32
;t?-u/sBk (1) ngq?b-i{B 2012 @;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK ns/ fBFkfBnK dk soiwkB g[;se - bVh-6 ngq?b-i{B 2012 E-mail : [email protected] w[Zy ;zgkde vkH fFnkw ;[zdo dhgsh 098158-08506 ;zgkdeh wzvb vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh 098159-85559 ;H uwe"o f;zx 084273-00575 ;bkjeko p'ov gq'H pbd/t f;zx w[ZNk (e?B/vk) ;H ghHghHn?;H fYb'I ;H iro{g f;zx (e?B/vk) ;H gofwzdo f;zx ;H G[fgzdo f;zx pZph (e?B/vk) uzdk (d/F) gqsh ekgh L 10 o[gJ/ gzi nze L 50 o[gJ/ fszB ;kb L 100 o[gJ/ uzdk (ftd/F) ;bkBk L 20 $ (US) fszB ;kb L 50 $ (US) uzd/ ns/ fuZmh gZso bJh ;H doFB f;zx ftodh d\so fJzukoi @;/tk# ;[;kfJNh gzikp Fjhd Grs f;zx wkoehN (g[okDk fJzgo{tw?IN Nq;N d\so ;kjwD/ p; ;N?Iv, w'rk. sseok 1H ;zgkdeh f;Zfynk d/ w{b wzst s'I GNeD dk d"o 2 2H nBw'b y}kBk ;[gfBnK dh f;oiDk ;t/N wkoNB 3 3H wkBth u/sBk Gkos ~ gqrsh dh BjhI, ftek; dh b'V Xow gkb 7 ;kv/ ftek; dh tZvh tiQk jB ;kv/ fto'Xh vkH ;[fozdo wzv 9 ;t? u/sBk dh gfjbh g"VhL frnkB ebk vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh 11 r[Z;/ ~ ekp{ fet/I eohJ/ vkH fFnkw ;[zdo dhgsh 13 4H w?I fet/I u/sB j'fJnK ;`dhg 16 5H w[bkeks B"itkB gqfsGk ~ ftfrnkB tZb gq/fos eoB dh b'V g'qH okU 17 6H f;js fpBK yzv d/ fwZmk wj[ok vkH dbihs f;zx 20 7H :[teK dk fjZ;k :[tk wzuL B"itkBK dh ftuko uouk 21 BtK ;t/ok niw/o f;zx ;[BZyhnK BkoK i'rk f;zx fJj d[BhnK j' rJh b[ZND #s/ uoB fbykoh tkfenk jh pV/ tZv/ fdb tkb/ B/ gzikph owBgqhs e"o 24 T[gG'rsk ;ozyD pbihs e"o 26 8H ;kfjs Xkok e"w d/ rZdko ¥ pbokw nrotkb wiw/pki¥;shF d[p/ (vkH) rT{ wksk¥nBtzs e"o uwseko ¥ fFnkw ;[zdo nrotkb 9H e?ohno gVQ oj/ ftfdnkoEhnK bJh wkfgnK dhnK f}zw/tkohnK ;toB f;zx G`r{ 29 10H ;t?-u/sBk dh ;whfynk 32 w?rihB Bkb i[V/ ;ko/ ekoieosk nkBo/oh jB ns/ @;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK bJh r?o ;oekoh ;z;Ek ftu fpBK fe;/ ;/tkcb d/ ekoiFhb jB. nkgDhnK ouBktK f;ZXhnK JhHw/bH okjhI th G/i ;ed/ j'.

Swai Chetna April 2012

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Swai Chetna April 2012

Citation preview

Page 1: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (1) ngq?b-i{B 2012

@;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK ns/ fBFkfBnK dk soiwkB

g[;se - bVh-6

ngq?b-i{B 2012

E-mail : [email protected]

w[Zy ;zgkde

vkH fFnkw ;[zdo dhgsh

098158-08506

;zgkdeh wzvb

vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh

098159-85559

;H uwe"o f;zx

084273-00575

;bkjeko p'ov

gq'H pbd/t f;zx w[ZNk (e?B/vk)

;H ghHghHn?;H fYb'I

;H iro{g f;zx (e?B/vk)

;H gofwzdo f;zx

;H G[fgzdo f;zx pZph (e?B/vk)

uzdk (d/F)

gqsh ekgh L 10 o[gJ/

gzi nze L 50 o[gJ/

fszB ;kb L 100 o[gJ/

uzdk (ftd/F)

;bkBk L 20 $ (US)fszB ;kb L 50 $ (US)

uzd/ ns/ fuZmh gZso bJh

;H doFB f;zx ftodh d\so fJzukoi

@;/tk# ;[;kfJNh gzikp

Fjhd Grs f;zx wkoehN

(g[okDk fJzgo{tw?IN Nq;N d\so

;kjwD/ p; ;N?Iv, w'rk.

sseok

1H ;zgkdeh

• f;Zfynk d/ w{b wzst s'I GNeD dk d"o 2

2H nBw'b y}kBk

• ;[gfBnK dh f;oiDk ;t/N wkoNB 3

3H wkBth u/sBk

• Gkos ~ gqrsh dh BjhI, ftek; dh b'V

Xow gkb 7

• ;kv/ ftek; dh tZvh tiQk jB ;kv/ fto'Xh

vkH ;[fozdo wzv 9

• ;t? u/sBk dh gfjbh g"VhL frnkB ebk

vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh 11

• r[Z;/ ~ ekp{ fet/I eohJ/

vkH fFnkw ;[zdo dhgsh 13

4H w?I fet/I u/sB j'fJnK ;`dhg 16

5H w[bkeks

• B"itkB gqfsGk ~ ftfrnkB tZb gq/fos eoB dh b'V

g'qH okU 17

6H f;js

• fpBK yzv d/ fwZmk wj[ok vkH dbihs f;zx 20

7H :[teK dk fjZ;k

• :[tk wzuL B"itkBK dh ftuko uouk 21

• BtK ;t/ok niw/o f;zx

• ;[BZyhnK BkoK i'rk f;zx

• fJj d[BhnK j' rJh b[ZND #s/ uoB fbykoh

• tkfenk jh pV/ tZv/ fdb tkb/ B/ gzikph

owBgqhs e"o 24

• T[gG'rsk ;ozyD pbihs e"o 26

8H ;kfjs Xkok

• e"w d/ rZdko ¥ pbokw nrotkb

• wiw/pki¥;shF d[p/ (vkH) • rT{ wksk¥nBtzs e"o

• uwseko ¥ fFnkw ;[zdo nrotkb

9H e?ohno

• gVQ oj/ ftfdnkoEhnK bJh wkfgnK dhnK f}zw/tkohnK

;toB f;zx G`r{ 29

10H ;t?-u/sBk dh ;whfynk 32

w?rihB Bkb i[V/ ;ko/ ekoieosk nkBo/oh

jB ns/ @;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK bJh

r?o ;oekoh ;z;Ek ftu fpBK fe;/ ;/tkcb d/

ekoiFhb jB.

nkgDhnK ouBktK f;ZXhnK JhHw/bH okjhI th G/i

;ed/ j'.

Page 2: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (2) ngq?b-i{B 2012

;zgkdeh-

f;Zfynk d/ w{b wzst s'I GNeD dk d"oL

f;Zfynk d/ w{b ftu eh j?< fJ; d/ bJh ne;o tos/ iKd/ eEB jBL ftfdnk thukoh sK

goT[gekoh iK sw;' wk fi:'sorw/I, fiBQK dk noE j? f;fynk, b'eK d/ Gb/ bJh j? iK fJj wB[^y ~

jB/o/ ftu'I eZY e/ ukBD tZb b? e/ ikD dk T[gokbk j?. f;fynk ~ n;hI ‘sh;oh nZy’ th efjzd/ jK. d'

nZyK ;ko/ ikBtoK e'b jB. fJBQK d'jK nZyK Bkb ikBto ns/ wB[^y nkgD/ ;kjwD/ dk fdqF d/yd/ jB.

fco T[j ;kjwD/ B}o nk oj/ T[; jkbks w[skpe fBoD? eod/ jB fe T[BQK B/ nZr/ fe; soQK dk edw

g[ZNDk j?. i/eo nZr/ e'Jh nkcs j? sK eh c?;bk b?Dk j? s/ i/eo okj gZXok j? sK eh eoBk j?. go wB[^yK

ftu sh;oh nZy fdwkr dh ftF/Fsk eoe/ j?. fJj fdwkr Gkt/I ikBtoK dh fJe tZvh Fq/Dh e'b j?, go

fdwkr Bkb, nkb/-d[nkb/ d/ toskfonK dk ftFb/FD eo ;eDk, f;oc wB[^y ~ nkT[Idk j?. fJj

ftF/Fsk f;oc s/ f;oc wB[^y dh j? fe T[j iKu-gVskb eo ;e/ fe fJj toskok fJ; soQK feT[I j?< fJj

feT[I dh gqftosh, fJj fifrnk;k s/ fJ; fifrnk;k Bkb i[V/ ;tkb dh Gkb tkbk r[D wB[^y e'b j?.

fJ; s'I th nZr/, T[; ;tkb dk itkp jkf;b eoe/, T[; tosko/ ~ NkbD iK fBnzsqD eoB d/ T[gokb/

dh wB[^y d/ jh fjZ;/ nkJ/ jB. fJj ;G e[M sh;oh nZy okjhI jh ;zGt j'fJnk j?.

sh;oh nZy-f;ybkJh ns/ ftfdnk dh d/D j?. fJj ftXhts ;e{bh gVQkJh s'I T[¦go dh rZb j?. fJj

f;ybkJh pZu/ d/ iBw s'I jh wK-fgT[ tb'I F[o{ j' iKdh j?. fJj gVQkJh, n;b ftu, wB[^y ~ wB[^ysk d/ bV

bkT[D dh gVQkJh j?. fJj gVQkJh wB[^y ftu ;dhth edoK-ehwsK dk p{Nk brkT[D dh j?.

ni'e/ ;w/I ftu id'I n;hI, ekbi-:{Bhtof;Nh dh gVQkJh, T[¦u f;fynk iK seBheh gVQkJh dh rZb

eod/ jK sK fJj ;k~ o'}rko Bkb i'Vdh j?. fJj ;k~ uzrk ekohro sK pDkT[Idh j?. fJj gVQkJh io{oh

BjhI fe jo ftnesh ~ uzrk wB[^y th pDkt/. fJj f;fynk d/ w{b wB'oE, jB/o/ ftu'I ukBD d/ okj tZb

gkt/ ns/ d{;fonK bJh GbkJh d/ ekoi tZb u/sB eo/.

i/eo ni'e/ gfog/y ftu, wB[^yh gVQkJh ~ fJ; ;zdoG ftu d/yhJ/ sK fJj ftnesh ~ pk}ko ftu

fJe t;s{ dh soQK fteD bJh fsnko eodh j?. ni'e/ ;w/I ftu jh ;e{bh gVQkJh d/ o[MkB s/ Mksh wko

e/ d/yhJ/ sK gsk ub/rk fe d;thI s'I pknd jo ftfdnkoEh vkeNo, fJzihBhno iK ekwo; ftu nZr/

gVQD dk ukjtkB j[zdk j?. vkeNoh ftu th ekovhnkb'fi;N, nkoE'ghve, fBT[okb'fi;N ns/

fJzihBhno ftu th ezfgT{No fJzihBhno nkfd dk e'o; eoB ftu, efjD s'I Gkt fiE/ g?;k tZX j?.

pk}kotkd ns/ f;fynk ~ f;ZX/ s"o s/ i'V fdZsk frnk j?. id'Ife wB[Zy ~ ;wMD d/ ftF/, fit/I

wB'ftfrnkB, doFB, ;wki ftfrnkB, okiBhsh, GkFk iK ;kfjs pj[s fgZS/ ofj rJ/ jB.

;r'I fJ; d/ T[bN gVQkJh d"okB jh, w[Bkc/ ewkT[D d/ r[o dZ;D/ F[o{ j' iKd/ jB, BjhI sK pk}kotkd

sK f;yk jh fdzdk j?. ;t/o s'I Fkw se, gVQkJh d/ wzst s'I d{o j[zd/ j'J/, sh;oh nZy ~ pzd eoB d/ jh gkm

gVQkJ/ iKd/ jB. j"bh j"bh fJ; soQK brdk j? fe w[Bkck jh ;Zu j?. fbpk; jh ;Zu j?. ueku"IX nZyK okjhI

jB/o/ ~ uwek e/ fdykT[D dk B}kok jh ;Zu j?.

id'I fe ;Zu fJj j? fe fJj f;fynk d/ w{b wzst s'I GNeD dk t/bk j?. ;Zu fJj j? fe ;kvk jo ekoi

dk e/Ido wB[Zy j'Dk ukjhdk j?, go nZi w[Zy e/Ido pk}ko j?. fi; ~ th n;hI ftek; efjzd/ jK, T[; ftu

wB[Zy rkfJp j?.

vkH fFnkw ;[zdo dhgsh

Page 3: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (3) ngq?b-i{B 2012

nBw'b y}kBk

;[gfBnK dh f;oiDk;t/N wkoNB

nZi d/ ;z;ko ftu n;hI i' th uh} pDh t/y oj/ jK

fJj edh fe;/ Bk fe;/ dk ;[gBk j' r[}fonk j?. fe;/ th

d"o d/ ftnesh dk ;[gBk nkgD/ s'I nrb/ d"o ftu fe;/

n;zGt uh} ~ ;zGt pDkT[D dk fojk j?. fJj ;dk jh

;zGt s'I goQ/ dk fojk j?. i/eo fe;/ d"o d/ b'eK ftu

;[gB;k}h dh ewh ojh j[zdh iK T[BQK d/ ;[gB/ ;hws oj/

j[zd/, ;zGt s'I go/ d/ Bk oj/ j[zd/ sK ftek; dh ;zGktBk

th ;hws j' e/ ofj iKdh. go wB[^y dk ihtB ;dk jh

tbtb/ Gog{o fojk j? ns/ T[j fJe ;[gBk ;k} e/, fJe

we;d Ekg e/ T[; dh fdFk fBoXkos eoe/ GftZy tZb

nfjw g[bKxK gZ[Ndk nkfJnk j?.

e[M gkT[D bJhL

¸ ;[gB;k} pD'

¸ we;d Ekg'

¸ fdFk fBoXkos eo'

¸ ezw ftu i[ZN ikT[

f}zdrh Gkt/I fezBh th tZvh j't/, tes dh popkdh

Bkb fizBh ukj/ S'Nh pDkJh ik ;edh j? ¸ikB;B

;[gfBnK dh edh ;wK-;hwk fBoXkos BjhI jz[dh,

fJBQK dh g{osh jh fJBQK dh ;wK-;hwk jz[dh j?. i/eo

s[jkv/ bJh tes dk e'Jh wjZst BjhI sk s[;hI nkgD/

;[gfBnK dh f;oiDk BjhI eo ;e'r/ feT[Ife tes dh

popkdh s[jkv/ bJh n?Bh f}zdrh SZv/rh jh BjhI fe

s[;hI nkgD/ ;[gB/ dh g{osh bJh tes eZY ;e'. jo

BtK fdB s[jk~ s[jkv/ we;d dh g{osh d/ B/V/ b? e/

iKdk j?. e/tb nksw-ftFtk; ns/ fdqVsk Bkb

nkgD/ ;[gB/, nkgD/ we;d s/ gfjok d/D Bkb jh s[;hI

fJ; ~ ;keko eo ;ed/ j', fJj jh fJ; ~ ;keko eoB

dh e[zih j?. i' n;zGt j? T[j jh sK s[jkvk ;[gBk j'

;edk j? feT[Ife ;zGt sK f;o/ b^r u[Zeh iK b^r ikD

tkbh uh} j?. n;zGt ~ ;keko eoB ~ nkgDk ;[gBk

pDkT[D ns/ brB Bkb T[; T[d/F dh g{osh bJh i[ZN

ikD tkb/ jh ekw:kp j[zd/ jB. id'I ikr/ T[d'I ;t/ok.

nfj;k; oZy',

¸ f}zdrh pj[s BjhI gJh j?,

¸ ;[gB/ dh g{osh dh e'Jh ;wK-;hwk BjhI,

¸ tes dh ehws ;wM'

¸ tes popkd Bk eo'

¸ we;d dh g{osh ~ Nhuk pDkT[

¸ nkgD/ ;[gB/ s/ gfjok fdT[

¸ brB Bkb i[ZN ikT[

¸ id'I ikr/ T[d'I ;t/ok

ekw:kph dk ojZ; fJj j? fe nkgD/ Nhu/ ~ ;dk

;kwQD/ oZy'. ¸ fv}okJhbh

nkgD/ ;[gB/ ~ ;dk fXnkB ftu oZy', fJ; s/ B}o

oZy'. ;G e[M G[bk e/ noiB tKr nkgDh fBrkj wZSh

dh nZy s/ fNekT[, wZSh dh nZy s'I fpBQK ;z;ko dk pkeh

;G e[M G[bk fdT[, ft;ko fdT[ e/tb Nhu/ ’s/, beF ’s/

B}o oZy' ns/ fJ; dh gqkgsh bJh g{ok skD bk fdT[.

fBozso nZr/ tXd/ oj'. fJ; ;z;ko ftu jo/e t;s{

;zebg Fesh s/ fBoGo j?. wzf}b s/ g[ZiD bJh okj d/

ezfvnK ~ sK u[rD dh b'V j? go okj ftu fpyo/ c[ZbK

d/ BjhI Nfjed/ prhfunK d/ wkbe pDBk j?. s[;hI nZr/

tXd/ ikT[, s[jkvh okj ftu fBozso c[Zb fyVd/ ikDr/,

fyVd/ ofjDr/ ns/ nkyo s[;hI gkT[r/ fe s[;hI c[ZbK

Bkb r[b}ko fJe Nfjed/ prhu/ ftu g[Zi rJ/ j', s[;hI

nkgDk ;[gBk gk fbnk j?, s[;hI wzf}b ;o eo bJh j?,

s[;hI ekw:kph gk bJh j?, s[;hI \sfj:kp j' e/ b'eK

ftueko X"D neVk e/ yVQ/ j'.

Nhuk ;dk ;kwQD/ oZy'

¸ B}o ;[gB/ ’s/ oZy'

¸ ;[gB/ ~ Nhuk fwZE'

¸ okj d/ ezv/ u[D'

¸ okj d/ c[Zb Bk u[D'

¸ fBrkj prhu/ s/ oZy'

gVQ', go ;'u' f}nkdkl p'b' xZN, go ;[D' f}nkdk.

nkgD/ we;d dh g{osh bJh, nkgDh fiZs bJh,

ekw:kph bJh, nkgDh wzf}b s/ g[ZiD bJh s[jk~ gVQB

dh b'V sK j? jh tZX ;'uD dh th b'V j?. xZN p'bD ns/

tX/o/ ;[DB dh b'V j?. fJ; Bkb p[ZXh shpo j[zdh j? ns/

;'u/, ;[D/ ns/ T{D/ ftukoK dk wzEB jh wzf}b dh sbkF

bJh u[D/ s[jkv/ okj dh do[;sh dk }kwB pD/rk. s[;hI

Page 4: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (4) ngq?b-i{B 2012

nkgD/ ;[gB/ ~ ;'u-ftuko dh e;"Nh s/ goy e/ nkgD/

nzdo nksw ftFtk; g?dk eoB d/ okj g? iKd/ j'.

¸ gV'Q, go ;'u' f}nkdk

¸ p'b' xZN, go ;[D' f}nkdk

¸ ;[D/, ;'u/, T{D/ ftukoK dk wzEB eo'

¸ ;[gBk ;'u ftuko dh e;"Nh s/ goy'

nksw ftFtk;, nksw-frnkB ns/ nksw-

;ziw, f;o\ fJjh fszB uh}K ihtB ~ gow-Fesh

gqdkB eodhnK jB ¸N?fB;B

id'I s[jkvk e'Jh ;[gBk j[zdk j? sK s[;hI T[;~

gkbd/ j' ns/ fJ; ~ ftef;s eoB bJh fdFk u[Dd/ j',

;/X fdzd/ j' ns/ nzs ftu fJjh eoBk s[jkvh ekw:kph

dk ok} pD iKdk j?. s[jkvk nksw-frnkB, s[jkvk

nksw-;ziw s[jk~ gow-Fesh gqdkB eod/ jB s/

s[;hI ekw:kph d/ gE s/ nrq;o j' iKd/ j'. s[jkv/ ;[gB/

jh jB i' s[jkv/ ihtB dh popkdh d/ fto[ZX s[jkvk

etu pDd/ jB. fJ; ekw:kph dk f;jok s[jkv/ f;o

s[jkvh fbnkes, fBg[zBsk ns/ :'rsk ns/ e[M BtK

eo ftykT[D dk ;zebg jh pzBQdk j?. fi;dk e'Jh ;[gBk

BjhI T[;dk e'Jh ihtB BjhI. fiZE/ e'Jh ukjBk jh BjhI,

brB jh BjhI, ;[gBk jh BjhI, u/Ne BjhI, T[E/ fe;/

:sB dk j'Dk n;zGt j?, :sB j' jh BjhI ;edk, :sB

ehsk jh BjhI ik ;edk ns/ i' :sB BjhI eo ;edk

T[;~ d{finK d/ ;jko/ s/ ihDk gJ/rk, s/ i' d{finK d/

;jko/ ihD bJh w}p{o j'J/rk T[;~ ihtB ftu ;dk

ngwkB d/ x[ZN jh ghD/ g?Dr/.

¸ ;[gB/ dh fdFk fBoXkos eo'

¸ nksw ftFtk; g?dk eo'

¸ ;[gBk ihtB dh popkdh fto[ZX etu j?

¸ d{finK dk ;jkok SZv'

wB[^y nkgD/ jkbks BjhI u[D ;edk, go ftuko

sK u[D ;edk j?.

wB[^y d/ Gkt/I fJj jZE ftu BjhI j? fe T[j nkgD/

jkbks nkgD/ w[skfpe u[D ;e/ go fJj fBo;zd/j T[;d/

jZE ftu j? fe T[j nkgD/ ftuko u[D ;e/, gkb ;e/ ns/

fJBQK ftukoK Bkb T[j nf;ZX/ o{g ftu nkgD/ jkbks d/

fBowkD bJh ;k}rko okj u[D ;edk j?, t;hbk pDk

;edk j?. nkgD/ ;[gfBnK dh ;koEesk ns/ fJBQK dh

g{osh bJh ;zebg Fesh g?dk eoB tk;s/ s[jk~

nkgDh ;'u ~ f;oiDkswe pDkT[Dk gJ/rk.

f;oiDkswe ;'u fe;/ ezw ~ Bt/I ns/ p/jso

Yzr Bkb g{ok eoB dk fBt/ebk Yzr j?.

s[;hI fe;/ th EK ftuo oj/ j't', ekoios j't',

s[jkvh ekw:kph dk JhBkw fJ;/ Bkb :ehBh pD/rk fe

s[;hI T[; ;fEsh ftu, T[; wkj"b ftu, T[; jkbks ftu

fe;/ ezw ~ p/sjo Yzr Bkb fBGkT[D bJh fejV/ Bt/I

okj b^Gd/ j'. f;oiDkswe ;'u dh :'rsk ~ j'o

ftef;s eoB bJh nkgD/ ftu fJj nkswftFtk;

g?dk eoBk gJ/rk fe fJzi j' ;edk j?, fJzi ehsk ik

;edk, fJzi eoB Bkb ;\bsk fwb/rh, fwb ;edh j?.

s[jkvh f;oiDkswe ;'u s[jkv/ ftu fJj ftFtk; g?dk

eo fdzdh j? fe fJzi ehsk ik ;edk j?, s[;hI fJzi eo

;ed/ j'. id'I s[jkvk Go';k pZM iKdk j?, ftFtk; j'

iKdk j? fe s[;hI fJzi eo ;ed/ j' sK s[jk~ uko-u[c/o/

ukBD dk nfj;k; j' iKdk j? ns/ fJ; o"FBh ftu

s[jk~ y[d-pk-y[d T[j okj ;[ZM iKdk j? fijVk s[jk~

ekw:kph d/ okj b? ikt/rk, fijVk s[jkvh wzf}b dk

gzX j?, i' wzf}b s[jkv/ ;[gB/ ~ ;keko eo/rh, T[j wzf}b

ukBD-w[Bko/ tKr s[jk~ B}dhe jh ftykJh d/D b^r

g?Idh j?. f;oiDkswe ;'u Bkb g?dk j'fJnk fJj

nksw-ftFtk; jh j? i' s[jkv/ fdwkr ~ T[; okj ’s/

s'o b?Idk j? fijVk s[jkvh ekw:kph dk ;[Bfjok gzX j'

fB^pVdk j?.

fe;/ th fdFk ftu j'o nrKj s'I tXd/ ikDk,

fiZsd/ ikDk, ;\b s[o/ ikDk, ekw:kph jk;b eod/

ikDk fJ;/ f;oiDkswe ;'u dk jh f;ZNk j?.

f;oiDkswe ;'u fe;/ th pj[s/ p[ZXhwkB ftnesh dh

ikrho BjhI j?, fe;/ Bkb goDkJh j'Jh BjhI j?, fe;/ dh

th r[bkw BjhI j?, }oyohd BjhI j? pbfe nkgD/ ftt/e

Bkb e'Jh th fJ; ~ B^E gk ;edk j?. id'I s[;hI e[M

nfijk eoB dh ;'ud/ j' i' s[jkv/ nkgD/ t;hfbnK s'I,

nkgDh geV s'I, nkgD/ x/o/ s'I pkjok j't/ sK s[jkvh

;'u fBFu/ jh f;oiDkswe j[zdh j?. f;oiDkswe ;'u

dk noE fe;/ ezw ~ Bt/I, p/jso ns/ nkgD/ fBt/eb/

Yzr Bkb eoBk j?.

y[d nkgD/ s/ fiZs jk;b eoBk ;G s'I tZvh fiZs

j?. id'I s[;hI nkgD/ ftt/e, nkgDh ftt/e p[ZXh Bkb

;jh GktBktK d/ tZ; j' e/ e[M BjhI eod/ sK s[;hI ][d ~

fiZs b?Id/ j', ][dh ~ fiZs b?Id/ j', nkgD/ nkg ~ nkgD/

tZ; ftu eo b?Id/ j', gokJ/ tZ; ftu BjhI ofjzd/, w}p{o

BjhI ofjzd/, ;[szso j' iKd/ j', c/o s[;hI GktBktK d/ tZ;

j' e/ th e[M BjhI eod/, GktBktK d/ tZ; s'I pkjo fBeb

Page 5: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (5) ngq?b-i{B 2012

iKd/ j' s/ s[;hI ][d ~ fiZs b?Id/ j'. s[jkvh fJjh fiZs ;G

s'I tZvh fiZs j? i' s[jkv/ bJh nrKj s'I nrKj fiZsK d/

do nkgD/ nkg y'bQD b^r g?Idh j?. fe;/ ekoi ~ eoB

s'I gfjbK id'I s[;hI fJj ftFtk; pzBQ bt' fe s[;hI fJj

ezw eo ;ed/ j' sK ;wM' nkgDh fBokFk ’s/ gko gk

fbnk j?, ][d ~ fiZs fbnk j?, tZvh fiZs jk;b eo bJh

j?.

