32
;t?-u/sBk (1) i[bkJh-;s`po 2012 @;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK ns/ fBFkfBnK dk soiwkB g[;se - bVh-7 i[bkJh-;s`po 2012 E-mail : [email protected] Website : www.sewapunjab.org w[Zy ;zgkde vkH fFnkw ;[zdo dhgsh 098158-08506 ;zgkdeh wzvb vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh 098159-85559 ;H uwe"o f;zx 084273-00575 ;bkjeko p'ov gq'H pbd/t f;zx w[ZNk (e?B/vk) ;H ghHghHn?;H fYb'I ;H iro{g f;zx w/jBk (e?B/vk) ;H gofwzdo f;zx ;H G[fgzdo f;zx pZph (e?B/vk) uzdk (d/F) gqsh ekgh L 10 o[gJ/ gzi nze L 50 o[gJ/ fszB ;kb L 100 o[gJ/ uzdk (ftd/F) ;bkBk L 20 $ (US) fszB ;kb L 50 $ (US) uzd/ ns/ fuZmh gZso bJh ;H doFB f;zx ftodh d\so fJzukoi @;/tk# ;[;kfJNh gzikp Fjhd Grs f;zx wkoehN (g[okDk fJzgo{tw?IN Nq;N d\so ;kjwD/ p; ;N?Iv, w'rk. sseok 1H ;zgkdeh ;t? u/sBk 2 2H nBw'b y}kBk feZs/ dh u'D eoB t/b/ B"itkB eh ftukoB ekob wkoe; 3 3H wkBth u/sBk j[D vkH nB{g f;zx 6 ;t? u/sBk dh d{ih g"Vh - fXnkB ebk vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh 10 nekdfwe ;zeN dh gSkD 11 nkU wkBt s'I wjKwkBt pDB dh :ksok nko`G eoe/ fJ; Xosh bJh todkB pDhJ/ vkH d/ftzdo ;?\h 12 wB[Zyh F];hns dk ;Zu vkH fFnkw ;[zdo dhgsh 16 4H w[bkeks p/nk;fonK ~ nk;ok d/D tkbk fwFBoh i'Vk GkJh FwF/o f;zx ns/ phph okfizdo e"o w[bkeksh L ;toB f;zx Gzr{ 18 5H w?I fet/I u/sB j'fJnk wbehs f;zx rkdVhtkbk 21 6H f;js feF'o bVehnK ns/ y{B dh xkN vkH ohs{ dhgsh 22 7H :[teK dk fjZ;k :[tk nktk} 24 ihtB-foFwK fsqgs oziB e"o 26 8H ub`s wkwb/ pj[sh vKN-fcNeko pZu/ ~ ftrkVdh j? e[wkoh nouBk 27 nzB ;zeN Bkb i{M fojk ;z;ko vkH ;[oihs pokV 28 9H ;kfjs Xkok ;ZukJh ¥ ftt/e c?;bk ¥ irdhF okJ/ e[bohnK ekr} dhnK feFshnK ¥ nF'e GkNhnk (vkH) e'Jh wod?, w?~ eh ¥ wzrs e[bfizd rzrk-fJFBkB ¥ okw/Fto ezp'i @fjwKF{# 10H rshftXh 32 w?rihB Bkb i[V/ ;ko/ ekoieosk nkBo/oh jB ns/ @;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK bJh r?o ;oekoh ;z;Ek ftu fpBk fe;/ ;/tkcb d/ ekoiFhb jB. nkgDhnK ouBktK f;ZXhnK JhHw/bH okjhI th G/i ;ed/ j'. nze ~ fJzNoB?¦N s/ th gfVQnk ik ;edk j?.

Swai Chetna July - Sep 2012

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Swai Chetna July - Sep 2012

Citation preview

Page 1: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (1) i[bkJh-;s`po 2012

@;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK ns/ fBFkfBnK dk soiwkB

g[;se - bVh-7

i[bkJh-;s`po 2012

E-mail : [email protected] : www.sewapunjab.org

w[Zy ;zgkde

vkH fFnkw ;[zdo dhgsh

098158-08506

;zgkdeh wzvb

vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh

098159-85559

;H uwe"o f;zx

084273-00575

;bkjeko p'ov

gq'H pbd/t f;zx w[ZNk (e?B/vk)

;H ghHghHn?;H fYb'I

;H iro{g f;zx w/jBk (e?B/vk)

;H gofwzdo f;zx

;H G[fgzdo f;zx pZph (e?B/vk)

uzdk (d/F)

gqsh ekgh L 10 o[gJ/

gzi nze L 50 o[gJ/

fszB ;kb L 100 o[gJ/

uzdk (ftd/F)

;bkBk L 20 $ (US)fszB ;kb L 50 $ (US)

uzd/ ns/ fuZmh gZso bJh

;H doFB f;zx ftodh d\so fJzukoi

@;/tk# ;[;kfJNh gzikp

Fjhd Grs f;zx wkoehN

(g[okDk fJzgo{tw?IN Nq;N d\so

;kjwD/ p; ;N?Iv, w'rk.

