Vatandafllar ile iflbirli¤i içerisinde toplumdaki sorunlar› çözmeye çal›flmak,

bu iflbirli¤ine önem ve öncelik vermek.• Geleneksel polislik faaliyetlerini devam ettiren, hizmet sunma öncelikli,

kendili¤inden harekete geçen polislik yaklafl›m›n› benimsemek,• Sosyal çevreyle ve hizmet sunulan insanlarla bütünleflmek,• Yönetimde kalite ve etkinlik için uygulamaya iliflkin koordinasyonu ve ekip

çal›flmas›n› sa¤lamak,• Güvenlik konusundaki toplumsal gereksinimlere ve taleplere cevap verebil-

mek için hizmetlere uygun nitelikte uygulama modelleri gelifltirmek.


TDP, yukar›da ifade edilen bu amaçlar› gerçeklefltirmek üzere iki aflamal› birprogram bütünü olarak ele al›nabilir. Birinci aflamada, dan›flma kurullar›, yaya dev-riye ekipleri, toplum destekli suç önleme projeleri, suçlara karfl› çok kurumlu yak-lafl›mlar örnek verilebilir. ‹kinci aflamada ise, polis-halk iliflkilerinin gelifltirilmesi vedaha iyi polis imaj›n›n oluflturulmas› hedeflenmektedir (Bahar, 2002: 296). TDPmodeli suçla mücadele ve güvenlik hizmetlerinin sadece polisle s›n›rl› bir hizmetolmad›¤› temel konsepti üzerine gelifltirilmifltir. Polis bu amaçla ilgili kamu kurumve kurulufllar›, sivil toplum örgütleri, e¤itim kurumlar›, belediyeler ve vatandaflla-r›n yak›n deste¤i ve kat›l›m› ile farkl› projeler yürütmektedir. Bu kapsamda sosyalduyarl›l›¤› ve fark›ndal›¤› art›rmaya, çocuklar› ve gençleri suçlardan, bunlar›n za-rarl› sonuçlar›ndan korumaya, aileleri çocuklar›n›n maruz kalabilece¤i tehlikelerkonusunda bilgilendirmeye, vatandafllar›n suç ma¤duru olmamalar› için almas› ge-reken güvenlik önlemleri konusunda bilgili ve duyarl› hale gelmelerine ve toplum-da güveni art›rmaya yönelik farkl› faaliyetleri içermektedir. Bu hizmetler Türkiyegenelinde ‹l Emniyet Müdürlüklerine ba¤l› Toplum Destekli fiube Müdürlükleri va-s›tas›yla yürütülmektedir. Bu ba¤lamda yürütülen bafll›ca faaliyetler flunlard›r (EGM,2010: 45):

• Mahalle toplant›lar›• Site-Apartman toplant›lar›• Okullarda düzenlenen bilgilendirme toplant›lar›• Esnafa yönelik duyarl›l›¤› art›r›c› ve bilgilendirici toplant›lar• Vatandafllarla yap›lan toplant›lar• Resmi kurumlara yönelik bilgilendirme toplant›lar›• Özel güvenlik kurulufllar›na yönelik bilgilendirme toplant›lar›• Sivil toplum örgütlerine yönelik bilgilendirme toplant›lar›Toplum Destekli Polislik kapsam›nda gelifltirilen bir di¤er önemli proje de “Gü-

venli Okul-Güvenli E¤itim Projesidir”. Çocuklar›n güven içerisinde okula gitmele-ri, ö¤renimlerini sürdürmeleri ve e¤itimlerini olumsuz etkileyebilecek olumsuzluk-lardan korunmalar› amac›yla her okul yönetiminin irtibat halinde olaca¤› ve gü-venlik sorunlar›n› paylaflabilece¤i irtibat görevlileri uygulamas› bafllat›lm›flt›r. Buflekilde hayata geçirilen proje kapsam›nda görevlendirilen polis say›s› 2010 y›l›nda13.140’› bulmufltur. ‹rtibat görevlileri okul içi ve çevresinde yapm›fl olduklar› çal›fl-malar›n yan› s›ra 2009-2010 e¤itim ö¤retim y›l›nda 103.816 servis arac› ile 44.049internet kafe ve di¤er umuma aç›k yerlerde denetleme yapm›flt›r (EGM, 2010).

Polisin suç önleme kapsam›nda yürütmüfl oldu¤u projelerden bir di¤eri de“Umut Y›ld›z› Projesidir”. Polis bu proje kapsam›nda yafllar› 16-18 aras›nda olup dasuça sürüklenmifl ve soka¤a itilmifl çocuklara yönelik çok önemli bir sosyal sorum-luluk faaliyeti yürütmektedir. Bu çal›flmalar ile söz edilen çocuklar› suç ma¤duruolmaktan, suç ifllemekten ve zararl› al›flkanl›klardan korumak amaçlanmaktad›r.Bu proje kapsam›nda ülke genelinde yürütülen çal›flmalarda 6.035 çocuk tespitedilmifl, bunlardan 1.185’ine e¤itim verilmifl, 303’üne de ifl imkân› sa¤lanm›flt›r(EGM, 2010).

SUÇ ÖNLEME PROGRAMLARININ BAfiARILI OLMASI‹Ç‹N D‹KKAT ED‹LMES‹ GEREKEN HUSUSLAR(Geleri, 2009)Suç önleme programlar› ve uygulamalar›n›n baflar›l› olabilmesi için dikkate al›nma-s›, uyulmas› gereken baz› temel esaslar bulunmaktad›r. Bu temel unsurlar› dokuz(9) ana bafll›k alt›nda toplamak mümkündür. Bunlar flunlard›r:


Toplum Destekli Polislikçocuklara, yafll›lara, esnafa,sivil toplum örgütlerine vetoplumun farkl› birçokkesimine yönelik özelprogramlar yürütmektedir.

Suç önleme programlar›n›nistenilen baflar›y› eldeedebilmesi baz› temelhususlar›n bu programlardaetkin bir flekilde hayatageçirilmesi ile mümkündür.

1. Yüksek seviyede görünür olmak.2. Tan›mlanabilir olmak.3. Suç sonras› müdahaleye haz›r olmak.4. Sistemli ve devaml› olmak.5. Suçla ilgili endifle ve korkuya yol açmamak.6. Her yerde var olma alg›s›n› oluflturmak.7. Suçla mücadelede elde edilen baflar›lar› kamuoyuna duyurmak.8. Kurumlar aras› iflbirli¤i içerisinde hareket etmek.9. Vatandafllar›n kat›l›m›n› sa¤lamak.

Yüksek Seviyede Görünür OlmakSuç önleme çal›flmalar›n›n baflar›l› bir flekilde gerçeklefltirilmesinde yüksek seviye-de görünür olmak ve böylece suçlar› azaltmak anahtar öneme sahip bir ilkedir(Wilson ve McLaren, 1977). Modern teknoloji ile birlikte ulafl›m, gözetleme, takipve iletiflimde yeni yöntemlerin bulunmas›, suç önlemede kullan›lan araç ve gereç-leri çeflitlendirmifltir. Buna paralel olarak, suç önleme stratejilerinde baz› de¤iflik-likler olmufl, ancak genel prensip hep ayn› kalm›flt›r: Yüksek seviyede görünür ol-mak. Bu kavram, önleyici güvenlik uygulamalar›n›n vatandafllar taraf›ndan farkedilebilecek, di¤er unsurlardan ay›rt edilebilecek özellikte olmas› anlam›n› ifadeeder. Cadde ve sokaklarda görülen üniformal› polis, güvenlik kameralar›, bina veiflyerlerindeki alarm cihazlar›, özel güvenlik sistemleri ve personeli ile di¤er uygu-lamalar görünür olduklar› ölçüde cayd›r›c› olabileceklerdir. Bu nedenle, polis veözel güvenlik personelleri kendilerini vatandafllardan ay›rt edebilecek renk ve ta-sar›mda üniforma giyerler ve vatandafllar›n kendilerini kolayca görebilecekleri yer-lerde dururlar. Ayn› flekilde, güvenlik kameralar›, alarm cihazlar› ve di¤er önlem-lerin de renk, görünüm ve tasar›m olarak ay›rt edilebilir, görülebilir ve tan›nabilirolmas›na büyük özen gösterilmelidir.

Tan›mlanabilir OlmakToplumun fark›nda olmad›¤› veya fark›nda olmakla birlikte rolünü ve fonksiyon-lar›n› bilmedi¤i bir sistemin cayd›r›c› olmas› beklenemez. Bilindi¤i üzere; “cahil ve-ya bilmeyen insan cesur olur” sözü toplumumuzda çok iyi bilinir. Suç önlemedekullan›lan önlemlerin içeri¤inin, etkisinin, elde etti¤i baflar›lar›n farkl› yollarla va-tandafllara duyurulmas›, bilinir hale getirilmesi durumunda potansiyel suçlular kar-fl›lar›ndaki gücün varl›¤›n› ve boyutunu daha iyi idrak edecek ve böylece suç iflle-mekten vazgeçecektir. Potansiyel suçlular›n, al›nan önleyici güvenlik önlemlerinigörmeleri, bu önlemlerin ifllevini ve etkisini çok iyi bilmeleri halinde alg›lanan ya-kalanma riski artacak ve dolay›s›yla suçlar da önlenmifl olacakt›r. Yani burada, ön-leyici önlemleri sadece görmek de¤il, onlar›n do¤rudan suçlar› önlemek amaçl›olarak kullan›mda olduklar›n› bilmek ve tan›mlamak gerekmektedir.

Kameralar›n varl›¤› suç ifllemek isteyen flüphelileri bu fikirden vazgeçirmekteve böylece suçla ilgili herhangi bir harekette bulunmalar›n› engellemektedir. Buamaçla örne¤in; birçok ma¤azada güvenlik kameralar›n›n kullan›ld›¤›n› gösterenuyar› levhalar› ve büyük ekranlar bulunmaktad›r. Böylece, içeri girenler ve ma-¤azada gezenler bu kameralar›n varl›¤›ndan, fonksiyonlar›ndan ve teknik özel-liklerinden bizzat görerek haberdar olmakta, suç ifllenmesi halinde meydana ge-lebilecek tepkisel durumu bizzat görerek suç risk analizini yapmakta ve olas› so-nucun kendisi aç›s›ndan riskli oldu¤unu düflünerek suç ifllemekten vazgeçebil-mektedir.


‹nsanlar›n önleyici güvenlikönlemlerinin kullan›m›, rolüve etkileri konusundabilgilendirilmesinin, buönlemlerin cayd›r›c›l›¤›n›nyüksek hale getirilmesindebüyük önemi vard›r.

Suç Sonras› Müdahaleye Haz›r OlmakSuç önleme önlemleri, yasalar›n çi¤nenmesine izin vermeyece¤i, çi¤nenmesi ha-linde ise an›nda ve tereddütsüz bir flekilde bu hatay› iflleyeni tespit edip yakalaya-ca¤› izlenimini vermelidir. Bunun sa¤lanmas› için önleyici amaçl› olarak uygulama-ya konulan sistemler, al›nan bütün önlemlere ra¤men suçlar›n ifllenmesi halindesuçlular› yakalama veya yakalanmas›na yard›mc› olma hususlar›nda etkili ve ve-rimli olmal›d›r. Konuya bu temel ilke ba¤lam›nda bak›ld›¤›nda, alg›lanan yakalan-ma riskinin seviye de¤erlendirmesinin çok iyi ayarlanmas› gerekti¤i ortaya ç›kmak-tad›r. Alg›lanan yakalanma riski iki faktörün etkisi alt›ndad›r: Tehdit ve yo¤unluk.

Bu önlemlerin etkin ve cayd›r›c› olabilmesi için, her fleyden önce bir tehdit un-suru olarak de¤erlendirilmesi gerekir. Bu da, önleyici güvenlik uygulamalar›n›nsuçlu davran›fla izin vermeyece¤ine, suç iflleyenleri yakalamaya haz›r ve kararl› ol-du¤una iflaret eden görülebilir ve tan›mlanabilir davran›fl›n›n suç iflleme e¤ilimin-de olan kifliler taraf›ndan alg›lanabilir olmas›yla mümkündür (Shinar ve McKnight,1985). Bu özellik, yüksek seviyede görünürlü¤ün ve tan›mlanabilirli¤in bir ileriaflamas›d›r. Örne¤in; kendi halinde, çevresine ve geliflmelere kay›ts›z kald›¤› görü-nümünü veren, biraz kilolu bir devriye polisinin (görünür olmas›na ve devriye po-lisi olarak tan›mlanmas›na ra¤men), suç iflleme e¤iliminde olan kiflilerin bir k›sm›(özellikle de kararl› olanlar›) için ciddi bir tehdit unsuru olarak alg›lanma olas›l›¤›düflüktür.

Sistemli ve Devaml› OlmakÖnleyici önlemlerin görünürlü¤ü s›n›rl›d›r. Bu önlemlerin sadece belirli bir yerdeve geçici bir süreyle uygulamada olmas› halinde bunlar, do¤al olarak belirli biryerde ve belirli bir zamanda etkili olabilir. Bu önlemlerin genifl bir bölgeye hitapetmesi, toplumun çok farkl› kesimlerini içine almas›, sistemli bir flekilde ve de-vaml› olarak uygulanmas› durumunda, potansiyel suçlular üzerinde oluflturaca¤›cayd›r›c›l›k unsuru daha güçlü olur. Bu anlamda, önleyici önlemlerin planl› ve ka-l›c› bir önlemler paketi olarak planlanmas›, uygulamaya konulmas›, tan›t›lmas› veayn› zamanda vatandafllar taraf›ndan alg›lanmas› gerekmektedir. Aksi takdirde,potansiyel suçlular, uygulamaya konulan önleyici önlemlerin geçici ve sadece be-lirli alanlar› içerdi¤i düflüncesinde olacak, kendisini bu ana düflünceye göre uyar-layacak ve böylece bu uygulamalar›n etkisi de s›n›rlanacakt›r. Örne¤in; ara s›raar›za yapan ve bu nedenle de yanl›fl alarm veren bir alarm cihaz›n›n veya bir bi-nan›n sadece tek bir yerine (ana girifle) konulan bir güvenlik kameras›n›n suçlar(suçlular) üzerinde etkin bir rol oynamas› beklenemez. Di¤er taraftan, büyük öne-me sahip bir tesisin çok farkl› yerlerine yerlefltirilen güvenlik kameralar›n›n görüflaç›lar›n›n dar olmas›, net görüntü sa¤layamamas› veya kay›t sisteminin kaliteli ol-mamas› halinde de sistemlilikten söz edilemez. Bu aç›dan, uygulamaya konulangüvenlik önlemleri, hedeflenen amaçlara cevap verebilecek özelliklere göre plan-lanmal› ve devaml›l›¤a sahip olmal›d›r.

Suçlarla ‹lgili Endifle ve Korkuya Yol AçmamakÖnleyici güvenlik önlemlerinin yüksek seviyede görünür olmas›, birçok insan ta-raf›ndan halk›n kendini daha güvende hissetmesi aç›s›ndan önemli bir uygulamaolarak görülmesine ra¤men, bazen bunun tersi durumlar da yaflanmaktad›r. Buönlemlerin varl›¤› da bazen suç korkusuna yol açabilmektedir. Bu yaklafl›m kapsa-m›nda, örne¤in;


Görülebilir suç önlemeuygulamalar›n›nvatandafllar ve özelliklepotansiyel suçlularaç›s›ndan yakalanmakorkusunu temsil etmesine‘tehdit’ denir.

• Kad›nlar›n, sald›r›lar karfl›s›nda kendilerini daha duyarl› ve dayan›kl› yapa-bilecekleri yöntemler konusunda bilgilendirilmesi kapsam›nda s›k s›k, ka-d›nlara karfl› ifllenen suçlardan söz edilmesi halinde kad›nlar›n daha fazlasuç ma¤duru olma korkusu tafl›malar› ortaya ç›kabilir.

• Yo¤un olarak h›rs›zlar›n, kapkaçç›lar›n ve gaspç›lar›n varl›¤›ndan söz ede-rek ev ve iflyeri sahipleri ile vatandafllar› önleyici önlemler almaya teflvikederken, di¤er taraftan bu insanlar›n evlerini sahipsiz b›rakamamalar›na,korkular›ndan dolay› geceleri d›flar› ç›kamamalar›na ve gezip e¤lenememe-lerine de neden olunabilir.

• A¤›r suç olaylar› (cinayet, gasp, banka soygunu ve rehin alma gibi) ile ola-¤anüstü durumlar hariç (yang›n ve sel bask›n› gibi), çok fazla say›da polisinbelirli bir alanda üniformal› olarak yüksek seviyede görünür olmas›, insan-lar›n o bölgeyi sorunlu ve riskli bir bölge olarak alg›lamalar›na yol açabilir.

• Önleyici önlemlerin al›nmas› ve halka duyurulmas› konular›nda ileriye gidil-mesi ve afl›r›ya kaç›lmas› halinde (bir AVM’nin çok yo¤un bir flekilde özelgüvenlik personeli görevlendirmesi, kat› güvenlik önlemleri uygulamas› gi-bi), insanlar›n bu gibi yerlerin çok riskli ve sorunlu oldu¤u düflüncesine ka-p›lmas›, huzursuz olmas› ve dolay›s›yla da, kendilerini emniyette hissede-cekleri farkl› bir yere gitmelerine yol açabilir.

Her Yerde Var Olma Alg›s›n› OluflturmakSuç önleme faaliyetlerinde fiilen görünür olan önleyici güvenlik önlemlerinin yan›s›ra kamuoyunda bu önlemlerin her yerde var oldu¤u hissi uyand›r›lmak suretiylede suçlar önlenmeye çal›fl›lmal›d›r. Potansiyel suçlular etrafta bir polis, güvenlikgörevlisi, güvenlik kameras› veya alarm sistemi görmemesine ra¤men o yerde ken-disini gören, kaydeden bir sistemin var oldu¤una inan›rsa suç ifllemekten vazgeçe-bilir. Polisin ve di¤er önleyici güvenlik önlemlerinin her yerde var oldu¤u izleni-mini oluflturulmak suretiyle potansiyel suçlular›n alg›lad›¤› yakalanma risk seviye-si yüksek tutulabilir ve böylece suçlular›n bir suç eylemini gerçeklefltirme olas›l›¤›azalt›labilir.

Suçla Mücadelede Elde Edilen Baflar›lar› KamuoyunaDuyurmakSuç iflleyenlerin yakalan›p cezaland›r›ld›¤›n›n görülmemesi veya bilinmemesi duru-munda, uygulamaya konulan önleyici önlemlerin cayd›r›c› etkisi az ve k›sa süreli, ba-flar› da do¤al olarak geçici olur. Bu nedenle, önleyici güvenlik uygulamalar›n›n vehatta gizli ve sivil polisiye yaklafl›mlar›n kullan›m›ndan dolay› meydana gelen yakala-ma ve tutuklama halleri, vatandafllara medya yoluyla duyurulmal›d›r. Polisin ve di¤ergüvenlik önlemlerinin (güvenlik kameralar› ve özel güvenlik sistem ve personeli gi-bi) suçlar›n önlenmesi ve suç sonras› suçlular›n tespit edilmesi ve yakalanmas› konu-sunda göstermifl olduklar› baflar› toplumun her kesiminde olumlu yank› bulacakt›r.Bu durumda, vatandafllar›n suç korkusu azal›r, vatandafllar›n polise güveni artar, po-tansiyel suçlular›n alg›lad›klar› yakalanma risk seviyesi artar ve dolay›s›yla suçlar daazalm›fl olur. Bunun bir di¤er olumlu yans›mas› da flu flekilde olacakt›r: Bu sistemlerihenüz kullanmayan, baz› endiflelere sahip olan vatandafllar ve iflletme sahipleri de ar-t›k elde edilen baflar›lar konusunda ikna olacak ve bireysel suç önleme önlemlerinihayata geçirme noktas›nda acele edeceklerdir. Bu aç›dan, medya suç önleme çal›fl-malar› ile elde edilen baflar›l› sonuçlar› gündeme getirmek suretiyle vatandafllar›n da-ha bilgili ve duyarl› hale gelmelerine büyük ölçüde yard›mc› olacaklard›r.


Kurumlar Aras› ‹flbirli¤i ‹çerisinde Hareket EtmekSuç önleme hizmetleri sadece polisin çabalar› ile s›n›rl› olamaz. Polis, vatandafllarbaflta olmak üzere belediyeler, maliye, milli e¤itim, il özel idareleri, sivil toplumkurulufllar› ve ilgili di¤er kamu ve özel kurulufllarla iflbirli¤i içerisinde hareket et-mek zorundad›r. Görünür devriye ve di¤er güvenlik önlemlerinin yan› s›ra suç vesuçlular›n üzerine gidici, suçlar›n ifllenmesi için elveriflli f›rsatlar› yok edici ve suç-lular›n suç iflleme düflünce ve kararl›l›¤›n› zay›flat›c› stratejilerin elbirli¤i içinde ge-lifltirilmesi gerekir. Bu anlamda, genifl kitlelerin kat›l›m› ve iflbirli¤iyle suçlar›n ifl-lenmesinde etkili olan unsurlar›n tespit edilmesi ve ortadan kald›r›lmas›, suçlar›nifllenmesinin zorlaflt›r›lmas›, potansiyel ma¤durlar›n güçlendirilmesi yönünde fizik-sel önlemlerin al›nmas› sa¤lanmal›d›r. Bu amaç do¤rultusunda örnek olarak:

1. Bir ilde suç sorunuyla mücadele ederken suçun nedenlerinin, suçun ifllen-mesini kolaylaflt›ran unsurlar›n tespit edilmesi ve buna yönelik çözüm yol-lar›n›n gelifltirilmesi konusunda polis, il özel idaresi, sanayi ve ticaret odas›ve üniversiteler;

2. Bir yerleflim yerinde vatandafllar›n kendilerini güvende hissetmeleri, potan-siyel suçlular›n cayd›r›lmas› noktas›nda gece ayd›nlatmas›n›n yeterli seviye-de olmas›n› sa¤lamak hususunda polis, belediye ve elektrik idaresi;

3. Sokak çocuklar›n› suç ma¤duru ve san›¤› olmaktan korumak için polis, be-lediye ve sosyal hizmetler;

4. Sporda fliddetin önlenmesine yönelik olarak polis, gençlik ve spor, kulüp-ler, federasyon ve ilgili di¤er birimler birlikte iflbirli¤i ve koordinasyon için-de hareket etmek zorundad›r.

Vatandafllar›n Kat›l›m›n› Sa¤lamakSuç önleme politikalar›n›n baflar›l› olabilmesi için mutlaka vatandafllar›n ilgisi, ka-bullenmesi ve deste¤i sa¤lanmal›d›r. Suç önleme politika ve önlemleri vatandafllartaraf›ndan benimsenmeli, içsellefltirilmeli ve bireysel yaflam alan›nda uygulamayakonmal›d›r. Vatandafllar bu önlemlerin amac› ve kapsam› konusunda tatmin oldu-¤u takdirde sokaklarda ceza adalet sisteminin adeta gözü ve kula¤› olur. Bu flekil-de ortaya konulan güvenlik anlay›fl› korkuya de¤il, güvene ve halk›n kat›l›m›na da-yanmaktad›r. Suç önleme programlar›na halk›n kat›l›m› ve deste¤i, vatandafllar›nsuç önleme programlar›n› kendi yaflam alanlar›nda uygulamas›, suç olaylar›n› po-lise bildirmesi, polisin suç önleme kampanyalar›na destek sa¤lamas› ve polise gü-ven duymas› fleklinde olur.

SUÇUN YER DE⁄‹fiT‹RMES‹ (Geleri, 2002)Suçlu davran›fl› hakk›ndaki çal›flmalar kiflilerin suç ifllemesinin alt›nda geçmiflte ya-flanan deneyimler, içinde bulunulan sosyal çevre, aile yaflant›s›, uyuflturucu, alkolve e¤itim yap›s› gibi baz› unsurlar›n etkili oldu¤unu ortaya koymufltur. Bu görüflegöre, kifliyi suça iten nedenler içerisinde, d›flar›dan gelen teflvik edici davran›fllar›niçten gelen suç e¤ilimlerine göre daha az etkisi vard›r (‹çli, 1992). Bu aç›dan, birkiflinin içinde bulunan suç iflleme e¤iliminin fiziksel f›rsatlar yok edilerek blokeedilmesi halinde suçlu; ya suç ifllemekten vazgeçecek, ya bu engeli ortadan kald›r-maya çal›flacak ya da amac›n› gerçeklefltirmek için baflka yollar› deneyecektir. Suçönleme programlar› yoluyla suçun oluflumunda etkili olan fiziksel faktörleri orta-dan kald›rmak veya azaltmak, durumla ba¤lant›l› baz› suçlar›n ifllenmesini s›n›rla-makta ve toplam suç say›s›n› azaltmaktad›r. Ancak, önleyici güvenlik önlemleri ba-zen suçun belli bir bölgeden uzaklaflmas›, baflka bir yerde, baflka bir zamanda ve-


Vatandafl ilgisi ve deste¤iniyan›na almayan suç önlemeuygulamalar›n›n gerçekanlamda baflar›l› olmas›,suç seviyelerini azaltmas›adeta imkâns›zd›r.

Suçu önlemek veya azaltmakamac›yla fiziksel güvenlikönlemlerinin uygulanmas›sonucunda potansiyel suçlu,çok basit olarak, daha kolaysuç iflleyebilece¤i bir baflkabölgeye veya potansiyelhedefe yönelebilmektedir.

ya baflka bir suç çeflidi olarak tekrar ortaya ç›kmas›na neden olabilmektedir. Buduruma “suçun yer de¤ifltirmesi (crime displacement)” denmektedir. Suçun yer de-¤ifltirmesi, suçun potansiyel bir hedeften bir di¤erine do¤ru olan hareketidir.

Suçun yer de¤ifltirmesi, suç önleme çal›flmalar› içerisinde dikkatle ele al›nmas›gereken bir konudur. Uygulamadaki örnekler yer de¤ifltirmenin her bir flekliyle il-gili s›n›rl› veriler sunmaktad›r. Bunun bafll›ca nedeni, suç önleme çal›flmalar›n›nço¤unun bu konuya ek ve ikincil öneme sahip bir alan gözüyle bakm›fl olmalar›-d›r. Bu programlar›n as›l odak noktalar› suç önlemenin farkl› yönleri olmufl ve bu-nunla ilgili çal›flmalar yap›l›rken az ve s›n›rl› bir dikkat de suçun yer de¤ifltirmesi-ne ayr›lm›flt›r. Böylece bu konuyla ilgili hususlar kapsaml› ve detayl› incelemeler-den mahrum kalm›flt›r. Dolay›s›yla, suç önlemenin bu yönüne do¤rudan hitapeden çal›flma gerek say› gerekse içerik olarak tatmin edici seviyede de¤ildir. Suçunyer de¤ifltirmesi, farkl› birçok suç önleme araflt›rma ve program›nda ele al›n›p in-celenmifltir. Bu alanda en göze çarpan konu, suçun bir bölgeden baflka bir bölge-ye kaymas› olmakla birlikte suçun yer de¤ifltirmesi afla¤›daki alt› farkl› flekilde ol-maktad›r (Barron, 1991: 22):

1. Suç bölgesinde yer de¤ifltirme.2. Suç zaman›nda yer de¤ifltirme.3. Suç iflleme yönteminde yer de¤ifltirme.4. Suç hedefinde yer de¤ifltirme.5. Suç çeflidinde yer de¤ifltirme.6. Suçlu tipinde yer de¤ifltirme.

Suç Bölgesinde Yer De¤ifltirmeSuç önleme önlem ve uygulamalar› sonucu suçun daha az güvenlik önleminin ol-du¤u bir baflka bölgeye kaymas› oldukça yayg›n bir özellik gösterir. 1970’li y›llar›nortas›nda Dallas’ta yürütülen suç önleme programlar› sonucunda baz› suçlular›nflehrin d›fl bölgelerine kayd›¤› gözlemlenmifltir (Dallas, 1975). Bu çal›flma çerçeve-sinde, tutuklananlar›n ikamet adreslerinin, suç say›lar›ndaki de¤iflikli¤in ve komfludevriye bölgelerindeki suç say›s›n›n incelenmesi sonucu hedef bölgede ifllenensuç say›s›ndaki azalmalarla birlikte dokuz kenar (flehir d›fl›) semtten alt›s›nda suçsay›lar›nda gözle görülür ölçüde art›fl oldu¤u kaydedilmifltir.

Di¤er baz› araflt›rmalar da benzer sonuçlar ortaya koymufltur. Cirel ve arkadafllar›-n›n 1977’de Seattle’da uygulanan suç önleme programlar› üzerine yapt›¤› bir incele-mede flehir genelinde ev ve iflyeri h›rs›zl›klar›nda azalma oldu¤u görülür. Di¤er taraf-tan, ekstra herhangi bir önleyici önlemin al›nmad›¤› kontrol bölgelerinde (suç önle-me programlar›n›n uygulanmad›¤›, araflt›rmada karfl›laflt›rma amac›yla ele al›nan böl-ge) ise bu suçun yüzde yedi oran›nda art›fl sa¤lad›¤› belirlenir. Benzer flekilde, ‹stan-bul’da polisin travestilerin yo¤un u¤rak yeri haline gelen Merter bölgesini s›k› kontrolalt›nda tutmas›yla birlikte bu faaliyetlerin Maslak’a kayd›¤› görülmüfltür. Ayn› flekilde,geceleri yol kenar›nda müflteri bekleyen hayat kad›nlar›yla mücadele eden Ankarapolisinin Çankaya ilçesinde özellikle Cinnah ile Hofldere caddelerinde yo¤un önlem-ler almas› sonucu bu bölgelerde önemli ölçüde rahatlama meydana gelmifl, ancak busefer de flehrin di¤er bölgeleri (Cebeci, Eskiflehir ve ‹stanbul yolu üzeri) bu sorununmerkezi haline gelmifltir. Di¤er taraftan, Kansas City’de cadde ve sokaklar›n ›fl›kland›-r›lmas› projesi baz› suçlar›n ›fl›kland›r›lmayan bölgelere kayd›¤›n› göstermifltir (Wrightvd. 1974). Benzer flekilde, New York’ta metro istasyonlar›nda vatandafllardan yap›lanh›rs›zl›klar üzerine polisin s›k› önlemler uygulamas› sonucunda bu suçta azalma ol-mufl, ancak sokak h›rs›zl›klar› artm›flt›r (Chaiken, 1978).


Suçun yer de¤ifltirmesi enfazla co¤rafi anlamda,fiziksel yer de¤iflikli¤ifleklinde ortaya ç›kmaktad›r.

Suç Zaman›nda Yer De¤ifltirmeBu, suç eyleminin ayn› bölgede kalmas› ancak baflka bir zaman dilimine tafl›nma-s› ve suçun, suçlunun kendisi aç›s›ndan daha az riskli oldu¤una inand›¤› baflka birsaat, gün ya da sezonda ifllenmesidir. “Geçici yer de¤ifltirme” olarak da adland›r›-l›r. H›rs›zlar›n risk, elde edilecek kazanç ve benzeri unsurlardan dolay› suç eylem-lerini gecenin geç saatlerinden sabah›n erken saatlerine, hafta içinden hafta sonu-na veya çal›flma günlerinden tatil günlerine kayd›rmas› bu konu içerisinde de¤er-lendirilebilecek bir özellik gösterir. Evde hiç kimsenin bulunmamas› suç için elve-riflli bir ortamd›r. Suçlular, bu aç›dan, efllerin her ikisinin de çal›flt›¤› evlere gecede¤il de gündüz, herkes iflteyken girerek h›rs›zl›k suçunu ifller. Antalya’da yaz ay-lar›nda ve özellikle pazar günleri evden h›rs›zl›k olaylar›n›n oldukça yo¤un oldu-¤u görülür. Bunun nedeni ise, ev sahiplerinin genelde pazar günleri toplu haldepikni¤e veya denize gitmeleri ve böylece evlerin sahipsiz kalmas›d›r. Benzer flekil-de, bir bölgede suç ifllemek isteyen kifliler etrafta devriyenin oldu¤unu görüncesuç zaman›n› biraz erteler. Devriye gittikten ve uzun bir süre gelmeyece¤indenemin olduktan sonra veya baflka zamanlarda da, genelde devriyenin bulunmad›¤›saatler dikkate al›narak suç ifllenir.

Suç ‹flleme Yönteminde Yer De¤ifltirmeSuç önleme programlar› ayn› zamanda suçlunun suç hayat›na devam edebilmesiiçin daha fazla çal›flmas› ve yeni yöntemler gelifltirmesine yol açar. Suçlular›n birk›sm› ifllerini zorlaflt›r›c› engellerle karfl›laflt›klar›nda baflka bir yere gitmek yerine oengeli aflabilmenin yollar›n› arar ve baflka yöntemler gelifltirmeye çal›fl›r. Örne¤in;Aç›k pencere ve kap›lardan içeri girip h›rs›zl›k yapmay› tercih eden suçlular, bu f›r-satlar›n azalmas› veya ortadan kalkmas›yla birlikte, kap› ve pencereyi k›rma veyaözel anahtarlarla açma gibi yöntemler gelifltirerek, kapal› ve kilitli girifl yerlerindenhedeflerine ulaflma yolar›n› denemeye bafllar. Yankesicilerle mücadelede önleyicidevriye hizmetlerinin artt›r›lmas› ve belirli çevrelerdeki vatandafllar›n uyar›lmas› ileyankesiciler farkl› yöntemler bulmufllard›r. Bunlardan dikkat çeken birisinde, Ulus-lararas› ‹zmir Fuar›nda baz› yankesiciler seyyar dondurmac›yla iflbirli¤i yaparakdondurmac›n›n bedava dondurma da¤›tmas›n› sa¤lar. Bu durumda, fazla say›da in-san dondurmac›n›n etraf›nda toplan›r ve bir an önce bedava dondurma almaya ça-l›fl›r. Yankesiciler de bu karmafla ve kalabal›ktan istifade ederek toplananlar›n pa-ra ve cüzdanlar›n› çarpar. Gün veya ifl bitiminde de dondurmac›ya kazançtan payverilir ve ifl halledilmifl olur.

Suç Hedefinde Yer De¤ifltirmeBu, suçlunun ayn› bölge içerisinde daha kolay suç iflleyebilece¤i yeni hedefler seç-mesi anlam›na gelir. Örne¤in; son model araç kullananlar›n direksiyon kilidi tak-malar› ve di¤er güvenlik sistemlerinden yararlanmalar› sonucu bu otomobillerekarfl› ifllenen oto h›rs›zl›klar›nda bir azalma olmufl ancak, direksiyon kilitlerininkullan›lmad›¤› eski otomobillerdeki h›rs›zl›klarda art›fllar gözlenmifltir (Mayhew veMaung, 1992). Ayn› flekilde, h›rs›zlar, evini güvenlik sistemleriyle koruma alt›naalan potansiyel ma¤durlardan vazgeçerek, ayn› bölgede herhangi bir koruma sis-teminin bulunmad›¤› baflka bir evi yeni hedef olarak seçmektedir. Allatt’›n (1984:100-115) yapt›¤› çal›flmalarda binalar›n güvenlik sistemleri ve hedef güçlendirmeyöntemlerini kullanmaya bafllamas›ndan sonra bu tür önlemlerin bulunmad›¤› ko-rumas›z binalar›n daha fazla oranda suçlara maruz kald›klar› (suçlar›n hedefi ol-duklar›) tespit edilmifltir.


Suç Çeflidinde Yer De¤ifltirmeYer de¤ifltirmenin bu flekli, suçlular taraf›ndan ifllenen suç türünde de¤iflikliklermeydana gelmesiyle olur. Örne¤in; suçlu, normal zamanlarda ev ve iflyerinden h›r-s›zl›k suçlar›n› ifllerken suç önleme programlar›n›n cayd›r›c› etkisiyle bu suçu art›kiflleyemez ve daha korunmas›z bir alan oldu¤una inand›¤› otomobil h›rs›zl›¤›n› ifl-lemeye bafllar. Almanya’da hedef güçlendirme yöntemleri sonucu oto h›rs›zl›klar›azalm›fl ancak bu sefer de otodan yap›lan h›rs›zl›klarda art›fllar olmufltur (Webb,1994: 75-85). Cabrini-Green yerleflim bölgesinde uygulanan suç önleme önlemlerisonucu evden yap›lan h›rs›zl›klarda azalma olmufl ancak sald›r› ve gasp suçlar›ndaise art›fllar meydana gelmifltir (Young, 1978). Bu, eflyan›n (mal›n) güvenli¤i içinharcanan çabalar›n baflar›ya ulaflt›¤›, ancak flahsa karfl› ifllenen suçlar›n meydanagelmesi ve artmas›n› h›zland›rd›¤› gerçe¤ini sergiler. Benzer flekilde Türkiye’deuçak kaç›rmalar›n önüne geçebilmek amac›yla 1970’li y›llardan itibaren hava li-manlar›nda bagaj ve yolcular›n güvenlik cihazlar›yla elektronik kontrolüne bafllan-m›fl ve baflar›l› sonuçlar elde edilmifltir. Ancak bir süre sonra rehin alma, bombala-ma ve suikast gibi di¤er terörist eylemlerde art›fllar yaflanm›flt›r. Di¤er taraftan,1970’li y›llarda terör gruplar› örgütsel faaliyetleri için gelir kayna¤› oluflturabilmekamac›yla yo¤un olarak banka, iflyeri ve kuyumcu soygunlar› ifllerken al›nan önlem-ler sonucu bu suçlar› rahat iflleyemeyen terör örgütleri bu sefer de uyuflturucu veinsan kaçakç›l›¤› ile haraç toplama suçlar›na yönelmifllerdir. Burada as›l hedef al›-nan suçlar›n ifllenmesinin güçlefltirilmesi nedeniyle teröristler daha kolay iflleyebi-lece¤i di¤er suç çeflitlerine yönelmifllerdir.

Suçlu Tipinde Yer De¤ifltirmeSuçun yer de¤ifltirmesi bazen hiç istenmeyen olaylara da yol açabilir. Fizikselönlemlerle suçun güçlefltirilmesi potansiyel suçlulardan bir k›sm›n›n daha profes-yonel hale gelmesine neden olabilmektedir. Karfl›laflt›klar› engeli aflmak isteyensuçlular suç iflleme konusunda uzmanlaflabilmekte ve daha teknik çal›flma koflul-lar› oluflturabilmektedir. Di¤er taraftan, belirli suç türlerini ortadan kald›rmak ve-ya azaltmak amac›yla yap›lan çal›flmalar ayn› veya baflka bir suçun daha fliddetlibir flekilde ifllenmesine neden olabilmektedir. Evden yap›lan h›rs›zl›k, gasp vesoyguna dönüflebilmektedir. H›rs›zl›k amac›yla bir eve giren suçlu, alarm›n çalma-s›yla uyan›p kendisine müdahale etmek isteyen ev sahibini yaralamakta veya öl-dürmektedir. Irza geçme suçunu iflleyen bir suçlu, yakalan›p ceza evine girmekorkusuyla hareket ederek geride iz ve delil olabilecek unsurlar› yok etmeye ça-l›flmakta ve bu amaçla ma¤duru öldürmekte veya öldürüp yakmaktad›r (Tupman,1992). Eve girdi¤inde çalmaya de¤er bir fley bulamayan h›rs›z bütün evi atefle ve-rip yang›n ç›karabilmektedir.



Suç önleme kavram›n› aç›klayabilmek.

Suç ifllenmeden önce olas› bütün önlemleri al-mak suretiyle suçun ifllenmesinin önüne geçmeksuçla mücadelede önemli bir süreçtir. Suç önle-me olas› suç riskinin ortadan kald›r›lmas›, fiilisuç eyleminin meydana gelmesinin engellenme-si için gerekli, mümkün olan bütün önlemlerinal›nmas›d›r.

Suç önleme aflamalar›n› özetleyebilmek.

Suç önleme farkl› aflamalarda gerçeklefltirilebilir.Bunlar›n ilk ve en temel aflamas› suçlar meydanagelmeden suçlar›n ifllenmesine neden olan sos-yal, ekonomik, siyasal, hukuki ve psikolojik un-surlar›n tespit edilerek ortadan kald›r›lmas› veyaiyilefltirilmesi fleklinde tan›mlanan proaktif afla-mad›r. ‹kinci aflama, cayd›r›c›l›k esas›na dayal›bir anlay›fl› içeren fiziksel ve sosyal suç önlemeprogramlar›n›n uygulanmas›n› içeren önleyiciaflamad›r. Tepkisel aflama, suç ifllendikten sonrasuçlular›n yakalanmas› ve adalete teslim edilme-si sürecine hitap etmektedir. Cezaland›r›c› ve ›s-lah edici aflama ise cezaevi modelleri ile cezaevisonras› eski mahkûmlar›n topluma kazand›r›lma-s› ve tekrar suç ifllememesi için yap›lmas› gere-ken çal›flmalar› içine alan bir model ortaya koy-maktad›r.

Polisin suç önlemedeki rolünü ortaya koyabilmek.

Polis suç önlemede önemli bir unsurdur. Polisbu görevini devriye hizmetleri baflta olmak üze-re güven timleri, istihbarat, toplum destekli po-lislik ve teknolojiyi içeren farkl› uygulamalar ileyerine getirir. Bununla birlikte suç önleme sade-ce polis ve adalet sistemi ile s›n›rl› bir olgu de¤il-dir. Suç önleme farkl› birçok disiplinin, alan›n birarada iflbirli¤i içinde uyumlu bir flekilde hareketetmesini gerekli k›lan kurumlararas› bir model-dir. Suç önleme çal›flmalar›n›n baflar›l› sonuçlarverebilmesi bu programlar›n aç›k bir flekilde her-kes taraf›ndan bilinmesi, etkinlik alan›n›n iyi an-lafl›lmas›, çevrede görülmesi, baflar›l› sonuçlar›-n›n kamuoyu ile paylafl›lmas› ve vatandafl deste-¤inin sa¤lanmas› ile mümkündür.

Suç önleme programlar›n›n baflar›l› olabilmesi

için dikkat edilmesi gereken hususlar› s›ralaya-

bilmek.

Suç önleme programlar›n›n baflar›l› olabilmesiiçin bu programlar; yüksek seviyede görünür, ta-n›mlanabilir, suç sonras› müdahaleye haz›r, sis-temli ve devaml› olmal›d›r, suçla ilgili endifle vekorkuya yol açmamal›d›r, her yerde var olma al-g›s›n› oluflturmal›d›r, elde edilen baflar›lar› kamu-oyuna duyurmal›d›r ve kurumlar aras› iflbirli¤iiçerisinde yürütülmelidir.

Suçun yer de¤ifltirmesi kavram›n› ve içeri¤ini

izah edebilmek.

Suç önleme programlar›n›n uyguland›klar› alan-larda suç say›s›nda azalma görülmektedir. Ancaksuçlar›n bir k›sm› farkl› yer, zaman ve flekillerdetekrar ifllenmektedir. Bu duruma “suçun yer de-¤ifltirmesi” denmektedir. Suçun yer de¤ifltirmesi,co¤rafik alan, zaman, yöntem, hedef, suç çeflidive suçlu tipinde de¤ifliklik olarak kendini göster-mektedir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi suç önleme ile ilgili do¤rubir tan›mlama olarak nitelendirilemez?

a. Suç önleme disiplinler aras› bir yaklafl›md›r.b. Suç önleme, suç riskinin önceden görülmesi ve

buna ba¤l› olarak suçun meydana gelmesini en-gelleyici önlemlerin al›nmas›d›r.

c. Suç önleme, suçlar›n tamamen ortadan kald›r›l-mas› amac›na yönelik faaliyetlerdir.

d. Suç önleme, gerçek, fiili suç seviyesini veya al-g›lanan suç korkusunu azaltmak için tasarlananher türlü faaliyettir.

e. Suç önleme, suç tehdidini azaltmak, emniyet vegüvenlik duygusunu artt›rmak amac›na yönel-mifl tutum ve davran›fllar bütünüdür.

2. Afla¤›dakilerden hangisi suç önleme aflamalar›ndanbiri de¤ildir?

a. Tepkisel aflama.b. Önleyici aflama.c. Proaktif aflama.d. Cezaland›r›c›/›slah edici aflama.e. Emniyetli aflama.

3. Afla¤›dakilerden hangisi geleneksel, liberal ve radi-kal teorileri aç›klamada yanl›fl bir ifade olarak de¤er-lendirilebilir?

a. Radikal model cezalar›n art›r›lmas›n›n suç önle-mede cayd›r›c›l›k aç›s›ndan önemine iflaret et-mektedir.

b. Geleneksel model yasalar›, devletin ve kamu-nun otoritesini ön plana ç›karan bir modeldir.

c. Liberal modele göre bireyin içinde bulundu¤uortam›n dezavantajlar› suçlulu¤un oluflmas›ndaönemli bir etkendir.

d. Radikal model, toplumdaki eflitsizliklerin suçla-r›n oluflmas›ndaki en önemli unsur oldu¤unuileri sürmektedir.

e. Geleneksel model, suç önlemede vatandafllar›nyard›m ve deste¤inin önemine vurgu yapmak-tad›r.

4. Afla¤›dakilerden hangisi polisin suç önlemedeki ro-lüne iliflkin do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Polisin suç önlemede tek bafl›na baflar›l› olmas›mümkün de¤ildir.

b. Polisin suç önlemedeki rolü ve konumu zamaniçerisinde s›n›rlanmaktad›r.

c. Güven timleri özellikle kamuya aç›k alanlardasuç önlemede baflar›l› sonuçlar elde etmifltir.

d. Polis say›s›n›n art›r›lmas› ile suç say›s›n›n azal-mas› aras›nda do¤ru orant›l› bir iliflki vard›r.

e. Polis, vatandafl odakl› toplum destekli polislikve benzeri projelere a¤›rl›k vermelidir.

5. Afla¤›dakilerden hangisi suç önlemenin temel ilkele-rinden biridir?

a. Suç önleme polisin görevidir.b. Suç önlemede baflar›l› olunabilmesi için polisin

yetkileri art›r›lmal›d›r.c. Suç önlemede tek yetkili organ yerel idareler ol-

mal›d›r.d. Suç önleme kurumlararas› aktif iflbirli¤ini gerek-

tirir.e. Suç önleme bireylerin kiflisel çabalar› üzerine

kurulu bir yaklafl›md›r.

6. Afla¤›dakilerden hangisi suç önlemenin temel ilkele-rinden biri de¤ildir?

a. Suç önlemenin genifl bir çerçevesi vard›r. b. Suç önleme herkesin iflidir. c. Suç önleme ihtiyaçlara göre ayarlanmal›, düzen-

lenmelidir d. Suç önleme hükümetin sorumlulu¤udur.e. Suç önleme özel güvenli¤in sorumluluk alan›d›r.

7. Afla¤›dakilerden hangisi suç önleme programlar›n›nulaflmak istedi¤i sonuçlardan biridir?

a. Suçun ortadan kalkmas› veya azalmas›.b. Suç iflleyenlerin yakalanmas›.c. Kamuya aç›k alanlarda güvenlik kameralar›n›n

kurulmas›d. Suçlular›n ›slah edilmesi.e. Suç say›s›n›n belli bir seviyede kalmas›n›n sa¤-

lanmas›.



8. Afla¤›dakilerden hangisi suç önlemenin temel he-deflerinden biri de¤ildir?

a. Suç say›s›n›n azalt›lmas›.b. Suçla ilgili endifle ve kayg›lar›n ortadan kalkma-

s› veya azalmas›.c. Suç sonras› olay yerine h›zl› müdahale edilmesi.d. Vatandafllar›n kendini koruma dürtüsünün ve

toplumsal sorumluluk bilincinin gelifltirilmesi.e. Suçun meydana getirebilece¤i olumsuz etkilerin

en az seviyeye çekilmesi.

9. “Suç önleme önlemleri, yasalar›n çi¤nenmesine izinvermeyece¤i, çi¤nenmesi halinde ise an›nda ve tered-dütsüz bir flekilde bu suçu iflleyeni tespit edip yakala-yaca¤› izlenimini vermelidir” ifadesi suç önleme prog-ramlar›n›n baflar›l› olmas› için dikkat edilmesi gerekenhususlardan hangisine iflaret etmektedir?

a. Yüksek seviyede görünür olmak.b. Tan›mlanabilir olmak.c. Suç sonras› müdahaleye haz›r olmak.d. Her yerde var olma hissini uyand›rmak.e. Kurumlar aras› iflbirli¤i içerisinde hareket etmek.

10. Suçlunun ayn› bölge içerisinde daha kolay suç iflle-yebilece¤i yeni hedefler seçmesi suçun yer de¤ifltirme-si flekillerinden hangisine iflaret etmektedir?

a. Suç hedefinde yer de¤ifltirme.b. Suç zaman›nda yer de¤ifltirme.c. Suç çeflidinde yer de¤ifltirme.d. Suç iflleme yönteminde yer de¤ifltirme.e. Suç bölgesinde yer de¤ifltirme.

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme Kavram› veKapsam›” bölümünü gözden geçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme Aflamalar›” bö-lümünü gözden geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önlemede 3 TeorikYaklafl›m” bölümünü gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme ve Polis” bölü-münü gözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme ‹lkeleri” bölü-münü gözden geçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme ‹lkeleri” bölü-münü gözden geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme Kavram›” bö-lümünü gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme Kavram›” bö-lümünü gözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Önleme Programlar›-n›n Baflar›l› Olmas› ‹çin Dikkat Edilmesi Gere-ken Hususlar” bölümünü gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suçun Yer De¤ifltirmesi”bölümünü gözden geçiriniz.



S›ra Sizde 1

Polisin suç önlemedeki rolü esas itibariyle cayd›r›c›l›ktemeli üzerine kurulu bir önleyici yaklafl›m› içermekte-dir. Bu da genel anlamda potansiyel suçlular›n suç ifl-lemesini zorlaflt›ran, suç ifllemesi halinde yakalanmas›-n› kolaylaflt›ran güvenlik önlemlerinin uygulamaya ko-nulmas› fleklinde kendini göstermektedir. Polis, devri-ye hizmetleri, durdurma ve kimlik kontrolü, güven tim-leri, kent güvenli¤i yönetim sistemler, toplum desteklipolislik uygulamalar› ve buna benzer di¤er farkl› yön-temlerle suçlar›n önlenmesine yönelik çal›flmalar yap-maktad›r.

S›ra Sizde 2

Her üç model suç sorununu ve suç önlemeye farkl› aç›-lardan çözüm getirmeye çal›flmaktad›r. Birbirleriyle ay-r›flan temel noktalara vurgu yapmaktad›rlar. Gelenekselmodel, suçlar›n karfl›l›¤›nda cezalar›n art›r›larak dahacayd›r›c› olmas›n›; liberal model bireylerin yasal ve mefl-ru f›rsatlar›n›n art›r›lmas›n› ve radikal model ise toplum-daki sosyal, ekonomik ve siyasal eflitsizliklerin ortadankald›r›lmas›n› ileri sürmektedir.

S›ra Sizde 3

Bir suçun bireysel olarak önlenmesi, meydana gelenbir suçun failinin yakalanmas› önemlidir. Ancak, dahaönemli olan konu suçu bir sorun olarak görüp belirlisuç türleri için genifl kapsaml› önleyici, sorun çözücüprojeler gelifltirmektir. Bir kapkaç suçunun polisin çev-rede bulunmas› suretiyle önlenmesi veya failinin he-men suçtan sonra yakalanmas› bu anlamda mutlakaönemli bir polisiye konudur. Ancak bu tür çal›flmalar›nyan› s›ra, suçu (kapkaç, h›rs›zl›k gibi) bir sorun olarakgörüp genel anlamda bu sorunu ortadan kald›rmayayönelik çözüm odakl› çabalar›n gelifltirilmesi ayr› biröneme ve de¤ere sahiptir. Suç önleme süreci bu temelanlay›fl› hayata geçirmenin önemli bir arac›d›r.

S›ra Sizde 4

Polis tek bafl›na suç önlemede yeterli de¤il. Suçlar›n ifl-lenmesinin çok farkl› nedenlerinin oldu¤u bir gerçekiken bunu polisten beklemek de uygun de¤il. Bu yüz-dendir ki ça¤dafl toplumlarda bireyler, toplum, özel vekamu kurumlar› kendilerini ilgilendiren alanlarda suçönleme ad›na özel önlemler, sistemler ve uygulamalar-dan yararlanmaktad›r. Özel güvenlik sektörünün h›zlayay›lmas› bu anlamda önemli bir göstergedir. Di¤er ta-raftan, polis gerek devriye hizmetleri gerekse toplumdestekli polislik, kent güvenli¤i yönetim sistemi ve gü-ven timleri modelleriyle suç seviyelerinin azalt›lmas›naçal›flmaktad›r. Güven Timleri uygulamas› Türkiye’de,özellikle büyük flehirlerde kapkaç, gasp, yankesicilik,oto h›rs›zl›¤› ve otodan h›rs›zl›k gibi mala karfl› ifllenensuçlarla birlikte okul çevrelerinde kümelenen çeteler,uyuflturucu sat›c›lar› ve di¤er suç gruplar›yla mücadele-de çok baflar›l› sonuçlar elde etmifl, halk›n büyük ilgi vedeste¤ini görmüfltür.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


Alderson, J., (1983) ‘Community Policing’, T. Bennett(ed), The Future of Policing, Cambridge, Institute ofCriminology.

Allatt, P. (1984)”Residential Security: Containtment andDisplacement of Burglary” Howard Journal, (23)Ankara Kent Güvenli¤i Yönetim Sistemi (2010) Ta-

n›t›m Broflürü, Ankara Valili¤i.Bahar, H. ‹. (2002) “Toplum Destekli Polislik ve Türki-

ye’ye Uygulanabilirli¤i”, H. H. Çevik ve T. Göksu(Ed.) Türkiye’de Devlet, Toplum ve Polis, Ankara:Seçkin Yay›nevi.

Barron, M. 1991, “Crime Prevention Strategies. Preven-tion v Displacement”, Risk Analysis Course Notes,

Stafford: Home Office Crime Prevention Centre.Bayley, D. H. (1994) Police For The Future, New York,

Oxford: Oxford University Press.Bir, A. A.(1994) Trafik Güvenli¤i ve ‹letiflim Kampanya-

lar›, Eskiflehir: A. Ü. Yay›nlar›, No: 783.Brantingham, P.J. & F.L. Faust, (1976) ‘A Conceptual

Model of Crime Prevention’, Crime and Delinqu-

ency, 22 March 1976.Chaiken, J. M., “Drugs and Pedatory Crime”, Drugs and

Crime, Tonry, M., J.O. Wilson (eds), Chicago: Uni-versity of Chicago Press.

Cirel, P., P. Evans, D. McGillis & D. Whitcomb (1977)Community Crime Prevention Program, Seattle,

Washington: An Exemplary Project. Washington,DC: National Institute of Justice.

Clarke, R. V., (1995) “Situatinal Crime Prevention, Buil-ding a Safer Society, Strategic Approaches to CrimePrevention”, Crime and Justice: A Review of Rese-

arch, vol.12., M. Tonry ve D.P. Farrington (eds),Chicago ve Londra, The University of Chicago Press

Dallas Area Criminal Justice Council, (1975) Report on

Crime Problem in Dallas.

EGM, (2009), TDP Hizmet Standard› ve Uygulamalar›,

Ankara: Emniyet Genel Müdürlü¤ü yay›nlar›.EGM (2010) Faaliyet Raporu 2010, Ankara: EGM.Friedrich, R. J. (1977) ‘The Impact of Organizational, In-

dividual and Situational Factors on Police Behavio-

ur’, Bas›lmam›fl Doktora Tezi, University of Michigan.Geleri, A. (2002) ‘Fiziksel Güvenlik Tedbirleri Yoluyla

Suç Önleme ve Suçun Yer De¤ifltirmesi’: Çevik,H.H.& Göksu T. (ed.), Türkiye’de Devlet, Toplum ve

Polis, Ankara: Seçkin Yay›nevi.Geleri, A. (2009) Önleyici Polis Hizmetleri, Ankara: Po-

lis Akademisi Baflkanl›¤›.

Gilling, D., (1996) Policing, crime prevention and part-nerships, in F. Leishman, B. Loveday and S.P. Sava-ge (eds), Core Issues in Policing, Longman, Londonand New York, 1996.

Gladstone, T., (1980) Co-ordinating Crime Prevention

Efforts, London, HMSO, 1980.Godfrey, E. Drexel & D. Harris, (1971), Basic Elements

of Intelligence, Washington DC: Office of CriminalJustice Assistance.

Greacen, J. M., (1980) ‘The Role of The Police: ShouldIt Be Limited To Crime Fighting?’ R. Staufenberger,(ed.), Progress in Policing, Cambridge, Mass.: Bal-linger.

Haight, F. A. (1986) ‘Risk, especially risk of traffic acci-dent’, Accident Analysis and Prevention, 18 (5).

Home Office Crime Prevention Centre, (1989) Preventi-

ve Policing: A Work Skill for the Management of Cri-

me Reductions, 1989, Stafford: Home Office CrimePrevention Centre.

http://www.ankara.gov.tr/Portal.asp?ID=526 (15.10.2011)‹çli, T., (1992) Türkiye’de Suçlular: Sosyal, Kültürel ve

Ekonomik Özellikleri, Ankara: Bizim Büro.Kelling, G. L., Pate, T., Dieckman, D., & C. E. Brown,

(1974) The Kansas City Preventive Patrol Experi-

ment, Washington, DC.: Police Foundation.Lab, S. P., (1992) Crime Prevention: Approaches, Prac-

tices and Evaluations (Second Edition) Cincinnati:Anderson Publishing.

Lavrakas, P. J., ve Kushmuk, J. W., (1986) ‘EvaluatingCrime Prevention Through Environmental Design:The Portland Commercial Demonstration Project:Rosenbaum, D. P. (ed.) Community Crime Preven-

tion. Does It Work?, Beverly Hills-London: SAGEPublications.

Lord Scarman, (1982) The Scarman Report: The Brixton

Disorders, London, Pelican Books.Manning, P. K., (1977) Police Work, Cambridge: MIT

Press.Maslow, A. H. (1954) Motivation and Personality, New

York: Harper & Brothers.Mayhew, P. ve N. A. Maung(1992) Research Findings

from the 1992 British Crime Survey, London: HMSOMeyer, H. E., (1987) Real World Intelligence, New York:

Weidenfeld and Nicolson.Miller, M. R., (2000) Police Patrol Operations (2nd Edi-

tion), USA., Copperhouse Publishing Company.



Muir, W. K. (1977) Police: Streetcorner Politicians, Chi-cago: The University of Chicago Press.

National Crime Prevention Institute (NCPI) (1978) “Un-derstanding Crime Prevention”, The Practice of Cri-

me Prevention, Louisville, KY, National Crime Pre-vention Institute, Vol.1, No.1-2.

Nichols, L. D., Robbins R. B. & D. B. Harrelson (2000),The Texas Police Officer, Volume II, Texas: McCutc-han Publishing.

O’Block, R., J. F. Donnermeyer ve S.E Doeren (1991)Security and Crime Prevention, Boston: Butter-worth-Heinemann.

Pate, A. M, (1986) ‘Experimenting with Foot Patrol, TheNewark Experience’, Rosenbaum, D..P. (ed.) Com-

munity Crime Prevention. Does It Work?, BeverlyHills-London: SAGE Publications.

Prunckun, H. W., (1990) Special Access Required, Lon-don: The Scarecrow Press, Inc.

Rapp, B., (1989) Deep Cover, Police Intelligence Ope-rations, Colorado, Paladin Press.

Report of The Dallas Area Criminal Justice Council,1975.

Sherman, L. (1983) ‘Patrol Strategies for Police’, Wilson,J..Q. (ed.). Crime and Public Policy, San Francisco,CA.: ICS Press.

Shinar, D. ve J. A. McKni¤ht (1985) The effect of enfor-cement and public information on Compliance: L.Evans ve R. C. Schwing (Der.), Human Behaviour

and traffic safety, New york. Plenum Press.Silberman, C. (1978) Criminal Violence, Criminal Justi-

ce, New York: Random House.Spelman W .G. & D. K. Brown ‘Response Time’ C. B.

Klockars & S. D. Mastrofski (1992) Thinking about

Police, London: McGraw Hill Inc.fiimflek, C. & H. Ömrüuzun, (2001) Polisin Görev ve Yet-

kileri, Ankara: Polis Akademisi Baflkanl›¤›.Tupman, W. A., (1992) “Ethics for Computer Techno-

logy and the Criminal Justice System”, Law, Compu-

ters & Artifical Intelligence, Vol.1, Number 1.U. S. National Advisory Commission on Criminal Justi-

ce Standards and Goals, Police, Washington, DC.:U. S. Government Printing Office.

Uzuner A., & Y. Ac›biber, (2001) Özel Güvenlik Teflkila-

t›, Havameydan› Güvenli¤i E¤itimi, Ankara; Yar-d›mc› Ofset.

Walker, S. (1994) The Police in America, New York:McGraw- Hill Book Company.

Weatheritt, M. (1986) Innovations in Policing, Becken-ham: Croom Helm.

Weatheritt, M., (1983) ‘Community Policing: does itwork and how do we know?’ in Bennett, T. (ed),The Future of Policing, Cambridge: Institute of Cri-minology.

Webb, B., (1994) “Steering Column Locks and MotorVehicle Theft: Evaluations from Three Countries”,Crime Prevention Studies.

White R., (1996) Situating Crime Prevention: Models,

Methods And Political Perspectives, Crime Preventi-on Studies.

Wilson, O. W. and R. C. McLaren, (1977) Police Admi-

nistration (4rd ed.), New York.Wright, R., M. Heilweil, & K. Dickinson (1974) The Im-

pact of Street Lightning on Street Crime, Ann Arbor:University of Michigan.

Young A. (1978) Second Year Report for the Cabrini-

Green High Impact Project, Chicago: Chicago CityDepartment of Development and Housing.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Suç korkusu ve suç ma¤duriyeti riski kavramlar›n› tan›mlayabilecek,Suç korkusunun ortaya ç›k›fl› ve geliflimini ifade edebilecek,Suçun ölçülmesinin önemini ve yöntemlerini tan›mlayabilecek,Suç korkusunu belirleyen unsurlar› özetleyebilecek,Suç korkusunun olumsuz etkilerini s›ralayabilecek,Suç korkusuyla mücadelenin çerçevesini aç›klayabilecek bilgi ve beceriyesahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Suç korkusu• Suç ma¤duriyet riski• Suçun ölçülmesi

• Suç korkusu ve polis• Suç korkusunu etkileyen unsurlar

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNNN

Suç Sosyolojisi Suç Korkusu

• SUÇ KORKUSU KAVRAMI • SUÇ KORKUSU VE SUÇ

MA⁄DUR‹YET‹ R‹SK ALGISI• SUÇ KORKUSUNUN ORTAYA

ÇIKMASI VE GEL‹fiMES‹• SUÇ KORKUSUNUN ÖLÇÜLMES‹• SUÇ KORKUSUNU ETK‹LEYEN/

BEL‹RLEYEN FAKTÖRLER• SUÇ KORKUSU MEDYA ‹L‹fiK‹S‹• SUÇ KORKUSUNUN OLUMSUZ

ETK‹LER‹


SUÇ KORKUSU KAVRAMI Korku, belirli birtak›m fiziksel veya psikolojik ac› veya tehlikenin önceden sezil-mesiyle tecrübe edilen bir histir. Korku, karfl›lafl›lan istenilmeyen durumlar ve birtehlikenin varl›¤›n›n fark›nda olunmas›yla ortaya ç›kan memnuniyetsizlik uyand›-ran çok güçlü bir histir (Mish, 1997). Korku her zaman fiziksel, psikolojik ve sos-yal sonuçlara yol açar. Korku, vücudumuzun nas›l hissetti¤i ve göründü¤ü, beyni-mizin uyarana karfl› nas›l bir tepki gösterdi¤i ve toplumda nas›l davrand›¤›m›z üze-rinde etkili olur. Bu yönüyle korkunun, insanlar›n düflünme ve davran›fl yetenek-lerini s›n›rlamak suretiyle davran›fllar üzerinde önemli bir etkisi vard›r (May, 2001).Korku günlük yaflamda tehlikeden uzak durma konusunda bireyleri yönlendirir,olas› tehditlere, suç risklerine karfl› bir tepkinin verilmesini de sa¤lar (Marks, 1978).Korku evrensel, do¤al, insani ve ayn› zamanda da gerekli bir histir. Ancak bu his-sin afl›r› bir düzeyde olmas› bireyin yaflam›n› olumsuz yönde etkiler, yaflam kalite-sini zay›flat›r, hareket kabiliyetini ciddi flekilde s›n›rlar.

Suç korkusu, bireyin bir suça ya da suç ile iliflkilendirdi¤i sembollere karfl› ge-lifltirdi¤i duygusal endifle veya korku tepkisi olarak tarif edilebilir (Ferraro, 1995:23).Suç korkusu, bireylerin suç ma¤duriyeti konusunda alg›lad›klar› savunmas›z kalmaile yak›n iliflkili bireysel süreçlerin ve çevresel dinamiklerin bir ürünüdür (Wyant,2008). Suç korkusu, asl›nda bireyler ve toplumlar için yeni bir kavram de¤ildir.Korkuyu da içine alan hislere yönelik çal›flmalar›n geçmifli 18. Yüzy›l›n sonlar›na,Darwin’e kadar uzanmaktad›r (May, 2001). Darwin (1872), hislerin insanlar›n çev-resel koflullar› içerisindeki yaflamlar›n› iyilefltirme veya zora sokma konusunda roloynad›¤›n› ifade etmifltir. Tarihsel olarak kriminolojik araflt›rmalar önceleri hep suç-lu ve suçlu davran›fl üzerinde yo¤unlaflm›flt›r. Suç korkusu ilk bafllarda suç olgusuiçinde ele al›nm›fl, daha sonralar› suç önleme ve suç korkusuna iliflkin araflt›rmalaryap›lmaya bafllanm›flt›r. 1960’l› y›llarda özellikle kriminologlar, politikac›lar, hükü-met yetkilileri, güvenlik birimleri ve medya taraf›ndan s›kça kullan›lmaya bafllananbu olgu (Hale, 1996) özellikle 1970’li y›llardan itibaren kriminoloji taraf›ndan ba-¤›ms›z olarak incelenmeye bafllanan bir bilim alan› haline gelmifltir (May, 2001). Buy›llarda, özellikle Amerikan flehirlerindeki gettolarda ortaya ç›kan toplumsal olay-lar, gösteriler ve ayaklanmalar sonras› ABD’de yap›lan araflt›rmalar “suç ve suç kor-kusunun” Amerikan toplumu taraf›ndan alg›lanan en önemli sorunlardan biri oldu-¤unu ortaya koymufltur. Toplumun büyük bir k›sm›n›n suç ma¤duru olmaktankorktu¤u, kendilerini yüksek seviyede ma¤duriyet riski alt›nda gördükleri tespit

Suç Korkusu

Güvenlik ihtiyac›, suçma¤duru olma endiflesindenuzak bir flekilde yaflam›n›devam ettirme iste¤i veihtiyac› insanl›k tarihi kadareski ve bir o kadar dainsani, hukuki ve do¤al birdurumdur. Güvenlikduygusunun insanyaflam›ndaki yerini veönemini çok iyi tespit edenMaslow (1954), bu yüzdenihtiyaçlar hiyerarflisikuram›nda güvenlikunsuruna fizyolojikihtiyaçlardan sonra ikincis›rada yer vermifltir.

‹nsanlar›n bir arayagelmesiyle birlikte öncelikliolarak düzenin ve güvenli¤insa¤lanmas›na yönelikenformel sistemlergelifltirilmeye, kurallarkonulmaya bafllanm›flt›r. Buyönüyle insanlar ilk öncegüvenliklerini sa¤layacak birresmi yap›, yönetim, yanidevlet kurmufllard›r.

Suç korkusuna yönelikaraflt›rmalarda önemli art›flbulunmaktad›r. ‹lk bafllardasuç korkusunu genelçerçevede ele alançal›flmalar zaman içerisindegittikçe alan daraltm›fl vesuç türleri ile co¤rafik alanve zaman dilimlerini esasalan bir metodolojik yap›ortaya ç›km›flt›r.

edilmifltir (Zedner, 1997). Bu konudaki araflt›rmalar ileriki y›llarda benzer bir duru-mun Avrupa ülkelerinde de var oldu¤unu ve yay›ld›¤›n› belirlemifltir.

Suç korkusu araflt›rmalar› ilk bafllarda belirli suç türleri ba¤lam›nda de¤il, dahaçok genifl bir suç tan›mlamas› esas al›nmak suretiyle yap›lm›flt›r. Suç çok farkl› tür-lerden oluflmaktad›r: Mala karfl› ifllenen suçlar, flahsa karfl› ifllenen suçlar, biliflimsuçlar›, terör suçlar›, organize suçlar ve devlete karfl› suçlar gibi. Toplumlarda ba-z› suçlar di¤erlerine göre daha fazla ma¤duriyet kayg›s›n›n duyulmas›na yol açabi-lir. Özellikle, soygun, kapkaç, fiziksel sald›r›, cinsel sald›r›, h›rs›zl›k, fliddet suçlar›ve terör gibi suçlar di¤er birçok suç çeflidine göre (uyuflturucu suçlar›, kaçakç›l›k,fuhufl gibi) daha fazla suç korkusuna yol açmaktad›r.

Suç korkusu suç türlerine göre de¤ifliklik gösterir mi? Aç›klay›n›z.

SUÇ KORKUSU VE SUÇ MA⁄DUR‹YET‹ R‹SK ALGISI Suç ma¤duriyeti risk alg›s› ile gerçek suç riski aras›nda fark vard›r. Suç korkusuüzerinde gerçek riskten ziyade alg›lanan risk seviyesi daha etkin rol oynamaktad›r(May ve Dunaway, 2000). Risk, bireyin suç ma¤duru olma riskini tafl›y›p tafl›mad›-¤› yönünde yapm›fl oldu¤u bireysel bir de¤erlendirme ve karar vermesi ile belirle-nir. Alg›lanan suç ma¤duriyeti riski ile suç korkusu göstergeleri genelde birbirinekar›flt›r›lmakta ve ortaya suç korkusu kavram› ç›kmaktad›r. Hâlbuki suç korkususuç ma¤duriyet riskinden farkl› bir kavramd›r (Ferraro ve LaGrange, 1987). Suçma¤duru olma korkusu üzerinde bireylerin gerçek risk ile alg›lanan risk aras›nda-ki de¤erlendirmeleri rol oynar. Gerçek risk, “herhangi bir olay›n gerçekleflme s›k-l›¤›na ba¤l› geçmifl say›sal veriler temel al›nd›¤›nda, ilgili olay›n bir bireyin bafl›naampirik gelme olas›l›¤›” olarak ifade edilebilir. Alg›lanan riski ise, “ bir olay›n bireytaraf›ndan alg›lanan gerçekleflme olas›l›¤›na eklemlenen ilgili olay›n gerçekleflme-si durumunda birey taraf›ndan deneyim edilece¤i düflünülen etkinin fliddeti” flek-linde tan›mlamak mümkündür (Adams, 1995:69). Alg›lanan risk, bireylerin suçoranlar›na ve ma¤dur olma olas›l›klar›na iliflkin öznel de¤erlendirmelerdir. Suçkorkusu, ma¤duriyet tehlikesinin çok say›daki bilefleninden biri olarak kavramsal-laflt›r›labilir. Rader’e göre (2004:690-710) suç korkusu, risk alg›s›, kaç›nma davra-n›fllar› ve korunma davran›fllar› ile birlikte farkl› bir kavram olan ma¤duriyet tehli-kesi birbirleriyle iliflkili yap›tafllar›d›r. Baz› suç korkusu araflt›rmalar› basit bir flekil-de suça iliflkin rasyonel, fakat genel kayg›y› incelemektedir. Bu flekilde ele al›n›pincelenen asl›nda risk alg›s›d›r (Rountree ve Land, 1996).

Genel olarak bireylerin bir suçun ma¤duru olma konusunda kendilerini ne ka-dar güvende hissettiklerini veya bu konudaki duygu ve düflüncelerini tespit etme-ye çal›flan suç ve güvenlik alg›lama anketleri asl›nda büyük ölçüde suç korkusuyerine suç ma¤duru olma risk alg›s›n› ölçmektedir. Dolay›s›yla bu araflt›rmalardabir duygu ve his hali olan suç korkusu de¤il bir zihinsel de¤erlendirme ifllemi olanyarg› olarak suç ma¤duriyeti alg›s› ölçülmektedir.

Güvensizlik, anl›k ve geçici bir duygu de¤ildir. Güvensizlik kayg›s› suç, yasa d›-fl›l›k, keyfilik ve sorunlar yuma¤› içerisinde suça maruz kalma kayg›s›n›n tafl›nma-s›d›r. Bu kayg› halinde; kayna¤›, nedeni ve aktörleri bilinen, k›sa süreli bir korkude¤il kayna¤› belirsiz, yeri, zaman› ve faili bilinmeyen bir çerçevede ortaya ç›kacakuzun süreli olumsuz ruh hali söz konusudur. Güvenlik hissi fiilen var olan gerçekriskler ile bireysel ve toplumsal alg›lar aras›ndaki iliflkiler ba¤lam›nda izah edilebi-lir. Günlük yaflam biçimleri, ekonomik varl›klar›, ifl ve sosyal çevreleri ile ikametyerlerine ba¤l› nedenlerden dolay› daha fazla suça maruz kalma riskini tafl›yanlar


Toplumda genel birgüvensizlik kayg›s›n›ntespiti önemli olmaklabirlikte suç ma¤duriyetikorkusunun suç tiplerini,zaman dilimlerini veco¤rafik bölgeleri de içinealacak flekilde kapsaml›olarak incelenmesi dahayerinde ve yararl› verilerinortaya ç›kmas›na yard›mc›olacakt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




1

Suç korkusu ile suçma¤duriyeti risk alg›s›birbirinden farkl›d›r. Her suçma¤duriyeti risk alg›s› suçkorkusu ilesonuçlanmayabilir.

Suçun ölçülmesine yard›mc›olan güvenlik alg›s›anketlerinde ço¤u zamansuç korkusu yerine suçma¤duriyet risk alg›s›ölçülmektedir.

ile yine bu ögelere dayal› olarak daha az suç ma¤duru olma riskini tafl›yanlar sözkonusudur. Ancak bu durum her zaman istatistiksel bir paralellik göstermeyebilir.Biraz önceki durum göz önünde bulunduruldu¤unda, suç ma¤duru olma risk dü-zeyi yüksek olanlar daha az güvensizlik kayg›s› tafl›yabilece¤i gibi suç ma¤duru ol-ma riski az olan bireyler de daha fazla güvensizlik kayg›s›na sahip olabilirler. Yani,ço¤u zaman gerçek suç ve ma¤duriyet riski ile suç ma¤duru olma kayg›s› aras›ndabir paralellik bulunmayabilir. Bu yüzden, karmafl›k yap›s› nedeniyle suç ma¤duruolma endiflesinin aç›k ve net ölçüler içinde aç›klanmas› oldukça zordur. Her ne ka-dar ma¤duriyet endiflesi ile suç aras›nda do¤rudan ve pozitif bir iliflki olmamaklabirlikte bireylerin suç deneyimleri, suça iliflkin duygu ve düflünceleri suç ma¤duruolma korkular› üzerinde farkl› flekillerde rol oynamaktad›r.

SUÇ KORKUSUNUN ORTAYA ÇIKMASI VE GEL‹fiMES‹Günümüz toplumunda birçok insan, gerçek suç seviyelerinden ba¤›ms›z olarak,suçla ilgili kayg›lar›n› ve korkular›n› dile getirmektedir. Suç korkusunun oluflma-s›nda yap›sal etmenler de rol oynamaktad›r. Bireyler sadece suç say›s› ve yo¤un-lu¤u ile de¤il ayn› zamanda günlük yaflamlar›nda karfl›laflt›klar› sosyal ve fizikselyozlaflma belirtilerinin etkisiyle de içinde bulunduklar› sosyal ve fiziksel çevreninyaflanabilirli¤ini ve komfluluk iliflkilerini sorgulamaya bafllamaktad›r. Bu süreçte bi-reyler meydana gelen bozulmay›, yozlaflmay› devletin suçlar karfl›s›nda bir zafiye-ti, eksikli¤i olarak görmekte, kendilerini suç karfl›s›nda oldukça savunmas›z hisset-mekte ve bu zihinsel ve ruhsal yo¤unluklu kayg›lar suç korkusuna dönüflebilmek-tedir (Hunter, 1978).

‹nsanlar suça karfl› farkl› tepkiler verir. Suç korkusu duygusunu yo¤un olarakhisseden bireyler genelde ma¤duriyetten korunmak amac›yla normalin üstündezaman, çaba ve para harcar (Moore ve Trojanowicz, 1988). Baz›s› belirli zamanlar-da belirli yerlere gitmekten kaç›n›r; suç önleme araç ve gereçleri sat›n al›r; suçakarfl› komflular›, mahallelileri, potansiyel veya gerçek ma¤durlar› içine alan birlik-leri oluflturur; günlük rutinlerini ve yaflam tarz›n› yeniden düzenler veya kendinikent yaflam›ndan soyutlar (Miethe, 1995). Suç korkusunu, bireysel ve çevresel fak-törler dikkate al›nmak suretiyle, üç temel teori ile aç›klamak mümkündür (Polat veGül, 2009). Bunlar flunlard›r:

• Güvensizlik kayg›s›n›n, suç eyleminin alg›lanma ölçüsüne dayal› olarak or-taya ç›k›p geliflti¤ini ileri süren hassasiyet teorisi,

• Güvensizlik kayg›s›na, suçun kendisinin neden oldu¤u görüflünü savunando¤rudan veya dolayl› ma¤duriyet teorisi,

• Güvensizlik kayg›s›n›, bireylerin yak›n çevrelerinde resmi ve gayr› resmikontrolün azalmas› ile aç›klayan sosyal kontrol teorisi.

Suç istatistiklerinin yal›n bir flekilde do¤rudan yorumlanmas› tutarl› olmayansonuçlar ortaya koyabilir. Birçok araflt›rmada, cinsel suçlar›n, say›sal olarak az biroran› içermesine ra¤men, bayanlar taraf›ndan en çok kayg› duyulan suçlar aras›n-da yer ald›¤› bilinmektedir. Bu anlamda belirli suçlar›n bireyler ve potansiyel ma¤-dur tipleri taraf›ndan alg›lanma ölçüsü önemlidir. Burada, ma¤dur olma olas›l›¤›-n›n objektif risklerine nispeten bayanlarda korkunun orant›s›z bir flekilde yüksekoldu¤u görülmektedir. Bu konuda genelde hassasiyet duygusu yo¤unlu¤u ile suçma¤duru olma risk seviyesi aras›nda ters orant›l› bir iliflki bulunmaktad›r. Ma¤du-riyet teorisine göre bayanlar, özellikle cinsel sald›r› ve aile içi fliddet suçlar›nda ger-çek suç istatistikleri ile bireysel olarak bu suçlar›n ma¤duru olma olas›l›klar› ara-s›nda objektif de¤erlendirme yapamamaktad›r. Bu yüzdendir ki, bu suçlara iliflkin

1095. Ünite - Suç Korkusu

Bireylerin suça iliflkindeneyimlerinin suç korkuseviyeleri üzerinde etkisibulunmaktad›r.

Suç korkusu; bireyin olas›bir fliddet suçuna, fizikselzarara ve suçma¤duriyetlerine karfl›gösterdi¤i duygusal tepkiolarak da tan›mlanabilir(Skogan ve Maxfield, 1981).

alg›lanan ma¤dur olma riski ve korkusu oldukça yüksek hissedilmektedir. Hassa-siyet teorisine göre ise bayanlarda korku, gölge etkisi fleklinde tan›mlanabilecekolan objektif riskten çok, ma¤duru olmaktan korktuklar› suçun kendisinin ve so-nuçlar›n›n a¤›rl›¤› ile yak›n iliflki içerisindedir (Polat ve Gül, 2010).

Hale (1996) suç korkusu çal›flmalar›na iliflkin dört önemli hususa iflaret et-mektedir. Bunlardan birincisi, kriminolojik araflt›rmalar, flirket suçlar› veya beyazyaka suçlar›ndan ziyade daha çok cadde ve sokaklarda ifllenen s›radan (adi suç-lar) suçlar üzerinde odaklanmaktad›r. ‹kincisi, araflt›rmac›lar suç korkusunu sa-dece insanlarda var veya yok olan bir fley olarak kavramsallaflt›rmaktad›r. Bu du-rum korkunun de¤iflken, durumsal ve geçiflken yap›s›n›n tart›fl›lmas›n› s›n›rla-maktad›r. Üçüncü olarak, say›sal yöntemlere gere¤inden fazla önem verme, kor-kunun basit ve statik bir süreç olarak ele al›nmas›na yol açmaktad›r. Son olarak,en son araflt›rmalar suç korkusunun sosyal ve psikolojik düzene zarar verebilensosyal bir sorun oldu¤unu ileri sürmektedir. Burada korku ile tedbirli olma ara-s›ndaki fark›n çok iyi ay›rt edilmesi gerekmektedir. Baz› vatandafllar korkudansöz ederken asl›nda ma¤duriyeti önlemek amac›yla tedbirli olmay› da kastedebil-mektedir (Fattah ve Sacco, 1989).

SUÇ KORKUSUNUN ÖLÇÜLMES‹Suç korkusunu, güvenlik veya güvensizlik alg›s›n› ölçmek oldukça zor, bir o ka-dar da karmafl›k bir konudur (Barkan, 2005). Toplumda güvenlik alg›s›n›n tespitedilmesi ve buna yönelik çal›flmalar›n zaman›nda ve etkin bir flekilde hayata geçi-rilebilmesi için vatandafllar›n duygu, düflünce ve taleplerinin bilinmesi önemlidir.Vatandafllar›n suç, suçla mücadele, suç ma¤duriyeti ve suç korkusu konular›ndakidüflünce ve taleplerinin bilinmesi kamu güvenlik politikalar›n›n ve hatta özel gü-venlik sistem, politika ve uygulamalar›n›n sa¤l›kl› bir flekilde oluflturulmas›nda bü-yük rol oynamal›d›r. Sonuçta vatandafllar bu politikalar›n müflterisidir ve müflterimemnuniyeti demokratik sistemlerin önceliklerindendir (Polat ve Gül, 2009). Va-tandafl odakl› yönetim anlay›fllar›nda vatandafllar›n öncelikleri devletin ve özel sek-törün önceliklerindendir veya öyle olmal›d›r. Vatandafllar›n düflünce, talep ve ön-celiklerini bilmeyen bir güvenlik ayg›t›n›n hizmet sundu¤u bu kesimin beklentile-rine yeterince cevap verebilmesi de mümkün olmayacakt›r. Bunu elde etmek içintespit edici, kapsaml› veri sunan suç korkusuna iliflkin güvenlik alg›lama anketle-rinin yap›lmas› gerekmektedir.

Suç istatistikleri sadece görünen, bilinen suçlar› ölçmede ve de¤erlendirmedekullan›l›r. Belirli bir bölgede, ilde veya ülkede gerçek suçlulu¤un bilinmesi ve or-taya konulmas› sadece bilinen suçlarla mümkün de¤ildir. Bu istatistiksel verilerinyan› s›ra di¤er ölçüm araçlar›na ihtiyaç vard›r. Bu anlamda güvenlik alg›lama an-ketleri, fiili suç say›s›, suç yeri, suç türü, suç yo¤unlu¤u ve benzeri di¤er say›sal ve-rilerin yan›nda vatandafllar›n maruz kald›klar› bilinmeyen suç ma¤duriyetlerini, ki-flisel alg›lar›n› ortaya koymas› aç›s›ndan büyük bir öneme sahiptir. Suçu, ma¤duri-yeti ve hisleri tarafs›z, nesnel ölçütler içinde ele alan bu anketler kesin ve do¤rude¤erlendirmeler ortaya koymayan, mevcut say›sal verileri tamamlay›c› bir özelli-¤e sahiptir. Burada dikkatle de¤erlendirilmesi gereken bir di¤er önemli konuyade¤inmekte de yarar bulunmaktad›r. Güvenlik alg›lama anketlerinde genel sorular,bak›fl aç›lar› ve beklentiler yerine çok daha özel, belirgin odaklanmalar yap›lmal›-d›r. Bu konuda bireyler için sorun oluflturan, güvensizlik kayg›s›na yol açan belir-li suçlar›n saptanmas›, belirli suçlara iliflkin sorular›n sorulmas› ve bu çerçevedeönlemleri ve beklentileri içine alan görüfllerin ortaya konulmas› gerekmektedir.


Suç korkusununölçülmesinde vatandafllarlayap›lan anket ve mülakatyöntemi a¤›rl›kl› olarakkullan›lmaktad›r. Buradavatandafllar›n suça vema¤duriyete iliflkin duygu vedüflünceleri önemli roloynamaktad›r.

Kentler ve hatta kent içerisinde semtler aras›nda güvensizlik kayg›s› nedenleri, bukayg›ya yol açan bafll›ca suçlar ve di¤er durumlar ile vatandafllar›n bu konularailiflkin bak›fl aç›lar› farkl›l›k gösterebilir. Genel ifadeler ve sonuçlar gerek sorununtespiti gerekse çözüm yollar›n›n gelifltirilmesi konular›nda pek fazla yard›mc› ol-mayacakt›r. Suç ve ma¤duriyeti kesin do¤rular içinde ele al›p de¤erlendiren güve-nilir bilimsel araflt›rma yöntemleri bulunmamaktad›r. Ancak birden fazla ve farkl›olan yöntemlerin bir araya getirilmesi suretiyle olas› en uygun, tutarl›, geçerli vekabul edilebilir bir tablo ortaya konulabilmektedir.