fiZE/ ukj T[¶E/ okj

id'I s[jkv/ ftu ukjBk g?dk j' rJh, u/Ne g?dk j'

rJh, u/Ne b^r rJh, s[jkvh ukj, ]kfjF shpo o{g

XkoB eo rJh s[jkvk Go';k s[jkv/ ftu pZM frnk,

s[jk~ ftFtk; j' frnk fe s[;hI fJj eo ;ed/ j',

s[jk~ :ehB j?, s[jkvk fBFuk pZM frnk j? sK ;wM'

s[;hI nZXk ezw g{ok eo fbnk j?, nZXk n"yk ;\o s?n eo

fbnk j?, ekw:kph jk;b eo bJh j?. s[;hI nZX/ ;\b j'

u[Ze/ j'. feT[Ife id'I s[;hI fJj ftFtk; eo b?Id/ j' fe

s[;hI fJj ezw eo ;ed/ j' sK s[jkvk wB, s[jkvk

fdwkr, s[jkvh BhM T[;/ fdFk ftu ezw eoB b^r g?Id/

jB ns/ s[jkvk fdwkr T[; ezw ~ B/go/ ukVQB d/ wkor

~, T[; ;/X ~, wzf}b s/ gZ[iD d/ Bt/I YzrK ~ sbkF

eoBk F[o{ eo fdzdk j?. id'I s[;hI fJj ftFtk; eo bt'

fe e'Jh ezw s[jkv/ t; ftu BjhI, fJj eoBk s[jkv/ bJh

n;zGt j? sK s[jkvk fdwkr th T[;/ fdFk ftu joes

ftu nk iKdk j?, wzf}b s/ g[ZiD tkbk okj sbkF eo

b?Idk j?. e/tb ftFtk; jh f;oiDkswe FeshnK g?dk

eodk j?. ftFtk; pZM ikD eoe/ jh s[;hI T[;ko{ Yzr

Bkb ;'uDk F[o{ eo fdzd/ j'.

i' ftnesh fBFuk eo ;edk j?, T[; tk;s/ e[M

th n;zGt BjhI.

id'I fJZSk-Fesh gqpb j't/, ftnesh fBFuk eo

bt/ sK e[M th n;zGt BjhI ofj iKdk, okj nkgD/ nkg

jh fBeb nkT[Idh j?, s/ s[;hI T[; okj s/ uZbe/ ;fji/ jh

nkgDh wzf}b s/ g[Zi iKd/ j', ekw:kp j' iKd/ j', ;\b

j' iKd/ j'. d[opb fJZSk-Fesh tkb/ ~ ;kwQD/ fd; ojh

okj th BjhI ;[ZMdh. T[;~ ;wM jh BjhI g?Idh, gsk jh

BjhI b^rdk fe ;kwQD/ fd; ojh okj jh T[j ;[Bfjok gzX

j? fi; B/ T[;~ wzf}b tZb b? ikDk j?, wzf}b s/

g[ukT[Dk j?, T[; d/ wZE/ ekw:kph dk f;jok pzBQDk j?,

;\bsk dk jko gfjBkT[Dk j?. T[j d[fuZsh ftu cf;nk

j'fJnk d'okj/ s/ jh yVQk ofjzdk j?. d[okj/ s/ yVQ/ ofjD

tkb/ Bkb'I fJj fBFu/ jh p/jso ofjzdk j? fe T[j fe;/

fJe okj s/ ub gJ/, fJ; Bkb T[j d[okj/ dh d[fuZsh s'I

pu ;edk j? s/ |bs okj dh gSkD eoe/ ;jh okj dh

u'D eoB ftu ;woZE j' iKdk j? ns/ ;wK ofjzd/ |bs

okj ~ SZv e/ ;jh okj g? iKdk j?. i/eo ukj j? sK ;jh

okj fBFfus o{g ftu fwb iKdk j?. d'okj/ s/ yVQ/ ofjD

Bkb fe;/ th okj ’s/ uZb g?Dk fBFu/ jh p/jso ;kfps

j[zdk j?.

i/eo n;hI fvZrd/ jK sK tX/o/ uzrh soQK ;\bsk

Bkb uZbD dk r[o f;Zy iKd/ jK.

uZbDk f}zdrh j?, ;koh ekfJBks rsh ftu j?,

pqfjwzv dh e'Jh th t;s{ rqfj, T[grqfj, uzB, ;{oi ns/

y[d pqfjwzv e'Jh th nuZb BjhI. ;G e[M rsh ftu j?,

rshwkB j?, ;G e[M fJe d{i/ d/ ;zdoG ftu rshwkB

th j?. fJ; pqfjwzv ftu e'Jh th t;s{ ;fEo BjhI j?. ;G

e[M ukb ftu j?, t/r ftu j?, nkgDh EK s'I nrKj ik

fojk j?. fgSKj BjhI ik fojk. rsh s'I fpBK e'Jh ftek;

BjhI jz[dk, fgZSb-rsh ftu e'Jh ftek; BjhI j[zdk.

rsh s'I fpBK e'Jh spdhbh BjhI jz[dh, e'Jh spdhbh j'

jh BjhI ;edh ns/ spdhbh fBozso nrq;o j'D ftu

j?, nrKj uZbd/ ofjD ftu j?, rshwkB ofjD ftu j?.

rsh jh j? i' g[okD/ ~ pdb e/ Bt/I B]-fF] tkbk BtK

o{g fuZsodh j?, BthB fBo{gD eodh j?. fe;/ t;s{ dk

;fEo j'Dk T[; dh w"s j?. w"s ;fEo j' ikD dk jh d{ik

BK j?. rsh ihtB j?, ihtB rshwkB j?. i' t;s{

joes ftu j? T[j ihfts j?. joes jh s[jk~ ;jh okj

fdykT[Idh j? ;jh fdFk ;[MkT[Idh j?. ;jh okj, ;jh

wkor, ;jh fdFk jh s[jk~ T[; okj s/ gk ;edh j? i'

s[jkvh rsh jh d/ ;edh j?. fJj rsh i/eo s[jkvh

f;oiDkswe ;'u tZb'I fBoXkos ehsh fdFk tZb

fBozso nrq;o j? sK fJj fBFu/ jh s[jk~ T[; w[ekw s/

b? ikJ/rh i' s[jkv/ ;[gB/ d/ nB[o{g s[jkvh

f;oiDkswe ns/ jK-gZyh ;'u B/ s[jkvk n;b Nhuk

fwZfEnk j?. rshwkB ;z;ko ftu Nhu/ Gkt/I pdbd/ ofjzd/

jB go nkgD/ Nhu/ dh gqkgsh tZb nrq;o ftnesh

nkgD/ fBFfus Nhu/ iK T[; s'I nrb/o/ fwZE/ Nhu/ s/ g[Zi

;edk j?.

rshwkB ftnesh dh fJj ftvztBk edh th BjhI

j' ;edh fe T[j Nhu/ s'I T[ob/ gk;/ jh rshjhD j' e/,

g;s j' e/ jB/o/ dhnK yz[xoK ftu ;"I ikt/.

BhIdo nkgD/ beF dh gqkgsh s'I pknd u?B dh

r'd ftu Bt/I ;[gfBnK dh sbkF dk wz}o j?. rshwkB

Page 6: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (6) ngq?b-i{B 2012

wB[^y edh fB`dok dh nkr'F ftu BjhI ik ;edk feT[Ife

fJj g{oB o{g ftu rsh d/ fto'X ftu j?, ihtB d/

fto'X ftu j?. rshwkB t;sK d/ t/r ftu fyD-gb dk

nzso j' ;edk j? go rsh wkB ns/ iVQ t;sK dh d{oh

ftu fBozso tkXk j[zdk ofjzdk j? ns/ fJj Jhoyk

nkyoeko fJ; pqfjwzv ftu d'jK ftueko nkg; ftu

w[Ze iKdh j?. id'I d' j'IdK nkg; ftu j'Id ofjs j'

iKdhnK jB sK s[;hI BjhI efj ;ed/ fe fejVh j'Id

fe; s'I ftSV rJh j?. fJ; bJh s[jk~ fJj fBFuk

eoBk jh g?Dk j? fe rshwkB t;s{ d/ w[ekpb/ tX/o/

f;oiDk dh gqshe tX/o/ g{iBhe j?, feT[Ife ihtB jh

rsh j? ns/ rsh jh ihtB j?.

brB s'I fpBK fe;/ ftu th wjkB gqfsGk g?dk

BjhI j[zdh.

brB fJe soQK dh u/Ne j?, ;zrokw j?, fJBebkp

j?, g[okD/ ftu'I BtK g?dk eoB dh soehp j?, sdpho j?.

brB e/tb T[; wB[^y ftu jh j' ;edh j? fi; dk

ftFtk; j? fe T[j jo n;zGt ezw ~ eo ;edk j?. ;zGt

ezw eoB bJh tX/o/ brB dh b'V BjhI j[zdh. e/tb

n;zGt ezw ~ eoB bJh tX/o/ brB ntZFe j?, brB

iK u/Ne fJe f;oiDkswe wB dk ;{yw o{g j?. ;'u s'I

nrKj fBeb e/ ftuko ~ ;zebg Fesh d/ sfjs fJe

;[gB/ ftu Ykb e/ T[; w{os eoB dh fJZSk-Fesh jh

fJB;kB ~ T[; gow wzf}b s/ b? iKdh j? i' gkopqjw dh

fvT[Yh dh fBnkJhI j?, ;\bsk j?, beF j?, s[jkvk Nhuk

j?, wzf}b j?.

nkB``d fwbdk j? nkgDhnK FeshnK ~ ezw ftu

bkT[D Bkb.

;fEo iK iVQ t;s{ ftu ftek; dhnK e'Jh

;zGktBktK w"i{d BjhI j[zdhnK. pqfjwzv rshwkB j?,

ns/ fJ; rsh ftu'I b^yK-b^yK ;z;ko g?dk j'J/ jB. e[M

t;sK rshwkB jz[d/ j'J/ jh nkgD/ X[o/ d[nkb/ uZeo eZY

ojhnK jB. X[ok ihtB dk gohukfJe j? go nkgD/ jh

X[o/ d[nkb/ x[zwd/ ofjDk ihtB dk gohukfoe BjhI.

ihtB ;t? s'I d{o fe;/ f;oiDkswe ;[gB/ ~ ;keko

eoB bJh rshwkB j'D dk BK j?. nkgD/ X[o/ d[nkb/

x[zwD tkbh t;s{ rshwkB BjhI jzdh. nkgD/ X[o/ Bkb'I

N[ZN e/ fe;/ Bt/I okj uZb e/ nkgD/ ;[gB/ ~ ;keko eoB

dh shpo fJZSk jh rshwkB j'Dk j?. fBozso rsh jh

beF gqkgsh dk wkor j?. id'I Fesh, T{oik fe;/ fdFk

tZb ikD bJh shpo o{g XkoB eodh j? sK nkB`d dk

nB[Gt j[zdk j?. nkB`d dh nt;Ek ftu'I jh gowkB`d dh

;fEsh dh gqkgsh j[zdh j?. ;\bsk gowkB`d dh jh

;fEsh j?. ;\bsk gqkgsh bJh nkgDhnK FeshnK ~

ezw ftu bkT[Dk g?Idk j?. fJj FeshnK fe; ezw ’s/

bkT[DhnK jB fJj fBFuk s[jkvh f;oiDkswe ;'u

eodh j?. f;oiDkswe ;'u dk nkXko s[jkvk ;[gBk j?

ns/ ;[gB/ ~ ;keko eoB dh brB s[jkv/ ihtB dk ;ko

j?. ihtB iVQsk dk BK BjhI iVQsk ftu'I fBebD ns/

rshwkB j'D dk BK j?. iVQsk ftu'I fBebD bJh

;[gB;k}h jh T[¦sw ns/ nzsw ftt;Ek j? i' s[jkv/

ihtB ~ b?nwJh ns/ b'nwJh pDkT[D ftu ;owZE j?

ns/ s[jkvh ;\bsk dh }kwB th. fJ;/ okj ’s/ ub e/

s[;hI nkgDh wBukjh wzf}b gk ;ed/ j'.

ihtB ftu fBozso sk}rh ns/ g{oh fdbu;gh

sK jh g?dk j' ;edh j? i/eo nzdo{Bh ftek; fBozso

j[zdk oj/.

jo t;s{ ftef;s j[zdh j?, ftek; eodh j?.

fBofizd t;s{ dk ftek; Bkb e'Jh ;zpzX BjhI j[zdk,

e'Jh foFsk BjhI, e'Jh Bksk BjhI. fBofizd t;s{ ftu

y'ok nkT[Idk j?, T[j xNdh j?, T[j ysw jz[dh iKdh j? s/

nzs ftu nkgDh j'Id r[nk fdzdh j?. f;oiDk Fesh s'I

fpBK ;[gB;k}h th fBofizd t;s{ jh j[zdh j?. fJj

;[gBk ;zebg-Fesh s'I fpBK edh th ;keko BjhI j'

;edk. fJ; tk;s/ nzdo{Bh ftek; pVk jh }o{oh j?.

nzdo{Bh ftek; d/ Bkb jh ;[gBk;k}h dk f;ZXk ;zpzX

j[zdk j?. fi; gZXo dk ftek; j[zdk j? wB[^y dk ;[gBk th

T[;/ d/ nB[o{g j[zdk j? ns/ T[; dk Nhuk th T[;/ Xoksb

’s/ fNfenk j[zdk j?. fij' fijk Xoksb j[zdk j? T[;/ soQK

dk ftek; fe;/ t;s{ dk j' ;edk j? feT[Ife iVQK

Xoksb d/ nB[o{g jh rfjohnK j' ;edhnK jB.

s[jk~ th nkgD/ w;fsFe ~ }oy/} pDkT[D bJh,

nkgDk nzdo{Bh ftek; fBozso eoB bJh ;[D/, ns/

Ekg/ ftukoK dk wzEB eoBk gJ/rk. wzEB dk Gkt

nkgD/ nkg ftu fWnkFhb j'Dk j?. i' ftnesh

fWnkFhb j'D dh ftXh ngDkT[Idk j? T[j jh f;ZN/ eZY

;edk j?. id'I s[;hI fes/ ezw ’s/ b^rD iKd/ j' sK

gfjbK fJjh goy ehsh iKdh j? fe eh s[;hI fJ; ezw ~

eo ;e'r/, eh s[jk~ fJj ;wM ftu g? ikt/rk, eh s[;hI

fJ; ~ ][d jh eo bt'r/ iK s[jk~ ;wMkT[Dk gJ/rk.

fJ; go] s'I s[jkv/ pko/ fJ; Bshi/ s/ g[Zfink ik ;edk

j? fe s[;hI fWnkFhb ftnesh j'.

Y Y Y

Page 7: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (7) ngq?b-i{B 2012

Gkos ~ gqrsh dh BjhI, ftek; dh b'V

w[ZYbhnK }o{osK dh g{osh ][d-p-][d j' ikJ/rh

Xow gkb

nkw s"o s/ ‘nkofEe ftek;’ ns/ ‘nkofEe

gqrsh’ FpdK dk gq:'r fJe jh noE ftu ehsk iKdk

j?. go fJBQK d'jK ftu ekch p[fBnkdh nzdo j?, fi; ~

;wMDk }o{oh pDdk j?. ‘gqrsh’ Fpd dk wsbp f;oc

d/F dh nkwdB iK T[sgkdB ftu j'D tkbk tkXk j?,

ukj/ fJ; dk bkG nkN/ ftu b{D fizB/ b'eK ~ jh j't/.

idfe ‘nkofEe ftek;’ fJe pj[gZyh gqfefonk j?, fi;

ftu ;wkfie YKu/, b'e fgqnk ftukoXkoktK ns/

okFNoh ;z;EktK ftu wjZstg{oB gfotosB j[zd/ jB.

fJ; d/ Bkb nkofEe gqrsh jz[dh j?, n;wkBsktK

xNdhnK jB ns/ b'eK dk ihtB gZXo T[¦uk j[zdk j?.

d/F ftu'I rohph dk gZXo xNdk j?. fJ; soQK nkofEe

ftek; fJe ftnkge gqfefonk j?, fi; ftu nkofEe

gqrsh ~ th Fkwb ehsk iKdk j?.

Gkos e'b e[dosh s/ wkBth ;kXBK dh ewh BjhI.

e[dosh tzB-;[tzBsk fisBh ;kv/ w[be ftu j?,

d[BhnK ftu j'o fes/ BjhI b^Gdh. uhB s'I pknd

wkBth ;kXB th ;kv/ w[be e'b tX/o/ jB. fe;/ th

w[be dh iBsk T[; w[be d/ ftek; ftu o[ektN BjhI

pDdh, ;r'I d/F d/ ftek; dk fJe wjZstg{oB ;kXB

j[zdh j?. pFos/ T[; ~ nkgDh ;woEk nB[;ko s/ nkgDh

gqfsGk fdykT[D dk w"ek fwb/. ;k~ nk}kd j'fJnK 60

toQ/ s'I th f}nkdk j' u[Ze/ jB go n;hI nfijh jkbs

g?dk BjhI eo ;e/, fi; ftu jo fJe ~ nZr/ tXD dk

w"ek fdZsk ik ;e/.

fJj mhe j? fe nk}kdh s'I pknd d/ fJBQK 60

tfoQnK ftu n;hI :'iBkpzdh dk okj nyfsnko eoe/

pj[s gqrsh ehsh j? fi; d/ f;ZN/ ti'I gqrsh dh do, i'

nk}kdh d/ ;w/I 2-3 gqshFs ;h, j[D fJj 8 gqshFs s'I

th tX/o/ j' u[Zeh j?. ;kv/ okiBhshtkB s/ BhshtkB

Gkos ~ 2020 se fte;s d/FK d/ ;zx ftu Fkwb

eoB bJh ;kwokih d/FK Bkb jo soQK dk ;wM"sk eoB

bJh fsnko jB. ;kv/ d/F ftu ftd/Fh pj[-okFNoh

ezgBhnK dh Gowko, nfij/ ;wM"fsnK dk jh Bshik j?.

go eh fJ; T[¦uh gqrsh do dk nkw nkdwh ~ e'Jh bkG

gj[zu fojk j?< fJ; ;pzXh e[M gfjb{ ftukoB :'r jB.

i/eo Gkosh :'iBkpzdh d/ fJfsjk; ’s/ B}o wkoh

ikt/ sK Gkosh BhshtkBK B/ gZSwh Yzr dh :'iBkpzdh

~ fpBK d/F d/ b'eK dhnK w[ZYbhnK b'VK tZb fXnkB

fdZfsnK bkr{ ehsk. :'iBkpzdh d"okB, gfjbK

;wkitkdh :'iBkpzdh s/ fco n?bHghHihH (fbpo

bkfJi/FB gqkJht/NkfJ}/FB, rb'pbkfJi/FB) Bhsh d/

BK j/m tZv/ gqki?eNK s/ Ffjoh nkXko ;zouBk w[jZJhnk

eotkT[D ftu eo'VK o[gJ/ you ehs/ rJ/. fJ; soQK

g/Iv{ y/so dh bkrs s/ tZv/ FfjoK ftu tX/o/ ;j{bsK

gqdkB ehshnK rJhnK.

fJ; fJesoch T[¦Bsh Bkb FfjoK ftu ftfdne,

f;js ;j{bsK s/ B"eohnK d/ tX/o/ w"e/ g?dk j'J/, fi; B/

Gkosh iBsk ftu g/Iv{ y/so s'I Ffjoh y/so tZb nktk;

dh gqftosh g?dk ehsh. Ffjoh y/so ftu tX/o/ ntk; B/

Ffjoh y/so ftu rzdhnK p;shnK ~ iBw fdZsk. fJ;

soQK FfjoK ftu fJe gk;/ sK FkB ;"es dh f}zdrh

ihT[D tkb/ b'e ofjzd/ jB s/ d{i/ gk;/ T[j rohp b'e

j[zd/ jB i' ;kok fdB fwjBs w[FZes eoB s'I pknd th

nkgD/ r[}ko/ i'rk th BjhI ewk ;ed/. fJBQK b'eK dh

rohph fJBQK ~ r?o-;wkfie ezw s/ ngokX eoB tZb

T[sFkjs eodh j?. FfjoK ftu rzdhnK p;shnK ftu

ofjD tkb/ nfij/ b'e d/F dh T[¦uh gqrsh dh do ’s/

gqFB fuzBQ brkT[Id/ jB.

ni'eh Gkosh noEftt;Ek dh fJ; T[¦uh gqrsh

do ftu, y/sh y/so, fi; ftu d/F dh 55 gqshFs feos

Fesh gqrsh do ftu e/tb 18H5 gqshFs :'rdkB d/

ojh j?. idfe d{i/ y/soK ftu ezw eoB tkbk 45

gqshFs feos Fesh 81H5 gqshFs :'rdkB d/ ojh j?.

fJ; s'I n;hI Gkos ftu nkofEe n;wkBsk dk nzdk}k

brk ;ed/ jK. Gkos dh fJ; T[¦uh ftek; do dk bkG

e/tb tX/o/ nkwdB tkb/ 10 gqshFs b'eK ~ jh j' fojk

j?. d{i/ FpdK ftu fJj fejk ik ;edk j? fe d/F d/ 10

gqshFs b'eK dk ;[Zy nokw 90 gqshFs iB;zfynk ~

d[Zy sebhcK d/ e/ fwb fojk j?. 90 gqshFs iB;zfynk

wkBth u/sBk

Page 8: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (8) ngq?b-i{B 2012

d/ fjZ;/ dh o'Nh, eZgVk s/ wekB nkfd ;j{bsK dk nkB`d

e/tb 10 gqshFs b'e jh b? oj/ jB. eh rohp b'eK dk

fJBQK ’s/ e'Jh jZe BjhI j?<

fJj nzeV/ j'o th j?okB eoB tkb/ jB id n;hI

d/yd/ jK fe d/F dh 77 gqshFs iB;zfynk dk jo

ftnesh jo o'} 20 o[gJ/ s'I th xZN T[g:'r eodk j?.

fJBQK ftu'I 41 gqshFs iB;zfynk nfijh j? fe T[j jo

o'} 15 o[gJ/ s'I th xN yk e/ r[}kok eodh j?. d/F ftu

90 gqshFs s'I th f}nkdk fdjkVh eoB tkb/ w}d{oK

ns/ 75 gqshFs s'I f}nkdk ;t? fBoGo ezw eoB tkb/

b'e th fJ; rohp nkdwh (nkw nkdwh) dh F/qDh ftu

nkT[Id/ jB. fJ; nkw nkdwh dk eZd n?Bk p"Dk j' frnk

j? fe d/F dh T[¦uh gq;sh dh do T[; d/ T[¦go dh jh b`x

ojh j?. fJ; ~ sK fJ; dh fGDe th BjhI b^r ojh.

d/F dh iB;zfynk dk fJj 77 ch;dh Gkr

nkgDhnK w[ZYbhnK b'VK g{ohnK Bk j'D eoe/ gVQkJh-

fbykJh s/ f;js ;j{bsK tZb fXnkB BjhI d/ ;edk.

fJj b'e e/tb nkgD/ you/ dk e/tb 2 gqshFs fjZ;k jh

gVQkJh ’s/ you eod/ jB. d/F dh e[Zb nBgVQ

iB;zfynk ftu 86 gqshFs Gkr fJBQK rohp¥nkw b'eK

dk jh j?. fJ; iB;zfynk ftu 86 gqshFs d/ eohp

nB[;{fus iksh s/ nB[;{fus ephfbnK d/ b'e jB s/

e[Zb nBgVQsk dk brGr 92 gqshFs Gkr nB[;{fus

ikshnK s/ nB[;{fus ephfbnK Bkb ;pzXs j?. d/F d/

fgzvK ftu ni/ th nfij/ xo jB fiBQK ftu ghD bJh

gkDh, BjkT[D X'D bJh pkEo{w, b?NohB s/ fpibh

nkfd dk e'Jh gqpzX BjhI j?. g/Iv{ y/so d/ ;oekoh ;e{bK

ftu uzrh nkXko ;zouBk s/ nfXnkgeK dh ewh, fJBQK

~ fBxko tZb b? e/ ik ojh j?, fiBQK ftu tX/o/ eoe/

nB[;{fus ikshnK s/ gSVhnK Fq/DhnK nkfd d/ pZu/

gVQd/ jB.

Gkosh BhshtkBK B/ 90t/I djke/ ftu n?bHghHihH

dh Bhsh bkr{ ehsh. fJ; gZS/ fJBK d/ fdbK ftu shih

d[BhnK d/ d/FK bJh jwdodh j?. T[j ;kv/ tor/ d/F dh

p/o[}rkoh, g{zih dh ewh ~ d{o eoBr/ s/ ‘G[rskB s/

pkeh’ dh ;fEsh ;[XkoBr/, go nfijk e[M th d/yD ~

BjhI fwfbnk. ;r'I fJ; Bhsh d/ nXhB fJE/ nkJhnK

pj[-okFNoh ezgBhnK B/ ;kv/ jh d/F dh nkofEe b[^N

ehsh j?. d/F dh p/o[}rkoh s/ nkofEe n;wkBsk g?dk

ehsh j?.

d/F ftu ftFtheoB dk bkG th ;kv/ d/F d/ nwho

tor ~ jh j'fJnk j? fijVk fJ; ftFtheoB d[nkok

g?dk ehshnK u[D"shnK ~ gqtkB eoB dh fjzws oZydk

j?. go d{i/ gk;/ ;kv/ d/F dh brGr fszB-u"EkJh

iB;zfynk sK G[Zy B`r Bkb bV ojh j?, T[; ~ fJ; dk

eh bkG j' ;edk j?. d/F dh 70 gqshFs iB;zfynk dk

fgzvK ftu ofjDk, 35 gqshFs iB;zfynk dk nBgVQ

j'Dk, n?uHvhHnkJhH (jhT{w?B fvt?bgw?IN fJBv?e;)

ftu 127tK ;EkB j'Dk, Ub`fge y/vK ftu ;kvh wkVh

ekor[}koh, eo}/ d/ Gko j/m fe;kBK tZb'I ehshnK

iKdhnK y[de[FhnK, B"itkBK ftu tZX oj/ BfFnK dk

o[MkB, fvZr fojk ftfdne fwnko, Go{D jZfsnk s/

m^rh u'oh d/ wkwb/ fJ; tXdh j'Jh gqrsh dh do dh

uwe dwe ~ fcZek gk fdzd/ jB.

fJj f;ZNk eZfYnk ik ;edk j? fe Gkos dh T[¦uh

gqrsh do dk d/F dh fszB-u"EkJh s'I th tX/o/

iB;zfynk ~ e'Jh bkG BjhI j' fojk. fJ; B/ d/F ftu

p/o[}rkoh s/ rohph d/ gZXo ~ tXkfJnk j?. nkofEe

n;wkBsk ftu tkXk ehsk j?.

fJ; soQK dh gqrsh fJe soch j?, i' ;w[Zu/ d/F d/

fjZs ftu BjhI j?. ;kv/ d/F ~ e/tb gqrsh dh BjhI, ;r'I

ftek; dh b'V j?, fi; Bkb ;ko/ b'eK dk Gbk j't/, T[BQK

dk ihtB gZXo T[¦uk j't/, rohph xZN j't/, d/F d/

;wkfie YKu/, b'eK dh otkfJsh ftukoXkok nkfd ftu

ftfrnkBe Yzr Bkb gfotosB j'D. fJ; bJh ;G s'I

gfjbK ;k~ nkgDh o[}rko Bhsh ftu gfotosB eoB

dh b'V j?, feT[Ife d/F d/ f}nkdkso rohp b'e nfij/

ezw eoB ftu b^r/ j'J/ jB, fiBQK s'I T[BQK ~ fYZv GoB

i'rk t/sB th BjhI fwbdk. T[BQK d/ ezwK ftu e'Jh

;wkfie ;[oZfynk BjhI Bk jh GftZy ftu T[¦Bsh dh e'Jh

nk; j?. d/F dh iBsk ~ nkNk-dkb iK T[j nfijhnK

uh}K w[cs d/D dh EK ;k~ fJBQK bJh o[}rko dk gqpzX

eoBk ukjhdk j?. nkgDhnK w[ZYbhnK b'VK sK fJj

nkgD/ nkg jh g{ohnK eo b?Dr/. fJ; bJh d/F ftu

pj[-okFNoh ezgBhnK dhnK ekotkJhnK ’s/ e[M jZd

se o'e brk e/ iK T[BQK Bkb ;wM"s/ eoe/ d/F ftu S'N/

gZXo d/ T[d:'fre :{fBN F[o{ ehs/ ikD/. fiBQK ftu

feos gqXkB seBhe dh tos'I eoe/ tZX s'I tZX o[}rko

d/ w"e/ g?dk ehs/ ikD. fJ; d/ Bkb jh ;t? fBoGo ezw

eoB tkb/ b'eK ~ ftZsh s/ seBheh ;jkfJsk d/D d/

Bkb-Bkb uzrhnK wkoehfNzr ;j{bsK th d/DhnK

ukjhdhnK jB. fJ; Bkb jh d/F d/ pj[s tZv/ Gkr d/

;[gfBnK ~ woB s'I pukfJnk ik ;edk.