sseok

1H ;zgkdeh

• ;t? u/sBk 2

2H nBw'b y}kBk

• feZs/ dh u'D eoB t/b/ B"itkB eh ftukoB

ekob wkoe; 3

3H wkBth u/sBk

• j[D vkH nB{g f;zx 6

• ;t? u/sBk dh d{ih g"Vh - fXnkB ebk

vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh 10

• nekdfwe ;zeN dh gSkD 11

• nkU wkBt s'I wjKwkBt pDB dh :ksok nko`G

eoe/ fJ; Xosh bJh todkB pDhJ/

vkH d/ftzdo ;?\h 12

• wB[Zyh F];hns dk ;Zu

vkH fFnkw ;[zdo dhgsh 16

4H w[bkeks

• p/nk;fonK ~ nk;ok d/D tkbk fwFBoh i'Vk

GkJh FwF/o f;zx ns/ phph okfizdo e"o

w[bkeksh L ;toB f;zx Gzr{ 18

5H w?I fet/I u/sB j'fJnk wbehs f;zx rkdVhtkbk 21

6H f;js

• feF'o bVehnK ns/ y{B dh xkN

vkH ohs{ dhgsh 22

7H :[teK dk fjZ;k

• :[tk nktk} 24

• ihtB-foFwK fsqgs oziB e"o 26

8H ub`s wkwb/

• pj[sh vKN-fcNeko pZu/ ~ ftrkVdh j?

e[wkoh nouBk 27

• nzB ;zeN Bkb i{M fojk ;z;ko vkH ;[oihs pokV 28

9H ;kfjs Xkok

• ;ZukJh ¥ ftt/e • c?;bk ¥ irdhF okJ/ e[bohnK

• ekr} dhnK feFshnK ¥ nF'e GkNhnk (vkH)

• e'Jh wod?, w?~ eh ¥ wzrs e[bfizd

• rzrk-fJFBkB ¥ okw/Fto ezp'i @fjwKF{#

10H rshftXh 32

w?rihB Bkb i[V/ ;ko/ ekoieosk nkBo/oh

jB ns/ @;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK bJh

r?o ;oekoh ;z;Ek ftu fpBk fe;/ ;/tkcb d/

ekoiFhb jB.

• nkgDhnK ouBktK f;ZXhnK JhHw/bH okjhI th G/i ;ed/ j'.

• nze ~ fJzNoB?¦N s/ th gfVQnk ik ;edk j?.

Page 2: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (2) i[bkJh-;s`po 2012

;zgkdeh-

;t? u/sBkL

;t?-u/sBk ns/ B"itkBK ~ e/Ifdqs eoB dk we;d j? fe ftnesh nkgD/ nzdo MkeD dk r[o f;Zy/.

fJj r[o f;oc wB[^yK e'b j?. u/sBsk dh i/eo rZb eoBh j't/ sK ;ko/ iht u/sB jB. T[j m`v, rowh,

d[Zy, dod, y[Fh ;G wfj;{; eod/ jB, go ;t?-u/sB j'Dk T[; s'I nrbh g"Vh j?.

wB[^yK pko/ ne;o nfij/ ftuko gqrNkt/ jz[d/ jB fe wB[^y d{;fonK dh fceo pj[s eod/ jB iK

d{;fonK dh rZbK ~ r"o Bkb ;[Dd/-nB[Gt eod/ jB s/ fco fNZgDh eod/ jB. fJ; ~ fJzi th efj ;ed/

jK fe ;k~ d{;fonK d/ fttjko s/ fNZgDh eoBk iK u[rbh eoBk uzrk brdk j?. don;b fJj nkds

iK gqftosh dk w{b ekoB j? fe n;hI nkgDhnK d'j/I nZyK ns/ d't/I ezBK s'I pkjoh ikDekoh jkf;b eoB

d/ ;woE jK. fJj d'j/I frnkB fJzdohnK fJ; ezw ftu wkfjo jB. fJ; ikDekoh ~ jkf;b eoe/, ;kvk

fdwkr fJ; dk ftFb/FD eodk j?. fJj th wB[^y dh fJe j'o nrbh ftek; eVh j?- d/yhnK¥;[DhnK

xNBktK ~ ftFb/fFs eoBk. d/yhnK-;[DhnK rZbK s/ fNZgDh eoBk, T[BQK toskfonK s/ nkgDh okJ/

gqrN eoBk ;ko/ wB[ZyK dk gqw[Zy r[D j?. fJ; pko/ rZb Bk eod/ j'J/ fe fNZgDh ;koEe j? iK r?o-T[;ko{

j?, fJe rZb io{o j? fe n;hI nkgD/ ftukoK d/ gqrNkt/ gqsh ;[u/s jK s/ j'o ikBtoK s'I tZyo/ jK.

fJj ftFb/FD eoB dh nkds, fJe pj[s jh tXhnk ns/ nrKjtX{ nkds j?. wB[^y dh g{oh ftek;

:ksok dk ;/jok, fJ;/ fJe nkds ~ iKdk j?. n;hI ftFb/FD eoe/ nZr'I fBoDk eod/ jK fe j[D n;hI

eh fttjko eohJ/. fJ; gVkn s'I ;t?-u/sBk dh p[fBnkd g?Idh j?. fJ; gVkn s/ n;hI nkgDh fNZgDh

eoB dh gqftosh ~ ;koEe fdFk ftu brkT[D dh ebk th f;Zy ;ed/ jK.

fJE/ i' w[Zy gfjb{ ftukoB tkbk j?, T[j j? fe ;t?-u/sBk dh p[fBnkd n;hI j'o d/ fttjko ns/

;[Gkn dh ikDekoh d/ nkXko s/ oZyd/ jK. id'I fe ukjhdk fJj j? fe n;hI ;t?-u/sB j'D s'I pknd, j[D

nkgD/ nkg Bkb ;ztkd oukT[Dk f;Zy bJhJ/. j[D n;hI nkgDhnK fJBQK d'j/I nZyK ns/ ezBK ~ e[M gb

bJh pkjo'I s'V e/ nzdo tZb b? e/ ikJhJ/ s/ fco n;hI T[BQK dk ftFb/FD eohJ/.