Suç korkusuna yönelik yap›lan bilimsel araflt›rmalarda, bireylerin suçtan, ve suçma¤duru olmaktan korkup korkmad›klar›n› ö¤renmek için yöneltilen sorulardafarkl› kavramlar kullan›lmaktad›r. Bu duyguyu tan›mlamak üzere “suç korkusu”,“suç ma¤duru olma korkusu”, “suç ma¤duru olma endiflesi”, “suç ma¤duru olmakayg›s›”, “güvensizlik kayg›s›”, “güvensizlik endiflesi”, “kendini güvende hissetme-me” gibi kavramlar kullan›lmaktad›r. Korku bir histir, heyecand›r. Öznel deneyim,içsel vücut tepkileri, otonom sinir sistemi gerektiren tepkiler, yüz ifadesi gibi bile-flenlerden oluflmaktad›r (Atkinson vd. 1990). Kayg›, bireyin tehlikeli ya da tehditedici olarak gördü¤ü, alg›lad›¤› ve de¤erlendirdi¤i, olas› etkilerinin rahats›z edicioldu¤unu düflündü¤ü, çevresel kaynakl› bir uyar›c›ya ba¤l› olarak bireyde meyda-na gelen olumsuz bir ruh halini ifade eder (Öner, 1977:23). Köknel (1988) kayg›y›elem do¤rultusunda bir duygulanma durumu olarak tan›mlamaktad›r. Güvenlik al-g›s› anketleri, toplumun suç ve ma¤duriyet konular›ndaki alg›lar›n›, düflüncelerinitespit etmek ve de¤erlendirmek amac›yla belirli bir denek grubu üzerinde gerçek-lefltirilir. Bu anketler bireylerin kiflisel güvenlik durumunun bir göstergesidir ve gü-vensizlik kayg›s›n› ölçmeyi ve bunun nedenlerini kapsaml› bir flekilde ortaya koy-may› hedefler. Güvenlik alg›lama anketleri, ma¤dur anketlerinden farkl› olarak,maruz kal›nan suçlulu¤u de¤il, bireylerin (ve dolay›s›yla toplumun) kendisini gü-vende hissetme durumunu, hangi derecede güvende, hangi derecede güvensizhissetti¤ini ölçmeyi hedefler. Güvenlik alg›lama anketleri ma¤dur anketlerindenfarkl› olmakla birlikte bazen ikisi bir arada yap›lmaktad›r. Yani bir anket çal›flma-s›nda hem deneklerin fiili ma¤duriyet durumlar› hem de suçlara iliflkin duygu, dü-flünce ve kayg›lar› ölçülmektedir. Bu yolla farkl› birçok husus aras›ndaki iliflkiyi is-tatistiksel olarak de¤erlendirme imkân› olmaktad›r: Daha önce ma¤dur olma ilesuç ma¤duru olma kayg›s› aras›ndaki iliflkinin varl›¤› gibi. Hisleri, kayg›lar› ölçme-si nedeniyle sübjektif bir özelli¤e sahip olan güvenlik alg›s› anketleri suç, suçlulukve ma¤duriyete iliflkin objektif veriler ortaya koymaz, zaten böyle bir iddias› dayoktur. Ancak elde edilen veriler mevcut yap›n›n anlafl›lmas›, kamu güvenlik poli-tikalar›n›n suçluluk ve vatandafllar›n beklentileri üzerindeki etkisinin de¤erlendiril-mesi aç›s›ndan önemlidir. Bu anketlere dayal› olarak yap›lan analizler suç ma¤du-ru olma endiflesi ve buna ba¤l› olarak ortaya ç›kan güvensizlik kayg›s›n›n gideril-mesine yönelik gelifltirilecek politikalar›n belirlenmesinde büyük rol oynar.

Suç korkusu kavram›n›n çok yönlü ve farkl› anlamlar› olmas› nedeniyle bu ol-gunun ölçülmesi çok zordur. Suç korkusu kavram›n›n tan›m›n› ve kapsam›n› birazdaha kolaylaflt›rmak, belirli bir kavramsal bütünlük sa¤lamak amac›yla Fattah veSacco (1989) suç korkusunun ölçümü konusunda biliflsel, duygusal ve davran›flsalölçümler olarak üç kategori gelifltirmifltir. Biliflsel ölçümler bireyin suç ma¤duru ol-ma olas›l›¤› hakk›ndaki alg›s›, risk ve emniyetin de¤erlendirilmesiyle ilgilidir. Buyönüyle, bireyin suç ma¤duriyeti risk alg›lamas›na dayal› olarak ortaya ç›kmakta-d›r. Zihinsel ve öznel bir de¤erlendirme süreci ile oluflmaktad›r. Duygusal suç kor-kusu ölçümleri, belirli suç türlerinin potansiyel ma¤duru olma kayg›s› ve korkusu


Suçla etkin mücadele içinsuç korkusuyla da mücadeleetmek, güvensizlikkayg›s›n›n ortadankald›r›lmas›na yönelikprojeler gelifltirmeyi önceliklihedefler aras›na almakgerekir.

ile ilgilidir. Asl›nda duygusal bir tepki veya hissedilen sübjektif kayg› halidir. Dav-ran›flsal suç korkusu ölçümleri di¤er taraftan, bireylerin suç ma¤duriyeti olas›l›¤›n›azaltmak için ne söyledikleri ve ne yapt›klar› konusundaki farkl›l›klar› ortaya koy-maktad›r, de¤erlendirmektedir.

Suç ve ma¤duriyet ilk baflta fiziksel zarar ve yaralanma ile iliflkilendirilmektedir.Suç korkusunun oluflmas›nda etkili olan önemli bir konu, olas› bir suç ma¤duriye-ti karfl›s›nda fiziksel olarak zarar görme, yaralanma (veya ölüm) tehlikesine karfl›ortaya ç›kan fliddetli kayg›d›r. Bu bak›fl aç›s›na göre suç korkusu fiziksel yaralan-ma tehlikesine karfl› ortaya ç›kan tehlike ve kayg› duygusu olarak tan›mlanmakta-d›r (Garofalo, 1979). Suç korkusu, bireyin suça ya da suçla iliflkilendirdi¤i sembol-lere karfl› gelifltirdi¤i duygusal dehflet ya da kayg› tepkisidir. Suç korkusu bireyselgüvenli¤e iliflkin bir duygu hali iken suç ma¤duriyeti kayg›s› ise suç ma¤duriyeti-ne iliflkin biliflsel bir kayg› durumudur (Furstenberg, 1971). Buradaki duygusal tep-ki mala karfl› verilen zarar karfl›s›nda gösterilen duygusal tepkiden farkl›d›r. Bu ne-denle genelde bu iki suç türü baflta olmak üzere suç türleri aras›nda ayr›ma gitmekgerekmektedir. Suç korkusunu incelerken bir di¤er ayr›m noktas› da gerçek korkuile alg›lanan korku aras›ndad›r. Yüksek suç seviyesine sahip bir bölgede gece tekbafl›na yürüyen bir kiflinin hissetti¤i korku ile anket uygulamas›nda benzer bir du-rumda ne hissedece¤i sorulan bir kiflinin ifade edece¤i korkuya iliflkin de¤erlen-dirmeleri de birbirinden farkl›d›r. “Gerçek korku”, bireyin günlük yaflam›nda kar-fl›laflt›¤› olaylar, geçirdi¤i deneyimler ve gözlemledi¤i iflaretlerle ilgili bir fliddetlikayg› halidir. Anket çal›flmas›na kat›lan bir bireyin bu duyguyu yaflamas›, hisset-mesi ve o oranda yans›tmas› pek de mümkün de¤ildir. Ancak konunun detay öl-çüleri bizi bu yönde bir tart›flma zeminine do¤ru çekmekle birlikte suç korkusuaraflt›rmalar›nda hedeflenen sonuç, alg›lanan suç korkusunu incelemektir (Garofa-lo, 1981). Aksi takdirde, kavramsal ve teorik belirsizliklerden, tart›flmalardan s›yr›l-mak mümkün olmayacakt›r.

Bu konudaki araflt›rmalar›n ço¤u suçlar aras›nda ayr›m yapmadan suç korkusu-nu genel anlamda ölçmeye çal›flmaktad›r (Cozens, 2000). Suç korkusuna iliflkinkavram bütünlü¤ü sa¤lanamam›fl olmakla birlikte bu olguyu ölçmek amac›yla ya-p›lan çal›flmalar gerek içerik gerekse yöntemsel olarak benzerlik göstermektedir.Bu yöndeki ilk anket çal›flmalar›nda genelde; “Gece d›flar›da (mahallenizde) yaln›zbafl›na kendinizi ne kadar güvende hissediyorsunuz?” türünden sorular kullan›l-m›flt›r. Bu ve buna benzer sorular suç korkusu yerine daha çok bireysel ma¤duri-yet olas›l›¤›n› (riskini) ölçme çabalar›n›n ötesine geçememifltir. Bu bak›fl aç›s› veölçüm yöntemi suç korkusu ile suç ma¤duriyeti riski aras›nda net bir ayr›m ortayakoyamam›fl, bu nedenle de bu iki olgu birbiriyle kar›flt›r›lm›fl, efl anlaml› gibi alg›-lan›p kullan›lm›flt›r (Ferraro ve LaGrange, 1987). Asl›nda suç korkusunu ölçenaraflt›rmalarda; belirli suç türleri ve belirli bir co¤rafi mekân (mahalle) aç›k bir fle-kilde ifade edilmelidir. Bu anlamda; “(Burada) mahallenizde gece yaln›z bafl›n›zayürümekten korkaca¤›n›z bir yer var m›?”, “ Mahallenizde daha çok hangi suçlar›nma¤duru olmaktan korkuyorsunuz?”, “Kendinizi mahallenizde güvende hissediyormusunuz?” fleklinde sorular›n yöneltilmesi çok daha sa¤l›kl› verilerin elde edilme-sinin yolunu açm›fl olacakt›r. Suç korkusu, de¤iflik suç türleri için farkl› dereceler-de kendini göstermektedir. En çok korkulan, ma¤dur olunabilece¤i düflünülen suççeflitlerine bak›ld›¤›nda, birçok insan, özellikle yafll›lar, h›rs›zl›k, kapkaçç›l›k vegaspa karfl› özel bir korku duymaktad›r. Geceleri duyulan suç ma¤duru olma kor-kusu ise gündüze göre daha fazlad›r. Bunun yan› s›ra, yaln›z kanunlara sayg›l› va-tandafllar de¤il, suç ifllemifl olanlar ve potansiyel suçlular da suç ma¤duru olmakorkusunu tafl›maktad›r (Geleri, 1996).


Bireylerin suç ma¤duru olmaendiflesi tafl›malar›,kendilerini güvendehissetmemeleri farkl› birçokbileflene dayal› olarak ortayaç›kar. Suç ma¤duru olmaendiflesi ile suç ma¤duruolma korkusu aras›ndakifark›n anketlerleaç›klanmas›, bireylerin bufark› kendi iç dünyalar›ndanet bir flekilde ay›rt edipaç›klamalar› oldukça zordur.

SUÇ KORKUSUNU ETK‹LEYEN/BEL‹RLEYEN FAKTÖRLER Bireylerin suç korkusunu belirleyen faktörleri tespit etmek ve aç›klamak amac›ylaçok say›da bilimsel çal›flma yürütülmüfltür. Bu çal›flmalar suç ma¤duru olma kay-g›s›n›n da¤›l›m›n›n ve bu kayg›n›n suç seviyeleri ile iliflkisinin incelenmesine deyard›mc› olmufltur. ‹nsan›n kendisini güvende hissetmemesi bireysel ve çevreselçerçevede farkl› nedenlere dayal› olarak ortaya ç›kan psikolojik bir durumdur. Gü-vensizlik hissinin oluflmas›nda her unsur farkl› derecelerde etkili olur. Söz konusufaktörlerin neler oldu¤u ve güvensizlik duygusunun oluflmas›na hangi seviyelerdeetki etti¤inin belirlenmesi, hem oluflan suç korkusunun hem de bu korkunun üs-tesinden gelmeye, ortaya ç›kmas›n› engellemeye yönelik politikalar›n gelifltirilme-sine katk› sa¤lar. Suç korkusunu etkileyen faktörler genelde savunmas›zl›k ile ilifl-kilendirilen sosyo-demografik ve çevresel faktörler üzerinde yo¤unlaflmaktad›r.Suç korkusu, bireylerin alg›lad›klar› savunmas›zl›k hissi ile yak›ndan ilgilidir. Top-lumda baz› insanlar›n di¤erlerine göre daha yüksek seviyede suç ma¤duru korku-su hissetmeleri söz konusudur. Risklere aç›k olma, kendini koruma gücü ve yete-ne¤inden mahrum olma ve önceden öngörülemeyen hayati sonuçlar bireylerde sa-vunmas›zl›k ve korku hissi oluflturmaktad›r. Bu ba¤lamda; sald›rganlara karfl› ko-yabilecek fiziksel yeterliklere sahip olmayan; evlerini korumak için al›nacak gü-venlik önlemlerini temin edecek maddi gücü bulunmayan; suç ma¤duru oldukla-r›nda u¤ran›lan kay›plar›n› telafi etmek için ortalama bir kifliden daha fazla zamanve çabaya gerek duyan bireylerin bu hususlar› tafl›mayan di¤er bireylere nazarandaha yüksek bir suç korkusu seviyesine sahip olduklar› ileri sürülmektedir (Killi-as, 1990). Savunmas›zl›k ile ilgili faktörler kapsam›nda Hale (1996) üç temel grupönermektedir. Bunlar yafll›lar, kad›nlar ve fakirlerdir. O’na göre bu üç grup dahafazla suç ma¤duriyet riski ve korkusu göstermektedir.

Bu konuda yap›lan çal›flmalar sosyolojik analiz ve co¤rafik analiz olmak üzereiki flekilde kendini göstermektedir. Sosyolojik analiz, araflt›rmaya kat›lan denekle-rin yaflam biçimlerine ba¤l› olarak ortaya ç›kabilecek suç ma¤duru olma risk sevi-yesi, suç ma¤duru olma endiflesinin yo¤unlu¤unu incelemekte, bu iki de¤iflkenaras›ndaki iliflkiyi bulmaya çal›flmaktad›r. Co¤rafik analizde ise, iki farkl› co¤rafikalana iliflkin suç ma¤duru olma kayg›s› araflt›r›l›p karfl›laflt›r›lmaktad›r. Ankete kat›-lan kiflilerin alg›lar›na dayal› olarak güvenli ve güvensiz olarak görülen bölgelerinsuç yap›s›n› ve di¤er özelliklerini araflt›rmaktad›r (Robert ve Marie, 1998). Normalkoflullarda, suç say›s› yo¤un olan bölge daha riskli ve güvensizlik kayg›s›n›n dado¤al olarak yüksek hissedildi¤i, suç say›s›n›n az oldu¤u bölge ise daha az risklive bu nedenle de çok daha güvenli olarak ifade edildi¤i düflünülür. Ancak, sonuç-lar her zaman bu do¤rultuda olmamaktad›r. Gerçek suç seviyelerini bilmeyen ka-t›l›mc›lar›n söz edilen bölge hakk›nda daha önceden sahip oldu¤u görüfllere daya-l› olarak göreceli bir durum sergilemesi de mümkün olmaktad›r. Suç ma¤duru ol-ma kayg›s› ço¤unlukla büyük kentlerin farkl› semt ve mahallelerdeki suç oranlar›hakk›nda sahip olunan görüfller çerçevesinde oluflmayabilir.

Suç ma¤duru olma korkusunun oluflumuna yol açan etmenler bireysel ve çev-resel faktörler olarak ayr›labilir. Çünkü suç ma¤duriyeti büyük ölçüde bireyin kifli-sel karakteristikleri, yaflam tarz› ile ifl ve ikamet çevresinin yap›s› ile iliflkili olarakmeydana gelmektedir. Bireylerin suç ma¤duru olma risk de¤erlendirmesi ve ma-ruz kald›¤› sapk›n davran›fllar› alg›lama flekli suç korkusuna bireysel ölçüde etkieden faktörler aras›nda yer almaktad›r. Sokakta karfl›lafl›lan sarhofl veya tinerci birkiflinin potansiyel bir tehdit olarak alg›lanmas› bireyler aras›nda farkl›l›k gösterir.


Suç korkusu genelde kentyaflam›nda var olan suç vesuçlulu¤a iliflkin birkavramd›r. Daha öncekiolumsuz deneyimler, ma¤durolma, suça tan›kl›k etme,ma¤dur olan bir yak›n› olma,medyada suç vema¤duriyetler içeren çoksay›da haber görme, ifl veyaflam çevresinde suçukolaylaflt›ran unsurlar›nbulunmas› gibi hususlarbireylerin suç ma¤duru olmaendifleleri üzerinde etkiliolmaktad›r.

Kimisi bu karfl›laflmay› s›radan bir durum olarak görürken kimisi ise olas› bir sald›-r› kayna¤› olarak alg›layabilmektedir. Yaflan›lan veya çal›fl›lan bölgenin suç profilide bu anlamda dikkate de¤er bir rol oynamaktad›r. Bak›ms›z, kirli, ayd›nlatmas›yetersiz, iflsiz gençlerin ve yetiflkinlerin yo¤unlukta oldu¤u, uyuflturucu kullan›m›ve ticaretinin yap›ld›¤›, alkollü e¤lence yerlerinin bulundu¤u ve buna benzer so-runlu bir bölgede bulunan bireylerin suç ma¤duru olma riskini daha yüksek sevi-yede yaflad›klar› söylenebilir. Suç ma¤duru olma korkusu yafl, cinsiyet, sosyo-eko-nomik durum, sosyal çevre, yaflam biçimi, ikamet yeri, daha önce ma¤dur olup ol-mama ve benzeri di¤er birtak›m unsurlara ba¤l› olarak de¤iflkenlik gösterir.

Yafl Savunmas›zl›k teorileri kapsam›nda yafl, suç korkusu çal›flmalar›nda genel olarakanlaml› bir de¤iflkendir. Suç korkusuna iliflkin olarak yafll›lar›n di¤er yafl gruplar›n-da olanlara göre daha yüksek seviyede suç ma¤duru olma korkusuna sahip olduk-lar› yönünde kamuoyunda genel bir yarg› bulunmaktad›r. Kamuoyundaki genelinanç ve bilimsel çal›flmalardaki sonuçlar, yafl›n artmas›yla suç korkusu aras›nda po-zitif bir iliflki oldu¤u yönündedir. Sosyal bilimler alan›nda demografik de¤iflkenleraras›nda en baflta gelen unsurlardan birisi olan suç korkusu ile yafl aras›ndaki ilifl-kiyi ortaya koyan çok say›da araflt›rma bulunmaktad›r. Konuya fiili suç ma¤duriye-ti ve suç ma¤duriyeti riski aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, araflt›rmalar ve suç istatistikleriyafll›lar›n gençlerden daha az suça maruz kald›klar›n› göstermektedir. Yafll›lar kate-gorisinde; yafll› erkeklerin yafll› kad›nlardan daha fazla, flehirlerde yaflayan yafll›la-r›n k›rsal bölgelerde yaflayan yafll›lardan daha fazla ma¤duriyet oran›na sahip ol-duklar› belirlenmifltir. Di¤er taraftan, efllerinden ayr› ya da boflanm›fl kiflilerin, az›n-l›klar›n, büyük kentlerde yaflayanlar›n ve evlenmemifl kiflilerin suç ma¤duru olmaoranlar›n›n daha yüksek oldu¤u yönünde çok say›da araflt›rma sonucu bulunmak-tad›r (Joseph, 1997). Yaln›z yaflama, savunmas›zl›k konusu içerisinde incelenmesigereken bir konudur. Bu insanlarda daha çok flahsa karfl› ifllenen suçlar›n ma¤duruolma korkusu üzerinde etkilidir. Yafll›lar genelde h›rs›zl›k, kapkaç, soygun ve darpgibi suçlara iliflkin ma¤duriyet riskini yüksek seviyede tafl›rken yafll› kad›nlarda isecinsel içerikli suçlara iliflkin ma¤duriyet riski çok düflüktür (Evans, 1995).

Yafll›lar›n suç ma¤duru olma korku seviyelerinin çevresel koflullara göre de¤i-fliklik gösterdi¤i yönünde görüfller bulunmaktad›r. Yafll›lar›n suç ma¤duriyeti kor-kusunun fiili suç ma¤duriyeti riski ile orant›l› oldu¤u ifade edilir. Suç oran› ve ma¤-duriyet riskinin yüksek oldu¤u yerlerde suç korkusu da yüksek seviyededir. Ben-zer flekilde, suç say›s› ve ma¤duriyet riskinin düflük oldu¤u co¤rafi alanlarda iseyafll›lar›n suç korku seviyeleri de düflüktür (Hale, 1996). Buna benzer olarak, gelirseviyesinin düflük oldu¤u yerleflim alanlar›nda ikamet eden yafll›lar›n suç korkula-r› gençlerden daha fazla iken gelir seviyesinin yüksek oldu¤u, düzenli ve bak›ml›semtlerde oturan yafll›lar›n suç korku seviyeleri düflük tespit edilmifltir (Baumer,1985). Di¤er taraftan, yafl›n suç korkusu üzerindeki etkisinin büyük kentlerde veflehir merkezlerinde çok yüksek, küçük kasabalarda ve k›rsal yerleflim alanlar›ndaise çok düflük oldu¤u yönünde bulgular ortaya konulmufltur (Baumer, 1985).

‹statistiksel suç oranlar› ba¤lam›nda yafll›lar›n suç ma¤duriyet risk seviyelerinebak›ld›¤›nda suç ma¤duriyet riski ile suç korkusu aras›nda anlaml› bir iliflki olma-d›¤› söylenebilir. Yafll›lar›n gerçek suç ma¤duriyeti risk oranlar›n›n çok üstünde birkorku seviyesi sergiledikleri de öne sürülmektedir. Olas› suç riski karfl›s›nda ken-dini koruma gücünden mahrum olma, yan›nda kendisine yard›m edecek kimseninolmay›fl›ndan kaynaklanan zay›f ve korumas›z olma hissi burada etkilidir (Fattah


Suç ma¤duriyeti korkusununflekillenmesinde bireylerinyafl›, cinsiyeti ve sosyo-ekonomik yap›s› ileyaflan›lan çevrenin sosyal vefiziki koflullar› roloynamaktad›r.

ve Sacco, 1989). Suç korkusu yafll›larda suçun kendisinden daha büyük bir sorun-dur. Suç korkusu yafll›lar›n yaflam kalitesini ve refah›n› önemli ölçüde düflürerekbu kiflilerin sosyal aktivitelerini k›s›tlayabilmekte, yaflam koflullar› ve sorunlar› kar-fl›s›ndaki dirençlerinin zay›flamas›na ve mutluluklar›n›n da azalmas›na yol açabil-mektedir (Lawton vd., 1976). Öyle ki, baz› yafll›lar›n suç korkusunun etkisiyle ken-dilerini d›fl dünyadan soyutlad›klar› ve eve hapsettikleri yönünde veriler bulun-maktad›r (LaGrange ve Ferraro, 1987). Gençler, yaflam tarzlar›ndaki farkl›l›klar›(daha fazla d›flar›da olmalar›, geceleri d›flar›da olmalar›, geceleri alkol tüketilenyerlere gitmeleri gibi) nedeniyle, daha fazla ve s›kl›kla suça maruz kalabilmekte-dir. Günlük rutin aktiviteleri esnas›nda daha fazla suç ma¤duriyet riski tafl›malar›nedeniyle gençlerin suç korku seviyelerinin yüksek olmas› oldukça anlafl›l›r bir so-nuç olarak de¤erlendirilebilir (Ferraro, 1995). Gençler aras›nda genelde fliddet içe-ren suçlara karfl› bir korku hali öne ç›kmaktad›r. Gençler kendilerinin sald›r›, darp,fliddet suçu ma¤duru olma risk seviyelerini daha yüksek görmektedir (May, 2001b).Ancak bu risk alg›lamas›n›n suç korkusuna iliflkin yönü tam olarak aç›klanama-maktad›r. Çocuklar ve gençler suç korkusu konusunda yetiflkinlerden farkl› tepki-ler vermektedir (Marks, 1978). Baz› çocuklarda suç korkusu oldukça düflük sevi-yede ve herhangi bir ba¤›ms›z de¤iflkenle aç›klanamayacak özellik gösterirken ba-z› çocuklarda ise, suç tiplerine göre de¤iflen ölçülerde, yüksek seviyede bir korkugörülebilmektedir (Marks, 1978). Bu nedenle, çocuklar›n suç korkusu ve suç ma¤-duriyet riskine iliflkin görüfl ve alg›lar› bu konudaki araflt›rmalarda ayr› bir alan ola-rak de¤erlendirilmektedir.

Gençlerin suç korku durumlar› hakk›nda neler söyleyebilirsiniz? Anlat›n›z.

Cinsiyet Suç korkusuyla ilgili araflt›rmalarda savunmas›zl›k alan› içerisinde cinsiyet faktörüyafl faktörüne ilave olarak dikkat çeken di¤er bir husustur. Cinsiyet üzerinden ya-p›lan de¤erlendirmelerde oldukça tutarl› bulgular ortaya konulmufltur. Erkekler,kad›nlardan daha fazla suç ma¤duru olmaktad›r. Dolay›s›yla erkeklerin suç ma¤-duru olma olas›l›¤› kad›nlardan daha fazlad›r. Bu durum özellikle flahsa karfl› iflle-nen suçlarda çok daha belirgindir. Burada, kad›nlar›n suç ma¤duru olma korkusunedeniyle riskli bölgelerden uzak durmalar›, sosyal ve ifl iliflkilerinde kaba kuvvetve fliddete yol açabilecek tutum ve davran›fllardan uzak olmalar›n›n etkili oldu¤usöylenebilir. ‹statistiksel gerçek bu olmakla birlikte konu suç ma¤duriyeti korkusu-na geldi¤inde, suç ma¤duriyeti riski daha düflük olmas›na ra¤men kad›nlar›n suçma¤duru olma korku seviyelerinin erkeklerden daha fazla oldu¤u görülmektedir(Chiricos vd., 1997). Kad›nlar›n suç korku seviyelerinin yüksek oldu¤u feminist ki-fli ve gruplar taraf›ndan da kabul edilmektedir (LaGrange ve Ferraro, 1989). Kad›n-lar›n suç korkusu, tecavüz tehdit alg›s› ve di¤er cinsel içerikli sald›r›lardan (laf at-ma, gözlerle ve elle taciz etme gibi) dolay› yüksek seviyede olabilmektedir (Goo-dey, 1994). Kad›nlar›n suç ma¤duriyeti risk oranlar› ile suç korku seviyeleri aras›n-da do¤ru orant›l› bir iliflki bulunmamaktad›r. Bu durum özellikle cinsel suçlar ileflahsa karfl› suçlarda çok daha belirgin bir durumdad›r. Cinsel sald›r› ma¤duru ol-ma riskinin %1 oldu¤u bir yerleflim yerinde kad›nlar›n yaklafl›k %70’inin bu suçtanma¤dur olma korkusunu tafl›d›klar› görülmüfltür (Geleri, 2006). Bu paradoksu sa¤-l›kl› bir flekilde aç›klaman›n zorlu¤u sakl› kalmak kofluluyla kad›nlar›n suç korku-sunun yüksek olmas› psikolojik analizlerle izah edilebilir. Fiziksel özelliklerindendolay› kendilerini suçlar karfl›s›nda savunmas›z hissetmeleri, olas› suç ma¤duriye-


Suç korkusu çal›flmalar›ndayafl ve cinsiyet suç ma¤duruolma risk alg›s›n› ve suçkorkusunu art›ran iki önemliba¤›ms›z de¤iflkendir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




2

tinin olumsuz etkilerinin kendileri için çok a¤›r olmas›, suç ma¤duriyetinin etkile-rinden kurtulman›n çok uzun ve sanc›l› bir süreç olmas› gibi nedenlerden dolay›kad›nlar›n suç ma¤duriyet korkular› daha yüksek olmaktad›r (Crowell ve Burgess,1996). Kad›nlar psikolojik, davran›flsal, kiflili¤e dayal› ya da fiziksel baz› faktörler-den dolay› kendilerini suçlulara karfl› savunmas›z hissetmektedir (Hale, 1996).

Kad›nlar özellikle tecavüz korkusunun etkisiyle geceleri meydana gelebilecekh›rs›zl›k, gasp ve kapkaç baflta olmak üzere her türlü suç riskinin tecavüz ile so-nuçlanabilece¤i kayg›s›n› da yüksek seviyede hissetmektedir. Gece evden h›rs›zl›kveya soygun suçunun bununla s›n›rl› kalmay›p tecavüzü de içine alabilece¤i yö-nünde bir kayg› bulunmaktad›r (Ferraro, 1995). Di¤er taraftan Stanko (1995) ka-d›nlar›n daha fazla suç korkusuna sahip olmalar›n› onlar›n ço¤u kez gizli kalan,aç›¤a ç›kmayan, resmi suç istatistiklerine yer almayan ancak kendilerinin bildi¤i,bizzat yaflad›¤› ve etkilerini unutamad›¤› çok farkl› fliddet suçuna (aile içi fliddet,fliddet tehdidi, cinsel taciz ve cinsel sald›r› gibi) maruz kalmalar›na ba¤lamaktad›r.Bu konuda yürütülen anket çal›flmalar›nda erkeklerin suç korkusuna iliflkin duy-gular›n› aç›k ve do¤ru bir flekilde söylemekten kaç›nmalar›, korkular›n› reddetme-leri veya gizlemeleri söz konusu olabilmektedir (Smith ve Torstensson, 1997). An-cak bu olas›l›¤a dayal› bir yaklafl›m, erkeklerin suç ma¤duriyeti korku seviyelerin-de s›n›rl› oranlarda oynama olabilece¤i varsay›m› sakl› kalmak kayd›yla, kad›nlar›nsuç ma¤duru korkusunun erkeklerden fazla oldu¤u yönündeki bulgular›n yanl›floldu¤u anlam›na gelmemelidir.

Sosyo-Ekonomik Durum Skogan ve Maxfield (1981) ekonomik ve sosyal yetersizli¤i, sosyal savunmas›zl›kolarak tan›mlamaktad›r. Bireylerin sosyo-ekonomik yap›s›yla suç korkusu aras›ndaanlaml› bir iliflkinin varl›¤›ndan söz edilebilir. Ancak, gelir ve e¤itim seviyesi, yafl vecinsiyet ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, suç korkusu ile daha az iliflkilidir (Baumer, 1978). Bukonudaki araflt›rmalar›n büyük bir k›sm› suç korkusu ile sosyo-ekonomik statü ara-s›nda ters orant›l› bir iliflkinin varl›¤›na iflaret etmektedir (Will ve McGrath, 1995).Bireylerin e¤itim ve ekonomik durumlar› iyilefltikçe suç ma¤duru olma riskleri deazalmaktad›r. Ekonomik durumlar› iyi olan insanlar suç oran› düflük ve daha güven-li yerlerde oturmakta, sosyal aktivitelerini yapmakta, can ve mal emniyetleri (kifliselgüvenlik, araba, ev ve iflyeri güvenli¤i) için güvenlik önlemleri almaktad›r. Bu ne-denle, bu grupta yer alan kiflilerin suç ma¤duriyeti risk seviyeleri ile suç ma¤duruolma korku seviyeleri de düflük olmaktad›r (Clemente ve Kleinman, 1977).

E¤itim seviyesi yüksek olan bireyler suç, suçluluk, suç önleme ve ma¤duriyetkonular›nda daha duyarl› ve bilinçli hareket etmektedir. Kentlerde mahalle vesemtlerin sosyo-ekonomik yap›s› farkl›l›k gösterir. Ekonomik ve e¤itim seviyesiyüksek olan bireylerin genelde belirli semtlerde, düflük olanlar›n da benzer flekil-de di¤er belirli semtlerde ikamet ettikleri görülür. Bu durum asl›nda kendi içindedo¤al bir seleksiyona yol açmaktad›r. Yaflam tarz› suç korkusun varl›¤› ve seviye-si üzerinde etkisini göstermektedir. E¤itim seviyesi yüksek olan bireyler kendileriaç›s›ndan sorunsuz ve nezih gördükleri yaflam alanlar›nda ikamet etme, gezme veifl yapma e¤ilimindedir. Bu yerler büyük ço¤unlukla gerek özel güvenlik persone-li gerekse güvenlik teknolojileri anlam›nda güvenlik önlemleriyle donat›lm›flt›r.Herkesin hassasiyet seviyesi birbirinden farkl›l›k gösterir. E¤itim seviyesi yüksekolan kiflilerin çevresel koflullar›, olaylar› ve olas› sorun kaynaklar›n› de¤erlendirir-ken rasyonel davrand›klar› ve afl›r› duygusall›ktan kaç›nd›klar› da söylenebilir.


Yafl ve cinsiyet ile suçkorkusu aras›nda güçlü biriliflki vard›r. Bu iliflkiözellikle kad›nlar için flahsakarfl› ifllenen suçlarda,erkekler içinse mala karfl›ifllenen suçlarda çok dahaanlaml› bulgular ortayakoymaktad›r.

Kad›nlar gece evlerine yaln›zgiderken kapkaç veyasoygun suçlar›ndan ve busuçlar›n cinsel sald›r› vetecavüz ilesonuçlanmas›ndan çokkorkmaktad›r (Ferraro,1995).

E¤itim düzeyi ile suç korkusuaras›nda ters orant›l› biriliflki bulunmaktad›r. E¤itimdüzeyi artt›kça suç korkusuazalmaktad›r. Yüksek e¤itimdüzeyi suç ma¤duru olmakayg›s›n› azaltmaktad›r.

Suç korkusu, toplumda gelir seviyesi yüksek olanlar ile düflük olanlar aras›ndagenifl bir uçuruma yol açmaktad›r. Gelir seviyesi yüksek olanlar, ma¤duriyet riski-ni azaltmak için özel güvenlik personeli ve teknolojilerinin bulundu¤u sitelerdeoturmakta veya kendi evlerinde bu teknolojileri kullanmakta iken bu tedbirleri ala-bilecek ekonomik gücü olmayanlar ise suçlara karfl› daha korumas›z hale gelmek-tedir. Asl›nda burada göze çarpan bu zengin ve fakir aras›ndaki uçurum yaflam›nher alan›nda farkl› flekillerde bulunmaktad›r: ekonomik durumu iyi olanlar çocuk-lar›n› özel okullarda okuturken, ekonomik durumu iyi olmayanlar çocuklar›n› dev-let okullar›na göndermektedir; zenginler özel doktor ve hastanelerden yararlan›r-ken devlet memurlar› ve di¤er vatandafllar devlet hastanelerinden yararlanmakta-d›r. Bu tür örnekleri ço¤altmak mümkündür. Bunun yan›nda, e¤itim ve gelir sevi-yesinin düflük olmas›yla suç korkusu aras›nda da benzer bir iliflkinin olabilece¤iakla gelebilir.

Sosyo-ekonomik durum ile suç korkusu aras›ndaki iliflki suç türleri bak›m›ndanfarkl›l›k göstermektedir. Mala karfl› ifllenen suçlara iliflkin suç ma¤duriyeti korkusuile yafl ve cinsiyet aras›nda anlaml› bir iliflkinin varl›¤›n› ileri sürmek çok zor. Bi-reylerin gelir seviyesi artt›kça, ekonomik varl›klar› ço¤ald›kça mala karfl› suç ma¤-duriyet riskleri ve dolay›s›yla mala karfl› suç ma¤duru olma korkular› da artmakta-d›r. Bu ba¤lamda, özellikle mala karfl› ifllenen suçlar›n ma¤duriyet korkusununvarl›k ve yoklukla yak›n iliflkisi bulunmaktad›r.

Geçmifl Ma¤duriyet Durumu Suç korkusunu aç›klayan model içerisinde yer alan di¤er bir unsur geçmifl ma¤du-riyet durumudur. Kiflisel korku daha önceden maruz kal›nan suç ma¤duriyetleriy-le çok yak›n bir iliflki içindedir (Robert ve Marie, 1998). Geçmifl ma¤duriyet teori-leri suç korkusunu toplumdaki suç seviyesine, bireylerin suç hakk›nda öncedenedindi¤i deneyimlere, baflkas›ndan ya da medyadan duydu¤u haberlere dayal› ola-rak aç›klamaktad›r (Bennett, 1990). Bu yaklafl›m bireylerin suça iliflkin deneyimle-rinin üç farkl› flekilde ortaya ç›kt›¤›n› ileri sürmektedir: 1) Birey do¤rudan bizzatkendisi suç ma¤duru olmufltur. 2) Birey, dolayl› olarak suç ma¤durunu tan›mas›veya içinde bulundu¤u sosyal iliflkiler a¤› çerçevesinde suça ve suç ma¤duriyetineiliflkin bilgileri ö¤renmifltir. 3) Bireyin suç ve suç ma¤duriyetine iliflkin bilgi ve de-¤erlendirmeleri medyada yer alan haberler ba¤lam›nda oluflmufltur (Bennett, 1990).

Do¤rudan yaflanan bireysel ma¤duriyet ile suç korkusu aras›nda ne tür bir ilifl-ki oldu¤u konusunda farkl› araflt›rma sonuçlar› bulunmaktad›r. Araflt›rmalar›n bü-yük bir k›sm› bireysel ma¤duriyet ile korku aras›nda istatistiksel bir iliflki oldu¤uyönünde sonuçlar ortaya koymaktad›r (Skogan, 1987; Geleri, 1996) Daha önce ya-flanm›fl bir suç ma¤duriyetinin güvensizlik kayg›s› üzerinde çok büyük bir belirle-yici rolü bulunmaktad›r. Suç ma¤duru olmufl bir kifli, ma¤duriyetin psikolojik etki-siyle, hiç suç ma¤duru olmam›fl bireylere nazaran, tekrar ve fazlas›yla suç ma¤du-ru olmaktan korkmaktad›r. Bu yönüyle suç ma¤duriyeti güvensizlik kayg›s›n›olumsuz yönde etkilemektedir (Geleri, 2006). Bu temel görüflün yan› s›ra, araflt›r-malar›n bir k›sm› bu iliflkinin zay›f oldu¤u, küçük bir k›sm› bu konuda herhangibir iliflkinin bulunmad›¤› yönünde veriler ortaya koymufltur (Wanner ve Caputo,1987). Suç korkusu ile do¤rudan yaflanan bireysel suç ma¤duriyeti aras›ndaki ilifl-ki, ma¤dur olan bireyin ma¤duriyet sürecinin nas›l üstesinden geldi¤i ile çok s›k›ba¤lant›l›d›r. Bireyin ma¤duriyetin sonuçlar›n› k›sa sürede atlatmas›, suçu çok faz-la dikkate al›nacak kadar önemli görmemesi burada önemlidir (Agnew, 1985).

Suç korkusu ile geçmifl ma¤duriyet aras›nda bir iliflkiyi inceleyen çal›flmalar bi-reysel ma¤duriyet deneyimleri ile suç korkusu aras›ndaki iliflkinin suç türlerine gö-


Gelir ve e¤itim seviyesidüflük olan insanlar›n suçma¤duru olma risklerinin vedolay›s›yla suç korkular›n›nyüksek oldu¤unu söylemekgerçekçi olmaz. Bu durumözellikle mala karfl› ifllenensuçlarda çok dahabelirgindir. Sosyo-ekonomikdurumu düflük olanbireylerin maddi aç›dansuçlular› cezp edebilecek birmala sahip olmad›klar›söylenebilir.

re farkl›l›k gösterdi¤ine iflaret etmektedir. Belirli suç ma¤duriyetleri bazen belirlisuç türlerinden korkmaya yol açmaktad›r (Belyea ve Zingraff, 1988). fiahsa karfl›suç ma¤duriyeti ile suç korku seviyesi aras›nda anlaml› bir iliflki bulunamazkenmala karfl› ifllenen suçlarla (özellikle evden h›rs›zl›k suçlar›) suç korkusu aras›ndaistatistiksel bir iliflki bulunmufltur (Smith ve Hill, 1991). Ancak Polat ve Gül’ün(2010) araflt›rmalar› ise hem flahsa hem de mala karfl› ifllenen suçlarda geçmifl ma¤-duriyetin suç korkusunu art›rd›¤›n› ortaya koymufltur. Bu araflt›rma sonuçlar›na gö-re; kavga, fiziki fliddet, h›rs›zl›k, laf atma ve sark›nt›l›k suçlar›n›n herhangi birindenma¤dur olan bireyler, bu suç türlerinden ma¤dur olmayanlara göre yaflad›klar› yer-lerde kendilerini daha az güvende hissetmektedirler.

Geçmifl ma¤duriyet durumu içerisinde, zaten normal koflullarda suç korku se-viyeleri yüksek olan yafll›lardan bireysel ma¤duriyeti yaflam›fl olanlar›n suç korku-sunun çok daha ileri seviyede oldu¤u ileri sürülmektedir. Bu grupta yer alan yafl-l›larda, kendilerini sosyal yaflamdan soyutlama, yaflama kiflisel güvenlik odakl›bakma e¤ilimi oldukça yayg›nd›r. Erkeklerde (özellikle 30 yafl alt›), bireysel ma¤-duriyet ile suç korkusu aras›nda anlaml› bir iliflkinin oldu¤u yönünde kuvvetli bul-gu bulunmamaktad›r (Geleri, 2006). Mala karfl› suç ma¤duriyeti ile ilgili olarak bi-reylerin kendisinin ya da bir tan›d›¤›n›n, yak›n›n›n maruz kald›¤› mala karfl› suçma¤duriyeti deneyiminin suç korkusu üzerinde anlaml› bir etkisi vard›r. Bu anlam-da, kendisi veya bir yak›n› mala karfl› suç ma¤duriyetine u¤rayan bireylerde busuçlar›n ma¤duru olma korku seviyesi yüksek olmaktad›r.

Suç oran›nda meydana gelen art›fl do¤rudan veya dolayl› olarak, çal›flan çal›fl-mayan, erkek bayan, yafll› genç herkesi etkilemektedir. ‹nsanlar›n hayatlar›ndan al-d›klar› tat ve yaflam kaliteleriyle çok yak›n iliflki içerisinde olmas› nedeniyle suçlailgili duyulan endifle ve korku büyük öneme sahiptir. Baz› insanlar›n, geçirmifl ol-duklar› farkl› deneyimlere ba¤l› olarak, suç ma¤duru olabilme korkusunu tafl›mas›gayet do¤ald›r. Kimisi daha önce suça maruz kalm›fl, kimisi suça tan›k olmufl, ki-misinin bir yak›n› suçtan zarar görmüfl, kimisi ise medyada suç ve etkileriyle ilgilihaberlerin tesirinde kalm›fl olabilir.

Bireysel ma¤duriyet ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda dolayl› ma¤duriyet toplumda çok da-ha s›k karfl›lafl›lan, toplumun daha genifl bir kesimini içine alan bir durumdur. Suçma¤duriyeti ba¤lam›nda, ifllenmifl bir suça tan›k olman›n veya suç ma¤duru olanbir yak›n› bulunman›n da güvensizlik kayg›s› üzerinde olumsuz etkisi bulunmak-tad›r. Bu kapsamda bulunan kifliler di¤erlerine göre daha fazla suç ma¤duru olmaendiflesi tafl›maktad›r (Geleri, 1996). Ma¤duriyeti bizzat yaflamayan ancak bir yak›-n› veya tan›d›¤›n›n karfl› karfl›ya kalmas› veya ö¤renmesi sonucu kendisi de bu ola-ya vak›f olan bireyler ma¤duriyet durumunu (öncesi, esnas› ve sonuçlar› ile) zih-ninde canland›rmak suretiyle konuyu anlamaya çal›flmaktad›r. Bu durumda bazenbireyler kendilerini ma¤durlar ve ma¤duriyet durumu ile karfl›laflt›rma yoluna dagidebilmektedir. Küçük kasaba ve yerleflim alanlar›nda aile, akraba ve komflulararas› iliflkilerin daha iyi ve yo¤un olmas›, dolayl› ma¤duriyet üzerinde farkl› etkilermeydana getirmektedir. Ma¤duriyet sonras› oluflan fiziksel ve ruhsal zararlar›n gi-derilmesi anlam›nda bu yak›n iliflkilerin çok büyük katk›s› bulunmakla birlikte do-layl› ma¤duriyet hissinin suç korkusunun artmas›na yol açt›¤› da ayr› bir bulgudur.Toplumsal aç›dan birbirleriyle yak›n bir iliflki a¤›na girmifl çevrelerde suç ve suçma¤duriyeti konular›ndaki bilgi ve deneyimlerin s›k ve detayl› bir flekilde paylafl›m›suç ma¤duriyeti korkusunun artmas›na neden olabilmektedir (Hale, 1996). Kamu-oyunda medyan›n toplumsal ve bireysel suç korkusu üzerinde etkili bir konumdaoldu¤u yönünde bir anlay›fl bulunmaktad›r. Sözlü ya da medya vas›tas›yla ö¤reni-len ve bireyin kendisiyle yak›nl›k hissetti¤i ma¤durlara karfl› gerçeklefltirilen suç ey-lemlerine iliflkin dolayl› bilgiler de suç korkusunu olumsuz yönde tetiklemektedir.


Baz› durumlarda, suçkorkusu yerine öfkeduygusunun da a¤›rl›kl› birunsur olarak öne ç›kt›¤›görülmektedir (Ditton vd.,1999).

Daha önce bireyselma¤duriyet deneyiminiyaflayan kad›nlar ileyafll›larda ayn› tür suçlarbaflta olmak üzere suçma¤duru olma korkusuoldukça yüksek seviyededir.

Sosyal ve Fiziki Koflullar Suç korkusunun oluflmas›nda bireylerin yaflad›klar› çevresel koflullar›n da etkisivard›r. Çevresel koflullar aras›nda yaflan›lan yerdeki nüfus yo¤unlu¤u (kent ve k›r-sal yaflam alan›), suç seviyesi, toplumsal iliflkiler a¤›, medeni olmayan davran›fllarve olumsuz fiziki koflullar›n incelenmesinde yarar bulunmaktad›r.

Kent Yaflam› Suç korkusu adeta kentsel yaflam›n do¤al, ayr›lmaz bir unsurudur. Büyük kentler-deki kültürel farkl›l›klar ve yabanc›laflma hissi suç korkusuna olumsuz katk› sa¤la-maktad›r. Büyük kentlerde çok s›k görülen bireyselleflme, yabanc›laflma, mesafeli,uzak ve resmi iliflkiler, sosyal kontrol mekanizmalar›n›n zay›fl›¤› ve iflsizlik suç vesuçlulu¤u, dolay›s›yla da suç korkusunu art›rmaktad›r. Bu genel çerçevede büyükkentlerin nüfus fazlal›¤› ve yo¤unlu¤u ve heterojen yap›s› ile suç korkusu aras›n-da anlaml› pozitif bir iliflki oldu¤u görülmektedir. Kentsel çevrede yabanc›larla bir-likte yaflama duygusu beraberinde güvensizlik hissinin oluflup artaca¤› ortamlar›haz›rlamaktad›r (Merry, 1981). K›rsal bölgede, herkesin genelde birbirini tan›d›¤›az nüfuslu bir yerleflim bölgesinde (köy veya kasaba) herhangi bir suç ma¤duruolma endifle veya korkusu kentlere göre çok daha düflüktür.

Büyük kentlerden küçük kentlere ve kasabalara gidildikçe suçlarda azalmameydana gelmektedir. Büyük kentlerde yaflaman›n çok farkl› olumsuz yanlar›n›nve suç oranlar›n›n yüksek olmas›n›n da etkisiyle nüfusun fazla oldu¤u yerlerde,büyük kentlerde yaflayan insanlar›n suç ma¤duru olma korkusunun küçük yerle-flim alanlar›nda yaflayanlar›n suç ma¤duriyeti korkusundan daha yüksek oldu¤uyönündeki bulgular ço¤unluktad›r (Yarwood ve Gardner, 2000). ‹stanbul do¤alolarak güvensizlik kayg›s› daha yüksek olan bir kenttir. Bugün ‹stanbul’daki gü-vensizlik seviyesi ile bir küçük kentteki (Erzincan gibi) güvensizlik seviyesi ve ne-denleri aras›nda farkl›l›k vard›r. Erzincan ilinde 2008 y›l›nda yap›lan “güvenlik al-g›lama anketi” sonucuna göre bu araflt›rmaya kat›lanlar›n %73,2’sinin flehrin gü-venli¤inden memnun olduklar› ortaya ç›km›flt›r (Polat ve Gül, 2010:173). Konuyubu mant›k içerisinde biraz daha detayland›rd›¤›m›zda, büyük kentlerde de mahal-leler ve semtler aras›nda da güvensizlik kayg›s› aç›s›ndan farklar oldu¤u görülmek-tedir. Büyük kentlerde baz› semt ve mahalleler di¤er yerlere göre çok daha az gü-venli kabul edilir. Örne¤in; Ankara’da Alt›nda¤ Yenido¤an ile Çankaya Oran semt-leri veya Sincan Sarayc›k ile Keçiören Etlik semtleri aras›nda suç korku seviyelerioldukça farkl›l›k gösterecektir. Yenido¤an ve Sarayc›k mahalleleri konumlar›, suçoran› ve türleri ve buralarda ikamet eden kiflilerin sosyo-psikolojik, e¤itim, ekono-mik ve kültürel yap›lar›ndaki farkl›l›klar çerçevesinde di¤er mahallelere göre suçma¤duru olma endiflesinin, korkusunun çok daha fazla hissedildi¤i yerlerdir. Budurum ABD, AB ülkeleri veya bir baflka ülke için de benzer bir özellik gösterir.

Suç Seviyesi Suç korkusu ile daha önce yaflanan suç ma¤duriyeti veya ifllenen suç say›s› aras›n-da yak›n bir iliflki oldu¤u aç›kça söylenebilir. Suçlar›n fazla say›da ifllendi¤i bölge-lerde suç ma¤duru olma korkusu da yüksek olmaktad›r. Genelde belirli bir bölge-deki suç say›s›, seviyesi ile suç korkusu aras›nda pozitif bir iliflki oldu¤u yönündegüçlü bir görüfl birli¤i bulunur. Yani, suç say›s›n›n fazla oldu¤u yerlerde suç kor-kusunun da yüksek, suç say›s›n›n az oldu¤u yerlerde ise suç korkusunun da dü-flük seviyede oldu¤u düflünülür. Ancak yap›lan araflt›rmalar bu tezin bilimsel ola-rak geçerli bir taban›n›n olmad›¤›n› göstermektedir. Bu konudaki araflt›rmalar›n


Kent yaflam› k›rsalalanlardakine göre dahastresli ve risklidir. Bu aç›dankentlerde suç korkusu çokdaha fazla hissedilir.Yaflan›lan yerin co¤rafikbüyüklü¤ü, nüfus yo¤unlu¤uve yerleflim yap›s›n›nbireylerin suç korkusuüzerinde etkisibulunmaktad›r.

Kentler aras›nda da büyükkentler ile nispeten küçükkentler aras›nda da benzerbir fark oldu¤u söylenebilir.Nüfus yo¤unlu¤u fazla olan,sanayileflmifl, göç alm›flbüyük kentler, çok yo¤unnüfus yap›s›na sahipolmayan kentlere göre dahafazla güvensizli¤inhissedildi¤i yerlerdir.

Suç korkusu küçükkasabalarda, az nüfusluyerleflim yerlerinde ve gelirdüzeyinin yüksek oldu¤uyerlerde daha düflüktür(Hale, 1996).

büyük bir k›sm› suç say› ve seviyelerinin suç korkusu üzerinde oldukça s›n›rl› biretkisinin oldu¤unu ortaya koymufltur (Adams ve Serpe, 2000).

Çok say›da kapkaç, h›rs›zl›k veya soygun suçunun ifllendi¤i bir bölgede ikameteden, çal›flan veya flu veya bu nedenle zaman›n› geçiren kiflilerin bu bölgeye ilifl-kin güvensizlik kayg›lar› oldukça yüksek olur. Bu konuda rol oynayan suç türlerikentler ve bölgeler aras›nda farkl›l›k gösterebilir. Büyük kentlerde ço¤u zaman h›r-s›zl›k, kapkaç, sald›r› önemli bir güvensizlik kayna¤› olurken baz› yerlerde organi-ze suçlar ve terör de bu öncelikler aras›na girebilir. Bölgenin suç yap›s›n›n bilin-mesi nedeniyle bireyler kendilerinin suç ma¤duru olma risk seviyesini yüksek al-g›lar. Bir sonraki s›ran›n kendilerine gelme olas›l›¤›n› yüksek görür. Ancak, suç se-viyesi düflük olan bir yerde bu kayg›n›n da göreceli olarak daha az seviyede oldu-¤u söylenebilir. Burada bireyler gerekli tedbirleri almak suretiyle suç ma¤duru ol-ma olas›l›¤›n› en az seviyeye düflürebileceklerine inan›r ve bu flekilde çok ciddi birgüvensizlik kayg›s› tafl›mazlar.

Suç seviyesi ile suç korkusu aras›nda do¤rudan bir sebep-sonuç iliflkisinin ol-mad›¤› yönünde görüfller de bulunmaktad›r. Korku, gerçekleflen suçun do¤rudanbir yans›mas› de¤ildir. Bir baflka deyimle; korku, suçlar›n ifllenmesiyle var olan,artmas›yla artan ve azalmas›yla da azalan bir olgu de¤ildir. ‹nsanlar›n kendilerininsuç ma¤duru olma risk seviyelerinin düflük oldu¤u yönündeki alg›lar› onlar›n suçma¤duru olma korkular›n› ortadan kald›rmamaktad›r. Yani, suç ma¤duru olma ris-kini düflük olarak alg›layan bireylerde yüksek seviyede suç ma¤duru olma korku-su görülebilmektedir. Ayn› flekilde, suç ma¤duru olma konusunda kendilerini yük-sek risk alt›nda gören bireylerin mutlaka yüksek seviyede suç ma¤duru olma kor-kusu sergileyecekleri fleklinde bir ç›kar›m da söz konusu de¤ildir. Yüksek seviye-de suç ma¤duriyeti riski tafl›d›¤›na inanan kifliler aras›nda suç ma¤duru olma kor-kusunun düflük seviyede olmas› da mümkün olabilmektedir (LaGrange ve Ferraro(1989:697-705). Normal ölçülerde, ifllenen toplam suç say›s›n›n kifli bafl›na oran›düflünüldü¤ünde, bir kiflinin gerçek suç ma¤duru olma olas›l›¤› ile duyulan endi-fle aras›nda büyük bir fark bulunmaktad›r. Suçlar›n ifllenmedi¤i veya çok az ifllen-di¤i yerlerde dahi suç korkusu var olmakta, hatta oldukça yüksek bir seviyede bu-lunabilmektedir (Mayhew vd., 1983:88). French’in Harlow flehir merkezinde (‹ngil-tere) yapm›fl oldu¤u araflt›rmada (French, 1994:63), özellikle han›mlar, cinsel sal-d›r› suçunun ma¤duru olma korkusunu tafl›d›klar›n› ifade etmelerine ra¤men, ma-halli polis istatistiklerinde, bu çal›flman›n yap›ld›¤› dönemlerde, flehir merkezindepolise intikal etmifl hiçbir cinsel taciz veya sald›r› suçu görülmemifltir (French,1994:131). Demek ki, insanlar her ne kadar günlük yaflamlar›nda suça maruz kal-masalarda, ifllenen suç say›s› itibariyle suç ma¤duru olma olas›l›klar› (ma¤duriyetrisk olas›l›klar›) çok düflük olsa da, suç ma¤duru olabilme düflüncesi onlar›n hayat-lar›n› olumsuz yönde etkilemekte ve bu yönde ciddi bir endifle ve korkuyaflamaktad›rlar. Yani suç korkusu, biraz da, gere¤inden fazla abart›labilmektedir.

Toplumsal ‹liflkiler ve Komfluluk Yaflan›lan yerde toplumsal iliflkilerin, komflulu¤un, sosyal, kültürel ve duygusal et-kileflimin önemi konusundaki duyarl›l›¤›n yüksek seviyede olmas›n›n suç ma¤du-riyeti korkusunun azalmas›nda etkili olaca¤› söylenebilir. Bireylerin, parças› oldu-¤u topluma karfl› içten bir ba¤l›l›k duydu¤u bir yaflam alan›nda olas› suç ve sorun-lara karfl› bireysel ve toplumsal direncin sa¤lam oldu¤u yönünde bir güven atmos-feri vard›r. Bu sosyo-psikolojik durum bireysel ve toplumsal anlamda suç ve ma¤-duriyet sorunuyla bafla ç›k›labilece¤ine dair bir özgüvene ve dolay›s›yla suç ma¤-


duriyeti ve suç korkusu seviyesinin azalmas›na katk› sa¤lar. Bunun için bireyin ya-flad›¤› çevre ve toplumla bütünleflmesi, bar›fl›k olmas› gerekmektedir. Evli ve aile-si olan, baflkalar›yla birlikte sosyal ve ifl aktivitelerinde bulunabilen, toplumsal var-l›k olan kiflilerin suçla ilgili korkular› da azalmaktad›r. Bununla birlikte, yaln›z ya-flayan (özellikle yafll›lar), içine kapal›, d›fl dünyayla fazla bir iliflkisi bulunmayan,toplumsal de¤erlerin önemine inanmayan kiflilerin, olas› sorun ve suçluluk karfl›-s›nda kendilerini daha zay›f ve korumas›z hissettikleri ve daha yüksek suç korku-suna sahip olduklar› görülmektedir (Braungart vd., 1980).

Suç korkusu ile alg›lanan çevresel düzen, huzur aras›nda iliflki bulunmaktad›r.Yaflan›lan çevredeki toplumsal bütünleflme suç oran›n› ve suç korkusunu azaltmak-tad›r (Walklate, 1998). Burada bireylerin karfl›l›kl› anlay›fl ve güven duygusu önem-lidir. Güven duygusu basit anlamda dürüstlük ve do¤ruluk de¤erleri ile ilgili birkavramd›r. En az iki taraf aras›nda oluflan bir duygusal ve zihinsel durumdur. Kar-fl›daki kifliye inanma, kiflilik de¤erleri, söz ve davran›fllar› konusunda emin olma ha-lidir. Bu anlamda güven; bir kiflinin baflka bir kiflinin sözlerinden, davran›fllar›ndanve kararlar›ndan emin olmas› ve bunlara göre hareket etmesi veya hareket etme is-teklili¤ine sahip olmas› fleklinde tan›mlanabilir. Güven duygusu insanlar›n özelliklekent yaflam›nda bir arada yaflamlar›n› sürdürmek için ihtiyaç duydu¤u en temel un-surlardan biridir. Emniyet, fiziki ve sosyal güvenli¤i içerir (F›nd›kl›, 2009). Güven biranlamda sosyal sermayedir. Sosyal sermaye muhabbet, ilgi, sevgi, sayg›, iletiflim,birlikte hareket edebilme yetene¤idir, maddi sermayenin d›fl›nda moral de¤erlerledesteklenmifl olan bir yumuflak güçtür. Bireylerin, suç önleme ve suç korkusununazalt›lmas›nda karfl›l›kl› iletiflim sa¤lama, ortak hareket etme, sosyal projelerin ha-z›rlanmas› ve uygulanmas›nda yer alma hususlar›nda güven duygusu önemli rol oy-namaktad›r. Komfluluk iliflkilerinin gelifltirilmesinin özellikle kent yaflam›nda suçunönlenmesi ve suç korkusunun azalt›lmas›nda büyük etkisi bulunmaktad›r. Sa¤l›kl›iletiflimi ve güven duygusu olan toplumlarda sorun çözme ile sorunlara karfl› dirençgösterme yetene¤i geliflir. Birey, aile, sivil toplum örgütleri, toplum, özel ve kamukurum ve kurulufllar› çerçevesinde gerçeklefltirilebilecek oluflumlar ile suç korkusu-nun azalt›lmas› konusunda önemli çal›flmalar yap›labilir.

Medeni Olmayan Davran›fllar Medeni olmayan davran›fllar›n (sokaklarda alkollü gezen gençler, sokak çocukla-r›, dilenciler, gürültü yapan gençler ve komflular gibi), suç korkusu üzerinde etki-si söz konusudur. Tan›nmayan ve suç iflleme potansiyeline sahip oldu¤u düflünü-len kifliler taraf›ndan rahats›z edilme bireylerde suç ma¤duru olma korkusuna yolaçmaktad›r. Bu kifliler gerçek anlamda fliddete baflvuran veya suç ifllemifl kiflilerde¤il sadece davran›fllar› önceden tahmin edilemeyen dilenciler, alkollü flah›slar,uyuflturucu madde ba¤›ml›lar›, etraf› rahats›z eden gençler, sokak çocuklar›, pazar-lamac›lar, fuhufl yapanlar veya ak›l hastalar› olabilir (Polat ve Gül, 2010). Adli an-lamda cezai karfl›l›¤› olup olmad›¤› tam anlafl›lamayan davran›fllar sergileyen butür kiflilerin sapk›n davran›fllar›na maruz kalan kifliler kendilerini potansiyel ma¤-dur olarak görebilmektedirler. Alg›lanan risk korkuya arac›l›k etmektedir. Savun-mas›z ve kendi halinde olan bir kifli, hofl olmayan veya sapk›n bir davran›fl sergi-leyen bir baflkas›yla karfl›laflt›¤›nda kendisini adeta suç ifllemeye haz›r birisiyle kar-fl› karfl›ya gelmifl gibi hissedebilmekte ve suç ma¤duru olma korkusu hissedebil-mektedir (Wilson ve Kelling, 2003).

Medeni olmayan davran›fllardan yola ç›karak suçu tahmin etmek, öngörmekher zaman mümkün de¤ildir. Medeni olmayan davran›fllar›n bir tehdit olarak alg›-


Sosyal a¤lar›n zay›f oldu¤ubölgelerde yaflayan vekendilerini d›fllanm›fl, izoleedilmifl, arkadafls›z, dostsuzhisseden bireylerin suçkorku seviyeleri dahayüksektir.

Suç ma¤duriyeti korkusunuinceleyen araflt›rmalarflahsa ve mala karfl› ifllenensuç ayr›m›n› yaparak farkl›kontrol de¤iflkenlerikullanmal›d›r. Medeniolmayan davran›fllar, malakarfl› suç ma¤duriyetikorkusunun en yüksekseviyede hissedilmesine yolaçan de¤iflkenler aras›ndailk s›rada yer almaktad›r.

lanmas› durumunda suç korkusu da artmaktad›r. Bu anlamda; medeni olmayandavran›fllar, karanl›k sokaklar, terk edilmifl binalar ve benzeri durum ve koflullarbireylerin çevrelerini düzensiz, bak›ms›z, önemsiz ve sorunlu bölge olarak alg›la-malar›na neden olabilmektedir (Lewis ve Salem, 1986).

Olumsuz Fiziksel Koflullar Araflt›rmalar kentlerde düflük gelir seviyesine sahip kiflilerin yaflad›¤› bölgelerde vebak›ms›z, mahrum edilmifl semtlerde suç korkusunun çok yüksek oldu¤unu orta-ya koymaktad›r (Rohe ve Burby, 1981). Fiziki çevrenin düzeni, temizli¤i ve bak›-m› ile güvensizlik kayg›s› aras›nda yak›n bir iliflki bulunmaktad›r. Bak›ms›z, düzen-siz bir çevrede yaflayanlar, ifl yapanlar veya farkl› nedenlerle geçip gelenler bura-larda kendilerini çok daha güvensiz hissetmektedir. Wilson ve Kelling’in (2003) k›-r›k pencereler teorisi bu konuyu çok aç›k bir flekilde ortaya koymufltur. Bak›ms›z,boyas› dökülmüfl binalar›n, aç›k ve kokan çöplerin, yetersiz ayd›nlatman›n, lasti¤ipatlat›lm›fl veya cam› k›r›lm›fl birkaç arac›n bulundu¤u bir yerleflim alan› suçlar vegüvensizlik kayg›s› için aç›k davetiye ç›karmaktad›r. Bu tür mahallelerde ikameteden bireyler kendilerini ihmal edilmifl, d›fllanm›fl ve kendi kaderlerine terk edil-mifl olarak alg›lar. Bunlar, komflular› dâhil olmak üzere çevreleriyle ilgilenmez,kendi içlerine kapan›r. Gürültü, kavga, uyuflturucu kullan›m› ve ticareti, fuhufl, h›r-s›zl›k ve mafya tipi suçlar buralarda oldukça revaçtad›r. New York, Londra, ‹stan-bul ve Ankara’da bu türden yerleflim yerleri bulunmaktad›r. Böyle bir çevrede ya-flayan insanlarda devletin, güvenlik güçlerinin kontrol edemedi¤i, kurals›z ve kon-trolsüz bir bölgede yaflaman›n olumsuz refleksleri görülür. Burada ikamet eden in-sanlar›n önemli bir k›sm› yaflam alanlar›n›n gittikçe kötüye do¤ru gitti¤i, yerel yö-neticilerin ve yetkililerin bile art›k bu bölgeyi gözden ç›kard›¤›, suç ma¤duru olmariskinin yüksek oldu¤u yönünde güçlü bir alg›ya sahip olur. Bu durum suç korku-sunun artmas›nda önemli bir etki meydana getirmektedir (Kenney, 1987). Türki-ye’de son y›llarda bafllat›lan kentsel dönüflüm projeleri ile bu tür olumsuzluklar›nortadan kald›r›lmas› yönünde çok önemli projeler gelifltirilmektedir.

Olumsuz fiziksel koflullar ile suç korkusu aras›nda nas›l bir iliflki vard›r? Aç›klay›n›z.

Ancak baz› araflt›rmalarda ise bu bölgelerde ikamet eden kiflilerin, kendi semtle-rinde suç iflleyenlerin ço¤unlu¤unun orada yaflamayan, d›flar›dan gelip suç iflleyenleroldu¤unu düflündü¤ü yönünde bulgular da ortaya konulmufltur. Bu görüfle sahip ki-fliler suç korkusunun bölgelerinde yaflayan insanlar›n yap›s›ndan de¤il ancak mahal-lenin fiziksel koflullar›ndan, karakteristik yap›s›ndan kaynakland›¤›n› ileri sürmüfller-dir. Bu görüfl etraf›nda geliflen analiz ve de¤erlendirmelerde suç korkusunun büyükço¤unlukla ikamet edilen bölgede oturmayan, bu nedenle de tan›nmayan, yabanc›kiflilere karfl› duyuldu¤u tespit edilmifltir (Brantingham vd., 1977).

Bu tür bölgelerde yaflayan ve art›k buralarla özdeflleflen, bir anlamda bütünle-flen, düzensizli¤in, kurals›zl›¤›n parças› haline gelen baz› insanlarda suç ma¤duri-yeti riski ve suç korkusu düflünüldü¤ü kadar yüksek olmayabilir. Bu kifliler, mev-cut koflullar› ola¤an görüp buna uygun bir yaflam kültürü gelifltirebilir. Bu aç›dan,d›flar›dan bak›ld›¤›nda çok itici ve ürkütücü gelen baz› durum ve geliflmeler oradayaflayanlar taraf›ndan oldukça ola¤an ve sorunsuz alg›lanabilir. Bu belirtiler zamaniçerisinde daha fazla olumsuzlu¤u da beraberinde getirmektedir. Bu tür bölgelerburalarda yaflamayanlar taraf›ndan sorunlu, sosyo-ekonomik ve kültürel yap›s› dü-flük ve hatta suç bölgeleri olarak etiketlenmektedir. Böylece, ad› ç›kan ve art›k bu


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




3

olumsuz yönleri tescillenen bu tür yaflam alanlar›nda kiralar ve konut fiyatlar› düfl-mektedir. Bu yerler toplumun e¤itimli, kanunlara sayg›l›, sosyo-ekonomik seviye-si iyi olan kesimler taraf›ndan itici olarak görülürken bunun d›fl›nda kalan kesim-ler taraf›ndan ise cazip olarak de¤erlendirilmektedir.

Yaflan›lan sosyal çevre, suç korkusu üzerinde oldukça etkilidir. Söz konusu me-deni olmayan davran›fllar ve olumsuz fiziki koflullar, bireylerin kontrol duygusunazarar vermekte ve düzenli toplumsal yaflam›n kaybedilmesine dair kayg›ya yol aç-maktad›r (Wilson, 1968). Bu sosyal gerçe¤in göz önünde bulundurulmas› suretiy-le kent yaflam›nda suç korkusunun, güvensizlik alg›s›n›n giderilmesine yöneliksosyal projeler gelifltirilmelidir. Toplumsal ba¤lar›, iliflkileri güçlendirmek, bireyleraras› etkileflimi art›rmak, bu konuda duyarl›l›¤› art›rmak, ortak sorunlara karfl› ifl-birli¤ine dayal› yaklafl›mlar sergilemek, bunun için sosyal birliktelikler, örgütlen-meler meydana getirmek ve birlikte yaflama duygusunu gelifltirmek büyük önemtafl›maktad›r. Bu tür proje ve yaklafl›mlarla komfluluklar, mahalleler bir tehdit ol-maktan ç›karak koruyucu, emniyetli bir yaflam alan›na dönüflebilir. Vatandafllar›nkomflular›ndan emin olmas›, kendisi olmad›¤›nda evi, ailesi ve çevresine karfl› so-rumluluk duygusu içerisinde yaklaflan komflular›n›n bulundu¤una inanmas› sosyalve duygusal anlamda bir güven atmosferi tesis eder. Birlikte ortak yaflam alan›,kültürü oluflturmaya kat›l›m, yaflan›lan bölgeyle bütünleflmeye yard›mc› olur. Böy-le ortamlar fiili suç seviyesini, suç ma¤duriyeti riskini ve suç korkusunu azalt›r.

SUÇ KORKUSU MEDYA ‹L‹fiK‹S‹Medyan›n suç korkusunun oluflmas› ve artmas› üzerinde ne tür bir etki yapt›¤›nadair farkl› araflt›rma sonuçlar› bulunmaktad›r. Gross ve Aday (2006) taraf›ndan2006 y›l›nda Washington’da yaflayan 921 kifliyle telefonla yap›lan anket çal›flmas›n-da yerel televizyon haberlerinin bireylerin suç korkusu üzerindeki etkisi araflt›r›l-m›flt›r. Bu araflt›rmada Gross ve Aday, suç korkusu ile yerel televizyon haberleriaras›nda herhangi bir anlaml› iliflki bulamam›flt›r. Ancak, böyle bir iliflkinin varl›¤›-na iflaret eden çok say›da bilimsel çal›flma bulunmaktad›r. Suç korkusunun olufl-mas› ve artmas›nda, medyan›n suçlara iliflkin haber verme yöntemleri rol oyna-maktad›r. Bu tür haberlerin her gün genifl bir flekilde yaz›l›, iflitsel ve görsel med-yada yer almas›n›n bireyler üzerinde olumsuz etkisi oldu¤u ifade edilmektedir(Gerbner ve Gross, 1975). Medyada yer alan suça iliflkin haberlerin incelenmesi so-nucunda risk alg›s› ne kadar fazla hissedilirse suç korkusunun da o kadar yüksekseviyede ifade edildi¤i ortaya konulmufltur (Lane ve Meeker, 2003). S›kl›kla kap-kaç ve h›rs›zl›k suçundan, bu suçlar›n ma¤durlar›ndan söz edilmesi halinde özel-likle bu tür suçlara karfl› ma¤dur olma korkusunda art›fl olaca¤› söylenebilir. Budurum terör suçlar› için de geçerlidir. Terörün en önemli özelliklerinden biri, enson Ankara K›z›lay’daki bombal› sald›r› eyleminde de görüldü¤ü üzere, hedefinirastgele seçmesidir. Kurban›n ayr›m yapmaks›z›n belirlenmesi, toplumda korku-nun daha kolay ve çabuk yay›lmas›na yol açmaktad›r. Bu durumda toplumdaki herbirey kendisini potansiyel kurban olarak görecek ve böylece terör, korkuyu geniflbir kesime yaymak suretiyle hedefine ulaflm›fl olacakt›r. Potansiyel hedefin kendi-sini korumak için yapabilece¤i pek bir fley yoktur. Çünkü terörist kendi kurallar›-na ve plan›na göre hareket eder ve istedi¤i zaman harekete geçer. Bu da siyasalterör eylemlerinin önceden tahmin edilmesinin ne kadar zor oldu¤u gerçe¤ini or-taya koymaktad›r. Terörün bütün biçimleri için geçerli olan bir di¤er husus ise ac›-mas›z, y›k›c› ve ahlak d›fl› olmas›d›r. Terör, büyük çapl› korku oluflturmay› ve top-lumda panik ve y›lma meydana getirmeyi hedefler. ‹flte burada medyan›n terörün


Suç korkusu, yaflan›lanfiziksel ve sosyal koflullarlailiflkilidir. Düzensizli¤in, gerikalm›fll›¤›n çok belirginoldu¤u yerleflim alanlar›ndayaflayan sakinler, içindebulunduklar› çevreninolumsuz yönlerine iflareteden sembollere dayal›olarak, gerçekte suçdüzeyleri oldukça düflük olsadahi, yüksek seviyede suçkorkusu hissedebilmektedir.

Sosyal ve fiziki düzensizliklerbireylerin güvensizlik kayg›s›üzerinde olumsuz etkiyapmaktad›r. Türkiye’de baz›yerleflim alanlar›nda evleregelen pazarlamac›lar, sokakçocuklar›, uhucu ve baliciçocuklar, dilenciler, alkollüflah›slar, dü¤ünlerde silah,havai fiflek ve maytapkullan›lmas› ve gürültüyap›lmas› o bölgede ikametedenlerin güvensizlikkayg›lar›n› art›rmaktad›r(Polat ve Gül, 2010).

Medyan›n suç korkusuüzerindeki etkisi üzerineyap›lan çal›flmalarda,gazetelere göre televizyonunbu konuda daha fazla etkilioldu¤u ortaya konulmufltur.

bu hedefine yarayacak yay›nlardan uzak durmas› gerekmektedir. Çünkü toplumbu konuda dolayl› ma¤duriyet etkilerini çok yüksek seviyede hissetmektedir. Med-ya vas›tas›yla edinilen bilgilere dayal› olarak suç korkusu artmaktad›r. Kimi yazar-lar ise medyan›n suç korkusu üzerindeki etkisinin bilimsel olarak ispatlanamad›¤›-n›, abart›ld›¤›n› ileri sürmektedir (Gerbner vd., 1977). Baz› çal›flmalar, medyada yeralan suçla ilgili haberlerin bireylerin suç korkusu üzerinde anlaml› bir etki yapma-d›¤› yönünde sonuçlar ortaya koymufltur. Bu görüfl, medyan›n suça iliflkin bilgile-rin yay›lmas›, toplumda belirli bir fark›ndal›¤›n oluflmas› konusunda etkin bir roloynamas›na ra¤men medyan›n bu konumunun toplumda suç korkusunun oluflma-s›na veya artmas›na yol açaca¤›n› söylemenin çok da tutarl› olmad›¤›n› ileri sür-mektedir (Smith, 1986).

Medya aras›nda televizyonun suç korkusunun artmas›na olan etkisi aç›s›ndangazetelere nazaran daha fazla etkin oldu¤u söylenebilir. Heath (1984) suçla ilgilihaberler veren 36 gazeteyi incelemek suretiyle gazetelerin bireylerin suç korkusuüzerindeki rolüne iliflkin bir anket çal›flmas› yapm›flt›r. Bu araflt›rma 300 gazeteokuru üzerinde yürütülmüfltür. Çal›flma, yerel gazetelerin yüksek oranda suç içe-ren haberlere yer vermesi durumunda vatandafllar›n suç korku seviyelerinin deyüksek oldu¤unu ortaya koymufltur. Söz konusu suçlar›n bireylerin ikamet etti¤iyere yak›n bir yerde ifllenmifl olmas› halinde korkunun seviyesi daha fazla artmak-tad›r. Burada, insanlar›n büyük bir k›sm›n›n gazete yerine televizyon arac›l›¤›ylaolaylardan haberdar olmas› ve görsel iletiflimin daha etkin rol oynamas› ifade edi-lebilir. Di¤er taraftan, medyada ç›kan haberlerde suçun ifllendi¤i yer ile bireylerinsuç ma¤duriyet korkusu aras›nda anlaml› bir iliflki oldu¤u söylenebilir. Bu kapsam-da, bireyler yerel gazete veya televizyondan edindikleri ve yaflad›klar› co¤rafikalanda ifllenen suçlardan, ulusal alanda ifllenen suçlara nazaran, daha çok etkilen-mektedir (Dowler, 2003). Yani, yerel medyada yer alan suça iliflkin haberler ulusalmedyada verilen suç hakk›ndaki haberlere nazaran suç korkusuna daha fazla etkiyapmaktad›r. Burada birey meydana gelen olay ve ma¤durla kendisi aras›nda biryak›nl›k ve benzerlik kurmakta ve kendisinin ayn› veya benzer bir suç ma¤duruolma riskini yüksek görmektedir. Alg›lanan bu yüksek risk seviyesi, suç korkusu-na yol açmaktad›r.

SUÇ KORKUSUNUN OLUMSUZ ETK‹LER‹Suç ma¤duru olma korkusunun yol açt›¤› olumsuz etkiler bireysel ve toplumsal öl-çülerde ortaya ç›kmaktad›r. Araflt›rmalar suç korkusunun bireylerin yaflam kalitesiüzerinde meydana getirdi¤i olumsuz etkiler üzerinde yo¤unluk kazanm›flt›r. Bu ça-l›flma sonuçlar›na göre suç ma¤duru olma korkusunu tafl›yan bireylerde günlükyaflam aktivitelerini k›s›tlama (gece d›flar› ç›kmama, yaln›z d›flar› ç›kmama, eve ka-panma gibi), kendilerini toplumdan d›fllama, kayg› ve depresyon belirtileri göster-me gibi durumlar görülebilmektedir. Bayanlar ve yafll›lar, bu türden davran›fl ser-gileyen gruplar›n bafl›nda gelmektedir (Moore ve Troganowicz, 1988).

Normal koflullarda ailevi nedenler ve ekonomik s›k›nt›lar d›fl›nda, insanlar›n da-ha az d›flar› ç›kmas›, belirli zaman dilimlerinde belirli yerlere gitmemesi konusundayönlendirici rol oynayan en önemli unsur suç ma¤duru olma korkusudur. Suç kor-kusuna sahip olan bireyler, evlerinden tafl›nmakta, yaln›z d›flar› ç›kmamakta, geced›flar›da bulunmamakta, d›flar› ç›kt›klar›nda yanlar›nda silah veya kendini koruyabi-lece¤i di¤er baz› malzemeler tafl›makta, ev ve iflyerleri için alarm ve/veya di¤er özelgüvenlik tedbirleri almakta ve özel güvenlik tedbirlerinin ve personelinin bulundu-¤u sitelerde oturmaktad›r. Bu endifle ve korkuyu yo¤un bir flekilde hissedenlerdenbaz›lar›, belirli zamanlarda belirli bölgelere hiç gitmemekte, istedi¤i zaman istedi¤i


Suç korkusu bireyselçerçevede s›k›nt›, endifleveya korku fleklindedo¤rudan veya suç ma¤duruolmaktan kurtulmakamac›yla sosyal aktivitelerink›s›tlanmas› gibi olumsuzetkileri de içerecek davran›flkal›plar›n›n benimsenmesitüründe olabilir. Bu durumbazen bireyin yaflam tarz›n›tamamen de¤ifltirmesi,kendisini eve kapamas›,sosyal iliflkilerini büyükölçüde s›n›rlamas› gibipsikolojik bir etkiye dedönüflebilir. (Moore veTroganowicz, 1988).

yerde, kanunlara uygun bir biçimde dahi yaflam›n› devam ettirememektedir. Bütünbunlar, olas› suç ma¤duriyeti riskine karfl› duyulan korkuya ba¤l› olarak geliflenma¤duriyeti engelleme amac›na yönelik kiflisel tedbirlerdir (Polat ve Gül, 2009).GALLUP taraf›ndan 1993 y›l›nda ‹ngiltere’de yap›lan bir araflt›rma, suç korkusununinsan›n günlük yaflant›s›na müdahale etti¤ini ve olumsuz yönde etkiledi¤ini ortayakoymufltur. Bu araflt›rmada, kad›nlar›n %32’si ve erkeklerin %9’u kendi hayatlar›n›tehlikede hissetmeleri nedeniyle gece vakti d›flar› ç›kma konusunda büyük endifle vekorku duyduklar›n› ifade etmifllerdir (Maxfield, 1984:14). Ancak, suç korkusununher zaman bu türden davran›fl de¤iflikliklerine yol açt›¤›n› söylemek hatal› olur. ‹n-sanlar›n önemli bir k›sm› kent yaflam›ndan ellerini tamamen çekmemekte, suçla bir-likte yaflamay› ola¤an hale getirmekte, suçu kent yaflam›n›n do¤al bir parças› olarakkabul ederek yaflad›klar› ortamda suçun üstesinden gelmeye çal›flmaktad›r (Miethe,1995). Bu yaklafl›m oldukça yayg›nd›r çünkü ço¤u vatandafl›n daha güvenli semtle-re ve sitelere tafl›nmak, suç ma¤duriyet riskini azaltacak teknolojik tedbirler almakiçin yeterli ekonomik gücü bulunmamaktad›r. Rutin aktiviteleri ve yaflam tarz›n› de-¤ifltirmek kentsel yaflam içindeki ço¤u insan için pek mümkün de¤ildir. Bu yüzdenekonomik gücü yeterli olmayan bu insanlar suçla birlikte yaflamay› ö¤renmek zorun-da kalmaktad›r (Miethe, 1995:27).

Suç korkusunun bireysel etkileri nelerdir? Aç›klay›n›z.

Suç korkusunun toplumsal seviyede olumsuz etkiye sahip olmas› halinde buduygu sosyal yaflam›n hemen her yönünü etkileyebilmektedir. Suç korkusununtoplumsal düzeydeki olumsuz etkileri yaflam kalitesinin zay›flamas› fleklinde ken-dini gösterebilir. Korku, önleyici güvenlik tedbirleri alma gücüne sahip olma ve ol-mama ba¤lam›nda zengin ile fakir aras›ndaki sosyal bölünmeleri art›rabilir. Top-lumsal yaflam›n bozulmas› ayn› zamanda toplumun suçla mücadele yetene¤ininzay›flamas›na da yol açabilir (Cozens, 2000). Sosyal aç›dan güvensizlik kayg›s›,toplumlar›n kendilerini zay›f hissetmesine, yabanc›lardan çekinmesine ve içine ka-panmas›na yol açar. Komflular aras› iliflkiler zay›flar. Herkes küçük ve dar ölçüler-deki bireysel s›n›r›na çekilir. Mahalle, komflu ve toplum olma karakteristikleri yoz-lafl›r. Bu sosyo-psikolojik hal, bir anlamda, zay›f düflmüfl, zararl› etkilere, mikrop-lara karfl› direncini kaybetmifl bir insan vücuduna benzer. Çok basit ve s›radan birmikrop, karfl›s›nda direnç gösteren bir yap› olmad›¤› için, insan vücuduna zararverebilir, onu hasta edebilir. Bu durumda, toplum yap›s› içerisindeki gayri resmikontrol mekanizmas› zay›flar. Bu olumsuz tablo en çok suçlular›n ifline yarar. Suç-lular, amaçlar›na ulaflmak ve bu ba¤lamda eylemlerini gerçeklefltirmek için zay›f-layan toplumsal dayan›flma a¤›nda kendileri için çok elveriflli f›rsatlar bulur. Bu du-rum toplumda suç say›s›n›n artmas›na ve suçlular›n yakalanma olas›l›¤›n›n azalma-s›na yol açar. Ekonomik aç›dan güvensizlik kayg›s›, suç ma¤duriyetlerinin önünegeçebilmek amac›yla bireylerin, toplumlar›n, kamu ve özel kurumlar›n›n maddikaynak ay›rmak suretiyle güvenlik önlemleri gelifltirmelerini sa¤lar.

Suç korkusu, ma¤duriyet riskini azaltmaya yönelik tedbirler almay› teflvik et-mektedir. Bu durum da do¤al olarak suçlar›n ifllenmesini engellemeyi kolaylaflt›-ran teknoloji ve insan odakl› güvenlik stratejilerinin ortaya ç›kmas›n› ve geliflmesi-ni kolaylaflt›rmaktad›r. Bu söz konusu sistem ve uygulamalar ekonomik yat›r›mla-r›, parasal harcamalar› gerekli k›lmaktad›r (Hale, 1996). Bu kapsamda özel güven-lik personeli ve sistemlerinin kullan›lmas›, bireylerin kiflisel önleyici tedbirler alma-s› (alarm, sa¤lam kap›, kilit vb), ev, araba ve iflyerleri için sigorta hizmetlerinden


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




4

Toplumsal yaflam›nbozulmas› sonucu sosyalaç›dan güvensizlik kayg›s›artar, toplumlar olas› vegerçek sorunlar karfl›s›ndaoldukça zay›f ve korunmas›zbir duruma düfler.

yararlanma gibi hizmetlere yo¤un ilgi duyulmaktad›r. Nitekim dünya’da son 20-25y›lda özel güvenlik sektöründe ve sigortac›l›k hizmetlerinde çok büyük geliflmeleryaflanmaktad›r. Bu sektörlere karfl› ilk baflta geliflmifl ülkelerde bafllayan büyük yö-nelim yavafl yavafl geliflmekte olan ülkelere de kaym›flt›r. Güvensizlik kayg›s› poli-tik sahada da itici bir rol oynamaktad›r. Suç, suçluluk, ma¤duriyet ve buna iliflkinkonular politikac›lar için gerek seçim öncesi gerekse seçim sonras› kamuoyundakullanabilecekleri, üzerinde söylem ve projeler gelifltirebilecekleri popüler konu-lard›r. Demokratik seçimlerde yer alacak adaylar vatandafllar›n bu önemli kayg›la-r›na hitap etmek suretiyle seçilmeleri, iktidara gelmeleri halinde toplumda huzu-run ve düzenin sa¤lanaca¤›, suçla etkin mücadele edilece¤i, cadde ve sokaklar›ngece ve gündüz daha güvenli hale getirilece¤i, hukukun üstünlü¤ünün tesis edile-ce¤i, suçlular›n hak etti¤i cezalara çarpt›r›laca¤›, ceza adalet sisteminin düzeltilece-¤i, davalar›n daha k›sa süre içinde sonuçland›r›laca¤›, cezalar›n ve cezaevlerinindaha cayd›r›c› bir yap›ya kavuflturulaca¤› yönünde mesajlar vermekte ve vaatlerdebulunmaktad›r. Politik bak›fl aç›s› genelde seçim odakl› olup k›sa süreli sonuç el-de etmeye yöneliktir. Bu aç›dan, sorunun çözümüne yönelik kal›c›, kapsaml› veköklü projeler gelifltirmek yerine özel ve kamusal alanda resmi kontrol ve gözetimyollar›n›n art›r›lmas›, suç iflleme e¤iliminde olan potansiyel suçlular›n yak›n takibeal›nmas› ve bast›r›c› polisiye tedbirlerin kullan›lmas› yöntemleri ile s›n›rl› bir yak-lafl›m›n ortaya konulmas› da mümkündür (Polat ve Gül, 2009).

Suç korkusunun toplum baz›nda yol açt›¤› sonuçlarla ilgili olarak flu de¤erlen-dirmeler yap›labilir: Suç korkusu toplumsal iliflkileri, uyumu ve sosyal kontrol al-g›s›n› zay›flatarak suçlar için çok elveriflli koflullar haz›rlamaktad›r. Suç sorunuylamücadelede toplumsal beklentilerin yüksek olmas› nedeniyle politik aç›dan çokdaha sert, cezaland›r›c› suçla mücadele politikalar›n›n oluflturulmas›n› teflvik et-mekte, bu durumda demokrasi, temel hak ve özgürlükler ile güvenlik dengesininsa¤lanmas›nda zorluklar yaflanmaktad›r (Jackson, 2006). Kimi bireyler iflini de¤ifl-tirmekte, baflka kentlere, bölgelere göç etmekte, kimi yat›r›mc›lar kendilerini gü-vende görmedikleri için ifllerini sonland›rmakta, riskli gördükleri belirli yerlere ya-t›r›m yapmamaktad›r. Bu olumsuz süreç ekonomik yat›r›mlara, üretime ve mevcutekonominin sa¤l›kl› bir flekilde yürütülmesine de zarar vermektedir.