Y

Page 9: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (9) ngq?b-i{B 2012

;kv/ ftek; dh tZvh tiQk jB ;kv/ fto'Xh

vkH ;[fozdo wzv

n;hI ;G fiE/ th nZi g[Zi/ jK, fJE/ gj[zuD ftu ;kv/

nkgfDnK B/ sK ;kvh ;jkfJsk ehsh j? go fJ;dh fdFk

;kv/ fto'XhnK B/ jh fBoXkos ehsh j?. n;hI sK UBK

fuo fJe irQk jh yVQ/ ofjzd/ jK fizBk fuo ;kvhnK fto'Xh

;fEshnK ;k~ T[E'I fjZbD bJh wip{o BjhI eo fdzdhnK.

gfjbh B}o/ t/yD ~ sK ;kv/ fto'Xh ;k~ nkgD/

d[FwD B}o nkT[Id/ jB. T[j ;kv/ ihtB wkor ftu

dhtko dh soQK yVQ/ brd/ jB. ezv/ pD e/ fybo/ ikgd/

jB. gqzs{ ;k~ wro'I ;wM nkT[Idh j? fe i/ T[j nfijk Bk

eod/ sK nb`x dhtkoK gko eoB ns/ fpyV/ ezfvnkb/

okjK ~ ;cbskg{ope rkj[D dk tZb j'o n;K feE'I

f;ZyDk ;h< skjhUI sK n;hI ejhJ/ Gkt/I Bk ejhJ/ go

nzdo'I ;k~ gsk j[zdk j? fe ;kv/ fto'Xh B/ jh ;k~ yV's dh

;fEsh ftu'I eZfYnk j[zdk j?.

i/ fe;/ fcbw ftu ybBkfJe Bk j't/ sK jho' d/ r[DK

~ T[Gkfonk jh BjhI ik ;edk. fJ; soQK ;G tZv/ tZv/ jho'

tZv/ tZv/ ybBkfJeK dh jh d/D jB. iK fJt/I efj bt' fe

tZvhnK ;wZf;nktK Bkb BfiZm b?D d/ ;Bw[Zy jh tZv/ pD/

jB. wkVh Nhw Bkb y/v y/v e/ e'Jh th Nhw iK fyvkoh

tZvk eZd BjhI eZY ;edk.

T[j' jh tZv/ tZv/ ekoBkw/ eoB d/ ;woE j'J/ jB

fiBQK d/ fto'Xh iK fto'Xh ;fEshnK n;kXkoB ;B iK

pVhnK ikpo ;B. G?VhnK jkbsK jh wB[^y ~ wkVh

;fEsh ~ ;fjD:'r ns/ BfiZmD:'r pDkT[IdhnK jB.

jzfYnk tofsnk jh efj ;edk j?, “T[J/ w{oyk! w?~ eh

vokT[Dk< w?I t/y/ B/ fJj ;ko/ ezw.”

wB[^y ;zeN d/ ;fwnK ftu jh tZX fuzsB eodk j?

ns/ ;zeN d/ w"e/ jh wB[^y ~ nkgD/ gokJ/ dh gSkD eoB

d/ ;woZE pDkT[Id/ jB. ;zeN ftu jh wB[^y ;zeN ftu'I

fBebD dhnK fpjsohB soehpK ;'uD d/ :'r j[zdk j?.

go d{i/ gk;/ ;zeN wB[^y ~ ifjws th brdk j?. sK jh

wB[^y ed/ th ;zeN ~ fgnko BjhI eodk. fJ; ftu'I jw/Fk

fBebDk b'udk j?. go ;zeN ftu'I fBebD dh :'rsk i'

f;oc ;zeN g?D Bkb jh g?dk j' ;edh j?, n;b ftu wB[^y

bJh nB[Gt ns/ ;{M-p{M gZy'I todkB th ;kps jz[dh j?.

;kv/ fto'Xh ;k~ nkgDh :'rsk goyD dk wzu

w[jZJhnk eod/ jB. id fe;/ ftnesh iK w[be T[s/

bVkJh m'; fdZsh iKdh j? sK T[; ~ T[; T[s/ ekp{ gkT[D

ftu jh nkgDh bVB :'rsk, w[jkos ns/ j";b/ dk gsk

brdk j?. oks jh ;kvk jB/o/ s'I vo d{o eo ;edh j?. sK

jh efjzd/ jB fe fi; ezw s'I th vo brdk j?, T[; ~ eo

e/ t/y bU. fi; EK s'I G?n nkT[Idk j? T[E/ ik e/ d/y bU,

vo nkgD/ nkg d{o j' ikt/rk.

fto'X ftu'I ftek; e[dos dk th nNb B/w j?. uzr/

Gb/ phi ~ i/ T[rkT[Dk j? sK }whB ftu dZpDk }o{oh j?.

T[; ~ T[go ~ T[rkT[D bJh T[; ~ j/mK ~ dZpDk

nfBtkoh j?. T[; dh T[gobh fSZb ~ s'VB ns/ rkbD

bJh jkbks g?dk eo e/ n;hI t/yD ~ sK T[; T[s/ }[bw

eo oj/ ikgd/ j[zd/ jK go n;b ftu T[; d/ g[zroB bJh

okj gZXok eo oj/ j[zd/ jK.

T[j' gzSh T[vD :'rsk oZyd/ jB fiBQK dk ;oho jtk

d/ ftgohs jkbsK g?dk eoB dh :'rsk oZydk j?. T[j'

iht gkDh ftu s?oBK ikDd/ jB fiBQK dk fi;w gkDh ~

T[bN fdFk ’u XZeD d/ ;woZE j?. nfsnzs w[Feb

e[dosh jkbsK B/ jh gotk;h gzShnK ~ j}koK whb

b`whnK T[vkDK GoB dh gq/oBk ns/ :'rsk pyFh j?.

i/ ;kv/ T[ukoD nzr (p[ZbQ, dzd, }[pkB, rÿ/ dk eK

nkfd fiBQK dh wdd Bkb n;hI p'bd/ jk) ;oho d/ nzdo'I

pkjo ~ nk ojh jtk ~ Bk o'eD sK n;hI e[M th BjhI p'b

;ed/. jtk ~ tZy tZy EktK s/ tZy tZy YzrK Bkb o'eDk

jh tZy tZy gqeko dhnK X[BhnK fBebD dk ;o's j?.

Bo wkdk dh ;ohoe gqfeosh e[dos B/ fJe d{i/ d/

ftgohs pDkJh ikgdh j?. fto'Xh ;?e; nkgDk ikgdk

j?. Bo wkdk dk w/b t/yD ~ fizBK fto'X ftu G[rsdk

iK ;orow ikgdk j? iK fizBK fpyVk wkor brdk j?

T[Bk jh tX/o/ ;[jktBk ;co j' fB^pVdk j?.

gkDh ~ trd/ ofjD bJh rowh dh th b'V j?, BjhI

sK poc pD ikt/rk. gzikp d/ izfwnK ~ fB^s w[fjzwK

tkb/ wkj"b B/ jh gzikphnK ~ izri{, fB^vo, nDyhb/,

f;js bJh u/szB ns/ nk}kdh g;zd pDkfJnk j?.

rowh d/ fto'X ftu fust e/ jh wB[^y B/ gZy/ pko/

;'funk j't/rk. ;odh T[s/ ekp{ gkT[D ftu'I jh nZr g?dk

eoB dh ekY fBebh j't/rh. fpwkoh jh ;k~ szdo[;sh d/

wjZst d/ noE ;wMkT[Idh j?. wkVhnK jkbsK dk fsZyk

nfj;k; jh wB[^y ~ uzr/o/ ihtB bJh bVB dk pb

pyFdk j?.

fe;/ seV/ fto'Xh Bkb gzrk b? e/ pzdk jko T[gozs

th f;o u[Ze e/ s[o ;edk j? id fe ew}'o ~ fuZs eo e/

th pzdk gfjb'I Bkb'I th BhtK j' frnk wfj;{; eodk j?.

fizB/ fe;/ B/ tZX XZe/ ykX/ j[zd/ jB, T[Bk jh T[; dk

Page 10: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (10) ngq?b-i{B 2012

nB[Gt ftFkb ns/ v{zxk j[zdk j?. frnkB ihtB dk

;fji nzF sK jh pDdk j? i/ nB[Gt T[s/ nkXkfos j't/

BjhI sK fJj T[gob/ wB'I ;[Dh ;[DkJh rZb tork j[zdk j?

s/ XZe/ pzdk pj[sh tko fto'XhnK dh feogk Bkb jh yKdk

j?. fijVk ;koh T[wo ‘wK dk bkvbk’ ofjzdk j? T[; ~

ihtB bJh nfs }o{oh sby ;ukJhnK dh Ekj B;hp

BjhI j[zdh.

w/o/ fJe fwZso dk efjDk j? fe w?I ihtB Go T[;

nkgD/ f;XKse ‘fwZso# dk XzBtkdh ojKrk, fi; B/ w?~

fJe tko ;" o[fgnk j[dkok d/D s'I }bhb ehsk ;h.

feT[Ife T[; fdB s'I w?I rzGhosk Bkb ;'uDk F[o{ ehsk fe

nkofEe s"o ’s/ nkgD/ g?oK f;o j'Dk th pVk }o{oh j?.

fJjh rzGho tshok T[; dhnK eJh gqkgshnK dh tiQk

pfDnK jkbKfe eJh ;kb T[j T[; pzd/ ~ B\os dh B}o

Bkb jh t/ydk fojk ;h.

f}nkdkso tXhnk ;kfjs w[Feb ;fEshnK dh jh

g?dktko j[zdk j?. izr nkw eo e/ wB[^ysk bJh }fjws j?

go ;{ophoK dh ykD th fJj' jh j?. ;wki GkJhukfonK

ftub/ ;zeN jh tXhnk ;kfjs ~ f;oiD d/ jkbks g?dk

eod/ jB s/ b/yeK dk gq/oBk ;o's pDd/ jB.

S'N/ j[zfdnK wK fgU dk bkv ns/ fMVe Mzp Bkb'

Bkb ubd/ jB. f;oc bkv bvkT[Id/ oj/ wkg/ eJh tko

wro'I nZyK ’u x;[zB d/ d/ o'Id/ t/yhd/ jB. ;kv/ fgzv d/

b'eK ftu gZNh tkbk ‘N[zvk wk;No’ fJe fwZE pD u[Zek j?.

b'e efjzd/ jB fe ‘N[zv/ wk;No dhnK gVQkJhnK gzi

iwksK nZi d/ phHJ/H gfVQnK dk w[ekpbk eodhnK jB.

T[j T[s'I T[s'I pVk ;]s ;h s/ ftu'I ftfdnkoEhnK d/

GftZy bJh p/jZd ;[fjod. nfXnkge dh fMVe p[Zs xkV/

d/ jE"V/ dh ;ZN torh j[zdh j?. fijVk tkX{ gZEo SKr

SKr e/ ftu'I FkBdko w{osh eZY b?Idk j?.

fiBQK dk gq/w fBoftxB ftnkj ftu pdb frnk.

fBnkD/ j' rJ/. T[j' j'o b'eK tkbh x?I; x?I;. T[BQK dhnK

eEktK BjhI pDhnK. eEktK d/ gkso BkfJe f;oc

fto'XhnK dh pd"bs jh pD/.

eJh tko sK e'Jh fe;/ d/ y[Zv/ ;/e e/ wro'I ej/rk,

w/ok s?~ wkoB dk e'Jh fJokdk BjhI ;h, w?I sK s?~ t?;/ th

f;oc nrKj dh wZs d/Dh ;h. jo fJB;kB dh ;[Gkte

ew}'oh nkgDhnK ewhnK ’s/ godk gkT[D dh j[zdh j?.

b/feB ;kv/ fto'Xh brdh tkj f;oc ;kvhnK ewhnK ~

T[Gkod/ jB. eJh tko sK ;kv/ r[DK ~ th n"r[D pDk e/

g/F eod/ jB. n;hI pj[s ;ko/ rbs ezwK s'I fJ; bJh

toi/ ofjzd/ jK fe fes/ fto'XhnK d/ jZE ftu gquko dk

B[esk Bk nk ikt/. fJ; soQK ;kv/ fto'Xh ;kv/ w'fYnK

T[s/ p?m/ ;[u/s gfjo/dkoK torh G{fwek fBGkT[Id/ jB.

nkgDhnK f;csK gqukoB ~ sK n;hI nkg jh pE/o/

seV/ jK ns/ ;kvhnK ew}'ohnK ~ T[GkoB dk f}zwk

fto'XhnK B/ b? fbnk j?. s/ fJ; soQK fJe ;zs[bB pfDnk

ofjzdk j?. ftuko/ fto'Xh ;kv/ Gb/ dk fJj ezw nkgDk

ekch ;wK you eo e/ eod/ jB. fijVk th wB[^y e[M

eodk j? T[; d/ fJ; ;z;ko ftu fto'Xh }o{o pDBr/. T[Ii

th i' mhe Bk b^r/, T[; dk fto'X eoB dh gqftosh wB[^y

ftu pugB s'I jh jz[dh j?. go fto'X ykso jh fto'X

eoBk fJe BKj gZyh gqftosh j? id fe f;jswzd ftek;

bJh fto'X }o{oh j?.

T[Ii e[dos B/ jo wB[^y ~ nkgD/ c?;fbnK, o[uhnK

ns/ BhshnK dk nkg/ fto'X eoB dk r[D th pyfFnk j?.

fijV/ ;zihdrh Bkb fJ; dh tos'I eoBk ikDd/ jB,

T[BQK ~ pkjob/ fto'XhnK dh ‘wdd’ dh b'V jh BjhI j?.

id ;kvk wB fe;/ ezw eoB b^frnK d'fuZsh dh nt;Ek

ftu jz[dk j? sK T[d'I fJj ;k~ nkgk gVu'b tZb ~ XZe

fojk jz[dk j?.

fJj T[t/I jh j? fit/I efjzd/ B/ fe fiBQK ~ nkgDh

jk;'jhDh ;fEsh T[s/ nkg/ jZ;Dk nk ikt/, T[BQK ~ fco

;koh T[wo d{finK e'b'I Fow;ko BjhI j'Dk g?Idk.

f;nkfDnK B/ sK fJE'I se fejk j? fe ;G e[M wB[^y d/

nzdo jh j?. fi; B/ nkg/ ~ ;wM fbnk T[; B/ ;G e[M

;wM fbnk. ;kv/ nkgfDnK dk fto'X ;kv/ Gb/ dh GktBk

Bkb rV[Zu ns/ n;fjwsh dh ;[o tkbk j[zdk j?. id fe

;kv/ fto'XhnK dk fto'X wzdGktBk d/ wB'oE Bkb ;kvk

B[e;kB eoB d/ we;d bJh j[zdk j?. go i/ sk;ho t/yhJ/

sK d'jK dh fJe' fijh jz[dh j?. wsbp fe d't/I jh fJe iK

d{i/ sohe/ Bkb ;kv/ bJh ckfJd/wzd ;kps jz[d/ jB.

nkgfDnK tb'I nf;jwsh iK fprkfBnK tb'I ehsk

fto'X jh ;k~ nkgD/ nzsowB ftu w[V Mksh wkoB tkb/

gk;/ w'V e/ fbnkT[Idk j?. s/ n;hI nkgDh fdFk do[Z;s

eoB dh e'fFF eod/ jK. pj[s ;ko/ ezw pzdk nkgD/

fto'XhnK tb'I fdZsh u[D"sh ekoB y[zde ftu nk e/ T[BQK

dh p'bh ftnkj[D iK T[BQK dk w{zj GtkT[D bJh th eodk

j?.

;?IeV/ w{oy ;kEhnK dk fe;/ d/ ihtB ftek; bJh

UBk wjZst BjhI fizBK fJe f;nkD/ ns/ n;{bh fto'Xh

dk j?. nkU fto'XhnK dk jw/Fk p[ok ;'ud/ ofjD dh pikJ/

wB jh wB T[BQK d/ edh edh F[eor[}ko th j' fbnk

eohJ/ fe T[BQK B/ ;kv/ nzdo BthnK fdFktK d/ ;oc bJh

fuDr th irkJh ns/ ;k~ nkgDk pukn eoB dk

nf;ZX/ Yzr Bkb pb jh BjhI pyfFnk, ;r'I dkn g/u th

f;ykJ/.

Y Y Y

Page 11: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (11) ngq?b-i{B 2012

Gkosh gozgok ftu ;'bQK ebktK dk ftF/F f}eo

nkT[Idk j?. g{oB F];hns ~ ;'bQK ebk ;zg{oB fejk

iKdk j?. fit/I ;'bQK nkB/ dk o[gJhnk, ;'bQK nkB/ yoh

rZb Fpd gqubs j?. fJ;/ soQK uzdqwK dhnk ;'bQK

ebktK jB, fJ;sohnK d/ ;'bQK fFzrko jB ns/

;BksB rzqEK ftu g{ik d/ ;'bQK ;wkB fby/ jB. fJ;/

gqeko ;zg{oB F];hns dh e;tZNh ;'bQK ebktK ftu'I

gfjbh ebk ‘frnkB ebk’ j?. j[D frnkB ebk ;zpzXh

j'o thukohJ/ sK wjkB e'F d/ eosk B/ frnkB dk Gkt

fdZsk j?, ‘ikDBk, p'X, ;wM, fJbw nkfd.’ fJ; ;pzXh

j'o ft;sko ftu ikJhJ/ sK frH feogkb f;zx ih B/

‘;w noE e'F’ ftu frnkB d/ ;w noEh Fpd ;wMkJ/

jB, “ftfdnk, nBGT[, nBzGT[, nDp'X, ;[fpfdnk,

r:kB, fCnkB, u/sBsk, ikB, ikBDk, gqekF, p/d,

p'X, ftp'X, t/d nkfd.”

fJe rZb ;gZFN j? fe ekdo dh e[dos dhnK ;w{j

i{Bk ftu'I wB[^y frnkB eoe/ jh ;q/FN s/ T[¦sw j?.

;ko[esktbh ftu gzfvs jofdnkb ih B/ pj[s ;[zdo

fbfynk j?L

fB`dqk, G'iB, G'r, G?-J/j g; g[oy ;wkB>

Bo r:kB fBi nfXesk-r:kB fpBk g;{ ikB>

Gkt ;"Dk-ykDk-G'r eoBk s/ voBk, fJj sK gF{ s/

wB[^y ftu ;wkBsk j?. j[D wB[^y ftu tX e/ fJe' jh

r[D j?, T[j frnkB j?. i/eo wB[^y gk; frnkB BjhI

sK fco “r:kB fpBk g;{ ikB” tkbh rZb j't/rh.

frnkB eoe/ jh e'Jh fJB;kB fe;/ y/so ftu uzr/

co} fBGk ;edk j?.

;G s'I gfjbK fBi dk frnkB Gkt nkgD/ nkg

pko/ ikBDk fe w?I eh jK, feT[I jK. fco ;oho pko/

frnkB, y[oke s/ g[Fke dk frnkB, wB dk frnkB,

nkb/ d[nkb/ dk frnkB, ;wki, ;z;ko, wkg/, ekdo,

e[dos, szdo[;sh, T[sFkj, nkFktkd, T[dw, feos,

dfJnk, co}, nfXeko, ftZfdnk, y[Fh, ;[Zy, fwZsosk,

d';sh nkfd ;G frnkB ’s/ nXkos jB. fJ;/ bJh

nfrnkBsk dh jB/o/ Bkb s[bBk ehsh rJh j? ns/

frnkB dh gqekF Bkb. nfijk jh o{ge ;qh r[o{ BkBe

;t? u/sBk dh gfjbh g"VhL frnkB ebk

vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh

d/t ih B/ nkgDh pkDh ftu fusfonk j?L

dhtk pb? nzX/ok ikfJ>

p/d gkm wfs gkgk ykfJ>

T[rt? ;{o B ikg? uzd>

ij frnkB gqrk;[ nfrnkB[ fwN`s[> (gzBk 791)

fJ; dk Gkt noE j? fe fit/I dht/ dh o"FBh Bkb

jB/ok d{o j' iKdk j?, fJ;/ soQK Xow g[;seK d/ gkm s/

frnkB nB[;ko Ybh j'Jh wZs gkgK dk Bk; eo fddh

j?. nrb/oh gzesh ftu dZf;nk j? fe fit/I id ;{oi

T[rtdk Gkt gqekFwkB j[zdk j? sK uzdqwk nb'g j'

iKdk j? s/ fJ;/ gqeko fiE/ frnkB dk gqekF j' iKdk

j?, T[E/ nfrnkBsk dk jB/ok fwN iKdk j?.

frnkB dh wfjwk eofdnK jh Grs epho ih B/

fJFkok ehsk j?L ‘ephok ijk frnkB[ sj Xow j?’ Gkt

Xow iK co} T[E/ jh ;jh Yzr Bkb fBGd/ jB fiE/

frnkB j? ns/ fiE/ frnkB j?, T[E/ Xow fB&G ;edk j?,

feT[Ife Xow dk noE g[zB, B/eh, Gbk, uzfrnkJh s/

ihtB iku th j?. dkBFtoK dk sZs frnkB j?,

‘p}[orh pk neb-B pk ;kb’ Gkt p}[orh-neb iK

frnkB dk BkT[I j?, fJj fe;/ wB[^y dh T[wo d/ ;kbK dh

frDsh dk BkT[I BjhI j?. frnkB fJe nEkj Fesh j?.

fJj th ;Zu j? fe frnkB Ffjd dhnK wZyhnK tKr

;dhth fJeZso eoB dh gqfefonk j?.

;kv/ ;wki dh ;G s'I tZvh sok;dh fJj th j? fe

pj[sk tor E'VQk fijk frnkB gqkgs eoe/ fco nZr/

frnkB gqkgsh d/ wkor s'I gk;/ jN iKdk j? iK T[B/ e[

T[¦go jh jzeko j' iKdk j?. fco T[jh rZb fe jT[w? iK

jzeko jw/FK j[zdk th nfrnkBsk ftu j?. gzikph dk

nykD fJ;/ ;zdoG ftu j?, ‘fNzvK gZE Bk ikDdk w/ok

wZxhnK dk T[;skd’ nX{ok frnkB nkgD/ bJh th s/

;wki bJh th ysoBke j[zdk j?. ikrdhnK o{jK ;dk

ekoiFhb j[zdhnK jB. gzikphnK ftu ns d/

ysoBke BfFnK d/ ;/tB dk ekoB eJh tko fJj'

ikgdk j? fe fJj nkgD/ ;oho gqsh ikrqs BjhI jB.

Gkt frnkB BjhI j?. nfrnkBsk ftu p[ohnK s/

G?VhnK nkdsK ~ jho'fJ}w ;wM oj/ jB. nihp

Page 12: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (12) ngq?b-i{B 2012

fe;w d/ jkoB, No?fce fB:wK dh T[b`xDk, c'eN

o;wK ’u \i{b youh, xNhnk fe;w d/ rhsK dk F'o,

w'pkJhbK ~ c?FB ;wMDk, ntkokrodh s/ p[o/ ezwK

T[¦go th c]o eoBk ;G nfrnkBsk dh w{zj p'bdh

s;tho j?. u/sB s/ f;nkD/ b'e f;oc M'ok jh eo ;ed/

jB, i' eo oj/ jB. pj[s/ wkg/ fuzsk ’u rq;s jB.

;wkfie edoK ehwsK fdB' fdB fBtkD tb ik

ojhnK jB. fJeZbk feskph frnkB iK fvrohnK jh

frnkB BjhI j[zdhnK ;r'I fe;/ fyZs/ dk nkbk d[nkbk

iK edoK ehwsK Bkb ;wki ~ wkfgnk iKdk j?. pkpk

p[ZbQ/ Fkj B/ fJ;/ gq;zr ftu fbfynk j?L

gVQ gVQ nkbw ck}b j'fJT[I-

go nkgD/ nkg ~ gfVQnk Jh BjhI.

Gi Gi wzdo w;hs/ tVdK-

go wB wzdo ftu tfVnk Jh BjhI.

frnkB ebk j? fe nkgD/ nkg ~ gVQBk, nkg/ dk

ftek;, nkg/ dh u/sBk. Gb/-p[o/ dh gfjukD, bkG-

jkBh pko/ ;'uDk s/ ftF/F eoe/ wB[^yh ihtB dh ehws

;wMDh s/ nkgD/ ekoi gqsh ;gZFN j'Dk j?. pj[sk

ftfdnkoEh tor Beb ftu yus j'e/ GftZy dh

spkjh eo p?mk j?. BF/Vh tor nkgD/ ;oho rtk p?mk

j?. ;wki d/ nkr{ b'e gdkoEtkdh d"V ftu nkgDh

fJZ}s s/ j'Id eb`es eo p?m/ jB. fGqFNkuko

wkBf;esk B/ nkg' nkgD/ b`w/ eZdK ~ p"D/ eo fbnk

j?. fwbktNy'oh B/ jo fJe ~ FZeh pDk fdZsk j?. ihj~

fJe ftF/F tor frnkB efj fojk j? fJj ;G s'I tZvk

nfrnkB j?.

fJ; s'I nZr/ uZbhJ/ sK e'Jh wB[^y fe;/ th y/so dk

j't/-tgkoh, bbkoh, f}whdkoh, fyvkoh iK ebkekoh

;G v{zx/ frnkB d/ w[Ek} jB. p/;[ok ebkeko pj[sk

;wK BjhI ubdk, p/ckfJdk t;s ibdh nkgDh j'Id

rtk b?Idh j?. p/ n;{bk ;wki soZeh ftj{Dk j[zdk j?.

nro e'Jh frnkB ftu tkXk eo bt/ sK ‘eos eos

nfGnk; ;/ iVQ ws j's ;[ikB’ tkbh rZb j' iKdh j?.

frnkBtkB B\ostkdh BjhI j[zdk, ;ops d/ Gb/

dh b'uk eodk j?. n"eVK ~ fyV/ wZE/ ;theko eo/rk-

nkFktkdh s/ uVQdh ebk tkbk j't/rk. nfrnkBsk

jo w[Feb dh iVQ j?. frnkB jo skb/ dh e[zih j?.