wB[^yh ;oho nB/eK jh i}pksK Bkb bpkbp j?. ed/ ;k~ fe;/ Bkb fgnko j' iKdk j? s/ ed/ fe;/

’s/ r[Z;k nkT[Idk j?. n;hI vod/ jK, Jhoyk eod/ jK, Bcos eod/ jKHH. n;hI id'I fJ; soQK dk fttjko

eod/ jK iK nfij/ i}pksK ftu'I b`xd/ jK sK fco n;hI nzdo Mks wkohJ/ fe n;hI fJ; soQK feT[I ehsk.

fgnko eoB ftu eh ;h s/ r[Z;/ fgZS'I eh ekoB ;h. fJE/ n;hI nzdoMks ~ fJ; gfjb{ s'I ;wMDk j? fe

;kv/ wB-w;se ftu nB/eK ftuko, b'eK dhnK f;ykJhnK-gVQkJhnK rZbK gJhnK jB. ;kv/ e'b

nkgDk th siopk j? s/ ;kv/ e'b nkgDk fJe ftFb/FD eoB tkbk fdwkr j?. fJ; ;ko/ pkjoh frnkB

~, nksw-fuzsB Bkb fJe BtK o{g d/Dk jh ;t? u/sBk j?. id'I n;hI fJBQK ~ T[bheD d/ ekpb j'

iktKr/ sK fco n;hI vo, Bcos, Jhoyk, r[Z;k nkfd ~ xZN eoB ftu fdbu;gh btKr/ s/ d{;o/ gk;/

fgnko, ;fj:'r, jwdodh, ;ziw ~ ftef;s eoB d/ T[gokb/ eoKr/. fJj j? n;b ftu ;t?-u/sBk ns/

B"itkBh d/ ftek; dk fJe ;[u/s gVkn, fi; B/ nZr/ ;koh f}zdrh ~ nkgDh u/sBsk Bkb o'FB eoBk

j[zdk j?.

vkH fFnkw ;[zdo dhgsh

Page 3: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (3) i[bkJh-;s`po 2012

nBw'b y}kBk

feZs/ dh u'D eoB t/b/

B"itkB eh ftukoBekob wkoe;

pkeh ihtK B/ fet/I ftuoBk j?, fJ; dk x/ok

e[dos B/ ][d jh fwZE fdZsk j? ns/ T[j fpBK fe;/ jhb

j[Zis d/, fJ; x/o/ ~ fpBK s'V/, pVh FKsh Bkb fJ; x/o/

ftu ftuod/ jB. wB[^y bJh th ouBjko/ B/ fJe nkw

fBFkBk fwfEnk j? fe T[j y[d ~ ns/ wB[^ysk ~ j'o

T[uk u[Ze/ ns/ B/e pDkJ/. go fJ; fBFkB/ dh gqkgsh

fet/I eoBh j?, fJj ezw T[; B/ wB[^y ’s/ SZv fdZsk j?.

fJj wB[^y ’s/ fBoGo j? fe T[j ;wki ftu nkgDh :'r

EK fBFfus eo/, fiE'I T[j ;G s'I tXhnk Yzr Bkb ][d

~ ns/ ;wki ~ T[¦uk u[Ze ;e/.

pkeh ihtK d/ w[ekpb/ fJj u'D ][d eoBh wB[^y

bJh fJe pVh tZvh d/D j?. go Bkb jh fJj u'D fJe

ni/jk ezw j?, fijVk T[; dh ;w[Zuh f}zdrh ~ spkj th

eo ;edk j?, T[; dhnK :'iBktK fwZNh ftu fwbk

;edk j? ns/ T[; ~ d[yh th eo ;edk j?. fJe T[;

B"itkB bJh, fijVk nkgDk f}zdrh dk nkozG eo

fojk j? ns/ fijVk nkgD/ fJ; ;G s'I nfjw ezw ~

;z:'r ’s/ BjhI SZvDk ukj[zdk, T[; bJh nkgD/ feZs/ dh

u'D pko/ rzGhosk Bkb ;'uDk, T[; dk gfjbk co} j?.

jo fJe wB[^y d/ fXnkB ftu fJe wzst j[zdk j?,

fijVk xZN' xZN T[; ~ wjkB ikgdk j? ns/ fJj wjkB

j[zdk th j?, i/ fBFuk fdqVQ j't/ s/ fdb dh X[o nzdobh

nktk} fJ; dh g[FNh eo/. feT[Ife ouBjkok edh th

fJ; \kBh wB[^y ~ fJe ofjB[wk s'I fpBK BjhI SZvdk.

T[j Fesh FKs ;[o ’u p'bdh j? go fBFfus p'bdh j?.

fJj nktk} ;"fynK jh dpkJh ik ;edh j? ns/

n;hI FkfJd d{i/ jh gb ysw j'D tkbh fe;/ c"oh gq/oBk

dk fFeko j' ;ed/ jK. ;kvh ebgBk ~ FkfJd yzG b^r/

j'D, ;kv/ i}pks GVe/ j'D, ;kvhnK nZyK nZr/

Gzp{sko/ B^uD b^r g?D ns/ n;hI ekjbh Go/ ;[Gkn ’u'I

;[MkJ/ fe;/ feZs/, fi; pko/ n;hI ebgBk eohJ/ fe ][d

oZph Fesh B/ ;k~ fJj ;[MkfJnk j?, ftu f;ZXh Skb

wko d/JhJ/. go id'I n;hI T[; ~ g{o/ i'o Bkb ngDk

bJhJ/ sK S/sh jh T[j ;k~ fgZS/ XZe d/t/ ns/ n;hI

t/yhJ/ fe ;kvh ;koh j'Id jh spkj j' rJh j?.