Suç korkusunun sonuçlar›n› aç›klamak amac›yla gelifltirilen görüfller içerisindeDubow ve arkadafllar›n›n (1979) ileri sürdü¤ü befl kategoriye de¤inmekte büyükyarar bulunmaktad›r. Bunlar kaç›nma davran›fllar›, koruyucu davran›fllar, kendinigarantiye alma davran›fllar›, iletiflimsel davran›fllar ve kat›l›mc› davran›fllard›r. Ka-ç›nma davran›fllar›; bireyin kendisi aç›s›ndan suç ma¤duriyet riskini yüksek gördü-¤ü durumlardan uzaklaflmas› suretiyle suç ma¤duru olma olas›l›¤›n› en aza indir-mesidir. Bireyin, gece geç saatlerde yaln›z bafl›na karanl›k sokaklarda yürümeme-si, yan›nda çok fazla miktarda nakit para tafl›mamas› gibi. Koruyucu davran›fllar,bir anlamda olas› ma¤duriyet risklerine karfl› kendini daha dirençli, güçlü k›lmayayönelik davran›fllard›r. Bu davran›fllar bireyin yaflad›¤› alan› korumaya yönelik vekamuya aç›k alanlarda kendini korumak üzere sergiledi¤i davran›fllard›r. Evde sa¤-lam çelik kap› ve kilit sistemleri, görüntülü kap› zili kullanmak; d›flar›da yan›ndagöz yaflart›c› sprey, alarm tafl›mak gibi. Kendini garantiye alma davran›fllar›; ma¤-duriyet bedelini azaltmaya yönelik davran›fllard›r. Evden h›rs›zl›k olmamas› içingerekli güvenlik tedbirlerini almak. Buna ra¤men h›rs›zl›k olmas› halinde h›rs›z›nalabilece¤i de¤erli eflya, para ve benzeri nesneleri evde bulundurmamak gibi. ‹le-tiflimsel davran›fllar, bireylerin suça iliflkin bilgileri ve duygular›n› yak›nlar›, ve çev-resindekiler ile paylaflmas›d›r. ‹nsanlar genelde suça ve ma¤duriyete iliflkin olarak


teorik çerçevede veya medyada gördü¤ü, okudu¤u ve duydu¤u ölçüler içinde bil-gi sahibi olmaktad›r. Arkadafllar›n, akrabalar›n, birbirini tan›yan insanlar›n suç vema¤duriyet konular›nda iletiflim kurmalar›, bilgi al›flveriflinde bulunmalar› ileridekarfl›lafl›labilecek olas› ma¤duriyetlerin önlenmesi yollar›n› kolaylaflt›r›c› rol oyna-maktad›r. Bir kiflinin söz etti¤i doland›r›c›l›k yöntemini duyan bir baflkas› ayn› ve-ya benzer yöntemi içeren bir durumla karfl›laflt›¤›nda daha önceden edindi¤i bilgi-ler ›fl›¤›nda ma¤dur olmaktan kurtulabilmektedir. Kat›l›mc› davran›fllar ise belirlibir suç türünden ya da genel olarak suçlar›n açm›fl oldu¤u sorunlardan ortaya ç›-kan ve toplumun di¤er bireyleri ile ortak bir flekilde gerçeklefltirilen davran›fllard›r.

SUÇ KORKUSUYLA MÜCADELESapk›n davran›fllar, suçtan ve suç korkusundan ba¤›ms›z de¤ildir. Bu olgular ara-s›nda farkl› seviyelerde karfl›l›kl› iliflki ve etkileflim bulunur. Suç korkusunun yenil-mesine, önlenmesine yönelik olarak gelifltirilecek projelerde ortaya ç›kan olumsuzsonuçlar›n yan› s›ra güvensizlik kayg›s›n›n nedenleri ile de mücadele edilmelidir.Burada, güvensizlik kayg›s›, gerçek kayg›lar ve korku birbirine kar›flt›r›lmamal›d›r.Çünkü bunlar›n her biri için ayr› önleme yöntemlerinin uygulanmas› gerekir. Gü-vensizlik kayg›s› karfl›s›nda bireysel ve toplumsal tepkiler ve bu hususlar›n birey-lerin yaflam kalitesi üzerinde oluflturdu¤u olumsuz yans›malar›na odaklan›lmal›d›r.Burada önemle dikkat çeken konu, suç korkusunun yaflam kalitesine ciddi anlam-da zarar veren bir unsur olmas›d›r. Bu ba¤lamda, suç korkusu sorununun etkileri-nin azalt›lmas› ve ortadan kald›r›lmas› konusunun suç temelli yaklafl›m çerçevesin-de ma¤duriyet teorisi ve yaflam kalitesi çerçevesinde ise sosyal kontrol teorisi ek-senli bir bak›fl aç›s› içerisinde ele al›n›p de¤erlendirilmesinde büyük yarar bulun-maktad›r (Polat ve Gül, 2009).

Suç temelli yaklafl›m çerçevesinde, suç ma¤duru olma kayg›s›n›n suçtan kay-nakland›¤› tezini savunan ma¤duriyet teorisinde iki suç önleme stratejisi dikkatçekmektedir. Bunlar suçun bast›r›lmas› ve durumsal önleme yöntemleridir. Suçunbast›r›lmas› özellikle küçük ve orta ölçekli sokak suçlulu¤u ile toplum taraf›ndanhofl karfl›lanmayan sapm›fl ve gayri medeni davran›fllara karfl› etkin mücadele yön-temlerinin gelifltirilmesi, olaylara h›zl› müdahalenin yap›lmas› ve flüphelilerin olayyeri ve yak›n›nda yakalanmas› fleklinde olabilir. Di¤er taraftan durumsal önleme isesorun oluflturan belirli yerlerin sokak ayd›nlatmalar›n›n art›r›lmas›, özellikle akflamve sorunlu saat dilimlerinde görünür polis devriye say›s›n›n art›r›lmas›, yo¤un ka-labal›klar›n ve suç sorununun oldu¤u (veya olabilece¤i) yerlerde görünür güvenlikkameras› ve devriye uygulamas›na a¤›rl›k verilmesi ve buna benzer di¤er yöntem-leri içerir. Suç temelli mücadele yöntemlerinin gelifltirilmesinde bölgeye has uygu-lamalar› etkin k›lmak amac›yla, güvenlik alg›lama anketleri sonuçlar›na göre çal›fl-malar›n yap›lmas›nda yarar bulunmaktad›r. Yaya, bisikletli ve motorize (otomobilve motosikletli) devriyelerin art›r›lmas›, polisin olay yerine h›zl› müdahale etmesi,eski suçlu ve potansiyel suçlular›n polis taraf›ndan gözetim alt›nda tutulmas› bu ko-nuda uygulamaya geçirilebilecek polisiye önlemlerdir (Polat ve Gül, 2009).

Yaflam kalitesi temelli yaklafl›m, suç temelli yaklafl›m›n aksine, ne suçlulu¤u nede ma¤duriyeti önlemeyi öncelikli hedef olarak kabul eder. Bu model, çevrenin fi-ziki ve sosyal yap›s›n›n de¤ifltirilmesini, gelifltirilmesini ve toplulu¤u harekete ge-çirmeyi hedefleyen bir özelli¤e sahiptir. Bu kapsamda: özellikle bayanlar ile yafll›-lara yönelik bireysel suç önleme bilgilerinin verilmesi, programlar›n düzenlenme-si, bu kiflilerin karfl› karfl›ya kalabilecekleri risklerin daha rasyonel bir flekilde de-¤erlendirilmesi; ma¤durlara yard›m ve destek hizmetlerinin sunulmas›; bireylerin


Suç korkusuyla mücadelesuç önleme ve suçlamücadele yaklafl›mlar›n›nd›fl›nda, kendine has ayr› biralan de¤ildir. Ancak, fiili suçma¤durlar›n›n suçkorkusunun yenilmesineyönelik çal›flmalar ayr› biranlay›fl ve stratejikapsam›ndade¤erlendirilmelidir.

suç korkusu nedeniyle eve kapanmamalar›n›n, tam tersi d›flar› ç›kmalar›n›n teflvikedilmesi; sosyal etkinliklerin özendirilmesine yönelik çal›flmalar›n yap›lmas›, bukonuda verilebilecek örnek uygulamalardand›r (Polat ve Gül, 2009). Tabii buradaönemli ve etkili olabilecek yöntem, bu suç önleme stratejilerinin kurumlararas› ifl-birli¤i içinde, koordineli bir flekilde uygulanmas›d›r.

Bireylerin kendilerini daha güvende hissetmeleri ve suç korkusunun azalt›lmas›konusunda farkl› çal›flmalar yap›labilir. Suç önleme tedbirleri konusunda vatandafl-lar›n bilinçli hale gelmesi ve bu tedbirleri uygulamas›, medyan›n suçla ilgili haber-leri verirken korkuya yol açmayacak bir özen, polisin suçla mücadelede, suç önle-me ve suçlular› yakalamada etkin olmas›, merkezi ve yerel yönetimlerin suç önle-me politikalar› gelifltirmesi, çevresel düzenleme, mimari ve gençlere yönelik proje-ler gelifltirilmesi ve buna benzer birçok husus burada s›ralanabilir.



Suç korkusu ve suç ma¤duriyeti riski kavramlar›-

n› tan›mlayabilmek.

Güvenlik k›sa bir ifadeyle, toplumsal yaflam›nyasal çerçevede, huzurlu ve düzenli bir flekildeyürümesi, bireylerin canlar›na ve mallar›na zarargelme endiflesi tafl›madan, korkusuzca yaflamas›halidir. Korku, tehlikenin önceden sezilmesiyleortaya ç›kan bir histir ve her zaman fiziksel, psi-kolojik ve sosyal sonuçlar› bulunur. Suç korku-su, bireyin bir suça ya da suç ile iliflkilendirdi¤isembollere karfl› gelifltirdi¤i duygusal endifle ve-ya korku tepkisidir. Suç ma¤duriyeti riski ise, bi-reyin suç ma¤duru olma olas›l›¤›n› öznel olarakde¤erlendirmesi sonucu ortaya ç›kan alg›d›r. Herma¤duriyet risk alg›s›, suç korkusuna yol açmaz.

Suç korkusunun ortaya ç›k›fl› ve geliflimini ifade

edebilmek.

Suç korkusu gerçek suç seviyelerinden ba¤›ms›zolarak bireylerin suç ma¤duriyeti konusunda al-g›lad›klar› savunmas›z kalma ile yak›n iliflkili bi-reysel süreçlerin ve çevresel dinamiklerin bir ürü-nü olarak ortaya ç›kmakta ve geliflmektedir. Suçkorkusunun oluflmas›nda yap›sal faktörlerin deetkisi bulunmaktad›r. Bu konuda sadece suç sa-y›s› ve yo¤unlu¤u de¤il ayn› zamanda günlükyaflamda karfl›lafl›lan sosyal ve fiziksel yozlaflmabelirtileri ile birlikte içinde bulunulan sosyal vefiziksel çevrenin yaflanabilirli¤ini ve komflulukiliflkileri de sorgulanmaktad›r.

Suçun ölçülmesinin önemini ve yöntemlerini ta-

n›mlayabilmek.

Suçun ölçülmesinde suç istatistikleri önemli biraraçt›r, ancak tek yöntem de¤ildir. ‹statistiklersadece bilinen, kay›t alt›na al›nan suçlar› ölçme-de ve de¤erlendirmede kullan›l›r. Güvenlik alg›-s› anketleri ise, bireylerin maruz kald›klar› ancakbilinmeyen suç ma¤duriyetlerini, bireylerin kifli-sel alg›lar›n› ortaya koyar.

Suç korkusunu belirleyen unsurlar› özetleyebilmek.

Güvensizlik kayg›s› ve daha spesifik anlamda suçkorkusu genelde bireylerin alg›lad›klar› savun-mas›zl›k durumu ile ilgilidir. Toplumda baz› in-sanlar (yafll›lar, kad›nlar, çocuklar) di¤erlerinegöre daha yüksek seviyede suç ma¤duru korku-su hisseder. Suç korkusu, bireysel ve çevreselnedenlere ba¤l› olarak ortaya ç›kan psikolojikbir durumdur. Suç ma¤duru olma korkusu yafl,cinsiyet, ifl durumu, sosyal çevre, yaflam biçimi,ikamet yeri, daha önce ma¤dur olup olmama vebenzeri di¤er birtak›m de¤iflkenlere ba¤l› olarakfarkl› seviyelerde ortaya ç›kar. Suç korkusununoluflmas›nda bu de¤iflkenlerden her biri farkl›derecelerde etkili olur.

Suç korkusunun olumsuz etkilerini s›ralayabilmek.

Suç korkusu, bireysel ve toplumsal düzeydeolumsuz etkiler meydana getirmektedir. Bireyselanlamda, evden d›flar› ç›kmama, belirli saatlerdebelirli yerlere gitmeme, yaflam tarz›n› de¤ifltirme,psikolojik olarak rahat olmama gibi olumsuzluk-lar yaflam kalitesini ciddi flekilde azaltmaktad›r.Toplumsal seviyede ise, komfluluk ba¤lar› zay›f-lamakta, toplumu ayakta tutan sevgi, anlay›fl, bir-lik, ortak hareket etme ve sorun çözme yetene¤iönemli ölçüde zay›flamaktad›r.

Suç korkusuyla mücadelenin çerçevesini aç›kla-

yabilmek.

Suç korkusuyla mücadele, suçun kendisi kadarönemli bir konudur. Suçla mücadele ve özelliklesuçlar›n önlenmesi alan›nda yap›lacak çal›flmala-r›n yan›nda suç korkusunun giderilmesine yöne-lik bir hedef de konulmal›d›r. Devriye hizmetle-ri, özellikle yaya devriyelerin tekrar uygulamayakonulmas›, çevresel düzenlemeler ve durumsalsuç önleme tedbirleri belirli ölçüler içinde birey-lerin kendilerini daha güvende hissetmelerineyard›mc› olmaktad›r. Ancak bu önlemlerin al›n-mas›nda afl›r›ya kaç›lmas› suç korkusunun artmariskini ortaya ç›karabilir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç

6NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusu konusundado¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Suç korkusu, olas› suç riskine karfl› duyulan de-rin ve güçlü bir olumsuz histir.

b. Suç korkusu, günümüz modern toplumlar›ndabireylerin büyük bir ço¤unlu¤unun en önemlisorunlar›n›n bafl›nda gelmektedir.

c. Suç korkusu ilk bafllarda suç ve suç önlemeyeiliflkin araflt›rmalar içinde ele al›nm›flt›r.

d. Suç korkusu, 1970’l› y›llarda ba¤›ms›z bir konu ola-rak bilimsel ölçülerde araflt›r›lmaya bafllanm›flt›r.

e. Normal seviyedeki korku günlük yaflamda tehli-keden uzak olma konusunda bireyleri olumluanlamda yönlendirir.

2. Suç korkusunu aç›klamaya yönelik olarak yap›lanafla¤›daki de¤erlendirmelerden hangisi do¤ru bir ifadede¤ildir?

a. Herkes, suç ma¤duru olmaktan, suç sonras› psi-kolojik, fiziksel ve/veya ekonomik zarar gör-mekten çekinir.

b. Özellikle büyük kentlerde suç korkusu dahaönemli bir sorundur.

c. Risk de¤erlendirmeleri bireyler aras› farkl›l›k gös-terir. Kimisinin sorunsuz olarak alg›lad›¤› bir du-rum bir di¤eri taraf›ndan oldukça riskli görülebilir.

d. Suç korkusu, kamuya aç›k alanlarda gündüz sa-atlerine göre geceleri daha çok hissedilir.

e. Suç korkusuna iliflkin risk de¤erlendirmelerindesuç yo¤unlu¤u tek önemli belirleyici de¤iflkendir.

3. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusunun ortaya ç›-k›fl› ve geliflimine iliflkin do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Suç korkusu, bireylerin suç ma¤duriyeti konu-sunda alg›lad›klar› savunmas›z kalma ile yak›niliflkili bireysel süreçlerin ve çevresel dinamikle-rin bir ürünüdür.

b. Suç korkusunun oluflmas›nda yap›sal faktörlerde rol oynamaktad›r.

c. Suç korkusu ilk önce aile içinde meydana gelenrisk alg›lamalar› ile ortaya ç›kar, daha sonra çev-resel koflullara ba¤l› olarak geliflir.

d. Suç korkusu, ço¤u zaman gerçek suç seviyele-rinden ba¤›ms›z olarak ortaya ç›kmakta ve gelifl-mektedir.

e. Bireyler sadece suç say›s› ve yo¤unlu¤u ile de-¤il ayn› zamanda günlük yaflamlar›nda karfl›lafl-t›klar› sosyal ve fiziksel koflullar›n olumsuz etki-leriyle de suç korkusuna kap›lmaktad›r.

4. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusunun ölçülmesikonusunda do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Biliflsel ölçümler, bireyin suç ma¤duru olma ola-s›l›¤› hakk›ndaki alg›s›, risk ve emniyetin de¤er-lendirilmesiyle ilgilidir.

b. Biliflsel ölçümler, zihinsel ve öznel bir de¤erlen-dirme süreci ile oluflmaktad›r.

c. Davran›flsal ölçümlerde, suç ma¤duriyetini en-gellemeye yönelik tutum ve davran›fllar tespitedilmektedir.

d. Davran›flsal ölçümler, bireylerin suç ma¤duriye-ti olas›l›¤›n› azaltmak için söyledikleri ile yapt›k-lar› aras›ndaki farkl›l›klar› ortaya koymaktad›r

e. Duygusal ölçümler, belirli suç türlerinin potansi-yel ma¤duru olma kayg›s› ve korkusu ile ilgilidir.

5. Afla¤›dakilerden hangisi ayd›nlatma sistemlerinin ya-rarlar›ndan biri de¤ildir?

a. Suç önleme harcamalar›n›n düflük seviyede ol-mas›na katk› sa¤lama.

b. Potansiyel suçlulara karfl› cayd›r›c›l›k.c. Bireylerin kendilerini daha güvende hissetmele-

rine yard›mc› olma.d. Güvenlik personelinin kiflisel emniyetinin sa¤-

lanmas›.e. Suç iflleyen kiflilerin tan›nmas›n› ve yakalanma-

s›n› kolaylaflt›rma.

6. Afla¤›dakilerden hangisi bireylerde suç korkusununartmas›na yol açabilecek önleyici yaklafl›mlardan biri

de¤ildir?

a. Önleyici tedbirlerin al›nmas› ve halka duyurul-mas› konular›nda ileriye gidilmesi ve afl›r›ya ka-ç›lmas›.

b. Vatandafllar›n gece belirli bir saatten sonra d›fla-r› ç›kmamalar› konusunda s›k olarak uyar›lmas›.

c. Vatandafllar›n suç önleme tedbirleri konusundabilgilendirilmesi.

d. Yo¤un olarak h›rs›zlar›n, kapkaçç›lar›n ve gaspç›-lar›n varl›¤›ndan ve bu tür suçlardan söz edilmesi.

e. Çok fazla say›da polisin cadde ve sokaklarda de-vaml› surette üniformal› olarak devriye gezmesi.



7. Afla¤›dakilerden polisiye uygulamalardan hangisi va-tandafllar›n kendilerini güvende hissetmelerine yard›mc›olmas› aç›s›ndan polisten beklentilerinden biri olamaz?

a. Arabal› ve motosikletli polis say›s›n›n art›r›lmas›.b. Polisin olay yerine h›zl› müdahale etmesi.c. Üniformal› yaya devriye say›s›n›n art›r›lmas›.d. Potansiyel suçlular›n (suç iflleyebilecek kiflileri)

daha iyi gözetlenmesi.e. Her cadde ve sokak bafl›nda üniformal› bir poli-

sin bulunmas›.

8. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusunun bireyseletkilerinden de¤ildir?

a. Bireyler sosyal aktivitelerini k›s›tlayabilir.b. Bireyler, suç korkusu nedeniyle evlerinden tafl›-

nabilir.c. Suç korkusu nedeniyle genel anlamda kamu har-

camalar›nda art›fl meydana gelebilir. d. Bireyler, d›flar› ç›kt›klar›nda üzerlerinde bir si-

lah, göz yaflart›c› sprey ya da ses yapan bir alet-cihaz bulundurmak isteyebilir.

e. Bireyler, konutlar›n› ve iflyerlerini korumak ama-c›yla güvenlik sistemlerinden yararlanabilir.

9. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusunun azalt›lma-s›na yönelik yaklafl›mlardan/uygulamalardan biri de-

¤ildir?

a. Toplum destekli polislik.b. Suçlar›n ayd›nlat›lmas›.c. Devriye hizmetleri.d. Güvenlik kameralar›n›n kullan›lmas›.e. Çevre ayd›nlatma sistemleri.

10. Afla¤›dakilerden hangisi suç korkusunun oluflma-s›nda rol oynayan sosyal ve fiziksel çevre koflullar›ndanbiri de¤ildir?

a. Kent yaflam›.b. Toplumsal iliflkilerdeki zay›fl›k.c. Medeni olmayan davran›fllar.d. Geçmifl ma¤duriyet durumu.e. Olumsuz fiziki koflullardaki yaflam alanlar›.

1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusu” bölümünügözden geçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusu” bölümünügözden geçiriniz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusunun Ortaya Ç›k-mas› ve Geliflmesi” bölümünü gözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suçun Ölçülmesi” bölümü-nü gözden geçiriniz.

5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çevresel Düzenlemeler veDurumsal Suç Önleme Tedbirlerinin Suç KorkusuÜzerindeki Etkisi” bölümünü gözden geçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvenlik Önlemlerinin SuçKorkusu Üzerindeki Olumsuz Etkisi” bölümü-nü gözden geçiriniz.

7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusunun Azalt›lma-s› ve Polis” bölümünü gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusunun OlumsuzEtkileri” bölümünü gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Korkusuyla Mücadele”bölümünü gözden geçiriniz.

10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sosyal ve Fiziki Koflullar”bölümünü gözden geçiriniz.



S›ra Sizde 1

Suç korkusu suç türlerine göre de¤ifliklik gösterir. Bi-reyler baz› suçlar karfl›s›nda yüksek seviyede ma¤duri-yet korkusu hissederken, baz› suçlara karfl› düflük, ba-z›lar›nda ise hiç korku hissetmeyebilir. Örne¤in, genelolarak kapkaç, soygun, h›rs›zl›k, fiziksel sald›r› gibi suç-lara karfl› hissedilen suç ma¤duru olma korkusu olduk-ça yüksektir. Bayanlarda özellikle cinsel suç ma¤duruolma korkusu ayn› flekilde yüksek seviyededir. Erkek-lerde kapkaç ve doland›r›c›l›k suç ma¤duriyeti korkusuoldukça düflüktür. Di¤er taraftan, ma¤dursuz suç olarakbilinen uyuflturucu kullan›m›, fuhufl, kumar gibi suçlarakarfl› herhangi bir suç korkusuna rastlamak pek müm-kün de¤ildir.

S›ra Sizde 2

Gençlerin suç ma¤duru olma olas›l›klar› di¤er yafl gru-bunda olanlara göre daha yüksektir. Bu durum özellik-le onlar›n çok hareketli ve esnek bir yaflam tarz›na sa-hip olmalar›ndan, geceleri s›kl›kla d›flar›ya ç›kmalar›n-dan ve sorunlu ortamlarda bulunmalar›ndan kaynak-lanmaktad›r. Bu yönüyle gençlerde sald›r›, darp, fliddetsuçu ma¤duru olma korkusu di¤er suç türlerine göredaha fazlad›r.

S›ra Sizde 3

‹kamet edilen ve çal›fl›lan fiziki çevrenin yaflam koflul-lar›, düzeni ve temizli¤i ile suç korkusu aras›nda pozitifbir iliflki bulunmaktad›r. Bu unsurlar›n iyi oldu¤u yer-lerde yaflayan bireylerin sosyo-ekonomik seviyeleri ol-dukça yüksektir. Bu nedenle, toplumla, yaflan›lan yerleve kamu düzeni ile uyumlu bir zihinsel ve davran›flsalyaflam kültürü söz konusudur. Ancak, bak›ms›z, düzen-siz ve yaflam alanlar›n›n yetersiz oldu¤u yerleflim alan-lar›nda ikamet edenlerin genel anlamda sosyo-ekono-mik yap›lar›n›n düflük oldu¤u görülür. Bu kifliler, ken-dilerini mahrum edilmifl, itilmifl ve bir anlamda önem-sizlefltirilmifl görür. Mevcut düzen, yasalar ve yaflamkodlar›yla bütünleflemeyen bu kiflilerde suç ma¤duruolma korkusu da bu anlamda yüksektir.

S›ra Sizde 4

Suç korkusu bireylerin kiflisel yaflamlar› üzerinde olum-suz etki oluflturur. Bireyler suç ma¤duru olmaktan çe-kindikleri için daha az d›flar› ç›kabilir, özellikle gecele-ri d›flar› ç›kmayabilir, kendileri aç›s›ndan riskli gördük-leri yerlere gitmeyebilir, evlerinden baflka bir eve vebölgeye tafl›nabilir, yaln›z d›flar› ç›kmayabilir, d›flar› ç›k-t›klar›nda yanlar›nda kendilerini koruma amaçl› sprey,ses alarm cihaz›, silah tafl›yabilir, ev ve iflyerleri için gü-venlik sistemleri takt›rabilir, özel koruma hizmeti sunansitelerde oturabilir. Bütün bu olas› tedbirler odakl› yak-lafl›mlar bireylerin rutin yaflam koflullar›n› olumsuz etki-lemekte, yaflam kalitesini düflürmektedir.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


Adams, J. (1995). Risk, London: UCL PressAgnew, R. S. (1985) “Neutralizing the impact of crime”,

Criminal Justice and Behavior, 12

Atkinson, R. L., R.C. Atkinson, E.E. Smith, D.J. Ben veE.R. Hilgard (1990) Introduction to psychology (10thed.). San Diego, CA: Harcourt Brace Jovanovich.

Barkan, S. (2005) Criminology: A sociological unders-

tanding. New York:Prentice Hall.Baumer, T.L. (1978) “Research on fear of crime in the

United States”, Victimology, 3,

Baumer, T.L. (1985) “Testing a general model of fear ofcrime: Data from a national Sample”, Journal of Re-

search in Crime and Delinquency, 22(3)Belyea, M. J., ve M.T. Zingraff (1988) “Fear of crime and

residential location”, Rural Location, (53)Bennett, T. (1990) Tackling fear of crime, London: Ho-

me Office Research Bulletin No. 22Brantingham, P. J., P.L. Brantingham, ve T. Molumby

(1977) “Perceptions of crime in a dreadful enclosu-re”, Ohio Journal of Science, (77)

Braungart, M., M., Braungart R., G., ve W.J. Hoyer (1980)“Age, Sex, and Social Factors in Fear of Crime”, So-

ciological Focus (13)Chiricos, T., S. Eschholz, ve M. Gertz (1997) “Crime,

News, and Fear of Crime: Toward an Identificationof Audience Effects”, Social Problems, (44)

Clemente F. & Kleinman, M. (1976) “Fear of crimeamong the aged”, The Gerontologist,16(3)

Clemente, F., ve M.D. Kleiman (1977) “Fear of Crime inthe United States: A Multivariate Analysis”, Social

Forces (56)Collins, E. (November, 1979), ‘The New Jersey Foot pat-

rol Program’, Paper presented att the annual mee-ting of teh American Society of Criminology, Phila-delphia.

Cozens, P. (2000) “Investigating defensible space and

the criminogenic capacity of characteristic British

housing designs”, Unpublished doctoral thesis, Wa-les: University of Glamorgan, Pontypridd.

Crowell, N. A., ve A.W. Burgess (Ed.) (1996) Unders-

tanding violence against women, Washington DC:National Academy Press.

Darwin, C. (1872) On the Expression of Emotions in

Man and Animals. London: John Murray.

Ditton, J., S. Farrall, J. Bannister, G. Elizabeth ve K. Pea-se (1999) “Reactions to Victimization: Why has an-ger been ignored?” Crime Prevention and Commu-

nity Safety: An International Journal, (1.)Dolu, O. fi. Uluda¤ ve C. Do¤utafl (2010), “Suç Korku-

su: Nedenleri, Sonuçlar› ve Güvenlik Politikalar› ‹lifl-kisi, A.Ü. Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 65,Say› 1.

Dubow, F. E. McCabe ve G. Kaplan (1979) Reactions to

Crime: A Critical Review of the Literature, NationalInstitute of Law Enforcement and Criminal Justice.Washington D.C.: U.S. Government Printing Office

Emniyet Genel Müdürlü¤ü, Asayifl Dairesi Baflkanl›¤›(2007) Toplum Destekli Polislik Hizmet Standard› ve

K›lavuz Belgeleri, Ankara: EGM Yay›nlar›.Fattah, E., A., ve V.F. Sacco (1989) Crime and Victimi-

zation of the Elderly. New York: Springer-VerlagFerraro, K. F., ve R.L. LaGrange (1987) “The measure-

ment of fear of crime”, Sociological Inquiry. (57)Ferraro, K.F. (1995) Fear of Crime: Interpreting Victimi-

zation Risk. Albany: State University of New YorkPress.

F›nd›kl›, Remzi. (2009) Güvenli¤in Sosyal Temelleri veGüvenlik Sistemleri Dersi, Güz ve Bahar Dönemi.Yüksek Lisans Ders Notlar›, Ankara: Güvenlik Bi-limleri Enstitüsü.

French, P. (1994) ‘Closed Circuit Television Surveillan-

ce’. Bas›lmam›fl Master Tezi, Exeter: Exeter Üniver-sitesi, Department of Police Studies.

Furstenberg, F. (1971) “Public Reactions to Crime in theStreets”, American Scholar. (40)

Garofalo, J. (1979) “Victimization and the Fear of Cri-me”, Journal of Research in Crime and Delinqu-

ency, (16)Garofalo, J. (1981) “The Fear of Crime: Causes and Con-

sequences”, Journal of Criminal Law and Crimino-

logy, (82)Geleri, A. (1996) An Examination Of The Public Attitu-

des Towards The Use of CCTV in Public places, Ba-s›lmam›fl Doktora Tezi, Exeter: Exeter Üniversitesi

Gerbner, G. Ve L. Gross (1976) “Living with television:The violence profile”, Journal of Communication,

26 (2)Hale, C. (1996) “Fear of Crime: A Review of Literature”,

International Review of Victimology, (4)



Hartley, J. E. (1974) Lighting reinforces the crime fight.

Pittsfield, MA: Buttenheim.Heath, L. (1984) “Impact of newspaper crime reports

on fear of crime”, Journal of Personality and Social

Psychology, 47Hersh, D. Ve C. Hersh, (Mart 1990), ‘I Spy’, içinde Secu-

rity Management, American Society for IndustrialSecurity.

Honess, T. Ve E. Charman, (1992), Closed Circuit Tele-

vision in Public Places, London: Police ResearchGroup, Crime Prevention Papers.

Hunter, A. (1978) Symbols of Incivility, Dallas: Ameri-can Society of Criminology.

Jackson, J. (2006) “Introducing Fear of Crime to RiskResearch”, Risk Analysis, (26)

Joseph, J. (1997) “Fear of Crime Among Black Elderly”,Journal of Black Studies, (27)

Kenney, D.J. (1987) Crime, Fear and the New York City

Subways: The Role of Citizen Action. New York:Praeger.

Kenney, D.J. ve T.S. Watson (1998) Crime in Schools,

Washington DC: Police Executive Research Forum.Killias, M. (1990) “Vulnerability: Towards a better un-

derstanding of a key variable in the genesis of fearof crime”, Violence and Victims, (5)

Koskela, H., ve P. Pain, P. (2000) Revisiting fear and

place: Women’s fear of attack and the built environ-

ment. Geoforum, (31)Köknel, Ö. (1988) Zorlanan ‹nsan, ‹stanbul: Alt›n Ki-

taplar Yay›nevi.LaGrange, R.L. ve K.F. Ferraro (1989) “Assessing age

and gender differences in perceived risk and fear ofcrime”, Criminology, (27)

Lane, J. Ve J.W. Meeker (2003) “Ethnicity, informationsources, and fear of crime”, Deviant Behavior: An

Interdisciplinary Journal, (24)Lawton, M.P., L. Nahemow, S. Yaffe ve S. Feldman

(1976) “Psychological aspects of crime and fear ofcrime” J. Goldsmith ve S. Goldsmith (Ed.) Crime

and the Elderly: Challenge and Response, Lexing-ton: Heath.

Lewis, D. A., ve G. Salem (1986) Fear of crime: Incivi-

lity and the production of a social problem, NewBrunswick, NJ: Transaction.

Loftus, B., (1992), ‘King’s Lynn Closed Circuit TV Aimedto Reassure Shoppers’, Parking Review (Ocak 1992)

Marks, I.M. (1978) Living with Fear, New York: McGrawHill.

Maslow, A.H. (1954) Motivation and Personality, NewYork: Harper & Brothers

Maxfield, M., (1984) Fear of Crime in England and Wa-

les, London: Home Office Research Study, Say›.78May, D.C ve R.G. Dunaway (June 2000) “Predictors of

fear of criminal victimization at school among ado-lescents”, Sociological Spectrum, 20(2)

May, D.C.(2001) Adolescent Fear of Crime, Perceptions

of Risk and Defensive Behaviors: An alternative Exp-

lanation of Violent Delinquency. Lewiston: EdwinMellen Press.

Merry, S. (1981) Urban danger: Life in a neighborhood

of strangers, Philadelphia: Temple University Press.Miethe, T. D. (1995) “Fear and Withdrawal From Urban

Life”, Annals of American Academy of Political So-

cial Science, (539)Miceli, R., M. Roccato ve R. Rosato (2004) “Fear of Cri-

me in Italy: Spread and Determinants”, Environ-

ment and Behaviour, 59/2Mish, F.C. (Ed.) (1997) The Merriam Webster Dictio-

nary, Springfield: Merriam-WebsterMoore, M. H., ve R.C. Trojanowicz (1988) “Policing and

fear of crime”. Perspectives on Policing (Vol. 3),Was-hington, DC: U.S. Department of Justice.

Öner, N. (1977) Durumluk ve Sürekli Kayg› Envanteri-

nin Türk toplumundaki Geçerlili¤i, AnkaraPate, A.M. (1986) ‘Experimenting with foot patrol, The

Newark Experience’: Rosenbaum; D. (ed.) Commu-

nity Crime Prevention, Does It Work?, Beverly Hills-London: SAGE Publications

Polat, A. Ve S. K. Gül (2009), “Kentlerde güvensizlik kay-g›s›: Erzincan alan araflt›rmas›,” V.K. Bilgiç (ed.) De-

¤iflik Yönleriyle Yerelleflme, Ankara: Seçkin yay›nevi.Rader, N., E. (2004) “The Threat of Victimization: A The-

oretical Reconceptualization of Fear of Crime”, Soci-

ological Spectrum, (24)Rohe, W. M., ve R.J. Burby (1988) “Fear of crime in

public housing”, Environment and Behavior, (20)Rountree, P.W., ve K.C. Land (1996) “Perceived risk

versus fear of crime: Empirical evidence of a con-ceptually distinct reactions in survey data”, Social

Forces, 74 (4)Skogan, W., G., ve M.G. Maxfield (1981) Coping with

Crime: Individual and Neighborhood Reactions, Be-verly Hills: Sage Publications.

Sampson, R.J., S.W. Raudenbush ve F. Earls (1997) “Ne-ighbourhoods and Violent Crime: A Multilevel Studyof Collective Efficacy”, Science, New Series, 277:5328


Skogan, W.G. (1987) “The impact of victimization onfear”, Crime and Delinquency, (33)

Smith, L. N., ve G.D. Hill (1991) “Victimization and fearof crime”, Criminal Justice and Behavior, (18)

Smith, S.J. (1986). Crime, Space and Society, Cambrid-ge: Cambridge University Press

Smith, W., R., ve M. Torstensson (1997) “Gender Diffe-rences in Risk Perception and Neutralizing Fear ofCrime”, British Journal of Criminology, (37)

Stanko, E. (1995) “Women, Crime, and Fear”, Annals of

the American Academy of Political and Social Sci-

ence, (539)Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük (2000), Ankara: TDK

Yay›nlar›Uzuner A., & Y. Ac›biber (2001) Özel Güvenlik Teflkila-

t›, Havameydan› Güvenli¤i E¤itimi, Ankara; Yar-d›mc› Ofset

Vrij, A., ve F.W. Winkel (1991) “Characteristics of thebuilt environment and fear of crime: A research no-te on interventions in unsafe locations”, Deviant Be-

havior, (12)Walklate, S. (1998) “Crime and community: Fear or

trust?” British Journal of Sociology, 49(4)Walklate, S. (2001) “Risk and criminal victimization: A

modernist dilemma?”, British Journal of Crimino-

logy, (37)Wanner, R.A. ve T.C. Caputo (1987) “Punitiveness, fear

of crime, and perceptions of Violence”, Canadian

Journal of Sociology, 12Will, J. A., ve J.H. McGrath (1996) “Crime, neighborho-

od perceptions, and the underclass: The relations-hip between fear of crime and class position”, Jour-

nal of Criminal Justice, 23Will, J.A. ve J.H. McGrath (1995) “Crime, neighborhood

perceptions and the underclass:The relationship bet-ween fear of crime and class position”, Journal of

Criminal Justice, 23(2)Wilson, J. Q. (1968) Varieties of Police Behavior, Cam-

bridge: Harvard University Press.Wilson, J. Q., ve G. L. Kelling (1982) “Broken Windows:

The police and Neighborhood safety” The Atlantic

Monthly 127Wyant, B., R. (2008) “Multilevel Impacts of Perceived

Incivilities and Perceptions of Crime Risk on Fear ofCrime: Isolating Endogenous Impacts”, Journal of

Research in Crime and Delinquency, (45)Zedner, L. “Victims”, M. Maguire, R. Morgan, ve R. Rei-

ner (Ed.), The Oxford Handbook of Criminology (2.edit.), Oxford, England: Clarendon Press.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Ma¤dur ve ma¤duriyet kavramlar›n› tan›mlayabilecek,Ma¤duriyet nedenlerini aç›klayabilecek,Suç ma¤duriyetinin etkilerini özetleyebilecek,Ma¤dur ile polis iliflkisinin çerçevesini ortaya koyabilecek,Suç ma¤durlar›na yard›m ve destek hizmetlerinin kapsam›n› izah edebilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Ma¤dur• Ma¤duriyet• Suç ma¤duru

• Suç ma¤durlar›na yard›m• Ma¤dur psikolojisi• Suç ma¤duru ve polis

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNN

Suç Sosyolojisi Suç Ma¤duriyeti

• MA⁄DUR VE MA⁄DUR‹YETKAVRAMLARI

• MA⁄DUR ÇALIfiMALARININKAPSAMI

• MA⁄DUR‹YET NEDENLER‹• SUÇ MA⁄DUR‹YET‹N‹N ETK‹LER‹• MA⁄DUR PS‹KOLOJ‹S‹• MA⁄DUR PROF‹L‹• MA⁄DUR POL‹S ‹L‹fiK‹S‹• MA⁄DUR ÇOCUKLAR VE POL‹S• SUÇ MA⁄DURLARINA YÖNEL‹K

YARDIM VE DESTEK H‹ZMETLER‹


MA⁄DUR VE MA⁄DUR‹YET KAVRAMLARIMa¤dur, herhangi bir konuda zarara veya haks›zl›¤a u¤ram›fl, belirli kazan›mlardanmahrum kalm›fl kifli demektir (Develio¤lu, 2003:272). Ma¤dur, ayn› zamanda, fizik-sel veya zihinsel zarar, duygusal ac› çekme, ekonomik kay›p veya temel haklar›nönemli derecede azalmas› gibi durumlar› içeren zarardan bireysel veya ortak ola-rak rahats›z olan, etkilenen, ac› çeken kiflidir. Ma¤duriyet ise söz konusu eylemeba¤l› olarak ma¤durun içine düfltü¤ü sosyal, ekonomik, hukuki ve/veya ruhsal za-rar durumudur. Bu anlamda, do¤rudan ma¤dur olan kiflinin yak›n aile bireylerineveya zor durumdaki ma¤durlara yard›m etmek, ma¤dur olmas›n› önlemek için ya-p›lan müdahale s›ras›nda zarar gören, ac› çeken kiflileri tan›mlamak için de ma¤-dur kavram› kullan›lmaktad›r.

Bir ma¤duriyetin meydana gelebilmesi için dört unsurun varl›¤› gereklidir. Bun-lar flunlard›r: 1) Ola¤an d›fl› bir olay›n meydana gelmesi (suç, kaza ve do¤al afetgibi), 2) Meydana gelen olay sonucunda bir zarar›n oluflmas›, 3) Zarar ile birliktehak kayb›na u¤rayan insanlar›n bulunmas› ve 4) Ortaya ç›kan zarar›n kifliler üze-rinde (ma¤dur) belli bir süre etkili olmas› (Dinler, 2006: 59). Ma¤duriyet denilinceakla ilk gelen ve ma¤duriyet türleri aras›nda en çok bilinen, suç ma¤duriyetidir.Suç ma¤duru kavram›n› anlayabilmek için de¤iflik araflt›rmac› ve bilim insan› tara-f›ndan yap›lan tan›mlar› ele almakta yarar bulunmaktad›r. Bu alandaki çal›flmala-r›yla tan›nm›fl Sutherland (1949:31) suçu, “devlet taraf›ndan yasaklanan, devletekarfl› verilen bir zarar ve en az›ndan son bir çare olarak cezaland›rma yoluyla, dev-letin tepki vermesi gereken davran›fl” olarak tan›mlamaktad›r. Di¤er taraftan Par-kins (1975:5) ise suç için, “yasalar taraf›ndan tan›mlanan ve cezaland›r›labilir olanherhangi bir sosyal zarar” demektedir.

‹nsanl›¤›n en eski kavramlar›ndan biri olan ma¤dur (‹çli, 1994:18) suç terimin-de oldu¤u gibi genelde hukuk ölçüleri içinde ele al›n›p incelenmifltir. Ceza huku-ku s›n›rlar› içerisinde tan›mlama ve de¤erlendirme yolu daha çok tercih edilmifl vebu alan›n d›fl›na ç›k›ld›¤›nda bu kavram›n tarifinin ve anlafl›lmas›n›n daha zor ola-ca¤› vurgulanm›flt›r (Viano, 1975:106). Bu çerçevede ma¤dur k›sa ve net bir ifadey-le, hukuki anlamda, kendisine karfl› suç ifllenen kifli olarak tan›mlanmaktad›r (Shap-land, 1988). Suçtan ve hukuka ayk›r› fiilden kaynaklanan ma¤duriyet ceza huku-kunun, sözleflmeden kaynaklanan ma¤duriyet ise özel hukukun alan›na girmekte-dir. Bu bak›fl aç›lar›na göre, sadece ceza kanunlar›ndaki hükümlerin ihlal edilme-si, bu hükümlere ayk›r› davran›fllar›n yap›lmas› halinde suçtan söz etmek mümkün

Suç Ma¤duriyeti

Ma¤duriyet dendi¤inde ilkönce akla yasalardabelirtilen herhangi bir suçunifllenmesiyle meydana gelenadli ma¤duriyet gelmektedir.Asl›nda genifl anlamdama¤duriyet konusu bafltado¤al afetler (deprem, selgibi) olmak üzere, savafllar,ekonomik krizler ve nükleerkazalar nedeniyle de ortayaç›kmaktad›r.

olmaktad›r. Yani, bir hareket ceza kanununa ayk›r› ve o konuda suç olarak tan›m-lanm›fl ise suçtur. Ancak ma¤duriyeti sadece hukuki alanla s›n›rlamak pek do¤rude¤ildir. Toplumsal yaflamda ma¤duriyetler farkl› alanlarda ve farkl› flekillerde demeydana gelebilmektedir.

Ma¤durlarla ilgili bilimsel çal›flmalar, a¤›rl›kl› olarak 2. Dünya Savafl›ndan son-ra yap›lmaya bafllam›fl, 70’li y›llardan itibaren de Kriminoloji biliminin ilgisini çek-mifl ve böylece bu alandaki çal›flmalar artm›flt›r (Keiser, 1991). Daha sonralar› ma¤-durlar, büyük ço¤unlukla viktimoloji (ma¤dur bilimi) içerisinde çal›flma konusu ol-mufltur. En baflta suç ma¤durunu ve ma¤durla ba¤lant›l› her fleyi çal›flma oda¤› ya-pan viktimoloji, önceleri kriminolojinin bir alt dal› olarak ortaya ç›km›fl, ancak da-ha sonralar› ba¤›ms›z bir bilim alan› haline gelmifltir (Sokullu-Ak›nc›, 1999: 21). Bu-radan da anlafl›laca¤› üzere suç ma¤durlar›yla ilgili yaklafl›mlar ve dolay›s›yla vik-timoloji, oldukça yenidir. Latince ve Yunanca kökenli bir sözcük olan viktimoloji,ma¤duru inceleyen bilim dal›d›r. Latince ‘victima’ ve yunanca ‘logos’ sözcüklerininbir araya gelmesiyle oluflmufltur (Drapkin, 1974). Ma¤duriyet olgusu toplumsal ge-liflmelere paralel olarak de¤iflim göstermektedir. Türkiye’de bir zamanlar kocan›nkar›s›n›, baban›n çocu¤unu dövmesi normal bir durum olarak görülürken flimdibunlar›n her ikisi de hem hukuki hem de toplumsal olarak asla kabul edilmeyensuçlu davran›fllar olarak görülmektedir.

Ma¤dursuz SuçHer suçun muhakkak bir ma¤duru olmas› zorunlu de¤ildir (Viano, 1975:106). Ce-za hukukuna göre her suçun mutlaka bir ma¤durunun bulunmas› gerekti¤i kabuledilse de (Sokullu-Ak›nc›, 1999:21) baz› suçlar›n do¤rudan ma¤duru bulunmamak-ta veya bilinmemektedir. Baz› durumlarda da ma¤durla fail ayn› kifli olabilmekte-dir. Bu tür suçlar literatürde ma¤dursuz suç (victimless crime) olarak tan›mlanmak-tad›r. Ma¤dursuz suç, k›sa ve basit bir ifadeyle ma¤duru olmayan suçtur. Gerçekanlamda ma¤duru olmayan suç yoktur. Bütün suçlarda suça maruz kalan kifli, top-lum ve hatta bütün insanl›k bir anlamda ma¤dur olabilir. Konuya sosyolojik aç›danbak›ld›¤›nda, suç ma¤durlar›n›n sorunlar›n›n bireysel de¤il toplumsal bir sorunolarak alg›lanmas› ve de¤erlendirilmesi gerekti¤i görülür. Çevre suçlar›, uyuflturu-cu ticareti, insan ticareti, fuhufl ve kad›nlar›n cinsel amaçl› sömürülmesi gibi suçlarsonuçta bütün toplumu ve insanl›¤› ma¤dur etmektedir. Bu tür suçlar do¤rudan birbireye zarar vermemekle birlikte, toplumsal sorunlara yol açabilmesi nedeniylesuç olarak kabul edilmektedir. Bunlar belirli bir bireye de¤il toplumsal y›¤›na kar-fl› ifllenmifl say›lmaktad›r (Özek, 1984:27). Bu yönüyle bütün suçlar›n do¤al ve zo-runlu ma¤duru devlet ve toplumdur.

Ma¤dursuz suçlar›n say›s› oldukça fazlad›r. Ma¤dursuz suçlarda ma¤dur kimizaman belirli bir kifli de¤il, belirli olmayan çok say›da kifliler, genifl y›¤›nlard›r. Busuçlarda suçun ifllendi¤ini ço¤u zaman sadece fail ve ma¤dur bilir. Bu nedenle desuçu ihbar edecek baflka kimse yoktur (Befle, 2006:83). Bu durumdu ortada bili-nen ve aç›kça tan›mlanan bir ma¤durun olmamas› nedeniyle flikâyet ve sorufltur-ma için gerekli çal›flmalar yap›lamamaktad›r. Bu yüzden ma¤dursuz suçlar›n yo-¤unlu¤u ve kapsam› hakk›nda net bilgiler ortaya koymak oldukça zor, bir anlam-da da imkâns›zd›r. Özellikle kamuya karfl› ifllenen suçlar, takibi flikayete ba¤l› suç-lar ve karfl›l›kl› r›za ile gerçeklefltirilen suçlar bu s›n›fland›rma içerisine girer (Clerk-son, 1984:71). Örne¤in, karfl›l›kl› r›za ile ifllenen fuhufl ve uyuflturucu al›m sat›m›gibi suçlara genel olarak bak›ld›¤›nda bu suçlar›n ma¤durlar› vard›r; ama, hemenhiç kimse kendisini ma¤dur olarak kabul etmez, bu konuyu yetkililere söylemezve itirafta bulunmaz.


Ma¤dur bilimi kavram›n› ilkönce Amerikal› psikiyatristFrederick Werthamkullanm›flt›r. Ancak ma¤durçal›flmalar›n› yayg›nlaflt›ranise Von Hentig’dir (Bahar,2006:2).

Toplum, kendini oluflturanbireylerle birlikte birbütündür ve bu nedenle debir kiflinin zarar görmesi,herkesin zarar görmesidemektir. Bu nedenle deverilen zarar, her yönüyletoplumsal sahiplenmeölçüleri içerisindegiderilmeye çal›fl›lmal›d›r.

Fail ve ma¤durun ayn› kifli oldu¤u durumlarda da ma¤dursuz suçlardan söz et-mek mümkündür. Örne¤in, uyuflturucu madde kullan›m›, alkollü araç kullanma vekumar olaylar›nda oldu¤u gibi (Sokullu-Ak›nc›, 1999:81). Bu fiillerin ifllenmesinde,ortada herhangi bir flikâyetçi veya kendini ma¤dur olarak gören bir kifli olmasa da-hi, asl›nda fiilleri iflleyenlerin kendisi ayn› zamanda yapm›fl olduklar› harekettenzarar görenlerdir, yani ma¤durlard›r. Bu tür suçlarda ma¤durun anlam›n›, meyda-na gelen ma¤duriyetin yap›s›n›, boyutunu ve kimlerin ma¤dur olarak tan›mlanabi-lece¤ini belirlemek için sadece hukuki de¤il ayn› zamanda toplumsal ve psikolo-jik aç›lardan da incelemek gerekir.

Gizli Ma¤duriyet Bir ülkede veya belirli bir co¤rafyada ifllenen suçlar›n tam ve eksiksiz bir flekildebilinmesi ve ölçülmesi mümkün de¤ildir. Suçlar genelde aç›k bir flekilde ifllenir vekamu otoritesi bu suçlar›n ifllendi¤ini daha sonra ö¤renir. Suçlar›n büyük bir k›sm›vatandafllar (ma¤dur, tan›k veya sonradan ö¤renen kifliler) taraf›ndan polise yap›-lan ihbarlar sonucunda ö¤renilir. Suç istatistikleri de bu bilinen suçlar esas al›nmaksuretiyle oluflturulur. Ancak baz› suçlar ise bilinmez, gizli kal›r. Bu suçlar›n ma¤-durlar› toplumdan d›fllanma, ay›p karfl›lanma, be¤enilmeme, olay› önemsememeve benzeri nedenlerden dolay› ma¤duriyetlerini sakl› tutarlar. Suçlar›n farkl› ne-denlerden dolay› resmi makamlar taraf›ndan bilinmemesi, kay›tlara geçmemesi so-nucu “gizli ma¤duriyetler”, “karanl›k say›lar”, bir baflka ifadeyle “karanl›k alan” or-taya ç›kar.

‹hbar edilmeyen, bu yüzden de varl›klar› bilinmeyen suçlar resmi kay›tlarda veistatistiklerde yer almaz. Bu yüzden gerçek suç say›s›n› ve ma¤duriyeti ortaya ç›-karmak isteyen araflt›rmac›lar istatistiklerin yan› s›ra “ma¤dur anketleri (victim sur-veys)” ve “kendili¤inden itiraf anketlerinden (self-report surveys)” yararlan›rlar(Befle, 2006: 78). Bilinen suçluluk, ifllendi¤i, varl›¤› polis taraf›ndan bilinen ve res-mi kay›tlara geçirilen suçlar›n toplam›ndan oluflur. Kanuni suçluluk ise mahkeme-lere intikal edip mahkûmiyetle sonuçlanan suçlar› ifade eder. Bir ülkede ifllenensuçlar›n hepsini ifade etmek için de “gerçek suçluluk” tabiri kullan›l›r. Bir ülkede-ki veya co¤rafi alandaki gerçek suçluluk miktar› bilinen suçluluk, kanuni suçlulukve siyah say›lar›n toplam›ndan ibarettir. Baz› suçlar polis taraf›ndan yap›lan araflt›r-malar veya suçüstü durumlar ile ortaya ç›kar›l›rken suçlar›n önemli bir k›sm› suçunma¤duru, tan›¤› veya vatandafllar›n polise yapm›fl oldu¤u ihbarlar sonucunda ö¤-renilir. Polise yap›lan ihbarlar›n say›s› ve niteli¤i modern toplumlarda polis-vatan-dafl aras›ndaki güven duygusunun seviyesinin belirlenmesi noktas›nda önemliipuçlar› verir. Polisle iliflkileri iyi olmayan, ona güven duymayan toplumlarda ih-bar oran› azd›r. Ancak bunun tersi durumlarda yani vatandafl-polis kaynaflmas›n›nüst seviyede oldu¤u, vatandafl›n polise güven ve sayg› duydu¤u toplumlarda ihbaroranlar› da bir o kadar yüksektir.

Gizli ma¤duriyetler nas›l ortaya ç›kar›labilir, anlat›n›z.

MA⁄DUR ÇALIfiMALARININ KAPSAMISuç ma¤duriyeti gerek ceza adalet sistemleri gerekse toplumsal yap›lar içerisindeçok ciddi anlamda ihmal edilen konulardan biridir. Suç sonras› genelde bütünenerji, dikkat ve kaynaklar suçlu üzerine yo¤unlaflmakta, ma¤dur adeta bir kenaraitilmekte ve kendi sorunlar›yla bafl bafla b›rak›lmaktayd›. Ancak 1970’li y›llardan iti-baren durum biraz de¤iflti. Suç ma¤duriyeti ve ma¤durlar da hukuki, ekonomik,

1396. Ünite - Suç Ma¤dur iyet i

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

sosyal ve siyasal aç›lardan dikkatle üzerinde durulan bir unsur haline geldi. Ma¤-durun konumu ve haklar› önce geliflmifl bat› toplumlar›nda daha sonra da di¤ergeliflmekte olan toplumlarda bafll›ca gündem konular›ndan biri haline geldi. Böy-lece ma¤dur haklar› evrensel ölçüler içinde ele al›n›p tan›nmaya, ma¤durlar› içinealan farkl› politikalar üretilmeye baflland› (Bahar, 2006:2). ABD yasalar›, 1980’li y›l-larda ma¤durun da yarg›lama sürecine kat›lmas› baflta olmak üzere, ma¤durun ifa-desinin mahkemelerde kullan›lmas›n› kabul etmifltir. Avrupa’da ise daha çok suçsonras› ma¤dura verilebilecek hizmetler ön plana ç›km›flt›r (Maguire ve Shap-land’dan akt. Bahar, 2006) Bat›’da bireysel haklar, temel hak ve özgürlükler, kad›nhaklar›, az›nl›k haklar›, çocuk haklar› ve tüketici haklar› gibi alanlarda çok önemligeliflmeler yaflan›rken ma¤dur haklar› ve ma¤dur politikalar› da bu geliflmelerdenhissesini alm›flt›r.

Türkiye’de demokratikleflme, temel hak ve hürriyetler alan›nda geliflmeler ol-dukça bunlara paralel bir flekilde ma¤dur haklar› ve ma¤durlara yönelik hizmetlerkonusunda da önemli ilerlemeler yaflanmaktad›r. Devlet yasalar ve ilgili kurumla-r› vas›tas›yla y›llarca ihmal edilmifl bu sorunun üzerine gitmekte, özel kurulufllar ilegönüllü teflekküller de bu hizmet alan›nda büyük bir duyarl›l›kla yer almaya çal›fl-maktad›r. Ma¤dur ile ilgili çal›flmalar, ma¤dur ve ma¤durun sorunlar›n› ve bu so-runlara yaklafl›m yöntemlerini de¤iflik referans modelleri içinde ele almaktad›r. Bumodelleri afla¤›daki dört ana bafll›k alt›nda toplamak mümkündür (Hentig’den akt.Sokullu-Ak›nc›, 1999:23):

1. Suç sonras› ma¤durda meydana gelen kiflisel ve sosyal boyutlardaki sorun-lar ile ma¤dur ve fail aras›ndaki iliflkilerin araflt›r›lmas›, bunun yan› s›ra ma¤-duriyetin meydana gelmemesi için gerekli ortam›n, koflullar›n belirlenmesiamaçlanmaktad›r. Viktimolojinin bu yönü ampirik viktimolojinin çal›flmaalan›na girmektedir.

2. Klinik viktimoloji çal›flmalar› içerisinde yer alan bu bölümde, ma¤duriyetinma¤dur üzerinde meydana getirdi¤i mediko-psikolojik etkiler ve sonuçlar›naraflt›r›lmas› söz konusudur. Klinik viktimoloji, ma¤duriyet sonras› ma¤du-run maruz kald›¤› psikolojik sorunlar›n azalt›lmas› ve mümkünse tamamenortadan kald›r›lmas› için gerekli araflt›rmalar› yapmaktad›r.

3. Ma¤durun hukuki durumu viktimoloji araflt›rmalar›n›n di¤er bir boyutunuoluflturmaktad›r. Bu anlamda, ma¤durun hukuk sistemleri içindeki yeri,ma¤durun sahip oldu¤u haklar, ma¤durun korunmas›na iliflkin kurallar ilema¤durun sahip oldu¤u haklardan yararlanmas› ve gerekli koruman›n sa¤-lanmas› için düzenlenmesi gereken yard›m ve koruma sistemleri, viktimolo-jinin bu bölümü içerisinde ele al›n›p incelenmektedir.

4. Viktimoloji çal›flmalar›n›n bir di¤er yönü ise ma¤dura yard›m ve koruma sis-temlerinin oluflturulmas› ile ilgilidir. Ma¤duriyetin meydana geldi¤i ilk an-dan bafllamak üzere ileri aflamalar› da içine alacak flekilde ma¤dura yard›medilmesi ve ma¤durun korunmas› için modellerin gelifltirilmesi amaçlan-maktad›r. Ma¤duriyetin meydana geldi¤i fiziki alandan bafllayarak dahauzun dönemlere de hitap eden bu yaklafl›m, polisin çal›flmalar› ile di¤er il-gili kurumlar›n oluflturaca¤› yard›m ve koruma sistemlerini içermektedir.Ma¤duriyetlere müdahale eden polis baflta olmak üzere ilgili di¤er kifli vebirimlerin bu konuda yerine getirmesi gereken çal›flmalar bulunmaktad›r.Bütün bu çal›flmalar›n kurumsal bir yap› oluflturmas› büyük önem tafl›mak-tad›r. Örne¤in; ma¤duriyet sonras› ilk müdahale sistemlerinin gelifltirilmesive ifllerlik kazand›r›lmas›, kad›n s›¤›nma evleri ile çocuk ›slah evlerinin aç›l-mas› bu anlamda önemli bir yere sahiptir.


Türkiye’de, di¤er geliflmekteolan ülkelerde oldu¤u gibi,ma¤dur, ma¤dur haklar› vema¤dur politikalar› gibikonular›n yeterince eleal›nd›¤› söylenemez. Bununen önemli nedenlerindenbirisi Türkiye’nin sosyo-ekonomik ve siyasalgeliflmifllik seviyesinin ileridemokrasilerdekistandartlarda olmay›fl›d›r.

MA⁄DUR‹YET NEDENLER‹Ma¤duriyete yol açan suç eylemi kasten, ihmal veya bir istismar (kötüye kullanma)sonucu meydana gelmektedir. Buradaki her üç yöntem suçun ifllenmesi ve ma¤-duriyetin oluflmas› için yeterlidir. Eylemin kasten veya ihmale, dikkatsizli¤e dayal›olarak gerçekleflmesinin sonuç aç›s›ndan bir fark› yoktur. Her iki durumda dama¤duriyet oluflmufl, ma¤dur zarar görmüfltür. Burada eylemin niteli¤ine göre ve-rilecek cezada fark bulunmaktad›r (Dinler, 2001: 85). Kas›tl› olarak ifllenen suç ey-lemlerinde ceza fazla, ihmal ile meydana gelen suç ma¤duriyetlerinde ise ceza da-ha azd›r. Suçlar, ma¤dur etme boyutu bak›m›ndan; ma¤duriyetin kas›tla oluflturul-du¤u suçlar (adam öldürme, ›rza geçme gibi), ma¤duriyetin dikkatsizlik sonucuolufltu¤u suçlar (taksirli suçlar) ve ma¤durun gönüllü olarak suça kat›ld›¤› suçlar(fuhufl, kumar ve uyuflturucu suçlar› gibi) olmak üzere üç kategoriye ayr›lmaktad›r(‹çli, 2004:5).

Birey kaynakl› ma¤duriyetlerde failin kast› önemlidir. Çünkü burada ma¤duri-yete neden olan birinci derecede failin suç iflleme kast›na sahip olmas›d›r. Kastenadam öldürme ve fliddet uygulama suçlar›nda fail bu eylemlerle karfl›s›ndaki kifli-nin zarar görece¤ini bilerek bu eylemleri gerçeklefltirmektedir. Zaten failin istedi¤ide o kiflinin zarar görmesidir. Baz› suçlarda ise fail ma¤duru flahsen tan›mamakta-d›r. Bu durumlarda fail do¤udan belirli bir kifliyi ma¤dur etmek, özellikle ona za-rar vermek için de¤il ortada bir ma¤duriyetin meydana gelece¤ini bilerek bir fley-ler elde etmek amac›yla suç ifller. H›rs›zl›k suçunda fail büyük ço¤unlukla ma¤du-ru tan›maz ancak ekonomik kazanç elde etmek amac›yla ve ma¤duriyete yol aça-ca¤›n› bilerek kasten bu eylemi gerçeklefltirir (Dinler, 2006: 63).

‹hmal, yap›lmas› gereken bir fleyin yap›lmamas›n› ifade eder. Bu durumda bü-yük ço¤unlukla ortaya bir sorun ç›kmas› ve zarar oluflmas› söz konusudur. Trafikkazalar›, ev ve iflyeri yang›nlar› ço¤unlukla ihmal sonucu meydana gelir. Bunabenzer bir di¤er konu ise hata sonucu ma¤duriyete yol açmakt›r. Hiç kimseyi ma¤-dur etme niyetinde olmayan bir kifli yanl›fl bir fley yapmak suretiyle bir baflkas›n›ma¤dur edebilmektedir. Doktorlar›n yanl›fl t›bbi uygulamalar› nedeniyle yaflam›n›kaybeden, hastal›¤› a¤›rlaflan veya tedavi edilemez boyuta gelen kifliler söz konu-sudur. Baz› ma¤duriyetler kiflinin kendisinin gönüllü olarak bir eyleme ortak olma-s›, bundan farkl› flekillerde kazanç elde etmesi, hofllanmas› veya yap›lan eylemi birsuç, içinde bulundu¤u durumu da ma¤duriyet olarak görmemesi sonucu ortayaç›kmaktad›r. Uyuflturucu kullanan bir kifli, bunu bir zevk ve e¤lence vas›tas› ola-rak görebilmekte ve kendisini ma¤dur olarak de¤erlendirmemektedir.

SUÇ MA⁄DUR‹YET‹N‹N ETK‹LER‹ Ma¤durun u¤rad›¤› zarar dikkate al›nd›¤›nda suç oluflturan eylem ma¤dur üzerin-de fiziksel, ruhsal, sosyal ve ekonomik olmak üzere dört farkl› etki oluflturmakta-d›r. Fiziksel ma¤duriyet kiflinin vücut bütünlü¤üne karfl› yap›lan bir sald›r› ve uy-gulanan fliddet sonucunda ortaya ç›kan bir ma¤duriyet türüdür. Bu durum bir suçeylemi, kaza veya do¤al afet sonucunda meydana gelebilir. Fiziksel ma¤duriyetgeçici veya kal›c› izler b›rakabilir. Kavgada bir kiflinin yumruklanmas› veya sald›r›-da kolunun k›r›lmas› sonucu geçici fiziksel zarar oluflabilir. Ancak kazada kolunkopmas›, felç olunmas› veya yüze asit dökülmesi sonucunda ise kal›c› fizikselma¤duriyetler meydan gelebilmektedir (Dinler, 2006: 59). Sosyal ma¤duriyet, birkiflinin sosyal iliflkilerinin zarar görmesi, toplumda statü veya prestij kayb›na u¤ra-mas› sonucu meydana gelen ma¤duriyettir. Sosyal ma¤duriyette kifli fiziksel olarak


ma¤dur edilmemektedir. Sosyal ma¤duriyete yol açan nedenlerden birisi de o ki-flinin toplumda suçlu veya sapk›n olarak etiketlenmesidir. Ortada kesin deliller ol-mamas›na ra¤men bir kiflinin doland›r›c›l›k yapt›¤› veya çocuklar› taciz etti¤i yö-nünde haberler yap›lmas› gibi. Ma¤dur, meydana gelen bu tür olaylar sonras›ndakendisine olan bak›fl aç›lar›nda, sayg› ve teveccühte azalma, yok olma ve hattabunlar›n yerine olumsuz duygular›n hâkim olmas› nedeniyle toplumdaki varl›¤›n›art›k eskisi gibi sürdürememektedir. Ekonomik ma¤duriyet bir kiflinin maruz kal-d›¤› olaya dayal› olarak ekonomik aç›dan zarar görmesi, kayba u¤ramas›d›r. Bu türma¤duriyetler bireysel bir eyleme dayal› olabilece¤i gibi (h›rs›zl›k veya doland›r›-c›l›k gibi) kitlesel bir olaya (ekonomik kriz, bankan›n hileli iflas› veya batmas› evdo¤al afetler gibi) ba¤l› olarak da meydana gelebilir. Ruhsal ma¤duriyet, kiflininpsikolojik bütünlü¤üne karfl› gerçeklefltirilen bir eylem sonucunda meydana gel-mektedir. Esas olarak di¤er ma¤duriyet türlerinin yaflanmas›na ba¤l› olarak ortayaç›kmaktad›r. Fiziksel zarar görmüfl, ekonomik kayba u¤ram›fl, sosyal iliflkilerindesorunlar yaflam›fl, d›fllanm›fl bir kiflinin bu ma¤duriyetlerinin yan› s›ra ayn› zaman-da ruhsal aç›dan da zarara u¤ramas› çok yayg›nd›r. Çok a¤›r bir trafik kazas› geçir-mifl, tecavüze u¤ram›fl veya gece evine girilerek dövülüp gasp edilmifl bir kifli bueylemlerden dolay› u¤ram›fl oldu¤u ma¤duriyetin yan› s›ra ruhsal yönden de ciddianlamda ma¤dur olmaktad›r (Dinler, 2006: 60).

MA⁄DUR PS‹KOLOJ‹S‹Suç ma¤durlar›yla ilgili yürütülen araflt›rmalar, suçun ma¤dur üzerinde olumsuz et-kiler meydana getirdi¤ini göstermektedir. Ma¤durlar suç sonras› yayg›n olarakkendilerine flu sorular› yöneltirler: Neden ben? Niçin böyle oldu? Nerede hata yap-t›m? Bunu hak etmek için ne yapt›m? Suç sonras› ma¤durda meydana gelen k›sasüreli etkiler genelde flunlardan biri veya birkaç›d›r (Maguire ve Corbett, 1987:12):Öfke, uyku veya dinlenme zorluklar›, kafa kar›fl›kl›¤›, ne yapaca¤›n› bilmeme,depresyon, titreme, kusma giriflimleri, kirlenmifl (özellikle tecavüz olaylar›nda) his-setme, mide bulant›s›, çaresiz hissetme ve afl›r› hassasiyet. Baz› durumlarda, karfl›karfl›ya kal›nan olay›n etkisinin çok yüksek olmas› nedeniyle a¤›r travmatik du-rumlar da gözlemlenir. Özellikle afl›r› fliddete maruz kalan ma¤durlarda travmasonras› stres düzensizli¤i (post-traumatic stress disorder) oldukça yayg›nd›r. Böylebir durum polis taraf›ndan dikkate al›nmas› gereken önemli bir noktad›r. Bunlar›haf›za kayb›, çal›flma iste¤inin olmay›fl›, endifle, sinirlilik ve kendini suçlama hisle-ri de takip edebilmektedir. Ma¤durlar, saçma gelebilecek davran›fl ve sözlerdenkaç›nmak için iradelerini tekrar kontrol alt›na almaya, suç için baz› bahaneler bul-maya ve kendilerini korumaya çal›fl›rlar. Suç iflleyen kiflinin yap›s› hakk›nda olum-suz noktalar› ön plana ç›karma veya her fleyi yarat›c›n›n bir takdiri olarak görmee¤ilimi de yayg›nd›r (Hough, 1986).

Ma¤dur, bu istenmeyen, ciddi zarar ve ac› oluflturan olay›n kendi ad›yla an›l-mas›n›, kendisinin aciz, zavall› ve büyük yara alm›fl biri olarak hat›rlanmas›n› iste-meyebilir. Bu nedenle de, maruz kald›¤› olay›n karfl›l›ks›z kalmayaca¤›n›, kendisi-nin karfl›l›k verebilecek güç ve imkâna sahip oldu¤u mesaj›n› vererek, içinde bu-lundu¤u durumun vahametini hem kendisinin hem de di¤erlerinin gözünde hafif-letmeye çal›fl›r (Inbau, 1959:200-). Di¤er suç ma¤durlar›yla karfl›laflt›r›ld›klar›ndacinsel suç ma¤durlar› daha uzun süreli ve a¤›r s›k›nt›lar yaflamaktad›r. Tecavüzma¤durlar› s›k olarak kirlenmifl olma, her fleyden i¤renme, ümitsizlik, öfke, korku,çaresizlik, özgüven eksikli¤i ve keskin nefret evrelerini geçirir (London Ra-pe,1984:17). Bunlardan birço¤u rüyada veya ay›k iken olay›n meydana gelifli ve


Di¤er taraftan, ma¤duriyetsonras› hiddet, öfke, nefretve intikam arzusu daoldukça yo¤un bir flekildegözlemlenebilir. Budurumlarda ma¤dur özelliklesuçluya kendisi ceza vermekhissiyle hareketedebilmektedir.

sonuçlar›n› tekrar yaflar, yapmakta olduklar› ifle bir süre ara vermek, konsantrasyo-nunu tekrar kazanmaya çal›flmak zorunlulu¤u hisseder. Bunlarda uyku sorunlar›,sinirlilik, öfkenin d›fla vurulmas›, konsantrasyon eksikli¤i ve di¤er düzensizliklerfleklinde iflaretler gösteren afl›r› heyecan ve hareketlili¤in inatç› belirtileri görülebi-lir (Battal ve Özmenler, 1997). Kiflisel alan, özel hayat ve onur burada istila edilmiflve zedelenmifltir. Y›kanma, elbiseleri de¤ifltirme ve kendi kimli¤ini yeniden inflaetme arzusu çok güçlüdür. Cinsel suç ma¤durlar› baflkalar›yla olan iliflkilerinde desorunlar yaflamaktad›rlar. Utanan bir ma¤dur, insanlarla yüz yüze irtibat kurmak-tan kaç›nabilir, ilgi ve duyarl›l›k gösteren ifadeler ve sorulara karfl› hissiz ve duy-gusuz tepkiler verebilir (Battal ve Özmenler, 1997).

Travman›n etkisinden kendini kurtar›p da normal ve mutlu bir yaflam çizgisiniyeniden kazanmaya çal›flan ma¤durlardan bir k›sm›, as›l olay›n etkilerini ileriki za-manlarda da k›smen üzerinde tafl›r, kendisini b›rakmayan hat›ralarla meflgul olurve belirli dönemlerde kriz etkilerini tekrar yaflar. Bu etkiler genelde, yaflan›lan zorgünleri (travmay›) hat›rlatan bir olayla karfl›lafl›ld›¤›nda tepki olarak ortaya ç›kar.Ma¤durdan ma¤dura de¤ifliklik göstermekle birlikte ma¤dura maruz kald›¤› olay›hat›rlat›c› etki yapan baz› unsurlar flunlar› içerir (Battal ve Özmenler, 1997):

1. Sald›rgan›n kimli¤i (ad› ve soyad›),2. Ma¤durun, travma s›ras›nda hat›rlayacak derecede fark›nda oldu¤u bir fleye

benzeyen bir fleyi görmesi, koklamas› veya iflitmesi,3. Olay›, s›k s›k ve s›k›nt› verecek flekilde rüyada görme,4. Yaflan›lan travman›n y›l dönümü,5. Dava, duruflma veya di¤er önemli adli süreçler ve6. Benzer bir olayla ilgili medya haberleri.Birçok insan yaflam›nda travmal› dönemler geçirmekte ve d›flar›dan herhangi

bir destek ve yard›m görmeden kendilerini toparlay›p, yaflamlar›n› yeniden düzen-lemekte ve böylece eski sa¤l›kl› ve normal yap›lar›na kavuflabilmektedirler. Ancakflu bir gerçek ki, bu ac›l› ve sanc›l› sürecin çok daha az zararla ve k›sa zamanda at-lat›labilmesi için profesyonel uzmanlar ile aile bireyleri, ifl ve sosyal çevre arkadafl-lar› ve di¤er yak›nlar›n içten ilgi, yard›m ve deste¤ine büyük ihtiyaç duyulmakta-d›r. Ma¤durlar›n büyük bir k›sm›, travma ile mücadele ederken çevresindeki yarar-l›, iyi huylu d›fl unsurlar›n yard›m›n› al›r. Ma¤dur kendini, içinde bulundu¤u du-rumdan kurtaracak, duygu ve düflüncelerine hitap edecek kiflilerle ve ortamlardayaflam›n› devam ettirme yolunu seçer. Di¤er iyileflme çabalar› çerçevesinde ma¤-dur, kafas›ndaki travmayla ilgili olay›n kontrolünü elde etmeye çal›fl›r. Ma¤dur,olay› farkl› boyutlar›yla de¤erlendirip anlamak ister. Yaflam›n›n daha anlaml› halegelmesini sa¤lamak amac›yla, kendine güven ve gelece¤e ümitle bakma duygula-r›n› harekete geçirerek dengeli bir yaflam felsefesi oluflturmaya çal›fl›r (Nichols vd.,2000). Böylece, içinde bulunulan zor koflullar›n a¤›r etkileri zaman içerisinde aza-l›r. Yeniden kurulan ve istikrar kazanan süreç içerisinde huzurlu ve mutlu geçenyeni bir gün eskilerden uzaklaflmak için bulunmayacak bir f›rsatt›r.

MA⁄DUR PROF‹L‹Suçla etkin mücadele edebilmek için flüpheliye iliflkin konularda çal›flma yapma-n›n, flüpheli ve suçlu profili ç›karman›n yan› s›ra ma¤dur profilleri üzerinde dearaflt›rma yapmak gerekmektedir (Turvey’den akt. Bahar, 2006). Suçun ayd›nlat›l-mas›nda görev alan polislerin ma¤durun ruh halini, s›k›nt›lar›n› bilerek konuyayaklaflmas›, ma¤durla iletiflim kurmas› çok önemlidir. Bu temel husus sakl› kalmakkayd›yla, suç soruflturmas›n› yapan polis, asli görevinin s›n›rlar›n› aflacak flekilde


Her ma¤duriyetin psikolojikbir yönü ve etkisi vard›r vebu durum, ma¤duru uzunsüreli olabilecek duygusalsorunlarla bafl baflab›rakabilecek bir özellikgösterir (Fattah, 1984:78).

psikolog rolüne soyunmamal›d›r. Aksi takdirde, polis karfl›laflt›¤› olaylar› kiflisellefl-tirebilecek, kendisini ma¤durun yerine koyabilecek ve ma¤durun yaflad›¤› sorun-lar› yaflayabilecektir. Bu durum hem polisin yaflam›n› hem de suçun ayd›nlat›lma-s› çal›flmalar›n› olumsuz etkileyecektir (Bahar, 2006:15). Polis genelde, ma¤durunyaflad›¤› ve zarar gördü¤ü ma¤duriyetlerden daha sonra duygusal anlamda etkilen-memesi, ikinci defa ma¤duriyet hissi duymamas› için ma¤duru nesnelefltirmekte-dir. Buna ba¤l› olarak polis, ma¤duru sadece suçun ayd›nlat›lmas›n› kolaylaflt›ranbir faktör olarak de¤erlendirme yolunu tercih etmektedir (Turvey, 2002:138). Po-lis, bu yolla bir anlamda kendisini de olay›n psikolojik alan›n›n d›fl›nda tutmakta-d›r. Enerjisini ifline odaklanmak, suçu ayd›nlatmak ve suçluyu adalete teslim etmeküzere dengeli bir flekilde kullanmak isteyen polis, karfl›laflt›¤› olay› kiflisellefltirmeeksenine kayd›rabilecek olas› risklerden uzak durmak istemektedir. Bu yaklafl›mbir yönüyle baflar›l› sonuçlar ortaya koymaktad›r. Polis konu ne olursa olsun, ma¤-durun ruh halinden ve yaflad›¤› sorunlardan etkilenmeden iflini profesyonel ölçü-ler içinde yapmaya çal›flmaktad›r.

Suçlar›n ayd›nlat›lmas› çal›flmalar› sürecinde polis, suçluyu bulma yolunda har-cad›¤› çaba kadar olmasa da önemli bir enerjisini de ma¤dur hakk›nda bilgi topla-mak üzere harcamal›d›r. Bu flekilde gerçek ve potansiyel ma¤dur profilleri ç›kar›l-mal›d›r. Bu, özellikle a¤›r suçlarda, cinayet ve cinsel suçlarda önemli sonuçlar or-taya koymaktad›r. Ma¤duriyet riski düflük, orta ve yüksek olmak üzere üçe ayr›l-maktad›r (Turvey, 2002). Turvey’e (2002) göre ma¤duriyet risk dereceleri ile yaflamtarz›, cinsiyet, yafl, meslek ve sosyal çevre aras›nda yak›n iliflki bulunmaktad›r.Al›flkanl›klar, hobiler, gidilen yerler ve aktiviteler ma¤duriyet risk dereceleri üze-rinde etkin rol oynar. Di¤er taraftan, uyuflturucu ve alkol kullan›m›, yaln›z yaflama,gece e¤lencelerine yaln›z gitme gibi durumlar da ma¤duriyet riskini art›rmaktad›r.Ma¤durun e¤itim durumu, yaflam tarz›, arkadafllar›, yak›n iliflkiler a¤›, hobileri, al›fl-kanl›klar› ve benzeri konulardaki bilgiler belirlenmelidir. Bu tür çal›flmalar ma¤durile suçlu aras›ndaki iliflkinin ortaya ç›kar›lmas›nda yararl› olaca¤› gibi potansiyelsuç ma¤duru tiplemelerinin belirlenmesi ve böylece benzeri türden suçlar›n önlen-mesi için izlenecek yol haritas›n›n haz›rlanmas› konusunda da büyük yard›mlarsa¤lamaktad›r.

Toplumda sahip olduklar› baz› özellikler nedeniyle, suç ma¤duru olma riskinidi¤erlerine göre daha yüksek seviyede tafl›yan gruplar mevcuttur. Yafll›lar, çocuk-lar, özürlüler ve kad›nlar bu kapsamda yer alan potansiyel ma¤dur tiplemeleridir(Demirbafl, 2001:302). Bu gruplarda yer alan kifliler, herhangi bir suça maruz kal-malar› halinde kendilerini güçlü bir flekilde savunma yetene¤inden mahrumdur.Bu yönleri nedeniyle sahip olunan zay›f noktalar, potansiyel suçlular aç›s›ndan on-lar›n daha kolay bir hedef olarak de¤erlendirilmeleri için yeterli bir nedendir. Ba-z› suç türlerinde özellikle kad›nlar suç faili erkeklerin hedefi olmaktad›r. Cinsel ta-ciz ve sald›r› suçlar›nda kad›nlar suç ma¤durlar›n›n tamam›na yak›n›n› oluflturmak-tad›r. Di¤er taraftan, kad›nlar ve yafll›lar fiziksel olarak güçsüz olmalar› nedeniyles›kça kapkaç ve ya¤ma gibi suçlar›n da ma¤duru olmaktad›r (Sokullu-Ak›nc›, 1999:75). Erkeklerin kad›nlara göre suçlar karfl›s›nda daha dirençli olduklar›, ilk kezma¤dur olanlarda ise daha az psikolojik belirtiler görüldü¤ü ileri sürülmektedir(Lurigio ve Resick’den akt. Bahar, 2005:8). Baz› kifliler de kiflisel özelliklerindençok, mesleki durumlar› ve sahip olduklar› ekonomik de¤erleri nedeniyle toplumundi¤er üyelerine göre daha fazla hedef olma riskini tafl›rlar (Demirbafl, 2001: 302).Kuyumcular, hayat kad›nlar›, taksiciler, döviz bürolar› ve veznedarlar bu gruptayer alan kiflilerdir. Her gün rutin bir flekilde yüksek miktarda nakit para ve/veya al-


Bu yüzdendir ki, çocukflubelerinde ve kad›nayönelik ifllenen fliddet vecinsel içerikli suçlardaüniformal› polis yerine sivilgörevli psikologlardanyararlan›lmaktad›r.

t›n bulunduran veya al›flverifl yapmak amac›yla gelen paral› kiflilerin bulundu¤u butür yerler ve iflyeri sahipleri, potansiyel suçlular için oldukça cazip hedeflerdir. Ay-r›ca, taksi floförleri ve hayat kad›nlar›n›n ya¤ma ve buna ba¤l› olarak da bazen ci-nayet suçunun ma¤duru olmalar› da oldukça yayg›nd›r. Görevlerini yaparken ya-flamlar›n› kaybetme riski tafl›yan asker, polis, itfaiyeciler ve taksi floförleri de bu an-lamda potansiyel ma¤durlard›r.

Haftan›n belirli günleri ile günün baz› saatleri ma¤duriyet aç›s›ndan yüksek risktafl›yabilmektedir. Türkiye’de suçlar›n büyük bir k›sm› akflam 22:00 ile 02:00 ara-s›nda ifllenmektedir. Suç türleri ile suçlar›n ifllendi¤i saat dilimleri aras›nda da be-lirli bir iliflki bulunmaktad›r. Örne¤in; sarhoflluk ve icrai rezalet ç›karma suçlar›n›nbüyük ço¤unlukla gece 22.00 ile 02.00 saatleri aras›nda (EGM, 2002:245), doland›-r›c›l›k suçlar›n›n ise saat 12:00 ile 18:00 aras›nda yo¤unlaflt›¤› görülmektedir (EGM,2002:78). Elde edilen istatistiksel verileri ve görevli polislerin araflt›rma ve incele-me sonuçlar› ile deneyimlerini içine alan raporlar esas al›narak yap›lan analizler,ileriki aflamalarda ortaya konacak yaklafl›mlar için çok önemli bir temel oluflturur.Bu temel ne kadar sa¤lam olursa, bu sorunun üstesinden gelmek amac›yla gerçek-lefltirilen projeler de (suç önleme tedbir ve uygulamalar›) o derece baflar›l› olur.Suçlar›n yo¤unlaflt›¤› yer ile saat dilimlerinin tespit edilmesi ve bu tespitlerin suçyerinin fiziksel yap›s›yla birlikte analiz edilmesi yoluyla suçlarla ilgili olarak uygu-lamaya konulacak mücadele yöntemlerinin ana hatlar› da belirlenmifl olur.

Ma¤dur profilinin bilinmesinin suç önlemede ne tür yararlar› olabilir? Aç›klay›n›z.

MA⁄DUR POL‹S ‹L‹fiK‹S‹Di¤er birçok kurumun yan› s›ra polis de ma¤dur ad›na, ma¤dur için bir fleyler yap-ma konumunda olan bir kurumdur. Polisin suç ma¤durlar›yla ilgili olumlu yakla-fl›mlar sergilemesinin, onlara yard›mc› olmas›n›n insani ve mesleki etik de¤erler ›fl›-¤›nda çok önemli bir yönü vard›r. Günlük yaflam›m›zda türü, yeri, zaman› ve içe-ri¤i ne olursa olsun meydana gelen olaylara genelde ilk önce polis müdahale et-mektedir. Ambulans, itfaiye ve di¤er ilgili birimler ise oldukça uzun bir süre sonraolay yerine gelmektedir. Polis, bu durumda adli hizmetler de dâhil olmak üzereadeta ihtiyaç duyulan bütün hizmetlerin üstlenicisi ve merkezi konumunda bulun-maktad›r. Olaylara ilk müdahaleyi yapan görevliye, bu anlamda büyük görev vesorumluluk düflmektedir. ‹yi bir polis, her fleyden önce iyi bir insan, ayn› zaman-da iyi bir psikolog, kriz müdahalecisi ve birbirine sevgi ve flefkatle ba¤l› olan top-lumun d›fla yans›yan gözde unsurudur (Nichols vd., 2000).

Polis aç›s›ndan ma¤dur, ifllenen suç sonras› adli süreci bafllatan, olay hakk›ndaayr›nt›l› bilgiye sahip olan ve ayn› zamanda suçlunun yakalanmas› ve hüküm giy-mesinde önemli rolü olan kiflidir. Polis ile ma¤dur aras›ndaki iliflki ma¤dura yar-d›m ve destek hizmetinin sa¤lanmas›, suçun ayd›nlat›lmas›, polis-vatandafl iliflkile-rinin gelifltirilmesi ve suçla mücadelede vatandafl deste¤inin sa¤lanmas› aç›s›ndanönemli bir yere sahiptir (Bahar, 2006:13). Bu de¤erler gere¤i polis kendisini karfl›-s›ndaki ma¤durun yerine koymal›, onun ac›s›n› ve sorununu anlay›p hissetmeli,empatik bir yaklafl›m sergilemelidir. Ma¤dur olan kifli, polisin kendisine yard›m et-meyece¤ine, sorununun çözümünde etkisiz kalaca¤›na inand›¤›nda polise gitmez,gitti¤inde de olay›n ayd›nlat›lmas› konusunda elinden geleni yapmaz.