T[bMDK nfrnkBhnK bJh j[zdhnK jB, fJjBK d/ jZb

frnkBtkB eZYd/ jB. F/y ;kndh ~ fe;/ B/ g[ZfSnk

fe J/Bk frnkB feE'I gqkgs ehsk<

T[j efjzdk B/sojhDK s'IHHHHHfeT[Ife id se T[j

Xosh wkg BjhI b?Id/ nrbk edw BjhI g[ZNd/. gfjbK

s'b' fco p'b' nykD th frnkB dk B[esk j?.

frnkBtkB bJh N{D/ NkwD, Xkr/ sths, fdB fdjkoK

d/ Gow, epoK wVQhnK dh g{ik, iks gks d/ Gow, G{sK

gq/sK dh ebgBk, BF/, c?FBgq;sh, c'eN nvzpo,

ftykt/ dk ihtB ;G ftnoE j[zdk j?. nZvhnK u[Ze e/

ckjk ;dk nfrnkBh jh b?Id/ jB.

frnkB nkg/ dk ftek; j?. ;t? dh u/sBk j?. fJe

;'u j? fe nZi BtK eh f;Zfynk j?. frnkB n;hw j?.

fJj wB BhtK j't/ sK jh wZs T[¦uh j[zdh j?. frnkB j't/

sK wB ;fEo ofjzdk j?. ;qh r[o{ BkBe d/t ih B/ fdqVQ

eotkfJnk j?, “frnkB ek pXk wB[ oj?” Gkt wB d/

fNekT[ bJh frnkB s'I pr?o nXko jh e'Jh BjhI j?.

p[fonkJhnK tZb wB[^y s/ fBtkDK tZb gkDh nkg/ jh

tfj iKdk j?. go uzfrnkJhnK tZb wB[^y B/ ikDk j't/

s/ T[funkJhnK tZb gkDh B/ sK soZdd eoBk gt/rk.

fJ; bJh ;t? d/ ftek; dh gfjbh g"Vh frnkB ebk j?.

fJ;/ ~ Grs epho ih B/ fJT[I fpnkB ehsk j?L

“fij wzdfo dhge[ gorkf;nk nzXeko[ sj Bk;k>”

Gkt fi; fjod/ o{gh wzdo ftu frnkB o{gh dhge dk

gqekF j' ikt/ T[E'I nfrnkBsk o{gh jB/ok nkg jh B^;

iKdk j?.

Y

• fJe GNekT[ ftuko L f}zdrh dh gqkgsh sedho, j'o b'eK iK fe;/ d?th Fesh Bkb s?n j[zdh j?.

• ezw jh f;oc s?n eo/rk fe s[;hI ekw:kp j't'r/ iK n;\b, fJeZbh ;'u BjhI. jK, nkgDh fsnkoh

ftu Bkekw:kph ~ ep{bD bJh fsnko oj'. fJj th ezw dk fjZ;k jh j?.

• ftT[Ispzdh ykbh ekri tKr j?, id'I se T[; ~ w/jBs dh fbys BjhI fwbdh.

Page 13: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (13) ngq?b-i{B 2012

r[Z;/ ~ ekp{ fet/I eohJ/vkH fFnkw ;[zdo dhgsh

d';s'! w?I r[Z;/ Bkb s[jkvh ikD-gSkD eotkT[Idk

jK. j' ;edk j? s[;hI fJ; ~ gfjb'I jh ikDd/ j'. t?;/ w?~

T[whd j? s[;hI fJ; ~ fJe nZXh tkoh }o{o fwb/ j't'r/.

id'I fe;/ ~ r[Z;k nk fojk j[zdk j?¸ T[; tes

ftnesh fe; soQK dk toskT[ eo fojk jz[dk j?. s[;hI

fXnkB Bkb i/ B'N ehsk j't/rk sK T[; d/ ;oho dk jo

nzr, fdwkr, fdb, y{B, wk;g/FhnK, fJBQK d/ ezw ftu

fit/I jbub wu ikt/. s[;hI d/y'!

-ftnesh r[Z;/ ftu ezp fojk j?. t?;/ sK ;kohnK

wk;g/FhnK jh fJ; jkbs ftu b``x ojhnK jz[dhnK jB

go j'Im, fujo/ s'I ;gFN d/yd/ j'. ipkV/ eZ;/ iKd/ jB.

w[ZmhnK pzd j' iKdhnK, i/eo d/y ;e' sK fdb dh XVeD

s/i j' iKdh j?. T[; d/ p'b, nktk} ns/ Fpd th n;fji

j' iKd/ jB. T[j efjzdk j?- ‘eZ[s/ d/ g[Zs! dhIjdk BjhI!

nzBQk j?I. nZyK B/ fe fNZu pNB.’

t?;/ nkgK nkw s"o s/ efjzd/ jK s/ fJ; ~

fJfsjk;e-ftfrnkBe gfog/y s'I th ;'uhJ/-;wMhJ/ sK

gsk uZb/rk fe nkdwh fJe ftt/eFhb, nebwzd, soe

s/ ;{Mp{M Bkb rZb eoB ns/ c?;bk b?D tkbk gqkDh j?.

go r[Z;/ ftu nkfJnk wB[^y brdk j? fe soejhD j?.

r[Z;/ pko/ fJj th ikDekoh j? fe r[Z;k ed/ th fpBk

ekoB s'I BjhI j[zdk s/ Bkb jh fJj th fejk iKdk j? fe

fJj ed/ th uzrk BjhI jz[dk.

r[Z;/ dk fgS'eV gsk j? s[jk~. r[Z;k iht irs dk

gqfWse r[D j? iK gqshfWnk j?< r[Z;k fe;/ tosko/ dh

gqshfWnk j?. id'I nkb/-d[nkb/ ftu s[jk~ ;[yktK

nfj;k; BjhI j[zdk. id'I s[jk~ n;[oZfynk dk ;kjwDk

eoBk g?Idk j?. S'Nh-w'Nh jkbs ftu iht fyZMdk j? s/

fco tZvh ;fEsh ftu r[Z;/ jz[dk j?. e[Zs/ ~, rK-wZM iK

x'V/ ~, fJE'I se fe ;Zg-F/o, gzSh ;G d/ fttjko ftu

r[Z;k j?. fJj iht d/ ihtB-f}zdrh Bkb i[fVnk gZy j?.

fJj nu/s tkgodk j?. iht d/ fdwkr ~ ;[B/jk iKdk j?,

;oho d/ jkow'B} joes ftu nkT[Id/ jB s/ ekoi j'

fBpVdk j?. fJj c?;bk J/Bk sZscN j[zdk j? fe gb ftu

jh tkgo iKdk j?. n;hI nkgD/ nkg ftu iK nkb/-

d[nkb/, i/eo B}kok d/fynk j't/ sK fJ; ~ wfj;{; eo

;ed/ jK. e'Jh s[jkv/ Bkb s/i ;e{No S{j e/ b`x iKdk

j?, s[;hI fJe fwzN ftu nZr-pp{bk j' e/, rkÿK eZYD

b^rd/ j', p[ok-Gbk p'bd/ j'. fJj eh gqshfWnk j?< fJj j?

fe s[;hI wod/-wod/ iK ;ZN yKd/ j'J/ pu/ j'. s[jk~ puD

dk nfj;k;, s[jkv/ wB ftu F[eokB/ dh GktBk pknd

ftu nkT[Idh j?. b'e nfj;k; eotkT[Id/ B/, ‘S'V' r[Z;k.

F[eo eo' pu rJ/. Bkb/ T[; dk th e;{o BjhI ;h, T[; B/

gk;/ s'I fe;/ ~ pukT[Id/-pukT[Id/, fJe' dw ;e{No w'V

fbnk.’ tr?ok. n;hI r[Z;k j[zd/ jK. fco ftFb/FD eod/

jK. n;hI iht irs d/ j'o gqkDhnK s'I tyo/ jK fe n;hI

;fEsh dk ftFb/FD eod/ jK. fJj fJe ftF/F gZy

i[fVnk j?, wB[Zy dh ftek; bVh ftu.

eh fJj ftFb/FD, ;fEsh ~ ikDBk-;wMDk, i'

pknd ftu j[zdk j?, ;fEsh Nb ikD s'I pknd tkgodk

j?, eh fJj gfjbK BjhI j' ;edk sK i' r[Z;k ekp{ ehsk ik

;e/<

r[Z;/ ~ ekp{ j/m eoB pko/, dkoFfBe ftuko jB fe

id'I r[Z;k nkt/ T[d'I m`vk gkDh gh bt' (FkfJd r[Z;/ ~

row ;[Gkn Bkb i'Vd/ jK, sK eoe/) iK fJe s'I d; se

frDsh frD bt', iK nfijk e[M j'o! go ;'u' fe eh fJj

;zGt j?< r[Z;/ dh gqshfWnk sK gsk jh BjhI ubD fdzdh.

sK eh fco, r[Z;/ ~ ekp{ eoB dk itkp Bk ftu j?<

r[Z;k don;b, wkBt ftfrnkB ns/ wB'ftfrnkB

dhnK y'iK okjhI fJj do;kT[Idk j? fe r[Z;k T[d'I nkT[Idk

j? id'I e'Jh jwbk j't/, e'Jh nkgks ;fEsh j't/ s/ T[;

;fEsh Bkb BfiZmD bJh fJe'dw c?;bk b?Dk j't/. ;'uD

dk tes BjhI j[zdk. fdwkr d/ ;'uD tkb/ e/Ido se,

;[B/jk iKdk }o{o j?. ;'uD tkbk fjZ;k, soe-ftsoe

eodk j?, ftuko-uouk eodk j? s/ fco c?;bk b?Idk j?. s/

fJ; s'I pknd ;[B/jk tkg; nkT[Idk j? fe fJj Yzr

ngDkT[. fJ; d/ Bkb jh ;kv/ ;oho ftu fJe FkoNeZN j?

i' ;fEsh d/y e/ sscZN c?;bk b?D tkb/ e/Ido ~ ;[B/jk

fdzdk j? s/ fco wkoe[ZN, rkbQK, fdb dh XVeD s/ ;kj dk

s/i j'Dk nkfd ;G e[M tkgo iKdk j?. id'I se fdwkr

d/ seoFhb e/Ido s'I tkg; ;[B/jk nkT[Idk j?, ;G e[M j'

u[Zek j[zdk j?. fco ftnesh ;'udk j? s/ ftFb/FD s'I gsk

ubdk j? fe mhe ehsk iK rbs.

wsbp fJjh j'fJnk fe i/eo d'j/I okj jh ngDkJ/

iKd/ jB sK fBFfus jh ;koN eZN okj jh f;o/ uV/rk,

rbs iK mhe, fJj pknd ftu d/fynk ikt/rk.

Page 14: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (14) ngq?b-i{B 2012

;tkb fco T[E/ j? fe eh nfijk e'Jh okj BjhI fe

fJ; dk ftFb/FD ;w/I f;o j' ;e/<

fJ; ;ko/ fgS'eV ~, r[Z;/ dh ekoigqDkbh ~

ikDB-;wMD dk wsbp j? fe e'Jh jZb b^fGnk ikt/,

feT[I i' nkgK fJj th efjzd/ jK fe r[Z;k ed/ th uzrk

BjhI j[zdk.

r[Z;/ ~ fBnzfsqD ftu oZyD, fJ; ~ ekp{ eoB d/

sscZN Yzr sohe/ ekoro BjhI jB. id'I n;hI r[Z;/ dh

pDso, ekoigqDkbh, fJ; d/ ezw eoB dk o{N gsk brk

fbnk j? sK fJ; d/ wZd/B}o jh jZb j? fe n;hI ;koN

;oeN okj ~ T[sFkfjs Bk eohJ/. fJ; ~ T[s/fis j'D

s'I o'ehJ/. fJj e'Jh ;kXkoB ezw BjhI j?. fJ; d/ bJh

ukjhdk sK j? fe ;koN ;oeN tkb/ okj ~ pzd eo fdZsk

ikt/ sK i' ;kvk fdwkr tkbk ftFb/FDh okj jh ezw

eo/.

;oho ftfrnkB dk fJj sZE th fXnkB wzrdk j? fe

fi; nzr s'I ezw Bk bt', T[j wo w[Ze iKdk j? s/ fi; fjZ;/

s'I tZX ezw bt' T[j ftef;s j' iKdk j?.

fJ;/ f;XKs ~ jh ;[u/s o{g ftu ngBkT[D dh b'V

j?. ;kv/ e'b d'j/I o{N jB. S'Nk-tZvk. ;kv/ e'b ftFb/FD

dh ;woEk th j?. fJ; ;woEk Bkb i[V/ frnkB dk

ckfJdk fbnk ikDk ukjhdk j?.

wjkB dkoFfBe no;s{ B/ fejk j?, ‘e'Jh th r[Z;/

ftu nk ;edk j?- fJj ;"yk ezw j?. go ;jh ftnesh

Bkb r[Z;/ j'Dk, b'VhIdh jZd se r[Z;/ j'Dk, mhe ;w/I s/ r[Z;/

j'Dk s/ ;jh wzst¥ezw bJh r[Z;/ j'Dk s/ mhe Yzr Bkb

r[Z;/ j'Dk, ;"yk BjhI j?. no;s{ efjzdk j? fe r[Z;k nk

iKdk j?. j' ;edk j? fe fe;/ yk; ;fEsh ftu fJj io{oh

j't/ s/ wip{oh j't/. T[j fJ; ~ ikfJi r[Z;k th efjzdk j?.

r[Z;k ukj/ ikfJi j? iK BikfJi, go T[; ~ mhe

soQK w?B/i eoBk, j[D n;hI f;Zy ;ed/ jK.

fJe tkoh fco, fJ; rZb ~ d[jokT[Id/ j'J/ fe r[Z;k

nk ikt/ s/ fco NkbD dh e'fFF eoBk w[Ffeb j?. jK,

o'}wok dhnK e'fFFK Bkb fJe ;[u/s f;ybkJh Bkb, fJ;

~ xZN ehsk ik ;edk j?.

fJj ;[u/s e'fFF th pugB s'I jh F[o{ j'Dh ukjhdh

j?. fi; soQK fe gfjbK fejk fe r[Z;/ dh ekoigqDkbh

;kv/ fdwkr ns/ j'o gqDkbhnK Bkb i[Vh e[dosh fWnk

j?. fi; soQK n;hI nkgD/ ;oho ~ ;ztkoB bJh fizw

pDkJ/ jB, :'rk dh rZb eod/ jK, y/vK ~ T[sFkfjs

eod/ jK, T[;/ soQK wkBf;e gq;fEshnK, jkbsK, ekoBK

~ th ;[u/s o{g ftu fizw dh b'V j'Dh ukjhdh j?. ;k~

nkgD/ fdB dh ekoi gqDkbh ftu'I, fJe FKs e'B/ ftu

‘wkBf;e fizw’ dh ;EkgBk dh b'V j?. n;hI nkgDh nkg

~ szdo[;s oZyd/ jK, fizw iK eokN/ f;Zy e/ fsnkoh eod/

jK s/ fe;/ nB;[ykthI xNBk Bkb BfiZm ;ed/ jK. n;hI

sscZN fsnkoh Bk eo ;ed/ jK, Bk ;zGt j?. fJ;/ soQK

fJj T[vhe/ pr?o fe ;fEsh nD;[ykthI nkt/rh sK d/y

btKr/. BjhI. r[Z;/ ~ ;jh Yzr Bkb sK jh Bfifmnk

ikt/rk, i/eo gfjbK fsnko j'tKr/.

pugB dh fsnkoh dh rZb d/y'. fJe Gok B/ d{;o/

Gok ~ EZgV wkfonk. T[j o'Idk-o'Idk fgT[ e'b ubk

frnk. fgT[ ~ ;koh rZb ;[DkJh. T[; B/ T[; d/ Gok,

nkgD/ d{;o/ pZu/ ~ p[bkfJnk. fco S'N/ ~ fejk, ‘s{z wko

fJ; d/ EZgV’ T[; B/ EZgV wkfonk. fgT[ B/ fejk, ‘y[F’.

pZuk y[F j' frnk.

n;hI pZu/ ~ nu/s ;[B/jk d/ fdZsk fe r[Z;/ dk itkp

r[Z;k j?. f;ybkJh i' pugB ftu j'Jh s/ T[; dk n;o

id'I nZi fJj tkgodk j? sK p[ok brdk j?, s/ j? th. fJE/

fes/ ;kv/ nkb/-d[nkb/ c?bh fJj ;wM th ekoiFhb

ofjzdh j? fe r[Z;/ ~ eY d/Dk uzrk j[zdk j?. fJj GVk; w[Ze

iKdh j? sK mhe ofjzdk j?.

fJe ;ot/yD sfjs, sh;oh-u"Eh ebk; d/ pZfunK

(9-10 ;kb d/ pZu/) s'I d' ;tkb g[ZS/ fe s[jk~ ed/ r[Z;k

nkfJnk j? s/ r[Z;k feT[I nkfJnk (eh ekoB ;h) s/ Bkb

g[ZfSnk fe s[;hI T[; t/b/ eh ehsk. ;ot/yD dk Bshik

fJj ;h fe r[Z;k nkfJnk j? ;G ~ s/ pj[sks dk itkp

;h, r[Z;k T[d'I m`vk j'fJnk id'I se w?I T[; ~ e[ZN BjhI

fdZsk. T[jh ;wM fe e[ZN e/ s;Zbh j'Jh, y[Fh fwbh. wB

j"bk j' frnk. go fJj XkoBk mhe BjhI j?.

fJ; gqfWnk dk j'o gfjb{ d/y'! bVehnK ~ th r[Z;k

nkfJnk. T[BQK ftu'I pj[shnK dk itkp gsk j? eh ;h<

T[BQK B/ fejk fe T[BQK B/ o'Nh BjhI ykXh.

r[Z;/ dh pdbthI gqshfWnk dk fJj bVe/-bVehnK

dk \oe, eh ;ohoe j?< fdwkr dh pDso iK jkow'B}

eoe/ j? iK ihB} dk j?< BjhI. fJj \oe fJ; soQK dk

BjhI j?! fJ; \oe dk ekoB f;ybkJh j?.

fJE/ fJj rZb T[GkoB dh e'fFF j? fe r[Z;/ d/ gqrNkt/

~ ;[u/s f;ybkJh Bkb o'fenk-pdfbnk ik ;edk j?.

Gkt/I f;ybkJh d/ gZy s'I, fJj d'j/I tosko/ jh pj[s/

f;jswzd BjhI jB. bVfenK ftu r[Z;/ dh fJj

gqshfWnk, pdbk bT{ GktBk Bkb ik i[Vdh j? s/ n"osK

ftu ;po dk x[ZN Go e/ ihD se.

r[Z;/ dh rZb, iht irs Bkb i'V e/ ehsh sK T[E/

Page 15: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (15) ngq?b-i{B 2012

fJe' jh gqDkbh j? r[Z;k gqrNkT[D dh. T[E/ i' fWnk j'Dh

j?, j' e/ ofjDh j?. ;fEsh NZb rJh. ezw mhe. wB[^yK ftu

r[Z;/ ~ ekp{ eoB d/ BK j/m, r[Z;/ ~ dpk fdZsk iKdk j?,

i'fe nu/s ftu fgnk ofjzdk j? s/ fco T[j p/u?Bh,

go/FkB, sBkT[ s/ wkBf;e o'rK se ik gj[zudk j?. fJ;

soQK bVehnK, r[Z;/ ~ gqrNkT[D dh pikJ/ dpkT[Dk

f;ZydhnK jB.

nkgK fit/I gfjbK f}eo ehsk j? fe r[Z;k fpBK

ekoB s'I BjhI j[zdk. ihtK ftu th BjhI. e[Zsk th fpBK

ekoB s'I BjhI tZYdk. nkgK e/Idoh B[es/ dh rZb ehsh

;h fe r[Z;k T[d'I nkT[Idk j? id'I s[jkvh ikB ~, F];hns

~ B[e;kB gj[zuD dk ysok j't/. fJj Gkt/I ;ohoe s"o s/

jwbk j't/ iK ;wkfie o[sp/ ’s/. s[jkv/ Bkb ftseok

j't/, BkfJB;kch j't/, p/fJB;kch j't/, s[;hI p/fJ}s j't',

nkgD/ fBFkB/ s/ Bk gj[zuD dh fyZM j't/, B"itkBK dk

efjDk j? fe i/ e'Jh T[BQK dh rZb Bk ;[D/. fJ; dk

gqrNktk s[;hI T[; T[wo d/ pZfunK ftu d/y'. B"-d; ;kb

d/ pZfunK B/ dZf;nk, ‘w?~ y/vD s'I o'fenk, w?~ Gok B/

g?If;b Bk fdZsh, w?~ NhHthH BjhI d/yD fdzd/, w?~ fyv"Dk

BjhI b? e/ fdZsk, w?~ ukeb/N nkfd BjhI fdZs/, w/o/ s'I

fow'N y'j fbnk nkfd.#

id'I fJ; ;ko/ gfog/y s'I n;hI ikD{ j' rJ/ jK fe r[Z;/

dh ekoigqDkbh fdwkr ftu j?, r[Z;/ dk e'Jh Bk e'Jh

ekoB j[zdk j?, s/ r[Z;k ed/ th uzrk BjhI j[zdk sK fBFfus

jh j[D n;hI ukj[zd/ jK fe r[Z;k Bk nkt/, nkt/ sK b'VhIdk

nkt/, B[e;kB gj[zukT[D tkbk Bk j't/.

ni'e/ fdqF tZb Mksh wkohJ/ sK r[Z;/ d/ pj[s/ ekoB

;wkfie jB. fJSktK dk g{oB Bk j'Dk, fe;/ Bkb

BikfJ} j'Dk, p/fJ}s j'DkHHHHfJBQK jkbksK d/ j[zd/ eh

fJj ;zGt j? iK fJj feE'I se ;zGt j? fe r[Z;k ekp{ ftu

oj/.

nkgK fJj ikfDnK j? fe n"osK i/ r[Z;k BjhI

gqrNkT[IdhnK iK r[Z;/ dh gqshfWnk BjhI fdzdhnK sK

fJ; dk wsbp jofr} BjhI fe T[BQK ~ r[Z;k BjhI

nkT[Idk. r[Z;/ d/ gqrNkT[D d/ iK FKs eoB d/ fJe j'o

sZE ~ T[BQK jkbksK Bkb i'V e/ d/y', ‘n"osK ftu wodK

Bkb'I T[dk;h o'r d' r[DK tZX j?. wodK ftu n"osK Bkb'I

Fokp dh tos'I tZX j?.’ fJj d'j/I jkbsK, fiE/ wod-n"os

d/ r[Z;/ d/ tZy tZy gqrNkt/ do;kT[IdhnK jB, T[E/ ;fEsh

~ Bk pdb/ ikD dh jkbs ftu, wkBf;e ftekoK tZb

th b? iKdhnK jB.

rZ[;/ s/ ekp{ gkT[D bJh nkgK rZb ehsh ;h, ‘w?INb

fizw’ dh. fJj wkBf;e s"o s/ fsnkoh j? fe r[Z;k nkt/ sK

GVeDk BjhI. fe;/ Bkb r[Z;/ BjhI j'Dk. fJBQK d'jK

;fEshnK bJh fe Bk fe;/ ’s/ r[Z;/ j'Dk j? s/ Bk fe;/ ~

r[Z;/ j'D ftu gkT[Dk j?, fJe ekoro Yzr j? fe ;fEsh ~

gfjbK s'I iKuD, GKgD dh seBhe ~ f;ZyDk. T[;

;fEsh ~ NkbDk iK T[; ;fEsh ~ gfjbK GKg e/ fdwkr

~ fsnko eoBk fe fJ; dk b'VhIdk eh itkp j't/. j'

;edk j? fe HHHub SZv! fJ; ’s/ fco rZb eoKr/! iK, fJ;

w[Zd/ s/ nk ik nkokw Bkb rZb eod/ jK! tr?ok! i' ezw,

ftFb/FD, fdwkr e[M ;wK gk e/ d/Idk j?, T[; ;fEsh ~

nrkT{I ikDB dh ebk ~ ngDke/, ;koN ;oeN ~

fBoT[sFkfjs eoBk s/ fdwkrh o;s/ ~ ;wk d/Dk sK i'

UBh d/o ftu T[j e'Jh okj b^G bt/.

;kjwD/ tkb/ ftnesh d/ (r[Z;/ fdtkT[D tkb/ iK

r[Z;k eoB tkb/) jkt-Gkt gSkD e/, nkgD/ nkg ~ FKs

oZyD dh ebk th f;ZyDh ukjhdh j?. fJ; dk fJe j'o

ckfJdk j? fe FKsfuZs fdwkr jh mhe ezw eodk j?. fJe

uzrk c?;bk b?Idk j?. r[Z;/ d/ ;w/I ;kok ;oho joes ftu

j[zdk j?, ;oho d/ jkow'B J/vohBkfbB tr?ok ;oho ~

;'uD s'I d{o b? iKd/ jB. fJj T[BQK d/ ekoi ftu j?, bV'

iK GZi'. fJ; bJh jZEK dhnK w[ZmhnK pDdhnK, dzd gh;/

iKd/ jB s/ b^sK ftu y{B dk d"ok tZX iKdk j?. jZEK-

dzdK Bkb jwbk eoB dh fsnkoh ns/ b^sK Bkb d"VD

dh. fJj d't/I gfjb{ jh iht-ftfrnkBe gfjb{ jB.

wB[^y fJ; s'I nZr/ j?. ftt/eFhb j?.

fJE/ id'I n;hI efjzd/ jK fe r[Z;k ekp{ BjhI ehsk ik

;edk sK T[d'I wsbp j[zdk J? fe id'I fJe tkoh nk ikt/

sK ekp{ eoBk w[Ffeb jz[dk j?. go fJ; s'I pukn ehsk

ik ;edk j?. fJj pukn d/ x/o/ ftu nkT[D tkbh ;fEsh

j?. fit/I fj\k}sh NhfenK dh soi s/.

fJ; bJh w?INb fizw dk wjZst j?. jo o'} fB:fws

fJj nfGnk; eoB dh b'V j?. T[; ftuko ~ brksko

d"VkT[D, u[D"sh d/D dh b'V j?, i' r[Z;k g?dk eodk j?.

r[Z;/ dh fJe j'o fcsos j?, T[;dk ;[Gkn j? fe fJj

id'I nk ikt/, ;oho n?vokBkfbB SZvdk j?. ;fEsh NZb

ikD d/ pknd th, fJj fJe'dw ;oho ~ ;[yktK BjhI

eodh. r[Z;k ofjzdk j?, feT[I i' n?vohBkfbB x[zw ojh

j[zdh j?. T[j ofj ofj e/ fyZMdk j?. xo d/ iK d';s-

foFs/dko efjDr/, ‘j[D ubk frnk T[j, ofjD d/ p;,

FKs j' ik.’ fJ; soQK dhnK fjdkfJsK ;r'I, ftnesh ~

j'o fyZM uVQkT[IdhnK jB s/ id'I fyZM uVQdh j?,

pkeh ;\k Ô× #s/à

Page 16: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (16) ngq?b-i{B 2012

w?I fet/I u/sB j'fJnK;`dhg

w?I fet/I u/sB j'fJnk

w?I xo ftu fJeZbk ;h. w/oh wzwh f;zxkDhnK

j;gskb fty/ j?bgo d/ s"o s/ ezw eodh j?. T[j ;t/o/

jh nkgDh fvT{Nh ’s/ ubh rJh ;h. v?vh nkgDh S'Nh

fijh efonkB/ dh d[ekB s/ p?m/ j'J/ ;B, sd jh w/ok

d';s fwzN{ w/o/ e'b wbeV/ fijh nk p?mk. nkT[Id/ jh

T[;B/ fejk, “:ko ;zdhg s{z fJE/ fJeZbk p?mk eh eo

fojk j?I, pkjo nk s?~ tZyoh d[BhnK d/ B}ko/

tykJhJ/.” w?I g[ZfSnk T[j fejVh tZyoh d[BhnK j?< T[;

B/ cNkcN nkgDh i/p ftu'I fJe fuZN/ ozr dh g[Vh

eZYe/ w/o/ jZE s/ oZy fdZsh. w?I j?okB j' e/ g[ZfSnk, “fJj

eh j?<” T[;B/ MZN T[¦so fdZsk, “:ko, fJj T[; d[BhnK

dk gk;g'oN j?, fiE/ Bk e'Jh fceo j?, Bk ckek. p; n?F

Jh n?F j?. s{z fJe tkoh NokJh sK eoe/ t/y.” w?I fejk,

“Bk pkpk Bk! fJj ;G w?I BjhI eo ;edk.” w?I e[M vod/

j'J/ fejk idfe w?I ;wM BjhI ;h ;fenk fe fwzN{ fe;

d[BhnK dh rZb eo fojk j?, fiE/ Bk e'Jh fceo j?, Bk

ckek. go fwzN{ sK w/o/ yfjV/ jh g? frnk.