fJ; bJh ;k~ g{oh rzGhosk Bkb SkDphD

eoBh ukjhdh j? fe n;hI ;Zuhw[ZuhI nkgD/ feZs/ dh

u'D t/b/ T[sFkfjs j'J/ jK< eh ;kvh X[o nzdobh

nktk} fJ; dh gqtkBrh d/Idh j?< iK fJj T[sFkj

fJe Gow ;h ns/ fi; ~ n;hI fJe oZph Fesh dk ;Zdk

;wMd/ jK, T[j ][d Bkb fJe X'yk ;h. go nkgDh

gq/oDk d/ ;'w/ dh gSkD ehs/ fpBK n;hI fJ; ;Zu ~ fet/I

ikD ;ed/ jK<

e'Jh feZsk, i' tZvh uwe-dwe tkbk j?, T[; dh

uwe bkb;k GVekT[Idh j? ns/ bkb;k pV/ ;"fynK jh

gq/oBk, iK fi; ~ n;hI gq/oBK wzB ;ed/ jK, g?dk eo

;edh j?. go fijVk wB[^y bkb;k d/ F?skB ~ gq/oBk

wzB bt/, T[j fe;/ soe d/ o'fenK BjhI o[e ;edk ns/

T[j ekjbh fposh d/ ;[MkJ/ fe;/ th feZs/ ftu f;ZXh

Skb wko d/Idk j?. T[j f}zdrh ftu nkgDh EK dh u'D

][d BjhI eodk ;r'I fJ; dk c?;bk ;z:'r ns/ Gow

eod/ jB.

feZs/ ~ ngDkT[D t/b/ eh ;kv/ wB ftu T[sFkj g?dk j'fJnk< eh i' feZsk n;hI ngDkT[D ik oj/ jK fJ;

Bkb tZX s'I tZX b'e y[F j'Dr/< s[jkv/ ezw ns/ feZs/ s'I b'e sK jh y[F j'Dr/, id'I s[;hI feZs/ ftu o[M/ j'J/, i'F

wfj;{; eo' Bk fe wZmkgD, id'I s[jkv/ ftukoK ~ p{o fgnk j't/. eJh tkoh g?;k fyZudk j? s/ eJh tkoh g'ihFB

fyZudh j?, go ;k~ pknd ftu gsk ubdk j? fe fJj d't/I gZy jh ;k~ y[Fjkb sK Gkt/I pDkT[D, go fJj ;k~

;zs[FNh BjhI d/ oj/ j[zd/, nkB`fds BjhI eo oj/ j[zd/. nkgDh ÓÙ ;kb dh T[wo d/ B"itkB ekob wkoe; B/ fJ;

pko/ ftukfonk s/ nkgDh gb/mh fbys ti'I doi ehsk.

fe;/ th u/sB ftnesh ~, b'eK gqsh ftFtk; oZyD tkb/ B"itkB ~ fJj b/y fJe wkor doFB dk ezw

d/t/rk. - ;zgkde

Page 4: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (4) i[bkJh-;s`po 2012

Bk jh ;k~ FkBdko w"fenK d/ fwbD d/ Gow ftu

c;Dk ukjhdk j?. feT[Ife fJj FkBdko w"e/ T[j BjhI

jB, fijV/ nkT[D tkb/ b`w/ ;w/I bJh ;kofEe j'D,

;k~ edh pekT[D Bk, ;kv/ i'F ~ edh wZmk Bk g?D

d/D s/ ed/ ;kv/ T[sFkj ~ xNkT[D Bk. ;r'I fiBQK

w"fenK pko/ ibdh jh n;hI ikD ikJhJ/ fe ;kvhnK

fJZSktK ng{oB ofj rJhnK jB, ;kv/ ftukoK ~ p{o

BjhI fgnk ns/ fco n;hI oZph Fesh ~ p[ok Gbk efjD

b^r gJhJ/ s/ wB[^ysk ~ e';D b^r gJhJ/.

fJj f;oc bkb;k jh BjhI, fijVk fe;/ yk; feZs/

bJh nukBe T[sFkj irk ;edh j?. nkgDh ebgBk

ftu n;hI T[; feZs/ ~ fes/ fFzrkfonk th j[zdk j? fe

;k~ ikgdk j? fe f}zdrh ftu fJjh ;G s'I tZvh gqkgsh

j' ;edh j?. n;hI T[; dh goy BjhI ehsh j[zdh s/ Bk jh

;kv/ ’s/ g?D tkb/ T[; d/ p'M ns/ tZvh f}zw/tkoh ~

;wfMnk j[zdk j?. n;hI T[; ~ f;oc fJe d{oh s'I t/fynk

j[zdk j? ns/ d{oh X'yk j[zdh j?.

fJE/ ;kv/ nkgD/ soe th ezw BjhI d/ ;ed/.

ebgBk d/ jtkJh febQ/ ’s/ ;tko j'D ns/ i}pksh

tfjD ’u tfj ikD ekoB ;kvk nkgDk s}opk th

J/Bk g[ysk BjhI j[zdk s/ Bk jh ;k~ J/Bh rfjoh ;wM

j[zdh j? sK fco ;k~ fe; dh ;bkj b?Dh ukjhdh j?<

id'I ;kvk soe ;kv/ ezw Bk nkt/ sK fco fe; dh

nrtkJh bJh ikt/<

;kvk fdb dZ;dk j? fe ;kv/ wkg/ ;kv/ wddrko j'