Suçla mücadele misyonunun bir gere¤i olarak ma¤durlara yard›m etmek poli-sin bafll›ca görevlerinden biridir. Olaydan fiziksel ve/veya psikolojik anlamda za-rar gören ma¤durlara yard›m elini uzatmak, u¤ran›lan zararlar›n etkisini hafiflet-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Ma¤dur ile polis aras›ndaoluflturulacak bu olumluiliflkinin suçunayd›nlat›lmas›, suçlununyakalan›p yarg›lanmas› veadaletin tecelli etmesiaç›s›ndan da çok önemli biretkisi bulunmaktad›r.

mek, zarar›n artmamas› ve ikincil ma¤duriyetin yaflanmamas› için pozitif ad›mlaratmak, somut olarak pek bilinmeyen, görülmeyen ancak iflin esas›nda polis vema¤dur iliflkileri ba¤lam›nda çok büyük önem tafl›yan bir konudur. Bu anlamda,olay sonras› duruma müdahale eden ilk ekibe büyük görev ve sorumluluk düfl-mektedir. Polisin, üstlendi¤i bu anlaml› misyonu baflar›yla yerine getirebilecek bi-linç, bilgi, beceri ve deneyime sahip olmas› ve bunu uygulama hayat›na geçirme-si bu konudaki anahtar unsurdur. Polisin ma¤durlarla s›cak ve içten iletiflim kur-mas› vatandafllar üzerinde olumlu bir etki b›rak›r. Polis ile ma¤dur aras›ndaki te-mas›n ve iyi iliflkilerin kurulup geliflmesi, her fleyden önce güçlü bir polis-halk bü-tünleflmesine ve dolay›s›yla toplumsal huzurun ve bar›fl›n sa¤lanmas›na, vatanda-fl›yla bar›fl›k bir sistemin oluflmas›na yard›mc› olur. Bu olumlu durum, daha sonravatandafllar›n çevrede oluflan suç ve suçlular hakk›nda polise bilgi vermesine vedo¤al olarak polisin suçlar› önlemesi ve suç sonras› faillerin yakalanmas› konusun-da baflar›l› çal›flmalar yapmas›na da yard›mc› olur. Polis, ma¤durlar› zihinsel rahat-s›zl›klar› olan hastalar veya psikiyatrik hizmetlere ihtiyaç duyan kifliler olarak gör-memelidir (Sherman, 1992). Polis birimleri, hizmet içi e¤itimlerinde ma¤durlarlailiflkilerde dikkat edilmesi gerekli konularda uzman kiflilerden yararlanmal›d›r. Ay-r›ca, çevrede ma¤durlara gönüllü olarak yard›mc› olabilecek güvenilir, meslek sa-hibi kiflilerin ad›, soyad›, adresi, mesle¤i, telefonu ve ilgi alan› bilgilerini içeren birlistenin ilgili flubelerde bulunmas›nda büyük yarar vard›r. Bu ba¤lamda, cinsel suç,alkollü araç kullanma, çocuklar› öldürülen aileler ve di¤er travma ma¤durlar› içingönüllü yard›m hizmeti sunabilecek özel organizasyonlar teflvik edilmeli ve des-teklenmelidir. Bu hususlar çerçevesinde, olaylara müdahale eden polisin ma¤dur-larla ilgili olarak yerine getirmesi gereken görev ve fonksiyonlar› dört ana bafll›kalt›nda toplamak mümkündür. Bunlar flunlard›r: ‹lk yard›m hizmeti sunmak, ma¤-durun kiflisel emniyetini sa¤lamak, ma¤dura psikolojik yard›m ve destek hizmetisunmak ve ma¤duru tekrar ma¤dur olmamas› için yapmas› gerekenler konusundabilgilendirmek ve önerilerde bulunmak.

MA⁄DUR ÇOCUKLAR VE POL‹SAnayasam›z, ailenin ve çocu¤un korunmas›n› güvence alt›na alm›fl, “çocuklar›nkorunmas›” ile “korunmaya muhtaç çocuklar›n topluma kazand›r›lmas›” konular›n-da düzenlemeler yaparak çocu¤a verilen önemi vurgulam›flt›r. Çocuklarla ilgili al›-nan ve Türkiye taraf›ndan da kabul edilen Birleflmifl Milletler Çocuk Haklar›na Da-ir Sözleflme, çocukla ilgili faaliyet gösteren kurumlarda ihtisas birimleri oluflturul-mas›n›, personelin özel e¤itim alm›fl ve konusunda uzman olmas›n› öngörmekte-dir. Bu sözleflme ilkeleri esas al›narak, Emniyet Genel Müdürlü¤ü çocuklar konu-sunda çal›flmalarda bulunan ilgili tüm kurum ve kurulufllar, sivil toplum örgütleri,barolar ve üniversitelerden görüfller almak suretiyle 13.04.2001 tarihinde “EmniyetGenel Müdürlü¤ü Çocuk fiube Müdürlü¤ü / Büro Amirli¤i Kurulufl, Görev ve Ça-l›flma Yönetmeli¤ini” yay›nlam›flt›r. Bu düzenleme ve gerçeklefltirilen uygulamalarile ma¤dur ve korunmaya muhtaç çocuklar konusunda çok önemli yenilikler orta-ya konmufltur. Çocuk polisi korunmaya muhtaç oldu¤u, ihmal ve istismara maruzkald›¤› yönünde ihbar edilen, evden veya bulundu¤u kurulufltan kaçan, suça ma-ruz kalan, suç iflleme e¤iliminde olan, sokakta yaflayan, sokakta çal›flt›r›lan, otur-du¤u yeri haber vermekten aciz, kendisini ifade edemeyen, mülteci ve refakatsizçocuklara iliflkin olarak farkl› görevleri yerine getirmek zorundad›r. Polis, say›langruba giren çocuklar›n:


• Kimlik tespitini yapmak,• Muhafazas›n› sa¤lamak,• Kanuni mümessillerini araflt›rmak ve• Haklar›nda yetkili idari ve adli makamlarca verilen karar›n niteli¤ine göre il-

gili kurulufla veya kanuni mümessiline teslimini yapmak ile görevlidir.Suça maruz kalan çocuklar›n kimli¤i kesinlikle gizli tutulur ve bunlarla yap›la-

cak görüflmeler polis yerine sosyologlar ve sosyal çal›flmac›lar taraf›ndan gerçek-lefltirilir. Bu görüflmeler sonunda sosyal inceleme raporu haz›rlan›r. Çocuklar› suç-tan korumak, ma¤dur olmalar›n›n önüne geçmek amac›yla çocuk polisi afla¤›dakitedbirleri almakla görevlidir:

a) Çocuklar›n çal›flmalar› mevzuatla yasaklanm›fl umuma mahsus ve umumaaç›k yerlerde çal›flt›r›l›p çal›flt›r›lmad›¤›n› kontrol etmek.

b) Çocuklara sat›lmas› mevzuatla yasaklanm›fl mallar›n kendilerine sat›l›p sat›l-mad›¤›n› araflt›rmak.

c) Çocuklar›n girmesi mevzuatla yasaklanm›fl umuma aç›k yerlere girip girme-diklerini araflt›rmak.

d) Mevzuata ayk›r› hareket etti¤i tespit edilen yerler ve iflletmecisi hakk›nda ge-rekli ifllemlerin yap›lmas› için ilgili birimlere bildirmek.

SUÇ MA⁄DURLARINA YÖNEL‹K YARDIM VE DESTEKH‹ZMETLER‹Ma¤dur odakl› yaklafl›mlar gerçek suç ma¤duriyet düzeylerini azaltmak veya su-çun, dolay›s›yla da ma¤duriyetin daha da artmas›n› engellemek noktas›nda ortakbir anlay›fla sahiptir. Bu aç›dan, asl›nda çok az› suç korkusu ve alg›lanan suç vema¤duriyet sorunu ile ilgilenir. Bu nedenle, ma¤dur odakl› yaklafl›mlar gerçekma¤duriyet seviyesini ve/veya alg›lanan suç ma¤duru olma korkusunu azaltmaküzere tasarlanm›fl faaliyetleri de gerektirir. Bu faaliyetler sadece güvenlik güçleri-nin çabalar›yla s›n›rl› de¤ildir. Ayr›ca, ilgili kamu kurumlar›n›, üniversiteleri, siviltoplum örgütlerini ve do¤rudan vatandafllar› da içine alacak flekilde toplumun herkesimine hitap eden, onlar› kucaklayan bir özellik göstermelidir. Ma¤durlara yar-d›m ve destek hizmetleri dendi¤inde akla ilk gelen kitle fiilen ma¤dur olmufl, ger-çek suç ma¤durlar›d›r. Hâlbuki çok genifl bir çerçeveye sahip olan ma¤dur mer-kezli modelde, fiili suç ma¤durlar›, ulafl›lmak istenen hedef kitleler içerisinde sade-ce bir grubu oluflturmaktad›r. Ma¤durlara yard›m ve destek yaklafl›m›n›n üç önem-li hedef kitlesi bulunmaktad›r. Bunlar flunlard›r (Walklate, 1996):

1. Genel olarak toplumun hepsi.2. Potansiyel suç ma¤durlar›.3. Gerçek/fiili suç ma¤durlar›.Suç ma¤duriyetini önleme temel felsefesi içerisinde hitap edilmesi gereken ana

hedef kitle, genel olarak toplumun her kesimidir. Toplumun duyarl› ve bilinçli ha-le getirilmesi ile suçlar önlenebilir, böylece suç ma¤duriyetleri azalt›labilir. Bu ba¤-lamda; kolluk güçleri, ilgili kamu ve özel kurulufllar, sivil toplum örgütleri ve va-tandafllar, bir araya gelerek can ve mal güvenli¤i ile ilgili olarak al›nabilecek ön-lemler konusunda iflbirli¤i yapmal›d›r. Bu çal›flmalar›n baflar› seviyesini art›rmakiçin yaz›l› ve görsel bas›n›n deste¤ini de sa¤lamak suretiyle toplumsal duyarl›l›koluflturulmal›d›r. Potansiyel suç ma¤durlar› (yafll›lar, çocuklar, özürlüler, kuyumcu-lar ve döviz bürolar› gibi), bu konuda dikkate al›nmas› gereken bir di¤er hedef kit-ledir. ‹fllenen suçlar üzerinde yap›lan analizlere dayal› olarak ortaya ma¤dur pro-filleri ç›kar›l›r. Bu profiller ›fl›¤›nda olas› suç ma¤durlar›na yönelik çal›flmalar yap›-


‹nsanlar, “atefl sadecedüfltü¤ü yeri de¤il insanolarak, içinde yaflad›¤›m›ztoplumun bir üyesi olarakbeni de yakar” demeli, buduyguyu hissetmeli ve onauygun flekilde yaflamal›d›r.

Suç ma¤durlar›na yard›m vedestek odakl› yaklafl›mlarhem gerçek hem dealg›lanan suçlar ilema¤duriyet düzeylerinidikkate al›r ve buna göregerekli çal›flmalar› yerinegetirir. Bu çerçevede, genelolarak toplumun hepsiözelde ise potansiyel vegerçek suç ma¤durlar›nahitap eden faaliyetler yerinegetirilir.

larak onlar›n suçlar karfl›s›nda bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi ve güçlendiril-mesi sa¤lan›r. Ma¤dur odakl› yard›m ve destek çal›flmalar›n›n üçüncü önemli he-def kitlesi ise gerçek (fiili) suç ma¤durlar›d›r. Suç sonras› ma¤duriyete u¤rayan ki-fli, acilen ve kapsaml› olarak yak›n ilgi ve deste¤e ihtiyaç duyar. Suçun ma¤durüzerinde meydana getirdi¤i olumsuz etkiler dikkate al›nmak suretiyle ma¤durasa¤lanacak destek ve yard›m›n niteli¤inin ve ayn› zamanda çerçevesinin çok iyibelirlenmesi gerekir.

Suç Ma¤durlar›na Yard›m ve Destek Hizmetlerinin Amac›ve Kapsam›11 Kas›m 1985 tarihinde Birleflmifl Milletler Genel Kurulunda sunulan Suç Ma¤dur-lar› ve Gücün Suiistimali Hakk›nda Temel Adalet Hükümleri Beyannamesi (Decla-ration of Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power) ma¤-durlara yönelik yard›m ve destek çal›flmalar›na uluslararas› alanda destek verendüzenlemelerin bafl›nda gelmektedir. Ma¤dura adli ve idari soruflturma sürecinebaflvurma hakk›n› veren bu Beyanname konuya iliflkin dört temel hususa iflaret et-mektedir. Bunlar flunlard›r (Bahar, 2006:6):

1. Ma¤dur adil bir flekilde muamele görmeli ve ma¤durlar›n isteklerine kulakverilmelidir.

2. Ma¤dura suçlu taraf›ndan tazminat verilmelidir.3. Ma¤duriyete yol açan kiflinin (san›¤›n) maddi durumunun yetersiz olmas›

halinde ma¤dura verilecek tazminat hükümet taraf›ndan ödenmelidir.4. ‹çinde bulundu¤u s›k›nt›lardan dolay› ma¤dura yard›m edilmelidir.Ma¤dur odakl› yaklafl›m ve programlar afla¤›daki temel amaç ve hedeflere ulafl-

mak üzere planlanmal›d›r:1. Suçun önlenmesi, böylece suç ma¤duriyetinin ortadan kalkmas› veya

azalmas›.2. Suçla ilgili endifle ve kayg›lar›n ve suç ma¤duru olma korkusunun ortadan

kalkmas› veya azalmas›.3. Suç ma¤duriyetiyle mücadele konusunda vatandafllar›n kendini koruma ve

toplumsal sorumluluk bilincinin gelifltirilmesi.4. Suçun ma¤durlar üzerinde meydana getirebilece¤i olumsuz etkilerin orta-

dan kald›r›lmas› veya en az seviyeye indirilmesi.5. Suç ma¤durlar›na sosyal, psikolojik, ekonomik ve hukuki yard›mlarda bulu-

nulmas›.6. Suç ma¤durlar›n›n toplum hayat›na kazand›r›lmas›.7. Toplumsal bar›fl›n sa¤lanmas›.Ma¤durlara yard›m ve destek yaklafl›m› çerçevesinde yukar›da s›ralanan amaç

ve hedefler do¤rultusunda gerçeklefltirilen hizmetleri yedi ana bafll›k alt›nda topla-mak mümkündür. Bunlar flunlard›r:

1. Temelde bütün toplum üyelerinin ve özellikle de potansiyel ma¤dur kitlele-rinin olas› ma¤duriyet alanlar› ve bunlardan korunma yollar› hakk›nda e¤i-tilmesi, bilgilendirilmesi ve duyarl› hale getirilmesine yönelik çal›flmalar›nyap›lmas›, yani hedefin güçlendirilmesi. Böylece, suç ma¤duriyetinin önlen-mesi yolunda bireysel ve toplumsal sorumluluk ve duyarl›l›k bilincinin ka-zand›r›lmas›.

2. Fiziki zarar gören ma¤durlara ilk yard›m ve di¤er gerekli sa¤l›k hizmetleri-nin sunulmas›.

3. Ma¤durun kiflisel emniyetinin sa¤lanmas›.


Ma¤dur odakl› yaklafl›m›nözünde suç ma¤duriyetininmeydana gelmemesi,ma¤duriyetin gerçekleflmesihalinde ise ma¤durlarayönelik gerekli her türlüyard›m ve deste¤insa¤lanmas› yer almaktad›r.

4. Meydana gelen maddi zararlar veya içinde bulunulan olumsuz ekonomik ko-flullar dikkate al›nmak suretiyle ma¤dura maddi yard›m ve destek sa¤lanmas›.

5. Suç nedeniyle ma¤durun içine girmifl bulundu¤u flokun, psikolojik ve buna-l›ml› halin rahatlat›l›p, ma¤durun tekrar normal hayata dönmesine yönelikçal›flmalarda bulunulmas›; ma¤dura psikolojik yard›m ve destek sa¤lanmas›.

6. Ma¤dura suçla ilgili olarak baflvurabilece¤i yasal yollar hakk›nda yol göste-rilmesi, gerekti¤inde de, avukat tutulmas› konusunda yard›m yap›lmas›.Ma¤durun u¤ram›fl oldu¤u zararla ilgili olarak, herhangi bir sigorta flirketiveya karfl› taraf (özel veya tüzel kifli) aleyhine baflvurularda bulunma ve da-va açma hakk›na sahip olmas› halinde, zarar›n tazmini için gerekli hukukiyollar›n denenmesi.

7. Ma¤dura, ileride tekrar ma¤dur olmamas› için almas› gereken tedbirler hak-k›nda bilgi verilmesi, önerilerde bulunulmas›; ma¤durun, maruz kalabilece-¤i suçlar karfl›s›nda güçlendirilmesi.

Yukar›da belirtilen hususlar ›fl›¤›nda, ifllenme flekline ve çeflidine bak›lmaks›z›nher suç ma¤duru, yard›m ve destek çal›flmalar›n›n hedef kitlesi olarak görülmeli-dir. Ma¤dura yard›m hizmeti sunan kurumlar›n hedefleri ile ma¤durlar›n beklenti-leri aras›nda uyum olmas› gerekir. Suç ma¤durlar›na, ma¤duriyet durumlar› ve ya-p›lar› dikkate al›nmak suretiyle yaklaflmak ve hizmet sunmak gerekmektedir. Cin-sel suça maruz kalm›fl bir kad›nla kavgada yaralanan bir erke¤e ayn› flekilde yak-laflmak veya ayn› türden yard›m ve destek hizmeti sunmak flüphesiz ki ne uygunne de mümkün olacakt›r. Ma¤dura yard›m etmek isterken ma¤durun psikolojisineolumsuz etki yapmak, geçirdi¤i travmay› devam ettirmek de söz konusu olabilir.Di¤er taraftan hukuki yard›ma ihtiyaç duyan bir ma¤dura sadece psikolojik destekodakl› yard›m hizmeti de istenilen sonucu vermeyebilir. Burada ma¤durlar›n ma-ruz kald›klar› ma¤duriyeti nas›l alg›lad›klar› da önemlidir. Ma¤durlara iliflkin yürü-tülen çal›flmalarda sosyo-kültürel faktörler ve tutumlar önemli bir yere sahiptir.Psikolojik ma¤duriyetlerin giderilmesine yönelik yard›m hizmetleri baz› kültürler-de çok baflar›l› sonuçlar verirken baz› toplumlarda ise oldukça s›n›rl› bir ilerlemekaydedilebilmektedir. Ma¤dura yard›m etme düflüncesi dengeli bir flekilde hayatageçirilmelidir.

Esas itibariyle, toplumsal duyarl›l›k temeli üzerine kurulu olan ma¤dur merkez-li yard›m ve destek çal›flmalar›n›n Türkiye gibi geliflmekte olan bir ülkede tam an-lam›yla ve tatmin edici bir seviyede olmas›n› beklemek biraz fazla iyimserlik olur.Ancak, her ne olursa olsun as›l amaç en iyiye ulaflmak olmal› ve bütün hedefler veçal›flmalar bu yolda planlan›p yerine getirilmelidir. Kendisi ve di¤erlerinin refah›,huzuru ve mutlulu¤u noktalar›nda duyarl› olan her toplum, suça maruz kalm›fl, fi-ziksel veya ruhsal ac›lar çekmifl ma¤durlara karfl› yak›n ilgi, sempati, yard›m vedestek gösterme konusunda çaba göstermelidir. Bu anlamda sivil toplum örgütle-ri, polis ve di¤er ilgili kamu ve özel nitelikli kurumlar e¤itim programlar›, k›sa film-ler, broflürler ve benzeri çal›flmalar yolu ile ma¤durlara yard›m ve destek çal›flma-lar›na katk›da bulunmal›d›r.

Suç Ma¤durlar›na Yard›m ve Destek Hizmeti SunanMekanizmalarGünlük yaflant›m›zda istenilmeyen, hofl karfl›lanmayan veya - daha kesin s›n›rlariçerisinde - suç oluflturan davran›fllar hemen herkesi rahats›z eder. Bu durumlardabireylerin ve toplumun tehdit alt›nda oldu¤u, bu tür eylemlerin üzerine gidilmesigerekti¤i, aksi takdirde içinde yaflan›lamaz bir toplum hayat›n›n ortaya ç›kaca¤›


Ma¤dura sunulan yard›m vedestek hizmetlerinde dengelive ölçülü olunmal›d›r. ‹yiniyetlerle yap›lmayaçal›fl›lan yard›mlar bazenma¤durun kendi ayaklar›üzerinde durma, kendiiradesiyle sorununüstesinden gelme istek veazmini k›rabilir hattaortadan kald›rabilir (Fattah,1997:269)

konusunda görüfller ileri sürülür. Bu tür olaylar genifl anlamda toplum ve ceza ada-let sistemi dar anlamda ve birinci derecede ise ma¤durlar ve daha sonra da onla-r›n yak›nlar› üzerinde olumsuz derin izler b›rak›r. Yani ortaya ç›kan bu olumsuztablodan en çok etkilenenler, maddi veya manevi aç›dan suçtan do¤rudan zarargören ma¤durlar ve onlar›n aile fertleri ile ifl arkadafllar› ve sosyal çevre yak›nlar›-d›r. Kendisi ve di¤erlerinin refah›, huzuru ve mutlulu¤u konusunda duyarl› olanher toplum, suça maruz kalm›fl, fiziksel, ekonomik, sosyal veya ruhsal zararlar gör-müfl ma¤durlara karfl› yak›n ilgi, sempati, yard›m ve destek göstermelidir. Hiç kim-se, ma¤dur olmak için gönüllü de¤ildir. Ancak, hiç istenmemekle birlikte birçokinsan farkl› nedenlerden dolay› bu istenilmeyen evreyi ve deneyimi yaflamak zo-runda kalmaktad›r. Türkiye’deki suç ma¤durlar›na yard›m ve destek hizmetleri;

1. Devlet destekli hizmetler, 2. Özel sektör hizmetleri ve 3. Gönüllü hizmetler,Olmak üzere üç temel sektör vas›tas›yla yerine getirilmektedir.

Devlet Destekli Hizmetler Devlet, kamu düzeni ve güvenli¤ini sa¤lama sorumlulu¤unu üstlenmesi nedeniy-le, vatandafllar›n can ve mal güvenli¤ini sa¤lama, suçlar› önleme, al›nan tedbirlerera¤men suçlar›n ifllenmesi ve ma¤duriyetin meydana gelmesi halinde ise suç ma¤-durlar›na yard›m ve destek hizmeti sunmakla sorumludur. Devlet destekli hizmet-ler toplumun her kesimini içine almaktad›r.

Yasama FaaliyetleriSuçlar›n ifllenmemesi, ifllenmesi halinde suçlulara verilecek cezalar›n belirlenmesi,bu cezalar›n cayd›r›c› olmas›na özen gösterilmesi, suç ma¤durlar›na yönelik eko-nomik, hukuki, sosyal ve di¤er haklar›n verilmesi ve benzeri hususlarda ma¤dur-lara iliflkin koruyucu, yard›m ve destek sa¤lay›c› yasal düzenlemelerin yap›lmas›yasama organ› olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) çal›flma, görev ve so-rumluluk alan›na girmektedir. Ancak uygulamada yasama organ›, kanun yapmayetkisini do¤rudan ve kendili¤inden kullanmamakta, baflbakanl›¤›n ve bakanl›kla-r›n kendi alanlar›na giren konularla ilgili haz›rlam›fl oldu¤u tasar›lar ile milletvekil-lerinin sunmufl oldu¤u teklifleri iç tüzük hükümlerine uygun olarak görüflmek su-retiyle kanun yapma sürecini tamamlamaktad›r. Yasama organ›, zaman içerisinde,toplumsal ve di¤er geliflmeleri dikkate alarak önceden suç say›lmayan baz› davra-n›fllar› suç saymak, baz› suçlara verilen cezalar› art›rmak, baz› suçlar›n s›n›fland›r-mas›na farkl› bir yaklafl›m getirmek (kapkaçç›l›k suçunu organize suç kapsam›nasokmak gibi) suretiyle genel anlamda suçla mücadele, konumuz yönüyle de suçma¤durlar›na yard›m ve destek sa¤lamak yolunda gerekli düzenlemeleri yapmakdurumundad›r.

fiiddet uygulayan aile bireylerine yasal yapt›r›m uygulanmas› ile fliddet ma¤du-runu korumak amac›yla verilmesi gereken tedbirleri içeren 4320 say›l› Ailenin Ko-runmas›na Dair Kanun bu anlamda, önceleri ihmal edilen “aile içi fliddet” konusu-na çok ciddi bir yasal düzenleme getirmifltir. Bu yasayla; aile bireylerinin aile içifliddet konusunda daha duyarl› hale gelmesi, ülkemiz geleneksel aile yap›s› içindeyer alan “cezas› olmayan fliddet” anlay›fl› yerine cezai yapt›r›m› olan ve bu neden-le de yasal güvencelere sahip bir aile içi fliddet ma¤duru bilinci oluflturulmaya ça-l›fl›lmaktad›r (www.ksgm.gov.tr) Ayn› flekilde, 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlü¤egiren Yeni Türk Ceza Kanunu ile özellikle do¤u ve güneydo¤u Anadolu’da çok


Yasama organ› olan TBMM,suç oluflturan eylemleritan›mlama, bunlar›nkarfl›l›¤›nda verilecekcezalar› tespit etme,toplumsal ve küreselde¤iflimlere, teknolojikgeliflmelere paralel olarakyeni baz› suçlar belirleme,baz› eylemleri suç olmaktanç›karma, suç ma¤durlar›nasa¤lanacak yard›m vedestek hizmetlerinin hukukialt yap›s›n› oluflturmanoktas›nda hayati bir rolesahiptir.

ciddi toplumsal sorun ve kanayan yara olan töre cinayetleri ile ilgili yasal düzen-leme yap›lm›fl ve bu suçlarla ilgili hiçbir hafifletici neden kabul edilmemifltir. Böy-lece, çok yayg›n ve kolay bir flekilde töre cinayetlerine kurban giden yöre kad›n›-n›n karfl› karfl›ya kald›¤› bu ciddi sorunun üstesinden gelebilmek için hukuki alan-da önemli bir ad›m at›lm›fl olmaktad›r. Bu ve benzeri yasal uygulamalar ile potan-siyel suçlular üzerinde cayd›r›c› rol oynayarak suçlar›n ifllenmesinin önüne geçil-mesi, suç ifllenmesi halinde ise ma¤durlar›n korunmas› ve suçlulara a¤›r ceza ver-mek suretiyle bozulan kiflisel ve kamu zarar›n›n telafi edilmesine çal›fl›lmaktad›r.Bu tür çal›flmalar›n yan› s›ra bölge insan›n›n, özellikle k›z çocuklar› ile kad›nlar›ne¤itim seviyesinin yükseltilmesine büyük önem verilmelidir. E¤itim seviyesi belirlibir düzeye gelmifl, sosyal ve ekonomik aç›dan kendini güvende hisseden bir or-tamda k›z çocuklar› ile kad›nlar›n bu tür sorunlar karfl›s›ndaki durumu çok dahagüçlü olacak ve hatta iflin bafl›nda bu tür sorunlarla karfl›lafl›lmayacakt›r.

Bakanl›klar Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl›¤›na ba¤l› olarak hizmet veren Kad›n›n StatüsüGenel Müdürlü¤ü ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdür-lü¤ü ve Özürlü ve Yafll› Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü toplum hayat›m›z içerisindeönemli bir yer oluflturan ve potansiyel ma¤dur gruplar› olarak tan›mlanan çocuk,kad›n, yafll› ve özürlülere yönelik çal›flmalar yapmaktad›r. Bu gruplar içerisindeözellikle yaln›z yaflayanlar ile bak›ma muhtaç olanlar çok daha ciddi yaklafl›mlar›gerekli k›lmaktad›r. Kad›n›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü özellikle fliddet ma¤durukad›nlar ile genç k›zlara yard›m ve destek hizmeti sunan her türlü araflt›rmaya des-tek vermeye çal›flmakta, fliddete maruz kalan kad›nlar›n baflvuruda bulundu¤u, bu-nunla ilgili ifllemleri yapmakla yükümlü bulunan güvenlik güçleri, sa¤l›k persone-li ve di¤er kamu görevlilerinin e¤itimine önem vermektedir (www.ksgm.gov.tr).Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK), Anayasan›n 61.maddesigere¤ince potansiyel ma¤dur grubu içerisinde yer alan ve ekonomik ve sosyalyoksunluk içinde olan, korunmaya, bak›ma, yard›ma ve rehabilitasyona muhtaççocuk, sakat ve yafll›lar ile kad›nlar›n ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›n›, çeflitli sorunla-r›n önlenmesi ve çözümlenmesine yard›mc› olunmas›n›, hayat standartlar›n›n iyi-lefltirilmesini amaçlayan sistemli ve programl› hizmetler yerine getirmektedir(www.shcek.gov.tr).

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl›¤› bünyesinde yerine getirilen ve yukar›da ifa-de edilen hizmetler kuramsal olarak oldukça iyi, günün koflullar›na hitap eden biranlay›fl›n ve uygulaman›n varl›¤›na iflaret etmektedir. Ancak, son y›llarda ‹zmir,Malatya ve di¤er baz› çocuk yuvalar›nda ortaya ç›kan çok ciddi fliddet içerikli olay-lar ve gün ›fl›¤›na ç›kmamakla birlikte varl›¤› hakk›nda hemen herkesin görüfl bir-li¤i içinde oldu¤u olumsuz ve yetersiz yaklafl›mlar kuramsal düzenlemelerin uygu-lamada tam olarak ifllerlik kazanmad›¤›n› göstermektedir. Buralarda görev yapanve asli görevi çocuklar, özürlüler, yafll›lar ve kad›nlarla ilgili bak›m ve psikolojikhizmetleri yürütmek olan personelin bilgi, deneyim, kiflilik ve psikolojik aç›lardan,üstlendi¤i misyonu yerine getirebilecek ölçülerde olmas› büyük önem tafl›makta-d›r. Bu yönlerden zay›f veya yetersiz olan personel, rutin ifllerin yürütülmesi veyakarfl›lafl›lan sorunlar›n çözümlenmesi konusunda olumlu katk›lar sunamamakta veböylece usulüne ve bilimsel gerçeklere ayk›r› bir flekilde davranma yolunu seç-mektedir. Bu da en kolay ve yayg›n olarak durumu idare etmek ve fliddet kullan-mak suretiyle sorunun üstesinden gelmeye çal›flmak fleklinde kendini göstermek-tedir. Burada yapt›¤› ifli sevmeme, hizmet verdi¤i kiflilerle bütünleflememe de


Aile ve Sosyal PolitikalarBakanl›¤› potansiyel suçma¤duru konumundabulunan kimsesiz çocuklarile yaln›z yaflayan yafll›lar,özürlüler ve fliddet ma¤durukad›nlara yönelik koruyucu,kollay›c› ve destek sa¤lay›c›çok önemli hizmetlersunmaktad›r.

önemli bir di¤er faktördür. Bu durum asl›nda hemen her alanda farkl› yap›lardakendini gösteren yayg›n bir hastal›kt›r. Örne¤in; modern soruflturma yöntemleriy-le olay› ayd›nlatma konusunda yetersiz olan polisin fliddet kullanarak çözüme git-meye çal›flmas›; derslerine çal›flmayan veya kapasitesi yetersiz olan ö¤rencinin za-y›f almamak için yaz›l› s›navda kopya çekmesi; profesyonel oyun düzeniyle rakiptak›m›n oyuncular›n›n gol atmas›na engel olamayan defans oyuncular›n›n sert ha-reketlerle faul yaparak gole engel olmaya çal›flmas› gibi. Buralardaki ortak nokta;ortadaki durum veya karfl›lafl›lan sorunun üstesinden gelebilecek irade, bilgi, yete-nek, deneyim ve di¤er de¤erlere sahip olmayan kiflilerin yanl›fl ve bazen de yasad›fl› usul ve uygulamalarla sorunu aflmaya çal›flmas›d›r. Bunu sa¤layabilmek içinher iflin standard›n›n belirlenmesi, ifle uygun nitelikli insanlar›n çal›flt›r›lmas›, flef-faf, denetlenebilir ve hesap verebilir bir sistemin oluflturulmas› gerekmektedir.

Her çocuk, yafll› ve özürlü ailesinden, çevresinden, toplumdan ve ilgililerdenyak›n ilgi, flefkat ve destek görmek ister. Kald› ki, bak›ma ve korunmaya muhtaçolup da bu amaçla kurumsal kimli¤e sahip yerlerde özel bak›m ve gözetim alt›n-da tutulan çocuk, yafll› ve özürlüler iflin bafl›nda dezavantajl› olmalar› nedeniyle di-¤er normal akranlar›ndan çok daha fazla ilgi, flefkat ve anlay›fla muhtaçt›r. Bu yak-lafl›m, birinci derecede kendilerine do¤rudan hizmet sunan bak›c›lar ve di¤er gö-revliler taraf›ndan yerine getirilmelidir. Korunmaya muhtaç çocuklar, özürlüler veyafll›lara hizmet verilen yerlerde görev yapmak sadece para kazanmak için yap›la-bilecek bir ifl de¤ildir. Buralarda çal›flanlar›n ayn› zamanda sevgi, flefkat, paylaflmave fedakârl›k duygular›n›n ön planda olmas› gerekir. Çocuklar›, yafll›lar› ve di¤erilgili hedef kitleleri sevmeyen bir kiflinin sadece günlük yaflam›n› idare etmek, ma-afl elde etmek amac›yla bu iflleri hakk›yla yapmas› adeta imkâns›zd›r. Bu ifl gerçek-ten de bir gönül ve sevgi iflidir. Ancak bu konu sadece çal›flanlar›n inisiyatifine vevicdani de¤erlendirmelerine emanet edilmeyecek kadar önemlidir. Hukuk devle-tinde bu tür konular hiçbir zaman sadece kiflisel inisiyatif ve de¤erlere b›rak›lma-mal›d›r. fieffafl›k içinde denetlenebilir ve hesap verebilir bir sisteme duyulan ihti-yaç bu aç›dan çok aç›k ve nettir. Hata yapanlar›n tespit edilip cezaland›r›ld›¤›, ifli-ni iyi yapanlar›n da ödüllendirildi¤i bir model uygulanmal›d›r.

SHÇEK, ülke genelinde 46 Aile Dan›flma Merkezi, 45 Kad›n Konuk Evi ve yak-lafl›k 94 Toplum Merkezi vas›tas›yla kad›nlara hizmet sunmaktad›r (www.shcek.gov.tr). Kad›n konukevleri ve toplum merkezleri sosyal hayat içerisine tam anla-m›yla girerek hemen her suç ma¤duru kad›na sosyal, ekonomik, hukuki ve sa¤l›kyard›m› sa¤laman›n yollar›n› gelifltirmelidir. Bu anlamda, psikolojik ve hukuki da-n›flmanl›k, e¤itim ve ekonomik yard›m çal›flmalar› konusunda ciddi ad›mlar at›lma-l›d›r. Her ne kadar baz› yerel yönetim organlar› kad›nlara yönelik s›¤›nma evi, da-n›flma merkezi ve kad›n evi açmak suretiyle bu alanda hizmetler yerine getirmeyeçal›flmakta ise de bu tür yerler hem say› hem de ifllevleri itibariyle oldukça s›n›rl›durumdad›r. ‹fllerin daha sa¤l›kl› ve yerinde yürütülebilmesini sa¤lamak amac›ylabu tür hizmetlerin tamamen yerel yönetimler taraf›ndan yerine getirilmesinde ya-rar bulunmaktad›r. Çocuk, yafll›, özürlü ve kad›nlara hizmet sunan kurumlar ile bukurumlarda görev alan her seviyede görev yapan personelle ilgili olarak afla¤›dakihususlarda dikkatli olunmal›d›r (www.shcek.gov.tr):

• Buralarda yap›lacak iflin tan›mlanmas› yap›lmal›d›r.• Buralarda görev yapacak personelin görev tan›mlamas› yap›lmal›d›r.• Buralarda görev yapacak personelde bulunmas› gereken, sosyal, kültürel ve

psikolojik de¤erler tespit edilmelidir.• Buralarda görev yapacak personel için genel memuriyet s›nav› d›fl›nda özel,

görev ve ihtiyaç duyulan personel tan›mlamas›na uygun s›nav yap›lmal›d›r.


• Do¤rudan hizmet sunan bak›c› ve di¤er görevlilerin çal›flma alanlar› ile ilgi-li özel e¤itim alm›fl olmalar›na büyük önem verilmelidir.

• Temizlik ve di¤er destek hizmetlerini yerine getiren personelin bak›m hiz-meti sunulan kiflilerle yak›n iliflki içine girmeleri engellenmelidir.

• Buralarda yeterli say›da personel görevlendirilmelidir.• Kurumsal ve kurum d›fl› denetim mekanizmas› oluflturulmal›d›r. Periyodik ve

ani denetimler yap›lmal›d›r. Bu denetimler sonucunda haz›rlanan raporlarçerçevesinde gerekli her türlü eksiklikler giderilmeli, çözümler üretilmelidir.

• Buralarda görev yapacak personelin ailevi ve psikolojik durumlar›n›n böylebir görevi yerine getirmeye uygun olup olmad›¤› çok iyi araflt›r›lmal›d›r.

• Bu hizmetlerle ilgili toplumsal duyarl›l›k oluflturulmal›, insanlar›n maddi vemanevi kat›l›mlar› sa¤lanmal›d›r.

• Bu hizmetlerin yürütülmesinde gönüllü yard›m meleklerinden yararlan›lma-l›d›r. Bu flekilde yard›m sunmak isteyen kiflilerin, yerine getirilecek hizmeteuygun olup olmad›¤›na özen gösterilmeli, bu kiflilere verilecek hizmet içikurslar ve seminerler yoluyla hizmetin kalitesi art›r›lmal›d›r.

• Bu hizmetler yerel yönetimler taraf›ndan yerine getirilmelidir.

Ceza Adalet SistemiMa¤dur ile ceza adalet sistemi aras›nda hassas bir denge bulunmaktad›r. Bu çizgi-nin bir ucunda devletine ve ceza adalet sistemine güvenen, onlar›n korumas› alt›n-da bulunan ancak buna ra¤men kendisine karfl› suç ifllenip zarar gören bir ma¤-dur, di¤er taraf›nda ise can ve mal emniyeti korumas› alt›nda bulunan ancak, gö-rev ve sorumluluklar›n› yerine getirememifl olmas› nedeniyle vatandafl› ma¤dur ol-mufl bir organ, devlet bulunmaktad›r. Bu durumda, meydana gelen bu istenilme-yen olay›n aç›kl›¤a kavuflturulmas›, ma¤durun psikolojik ve di¤er aç›lardan sa¤l›k-l› bir birey haline getirilmesi için her türlü çal›flman›n yap›lmas› ve deste¤in sa¤lan-mas› gerekmektedir.

Ceza adalet sistemindeki bu dengesizli¤in düzeltilmesi amac›yla suçlu davran›fl-lar›n hedefi olmufl ma¤durlar için, ma¤duriyetin ilk an›ndan itibaren her türlü yar-d›m ve destekleme çal›flmalar› yap›lmal›, suç ma¤durlar›n›n lehine olacak flekildeölçülü bir denge sa¤lanmal› ve ileri aflamalarda da de¤iflik flekillerde kaynak akta-r›m› gerçeklefltirilmelidir. Bilinen istatistiklere geçen suçlar toplumda gerçek anlam-da var olan suçlar›n sadece küçük bir k›sm›d›r ve geriye kalan, bilinmeyen büyükölçekli oran›n ortaya ç›kar›lmas›nda ma¤durlar›n rolünü iyi anlamak ve de¤erlen-dirmek gerekir (Hentig’den akt., Sokullu-Ak›nc›, 1999:23). Ma¤durlar, ceza adaletsistemi içerisinde, normal koflullarda elde edilmesi çok zor (ve hatta bazen de im-kâns›z) baz› bilgilere ulaflmay› kolaylaflt›rmaktad›r. Özellikle gizli suçlulu¤un tespitedilmesi ve ayd›nlat›lmas›nda ma¤durlar›n büyük bir rolü vard›r. Ma¤durlar suçsonras› çok zor duruma düflmekte; hukuki, ekonomik, sosyal, fiziksel ve ruhsal aç›-dan çok ciddi zarar görmekte, böylece ma¤dur ikinci defa ma¤dur edilmektedir(Sokullu-Ak›nc›, 1999). Bu gerçekler ›fl›¤›nda ceza adalet sistemindeki bu dengesiz-li¤in düzeltilmesi için ma¤duriyetin ilk an›ndan itibaren suç ma¤durlar›yla ilgili ola-rak hukuki, sosyal, ekonomik ve psikolojik yönleri içine alan ölçülü bir dengeninsa¤lanmas›, onlarla ilgili yard›m ve destek çal›flmalar›n›n yap›lmas› gerekir.

Meydana gelen olaylar karfl›s›nda gerekli adli sürecin bafllat›lmas›, bu sürecinsüratli ve etkin iflletilmesi ma¤durlar aç›s›ndan büyük önem tafl›yan konulardan bi-ridir. Yasama organ› taraf›ndan yürürlü¤e konulan yasalar›n ifllerlik kazanmas›, suçma¤durlar›n›n haklar›n›n etkin bir flekilde korunmas› ve suçlular›n en k›sa sürede


Bir olay›n meydana gelmesihalinde genelde eldeki kamukaynaklar›n›n büyük birk›sm› suçlulara yönelikolarak kullan›lmakta, suçma¤durlar› ise kendikaderleriyle bafl baflab›rak›lmaktad›r.

hak ettikleri cezaya çarpt›r›lmas› gerekmektedir. Suç ma¤durlar› adli yarg›lama sü-recinde önemli ve a¤›rl›kl› bir konumda olmas› gerekirken büyük ço¤unlukla s›n›r-l› bir konumda tutulmaktad›r. Adli yarg›lama sürecinin sa¤l›kl› ve etkin bir flekildeyürütülebilmesi için ma¤durla ceza adalet sistemi aras›nda iyi bir iflbirli¤i a¤›n›nkurulmas› gerekir. Suçun polise bildirilmesi, delillerin toplanmas›, suçlunun teflhisedilmesi ve adli yarg›lama sürecinin her aflamas›nda tan›kl›k yap›lmas› suçun ay-d›nlat›lmas› ve suçlunun hak etti¤i cezay› almas›nda önemli hususlard›r. Suç ma¤-durlar›, kendilerini zarara u¤ratan kiflilerin, ifllemifl olduklar› haks›z eylem veya su-çun karfl›l›¤› olan cezay› en k›sa zamanda ald›klar›n› görmek böylece rahatlamakister ki bu onlar›n en do¤al insani ve demokratik hakk›d›r. Ancak, mahkemeleriniflleyifli, suç ma¤durlar›na yönelik ceza adalet sisteminin aktörlerinden gelen talep-ler, ma¤durlara karfl› yap›lan olumsuz ve duyars›z çal›flmalar ve davran›fllar ile da-valar›n sonuçlanmas›n›n çok uzun zaman almas› ma¤durlar› daha fazla s›k›nt›yasokmakta ve psikolojik aç›dan y›pratmaktad›r (Bahar, 2006:12). Adli yarg›lama sü-recinde ma¤durun yaflad›¤› olumsuzluklar sonucunda ma¤durun ceza adalet siste-miyle olan iflbirli¤i kopabilmektedir. Bu da do¤al olarak suçun ayd›nlat›lmas›n›güçlefltirmekte hatta imkâns›z hale getirebilmektedir. Ma¤dur öncelikli olarak du-rumunun anlay›flla karfl›lanmas›n›, kendisine sayg› duyulmas›n›, dinlenilmesini vesüreç hakk›nda bilgilendirilmesini ister. Bunlar›n hepsi çok makul ve kabul edile-bilir beklentilerdir.

Ma¤durlar›n hiçbiri profesyonel ma¤dur de¤ildir. Yani, bu insanlar yaflamlar›boyunca belki bir veya birkaç defa bu tür olaylarla karfl›laflm›fl ve ma¤dur olmufl-lard›r. Ma¤dur olmak, gerçek zarar seviyesi ne olursa olsun, onlar için afl›lmas› çokzor bir durumdur. Bu yap› kapsam›nda, ceza adalet sistemi içerisinde yer alan ak-törler kendileri için her gün karfl›lafl›lan, çok s›radan ve önemsiz say›labilecek birolay›n, ma¤dur için afl›lmas› güç çok ciddi bir durum olabilece¤ini bilmeli ve onagöre davranmal›d›rlar. Hemen herkes için geçerli olan bu ortak nokta dikkate al›n-mak suretiyle, karfl›lafl›lan her olayda ilgili personel, ma¤durlar›n sorunlar›na karfl›duyarl› olmal›d›r. 2000’li y›llar›n bafl›nda, Avrupa’da nüfus yo¤unlu¤u ülkemize ya-k›n olan Fransa’da 30,000 hâkim görev yapmakta iken bu say› ülkemizde yaklafl›k5500 idi (Güner, 2003). A¤›r ifl yükü ve çal›flma koflullar› alt›nda görev yapan s›n›r-l› say›da hâkimin yapaca¤› çok fazla bir fley kalmamakta, mevcut gerçekler ve so-runlar nedeniyle adalet oldukça geç tecelli etmektedir. Bu alanda mutlaka ciddi birreform yap›lmal›; hâkimlerin say›s› yeterli seviyeye getirilmeli, Adalet Bakanl›¤›bünyesinde bütün mahkemeleri içine alan bilgisayar a¤› gelifltirilmeli, adli istatis-tiklerin tam ve güncel tutulmas› sa¤lanmal›, mahkemelerdeki dosya arflivi ve mu-hafazas› daha profesyonel ve güvenli hale getirilmeli ve hâkim ve savc›lar›n çal›fl-ma konular›na göre uzmanlaflmas› sa¤lanmal›d›r. Ma¤dur, meydana gelen olay,kendisine karfl› ifllenen suç hakk›nda sahip oldu¤u bilgiler ›fl›¤›nda ceza adalet sis-teminde etkin rol oynamal›d›r.

Maddi ve Manevi Tazminat Suç ma¤duru olan kiflilerin, u¤ram›fl olduklar› zararlar karfl›l›¤›nda maddi ve ma-nevi tazminat davas› açma hakk›na sahip olmalar›, ceza adalet sistemi içerisindema¤durlara sa¤lanan önemli yard›m ve destek hizmetlerinden biridir. Mahkemelerbaflvuru konusunu hakl› görmeleri halinde, meydana gelen ma¤duriyetin derece-sine göre ma¤dura tazminat verilmesine karar vermektedir. Burada ma¤dur, kara-ra ba¤lanan tazminat› do¤rudan kendisini ma¤dur eden kifliden (suçludan) veyakurumdan almaktad›r. Baz› durumlarda ma¤dur, u¤ram›fl oldu¤u zarar›n as›l mü-


Adli yarg›lama sürecininuzun sürmesi, ma¤durungerekli gereksiz yere savc› vemahkemeler taraf›ndança¤r›lmas› ma¤durlaraekonomik ve psikolojikaç›dan olumsuz yüklergetirmekte, böylece ikincilma¤duriyete yol açmaktad›r.

Ma¤durlar›n zarara u¤rad›¤›ve bunun da söz edilen kifliveya makamlar›n hatas›sonucu oldu¤una kararverilmesi halindema¤duriyetin mahkemekarar›yla tescil edilmesi vema¤dura tazminat ödenmesisöz konusudur.

sebbibi olarak devleti veya herhangi bir kamu kurumunu görmekte ve buna göredava açabilmektedir. Terör olaylar›n›n yo¤un oldu¤u yerlerde, meydana gelenbombal› eylem sonucu evlad›n› kaybeden bir anne veya baba yeterli güvenlik ön-lemlerini almad›¤› gerekçesiyle ‹çiflleri Bakanl›¤› aleyhine dava aç›p tazminat ala-bilmektedir. Bu tür davalar›n artmas› ve mahkemelerin ‹çiflleri Bakanl›¤›n› kusur-lu görüp ma¤durlara tazminat ödemeye hükmetmesi üzerine bu konuda yasal dü-zenlemeler yap›lm›flt›r. Buna göre, art›k mahkeme sürecine gerek kalmadan terör-den zarar gören kiflilere tedavi ve di¤er ekonomik yard›mlar do¤rudan ‹çiflleri Ba-kanl›¤› taraf›ndan yap›lmaktad›r. Bu uygulama oldukça yerinde ve do¤ru bir ad›m-d›r. Ancak, devletin terör ma¤durlar›yla ilgili olarak göstermifl oldu¤u bu olumluyaklafl›m› di¤er suç ma¤durlar›na da yans›tmas› gerekmektedir. Sokaklarda asayiflve güvenli¤i sa¤lamak sorumlulu¤unu tafl›yan devlet; gasp, yankesicilik, kapkaçve benzeri suç ma¤durlar› için de tedavi, psikolojik, ekonomik ve di¤er yard›mmekanizmalar›n› harekete geçirmelidir. Çünkü sonuçta, bu tür suçlar›n ma¤durla-r› da kolluk güçlerinin (dolay›s›yla da devletin) yetersiz veya eksik kalmas› nede-niyle ma¤dur olmaktad›rlar. Ayn› flekilde, adli soruflturma süreci içerisinde, gözal-t›na al›nan veya tutuklanan kifliler güvenlik kuvvetlerinin kendisine kötü muame-lede bulunmas› nedeniyle maddi ve manevi yönden zarar gördü¤ü iddias›yla, gü-venlik kuvvetleri veya devlet aleyhine ülke içi veya uluslararas› mahkemelerdedava açabilmektedir.

2001 krizinde birçok bankan›n bir anda ekonomik krize girmesi ve iflas etme-si sonucu binlerce vatandafl (o bankalarda paralar› bulunan mudiler) çok zor du-ruma düflmüfl, fiziksel ve ruhsal sorunlar yaflam›flt›r. Bu durum karfl›s›nda, buralar-da hesab› bulunan vatandafllar›n u¤ram›fl oldu¤u zararlar›n devlet garantisi alt›naal›nmas› ve bu bankalara (dolay›s›yla bu bankalarda hesab› bulunan vatandafllara)parasal destekler sa¤lanmas› da bu çerçevede de¤erlendirilebilir. Bunun yan› s›ra,devlet, kendi ad›na görev yaparken ma¤dur olan personeline de farkl› yard›m vedestekler sa¤lamaktad›r. Yaralanma halinde tedavilerinin yap›lmas›, parasal destekverilmesi, ölüm veya maluliyet halinde ise kendisine veya kanuni mirasç›lar›na taz-minat ve ayl›k ba¤lanmas›, faizsiz konut kredisi verilmesi ve özel baz› kolayl›kla-r›n sa¤lanmas› (paras›z tatil, geride kalan çocuklar›n okutulmas›, giyecek ve yaka-cak yard›m› gibi) bu aç›dan çok büyük önem tafl›maktad›r.

Konu bu flekilde ele al›n›p hukuki, idari, sosyal ve ekonomik çözümler de bumant›k zinciri içerisinde üretilmeye bafllad›¤›nda özel sektöre ba¤l›, yani güvenli-¤in özel sektör (özel güvenlik flirketleri) taraf›ndan sa¤land›¤› yerlerde (al›flveriflmerkezleri gibi) suç ma¤duru olan kiflilere de ayn› flekilde ilgili özel sektör ifllet-meleri taraf›ndan maddi ve manevi yard›mlar›n yap›lmas› gerekmektedir. NitekimYarg›tay, özel otoparklara park edilen araçlar›n veya araçlar›n içerisinden herhan-gi bir fleyin çal›nmas› veya araçlara zarar verilmesi halinde ilgili otopark iflletmesi-nin bundan sorumlu olaca¤› ve u¤ran›lan zarar› karfl›layaca¤› yönünde karar ver-mifltir. Günümüzde bu hususlarla ilgili gerek özel sektör iflletmeleri gerekse top-lum nezdinde yeterli duyarl›l›¤›n olmad›¤› görülmektedir. ‹nsanlar›n büyük bir k›s-m› haklar›n› bilmemekte veya bilmekle birlikte mücadeleden kaçmakta, hak ara-ma çabas› içine girmemektedir. Bu tür uygulamalar›n henüz günlük yaflant›m›zayans›mamas› nedeniyle vakit geçirmeden gerekli sosyal, toplumsal ve hukuki dü-zenlemelerin yap›lmas›nda büyük yarar bulunmaktad›r.


Hastaneler ve Di¤er Sa¤l›k Merkezleri Sa¤l›k hizmetleri ekseninde illerde, ilçelerde ve flehirleraras› yollarda nüfus yo-¤unlu¤u, ilk yard›m› gerektiren kaza ve di¤er olaylar›n oran›, mesafe ve di¤erbenzeri unsurlar dikkate al›nmak suretiyle ilk yard›m üniteleri ve ambulans hiz-metlerinin kurulmas›na ve ifllerlik kazanmas›na büyük önem verilmelidir. Ma¤-durlara ilk yard›m ve tedavi hizmetlerini sunan sa¤l›k personeli ma¤dur, yaral› ve-ya hastalar› di¤er ola¤an hastalarla bir tutmamal›d›r. Bu flekilde sa¤l›k kurumunagelen veya olay yerinde ilk müdahalesi yap›lan kifliler fiziksel yara veya rahats›z-l›¤›n yan› s›ra büyük ço¤unlukla halen meydana gelen ma¤duriyetin psikolojik et-kisini de tafl›yor olabilirler. Bu nedenle, yap›lan müdahale esnas›nda ma¤dur psi-kolojisini de dikkate almak suretiyle çok anlay›fll›, duyarl› ve içten davranmayaözen gösterilmelidir.

Önceki y›llarda, u¤ran›lan ma¤duriyet nedeniyle ilk yard›m ile di¤er ileri aflamamüdahalelere ihtiyaç duyan kifliler, herhangi bir sa¤l›k güvencesi olmad›¤› takdir-de, hastanelere al›nm›yor ve kendi kaderleriyle bafl bafla b›rak›l›yordu. Gerek insa-ni gerekse toplumsal anlamda çok ciddi bir ay›p olan bu konuda son y›llarda çokolumlu ad›mlar›n at›ld›¤› görülmektedir. Art›k, acil olarak hastanelere gelen herke-se, sa¤l›k güvencesi olup olmad›¤›na bak›lmaks›z›n, gerekli ilk yard›m hizmeti su-nulmakta ve tedavileri yap›lmaktad›r. Di¤er taraftan, “yeflil kart” uygulamas› ile ile-ri aflama tetkik ve tedavilerde de önemli ilerlemeler kaydedilmifl olmas› ma¤durla-ra yönelik çal›flmalar aç›s›ndan sevindirici bir ad›md›r. Bu konuda bir ad›m dahaat›larak, suç ma¤duru olan bireylerin acil müdahalelerinin özel hastanelerde dahiyap›lmas›na imkân sa¤lanm›flt›r. Böylece, ani ve k›sa sürede gerçekleflmesi gere-ken t›bbi müdahalelerde devlet vatandafl›na her türlü yard›m ve deste¤i sa¤lama-ya çal›flmaktad›r. Bu uygulama çerçevesinde devlet, terör nedeniyle yaralanan veherhangi bir sa¤l›k sigortas› olmayan vatandafllar›n tedavilerini üstlenerek bu ko-nudaki her türlü masraf› karfl›lamaktad›r. Ancak, bu uygulaman›n di¤er suç ma¤-durlar›na yönelik olarak da geniflletilmesi gerekmektedir. E¤er terör olay›, devletinkusuru ve ihmali sonucu gerçekleflmifl ve bu nedenle ma¤duriyet oluflmufl ise so-kaklarda ma¤durun iradesi ve kontrolü d›fl›nda meydana gelen yaralama, kapkaçve gasp suçlar› da flüphesiz yeterli güvenlik önleminin olmay›fl› nedeniyle gerçek-leflmifl demektir. Bu durumda devletin bu ve benzeri suç ma¤durlar›na da gereklitedavi yard›m›n› sa¤lamas›, bu yöndeki eksikli¤i gidermek amac›yla gerekli hertürlü yasal ve pratik düzenlemeleri yapmas› gerekmektedir. Ayr›ca, terörle müca-delede fiziksel veya ruhsal aksakl›k ve sorunlar yaflayan asker, polis ve di¤er ka-mu görevlilerine t›bbi ve psikolojik destek ve yard›m sa¤layabilmek amac›yla re-habilitasyon merkezlerinin aç›lmas› da do¤rudan devlet destekli ma¤dur destekle-me hizmetleri içinde yer alan bir çal›flmad›r. Buralar ve di¤er ilgili hastanelerderuhsal ve fiziksel tedavi yöntemleriyle, ma¤durlar tekrar her yönüyle sa¤l›kl› birbirey olarak topluma kazand›r›lmaya çal›fl›lmaktad›r.

Özel Sektör Hizmetleri Özel sektör taraf›ndan sunulan hizmetlerin büyük bir k›sm› ekonomik kazançamac›na dayal› olup ticari alanla ilgilidir. Bu yöndeki çal›flmalar genelde özel gü-venlik flirketleri, sigorta flirketleri, doktor, diflçi, avukat ve psikologlar›n ma¤durla-ra yönelik yard›m ve destek faaliyetlerini içermektedir. Temelde suç ma¤duriyeti-ni engellemek, can ve mal güvenli¤ini sa¤lamak amac›yla ortaya ç›kan özel güven-lik flirketleri, özel güvenlik görevlileri ve özel güvenlik sistemleri vas›tas›yla müfl-


Potansiyel ve gerçekma¤durlara yard›m vedestek hizmeti sunan özelsektör uygulamalar› birinciderecede ekonomik kazançelde etmek amac›yla bufaaliyetleri sürdürmektedir.

terilerine koruma hizmeti sunmaktad›r. Son y›llarda Türkiye’de giderek artan birflekilde hayat›m›za girmifl olan bu model tamamen ticari bir anlay›fl›n ürünü olup,belirli bir ücret karfl›l›¤›nda sunulan bir hizmet olarak suç ma¤duriyetinin önlen-mesi konusunda önemli bir ifllevî yerine getirmektedir. fiüphesiz bu uygulama, pa-ras› olanlar›n daha iyi ve kapsaml› koruma ve güvenlik hizmetine sahip olmas›, pa-ras› olmayanlar›n ise devletin sa¤lam›fl oldu¤u hizmetlerle yetinmesi anlam›na gel-mektedir. ‹lk bak›flta ciddi bir haks›zl›k ve eflitsizlik olarak alg›lanabilen bu durumasl›nda modern, demokratik ve liberal toplumlar›n geldi¤i nokta ölçüleri içerisin-de oldukça do¤al ve olmas› gereken bir sonuçtur. Devlet okullar› ile özel okullar,devlet hastaneleri ile özel hastaneler, ülke içinde e¤itim ile yurt d›fl› e¤itim, ülkeiçindeki hastanelerde tedavi görme ile yurt d›fl›nda tedavi görme, toplu tafl›maaraçlar› ile özel araçlar konular› için de ayn› temel felsefe geçerlidir. Dünyada her-kes ayn› zeka, yetenek, sosyal, aile ve ekonomik koflullara sahip olmad›¤›na veolamayaca¤›na göre, bu çerçevede meydana gelen farkl›l›klar›n toplum hayat›ndabelirli yans›malar›n›n olmas› da bir o kadar do¤al ve normaldir. Bu anlamda, eko-nomik koflullar› yerinde olan kifli ve kurumlar›n devletin sa¤lam›fl oldu¤u korumave güvenlik hizmetlerine ek olarak geliflmifl baz› tedbirler almas› günümüzde ol-dukça yayg›n ve kabul gören bir uygulamad›r.

Bu konuda ifade edilebilecek di¤er bir uygulama ise sigortac›l›k sistemiyle ilgi-lidir. Bu modelde, daha önceden yapt›r›lan sigorta kapsam›nda, u¤ran›lan maddizarar›n ve tedavi masraflar›n›n karfl›lanmas›, ma¤dura nakdi yard›mda bulunulma-s›, çocuklar›n›n e¤itim masraflar›n›n karfl›lanmas› gibi farkl› hizmetler sunulabil-mektedir. Burada, ortaya ç›kan zararlar ma¤durun sigorta flirketi veya ma¤duriye-te yol açan kifli veya onun sigorta flirketi taraf›ndan karfl›lanmaktad›r. Yani bir an-lamda, sigorta hangi amaçla yap›lm›fl ise yard›m›n flekli de o do¤rultuda olmakta-d›r. Sigorta flirketleri, faaliyet alanlar›na giren konularda suç önleme sorumlulu¤u-nu müflterileriyle paylaflma, potansiyel ma¤durlar› suç öncesi bilinçlendirme vesuç karfl›s›nda güçlendirme yolunda özel çal›flmalar yapma yollar›n› aray›p bulma-l› ve uygulama hayat›na geçirmelidir. Örne¤in; Sigorta flirketleri müflterilerine, si-gorta yapt›rmadan önce belirli ön koflullar› yerine getirmelerini önerebilir: Sigorta-lanacak olan bir ev ise evin kap›s›nda, penceresinde sa¤lam materyallerin, kilit vealarm sistemlerinin kullan›lmas›, e¤er sigortalanacak olan araba ise arabada alarmve di¤er baz› kilitleme sistemlerinin kullan›lmas›, araban›n geceleri özel garaj veyaevin önünde park edilmesi gibi.

Suçlular› cayd›r›c› özelli¤e sahip bu ve benzeri önlemleri almayan kifliler (kifli-lerin mallar›; araba, ev ve iflyeri gibi) suçlar karfl›s›nda daha kolay hedef haline gel-mektedir. Önleyici ve cayd›r›c› unsurlar›n yerine getirildi¤i durumlarda suç ifllemeniyetinde olan kifliler daha kolay cayd›r›labilir ve böylece bireyler suç ma¤duru ol-maktan korunabilir. Bu nedenle, önleyici ve cayd›r›c› önlemleri alan müflteriler butür tedbirleri almayan müflterilere göre daha az sigorta ücreti ödemelidir. Sigortasistemi ve ücretleri buna göre düzenlenmelidir. Bu flekilde, bireyler ve toplum suçma¤duriyeti ve suç önleme tedbirleri konusunda çok daha duyarl› ve bilinçli halegetirilebilir. Ma¤duriyet sonras› hukuki süreçle ilgili olarak da, ma¤durun yasal ko-nularda kendisine yard›mc› olabilecek özel kifli veya flirketleri aray›p bulmas› ge-rekmektedir. Bireysel çal›flan avukatlar ve avukatl›k bürolar› suçtan zarar gören ki-flilerin haklar›n› adli yollardan aramak için hizmet sunmaktad›r. Tabii, bu hizmetbelirli bir ücret karfl›l›¤›nda olup karfl›l›kl› anlaflmayla yürütülmektedir. Bu çerçe-vede yerine getirilen hizmetlerde ticari kazanç daha ön plandad›r.


Gönüllü Hizmetler Devlet ve özel sektör uygulamalar›na ilave olarak geliflmifl ülkelerde ve son y›llar-da ülkemizde de çok fazla say› ve çeflitlilikteki gönüllü kurulufllar suç ma¤durlar›-na yard›m ve destek çal›flmalar› yürütmektedir. 1970’li y›llar›n sonu 1980’li y›llar›nbafl›ndan itibaren Amerika ve Avrupa’da suç ma¤durlar›yla ilgili yo¤un çal›flmalaryap›lmaya bafllam›flt›r. Ma¤durlar›n suç sonras› çok zor duruma düfltükleri, psiko-lojik ve fiziksel aç›dan gördükleri zarar›n telafi edilmesi için yak›n ilginin ve duyar-l›l›¤›n gösterilmesi gerekti¤i düflüncesi yay›lm›flt›r. Bu çerçevede, 1979 y›l›nda ‹n-giltere’de gönüllü ma¤dur destekleme organizasyonlar› kurulmaya bafllanm›flt›r.Bu sivil toplum örgütleri afla¤›daki konularda çal›flmalar/faaliyetler yapmak ama-c›yla ma¤dur üzerine örgütlenmifllerdir;

1. Ma¤durlar ad›na konuflmak.2. Ma¤durlar› temsil etmek.3. Ma¤durlara maddi ve manevi yönden destek sa¤lamak.4. Ma¤durlar›n tekrar ma¤dur olmamalar› için bilgilendirme, yönlendirme ve

e¤itim çal›flmalar› yapmak.5. Genel anlamda vatandafllar›n suç ma¤duru olmamalar› için neler yapmas›

gerekti¤i konusunda e¤itim faaliyetlerinde bulunmak.Gönüllü hizmetler kapsam›nda yürütülen ma¤dur destekleme projeleri toplu-

mun farkl› kesimleriyle ilgilenir. Bu yap›l›rken kimileri baz› ma¤dur çeflitlerini he-def kitle olarak seçebilir (flehit aileleri, trafik kazalar› ma¤durlar›, cinsel suç ma¤-durlar› ve aile içi fliddet ma¤durlar› gibi). Özellikle aile içi fliddete maruz kalm›fl ka-d›nlar›n baflvurabilece¤i acil yard›m hatt›, ifl dan›flmanl›¤›, hukuki dan›flmanl›k vepsikolojik dan›flmanl›k hizmetleri sa¤lamak amac›yla 1993 y›l›nda Kad›n Dayan›fl-ma Vakf› taraf›ndan aç›lan ilk kad›n s›¤›nma evi projesini daha sonraki y›llarda bir-çok di¤er gönüllü kurulufl izlemifltir. Bu tür yap›lanmalar›n yan› s›ra, özellikle met-ropol illerde bulunan Barolar da bu konuya e¤ilmifl ve bünyelerinde Kad›n Dan›fl-ma Merkezleri kurmufltur. Bu merkezler, baflta aile içi fliddet olmak üzere, kad›n-lara her türlü hukuki ve psikolojik dan›flmanl›k ve rehberlik hizmeti sunmak sure-tiyle çok ciddi bir bofllu¤u doldurmaktad›r. Gönüllü organizasyonlar bir anlamdama¤durlar ad›na konuflma, onlar› temsil etme, maddi ve manevi yönden desteksa¤lama, tekrar ma¤dur olunmamas› için gerekli bilgilendirme ve e¤itim faaliyetle-rini yerine getirmektedirler. Gönüllü organizasyonlar›n befl önemli ve ortak karak-teristi¤inden söz edilebilir (Mawby ve Walklate, 1994). Bunlar;

1. Devletten ba¤›ms›z olarak kurulurlar.2. Devlet taraf›ndan kontrol edilmezler.3. Baz› yard›m taleplerini kabul ederler (en az›ndan ba¤›ms›z bir kaynaktan

gelen yard›mlar›).4. Kazanç (ticari) amac› tafl›mazlar.5. Hizmetleri karfl›l›¤›nda ücret talep etmezler.Bu ana ilke çerçevesinde, genel anlamda toplumun ve özel anlamda da ma¤-

durlar›n ayd›nlat›lmas›na yönelik e¤itim programlar›, paneller, yaz›l› kaynaklar vek›sa filmleri içeren çal›flmalar yap›lmaktad›r. Barolar›n, sivil toplum örgütlerinin vemedyan›n yak›n ilgi ve deste¤inin sa¤lanmas›nda büyük yarar bulunmaktad›r. Bu-nun için gerekli her türlü zemin haz›rlanmal›, medya ile ikili iliflkiler çerçevesinde,bu programlara önem verilmelidir.

Gönüllü organizasyonlar ma¤durlarla ilgili ne tür çal›flmalar yapabilir? Aç›klay›n›z.


1993 y›l›nda Türkiye’nin ilkkad›n s›¤›nma evini vedan›flma merkezini açanKad›n Dayan›flma Vakf›gönüllü bir kurulufl olarakbu alanda çok önemli birilke imza atm›flt›r(www.ksgm.gov.tr).

Kad›nlar daha çok bildikleri,yak›ndan tan›d›klar› erkeklertaraf›ndan cinsel suçlaramaruz kalmaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Gönüllü ma¤dur destekleme programlar› genelde k›sa süreli yard›mlar sa¤la-maktad›r. Her suç ma¤duruna destek veren bu uygulamalar, di¤erlerinin aksine,suç ma¤durlar› aras›nda herhangi bir ayr›m yapmamaktad›r. H›rs›zl›k, gasp, yara-lanma ve di¤er suçlardan birine maruz kalm›fl ma¤durlara gerekli ilgi ve deste¤igöstermektedir. Bu örgütler, suçlar›n büyük bir k›sm›n›n do¤rudan bildirildi¤i yerolan polisle yak›n iliflki ve iflbirli¤i içerisindedirler. Bu projelerin baflar›ya ulaflma-s›nda etkili olan en önemli unsurlardan birisi de budur.

Herhangi bir karfl›l›k gözetmeksizin, sadece ma¤durlara yard›m amaçl› hizmetsunmak isteyen gönüllü vatandafllar, özellikle de önceden kendisi veya bir yak›n›suç ma¤duru olmufl kifliler bofl vakitlerinde suç ma¤duru olmufl kiflilerin yan›ndayer alabilmelidirler. Di¤er taraftan; bu örgütler suçlar›n büyük bir k›sm›n›n do¤ru-dan bildirildi¤i yer olan polisle yak›n iliflki ve iflbirli¤i içerisinde olmal›d›r. Bu pro-jelerin baflar›ya ulaflmas›nda etkili olan en önemli unsurlardan birisi de budur(Russel, 1988:20). Bu kapsamda yürütülen hizmetlerin planl› ve düzenli bir çerçe-vede yerine getirilmesinde yarar bulunmaktad›r. Bu tür gönüllü hizmetlerin etkinve verimli bir flekilde yürütülmesini baflarmak için afla¤›da ifade edilen bir yöntemgelifltirilebilir:

Gönüllü vatandafllar, bu konularda hizmet sunan sivil toplum örgütlerine bafl-vurarak yönetim organ›ndaki ilgili kiflilerle irtibat kurarlar; aç›k kimlikleri, adresle-ri, ilgi alanlar› ve yard›mc› olabilecekleri gün ve saatler hakk›nda gerekli bilgileriverirler. Polisin lokomotif, teflvik edici bir rol oynayabilece¤i bu çal›flma progra-m›nda polisle gönüllü vatandafllar aras›nda iletiflimi sa¤layan ve ma¤durlar›n duru-mu ile ilgili geliflmeleri takip eden bir koordinatör bulunmal›d›r. Suç ifllenmesi ha-linde bizzat ma¤durun polise veya bu çal›flmalar› yürüten gönüllü sivil toplum ku-rulufluna baflvurmas›, polisin ma¤duru bu kurulufla yönlendirmesi veya polisin ör-güte, ma¤durun bilgisi dâhilinde, ma¤durla ilgili bilgi vermesi durumunda gönül-lü örgüt personelinin do¤rudan ma¤durla irtibat kurmas› ile söz konusu süreç bafl-lar. Bu durumda koordinatör, kendilerinde aç›k kimlikleri bulunan gönüllü vatan-dafllardan, ma¤dura yak›n bir yerde oturan ve konuyla ilgili olabilecek birisinima¤durun sorunlar›yla ilgilenmek üzere harekete geçirir. Ma¤durla irtibata geçengönüllü personel ma¤durun içinde bulundu¤u maddi ve manevi zorluklar karfl›s›n-da elinden geleni yapmaya çal›fl›r. Bu tür irtibat, iliflki ve her türlü geliflmeler hak-k›nda organizasyon merkezinde gerekli bilgiler bulunmal› ve geliflmeler takip edil-melidir. Suçlar, ma¤durlar, ma¤dur psikolojisi ve yard›m sunulabilecek alanlarhakk›nda bilgisi olmayan kiflilerin sa¤l›kl› yard›m hizmeti sunmas› beklenemez. Butür çal›flmalarda gönüllü organizasyonlar, sunmufl olduklar› hizmetin etkin ve ve-rimli olmas›n› sa¤lamak amac›yla gönüllü yard›m melekleri için hizmet içi seminerve e¤itim programlar› düzenlemelidir.


Suç do¤rudan veya dolayl›yollardan insanlar›etkilemektedir. Buçerçevede, ma¤durlarayard›m ve destek anlay›fl› ileçal›flan sivil toplumörgütleriyle el eleçal›fl›lmal›d›r.


Ma¤dur ve ma¤duriyet kavramlar›n› tan›mlaya-

bilmek.

Ma¤dur, herhangi bir konuda zarara veya hak-s›zl›¤a u¤ram›fl kiflidir. Ma¤duriyet ise ma¤duruniçine düfltü¤ü sosyal, ekonomik, hukuki ve/veyaruhsal zarar durumudur. Ma¤duriyet denilinceakla ilk gelen suç ma¤duriyetidir. H›rs›zl›k ma¤-duru, kapkaç ma¤duru gibi. Ma¤dursuz suç, ma¤-duru olmayan suçtur. Ortada aç›kça tan›mlananbir ma¤durun olmamas›, bu konuda flikâyetinbulunmamas› halinde ma¤dursuz suç söz konu-sudur. Kamu mallar›na zarar verilmesi, takibi fli-kâyete ba¤l› suçlar (hakaret gibi) ve karfl›l›kl› r›-za ile ifllenen suçlar (fuhufl gibi) bu kapsamda-d›r. ‹fllenen bütün suçlar kamu taraf›ndan bilin-mez, resmi kay›tlara girmez. Bu durumda, bilin-meyen “gizli ma¤duriyetler” ortaya ç›kar. Gerçeksuç say›s›n› ve gizli ma¤duriyetleri ortaya ç›kar-mak amac›yla resmi suç istatistiklerinin yan›nda“ma¤dur anketleri” ve “kendili¤inden itiraf an-ketleri” gerçeklefltirilir.

Ma¤duriyet nedenlerini aç›klayabilmek.

Ma¤duriyet kasten, ihmal veya bir istismar (kötü-ye kullanma) sonucu meydana gelmektedir. Ba-z› ma¤duriyetler de ma¤durun kendi r›zas› ileoluflmaktad›r. Bu tür bir duruma maruz kalan ki-fli kendini ma¤dur olarak görmemektedir (uyufl-turucu kullan›m›, kumar gibi).

Suç ma¤duriyetinin etkilerini özetleyebilmek.

Suç eylemleri ma¤dur üzerinde fiziksel, ruhsal,sosyal ve ekonomik olmak üzere dört farkl› et-ki oluflturmaktad›r. Ma¤dur fiziksel olarak yara-lanabilmekte, sosyal aç›dan toplumda itibar kay-b›na u¤rayabilmekte, ruhsal anlamda psikolojiksorunlar yaflayabilmekte ve ekonomik kay›plaryaflayabilmektedir.

Ma¤dur polis iliflkisinin çerçevesini ortaya koya-

bilmek.

Polis ile ma¤dur aras›nda çok yönlü bir iliflki bu-lunur. Ma¤dur, yard›m ve destek hizmetinin sa¤-lanmas›, suçun ayd›nlat›lmas›, vatandafl iliflkileri-nin gelifltirilmesi ve suçla mücadelede vatandafldeste¤inin sa¤lanmas› aç›s›ndan polis için bü-yük önem tafl›r. Suça kar›flma ve suç ma¤duruolma aç›s›ndan çocuklar yetiflkinlerden ayr› birönem tafl›r. Bundan dolay› polis, çocuk polisiad›nda ayr› bir birimle çocuklarla ilgili çal›flma-lar› yürütür. Korunmaya muhtaç, sokakta yafla-yan, suça maruz kalan, suça kar›flan, kendisiniifade edemeyen ve benzeri dezavantajlar içindebulunan çocuklara yönelik olarak polis kapsam-l› çal›flmalar yürütmektedir.

Suç ma¤durlar›na yard›m ve destek hizmetleri-

nin kapsam›n› izah edebilmek.

Suç ma¤duriyetinin toplumsal hayata verdi¤i za-rarlar› azaltmak için baflta gerçek/fiili suç ma¤-durlar› ve potansiyel suç ma¤durlar› olmak üze-re genel anlamda herkese yönelik ma¤duriyetiönleyici, ma¤duriyet sonras› gerekli yard›m vedestek hizmetlerini sa¤lay›c› projelerin aktif birflekilde yürütülmesi büyük önem tafl›maktad›r.Bu çerçevedeki çal›flmalar kamu sektörü, özelsektör ve gönüllü organizasyonlar arac›l›¤›ylayürütülmektedir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi ma¤dur ve ma¤duriyet kav-ramlar›n› aç›klamak için do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Ma¤dur, herhangi bir konuda zarara veya hak-s›zl›¤a u¤ram›fl kiflidir.

b. Ma¤duriyet olgusu evrenseldir, toplumsal yap›-ya göre de¤ifliklik göstermez.

c. Ma¤duriyet, suç oluflturan eyleme ba¤l› olarakma¤durun içine düfltü¤ü sosyal, ekonomik, hu-kuki ve/veya ruhsal zarar durumudur.

d. Ma¤duriyet; Suç ma¤duriyeti, töre ma¤duriyeti,insan kaynakl› felaket ma¤duriyeti ve do¤alafet ma¤duriyeti olmak üzere dört kategoridede¤erlendirilebilir.

e. Ma¤duriyet denilince akla ilk gelen ve ma¤duriyettürleri aras›nda en çok bilinen suç ma¤duriyetidir.

2. Afla¤›dakilerin hangisi “ma¤dursuz suç” kavram›n›aç›klamada do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Baz› suçlar›n do¤rudan ma¤duru bulunmamak-tad›r veya bilinmemektedir.

b. Ma¤dursuz suç, k›sa ve basit bir ifadeyle ma¤-duru olmayan suçtur.

c. Çevre suçlar›, uyuflturucu kullan›m›, fuhufl vekumar ma¤dursuz suç grubuna girmektedir.

d. Ma¤dursuz suçlarda, bilinen ve aç›kça tan›mla-nan bir ma¤durun olmamas› nedeniyle flikâyetve soruflturma için gerekli çal›flmalar yap›la-mamaktad›r.

e. Ma¤dursuz suç, adli aç›dan kas›t içermeyen vecezas› az olan suçlarda kullan›lan bir kavramd›r.

3. Afla¤›dakilerden hangisi suç oluflturan eylemin ma¤-dur üzerinde b›rakt›¤› etkilerden biri de¤ildir?

a. Hukukib. Ekonomik c. Ruhsal d. Fiziksele. Sosyal

4. Afla¤›dakilerden hangisi suç ma¤durlar›n›n maruzkald›klar› suçu polise bildirmeme nedenlerinden biride¤ildir?

a. Suçun ma¤duru ifllenen suçun fark›nda olma-yabilir.

b. Ma¤dur, kendisine karfl› ifllenen fiilin suç oldu-¤unu bilmeyebilir.

c. Ma¤dur, ifllenen suçu polise bildirecek kadarönemli görmeyebilir.

d. Ma¤dur, polisi meflgul etmek istemeyebilir.e. Ma¤dur, faili kendisi cezaland›rmak istedi¤i için

ihbarda bulunmayabilir.

5. Afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?

a. Bir ülkede ifllenen suçlar›n hepsini ifade etmekiçin “gerçek suçluluk” kavram› kullan›l›r.

b. Gerçek suçluluk, ma¤dursuz suçlar hariç, resmikay›tlara giren ve mahkûmiyetle sonuçlanan suç-lar toplam›d›r.

c. Gerçek suçluluk miktar› “bilinen suçluluk, ka-nuni suçluluk ve siyah say›lar›n” toplam›ndanibarettir.

d. Bilinen suçluluk polisin ifllendi¤ini, varl›¤›n› bil-di¤i ve resmi kay›tlar›na geçirdi¤i suçlar›n topla-m›ndan oluflur.

e. Kanuni suçluluk, mahkemelere intikal edip mah-kûmiyetle sonuçlanan suçlar› ifade eder.

6. Afla¤›dakilerden hangisi ma¤durla ilgili çal›flmalar›nkapsam› d›fl›ndad›r?

a. Suç sonras› ma¤durda oluflan kiflisel ve sosyalboyuttaki sorunlar.

b. Suç sonras› ma¤durda oluflan mediko-psikolojiketkiler.

c. Ma¤durun aile ve ifl çevresine yönelik hizmetler.d. Ma¤durun hukuki durumu ve sahip oldu¤u haklar.e. Ma¤dura yard›m ve koruma hizmetleri.

7. Afla¤›dakilerden hangisi suç sonras› ma¤durda mey-dana gelen etkilerden de¤ildir?

a. Öfkeb. Afl›r› yemek yemec. Uyku veya dinlenme zorluklar›d. Kafa kar›fl›kl›¤›e. Çaresiz hissetme



8. Afla¤›dakilerden hangisi ma¤dura, maruz kald›¤› su-çu hat›rlat›c› etki yapan unsurlardan de¤ildir?

a. Yaln›z kalma.b. Olay›, s›k s›k rüyada görme.c. Meydana gelen olay›n y›l dönümü.d. Suçu iflleyen kiflinin kimli¤i (ad› ve soyad›).e. Benzer bir olayla ilgili medya haberleri.

9. Afla¤›dakilerden hangisi BM Suç Ma¤durlar› ve Gü-cün Suiistimali Hakk›nda Temel Adalet Hükümleri Be-yannamesi’nin iflaret etti¤i hususlardan de¤ildir?

a. Ma¤dur adil bir flekilde muamele görmeli vema¤durlar›n isteklerine kulak verilmelidir.

b. Ma¤dura suçlu taraf›ndan tazminat verilmelidir.c. Ma¤duriyete yol açan kiflinin (san›¤›n) maddi du-

rumunun yetersiz olmas› halinde ma¤dura veri-lecek tazminat hükümet taraf›ndan ödenmelidir.

d. ‹çinde bulundu¤u s›k›nt›lardan dolay› ma¤durayard›m edilmelidir.

e. Ma¤dura koruma hizmeti sa¤lanmal›d›r.

10. Afla¤›dakilerden hangisi olay yerine gelen polisinma¤durlarla ilgili görev ve sorumluluklar›ndan de¤ildir?

a. ‹lk yard›m hizmeti sunmak.b. Kiflisel emniyeti sa¤lamak.c. Ekonomik destek sa¤lamak.d. Psikolojik yard›m ve destek hizmeti sunmak.e. Bilgilendirmek ve önerilerde bulunmak.

1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dur ve Ma¤duriyet Kav-ramlar›” bölümünü gözden geçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dursuz Suç” bölümünügözden geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Ma¤duriyetinin Etkile-ri” bölümünü gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gizli Ma¤duriyet” bölümü-nü gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gizli Ma¤duriyet” bölümü-nü gözden geçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dur Çal›flmalar›n›n Kap-sam›” bölümünü gözden geçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dur Psikolojisi” bölü-münü gözden geçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dur Psikolojisi” bölü-münü gözden geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Suç Ma¤durlar›na Yard›mve Destek Hizmetlerinin Amac› ve Kapsam›” bö-lümünü gözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ma¤dur Polis ‹liflkisi” bölü-münü gözden geçiriniz.


Toplumda baz› suçlar, ma¤durun farkl› nedenlerindendolay› gizli kalmakta ve bilinmemektedir. Bu yüzdende gerçek suçluluk ve ma¤duriyet seviyeleri de net birflekilde tespit edilememektedir. Gizli ma¤duriyetleriazaltmak ve ortaya ç›karmak için öncelikli olarak karfl›-l›kl› r›zayla ifllenen (uyuflturucu kullan›m›, fuhufl ve ku-mar gibi) suçlar›n ortaya ç›kar›lma yollar› art›r›lmal›, ta-kibi flikâyete ba¤l› suçlarda ma¤durun flikâyet mekaniz-mas›na baflvurmas› teflvik edilmeli, ma¤durlar›n adli sü-reçte tekrar ma¤dur edilmesinin önüne geçilmeli, adliyarg›lama süreci h›zland›r›lmal›, ma¤durlara yönelikolas› tehdit ve fliddet kullan›m›na karfl› tedbirler geliflti-rilmelidir. Di¤er taraftan, ma¤dur anketleri ile kendili-¤inden itiraf anketlerinden de yararlan›lmal›d›r.



S›ra Sizde 2

Polis suçla mücadelede farkl› unsurlar› dikkate alanprojeler gelifltirmektedir. Suçlu davran›fllar›, suç için el-veriflli yerler ve zamanlar ile suçlu profilleri bu anlam-da polis için de¤erlendirmeye al›nan unsurlard›r. Ben-zer flekilde, ma¤dur profillerinin ç›kar›lmas› ve analizedilmesi yoluyla olas› suç eylemlerine karfl› potansiyelma¤durlar belirlenerek ona uygun önleyici tedbirleringelifltirilmesi mümkün olabilmektedir. Buna göre polisbaz› yerler ve zamanlarda devriye yo¤unlu¤unu art›r-makta, sivil ekipler (güven timleri) görevlendirmekte,potansiyel ma¤durlara ve genel anlamda vatandafllarayönelik suç önleme ilgi ve duyarl›l›¤›n› gelifltirme amaç-l› çal›flmalar yapmaktad›r (Kapkaç, h›rs›zl›k, uyuflturu-cu, doland›r›c›l›k ma¤duru olmamak için yap›lmas› ge-rekenlerin topluma duyurulmas› gibi).

S›ra Sizde 3

Gönüllü organizasyonlar ma¤durlara psikolojik, huku-ki, sosyal ve ekonomik konularda yard›m ve destekhizmeti sunabilir, tekrar ma¤dur olmamalar› için yap-mas› gerekenler konusunda bilgilendirebilir. Bu hiz-metlerin bir k›sm› do¤rudan kendileri taraf›ndan sa¤la-nabilece¤i gibi önemli bir k›sm› ise burada görev alankiflilerin rehberli¤inde di¤er ilgili kurumlar taraf›ndanyerine getirilebilir.