T[d'I jh w/o/ v?vh, d[ekB s'I i' fe ;kv/ rbh ftu

jh j?, xo nk rJ/. FkfJd T[jBK ~ G[Zy b^rh ;h. rZbK

ftu b^rD eoe/ w?~ gsk jh Bk b^rk ed d[gfjo j'

rJh j?. v?vh d/ nkT[D eoe/ fwzN{ ubk frnk.

d' fszB fdB pknd w?I fe;/ ezw p}ko frnk sK

fwzN{ w?~ fco fwb frnk. fJe j'o ;KM/ d';s d/ Bkb.

T[j fdB w/oh f}zdrh dk ;G s'I ekbk fdB ;h. w?I

T[jBK dhnK rZbK ftu nk frnk s/ Bk-w[okd ;w?e dk

;tkd uZy p?mk. p; T[; fdB s'I pknd w?I jo BikfJ}

ezw ehsk, fJ; G?Vh Bk-w[okd ;w?e d/ BF/ ~ g{ok eoB

bJh. ;kok ;kok fdB BFk eoe/ ;[Zs/ ofjDk. Bk

BjkT[Dk, Bk X'Dk, Bk e'Jh ezw, Bk Xzdk. ezw sK w?I

e'Jh eodk BjhI ;h, BF/ ~ g{ok eoB bJh g?;k feZE'I

nkt/ fJjh ;'udk ofjzdk. u'oh th eoBh F[o{ eo fdZsh.

xo fdnK dk thj j}ko o[gfJnk eZYe/ w?I fdZbh GZi

frnk, fpBk fe;/ ~ dZf;nK. T[¦E/ ik e/ w?I ;G s'I

gfjbK r[o{d[nko/ pzrbk ;kfjp frnk. wZEk N/fenk s/

g?;/ pzrbk ;kfjp nwkBsyks/ iwk eotk e[M g?;/ i/p

ftu oZy e/ fdZbh d/ p}ko x[zwD/ fBeb frnk. go

wkVh fe;ws fJe irQk ukj ghIfdnK w?~ ;w?e t/uD

tkfbnK B/ skV fbnk fe w?I BFJh jK. T[jBK B/ w?~

Go';/ ftu b?e/ w/o/ nwkBsyks/ iwQk eotkJ/ g?;/ th w/o/

e'b'I b?e/ w?~ ;w?e d/ fdZsh idfe T[j th fwbktNh

fBebh. Bk w/o/ e'b j[D g?;/ ;B s/ Bk jh BFk. s'N

brDh bk}wh ;h. w?I pj[s sVfcnk go eh eo ;edk

;h. n?;HNhHvhH s'I ngD/ xo c'B ehsk. w/oh wzwh dk o'-

o' e/ p[ok jkb ;h. w?I xo'I GZik i' ;h. wzwh B/ fejk,

“e'Jh rZb BjhI g[Zso! s{z fe;/ soQK xo nk ik, i' j'

frnk ;' j' frnk. s/o/ Bkb'I e[M th ehwsh BjhI j?.”

T[; fdB w?~ gfjbh tkoh nfj;k; j'fJnk fe wK dk

fdb fezBk ftFkb j[zdk j?.

fe;/ Xowh g[oF e'b'I wdd b? e/ w?I tkg; xo

gj[zfunk. wzwh, v?vh w?~ Xkj e/ fwb/, g[uekfonk,

;wMkfJnk s/ fJbki bJh vhHn?vheFB ;?INo fty/

dkyb eotk fdZsk. e[M ;wk gk e/ w?I fpb[eb szdo[;s

j' frnk. vhHn?vheFB ;?INo s'I S[ZNh b? e/ w?I xo tkg;

nk frnk. jo j\s/ w?I c"b'ng (d[pkok u?¦e) eotkT[D

bJh ;?INo fty/ nk fojk jK.

fJe fdB w?I wzwh Bkb xo dh ;ckJh eotk fojk

;h. w?~ ;w?e dh g[Vh i' w/o/ tZb'I jh b[ekJh rJh i' fe

FkfJd w?I nZi s'I 2-3 ;kb gfjbK b[ekJh ;h, b^G

rJh. wzwh B/ fejk, “Bkbh ftu o'VQ d/.” go w?I fejk,

“wzwh fJe g[Vh 2000 o[gJ/ dh j?, i/ s{z ej/I sK w?I fJj

t/u e/ g?;/ fbnk e/ s?~ d/ fdzdk jK.” go wzwh BjhI

wzBh. T[;B/ fco fejk, “o'VQ d/, fJj g[Vh fe;/ j'o dk

xo popkd eo/rh.” w?I g[Vh cVQh s/ Bkbh e'b uZbk

frnk. fJe tkoh w/o/ jZE ezp/ go w/o/ nzdo'I ntk}

nkJh, “o'VQ d/”. w?I g[Vh Bkbh ftu o'V fdZsh. w?I pj[s

y[F jK, nZi w?~ gsk j? ;t?-u/sBk dk ikrDk fe; ~

nkyd/ jB.

g/FeFL i;ftzdo e"o, ;kJhekb'fi;N ;tkwh

ftt/ekB``d vor vh nvheFB ;?INo, r[o{ BkBe d/t

j;gskb, nfwqs;o.)

Page 17: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (17) ngq?b-i{B 2012

w[bkeks

B"itkB gqfsGk ~ ftfrnkB tZb gq/fos eoB dh b'V

g'qH okU

< fe;/ th w[be d/ fJfsjk; nzdo 60 ;kbK dk no;k

ekch b`pk no;k frfDnk iKdk j?. s[;hI Gkos dh

ftfrnkB Bhsh ~ T[;ofdnK B/fVT[I j' e/ d/fynk j?.

eh s[;hI w[be dh ftfrnkBe soZeh s'I ;zs[FN j' iK

eh s[;hI fJj wfj;{; eod/ j' fe ftfrnkB Bhsh dh

fdFk osk pdbD Bkb tX/o/ ;kofEe f;ZN/ fBeb

;ed/ jB.

Ø w?I Gkos dh ftfrnkB gqrsh ~ nk}kdh s'I jh

t/fynk j?. w?I fgSb/ 30 ;kbK s'I w[be dhnK c?;bk

eo{ ;z;EktK nzdo th Fkwb fojk jK. fJ; T[go fezs{

BjhI ehsk ik ;edk fe fJ; ;w/I Gkos e"wh s/

e"wKsoh gZXo ’s/ ;kfJz; s/ seB'b'ih ;pzXh

T[gobhnK ’u G{fwek fBGkT[D gZy'I tX/o/ b?; j?. gqzs{

fco th fgSb/ e[M e[ ;kbK nzdo ;z;ko Go ’u ;kfJz;

s/ seBkb'ih d/ ;o{g s/ w[ekpb/ fJzBk fsZyk

gfotosB nk frnk j? fe ;kvhnK oDBhshnK ’u

spdhbhnK eoB dh }o{os j?. e[ZM ftF/F ftfrnkB

Bhsh-fBod/FeK tZb fXnkB d/D dh b'V j?. ;kv/

tb'I ftfrnkB s/ seBkb'ih d/ y/so nzdo soZeh

eoB d/ pkti{d, ni/ th w[be nzdo p/jZd

gSfVnkgD j?. ;k~ G[ZbDk BjhI ukjhdk fe pzrb"o

f}bQ/ nzdo th 35 ch;dh s'I tX/o/ n"osK nBgVQ jB.

;kvh nkpkdh d/ tZv/ fjZ;/ ~ f;Zfynk jk;b eoB d/

iK f;oiDksfwe jzGfbnK bJh o[uh fte;s eoB d/

uzr/ w"e/ jh T[gb^pX BjhI jB. fJ;dk ;pzX fJeZbh

ftfrnkB Bhsh Bkb jh BjhI j? ;r'I fJ;dk e[M ;pzX

;wki dk ;w[Zu/ ftek; tZb Xko/ ;kv/ otZJhJ/ Bkb s/

fJ; gk;/ ~ w[ekpbsB fdZsh ik ojh wjZssk dh xkN

Bkb th j?.

< s[jkv/ efjD w[skpe fJXo-UXo ftfrnkB gqfsGk

d/ MbekfonK d/ pkti{d ;kv/ w[be nzdo ni/ th

p/jZd gSV/gD d/ f]Zs/ jB. Gkosh ftfrnkB fejV/

gZy'I gSfVnk j?. eh s[;hI fJ; ~ gqpzXB dh ;wZf;nk

jh ;wMd/ j'.

Ø ftfrnkBhnK dk ekoi Gkos nzdo jo fJe she

ftfrnkB dk ;zd/F gj[zukT[Dk s/ jo EK ftfrnkBe

g[Zm ukVQDh s/ ftfrnkBe B}ohnk fte;s eoBk

j?. Gkt/I fJe jZd se gqpzXB dh th ;wZf;nk j? gqzs{

fJ; ;wkfie fJBebkp nzdo uzr/ ftfrnkBhnK s/

f;ZfyneK dh Fw{bhns dh th }o{os j?.

< i/ s[;hI fgSb/ 60 ;kbK d"okB Gkosh ftfrnkB

dhnK gqkgshnK ftu'I e[M ~ fNZeDk j't/ fizBQK T[go

s[;hI wkD eo ;e' sK T[j fejVhnK jB.

Ø fgSb/ ;kbK dhnK eJh wjZstg{oB ftfrnkBe

gqkgshnK jB. eJh Gkosh ftfrnkBh fiBQK B/ G"fse

ftfrnkB, o;kfJD ftfrnkB, iht ftfrnkB nkfd

d/ w'joh y/soK nzdo ezw ehsk j?. fw;kb d/ s"o s/

ihHn?BH okwuzdoB dk gq/NhBK T[go ehsk ezw Gkos

dk fJe nfjw :'rdkB j?.

< ftfrnkBe soZeh d/ ;zpzX ’u Gkos dh uhB Bkb

s[bBk ehsh iKdh j?. s[jkv/ ftuko nB[;ko uhB B/

nfijk eh ehsk j? i' Gkos th eo ;edk ;h ns/

T[BQK tor/ iK T[BQK s'I th uzr/ f;ZN/ eZY ;edk ;h.

Ø fJj mhe j? fe n;hI nkgD/ w[be dh s[bBk ne;o

jh uhB Bkb eod/ jK. fJj fJ; ekoB j? feT[Ife 10-

15 ;kb gfjbK, Gkos w{b ftfrnkB s/ j'o y/soK

nzdo, uhB Bkb'I nZr/ ;h gqzs{ nZi uhB ;kv/ s'I nZr/

b`x frnk j?. uhB nzdo ftfrnkB Bkb i[VhnK

;z;EktK tX/o/ jB s/ ftfrnkB y/so nzdo tX/o/ b'e

ezw eo oj/ jB. T[BQK B/ ftfrnkB y/so nzdo tX/o/

g{zih fBt/F ehsh j'Jh j?. T[BQK dk ;z;ko ftfrnkB

nzdo :'rdkB pj[s f}nkdk tfXnk j?. ;z;ko

ftfrnkB y'i nzdo uhB dk fjZ;k 15 ch;dh j? id

fe Gkos dk 3 ch;dh s'I th xZN j?. fJ; s'I th nZr/,

uhBh Bk f;oc tX/o/ ftfrnkB y'i gou/ Skg oj/ jB

;r'I uhBh y'i gofunK dh n";s r[DtZsk th tX ojh

j?. ;k~ ;G id' ifjd eoBh g?Dh j?. fBo;zd/j ;k~

Gkos nzdo j'o tX/o/ y'i gZso SkgD/ g?D/ jB s/ j'o

tX/o/ uzr/ ezw eoBk g?Dk j?.

< Gkt/I ;w[Zu/ s"o ’s/ ;kfJz; s/ seBkb'ih T[¦go j' fojk

;kvk ]ou tXdk fojk j? gqzs{ ni/ th ek\h j/mK uZb

fojk j?. ftfrnkB soZeh d/ b'VhId/ gZXo se Bk

gj[zuD fgZS/ s[;hI czvK dh fJ; xkN ~ fezBK e[ d'Fh

wzBd/ j'.

Ø Gkos ’u ftfrnkB T[¦go you/ iKd/ czv jw/Fk jh

b'V bkb'I xZN oj/ jB. j[D fJ; ;w/I e[Zb xo/b{

Page 18: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (18) ngq?b-i{B 2012

g?dktko (ihHvhHghH) dk f;o\ 1 ch;dh jh jB. ;k~

fJj BjhI G[ZbDk ukjhdk fe dZyDh e'ohnk tor/

w[be th e[Zb xo/b{ g?dktko dh ]k;h T[¦u gqshFssk

ftfrnkB ’s/ bkT[Id/ jB. dZyDh e'ohnk th Gkos d/

Bkb jh nk}kd j'fJnk ;h. i/ n;hI ;ZuhUI jh Gkos

nzdo ftfrnkBe ]'i dk s/ T[uoh f;Zfynk dk fwnko

T[¦uk u[ZeDk j? sK ;k~ ;kohnK ;z;EktK nzdo (ftF/F

eoe/ f;fynk y/so nzdo) p[fBnkdh YKuk ;j{bsK d/

;[Xko bJh pj[s f}nkdk fBt/F eoBk j't/rk. fJ;

ykso tX/o/ g{zih dh b'V j't/rh. fJ; s'I fpBK B"i[nkB

gqfsGk ~ ftfrnkB tZb gq/fos eoB s/ fyZuD bJh

th tX/o/ fBt/F eoB dh b'V j?.

< Gkos ~ ;z;ko nzdo ;G s'I tX/o/ ftfrnkBe wB[^yk

Fesh tkb/ w[be tZi'I g/F ehsk j? gqzs{ fJe gqGkt

fJj j? fe fJ; wB[^yk Fesh dk ek\h fjZ;k r[DtZsk

gZy'I ew}'o j?. fJ; p/i'Vsk ~ n;hI fet/I d{o eohJ/.

Ø fJj ;jh BjhI j? fe Gkos e'b pj[s tZvh ftfrnkBe

wB[^yk-Fesh j?. ;k~ fJj BjhI G[ZbDk ukjhdk fe

n;hI pok}hb d/ 10000 d/ w[ekpb/ ’u ns/ uhB d/

16000 d/ w[ekpb/ ’u e/tb 4000 ghHn?uHvhH ni/

g?dk eod/ jK. ;k~ tX/o/ frDsh ’u ;q/FN ftfrnkBh

fJzihBhno s/ j'o g/Fktko g?dk eoB/ g?D/ jB.

fJzihBhnfozr ’u n;hI jo ;kb brGr 4 b^y

ftfdnkoEh dk]b eod/ jK id fe fJ; d/ w[ekpb/

nwohek ’u 75000 dk]b j[zd/ jB gqzs{ f;Zf]ns

wB[^yk Fesh dh n";s r[DtZsk ew}'o j?. ;k~

;kvhnK ;z;EktK dh ns/ nkw s"o s/ nfXnkgB dh

r[DtZsk ~ ;[XkoBk j't/rk. fJZE'I se fe ;kvhnK

nkJhHnkJhHNhH torhnK uzrhnK ;z;EktK ~ th ;ko/

gZyK s'I j'o uzr/ok pDkT[Dk j't/rk.

< w{b ftfrnkB (Basic science) ftjkoe ftfrnkB

(Applied science) jZE'I s/}h Bkb wks yk fojk j?. eh

fJ;dk ;zpX e/tb o[}rko-wzvh d/ dpkn Bkb jh j?

iK fJ;dk e[M Bk e[M ;zpzX ;e{bK s/ ekbiK nzdo

ftfrnkB ~ gVQkJ/ ikD d/ Yzr sohfenK Bkb th

i[Vdk j?.

Ø w{b ftfrnkB s/ ftjkoe ftfrnkB tzv-Fpdktbh

~ jh w?I g;zd BjhI eodk. w/oh okfJ nB[;ko

ftfrnkB j? i' gfjbK jh ftjkoe pD u[Zfenk j? s/

ftfrnkB j? fi;B/ ftjkoe pDBk j?. w{b ftfrnkB

s/ ftjkoe ftfrnkB ’u b'V'I tX/o/ nzso d/yDk

c}{b j? s/ fJj th ;Zu BjhI j? fe n;hI ftjkoe gZy'I

pj[s uzr/ jK. don;b Gkosh y'i s/ ftek; d/

nkXko ’s/ j'fJnk ;Bnsh ftek; ek\h BjhI j?. fiZE/

e[M fB^ih y/so dhnK y'i s/ ftek; ;z;EktK uzrh

ekor[}koh fdyk ojhnK jB fit/I dtkJhnK d/ y/so

nzdo gqzs{ T[¦E/ fB^ih ;?eNo tZb'I ]'i s/ ftek; nzdo

fBt/F ekch BjhI fojk j?. j[D se ftfrnkB gpfbe

;?eNo d/ fBt/F ’s/ jh fBoGo j?. ftjkoe ftfrnkB

~ th gpfbe ;?eNo dk ;jkok j?, fw;kb d/ s"o ’s/

e/Idoh ftfrnkBe y'i ;z;Ek (;hHn?;HnkJhHnkoH)

nzdo. ni'ehnK jkbsK nzdo gq;zfre pD/ ofjDk

pj[s w[Ffeb j?. gpfbe ;?eNo dhnK ;z;EktK

nfijh y'i fet/I eo ;edhnK jB fijVhnK T[d:'rK

bJh s/ ftF/F eoe/ fB^ih ;?eNo d/ bkj/tzd j'D< fJj

fJe nfijk ;[nkb j? fi; ~ ;zp'Xs j'D dh b'V j? s/

fJ; pko/ ;ktXkBh Bkb ;'uDk j't/rk.

< ftfrnkB ’u o[uh irkT[D bJh s[;hI eh s}th}

fdUr/. nZi d/ ftfrnkB nfXnkgeK bJh e[M

B[;y/-;[Mkn.

Ø ;hBhno ftfrnkBhnK s/ nfXnkgeK ~ B"itkB

b'eK Bkb brksko fwbDk ukjhdk j? ns/ ftfrnkB

pko/ s/ ftfrnkB dh T[s;[esk irkT[D pko/

rZbpks eoBh ukjhdh j?. T[BQK ~ nfijhnK uzrhnK

feskpK fbyDhnK ukjhdhnK jB s/ f;Zfynk ;wZroh

fsnko eoBh ukjhdh j? fijVh pZfunK ~ y[d gVQB

’u wdd eo/. ;kv/ nfXnkgeK ~ ][d tX/o/ gq/fos s/

T[sFkjh j'Dk ukjhdk j?. nfXnkgeK bJh tZvh

frDsh ’u rowh s/ ;odh d/ ;e{b b^rD/ ukjhd/ jB

s/ pZfunK bJh tX/o/ ftfrnkB e?Ig brD/ ukjhd/

jB. g/Iv{ y/soK nzdo tX/o/ gVQkJh d/ w"e/ s/ tX/o/

gqfsGk y'i dh b'V j? feT[Ife w/ok :ehB j? fe Gkos

nzdo ftfrnkB s/ j'oBK f;oiBksfwe T[gokfbnK

bJh g/Iv{ y/so dh n;bh gqfsGk y'ih jh BjhI rJh.

< ni'e/ g/N?IN w[Zyh ftfrnkBe jzGfbnK ’u w"fbesk

(Innovation) dk wjZst j?. eh s[jkv/ ftuko nB[;ko

fJj w"fbe B}ohnk pZfunK nzdo w[ZY s'I jh GoBk

ukjhdk j? s/ fiT[I fiT[I pZuk tXdk j?, fte;s eoBk

ukjhdk j?.

Ø Gkos ~ g/N?IN s/ w"fbe y'i ;w/s ;G fe;wK dh

w"fbesk nzdo uzrh eko[[}rkoh fdykT[Dh j't/rh.

;wZf;nk fJj j? fe fJj e'Jh BjhI ikDdk fe fe;/ ~

f;oiDksfwesk fet/I f;ykT[Dh j?. jo fJe

ftnesh ~ w"fbe pDkT[Dk ;"yk BjhI j?. ;r'I b'V

fJ; rZb dh j? fe n;hI w[be nzdo nfijk

tksktoD, wkj"b g?dk eohJ/ fijVk w"fbesk

ftef;s eo/rk s/ FkfJd fJj' jh n;hI b'VhIdh jZd

se ehsk BjhI j?. ;kv/ ;hBhno ftfrnkBhnK s/

Page 19: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (19) ngq?b-i{B 2012

nfXnkgeK ~ nfij/ Yzr Bkb ezw eoBk ukjhdk j?

fe B"itkBK nzdo'I jh w"fbesk ikr/.

< :{Bhtof;Nh f;Zfynk nzdo nkJ/ fBxko pko/ s[jkvk

eh ftuko j?.

Ø ;kvh :{Bhtof;Nh f;Zfynk u"okj/ ’s/ yVh j?. ;kohnK

:{Bhtof;NhnK dh jkbs fJzBh wkVh j? fe Gkoh

fBt/F s'I fpBK T[BQK dh jkbs ~ fe;/ soQK th

;[XkoBk ;zGt BjhI ikgdk. fJj ;jh w"ek j? fe n;hI

e[b xo/b{ g?dktko dk 6 ch;dh f;Zfynk T[¦go you

eohJ/ s/ fJ; ftu'I 2 ch;dh T[u/oh f;Zfynk ’s/ b^r/. s/

id w?I nkgDh ‘nkdoF ;z;Ek’ pBko; fjzd{

:{Bhtof;Nh tZb d/ydk jK sK ;ZuhUI jh j?okBh j[zdh

j? fe fJ; d/ pkBh wdB w'jB wkbthnk d[nkok

pDkJhnK rJhnK fJwkosK ni/ th nfXnkgB s/ y'i

ekoi bJh toshnK iKdhnK jB. ;k~

:{Bhtof;NhnK d/ yofunK bJh Gkoh fBt/F eoBk

j't/rk. i/ n;hI fJj BjhI eod/ sK fijVh wkVh w'Nh

eko[}rkoh :{Bhtof;NhnK eo ojhnK jB T[j th

iKdh oj/rh. ;k~ fJj th BjhI G[ZbDk ukjhdk fe

brGr 25 ;kb gfjbK Gkos nzdo tXhnk ]'i dk

50 ch;dh fjZ;k :{Bhtof;NhnK dk jz[dk ;h s/ nZi

FkfJd 10 \h;dh iK fJ; s'I th xZN j?.

< s[;hI T[¦u gkJ/ dh (Cutting Edge.) y'i d/ w[dJh j'.

Gkos nzdo fJj fezBh e[ j' ojh j?.

Ø jK, w?I T[¦u gkJ/ dh ftfrnkBe ]'i dk w[dJh jK. fJ;

dk ekoB j? fe nZi dk ftfrnkB eZbQ dh seBkb'ih

j?. i/ n;hI nZi d/ ftfrnkB ’u ;q/FN BjhI jK sK

GftZy dh seBkb'ih dhnK b'VK s/ g{ok T[soBk ;zGt

BjhI j't/rk. Gkos nzdo ;k~ nfijh T[¦u gkJ/ dh

]'i eoB tkb/ tX/o/ b'eK dh }o{os j? sK i' n;hI

pkeh d[BhnK Bkb w[ekpbk eoB d/ ns/ T[BQK ;hwktK

se :'rdkB gkT[D d/ ;woZE j' ;ehJ/ go

pdfe;wsh fJj j? fe Gkos nzdo gq:'rFkbktK dh

frDsh ns/ nfijh T[¦u gkJ/ dh y'i nzdo b^r/

ftfrnkBhnK dh frDsh pj[sh BjhI j?. fBo;zd/j,

fJ; ~ tXkT[Dk j't/rk.

< s[;hI w[be nzdo B?B'ftfrnkB s/ B?B'seB'b'ih y'i

d/ w'Yh j'. wB[^y iksh bJh B?B'seBkb'ih s'I GftZy

bJh fej' fijhnK nk;K jB. fJ; w'ou/ ’s/ Gkos feZE/

e[ yVQk j?.

Ø B?B'ftfrnkB s/ seBkb'ih fJe BtK ftFk j? s/

Gkos B/ ni/ fJ; dh F[o{nks jh ehsh j?. fJZE/ th

;kvk fBt/F nc;';Bke jh j?. ikgkB nzdo fJ; y/so

’u you j' oj/ 4 nop vkbo gqsh ;kb iK uhB nzdo

you j' oj/ eo'VK vkbo gqsh ;kb d/ w[ekpb/ ’u, n;hI

nZi se f;o\ 150 eo'V o[gJ/ d/D dk Go';k ehsk j?.

;k~ fJ; B?B'seBkb'ih ekoi bJh 1000 eo'V o[gJ/

d/D dk Go';k fdtkfJnk frnk ;h gqzs{ ni/ se ;k~

fJj oew B;hp BjhI j'Jh. fJ; y/so nzdo ezw eoB

dk ekoD fJj j? fe fJ; ]/so dhnK pj[s ;zGktBktK

bkj/tzd jB s/ id nfijk e[M tkgodk j? sK n;hI

;[Zs/ jh Bk ofj ikJhJ/ go fco n;hI T[j eohJ/ fijVk

j'o b'e eo u[Ze/ j'D. ;k~ BthI seBkb'ih s/ BthnK

t;sK ~ fte;s eoB ’u G{fwek fBGkT[Dh ukjhdh

j?. ;k~ fJj BjhI G[ZbDk ukjhdk fe Gkos fJ;/ soQK

gfjbK ‘;?whezveNo fJBebkp’ ’u gSV frnk ;h.

s/ fJj B?B'-fJBebkp ’u BjhI tkgoBk ukjhdk.