;ed/ jB, fijV/ f}zdrh d/ em'o okjK ’s/ gfjbK jh

nkgDk nB[Gt jzYk u[Ze/ jB ns/ fco th i/ ;kvk

T[sFkj pfDnk oj/, i/ n;hI fco th fe;/ fJe feZs/ ~

fgnko eod/ j'JhJ/ ns/ ;k~ nkgD/ nkg ’s/ Go';k j't/

fe n;hI T[; dh FKs wB Bkb goy eo bJh j?, ;kv/

]s/ g?D tkb/ T[; d/ p'M ns/ nkT[D tkbhnK w[FfebK

s'I n;hI ikD{ j' rJ/ jK sK ;k~ T[; ~ ngDk b?Dk

ukjhdk j?. fco Bk ;k~ ;kvk T[sFkj X'yk d/t/rk ns/

Bk jh ;kvk tkX{ T[sktbkgB ;k~ fJ; s'I goQK fbik

;e/rk. go n;hI jw/FK jh T[j g[ihFB gqkgs BjhI eo

;ed/, fi; pko/ ;kvk ftFtk; j[zdk j? fe n;hI T[; bJh

pD/ jK. ;wki ftu ;kv/ ;pzX e[ZM jZd sZe T[d'I jh

;Ekgs j'D/ F[o{ j' u[Ze/ j[zd/ jB id'I jkb/ n;hI fJBQK ~

fBFfus eoB dh ;fEsh ftu BjhI jz[d/.

;kvh ;ohoe pDso th eJh tko feZs/ dh u'D

ftu o[ektN pDdh j? ns/ ;k~ T[; d/ jZe dk w}ke

BjhI T[vkT[Dk ukjhdk.

fJj ;Zu j? fe n;hI T[; s'I T[sKj T[m ;ed/ jK. go

fco ;kvk gsB j'o s/}h Bkb jz[dk j?. feT[Ife T[d'I n;hI

ew}'o BhjK ’s/ T[;koh eoB dk ysok ;j/V oj/ jz[d/ jK.

fco ;kvh ;koh f}zdrh ;ohoe s/ wkBf;e FeshnK

ftueko fJe Bky[F ;zxoF pD iKdk j?. fijVk wB[^y

nkgD/ nzdo{Bh sZsK Gkt ;ohoe s/ wkBf;e

FeshnK ftueko ;zs[bB fpmkT[D d/ n:'r j?, T[j

f}zdrh d/ s{\kBh sDktK dk Nkeok fet/I eo ;edk

j?< T[j ;fjisk Bkb ezw fet/I eo ;edk j?< ns/

f;oc ;fjisk (FKs fus) ’u'I jh wjkB ns/ uzr/ ezw

iBw b? ;ed/ jB, f;oc fJjh }whB j?, fi; ftu

gZe/ cb ;cbsk Bkb f;o/ uVQd/ jB.

nkgD/ feZs/ Bkb p/w/b ;ohoe pDso d/ jz[fdnK

edh edkJhI y[F ofj e/ th n;hI b``pk ;wK ezw BjhI eo

;ed/. nkgD/ ftZs Bkb'I f}nkdk ;ys ezw eoB ns/

nkgDh okih y[Fh nkgD/ co} T[s'I e[opkB eoB dk

ftuko fBozso g?dk j[zdk ofjzdk j?. go i/ n;hI edh

fJe T[; feZs/ dh u'D eo bJh j?, fi; tk;s/ ;kvh

:'rsk jh BjhI sK n;hI T[; ~ edh th mhe soQK BjhI

eo ;eKr/. ibdh jh Fofwzd/ j'J/ n;hI nkgDh

n:'rsk wfj;{; eo btKr/ ns/ nkgD/ nkg ~ e';Kr/

fe n;hI fJe c}{b gqkDh g?dk j'J/ jKl n;hI ;wki d/

T[j w?Ipo jK, fijVk nkgDk ezw g{ok eoB d/ n:'r j?.

fJ; tosko/ dk ;G s'I tZX e[dosh f;ZNk ][d gqsh

fxoDk g?dk j'Dk j? ns/ fJ; s'I tZX d[ydkJh ghVk j'o

eh j' ;edh j?. ;t? gqsh fxqDk fJe nfijk ;Zg j?,

fijVk jw/Fk Sksh ’s/ vzr wkodk ofjzdk j?, fdb ’u'I

f}zdrh dk ]{B u{;dk ofjzdk j? ns/ T[; ~ wkBt

iksh gqsh Bcos s/ fJeZbsk ’u'I g?dk j'Jh fBokFk

Bkb obkT[Idk ofjzdk j?.

fJe feZs/ bJh nkgDh :'rsk dk Gow, fi; ~

n;hI B/fVU goy ;ed/ jK, fJe nfijk d'F j? fijVk

nkgDk pdbk ;kv/ s'I jh b?Idk j? ns/ ;k~ pkjoh ;z;ko

dh B[eskuhBh Bkb'I th tZX fGnkBe ghV fdzdk j?.