Azak, Ü. (2001) Polis Soruflturmas› ve Sorgu Teknikleri,

Ankara: Özkan Matbaac›l›kBahar, H.‹. (2006) “Ma¤dur Bilimi”, H.‹. Bahar (2006)

Suç Ma¤durlar›, Ankara: Adalet Yay›neviBahar, H.‹. (2006) Suç Ma¤durlar›, Ankara: AdaletBattal, S. Ve N. Özmenler, (1997) Psikiyatri Temel Kitab›,

(Ed. C. Güleç ve E. Köro¤lu) Cilt. 1, Ankara:Hekimler Yay›n Birli¤i

Befle, E. (2006) “Suç ‹statistiklerinde Karanl›k Say› veMa¤durun Rolü”, H.‹. Bahar (2006) Suç Ma¤durlar›

(Ed.), Ankara: Adalet Yay›neviClerkson, C.M. (1984) Criminal Law: Text and Material,

London: Sweet and MaxwellCriminal Victimization in the U.S., (1985) Washington,

D.C.: U.S. Department of Justice StatisticsDemirbafl, T. (2001) Kriminoloji, Ankara: Seçkin

Yay›neviDevelio¤lu, F. (2003) Osmanl›ca Türkçe Ansiklopedik

Lügat, 23. Bas›m, ‹stanbul: Ayd›n KitabeviDinler, V. (2006) “Ma¤dur Kavram›na Çok Yönlü

Yaklafl›m”, H.‹. Bahar (2006) Suç Ma¤durlar›,

Ankara: Adalet Yay›neviEmniyet Genel Müdürlü¤ü, (2002) Suç ve Suçlu Profili

(2), Ankara: Emniyet Genel Müdürlü¤ü Bas›mevi,APK Dairesi Baflkanl›¤› Yay›nlar›, Araflt›rma No: 26,Yay›n No: 162

Fattah, A. (1984) ‘Victims Response to ConfrontationalVictimisation’, Crime and Delinquency

Fattah, E.A. (1997) “Toward a Victim Policy Aimed atHealing, not Suffering”, C.D. Robert, J.L. Arthur veG.S. Wesley (Ed.) Victims of Crime, 2. Bas›, London:Sage Publications

Geleri, A. (2005) “Suç Ma¤durlar› ve Polis: OlaylaraMüdahale Eden Polisin Suç Ma¤durlar›yla ‹liflkisi,Polis Bilimleri Dergisi, Cilt:6, Say›: 1

Geleri, Aytekin (2006) Türkiye’de Suç Ma¤durlar›naYard›m ve Destek Mekanizmalar›, H. ‹brahim Bahar(Ed.), Suç Ma¤durlar› Ankara: Adalet Yay›nevi.

Güner, S (2003) Organize Suç Örgütleri; Kara Para ve

Aklanmas›, Ankara: Bilgi Yay›nevi.Hent›g, V. (1948) The Criminal and His Victim, New

HavenHough, (1986) British Crime Survey 1984, LondonInbau, F.E. (1959) Compensation for Victims of Criminal

Violence, J. Public Law



‹çli, T.G. (1994) Kriminoloji, Ankara: Bizim BüroBas›mevi

Keiser, (1991) “Victim Related Research at the MaxPlanck Institute”. Victims and Criminal Justice,Freiburg

Lewis, D.a. ve Salem, G. (1986) Fear of Crime: Incivilityand the Production of a Social Problem, NewBrunswick: NJ, Transaction

London Rape Crisis Centre, (1984) Sexual Violence: TheReality of Women in London, London: Women Press

Maguire, M. Ve C. Corbett, (1987) The effects of crimeand the work of victim support schemes, London:Gower

Mawby, R.I., ve S. Walklate (1994) Critical Victimology,London: Sage Publications

Mayhew, P., N.A. Maung, ve C. Mirlees-Black, (1993)The 1992 British Crime Survey, London: HMSO.

Miller, M.R., (2000) Police Patrol Operations (2nd

Edition), USA., Copperhouse Publishing CompanyNichols, L.D., Robbins R.B. & D.B. Harrelson (2000)

The Texas Police Officer, Volume II, Texas:McCutchan Publishing Comp.

Nichols, L.D., Robbins R.B. & D.B. Harrelson (2000)The Texas Police Officer, Volume II, Texas:McCutchan Publishing Comp.

Özek, Ç. (1984) “Suç Ma¤durunun Korunmas› ‹le ‹lgiliBaz› Sorunlar”, ‹ÜHFM, Cilt. 1

Parkins, R.M. (1975) Criminal Law, Brooklyn:Foundation Press

Russel, J., (1988) Self Referral to Victim Support Schemes,Research Bulletin: Home Office Research andPlanning Unit Paper, Paper No: 25

Shapland, J. (1988) ‘ Policing with the Public’, T.Hopeve M.Shaw (ed.) Communities and CrimeReduction, London: HMSO

Sherman, L.W. (1992) Policing Domestic Violence:Experiments and Dilemmas, New York: Free Press

Sokullu-Ak›nc›, F. (1999) Viktimoloji, ‹stanbul: BetaSutherland, E.H. (1949) White Collar Crime, New York:

Reinehartfieker, B.D. ve G. fieker (2006) “Bireycilik-

Toplulukçuluk E¤ilimleri Aç›s›ndan Kültüre Uyum(Kültürlenme) Süreçleri ve Ma¤duriyet Kavram›”,H.‹. Bahar (2006) Suç Ma¤durlar›, Ankara: Adalet

Viano, E. (1975) Victimology, Massachusetts: Heath andCo.

Walklate, S. (1996) Community and Crime Prevention,(ed. E. McLaughlin ve J. Muncie), Controlling Crime,London: Sage Publications

www.ksgm.gov.trwww.shcek.gov.trYücel, M.T. (2003) Kriminoloji, Ankara: Seçkin Yay›nevi

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Organize suç ve iliflkili di¤er kavramlar› tan›mlayabilecek,Organize suçlar›n Türkiye’de ortaya ç›kmas› ve geliflmesini özetleyebilecek,Organize suçlar›n ortak özelliklerini s›ralayabilecek,Organize suç örgütlenmesinin temel dinamiklerini aç›klayabilecek,Organize suçlar›n Türkiye’de ortaya ç›kmas›nda etkili olan faktörleri ifadeedebilecek, bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Organize suç• Mafya• Mafya tipi organize suç

• Organize suçlar›n ortaközellikleri

• Organize suçlar›n nedenleri

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNN

Suç Sosyolojisi Organize Suçlar

• ORGAN‹ZE SUÇLA ‹LG‹L‹KAVRAMLAR

• TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZESUÇLARIN TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹

• ORGAN‹ZE SUÇLARIN ORTAKÖZELL‹KLER‹

• ORGAN‹ZE SUÇÖRGÜTLENMES‹N‹N TEMELD‹NAM‹KLER‹

• TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZESUÇLARIN ORTAYA ÇIKMASINDAETK‹L‹ OLAN FAKTÖRLER


ORGAN‹ZE SUÇLA ‹LG‹L‹ KAVRAMLAR

Organize Suç ve Mafya Kavram›Organize suç çok farkl› tan›mlar›n ve yaklafl›mlar›n oldu¤u bir aland›r. Organizesuç bir taraftan ‘endifle verici ve ürkütücü suçlu organizasyonu’ olarak tarif edilir-ken, di¤er taraftan da ‘sosyal de¤iflimin hasta basamaklar›’ olarak nitelendirilmek-tedir (Bell, 1988). ‘Profesyonel suç’, ‘örgütlü suç’, ‘illegal giriflim’, ‘yer alt› dünya-s› imparatorlu¤u’, ‘gizli topluluk’, ‘çete’, ‘flebeke’, ‘teflekkül’, ‘örgüt’ ya da basitçeve çok yayg›n bir flekilde ‘mafya’ gibi terimler, farkl› zaman ve zeminlerde orga-nize suç ve suçluluk kavram›n›n yerine kullan›lmaktad›r. Günümüzde özelliklemafya kavram›n›n, bütün dünyada, teknik olarak do¤ru olmamakla birlikte, ‘orga-nize suç ve suçluluk’ kavramlar›yla özdeflleflti¤i görülmektedir. Yani organize suçdendi¤inde akla ilk önce mafya gelmektedir. Mafya denildi¤inde de organize suçanlafl›lmaktad›r.

Organize suç, kapsam› çok genifl olan bir kavramd›r. Organize suç, devaml› suçifllemek üzere gizli bir flekilde örgütlenen üç veya daha fazla kiflinin ekonomik ka-zanç elde etmek amac›yla bir araya gelmek suretiyle suç ifllemesidir. Bu yap› içe-risinde mutlaka lider konumunda üst düzey bir yönetici ve örgütün büyüklü¤üne,eleman say›s›na ve gizlilik esaslar›na ba¤l› olarak üst ve orta düzeyde farkl› ko-numlar (makamlar) ile en altta iflleri yapan elemanlar bulunur. Interpol, organizesuçlar› biraz daha uluslararas› boyutta ele almakta ve “esas amac›, süreklilik arzeden bir flekilde gelir elde etmek ve ulusal s›n›rlara bak›lmaks›z›n teflebbüsü de-vam ettirmek olan ve bu nedenle yasad›fl› faaliyetlerle meflgul bulunan flah›slar›nteflekkül ettirmifl oldu¤u herhangi bir teflebbüs ya da grup olarak tan›mlamaktad›r”(Ryan ve Rush, 1997:137).

Uyuflturucu, silah ve tarihi eser kaçakç›l›¤›, insan ticareti, ihaleye fesat kar›flt›r-ma, haraç toplama, çek senet tahsilât›, organ kaçakç›l›¤›, organize oto h›rs›zl›¤›, or-ganize doland›r›c›l›k, hepsi birer organize suçtur. Bu iflleri yapan örgütler de orga-nize suç örgütüdür. Mafya da bir organize suç örgütlenmesini ifade eder. Her or-ganize suç yap›lanmas› bir mafya tipi örgüt de¤ildir; ancak, her mafya tipi örgüt or-ganize suç yap›lanmas›d›r. Organize suçlar, mafyay› da içine alan, mafyadan çokdaha genifl bir anlam ve içeri¤i bulunan bir üst olgudur. Di¤er taraftan mafya veorganize suç sosyolojik, organize suçluluk ise daha çok hukuki bir olgu olarak datan›mlanabilir (Befle, 2002). Türkiye’de mafya terimi genelde organize suçla efl an-

Organize Suçlar

Mafya kavram›n›n nerede venas›l ortaya ç›kt›¤› ve buterimin etimolojik yap›s› veözellikleri konusunda çokfarkl› görüfl ve yaklafl›mlarbulunmakla birlikte yayg›nolan görüfl bu kavram›nSicilya kökenli oldu¤uyönündedir.

lamda kullan›lmaktad›r. Bir kamu kurumunda iflin h›zland›r›lmas› veya yap›lmas›için verilen rüflvete iliflkin çark, büyük kredi ve ihale yolsuzluklar›, uyuflturucu vesilah kaçakç›l›¤›, çek-senet tahsilât› ve haraç toplama hep birlikte ayn› kefede de-¤erlendirilmektedir. Di¤er taraftan, organize suç aktivitesinin görüldü¤ü her faali-yet alan›n›n bafl›na mafya terimi eklenmek suretiyle (otopark mafyas›, ihale mafya-s›, çek-senet mafyas›, fuhufl mafyas› gibi) her aksayan iflten ve her suç aktivitesin-den ayr› bir mafya türü olarak söz edilmektedir (Saçan, 2005).

Mafya adl› somut bir organize suç örgütü yoktur. Bu kavram, özellikle Sicilya-l›lar›n tarihsel ve kültürel geçmifli içerisinde yer alan bir kültür yap›s›, yaflam tarz›ve davran›fl kodunu, bu ba¤lamda da ‘geleneksel veya ailevi suç örgütlerini” ifadeetmektedir (Befle, 2002). Mafya’n›n kavramsal ve kültürel kodlar› Sicilya’n›n geçmi-flinde yatmaktad›r. Mafya, Sicilya kaynakl› suç örgütleri gelene¤ini yans›t›r ve ilkbaflta ortaya ç›k›fl›nda gizli bir suç örgütü olma amac› yoktur, organize suçlarda iseyasa d›fl›l›k bu tür örgütlenmelerin bafl›ndan itibaren mevcuttur. Bu anlamda Hess(1973), mafyan›n ne gizli bir dernek ne de örgüt oldu¤unu, onun sadece bir yön-tem ve yaflam tarz› oldu¤unu ifade etmektedir.

Organize suç ile mafya kavramlar› aras›nda nas›l bir benzerlik ve farkl›l›k vard›r? Anlat›n›z.

S›n›raflan Organize SuçS›n›raflan organize suçla ilgili en çok kabul gören tan›mlardan birisi BM S›n›raflanOrganize Suçlarla Mücadele Konvansiyonu taraf›ndan yap›lm›flt›r. Bu tan›ma göre;suç faaliyetleri e¤er birden fazla ülkede iflleniyorsa, bir ülkede haz›rlan›p, planla-n›p, yönetilip ve kontrol edilip baflka bir ülkede iflleniyorsa veya birden fazla ül-kede aktif organize suç grubu taraf›ndan iflleniyorsa veya bir ülkede ifllenip di¤erülkeleri de sonuçlar› bak›m›ndan etkiliyorsa s›n›r aflan suç kategorisi içerisinde eleal›nmal›d›r (Stanislawski, 2004:156). S›n›raflan Örgütlü Suçlara Karfl› BM Sözleflme-si’nde ise s›n›raflan organize suç; suçun birden fazla devlette ifllenmesi, suçun tekbir devlette ifllenmekle beraber haz›rl›k, plan, idare aflamas›n›n tamam› veya birbölümünün baflka bir devlette oluflturulmas›, suçun tek devlette ifllenmesi ancakbirden fazla devlette faaliyet gösteren örgütlü suç grubunun suça kar›flmas› ve su-çun tek devlette ifllenmesi ancak baflka bir devlette etkilerinin olmas› fleklinde ta-n›mlanm›flt›r (Finckenauer, 2000:3).

Beyaz Yakal› SuçBeyaz yakal› suç, flirket çal›flanlar›n›n görevlerini kötüye kullanmak suretiyle, gö-revleriyle ilgili konularda ifllemifl olduklar› suçtur. Bu suç türleri rüflvet, irtikâp,zimmet ve görevi kötüye kullanma gibi suçlar› içermektedir. Sutherland (1949) busuçu, sayg›nl›k ve yüksek statü sahibi bir kifli taraf›ndan görevini yerine getirirkenifllenen suç olarak tan›mlamaktad›r. Asl›nda beyaz-mavi yakal› suçlar, beyin ve eleme¤ine dayal› bir iflgücü ayr›m›n›n ürünü olarak s›n›fland›r›lan suç türleridir. Bi-lek gücüyle, el eme¤iyle çal›flan iflçi s›n›f› ile bilgiye dayal› olarak beyin gücü ileçal›flan orta ve üst s›n›fa ait kiflilerin sosyal yaflamda sergiledikleri eflitsizlikler, iflle-nen suç türlerine de yans›m›flt›r. Beyaz yakal› suç, suçlar›n sadece alt s›n›flara öz-gü bir sapk›n davran›fl oldu¤u yönündeki alg›lamay› y›km›flt›r. Suç sadece s›radan,vas›fs›z, alt s›n›flara ait kiflilerin iflledi¤i adi suçlarla s›n›rl› görülmemifl, nezih, say-g›n ve elit ortamlarda beyin gücü ile çal›flan orta ve üst s›n›fa ait kiflilerin de görev-leriyle ilgili olarak iflledi¤i (iflleyebilece¤i) suç türlerinin (rüflvet, irtikap gibi) varl›-¤›na iflaret etmifltir.


Mafya, öznel olarak bir suçörgütünü tan›mlamaktançok belirli bir alt kültürü,kendine özgü gelenekleri vedavran›fl kodlar› olan birolgu ve oluflumu ifadeetmektedir (Befle,2002:156).

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Terör, uyuflturucukaçakç›l›¤›, insan ticareti,göçmen kaçakç›l›¤› ve organticareti s›n›raflan suçlardanbaz›lar›d›r.

Organizasyon (fiirket) Suçlar›Organizasyon (flirket) suçlar›, yasal bir organizasyon içerisinde o kurumun men-suplar› (birey, grup veya herhangi bir ünitesi) taraf›ndan, mesleklerinin icras› süre-cinde, o organizasyonun amaçlar›n› gerçeklefltirmek, baflar›s›na katk›da bulunmakiçin ihmal ya da icra fleklinde ifllenen ve o organizasyonun mensuplar›, toplum, tü-keticiler, müflteriler, di¤er organizasyonlar, flirketler ve hükümetler üzerinde eko-nomik ve fiziksel etki yapan suçlar olarak tan›mlanabilmektedir. fiirket suçlar›, flir-ket yetkililerinin bireysel ç›karlar› d›fl›nda, mensubu olduklar› flirketin kurumsal ç›-karlar› için gerçeklefltirdikleri yasad›fl› ifllemlerdir. fiirket suçlar› ile beyaz yakal›suçlar genelde birbirleriyle kar›flt›r›lmakta, ayn› anlamda veya birbirlerinin yerinekullan›lmaktad›r. fiirket suçlar› sadece ceza yasalar›n› ihlal etmek zorunda olmad›-¤› gibi kas›tl› veya ihmalin sonucu olarak da ifllenebilmektedir. Vergi kaçakç›l›¤›,sanayi kazalar›, çevre kirlili¤ine yol açma ve buna benzer suçlar flirket suçlar›d›r.

Kifliler taraf›ndan ifllenen bireysel ve adi suçlarda ma¤dur say›s› ve olumsuzluketki alan› s›n›rl› iken flirket suçlar›nda ma¤dur say›s› daha fazla ve etki alan› da çokgenifl ve uzun süreli olabilmektedir. Çernobil facias›, bu anlamda verilebilecek enaç›k ve ac› örneklerden biridir. Zararl› etkisi oldu¤u sonradan ortaya ç›kar›lan birilaç veya deterjan›n üretimi ve sat›fl› da bu ba¤lamda bir flirket suçudur. Beyaz ya-ka ve flirket suçlar›n›n failleri büyük ço¤unlukla toplumda orta ve üst s›n›f olaraktan›mlanan sosyal s›n›flara mensup kifliler iken, organize suçlar› iflleyen kiflilerinbüyük bir k›sm› ise e¤itim seviyesi düflük ve alt s›n›flara mensuptur. Ancak konutamamen hukuki bir çerçeve içerisinde ele al›nd›¤›nda flunu da eklemek gerekir;beyaz yaka ve flirket suçlar› bireysel olarak ifllenebilece¤i gibi örgütlü olarak da ifl-lenebilmektedir.

MAFIOS TOPLUM YAPISI ‘Mafios’ kelimesi, ‘mafyayla ilgili’, ‘mafya tipi örgütlenmelere e¤ilimli’ ve ‘mafyadankaynaklanan’ anlamlar›n› içermektedir (Çulcu, 1998:66). Mafios toplum yap›s› ise,mafya tipi oluflumlar için elveriflli koflullar›n oldu¤u, bu tür örgütlenmelere girebi-lecek karakteristiklere sahip kiflilerin bulundu¤u, bu kiflilerin mafya tipi yap›lan-malara rahat bir flekilde girebildi¤i ve mafya örgüt ve faaliyetlerinden yayg›n bir fle-kilde söz edildi¤i ve bu tür yap›lanmalar›n art›k ola¤an görüldü¤ü, benimsendi¤ibir toplum yap›s›d›r. Mafios toplum yap›s›nda toplum, sahip oldu¤u sosyal yap›,etik yarg› ve de¤erler, kurumsal örgütler, sosyal, kültürel, siyasal ve ekonomik ya-p›lanma gibi önemli unsurlar itibari ile bu tür flah›slar›n ve örgütlenmelerin ortayaç›kmas›na, geliflmesine ve önemli bir güç haline gelmesine müsaittir (Befle,2002:161). Mafioso, mafios toplum yap›s›n›n ortaya ç›kard›¤› sayg›de¤er bir birey-dir ve düzenin merkezindeki kiflidir. Mafioso’nun otoritesi ve sayg›nl›¤› fliddet kul-lanmas›ndan, ac›mazs›zl›¤›ndan, istedi¤ini yapt›rabilme gücünden ve devlet otori-tesinin kendisini cezaland›ramamas›ndan gelmektedir. Yak›n çevresindekiler vetoplum devlet dâhil hiçbir gücün mafioso’ya üstünlük kuramad›¤›n› ve bir fley ya-pamad›¤›n› bilir (Çulcu, 1998:21).

MERKEZ‹ OTOR‹TE YEREL GÜÇ ÇATIfiMASIMafya kendi içinde bir devlet yap›s› kurmufl, kendine ait kurallar› ve de¤erleri olanbir güç düzenidir. Devletin hâkim olamad›¤›, yetersiz kald›¤› yerlerde ve zaman-larda devletin yerine geçer ve kendi kurallar›na göre sistemi kurar. Bu anlamda de-mokrasiye, hukukun üstünlü¤üne alternatif olarak kendini kabul ettirir. Öznel ola-rak s›radan bir suç örgütü olmaktan ziyade kendine ait alt kültürü, davran›fl kod-

1697. Ünite - Organize Suçlar

Beyaz yaka suçlar ile flirketsuçlar› organize suçlar ilekar›flt›r›labilmektedir. fiirketsuçlar› ve beyaz yaka suçlar›yasal organizasyonlariçerisinde yasal statüleriolan kifliler taraf›ndanifllenmektedir. Organizesuçlar ise, tam anlam›ylayasad›fl› yap›lanmalar›gerektirmektedir.

Mafioso, devlet otoritesininve yasalar›ncezaland›ramad›¤›,kendisine zorla hiçbir fleyinyapt›r›lamad›¤› kiflidir.‹çinde bulundu¤u toplumhayat›n› ve sosyal düzenibenimseyen Mafioso,düzenin yapt›r›m gücüifllevini görür.

lar› ve gelenekleri olan bir yap›lanma söz konusudur. Bu durum toplum hayat›n-da “çifte ahlak çifte hukuk” anlay›fl›na dayal› yeni bir modele iflaret etmektedir. Ya-salar›n ve devletin resmi kurumlar›n›n kendi sorunlar›n› çözmede yetersiz, ilgisizveya sonuçsuz kalaca¤›n› düflünen ve ma¤dur konumunda bulunan kifliler “çiftehukuk çifte ahlak” anlay›fl› çerçevesinde, kendi kurallar›na göre k›sa sürede sorun-lar› çözme, ifli halletme yetene¤ine ve gücüne sahip mafya gruplar›na baflvurmay›tercih etmektedir. Bu flekilde artan bir ilgiyle karfl›laflan mafya, gün geçtikçe dahada güçlenmifl ve sosyolojik gerçeklere uygun olarak toplumsal yaflam›n vazgeçil-mez bir unsuru haline gelmifltir (Befle, 2002:156).

Alman sosyolog Hess’e (1973) göre mafya, bilimsel olarak “merkezi otoriteyekarfl› yerel gücün direniflini temsil etmektedir.” Mafya devletle, devletin kurumla-r›yla çat›flma ve savafl içerinde de¤ildir, olmak da istemez. Bu anlamda, Hess’in(1973) mafyay› “merkezi otoriteye karfl› yerel güçlerin ve odaklar›n direnifli” veya“çifte ahlak, çifte hukuk” kavramlar›n› ileri sürüflüne uygun bir flekilde, çifte söy-lemli bir yaklafl›m› söz konusudur. Mafya bu anlay›fl içerisinde belki de herkestenfazla devlet kurumlar›n› sahiplenir (veya sahiplenmifl görünür), bu kurumlar› kon-trol alt›na almaya çal›fl›r. Amaç, sonuçta bu kurumlar›, ç›karlar› do¤rultusunda kul-lanabilmektir (Çulcu, 2001:28-31). Çulcu’ya (1998:15) göre merkezi otorite, bürok-ratik ve üniter devlet yap›s› içinde, belirli bir ahlak ve hukuk yap›s›n› benimsemek-te, ülke genelinde de bu yap›n›n egemen olmas› için düzenleme yapmakta ve bu-na uygun yasal yapt›r›m uygulamaktad›r. Yerel otorite ise, merkezi gücün dayatt›-¤› ça¤dafl hukuk ve ahlak anlay›fl›n› kabullenmifl görünmekle birlikte, geleneklereve örfi yaflama dayanan yerel ahlak ve hukuk kurallar›na uygun olarak yaflam ala-n›n› düzenler. Böylece yerelde “çifte ahlak ve çifte hukuk” sistemi ortaya ç›kar. Za-ten z›tlaflman›n ve sorunlar›n bafllang›ç noktas›n› da bu çifte ahlak - çifte hukukanlay›fl›n›n yerelde topluma egemen olmas› noktas› oluflturur. Yerel otorite, yerelahlak ve hukuk anlay›fl›n› kabul etmesi nedeniyle ve gücünü de buradan alarak,merkezi güce karfl› direnir. Böyle bir yap›da yerel otorite, yerel gücün ve de¤erle-rin savunucusu ve bir anlamda da koruyucusu konumundad›r.

TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZE SUÇLARIN TAR‹HSELGEL‹fi‹M‹Her ülkenin organize suç oluflumlar› o ülkenin sosyo-kültürel, siyasal, hukuksal vetoplumsal yap›s›na ba¤l› koflullar çerçevesinde do¤makta ve geliflmektedir. Türki-ye’de var olan baz› mafya tipi yap›lanmalar di¤er ülkelerde hiç görülmeyen türler-den olabilece¤i gibi, bazen de di¤er herhangi bir ülkede görülen bir mafya türünede Türkiye’de rastlanmas› beklenemez. Bu ba¤lamda, Türkiye’de genifl faaliyet ala-n› bulan ihale ve arazi mafyas›n›n ‹sviçre, Almanya, ‹ngiltere, Hollanda ve benze-ri di¤er ülkelerde bulunmas› mümkün olmad›¤› gibi Amerika’daki ‘Cosa Nostra’ ti-pi bir mafya yap›lanmas›na da Türkiye’de rastlamak mümkün de¤ildir. Bu anlam-da, içinde bulundu¤umuz dönemin sosyo-kültürel yap›s›n› daha iyi anlayabilmekiçin, bu yap›n›n geçmiflini, tarihsel süreç içerisindeki yeri ve de¤iflimini çok iyi an-lay›p de¤erlendirmek gerekir. Bu tip yap›lanmalar›n Türkiye’deki boyutunu anla-yabilmek için ilk önce bu sorunun geçmiflinde yatan süreci ve toplumsal yap›y›öncelikli olarak ortaya koymaya ve anlamaya ihtiyaç bulunmaktad›r.

Devlet otoritesinin yetersiz oluflu, toplumda güçlüler ve zay›flar fleklinde fark-l› s›n›flar›n ve kesimlerin bulunmas›, k›sa zamanda ve kolay yoldan çok para ka-zanma ve daha iyi yaflam koflullar›na sahip olma h›rs›, meflru yollardan bu hedef-lere ulaflamama ve dolay›s›yla döneme uygun güç, otorite, tehdit, korkutma, y›l-


Türkiye’deki organize suçyap›lanmalar›n›n kökenindeiçinde bulunulan dönemlerinsiyasal, sosyo-kültürel,ekonomik ve hukuksalkoflullar›n›n oluflturdu¤u“elveriflli ortamlar›n” varl›¤›bulunmaktad›r.

d›rma ve do¤rudan fliddet kullanma yöntemleriyle kendine ait bir hukuk, vicdanve ahlak anlay›fl›yla hareket etmek suretiyle yüksek ekonomik kazanç getirecekhemen her türlü yasad›fl› aktivitelerle u¤raflmak, bu dönemde oldu¤u gibi bu suç-lar›n ortaya ç›kt›¤› ilk dönemlerde de geçerli¤ini koruyan, koflullar› elveriflli ve ca-zip k›lan unsurlard›.

Türkiye’deki mafya tipi yap›lanmalar›n geçmiflini ‘kabaday›’ kurumundan itiba-ren ele alan araflt›rmac›lar oldu¤u gibi, daha geriye giderek konuyu Selçuklularakadar götürenler de bulunmaktad›r. Bize göre, toplumsal yap› ile çok yak›n iliflki-li olan bu konunun tarihsel geçmifli çok eskilere dayanmaktad›r. Mafya tipi olu-flumlar›n yüzy›llar öncesindeki durumuna iliflkin yaz›l› literatürün, düzenli bir arafl-t›rman›n olmay›fl› veya çok yetersiz olmas› nedeniyle somut bilgi ve verilerin orta-ya konulmas›nda sorun yaflanmaktad›r. Bu aç›dan bak›ld›¤›nda, Osmanl›’n›n sondönemleri ile Cumhuriyet’in ilk dönemlerinin birçok araflt›rmac› ve yazar için gidi-lebilecek makul bir tarihsel geçmifl olarak kabul gördü¤ü anlafl›lmaktad›r. Çulcu,bu tip örgütlenmelerin kökeninin Selçuklulardan bafllay›p Osmanl› Devletiyle de-vam etti¤ini ve Cumhuriyet dönemiyle birlikte farkl› bir flekil alarak günümüze ka-dar geldi¤ini ifade etmektedir. Toplumsal yaflam›n, savafllar›n, göçlerin, etnik yap›-lar›n, hukuk, siyasal ve ekonomik sistemlerin ortaya ç›kard›¤› toplumsal gerçekler›fl›¤›nda, bu konunun geçmiflinin çok eskilere gitti¤i bir gerçek. Türkiye’de organi-ze suç yap›lanmalar›n›n geçmifli yüzy›llar öncesine dayanmaktad›r. Selçuklular dö-neminde ticaretin, ithalat›n ve ihracat›n ana nakliye unsuru olan kervanlara sald›-rarak ya¤malayan eflk›yalar asl›nda o dönem birer “mafya” tipi organize suç örgü-tü oluflturmufllard›r. Asilerin, eflk›yalar›n ticaret kervanlar›na sald›rarak ekonomikkazanç elde etmeleri, devletin güvenlik kuvvetlerinden kaçabilecekleri, saklanabi-lecekleri da¤lar› kendilerine mesken ederek ayr› bir güç haline gelmeleri, köylü-lerden ve toprak zenginlerinden haraç almalar› o dönemin koflullar› içerisindemafya tipi yap›lanmalar›n varl›¤›na iflaret etmektedir. Ayn› flekilde, yüzy›llar önce-si denizlerde meydana gelen korsan faaliyetleri de birer mafya tipi yap›lanma ör-ne¤idir. Eflk›ya çeteleriyle mücadele etmek amac›yla emniyetli kervansaraylar›n in-fla edilmesi, ticaret ve kervan güzergâhlar›nda atl› (kimi yerlerde ise develi) askeridevriyelerin görevlendirilmesi, eflk›yalar›n kol gezdi¤i, sakland›¤› ve üs olarak kul-land›¤› bölgelerde ve da¤larda operasyonlar›n yap›lmas› o döneme ait mücadeleyollar›n›n bafl›nda geliyordu.

Tarihsel süreç eflk›yalar, çeteler, tulumbac›lar, külhanbeyleri, kabaday›lar, ba-balar, a¤abeyler, reisler, beyler ve buna benzer kavram ve tan›mlamalarla an›lan,bilinen mafya tipi yap›lanmalar›na ve bu yap›lanmalara önderlik eden liderleresahne olmufltur. Bütün bunlar iflin özünde, içinde yaflad›klar› dönemin sistemleri-ne, düzenlemelerine, koflullar›na ayk›r› olarak kendilerine ait kurallar›, yaflam flek-li ve anlay›fl› ortaya koyan bir tarz, kiflilik ve yap›lanman›n temsilcileri olmufllard›r.Bu anlamda, bu tip yap›lanmalar›n toplum hayat›m›zdaki geçmiflini anlayabilmekiçin çok fazla geriye do¤ru gidilmeden Osmanl›’y› da içine alan tarihsel bir pers-pektif ortaya koymakta büyük yarar bulunmaktad›r.

‹syanc›lar ve Eflk›yalarBolu’da 1500’li y›llar›n son çeyre¤inde yaklafl›k 200 adam›yla, yasad›fl› faaliyetlerdebulunan ve halka zulmeden devlet yetkililerine bafl kald›ran, onlara meydan oku-yan, bu flekilde bölgede büyük bir nam salan, herkesin gönlünde taht kuran ve“Köro¤lu Efsanesi”nin baflkahraman› olarak bilinen “Köro¤lu Ruflen” bu konu ba¤-lam›nda üzerinde konuflulmas› gereken güzel bir örnektir. Köro¤lu, do¤rudan ve


Kervanlara sald›raneflk›yalar ile denizlerde ticarigemilere sald›ran korsanlarhiyerarflik bir yap›ya dayal›olarak, ekonomik ç›kar eldeetmek amac›yla tehdit,korkutma ve fliddetyöntemini esas alan vesürekli suç ifllemek üzere biraraya gelerek mafya tipi suçörgütü kurmufllard›r.

temelde bir yasa d›fl›l›k veya ya¤malay›c› zihniyetin de¤il, merkezi idarenin ve yö-netimi elinde bulunduranlar›n adaletsiz, haks›z ve zulmedici uygulamalar›na karfl›dik duruflun, baflkald›r›fl›n, zay›flar›n ve mazlumlar›n sesi oluflun simgesi ve mima-r›d›r. Köro¤lu, adamlar›yla birlikte, mevcut idarenin hukuk, yönetim ve yapt›r›mkodlar›n›n d›fl›na ç›karak kendilerine ait ikinci ve yaz›l› olmayan bir hukuk ve ya-flam fleklini ortaya koymak suretiyle tan›nm›fl, sevilmifl, say›lm›fl ve etkinlik kurmufl-tur. Halk›n derdinden anlamayan servet sahiplerine, tefecilere, yolsuzluk ve haks›z-l›klar içerisinde yer alan devlet yetkililerine ve halka zulmeden eflk›ya gruplar›nakarfl› direnifl gösteren ve bu nedenle de bölge halk›n›n gözünde çok önemli birmakam elde eden efsanevi Köro¤lu do¤rudan bir organize suç yap›lanmas› olma-makla birlikte yasalara, merkezi güce karfl› gelmesi aç›s›ndan sosyolojik olaraközellikle incelenmesi gereken bir örnek teflkil etmektedir (Çulcu, 2001:405-410).

Celali isyanlar›, Çulcu’ya (2001:444) göre, mafya tipi organize suç yap›lanmala-r›n›n ülkemizdeki tarihsel geçmiflinde önemli bir yere sahiptir. 16. yüzy›lda Os-manl› ‹mparatorlu¤unun toplumsal yaflam›na flekil veren büyük olaylardan biriolan Celali ‹syanlar›, di¤er yasa d›fl› unsurlarla birlikte, merkezi otoriteye karfl› ör-gütlü bir baflkald›r›fl›n önemli bir ad› ve sembolüdür. Bu isyanlar daha sonra bü-tün Anadolu genelinde devlet idaresine karfl› örgütlenen mafya tipi oluflumlar içinbir simge halini alm›flt›r. T›pk› günümüz örgütlerinde oldu¤u gibi eflk›ya, asiler,bürokrat ve asker ayn› düflünce ve eylem etraf›nda devlet idaresine karfl› iflbirli¤iiçine girmifltir. Bu oluflum sadece içinde bulundu¤u dönem ve yerle s›n›rl› kalma-m›fl, çok uzun y›llar süren bir sürece ve Anadolu geneline etki eder flekilde top-lumsal yap›n›n de¤iflimine yol açm›flt›r (Çulcu, 2001:444).

Osmanl› döneminde zaman zaman meydana gelen ayaklanmalar devlet otori-tesinin zay›flamas›na yol açm›fl, otorite boflluklar› da bu tip yap›lanmalar için elve-riflli ortamlar› haz›rlam›flt›r. Genelde k›rsal kesimlerde meydana gelen isyanlar 15.Yüzy›ldan itibaren kentlere do¤ru kaymaya bafllam›flt›r. Bu anlamda ‹stanbul, kent-sel suç sorunlar› aç›s›ndan Avrupa’n›n büyük flehirlerinin yaflad›¤›na benzer sorun-larla karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Çeteleflmeye dayal› suçlar ve huzursuzluklar da bunla-r›n içinde yerini alm›flt›r. Medreselerde okuyan ö¤rencilerin (suhteler) bafllatt›¤›“suhteyan hareketi” ilk organize olmufl örgütleflmeye dayal› protesto eylemlerin-den biridir. Medreselere, ihtiyaçtan fazla ö¤renci al›nmas› ve buna paralel olarakbu okullardan, ihtiyaç duyulan say›dan fazla mezunlar›n ç›kmas› medrese ö¤renci-lerini rahats›z etmifl ve dolay›s›yla toplu gösteri ve eylemler bafllat›lm›flt›r. Eylemci-ler sadece isteklerini dile getirmekle yetinmemifl, sokaklarda küçük gruplar olufl-turmufllar, cadde ve sokaklar›, evleri ve iflyerlerini tahrip etmifller ve ya¤malam›fl-lard›r. Bunlarla da yetinmeyen eylemciler o dönem için pek görülmemifl flekildekendileri için hedef oluflturan birçok kifliyi de öldürmüfllerdir (Bovenkerk ve Ye-flilgöz, 2000:106-109).

Çulcu, merkezi yönetim içinde yer alan Kap›kulu Ocaklar›n›n ve Yeniçeri Oca-¤›n›n da mafios yap›lanma içine girdi¤ini ve ‘sened-i ittifak’›n da yerel güç odak-lar›n›n merkezi otoriteye karfl› kabul ettirdikleri bir anlaflma oldu¤unu, bunun dabu tip yap›lanmalar›n ulaflt›¤› gücü aç›k bir flekilde ortaya koydu¤unu ifade et-mektedir (Çulcu, 2001:12). Bu yüzdendir ki, Kap›kulu Ocaklar› ve Yeniçeri Ocak-lar›, as›l amaç ve uygulamalar›n›n d›fl›na ç›kt›klar›, merkezi otoriteye karfl› geldik-leri, mafios tipi bir anlay›fl ve uygulama içine girdikleri için daha sonra ortadankald›r›lm›fllard›r.


Suhteler, levendler veeflk›yan›n yerel güçmerkezlerini ellerindebulunduran t›mar sahibisipahiler, yürütme gücünesahip bürokratlar (ehl-i örf)ve adalet mekanizmas›içinde yer alan görevliler(ehl-i fler) ile ortak menfaatodakl› çok yak›n iliflkiiçerisine girmek suretiylemafios tipi bir yap›lanmaoluflturdu¤u ilerisürülmektedir (Çulcu,2001:462).

Tulumbac›larTulumbac›l›k, külhanbeyli¤i ve kabaday›l›k günümüz mafya tipi yap›lanmas›n›nyak›n geçmifl tarihi içerisinde yer alan önemli toplumsal kavram ve sosyal kurum-lard›r. Bunlar özleri itibariyle bireysel oluflumlard›r. Tulumbac›l›k, Osmanl›’n›n sondönemlerinde ‹stanbul’da ortaya ç›km›fl, gönüllülük esas›na dayal› itfaiye kurumu-dur. O dönemlerde, günümüzdeki gibi, kamu kurumlar› tam anlam›yla oturmufl veyayg›n olmad›¤› için birçok alanda kamu hizmetleri gönüllülük içerisinde vatan-dafllar taraf›ndan yerine getiriliyordu. Tulumbac›l›k, mahallelerde ç›kan yang›nlaramüdahale etmek amac›yla o mahallede oturan gençler aras›ndan güçlü, cesur, h›z-l› koflan ve gönüllü olarak bu ifli yapmak isteyen delikanl›lardan oluflan gönüllü it-faiye teflkilat›n›n ad›d›r. Bu delikanl›lar ‘tulumbac›’ olarak adland›r›l›yordu (Boven-kerk ve Yeflilgöz, 2000:109).

Tulumbac›lar çevrelerinde sevilen, büyüklerine sayg›l›, mahallelerini koruyan,suçlulara geçit vermeyen delikanl›lard›. Bu tür gönüllü oluflumlar içerisinde dahasonra öne ç›kan, kendini arkadafllar›na ve mahalleye kabul ettiren kifliler grubunlideri, sözü geçen delikanl›s› olarak görülürdü ki, asl›nda bu da bir anlamda kaba-day›l›¤›n ortaya ç›kmas›na yol açan do¤al ortamlardan birisidir. Lider konumundabulunan tulumbac› dönemlerinin “usta, b›çk›n delikanl›lar›d›r”. Tulumbac›l›kta,çevresindekilere zarar vermek, haks›zl›k yapmak, suç ifllemek veya haraç topla-mak yoktur ve asla kabul edilemez davran›fllard›r. Zaten tulumbac›lar›n temelfonksiyonlar›ndan biri, bu tür huzur bozucu kifli ve davran›fllara engel olmakt›. Buyönleri ve kiflilik yap›lar› nedeniyledir ki, tulumbac›lar halk taraf›ndan çok sevilir-lerdi (Saçan, 2005:63).

KülhanbeyleriGedik Pafla Hamam› ‹stanbul’un fethinden sonra infla edilen ilk Türk hamam›d›r.Bu hamam›n külhan›, çok fazla say›da insan›n bar›nabilece¤i ve ›s›nabilece¤i flekil-de yap›lm›flt›. Bu nedenle, özellikle havalar›n so¤uk oldu¤u k›fl aylar›nda gidecekyeri olmayan evsiz-barks›zlar için bu hamam›n külhan› bulunmaz bir nimetti ve bukifliler so¤uktan korunmak ve bar›nmak için bu külhanda kal›yor, yafl›yorlard›.Külhanbeyi de, burada toplanan, yaflayan kiflilerin aras›nda bile¤inin gücü, dövüfl-te iyi olmas›, b›ça¤› iyi kullanmas› ve cesaretiyle ön plana ç›k›p etraf›ndakilerehükmeden, sözü geçen, lider konumundaki kifliye deniyordu. Bu ba¤lamda, kül-hanbeyli¤inin ilk kez Gedik Pafla Hamam›nda ortaya ç›kt›¤› ve örgütlendi¤i ifadeedilmektedir (Çulcu, 2001:379). Külhanbeyli¤i, gidecek yeri olmayan ve bu yönüitibariyle de suç ifllemeye meyilli kiflilerin külhan etraf›nda bir araya gelmesi, bir-likte yiyip içmesi, yasal ve yasa d›fl› yollarla elde edilen yiyecek, giyecek veya di-¤er gelirlerin kendi aralar›nda paylafl›lmas›, birbirine yard›m etmesi ve destek ver-mesi aç›lar›ndan sosyal yönü oldukça güçlü olan bir toplumsal kurumdur. Bu çer-çeveden bak›ld›¤›nda ritüelleri, ilkeleri, anlay›fl›, uygulamalar› ve kurallar› ile kül-hanbeyli¤i günümüz mafya tipi yap›lanmalar› ile önemli ölçüde benzerlik göster-mektedir (Çulcu, 2001:403).

Külhanbeyli¤i, kriminal yönünün yan› s›ra toplumsal karakteristikler de tafl›ma-s› nedeniyle sosyal bir kurum olarak kendini kabul ettirmifltir. Tabii bu durum sa-dece hamam, külhan›n etraf› ve burada toplanan kimsesiz ve sorunlu kiflilerle s›-n›rl› kalmam›flt›r. Külhanbeyi ve ilgili di¤er kifliler külhan›n etraf›nda geçirdiklerizaman›n d›fl›nda mahallede ve daha genifl çevrede bulunan vatandafllar ve esnaflada iç içe, karfl›l›kl› etkileflim içerisindeydiler. Bu aç›dan külhanbeyleri zamanla sa-dece külhandaki düzeni sa¤lamakla yetinmemifl ‹stanbul’un farkl› semtlerinde desözleri, icraatlar› ve namlar›yla hâkimiyet kurmufllar, toplumda kendilerine has al-ternatif bir hukuk ve adalet anlay›fl› kurmufllard›r.


Tulumbac›l›k, toplumsalyard›mlaflma vedayan›flman›n ürünü olansosyal bir kurumdur.Tulumbac›lar sadecegönüllü itfaiyecilikyapmazlar, ayn› zamandaferdi olduklar› mahallenin“namus bekçisi”,mahallelinin de“koruyucusu” rolünü yerinegetirirlerdi.

Külhanbeyleri, yak›nçevresinde toplanansorunlu, suça meyilli vehatta suçlu kiflilerdenald›klar› güç ve destekleesnaflardan bedava yiyipiçiyor, al›flverifl yap›yor,e¤leniyor, bunlar›nkarfl›l›¤›nda para isteyenleride ya dövüyor ya da iflyerinezarar veriyorlard›.

Külhanbeyleri külhanda elde ettikleri güç ve itibar›n de¤eri alt›nda çok çabukezilmifl, o a¤›rl›¤› kald›ramam›fl ve zamanla çevredeki halka, esnafa ve zenginleremusallat olmaya bafllam›fllard›r. Yasa d›fl›l›k ve zorbal›k sadece bunlarla da s›n›rl›kalmam›fl, do¤rudan iliflki içinde bulunulan veya bulunulmayan esnaftan haraçtoplanmaya da bafllanm›flt›r. Haraç vermek istemeyen esnafa karfl› fliddet tehdidi,korkutma, fliddet kullan›m› ve iflyerine ve mal›na zarar verme gibi farkl› alternatif-ler içerisinden biri veya birkaç› sert bir flekilde uygulan›yordu. Kendilerine karfl›gelen, sorun ç›karan veya harac›n› vermeyen esnaf›n iflyerine önce do¤ranm›fl ek-mek at›l›yor, bir anlamda kendine çeki düzen vermesi için ihtarda bulunuluyordu.Esnaf tutumunda ›srar ederse ikinci aflama olarak azg›n köpekler devreye sokulu-yor ve esnafa sald›r›larak korkutuluyordu. Buna ra¤men herhangi bir ilerlemeninsa¤lanamad›¤› durumlarda ise esnafa karfl› fliddet, iflyerinin ya¤malanmas› ve tah-rip edilmesini de içine alan bir dizi eylemler gerçeklefltiriliyordu (Çulcu, 2001:379).Bu yönleriyle külhanbeyli¤inin toplumsal destek yönü hep çok zay›f kalm›flt›r. Or-taya ç›k›fl› itibariyle her ne kadar suç iflleme niyetine dayal› bir geçmifle sahip ol-masa da, içinde bulunulan koflullar ve külhanla ba¤lant›l› kiflilerin bireysel, ailevive sosyal durumlar› gere¤i külhanbeyleri, içinde yaflad›klar› toplum taraf›ndanpek benimsenmemifltir.

‹kinci Abdülhamit döneminde toplum ve devlet için ciddi sorun teflkil etmeyebafllayan külhanbeyleri, maafl ba¤lanmak veya ifl vermek suretiyle kontrol alt›ndatutulmaya çal›fl›lm›flt›r. Devlet, bu flekilde kontrol edilemeyen külhanbeylerininkarfl›s›na baflka bir grup veya külhanbeyini ç›kararak (veya mevcut bir grup veyakülhanbeyine gizli destek vererek) güçleri dengelemeye, bu yolla da toplumsal ya-p›n›n zarar görmesini engellemeye çal›flm›flt›r. Bu yöntem, devletlerin belirli kifli vegruplar› kontrol etmek ve yönlendirmek için uygulad›¤› geleneksel gizli ve örtülüyaklafl›mlar›n ola¤an bir parças› olarak oldukça yayg›n bir uygulamad›r. Örne¤in,‹kinci Abdülhamit döneminde, ‹stanbul’da Fehim Pafla ve adamlar›ndan meydanagelen, herkesin korktu¤u ve çekindi¤i ve “Onikiler” olarak bilinen grubun di¤ersuç gruplar›na karfl› saray taraf›ndan desteklendi¤i ileri sürülmüfltür (Ayd›n, 2003).

Hemen hiç kimse taraf›ndan sevilmeyen ancak bir o kadar da korkulan külhan-beylerinin yaflam› baflkas›n›n s›rt›ndan geçinmek, suç ifllemek üzere kuruluydu. Buyönüyle, onlar için dönemlerinin suç makineleriydi demek pek de hatal› bir tan›m-lama olmasa gerek (Saçan, 2005:63) Bu sorun zaman içerisinde o kadar büyüyüp‹stanbul’daki toplumsal yaflam› tehdit eder hale gelmiflti ki, bireysel ve yerel dü-zeydeki emniyet tedbirleri ifle yaramaz hale gelmifl ve büyük çapl› ve köklü müca-dele yöntemleri gelifltirmek zorunlulu¤u ortaya ç›km›flt›. Bu amaçla, “Cihan Ser-As-keri” olarak an›lan R›za Pafla ‹stanbul’da say›lar› 600-700 kifliyi bulan külhanbeyle-rinin hepsini birden askere alarak Anadolu’nun de¤iflik bölgelerindeki birlikleregöndermifl ve böylece bu sorunu kökten çözmüfltür (Çulcu, 2001:382). Al›nan buköklü tedbir külhanbeyli¤ini tarihten silmifl; ancak, toplumsal yaflamdaki elverifllikoflullar›n varl›¤›n›n devam etmesi nedeniyle sorun farkl› bir zaman diliminde,farkl› bir flekil ve yap› alarak “kabaday›l›k” kurumu olarak tekrar ortaya ç›km›flt›r.

Kabaday›larKabaday›l›k kültürü Türkiye’nin toplum yaflam›n›n bir parças› ve gerçe¤idir. Os-manl›’n›n son, Cumhuriyet’in de ilk dönemlerinde ortaya ç›kan bu sosyal kurumkriminal yönünün yan› s›ra sosyolojik bir özellik de tafl›maktad›r. Kabaday›l›k bi-raz da tulumbac›l›¤a dayan›r. Kendisini çevresine kabul ettirmek, haks›zl›¤a karfl›gelmek, mazlumlar›n yan›nda olmak isteyen bile¤i sa¤lam, kendine güvenen gençdelikanl›lar uygun koflullar› bulduklar›nda “kabaday›l›k” serüvenine girerek yeredinmeye ve isim yapmaya çal›flm›fllard›r.


Kabaday›l›k, külhanbeyli¤i gibi sadece ‹stanbul ve ‹stanbul’un belirli semtleriile s›n›rl› kalmam›fl, ‹stanbul’un d›fl›nda Anadolu’nun hemen her flehrinde kendinigöstermifltir. Kabaday›lar, külhanbeylerinin aksine, yaflad›klar› dönem ve yerlerdeçevreleri taraf›ndan oldukça sevilen, sayg› duyulan, merak edilen ve ço¤u kez dekorkuyla izlenen kifliler olmufllard›r. Kabaday›, toplumun içinde yetiflmifl, toplum-la iç içe olmufl, özü sözü bir, güvenilir, hakk›n ve hakl›n›n yan›nda olan, güce vehaks›za boyun e¤meyen özellikleriyle toplumda sayg›n bir konuma sahip olmufl-tur. Kiflilik de¤erleri o kadar sa¤lamd› ki, b›rak›n dedikodu yapmay› has›mlar›n›nbile arkas›ndan konuflmay› kendileri için bir zül olarak görüyorlard›. Yi¤it meyda-n›nda bile¤ini bükemedi¤i bir kifliye (veya kabaday›ya) sinsice pusu kurmak vekallefllik yapmak gibi mertlikle ba¤daflmayan hiçbir tutum ve davran›fl› kendileriiçin uygun görmüyorlard›. Çevresine güven veren kabaday›lar, bu yüzden, zamanzaman kifliler aras› anlaflmazl›klar› çözmek için “hakem, arac›” olarak da önemli birsosyal rol de üstlenmifller (Day›o¤lu, 1993:5).

Kabaday›lar›n bir di¤er özelli¤i de yan›ndaki adamlar›ndan çok; bilekleriningücü, cesaretleri, mertlikleri, dövüflteki ustal›klar› ile kendilerini kabul ettirmifl ol-malar›d›r. Külhanbeylerinde ve günümüz mafya tipi yap›lanmalar›nda ise bununtersi olarak, adamlar›n say›s›na ve ac›mas›zl›¤›na dayal› bir güç ve hâkimiyet kur-ma, isim yapma söz konusudur. Zaten silah ç›kt›ktan sonra mertlik ve delikanl›l›kkavram› da art›k de¤iflime u¤ram›flt›r. Yaln›z bafl›na s›radan bir kifli olanlar ailesi,akrabalar› veya yan›ndaki di¤er adamlar›yla ve ellerindeki silahlar›n gücüyle fliddetve korkuya dayal› olarak kendilerine yer edinmeye çal›flmaktayd›. Ancak, dahasonra bu sosyal kurum da di¤er birçok alanda oldu¤u gibi yozlaflm›flt›r. Fizikselgücü ve cesareti olan, beline silah takan, biraz da etraf›nda kendine benzeyenadamlar› bulunanlar ortaya kabaday› olarak ç›km›fl, kendini ispatlamak için haks›zve gereksiz yere güç gösterisinde bulunarak topluma, esnafa, ifladam›na zarar ver-mifl, kibirli ve kendini be¤enmifl tav›rlarla di¤er insanlar› küçük görmüfltür. 1950’liy›llardan itibaren kabaday›lar tamamen yasad›fl› suç aktivitelerine yönelmifltir.Özellikle gece hayat›n›n yo¤un oldu¤u bölgelerde gece kulüplerinden, barlardan,gazinolardan, kahvehanelerden ve kumar oynatan yerlerden koruma hizmeti kar-fl›l›¤›nda haraç almaya bafllam›fllard›r. Ülkemizin toplumsal yaflam›nda bir dönemsosyolojik bir gerçek olarak etkin bir rol oynayan kabaday›l›k kurumu, günümüzorganize suç örgütlerinin “baba” olarak tan›mlanan liderlerinin bir anlamda öncü-leridir. “Baba” olarak tan›mlanan mafya patronlar› da asl›nda kabaday›l›k geçmiflin-den ve kültüründen gelmektedir. Ülkemiz toplum yaflam›ndaki de¤iflim ve gelifl-meler kabaday›l›k kurumunun da koflullara uygun olarak de¤iflim göstermesineyol açm›flt›r.

Babalar ve fieflerMafya yap›lanmas›n›n, günümüze hitap eden yönleriyle 1950’li y›llar›n bafllar›ndaortaya ç›kt›¤› söylenebilir. Türkiye’de 1960’l› y›llardan sonra yaflanan iç göçlerinmafya gruplar›n›n oluflumu üzerinde önemli bir etkisi olmufltur. Baflta ‹stanbul ol-mak üzere, özellikle ekonomik s›k›nt›lar ve dolay›s›yla daha iyi bir yaflam ve gele-cek kurma istek ve hevesiyle köylerden ve küçük yerleflim alanlar›ndan büyük fle-hirlere göç eden taflral› kabaday›lar, özellikle aile veya hemflerilik esas›na dayal›mafya yap›lanmas›na öncülük etmifllerdir. Bu flekilde kendilerine yer edinen, namsalan kabaday›lar ya kendi adlar› ya da geldikleri yerin veya etnik kökenin, isim-lerinin bafl›na eklenmesiyle an›lmaya bafllam›fllard›r: Kürt ‹dris, Of’lu Hasan, LazZiya gibi (Saçan, 2005:66).


Küçük bir mahalle veyasemtte yaflayan, halkla içiçe olan, onlara yard›meden, koruyan ve kollayan,kavgalar› ay›ran, taraflar›bar›flt›ran, sözü geçen,güvenilir, güçlü, cesur, iyib›çak kullanan ve kavgaeden, bile¤i sa¤lam vegenelde cezaevine giripç›km›fl b›çk›n delikanl›lar›tan›mlamak için kullan›lanbir kavramd›r “kabaday›”.

Bu dönemde yer alan vekendilerine ba¤l› örgütselyap›lar›, adamlar›, iflalanlar› olan kabaday›lar›n(mafya babalar›n›n) enönemli özelliklerinin bafl›ndakendilerinin bizzat suçifllemifl olmalar› ilebileklerinin ve yürekleriningücü sayesinde belirli birkonum elde etmeleri gelir.

Yani bu dönemde kabaday› olmak için kendi tabirleri ile ‘yürekli ve bilekli’ ol-mak ve ‘bizzat duruma vaziyet etmek’ gereklidir. Yine bu dönemde kabaday›largenellikle belirli bir iflkolunu ele geçirmifl, elde ettikleri gelirlerle hemflehrilerinebakm›fl ve eylemci olarak da yine hemflehrilerini ya da aile fertlerini kullanm›fllar-d›r. Bu dönem kabaday›lar›nda, zengin veya haks›zdan al›p hakl›ya veya ihtiyac›olana verme gibi bir tarz vard›r. Örgütlü hareket etmeleri söz konusudur. Yine,devlete karfl› son derece ba¤l› ve halktan sempatik yaklafl›mlar alm›fllar ve varl›k-lar›n› ölünceye dek sürdürmüfllerdir (Saçan, 2005:66).

‹kinci Dünya Savafl› sonras› uyuflturucu kullan›m›nda yay›lma olmufltur. Bu ge-liflmeleri f›rsat bilen baz› kifliler örgütlenmek suretiyle uyuflturucu ticaretine el at-m›fllard›r. Özellikle 1960’l› y›llarda meydana gelen bu tür yap›lanmalarda “Baba”olarak tan›mlanan bir lider etraf›nda örgütlenen mafya grubu uyuflturucu kaçakç›-l›¤›n›n hemen her aflamas›nda yer alm›flt›r. Bu yolla çok büyük kazançlar eldeeden mafya gruplar› k›sa zaman içerisinde kontrol ve suç alanlar›n› geniflletmifl vegüçlenmifllerdir. O güne kadar polis baflta olmak üzere devlet yetkililerinin pekfazla kar›flmad›¤›, toplumsal yaflam›n biraz farkl›, sorunlu ancak tolere edilebilir,mert insanlar› olarak gördükleri kabaday› format›ndaki kifliler, art›k aç›kça devletve toplum karfl›t› suçlular ve suç gruplar› olarak görülmeye bafllanm›flt›r. Uyufltu-rucu ifli bu anlamda bir k›r›lma noktas› oluflturmufltur.

1960’l› y›llar›n bafl›ndan itibaren küçük flehirlerden ve k›rsal kesimlerden büyükflehirlere do¤ru göçler bafllam›flt›r. Göçlerle birlikte yeni ekonomik, sosyal, kültü-rel ve kriminal sorunlar da ortaya ç›kmaya bafllam›flt›r. Anadolu’nun çok farkl› böl-gelerinden hiç bilmedikleri, her fleyine tamamen yabanc› olduklar› büyük kentle-re gelenler gelmifl olduklar› bu flehirlerin belirli semtlerine, kendi yak›nlar›n›n,hemflehrilerinin bulundu¤u yerlere yerleflmifllerdir. Böylece büyük kentlerde hem-flehrilik, etnik yap› ve aile ba¤lar› gibi ortak de¤erlere dayal› birlikteliklerden olu-flan mahalleler ve semtler meydana gelmifltir. Bu oluflum ile büyük kentlerde “Er-zurumlular, Karsl›lar Diyarbak›rl›lar Mahallesi” veya “Çerkezlerin, Kürtlerin, Lazla-r›n yo¤un oldu¤u semt ve mahalleler” meydana gelmifltir. Göçler, dünyan›n hemenher ülkesinde benzeri bir tablo sergilemifltir. Örne¤in, Londra’da Çin Mahallesi,Türk Mahallesi, Almanya’da Türklerin yo¤un oldu¤u mahalleler bu flekildeki birsosyo-kültürel özelli¤e dayal› olarak oluflmufltur. Bu insanlar›n büyük bir k›sm›herhangi bir mesle¤e, nitelikli iflgücüne sahip olmamalar› nedeniyle yo¤un emekgerektiren düflük ücretli ifllerde (kap›c›l›k, inflaat iflçili¤i, seyyar sat›c›l›k gibi) çal›fl-maya bafllam›fllard›r. Bu insanlar geldikleri yörenin kültürel özelliklerini da büyükflehirlere tafl›d›lar. Bu göçenlerden baz›lar› cesaretleri, bilek güçleri, kavgadaki ma-haretleri ve çevrelerinde bulunan aile bireyleri, akrabalar› ve hemflehrileri ile etkinbir güç oluflturmaya bafllad›lar. Bunlar büyük ço¤unlukla isimlerinin bafllar›na et-nik kökeninin veya geldi¤i bölgenin tan›mlamas› konulmak suretiyle an›lmaya, ta-n›nmaya bafllad›lar. Bunlar›n içinde en çok tan›nm›fl ve isim yapm›fl olanlar “Kürt‹dris, Oflu ‹smail, Oflu ‹dris, Kürt Ahmet’tir”.

Bu dönemde özellikle aile, akraba ba¤lar› ve hemflehrilik esaslar›na dayal› maf-ya tipi yap›lanmalar ortaya ç›km›fl ve a¤›rl›k kazanm›flt›r. Bu mafya gruplar› her za-man devletle ve polisle çat›flmaya girmekten kaç›nm›fl, devlet yetkililerine ve poli-se sayg›da kusur etmemifl, çevrelerindeki ihtiyaç sahiplerine yard›m konusunda ol-dukça cömert davranm›fllard›r. Bu yüzden toplum taraf›ndan belirli ölçüler içerisin-de sayg› görmüfl, polis ve di¤er devlet yetkililerinin gözünde de olumlu imaj olufl-turmufltur. Mafya gruplar› 1970’li y›llardaki terör ortam›n›n ülkede meydana getir-di¤i kaos ve anarfli ortam›n› dikkate almak suretiyle de¤iflim sürecine girmifllerdir.


“Baba” lakapl› bu mafyaliderlerinin hiçbiri fazlae¤itimli de¤ildi ve hepsi dedo¤duklar› flehirlerden,köylerden adeta ellerindeküçük bir bavul, yüreklerindeise büyük umut ve hayallerlebüyük flehirlere (özellikle‹stanbul örne¤inde çok dahabelirgindir) gelmifllerdir.

Milyonlar ve ülke için tam bir kay›p olan bu dönemde özellikle karaborsa, stokçu-luk ve silah kaçakç›l›¤› alanlar›nda yeni mafya gruplar› ortaya ç›km›flt›r. Eski ve ye-ni mafya gruplar› çok büyük kazançlar elde etmifl, uluslararas› boyut kazanm›fl veher yönüyle disiplinli, örgütlü, dinamik, etkin ve ekonomik aç›dan güçlü hale gel-mifllerdir. Bekir Çelenk ve Abuzer U¤urlu bu dönemde ortaya ç›km›fl ve uluslarara-s› boyutlu çok büyük silah ve mühimmat kaçakç›l›¤› örgütleri kurmufllard›r.

A¤abeyler (Abiler) ve Reisler12 Eylül 1980 Askeri darbesi öncesi ve sonras›, ideolojik görüflleri ve kar›flt›klar›eylemler nedeniyle hüküm giyen çok say›da ülkücü genç 1980’li y›llar›n ortalar›nado¤ru cezaevlerinden ç›kt›ktan sonra ekonomik ve sosyo-psikolojik anlamda cid-di sorunlar yaflam›fllard›r. Bu gençler, 1960 ve 1970’li y›llar›n kabaday›lar› ve baba-lar›n›n aksine daha e¤itimli, askeri ve gerilla savafl teknikleri aç›s›ndan da oldukçadonan›ml›yd›lar. Onlara göre, bir zamanlar u¤runa savaflt›klar› ve canlar›n› feda et-mekten çekinmedikleri ve adeta bir baba olarak gördükleri devlet kendilerini va-tan› bölmek ve parçalamak isteyenlerle ve askere ve polise kurflun s›kanlarla ayn›kefeye koymufl, mahkûm etmifl ve ac›mas›z iflkencelere maruz b›rakm›flt›. Bu yüz-den onlar için yaflamlar›nda yeni bir sayfa açmak, dönemin koflullar›na uygun biryaflam tarz› kurmak gerekiyordu. Bu yeni dönemde art›k daha çok para kazanmakve daha iyi koflullarda yaflamak için yasal veya yasad›fl› bütün f›rsatlar de¤erlendi-rilecektir. Bu ba¤lamda özellikle devletin yasalar›n›n yetmedi¤i yerde kendileridevreye girecek ve devletin çözemedi¤i sorunlar› kendi adalet ve güvenlik meka-nizmalar› yoluyla çözecek, bu flekilde k›sa sürede büyük kazançlar elde edecekler-dir. Bu flekilde, ayn› siyasi görüfle sahip olup da cezaevi öncesi ve süresinde kaderbirli¤i yapm›fl arkadafllar cezaevi sonras› bir araya gelerek organize suç gruplar›oluflturmufllard›r.

Organize suç örgütleri, devlet yetkililerinin bütün dikkatlerini ve enerjilerini te-rörle mücadeleye yöneltmesini f›rsat bilmifl ve ortaya ç›kan duruma göre kendile-rini yeniden yap›land›rmak suretiyle özellikle hazineye ait arazileri iflgal etme, ka-mu ihalelerini alma, çek-senet tahsilât› yapma ve haraç toplama faaliyetlerine el at-m›fllard›r. Di¤er taraftan, küreselleflmenin sundu¤u cazip f›rsatlar› de¤erlendirmekamac›yla d›fl dünyaya da aç›lan suç örgütleri di¤er ülkelerdeki suç gruplar›yla ya-k›n ba¤lant›lar kurmaya bafllam›fllard›r (Bal, 2000). O dönemde liberal ekonomiyegeçifl için büyük çaba ve at›l›mlar gerçeklefltirmeye çal›flan Türk ekonomisi, gerekhukuki gerekse yap›sal baz› eksiklikler ve sorunlara dayal› boflluklar ve s›k›nt›lariçerisinde uzun b›y›kl›, siyah tak›m elbiseli, ço¤u cezaevinden yeni ç›km›fl eski si-yasi hükümlülerden meydana gelen ve say›lar› yüzleri bulan mafya tipi organizesuç örgütleri kurulmufltur. ‹fl dünyas›nda para ak›fl›nda t›kan›kl›k vard›, çek ve se-netler ya zaman›nda tahsil edilemiyor ya da hiç ödenmiyordu. Bunun sonucundaalaca¤›n› tahsil etmek isteyen ifl adamlar›, mahkemelere gidiyor ancak davalar›nsonuçlanmas› y›llar› buluyordu. Bunu f›rsat bilen mafya gruplar› çek senet tahsilâ-t› yapmaya bafllam›fllard›r. ‹lk baflta çek senet tahsilât› yapmak üzere bu ifllere gi-ren gruplar daha sonra paran›n, gücün ve h›rs›n etkisiyle tarzlar›n› de¤ifltirmifl veharaç alma, gasp, tehdit, adam yaralama, adam kaç›rma ve öldürme gibi yöntem-leri de kullanmak suretiyle korku, tehdit ve fliddete dayal› bir dünya kurmufllard›r.Çerçevesini ve kurallar›n› kendilerinin belirledi¤i bu yeni dünyan›n sundu¤u f›rsat-lardan ekonomik, sosyal ve psikolojik aç›lardan maksimum seviyede yararlanm›fl-lard›r (Saçan, 2005:67).


1980 ve 1990’l› y›llar mafya tipi organize suç örgütlerinin faaliyet alanlar›n› ala-bildi¤ince geniflletti¤i bir dönemdir. Özellikle 1990’l› y›llar›n ikinci yar›s›ndan itiba-ren organize suç gruplar› dünyadaki geliflmelere ve küreselleflmeye ayak uydur-maya bafllam›fl ve geleneksel mafyadan giriflimci mafyaya geçifller bafllam›flt›r. Budönemde ayr›ca, gücün, zenginli¤in ve prestijin sembolleri say›labilecek yeni ya-flam tarzlar› da mafya gruplar› taraf›ndan benimsenmifltir. Lüks arabalara binmek,fl›k gezmek, lüks dairelerde oturmak, lüks otel ve lokantalara gitmek, tan›nm›fl sa-natç› ve mankenlerle birlikte olmak, kat›ld›klar› sünnet, niflan ve evlilik törenlerin-de pahal› hediyeler takmak, art›k mafya tipi bir yaflam kültürünün temel karakte-ristiklerinden olmufltur.

‹çinde bir milletvekili, bir polis müdürü ve bir de adli makamlarca aranan or-ganize suç örgüt eleman›n›n bulundu¤u Mercedes marka otomobilin Bal›kesir’inSusurluk ilçesinde kaza yapmas› sonucunda, polis müdürü ile aranan kifli ölmüfl,milletvekili ise sa¤ olarak kurtulmufltu. O günden sonra, çok uzun bir süre, Türki-ye’nin en önemli gündem konular›ndan biri haline gelen ‘Susurluk kazas›’, bafltaorganize suçlar olmak üzere pek çok konuda adeta bir referans kayna¤› haline gel-mifltir. Susurluk kazas› ülkedeki politik ve bürokratik yozlaflmay› bütün aç›kl›¤›ylagözler önüne sermifltir. Çok tan›nan, 55. Hükümetin da¤›lmas›na neden olan vepolis taraf›ndan aranan bir suçlunun, çok tan›nm›fl bir siyasetçi ve polis müdürüy-le ayn› arabada olmas›n›n nedenleri ve bu birlikteli¤in boyutlar› çok uzun bir sürekamuoyunu meflgul etmifltir.

Kabaday› kültürü içinde külhanbeyinin yerini nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLER‹N‹N ORTAKÖZELL‹KLER‹Avrupa Organize Suçlarla Mücadele Çal›flma Grubu’nun 28-31 Mart 1996 y›l›nda, Al-manya’n›n Leipzig kentinde yapt›¤› toplant›larda, organize suç örgütlerinin ortak özel-likleri tespit edilmifltir. Buna göre organize suçlar (Avrupa Konseyi Raporu 1999):

1. Ekonomik kazanç amac›n› tafl›rlar.2. Hiyerarflik bir yap› gösterirler.3. S›n›rl› üyelik sistemi vard›r.4. Devaml›l›k gösterir ve zamanla s›n›rl› de¤ildir.5. Yöntem olarak fliddet ve rüflveti a¤›rl›kl› olarak kullan›rlar.6. Faaliyetlerinde uzmanlaflma ve ifl bölümü vard›r.7. Tekelci zihniyet tafl›rlar.8. Aç›k ve belirgin kurallara sahiptir.

Organize Suç Örgütlerinin As›l Amac› Ekonomik KazançElde EtmektirOrganize suç örgütlerinin en önemli amac› ekonomik kazanç elde etmektir. Bu ne-denle onlar›n politik hedefleri yoktur ve ideolojik kayg› ve endiflelerle hareket et-mezler. Siyaset sahnesinde yer almak, baz› siyasilerle yak›n iliflki kurmak, seçimzamanlar›nda kendilerine yak›n gördükleri siyasi flahsiyetlere destek vermek buörgütlerin faaliyetlerinin bir parças› olabilir, ancak burada içinde bulunduklar› ya-sad›fl› faaliyetler için kendilerine bir destek ve yasal soruflturmalar karfl›s›nda ko-runma sa¤layabilmek amac› yatmaktad›r. Yaflad›klar› ve vatandafl› bulunduklar› ül-kenin rejimini de¤ifltirme, rejim ve siyasi yap›lanma karfl›t› propaganda ve eylem-lere giriflme gibi herhangi bir düflünce ve amaç tafl›mazlar. Buna karfl›l›k bir terörörgütünün en önemli hedefi ise siyasi kazançt›r. Ekonomik kazanç ikinci derece-


Türkiye’de ‘organize suç’ ve‘mafya tipi yap›lanmalar’uzun y›llard›r var olmaklabirlikte, ciddi anlamda,devlet yetkilileri vekamuoyunun gündemine‘Susurluk kazas›’ olarakbilinen bir olayla gelmifltir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

de önemlidir ve as›l hedefe ulaflabilmek amac›yla ihtiyaç duyulan bir finansal araçolarak görülür. Bu husus, organize suç örgütleriyle terör örgütlerini birbirindenfarkl› k›lan en önemli ve en belirgin özellik olarak görülmektedir.

Organize Suç Örgütleri Hiyerarflik Bir Yap› GösterirlerOrganize suç örgütlerinde üyeler aras› iliflkilerde ve sorumluluklar›n paylafl›lma-s›nda hiyerarflik bir yap› vard›r. Bu yap› içinde üç veya daha fazla sürekli ve kal›-c› konumun (makam›n) bulundu¤u dikey bir emir komuta zinciri bulunur. Bu emirkomuta yap›s› içerisinde yer alan her bir konum kendinden daha afla¤› konumlar-da yer alanlar üzerinde otorite ve yetkiye sahiptir. En tepede, planlar› yapan, emir-leri veren, örgütün sevk ve idaresinden birinci derecede yetkili ve sorumlu olan birlider bulunur. Liderden sonra üst ve orta düzey yöneticiler ve en altta da iflleri pra-tik olarak sahada yapanlar ve silahl› kanat personeli bulunur. Özellikle büyük çap-l› örgütlerde güvenlik güçlerinin örgüt liderine ulaflmas›n› engellemek için liderledi¤er elemanlar aras›nda arac›lar kullan›l›r. Arac›, örgüt içinden ve d›fl›ndan liderekarfl› gelebilecek her türlü tehdit ve tehlikelere karfl› adeta bir kalkan görevi görür.Hiyerarflik yap› kat› bir disiplin, mutlak itaat ve koflulsuz sadakat yoluyla sa¤lam-laflt›r›l›r (Erdem, 2001:30).

Organize suç örgütlerinin hepsinde ayn› ölçüde dikey bir hiyerarflik yap›lanmabulunmamaktad›r. Birleflmifl Milletler Uluslararas› Suç Önleme Merkezi’nin 16 ül-kede 40 organize suç örgütü üzerinde yapm›fl oldu¤u bir araflt›rmada, söz konususuç gruplar›n›n 2/3’ünde belirli ölçülerde hiyerarflik bir yap›n›n mevcut oldu¤u,ancak geriye kalanlar›n ise gevflek bir yap›lanma sergiledi¤i tespit edilmifltir(http:www.unodc.org:76). Özellikle ulusal ve uluslararas› ölçekte faaliyet alan›n›gerekli k›lan büyük çapl› suç aktivitelerinin hiyerarflik yap›ya sahip tek ve büyükbir örgüt taraf›ndan yerine getirilmesi pek mümkün ve yayg›n de¤ildir. Bunun ye-rine esnek ba¤lant›lardan oluflan fazla say›da grubun ortak ç›kar çerçevesinde bir-biriyle iflbirli¤i ve dayan›flma göstermesi söz konusudur. Faaliyet gösterilen suç tü-rünün özelliklerine göre, organize suç gruplar› dikey ya da esnek ve yatay bir ya-p›lanma gösterebilmektedirler. Çok büyük ölçekli Kolombiyan uyuflturucu kartel-lerinde de art›k küçük ve hücre yap›l› örgütlenmelere gidilmektedir. Önceden Ko-lombiyan uyuflturucu piyasas› çok say›da üyesi olan 10-15 büyük suç örgütününkontrolündeyken flimdi durumun de¤iflti¤i ve yaklafl›k 10 kifliden meydana gelen150-200 küçük çapl› suç örgütünün bu piyasay› elinde tuttu¤u ileri sürülmektedir(http:www.unodc.org:86).

Organize Suç Örgütlerinde S›n›rl› Üyelik Vard›rOrganize suç örgütleri kendilerine kat›lmak isteyen kifliler konusunda çok hassasdavranmakta, kimlerin üyeleri olabilecek yeterlili¤e sahip oldu¤u hususunda önem-li s›n›rlamalar getirmektedir. Organize suç gruplar›na üyelik büyük ço¤unlukla ak-rabal›k, etnik köken, bölgecilik, hemflerilik, ›rk, ideolojik birliktelik, arkadafll›k vesab›kal› olmak gibi güven sa¤lay›c› unsurlar ile s›n›rland›r›lmaktad›r. Üyelik kriter-leri konusunda örgütler çok s›k› prosedürler uygulamakla birlikte her örgüt ve suçtürü için böyle bir uygulaman›n oldu¤unu söylemek oldukça zordur. Suç gruplar›-n›n üye say›s› büyük farkl›l›k göstermektedir. Kimi gruplar 5-10 üye ile faaliyetgösterirken baz› büyük örgütlerin üye say›s› 1000’leri geçmektedir. Özellikle güç-lü gruplar›n faaliyet gösterdi¤i bir suç türü üzerinde yo¤unlaflmak isteyen ve/veyayeni kurulan, kendini ispatlamaya çal›flan ve üyeye ihtiyaç duyan suç gruplar› ye-terli say›da üye bulmak amac›yla üyeli¤e iliflkin kurallar konusunda esneklik gös-termektedir (http:www.unodc.org.).


Organize suç örgütlerininhepsinde kat› bir hiyerarflikyap›lanman›n varl›¤›ndansöz etmek pek mümkünde¤ildir. Küreselleflme vesuç türlerindeki farkl›laflmaile birlikte çok say›da suçörgütünün birbiriyle iflbirli¤iyapt›¤› yatay ve esnekyap›lanma oldukça yayg›nhale gelmifltir.

Organize Suç Örgütlenmeleri Devaml›l›k Gösterir veZamanla S›n›rl› De¤ildirOrganize suç örgütleri, kiflilere ba¤l› kalmadan süreklilik arz eden, zamanla s›n›rl›kalmamak üzere tasarlanm›fl bir gizli suç iflbirli¤i içerisindedir. Üyelerin ayr›lmas›,ölmesi, ilk bafltaki kurucu liderin yerine bir baflka liderin do¤al olan yollardan geç-mesi örgüt faaliyetlerinin sona ermesi için yeterli engeller de¤ildir. Devaml›l›k içinflartlar ne olursa olsun örgütü ayakta tutabilecek üyelerin varl›¤› kaç›n›lmazd›r. Bunedenle yetenekli, üstün vas›fl› kiflilerin örgüt üyesi olmalar› ve böylece çok uzuny›llar, sonraki nesilleri de içine alacak flekilde, örgütün ayakta kalmas› ve gücünühissettirmesi istenir. Organize suç yap›lanmalar› esnektir ve süreklidir. Esnek, en-formel ve yatay iliflkiler a¤›n›n etkin oldu¤u organize suç örgütlenmelerinde sürek-lilik unsuru kat› ve formel organizasyonlara göre çok daha kolayd›r. Bu nedenleörgüt elemanlar›ndan birinin yakalanmas› veya öldürülmesi, giriflilen bir suç akti-vitesinde baflar›s›z olunmas› ve hatta örgütün üst düzey yetkililerinden yakalananveya öldürülen olmas› halinde dahi suç gruplar› yaflamlar›n› devam ettirirler. Suçörgütleri aras›ndaki ba¤lant›lar zarar görse dahi, örgütsel sistem son derece esnekyap›s› nedeniyle, kolayca yeniden kurulabilmekte ve kendini yenileyebilmektedir(Güvel, 2004:51) Bu tür örgütler maksimum kazanç elde etmek amac›yla üyeleraras›nda teknolojinin son ürünleri kullan›larak (mobil telefonlar ve internet) sa¤la-nan anl›k iletiflim sayesinde yasad›fl› faaliyetlerde çok etkilidir. Buna ilave olarakgüvenlik birimlerinin, bu örgütlerin faaliyetlerini tespit etmesi ve izlemesi oldukçazordur. Örgüt üyelerinin tespit edilmesi ve yakalanmas› durumunda ise suçlu yap›kolayca ve h›zl›ca kendini yenilemekte ve saf d›fl› kalan üyelerin yerine yeni üye-ler sisteme dâhil edilmektedir.

Organize Suç Örgütleri Yöntem Olarak fiiddet ve RüflvetiKullan›rlarOrganize suç örgütlerinde fliddet ve rüflvet baflta olmak üzere yolsuzluk en çokra¤bet ve kabul gören yöntemlerdir. fiiddet ve rüflvetin kullan›lmas›nda pratik zor-luklar›n d›fl›nda hiçbir yasal ve etik s›n›rlamay› dikkate almazlar. ‹halelerde rakip-leri y›ld›rmak, çek-senet tahsilinde borçlu kifliden paray› almak, haraç için gereklikorku ve y›lma ortam›n› sa¤lamak, yasa d›fl› kumar ve fuhufl sektörünü denetim vekontrol alt›nda tutabilmek, kaçakç›l›k faaliyetlerini organize edebilmek için biryapt›r›m ö¤esi olarak baflvurulan en etkili ve k›sa yol “fliddettir” (yaralama, tehdit,adam öldürme ve adam kaç›rma). Zor ve kaba kuvvet kullanma yöntemi, f›rsat› vebunu yapabilme gücü mafya liderini toplum içerisinde ayr›cal›kl› k›lar. fiiddetin za-man›nda ve etkili olarak kullan›lamamas› veya hiç yap›lamamas› durumunda bu-nu yapabilecek yeni ve farkl› bir mafya lideri ortaya ç›kar. Böylece, fliddet sergile-yemeyen mafya liderinin mesleki kariyerini ve egemenli¤ini sona erdirir, onun pi-yasas›n› elinden al›r.

Organize suç örgütleri üslendikleri ülke ve bölgelerde baflta yasama organ›üyeleri olmak üzere devletin önemli kurumlar›n›n üst düzey yetkilileriyle (politika-c›lar, yarg› mensuplar›, güvenlik görevlileri, cezaevi yöneticileri, bürokratlar, fi-nans sektörlerinin önde gelenleri, sanayici ve ifladamlar›, medya mensuplar› veyabu kiflilerin aile yak›nlar› veya arkadafllar›) yak›n iliflkiler kurmak suretiyle ve ge-rekti¤inde rüflvet vererek onlar› kendi ç›karlar› do¤rultusunda kullanmak isterler.Bu tür yaklafl›m ve iliflkiler a¤›na organize suç literatüründe ‘partito iliflkileri’ den-mektedir. Mafya bu iliflkiler yoluyla ekonomik kazanc›n› artt›rmaya yönelik hertürlü faaliyeti de¤erlendirmeye, bu yolda karfl›lafl›lan sorunlar› da ayn› ölçüde afl-


Mafya gücünü artt›rd›kçapartito iliflkilerinigelifltirmesi vesa¤lamlaflt›rmas› dakolaylafl›r, bu iliflkiler yoluylada zaman geçtikçe daha dagüçlenir ve zenginleflir.

maya çal›fl›r. Bu geliflmeleri kolaylaflt›rabilmek için kamu kurumlar›n›n önemli ma-kamlar›na kendilerine yak›n, kendi ç›karlar›n› koruyup kollayacak kiflileri getirme-ye ve bu yolla adeta devlet mekanizmas›n› ele geçirmeye çal›fl›rlar. Nitekim Clut-terbuck (1995); “‹talyan mafyas› ‹talyan toplumunda çeflitli seviyedeki politikac›la-ra, ifl adamlar›na, polise, hâkim ve savc›lara ve gizli servis elemanlar›na kadar ula-fl›p onlara etki etmektedir. Bu durum sadece ‹talya’ya özgü kalmay›p di¤er organi-ze suç örgütlerinin özellikle uyuflturucu alan›nda faaliyetlerini yo¤unlaflt›rd›¤› Pe-ru, Kolombiya, Rusya Federasyonu, Polonya ve benzeri ülkelerde de söz konusu-dur” demek suretiyle partito iliflkilerin boyutunu ortaya koymaktad›r. Güç, para vepartito iliflkileri üçgeni içerisinde mafya lideri sahip oldu¤u güç ve etki a¤› nede-niyle bulundu¤u bölgenin sosyal ve siyasi yap›lanmas›nda söz sahibi olur. Bunla-r›n do¤al bir sonucu olarak yasal sistem karfl›s›nda adeta dokunulmazl›k z›rh›na sa-hip olur, hatta korumaya gerek kalmayacak bir meflruiyet ve itibar kazanm›fl olur.

Organize Suç Örgütlerinin Faaliyetlerinde Uzmanlaflmave ‹fl Bölümü Vard›r‹ster hiyerarflik isterse esnek ve yatay bir yap›lanmaya sahip olsun organize suç ör-gütlerinde fonksiyonel iflbölümü ve uzmanlaflma vard›r. Bu ba¤lamda her üyeningenelde belirli bir görevi bulunur. Zaten, fazla say›da insan›n düzenli ve sürekli birbirliktelik oluflturmak suretiyle bir örgütlenme içerisine girmesinin en temel nede-ni tek bafl›na ifllenmesi çok zor veya imkâns›z olan karmafl›k fakat çok karl› suçla-r› iflleyebilecek bir mekanizma kurmakt›r. Örgüt içerisinde emirleri yerine getirenuygulay›c›n›n konumu genelde çok büyük bir önem tafl›maktad›r. Bu kifliler fliddetkullan›m› ve adam öldürmenin de yer ald›¤› çok zor görevleri yerine getirir. Yöne-ticiler görevi yerine getirmek için örgüt üyelerini kullanabilece¤i gibi üye olmayan-lardan da yararlanabilmektedir. Daha az sorunlu ve zor olan görevler örgütün her-hangi bir üyesi taraf›ndan yerine getirilmektedir. Emirleri yerine getiren kifli kendibafl›na hareket etmemekte, ba¤l› bulundu¤u üst amirinden do¤rudan veya dolayl›olarak ald›¤› talimatlar do¤rultusunda icraatlar› yapmaktad›r. Bazen de adam öl-dürme gibi ifller para karfl›l›¤›nda profesyonel kiral›k katillere (tetikçiler, infazc›lar)havale edilmektedir.

Organize suçlar ile finans sektörü aras›nda çok yak›n bir iliflki vard›r. Bu iliflki-nin temelinde suçtan elde edilen paran›n aklanarak yasal finans sektörlerine akta-r›lmas› amac› yatmaktad›r. Çok büyük veya geliflmifl organize suç örgütlerinde ya-sa d›fl› yollardan kazan›lan paran›n kayna¤›n› gizleme ve bunlar› yasal yat›r›mlaradönüfltürme konusunda uzman kara para aklay›c›s› bulunur. Kara para aklama,suç gruplar›na suçtan elde ettikleri paralar›na finans sistemi arac›l›¤›yla yasad›fl› ka-zançlar›n›n kayna¤›n› aç›klamadan yasal görünüm kazand›rmalar›n› sa¤lamaktad›r.

Organize Suç Örgütleri Tekelci Zihniyet Tafl›rlarOrganize suç örgütleri taraf›ndan sunulan önemli hizmetlerden birisi de ifl yapt›k-lar› piyasada tekelleflmeleri konusunda giriflimcilere yard›mc› olmakt›r. Organizesuç örgütleri rekabeti pek sevmezler, monopol ve oligopol (aksak rekabet koflul-lar›) olarak bilinen piyasa modelleri içerisinde faaliyet göstermeye özen gösterirler.Kendileri için uygun gördükleri bir bölgede (bir flehir veya büyük bir flehrin bir bö-lümü) veya bir ifl alan›nda üstünlü¤ü elde etmek, tek söz sahibi olmak isterler. Te-kelcilik flüphesiz serbest ekonomileri, insanlar›n istedi¤i mal› istedi¤i yerden alma-lar›n› s›n›rlamakta ve dolay›s›yla da bu ifli elinde bulunduranlar›n çok fazla kar el-de etmelerini kolaylaflt›rmaktad›r. Mafya grubunun bizzat kendisinin veya koruma-


s›n›n sa¤lad›¤› yasal bir flirketin monopol oluflturdu¤u bir piyasaya girmek isteyenküçük firmalar ve yasad›fl› gruplar bu piyasaya (yasal veya yasad›fl› olabilir) gire-bilmek için tekelci firmaya (veya suç grubuna) ‘piyasaya girifl-lisans ücreti’ niteli-¤inde ödeme yapmak (bir anlamda haraç vermek) zorundad›r. Böylece, piyasayagirifller ve ç›k›fllar ‘organize suç’ taraf›ndan düzenlenmektedir” (Güvel, 2004:37).