< fJj rZbK ubdhnK jB fe ;kvk w[be 21thI ;dh

nzdo ‘frnkB wjKFesh’ (Knowledge SuperPower) pD ikt/rk. eh s[jk~ fJj jk;b j'D :'r

Nhuk ikgdk j? id fe Gkos ;z;ko nzdo ;G s'I tZX

nBgVQ d/FK ftu frfDnk iKdk j?.

Ø ;z;ko frnkB tZb tZX fojk j?. ‘uzr/ GkrK’ ~ Gkos

fJe nfijk w[be j? fi; nzdo nkpkdh dk 60

\h;dh fjZ;k 35 ;kb dh T[wo s'I j/mK j?. fJ; bJh

;uhUI jh fJe d[BhnK ~ frnkB gqdkB eoB ’u

w'joh pD ;edk j? feT[Ife pkeh ;z;ko s/}h Bkb p[ZYk

j' fojk j?. fJzihBhno, ftfrnkBh, f\bk;co s/ j'o

;G fe;w d/ fuzse s/ ftukotkB Gkos u'I th g?dk j'

;ed/ jB. n;hI frnkB dk nkXko pD ;ed/ jK.

don;b n;hI frnkB dh wjKFesh pD ;ed/ jK,

fiZE/ ;ko/ w[be ;kv/ T[¦go fBoGo j'D. w/oh fJj fJZSk

j? fe nrb/ 20 ;kbK nzdo GKos nfijh G{fwek

fBGkt/. fJj fJ; eoe/ j? fe feT[Ife j'oBK y/soK

nzdo Gkos d/ B`po fJe pDB dh ;zGktBk ni/ BjhI

j?. frnkB d/ y/so nzdo Gkos B``po fJe pD ;edk

j? s/ nkgDhnK b'VK g{ohnK eoB d/ Bkb-Bkb

d[BhnK ~ wB[^y-Fesh w[jZJhnk eo ;edk j?.

< s[;hI Gkos dh 2020 dh fej' fijh s;tho d/yd/ j'.

Ø w?I Gkos ~ 2020 d/ ;kb nzdo fJe frnkB

wjKFesh pfDnk d/yDk ukj[zdk jK, Bk f;oc

ftfrnkB s/ seBkb'ih nzdo ;r'I ;ko/ f;oiBkswe

jzGfbnK s/ ;orowhnK nzdo th. Gkos frnkB

gqdkB eoB tkbk, frnkB ;KMk eoB tkbk s/

frnkB dh d[BhnK dh nrtkJh eoB tkbk e/Ido

pDBk ukjhdk j?.

Y

Page 20: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (20) ngq?b-i{B 2012

fpBK yzv d/ fwZmk wj[okvkH dbihs f;zx

f;js

fwmk; fe; ~ g;zd BjhI< fwmk; fwbdh j? cbK

ftu'I. i/ fwmk; Bk j't/ sK T[; e[dosh cb ~ ;p}h fejk

iKdk j?. T[; ~ ;kV-G[zB e/ w;kb/ bk e/ ykXk iKdk j?.

go fwZmk cb sK t/y e/ jh o{j ][F j' iKdh j?. p/nzs cb

ns/ UBh jh fe;w dhnK yzvK d/ fwFoD. nkw tosh

iKdh yzv cb ftu'I BjhI, pbfe p{N/ d/ sD/ ftu'I nkT[Idh

j?¸o;dko rzB/ ftu'I. nfijh jh yzv yi{oK ns/ u[ezdo

ftu'I th g?dk ehsh iKdh j?. ehfwnkJh BK j? ‘;{eo'}’.

;oho d/ nzdo firo dh gqfefonk Bkb fJ; ~ r[b{e'}

ns/ rbkJhe'iB ftu pdb e/ ;zGkbh ns/ tosh iKdh

j?. yzv dk w[Zy ;'wk ;kvh y[oke d/ ftu fBFk;sk j?, fi;

~ firo s'V GzB e/ r[b{e'} pDk b?Idk j?. r[b{e'F ;oho

d/ jo ;?¦b ftu tosh iKdh j? ns/ T[; dh ;gbkJh bj{ d/

o;s/ nkT[Idh j?. r[b{e'} dh wksok ]{B d/ nzdo ;kXkoB

s"o ’s/ 80-120 fwbhrqkw gqshFs jz[dh j?.

ckbs{ y[oke ;oho d/ nzdo uoph dh Feb ftu iwQK

j' iKdh j?. FZeo-o'rhnK dh r[b{e'} wksok tX iKdh j?.

]{B ftu ;zs[bs wksok ftu r[b{e'} j'Dh ukjhdh j?. i/

f}nkdk xN ikt/ iK pj[s f}nkdk tX ikt/ sK p/j'Fh j'

iKdh j? ns/ w"s dk ]sok j[zdk j?.

jo FZeo-o'rh, jo fJ; o'r s'I vodk ftnesh ns/

w'Nkg/ s'I voB tkb/ ns/ ;Zuw[Zu jh w'N/ b'e nkgD/ f\eoK

dk fJbki yzv ~ SZv e/ ‘fpBK yzv d/ fwZmk’ tosD ~

gfjb d/Id/ jB. ‘;?eohB’ nZi s'I ;" ;kb gfjbK nkJh

;h¸fJe b?pkoNoh ftu g?dk ehsk |?o-e[dosh gdkoE.

fJ; ~ ykD iK ghD dhnK t;s{nK ftu fwbkD Bkb w{zj

nzdo fe;/ Xks[ i/jk p/;[nkd nkT[Idk ;h. dtkJh-

T[d:'r fpjso Bebh fwZm/ dh Gkb eod/ j'J/ gj[zu rJ/

‘n?;gkoN/w’ se. fJ;dk ;tkd ;kXkoB yzv d/ pj[s B/V/

s/V/ ;h. wB[^y bJh tos'I ftu fbnkT[D s'I gfjbK

u{fjnK ns/ j'o ikBtoK T[¦s/ N?;N eoB/ }o{oh jB. fJj

N?;N fBokFkiBe oj/. ]k; s"o T[¦s/ fdwk| dh jkBh j'D

b^rh ns/ ;oho d/ nzdo o;"bhnK pDB b^r rJhnK. fJj

]sok nwoheB n?¦cHvhHJ/H tZb'I n?;gkoN/w dh nkw tos'I

dh wz}{oh d/D ftu nfVZek pD rJh. fJj Ud'I dh rZb j?

id'I n?¦cHvhHJ/H dh e'Jh wkVh w'Nh ;k] ;h. nZi eZbQ sK

dtk T[d:'r s/ ][oke T[d:'r n?¦cHvhHJ/H ~ nkgDh w[Zmh

ftu oZyd/ jB. ]?o, p/nzs y'iK dk Bshik fJe' jh

;h¸n?;gkoN/w ]soBke j?, e?I;o ns/ p/nzs j'o

fpwkohnK g?dk eo ;edh j?. n?¦cHvhHJ/H nVh ojh, id'I

se vkBvb ow}c?bv w?dkB ftu BjhI nkfJnk. T[j

;hnob ezgBh dk uh\ ;h i' fJj fwZmk wj[ok pDkT[Idk

;h.

vkBbv ow}c?bv nwohek d/ gqXkB okBbv ohrB

dh Nhw ftu ;h. T[; B/ nkT[IfdnK jh n?¦cHvhHJ/H d/ uh\

~ T[sko e/ nkgDk fJe jZE m'ek brk fdZsk. ;'bK ;kbK

s'I bNedk e/; fJe fdB ftu ]sw eo fdZsk frnk ns/

nwoheB ;oeko B/ n?;gkoN/w ~ nkw tos'I bJh wz}{oh

d/ fdZsh. nZi fJj fwZmk wj[ok doiBK jh fe;w dhnK

;'Y/ dhnK p'sbK ns/ j}koK jh dtkJhnK d/ nzdo

tofsnk iKdk j?.

:kd oj/ vkBbv ow}c?bv Ujh wjK-g[oF j? i'

ikoi p[F dk 2001 s'I 2006 se oZfynk ;eZso fojk j?.

fJoke T[¦s/ jwbk eoe/ UE'I d/ s/b GzvkoK T[¦s/ ep}k

eoB ns/ nwoheh \"ih nZv/ pDkT[D dhnK ;ehwK ftu

w[Zy G{fwek fJ;/ dh jh ;h. prdkd d/ nikfJp xo ~

T[ikVB, p/r[Bkj e?dhnK T[¦s/ tfjFhnkBk }[bw eoB,

j[D se s/oK b^y s'I tZX wo/ ns/ eohp 50 b^y T[iV/

fJokehnK fgZS/ J/;/ jh oZfynk ;eZso dh FeshFkbh

gqtkBrh ;h.

fJj 77 ;kbk nzsookFNoh ngokXh foNkfJo j' e/

tkg; dtkJh ezgBh ftu ubk frnk j?. nwoheB ns/

nzsookFNoh f;js dk T[ikV{ ns/ ftFt FKsh dk

d[FwD, nkg uzrh f;js dk wkbe ns/ uVQdhnK ebK

ftu j?.

fwZm/ wj[o/ pko/ ni/ j'o pj[s e[M ikDB dh b'V j?.

r{rb ftu ik e/ fby' “aspartame dangers” ns/ p/nzs

tke\h gqkgs eo'.

nZi eZbQ fJe j'o }fjohbh t;s{ yzv dh EK T[¦s/

gqubs ehsh ik ojh j?. T[j j? ‘;{eokb'}’, i' eJhnK

BktK j/m t/uh ik ojh j? ns/ G'b/ b'e fJ; d/ MK;/ ftu

c; oj/ jB.

yzv s'I fpBK e[dosh fwZmk i' y/sh eoe/ g?dk ehsk

iKdk j? ns/ fi; s'I f;js ~ e'Jh ]sok BjhI j?, T[; dk

BK j? ‘;Nhthnk’. fJ; dh ekFs Gkos ftu th F[o{ j'

rJh j? ns/ wkoehN ftu osk wk;k fwbDk F[o{ j' frnk

j?. e'ek e'bk ns/ g?g;h tkb/ th ;Nhthnk ftu

fdbu;gh ftyk oj/ jB. Y

Page 21: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (21) ngq?b-i{B 2012

:[teK dk fjZ;k

:[tk wzuL B"itkBK dh ftuko uouk

b'eszso eh j?<

b'eszso ekrih noEK ftu b'eK tb'I, b'eK bJh,

b'eK dh ;oeko j?. b'eszso j?- nkgDk B/sk u[DB dh

gqfWnk, fi; ftu wB woih dk B/sk u[fDnk ik

;edk j?, i' pj[frDsh d/ ftuko, T[BQK b'eK dh GbkJh

bJh gqrNkt/.

b'eszso T[j ;oeko j? fiE/ ;G ~ pokpoh dh

fBrkj Bkb d/fynk iKdk j?. e'Jh tZvk-T[¦uk BjhI.

;G ~ nk}kdh j't/. fe;/ iks, o/;, Xow ~ e'Jh ftF/F

nfjwhns BjhI fdZsh iKdh.

b'eszso b'eK dh ;oeko jzdh j?. fJj

fveN/NofFg s'I ewi'o j[zdh j?, go pj[s dk ckfJdk

jz[dk j?.

fJj ;oeko b'eK dhnK w[Zy ns/ io{oh b'VK ~ g{ok

eoB tkbh j[zdh j? s/ ;G ~ pokpo w"e/ fwbd/ jB.

b'eszso ftu rbs ~ rbs efjD dh y[ZbQ j[zdh

j?.

b'eszso ftu jo e'Jh fpBk vo 'I nkgD/ ftuko

gqrNk ;edk j?. d/F d/ c?;fbnK ftu fjZ;k b? ;edk j?

s/ nkgD/ jZe jkf;b eo ;edk j?.

b'eszso ;oeko d/F ~ ftek; tb b? ikD tkbh

j[zdh j?.

nkw s"o ’s/ fJj wzfBnk iKdk j? iK nzdkik brkfJnk iKdk j? fe B"itkB p"fXe s"o s/ gq'VQ

BjhI jz[d/, T[j c?;b/ b?D d/ :'r BjhI jz[d/, T[BQK ~ uzr/-p[o/ dh gSkD BjhI j[zdh nkfd, s/ fJ;/ bJh

pj[sh tkoh gfotko-;wki ftu T[BQK ~ e'Jh tZvh i[zw/tkoh BjhI fdZsh iKdh. id'I fe fJj XkoBK

ekch jZd se mhe BjhI j?. gfjbh rZb sK T[BQK d/ c?;bk b?D iK uzr/-p[o/ d/ gSkD dh rZb j?, fJj

gfjb{ th ;[u/s s"o ’s/ pZfunK ~, pugB s'I jh f;ykT[D/ ukjhd/ jB. fiE/ fes/ B"itkBK-feF'oK ~

i[zw/tkoh dk nfj;k; eotkfJnk iKdk j?, T[E/ T[j g{oh rzGhosk, ;[fjodsk Bkb fJ; ~ fBGkT[Id/

th jB.

fJ; ;'u ns/ ;wM ~ nzdki/ s'I nZr/, B"itkBK d/ o{po{ j' e/ ikDB dk T[gokbk j?¸:[tk nktk}.

fJ; :sB ftu, n?wHphHphHn?;H d/ sh;o/ toQ/ d/ shj ftfdnkoEhnK s'I b'eszso gqDkbh, T[; d/

T[d/F ns/ Gkos ftu w"i{dk b'eszso pko/ ftuko g[ZS/ rJ/. T[BQK shj ftfdnkoEhnK d/ ftukoK ~

s[jkv/ ;kjwD/ g/F ehsk ik fojk j?. ¸;zgkde

b'eszso n;b ftu T[jh jz[dk j? fiZE/ b'eK ~

;[fDnk iKdk j?.

B"itkB ftfdnkoEhnK d/ fJBQK ftukoK ftu

ftek;, ftukoK dh y[ZbQ, ;G ~ ;[fDnk ikD ns/ d/F d/

c?;fbnK ftu fjZ;k b? ;eDk w[Zy b^SD jB.

Gkos ftu b'eszsoL

id'I B"itkBK ~ fJ; ;tkb d/ o{po{ ehsk frnk

sK T[BQK ftu'I pj[fsnK dk gZy ;h fe Gkos ftu

b'eszso BjhI j? iK Bk d/ pokpo j?. e[M e[ ftfdnkoEh

wzBd/ B/ fe b'eszso j?, go fJ; ftu pj[s ;[Xko dh

b'V j?. seohpB 10 ch;dh ftfdnkoEhnK dk efjDk

;h fe b'eszso j? s/ T[j mhe j?.

fJBQK ftukoK ~ e[M tZy tZy fdqFNhe'DK s'I

fpnkB eofdnK B"itkBK B/ fejk¸ ;kv/ w[be ftu

;zftXkB j?, b'eszso dh gqEk th j?, go T[; dk ;zebg,

fi; soQK dk b'eszso j'Dk ukjhdk j?, T[; dh o{j

rkfJp j?.

b'eszso j?, fveN/NofFg s'I uzrk j?, go i'

ukjhdk j?, T[j BjhI j?.

b'eszso fe;/ th d/F dh okigqDkbh dk fJe

;otT[¦u wkvb j?, go nBgVQsk ns/ rohph ekoB

fJj ekoro BjhI j?.

Page 22: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (22) ngq?b-i{B 2012

Gkos ftu b'eszso d/ bSDK ~ gSkDd/ j'J/,

B"itkBK B/ fejk fe b'eszso ftu b'e th ;[u/s BjhI

jB< nkgD/ fB^i se ;hws jB s/ jo e'Jh nkgDk ezw

eYtkT[D bJh foFts dk ;jkok b?Idk j?.

fGqFNkuko dh rZb ;ko/ B"itkBK B/ ejh fe T[j

w{b p[okJh j?. t'N gqDkbh pko/ th ;G B/ nkgD/ ftuko

do;kJ/ fe t'NK dk yohd/ ikDk, Fokp ns/ g?;/ d/

fJ;s/wkb Bkb, ftF/F eo rohpK ~ bbukT[Dk. fJ;

soQK ;r'I ;wki ~ ;/X d/D dh pikJ/, ;wki ~ e[okj/

gkfJnk iKdk j?.

u'D gqfWnk pko/ jh, fJj rZb T[¦Go e/ nkJh fe

u'DK d"okB tknd/ ehs/ iKd/ jB, go T[BQK ~ g{ok BjhI

ehsk iKdk. Gkos dk b'eszso fveN/NofFg tork jh

j?. fJ; ftu nwhoK dk p'bpkb j?. pokpoh BjhI j?, ;G

~ pokpo w"e/ BjhI fwbd/. ikshtkd, ekbkgB

torhnK p[okJhnK jB s/ i/ e'Jh nktk} T[mkt/ sK

T[; dh nktk} dpk fdZsh iKdh j?.

u'D gqfWnk s/ jh ;tkb yV/ eofdnK, fJe

B"itkB B/ fejk fe BK dh u'D gqfWnk j?. e'Jh th

pdb BjhI j?. ci{b d/, fBezw/ b'eK ~ u[DB s'I f;tk

e'Jh ukok BjhI j[zdk.

fGqFNkuko d/ Bkb-Bkb okyt/I eoB dhnK

BhshnK ~ th b'eszso dh ew}'oh dZf;nk.

b'eszso Gkos ftu ftT[gko pD frnk j?. d/F

dhnK BhshnK b'eK w[skpe BjhI jB. fJj e[M e[ yk;

tor se e/Ifdqs jB. nbhN tor jh oki eo fojk j?.

b'eszso ftu fGqFN, ;wrbo ns/ eksb b'e nk

rJ/ jB.

‘b'eszso j?, go fJ; ~ mhe eoB dh b'V j?’-

pko/ ftuko d/D tkb/ B"itkBK B/ fejk fe p'bD dh

nk}kdh j?, go fGqFNkuko pj[s j?. b'eK d/ nfXeko

jB, go fwbd/ BjhI jB. b'eszso okjhI d/F ftek; eo

fojk j?, e'fFFK j' ojhnK jB, ;ko/ jh fGqFN BjhI jB.

uzr/ gZy pj[s jB, B"itkBK ~ t'N d/D dk nfXeko j?.

Gkos fJe tZvk d/F j?, pj[s d/FK s'I uzrk

b'eszso j?. fgzv s'I b? e/ d/F Go se b'eszso gqfWnk

w"i{d j?.

s[jkv/ w[skpe b'eszso fej' fijk j't/L

u'D gqfWnk ~ b? e/ B"itkBK d/ ftuko ;h fe d/F

ftu w[Zy d' gkoNhnK B/, sh;oh BjhI. fJe pdb j'Dk

ukjhdk j?. eJhnK B/ fejk fe pj[shnK gkoNhnK th

mhe BjhI jB.

B/sktK d/ gVQ/-fby/ j'D dh rZb pj[s/ B"itkBK

dk ;o'eko ;h. gzi ;kbK bJh ;oeko ofjzdh j? s/ T[;

e'b gzi ;kbh J/Bh skes Bk j't/ fe T[j wBwkBh eo/.

T[; ~ ekp{ ftu oZyD bJh j'o th ndko/ ;orow j'D/

ukjhd/ jB.

B/sktK T[¦go ;]s ikpsk j't/. u'D ewhFB ~

skesto pDkT[D dh b'V j?. B/sktK dk f;oc ;hN

fiZsDk jh ekch BjhI, i[zw/tkoh th fBGkT[Dh ukjhdh

j?. i/eo e'Jh B/sk Bk eo/, T[; ~ tkg; p[bkT[D dk th

e'Jh Yzr j't/.

okiBhsh ftu B"itkBK dh Gkrhdkoh th j'Dh

ukjhdh j?.

fGqFNkuko d/ w[Zd/ ’s/, fi; soQK ;G B/ fejk fe

T[j ;kohnK ‘p[okJhnK dk fgT[’ j?, T[; d/ bJh pokpoh

dh rZb ejh. d"bswzd jh nZr/ Bk nkT[D.

b'eszso, b'eK bJh j? sK fBFfus jh, b'eK dh

;fjwsh Bkb ek~B pDB, b'eK ~ ;tkb g[ZSD dk

jZe j't/, d/F dhnK BhshnK ~ b'eK s'I S[gkfJnk Bk

ikt/, d/F dh ekoigqDkbh ftu gkodofFsk j't/, B/sk

b'e, nkw iBsk ftu ftFtk; g?dk eoB ns/ T[j e[M

e[ b'eK iK Xow-iks s'I nZr/ ;ko/ b'eK dh GbkJh bJh

ezw eoB.

B/sk b'e, fB^i s'I T[go, ;wki dh p/jsoh bJh

;'uD.

fJj rZb th ejh rJh fe b'e nkgDk B}ohnk

pdbD. fGqFNkuko d/ yksw/ bJh io{oh j? fe T[j y[d

th fJ; ftu Bk nkT[D.

Gkos fJe nwho d/F j?, T[; e'b pj[s jh e[dosh

;owkfJnk j?, go b'e rohp jB. d/F d/ ek~B,

BhshnK ns/ fB:wK dh xkN ekoB j?.

fJ; soQK B"itkBK B/ b'es`so d/ pj[w[yh gqGktK

ns/ b'eK dhnK b'VK w[skpe nkgD/ ftuko oZy/. ;G s'I

nfjw rZb fJj ;h fe fJj ftfdnkoEh ftfrnkB dh

gVQkJh ftu y[ZGD tkb/, w?vheb d/ ftfdnkoEh ;h.

fJ; uouk s'I fJj rZb th T[Godh j? fe B"itkBK ~

w"ek d/Dk ukjhdk j?, T[BQK ~ ;[fDnk ikDk ukjhdk j?

fe T[j n;b ftu eh ;'ud/ ns/ eh ukj[zd/ jB.

Y

Page 23: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (23) ngq?b-i{B 2012

BtK ;t/ok ¥ niw/o f;zx

b'e ;t/o/ T[¦md/

BK oZp dk fXnkT[Id/.

oZp dh pyFh f}zdrh

;G F[eo wBkT[Id/.

wzBs wzrd/ oZp s'I

;[yh oj/ p;/ok.

uVQd/ ;{oi dh o"FBh

fJe BtK ;t/ok.

fuVhnK SZv e/ nkbD/

u'r/ ~ ikDk.

d/D nB'yh oZp dh,

;dk ;h; M[ektK.

;'B ;[fBjoh o"FBh,

j'fJnk d{o jB/ok.

uVQd/ ;{oi dh o"FBh

fJZe BtK ;t/ok.

sq/b c[ZbK s'I s[gedh

T[j~ j'o ;ikt/.

jfonkbh uko-u[c/o/,

w/o/ wB ~ Gkt/.

g"D ;[rzXh tZrdh

wfje/ uko u[c/ok.

uVQd/ ;{oi dh o"FBh,

fJZe BtK ;t/ok.

pZu/ gVB ;e{b/ iKd/,

pV/ b^rd/ ;'jD/.

fJj GftZy d/F dk

pV/ jho/ j'D/.

id w/o/ e'b'I b`xd/

fco :kd nkt/ T[d'I

pugB w/ok.

uVQd/ ;{oi dh o"FBh

fJZe BtK ;t/ok.

;[B^yhnK BkoK ¥ i'rk f;zx

G[Zb rJhnK r[ZsK d/ Bkr pDkT[D/,

U i[bcK J/j/ oZydhnK y[ZbhnK.

b^e gsb/ s/ gkT[IdhnK ihBK Gkoh,

fgze ;{N dk g'uk uZeDk G[ZbhnK.

ozr-fpozr/ J/j/ eoe/ c?FB,

fteN'ohnk dh wjkokDh ~ gkT[IdhnK wkoK.

U nZi eZbQ dhnK,

;[B^yhnK BkoK.

J/j/ yKdhnK fB^s gh}/ poro,

ykDhnK G[ZbhnK wZyD wbkJh dhnK vbhnK.

fwZ;h o'Nh ~ jZE Bk bkT[IdhnK G[Zbe/,

uh}K j'o yKdhnK sbhnK.

ukj dh EK ghIdhnK B?¦; e?c/ dh e"ch,

feZE'I pzBQhJ/ wZMK p{ohnK nmkoK.

U nZi&eZbQ dhnK,

;[B^yhnK BkoK.

J/j/ ]kp i'VdhnK B/ nkgD/ T[¦s/,

wjZbK s/ pD/ T[¦funK whBkoK d/ Bkb.

oZs e[ZbhnK dh ;kV fdzdhnK B/,

;Zud/ nZrK fdnK nzfrnkfonK d/ Bkb,

efjD w'voB j' frnk i[wkBK jkfJ,

b?IdhnK BK T[¦ifVnK pkrK dhnK ;koK.

U nZi&eZbQ dhnK,

;[B^yhnK BkoK.

frZfXnK d/ fgV o'Id/ id B^udhnK,

ik e/ ftu eb^pK.

J/j/ wK d/ d[ZX ~ dkr bkT[IdhnK,

s/ fgU dhnK o'bD gZrK.

bk fdzdhnK B/ f}zdrkBh nkgDh b/y/,

T[BQK ’u i/VhnK fi;wK dhnK G[ZyhnK eNkoK.

U nZi&eZbQ dhnK,

;[B^yhnK BkoK.

S'Nh e'eoh tkfbnK, J/j/ ftZu fsqzMDK,

i[V e/ eZY dhnK Bk c[bekoh.

sqefbUI e'Jh s'V dhnK Bk szd,

gsk Bh feZE/ ;[ZNh uoZyVh fgnkoh.

fgZgbK dhnK ghIxK s/ b?IdhnK Bk M{N,

‘i'r, x[zwdhnK ftZu b?Iveo{}o ekoK.