i/ n;hI fJ; ;ko/ e[ZM ~ fXnkB ftu oZyhJ/ ns/ i/

f}zdrh dhnK jkbsK ;k~ nkgDh g;zd d/ feZs/ dh u'D

eoB dh fJik}s d/D sK ;k~ T[j feZsk ngBkT[Dk

ukjhdk j?, fijVk ;wki ftu ;kvh ;G s'I tZX s/ uzrh

edo g?Dh :ehBh pDkt/. fijVk ;kv/ T[BQK ftukoK ’s/

nkXkos j't/, fiBQK d/ ;Zu Bkb n;hI g{oh soQK ;fjws

Page 5: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (5) i[bkJh-;s`po 2012

j'JhJ/, fijVk ;k~ wB[^ysk (;opZs d/ Gb/) tk;s/ ezw

eoB ns/ ;k~ ][d nkgD/ fBFkB/¸ wB[^yh

g{oBsk¸fi; tk;s/ jo feZsk fJe ;kXB j?, d/ B/V/

gj[zuD d/ ;G s'I tZX w"e/ d/t/.

uzrh edo T[j j? fijVh fJe wB[^y ~ tZX s'I tZX

T[¦uk uZ[e/, fijVh T[; dhnK ;kohnK e'fFFK ns/ ezwK

ftu fJe T[¦uh B/eh Go/, fijVh T[; ~ fdqVQ pDkt/,

fi; dh b'e gq;z;k eoB ns/ T[j ;kfonK b'eK s'I T[¦uk

T[m ;e/.

go e/tb Ujh feZsk iK o[}rko uzrh edo

g[nkT[Dh :ehBh pDk ;edk j?, fi; ftu n;hI wFhBh

;zd Bk pdhJ/ ;r'I fi; ftu n;hI nkgD/ x/o/ nzdo

nk}kdh Bkb ezw eohJ/. fJj Ujh feZsk :ehBh pDk

;edk j?, fijVk fJE'I sZe fe pkjoh fdZy gZy'I th

;wkih s"o ’s/ tofis ezw Bk j't/. fJe feZsk fi; ~

uzr/ B/e wB[^y ngBkT[D ftu wkD wfj;{; eoB. T[j

feZsk fijVk fJ; ~ tZX s'I tZX jZd sZe :ehBh

pDkT[Idk j't/, Gkt/I ;dk bJh ;opT[¦u BjhI j[zdk go

fJj ;kfonK tZb'I soihj d/D tkbk j't/.

fJe feZsk, fijVk ;kvh uzrh edo g?Dh :ehBh

BjhI pDkT[Idk, ;kvk ngwkB eodk j?, ;k~ jhDk

pDkT[Idk j?. n;hI :ehBh s"o ’s/ T[BQK ftukoK d/ p'M

j/m dw s'V oj/ j'tKr/, fiBQK dh ;k~ pknd ftu ;wM

gt/rh fe T[j M{m/ ;B.

fco ;kv/ e'b nkgD/ nkg ~ X'yk d/D s'I f;tk j'o

e'Jh o;sk BjhI pu/rk ns/ nkgD/ nkg ~ X'yk d/ e/

gqkgs ehsh w[esh fezBh fBokFkiBe j't/rh<

T[j feZs/, fijV/ f}zdrh Bkb UB/ f}nkdk B/fVUI

i[V/ j'J/ BjhI j[zd/, fizB/ fe nw{os iK fynkbh ;Zu Bkb

;zpzXs j[zd/ jB, T[j fJe T[; B"itkB tk;s/ ;G s'I tZX

ysoBke j[zd/ jB, fi; d/ n;{b ni/ J/B/ gZe/ ghv/ BjhI

j[zd/ ns/ fi; d/ ftFtk; ni/ J/B/ nv'b ns/ fdqVQ BjhI

j[zd/. go Bkb jh T[j feZs/ ;G s'I tZX T[¦bk; Go/ j'

;ed/ jB i/ T[j ;kv/ fdb ftu v{zxhnK iVQK iwk b?D

ns/ n;hI feZs/ ftu fBfjs ftukoK ~ g{fonK eoB

bJh nkgDhnK ;kohnK e'fF;K i[NkT[D ns/ f}zdrh

e[opkB eoB d/ :'r j'JhJ/.

feZs/, T[; wB[^y ’s/ y[FhnK dh fwjo to;k ;ed/

jB, fijVk T[BQK ~ ;'u ;wM e/ ngBkT[Idk j?. go T[j

T[; wB[^y ~ spkj eo fdzd/ jB, fijVk fpBK e[M

ftukfonK fJe gb dh ;'u nZr/ r'v/ N/e e/ ekjbh

ftu T[BQK ~ ngBk b?Idk j?.

d{i/ gk;/ n;hI T[BQK ftukoK dk pj[s ;fseko

eod/ jK, fiBQK ftukoK d/ nkXko ’s/ n;hI nkgD/ feZs/

dh u'D ehsh jz[dh j? ns/ fijVk ;kvh ;wki ftu T[¦uh

EK pDkT[Idk j?, ;kvh edo tXkT[Idk j? ns/ ;kv/ ezwK

~ u[D"sh ofjs pDkT[Idk j?.

e'Jh ftnesh fijVk T[j feZsk u[Ddk j?, fi; dh

T[j pVh edo eodk j?, T[j fJj ;'u e/ jh ezpD b^r

gJ/rk fe T[j fJ; feZs/ d/ n:'r j?. T[j fJj ;'u e/ jh

fJwkBdkoh Bkb ezw eo/rk fe T[; dh ;wki ftu pVh

B/e g[ihFB j?.