Gambetta ve Reuter’a (1995:195-202) göre, baz› pazarlar kartellerin ortaya ç›k-mas›nda kendilerini avantajl› k›lan belirli karakteristiklere sahiptir. Bu piyasalar ge-nelde çok az üretim farkl›l›klar›na sahiptir. Düflük teknoloji, kalitesiz iflçilik, genel-de de¤iflmeyen talep seviyesi, sendikalar ve küçük ölçekli iflletmelerin oldu¤u bupazarlara girmek zor de¤ildir. Adil bir rekabet ortam›n›n oluflmas›n› engellemek vedolay›s›yla tekelleflmeyi sa¤lamak için mafyaya baflvurulur. Bu durumda mafya,yeni giriflimcilerin bu ifl alanlar›na girmesini önler. Birçok ülkede inflaat ve tafl›maendüstrisinden caddelerde iflportac›l›k yapanlara kadar birçok sektör bölgesel ola-rak mafya taraf›ndan kontrol edilmektedir. fiehirlerdeki meyve, sebze ve bal›k top-tanc›lar› genelde belirli yerlerde toplan›r ve ifllerini o merkezlerden yürütürler. Di-¤er taraftan, baz› bölgelerde kapkaçç›lar ve cepçiler gibi suçlular da genelde böl-geyi kontrol alt›nda tutan mafya taraf›ndan izinli olarak çal›fl›r. Suç iflleme lisans›n›veren mafyan›n kontrol alan› d›fl›nda yap›lan eylemler cezaland›r›l›r, çünkü lisanssadece belirli bir bedel karfl›l›¤›nda belirli bölgeler, belirli suçlar ve belirli suçlulariçin geçerlidir (Gambetta ve Reuter, 1995).

Organize Suç Örgütlerinin Aç›k ve Belirgin Kurallar›Vard›rAnayasas›z, kanunsuz bir devlet; herhangi bir kanun, tüzük ve yönetmeli¤i olma-yan bir kurum; yaz›l› temel dayanak noktas› ile kural ve düzenlemeleri olmayanbir iflletme olamayaca¤› gibi örgüt içi kural ve düzenlemeleri bulunmayan bir maf-ya grubu da düflünülemez. Organize bir suç örgütü, yasal bir kurumda oldu¤u gi-bi, üyelerinin uymakla yükümlü bulundu¤u bir dizi kural ve düzenlemelere sahip-tir. Ancak buradaki kurallar yaz›l› de¤ildir. Kurallar› herkes bilir, yaflayarak ö¤renirve kafas›na yazar. Kurallara uymayan, herhangi bir kural› ihlal eden üye için çokkat› disiplin cezalar› öngörülür. Örgütün deflifre olmamas› için örgüt içi disipline,örgüte ve arkadafllara sadakate büyük önem verilir; ‘susma, konuflmama, bilgi ver-meme’ olarak bilinen ‘omerta kural›’ etkin bir flekilde uygulan›r. Bu anlamda, ör-güt elemanlar›n›n örgüt veya arkadafllar› aleyhine olabilecek flekilde konuflmalar›,polise ve adli birimlere bilgi vermeleri bir ihanet olarak de¤erlendirilir ve en a¤›rflekilde cezaland›r›l›r.

ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLENMELER‹N‹N TEMELESASLARIOrganize suç örgütü liderleri ve elemanlar›, yapt›klar› iflin yasad›fl› ve risklerle do-lu olmas› nedeniyle birlikte çal›flacaklar› arkadafllar›n›n her yönüyle güvenilir ol-mas›na büyük özen gösterir. Bu aç›dan, güven duygusu organize suç yap›lanma-lar›nda önemli bir unsurdur. Organize suç örgütleri güven esas›na dayal› bir örgüt-lenme sa¤layabilmek için özellikle kan ba¤›, etnik köken, hemflehrilik, arkadafll›kba¤lar›, ideoloji birlikteli¤i ve ritüel ba¤l›l›¤› dikkate almaktad›r.

Kan Ba¤›Özellikle ‹talya ve Sicilya kökenli mafya tipi organize suç örgütlerinde gördü¤ü-müz aile tipi yap›lanmalar, ülkemizdeki örgütlerde de en yayg›n karakteristikler-


Mafyan›n flehirlerdeki meyve,sebze ve bal›k hallerine elatarak, tekelleflme yolundafaaliyet göstermesi veböylece belirli say›dakibüyük toptanc›n›n flehirdekifiyatlar› kontrol etmesioldukça yayg›nd›r.

Bu de¤erler Türkiye’dekimafya tipi organize suçörgütlerinin yap›lanmas› vefaaliyetlerinde adeta zamkve katalizör görevini yerinegetirir. Mafya gruplar›ndaki‘racon’ ve ‘delikanl›l›k’metaforu, bu anlamda,‘güvenilirlik’ sa¤lay›c› di¤erbir unsurdur. Bütün buhususlar, örgüt içindekiuyumu, birlikteli¤i vedevam› sa¤layacak olangüven, emniyet, iflbirli¤i vedayan›flma ruhunu ayaktatutmaktad›r.

den birisidir. Aile tipi yap›lanmalar›n (ailevi) organize suç örgütlenmelerindekiavantajlar›, gizlilik ve güven duygusunun en yüksek düzeyde sa¤lanmas›, mal vegelirlerin paylafl›m›nda sorunlara fazla yol açmamas› gibi hususlard›r. Bir örgüt içe-risinde, a¤›rl›kl› olarak akrabal›k iliflkisinin olmas›, aile d›fl›ndan hiç kimsenin ör-güt içerisinde yer almayaca¤› anlam›na gelmez. Bir organize suç örgütünün ‘ailevi’nitelikte olmas›, o örgütün çekirdek kadrosunun, yani oluflumu bafllatan ve yön-lendiren lider kadrosunun yak›n akrabal›k iliflkisine sahip olmas›d›r. Örgütün çe-kirdek kadrosunu genellikle kan ba¤› olan kifliler oluflturur. Tetikçiler ile düflük se-viyeli iflleri yapan di¤er elemanlar büyük ço¤unlukla aile d›fl›ndan kiflilerden seçil-mektedir. Örgütün sevk ve idaresi, eylem ve politikalar›n›n belirlenmesi, kaynak-lar›n paylaflt›r›lmas›, ailevi özelli¤e sahip çekirdek kadronun kontrol ve yönetimin-dedir. Türkiye’de özellikle uyuflturucu kaçakç›l›¤›yla u¤raflan büyük çapl› mafya ti-pi örgütlenmeler, ‘ailevi’ niteliktedir (Geleri ve Befle, 2010).

Etnik KökenOrganize suç örgütlerinin oluflumunda rol oynayan en önemli unsurlardan biriside ‘etnisite’dir. Ortak kültür, dil ve de¤erlerin paylafl›lmas› örgüt elemanlar› aras›n-daki uyum, güveni, iletiflimi, sadakati ve gizlili¤i yüksek düzeye tafl›maktad›r.1900’lü y›llar›n bafl›nda Amerika’ya göç eden ‹talyanlar›n bir k›sm› k›sa bir süre içe-risinde buralarda kendilerinden önce gelip yerleflen geleneksel ‹talyan organizesuç örgütlerinin üyesi olmufllar, bir k›sm› da yerleflik örgütler d›fl›nda kendilerineait ba¤›ms›z yap›lanma yolunu seçmifllerdir. Avrupa’daki durum da Amerika’danfarkl› de¤ildir. Almanya’da 2001 y›l›nda yap›lan araflt›rmalar bu ülkede yaflayanYugoslav, Türk ve ‹talyan kökenli topluluklar›n organize suç örgütü kurma ve üye-si olma potansiyeli en yüksek gruplar oldu¤unu ortaya koymufltur. Bu ba¤lamdaorganize suç yap›lanmas› içinde olan yabanc› flüpheliler içinde Türkler %8.7, Yu-goslavlar %5.69 ve ‹talyanlar %4.0 ile en büyük oran› oluflturmufllard›r (Von Lam-pe, 2002). Dünya genelinde faaliyet gösteren organize suç örgütlerinin büyük birk›sm› etnik kökeni esas alarak örgütlenmifltir. Örne¤in; Sicilyan Mafyas›, Kolombi-yan Uyuflturucu Kartelleri, Japon Yakuzalar›, Çin Triadlar›, Rus Mafyas›, Nijeryal›Suç Gruplar› gibi. Mafya gruplar› Türkiye’de de etnik kökene dayal› olarak KürtMafyas›, Gürcü Mafyas› ve Karadeniz (Laz) Mafyas› fleklinde etnik özelliklere at›f-ta bulunulmak suretiyle tan›mlanmaktad›r (Geleri ve Befle, 2010).

HemflehrilikAkrabal›k ba¤›n›n yan› s›ra Türkiye’deki organize suç örgütlenmelerinde dikkat çe-ken bir di¤er yap›lanma flekli de ‘hemflehrilik’ iliflkisine dayanmaktad›r. Bu tip ya-p›lanmalarda örgütü ya da grubu bir araya getiren ve bir arada tutan en önemlifaktör, ayn› flehrin ya da ayn› bölgenin insan› olmakt›r. K›rsal alanda yaflanan eko-nomik s›k›nt›lar›n artmas›, ifl olanaklar›n›n azalmas› burada yaflayanlar› bu olanak-lar›n daha fazla oldu¤unu düflündükleri kentlere göç etmeye itmifltir. Büyük kent-lere göçlerde “göç ve suçluluk” ba¤lam›nda dikkat çeken en önemli unsur yenikentsel yaflama uyumda sorun yaflanmas›d›r. Örgüt liderinin yak›n çevresinde ço-¤unlukla hemflehrileri yer al›r. Bunlar›n d›fl›nda istisnai olarak farkl› yerlerden ge-len insanlar bulunmaktad›r. Tüm örgütlenme yap›s›, bu temel faktör üzerine kurul-du¤u gibi, bu hemflehrilik ya da bölgecilik esas›, partito (nüfuzlu kiflilerle) iliflkile-rinin kurulmas› ve sürdürülmesini de kolaylaflt›r›r. Hemflehrilik iliflkisi, böylece, ir-tibat ve iliflkinin gerekçelendirilmesi ve meflrulaflt›r›lmas›nda, karfl›l›kl› güvenin


Uyuflturucu örgütleri geneldeiç içe faaliyet göstermekteve di¤er suçorganizasyonlar› ile irtibatl›hareket etmektedirler. Buörgütler birbirleri aras›ndagüç birli¤i yapmak ve güvenipekifltirmek düflüncesiyle k›zal›p vermek suretiyleakrabal›k ba¤› oluflturmaveya ‘kirvelik’ gibiuygulamalarla mevcut olanba¤› daha da güçlendirmeyoluna gitmektedirler(Savafl, 1998:84-85).

Amerika’ya göç eden ‹talyankökenli kiflilerin büyük birço¤unlu¤unun mafya tipiyap›lanmalarla iliflkilioldu¤u ve ‹talyan güvenlikgüçlerinin yo¤un bask›s› veSicilya’daki mafya gruplar›aras›nda meydana gelenkanl› çat›flmalar nedeniyleülkeyi terk etmek veAmerika’ya göç etmekzorunda kald›klar› tespitedilmifltir (Abadinsky,1991).

Hemflehrilik olgusu, göçedilen yere her yönüyleyabanc› olan kiflilerin,karfl›laflabilecekleri olas›sorunlar karfl›s›ndayard›mlaflma ve dayan›flmaiçinde olabilecekleri ayn›dili, kültürü (ve inanc›)paylaflt›¤› insanlarla birlikteolma ihtiyac›ndan ortayaç›kmaktad›r.

sa¤lanmas›nda ve tabii ki karfl›l›kl› ç›karlarda uzlafl›lmas›nda bir araç olarak kulla-n›lmaktad›r. Bu anlamda son y›llarda özellikle Ankara ve ‹stanbul baflta olmak üze-re büyük metropollerde gerçeklefltirilen “kentsel dönüflüm projeleri”nin, suçlar›noluflmas›nda tetikleyici rol oynayan birçok unsurun büyük ölçüde ortadan kalkma-s›na veya azalmas›na neden olaca¤› ve böylece suç ve suçlulukla mücadeledeönemli bir rol oynayaca¤› düflünülmektedir (Geleri ve Befle, 2010).

Arkadafll›k Ba¤lar›Organize suç örgütlenmelerinde birbirlerini uzun süredir tan›yan kiflilerin bu süreiçinde kurmufl olduklar› güçlü arkadafll›k ba¤lar›na dayal› birliktelikler de söz ko-nusudur. Bu ba¤lamda cezaevlerinde yaflanan arkadafll›k iliflkilerine dayal› olarakgerçekleflen organize suç yap›lanmalar›yla da karfl›lafl›lmaktad›r. Çeflitli nedenlerlecezaevine düflmüfl bir tak›m kimselerin buralarda bafllayan arkadafll›k ve dostlukla-r›, cezaevi sonras›nda organize suçta birlikteli¤e dönüflür. Cezaevi arkadafll›klar›nadayal› olarak oluflmufl bu yap›, son zamanlarda Türkiye’de en çok ad› geçen orga-nize suç gruplar›ndan baz›lar›na da damgas›n› vurmufltur. Bu örgütlerde, kimi hem-flerilik iliflkilerinin de söz konusu olmas›na ra¤men, cezaevi arkadafll›¤›na dayal› birkarakteristik daha fazla dikkat çekmektedir. Sedat Peker’in liderli¤inde örgütlenenmafya grubu bu tür bir geçmiflin ürünü olarak ortaya ç›km›flt›r (Saçan, 2005).

Siyasi Görüfl Birlikteli¤iBu tip yap›lanmalarda, örgütsel yap›n›n temelini oluflturan unsur ‘siyasi görüfl’ yada ‘ideolojik’ birlikteliktir. Bu kifliler, belirli bir siyasi birikim, örgütlenme deneyi-mi, cezaevi tecrübesi ve sosyal çevreye sahiptirler. Siyasi ve bürokratik iliflkilerkurmak için birtak›m avantajlar› vard›r. ‹deolojik söylem ve tav›rlar›, eylemlerininmeflrulaflt›r›lmas›nda ve sosyal kabul görmesinde birer araç olarak kullan›l›r. 1980sonras› sahneye ç›kan ve ülkücü mafya olarak nitelendirilen mafya yap›lanmalar›n-da cezaevindeki birlikteli¤e, arkadafll›¤a dayal› bir temel referans noktas›n›n yan›s›ra ayn› siyasi görüfl ve ideoloji etraf›nda kenetlenme de ayr› bir etki ve öneme sa-hip olmufltur (Geleri ve Befle, 2010).

Ritüel Ba¤l›l›klarKardefllik, kader arkadafll›¤› ve benzeri duygu ve düflünceler örgüt alt kültürününoluflmas›nda önemli rol oynar. Örgüt üyeleri aras›ndaki ba¤l›l›k, dayan›flma ve kar-defllik duygular›n›n bir gere¤i olarak her bir örgüt üyesinden zor durumlarda ken-dini arkadafllar› ve lideri için feda etmek veya cezaevine girmek zorunda oldu¤u-nu hisseden bir grup ba¤l›l›¤› psikolojisi ve ideolojisine sahip olmas› önemlidir. Buanlamda, mafya tipi yap›lanmalar içinde yer alan veya almay› düflünen herkes buyaz›l› olmayan ilkeyi benimsemifltir. Bu beklentiye uygun davrananlar örgüt içinher zaman flerefle, takdirle ve sayg›yla an›l›r, örgüt içerisindeki konumu ve etkin-li¤i artar. Bu beklentiyi bofla ç›karanlar, do¤rudan suç aktivitelerine kat›lmada is-teksiz davranan, gevfleklik gösteren ve kaytaranlar ise, hayal k›r›kl›¤›na yol açandavran›fl›n boyutuna göre, örgütten d›fllan›r, konumu düflürülür veya di¤er flekil-lerde cezaland›r›l›r (Geleri ve Befle, 2010).

Türkiye’de büyük kentlerde yap›lanan mafya tipi suç örgütlerinin oluflumunu nas›l aç›kla-yabilirsiniz?


1980’li y›llar›n ortalar›nado¤ru, ço¤unlu¤unu ülkücüideolojiye sahip eskihükümlüler cezaevi sonras›büyük bir boflluk yaflam›fllarve gerek iflsizli¤in gerekseideolojik hedeflerdekide¤iflimin bir sonucu olarakmafya tipi yap›lanmalaroluflturmaya bafllam›fllard›r.

Ancak son dönemlerdeözellikle büyük ölçekliyap›lanmalarda avukatlar vemuhasebeciler aç›s›ndanuzun süreli ve düzenlibirliktelik kurma e¤ilimi deoldukça yayg›n halegelmifltir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

TÜRK‹YE’DE ORGAN‹ZE SUÇ ÖRGÜTLER‹N‹NORTAYA ÇIKMASINDA ETK‹L‹ OLAN FAKTÖRLER1950’li y›llardan sonra özellikle Amerikal› araflt›rmac›lar, organize suçlar›n ortayaç›kmas› ve geliflimi ile ilgili farkl› teoriler gelifltirmifllerdir. Bu konuda ortaya konu-lan ve genelde organize suçlar›n, özelde de ‹talyan-Amerikan Mafyas›n›n ortaya ç›-k›fl›n›, geliflimini ve faaliyetlerini aç›klamaya çal›flan bafll›ca teoriler flunlard›r: Ya-banc›lar›n gizli iflbirli¤i teorisi, etnik miras teorisi, güçlülerin suçu teorisi ve özelkoruma teorisi (Geleri, 2003:17-72). Yabanc›lar›n gizli iflbirli¤i teorisi, organize suç-lar›n Amerika’ya göç eden ‹talyanlar taraf›ndan getirilen ve Amerikan toplumunayabanc› bir olgu oldu¤unu ileri sürer. Etnik miras teorisi, Amerika’ya göç eden ya-banc›lar›n toplumsal de¤iflimi h›zl› gerçeklefltirmek, daha iyi yaflam koflullar›na sa-hip olmak amac›yla kendilerinden önce gelen ve suç dünyas› içinde yer alan ayn›etnik kökene sahip suçlu kiflileri örnek alarak onlar›n organize suç yap›lar› içindeyer almalar›na iflaret etmektedir. Güçlülerin suçu teorisi, organize suçlar›n güçlülertaraf›ndan ifllenen bir suç türü oldu¤unu, partito iliflkileri vas›tas›yla güçlü konum-lar›n daha da sa¤lamlaflt›r›ld›¤›n› ve örgüt elemanlar›n›n yasalar karfl›s›nda adetadokunulmazl›k kazand›¤›n› ifade eder. Özel koruma teorisi ise, mafyan›n yasad›-fl› alanda iflletmecilere ve flah›slara özel koruma hizmeti sunan bir yap› oldu¤unu,belirli bir ücret karfl›l›¤›nda bu hizmetin sunuldu¤unu belirtir.

Organize suç örgütlerinin ortaya ç›kmas› genel anlamda suçlar›n ortaya ç›kma-s›nda etkili olan unsurlarla yak›n iliflkilidir. Bununla birlikte, burada biraz dahaözel ve do¤rudan bu konuya bakan yönü dikkate al›nd›¤›nda Türkiye’de organizesuçlar›n ortaya ç›kmas›nda etkili olan unsurlar› onbir (11) ana bafll›k alt›nda topla-mak mümkündür. Bunlar flunlard›r: Mafya tipi örgütlenmeye uygun toplum yap›-s›n›n bulunmas›, göçler ve çarp›k kentleflme, yasal boflluk ve yetersizlikler, siyasiotorite bofllu¤u, ekonomik otorite bofllu¤u, bürokrasideki yozlaflma, yasaklamalar,toplumsal özenti, terörün varl›¤›, e¤itim ve ö¤retim imkânlar›n›n yetersiz ve kalite-siz olmas› ve çok çocuklu aile yap›s›.

Mafya Tipi Örgütlenmeye Uygun Toplum Yap›s›n›nBulunmas›Türkiye’de toplumsal yap›, organize suç örgütlerinin ortaya ç›kmas› ve geliflmesiiçin çok elveriflli bir haldedir. Mafya tipi yap›lanmalar›n tarihsel geçmiflte var olma-s› nedeniyle toplum bu türden örgütlenme ve faaliyetlere uzak de¤ildir. Külhan-beyli¤i, kabaday›l›k ve babal›k kültürünü özünde tafl›m›fl olan toplum bunlara pa-ralel yeni kültürel kodlara uyum sa¤lama yetene¤ine sahiptir. Karakteristik olarakda bireyler sorun çözmede sadece yasalarla s›n›rl› bir sürece pek al›flk›n de¤ildirve yasa d›fl› geleneksel yöntemleri kullanmaya elverifllidir. 1980’li y›llarda bafllayanliberal ekonomi ve toplum olma çabalar› toplumda ciddi bunal›mlar da meydanagetirmifltir. Ahlaki de¤erler ve toplum yap›s› bozulmufl, geleneksel aile de¤erlerineönem veren toplum yap›s› erozyona u¤ram›flt›r. Bozuk gelir da¤›l›m› küçük birgrubun çok yüksek standartlarda toplumun büyük bir kesiminin ise oldukça zorkoflullarda yaflam sürmesine yol açm›flt›r. K›sa ve kolay yoldan para kazanmakönemli ve öncelikli bir hedef olmufltur. Ailelerin çocuklar›n›n getirdi¤i kayna¤› bi-linmeyen ve flüpheli olan paray›, çocuklar›n›n normal d›fl› yaflam fleklini sorgula-madan kabul etmesi ile bu çocuklar yavafl yavafl yasad›fl› alana kay›p gitmifltir (Sa-çan, 2005:102). Toplum bu anlamda yasad›fl› ifl ve hizmetleri kabullenmeye, yap-maya ve bunlara müracaat etmeye elveriflli hale gelmifltir. Nitekim bu yüzdendir ki


1980’li y›llardan sonra geliflen yeni mafya tipi örgütlenme ve yasad›fl› faaliyetlertoplumda kabul görmüfltür. Bu örgütler müflteri bulma, para kazanma konusundas›k›nt› çekmemifllerdir.

Göçler ve Çarp›k KentleflmeTürkiye’de iç göçler ve buna ba¤l› olarak ortaya ç›kan çarp›k kentleflme organizesuçlar›n ortaya ç›kmas›nda etkili olan en önemli nedenlerden biridir. Özellikle1960’li y›llardan itibaren bafllayan ve azalmakla birlikte günümüzde de halen de-vam eden k›rsal alanlardan büyük kentlere (Ankara, ‹stanbul, ‹zmir, Bursa, Adana,Mersin, Diyarbak›r ve Kocaeli gibi) yap›lan göçler, bu kentlerde mafya tipi yap›-lanmalar›n ortaya ç›kmas› ve geliflmesinde çok önemli bir rol oynam›flt›r. Göç et-mek suretiyle hiç bilmedikleri büyük flehirlere gelenler, buralara daha önce yerlefl-mifl olan hemflehrilerinin yard›m ve deste¤iyle gecekondulaflmak, devlet arazileri-ne el koymak, hemflehrileri d›fl›ndakileri kendi bölgelerine sokmamak suretiylebölgesel hemfleri hâkimiyetinin oldu¤u yerleflim alanlar› kurmufllard›r. Ayn› flekil-de, göç edenlerden baz›lar›; buralarda seyyar sat›c›l›k, han kap›c›l›¤›, minibüs hat-lar›, taksi duraklar›, hamall›k, pazarc›l›k gibi baz› ifl kollar›n› ele geçirerek dahasonra gelen hemflehrilerinden bir k›sm›n› bu ifl kollar›nda ifl sahibi yapm›fl, böyle-ce bu sektörlerde bölge (hemflehricilik) hâkimiyeti kurmufllard›r (Saçan, 2005:79).

Bu durum ‹talya’dan Amerika’ya yap›lan göçlerde de aç›k bir flekilde ortayaç›km›flt›r. 1900 ile 1910 y›llar› aras›nda ‹talya’dan Amerika’ya 2 milyon 300 bin ki-fli göç etmifltir. Bunlardan 1 milyon 900 binini Güney ‹talya ve Sicilya’dan göç edenkifliler oluflturmufltur. Güney ‹talya ve Sicilya’dan Amerika’ya göç eden insanlar›nsadece %5’i meslek sahibiydi. Geriye kalan %95 ise herhangi bir mesle¤i olmayanveya bir meslek yerine getirme becerisinde olmayan kiflilerden olufluyordu (Çulcu,1992:449). Birbiri ard›na gelen her göçmen grup, yabanc› olduklar› yeni toplumiçerisinde ciddi anlamda bir yabanc›l›k ve ‘gerilim’ süreci yaflam›flt›r. Bu koflullariçerisinde bulunan insanlar, yeni geldikleri ve kendilerine çok yabanc› olan bir ül-kede, geldikleri yerden çok daha iyi bir yaflam sürmek istiyorlard›. Bu hedefe ula-flabilmek için de alternatif yol ve yöntemler içerisinde kendileri aç›s›ndan en uy-gun olan› seçmek istiyorlard›. Baz› üyeler karfl›laflt›klar› bu gerilime, sosyal de¤iflimgeçirebilmek amac›yla organize suç iflleyerek tepki göstermifltir. ‹zlenen yöntem“sosyal de¤iflimin hasta basamaklar›” olarak yorumlanabilir.

Yasal Boflluk ve YetersizliklerTürkiye’de organize suç örgütlerinin ortaya ç›kmas› ve geliflmesine etki eden un-surlar içerisinde en dikkat çeken hususlardan biri “organize suç ve suçluluk konu-sunda zaman›nda var olan yasal boflluklard›r”. Yasal boflluklar farkl› flekillerdekendini göstermektedir. Organize suçlara iliflkin yasal boflluklar afla¤›daki format-larda olabilmektedir (Beare’den akt. Güvel, 2004):

• Organize suçlulu¤u düzenleyen yasal normlar›n olmamas›.• Bu konulardaki mevcut yasal normlar›n zay›f ve yetersiz olmas›.• Özellikle geçifl dönemlerinde mevcut yasal normlar›n birbiriyle çeliflmesi ve

çat›flmas›.• Devlet mekanizmas›n›n zay›f yap›lanmas› nedeniyle, yasal normlar›n yete-

rince uygulanamamas›.Özellikle 1995’li y›llara kadar olan süreçte yasal düzenlemelerin, uygulamalar›n

ve kurumsallaflman›n tam olarak oturmam›fl olmas› ancak toplumsal de¤iflimin isebütün h›z›yla yaflanmas› nedeniyle yasal boflluklardan kaynaklanan sorunlar çok


Mafya tipi organize suçörgütleri kendileri için çokönemli bir kaynak oluflturangecekondu bölgelerininkontrollerinden ç›kmamas›için kentsel dönüflümprojelerine karfl› ç›km›fllar vebu projeleri engellemeyeçal›flm›fllard›r.

büyük çapl› olmufltur. Sistemdeki eksiklikleri ve zay›fl›klar›, vatandafllar›n ihtiyaç-lar›n›n giderilmesine yönelik kamu hizmetlerindeki yetersizlikleri iyi tespit edenorganize suç gruplar› bir anlamda devletle rekabete girmifl ve devletin yerine geç-meye çal›flm›flt›r. Özellikle icra ve iflas kanunu, borçlar kanunu, kamu ihale kanun-lar› ve özellefltirme alan›ndaki mevzuat boflluklar› çok kazançl› olan bu alanlara or-ganize suç örgütlerinin el atmas›na neden olmufltur. Çek senet mafyas› borçlar veicra ve iflas; yolsuzluk örgütleri de kamu ihale ve özellefltirme kanunlar›ndaki bofl-luk ve yetersizlikleri f›rsat bilip de¤erlendirerek ortaya ç›km›fllard›r (Saçan,2005:102). Bu gruplar›n elde ettikleri güç ve devletin üst düzey yetkilileri ve mil-letvekilleriyle kurmufl olduklar› yak›n iliflkiler nedeniyle yasal boflluklar›n k›sa sü-rede giderilmesi de mümkün olmam›flt›r.

Ceza soruflturma ve yarg›lamalar›n›n uzun sürmesi, ma¤durlar›n beklentilerinecevap vermemesi adalete, hukuk devletine olan güvenin ve inanc›n sars›lmas›nayol açm›flt›r. Bu durumda ma¤durlar bir sorunla karfl›laflmalar› halinde polise veyarg›ya gitmek yerine k›smen kendileri ço¤u zaman da bu konularda faaliyet gös-teren organize suç gruplar› vas›tas›yla haklar›n› elde etmeye çal›flm›fllard›r. Bu ki-fliler ayr›ca soruflturmay› yürüten polisleri adli ve idari aç›dan zora sokacak bütünolas› hukuki yollar› da devreye sokmak suretiyle polisi y›ld›rmaya ve pasifize et-meye çal›flm›fllard›r.

Siyasi Otorite Bofllu¤uTürkiye’de siyasi otorite organize suçlarla mücadelede kararl› ve güçlü bir irade or-taya koyamam›flt›r. Bu durum gerek güçsüz koalisyon hükümetleri gerekse tekparti iktidarlar› döneminde hep ayn› olmufltur. Bazen de siyasi otorite ve siyasikimli¤e sahip kifliler mafya tipi faaliyetlere ve yolsuzluklara kiflisel ç›karlar› nede-niyle göz yummufltur. Siyasi gücü elinde bulunduran ve organize suç yap›lanma-lar›yla farkl› flekillerde partito iliflkisi içinde bulunan siyasiler organize suçlarla mü-cadeleyi etkin k›lacak yasal düzenlemelerin Meclisten zaman›nda geçmemesi, ge-çecekse eksiklerle ve aç›klarla geçmesi konusunda büyük çaba harcam›fllard›r. Di-¤er taraftan bu kiflilerin, mücadeleyi yürüten polis üzerinde a¤›r bask›lar kurmas›da bu anlamda önemli sorun kayna¤› olmufltur. Bütün bunlar organize suç örgüt-lenmelerinin oluflumunu ve geliflimini kolaylaflt›rm›flt›r.

Ekonomik Otorite Bofllu¤uEnflasyonun sürekli yüksek olmas›, para piyasalar›nda ani inifl ve ç›k›fllar›n yaflan-mas› ve kay›t d›fl› ekonominin çok yayg›n ve yüksek oranda olmas› ülkede ekono-mik otorite bofllu¤unun önemli göstergeleridir. ‹thalat rejimi ve gümrük vergileri-ne ba¤l› olarak baz› mallar›n yasa d›fl› yollardan ülkeye sokulmas›, zamana ve dü-zenlemelere ba¤l› olarak farkl›l›k göstermektedir. Uzun y›llar kapal› ve korumac›ekonomik sistemin etkin oldu¤u Türkiye’de elektronik tüketim malzemeleri, teks-til, sigara, alkol ve benzeri birçok ürünün kaçakç›l›¤› yap›lm›flt›r. Ekonomide oto-rite bofllu¤unun yafland›¤› toplumlarda suç piyasas› düzenli ve istikrarl› geliflmeninalternatifi olarak ortaya ç›karlar. Ulusal ekonomik yap›lar›n› uluslararas› sistemeentegre etme çabas› içerisinde olan toplumlar, mevcut de¤iflim ve geliflim süreci-nin bir ‘yan etkisi’ sonucu organize suç faaliyetlerinin geçici olarak artmas›na veekonomik sisteme s›zmas› gibi sorunlarla karfl›lafl›rlar. Bu durum, asl›nda kontrolve sistem d›fl› meydana gelen ve kaç›n›lmaz olan bir yan etki sürecidir. Bu sorunTürkiye’de 1982 sonras› uygulanan piyasa ekonomisine geçifl sürecinde çok belir-


Demokratik ülkelerdesan›klara tan›nan haklarparaya sahip örgütlertaraf›ndan en üst seviyedeavantaja dönüfltürülmüfltür.S›radan bir adi suç san›¤›ile bir uyuflturucu veyamafya örgüt üyesi san›¤›n›nsavunma imkânlar›aras›nda da¤lar kadar farkvard›r. ‹kinci grupta yer alansan›klar alan›nda en iyiavukatlar› tutarak, yasalarve soruflturmadakiboflluklar› en inceayr›nt›s›na kadarkullanm›fllard›r (Saçan,2005:99).

Bu anlamda, 1980’lerinbafl›nda Bolivya’da organizesuç örgütleri devletyönetimini ele geçirecekkadar etkin bir konuma vegüce ulaflm›fllard›r(Paoli’den akt. Güvel,2004:72).

gin ve yayg›n olarak yaflanm›flt›r. Rusya, benzer flekilde, geçifl ekonomilerine da-yal› olarak ortaya ç›kan organize suç yap›lanmalar›na verilebilecek en dikkat çeki-ci örneklerden birini oluflturmaktad›r (Paoli’den (2001) akt. Güvel, 2004:72).

Türkiye’nin demokrasiye ve piyasa ekonomisine geçifl çabalar›, pusuda f›rsatbekleyen organize suç gruplar› için kaç›r›lmayacak elveriflli ortamlar sunmufltur.Bu f›rsatlar› de¤erlendirmek amac›yla yeni suç örgütleri kurulmufl ve piyasaya gir-mifl, var olan suç gruplar› daha çok büyümüfl ve faaliyet alan›n› geniflletmifltir. Suçörgütleri birçok sektörde güçlenmifl, devletin kaynaklar›n› ve imkânlar›n› kendi ç›-karlar› do¤rultusunda kullanmaya bafllam›fl, çok yüksek kazançlar elde etmifl veayn› flekilde yüksek miktarlardaki paray› kay›t d›fl›na ç›karm›flt›r. Sonuçta, çok sa-y›da ve yüksek de¤erdeki kamu yat›r›mlar› zarar görmüfl, kaynaklar heba olmufl veverimlilik düflmüfltür.

Bürokrasideki YozlaflmaHükümetlerin rant da¤›tma gücüne sahip oldu¤u, toplumsal de¤iflim sürecinin vegeçifl ekonomilerinin yafland›¤›, hukuksal yap›n›n ve devlet otoritesinin zay›f veyetersiz oldu¤u toplumlarda çok daha kolay ve yayg›n bir flekilde görülmektedir.Organize suç gruplar› yasad›fl› aktivitelerini kolaylaflt›rmak ve risklerini minimizeetmek için yozlaflm›fl kamu görevlilerine ihtiyaç duyarlar. Bürokratik yozlaflman›noldu¤u dönemlerde devlet kurumlar›n›n zay›f olmas›, hesap vermemesi, fleffaf ol-mamas› ve ekonomik faaliyetlerle iç içe olmas› devleti bir rant kap›s›na dönüfltür-müfltür. Devlet kurumlar›n›n rant kap›s›, hükümetlerin ve kamu kurumlar› ile te-flekküllerinin de rant da¤›tma gücü olmas› nedeniyle bürokraside çok ciddi suiisti-maller olmufltur. Di¤er taraftan, bürokraside ifllerin yavafl yürümesi, ifllerini bir anönce bitirmek isteyen kiflilerin (özellikle de ifladamlar›n›n) bu ifli k›sa sürede çöze-bilecek organize suç örgütlerine yönelmelerine yol açm›flt›r. Bu tür örgütler de sa-hip olduklar› partito iliflkileri, rüflvet baflta olmak üzere her türlü yolsuzluk meka-nizmas›yla ifl bitirici bir konumda olman›n rant›n› elde etmifllerdir (Saçan, 2005:102).Siyasiler ve bürokratlar ç›kar iliflkilerine dayal› olarak kamu kaynaklar›n› farkl›yöntemlerle üçüncü kiflilere peflkefl çekmifllerdir. ‹flin daha da garip taraf› bu tür-den iliflkilerin ve uygulamalar›n bürokraside ve toplumda ola¤an ve meflru görül-mesidir. Hatta yozlaflm›fl iliflkileri olmayan bürokratlar (bazen kendi aile ve yak›n-lar› taraf›ndan da olmak üzere) yak›n ifl arkadafllar› ve amirleri taraf›ndan d›fllanm›flve hor görülmüfltür. “Devletin mal› deniz yemeyen keriz” sözü hemen herkesinbüyük kabul gösterdi¤i bu dönemler organize suç yap›lar› için bulunmaz bir f›rsatolarak de¤erlendirilmifl ve bu nedenle de bu tür suç örgütlerinin ortaya ç›kmas›nave geliflmesine zemin haz›rlam›flt›r. Böyle bir tablo flüphesiz ekonomik yap›y› boz-mufl, sürdürülebilir ekonomik geliflmeyi engellemifl, devlet kurumlar›n› zay›flatm›flve dolay›s›yla organize suçlar için elveriflli f›rsatlar› art›rarak adeta onu beslemifltir.

YasaklamalarOrganize suçlar›n ortaya ç›kmas›nda ve geliflmesinde yasaklay›c› ve s›n›rlay›c› eko-nomi ve hukuk politikalar›n›n önemli bir rolü bulunmaktad›r. Bu tür politikalarsuçlulu¤u ve suç ekonomilerini beslemektedir. Her mal ve hizmet normal ekono-mik yap› içerisinde piyasadaki arz ve talep koflullar›na göre üretilir ve belirlenir.Ancak, talep piyasas› olmas›na ra¤men baz› mal ve hizmetler çeflitli nedenlerle ya-saklanabilmekte veya kullan›m› s›n›rlanabilmektedir. Örne¤in, 1970 ve 1980’li y›l-larda elektronik mallar, sigara ve döviz ile ilgili yasal baz› s›n›rlamalar›n olmas› ne-deniyle bu tür ürünlerin yasad›fl› yollardan piyasaya sürülmesinde çok büyük ka-


zanç gören organize suç örgütleri bu alana el atm›fllard›r. Yasad›fl› piyasalar›n olufl-mas›nda ve organize suç gruplar›n›n bu söz konusu piyasalarda etkin konuma gel-mesinde rol oynayan bafll›ca uygulamalar flunlard›r (Güvel, 2004):

• ‹thal ürünlere yüksek düzeyde s›n›rlama veya vergi yükü getirilmesi.• ‹nflaat, turizm, ticaret veya mesleki uzmanl›k gerektiren baz› alanlarda lisans

ya da izin s›n›rlamalar›n›n getirilmesi.• Fiyat kontrolleri, teflvik, kota veya benzeri de¤iflimi s›n›rlay›c› müdahalele-

rin yap›lmas›.• Mali piyasalara iliflkin düzenlemelerin çok fazla ve vergi sisteminin karma-

fl›k olmas›.

Toplumsal ÖzentiPopüler kültürün empozesi ve reyting endiflesi nedeniyle yaz›l› ve görsel medya-da s›k olarak yer alan mafya ile ilgili haberlerin ve programlar›n organize suç ör-gütlerinin ve liderlerinin kamuoyunda meflru bir kimlik kazanmalar›nda önemli roloynad›¤› söylenebilir. Bu konular› içeren haber ve programlarda suç örgütü lider-lerinin “ünlü baba, yer alt› dünyas›n›n tan›nm›fl ismi ve ünlü kabaday›” gibi tan›m-lamalarla z›mnen övülmesi özellikle gençler üzerinde ciddi olumsuz etki yapm›fl,onlar›n mafyaya özenmelerine yol açm›flt›r. Ayr›ca, mafya liderleri hakk›nda konu-flulurken isimlerinin bafl›na “Kürt, Laz, Çerkez, Arnavut” gibi etnik terimler ile “Ka-radenizli, Of’lu, Diyarbak›r’l› ve Mufl’lu” gibi bölgesel tan›mlamalar›n konulmas›sonucu toplumsal yap›da önyarg›, etiketleme ve ayr›ma yol aç›lm›fl, di¤er taraftanda bu örgütlerin ve liderlerinin daha fazla tan›nmas›na ve isim yapmas›na nedenolunmufltur (Özdiker, 2004).

Medya, bilmeden veya reyting endiflesiyle organize suç liderlerine, örgütlerineve bunlar›n eylemlerine gere¤inden fazla gündemlerinde yer ay›rarak adeta orga-nize suçlulu¤un toplumda sosyal, kültürel ve hukuki aç›lardan meflruluk kazan-mas›na yard›mc› olmufltur. Mafya gruplar›n›n liderlerinin sanat ve ifl dünyas›n›ngözde insanlar› veya sayg›n bir kifli gibi gösterilmesi toplum üzerinde ciddi olum-suz etkiler meydana getirmifltir. Al›n teriyle yaflam›n› sürdürme, hakk›na raz› ol-ma, elindekiyle yetinme, daha fazla kazanabilece¤i yasal ve meflru yollar› aramayerine, yol ve yöntemin yasall›¤›na, meflrulu¤una ve ahlaki olufluna bakmaks›z›n,en k›sa ve kolay yoldan çok kazanma ve zengin olman›n hedef haline geldi¤i birtoplumsal yap› flüphesiz organize suçluluk için çok elveriflli bir ortam oluflturmufl-tur. Bu, bireylerin gelece¤e ait olumlu beklentilerinin, umutlar›n›n olmay›fl› ile deba¤lant›l›d›r.

Terörün Varl›¤›Terörün yo¤un oldu¤u 1984-1996 y›llar› aras›nda devlet kurumlar› ve yetkilileriüniter devlet yap›s›n›n ve kamu güvenli¤inin korunmas› üzerine odaklanm›fl, bü-tün dikkatler, kaynaklar ve enerji bu yönde harekete geçirilmifl, organize suç faali-yetleri s›radan asayifl olaylar› olarak alg›lanm›fl bu nedenle de pek fazla üzerine gi-dilmemifltir. Bu dönem, koflullar›n çok elveriflli olmas› nedeniyle, organize suçgruplar›n›n oldukça güçlendi¤i, faaliyetlerini art›rd›¤›, inan›lmaz derecede yüksekgelir elde ettikleri ve ayn› zamanda politikac›, bürokrat, yarg› mensubu, güvenlikpersoneli, banka yetkilileri ve di¤er ilgili kamu kurum görevlileriyle çok yak›n par-tito iliflkiler kurup gelifltirdikleri bir dönemdir.

Organize suç gruplar›, devlet yetkililerinin bütün dikkatlerini ve enerjilerini te-rörle mücadeleye yöneltmesini f›rsat bilmifl ve kendilerini bu duruma uygun ola-


Türkiye’de 1970’li y›llardauygulanan k›s›tlay›c› veyasaklay›c› ekonomikpolitikalar›n sonucu olarakmafya, karaborsa vestokçuluk ifline de girmifltir.Sigara, fleker, ya¤ ve un gibibaz› maddelerin yan› s›raakaryak›tta dakaraborsac›l›k yapm›fl ve buyolla çok büyük kazançlarelde etmifllerdir (Saçan,2005:67).

‹çinde bulundu¤u sosyal,ekonomik ve hukukiortamdan memnun olmayanve “ne yaparsam yapay›mhiçbir zaman güzel bir evimve arabam olmayacak”,“dürüst çal›flsam ne olacak,evimi zor geçindiriyorum” vebenzeri düflüncelere sahipbireyler, kendileri gibi olupda yasad›fl› faaliyetleryoluyla daha iyi bir yaflamseviyesine ve sosyal itibarasahip olan tan›d›¤› kiflileriörnek alarak yasad›fl›yap›lanmalarakat›lm›fllard›r.

rak yeniden yap›land›rm›fllard›r. Bunun yan› s›ra, küreselleflmenin sundu¤u cazipf›rsatlar› de¤erlendirmek amac›yla d›fl dünyaya da aç›lan suç örgütleri di¤er ülke-lerin suç gruplar›yla yak›n ba¤lant›lar kurmaya bafllam›flt›r. Bu örgütler ülke içindede özellikle hazine arazilerini iflgal etme, kamu ihalelerini alma ve yasad›fl› yollar-dan ve/veya kolay yollardan çok büyük para kazananlar baflta olmak üzere zen-gin ifladamlar›ndan tehdit, bask› ve fliddet yoluyla haraç alma gibi “yüksek kazanç”getirici suç aktivitelerine yönelmifllerdir (Bal, 2000).

E¤itim ve Ö¤retim ‹mkânlar›n›n Yetersiz ve KalitesizOlmas›Organize suç örgütlerine kat›lan, özellikle tetikçilik yapan örgüt elemanlar›n›n bü-yük bir k›sm›n›n e¤itim seviyesi çok düflüktür. Bu durum, mafya tipi yap›lanmalarfaaliyetlerinde e¤itim seviyesi düflük gençleri çok daha kolay kand›rd›¤›n›n göster-gesidir (Saçan, 2005:101).

Çok Çocuklu Aile Yap›s›Çok çocuklu olup da ekonomik anlamda yetersiz olan, çocuklar›na yeterli e¤itim,bak›m ve ilgiyi veremeyen ailelerde maalesef çocuklar›n baz›s› organize suç veyaterör örgütlerinin a¤›na düflmüfltür. Çocukluklar›nda yaflad›klar› travma, fakirlik veezilmifllik duygular›n›n da etkisiyle bu gençler büyük bir h›rsla kendilerini ispatla-ma, iyi imkanlara sahip olma ve s›n›f atlama duygu ve düflünceleriyle gözleri ka-pal› bir flekilde örgütlere kat›lm›fllard›r. Bu kiflilerden baz›s› toplumu, geçmifllerin-deki olumsuz süreç ve içinde bulunduklar› durumun as›l sorumlusu olarak gör-müfltür. Bunlar ayn› zamanda örgüte girmeyi toplumdan intikam alma ve kendile-rini ispatlama yolu olarak benimsemifllerdir (Saçan, 2005:101).



Organize suç ve iliflkili di¤er kavramlar› tan›m-

layabilmek.

Organize suç, tan›m› üzerinde uzlafl› sa¤lanama-yan bir kavramd›r. Organize suç, k›sa ve öz birifadeyle, en az üç kiflinin devaml› olarak suçlar ifl-lemek amac›yla, belirli bir hiyerarflik yap› içindegizli iflbirli¤i yapmalar› ve suçlar ifllemeleridir. Or-ganize suç denildi¤inde akla ilk önce mafya gelir,ancak organize suç mafya tipi yap›lar› da içinealan üst bir kavramd›r, olgudur. Organize suç vemafya sosyolojik, örgütlü suç ise hukuki bir an-lam derinli¤ine sahiptir. S›n›raflan (organize) suçbirden fazla ülkeyi içine alan suçtur. Suç bir ülke-de planlan›p bir baflka ülkede ifllenebilir, sonuç-lar› birden fazla ülkeyi etkileyebilir. Beyaz yakal›suç, flirket (kamu veya özel) çal›flanlar›n›n, beyingücüyle, bilgileri ile yaflamlar›n› kazananlar›n gö-revleriyle ilgili konularda görevlerini kötüye kul-lanmak suretiyle kiflisel ç›kar sa¤lamalar›d›r. fiir-ket suçlar›nda ise, flirket çal›flanlar›n›n veya yetki-lilerinin, kiflisel ç›karlar› d›fl›nda kurumlar›n›nmenfaati için ihmal gösterme veya eylem gerçek-lefltirme suretiyle yasad›fl› ifl yapmalar›d›r.

Organize suçlar›n Türkiye’de ortaya ç›kmas› ve

geliflmesini özetleyebilmek.

Türkiye’de organize suçlar›n geçmifli yüzy›llaröncesine, Celali isyanlar›na ve eflk›yal›k dönem-lerine dayanmaktad›r. Mafya tipi yap›lanmalarfarkl› adlar ve kültürel kodlar ile hep var olmufl-tur. Tarihsel anlamda isyanc›lar ve eflk›yalar, tu-lumbac›lar, külhanbeyleri, kabaday›lar, babalarve son olarak da a¤abeyler (a¤abeyler, reisler)bu zincirin halkalar›n› oluflturmufltur. Mafya ge-lene¤inde külhanbeyleri hariç di¤erlerinin hepsi-nin toplum yaflam›nda, kültür havzas›nda ve or-tak haf›zada oldukça olumlu izler b›rakt›¤›, “mert-lik, delikanl›l›k, güvenilirlik, dürüstlük” ve ben-zeri sayg›n de¤erlerle özdefllefltikleri de görül-mektedir. Ancak özellikle 1960’l› y›llardan sonramafya’n›n uyuflturucu ifllerine de girmesi ve gö-zü dönmüfl bir flekilde fliddet, bask› ve korku ileinsanlar›n kazançlar›n› ellerinden almaya baflla-mas›yla birlikte bu olumlu imaj yerle bir olmayabafllam›flt›r.

Organize suçlar›n ortak özelliklerini s›ralaya-

bilmek.

Organize suçlara iliflkin üzerinde uzlafl› sa¤lan-m›fl bir tan›m bulunmamakla birlikte uluslararas›alanda kabul görmüfl ortak özellikleri vard›r. Bun-lar flu flekilde s›ralanabilir: Ekonomik ç›kar ama-c› tafl›rlar, hiyerarflik yap›lar› vard›r, devaml›l›kgösterirler, s›n›rl› üyelik sistemi vard›r, kurallar›bulunur, tekelci anlay›fla sahiptirler, yöntem ola-rak fliddet ve yolsuzlu¤u kullan›rlar, uzmanlaflmave iflbölümü vard›r.

Organize suç örgütlenmesinin temel dinamikle-

rini aç›klayabilmek.

Organize suç örgütlerinin yap›lanmalar›nda; kanba¤›, etnik köken, hemflehrilik, arkadafll›k ba¤la-r›, ideoloji birlikteli¤i ve ritüel ba¤l›l›k ile kifliseldeneyim ve özellikler bafll›ca örgüt içi güven sa¤-lay›c› mekanizmalard›r.

Organize suçlar›n Türkiye’de ortaya ç›kmas›n-

da etkili olan faktörleri ifade edebilmek.

Türkiye’de organize suçlar›n ortaya ç›kmas›ndaetkili olan unsurlar flunlard›r: Yozlaflm›fl toplumyap›s›, göçler ve çarp›k kentleflme, yasal bofllukve yetersizlikler, siyasi otorite bofllu¤u, ekono-mik otorite bofllu¤u, bürokrasideki yozlaflma, ya-saklamalar, toplumsal özenti, terörün varl›¤›, e¤i-tim ve ö¤retim imkânlar›n›n yetersiz ve kalitesizolmas› ve çok çocuklu aile yap›s›.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi organize suç (örgütü) yeri-ne kullan›lan tan›mlamalardan biri de¤ildir?

a. Örgütlü suçb. Mafyac. Siyasi mafyad. Çetee. ‹llegal giriflim

2. Afla¤›dakilerden hangisi mafya kavram›n› aç›klamakiçin uygun bir ifadedir?

a. Mafya, organize suç örgütlerinin tepe yap›lan-mas›d›r.

b. Mafya Amerikan organize suç örgütlerinin aç›k-lanmas› için kullan›lan bir kavramd›r.

c. Her mafya tipi yap›lanma bir organize suç örgü-tüdür, her organize suç örgütü de mafya tipi biryap›lanmad›r.

d. Mafya organize suç örgütlerini tan›mlamak için‹talya’da kullan›lan bir kavramd›r.

e. Mafya, ilk önce Sicilya’da geleneksel ve ailevisuç örgütlerini tan›mlamak için kullan›lm›flt›r.

3. Afla¤›dakilerden hangisi “beyaz yakal› suç” tan›mla-mas› için do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Beyaz yakal› suç, flirket çal›flanlar›n›n flirketleri-nin ç›kar›n› korumak amac›yla iflledikleri suçtur.

b. Beyaz yakal› suç, beyin gücüyle çal›flan kiflileriniflledi¤i suçtur.

c. Beyaz yakal› suç, flirket çal›flanlar›n›n görevle-riyle ilgili iflledi¤i suçtur.

d. Beyaz yakal› suç, flirket çal›flanlar›n›n görevleri-ni kötüye kullanmak suretiyle iflledi¤i suçtur.

e. Beyaz yakal› suçta flirket çal›flanlar› kiflisel ç›karamac›yla suç ifllemektedir.

4. Afla¤›dakilerden hangi kavram Türkiye’deki organi-ze suç tarihinde geçen ve mafya tipi yap›lanmalar ileözdeflleflen bir kavram de¤ildir?

a. Kabaday›b. Külhanbeyic. Tulumbac›d. Babae. Büyükbaba

5. Afla¤›dakilerden hangisi organize suçlar›n ortak özel-liklerinden biri de¤ildir?

a. Tekelci anlay›fl vard›r.b. Derin yap› vard›r.c. Yöntem olarak fliddet ve yolsuzluk yayg›nd›r.d. Hiyerarflik yap› vard›r.e. S›n›rl› üyelik sistemi vard›r.

6. Afla¤›dakilerden hangisi organize suç örgütlenmele-rinin temel esaslar›ndan de¤ildir?

a. Kanba¤›b. Etnik kökenc. Arkadafll›k ba¤lar›d. Eski mahkûmiyet halie. Kiflisel deneyim ve özellikler

7. Afla¤›dakilerden hangisi organize suçlara iliflkin te-orilerden de¤ildir?

a. Yabanc›lar›n gizli iflbirli¤i teorisib. Yasad›fl› örgütlenme teorisic. Etnik miras teorisid. Güçlülerin suçu teorisie. Özel koruma teorisi

8. Afla¤›dakilerden hangisi Türkiye’de organize suçla-r›n ortaya ç›kma nedenlerinden biri de¤ildir?

a. Toplumsal özentib. Yasaklamalarc. Siyasi otorite bofllu¤ud. Göçler ve çarp›k kentleflmee. Yerel yönetimlerin etkisizli¤i

9. Afla¤›dakilerden hangisi organize suçlar›n Türkiye’deyol açt›¤› zararlara iliflkin do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Organize suç bürokrasiyi yozlaflt›rm›flt›r.b. Organize suç ekonomik dengeleri ve vergi gelir

sistemini bozmufltur.c. Organize suç ülkenin d›fl politika dengelerini

bozmufltur.d. Organize suç toplumsal yozlaflmaya yol açm›flt›r.e. Organize suç politik yap›y› olumsuz etkilemifltir.

10. Afla¤›dakilerden hangisi 1900 ile 1910 y›llar› aras›n-da ‹talya’dan Amerika’ya göç edenlerin durumunu aç›k-lamak için do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Amerika’ya göç eden ‹talyanlar›n çok büyük birk›sm› Güney ‹talya ve Sicilyal›yd›.

b. Güney ‹talya ve Sicilya o dönemlerde yoksullu-¤un en fazla oldu¤u bölgelerdi.

c. Sicilya’daki mafya gruplar› aras›ndaki çat›flmalarve ‹talyan güvenlik güçlerinin yo¤un bask›s› ne-deniyle Güney ‹talya ve Sicilya’daki göçlerdeh›zl› art›fl olmufltur.

d. Güney ‹talya ve Sicilya’dan Amerika’ya göç edeninsanlar›n sadece %5’i meslek sahibiydi.

e. Güney ‹talya ve Sicilya’daki organize suç örgüt-leri belirli bir plan dâhilinde yeni örgütler kur-mak amac›yla Amerika’n›n farkl› kentlerine göçettiler.



1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suç ve Mafya Kav-ram›” bölümünü gözden geçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suç ve Mafya Kav-ram›” bölümünü gözden geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Beyaz Yakal› Suç” bölümü-nü gözden geçiriniz.

4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Organize Suç-lar›n Tarihsel Geliflimi” bölümünü gözden ge-çiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suçlar›n OrtakÖzellikleri” bölümünü gözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suç Örgütlen-melerinin Temel Esaslar›” bölümünü gözdengeçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suçlar ÜzerineTeoriler” bölümünü gözden geçiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Türkiye’de Organize SuçÖrgütlerinin Ortaya Ç›kmas›nda Etkili Olan Fak-törler” bölümünü gözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Organize Suçlar›n GenelOlumsuz Etkileri” bölümünü gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Etnik Miras/Silsile Teorisi”bölümünü gözden geçiriniz.


Organize suç ve mafya kavramlar› genelde efl anlaml›olarak kullan›lmakla birlikte aralar›nda baz› temel fark-l›l›klar bulunmaktad›r. Organize suç, mafya tipi suç ya-p›lar› ve eylemleri de dâhil olmak üzere, çok fazla say›-da suç türlerini içine alan bir üst kavramd›r. Bu anlam-da uyuflturucu kaçakç›l›¤›, ihaleye fesat kar›flt›rma, or-ganize bir flekilde ifllenen oto h›rs›zl›¤›, evden h›rs›zl›k,doland›r›c›l›k ve kapkaç gibi suçlar, haraç toplama veçek senet tahsilât› yapma gibi suçlar organize suç ola-rak tan›mlanmaktad›r. Ancak bu suçlardan çek senettahsilat›, haraç toplama ve bazen de ihaleye fesat kar›fl-t›rma hariç olmak üzere di¤er büyük bir k›sm› mafya ti-pi suç de¤ildir. Bu aç›dan, her mafya tipi suç mutlakaorganize suç olmakla birlikte her organize suç mafya ti-pi suç de¤ildir.

S›ra Sizde 2

Kabaday›l›k kültürel bir olgu ve anlay›flt›r. Kabaday›Osmanl› ve Türk kültüründe çevresinde sevilen, say›-lan, etraf›na yard›m eden, kimsenin hakk›na hukukunagöz dikmeyen, gözü pek, bile¤i güçlü, mert ve delikan-l› bir karakterdir. Külhanbeyi ise, kabaday›l›k kültürü-nün, mafya tipi yaflam alan›n›n bir parças› olmakla bir-likte, hiçbir zaman kabaday›lar gibi toplumda olumlubir intiba oluflturamam›fl, sayg›n bir yer edinememifltir.Külhanbeyleri, fiziksel güç kullanmak, zara vermek,tehdit etmek suretiyle çevrelerinde korkuya dayal› birhâkimiyet alan› oluflturmufllard›r.

S›ra Sizde 3

Türkiye’nin k›rsal kesimlerinden, küçük kasaba ve fle-hirlerinden büyük kentlere büyük çapl› göçler yaflan-m›flt›r. Göçerlerin büyük bir k›sm› yeni ortama yasalkural ve düzenlemeler çerçevesinde uyum sa¤lama, iflbularak çal›flma, kendine ve ailesine yeni bir yaflam vegelecek kurma çabas› içine girmifllerdir. Ancak göçerle-rin bir k›sm› ise bu yeni ortamda k›sa sürede toplumsalde¤iflim yaflamak, zengin olmak, çevrede sayg› görmekiçin mevcut yasal yollar›n yetersiz oldu¤una inanm›fllar-d›r. Bu flekilde derinden hissedilen gerilim psikolojisinedayal› olarak, kendilerinden önce bu flehre gelen aile,akraba, afliret veya hemfleri ba¤› olan ve yasad›fl› yap›-lanmalar içinde bulunan kiflilerin yan›na giderek onlargibi olma yolunu tercih etmifllerdir. Böylece, ayn› etnikkökene sahip kifliler birlikte bu yasad›fl› yap›y› devamettirmifllerdir. Bu yüzden, özellikle ‹stanbul baflta ol-mak üzere büyük metropollerde aile, akraba, afliret vehemflerilik esas›na dayal› mafya tipi yap›lanmalar çokyayg›nd›r.



Ar›bo¤an, D.Ü. (1996) Globalleflme Senaryosunun Ak-

törleri, ‹stanbul: Der Yay›nlar›, Yay›n No. 181.Ayd›n, B. (2003) Kravatl› Mafya, ‹stanbul: Selis Yay›nlar›Bal, ‹. (2000) “Türkiye’de Organize Suçlar ve Terörizm

Üzerine”, Polis Bilimleri Dergisi, Ankara: Polis Aka-demisi Baflkanl›¤›, Cilt. 2, Say›. 7-8.

Bell, D. (1988) ‘Crime as an American Way of Life: AQueer Ladder of Social Mobility’, içinde Bell, D. The

End of Ideology: On the Exhaustion of Political Ideas

in Fifties, Chap.7, Cambridge, MA: HarvardUniversity Pres.

Befle, E. (2002) ‘Polis ve Organize Suç: Kapsam ve Ge-nel Nitelikler’, H.H. Çevik ve T. Göksu (editörler),Türkiye’de Devlet, Toplum ve Polis, Ankara: SeçkinYay›nevi.

Bovenkerk, F. Ve Y. Yeflilgöz (2000) Türkiye’nin Maf-

yas›, ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›.Bovenkerk, Frank, “Organized Crime and Ethnic

Minorities: Is There a Link?” Transnational

Organized Crime, 1998, Volume: 4, Number 3-4.Cassell P. (ed.), (1993) The Giddens Reader, Houndmill,

Macmillan Press.Clutterbuck, R. (1995) Drugs, Crime and Corruption,

London and Houndmills: Macmillan.Çulcu, M. (1992) Dünyam›z› Saran Mafya, II. Cilt, I.

Bask›, ‹stanbul: Kastafl Yay›nlar›.Çulcu, M. (1998) Mafia Üzerine Notlar, I. Bask›, ‹stan-

bul: Kastafl Yay›nlar›.Çulcu, M. (2001) Türkiye’de Mafia’laflman›n Kökenleri

1 - Her Sakaldan Bir K›l, ‹stanbul: E Yay›nlar›.Day›o¤lu, K. (1993) Ankara Kabaday›lar›, Ankara: ‹nce

Yay›nevi.Dilulio, John, J. Jr. “Help Wanted: Economists, Cr,me

and Public Policy”, Journal of Economic

Perspectives, Vol. 10, No.1, Winter, 1996.Do¤an, M. (1995) Büyük Türkçe Sözlük, ‹stanbul: ‹z Ya-

y›nlar›.Erdem, M.R. (2001) Ceza Muhakemesinde Organize

Suçlulukla Mücadelede Gizli Soruflturma Tedbirleri,

Ankara. Seçkin Yay›nevi.Falcone, G. (1993) Cosa Nostra, ‹stanbul: Cep Kitaplar›Finckenauer, J.O. (2000) “Meeting The Challenge of

Transnational Crime”, National Institute of Justice

Journal, July 2000.

Geleri, A.,(2003) “Organize Suçlar›n Ortaya Ç›k›fl› veGeliflimi: ‹talyan-Amerikan Mafyas› Üzerine Bir Ça-l›flma” A. Geleri ve H.H. Çevik, (Editörler.), Organi-

ze Suçlarla Mücadele ve Polis, s. 19-74, Ankara: Seç-kin Yay›nevi.

Geleri A., ve E.Befle, (2010) “Türkiye’de Organize SuçÖrgütlenmelerinde Güven Unsurunun Yeri ve Öne-mi”, S. ve Arkadafllar› (ed.), Yerelden Küresele S›n›-

raflan Suçlar, Polis Akademisi Yay›nlar›: Ankara.Güvel, E.A. (2004) Organize Suç Ekonomisi ve Hukuk

Uygulamas›, Ankara: Roma.Hess, H. (1973) Mafia and Mafiosi: The Structure of

Power, Lexington, MA: D.C. Heath.Kahya, Y., ve N. Özerkmen (2007) Bir Gulyabani: Or-

ganize Suç Örgütleri (Mafya), Ankara: Adalet.Kelefl, R. (1990) Kentleflme Politikalar›, Ankara: ‹mge

Kitapevi.Kurdo¤lu, A. (2004) Hemflehrilik ve fiehirde Siyaset: Ke-

çiören Örne¤i, ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›.Conferences on Combating Organized Crime, Albany,

NY: Office of the Counsel to the Governer, ExecutiveChamber, State Capitol, 1966.

Özdiker, C. (2004) “Türkiye’de Medya ve Terör”, Polis

Dergisi, Ankara: EGM Yay›nlar›, Y›l.10, Say›.40.Pileggi, N. (1985) Wise Guy: Life in a Mafia Family,

New York: Pocket Books.Ryan, P. J. Ve G.E. Rush (1997) Understanding

Organized Crime in Global Perspective, London:SAGE Publications.

Saçan, A. (2005) Ak Babalar Örgütü, ‹stanbul: BirharfYay›nlar›.

Savafl, K. (1998) Susurluk Raporu, ‹stanbul: Medya Hol-ding Bask›s›.

http:www.unodc.org/pdf/publications/Pilot_sur-vey.pdf. Eriflim tarihi: 16.10.2011.

Stanislawski, B.H. (2004) “Transnational Bads in theGlobalized World: The Case of TransnationalOrganized Crime”, Public Integrity, Vol.6, No.2,Spring.

Sutherland, E., (1949) White Collar Crime, New York:Dryden Press.

Von Lampe, K. (2002) Assessing Organized Crime: TheCase of Germany, ECPR Standing Group Newsletter

Organized Crime No.3 september 2002.

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Terörizm ile iliflkili kavramlar› tan›mlayabilecek,Terörizmin unsurlar›n› s›ralayabilecek,Terörizmin ortaya ç›kma nedenlerini ifade edebilecek, bilgi ve becerilere sa-hip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Terör• Terörizm • Terörist

• Terörle mücadele • Terörizmin nedenleri • Terörizmin unsurlar›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNN

Suç Sosyolojisi Terörizm

• TERÖR‹ZMLE ‹LG‹L‹ KAVRAMLAR• TERÖR‹ZM‹N UNSURLARI• TERÖR‹ZM‹N AfiAMALARI• TERÖR‹ZM‹N ORTAYA ÇIKMA

NEDENLER‹


TERÖR‹ZMLE ‹LG‹L‹ KAVRAMLARTerörizm denildi¤inde akla birçok farkl› kavram gelmektedir. Alan›n genifl ve bir-biriyle içiçe geçmifl çok say›da iliflkili konuyu içermesi nedeniyle bazen bu kav-ramlar birbiriyle eflanlaml› bazen de yanl›fl bir flekilde kullan›labilmektedir. Bu ge-nel ve yayg›n olan durum nedeniyle burada terörizm ve terörizmle ilgili kavramla-r› aç›klamakta büyük yarar bulunmaktad›r. Bu kapsamda siyasal fliddet, terörizm,terör, siyasi suç, anarflizm, anarfli ve anarflist, gerilla, siber terörizm gibi kavramlarele al›n›p incelenecektir.

Siyasal fiiddetfiiddet genel anlamda bir fiziki güç kullanmad›r. Bu durumda siyasal fliddet de bufiziki gücün siyasal amaçlarla kullan›lmas› olarak ifade edilebilir. Siyasal fliddet ge-nifl anlamda; “Amac›, hedef ve kurbanlar›n seçimini çevreleyen koflullar, uygula-maya konulufllar› ve etkileri itibariyle siyasal anlam tafl›yan veya tafl›yabilecek, ya-ni toplumsal sistem üzerinde sonuçlar do¤urabilecek, bir uzlaflma durumunda öte-kilerinin davran›fllar›n› de¤ifltirmeye yönelik kar›flt›r›c›, y›k›c› ve zarar verici eylem-ler” olarak tan›mlanabilir (Kelefl ve Ünsal, 1982:3). Haz›r (2001) siyasal fliddeti; “si-yasal amaçlarla mallara ve kiflilere karfl› hukuka ayk›r› güç kullanma veya güç kul-lanma tehdidi olarak tan›mlamaktad›r. Siyasal fliddet; siyasal bir çevrede rejime, re-jimin aktörlerine ve politikalar›na karfl› yöneltilen her türlü organize olmufl örgüt-lü sald›r›d›r. Siyasal fliddet yöneldi¤i hedefler, seçti¤i kurbanlar, çevresel koflullar,eylem türü, eylem yöntemi ve yol açt›¤› sonuçlar›yla siyasal önem tafl›yan, toplum-sal kar›fl›kl›k meydana getirme, kaos oluflturma, kitleleri provoke etme, maddi vemanevi zarar oluflturma amaçlar›n› tafl›r (Haz›r, 2001). Siyasal fliddet oldukça kar-mafl›k ve çok yönlü bir olgudur. Toplant› ve gösteri yürüyüfllerinden bafllamak su-retiyle, silahl› sald›r›, bombal› eylemler, polisle çat›flma, ayaklanma ve iç savafla ka-dar uzanan bir yap›y› ifade eder. Frans›z düflünür Channes’in tan›mlam›fl oldu¤ukolektif fliddet kavram› siyasal fliddet olgusunun anlafl›lmas›na katk› sa¤lamaktad›r.Kolektif fliddet üç farkl› yap›da aç›klanmaktad›r. Bunlardan birincisi, vatandafllar›niktidara karfl› olan fliddetidir. fiiddetin bu çeflidi terör ile birlikte grevler ve ihtilal-ler fleklinde ortaya ç›kmaktad›r. Kolektif fliddetin ikinci türü, birincinin tersi olarak,iktidarlar›n vatandafllara karfl› uygulam›fl oldu¤u fliddeti içermektedir. Bu durumise devlet terörü ve endüstriyel fliddet fleklinde kendini göstermektedir. Son olarakve son aflamada fliddet halk ayaklanmas› ve iç savafl olarak belirmektedir (Ünsal,

Terörizm

1996:32). Bu ba¤lamda, siyasal fliddetin farkl› flekillerde ortaya ç›kt›¤› görülmekte-dir. Hedefine, kayna¤›na ve yo¤unluk derecesine göre siyasal fliddet türlerini fluflekilde s›ralamak mümkündür: yasad›fl› gösteri yürüyüflleri, ayaklanma-isyan, fesat- kargafla - baflkald›r›, ihtilal, iç savafl, gerilla savafl› ve terörizm.

Siyasal fliddetin temel nitelikleri befl bafll›k alt›nda toplanabilir. Bunlar flunlard›r(Ünsal, 1996):

1. fiiddet, karmafl›k bir yap›n›n sorunlu bir sonucudur. Bazen kimin as›l sorum-lu oldu¤unu bulmak oldukça zordur. Devleti, devlet yetkililerini, uygulananpolitikalar› ve karmafl›k iliflkiler a¤›n› içine alan bir genifl nedenler ve sorum-lular halkas› bulunur.

2. fiiddet zamana ve teknolojik geliflmelere göre de¤iflik araç ve yöntemlerdenyararlan›r. S›radan eylemlerin yan› s›ra teknolojideki geliflmelere parallelolarak çok özgün, sofistike yöntemlerden yararlanmak suretiyle de eylemlergerçeklefltirilir.

3. fiiddet zamana yay›larak gerçeklefltirilir. fiiddet eylemlerinde, tek bir seferdeyap›l›p sona erdirme yoktur, devaml›l›k vard›r. Belirli bir stratejik plan çer-çevesinde bireylerde, toplumda ve devlet yetkililerinde kal›c› izler, gerilim,korku ve panik havas› oluflturmak için kademeli olarak, belirli zaman ara-l›klar›yla eylemler yap›l›r.

4. Verilmesi amaçlanan zararlar çeflitlilik gösterir. Yaralama, can kayb›, büyükkorku oluflturma, a¤›r veya hafif maddi ve manevi zararlar, do¤rudan ve do-layl› ma¤dur kitlesi oluflturma gibi çok farkl› flekillerde zarar meydana getirilir.

5. fiiddet, kendini meflru gösterme aray›fl›ndad›r. fiiddet, özellikle ideolojik flid-det, varl›¤›n› devam ettirmek, taban›n› zinde tutmak ve geniflletmek, eylemkapasitesini aktif k›lmak için her zaman bir meflruiyet aray›fl› içindedir.

TerörizmTürkçe’de karfl›l›¤› “korku, dehflet ve tedhifl” olan terörizm kelimesi Latince’den tü-retilmifltir. Terörizm, terörü belirli bir siyasal amaç do¤rultusunda sürekli ve sistem-li bir flekilde kullanmay› benimsemifl örgütlü bir stratejik anlay›flt›r (Denker, 1997).Terörizm, mevcut siyasi yap›y› de¤ifltirmek amac›yla belirli bir örgüt taraf›ndan sis-temli olarak uygulanan ve halk› pani¤e sokan fliddet eylemleridir (Zafer, 1999a:10).Bireylerin ya da az›nl›klar›n kiflilere, mallara ya da kurumlara yönelik olarak flidde-te dayanan siyasal amaçl› eylemlerinin hepsi (cinayet, adam kaç›rma, gasp, sabo-taj, patlay›c› kullanma gibi) terörizm olarak adland›r›labilir.

Terörizm, siyasal fliddet türlerinden sadece birisidir. Bununla birlikte, geneldesiyasal fliddet denildi¤inde akla ilk önce terörizm gelir. Terörizm, bu anlamda,siya-sal fliddetin adeta özel uygulamas›d›r. Terörizm kelimesinin geçmifli Frans›z ‹htila-line uzanmaktad›r. Frans›z ihtilalinden sonra Robespierre’nin yapt›¤› haks›z tutuk-lama, bask› ve keyfi vergi uygulamalar›ndan oluflan yap› terör rejimi olarak adlan-d›r›lm›flt›r (Y›ld›r›m, 2000). Baz› olay ve eylemler terör olgusuna iflaret etmekle bir-likte terörizm olarak adland›r›lmayabilir. Gençlerin sokaklarda kavga etmesi, so-kaklar›n güvensiz hale gelmesi sokak terörü; trafik kazalar›n›n yo¤un, can ve malkayb›n›n yüksek seviyede olmas› trafik terörü olarak tan›mlanabilirken bunlar as-la terörizm kapsam›nda de¤erlendirilemez.

Küresel ve bölgesel nitelikli çok say›da örgüt ve sözleflme olmas›na ra¤menbunlar›n hiçbirinde standart bir tan›m yap›lamam›flt›r. Bu amaç do¤rultusunda ya-p›lan tan›mlar birtak›m ikilem bünyesinde bar›nd›rmas› nedeniyle daima itirazlar›noda¤› olmufl ve dolay›s›yla kusurlu olarak görülmüfltür (Befle, 2004). Sosyal ve aka-


Her ne kadar siyasal fliddetdenildi¤inde ilk önce aklaterörizm gelse de asl›ndaterörizm siyasal fliddetintürlerinden birisidir.

demik çevrede bu tür tart›flmalar sürerken terörizmle mücadeleden sorumlu olanbirimler çal›flma alanlar›n›n çerçevesini çizecek olan s›n›r› ve tan›m› bilmek zorun-lulu¤uyla karfl› karfl›ya kalm›flt›r. Terörizm nedir? Terörist kimdir? Terörist ile suçluaras›ndaki fark nedir? Bu tür sorular karfl›s›nda yasa koyucular bu kavramlar› aç›k-l›¤a kavuflturmaya, subjektifli¤i ortadan kald›rmaya yönelik tan›mlar gerçeklefltirir-ken araflt›rmac› ve yazarlar da kendi alanlar›na bakan yönleriyle konuyu ele almak-tad›rlar. Laqueur’un 1977 y›l›nda söylemifl oldu¤u “Terörizmin detayl›, kapsay›c› veüzerinde görüfl birli¤i sa¤lanm›fl olan bir tan›m›n› yapmak için yap›lan tart›flmalardaha uzun bir süre devam edecek ve herhangi bir uzlaflmayla sonuçlanmayacakt›r”fleklindeki görüflü hala geçerlili¤ini korumaktad›r (Laqueur, 2002).

Terörizm, çok genifl bir yelpazeye sahip olan siyasal fliddetin özel bir türüdür.Terörizm, genel bir ifadeyle, belirli bir hedefe ulaflmak için siyasal nitelikli müca-dele içeren ve temel insan haklar›n› çi¤neyen dehfletli fliddet eylemidir (Ça¤lar,1997:123). Ergil’e (1980:1) göre terörizm; “kaç›rmadan cinayete kadar uzanan veamac› sindirme olan fliddet eylemlerine verilen add›r. Nedeni ne olursa olsun deh-flet, afl›r› bir alg›lamay› içerir. Bu afl›r› alg›lama, bir yanda yüksek dozda korku gi-bi bir ruh halini, di¤er yanda ise o durumu yaratan fiili ya da muhtemel fliddet ola-y›n› kapsar”. Belirli bir siyasi yap›y› de¤ifltirmek amac›yla belirli bir örgüt taraf›n-dan sistematik olarak uygulanan ve kitleleri pani¤e sokan fliddet hareketleri teröreylemleri veya terörizm olarak tan›mlanmaktad›r (Zafer, 1999a:10).

Psikolojik savafl›n önemli bir unsuru olan terörizm genel olarak geri kalm›fl ve-ya geliflmekte olan ülkelerde bulunan sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasal alan-lardaki eksikliklerin ve yanl›fllar›n istismar edilmesi ile var olan ya da sun’i olarakvar olmas› sa¤lanan sorunlara dayal› olarak organize edilen isyanc› düflünce ve ha-reketlerin siyasi bir amaç do¤rultusunda eyleme dönüfltürülmesi sonucunda orta-ya ç›kmaktad›r (Dilmaç, 1997:357-358). Terörizmin tarihi, korku ve dehflet yaymaksuretiyle bask› kurmak olarak alg›land›¤›nda çok eskilere kadar götürülebilir. An-cak Bal’a göre (2006:33) terör: “stratejileri bak›m›ndan modern ça¤›n bir ürünüdür.Terörizm daha çok sanayileflme insan›n›n keflfetti¤i mücadele tarz›n›n yaz›l› ifade-leri bütünüdür.

‹htilalden önceki dönemde sanayileflme ile birlikte Paris baflta olmak üzere bü-yük kentlere önemli oranda göçler yaflanm›flt›r. Bu göçler ayn› zamanda sosyal,ekonomik, flehir planlamas› ve suçlara iliflkin sorunlar› da beraberinde getirmifltir.Özellikle temel g›da maddelerine ulaflmada yaflanan ciddi zorluklar halk› pani¤eve fliddet içerikli eylemlere yönlendirmifltir. Olaylar›n büyümesi ile birlikte flehir-lerde korku, panik, asayiflsizlik, ya¤malar, linçler, komplolar, tuzaklar ve suikastlarmeydana gelmifltir. Halk›n göstermifl oldu¤u bu tür tepkiler “terör pani¤i” olaraktan›mlanm›flt›r. Olaylar›n artmas›, fliddet seviyesinin de ç›¤r›ndan ç›kmas› üzerinedevlet yönetimi terörizme çok sert tedbirlerle tepki göstermifltir. Olaylara kar›flan-lar tespit edilerek yakalanm›fl ve herkese ders vermek amac›yla ac›mas›z flekiller-de cezaland›r›lm›fllard›r. Bu uygulamalarla devlet, halk üzerinde korku ve bask›kurmaya çal›flm›fl, bir anlamda devlet terörü uygulanm›flt›r. Mevcut siyasi sistemeve idareye karfl› ihtilalcilerin kurmufl oldu¤u siyasi bir örgüt olan “Jakobenler” ken-dilerini tan›mlarken “terörist” terimini kullanm›fllard›r. Ancak burada kulland›klar›terörist kelimesine olumlu bir anlam yüklemifller, haks›zl›¤a, adaletsizli¤e, bask› vezulüme bafl kald›ran özgürlük savaflç›lar› ve fedaileri anlam›n› ifade eden bir anla-y›fl ortaya koymufllard›r. Jakobenlerin lideri Frans›z devrimci devlet adam› Maximi-len Robespierre’nin önderli¤inde 1785-1794 y›llar› aras›nda gerçeklefltirilen teröreylemleri dönemi sonunda 10 Haziran 1794 tarihinde ç›kar›lan bir kanunla ‹stiklal

1998. Ünite - Terör izm

Terörizm konusundauluslararas› alanda üzerindeuzlafl› sa¤lanm›fl tek birtan›m bulunmamaktad›r.

Terörizm kavram› ilk defaFransa’da 1785-1794y›llar›nda uygulanan terördöneminde ortaya ç›km›fl veFrans›z ‹htilal› s›ras›ndasiyasal ve sosyal eylemleritan›mlamak üzereJakobenler taraf›ndankullan›lm›flt›r.

Mahkemeleri kurulmufltur. Bu mahkemeler birkaç ay gibi çok k›sa bir zaman içe-risinde binlerce insan› ölümle veya hapisle cezaland›rm›flt›r (Zafer, 1999a:12-15).Bu dönem baflta olmak üzere 19. Yüzy›ldaki terör daha çok yeni ortaya ç›kan sa-nayileflme ve kentleflmesini devam ettiren bat› ülkelerindeki alt s›n›f›n (iflçileri)oluflturdu¤u kitlesel eylemlerden kaynaklanm›flt›r. Frans›z ‹htilali ile terörizm, mev-cut siyasal bask›ya karfl› bafl kald›rma ile s›n›rl› kalmam›fl, huzurlu, mutlu bir gele-ce¤e sahip olmak ad›na at›lan ad›mlara hizmet eden bir araç haline dönüflmüfltür.Bu flekilde ortaya ç›kan terörizm bask›c› totaliter rejimlerde özgürlükçü, adil yöne-timlerin beklentisini ifade etmifltir. Terör ile devletin halk› keyfi uygulamalar ile yö-netmesi, bask› alt›nda tutmas› anlafl›l›rken terörizm kavram› ile halk›n devlet idare-sini zay›flatmak veya ortadan kald›rmak amac›yla gizlice örgütlü olarak sald›r› veeylemler gerçeklefltirmesi ifade edilir. O dönemlerde terörizm siyasal bask› ve sos-yal kontrol arac› olarak kullan›lan devlet idaresi ve eylemleri ile efl anlaml›yd› (Al-tu¤, 1995:19). ‹htilal sonras› devletin uygulad›¤› ac›mas›z ve s›n›rs›z fliddeti ifadeetmek için kullan›lan terörizm kavram› daha sonraki süreçte bugünkü flekliyle, ya-ni devleti, sivil vatandafllar› hedef alan fliddet eylemlerini de içeren bir anlam ka-zanm›flt›r (Urhal, 2009:244). Terörizm devlete, topluma ve uluslararas› camiaya ilanedilmifl bir savaflt›r. Hiçbir yerel, ulusal veya uluslararas› kural ve kaideye tabi ol-madan toplumlar›n temel dinamiklerine, huzuruna, bar›fl›na, geliflmesine ve gele-ce¤e yönelik umutlar›na karfl› aç›lm›fl aç›k ve ac›mas›z bir savafl olan terörizm ar-t›k devletlerin ve vatandafllar›n güvenli¤ini tehdit eden bir yo¤unluk kazanm›flt›r(Altu¤, 1995:13).

Frans›z ‹htilalinden sonraki dönemlerde terör eylemleri genelde etnik milliyet-çilik ad›na gösteri düzenleme, adam öldürme, bombalama, suikast düzenleme gi-bi eylemler yoluyla kendini göstermifltir (Topal, 2005:39). 19. Yüzy›l, terörün orga-nize ve sistematik bir hale dönüfltü¤ü, ideoloji yönünün daha çok ön plana ç›kt›¤›ve stratejik bir yöntem olarak kullan›ld›¤› bir dönem olmufltur. Bu yüzy›lda dahaözgür ve huzurlu bir dünya kurmak hayali ve hedefleri iddias›nda olan anarflizmve komünizm gibi ak›mlar ortaya ç›km›fl ve h›zla yay›lm›flt›r. Anarflizm ilk önce fel-sefi ak›m olarak kendini göstermifl, daha sonra bu felsefi yönünü kaybederek de-¤iflik ideolojiler için bir kaynak ve ayn› zamanda araç haline dönüflmüfltür. Bu afla-madan sonra anarflizm art›k terörizm olarak an›lmaya ve kullan›lmaya bafllanm›flt›r(Urhal, 2009:244).

Terörizm, 20. Yüzy›lda da kendisine uygun bir ortam bulmufltur. Bu dönemdeterörizme esas teflkil eden unsurlar, ideolojiler olmufltur. Bu ideolojilerin bafl›ndada komünizm ile faflizm gelmektedir. Bu süreçte terörizmin temel amac› ve ifllevi,ideolojisine düflman olarak gördü¤ü siyasi sisteme tabi olarak yaflayan toplumukorkutmak, y›ld›rmak ve huzursuz etmek olmufltur. Terörizmin günümüzde geldi-¤i nokta küresel boyuttur. Yerel veya ulusal s›n›rlar› aflan terör daha çok küreselölçekli aktör konumuna gelmifltir. Böylece literatüre “küresel terör” olarak ifadeedilen yeni bir konsept girmifltir. So¤uk Savafl döneminde terör önemli ölçüdedevletlerin himayesi alt›na girmifl ve uluslararas› siyasi, ekonomik ve askeri güç re-kabetinde kullan›lan bir araç haline dönüflmüfltür. Devletler, kendileri aç›s›ndanbölgesel veya küresel rakip veya sorun kayna¤› gördükleri ülkeleri güçsüzlefltir-mek, istikrars›zlaflt›rmak amac›yla bu ülkelere karfl› talepleri olan, eylemler gerçek-lefltiren terör örgütlerini destekleme yolunu tercih etmifllerdir. Bu temel felsefeba¤lam›nda CIA, KGB, MOSSAD, MI6 gibi istihbarat örgütleri küresel düzeyde ge-nifl bir hareket alan›na sahip olmufllard›r. Bugün dünyada uluslararas› sistem önce-ki dönemlerden çok farkl› bir duruma gelmifltir. Bu durum daha çok tek kutuplu


Günümüzde terörizmdenildi¤inde ilk öncebireysel ve organizegruplar›n devlete veyatopluma yönelik fliddetiçerikli yasad›fl› eylemlerianlafl›lmaktad›r.

bir sisteme uymaktad›r. Sovyetler Birli¤i’nin da¤›lmas› ve bat› dünyas›yla entegras-yona girmesi ile birlikte so¤uk savafl dönemi sona ermifltir. Bu süreçte küresel te-röre iliflkin tan›mlama, düzenleme ve yapt›r›mlar daha çok ABD eksenli olarak ge-liflmifltir. Bu dönemde ABD adeta tam anlam›yla üstünlü¤ü ele alm›fl, dünyaya ye-ni bir düzen getirmeye yönelik politikalar ortaya koymaya çal›flm›flt›r. Bu ba¤lam-da dünyay› farkl› ve yeni bir kutuplaflma içine sokmufl, “biz ve ötekiler” fleklindebir tan›mlama grubu oluflturarak dünyay› flekillendirme yoluna gitmifltir. Bu ba¤-lamda, ABD, BM ve NATO gibi uluslarars› kurulufllar› kullanarak kendi kararlar›n›ve politikalar›n› küresel boyutta uygulamaya çal›flmaktad›r.

Küreselleflmenin sa¤lad›¤› avantajlar› teknolojinin f›rsatlar›yla zenginlefltirmekisteyen terör örgütlerinin eylem yapabilecekleri saha ve kullanacaklar› enstrüman-lar farkl›laflm›fl ve genifllemifltir. Uçak kaç›rmadan siber teröre, kitle imha silahlar›-na ve uluslararas› finans sektörüne kadar yeni alanlar ve yöntemler gelifltirilmifltir(Çakmak, 2008:13). Bu anlamda 2000’li y›llar uluslararas› terörün zirve yapt›¤› birdönemdir. 11 Eylül 2001’de New York’taki Dünya Ticaret Merkezi ve Washing-ton’daki Savunma Bakanl›¤› (Pentagon) binalar›na yap›lan uçakl› sald›r›lar sonucuyaklafl›k 5.000 kifli ölmüfl, yüzlerce kifli de yaralanm›flt›r. Bu olaydan sonra bafltaABD olmak üzere Bat› dünyas› “islami terör” kavram›n› ortaya atm›fl ve dünyadaadeta ola¤anüstü hal ilan etmifltir. Bu olay küresel terörde yeni bir dönemin haber-cisi ve bafllang›c› olmufltur. Bu sald›r›n›n ABD’ye ve bu flekilde sofistike bir yön-temle yap›lm›fl olmas›, ne kadar güçlü olunursa olunsun hiç bir ülkenin terör sal-d›r›lar› karfl›s›nda tam güvende olmad›¤› ve tek bafl›na terörle mücadele edemeye-ce¤i gerçe¤ini gözler önüne sermifltir.