U nZi&eZbQ dhnK,

;[B^yhnK BkoK. ❀

Page 24: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (24) ngq?b-i{B 2012

fwjBs Bkb g{oh g?Dh BjhI

s/o/ bJh o'Nh ofjDh BjhI

J/ ezX rohph YfjDh BjhI

fiBK th wo wo N[ZNh ik

fJj d[BhnK j' rJh b[^ND ’s/

ftZu s{z th oÿe/ b[^Nh ikHHHHHHH

fizBk th o'Dk o'Jh ik

e'Jh w[Zb BjhI fwZNh w'Jh dk

pZ; nkgDK :Zek i'Jh ik

nrb/ dh ;zxh x[ZNh ik

J/ d[BhnKHHHHHHHHHHHHHHHHH

J/ d[BhnK c[eo/ pk}h T[J/

i/ xo'I ytkJhJ/ ok}h T[J/

eohI nk;Bk G?D Gok dh T[J/

fSso Bkb ;fjnk e[ZNh ik

J/ d[BhnKHHHHHHHHHHHHHHHHH

J/ jB M{m/ eJh fJsjk; fby/

;G e'b'I jh petk; fby/

ftu s{z th efjd/ ]k; fby/

rbhnK ftu toe/ ;[ZNh ik

J/ d[BhnKHHHHHHHHHHHHHHHHH

i/ s{z th j'Dk b^yhI T[J/

iZr t/y j/mbhI nZyhI T[J/

jE uoB i/p ftu oZyhI T[J/

rZbK Bkb BfjoK g[ZNh ik

J/ d[BhnKHHHHHHHHHHHHHHHHH

;wekbh ftnzrL

fJj d[BhnK j' rJh b[̂ND ’s/ ¥ uoB fbykoh

tkfenk jh pV/ tZv/ fdb tkb/ B/ gzikph

Go{D jZfsnk ’u'I w'joh

owBgqhs e"o

Gkos ftu jh BjhI g{o/ ftFt ftu wzfBnk iKdk

j? fe gzikph pV/ tZv/ fdb tkb/ j[zd/ B/. tkfenk jh fJj

;Zu j?, fi; fj;kp Bkb gzikp ftu XhnK wkohnK ik

ojhnK jB sK fJj rZb ;" gqshFs mhe j' iKdh j?

feT[Ife ibkd dk fdb th fe;/ ~ w"s d/ xkN T[skoB

s'I gfjbK io{o j"ek b?Idk j't/rk, go fe;/ ~ d[BhnK

ftu nkT[D s'I gfjbK jh ysw eo d/Dk sK tkfenk

jh tZv/ fdb tkb/ dk ezw j? s/ T[;dk doik ibkd s'I

th T[¦go dk j' ;edk j?.

efjzd/ B/ gzikph fiZE/ iKd/ B/ T[¦E/ BtK gzikp t;k

fdzd/ B/, nkgDh fwjBs Bkb soZeh d/ Mzv/ rZvd/ B/ s/

nkgDk BK d[BhnK d/ jo/e e'B/ ftu uwek nkT[Id/ B/.

fJj ;Zu j? go i' gzikph gzikp ftu jh t;/ j'J/ B/

T[jBK B/ th nkgDk BK uwekT[D ftu e'Jh e;o

pkeh BjhI SZvh. T[jBK d/ :sBK ;dek ;kvk gzikp

nZi th fe;/ Bk fe;/ ezw ftu w'joh ofj e/ nkgDk Bk

ypoK ftu oZydk j?. fit/I nZieZbQ Go{D jZfsnk wkwb/

ftu gzikp dk BK frD/-u[D/ okiK ftu w'joh j?.

nZieZbQ ;kfJz; B/ fJzBh e[ soZeh eo bJh j? fe

fJB;kB gow fgsk s/ ;otFeshwkB gqwkswk ~ nzBQk

;wMD b^rk j?. feT[Ife g[okD/ ;fwnK ftu

nbNok;kT{Iv wFhBK j[zdhnK BjhI ;B. fJ; bJh

bVeh ~ iBw s'I pknd nchw tr?ok d/e/ iK T[;dk

rbk dpk e/ wko fdZsk iKdk ;h s/ T[j wk;{w pZuh

sVc-sVc e/ wo iKdh. go nZieZbQ n;hI wkvoB j'

u[Ze/ jK. nbNok;kT{Iv wFhBK dh wdd Bkb gfjbK jh

roG nzdob/ Go{D pko/ gsk brk b?Id/ jK fe T[j Bo j?

iK wkdk. gsk b^rD s/ fe Go{D pZuh dk j? sK n;hI

T[;~ roG nzdo jh ysw eo fdzd/ jK s/ ;wMd/ jK fe

gqwkswk ~ fejVk gsk b^rDk j?. w?I fJe w?r}hB

ftu Go{D jZfsnk ;zpzXh fJe b/y gfVQnk fi; ftu

Go{D jZfsnk ehsh fet/I iKdh j?. fJ; pko/ fbfynk ;h

fe e'Jh }fjohbk gdkoE ;fozi ftu Goe/ T[; ftukoh

p/e;{o fizd ~ bk fdZsk iKdk j? s/ T[j sVc T[¦mdh j?,

Page 25: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (25) ngq?b-i{B 2012

i/eo ;fozi f;;Nw ekw:kp BjhI j[zdk sK d{ik ;kXB

fi;~ iZbkd f;;Nw dk Bkw fdZsk ikJ/ sK e'Jh

nDT[fuZs rZb BjhI j?. iw{o iK e?Iuh B[wk n"iko T[;

wK d/ roG nzdo fbiKd/ jB, T[; ;[ofyns e'mVh

ftu, i' T[j pZuh ;wMdh j? fe fJZE/ nkgDh wK d/ e[Zy

o{gh febQ/ ftu w?~ fe;/ pkjoh d[FwD dk e'Jh ysok

BjhI. sK T[; e?Iuh B[wk n"}ko dh geV ftu i' th

nkT[Idk j?, jZE g?o iK pKj, T[j T[;~ pkjo tZb

fyZudk j?. i/ fJ; soQK BjhI j[zdk sK fco T[jh iZbkd

tkbk ezw ‘N[eV/-N[eV/’. T[; B`BQh, fgnkoh s/ wk;{w

fizd ~ eJh N[efVnK d/ o{g ftu pkjo eZY e/ e{V/dkB

ftu ;[ZN fdZsk iKdk j?, s/ T[; wK ~ fejk iKdk j? fe

bT[ ih g{oh ;ckJh eo fdZsh. fJj ;G gVQ e/ e'Jh uzrk

fJB;kB sK }o{o X[o nzdo se ezp frnk j't/rk.

tkj! fezB/ ewkb d/ B/ fJj vkeNo fiBQk ~ oZp s'I

pknd dk doik fdZsk iKdk j? s/ fezB/ tZv/ fdb tkb/

B/ fJj wkg/ fizBK ~ oZp dk o{g fejk iKdk j?. eh

pD/rk fJ; ;wki dk< eh pD/rk fJBQK wk;{w s/

fBod'F XhnK dk< n;b ftu fJ; }[ow ~ o'eD bJh

nZieZbQ gzikp ftu fJe bfjo fijh uZb gJh j?. EK-

EK ;?whBko eotkJ/ iKd/ jB. NhHthH s/ pko-pko fJ;

pko/ pD/ ek~BK dk tfynkD ehsk iKdk j?. nkfyo

fJj fe; jZd se ;jkJh j[zd/ B/< w?I fgZS/ fij/ fJe

gq'rokw ftu nkgDK fbfynk rhs rkfJnk. fi;d/

p'b ;BL

fdb eo/ w/ok pkp[bk, ofjD xo ftu y[FhnK s/ y/V/.

T[Bk w?~ fgnko fwb/, t/ fizBK g[ZsK d/ ofjzBK J/ u[c/o/.

w/ok rhs ;[DB s'I pknd T[¦E'I dk wkj"b ekch

rwrhB j' u[Zek ;h. T[¦E'I d/ w[yh i' fe ekch gVQ/-fby/

;B s/ T[BQK dh p/Nh c"oB s'I nkJh j'Jh ;h. T[BQK B/

fejk fe n;hI sK nkgDh p/Nh Bkb fe;/ fe;w dk

ftseok BjhI eod/. sK w?~ pj[s wfj;{; j'fJnk fe

i/eo T[j nkgDh p/Nh Bkb uzrk ftjko eod/ jB iK

T[;~ p/N/ d/ ;wkB fgnko fdzd/ jB sK eh ;ko/ b'e

T[BQK tor/ jB, eh ;kfonK dh wkBf;esk T[BQK torh

j?. eh fJj fJ; f}zw/tkoh s'I w{zj w'VB tkbh rZb BjhI<

FkfJd fJ;/ bJh fJzB/ ;?whBkoK s/ gq'rokwK s'I pknd

th fJ; e[eow ~ m^b BjhI gkJh ik ;eh, fizBh g?Dh

ukjhdh ;h. i/eo fJ;/ soQK j[zdk fojk sK fJj e[eow

fe;/ fdB nkgD/ f;yo s/ gj[zu ikt/rk s/ fJ;dk

gqGkt ;ko/ b'eK s/ gt/rk Bk fe e[M fJe b'eK s/.

i/eo pZuhnK dh f}zdrh pukT[Dh j? sK gVQ/ fby/ b'eK

~ nZr/ nkT[Dk gt/rk. T[BQK ~ ;wkfie ;{M-p{M j? s/

T[j nkgD/ p/N/-p/Nh ftu nzso BjhI eod/. go jo

fJB;kB T[BQK tork BjhI j?. fJ; bJh ;orow j' e/

T[j fJBQK Bk;wM b'eK ~ ikro{e eoB. gVQ/-fby/ b'e

;wki d/ wkor doFe jz[d/ jB s/ T[jBK ~ nkgDhnK

f}zw/tkohnK s'I w{zj BjhI c/oBk ukjhdk. fJj' fij/ gkg

eoB tkb/ b'eK ~ oZp d/ efjo s'I vo wzBDk ukjhdk

j?, feT[Ife T[j eD-eD ftu w"i{d j? s/ ;kvh jo

joes s/ T[;dh B}o j?.

Y

n?vohBkfbB j'o g?dk j[zdh j?. fJ; soQK i/eo tksktoB pdb fdZsk ikt/ sK fXnkB ofjDk ukjhdk j? fe nfijh

e'Jh ;fEsh Bk ;kjwD/ nkt/ fe n?vohBkfbB g?dk j't/. n?vohBkfbB dk uZeo 72 xzN/ ftu g{oh soQK ykfoi j[zdk

j?. fJBQ/ ;w/I bJh fes/ d{o ub/ ikDk, wkj"b pdbD, ;fEsh ~ G[ZbD dh e'fFF eoBK, Gkt r[Z;/ d/ uZeo ~ s'VD

bJh fJj io{oh j?.

fJjh ekoB j? fe n;hI efjzd/ jK fe r[Z;k sK fJ; dh B^e s/ ufVQnk ofjzdk j?. fJe ;fEsh ;kthI BjhI j[zdh iK

n;hI T[; d/ bJh wdd BjhI eod/, d{;oh ;kjwD/ nk iKdh j? s/ d{;oh tkoh r[Z;/ ftu nkT[Dk, gfjb/ Bkb'I n;kB

j[zdk j? s/ E'Vk ;wK b?Idk j?.

;koh uouk ~ fJ; fJe B[es/ #s/ ;w/Nd/ j'J/ fe r[Z;k nk iKdk j?, eJh tkoh mhe th ikgdk j?. r[Z;k B[e;kB

th eodk j?. r[Z;/ ~ gqrNkT[D ns/ dpkT[D dh f;ybkJh th ;[u/s-nu/s ;kv/ ;wki ftu ubdh ofjzdh j?. n;hI

fJj th ;wMd/ jK fe r[Z;k fe;/ th ;wZf;nk dk jZb BjhI j?. i/eo ed/ ikg/ th fe r[Z;/ Bkb fJj ekoi j' frnk sK

T[j ekoi iK jZb th ;EkJh BjhI j[zdk.

n;hI nkgDh p[ZXh Bkb, soe Bkb ns/ r[Z;/ ~ ekp{ eoB iK ejhJ/ fJ; ~ soeFhb w'Vk d/D d/ ;woE jK.

nkgDh fJ; ;woZEk dk g{ok ckfJdk bJhJ/ s/ fe;/ th ;wZf;nk dk jZb r[Z;/ ftu BjhI fuzsB ftu GkbhJ/.

Y

ß;\k Ó× dk pkeh

Page 26: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (26) ngq?b-i{B 2012

nkX[fBe :[Zr T[gG'rsktkd dk :[Zr j?.

T[gG'rsk d/ T[g:'r ns/ ;j{bs d/ bJh gqsh fdB

Bt/I Bt/I T[sgkd ns/ T[gG'rsk gdkoEK dh g{osh

ehsh ik ojh j?.

nZi eZbQ ;kv/ pk}ko T[gG'rsk w[yh p}koK dk

o{g b? u[Ze/ jB. T[gG'rsk dk wjZst fdB-fdB tZXdk

ik fojk j?. T[sgkdB fWnktK ftu tkX/ d/ Bkb eJh

T[sgkdeK B/ nkgDhnK t;s{nK dh fteoh bJh

nB[fus T[gktK dk gq:'r eoBk F[o{ eo fdZsk j?. fJj

T[gG'rsk ~ fe;/ Bk fe;/ soQK X'yk d/ oj/ jB. Gkos

ftu ni/ th pj[s b'e nBgVQ jB, fi; ekoB

T[sgkde ns/ ftT[gkoh b'e pj[s n;kBh Bkb X'yk

d/ oj/ jB. g/Iv{ y/soK ftu T[gG'rsk dk F'FD eoBk

nkw fijh rZb j?. feT[Ife T[¦E/ T[gG'rsk ~ nkgD/

nfXekoK ;zpzXh pj[s xZN ikDekoh j?. T[gG'rsktK

d/ F'FD eJh sohfenK Bkb ehs/ iKd/ jB fit/IL

fwbktN, xZN t}B, rkozNh dhnK FosK dk gkbD Bk

eoBk nkfdA T[sgkde nktkikJh d/ ;kXBK torhnK

fNekT{ t;s{nK d/ ekoiekb dh rkozNh s/ fteoh

fgZS'I w[cs w[ozws fJe ebgBk fijh b^rdh j?.

ftT[gkoh tor nkgD/ fdZs/ rJ/ Go'f;nK ns/ ehs/

rJ/ tknfdnK dh gotkj BjhI eodk pbfe nkgDh

f}zw/tkoh s'I d{o j'D dh e'fFF eodk j?. T[dkjoD ti'I

jo/e LPG f;b``vo ftu 14H2 feHrqkH r?; j'Dh

ukjhdh j?, gqzs{ eJh tko xZN t}B d/ f;b``voK dh

g{osh T[gG'rsktK ~ eo fdZsh iKdh j?.

w[es pk}ko noE ftt;Ek ftu T[gG'rsk ~

okik wzfBnk iKdk j?. T[;~ fJj nfXeko j? fe

fteoh bJh T[j yohd/ iK BjhI, t;s{ s'I ;[oZfynk dh

T[whd eo/. T[j fJj T[whd eodk j? fe uhi tXhnk

j't/. iK T[;dh ejh rJh r[DtZsk T[; ftu w"i{d j't/.

T[;~ nfXeko j? fe T[j ehs/ you nB[;ko T[;~

;[:'r ;/tk iK ;zs[FNh gqkgs j't/. T[gG'rsk d[nkok

i' t;s{ yohdh iKdh j?, d[ekBdko s'I T[;dk fpZb

gqkgs eoBk ukjhdk j?. pknd ftu T[gG'rsk dh

uh} ftu e'Jh yokph iK B[e; gkfJnk iKdk j? sK

T[gG'rsk ;ozyD

pbihs e"o

T[gG'rsk d[ekBdko ~ uh} tkg; eoB dk jZe

oZydk j?. go i/eo d[ekBdko nkgDh t/uh j'Jh t;s{

~ wzBD s'I fJBeko eodk j? sK T[gG'rsk fJ; ;zpzXh

fFekfJs eo ;edk j?. go i/ T[gG'rsk e'b yohdh

rJh t;s{ dh skohy, d[ekBdko dk BK, gsk, rozNh

nkfd pko/ ikDekoh j't/rh sK jh T[j T[sgkde ’s/

e'Jh ekotkJh eo ;edk j?. fJj ikDekoh ;ob ns/

wks-GkFk ftu j'Dh ukjhdh j?. fFekfJs eoB ;w/I

T[gG'rsk ~ e'Jh ch; BjhI d/Dh g?Idh. fJ; pko/

ikDekoh d/D bJh ;oeko ~ e[M e/Ido ;Ekfgs eoB/

ukjhd/ jB ns/ T[gG'rsktK d[nkok i' th e/; doi

eotkJ/ iKd/ jB T[jBK d/ c?;b/ T[;/ t/b/ iK xZN s'I

xZN ;w/I ftu ehs/ ikD/ ukjhd/ jB.

;oeko B/ T[gG'rsk ;zoyD bJh eJh ek~B bkr{

ehs/ jB. T[jBK ftu'I fJe T[gG'rsk nfXfB:w

1986 j?. fJj nfXfB:w Gkos ftu T[gG'rsktK d/

fJfsjk; ftu nfs-wjZstg{oB jB. fJ;/ soQK

T[gG'rsktK d[nkok fdZsh rJh ehws tkg; fdZsh

iKdh j?. jkBh, u'N, wkBf;e ghVk bJh T[fuZs

w[nkt}k fdZsk iKdk j?.

fJjBK T[go'es ;kohnK rZbK ~ j'o gqGktFkbh

pDkT[D bJh T[gG'rsk dk gfVQnk fbfynk j'Dk

pj[s io{oh j?. i/eo T[j gfVQnk fbfynk BjhI j't/rk

sK T[;~ nkgD/ nfXeko dh ;jh tos'I eoBh BjhI

nkt/rh. rqkjeK ftu ikro{esk g?dk eoB bJh

NhHthH ’s/ gq'rokw, GkFD, ;?whBko, nypkoK nkfd

ftu b/y Sgd/ jB.

nfXeko ns/ T[gG'rsk ;ozyD nfXfB:w 1986

’s/ d' fcbwK th pDkJhnK rJhnK. 15 wkou 2005

ftu ;oeko B/ T[gG'rh bJh fJe w[cs N?bhc'B ;/tk

dh F[o{nks ehsh j?. fJ;dk B`po 1600-11-4000 j?.

;zy/g ftu Gkos ftu T[gG'rsk ;ozyD dk

wjZst tZXdk ik fojk j?. ;oeko fJ; bJh ]k; s"o s/

:sBFhb j?.

Y

Page 27: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (27) ngq?b-i{B 2012

;kfjs Xkok

e"w d/ rZdko ¥ pbokw nrotkb

eofcT{ ~ nZi d;tK fdB ;h.

fJ; d"okB d[ekBK sK eh, b'e wekBK dhnK fyVehnK

se y'bQD s'I esokT[D b^r/ ;B. nctkj ;h fe foiot

g[fb; d/ nkdwh fyVeh dh doko ftu'I th r'bh wko fdzd/

jB.

pZu/ s/ p[ZY/ sK dofeBko, e[Zs/ s/ u{j/ se pdjtk; j'

uZb/ ;B. Bk e[Zs/ d/ MgND ftu s/}h ojh ;h, Bk u{j/ d/ pu

e/ GZi fBebD ftu.

fJ; d/ pkti{d e[M b'e ;B fe b[e-fSg e/ jwfbnK

dhnK :'iBktK ftu wFr{b ofjzd/. up{sok j't/ iK u"gkb,

T[j fe;/ Bk fe;/ pjkB/ nkgD/ uko/ gk;/ rowh pDkJh

oyd/.

“;[D', nrbk jwbk GzrhtkV/ dh rbh B`po uko ’u

j't/rk.”

“wotkT[Dk n? eh< w?I ;[fDn? T[; rbh ’u b'eK e'b

pj[s n;bk n?.”

“e'Jh BjhI wo{rk. jwbk d[gfjo pkd ehsk ikt/rk.

fog'N fJj n? fe T[; rbh d/ ;ko/ wod jB/o/ Jh fgSb/ o;s/

fBeb iKd/ jB. Ffjo d/ d{i/ fJbkfenK ’u fdjkVh-

w}d{oh eoB pkd oks se fJe fJe eo w[Vd/ jB.”

“w?I fJj jwbk BjhI j'D d/Dk.” nukBe fJe ntk}

jtk ftu r{zih.

;kfonK dhnK fBrkjK T[; jwbk fto'Xh tZb x[zw

rJhnK. fJj wep{b ;h, GzrhtkV/ dh rbh B`po uko ftu

ofjD tkbk fJeZbk w[;bwkB.

“wep{bHHHe[M ;wM wep{b! ;kv/ w[;bwkBK dh ikB s/

dhB-JhwkB ]so/ ’u j?.”

“jK, feT[Ife s[;hI w[;bwkBK ’u fxo/ U.” wep{b

uhfenk, “w?I T[¦E/ wfj\{} nK. T[¦E/ Bk w/oh ikB ~ ysok n?

Bk dhB-JhwkB ~. rZbK rZbK ’u T[; rbh d/ wodK pko/ i'

dZ; fdZsk, T[; ~ G[Zb ikU Gok.” jZE i'V e/ T[j iwk GhV

nZr/ frVfrVkfJnk, “y[dk bJh w?~ s/ w/oh e"w ~ rZdko

Bk pDkU.”

“jwbk sK j'T{rk, wep{b-y[dk dh wo}h nfijh Bk

j[zdh sKHHHHeofcT{ ftu th s{z T[; rbh s'I fJ; rbh ’u fet/I

nkT[Idk<”

“w?I F'o wuk d{zrkHHHc'o; ~ dZ; d{zrkHHw?IHHHH.” wep{b

fuzxkfVnk.

“s{z F'o wukJ/Irk, c'o; p[bkJ/IrkHHHj? Bk<” fJ; tko

fJe B"itkB nZr/ nkfJnk, “e"w d/ rZdko, ;kb/ ewhB/

e[Zs/!” s/ T[;B/ eZ; e/ fJe EZgV T[jdh eBgNh T[¦s/ iV

fdZsk.

“wko' ;kb/ ~.”

“wko'.”

“wko'.”

“fJj sK wo frnk who ;kpQ!” wep{b dh bkF ~ g?o

d/ gzi/ Bkb f;ZXk eod/ j'J/ B"itkB p'fbnk, “;kbk fezBk

uhfenk s/ ed'I fJ;dk dw fBeb frnk, wkoe[NkJh ’u

gsk Jh BjhI b^rk.”

“jwb/ d/ tes S[ok x'g e/ fJ; ~ T[¦E/ ;[ZN nkT[Dk.”

who ;kjp p'b/, “scshF j'T{rh sK efj fdnKr/- GzrhnK

B/ wep{b ~ wko fdZsk. fJ; ]po Bkb B"itkB GVe rJ/

s/ j'F r[nk p?m/.HHH j[D ikU.”

Y

wiw/pki ¥ ;shF d[p/ (vkH)

“feT[I UJ/ ;kb/, s{z sK efj fojk ;h fe s/oh rK Gok

ih ~ t'NK fdtkT{rh. fJj s{z t'NK fdtkJhn?IHHH!” fJe

ekoieosk T[jd/ w{zj T[¦s/ sVksV EZgV iVdk j'fJnk

r[ookfJnk.

“T[¦b{ d/ gZm/, brd? s{z d{ih gkoNh s'I th g?;/ ykX/

B/HHH.” d{i/ B/ fgZm T[¦s/ x;[zB iVd/ j'J/ d'F bkfJnk. shi/

B/ g?oK Bkb m'eo wko, j/mK f;ZN T[jdh n"eks d;d/ j'J/

fejk, “tZv/ Gok, fJj T[; iks dk brd? i' bkV/ ~ th u{Bk

bkt/ s/ bkVh ~ th.”

fe;/ Bt/I ftF/FD Bkb u"Ek niwkfJF eo/, fJ; s'I

gfjbK jh fcbwh jho' tKr eZgV/ MkVdk j'fJnk T[j T[m

yVk s/ i?eN dh sfj ftZu'I fg;s"b eZY skDd/ j'J/ p'fbnk,

“e[ZfsU, j[D fe;/ fJe B/ th jZE bkfJnk sK ;kfonK ~ Y/o

eod{z. ezw dhJ/ Ubkd', w/o/ r'e[b dh rT{ wksk B/ dZ;' eh

rbs fejk, p'b' sKHHH.”

“t/y' eBQJhnk ih, s[;hI fejk ;h, id'I t'No wksk ~

g[ZSDr/, “pzv{ ih B/ j[D se fej' fij/ ezw ehs/ jB<” sK

T[j tko tko f;o fjbk e/ ej/rh- ‘pj[s uzr/, pj[s uzr/HHH.’

go T[jB/ T[bN ;ze/s fdZs/.”

“fJ;/ soQK nzeb ih, s[;hI fJj th fejk ;h fe b'eK

tZb'I g[ZSD ’s/ fe ‘fto'Xh gKv{ fejk nkdwh j?<” sK rT{

wksk fJzi n?eFB eo/rh fi; Bkb b'e ;wMD fe T[j fJe

Bekok, d[okukoh s/ ftGukoh j?. go T[jB/ nfij/ jktGkt

ftykJ/ fi; Bkb T[j fJe B/e nkdwh ;kps j'J/HHH.”

“s/ fWFD eBQJhnk, sd sK jZd Jh j'rh id'I b'eK B/

g[ZfSnk fe ftXkfJe pDB ’s/ pzv{ thok eh eoBr/ sK

Page 28: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (28) ngq?b-i{B 2012

gbkfB`r nB[;ko fJe fJe ;tkb dk T[¦so nZyK BukT[Id/

j'J/ ;ekokswe d/Dk ;h. s[;hI dZ;' eh nfijk j'fJnk, T[j

sK gqFB eod/ jh f;zr wkoB b^rrh, s/ T[jdh fJ; fWnk

dk noE b'eK B/ fJj eZfYnk fe pzv{ tho ih ezw sK eoBr/

BjhI ;r'I ezw bJh efjD ’s/ f;zr wkoBr/HHH.”

“GkJh ;kpQ! n;hI ;'funk, ikBto n?, fJe irQk

rbsh eo{rk, go T[jB/ sK g{o/ J/ohJ/ ’u fJjh swkFk ehsk

s/ ikDd/ j' fJ;dk eh Bshik fBefbnk- gKv{ d/

ekoieosktK B/ fJ; tke ~ G[Dk e/ Xow-gq/wh iBsk ’u

fJj gquko F[o{ eo fdZsk- ‘:'r j? gKv{ GJhnk, efjzdh

r'eb dh rJhnkHHH.”

“UJ/ u[Zg, j' frnk ;G dk o'Dk-X'Dk. j[D w/oh ;[D',

rT{ wksk ;Zu p'bD tkbh j?, T[jB/ i' e[M fejk ;G ;Zu

fejkHHH.”

s/ fJ; ;gFNheoB d/ Bkb jh jtkJh ckfJo eo T[j

fJe wiw/pki dh pkJhe ;NkoN eo GZi yVk j'fJnk.

Y

rT{ wksk ¥ nBtzs e"o

oki{ Fow/ dk ;j[ok fgzv BdhUI gko ;h. fgzv ftu

pj[s/ xo pqkjwDK d/ ;B. rT{ rohp dh ofynk eoBh T[j

nkgDk gfjbk Xow wzBd/ ;B. oki{ Fowk T[;/ fgzv d/ fJe

;BwkB-:'r gq'fjs dk i[nkJh ;h. fgzv ftu T[;dh pj[s

fJZ}s ;h. fJe fdB b'eK B/ t/fynk fe oki{ fuZeV ftu

b^E gZE j'Jh rT{ ~ fje e/ Bdh ftu'I pkjo eY fojk j?.

GhV fJeZmh j' rJh. GhV ~ t/y e/ ;kj' ;kj j'fJnk oki{

dZ;D brk¸

rT{ wksk fuZeV ftu p[oh soQK c;h j'Jh ;h. w?I

t/fynk sK w?E'I ;fjD Bk j'fJnk. ikB i'y'I ftu gk e/ fJ;

~ pukn e/ fbnkfJnk jK. i/ w?I Bk t/ydk sK fJ; dk

puDk w[Feb ;h.

fgzv tk;h T[; d/ fJ; goT[gekoh ezw ~ t/y e/ pj[s

y[F j'J/. ;kfonK B/ T[; dh i? i? eko ehsh. T[; d/ fbpV/

egfVnK dh gotkj ehs/ pr?o T[; ~ i\hnK gk bJhnK.

ib{; dh Feb ftu oki{ ~ T[; d/ ;j[o/ xo fbnKdk frnk.

xo tkfbnK B/ id'I ;koh rb ;[Dh sK T[j th pj[s y[F j'J/.