go w[Zy okjB[wkJh, fijVh ;kvh fe;/ feZs/ d/ u'D

dh fdFk dk c?;bk eo/, T[j wB[^ysk dh GbkJh ns/

;kvh ][d dh g{oBsk j'Dk ukjhdk j?. fJj ;kvh ;'u

ftu jh BjhI nkT[Dk ukjhdk fe fJj d't/I rZbK

NeokthnK jB iK fJe d{i/ dhnK fto'Xh jB. ;r'I fJ;

d/ T[bN, wB[^y dk e[dosh ;[Gkn jh fJ; soQK dk

pfDnK j? fe T[j nkgD/ ;zrh wB[^yK dh g{oBsk bJh,

T[BQK dh GbkJh bJh ezw eodk j'fJnk jh nkgDh y[d

dh g{oBsk gqkgs eo ;edk j?.

i/ T[j (fJe ftnesh) e/tb nkgD/ bJh jh ezw

eodk j? T[j FkfJd fJe gqf;ZX ftdtkB, fJe tZvk

;zs, fJe FkBdko eth sK pD ;edk j? go T[j fJe

g{oB wB[^y, ;Zuw[Zu jh wjkB wB[^y BjhI pD ;edk.

fJfsjk; T[BQK wB[^yK ~ ;G s'I tZX wjkB efjzdk

j?, fijV/ ;KMhtkbsk bJh ezw eod/ j'J/ nkgD/ nkg ~

B/e pDkT[Id/ jB. wB[^yh nB[Gt th T[; wB[^y ~ ;G

s'I tZX y[F dZ;dk j?, fi; B/ tZX s'I tZX b'eK ~ y[F s/

;[yh pDkfJnk j[zdk j?. Xow th ;k~ fJjh f;ykT[Idk j?

fe wB[^ysk ykso nkgD/ nkg ~ e[opkB eo d/D tkb/

nkdoF dh jh ;ko/ Beb eoBk ukj[zd/ jB ns/ fJj'

fij/ fBofBnK ~ BekoB dh }[ons e"D eo/rk<

i/ n;hI f}zdrh ftu fe;/ nfij/ feZs/ dh u'D eo

bJh j? fiZE/ n;hI wB[^ysk bJh pj[sk ezw eo ;ed/ jK

sK e'Jh th w[;hpsK ;k~ M[ek BjhI ;edhnK feT[Ife

T[j sK ;GBK dh GbkJh bJh ehshnK e[opkBhnK jB.

fco n;hI fBr{Dk, ;hws, ;[nkoEh nkB`d BjhI wkDKr/

;r'I ;kvh y[Fh dk ;zpzX eo'VK b'eK dh y[Fh Bkb

j't/rk, ;kv/ ehs/ ezw u[g-u[ghs/ go fBozso

ekoiFhb ofjDr/ ns/ ;kv/ woB s'I pknd ;kvh oky

’s/ B/e b'e nkgD/ e';/ jzM{ e/oBr/.

Y

Page 6: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (6) i[bkJh-;s`po 2012

j[DvkH nB{g f;zx

j[D sZe d/ ;zfus wB[^yh frnkB B/ ;gFN o{g ftu

;kps eo fdZsk j? fe ;kv/ nzdob/ (Inner Self), ;kv/

wB-w;se ns/ ;kvh ;'u-gqfWnk s'I S[ZN ;k~ e'Jh

y[F s/ GkrK tkbk BjhI pDk ;edk. ;kvh ;G s'I tZvh

rbsh jh fJj ojh fe n;hI ;wMd/ oj/ fe y[Fh fes/

pkjo j? iK fJj G{s ftu iK GftZy ftu j?. n;b ’u

y[Fh toswkB ftu j?. nZi iK toswkB fJe s'jck j?.

fJ; dk g{ok bkjk bT[. toswkB ftu iht'. nZi d/

gbK ~ Gog{o ihT[. pZfunK dh wk;{whns ;k~ ;G ~

uzrh b^rdh j?. n;hI pugB ~ wB jh wB sKxd/ jK.

ekoB< “pZfunK ~ Bk phs/ dh fuzsk j[zdh j?, Bk GftZy

dh. T[j e/tb toswkB ftu jh fiT{Id/ jB. go n;hI

nfijk BjhI eo ;ed/.” (bk po[F/o) gzikph dk woj{w

FkfJo G{FB fXnkBg[oh fbydk j?L

toswkB todkB j?, wkD/ ;' ikD/,

T[; ’s/ G{s ;tko j? i' jZ; BjhI ;edk.

i' ;wK phs frnk j?, T[j fJfsjk; j?. Gbe pko/ e'Jh

dknt/ Bkb BjhI efj ;edk. fJ; bJh nkgDhnK iVQK

w}p{sh Bkb toswkB ’u iwkJh oZy' ns/ wB dhnK

;kohnK GNeDK fto[ZX fBozso bVd/ oj'. pkJhpb

nB[;ko, “eZbQ dh fuzsk s/ f\eo Bk eo'. eZbQ nkgDh

d/y-Gkb nkg eo bt/rk.” ;G s'I wjZstg{oB

toswkB j?, jkb dh xVh iK phs fojk gb. nrb/

gb dk eh Go';k< fJ; gb ~ g{oh y[Fh s/ nkB`d Bkb

fpskT[Dk ukjhdk j?. fJ;/ bJh ftFt-gqf;ZX o{;h

b/ye w?ef;w r'oeh fbydk j?, “;k~ uouk e/tb

toswkB pko/ jh eoBh ukjhdh j?, GftZy pko/ BjhI.”

:kd oZy' fijV/ b'e toswkB dh rzGhosk ~ BjhI

;wMd/, T[j nkgD/ Bkb fBnK BjhI eo oj/ j[zd/. n;hI

Gkosh nfij/ b'eK ’u'I jh jK. n;hI jw/FK GftZyh

:'iBktK pDkT[Id/ ofjzd/ jK, fJj eoKr/, n"j eoKr/,

nkj pDktKr/, n"j pDktKr/. jk;'jhDh rZb fJj j? fe

n;hI toswkB ~ :kd jh BjhI eod/. n;hI phs/ eZbQ s/

nkT[D tkb/ eZbQ dh fuzsk ’u toswkB ~ ]okp eo

p?md/ jK.