2000’li y›llar küresel boyutta çok büyük yank› uyand›ran terör eylemlerine sah-ne olmufltur. 11 Eylül sald›r›lar›ndan sonra 12 Ekim 2002 tarihinde Rusya’n›n bafl-kenti Moskova’da Çeçen militanlar›n tiyatro binas›ndaki izleyicileri rehin almas› ilebafllayan eyleme polisin silahl› operasyon düzenlemesi sonucunda 115 kifli ölmüfl-tür. Di¤er taraftan, 29 Ekim 2003 tarihinde ‹stanbul’da ‹ngiliz bankas› HSBC ve ‹n-giliz Konsoloslu¤u önünde meydana gelen patlamalarda 27 kifli ölmüfl, yaklafl›k500 kifli de yaralanm›flt›r. 11 Mart 2004 tarihinde ‹spanya’n›n Madrid flehrinde dörtyolcu treni havaya uçuruldu. 191 kiflinin hayat›n› kaybetti¤i bu olay adeta Avru-pa’n›n 11 Eylül’ü olarak an›ld›. Terör olaylar›ndan daha sonra ‹ngiltere de etkilen-di. 7 Temmuz 2005 tarihinde, G-8 zirvesi ve 2012 Olimpiyat seçimleri için dünya-n›n gündeminde olan ‹ngiltere’de, Londra’n›n üç ayr› metro istasyonuna ve çift kat-l› toplu tafl›ma arac›na bombal› terör sald›r›s› düzenlendi. Bugün geldi¤i noktadaterörizm dünyan›n karfl› karfl›ya kald›¤› dünya bar›fl›n› tehdit eden uluslararas› birsorundur. Terör 1970’li y›llardan itibaren artarak devam etmektedir. Toffler’in;“Toplumlarda hoflnutsuzluklar›n oluflturdu¤u küçük gruplar›n varl›¤› kaç›n›lmaz-d›r. Ancak siyasi sistem, dengesini ve gücünü korudu¤u sürece bu durum çok dafazla korku verici olarak kabul edilmemektedir” demek suretiyle terörizm için herzaman belirli flartlar›n elveriflli bir flekilde var olaca¤›na iflaret etmektedir. Bu yüz-den, terörizmin sona erece¤i ve bir daha ortaya ç›kmayaca¤› bir dönemin gelece-¤ini ileri sürmek, her ne kadar çok ümit edilse de, pek de inand›r›c› bir iddia de-¤ildir. Terörün sona erdirilmesi için gerçek anlamda uluslararas› uzlaflman›n ve ifl-birli¤inin olmas› gerekti¤i s›kça ifade edilmesine ra¤men, maalesef bu görüfller te-mennide bulunmaktan ileriye gidememektedir. Ülkeler uluslararas› ç›kar politika-s› alt›nda teröre destek vermekten vazgeçmedikleri sürece terörizm varl›¤›n› de-vam ettirecektir. Bu ac› gerçekler göz önünde bulunduruldu¤unda, terörün gele-cekte de dünya bar›fl›n› ve güvenli¤ini tehdit eden bafll›ca sorun kayna¤› olmayadevam edece¤i görülmektedir.


ABD’de gerçeklefltirilen 11Eylül sald›r›lar› küreselterörizm alg›s›nda yeni birdöneme iflaret etmektedir.Bu sald›r› ile birlikte, UsameBin Ladin’in liderli¤iniyapt›¤› “El-Kaide” adl› örgütküresel tehdit olarak ilanedilmifltir.

Uluslararas› Sözleflmelerde TerörizmMilletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) 1935 y›l›nda Kopenhag Konferans›’nda “Te-rörün Önlenmesi ve Cezaland›r›lmas›” ile “Uluslararas› Ceza Mahkemesi Kurulma-s›” hakk›nda iki önemli sözleflme metni ortaya koymufltur. Bu sözleflmeler dahasonra 16 Kas›m 1937 tarihinde Cenevre’de imzalanm›flt›r. ‹mzalanan bu sözleflme-ye göre terörizm; bir devlete karfl› ve belli kifli ya da gruplar veya toplumun bütü-nü üzerinde belli bir niyetle ve planl› olarak terör durumu yarat›lmas›na yöneliksuçlar” olarak tan›mlanm›flt›r (Gündüz, 1994:52). Birleflmifl Milletler kuruldu¤u ta-rihten günümüze kadar her zaman terörizmin karfl›s›nda olmufl, terör eylemlerineyönelik uluslararas› sözleflmeler ve bildiriler haz›rlam›flt›r. Öz tan›lama hakk›n›nkullan›ld›¤› düflünülen ulusal kurtulufl hareketlerinin konumunun belirlenmesindeyaflanan belirsizlikler nedeniyle de terörün tan›mlanmas›nda sorunlar bulunmakta-d›r. Bir zamanlar terörist olarak ilan edilen bir örgüt ve lideri daha sonra ülkelerinyönetim kadrosunda yer al›p meflru aktörler olarak kabul edilebilmektedir. Terö-rizm ile özgürlük mücadelesi aras›nda ne tür farklar›n oldu¤u konusunda halenuluslararas› alanda görüfl birli¤i yoktur. Bu nedenledir ki, bir ülke için terörist veterör örgütü olarak kabul edilen bir anlay›fl bir baflka devlet (veya devletler) tara-f›ndan özgürlük savaflç›lar› ve özgürlük mücadelesi veren örgütler olarak görüle-bilmektedir. Bu durum bazen otoriter devlet yönetiminin hâkim oldu¤u ülkelerdeçok daha belirgin olmaktad›r. 2011 y›l›, Orta Do¤u’da Arap Bahar› y›l› olmufltur.Tunus, M›s›r, Libya ve Suriye’de bask›c› yönetimlere karfl› gelen, gösteri yapan kit-leler o ülkelerin yönetimleri taraf›nda terörist olarak görülüp en sert flekilde ceza-land›r›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Ancak, dünya o insanlar› özgürlük ve demokrasi özle-minde olan masum vatandafllar olarak kabul etmifl ve bu yüzden de bu insanlarave onlar›n demokrasi hareketlerine destek vermifllerdir.

TerörTerör, dehflete düflürmek, korkutmak ve korkutup kaç›rmak anlam›na gelen Latin-ce kökenli “terrere”den türetilmifltir. Terör, Türkçe’de afl›r› korkuya neden olan,yakmaya ve y›kmaya yönelik, fliddetli k›zg›nl›k ve öfke hali durumlar›n› ifade et-mek için de kullan›lmaktad›r. Terör, Latince’den al›nd›¤› 13.Yüzy›l’dan itibaren bi-reysel psikolojik ruh hali olan korku durumunu ifade etmektedir (Zafer, 1999b:9).Ansiklopedik Siyasi Terimler ve Örgütler Sözlü¤ü’ne (1993:124) göre terör; “kamuotoritesini veya toplum yap›s›n› y›kmak için giriflilen korku ve y›lg›nl›k yaratan flid-det hareketleri” olarak tan›mlanmaktad›r. Terörle ilgili yap›lan tan›mlarda ortaya ç›-kan ortak görüfl; terörün mutlaka fliddet içerdi¤i, uygulanan fliddetin sistematik ol-du¤u ve farkl› flekillerde baflvurulan bu fliddetin belirli bir amac›n gerçeklefltirilme-sine yönelik olarak kullan›ld›¤› yönündedir (Çitlio¤lu, 2006:97). Araflt›rmac›, aka-demisyen ve yazarlar aç›s›ndan ise terör, özü itibariyle toplumsal bir olgu olarakgörülmekte ve politik amaçlar do¤rultusunda fliddet kullanarak veya kullanma teh-didinde bulunarak genifl halk kitlesinde korku ve güvensizlik havas› yaratmaya yolaçan eylemler olarak anlafl›lmaktad›r (Gündüz, 1996:54). Terör kapsam›na girenörgütlerin elemanlar›na ve bu eylemleri gerçeklefltiren kiflilere de terörist denmek-tedir. Belkemi¤ini ideoloji, örgüt ve fliddet üçgeni oluflturmaktad›r.

‹slam tarihinde ikinci Halife Hz. Ömer, üçüncü Halife Hz. Osman ile dördüncüHalife Hz. Ali siyasi amaçl› ifllenen terör eylemleri (suikastlar) sonucu flehit olmufl-lard›r. Roma ‹mparatoru Sezar’›n siyasi rakipleri taraf›ndan öldürülmesi de ayn› fle-kilde bir terör olay›d›r. Cumhuriyetçi Brutus, Sezar’› iktidardan devirerek Cumhuri-yeti kurmak için bu eylemi gerçeklefltirmifltir. Türk siyasi tarihinde kara leke olarak


Terörizm kavram› Frans›z‹htilali ile birlikte literatürdeyer alm›flt›r. Terör iseinsanl›k tarihi boyunca varolan bir kavramd›r. Tarihselgeçmiflte devletler aras›savafllar kadar bireysel teröreylemleri de ayr› bir önemliyere sahiptir.

yer alan darbeler ve darbe giriflimleri de bu anlamda birer terör eylemidir. Darbeler,muht›ralar ve darbe giriflimleri mevcut siyasal yap›y› ve iktidar› ortadan kald›rmakveya gücünü zay›flatmak amac›yla silahl› kuvvetler ile farkl› kurum ve kesimlerin ifl-birli¤i içerisinde uygulamaya geçirilmifldir. Demokrasi gelifltikçe, siyaset alan› güç-lendikçe ve toplum daha duyarl› hale geldikçe bu tür giriflimlerin hareket alan› da-ralmakta, önü kesilmekte ve böylece baflar› olas›l›¤› da ortadan kalkmaktad›r.

Sicariiler, tarihin bilinen ilk terör örgütlerindendir (Laqueur, 2002). Bu örgütM.Ö. 73-76 y›llar›nda var olmufltur. Geri kalm›fl bölgelerden gelen erkeklerdenoluflan, kat› bir hiyerarflik yap›ya sahip dini motifli bu örgüt, genelde hedeflerinegündüz kalabal›k ortamlarda arkadan gerçeklefltirdikleri sald›r›lar ile nam salm›fl-lard›r. Elbiselerinin alt›nda saklad›klar› k›sa k›l›çlar›yla sald›r›y› gerçeklefltiren örgütelemanlar› daha sonra kalabal›k içine kar›flarak gözden uzaklafl›yorlard›. Romal›la-ra karfl› savaflan Sicariiler, Ananias rahiplerinin manast›rlar›n› ve Herodes Sülale-si’nin saraylar›n› da tahrip etmifllerdir. Bu örgüt, borçlar›n tahsil edilmesini önle-mek amac›yla tefecilerin senetlerini ve devlet arflivlerini ortadan kald›rmak suretiy-le k›smen organize suç örgütü gibi de faaliyet göstermifltir. XI. Yüzy›l’da, Ortado-¤u’da ortaya ç›kan Haflflafliler de tarihin bilinen en eski dini motifli terör örgütle-rindendir. Hasan bin Sabbah’›n kurucusu ve lideri oldu¤u bu örgüt, kendilerinibask› alt›nda tuttuklar›n› iddia ettikleri Selçuklulara karfl› terör eylemleri yapmaksuretiyle mücadele etmifllerdir. Oldukça küçük bir grup olan ‹smailiye mezhebineba¤l› bu örgüt suikastlar konusunda uzmanlaflm›flt›r (Altu¤, 1995).

Terörizm ile Terör ‹liflkisiTerör ile terörizm ayr› kavramlar olmakla birlikte bu iki kavram ayn› anlamda kul-lan›lmaktad›r. Türkçe literatürde terör ço¤u kez terörizm kavram› ile birlikte ‘y›ld›r-ma, tedhifl, tedhiflçilik, korku salma’ sözcükleriyle birlikte kullan›lmaktad›r. Terö-rizm, siyasal amaçlar do¤rultusunda planl› ve isteyerek meydana gelirken; terörher zaman iradi bir flekilde ortaya ç›kmayabilir. Ancak, günümüz konuflma dilindebu iki kavram aras›ndaki fark tamamen ortadan kalkm›fl gibidir. Terörün özündeumutsuzluk psikolojisi vard›r. Bu nedenledir ki baz› dillerde terör eylemlerini ger-çeklefltirenler ‹spanyolca kökenli ‘desparados’, yani ‘umutsuzlar’ s›fat› ile tan›mla-n›r (Altu¤, 1995). Bu iki kavram› birbirinden ay›rmak isteyen Bal (2006:8) flöyle de-mektedir: “Terör, k›saca silahl› eylemler marifetiyle kendini ve davas›n› duyurma;terörizm ise, bu eylemleri savunan, stratejilerini anlatan, aktaran, gelifltiren bir dü-flünce disiplini veya ak›m›d›r. Teröristler yer alt›na girer, gizlilik içerisinde çal›fl›r,eylemlerini yapar ve sonuçta bu eylemlerinin amaçlar› do¤rultusunda propaganda-ya yönelir. Terörizm ise bu aflamadan sonra devreye girer. Terörle terörizm ço¤un-lukla kar›flt›r›l›r, ancak birincinin stratejik eylem, ikinci kavram›n ise stratejik söy-lem oldu¤unu belirtmek gerekir”. Terörizm, politik hedeflere ulaflmak için kat› birhiyerarflik örgüt yap›s› içerisinde sürekli bir flekilde terör eylemlerini temel bir yön-tem olarak benimseyen bir stratejik konsepttir.

Terör, büyük çapl› korku veren ve bireylerde y›lg›nl›k meydana getiren eylemdurumunu, silahl› eylemler yoluyla örgütünü ve davas›n› duyurmay› ifade eder.Terörizm ise, siyasal amaçlar için mevcut siyasi sistemi yasa d›fl› yollardan de¤ifltir-mek amac›yla örgütlü, silahl›, sistemli ve sürekli terör eylemlerini kullanmay› birstrateji olarak benimseme durumunu tan›mlar. Bu anlamda terörizm, terör eylem-lerini savunan, stratejilerini anlatan, aktaran, gelifltiren bir düflünce disiplini veyaak›m›d›r da denebilir (Urhal, 2009:267). Terör ve terörizme iliflkin olarak yap›lantan›mlar›n hiç biri tek bafl›na bu kavramlar› mükemmel bir flekilde izah edememifl-


Terörizm stratejik bir söylem,terör ise stratejik bir eylemolarak tan›mlanabilir.

tir. Bu durum özellikle terörle mücadele alan›nda önemli sorunlara yol açmakta-d›r. Evrensel bir tan›m›n olmay›fl› nedeniyle ülkeler aras›nda terör sorununun tes-piti, tan›mlanmas› ve mücadeleye yönelik ad›mlar›n at›lmas› konusunda ülkeleraras›nda görüfl ve davran›fl farkl›l›klar› görülmektedir. Yukar›da ifade edilen tan›m-lar ve aç›klamalar ›fl›¤›nda terör eylemlerini iflleyen bireyler ‘terörist’ olarak tan›m-lan›rken terörizm içinde yer alan bireyler terörist olarak tan›mlanamaz. Bu temelfarkl›l›kdan dolay› terörle mücadele ve terörizmle mücadele birbirinden ayr› düflü-nülmeli, bunlarla mücadelede kullan›lan yöntemler de farkl› olmal›d›r. Terörle mü-cadele as›l olarak güvenlik güçlerinin görev alan›na girerken, terörizmle mücade-le baflta devletin çeflitli kurumlar› taraf›ndan iflbirli¤i içinde yürütülmelidir. Terörçok yönlü bir sorundur, bu nedenle de çok yönlü ve boyutlu bir yaklafl›m içindeele al›nmay› ve mücadeleyi gerekli k›lmaktad›r (Cerrah, 2011:264).

Siyasi SuçÜzerinde görüfl birli¤i sa¤lanm›fl bir terör tan›m›n›n olmamas›n›n nedenlerindenbiri de “terör suçlar›yla” “siyasi suçlar” kavramlar›n› birbirinden ay›rmadaki zorluk-tur. Kendi ülkesinde terörist olarak görülen birçok kifli di¤er baz› ülkelerde “dü-flünce suçlusu” veya “siyasi suçlu” olarak tan›mlanabilmektedir. Bu kifliler gittikle-ri ülkede siyasi s›¤›nmac› olarak kalabilmektedir. Bu önemli f›rsat› de¤erlendirmekamac›yla, vatandafl› oldu¤u ülkede hiçbir terör örgütü veya eylemi ile ba¤lant›s› ol-mayan kiflilerin de siyasi s›¤›nma hakk›n› elde edebilmek için kendilerini siyasisuçlu gibi gösterdikleri bilinmektedir.

Terör suçu ile siyasi suç kavramlar› efl anlaml› gibi kullan›lmaktad›r. Siyasi suçkavram› Türkiye’de genellikle düflünce suçu ya da fikir suçu kapsam›nda tart›fl›l-maktad›r (Befle, 2004:56-58). Bu yanl›fl teflhisten dolay› ülkeler, soruna farkl› tep-kiler verebilmektedir. Di¤er taraftan ülkeler terörle ilgili tespit ve politikalar›ndapolitik, ekonomik ve askeri ç›karlar› do¤rultusunda hareket etmektedir. Suç iflle-yen, terör eylemlerinde bulunan bir terörist veya terör örgütü lideri daha sonra birbaflka ülkeye kaçmakta veya örgütünün merkezi yap›lanmas›n› bir baflka ülke top-raklar› içerisinde devam ettirmektedir. Bu durumda teröristin bulundu¤u ülke, si-yasi suçlular›n iadesinin mümkün olmamas› nedeniyle söz konusu suçu, siyasi suçolarak görmekte, böylece herhangi bir yarg›lama yapmamakta ve suçluyu da iadeetmemektedir. Bu durum bazen çok daha ileri boyutta olabilmektedir. Baz› ülke-ler terör örgütünün eylemlerini kendileri aç›s›ndan yararl› sonuçlar do¤uran bir f›r-sat olarak görmekte, bu nedenle de terör örgütüne çok çeflitli avantajlar sunabil-mektedir. Bu anlamda örgüt lideri ve üst düzey yönetimine do¤rudan yada dolay-l› olarak her türlü deste¤i vermektedir.

Anarfli, Anarflist ve AnarflizmTürkiye’de, özellikle 1970’li y›llarda, anarflizm ile terörizm, anarflist ile de teröristefl anlaml› bir flekilde kullan›lm›flt›r. Bu dönemde meydana gelen olaylara kar›flaneylemcilere genelde anarflist denilmifltir. Anarfli, anarflist ve anarflizm kavramlar›Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi’nde (1986) flöyle tan›mlanmaktad›r: “Anar-fli: 1) Hükümetsiz kalan ya da iktidar›n, karfl›t siyasal, ekonomik ve toplumsal güç-ler aras›nda uzlaflt›rma görevini art›k yerine getiremedi¤i bir toplumun durumu, 2)Kurals›zl›k, yönlendirici bir ilkenin bulunmamas› ya da bu ilkelere uyulmamas› yü-zünden baz› etnik alanlarda ortaya ç›kan düzensizlik ve kargafla durumu. Anarflist:1) Anarflizmi savunan, bu ö¤retiyi destekleyen ve onun için mücadele eden kifli, 2)


Kamuoyunda genelde siyasisuç ile terör suçu ayn›anlam› ifade ediyormufl gibibir alg› olmakla birlikte iflinesas›nda siyasi suç büyükölçüde düflünce ve fikir suçuolarak fliddet ça¤r›s›içermeyen ifade özgürlü¤ükapsam›ndade¤erlendirilmelidir.

Otoriteye bafl kald›ran, her türlü vesayeti ve kural› reddeden kifli. Anarflizm: Bire-yin her türlü devlet vesayetinden kurtar›lmas› gerekti¤ini ileri süren siyasal görüfl.”

Tam ve s›n›rs›z bireysel özgürlükten yana olan anarflizm hiç bir flekilde örgüt-lenmeyi kabul etmemekte, örgütlenmenin her türlüsünü reddetmektedir. Bu ne-denle anarflistler düzenli bir örgütsel yap› olarak ortaya ç›kmam›fllard›r. Bireyeemir veren kurumlar›, düzenleri ve kurallar› ortadan kald›rarak, bireyi kay›ts›z flart-s›z özgür k›lmay› amaç edinen bir ideolojidir. Bu anlay›fla göre birey ve toplum hü-kümetsiz olabilir ve o zaman herkes tabii haklar›n› muhafaza eder ve yetenekleri-ni en üst seviyede gelifltirir (Bolay, 1984:30). Anarflizm bireyi herfleyin üstünde tu-tarak eflitli¤e ve adalete giden tek yolun otoriteyi bütünüyle ortadan kald›rmaktangeçti¤ini ileri süren ideolojik ak›md›r. Anarflizm, bu aç›dan her türlü otoriteyi red-deden ve otoritenin y›k›lmas›n› hedefleyen bir siyasal görüfltür. Bu düflünceye gö-re, mevcut yönetimin y›k›lmas› ve yerine hiçbir otoritenin geçmemesi ancak güçkullanarak gerçeklefltirilebilir. Bu amac›n› terörizmle gerçeklefltirme yolunu seç-mektedir. Yani anarflizm bir ideolojidir ve amac›na ulaflmak için terörizmi kullan-maktad›r. Terörizm de mevcut siyasal sistemi hedef alarak onu y›kmak istemekte-dir. Ancak terörizm bununla yetinmeyerek, mevcut sistemin yerine baflka bir sis-tem kurmay› hedeflemektedir.

Gerilla ve Gerilla Savafl›Terörizm ile ilgili en dikkat çeken kavram karmaflas› terörist ile gerilla (özgürlüksavaflç›s›) aras›nda yaflanmaktad›r. Kamuoyunda ço¤u kez gerilla ile terörist kav-ramlar› ayn› anlamda an›lmakta ve kullan›lmaktad›r. Bu iki kelime hukuki, felsefi,politik ve ahlaki olarak birbirinden çok farkl›d›r. Terörist, terörizmi savunan ve be-lirli siyasi amaçlar do¤rultusunda korkutmak, sindirmek ve y›ld›rmak amac›yla flid-det kullanan, en basit ifadeyle, terör eylemlerinde bulunan kifli demektir (Yunu-so¤lu, 1996:78).Terörist, terörizmle ilgili, tedhiflçi, terör yapan, terörizm yanl›s›, te-rör eylemlerine kat›lan olarak da tan›mlanabilmektedir (Çakmak, 2008a). Gerillaise, ülkesi yabanc› ülke askerleri taraf›ndan iflgal edilmifl halklar›n içinden ç›kan veprofesyonel asker olmayan sivil savaflç›lard›r. Teröristler asker sivil, yafll› çocuk, ka-d›n erkek ayr›m› yapmaks›z›n kasten herkesi hedef al›rken gerillalar askeri kuralla-ra uyarlar, ülkelerini iflgal eden askeri birliklere (askerlere ve onlar›n bulundu¤u te-sislere) yönelik sald›r› gerçeklefltirirler ve sivil hedeflere karfl› eylem yapmazlar.

Gerilla kavram›n›n ilk defa 1808-1813 y›llar› aras›nda Napolyo’nun ‹spanya’y›iflgalindeki direnifl esnas›nda ortaya ç›kt›¤› ifade edilmektedir (Befle, 2002:46). Ge-rilla savafl› ya da gayri nizami harp, bir savafl tarz› olarak savafl›n kendisi kadar ta-rihsel bir geçmifle sahiptir. Bununla birlikte, gerilla savafl›n›n özellikle 1940’l› y›llar-dan itibaren günümüze kadar gelen süreçte yeniden önem kazand›¤› görülmekte-dir. Mao, gerilla savafl›n›n siyasi boyutlar› üzerinde en yo¤un flekilde kafa yoran-lardan birisidir. Mao, bu ba¤lamda, köylü s›n›f›n›, devrimci mücadelenin lokomo-tifi olarak görmüfl ve k›rsalda gayri nizami silahl› mücadele kavram›n› kapsaml› birflekilde gelifltirmifltir. Günümüzde de gerçekte terör örgütü olan baz› gruplar stra-tejik ve taktik olarak gerilla yöntemlerine baflvurmakta ve hatta bazen kendilerinigerilla savaflç›s› olarak nitelemektedirler. Bu türden nitelemenin en baflta gelen ne-denleri aras›nda gerilla etiketinin kamuoyunda daha sempatik bir alg› oluflturmas›ve gerilla olgusunun uluslararas› hukukta farkl› ve avantajl› bir statüye sahip olma-s› gelmektedir. Uluslararas› hukuk gerillay› tan›r ve onlar›n baz› haklar›n› garantialt›na al›r. ‹flgale karfl› mücadele veren bu gruba halk›n hepsi de¤il, de bir k›sm›-n›n destek vermesi halinde mücadele eden kifliler gerilla de¤il ayr›l›kç› terörist ola-


Anarflizmde mevcut sistemi,otoriteyi y›kma ve böyleceherhangi bir yönetimyap›s›n›n olmad›¤›, bireyintamamen özgür ve serbestoldu¤u bafl›bofl bir sistemamac› varken; terörizm,mevcut sistemi y›k›p yerinekendi istedi¤i yeni bir rejimigetirmeyi amaçlar.

Teröristler, kendileriningerilla olarakadland›r›lmas›ndan oldukçamemnun olurlar. Ancakgerek hukuki gereksesosyolojik anlamda gerillaile terörist kavramlar› farkl›anlamlar tafl›maktad›r.

rak adland›r›l›r (Çakmak, 2008b:30). 12 A¤ustos 1949 tarihli ‘Cenevre SözleflmeleriEk Protokol 1’e göre teröristler, ‘imtiyazs›z savaflç›’ statüsünde de¤erlendirilmekteve savafl suçlular› statüsünden farkl› konumda bulunmaktad›r. Bu nedenle teröristörgütler, uluslararas› hukukta bulunan savafl esiri uygulamas›na tabi de¤illerdir.Gerilla savaflç›lar› ise savafl hukukuna tabidir ve onlara teröristlere tan›nmayan birstatü tan›nm›flt›r.

Terörist ile gerilla aras›ndaki fark› anlat›n›z?

Siber TerörizmSiber terörizm, siyasi bir motivasyonla, önceden planlanan, neticede toplumlardakorku ve endifle yaratmay› hedefleyen bilgisayar ve bilgisayar sistemleri ile inter-net teknolojisi ve imkanlar›na yönelik yap›lan eylemler olarak tan›mlanabilir. Te-rör örgütleri, özellikle 1990’l› y›llardan itibaren teknolojinin bütün imkanlar›ndanyararlanmakta, kendilerini gelifltirmektedirler. Terör örgütleri siber ortamda en çokinternetin sa¤lam›fl oldu¤u imkanlar› kullan›rlar. Bu yol daha çok propaganda, e¤i-tim, haberleflme, bilgi toplama ve sanal sald›r› amaçl› olarak kullan›lmaktad›r (Al-kan, 2007:106). Öyle ki, terör örgütleri bu yolla bir ülkenin savafl uçaklar›n›, haber-leflme sistemini, finans sistemini, nükleer tesislerin bilgisayar sistemlerini bir virüs-le çal›flamaz hale getirebilir (Çakmak, 2008a:39). Siber suç ile siber terörizm aras›n-da benzerlik olmakla birlikte ikisi birbirinden farkl›d›r. Bu farkl›l›klar eylemin flid-deti, nedenleri, motivasyonu, hedefleri ve failleri aç›s›ndan de¤erlendirilmektedir.Bununla birlikte en önemli ay›rt edici unsur siber terörizmin siyasal bir amaç, si-ber suçun ise kiflisel bir nedenle (büyük ço¤unlukla ekonomik ç›kar) yap›lmas›d›r.

TERÖR‹ZM‹N UNSURLARITerörizmin unsurlar› hem terör örgütü kavram›n›n hem de terör suçunun belirlen-mesinde, özellikle hukuki aç›dan önemli bir yere sahiptir. Devlete veya siyasal re-jime yönelik bir eylemin terör suçu kapsam›nda de¤erlendirilebilmesi için belirliunsurlar›n varl›¤› flartt›r (Dilmaç, 1997:65). Kimi yazarlara göre terörizmin dört te-mel unsuru vard›r. Bunlar ma¤dur, motif, kast ve yöntemdir. Terör sadece belirlimakamda bulunan, toplumsal, siyasal konumlar› olan kiflileri de¤il masum insan-lar› da hedef al›r. Terör sald›r›s›n›n motifi, ideolojik bir özellik tafl›r ve politiktir. Si-yasi, askeri, etnik, ideolojik veya dinsel amaçlar›n baflar›lmas› hedeflenir. Suç ka-s›tl› olarak, yani bilerek ve isteyerek ifllenir. Amaca ulaflmak için kullan›lan en be-lirgin yöntemler ise fliddet, cebir, korkutma ve bask› alt›na almad›r (Kaya, 2005:24).

Terörizm, hedef ald›¤› toplumun sosyal yap›s›n› tahrip etmek ve karfl›t kutup-lar oluflturmak istemektedir. 3713 Say›l› Terörle Mücadele Kanununa göre teröriz-min temel unsurlar›: belirli bir ideolojiye sahip olunmas›, illegal bir örgütlenmeninolmas› ve silahl› fliddet eylemlerine baflvurulmas› olarak tan›mlanm›flt›r. ABD’nin1972 y›l›nda BM Genel Kuruluna sundu¤u “Belirli Baz› Milletleraras› Terör Eylem-lerinin Cezaland›r›lmas› ve Önlenmesine Dair Sözleflme Tasla¤›” ile terörizminuluslararas› olma boyutu ortaya konmufl ve bu görüfl uluslararas› camiada kabulgörmüfltür (Zafer, 1999a:71). Terörizm, zaman içerisinde ve ülkeler aras›nda farkl›anlamlar ifade etmekle birlikte genel olarak belirli ortak özellikleri tafl›r. Teröriz-min bafll›ca unsurlar›n› dört bafll›k alt›nda özetlemek mümkündür. Bunlar: ‹deolo-ji, fliddet, örgüt ve uluslararas› olma unsurlar›d›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Terörizm özü itibariyle fliddetunsurunu içermekte,ideolojik bir yönübulunmakta, halk›korkutmay› ve sindirmeyihedeflemekte ve devletotoritesini y›pratmay›amaçlamaktad›r.

‹deoloji Unsuru‹deoloji, Latince ‘eidos’ ve ‘logos’ kelimelerinin biraraya getirilmesiyle oluflmufl birkavramd›r. Çok k›sa bir ifadeyle ‘fikirlerin bilimi’ anlam›ndad›r. Bu yönüyle ideolo-ji, fikirlerin nas›l olufltu¤u, benimsendi¤i ve bu fikirlerin kendi aralar›nda nas›l bü-tünlefltirilip kendi içinde tutarl›, uyumlu bir sistemler bütünü haline getirilmesiyleile ilgili bir kavramd›r. ‹deoloji, siyasi veya toplumsal bir doktrin meydana getirenve bir hükümetin, partinin veya sosyal s›n›f›n politika ve faaliyetlerine yön verendüflünce ve görüfller sistemi olarak tan›mlanabilir (Meydan Larousse, 1986). Top-lumlarda siyasi, dini, iktisadi ve felsefi doktrinler genelde ideoloji ifllevini görürler.‹deolojiler insanl›k tarihi boyunca her zaman toplumlarda önemli bir iflleve sahipolmufllard›r. ‹nsanlar›n yaflam nedenlerini, dünyadaki amaçlar›n› aç›klamaya çal›flanideolojiler özellikle toplumlar›n buhranl› dönemlerinde bireylere ve toplumlara be-lirli hedefler göstermek suretiyle karamsarl›¤a kap›lmamalar›n›, gelece¤e ümitlebakmalar›n› sa¤layan itici bir güç rolünü yerine getirir. Bu aç›dand›r ki, her toplu-mun kendine has de¤erleri ölçüsünde belirli ideolojiler etraf›nda bir araya geldi¤igörülmektedir. fiüphesiz, toplumu yönetenler ile lider konumunda olan kifliler, top-lumlar›na benimseyebilecekleri ve takip edebilecekleri bir ideolojiyi ortaya koymakve göstermek durumundad›r (Alkan, 2000:29). ‹deoloji kavram›n› ilk kez Frans›zdüflünür Tracy’nin kulland›¤› ifade edilmektedir. Tracy’den yaklafl›k 50 y›l sonra iseMarks, ideoloji için; “bir insan›n ya da toplumsal bir grubun zihninde egemen olanfikirler, tasar›mlar sistemi” fleklinde bir tan›mlama yapm›flt›r (Althusser, 1991).

Bir ideolojinin varl›¤›ndan söz edebilmek için kendi içinde tutarl› bir düflünceve fikir sistemine ihtiyaç vard›r. Dolay›s›yla, bir terörist örgütten söz edebilmek içinsiyasi bir fikir etraf›nda, belirli bir hedefe yönelik olarak biraraya gelen, hareketeden insanlar›n varl›¤› gereklidir. Bu aç›dan ideoloji, terörist yap›lanmalar›n daya-nak ve hareket noktas›n› oluflturur. Bir terör örgütü için ideoloji, hedef olarak ta-n›mlad›klar› noktaya ulaflabilmeleri için takip etmeleri gereken yoldur, yasad›fl› ha-reketlerinin rehberidir. Terörist örgütlerin belirli bir amaç do¤rultusunda sistema-tik ve iç tutarl›l›k denklemi ile gelifltirdikleri görüfller ve fikirler sahip olunan ide-oloji ekseninde flekillenir. Terör eylemlerinin türleri, hedefleri ve yöntemleri ile ör-gütün eleman temin etme ve e¤itme programlar› hep mevcut ideoloji unsuruna gö-re belirlenir ve flekillenir. Di¤er taraftan, örgütlü suçlar ba¤lam›nda, ideoloji unsu-runun yer almad›¤› fliddet içeren bir hareket terör olarak tan›mlanamaz (Dilmaç,2004:360). Bu tür eylemler ve bunlar› gerçeklefltiren yap›lanmalar ç›kar amaçl› or-ganize suç örgütü ve faaliyeti kapsam›nda de¤erlendirilir. ‹nsanlar çok eski tarih-lerden beri sahip olduklar› ideoloji ad›na fliddete baflvurmay› ola¤an görmektedir.Terör örgütleri de bir ideoloji ad›na örgütlenmeye gitmekte, eylem yapmakta vefliddet kullanmaktad›r. ‹deoloji, silahl› bir terör örgütünün en önemli zenginli¤i,sermayesi ve gelece¤e yönelik hayali, düflü olarak kabul edilir. Bu hayal, örgütad›na geçmifli, yaflan›lan an› ve gelece¤i aç›klar, teröristlerin düflüncelerini ve an-lay›fllar›n› flekillendirir, uygun görmedikleri yasalara karfl› silahl› mücadeleyi teflvikeder. Teröristler, yaflamlar›n› hiçe saymak ve göz k›rpmadan öldürebilmek için pe-flinden koflacaklar› bir ideolojiye ihtiyaç duyarlar.

Türkiye’de ve dünyada teröre kaynak oluflturan ideolojileri 3 temel bafll›k alt›n-da toplamak mümkündür. Bunlar; Marksist-Leninist ‹deoloji, Etnik Milliyetçi ‹deo-loji ve Dini motifli ‹deolojilerdir. Terör örgütü elemanlar› için, hizmet ettikleri da-valar›, peflinde gittikleri ideolojileri her fleyleridir. Yaflamlar›n›, eylemlerini ideolo-jileri ekseninde planlar ve uygulamaya koyarlar. Örgüt ideolojisinin peflinde giden-


Marks ve Engelskendilerinden öncekisosyalist ak›mlar› ideolojiolarak tan›mlam›fllard›r.Marks’›n bak›fl aç›s› eleal›nd›¤›nda ideoloji herhangibir soyal grubun yaflam›nayön veren flekillerinbütünüdür (Dilmaç,1997:70)

ler için davalar› her fleydir. ‹nand›klar› dava için her fleylerini feda etmeyi bir gö-rev bilirler. Örgütsel yap›lanma içinde aile, kardefl, arkadafl, özgürlük ve gelecekyoktur, her fley, tüm yaflam örgüt ideolojisine göre düzenlenir (Dilmaç, 2004:360).

fiiddet Unsuru‹nsan›n oldu¤u her yerde fliddet de her zaman var olmufltur. Bask›, korkutma, ezi-yet, sindirme, öldürme, cezaland›rma ve bunlar›n yan› s›ra baflkald›r› her toplum-da farkl› derecelerde ve sürekli bir biçimde, günlük yaflam›n bir parças› olma özel-li¤ini hep korumufltur. fiiddet kavram› Özdiker (2004:151) taraf›ndan “bedene zoruygulama, bedensel zedelenmeye neden olma, kiflisel özgürlü¤ü zor yoluyla k›s›t-lama, do¤al süreçlere, al›flkanl›klara yersiz k›s›tlamalar getirme, ac›mas›zl›k, haflin-lik, tahribat, kiflisel duygularda sertlik unsurlar›n› içeren, kendi içine ya da d›flar›-ya karfl› uygulanan davran›fl biçimi” olarak tan›mlanmaktad›r. fiiddet kavram› afl›r›duygu durumu ile birlikte kaba ve sert davran›fl›; sald›rgan, yakan, y›kan, yok edendavran›fllar›, kaba kuvveti, fiziksel gücün kötüye kullan›lmas›n›, bireye ve toplumazarar veren faaliyetleri, tafll› sopal› sald›r›lar› ifade eder (Köknel, 1996:30). Frans›zfilozofu Domenach ise fliddet olgusunu 3 önemli aç›dan ele al›r: 1) Psikolojik an-lamda fliddet: Akli, rasyonel olmayan ve ço¤unlukla öldürme fleklinde kendini gös-teren bir güç patlamas›, 2) Etnik anlamda fliddet: Komflusunun dini ve etnik de¤er-lerine, milliyetine ve hürriyetine yönelik sald›r›, 3) Siyasi anlamda fliddet: Mevcutsiyasi yap›y› de¤ifltirmek, iktidar› ele geçirmek veya yasal olmayan amaçlar› eldeetmek için mevcut iktidara bafl kald›r›lmas› ve bu amaçla güç kullan›lmas›d›r. Bun-lardan üçüncü s›rada yer alan siyasi amaç ba¤lant›l› aç›klanan fliddet olgusu terö-rizm olgusu içinde yer alan fliddeti ifade etmektedir (Kelefl, 1982:1)

Terörizm bir anlamda sonuca ulaflabilmek ad›na takip edilen bir silahl› müca-dele yöntemidir, stratejisidir. Terör örgütleri tam anlam›yla antidemokratik ve da-yatmac› bir yap›ya sahiptir. Halklar›n ezilmiflli¤inden, özgürlükten, demokrasidenve kula¤a hofl gelen benzeri kavramlardan s›kça söz etmelerine ra¤men küçük biraz›nl›¤›n, marjinal bir ideolojinin iradesini ço¤unlu¤a kabul ettirmeyi amaçlamala-r› nedeniyle gerçek anlamda özgürlü¤ü ve özgür iradeyi hiçbir zaman dikkate al-mazlar. fiiddet, terörün var olmas›n›n ve devam etmesinin ön koflullar›ndand›r. Te-rör örgütleri amaçlar›na ulaflabilmek için fliddetin her türlüsünden maksimum se-viyede yararlan›rlar. Adam öldürme, yaralama, bombal› eylem, suikast, intihar ey-lemi, yakma ve benzeri türden eylemler hep fliddet eksenli bir özellik gösterir. Ör-güt için; ses getirmek, örgütün ad›n› duyurmak, toplumda korku ve y›lma meyda-na getirmek, örgüt elemanlar›na psikolojik destek sa¤lamak, yeni eleman devflir-mek ve toplumda bask› oluflturmak için güç gösterisinde bulunmak, hedef ülkeyönetimlerini taleplerini kabul etmeye zorlamak için tek yol fliddet kullan›m›d›r ve-ya fliddet kullan›m› tehdididir. Devletin otoritesini ve toplumsal kurumlar› tehditeden terör eylemlerinin kendisi de önemli bir fliddet kayna¤›d›r.

Terör örgütleri mevcut sistemi fliddet kullanmak suretiyle de¤ifltirmeyi hedefler.Hedef devlet ve sistem olmakla birlikte ço¤u kez masum insanlara zarar vermek-ten kaç›nmaz, bunu as›l hedefe giden yolda yap›lmas› gereken meflru eylemlerolarak görürler. Eylemlerini, kurbanlara savunma hakk› ve f›rsat› vermeden, en za-y›f anlar›nda gerçeklefltirirler. fiiddeti meflru göstermek için devaml› olarak hedefülkenin yönetimin haks›z politikalar› ve uygulamalar› örnek gösterilir. fiiddeti etkink›labilmek için örgüt içinde lidere ve yönetime mutlak itaati sa¤larlar. Bunun içinde sadece d›fla karfl› de¤il örgüt içinde de fliddetin her türlüsü bir bask› ve bo¤une¤dirme arac› olarak kullan›l›r.


Savafllarda belirli kurallar,uluslararas› sözleflmelergeçerli iken terörizm hiçbirkurala ve düzenlemeye tabiolmadan tamamen örgütlüve kurals›z fliddet uygular.

fiiddetin üç unsuru bulunur. Bunlar kaynak, kurban (ma¤dur) ve hedeftir. Kay-nak, bir kifli veya örgüt olabilir. Örgütsel olan bir fliddetin mutlaka belirli bir kad-rosu olur. Bu kadro hiyerarflik bir yap›lanma içerisinde fliddetin varl›¤›na, amac›nakarar veren yönetici konumundaki kifliler ile belirlenen kurbanlara karfl› fliddet ey-lemlerini gerçeklefltiren ajanlardan, elemanlardan oluflur. fiiddetin kurbanlar› ba-zen özel olarak seçilip bu ajanlara gösterilir bazen de sadece fliddetin türüne ve za-man›na karar verilir ve kurban seçimi ajanlara b›rak›l›r. Her iki durumda da örgü-tün üst düzey yöneticisinin (veya yöneticilerinin) istedikleri, ulaflmay› düflündük-leri amaçlar› gerçekleflmifl olur (Ergil, 1980). Terörün uygulad›¤› fliddet üç genelözelli¤e sahiptir. Bunlar flunlard›r (Wilkinson, 2002:148-150): Birincisi, terör eylem-lerinin do¤urdu¤u fliddet hem hedefli hem de rastgele ma¤dur (kurban) kitlesinihedef al›r. Burada bilinen bir devlet yetkilisi, kamu görevlisi veya güvenlik perso-neli fliddetin hedefi olabilecekken bazen de masum halk kitlesi aç›k bir hedef ha-line gelebilmektedir (Pazar yerinde gerçeklefltirilen bir bombal› eylemin kurbanla-r› gibi). ‹kincisi, fliddetin bireyler ve toplum üzerinde oluflturdu¤u olumsuz etkilerdo¤rudan ma¤dur olanlar ile s›n›rl› de¤ildir, topluma yay›lma özelli¤i gösterir.Ma¤durlar›n yak›n akrabalar›n›n yan› s›ra olayla ilgisi olan olmayan herkes uygu-lanan fliddetin olumsuz etkilerini hisseder. Burada hiç kimse bir sonraki s›ran›nkendisinde olup olmad›¤›n› bilmedi¤i için herkes tedirgin bir ruh hali içinde olur.Bu yolla toplumda korku ve panik havas› oluflturulmak istenir. Üçüncüsü ise, te-rörizmin uygulad›¤› fliddet kendisini s›n›rlayan hiçbir kural› tan›maz. Eylemlerindeinsani ve vicdani bir s›n›rlamaya tabi olmadan, kad›n, çocuk, yafll› demeden flidde-ti tam bir keyfilik ve serbestlik içinde kullan›r.

Terör örgütlerinin fliddet kullanma amaçlar› nelerdir, aç›klay›n›z.

Örgüt UnsuruTerör, var olmak ve yaflam›n› devam ettirmek için bir örgütlenmeye gerek duyar.Örgüt, ortak bir amaç veya ifli gerçeklefltirmek amac›yla biraraya gelmifl, kiflilerinveya kurumlar›n oluflturdu¤u birli¤e, yap›lanmaya denir (TDK, Türkçe Sözlük,1998). 3713 Say›l› Terörle Mücadele Kanununa göre iki veya daha fazla kiflinin ay-n› amaç etraf›nda birleflmesi halinde bir örgütten söz edilebilmektedir. Buradakiörgüt tan›m› organize suçlar da dahil olmak üzere her türlü yasad›fl› örgütlenmeyiiçermektedir. Terör örgütleri, belli bir örgütsel yap›lanma içerisinde ayn› amaç et-raf›nda toplanan ve ayn› hedefe yönelen kiflilerin eflgüdüm halinde organize ola-rak fliddet eylemlerini ve di¤er faaliyetlerini gerçeklefltirmeleri ile ortaya ç›kmakta-d›r. Örgütsel yap›lanmalarda eylemlerin planlanmas›ndan gerçeklefltirilmesine ka-dar geçen sürecin her aflamas›nda farkl› kifliler görev almaktad›r. Bunun için örgütiçinde farkl› konum ve rolleri üstlenen çok say›da eleman bulunmaktad›r. Örgütünyap›s› karmafl›kt›r ve hücre tipi yap›lanma esas›na dayan›r. Örgüt büyüdükçe yap›-s› daha da karmafl›k bir hal al›r. Yasad›fl› örgütlenmelerde merkezi yap›, yeralt› ör-gütü, silahl› birim ve propaganda birimi olmak üzere asgari dört ana unsur bulu-nur. Bu yap›, gizlili¤i sa¤lamak ve eylemleri etkin k›labilmek amac›yla oluflturulur.

Uzmanlaflm›fl birimler ve destek ekipleri bulunur. Örgüte yeni kat›l›mlar› sa¤la-mak, halka propaganda yapmak, örgüt içi e¤itim programlar›n› yürütmek, silahla-r› temin etmek, parasal kayna¤› sa¤lamak, di¤er örgütler ve devlet birimleriyle ilifl-kileri yürütmek ve benzeri görev ve fonksiyonlar› yerine getirmek hep ayr› ko-numlarda bulunan farkl› elemanlar taraf›ndan yerine getirilir. Terör örgütleri belir-li aflamalar› geçtikten sonra silahl› eylemlere bafllarlar. ‹lk önce örgütlenmesini ta-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Terör örgütlerinde kat› birhiyerarflik emir komutazinciri vard›r. Emre itaatzorunludur. Liderin veyayöneticinin emirlerineuymayanlar çok sert birflekilde cezaland›r›l›r. Verilencezan›n di¤er elemanlartaraf›ndan bilinmesisa¤lan›r. Bu yolla örgütiçinde bask› ve korkuyadayal› bir yönetim anlay›fl›oluflturulur (Ça¤lar, 1997).

mamlamak zorunda olan terör örgütleri belirli bir altyap› oluflturduktan sonra ya-vafl yavafl taban elde etme ve ses getiren eylemlere bafllama yolunu seçerler.

Uluslararas› Olma UnsuruKüreselleflen dünyada herhangi bir ülkede meydana gelen bir olay, belirli bir süredevam eden bir toplumsal sorun k›sa zaman içerisinde uluslararas› bir boyut kaza-nabilmekte ve çok say›da ülkenin ortak sorunu haline gelebilmektedir. Terör debu aç›dan adeta hiçbir zaman tek bir ülkeyle s›n›rl› olmayan ve ileride de olmaya-cak karmafl›k bir sorundur. Terörizm, ulusal bir konu olmakla birlikte ayn› zaman-da uluslararas› boyutu da olan bir fenomendir. Uluslararas› boyut terör örgütünün,fiilen eylem yapt›¤› ülke topraklar› d›fl›nda di¤er devletler taraf›ndan konjoktüregöre de¤iflik flekillerde desteklenmesi ile ortaya ç›kmaktad›r. Bunun yan› s›ra, te-rör eylemlerinin ülke d›fl›na taflmas›, baflka devletlerin veya uluslararas› alanda he-def devletin ç›karlar›na karfl› sald›r›lar yap›lmas› halinde de söz konusudur (Ça¤›-ran, 2008:42).

Terörizmin uluslararas› boyutunun olup olmad›¤› farkl› unsurlar ele al›nmaksuretiyle de¤erlendirilebilir. Terör örgütünün faaliyette bulundu¤u veya etkiledi¤ico¤rafi alan, somut amac› ve yabanc› bir unsur içerip içermemesi gibi hususlar te-rör örgütünün ulusal, uluslar ötesi veya uluslararas› terör örgütü olarak tan›mlan-mas›nda belirleyici unsurlard›r (Zafer, 1999a:57). Uluslararas› terörizm, terörist fa-aliyetlerinin birden fazla ülkede yürütülmesi fleklinde de ifade edilebilir. Terör ör-gütlerinin varl›¤›n› sürdürebilmesi, özellikle uzmanl›k gerektiren konularda e¤itim,teflkilatlanma, finans ve silahl› e¤itim gibi faaliyetlerde bulunabilmesi, büyük ölçü-de di¤er devletlerden sa¤layaca¤› destekle mümkündür. Terörizmin bu yönü ulus-lararas› olmas› ile ilgilidir (Ersoy, 2004:330). BM Uluslararas› Terörizm Komitesi;“Uluslararas› boyutlar› da bulunan bir uzlaflmazl›¤›n üzerine, bu uzlaflmazl›¤›n ar-zu edilen yönde geliflimini sa¤lamak amac›yla bir üçüncü devletin s›n›rlar› dahilin-de bir yabanc›n›n kendi uyru¤unda bulunmayan bir baflkas›na uygulad›¤› fliddetve bask›y›” uluslararas› terörizm olarak tan›mlamaktad›r (TBB, 2006:11-12).Chomsky (1999) ise uluslararas› terörizmi: “yabanc› bir hükümetin ya da örgütündeste¤iyle yürütülen ve/veya yabanc› uluslara, kurumlara ya da hükümetlere yö-nelik terörizm” olarak tan›mlamaktad›r.

Uluslararas› terörizm genelde iki veya daha fazla ülkenin vatandafllar› veya birdevletle di¤er bir devletin vatandafllar› taraf›ndan ifllenen eylemleri içerir. Terö-rizm: 1) Yabanc›lara veya yabanc›lara ait hedeflere karfl› gerçeklefltirilirse (turistle-rin kaç›r›lmas› gibi), 2) Hükümetler veya bir devletten fazla devletin besledi¤i, des-tekledi¤i unsurlarca yap›l›rsa, 3) Bir yabanc› hükümetin veya uluslararas› örgütle-rin siyasetlerini etkilemek için yap›l›rsa, uluslararas› nitelik kazan›r (Altu¤, 1995:15). Terörizm, dünyan›n her yerinde hemen hemen ayn› türden yöntemleri kullan-mak suretiyle amaçlar›na ulaflmak ister. Terör sorunuyla karfl› karfl›ya kalan ülke-ler kendi iç hukuk kurallar› çerçevesinde mücadele ederken ayn› zamanda ulusla-raras› kural ve düzenlemeleri de dikkate almal›d›r. Bu ülkeler, benzer soruna sa-hip di¤er ülkelerin terörle mücadele çal›flmalar›na ve bu konuda at›lacak uluslara-ras› ad›mlara da destek vermelidir. Ancak bunun uygulamada pek de ifade edildi-¤i flekilde olmad›¤› aç›k bir gerçektir. Yabanc› unsurlarla iliflkili olmayan bir terörörgütünün varl›¤›n› devam ettirmesi, baflar›l› olmas› imkâns›zd›r. Küresel teröriz-min devam›nda rol oynayan unsurlar afla¤›daki flekilde s›ralanabilir (Ar›bo¤an,2001:250):


Uluslararas› toplum bukonuda istenilen seviyedede¤ildir. Halen kimi ülkeleriçin terör olarak görülen birsorun baflka ülkeler içinisyan, hak arama, gerillasavafl›, fliddet, etnik biraz›nl›¤›n kurtuluflmücadelesi veya düflükyo¤unluklu savafl olarakgörülebilmektedir.

• Dünya’daki siyasal istikrars›zl›klar, siyasi bölünmeler ve benzeri koflullar›nvarl›¤›,

• Modern ve kolay tafl›nabilir silahlara ulaflma kolayl›¤›,• Modern sanayi ve sanayi sonras› toplumlar›n karmafl›k ve sorunlu yap›lar›,• Terörizmin özgür toplumlarda siyasi sisteme karfl› yürütülmesinin totaliter

toplumlara göre daha kolay olmas›,• Devlet destekli terör yönteminin halen etkili bir araç olma özelli¤ini devam

ettirmesi,• Terörizmin devam›nda terör örgütü liderlerinin ve elemanlar›n›n kiflisel ç›-

karlar›n›n bulunmas›,• Ortaya ç›kan yeni sorun alanlar›n›n varl›¤›.

TERÖR‹ZM‹N AfiAMALARITerörizm dört aflamal› bir süreçten geçerek hedefe ulaflmay› planlar. Bunlar; Ha-z›rl›k Aflamas›, Örgütlenme Aflamas›, Eylem Aflamas› ve ‹ç Savafl Aflamas›d›r (Seç-kin, 2001).

Haz›rl›k Aflamas›Terörizmin ilk aflamas› haz›rl›k olarak tan›mlan›r ve planlaman›n yap›ld›¤› bir dö-nemdir. Bu evrede, terörizmin uygulanaca¤› toplum yap›s› her yönüyle detayl› birflekilde incelenir, analiz edilir. Toplum yap›s›n›n zaaflar›, güçlü yönleri ve hassasnoktalar› belirlenerek bu do¤rultuda eylem sürecinin etkili olmas›n›n alt yap›s›oluflturulur. Hedef toplumun zay›flat›lmas›n›, provoke edilmesini, ayr›flt›r›lmas›n›ve soka¤a dökülmesini kolaylaflt›racak unsurlar belirlenerek buna yönelik planla-ma yap›lmas› sa¤lan›r. Bu aflama ayn› zamanda örgüte eleman ve sempatizan ka-zand›rma sürecinin ilk basama¤›d›r. Bu yönüyle bir anlamda örgütsel taban olufl-turma, halk kitlesi elde etme çal›flmalar› yap›l›r.

Devlet taraf›ndan yap›lan baz› haks›zl›klar, yanl›fl politika ve uygulamalar iletoplum yaflam›nda ortaya ç›kan sorunlar, eflitsizlikler ve benzeri durumlar yükseksesle dile getirilmek suretiyle toplumda memnuniyetsizlik ve söylemlerin tasdikedilme zemini oluflturulur. Genelde ço¤u insan›n evet diyebilece¤i, destekleyebi-lece¤i sorunlu, hatal› yönler ileri ç›kar›lmak suretiyle ileride ortaya at›lacak as›l ze-hirli plan›n yolu sa¤lamlaflt›r›lmaya çal›fl›l›r. Tepkilerin ve elefltirilerin seviyesi git-tikçe art›r›l›r. Bu yolla elde belirli bir sempatizan grup oluflturulur. Bundan sonraamaç bu grubu örgütün hedefleri do¤rultusunda eylemsel alana yönlendirmektir.Bunun için ilk önce silahl› veya fliddet içeren eylemlerden ziyade gösteri yürüyü-flü, toplant›, miting, protesto gibi basit say›labilecek eylemlerle ifle bafllan›r. Amaç,yeni sempatizan kitleleri ürkütmeden yavafl yavafl örgütsel faaliyetlere ›s›nd›rmak-t›r (Seçkin, 2001).

Örgütlenme Aflamas›‹lk aflamada kazan›lan sempatizanlar ve elde edilen veriler de¤erlendirilerek ikin-ci aflamaya, yani örgütlenme evresine geçifl yap›l›r. Sempatizan kitlesi içinde dik-kat çeken, güven veren ve ümit vaad eden kifliler bir araya getirilerek bir örgüt ru-hu oluflturulur. Bu dar ve kapal› yap› içinde hem örgütsel e¤itim verilir hem de bukiflilerin aras›ndaki ba¤lar›n güçlendirilmesi sa¤lan›r. Burada elde edilen e¤itim ile-riye dönük çok büyük bir önem tafl›maktad›r. Sempatizanlar ileride kendilerine ve-rilecek her türlü görevi yerine getirebilecek, kemikleflmifl bir ideolojiye sahip mili-tan aday› olarak yetifltirilir. Bundan sonra sahip olunan siyasi düflünceye, felsefe-


Haz›rl›k aflamas›ndayürütülen faaliyetlerin büyükbir k›sm›n›n küçük çapl›elefltiriler, itirazlar vebunlara dayal› yenisöylemler fleklinde yasals›n›rlar içerisindeolmas›ndan dolay› ortadagenellikle yasad›fl›l›k yoktur.

ye, inanca yak›n olan di¤er yasal ve yasal olmayan örgütlerle ve kurulufllarla temassa¤lan›r. Toplumda olumlu, güçlü ve itibarl› bir yere sahip örgüt, kurum ve kuru-lufllara s›zmaya, buralar ele geçirilmeye çal›fl›l›r. Bu amaç çerçevesinde güç birli¤ioluflturmak suretiyle toplumda genifl yank› uyand›racak silahs›z ancak ses getire-cek toplu eylemler yap›l›r. Bu flekilde bir taraftan da bireysel boyutta silahl› eylem-ler için de ortam oluflturulmaya çal›fl›l›r (Seçkin, 2001).

Eylem Aflamas›Burada, birinci aflamadan farkl› olarak art›k silahl› eylemlerin hayata geçirilmesisöz konusudur. Bu amaçla gerek flehirlerde gerekse k›rsalda bireysel ve toplu si-lahl› eylemler yapmak suretiyle güvenlik kuvvetleri zaafa u¤rat›l›r, y›ld›r›l›r, vatan-dafllar›n devlete olan güveni zay›flat›l›r. Böylece toplum tam anlam›yla sindirilmekistenir. Nitekim artan eylemler ve devletin yetersiz kalmas›, vatandafllar›n güvenli-¤ini sa¤layamamas› sonucunda toplumda ciddi bir moral bozuklu¤u ve adeta ör-gütün taleplerine karfl› boyun bükme, teslim olma duygusu hâkim olur. Özellikledevletin üst düzey yetkililerine, güvenlik personeline karfl› silahl› sald›r›lar düzen-lenerek, flehirlerde silahl› eylemler yaparak korku ve güvensizlik atmosferinin top-lumda daha kolay bir flekilde yay›lmas› sa¤lan›r. Vatandafllar, devletin kendi per-sonelini, yetkililerini bile koruyamad›¤›n› düflünür ve kendilerinin bir sonraki kur-ban olabilece¤i endiflesiyle kendilerini güvende hissetmez. Böylece anarflik bir or-tam oluflturulur (Seçkin, 2001).

‹ç Savafl Aflamas›Son aflama iç savafl halidir. Örgütsel amac›n son noktas›na gelinmifltir. O da yöne-timi ele geçirmektir. ‹ller, ilçeler ve hatta bölgeler ele geçirilerek buralarda örgü-tün idaresinde yönetimler oluflturulur. Güvenlik güçleri ile silahl› çat›flmalar yap›-l›r ve bunlardan baflar› ile ç›k›larak örgüte ait kurtar›lm›fl bölgeler oluflturulur. Ör-gütün yabanc› ülke yönetimleri ve istihbarat birimleri ile olan yak›n iliflkileri buaflamada daha belirgin bir hal al›r. Farkl› flekillerde elde edilen yard›mlar ile iç sa-vafl bafllat›larak yönetimi ele geçirme ifli tamamlanm›fl olur (Seçkin, 2001).

TERÖR‹ZM‹N ORTAYA ÇIKMA NEDENLER‹Bir sorunla mücadele etmek, çözüm önerileri gelifltirebilmek için öncelikli olarako sorunun sa¤l›kl› bir flekilde tan›mlanmas›, ortaya ç›kma nedenlerinin belirlenme-si gerekir. Ayn› flekilde terörün ortadan kald›r›lmas› veya olumsuz etkilerinin müm-kün olan en düflük seviyeye çekilmesi için terörün ortaya ç›kma nedenlerinin kap-saml› bir flekilde belirlenmesine büyük bir ihtiyaç ve gerek duyulur. ‹nsanlar› terö-rizme iten bafll›ca nedenler ortaya konulmadan at›lacak çözüm ad›mlar› sonuç al-ma noktas›nda çok da baflar›l› bir tablo ortaya koymayacakt›r. Bütün ülkeler vetoplumlar için geçerli olacak standart nedenler yerine toplumlar›n yap›s›na görefarkl›l›k gösteren esnek bir nedenler halkas› söz konusudur. Bir terör örgütü içinçok önemli görülen bir husus bir baflka yerdeki terörizm oluflumu için pek fazlaanlam ifade etmeyebilir. Bu yüzdendir ki terörizm toplumdan topluma de¤iflen biryap› içinde farkl› siyasal, dini, etnik, ekonomik, hukuki, psikolojik, sosyal ve kül-türel nedenlerden dolay› ortaya ç›kabilir. Baz› durumlarda da ülkelerin uluslarara-s› konumu, iliflkileri ve ç›kar çat›flmalar› da rol oynamaktad›r. Bu anlamda PKK ileEl Kaide’nin veya Hizbullah ile IRA’n›n ayn› temel nedenlere dayal› olarak ortayaç›kt›¤›n› söylemek mümkün de¤ildir.


“Terörizm, her toplumun özelsorunlar›ndan, farkl› sosyalve etik tarihinden ya da baz›mevcut veya farz edilenmilletleraras› sorunlardankaynaklanmaktad›r. Tabiiolarak milliyetçi ve/veyaayr›l›kç› terörizm için geçerliolan faktörler sosyal ihtilalciterörizm için geçerliolmayacakt›r” (Herzog,1991:109).

Terörizmin nedenlerinin do¤ru bir flekilde belirlenmesi, bu soruna karfl› geliflti-rilecek önlemler ve mücadele yöntemleri aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. Te-rörizmin ortaya ç›kma nedenleri denildi¤inde genel olarak ekonomik durum, e¤i-tim sistemi, sosyal, siyasal ve psikolojik faktörler, din, mezhep ve etnik ayr›l›klar›nbulunmas›, ideolojik kamplaflma, genel ahlak anlay›fl›n›n yozlaflmas› ve toplumunbölünmezlik bilincini kaybetmesi say›labilir (Karagöz, 2008:48). Bu genel nedenle-re; aile, akrabal›k, millet, devlet gibi kavramlar›n insanlar üzerindeki etkisinin za-y›flamas›, dini, insani, ahlaki ve vicdani de¤erlere ba¤l›l›¤›n azalmas› veya bunla-r›n deformasyonu, idealist felsefi de¤erlerin yerini materyalist anlay›fl›n almas› ileinsanlar›n ihtiyaç ve h›rslar›n›n önlenemez bir flekilde artmas› ve y›k›c› hale gelme-si de eklenebilir (Karagöz, 2008:48). Genel olarak: h›zl› nüfus art›fl›, iç göçler, dü-zensiz ve plans›z kentleflme, gelir da¤›l›m›ndaki adaletsizlikler, istihdam sorunu,ekonomik s›k›nt›lar, siyasal yap›n›n çarp›kl›¤› ve gerçeklefltirilemeyen siyasal top-lumsallaflma, kiflisel nedenler, psikolojik sapmalar” da terörizmin nedenleri olaraks›ralanabilir (Sevim, 2000). Türkiye’de 1960’l› y›llardan itibaren bir sorun olmayabafllayan terör, özellikle 1984’den itibaren PKK terör örgütünün ortaya ç›kmas›ylada ülkenin en önemli sorunu haline dönüflmüfltür. ‹nsan neden terörist olur, terö-rün bafll›ca nedenleri nelerdir sorusuna cevap vermek, sorunun çözüm yollar›n›nbulunmas›n› kolaylaflt›r›c› bir yaklafl›md›r. Burada terörün ortaya ç›kma nedenleri-ni dört ana bafll›k alt›nda de¤erlendirmek mümkündür. Bunlar; ekonomik neden-ler, siyasal nedenler, sosyal nedenler ve kültürel nedenlerdir.

Terörizmin ortaya ç›kma nedenlerinin bilinmesinin terörizmle mücadele konusunda netür katk›s› olabilir, anlat›n›z?

Ekonomik NedenlerTerörizmin ortaya ç›kmas›nda etkili olan birçok neden bulunmaktad›r. Bunlar›nbafl›nda ekonomik nedenler gelmektedir. Ekonomik yap›daki dengesizlik ve bo-zukluklar terörü etkilemektedir. Gelir seviyesinin çok düflük, gelir da¤›l›m›n›n çokbozuk ve adaletsiz oldu¤u toplumlarda kat› s›n›rlar içerisinde s›n›flaflmalar meyda-na gelir. Bu yap› gizli ve aç›k iflsizlik, d›fla ba¤›ml› ekonomi, toplu iflten ç›karma-lar, toplu grev ve lokavt uygulamalar›, iflçi sendikalar›n›n siyasallaflmas›, kronikenflasyon, d›fl borçlar›n artmas› ve d›fl ülkelerin bask›lar›n›n yo¤unlaflmas› gibi fak-törler ile terörizme elveriflli bir hale gelir (TBB, 2006:175). Ekonomik unsurlar›ntoplumun büyük bir kesimini ilgilendirmesi nedeniyle provokasyona aç›k bir du-rum ortaya ç›kmaktad›r. Yokluk, ekonomik s›k›nt› ve buna ba¤l› olarak bireysel vetoplumsal düzeyde yaflanan ruhsal bunal›m hali büyük çapl› olaylar›n, isyan veayaklanmalar›n ve terörist yap›lanmalar›n ateflleyici unsurlar›d›r. Nitekim Frans›zDevrimine bakt›¤›m›zda ülke ekonomisinin içinde bulundu¤u kötü durumun, ge-lir da¤›l›m›ndaki büyük uçurumun, toplumsal s›n›flaflman›n, vergilerin yüksekli¤i-nin de önemli bir etken oldu¤unu görmekteyiz.

Terör örgütleri kendileri için en uygun adaylar› araflt›r›p bulmakta, gelir da¤›l›-m›ndaki adaletsizlik, iflsizlik ve yoksulluktan bunalan gençleri çok daha kolay birflekilde kand›rmakta ve örgüte kazand›rmaktad›r. ‹flsiz ve ekonomik durumu zay›folan kifliler kendilerini toplum taraf›ndan d›fllanm›fl olarak görmekte, öz güvenle-rini kaybetmekte, topluma karfl› h›nç ve intikam duygusu beslemektedir. Bu kifli-ler normal koflullarda önemsenmedikleri toplumdan terör yoluyla intikam alma,kendilerini kabul ettirme duygusunu da tafl›maktad›r. Yoksulluk terörün as›l ve teksebebi de¤ilse de terörü besleyen, ona hayat veren en önemli unsurlardan biridir.


Terörle mücadeleleninbaflar›l› olmas›n›n ilk ve enönemli flart› terörünoluflmas›na sebep olanunsurlar›n do¤ru flekildetespit edilmesi ve dahasonra da bu faktörleriortadan kald›rmaya yönelikdo¤ru ad›mlar›n at›lmas›d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Nitekim yap›lan araflt›rmalarda terör örgütlerine kat›lan kiflilerin ailelerinin çok bü-yük bir k›sm›n›n orta ve ortan›n alt›nda gelir seviyesine sahip oldu¤u, durumu iyiolan aile çocuklar›n›n istisnai bir durum oluflturdu¤u görülmektedir (Alkan, 2002).Ekonomik nedenler tek bafl›na bir terör nedeni olarak görülemez. Yani, ekonomi-si kötü olan toplumlarda terörizm olur, ekonomisi iyi olan ülkelerde ise kesinlikleterör olmaz demek hatal› olur. Bu konuda görüfllerini dile getiren Ç›nar (1997:257)flöyle demektedir: “Ekonomik durumla terörizm iliflkisi ancak, terörle mücadeledekendini belirgin flekilde ortaya ç›kar›r. Ekonomisi düzgün ve sa¤l›kl› iflleyen dev-letler terörle mücadeleyi daha kolay yaparlar ve baflar›l› olurlar. Buna ek olarak,ekonomik durumu bir reklam olarak kullanan terörizm bunu yapamaz, dolay›s›y-la da mevcut sistemin de¤ifltirilmesi konusunda kendine taraftar bulamaz. Ekono-mik durumu çok kötü olan devletlerde terörizm olmad›¤› gibi; ekonomisi çok iyiolan devletlerde de terörizm olabilir.”

Siyasal NedenlerSiyasi istikrars›zl›klar, siyasal kat›l›m›n yayg›n de¤il düflük seviyede olmas›, siyasalkutuplaflman›n varl›¤›, siyasal davran›fl bozukluklar›, siyasi kay›rmac›l›k, siyasi par-tilerin gerilime dayal› söz ve tutumlar›, hükümete ve/veya siyasi partiler ile Mecli-se karfl› halk deste¤inin düflük seviyede olmas›, toplumda siyasi bilincin yetersizolmas›, toplumun belirli bir dini veya etnik kökene tabi gruplar›n›n hak ve hürri-yetlerinin s›n›rlanmas›, özgürlüklerinin kullan›lmas›n›n engellenmesi gibi hususlarterörizmin ortaya ç›kmas›nda etkili olan siyasal nedenler olarak s›ralanabilir (fienel,1995:53). Kamu idarecilerinin ve görevlilerinin halka, toplumun belirli etnik, diniveya mezhebe mensup bireylerine karfl› belirgin bir flekilde kötü davranmas›, hak-s›zl›klar yapmas›, adaletin d›fl›na ç›kmas›, zulmetmesi durumunda da bu uygulamave politikalara karfl› bir tepki olarak terörizm ortaya ç›kmakta veya zaten var olanterörizm toplumda ciddi anlamda destek bulmaktad›r. Bu konuda 12 Eylül 1980darbesi sonras› Diyarbak›r Cezaevi’nde yaflanan iflkenceler ve bölge halk›na karfl›yap›lan haks›z muameleler o tarihten itibaren hep PKK terör örgütü için istismaredilen çok güçlü nedenler olmufltur. Toplumun büyük bir kesimi devletin, yetkili-lerin ve kamu personelinin bu dönemdeki politika ve eylemlerine karfl› tav›r alm›fl,gençler da¤a ç›km›fl, PKK terör örgütüne gitmifl, k›rsalda ve flehirde yaflayan aile-ler de farkl› flekillerde terör örgütüne destek vermifllerdir.

Sosyal NedenlerTerörizme neden olan sosyal faktörler çok çeflitlilik gösterir. Sanayileflme ve kent-leflmenin getirdi¤i sorunlar, sa¤l›ks›z yerleflim alanlar›n›n olmas›, iç göçler ve so-nucunda meydana gelen çevreye uyum sorunu, aile ve komfluluk ba¤lar›n›n zay›f-lamas›, sosyal ve kültürel de¤iflmede yaflanan sorunlar (moda tak›nt›s›, gençlik so-runlar›, birey-toplum çat›flmas›, kültürel yabanc›laflma) (fienel, 1995:52), toplumsalyap›n›n demokratik de¤erler d›fl›nda feodal özelli¤e sahip olmas›, din ve mezhepayr›l›klar›na dayal› sorunlu bir durumun bulunmas›, e¤itim imkânlar›n›n s›n›rl› ol-mas›, dini inançlar›n bask› alt›nda tutulmas›, güvenlik güçlerine ve devlete olaninanç ve güvenin düflük seviyede olmas›, ahlaki de¤erlerin bozulmas›, bürokrasive ifl yaflam›nda yozlaflman›n olmas› terörizmin ortaya ç›kmas›nda etkili olan sos-yal faktörler olarak s›ralanabilir (TBB, 2006:142).

PKK terör örgütünün bölgede destek bulmas›n›n iki önemli nedeni bulunmak-tad›r. Bunlardan birincisi, bölgenin sosyo-ekonomik yap›s›, ikincisi ise bölgenine¤itim düzeyinin düflük ve yetersiz olmas›d›r. Güneydo¤u insan›n›n e¤itim seviye-


Ülkelerin ekonomik durumuile terör aras›nda do¤rudanbir iliflki oldu¤unu ilerisürmek çok do¤ru olmaz.Ekonomisi kötü olanülkelerde terörizmolmayabilece¤i gibiekonomisi iyi olan ülkelerdeise terörizm bulunabilir.

si ülkenin di¤er bölgelerine oranla daha düflüktür. Bölge insan›n›n aile, akrabal›k,hemflehrilik ve afliret yap›s› da ülkenin di¤er bölgelerine göre önemli farkl›l›klarasahiptir. Bu aç›dan e¤itim seviyesinin yükseltilmesi bireylerin toplumu, ülkeyi vedünyay› daha iyi görmelerini ve anlamalar›n› sa¤layacakt›r. Bölgenin ekonomikkalk›nmas›n›n sa¤lanmas› gerekmektedir. Buna yönelik olarak bölge halk›n› kal-k›nma hamlelerinin içine dâhil etmeden yap›lan ekonomik yat›r›mlar pek fazlaolumlu etki yapmamaktad›r. Bölge halk› gerek e¤itim gerekse ekonomik kalk›n-maya yönelik faaliyetleri benimsemeli ve bunlar›n içinde yer almal›d›r. Halk›n be-nimsemedi¤i, destek vermedi¤i sosyal içerikli politikalar›n baflar›l› olmas› adeta im-kâns›zd›r. PKK terör örgütü üyeleri üzerinde yap›lan bilisel araflt›rmalar örgüt üye-lerinin büyük bir ço¤unlu¤unun iflsiz, tatmin edici bir sosyal statü ve role sahip ol-mayan, ileride böyle bir rol ve statüye ulaflma ümidi tafl›mayan insanlar aras›ndanç›kt›¤›n› ortaya koymaktad›r. Bu, flu anlama gelmektedir: hayattan herhangi birbeklentisi olmayan ve bir anlamda da kaybedecek bir fleyi olmad›¤›na inanangençler, terör örgütüne yönelmekte ve bu yap› içerisinde bir kimlik kazanmaya ça-l›flmaktad›r (Ergil, 1995).

Göç edilen kentlerde göçmenlerin kente uyumunu ve beklentilerini karfl›layacaksosyal ve ekonomik durumun yetersizli¤i ile kentli kimli¤inin oluflmas›nda sorunlaryaflanm›flt›r. E¤itim, sa¤l›k, belediye, güvenlik, kültür ve ifl alanlar› konusunda görevyapan kurumlar ve özü itibariyle sistem bu beklentilere yeterince cevap verememifl-tir. Toplumun ve dolay›s›yla gençlerin büyük bir bölümü iç göçler sonucunda ciddianlamda hayal k›r›kl›klar› yaflam›flt›r. Büyük idealler peflinde büyük kentlere gelenaileler buralarda toplumsal de¤iflim konusunda sorun yaflamakta ve çocuklar›na sa-hip ç›kamamaktad›r. Zihinlerde var olan idealler ile fiili yaflamdaki gerçekler aras›n-da uçurumlar›n olmas› insanlarda karamsarl›k ve umutsuzluk meydana getirmifltir.Bu durumu sorgulayan ve kendilerine göre cevap arayan gençler terör örgütleri içinçok uygun bir hedef ve eleman profili oluflturmaktad›r. Göçmenlerin sorunlar›n› ha-fifletecek önlemlerin al›nmamas› nedeniyle herkes kendi önlemini kendisi almayaçal›flm›fl, böylece gecekondulaflma ve buna paralel sorunlar da beraberinde gelifl-mifltir. Göç eden insanlar›n genel olarak e¤itimsiz, vas›fs›z, yoksul olmas› nedeniylegöç alan kentlerde ekonomik ve sosyal sorunlar yaflanmaya bafllanm›flt›r. Bu sorun-lardan birisi de bu durumda bulunan gençlerin terörizmin a¤›na düflmeleri olmufl-tur. ‹yi bir e¤itim almam›fl, çocuklu¤u yokluk ve d›fllanm›fll›k içinde geçmifl kiflilerço¤u zaman baflkalar›n›, toplumu ve devleti suçlar. Ellerine f›rsat geçti¤inde suçla-d›klar› kesime karfl› tav›r sergiler, eylem gerçeklefltirir. Böylece, göçler sonucu olu-flan gecekondu bölgeleri hem organize suç hem de terör örgütleri için çok uygunbirer eleman kazanma alanlar› olmufltur (Kelefl ve Ünsal, 1996:33-34).

Sosyal sorunlar yal›n haliyle terör nedeni de¤ildir. Ancak terör örgütleri bu so-runlar› kullanmak, istismar etmek suretiyle kendilerine taraftar bulmaktad›r. Mev-cut sorunlar› s›kça dile getirmek suretiyle memnuniyetsizlikleri provoke etmekte,konuyu durmadan kafl›mak suretiyle sald›rgan, flikâyetçi kitlesi oluflturmakta ve bugrubu istedi¤i gibi yönlendirmek suretiyle hedeflerini gerçeklefltirmeye çal›flmak-tad›r. Sosyal sorunlar, terörizmin ortaya ç›kmas›, geliflmesi ve güçlenmesi için el-veriflli f›rsatlar sunmaktad›r (Ç›nar, 1997:258).

Kültürel NedenlerToplum yaflam› içerisinde var olan kültürel farkl›l›klar da terörizmin ortaya ç›kma-s›nda ve geliflmesinde rol oynamaktad›r. Kültür: “Bir milletin inanç, duygu, düflün-ce ve davran›fl kal›plar›n›, bilgi, sanat ve beceri birikimlerini, kendi varl›¤› hakk›n-


‹nsanlar büyük ço¤unluklaiflsizlik, terörden kaçma,daha iyi bir yaflam eldeetme, çocuklar›na daha iyibir yaflam ve gelecekhaz›rlama, daha iyi sa¤l›khizmetlerinden yararlanmagibi nedenlerden dolay›büyük kentlere göçetmifllerdir.

daki tarih bilincini ve milletin nesnel sosyal yap›s›n› oluflturan sistemler bütünlü-¤ünü, din, ahlak, hukuk, dil, sanat ve edebiyat ile ekonomik, teknolojik ve benze-ri kurumlar›n biçim ve içeriklerini kapsayan hayat tarz›” olarak tan›mlanabilir (fie-nel, 1995:53). Hiçbir toplum, di¤er toplumlardan soyutlanm›fl olarak kendi içinekapanm›fl bir flekilde yaflam›n› devam ettiremez. Bu durum kültürler için de geçer-lidir. Kültürler aras› etkileflim her zaman farkl› seviyelerde söz konusudur. Toplumyap›s›nda meydana gelen de¤iflmeler do¤al olarak kültürel de¤iflmelere de yolaçar. Bu durumda bazen kültür çat›flmas› ortaya ç›kar. Toplumla yeterince bütün-leflemeyen gruplarda alt ve hatta karfl›t kültürler meydana gelebilir. Toplumsal de-¤iflim geçirmek isteyen alt kültüre ait baz› unsurlar bu süreçte karfl›laflt›klar› baz›sorunlar› aflmak düflüncesiyle yasad›fl› yollara, fliddet içeren yap›lanma ve eylem-lere baflvururlar. Yasad›fl›l›¤›, fliddeti normal ve çözüm elde etmek için meflru gö-ren bir kültürel koda sahip toplum veya gruplar terörizm için çok elveriflli bir kay-nak oluflturur. Feodal yap› kendine ait gelenekleri, kurallar› ve kültürel kodlar› ileterörizm için ayr› bir ortam›n habercisidir. Aile, sülale veya afliret büyüklerinin be-lirli sorunlar karfl›s›nda ald›klar› tav›r, izledikleri politika büyük ölçüde bu alt kül-türe sahip bireyleri, özellikle de gençleri etki alan› içine hapseder. Buna paralelolarak, bireysel düflünce ve inanç de¤erlerinden ziyade mevcut feodal yap›n›n dü-flünce ve eylem politikas› a¤›rl›¤›n› hissettirir. Bu durumda terörizm adeta bir top-lu inanç, düflünce ve eylem birli¤i olarak de¤erlendirilir.

Özellikle Frans›z Devrimi’nden sonraki süreçte geliflen milliyetçilik ak›m› ilebirlikte etnik ve milliyetçilik eksenli dönüflümler h›z kazanm›flt›r. Ulus-devlet yap›-s›na dayal› sistemlerini devam ettirmeye çal›flan devletler kendi içlerinde sorunlaryuma¤›na sar›l› etnik gruplar›n ba¤›ms›zl›k veya daha fazla özgürlük talepleri ilekarfl› karfl›ya kalm›fllard›r. Bu taleplere gösterilen tepkilere paralel olarak mevcutsisteme karfl› ses yükseltme, protesto yapma ve silahl› mücadele yollar› birer hakarama yöntemi olarak ortaya ç›km›flt›r. Bu farkl›l›klar ve d›fllamalar terörizmin or-taya ç›kmas› için elveriflli koflullar oluflturmufltur.


Etnik milliyetçili¤e dayal›sorunlar 1789 Frans›z‹htilali ile birlikte ulusdevlet modeline duyulanöfkenin etkisiyle dünyadaönemli bir terörizm nedenihaline gelmifltir.


Terörizm ile iliflkili kavramlar› tan›mlayabilmek.

Terörizmin küresel düzeyde belirli bir ortak ta-n›m› yap›lamad›¤› gibi kimi ülkelerin terörist ola-rak tan›mlad›¤› baz› kifli ve örgütler di¤er bir k›-s›m ülkeler taraf›ndan ‘özgürlük savaflç›lar›’ ola-rak da benimsenebilmektedir. fiiddet her yerdeayn› kavram ve ifadelerle tan›mlan›rken fliddetinkendini ifade flekli ve kendisine yüklenen an-lamlar farkl›l›k gösterebilmektedir. Bu anlamdasiyasal fliddet ve terörizm de evrensel bir çerçe-veye sahip de¤ildir. Bunun en önemli nedeni si-yasal fliddet kavram›n› oluflturan fliddet olgusuve siyasal olma vas›flar›n›n zamana ve yere görefarkl›l›k göstermesidir. Bu yüzden, terör ve terö-rizme iliflkin tan›mlamalarda toplumlar, devlet-ler, araflt›rmac› ve yazarlar aras›nda görüfl birli¤ibulunmamaktad›r.

Terörizmin unsurlar›n› s›ralayabilmek.

Terörizmin uluslararas› alanda kabul görmüfl or-tak bir tan›m› bulunmamakla birlikte üzerindeuzlafl›ya var›lan baz› temel unsurlar› vard›r. Terö-rizmin bafll›ca unsurlar›n› dört bafll›k alt›nda özet-lemek mümkündür. Bunlar: ‹deoloji, fliddet, ör-güt ve uluslararas› olma unsurlar›d›r.

Terörizmin ortaya ç›kma nedenlerini ifade ede-

bilmek.

Terörizmin ortaya ç›kma nedenleri dünyan›n he-men her yerinde benzerlik gösterir. Detayda fark-l›l›klar olmakla birlikte terörün nedenlerini siya-sal, sosyal, kültürel ve ekonomik nedenler ol-mak üzere dört ana bafll›k alt›nda toplamak müm-kündür.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi siyasal fliddetin temel nite-liklerinden biri de¤ildir?

a. fiiddet, karmafl›k bir yap›n›n sorunlu bir sonucu-dur.

b. fiiddet zamana ve teknolojik geliflmelere görede¤iflik araç ve yöntemlerden yararlan›r.

c. fiiddet zamana yay›larak gerçeklefltirilir.d. fiiddetin en önemli amac› can kayb›n› art›rmakt›r.e. fiiddet, kendini meflru gösterme aray›fl›ndad›r.

2. Afla¤›dakilerden hangisi terörizmle iliflkili temel kav-ramlardan biri olarak say›lamaz?

a. Siyasi suçb. Organize suçc. Anarflizmd. Özgürlük savaflç›s›e. Siyasal fliddet

3. Afla¤›dakilerden hangisi terörizmin unsurlar›ndande¤ildir?

a. fiiddetb. ‹deolojic. Örgütd. Uluslararas› olmae. Siyasi faaliyetler

4. Afla¤›dakilerden hangisi 2000’li y›llarda meydana ge-len ve küresel etkilere yol açan terör sald›r›lar›ndan bi-ri de¤ildir?

a. 15 Haziran’da IRA’n›n Manchester bombal› sal-d›r›s›

b. 11 Eylül’de El Kaide’nin ABD ‹kiz Kuleler sald›r›s›c. 15-20 Kas›mda El Kaide’nin ‹stanbul HSBC, ‹ngi-

liz Konsoloslu¤u ve Sinagog sald›r›lar›d. 11 Martta ETA’n›n Madrid yolcu treni sald›r›lar›e. 7 Temmuz’da IRA’n›n Londra metro istasyonlar›

sald›r›s›

5. Afla¤›dakilerden hangisi hedefine, kayna¤›na ve yo-¤unluk derecesine göre siyasal fliddet türlerinden biride¤ildir?

a. Yasad›fl› gösteri yürüyüfllerib. Ayaklanma - isyanc. Siyasi örgütlenmed. ‹htilale. ‹ç savafl

6. Afla¤›dakilerden hangisi terörün yöntemlerinden bi-ri de¤ildir?

a. Bask›b. fiantajc. fiiddetd. Korkutmae. Tehdit

7. Afla¤›dakilerden hangisi gerilla ve gerilla savafl› ileilgili do¤ru bir bilgi de¤ildir?

a. Gerilla savaflç›s› savafl hukukuna tabidir.b. Gerilla, ülkesini iflgal eden yabanc› ülke askerle-

rine karfl› savafl›r.c. Gerilla, profesyonel asker olmayan sivil savaflç›d›r.d. Gerilla, iflgalcilere karfl› savafl›rken herhangi bir

kurala ba¤l› kalmadan ve uymadan savafl›r.e. Gerilla, ülkesini iflgal eden askerler ve askeri bir-

liklere yönelik eylem gerçeklefltirir.

8. Afla¤›dakilerden hangisi terörizmin ana unsurlar›n-dan biri de¤ildir?

a. ‹deolojib. fiiddetc. Örgütd. Uluslararas› olmae. Silah gücü

9. Afla¤›dakilerden hangisi terörizmin ortaya ç›kma ne-denlerinden bir olarak ifade edilemez?

a. Ekonomik nedenlerb. Kültürel nedenlerc. Kiflisel nedenlerd. Siyasal nedenlere. Sosyal nedenler

10. Afla¤›dakilerden hangisi terör kavram›n› tan›mlama-da do¤ru bir ifade de¤ildir?

a. Terör, dehflete düflürmek ve korkutmak anlam›nagelen Latince kökenli “terrere”den türetilmifltir.

b. Terör, ülkelerin d›fl güvenlik politikalar›n›n birparças› olarak uygulamaya koyduklar› organizebir eylem türüdür.

c. Terör, Türkçe’de afl›r› korkuya neden olan, yakmayave y›kmaya yönelik ve fliddetli k›zg›nl›k ve öfke ha-li durumlar›n› ifade etmek için de kullan›lmaktad›r.

d. Terör, Latince’den al›nd›¤› 13.Yüzy›l’dan itiba-ren bireysel psikolojik ruh hali olan korku duru-munu ifade etmektedir.

e. Terör, kamu otoritesini veya toplum yap›s›n› y›k-mak için giriflilen korku ve y›lg›nl›k yaratan flid-det hareketleri olarak tan›mlanmaktad›r.