T[;d/ fueV fueV j'J/ egfVnK ~ t/y e/ T[; dh xo tkbh

efjD brh, gfjb/ jZE w{zj X' e/, rzd/ egV/ pdb bt'.

egfVnK dk eh j?< X' e/ ;k\ j' ikDr/. GrtkB dk

F[eo eo', rT{ wksk dh ikB pu rJh j?.

gsBh T[; ~ pkj'I cV e/ xo d/ nzdo b? rJh ns/

efjD brh, czvo rT{ ;h. wo iKdh sK fejVk n;wkB N[ZN

g?Dk ;h. s[jk~ fJ; w[;hps #u g?D dh eh b'V ;h.

oki{ jZ;dk j'fJnk b'N g'N j' frnk ns/ p'fbnk,

-MZbhJ/! rT{ ~ pukD dh ejkDh xVBh sK w/oh

f;nk;s j?. n;b ftu w?I fJXo nkT[Dk ;h. Bdh s/

nkfJnk sK t/fynk e'Jh p/Vh BjhI j?. Bdh ftu gkDh pj[s

xN ;h. frN/ frN/ gkDh t/y e/ w?I s[o e/ jh Bdh gko eoB

br fgnk. ftueko gj[zfunk sK y'Gk jh y'Gk. fuZeV ftu

X;dk iktK. Bk nZr/ ikD i'rk, Bk fgZS/ w[VB i'r fojk.

nukBe w/oh B}o rT{ s/ rJh. ;'funk fJj }o{o fuZeV

ftZu'I b`x ikt/rh. ;[ w?I rT{ dh g{zS cV bJh ns/ fJ; ~

pkjo tb Xedk XeKdk feBko/ se g[i jh frnk. rT{ Bk

j[zdh sK w?I fuZeV ftu jh dp e/ ofj ikDk ;h.

gsBh T[; ~ ;k\ egV/ d/ e/ nkg jZE i'V e/- i? rT{

wksk dh- efjzdh GhV ftu nk obh.

Y

uwseko ¥ fFnkw ;[zdo nrotkb

pZu/ dh phwkoh ekoB rohp{ d' fdBK s'I fdjkVh eoB

BjhI ;h ik ;fenk. nZi pZuk e[ZM mhe j'fJnk sK xo ftu

okFB gkDh w[Ze frnk ;h. pZu/ ~ fgnkT[D bJh xo ftu

fJe s[gek d[ZX th BjhI ;h.

“ikU jZNh nkb/ ~ nky' i[nke fpwko j?, gkJhnk d[ZX

j[dko d/ d/. Gbe ~ d/ dKr/ T[jd/ ;ko/ g?;/.” gsBh B/ fejk

sK rohp{ rVth b? e/ s[o fgnk.

T[jB/ d[ekBdko e'b pZu/ dh phwkoh dk tk;sk d/, d[ZX

bJh p/Bsh ehsh sK T[j p'fbnk, “T[Xko-Brd sK pkd

dh rZb n?, w/o/ e'b sK ukj ghD i'rk d[ZX th j? Bh. ;kok

d[ZX b'e b?r/, GrtkB dh w{osh ~ fgnkT[D bJh. nZi sK

uwseko j' frn?, w{osh d[ZX gh ojh n?!”

“gZEo dh w{osh d[ZX gh ojh n?<” rohp{ j?okB ;h.

T[jB/ ;'funk¸ “GrtkB fezBk e[ d[ZX ghT{< n?vk feZvk e[

fYZv n?< wzdo ubd?I, F?Is T[E'I Jh w?~ w[zv/ i'rk d[ZX

fwbi/.” s/ T[j wzdo tZb ~ j' fbnk.

wzdo ftu GhV b^rh ;h. b'e e"bhnK rbk;K s/

rVthnK ftu d[ZX bJh esko ftu yV/ nkgDh tkoh dh

T[vhe eo oj/ ;B. fJe w'N/ bkb/ e'b tZvh ;koh rVth t/y

rohp{ B/ ik T[; e'b p/Bsh ehsh ̧ “i[nke phwko n?, G'ok

d[ZX d/ fdT[Ir/ sK E'vk Gbk j'T{.HHHw{osh ~ G'ok xZN fgnk

fdUHHH.”

bkb/ B/ T[j~ x{o e/ t/fynk s/ fejk, “w?I GrtkB

Bfws fbnKd? ;kok d[ZX. s?~ d/ e/ gkg dk Gkrh pDB?I.”

fe;/ ~ rohp T[¦s/ so; BjhI nkfJnk. nzs T[j j'o

fes/ e'fFF eoB bJh wzdo ftu'I pkjo nk frnk. wzdo d/

fgStkV/ tkbh GhVh fijh ;[zBh rbh ftZu'I b`xfdnK T[jB/

fJe j'o uwseko t/fynk. wzdo fgSbh Bkbh i' ;dk rzd/

gkDh Bkb Goh ofjzdh ;h, nZi d[ZX Bkb fuZNh j'Jh gJh ;h.

Y

Page 29: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (29) ngq?b-i{B 2012

e?ohno

gF{ ns/ gzSh irs Bkb'I wB[^y dk tyo/tK T[;dh

fte;s j'Jh ;wM eoe/ j? ns/ fJj ;wM, f;Zfynk dh

;tkoh eoe/ wB[Zy se gj[zudh j?. fJ; ftfrnkB d/ :[Zr

ftu fiE/ n;hI ftfrnkB dhnK wB[^yh-f}zdrh ~ ;ob

pDk ojhnK u"sock b^GsK B'N eod/ ns/ wkD eod/ jK

T[E/ ni/ th ftFt ftu tZy-tZy ekoBK t; wB[^yh-;w{j

d/ tZv/ fjZ;/ ~ f;Zfynk dh b'n o[FBkn BjhI ;eh. gVQ/

ns/ nBgVQK ftu ;wM, fdZy ns/ ofjDh-pfjDh dk

tZvk gkVk, n;b ftu f;Zfynk ns/ nBgVQsk dk jh

coe jz[dk j?. f;Zfynk fiE/ ftnesh-ftF/F ns/ ;w{j

bJh, ;w[ZuhnK f}zw/tkohnK dk ;pZp pDdh j? T[E/

nBgVQsk, ftneshrs ns/ ;w{fje nfrnkBsk

pDdh j? i' ed/-ed/ ijkbs dk o{g th Xko b?Idh j?.

e[Zb fwbk e/ f;Zfynk, j? iK BjhI j? ftu, B{o ns/ jB/o

fizBk nzso j?. jEbk b/y ftfdnkoEhnK d/ wkfgnK ~

;zpzfXs j? fe T[j fJ; coe ~ xNkT[D ftu nfjw

:'rdkB gk ;ed/ jB, nkgD/ pZfunK ~ f;Zfynk dhnK

;cb fJekJhnK ftu pdb ;ed/ jB.

wkg/ j'D dk wkDL

T[wo d/ fJe gVkn ’s/ ik e/ wB[^yh ihtB gshnK-

gsBhnK d/ i'fVnK ’u tNdk j?, T[gozs wK dh e[Zy ’u'I

B{o T[gidk j? ns/ fco T[j d't/I (wksk-fgsk) xo ’u

iBw/ pkb bJh pDdhnK f}zw/tkohnK fBGkT[D bJh,

f}zw/tko jz[d/ jB. Gkt/I n;hI nkgDh shih iK u"Eh ghVQh

s'I pknd e[ZM BjhI ikDd/ j[zd/ go fJj ox{e[b-ohs j? i'

;dhnK s'I ubdh nkJh j? ns/ fJj b``wh bVh ;kv/ tD-

wkD; g[ofynk s'I th nrKj sZe iKdh j?. ;kv/ xo izw/

pkb ~ fJe xo fwbdk j?, n;hI T[; ~ ;'jD/ eZgfVnK

’u tb/Nd/ jK, ;[oy p[ZbK ~ Ffjd bk e/ y[F-nkwdhd

efjzd/ jK, e[Zb wB[^yh Fesh ns/ gqfWsh T[; dh nkosh

T[skoB ’u i[Ndh j?. n;hI T[; ~ fJe BKn fdzd/ jK,

gfjukD fdzd/ jK, w[pkoeK dk f;bf;bk ubdk j?, n;hI

T[; dh jo soQK Bkb ;zGkb eod/ jK, f;js dk fynkb

oZyd/ jK. fJe fB^ek wB[^y ;kv/ ;kjwD/ tZvk j' fojk j[zdk

j?. n;hI T[; bJh jo ekwBk eod/ jK ns/ jo ;w/I wkg/

j'D d/ wkD Bkb Go/-Go/ ofjzd/ jK.

gVQ oj/ ftfdnkoEhnK bJh wkfgnK dhnK f}zw/tkohnK

;toB f;zx G`r{

f;Zfynk gqsh fceowzdhL

fiT[I jh pZuk nkgD/ 3 toQ/ g{o/ eo b?Idk j?, T[j

s[oBk, d"VBk f;Zy u[Zfenk j[zdk j?. ;[oZfyns-;zGkb

bJh n;hI T[; bJh fJXo-T[Xo ikD dk }kpsk sfj

eod/ jK, nkgDh gfjo/dkoh tXkT[Id/ jK, Xkofwe ns/

;wkfie ;z;eko f;ykT[Id/ jK, T[; d/ fpjso GftZy dh

ikwBh bJh nkwdB d/ ;o's g?dk eod/ jK. fJj T[j ;wK

j[zdk j? id'I T[; ~ pkbgD dh pkdFkjh ’u'I eZY e/ nZyoK

d/ t; gkT[Dk jz[dk j?. fJE'I jh T[; dh f;Zfynk gqsh

fceo F[o{ jz[dk j? ns/ wkg/ fJe-;ko f;Zfynk dh nDj'Id

ekoB, nkg'-nkgDh ;woEk nB[;ko tZy-tZy ;e{bK

ftu, nkg'-nkgD/ pZfunK d/ dkyb/ eotkT[Id/ jB.

eh ukjhdk j? s/ eh j?<

nZi ftFt fJe fgzv pD frnk j?. fJ; fgzv d/

ftek; ~ ;fEo oZyD, j'o tXkT[D ns/ wB[^y-;w{j gqsh

fGzB-fGzB soQK dhnK f}zw/tkohnK fBGkT[D bJh ftFt

~ ftfrnkBhnK, fJzihBhnoK, vkeNoK, gkfJbNK,

gqpzXeK, we?fBeK nkfd fijh nB`s wB[^yh Fesh dh

b'V g?Idh j?. fJ; b'V dh g{osh bJh fte;s w[beK dh

so} ’s/ ;w/I-;w/I ’s/ ftfdnkoEh dh o[uh ns/ p"fXe

goy eoe/, T[BQK ftu T[es nB[;ko gqfsGktK fsnko

eoBhnK ukjhdhnK jB. nfijk BjhI j' fojk. nfijh

gqDkbh dh nDj'Id ekoB pkb-irs gqsh tZvk ngokX

fJj j' fojk j? fe ;zGktBk GohnK ebhnK ~ fyVB dk

tksktoB BjhI fdZsk iKdk. T[es d/ ;zdoG ftu ns/

j'o fezB/ jh ekoBK t; ftfdnkoEhnK dk gqfsGktK ti'I

fte;s j'Dk bkNoh-B[wk ;pZp pD u[Zek j?. fJj ekwBk

jh ehsh ik ;edh j? fe f;Zfynk d/ y/so ftu jo

ftfdnkoEh ~ nZr/ tXD d/ ;wkB w"e/ fwbD. jk;b

jkbsK ftu wkfgnK ~, nkgD/ pZfunK dh f;Zfynk gqsh

pj[s ;[u/s j'D dh b'V j?, pDdh gfjo/dkoh eoB dh

b'V j? sK fe nkgD/ pZfunK gqsh, fe;/ fe;w dk

gSsktk T[BQK d/ GftZy dk fjZ;k Bk pD/.

w"i{dk f;Zfynk ns/ u[D"shL

;e{b f;Zfynk Bkb ;pzXs f;Zfynk p'ovK B/

fte;s d/FK dh so} ’s/ w?fNqe gZXo se dhnK

gqhfynktK pzd eo fdZshnK jB go d{;o/ gk;/ pkjow[yh

Page 30: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk (30) ngq?b-i{B 2012

nkbk-d[nkbk fte;s d/FK fijk BjhI j?. ;kv/ d/F ftu

fiE/ tZv/ gZXo ’s/ gqpzXeh ns/ nfXnkgB gZXo ’s/

gqshpZXsk r[Zm/ bk fdZsh rJh j? T[E/ ftfdnkoEhnK bJh

fGzB-fGzB soQK d/ fyzvkn g?dk j' u[Ze/ jB. fJBQK fyzvktK

ftu w'pkJhb, N?bhth}B d/ Bk-t/yD:'r gq'rokw, rzdk

rhs-;zrhs, BF/, c?FB, nDukjhnK w[jZpsK nkfd

Fkwb jB. fJBQK ekoBK t; ftfdnkoEh tor dk tZvk

fjZ;k nB[FkFB ftu jh BjhI ofjzdk. nfij/

ftfdnkoEhnK bJh f;Zfynk pj[s fgZS/ ubh rJh j?.

ikfJdkd d/ tko; j'D ekoB bVek-tor nbroi j'

fojk j?, gVQkJh ftu'I fBeb fojk j?. wkBf;e gq/FkBh ns/

;ohoe dzY d/ BKn ’s/ f;Zfynk ftGkrK B/, nfXnkge-

tor e'b'I, pZfunK bJh T[BQK dh fpjsoh fjZs tosh

iKdh f;nkDh-;ysh th y'j bJh j?. fJBQK ekoB t;

pj[s/ ftfdnkoEh ;e{b-gqpzX ~ fNZu ;wMD b^r/ jB.

d[Zy dh rZb fJj th B'N j'Jh j? fe nfij/ nbroi

ftfdnkoEhnK dh E'VQh-pj[s itkpd/jh pdb/, pj[s/

wkg/ th T[BQK Bkb yVQ iKd/ jB. fJj ;G feT[I j' frnk

s/ fJ; dk jZb eh j?< fJj fJe rzGho s/ tZvk ftFk j?.

T[es d/ ;zdoG ftu f;Zfynk u[D"sh pDe/ ofj rJh j?.

gfjbK fby/ nB[;ko B{o pDe/ xo ~ o[FBkT[D tkb/

pkb dh nkGk wZXw g?Dh F[o{ j' iKdh j? ns/ nyho

;zGktBk Gfonk ftfdnkoEh GhV dk fjZ;k pDe/ ofj

iKdk j?. nfij/ ;fwnK ftu f;Zfynk tZvh u[D"sh j? fi;

~ ;theko eoe/ jh f;Zfynk Bkb fJB;kc ehsk ik

;edk j?.

wkg/ nkgDh f}zw/tkoh ;wMDL

n;hI Gkosh ;ZfGnkuko nzdo ofjzfdnK nkgD/

pZfunK ~ nkgD/ GftZy d/ tko; ;wMd/ jK. }o{oh j? fe

GftZy d/ Ffjoh wkD-wZs/ j'D, fiBQK Bkb wkfgnK dk

wkD jh Bk tX/ ;r'I T[j ;kv/ ;wki bJh th e[M eoB

tkb/ j'D. id'I jo wkgk nfijk ukj[zdk j? sK }o{oh j? fe

jo wkgk nkgD/-nkg ~, nkgD/ pZfunK ’s/ e/Idos eo/.

fJ; f}zw/tkoh ~ gqf;ZX ;'thns ftfdnk ftfrnkBh

;[y'wfb`;eh d/ fJ; eEB nB[;ko b?Dk ukjhdk j? “i'

e[ZM fJe wB[^y pugB ftu rtkT[Idk j? T[j itkBh ns/

p[Ykg/ ftu ed/ th g{ok BjhI ehsk ik ;edk.” pj[s

;ko/ wkg/ ;e{bK ftu ch;K d/ e/ jh nkgDk co} g{ok

j'fJnk ;wM b?Id/ jB, nfijk mhe BjhI. gVQkJh d"okB

wkg/ fet/I oZyD nkgD/ pZfunK dk fXnkB< e[ZM B[es/

j/m fby/ nB[;ko jBL

wkfgnK ~ ukjhdk j? fe T[j xo ftu nkgD/

pZfunK ~ gVQB bJh tXhnk wkj"b d/D, T[BQK bJh uzr/

ns/ tekoh ftfdne ndko/ u[DB, xo ftu f;jswzd

foFs/ :ehBh pDkT[D, nkgD/ pZfunK dh T[BQK d/ ;e{bK

ftu tZX s'I tZX jk}oh :ehBh pDkT[D, tZy tZy

w;fbnK ’s/ nkgD/ pZfunK ~ ;w/I ;w/I ’s/ tkoskbkg

eo', nkgD/ pZu/ d/ ;e{b Bkb okpsk oZy', xo ftu

o'}kBk nypko, ;w/I ;w/I fBebd/ uzr/ w?r}hB ns/

g[;seK fbnkT[Dk :ehBh pDkU, nkgD/ pZfunK ~ d/F

ns/ d[BhnK d/ toskfonK Bkb i'VB bJh N?bhth}B

’s/ ]poK, tkd-fttkd ns/ ftfrnkB nXkos gq'rokw

t/yD dh nkds gkU, nkgD/ pZfunK dh f;js dk

fynkb oZy'. T[es d/ ;zdoG ftu jo wkg/ ~ ukjhdk j?

fe T[j (pZu/ d/ o{g ftu) nkgDh ns/ ;wki dh g{zih

bJh, GftZy d/ fJB;kB bJh b'VhId/ p"fXe ftek; bJh

ns/ wB[^yh ;wki dh fpjsoh bJh nfjd bJ/ fe T[; d/

ezw dh gfjbh gfjb, pZfunK gqsh j't/rh.

Y

jo ;kb dh soQK, fJ; tko th feF'oK-B"itkBK dh F];hns T[;koh ;pzXh fJe ekoiFkbk ns/ e[M

ekbiK ftu b?euo bVh dk nk:'iB ehsk ik fojk j?.

ftF/F gjz[uL gq'H pbd/t f;zx w[ZNk ;wki wB'ftfrnkBh ns/ gzikph ezfwT[fBNh j?bE ;?INo e?B/vk d/ w[Zy gqpzXe

;fj:'r L iro{g f;zx, G[fgzdo f;zx, fBob/g f;zx ns/ j'o w?Ipo ;/tk ;[;kfJNh, e?B/vk :[fBN.

i' th B"itkB fJ; e?Ig iK b?euo ftu Gkr b?Dk ukj[zD T[j ;/tk ;[;kfJNh gzikp d/ d\so iK ;t?-

u/sBk sq?wkf;e d/ ;zgkdeh p'ov Bkb ;zgoe eoB.

;zgoe L c'BL 09815808506, 9815985559, 9888211988 Email : [email protected].

‘;/tk’ ;[;kfJNh gzikp tZb'I

;t?-u/sBk e?Ig ns/ b?euo bVh

24 s'I 30 ;szpo 2012

Page 31: Swai Chetna April 2012

;kv/ gqshfBX

w'rk L ;H gofwzdo f;zx frZb w'pkfJb L 98882-11988

nzfwqs;o L ;H fJzdoihs f;zx r'r'nkDh w'pkfJb L 98159-85559

pNkbk L ;H r[ow[y f;zx w'pkfJb L 98765-24292

e[okbh L ;H pktk f;zx w'pkfJb L 98780-05828

w'jkbh ¥ uzvhrVQ L ;H nwBdhg f;zx w'pkfJb L 94631-18880

uwe"o ;kfjp L ;H ;toB f;zx Gzr{ w'pkfJb L 94174-69290

o'gV L ;H oDihs f;zx w'pkfJb L 93167-12833

yoV L ;H wfjskp f;zx w'pkfJb L 98556-22532

gfNnkbk L ;H nwoihs f;zx w'pkfJb L 98728-49401

;[bskBg[o b'Xh L ;H joihs f;zx w'pkfJb L 98552-36225

Fkje'N L ;H nzfwqsgkb f;zx w'pkfJb L 98555-98853

w[zpJh L ;H gofwzdo f;zx ;'Yh w'pkfJb L 93226-54811

cohde'N L ;qh dftzdo ;?ch w'pkfJb L 98780-15680

e?B/vk (Jh;N e';N) L ;H iro{g f;zx o{gh w'pkfJb L 001-647-200-6363

e?B/vk (t?;N e';N) L ;H G[fgzdo f;zx pZph w'pkfJb L 001-778-320-1836

fBT{}b?Iv L ;H csfj f;zx w'pkfJb L 0064-272-439-292

b[fXnkDk L ;H ;[yd/t f;zx bki

pfm``vk L ;H ;[ygkb f;zx

gkmeK d/ fXnkB fjs

;t?-u/sBk d/ gfjb/ uko nzeK ~ gkmeK tb'I p/jZd T[;ko{ ns/ GotK j[zrkok fwfbnk j?. e[M

nVuDK ekoB fJ; gZso dh gqekFBk ftu j'Jh d/oh bJh fywK d/ ikue jK. j[D fJj

;t?-u/sBk s?qwk;e o{g ftu gkmeK d/ ;fj:'r Bkb fBozso gqekFs eoB dk g{ok isB

ehsk ikt/rk.

fe;/ yokph ekoB ;kv/ gk; ‘;t?-u/sBk’ d/ e[M gkmeK d/ f;oBkftnK (addresses) tkbk

vkNk T[gbpX BjhI fojk. fijV/ gkmeK ~ ‘;t?-u/sBk’ dk e'Jh nze Bk fwb/ sK feogk

g{ote T[j nkgDk g{ok gsk, c'B B`̀po, Jh-w/b (nro j't/ sK) uzd/ d/ t/ot/ ;fjs ;zgkdeh

gs/ #s/ fuZmh, Jh-w/b iK c'B okjhI ;{fus }o{o eo d/D sK i' T[BQK ~ ‘;t?-u/sBk’

fBoftxB w[jZJhnk eotkfJnk ik ;e/. ;zgkde

Page 32: Swai Chetna April 2012

;t?-u/sBk dh ;whfynkL

• Fbkxk:'r T[gokbk j?L

;t?-u/sBk iBtoh-wkou 2012 gVQB bJh fwfbnk. gzikph w?r}hBk ftu fJ; ftF/ ’s/ w/o/ fynkb nB[;ko

feXo/ th j[ZG e/ ekoi BjhI j'fJnk j?. fJ; ftF/ ’s/ w?r}hB ~ gfjb edwh efj btK sK e'Jh nfs-eEBh BjhI

j?. fJB;kB dk ;t? pko/ ikBDk jh ;G s'I }o{oh j? ns/ fB^i pko/ jh ;kvk ;wki u/szB BjhI j?. fJ; bVh ~ F[o{ eoB

’s/ w?I fJ; Fbkxk:'r T[gokb/ dh Fbkxk eodk jK s/ Bkb jh w[Zy ;zgkde, ;zgkdeh wzvb s/ ;bkjeko p'ov d/

thoK ~ tXkJh th fdzdk jK.

nrb/ nze dh T[vhe ftu

r[bpho f;zx psok, jKreKr

• wkBf;e G[Zy dh g{osh

gzikph b'e ;ohoe G[Zy dh g{osh bJh eZuh o'Nh ~ gotkB BjhI eod/ go pj[s/ b'e wkBf;e G[Zy dh g{osh

eZuhnK s/ ftnoE rZbK Bkb jh eod/ jB. ;t?-u/sBk gVQe/ wkBf;e G[Zy dh g{osh gZeh, oVQh o'Nh s/ o;dkfJe

y[oke Bkb j' rJh. vkH i;tzs f;zx B/eh, F/y ;kndh d/ ftuko, ;zgkdeh, ;\bsk dk okj, gq'H :Fgkb dh

w[bkeks, vkH dhgsh ih dhnK B"itkBK Bkb d' rZbK, vkH r'r'nkDh dk tfjwK Gowk ’u c;/ gzikph, r[ogqhs f;zx

s{o dh e'jK b`ph tkN, wfB`do no'Vk dh p'bukb dk Yzr, gofwzdo f;zx frZb dk w?I fet/I u/sB j'fJnk, vkH fos{

dhgsh dk ize c{v nkgD/ pZfunK ~ th gVQkfJnk, ftodh ih dk ;{uBk nfXeko n?eN, :[teK dk fjZ;k s/ ;kfjs

Xkok th pj[s tXhnk b^rk.

fJ; ftu feXo/ E'Vh fijh ftnzr ~ th irQk }o{o fdU. u/szB ;wki s[jk~ g{ok ;fj:'r d/t/rk. fceo Bk

eo'. ;'u tXhnk j?¸ rshFhb j' e/ uZb'HHHH!!

byftzdo f;zx NZbrVQ, fBT{:koe

• ;/tk gzikp fJe gq/oe Fesh

;t?-u/sBk (iBtoh-wkou 2012) okjhI ;/tk gzikp d/ T[d/F s/ BhshnK ikDB dk ;[Gkr gqkgs j'fJnk.

feF'oK s/ B"itkBK dh F];hns s/ ;otgZyh ftek; bJh ns/ e[dos gqsh pDd/ \o}K dh g{osh bJh s[jkvh ;'u

s/ w[fjzw ~ dkd fdzd/ jK. ikrd/ gzikphnK ~ w[pkoe ns/ ;[Zs/ j'J/ s/ ikrd/ x[okV/ wkofdnK ~ s[jkvh ;'u fJe

jb{Dk j?. n;hI fefBnK e[ ~ gq/o ;ed/ jK¸fJj tZyok ftFk j? go fJ; bJh T[dwFhb j'Dk ;kv/ co} jB. w?I fJ;

;[;kfJNh d/ d/F-ftd/F ftu ofjzd/ thoK ~ tXkJh fdzdk jK ns/ nk; eodk jK fe s[;hI ;opZs d/ Gb/ tkbh GktBk

Bkb, uVQdh ebk ’u ekoiFhb oj'.

r[owhs f;zx ;kX{tkbk, B}dhe sbtzvh GkJh, f}bQk L fco'}g[o

• ;t?-u/sBk gouk fwfbnk. B"itkBK ~ ;kjwD/ oZy e/ ehsk frnk fJj T[¦dw ;uw[Zu jh nZi d/ ;w/I dh b'V j?.

;t?-u/sB j'D pko/ n?bpoN; d/ ftuko ns/ vkH dhgsh dk b/y ;/X sK fdzd/ jB, go fJ; ~ nkgD/ nzdo

Xkfonk fet/I ikt/. fJ;/ soQK jh vkH r'r'nkDh dhnK rZbK tXhnk jB, go ;tkb gq?eNheb dk j?.

f;js ns/ ;kfjs d/ ekbw th tXhnk jB, go fJ; dk w?No e[M xZN j?. ¸d/ftzdo, }hok

• w?rihB tXhnk b^frnk. ;kv/ tor/ B"itkBK ~ e[M uzrhnK rZbK dk gsk ub/rk. B"itkBK dh w[Zy gqkpbw j?

fe T[j gVQ e/ feXo ikD. don;b e'Jh okj BjhI d;dk. fJ; w?rihB okjhI i/eo e?ohno pko/ iK B"itkBK

dhnK ;wZf;nktK ~ b? e/ e[M fbfynk ikt/ sK j'o tXhnk j't/rk. ftt/e, w'rk

• w?rihB gVQ e/ jfNnk jK. ;kok jh w?No fJe gq/oDk d/D tkbk j?. Gkt/I fJj w[Zy s"o s/ B"itkBK bJh eZfYnk

ikgdk j?, go fJj ;ko/ b'eK bJh tXhnk okj-d;/ok j' ;edk j?. pbihs, r[odk;g[o

• ;kv/ tor/ fgSV/ fJbkfenK ftu e?ohno e"I;fb`r dh xkN j?, i/eo fJj w?rihB fJ; ~ g{ok eo ;e/ sK tXhnk

rZb j't/rh. gtB e[wko, gfNnkbk