1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Siyasal fiiddet” bölümünügözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terörizmle ‹liflkili Kavram-lar” bölümünü gözden geçiriniz.

3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terörizmin Unsurlar›” bölü-münü gözden geçiriniz.

4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terörizm” bölümünü göz-den geçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Siyasal fiiddet” bölümünügözden geçiriniz.

6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terör” bölümünü gözdengeçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gerilla ve Gerilla Savafl›”bölümünü gözden geçiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terörizmin Unsurlar›” bölü-münü gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Terör” bölümünü gözdengeçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sosyo-Psikolojik Profil Yön-teminin Kapsam› ve Amaçlar›” bölümünü göz-den geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Terörist belirli siyasi amaçlar do¤rultusunda, hiçbir ku-rala ba¤l› kalmadan asker sivil ayr›m› yapmaks›z›n teröreylemleri yapan kiflidir. Gerilla ise, ülkesini iflgal edenyabanc› askerlere karfl› savaflan, onlar› hedef alan ey-lemler yapan, savafl hukukuna tabi, halk›n içinden ç›-kan ve profesyonel olmayan sivil savaflç›d›r. Gerilla’n›nherhangi bir siyasi amac› yoktur, ülkesinin iflgalden kur-tulmas› ve ba¤›ms›zl›¤› için savafl›r.

S›ra Sizde 2

Terör örgütlerinin varl›klar›n› duyurmak, toplumda kor-ku ve bask› oluflturmak, güç gösterisinde bulunmak,örgüte eleman kazanmak, örgüt elemanlar›na psikolo-jik destek sa¤lamak, güvenlik kuvvetlerinin mücadeleazim ve kararl›l›¤›n› k›rmak, iktidarlar› pazarl›k masas›-na çekmek ve avantaj elde etmek için baflvurduklar› enetkili ve tek yol fliddet kullan›m›d›r.

S›ra Sizde 3

Terörizm çok yönlü ve boyutlu bir sorunlar yuma¤›d›r.Batakl›¤› kurutmadan at›lan ad›mlar hem eksik hem dehatal› sonuçlar do¤urur. Teröristlerin yakalanmas›, öl-dürülmesi ve bu yöndeki say›sal üstünlük göstergeleriterör örgütüne kat›lan çok say›daki yeni elemanlar veörgüte verilen halk deste¤i ile pek bir anlam tafl›maz.Terörizmin ortaya ç›kma nedenlerinin sa¤l›kl› bir flekil-de belirlenmesi ve bu nedenlerin ortadan kald›r›lmas›-na yönelik ekonomik, siyasal, sosyal, hukuki ve kültü-rel ad›mlar›n at›lmas› halinde terör örgütünün varl›k veyaflam›n› devam ettirme nedenleri ve imkân› ortadankald›r›labilecektir. Halk deste¤ini elde etmesi, yeni ele-man kazanmas› güçleflen bir terör örgütünün uzun sü-re etkinli¤ini devam ettirmesi adeta imkâns›zd›r.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


Alderson, J., (1977) Communal Policing, Devon andCornwall Constabulary’, Public Relations Department

Alkan, N. (2000) Psikolojik Harekat, Terörizm ve Polis.Ankara: EGM TEMÜH Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar›

Alkan, N. (2002) Gençlik ve Terörizm, Ankara: EGM TE-MÜH Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar›

Alkan, N. (2007) Söz Bitmeden: Terörle Mücadelede Ön-

leme Stratejileri. Ankara: USAK Yay›nlar› Althusser, L. (1991) ‹deoloji ve Devletin ‹deoloji Ayg›tla-

r›. Y. Alp ve M. Öz›fl›k (Çeviren), ‹stanbul: ‹letiflimYay›nlar›

Altu¤, Y. (1995) Terörün Anatomisi. ‹stanbul: Alt›n Ki-taplar

Ansiklopedik Siyasi Terimler ve Örgütler Sözlü¤ü(1993), Ankara: Güvenlik ve Yarg› Muhabirleri Der-ne¤i Yay›nlar›

Ar›bo¤an, D.Ü. (2001) Globalleflme Senaryosunun Ak-

törleri. ‹stanbul: Der Yay›nlar› Bal, ‹. (2006) “Terör, Terörizm ve Tarihsel Süreç” ‹. Bal

(Der.) Terörizm, Terör ve Küresel Terörle Mücadele-

de Ulusal ve Bölgesel Deneyimler, Ankara: USAK Ya-y›nlar›

Befle, E. (2004) “Terörizm Literatürü Üzerine”, Polis Der-

gisi, Ankara: Emniyet Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›Bolay, S.H. (1984) Felsefi Doktrinler Sözlü¤ü, 3. Bask›,

‹stanbul: Ötüken Yay›nlar›Bowyer, B.J. (1992, Mart), ‘Career Moves: Reflections

on the Irish Gunmen’, Studies in Conflict and Terro-

rism, Say›.15Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (1986) Cilt.22,

Interpress Bas›n ve Yay›nc›l›kCampbell, C. (1976, fiubat), Portrait of a mass killer,’,

Psychology Today, Say›.9Canter, D. (1989), ‘Offender Profiles’, The Psychologist

(Ocak 1989)Cerrah, ‹. (2009) Demokratik Toplumlarda ‹çgüvenlik,

Ankara: Polis Akademisi Yay›nlar›Chomsky, N. (1999) “Uluslararas› Terörizm: Görünüfl ile

Gerçek”, N. Chomsky, E.S. Herman, G. O’Sullivanve A. George (Editörler), Terörizm Efsanesi, Anka-ra: Ayraç yay›nevi

Covey, S.R., (1988) Etkili ‹nsanlar›n 7 Al›flkanl›¤›, Çev:G. Suveren ve O. Deniztekin, Varl›k, Özel Dizi, 7.Ba-s›m, ‹stanbul

Craig, D.P. (1980), Hip Pocket guide to planning and

evaluation, Austin, TX, Learning Concepts

Ça¤›ran, M.E. (2008) “Terörizm ve Uluslararas› Hukuk”,H. Çakmak (Ed.) Terörizm, Ankara: Bar›fl Platin Kitap

Ça¤lar, A. (1997) “Türkiye’de Terör Örgütlerinin Yap›salÖzellikleri”, Strateji Dergisi, Ankara: Damla Matbaas›

Çakmak, H. (2008a) “Kavramsal Olarak Terör”, H. Çak-mak (Ed.) Terörizm, Ankara: Bar›fl Platin Kitap

Çakmak, H. (2008b) “Tarihsel Aç›dan Terör” H. Çak-mak (Ed.) Terörizm, Ankara: Bar›fl Platin Kitap

Ç›nar, B. (1997) Devlet Güvenli¤i, ‹stihbarat ve Terör,

Ankara: Sam yay›nlar› Çitlio¤lu, E. (2006) Gri Tehdit Terörizm, Ankara: Ümit

Yay›nc›l›kDenker, S. (1997) Uluslararas› Terör, Türkiye ve PKK,

‹stanbul: Bo¤aziçi Yay›nlar›Dilmaç, S. (1997) Terörizm Sorunu ve Türkiye, Ankara:

EGM Yay›nlar›Dilmaç, S. (2004) “Global Tehdit: Terörizm ve Türki-

ye’ye Etkisi”, Polis Dergisi, Ankara: EGM Yay›nlar›,Y›l.10, Say›. 40

Ergil, D. (1980) Türkiye’de Terör ve fiiddet, Ankara: Tur-han Kitabevi

Ersoy, Ö. (2004) “Terör ve Organize Suçlarda Yak›nlafl-ma ve ‹flbirli¤inin ‹ncelenmesi”, Polis Dergisi, Anka-ra: EGM Yay›nlar›, Y›l. 10, Say›. 40

Geberth, V. (1993) Practical Homicide Investigation:

“Tactics, procedurers, and forensic techniques” (2.Bas›m), Boca Raton, FL:CRC

Geleri, A. (1999), ‘Proaktif Polislik: Suçla MücadeledeFarkl› ve Etkili bir Yaklafl›m’, Do¤u Anadolu’da Gü-

venlik ve Huzur Sempozyumu. 17-19 Aral›k 1998”,F›rat Ün. Ve Elaz›¤ Em. Md’lü¤ü, Ça¤layan A.fi.

Gladstone, T., (1980) Co-ordinating Crime Prevention

Efforts, London: HMSOGodwin, J. (1978) Murder USA: The ways we kill each

other, New York, BallantineGündüz, A. (1994) Milletleraras› Hukuk ve Milletlerara-

s› Teflkilatlar Hakk›nda Temel Belgeler, ‹stanbul: Be-ta Yay›nlar›

Hazelwood, R.R. (1989), ‘The Serial Rapist, HisCharacteristics and Victims’, FBI Law Enforcement

Bulletin (Ocak, 1989)Haz›r, H. (2001) Siyasal fiiddet ve Terörizm, Ankara:

Nobel Yay›nc›l›kHeal, K., and J. Burrows (eds) (1983) Crime Prevention:

A Coordinated Approach, London: HMSO



Hickey, E., (1991), Serial Murderers and their victims,Pacific Grove, CA, Brooks/Cole

Home Office, (1983) Crime Reduction: Report of an

Inter_Departmental Group on Crime, London:HMSO

Home Office, (1984) Crime Prevention, Circular 8/84,London: HMSO

Horn, J.(1985), ‘Criminal Personality Profiling’, FBI

World Conference on Psychology

Jenkins, P. (1995), ‘A historical perspective on serialmurder: England, Germany and the USA 1900-1940’,T. O’Reilly-Fleming ve S. Egger (ed), Serial and Mass

Murder: Theory, research, policy. Toronto,University of Toronto Press

Karagöz, A. (2008), “Terörizmin Etkilerinin Damla Te-orisi Aç›s›ndan De¤erlendirilmesi”, Polis Dergisi, An-kara: EGM yay›nlar›, No.446, Say›. 14

Kaya, ‹. (2005) Terörle Mücadele ve Uluslararas› Hu-

kuk, Ankara: USAK Yay›nlar›Kelefl, R. Ve Ü. Artun (1996) Kent ve Siyasal fiiddet, An-

kara: AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay›nlar›Kerner Commission, (1986) Report of the National

Advisory Commission on Civil Disorders, LondonKocao¤lu, M. (1999), ‘Türkiye’yi bölme ve köfleye s›k›fl-

t›rma vas›tas› olarak iç ve d›fl mihraklar taraf›ndankullan›lan terör’, Do¤u Anadolu’da Güvenlik ve Hu-

zur Sempozyumu. 17-19 Aral›k 1998”, F›rat Ün. VeElaz›¤ Em. Md’lü¤ü, Ça¤layan A.fi

Laqueur, W. (2002) “Terörizmin Yorumlanmas›, C. Gü-zel (Haz›rlayan) Silinen Yüzler Karfl›s›nda Terör, ‹s-tanbul: Ayraç Yay›nevi

Mason, G. (1988, 25 Mart), ‘Offender Profiling: The NewScience?’, Police Review

Moore, M.H., R.C. Trojanowicz ve G.C. Kelling (1988),Perspectives on Policing: Crime and Policing, No.2,Washington D.C.National Institute of Justice, June1988

Newman, K., (1984) Report of the Commissioner for the

Metropolis, London: HMSOÖzdiker, C. (2004) “Türkiye’de Medya ve Terör”, Polis

Dergisi, Ankara: EGM Yay›nlar›, Y›l.10, Say›.40 Özönder, C. (1999), ‘Terörün Sosyo-Kültürel Yönleri’,

Do¤u Anadolu’da Güvenlik ve Huzur Sempozyu-

mu. 17-19 Aral›k 1998”, F›rat Ün. Ve Elaz›¤ Em.Md’lü¤ü, Ça¤layan A.fi.

Palmiotto, M., (1994) Criminal Investigation, Chicago:Nelson-Hall

Porter, B. (1983), ‘Mind hunters’, Psychology Today

(Nisan, 1983)

Poveda, T. (1990) Lawlessness and Reform: The FBI in

Transition, California: Brooks/ColeReich, W. (1990), ‘Understanding Terrorist Behaviour’,

Origins of Terrorism, Cambridge University Press, Sch›ppers, C. (1992, 16 Ocak) ‘Netherlands National

Criminal Intelligence Service’, Presentation at theInvestigative Psychology Seminar, MetropolitanPolice Detective Training School,

fienel, M. Ve A.T. fienel (1995) Genel Hatlar›yla Terö-

rizm, Ankara: EGM yay›nlar› Topal, A.H. (2005) Uluslararas› Terörizm ve Terörist Ey-

lemlere Karfl› Kuvvet Kullan›m›, ‹stanbul: Beta Ya-y›nlar›

Türkiye Barolar Birli¤i, 2006) Türkiye ve Terörizm, An-kara: TBB Yay›nlar›

Urhal, Ö. (2009) Küreselleflen Dünyada Güvenlik, An-kara: Adalet Yay›nlar›

Ünsal, A. (1996) “Geniflletilmifl Bir fiiddet Tipolojisi”,Cogito Dergisi, Yap› Kredi Yay›nlar›, S (6-7 K›fl - Ba-har)

Wilkinson, P. (2002), “Terör ve Terörizm: Kavramlar,Özellikleri ve Tipoloji”, C. Güzel (Der.) Silinen Yüz-

ler Karfl›s›nda Terör, Ankara: Ayraç Yay›nevi Wilson, C., ve D., Seaman, (1992) The Serial Killers,

London: True TimeWycoff, M.A., (1988) The Benefits of Community

Policing: Evidence and Conjecture, Temple, PoliceFoundation

Y›ld›r›m, E. (2000) “Küreselleflme, Refah Devleti ve RiskToplumu”, V. Bozkurt (Der.) Küreselleflmenin ‹nsa-

ni Yüzü, No. 386, Dizi No. 031, ‹stanbul: Alfa Ya-y›nlar›

Yunuso¤lu, K. (1996) Devlet Güvenli¤i ve ‹stanbul, An-kara: EGM E¤itim Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar›

Zafer, H. (1999a) Ceza Hukukunda Terörizm, Milletle-

raras› Metinler ve 3713 Say›l› Terörle Mücadele Ka-

nunu Ifl›¤›nda, ‹stanbul: Beta Yay›nlar›Zafer, H. (1999b) Sosyolojik Boyutuyla Terörizm, ‹stan-

bul: Beta Yay›nlar›

223Sözlük

AAdalet: Yasalarla sahip olunan haklar›n herkes taraf›ndan

kullan›lmas›n›n sa¤lanmas›, Belli bir toplumda, belli bir

tarihsel dönemde bir toplumsal olgunun adil say›lmas›

yoluyla korunmas› tutumu.

Adli Makam: Adalet ifllerinin görüldü¤ü ve sonuca ba¤land›-

¤› kamuya ait yönetim yeri, adli merci.

Adli Yarg›: Anayasa yarg›s›, idari yarg› ve askeri yarg› d›fl›n-

da kalan yarg›sal faaliyetleri, yani adalet (adliye) mahke-

meleri taraf›ndan yürütülmekte olan yarg› faaliyetlerini

kapsayan yarg› türüdür. Di¤er yarg› türlerine oranla ad-

li yarg›, uygulama alan› en genifl olan yarg› türüdür. Ad-

li yarg› kolunun biri “ceza yarg›s›”, di¤eri “medeni yarg›”

(hukuk yarg›s›) olmak üzere bafll›ca iki türü vard›r.

Ahlaki Geliflim: Ahlaki Geliflim, Kiflilik Gelifliminin en önem-

li parças›d›r. Çünkü bireyin “Toplumsallaflma Süreci”

içersinde neyin ne oldu¤u ve uygun kabuller konusun-

da bir bilinç gerçeklefltirmesi ile ilgilidir. Ahlaki gelifli-

min en önemli unsurlar›: kiflinin sorumluluk sahibi oldu-

¤u çevresine ve topluma karfl› yani iletiflim içersinde ol-

du¤u evrene karfl› kendisin ne kadar denetleyebildi¤i ve

sorgulayabildi¤idir.

Aile ‹çi fiiddet: Aile içerisinde bireylerin bedensel ve ruhsal

aç›dan zarar görmesine, yaralanmas›na ve sakat kalma-

s›na neden olan bireysel ve toplu hareketlerin tamam›-

d›r. Aile içi fliddet, büyük oranda kad›n ve çocuklara na-

diren de yafll›lara yönelik olmaktad›r.

Aile: Kan, evlilik ve evlat edinme yoluyla iliflki halinde olan

ve genellikle ortak bir mekân› paylaflan toplumsal birim.

Alg›lanan Yakalanma Riski: Bir potansiyel suçlunun her-

hangi bir yer ve zamanda suç ifllemesi halinde polis ta-

raf›ndan yakalanma olas›l›¤›n› ‘öznel’ olarak de¤erlen-

dirmesine denir.

Alt Benlik: Alt benlik, bizim bencil k›sm›m›zd›r ve yaln›zca

kiflisel isteklerimizi tatmin etmeye çal›fl›r. Alt benlik haz

ilkesine göre hareket eder, di¤er bir deyiflle herhangi bir

fiziksel ve toplumsal s›n›rlamay› dikkate almaks›z›n, sa-

dece kiflisel tatmin sa¤layacak fleylerle ilgilenir.

Ampirik Kriminoloji: Suç ve suçlulukla ilgili çal›flmalar›n

deney ve gözleme dayal› olarak yap›lmas›d›r.

Ampirik: Bilginin duyular sayesinde ve deneyimle kazan›la-

bilece¤ini öne süren görüfl, görgül, deneysel. Bir kura-

ma de¤il yaln›zca gözleme dayal› olan.

Ampirizm: Bilginin tek kayna¤›n›n deney oldu¤unu ileri sü-

ren ö¤reti... Bu ö¤reti bilginin sadece duyumlardan gel-

di¤ini ve deney d›fl›nda hiçbir yoldan bilgi edinilemeye-

ce¤ini savunur.

Anarfli: Hükümetsiz kalan ya da iktidar›n, karfl›t siyasal, eko-

nomik ve toplumsal güçler aras›nda uzlaflt›rma görevini

art›k yerine getiremedi¤i bir toplumun durumu. Kural-

s›zl›k, yönlendirici bir ilkenin bulunmamas› ya da bu il-

kelere uyulmamas› yüzünden baz› etnik alanlarda orta-

ya ç›kan düzensizlik ve kargafla durumu.

Anarflist: Anarflizmi savunan, bu ö¤retiyi destekleyen ve onun

için mücadele eden kifli.Otoriteye bafl kald›ran, her tür-

lü vesayeti ve kural› reddeden kifli.

Anarflizm: Bireyin her türlü devlet vesayetinden kurtar›lmas›

gerekti¤ini ileri süren siyasal görüfl. Toplumsal yaflam›

düzenleyen tüm kurum ve kurallar› reddeden anarflizm,

do¤al olarak ahlak kurallar›n›n egemenli¤ini de redde-

der. Bireysel iradenin her fleyin üstünde oldu¤unu savu-

nan anarflizmin kurucusu Proudhon ve di¤er temsilcile-

ri Bakunin, Kropotkin ve Stirner, ahlak yasalar›n›n di¤er

yasalar gibi insanlar› kolay yönetmek için uyduruldu¤u-

nu savunurlar.

Anket: Belli kiflilerin ya da gruplar›n bir konu üzerindeki duy-

gu, düflünce ve deneyimlerini anlamak için belli bir pla-

na göre haz›rlanm›fl olan soru listeleridir. Sosyal bilim-

lerde nicel araflt›rma tekni¤i olarak yayg›nca kullan›l›r.

Ölçme ve istatistikî araflt›rmay› içerir.

Anomi: Kiflilerin davran›fllar›na yön veren kurallar›n ve de¤er

sistemlerinin zay›flamas›yla, kiflilerin flaflk›nl›¤a sürük-

lendi¤i ve yo¤un bir doyumsuzluk içinde bulunduklar›

toplumsal durum.

Asayifl: Hukuka uygun ve gerekli önlemlerin al›nmas› sonu-

cu devlete, topluma, kiflilere, mal ve eflyalara yönelik

tehlike, kaza ve sabotajlar›n söz konusu olmad›¤› bir or-

tam, düzensizlik ve kar›fl›kl›klar›n önlendi¤i, hayat›n nor-

mal ak›fl›n›n sa¤land›¤› hali, dirlik ve düzenin varl›¤› ko-

nusunda kamuda oluflturulan yayg›n ve yerleflik inanc›

ifade etmektedir.

Asosyallik: Sosyal olmayan, herhangi bir etkinlikten yoksun

insan.

Ataerkil Aile: Güç ve otoritenin babada (erkeklerde) oldu¤u,

en yayg›n aile sistemidir.

Atavistik Adam: Lombroso’ ya göre evrim merdiveninde ç›k-

malar› gereken basama¤a ulaflamam›fl, evrimleflememifl

insan.

Atavizm: Organizmalarda evrimsel geliflim süresince ortadan

kalkan baz› özelliklerin tekrar görülmesi. Evrimleflme

sürecini tamamlayamama.

Sözlük


BBencillik: ‹nsan eylemlerinin kökeninde “ben sevgisi” vard›r.

Ahlak ise insan›n kendini koruma güdüsünün d›fla vu-

rulmas›ndan baflka bir fley de¤ildir. Bu görüflü savunan

Thomas Hobbes’a göre, insanda, hayvanlarda oldu¤u gi-

bi “kendini sevme” ve ”kendini koruma” içgüdüleri var-

d›r. Dolay›s› ile insan do¤as› gere¤i “bencil” dir. Bencil

olan insan her fleyden önce kendi “ç›kar” ›n› düflünece-

¤inden evrensel bir ahlak yasas› yoktur.

Benlik: ‹nsan›n, kendi kiflili¤ine iliflkin kan›lar›, kendini tan›-

ma ve de¤erlendirme biçimidir. Kiflili¤in iki yönü vard›r.

Birinci yönü, d›fla yans›yan, daha çok baflkalar› taraf›n-

dan de¤erlendirilen ve davran›fllar›na yans›mas› ile de

ölçülebilen yand›r. ‹nsan›n bu yönü nesneldir. Kiflili¤in

ikinci yönü ise d›flar›ya pek yans›mayan yani bireyin

kendini tan›mlad›¤› biçimidir. ‹flte kiflili¤in, bu öznel yö-

nü benliktir ve benlik ölçülerek de¤il, yorumlanarak an-

lafl›labilir.

Beyaz Yaka Suçlar›: fiiddete dayanmayan bir suç olarak ta-

n›mlamaktad›r. Bu suçla; haraç, zimmet, rüflvet, borsa

manipülasyonu, içeriden ö¤renme ticareti, fiyat belirle-

me, anti tröst ihlali gibi san›¤›n mesle¤inden kaynakla-

nan güven duygusunun hile ve di¤er yollarla hukuka ay-

k›r› bir biçimde kötüye kullan›lmas›yla ifllenen suçlar›n

anlafl›lmas› gerekir. Beyaz yakal› suçlar daha çok kiflinin

mesle¤ine dayanan veya ifl dünyas› ile ilgili bir suçtur.

Birey: Toplumlar› oluflturan ve düflünsel, duygusal, iradeyle

ilgili nitelikleri toplum içinde belirlenen insanlar›n her

biri, fert. ‹nsan topluluklar›n› oluflturan, insanlar›n ben-

zer yanlar›n› kendinde tafl›makla birlikte, kendine özgü

ay›r›c› özellikleri de bulunan tek can, fert.

Bireysellik: Birey olma olgusu. Bir kifliyi benzerlerinden ay›-

ran özelliklerin bütünü, ferdiyet.

Bürokrasi: Karar vermede ak›lc›l›k, iliflkilerde kuralc›l›k, gö-

revlerde belirlilik, otoritede merkezilik esaslar›na göre

iflleyen örgüt. Devlet kurumlar›nda çal›flan üst düzey yö-

neticiler toplulu¤u. Bir toplumda tabandan yukar›ya do¤-

ru ç›kt›kça daralan bir yap› içinde örgütlenmifl olan, ge-

nel kural ve ilkelere göre çal›flan profesyonel atanm›fl

görevliler toplulu¤u.

C-ÇCeza: Yasalar› bilerek ve isteyerek çi¤neyen, belli bir eylemiy-

le suç iflleyen kifliye uygulanan yapt›r›m. Baflkalar›na bir

flekilde, maddi ya da manevi zarar veren, topluma ve

toplumsal hayata zararl› eylemlerde bulunan kiflinin, öz-

gürlü¤ünün elinden al›nmas›, birtak›m haklar›n k›s›tlan-

mas› ve parasal kayba u¤rat›lmas› suretiyle yoksunluk

içinde bulunmas› durumu.

Cinsel ‹stismar: Kiflilerin kendi r›zalar›na ra¤men baflkalar›

taraf›ndan cinsel olarak kötüye kullan›lmalar›, suistimal

edilmeleri, istemedikleri halde baflkalar›n›n cinsel yöne-

limlerine hedef olmalar› durumunu ifade eder. Her cin-

siyetten, her sosyal tabakadan ve meslek grubundan ki-

fliler cinsel istismara u¤rayabilmektedirler, ancak genel

olarak kad›nlar›n ve çocuklar›n cinsel istismara daha çok

maruz kald›klar› söylenebilir.

Cinsel Suç: Fuhufl, taciz, istismar, k›z kaç›rma, ›rza tecavüz

gibi suçlar› kapsayan, cinsel haz elde etmek amac›yla ifl-

lenen suç türü.

Cinsel Taciz: Israrc› ve istek d›fl› cinsel yaklafl›mlar için kulla-

n›lan terimdir. Kiflinin iznini almadan cinsel temas, do-

kunma, sözle sark›nt›l›k fleklinde gerçekleflir.

Cinsiyet Rolü: Cinsiyet rolü, bir kiflinin erkek çocuk, erkek,

k›z çocuk veya kad›n olarak durumunu tan›t›c› sözleri ya-

hut davran›fllar›d›r. Kad›n ve erkek aras›ndaki ayr›m top-

lumsal yaflamda evrensel bir örgütleyici ilkedir. Çocuklar

olarak, erkek ve k›zlardan farkl› beceriler ö¤renmeleri ve

farkl› kiflilikler gelifltirmeleri beklenir. Yetiflkinler olarak,

erkek ve kad›nlar kar› ya da koca, anne ya da baba ola-

rak belirgin bir biçimde farkl› cinsiyet iliflkili roller üstle-

nirler. Kültürler neyin erkeksi ya da kad›ns› oldu¤una yö-

nelik tan›mlar bar›nd›r›rlar. Bunla birlikte cinsiyet farkl›-

l›k ya da benzerliklerini vurgulamalar›nda fakl›l›klar ol-

makla birlikte toplumsal yaflam› yap›land›rmak, kurgula-

mak için cinsiyetin kullan›m› tüm kültürlerde temeldir.

Ça¤dafllaflma: Politik içerikli bir kavramd›r. Daha çok ba¤›m-

s›zlaflma, uluslaflma, uygarlaflma, laikleflme, modernlefl-

me, kentleflme gibi anlamlar› ifade eder.

Çekirdek Aile: Anne, baba ve evlenmemifl çocuklardan mey-

dana gelen aile.

Ço¤ulcu Toplum: Çeflitli s›n›flara, tabakalara ve gruplara top-

lum yönetimini etkileme hakk›n› tan›yan toplum.

Ço¤ulculuk: Gücün farkl› gruplar aras›nda da¤›t›lmas›n› ifa-

de eder. Bir grubun gücü tümüyle eline geçirmesini ve

merkezi yönetimin vatandafllar üzerinde bask› kurmas›-

n› önler.

Çok Kültürcülük: Ça¤dafl dünyada yaflamsal her fleye, birbi-

rinden önemli biçimde farkl› olan insanlar›n birbiri ile

temasta olduklar›na ve birbirleriyle ifl yapmalar› gerekti-

¤ine iflaret etmektedir.

DDamgalama Teorisi: Toplumsal sapmay›, insanlar›n ne yap-

t›klar› ile de¤il, di¤er insanlar›n onlar›n davran›fllar›na at-

fettikleri anlamlar ile aç›klama iddias›d›r. Sapma görece-

lidir ve bir davran›fl›n damgalanmas›ndan baflka bir fley

de¤ildir.

225Sözlük

Damgalama: Bir kimsenin ad›n› kötüye ç›karan, yüz k›zart›c›

durum.

De¤iflme: Baflka bir biçim veya duruma girme.

Demokrasi: Kelime anlam›, halk›n (demos) yönetimi (kratos)

demektir.

Demokratik Rejim: Demokrasi halk›n kendi kendisini yönet-

ti¤i bir güç yap›s›n› ifade eder. ‹ktidar olma yetkisi huku-

ken halk›n elindedir. Halk kendini yönetecekleri, kendi

iradesince seçer. Demokratik rejimlerin baz› özellikleri

vard›r. Öncelikle serbest ve özgür bir seçim olmal›d›r. Bu

uyum ve uzlaflma mekanizmas›d›r. Seçim, halk›n do¤ru-

dan ya da dolay›s›yla kamusal gücü kullanacaklar› belirle-

mesini sa¤layan bir etkinliktir. Di¤er özellikler: Yetkiler,

konumlar, sorumluluklar, yasalar ve nesnel kurallarla be-

lirlenmelidir, Yurttafllar siyasi parti kurabilme hakk›na sa-

hip olmal›d›r ve Kitle iletiflim araçlar› özgür olmal›d›r.

Demokratikleflme: Toplumsal alan›n halk›n gücünün hakimi-

yetinde olmas› durumuna geçifl, bir tür toplumsal de¤iflim.

Determinizm: ‹nsan›n, “ahlaki eylemleri ile ilgili kararlar›, iç-

ten ve d›fltan belirlenen koflullar›n etkisiyle oluflur” görü-

flüne dayanarak ahlaki eylemlerinde özgür olmad›¤›n›

savunan filozoflar vard›r. Bunlar ahlak felsefesi alan›nda

deterministtir.

Devlet: Belli bir toprak parças› üzerinde egemen, yasal düze-

ni ve politikalar›n› uygulamak için askeri güç kullanma

kapasitesi olan bir ayg›tt›r. Modern devletler, parlamen-

tolar› ve bürokratlar› olan ulus devletlerdir. Belirli toprak

parças› üzerinde söz sahibidirler. S›n›rlar› belirli bir top-

rak parças› ile bu topraklarda yaflayan insanlar üzerinde

egemenlik hakk› kullanan siyasal, sosyal, kültürel ve

ekonomik örgütlenmelerdir.

Devriye Güzergâh›: Devriye polisinin, hizmet sundu¤u böl-

gede önceden belirlenmifl, takip etmesi gereken belirli

bir yol haritas›na denir.

Devriye Hizmeti: Devriye polisinin görev bölgesi veya gü-

zergah›nda yerine getirmifl oldu¤u faaliyetlere denir.

Devriye M›nt›kas›: Devriye polisinin görev yapt›¤›, sorumlu-

lu¤una verilmifl, s›n›rlar› belli olan hususi bir bölgeye

denir.

Devriye: Genel emniyeti korumak, suçlar› ifllenmeden önce

önlemek, suç ifllenmesi halinde ise en k›sa sürede olaya

müdahale etmek ve gerekti¤inde halka yard›mda bulun-

mak üzere kendisine ayr›lan bir bölgede yaya, motorize

veya atl› olarak görev yapan polislere verilen add›r.

Dogmatizm: Genel olarak, kimi ö¤retilere en küçük bir elefl-

tiriye izin vermeden, rasyonel ve mant›ksal kan›tlar yeri-

ne, salt duygulara veya kiflisel e¤ilimlere dayanarak kö-

rü körüne inanma, onlar› sorgusuz sualsiz bir biçimde

benimseme.

Durumsal Suç Önleme: Sorun oluflturan belirli yerlerin so-

kak ayd›nlatmalar›n›n art›r›lmas›, özellikle akflam ve so-

runlu saat dilimlerinde görünür polis devriye say›s›n›n

art›r›lmas›, yo¤un kalabal›klar›n ve suç sorununun oldu-

¤u (veya olabilece¤i) yerlerde görünür güvenlik kamera-

s› ve devriye uygulamas›na a¤›rl›k verilmesi ve buna

benzer di¤er yöntemleri içerir.

Düzen: Belli yöntem, ilke veya yasalara göre kurulmufl olan

durum, uyum, nizam, sistem.

EEgo: Ak›l ve sa¤duyu denilebilecek fleyleri temsil eder. Ego,

çevreyle etkileflim sonucu ortaya ç›kar. ‹d, isteklerini

karfl›lamas› için egoya bask› yapar. Bilinç düzeyine ç›k-

maya çal›fl›r; ancak, egod id’in toplumsal onay görmeye-

cek talepleri bilinçalt›na bast›rma çabas› içinde olur. Ego,

gerçeklik ilkesine göre ifller.

Egoist: Bencil. Yaln›z kendini düflünen, kendi ç›karlar›n› her-

kesinkinden üstün tutan kifli.

Ekonomik Ma¤duriyet: Bir kiflinin maruz kald›¤› olaya da-

yal› olarak ekonomik aç›dan zarar görmesi, kayba u¤ra-

mas›d›r. Bu tür ma¤duriyetler bireysel bir eyleme daya-

l› olabilece¤i gibi (h›rs›zl›k veya doland›r›c›l›k gibi) kit-

lesel bir olaya (ekonomik kriz, bankan›n hileli iflas› ve-

ya batmas› ev do¤al afetler gibi) ba¤l› olarak da meyda-

na gelebilir.

Emniyet: Güvenlik. Güven, inanma, itimat. Güvenlik ifllerinin

yürütüldü¤ü yer.

Empati: Bir baflkas›n›n duygular›, içinde bulundu¤u durum

ya da davran›fllar›ndaki motivasyonu anlamak ve içsel-

lefltirmek.

Endüstri Toplumu: Fabrika üretimi düzeninin egemenli¤in-

de bir sosyal örgütlenme biçimidir.

Endüstrileflme: Bir toplumdaki iktisadi faaliyetlerin a¤›rl›¤›-

n›n sanayi kesimine kaymas› ulusal gelir için de sanayi

kesiminin pay›n›n artmas› ve ileri üretim tekniklerini kul-

lanan otomatik makinalara yo¤unluk tan›yan teflebbüs-

lerin yayg›nlaflmas› yoluyla ülkenin ara ve mamul mallar

üretme kapasitesinin geliflmesi sürecidir.

Etnik Köken: Biyolojik ve kültürel bak›mlardan benzer özel-

liklerle birbirine ba¤lanm›fl üyelerden kurulu olan ve bu

özellikleriyle di¤er gruplardan ay›rt edilebilen bir top-

lumsal gruba aidiyet. Budun, kavim, soy.

Etnik fiiddet: Bir toplumda var olan bir etnik grubun di¤er

gruplara yönelik toplumsal fliddet hareketlerine yönel-

mesi durumu.


FFiziksel Güvenlik Tedbirleri: Suçu önlemek veya azaltmak

amac›yla devriye hizmetleri, alarm sistemleri, özel gü-

venlikler, güvenlik kameras› gibi araç ve tekniklerin kul-

lan›lmas›. Fiziksel güvenlik tedbirlerinin uygulanmas›

sonucunda potansiyel suçlu, çok basit olarak, daha ko-

lay suç iflleyebilece¤i bir baflka bölgeye veya potansiyel

hedefe yönelebilmektedir.

Fiziksel Ma¤duriyet: Kiflinin vücut bütünlü¤üne karfl› yap›-

lan bir sald›r› ve uygulanan fliddet sonucunda ortaya ç›-

kan bir ma¤duriyet türüdür. Bu durum bir suç eylemi,

kaza veya do¤al afet sonucunda meydana gelebilir.

Fiziksel Yap›: Toplumun flekil ve çevresi olarak belirtilen d›fl

görünüflünü oluflturan nüfusun yerleflim tarz› (köy - fle-

hir) fiziksel yap›s›n› oluflturur.

Fonksiyon (‹fllev, Görev): Bir kültür ö¤esinin belli bir top-

lumsal düzenin uyumlu ifllemesine yapt›¤› katk›.

GGenel Kolluk: Ülke genelinde kamu düzenini sa¤lamak, suç-

lar› önlemek, suç iflleyenleri yakalay›p adalet önüne ç›-

karmak ve yasalar›n verdi¤i di¤er görevleri yerine getir-

mekle görevli ve yetkili kamu kurumlar›n› ve personeli-

ni ifade eder.

Genetik Anomali: Do¤ufltan gelen genetik bozukluklar.

Genifl Aile: Ana, baba ve çocuklar›n d›fl›nda birkaç kufla¤›n

bir arada yaflad›¤› aile grubudur.

Gerçek Korku: Bireyin günlük yaflam›nda karfl›laflt›¤› olaylar,

geçirdi¤i deneyimler ve gözlemledi¤i iflaretlerle ilgili bir

fliddetli kayg› halidir.

Gerçek Ma¤duriyet: ‹fllenen bir suç sonras› fiili olarak sosyal,

psikolojik ya da fiziksel anlamda zarar görme durumu.

Gerçek Suçluluk: Suç istatistiklerinin yar› s›ra suçun siyah sa-

y›lar›n›n da bilinmesi. Bilinen suçlulukla birlikte gizli

kalm›fl ma¤dur

Gerçeklik Evresi: Ego’nun ifllev gördü¤ü evre. Ego "gerçek-

lik prensibi"yle ifller. Ego, idin tatmin edilebilece¤i elve-

riflli flartlar oluflana kadar onu kontrol alt›nda tutuyor.

Çevresel flartlar› de¤erlendirerek pek çok davran›fl›n ola-

s› sonuçlar›n› tartar. Bu flekilde, uygun zaman› kollaya-

rak bireyin anl›k dürtüleri sonras›nda ac› çekmesini en-

gellemifl olur.

Gerilla Savafl›: Düflman kuvvetlerinin eylemlerini engelle-

mek, baltalamak veya geciktirmek amac›yla gerillalar›n

yapt›¤› savafl.

Gerilla: Ülkesi yabanc› ülke askerleri taraf›ndan iflgal edilmifl

halklar›n içinden ç›kan ve profesyonel asker olmayan si-

vil savaflç›lard›r. Teröristler asker sivil, yafll› çocuk, kad›n

erkek ayr›m› yapmaks›z›n kasten herkesi hedef al›rken

gerillalar askeri kurallara uyarlar, ülkelerini iflgal eden

askeri birliklere (askerlere ve onlar›n bulundu¤u tesisle-

re) yönelik sald›r› gerçeklefltirirler ve sivil hedeflere kar-

fl› eylem yapmazlar.

Gizli Ma¤duriyet: Suç istatistikleri de bu bilinen suçlar esas

al›nmak suretiyle oluflturulur. Ancak baz› suçlar ise bilin-

mez, gizli kal›r. Bu suçlar›n ma¤durlar› toplumdan d›fl-

lanma, ay›p karfl›lanma, be¤enilmeme, olay› önemseme-

me ve benzeri nedenlerden dolay› ma¤duriyetlerini sak-

l› tutarlar. Suçlar›n farkl› nedenlerden dolay› resmi ma-

kamlar taraf›ndan bilinmemesi, kay›tlara geçmemesi so-

nucu “gizli ma¤duriyetler” ortaya ç›kar.

Göç: Kent, köy gibi bir yerleflme biriminden bir di¤erine yer-

leflmek amac›yla oluflan nüfus hareketleri.

Günlük Rutinler: Günlük hayat›n ak›fl› içerisinde kiflilerin

s›kl›kla gerçeklefltirdikleri eylemler, faaliyetler. Yaflam

tarz›.

Güven Timleri: Simitçi, boyac›, esnaf, taksici, tamirci ve ben-

zeri farkl› görünümler ile dolaflan, sabit duran sivil polis-

lerden oluflan özel ekipler. Güven timleri özellikle ka-

muya aç›k alanlarda ve mala karfl› ifllenen suçlarda (kap-

kaç ve h›rs›zl›k gibi) baflar›l› olmufltur.

Güvenlik Alg›lama Anketi: Toplumun suç ve ma¤duriyet

konular›ndaki alg›lar›n›, düflüncelerini tespit etmek ve

de¤erlendirmek amac›yla belirli bir denek grubu üzerin-

de gerçeklefltirilir. Bu anketler bireylerin kiflisel güvenlik

durumunun bir göstergesidir ve güvensizlik kayg›s›n›

ölçmeyi ve bunun nedenlerini kapsaml› bir flekilde orta-

ya koymay› hedefler.

Güvenlik Kuvveti: Güvenlik güçlerinin oluflturdu¤u birlik.

Güvenlik Teknolojisi: Güvenlik alan›ndaki teknolojik araç

ve gereçler.

Güvenlik: Toplum yaflam›nda yasal düzenin aksamadan yü-

rütülmesi, kiflilerin korkusuzca yaflayabilmesi durumu,

emniyet.

Güvensizlik Kayg›s›: Suç, yasa d›fl›l›k, keyfilik ve sorunlar

yuma¤› içerisinde suça maruz kalma kayg›s›n›n tafl›nma-

s›d›r. Bu kayg› halinde; kayna¤›, nedeni ve aktörleri bili-

nen, k›sa süreli bir korku de¤il kayna¤› belirsiz, yeri, za-

man› ve faili bilinmeyen bir çerçevede ortaya ç›kacak

uzun süreli olumsuz ruh hali söz konusudur.

HHaz Evresi: ‹din hakim oldu¤u evredir. ‹d, ilkel ve do¤ufltan

getirdi¤imiz dürtülerimizi kapsar. Bedensel ihtiyaçlar›m›-

z›n, cinsel arzular›m›z›n ve sald›rgan tepkilerimizin id-

227Sözlük

den kaynakland›¤›n› söyleyebiliriz. Freud'a göre idin ar-

zu ve istekleri tamamen bilinç d›fl› ve "zevk prensibi"yle

ifllemekte. ‹din temel güdülerimizi kapsad›¤›n› düflünün-

ce, zevk prensibiyle ifllemesi do¤al. Çünkü ilkel güdüler,

arzulara bir an önce doyum aray›p bireyin davran›fllar›n›

bu yönde flekillendirebilir.

Hiyerarfli: Yetkinin en genifl ölçüde en üst aflamalarda olmak

üzere de¤iflik önem s›ralar› aras›nda kat› ve kesin bir bi-

çimde da¤›ld›¤› toplumsal örgütlenifl biçimi. Bir toplu-

lukta veya bir kuruluflta yer alan kiflileri, alt-üst iliflkileri,

görev ve yetkilerine göre s›n›fland›ran derece düzeni,

makam s›ras›, basamak, aflama s›ras›.

I-‹Irk: Belli genetik birleflimlerin sonucunda oluflmufl ortak fizi-

kî yap› özelliklerine sahip olan insanlar›n meydana ge-

tirdi¤i büyük bir grup.

‹ç Göç: Bir ülke s›n›rlar› içinde kiflilerin ya da toplumsal grup-

lar›n bir yerden baflka yere gidip yerleflmeleri.

‹d: Biyolojik arzu ve dürtüleri içerir. Kiflili¤in enerji deposu

olarak da görülen bilinçalt› bölümüdür. ‹nsanl›¤›n, he-

men tatmin aray›fl›nda olan güdülerini içerir. Enerjisini

yak›n iliflki durumunda oldu¤u bedensel süreçlerden

al›r. Freud’a göre id, gerçek ruhsal varl›kt›r; nesnel ger-

çeklerden ba¤›ms›z öznel bir yaflant› dünyas›d›r. Ac›dan

kaç›n›r ve zevk ilkesine göre doyum arar.

‹deoloji: Siyasal veya toplumsal bir ö¤reti oluflturan, bir hü-

kûmetin, bir partinin, bir grubun davran›fllar›na yön ve-

ren politik, hukuki, bilimsel, felsefi, dinî, moral, estetik

düflünceler bütünü.

‹nformal Sistem: Resmî olmayan kurallar anlam›na gelir. Bu

kurallar, her toplumda yayg›n olarak benimsenen ve uy-

gulanan kurallard›r; din, ahlak ve görgü kurallar› gibi.

Bunlar; ay›plama, d›fllama, k›nama, günah gibi manevi

yapt›r›mlara sahiptir.

‹slami Terör: 11 Eylül 2001’de New York’taki Dünya Ticaret

Merkezi ve Washington’daki Savunma Bakanl›¤› (Penta-

gon) binalar›na yap›lan uçakl› sald›r›lar sonucu baflta ABD

olmak üzere Bat› dünyas› taraf›ndan ortaya at›lan ancak

bilimsel ve etik anlamda içi dolu olmayan kavram.

‹stihbarat: ‹stihbar etmek, haber almak anlam›na gelir. ‹stih-

barat kelimesi haline geldi¤inde ise, kavramsallaflm›fl ha-

le gelir ve haber alma, bilgi toplama anlam›n› ifade eder.

‹fl Bölümü: Bir toplumsal üretim düzeni içindeki de¤iflik gö-

rev ve hizmetlerin, toplumun üyeleri, gruplar› aras›nda

karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k iliflkileri içinde bölünmesi süreci.

‹taat: Söz dinleme, boyun e¤me, buyru¤a uyma.

KKad›na Yönelik fiiddet: ‹ster kamusal, isterse özel yaflamda

meydana gelsin, kad›nlara fiziksel, cinsel veya psikolojik

ac› veya ›st›rap veren veya verebilecek olan cinsiyete da-

yanan bir eylem veya bu tür eylemlerle tehdit etme, zor-

lama veya keyfi olarak özgürlükten yoksun b›rakma.

Kal›t›m (Soya Çekim): Kendinden önceki yak›nlar›nda bulu-

nan bir durumun, özelli¤in söz konusu kiflide de görül-

mesi.

Kamu Düzeni: Bir ülkedeki kurum ve kurallar›n, devletin gü-

venli¤ini, kamu hizmetlerinin iyi ifllemesini ve bireyler

aras›ndaki iliflkilerde huzuru, hukuk ve ahlak kurallar›na

uygunlu¤u sa¤lamas›yla oluflan düzen Bir ülkede kamu

ifllerinin en iyi biçimde yap›lmas›n›, devletin içte ve d›flta

güven ve düzenini, bireyler aras›ndaki iliflkilerde dirli¤i

sa¤lama¤a yarayan kurallar›n tümüne verilen genel ad.

Kamu Otoritesi: Belediye dâhil tüm resmi kurum ve kurulufl-

lar. Düzenleyici ve denetleyici rolleri bulunan, kamu ad›-

na otorite kurma hakk›na sahip olan örgüt. Toplumsal

yaflam› çerçeveleri belli kurallar ile yönetir; yönetilenler

de uymalar› gereken kurallar çerçevesinde toplumsal ya-

flamlar›n› sürdürürler.

Kamu: Bir ülkedeki halk›n bütünü, halk, amme, halk hizmeti

gören devlet organlar›n›n tümü.

Kamuoyu: Herhangi bir konu üzerinde toplumun tüm kesim-

lerinin ortaklaflt›¤› yaklafl›m biçimi.

Kanuni Mümessil: Yasal temsilci.

Kanuni Suçluluk: Yasal suçluluk. Yasalarda yasaklanm›fl ey-

lemlerin gerçeklefltirilmesi.

Karanl›k Say›lar: Bilinen suçlulu¤un d›fl›ndaki alan, gizli

ma¤duriyet.

Kayg›: Üzüntü, endifle duyulan düflünce, tasa. bireyin tehlike-

li ya da tehdit edici olarak gördü¤ü, alg›lad›¤› ve de¤er-

lendirdi¤i, olas› etkilerinin rahats›z edici oldu¤unu dü-

flündü¤ü, çevresel kaynakl› bir uyar›c›ya ba¤l› olarak bi-

reyde meydana gelen olumsuz bir ruh halini ifade eder.

Kent (fiehir): Tar›m d›fl› etkinliklere, özellikle sanayi, ticaret

ve hizmet etkinliklerine dayal› kalabal›k nüfuslu yerlefl-

me yeri.

Kent Güvenli¤i Yönetim Sistemi: fiehirlerde suçlar›n ifllen-

mesinin önüne geçilmesi, meydana gelen olaylar›n ay-

d›nlat›lmas›, trafik hizmetlerinin düzenlenmesi ve vatan-

dafllar›n kendilerini daha güvende hissetmelerinin sa¤-

lanmas› amac›yla gelifltirilmifl bilgisayar destekli güven-

lik kamera sistemidir.

Kentleflme: Sanayinin geliflmesi ile nüfusun kentsel bölgeler-

de toplanmas› ve geliflmesi süreci.


Kiflilik: Bir insan› di¤er insanlardan ay›r›p kendine özgü k›lan

bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerinin bütünüdür.

Kiflili¤in kökeninde, insanlar› birbirlerinden ay›ran duy-

gu, düflünce ve davran›fllardaki benzerlik ve farkl›l›klar

vard›r.

Koalisyon: Çeflitli güçlerin bir araya gelmesiyle oluflturulan

birlik, ortak yönetim.

Kolektif fiiddet: Üç flekilde görülür. Birincisi vatandafllar›n

iktidara karfl› olan fliddetidir. fiiddetin bu çeflidi terör ile

birlikte grevler ve ihtilaller fleklinde ortaya ç›kmaktad›r.

Kolektif fliddetin ikinci türü, birincinin tersi olarak, ikti-

darlar›n vatandafllara karfl› uygulam›fl oldu¤u fliddeti içer-

mektedir. Bu durum ise devlet terörü ve endüstriyel flid-

det fleklinde kendini göstermektedir. Son olarak ve son

aflamada fliddet halk ayaklanmas› ve iç savafl olarak be-

lirmektedir.

Kolluk: Devlet ad›na kamu düzenini sa¤lamakla görevli olan

ve gerekti¤inde zor kullanma yetkisine sahip kamu ku-

rumlar›na ve personeline denir.

Kontrol De¤iflkeni: Ba¤›ml› de¤iflken üzerinde etkisi olabile-

cek muhtemel faktörlerin tamam› veya bir k›sm›na denir.

Korku: Belirli birtak›m fiziksel veya psikolojik ac› veya tehli-

kenin önceden sezilmesiyle tecrübe edilen bir histir. Kor-

ku, karfl›lafl›lan istenilmeyen durumlar ve bir tehlikenin

varl›¤›n›n fark›nda olunmas›yla ortaya ç›kan memnuni-

yetsizlik uyand›ran çok güçlü bir histir.

Kriminoloji: Toplumsal bir olgu olarak suç ve suçlulu¤u in-

celeyen bilim.

Kriminolojik Araflt›rma: Suç ve suçlulukla ilgili araflt›rmalar.

Kurumsallaflma: Toplumun belirli bir fonksiyonu çevresinde

örgütlenme, birbirleriyle iliflkili âdet, kural ve yasalar

oluflturma süreci.

Kültür fioku: Kendi kültür ortam›ndan baflka bir kültür orta-

m›na kat›lan bireylerin yaflad›klar› bunal›m ve uyumsuz-

luk durumudur.

Kültür: Bir toplumun tarihsel süreçte yaflad›¤› toplumsal de-

¤iflimlerle elde etti¤i tüm maddi ve manevi de¤erler ve

bu de¤erleri yaflatmada kullan›lan araçlar›n tamam›.

Kültürel Çat›flma: Bir kültürün baflka bir kültür üzerinde bas-

k›n olmas› sonucu ortaya ç›kan durum.

Küreselleflme: Dünya ölçe¤inde ekonomik, siyasal ve kültü-

rel bütünleflme, fikirlerin, görüfllerin, pratiklerin, tekno-

lojilerin küresel düzeyde kullan›lmas›, sermaye dolafl›-

m›n›n evrenselleflmesi, ulus-devlet s›n›rlar›n› aflan yeni

iliflki ve etkileflim biçimlerinin ortaya ç›kmas›, mekanla-

r›n yak›nlaflmas›, dünyan›n küçülmesi, s›n›rs›z rekabet,

serbest dolafl›m, pazar›n dünya ölçe¤inde büyümesi ve

ulusal s›n›rlar›n d›fl›na ç›kmas›, k›saca dünyan›n tek pa-

zar haline gelmesidir.

LLiberal Toplum: Çeflitli kurumlara kendi kendilerini yönet-

me hakk›n›n tan›nd›¤› toplum.

Liberalizm: Hürriyet ve serbestli¤i savunma, serbest ekono-

miden yana olma.

MMaddi Tazminat: Ortaya ç›kan bedensel ve nesnel zararlara

karfl›l›k ödenen tazminat; nesnel ödence. Örne¤in, trafik

kazas›nda kolu k›r›lan kiflinin tedavi masraflar›n›n faile

ödetilmesi.

Mafios Toplum Yap›s›: Mafya tipi oluflumlar için elveriflli

koflullar›n oldu¤u, bu tür örgütlenmelere girebilecek ka-

rakteristiklere sahip kiflilerin bulundu¤u, bu kiflilerin maf-

ya tipi yap›lanmalara rahat bir flekilde girebildi¤i ve maf-

ya örgüt ve faaliyetlerinden yayg›n bir flekilde söz edil-

di¤i ve bu tür yap›lanmalar›n art›k ola¤an görüldü¤ü,

benimsendi¤i bir toplum yap›s›d›r.

Mafya: Organize suç yap›lanmas›d›r. Bu kavram, özellikle Si-

cilyal›lar›n tarihsel ve kültürel geçmifli içerisinde yer alan

bir kültür yap›s›, yaflam tarz› ve davran›fl kodunu, bu

ba¤lamda da ‘geleneksel veya ailevi suç örgütlerini” ifa-

de etmektedir.

Ma¤dur Anketleri: Gerçek suç say›s›n› ve ma¤duriyeti orta-

ya ç›karmak isteyen araflt›rmac›lar›n istatistiklerin yan› s›-

ra yapt›klar› anketlerdir.

Ma¤dur: Haks›zl›¤a u¤ram›fl (kimse), k›yg›n.

Manevi Tazminat: Bir haks›z fiil sonucunda, bir kimsenin

u¤rad›¤› manevi zararlara karfl› ödenecek tazminat; tin-

sel ödence. Örne¤in, trafik kazas›nda yüzünde kal›c› ha-

sar kalan kifliye u¤rad›¤› manen çöküntü ve psikolojik

hasar sebebiyle oluflan zarar›n faile ödetilmesi.

Merkezi Otorite: Kamu hizmetlerinde birlik ve bütünlü¤ü

sa¤lamak amac›yla söz konusu hizmetlere dair karar ve

faaliyetlerin merkezi hükümet ve onun hiyerarflik yap›-

s›nda yer alan örgütlerce yürütülmesi demektir.

Milli Güvenlik: Devletin iç ve d›fl, her türlü tehlikelerden ko-

runmufl bir flekilde varl›¤›n›, hukuki, sosyal ve ba¤›ms›z

olarak sürdürmesi fleklinde tan›mlanabilir.

Milliyet: Millete özgü olma veya millî olma durumu, ulusall›k.

Ba¤l› bulunan millet, tabiiyet.

Modern Devlet: Modernleflme sürecinde flekillenen merkezi-

yetçi hiyerarflik bürokratik siyasal örgüt, ulus-devlet.

Modern Toplum: insanlar›n ço¤unlu¤unun okuma-yazma

bildi¤i, haberleflmeye kat›ld›¤›, kentleflmenin ileri düzey-

de oldu¤u, sanayileflmenin gerçekleflti¤i toplum.

Modernleflme: Modern toplumun niteliklerini kazanma süreci.

Motorize Devriye: Motorlu tafl›tlar ile yap›lan devriye.

229Sözlük

Mülakat: Nitel araflt›rmalarda en çok kullan›lan yöntemdir.

Mülakat›, önceden haz›rlanm›fl sorular›n belli bir sistema-

tik dâhilinde görüflülene sorulmas› ve cevaplar›n›n al›n-

mas›n› öngören sosyal bir etkileflim olarak tarif edebiliriz.

NNarsizm: Narsisizm veya özseverlik, kiflinin kendisine tapma-

s›, kabaca tabirle kiflinin kendisine afl›k olmas› olarak ta-

n›mlanan bir terimdir. Sigmund Freud Narkissos adli mi-

tolojik kiflilikten etkilenerek narsisizm terimini kullanan

ilk kiflidir. Narsistler baflkalar›n›n hak ve gereksinimleri-

ni göz önüne almadan kendilerini öne ç›karmaya ve her

fleyi istedikleri gibi yönlendirmek için baflkalar›ndan ya-

rarlanmaya çal›fl›rlar. Narsizm bir kiflilik bozuklu¤udur.

Negatif ‹liflki: Z›t yönlü iliflkidir. ‹ki de¤iflkenden birinin azal-

mas› di¤erinin artmas›n› sa¤lar. Örne¤in kiflilerin e¤itim

durumlar›n›n yükselmesiyle fliddete e¤ilimlerinin azal-

mas› e¤itim ile suça e¤ilim de¤iflkenlerinin negatif yön-

de iliflkili oldu¤unu gösterir.

Nitel Araflt›rma: Gözlem, görüflme ve doküman analizi gibi ni-

tel veri toplama yöntemlerinin kullan›ld›¤›, alg›lar›n ve

olaylar›n do¤al ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde

ortaya konmas›na yönelik nitel sürecin izlendi¤i araflt›rma.

Norm: Toplumsal etkileflim süreci içinde insanlar›n kabullen-

dikleri ve uyduklar› ortak davran›fl kural›. Belli bir du-

rumda insanlar›n nas›l davranmalar› gerekti¤i konusun-

da beklentilerdir. Örne¤in, yurtseverlik bir de¤er olmas›-

na karfl›n, bayra¤a sayg› bir normdur.

Normsuzluk: Bu kavram bireyler ve toplumlar aç›s›ndan bir

tür anlam kayb›na iflaret eder. Topluma yön veren ve bi-

reyleri kontrol alt›nda tutan (ahlak, din, hukuk kurallar›

gibi) normlar›n ifllevini yitirmesi durumudur. Bunun so-

nucunda toplumsal bir hastal›k olan anomi bafllar.

Nüfus Hareketlili¤i: Bir toplumda nüfusun tümünün ya da

bir k›sm›n›n ekonomik, siyasal, kültürel ve co¤rafi ne-

denlerle bir yerden bir yere göç etmesidir. Nüfus hare-

ketlili¤i sosyolojik olarak iç göçler ve d›fl göçler biçimin-

de yaflan›r.

O-ÖOrganizasyon Suçlar›: Yasal bir organizasyon içerisinde o

kurumun mensuplar› (birey, grup veya herhangi bir üni-

tesi) taraf›ndan, mesleklerinin icras› sürecinde, o organi-

zasyonun amaçlar›n› gerçeklefltirmek, baflar›s›na katk›da

bulunmak için ihmal ya da icra fleklinde ifllenen ve o or-

ganizasyonun mensuplar›, toplum, tüketiciler, müflteri-

ler, di¤er organizasyonlar, flirketler ve hükümetler üze-

rinde ekonomik ve fiziksel etki yapan suçlar olarak ta-

n›mlanabilmektedir.

Organizasyon: Ortak bir amaç çerçevesinde kurulmufl, ortak

bir çal›flma düzenine sahip, kendi performans›n› yönete-

bilen toplumsal bir düzen. Sosyolojide "Organizasyon",

insanlar›n elle tutulabilen veya tutulamayan bir ürün

oluflturmak için belli bir amaç do¤rultusunda yapt›klar›

planl› ve efl güdümlü hareketlerdir.

Organize Suç: Devaml› suç ifllemek üzere gizli bir flekilde ör-

gütlenen üç veya daha fazla kiflinin ekonomik kazanç el-

de etmek amac›yla bir araya gelmek suretiyle suç iflle-

mesidir.

Ö¤renilmifl Çaresizlik: Kiflinin herhangi bir durumda çok

say›da baflar›s›zl›¤a u¤rayarak, bir fley yapsa da hiçbir fle-

yin de¤iflmeyece¤ini, olaylar›n kendi kontrolünde olma-

d›¤›n›, o konuda bir daha asla baflar›ya ulaflamayaca¤›n›

düflünüp, bir daha deneme cesaretini kaybetmesidir. Ö¤-

renilmifl çaresizlik, daha önceki denemelerde karfl›lafl›-

lan baflar›s›z sonuçlar›, kendini s›n›rlayacak flekilde yan-

l›fl yorumlamakla ve bugünün davran›fllar›n› ona göre

flekillendirmekle ortaya ç›kmaktad›r.

Örgüt: Belirli bir otorite iliflkileri kümesini içeren, büyük bir

insan grubu.

Özel Kolluk: Özel yasalara göre kurulan, bu yasalar çerçeve-

sinde belirli görevleri ve görev alanlar› olan güvenlik ku-

rulufllar›n› ve personelini ifade etmektedir.

PParadigma: En genel anlam›yla bak›fl aç›s› olarak tan›mlaya-

bilece¤imiz paradigma, dünyay› nas›l gördü¤ümüz ve

nas›l yorumlad›¤›m›za iliflkin master flablonard›r. Para-

digmalar, çat› düflünceler veya bir tak›m ön kabuller ve

tan›mlamalar üzerinde yükselen düflünce kal›plar›d›r.

Partito ‹liflkiler: Organize suç örgütlerinin üslendikleri ülke ve

bölgelerde baflta yasama organ› üyeleri olmak üzere dev-

letin önemli kurumlar›n›n üst düzey yetkilileriyle (politika-

c›lar, yarg› mensuplar›, güvenlik görevlileri, cezaevi yöne-

ticileri, bürokratlar, finans sektörlerinin önde gelenleri, sa-

nayici ve ifladamlar›, medya mensuplar› veya bu kiflilerin

aile yak›nlar› veya arkadafllar›) yak›n iliflkiler kurmak sure-

tiyle ve gerekti¤inde rüflvet vererek onlar› kendi ç›karlar›

do¤rultusunda kullanmak üzere kurduklar› iliflkiler a¤›d›r.

Polis: Toplumda düzeni sa¤lamak, yard›m isteyenler ile yar-

d›ma ihtiyaç duyanlara yard›m etmek, suç ifllenmesini

önlemek ve suç ifllendikten sonra gerekli adli sorufltur-

may› yaparak failleri adalete teslim etmekle görevli ve

yetkili silahl› icra ve inzibat kuvvetidir.

Potansiyel Ma¤dur: Ma¤dur olma riski yüksek birey. ( ka-

d›nlar yafll›lar, engelliler…)

Potansiyel Suçlu: Suçlu oldu¤u varsay›lan veya tahmin edi-

len kimse.


Pozitif ‹liflki: Do¤rusal iliflkidir. ‹ki de¤iflkenden birinin art›fl›

di¤erinin de art›fl›n›, birinin azal›fl› di¤erinin de azal›fl›n›

sa¤lar. Örne¤in, kiflilerin e¤itim durumunun yükselifliyle

gelir durumlar›n›n yükselmesi e¤itim ve gelir durumu

de¤iflkenlerinin pozitif iliflkili oldu¤unu gösterir.

Pozitivist Kriminoloji: Deney ve gözleme dayal› suç ve suç-

lulukla ilgili araflt›rmalar.

Pozitivizm: Toplumsal dünyan›n incelenmesinin do¤a bilim-

lerinin ilkelerine göre yürütülmesi gerekti¤i görüflü. Sos-

yolojiye yönelik pozitivist bir yaklafl›m nesnel bilginin

dikkatli gözlemler, karfl›laflt›rmalar ve deney yoluyla üre-

tilebilece¤ini ileri sürmektedir.

Psikolojik Savafl: Aç›klanan bir ola¤anüstü durum veya sa-

vaflta, iletiflim araçlar› ve di¤er psikolojik vas›talar›n düfl-

man üzerinde psikolojik bask› yaratmak ve düflman kon-

trolü alt›ndaki bölgelerdeki düflman gruplar›n›n ve di¤er

hedef al›nan topluluklar›n tutum ve davran›fllar›n› olum-

lu yönde etkilemek amac›yla kullan›lmas› tekni¤idir.

Psikolojik fiiddet: Kad›na yönelik fliddetin bir türü olarak

psikolojik fliddet; ba¤›rmak, korkutmak, küfür etmek,

tehdit etmek, hakaret etmek, ailesiyle, akrabalar›yla,

komflular›yla, arkadafllar›yla ya da baflkalar›yla görüfltür-

memek, eve kapatmak, küçük düflürmek, çocuklar›ndan

uzaklaflt›rmak, k›skançl›k bahanesiyle sürekli kontrol al-

t›nda tutmak, baflka kad›nlarla k›yaslamak, kad›n›n nas›l

giyinece¤i, nereye gidece¤i, kimlerle görüflece¤i konu-

sunda bask› yapmak, kad›n›n kendisini gelifltirmesine

engel olmak gibi faaliyetleri içerir.

Psikopati: Empati ve vicdan eksikli¤ini karakterize eden kifli-

lik bozuklu¤udur.

RRasyonel: Akla uygun, akl›n kurallar›na dayanan, ölçülü, us-

sal, hesapl›.

Rasyonellefltirme: Genel olarak, olaylara akli bir perspektif-

ten yorum ya da aç›klama getirme, kar›fl›k ve anlafl›lmaz

olan› aç›k ve anlafl›l›r k›lma süreci. Toplumsal aktörlerin

kiflisel olmayan iliflkiler ba¤lam›nda, çevrelerindeki dün-

ya üzerinde daha fazla denetim kurmak için bilgiye gi-

derek daha çok baflvurmalar›d›r.

Risk: Zarara u¤rama tehlikesi.

Ruhsal Ma¤duriyet: Kiflinin psikolojik bütünlü¤üne karfl›

gerçeklefltirilen bir eylem sonucunda meydana gelmek-

tedir. Esas olarak di¤er ma¤duriyet türlerinin yaflanmas›-

na ba¤l› olarak ortaya ç›kmaktad›r. Fiziksel zarar gör-

müfl, ekonomik kayba u¤ram›fl, sosyal iliflkilerinde so-

runlar yaflam›fl, d›fllanm›fl bir kiflinin bu ma¤duriyetleri-

nin yan› s›ra ayn› zamanda ruhsal aç›dan da zarara u¤ra-

mas› çok yayg›nd›r.

S-fiSapma: Toplumsal normlar çerçevesinde öngörülen kabul

edilebilirlik s›n›rlar› d›fl›na ç›kan her türlü davran›flt›r.

Sembolik Etkileflim: Sosyal eylem ve fertlerin bu eylemlere

yükledikleri anlamlar üzerinde duran bir teoridir.

Sempatizan: Üyesi olmad›¤› hâlde bir partinin, bir toplulu-

¤un görüfllerini benimseyen veya bir görüflü, bir ö¤reti-

yi, bir ak›m› tutan (kimse), duygudafl”

S›n›r Aflan Organize Suç: Suç faaliyetleri e¤er birden fazla

ülkede iflleniyorsa, bir ülkede haz›rlan›p, planlan›p, yö-

netilip ve kontrol edilip baflka bir ülkede iflleniyorsa ve-

ya birden fazla ülkede aktif organize suç grubu taraf›n-

dan iflleniyorsa veya bir ülkede ifllenip di¤er ülkeleri de

sonuçlar› bak›m›ndan etkiliyorsa s›n›r aflan suç kategori-

si içerisindedir.

Siber Terörizm: Siyasi bir motivasyonla, önceden planlanan,

neticede toplumlarda korku ve endifle yaratmay› hedef-

leyen bilgisayar ve bilgisayar sistemleri ile internet tek-

nolojisi ve imkanlar›na yönelik yap›lan eylemler.

Sivil Toplum Örgütü: Resmi kurumlar d›fl›nda ve bunlardan

ba¤›ms›z olarak çal›flan, politik, sosyal, kültürel, hukuki

ve çevresel amaçlar› do¤rultusunda lobi çal›flmalar›, ikna

ve eylemlerle çal›flan, üyelerini ve çal›flanlar›n› gönüllü-

lük usulüyle alan, kâr amac› gütmeyen ve gelirlerini ba-

¤›fllar ve/veya üyelik ödemeleri ile sa¤layan kurulufllar-

d›r. Sivil toplum örgütleri oda, sendika, vak›f ve dernek

ad› alt›nda faaliyet gösterir.

Siyasal fiiddet: Siyasal nedenlerle ve taleplerle fliddet kulla-

nanlar›n bu hareketi siyasal fliddeti oluflturur. Siyasal flid-

detin sald›rd›¤› hedef devlettir. Siyasal fliddet uygulayan-

lar›n amaçlar› siyasi nitelikte olur. Özerklik, ba¤›ms›zl›k,

federasyon vb. gibi devlet de yönetimleri istemekle, ay-

n› zamanda mevcut devlete de savafl açm›fl olurlar. Bu

talepler ve durumlar onlar›n siyasi fliddet hareketi olarak

kabul edilme ihtimalini artt›r›r.

Sosyal A¤: Bir bireyin hem grup içinde hem de gruplar, ku-

rulufllar ve kurumlarla olan bütün iliflkilerini içeren flebe-

kedir. Sosyal a¤, iliflkide bulundu¤umuz di¤er insanlar›

ve gruplar› oldu¤u kadar, ailemizi, arkadafllar›m›z› ve

komflular›m›z› da kapsar. ‹nsanlar, kariyerlerinde ilerle-

mek ve di¤er ç›karlar› gelifltirmek için s›k s›k toplumsal

a¤lar oluflturur. Toplumsal a¤lar›n net tan›mlanm›fl sos-

yal s›n›rlar› yoktur.

Sosyal Birliktelik: Birincil ya da ikincil sosyal iliflkiler ile ku-

rulan birliktelik, bir arada olma durumu.

Sosyal Düzen: Bir toplumdaki üretim güçleri ve üretim iliflki-

leriyle din, hukuk, e¤itim gibi kurumlar›n karfl›l›kl› ba-

¤›ml›l›k içinde oluflturduklar› uyumlu bir bütündür.

231Sözlük

Sosyal Düzensizlik: Sosyal çevre ve suç aras›ndaki etkileflim-

dir. Suç ve suçlulu¤un oluflumu üzerinde suç iflleyen bi-

reylerin kiflisel özelliklerinin yan› s›ra bu bireyleri kufla-

tan sosyal çevrenin etkisidir.

Sosyal Etkileflim: ‹nsanlar›n di¤erlerinin tepkilerini dikkate

alarak gerçeklefltirdikleri eylemlerdir. Sosyal etkileflim,

sokakta karfl›laflt›¤›m›z insanlarla kurdu¤umuz yüzeysel

temastan, kar›, koca veya ebeveyn rollerine kadar çok

genifl bir alan› kapsar.

Sosyal ‹liflki: Toplum üyelerinin ortaklafla manevî ve maddî et-

kinlikleri dolay›s›yla aralar›nda oluflan ba¤lant›lar›n tümü.

Sosyal Kontrol: Toplumsal düzeni sa¤lamak, toplumsal ya-

flamda iliflkileri yöneten normlardan sapmay› önlemek

için toplumsal grup taraf›ndan kullan›lan mekanizmalar›n

bütünüdür. Böylece bireylerin tutum ve davran›fllar› etki-

lenmifl olur. Baflka bir deyimle sosyal kontrol sapma ola-

rak nitelendirilen davran›fllara karfl› toplumsal tepkidir.

Sosyal Ma¤duriyet: Bir kiflinin sosyal iliflkilerinin zarar gör-

mesi, toplumda statü veya prestij kayb›na u¤ramas› so-

nucu meydana gelen ma¤duriyettir.

Sosyal Olgu: Bafllay›fl ve bitifl süresi ve nerede sona erece¤i

belli olmayan olgudur. Örne¤in evlilik, ölüm, kentlefl-

me, küreselleflme, suç birer olgudur. Ancak Ali ile Fat-

ma’n›n evlili¤i, ‹stanbul’daki bir cinayet toplumsal olay-

d›r. Bu anlamda sosyal olgu sosyal olaydan süreklilik,

bir süreç içinde oluflma ve sonunun kestirilememesi ba-

k›mlar›ndan farkl›d›r.

Sosyal Tabaka: Ayn› ya da benzer statüde olan kiflilerin bir

yer iflgal ederek oluflturduklar› topluluktur. Bunlar hiye-

rarflik bir s›ralama göstererek toplumsal tabakalaflmay›

olufltururlar. Böylece tabakalaflma, bir tür eflitsizlik hiye-

rarflisidir.

Sosyal Yozlaflma: Çözülme, materyalistleflme, sürüleflme ve

ruhsuzlaflmay› ifade etmektedir.

Sosyalizasyon: Sosyalleflme süreci.

Sosyalleflme: Bir kimsenin içinde bir tak›m ifllevleri olabile-

ce¤i belirli bir toplum ya da toplumsal grubun tarzlar›n›

ö¤renme sürecidir. Uygun örnekler, de¤erler ve duygu-

lar›n kiflisellefltirilmesini ve ö¤renilmesini içerir.

Sosyo-Ekonomik Statü: Kiflilerin sosyal yap› içerisinde gelir

ve servetlerine göre edindikleri yer.

Sosyoloji: Toplumsal iliflkileri ve bu iliflkileri düzenleyen dev-

let, e¤itim, ekonomi, din, aile gibi kurumlar›n yap›lar›nda

ve görevlerinde (ifllevlerinde) meydana gelen de¤iflmele-

ri somut koflullar› içinde inceleyen bilime sosyoloji denir.

Statik: Dura¤an, bulundu¤u durumu koruyan, sürdüren, de-

vinim veya dönüflüm geçirmeyen.

Statü: Bir kimsenin, bir kurum veya bir toplum içindeki du-

rumu.

Suç Kontrolü: Mevcut suç seviyesini kabul etme ve bunun

daha fazla artmamas› için çaba harcama.

Suç Korkusu: Genelde kent yaflam›nda var olan suç ve suç-

lulu¤a iliflkin bir kavramd›r. Bireyin bir suça ya da suç ile

iliflkilendirdi¤i sembollere karfl› gelifltirdi¤i duygusal en-

difle veya korku tepkisi olarak tarif edilebilir. Suç korku-

su, bireylerin suç ma¤duriyeti konusunda alg›lad›klar›

savunmas›z kalma ile yak›n iliflkili bireysel süreçlerin ve

çevresel dinamiklerin bir ürünüdür.

Suç Ma¤duriyeti: Bireyin bizzat suçun ma¤duru olmas› ne-

deniyle ya da baflka suç ma¤durlar›n› tan›mas› ya da için-

de bulundu¤u sosyal iliflki a¤›ndan suça iliflkin bilgiler

ö¤renilmesi fleklinde suç korkusu düzeyinde meydana

gelen de¤ifliklikle oluflan ma¤duriyettir.

Suç Motivasyonu: Uygun hedef ve hedef koruyucular›n yok-

lu¤u sonucu suçlular›n suça motive olmas›d›r.

Suç Önleme: Suç riskinin önceden sezilmesi, görülmesi, ta-

n›nmas› ve de¤erlendirilmesi ve bunu ortadan kald›rmak

veya azaltmak amac›yla gerekli politika ve faaliyetlerin

hayata geçirilmesidir.

Suç: Kanunlarda aç›kça yasaklanan ve karfl›l›¤›nda ceza öngö-

rülen her türlü eylem.

Suçun Bast›r›lmas›: Özellikle küçük ve orta ölçekli sokak

suçlulu¤u ile toplum taraf›ndan hofl karfl›lanmayan sap-

m›fl ve gayri medeni davran›fllara karfl› etkin mücadele

yöntemlerinin gelifltirilmesi, olaylara h›zl› müdahalenin

yap›lmas› ve flüphelilerin olay yeri ve yak›n›nda yakalan-

mas› fleklinde olabilir.

Suçun Siyah Say›lar›: Bilinen suçlulu¤un d›fl›ndaki alan, giz-

li ma¤duriyetler.

Suçun Yer De¤ifltirmesi: Suçu önlemek veya azaltmak ama-

c›yla fiziksel güvenlik tedbirlerinin uygulanmas› sonu-

cunda potansiyel suçlu, daha kolay suç iflleyebilece¤i bir

baflka bölgeye veya potansiyel hedefe yönelebilmekte-

dir. Ya da suç çeflidinde, zaman›nda, suçun hedefinde,

suç iflleme tekni¤inde ve suçlu gruplarda da fiziksel gü-

venlik tedbirleri sonucu de¤iflim görülebilmektedir. Bu-

na en genel tabirle suçun yer de¤ifltirmesi denmektedir.

Süper Ego: ‹nsan kiflili¤ini ve benli¤ini oluflturan ilkel benlik

ve benlikle birlikte rol üstlenen bir kavram da üstben-

lik(süperego) kavram›d›r. Bu kavram vicdan olarak bili-

nen bir dizi yasaklamalar›, k›namalar› ve benlik ideali gi-

bi mekanizmalar› içerir. Üstbenlik, geliflim sürecinde ai-

le ve toplumun geleneklerini temsil ederek ve öncelikle

toplumsal iliflkiler için tehlike oluflturan sald›rgan ve cin-

sel dürtüleri denetleme ifllevini üstlenmektedir.

fiiddet: Güç ve bask› uygulayarak insanlar›n bedensel veya

ruhsal aç›dan zarar görmesine neden olan bireysel veya

toplu hareketlerin tümüdür.


TTerör: Terör, afl›r› korkuya neden olan, yakmaya ve y›kmaya

yönelik ve fliddetli k›zg›nl›k ve öfke hali durumlar›n› ifa-

de etmek için de kullan›lmaktad›r. Terör, Latince’den

al›nd›¤› 13.Yüzy›l’dan itibaren bireysel psikolojik ruh ha-

li olan korku durumunu ifade etmektedir. Terör; “kamu

otoritesini veya toplum yap›s›n› y›kmak için giriflilen kor-

ku ve y›lg›nl›k yaratan fliddet hareketleri” olarak tan›m-

lanmaktad›r.

Terörist: Bir siyasi davay› kabul ettirmek için karfl› tarafa kor-

ku salacak, cana ve mala k›yacak davran›fllarda bulunan

kimse, y›ld›rmac›, tedhiflçi. Terör kapsam›na giren örgüt-

lerin elemanlar›na, bu eylemleri gerçeklefltiren kiflilere

de terörist denmektedir.

Terörizm: Terörizm, terörü belirli bir siyasal amaç do¤rultu-

sunda sürekli ve sistemli bir flekilde kullanmay› benim-

semifl örgütlü bir stratejik anlay›flt›r (Denker, 1997). Te-

rörizm, mevcut siyasi yap›y› de¤ifltirmek amac›yla belirli

bir örgüt taraf›ndan sistemli olarak uygulanan ve halk›

pani¤e sokan fliddet eylemleridir

Toplum Destekli Polislik: Birey ve toplum odakl›, onlar›n

duygu, düflünce, talep ve beklentilerine önem ve de¤er

veren bir suçla mücadele modelidir. Vatandaflla el ele,

iflbirli¤ine dayal› suç önleme program›d›r.

Toplum: En basit tan›m›yla tolum, bir kültür ve bölgeyi pay-

laflan insan grubudur. Baflka bir tan›ma göre toplum, bir

kültür ve bölgeyi paylaflan, belirli bir toprak parças›nda

yerleflik, kendilerini birleflik ve özgün varl›k olarak gö-

ren insanlardan oluflan gruptur.

Toplumsal Bütünleflme: Toplumda amaçlar›n izlenmesinde

beliren duygu ve davran›fllardaki birlikteli¤in gelifltiril-

mesi. Bir toplumdaki bütün gruplar› ve sosyal yap›n›n

tüm unsurlar› ile maddî ve manevî kültür unsurlar›n›n

bir araya gelerek, iflleyen bir bütün meydana getirecek

flekilde birbirlerini tamamlamas› ve birbirleriyle kaynafl-

mas›d›r.

Toplumsal De¤iflim: Toplumun yap›s›n› oluflturan toplumsal

iliflkiler a¤›n›n ve bunlar› belirleyen toplumsal kurumla-

r›n de¤iflmesidir.

Toplumsal D›fllanma: Bireyleri ya da gruplar›, içinde bulun-

duklar› toplumun ekonomik, toplumsal ve siyasal yafla-

m›na tam olarak kat›lmaktan çoklu yoksunlu¤un sonucu.

Toplumsal ‹liflki: Bir toplumdaki insanlar›n kendilerini an-

latmak, baflkalar›n› anlamak, gereksinimlerini gidermek,

karfl›l›kl› yard›mlaflmak ve anlaflmak üzere girifltikleri

her türlü yaklaflma ve uzaklaflmalara toplumsal iliflki de-

nir. Max Weber'e göre toplumsal iliflkilerin özellikleri

flunlard›r:

• Toplumsal iliflki, en az iki kifli aras›nda olmal›.

• Belirli bir zaman dilimi içinde yaflanmal›.

• ‹liflki içerisindeki bireyler birbirinden haberdar olmal›.

• Bireyler birbirlerini etkilemeli.

• Yaflanan iliflki bireyler aras›nda ayn› anlama gelmeli.

Toplumsal Kimlik: Benli¤imizin belirli bir sosyal gruba ait

oldu¤umuz hakk›ndaki bilgi veya bilincimize dayanan

k›s›md›r. Baflka bir deyiflle sosyal kimlik; kifliler aras› et-

kileflimde bir kiflinin sosyal kategorisini öne ç›kararak ve

bir sosyal statüye ba¤l› davran›fllar göstererek sundu¤u

görüntüsü dür.

Toplumsal Rol: Toplumun, belirli toplumsal statülerdeki ki-

flilerden, yapmalar›n› bekledi¤i davran›fllara toplumsal

rol denir. Örne¤in toplum, doktorlardan, giyimlerinden

hastalar›yla iliflkilerine var›ncaya kadar belirli davran›fllar

bekler. Toplumun bireyden bekledi¤i rollerle, bireyin

gerçeklefltirdi¤i roller aras›nda farkl›l›klar gözlenebilir.

Farkl› statülerin birbirleriyle olan iliflkileri rol pekiflmesi-

ne ya da rol çat›flmas›na neden olabilmektedir.

Toplumsal Statü: Bireyin toplum içinde iflgal etti¤i mevkie

(konum) statü denir. Baflka bir deyiflle statü, bireye top-

lum içinde hak ve sorumluluklar yükleyen konumdur

(mevkidir). Birey toplum içerisinde birçok statüye sahip-

tir. Örne¤in sizler; ö¤renci, kardefl, day›, amca, arkadafl,

yurttafl statülerinden bir kaç›na ya da hepsine sahip ola-

bilirsiniz.

Toplumsal S›n›f: Hem kendisi hem de baflkalar› taraf›ndan

sayg›nl›k, toplumsal iliflkiler, eylemler, mallar ve de¤er

hükümleri bak›m›ndan nüfusun baflka kesimlerinden

farkl› say›lan bir kesimdir. Gelire göre belirlenmifl bir ol-

gu olmakla birlikte kavram ayn› zamanda s›n›f üyeleri-

nin yaflama biçimlerini, s›n›f bilincine sahip olmalar›n›

içermektedir.

Toplumsal Sorun: Toplumun yerleflmifl yaflam biçimini ya

da refah›n›, ortaklafla iyili¤ini tehdit eden, bu nedenle

hafifletilmesine ya da izole edilmesine gereksinim duyu-

lan durumlar ya da koflullard›r.

Toplumsal Yap›: Toplumu oluflturan bafll›ca ö¤eleri, bunla-

r›n bütünü ile aralar›ndaki iliflkileri ve iflleyifllerindeki,

de¤iflimlerindeki düzenlilikleri ifade eder.

Totaliter Rejim: Hükümetin bütün denetimi üzerine ald›¤›

sistemdir. Hükümet, toplumun de¤erlerini, ideolojisini,

kurallar›n›, hükümet biçimini dikte eder. Ayn› zamanda,

önceden planlanan ekonomik kalk›nmay› denetler. Üre-

tim, diktatör taraf›ndan belirlenen toplumun gereksinim-

lerine dayan›r. Bu toplumlarda, farkl›l›¤a yer yoktur.

Farkl› dinsel gruplara, farkl› siyasal görüflmelere yer ve-

rilmez. Farkl›l›klar çeflitli biçimlerde ortadan kald›r›l›r.

Bu toplumlar, tek bir siyasal parti taraf›ndan yönetilir.

233Sözlük

Töre: Bir toplulukta benimsenmifl, yerleflmifl, davran›fl ve ya-

flama biçimlerinin, kurallar›n, görenek ve geleneklerin,

ortaklasa al›flkanl›klar›n, tutulan yollar›n tümü ve bir top-

lumdaki ahlaksal davran›fl biçimidir.

Töre Cinayeti: Töre bask›s› yan›nda, intikam, yanl›fl de¤er-

lendirilmifl dini inanç ve kültürel de¤er sisteminden kay-

nakl› bir suç türüdür. Namus cinayeti, kan davalar› bu

suç türü aras›ndad›r.

U-ÜUluslararas› Terörizm: Terörist faaliyetlerinin birden fazla

ülkede yürütülmesidir. Uluslararas› boyutlar› da bulunan

bir uzlaflmazl›¤›n üzerine, bu uzlaflmazl›¤›n arzu edilen

yönde geliflimini sa¤lamak amac›yla bir üçüncü devletin

s›n›rlar› dahilinde bir yabanc›n›n kendi uyru¤unda bu-

lunmayan bir baflkas›na uygulad›¤› fliddet ve bask›.

Üniter Devlet: Devletin ülke, millet, egemenlik unsurlar› ve

yasama,yürütme ve yarg› organlar› bak›m›ndan teklik

özelli¤i gösteren fleklidir.

Üstbenlik: Süper ego.

VVatandafl: Ayn› topraklar üzerinde yaflayan ve ayn› devlete

ba¤l› bireylere denir.Vatandafll›k önemli ve kutsal bir

ba¤d›r.

Viktimoloji: Ma¤duru inceleye bilim dal›d›r. Viktimolojide,

suç ma¤duru ile ilgilenmekte, ma¤dur tipolojisi, bunun

suç nedenleri ile olan ba¤lant›s›, suç korkusu, suçu ön-

leme, suçun ma¤durlar üzerindeki etkileri, ma¤durun

suçtaki rolü ve sorumlulu¤u, korumaya, deste¤e ve gi-

derime iliflkin olarak ma¤durun gereksinimleri özellikle

üzerinde durulan konulard›r.

YYabanc›laflma: Kurals›zlaflma, yaln›zlaflma, sald›rganlaflma,

kaç›fl ve anlam yitimini ifade etmektedir.

Yaya Devriye: Daha çok resmi üniformayla yürüyerek yap›-

lan devriye.

ZZekâ: Bireyin, gerek sorunlar› çözerken gerek çevreye uyum

sa¤larken var olan tüm yetenek ve becerilerini kullan-

mas› ile ortaya ç›kan düzeydir. Örne¤in, bir ö¤renci bir

matematik problemini çok k›sa sürede çözerken bir bafl-

kas› çok uzun sürede çözebilir. Bir baflkas› ise problemi

çözemeyebilir.

Documents

SUÇ SOSYOLOJ‹S‹ · 2015-09-03 · Kent Güvenli¤i Yönetim Sistemi ... Suç Sosyolojisi kitab›, toplam sekiz (8) üniteden oluﬂmaktad›r. “Suç ve Sapma Teorileri”