Bk nshs ftu ftuo' ns/ Bk jh GftZyh :'iBktK

iK ebfgs ysfonK pko/ T[bM/ oj'. ftFt-gqf;ZX

wkBth u/sBk

b/ye n?wo;B fbydk j?, “i' e[M th s[jkv/ e'b'I j'

;edk ;h, s[;hI ehsk j?. eJh rbshnK, p/te{chnK s/

p/j{drhnK th ehshnK jB. fJBQK ~ S/sh s'I S/sh G[Zb

ikT[. eZbQ BtK fdB uVQ fojk j?. fJ; dk nkozG pV/

T[sFkj Bkb eo'.” eo'VK b'e nfij/ jB, fijV/ fJ;

nk; ftu fiT[Id/ jB fe T[j GftZy ’u pV/ y[F s/ ;[yh

j'Dr/. T[j n;b ftu G'b/ jB feT[Ife T[j toswkB

gb, fijV/ T[BQK d/ jZEK ftu jB, nikJhI rtk oj/ jB

ns/ nfBFfus GftZy ftu ftFtk; gqrN eo oj/ jB.

T[j o;{b jw}ks't dh fusktBh G[Zb iKd/ jB, “i/

s[;hI toswkB ’s/ fg;s'b ubkT[r/ sK GftZy s[jk~

s'g Bkb T[vk d/t/rk.” pj[s/ b'e ihn toswkB ’u

oj/ jB, go fuzsk GftZy dh eoh ik oj/ jB.

pdfe;wsh ~ T[j toswkB dh wjZssk ~ ikBD-

;wMD s'I fJBekoh jB.

;kv/ pj[s/ d[ZyK dk ekoB nshs dhnK

vokT[DhnK :kdK ns/ GftZyh fuzsktK, fceo s/ vo

jB. fJ; ;ko/ e[M s'I puD dk fJZe' fJZe jZb j?,

toswkB ’i ihT[. ezw th eo' ns/ fJ; s'I gqkgs

fJt}kB/ ~ wkD' th. nZi dk fdB jh s[jkvk fdB j?

ns/ p?iKfwB co?IefbB nB[;ko “fJj nkT[D tkb/ d'

fdBK d/ pokpo j?.” nZi dh wjZssk ~ fdqVQQkT[D bJh

nzro/}h eth tov}toE nfseEBh nb`eko dh

;jkfJsk b?IfdnK efjzdk j?, “d; j}ko phs/ j'J/ eZbQ,

fJe nZi dh pokpoh BjhI eo ;ed/.” s[jkv/ f}zw/ b^rk

gjkV fiZvk ezw s[jk~ T[vhe fojk j?. fJ; bJh nkgD/

okj ’s/ fizBh ibdh j' ;edk s[o g?Dk ukjhdk j?.

Gkosh BkNe dk fgskwk ekbhdk; efj frnk j?,

“eZbQ i' phs frnk j?, T[j fJe ;[gBk j?, eZbQ i'

nkT[Dk j?, T[j fJe f]nkb j?, go nZi dk nkB`dwJh

pshs ehsk j'fJnk fdB, phs rJ/ eZbQ d/ ;[gfBnK ~

y[Fh Go/ ns/ nkT[D tkb/ eZbQ d/ f]nkb ~ T[whd

Gfonk pDk fdzdk j?. fJ; bJh nZi d/ fdB dk g{ok

nkB`d bT[.” toswkB dk ;d-T[g:'r eoB tkbk

wB[^y jh GftZy ~ puk ;edk j?. ikoi nkot?¦b fJ;

;ob ;ukJh ~ x[wk e/ g/F eodk j?, “fi; dk phs/

T[¦go fB:zsoD fojk j't/, T[jh GftZy ~ ezNo'b eodk

Page 7: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (7) i[bkJh-;s`po 2012

j? ns/ fijVk toswkB ~ ezNo'b ’u oZydk j't/, T[jh

phs/ ’s/ ezNo'b oZydk j?.”

GftZyh :'iBktK pko/ ftuko eoBh ns/ ;[u/s

ofjDk uzrh rZb j?, go GftZy dh fuzsk bk e/ toswkB

gbK ~ popkd eo b?Dk e'Jh nebwzdh BjhI j?.

pZfunK dh gVQkJh-fbykJh s/ f;js, T[BQQK dh T[fus

Nq/fB`r s/ g?oK ’s/ yVQk eoB, T[BQK d/ ftnkj ns/

nkgD/ ;t?wkD Gog{o ;[oZfyns p[Ykg/ dk }o{o gqpzX

eoBk ukjhdk j?, go jo t/b/ jh fJBQK pko/ jh ;'ud/

ofjD Bkb e'Jh th ;kXkoB ftnesh nZe-EZe, fyM

s/ d[yh j' iKdk j? ns/ fJ; ;fEsh dh fBozsosk Bkb

T[j fceo, fuzsk, nFKsh s/ vo Bkb rqZf;nk iKdk j?.

f;ZN/ ti'I T[; d/ wB'o'rK d/ fFeko j'D dk vo eJh r[DK

tX iKdk j?. n;hI fJj th ikDd/ jK fe GftZy pko/

;kv/ ftuko s/ nB[wkB pj[sh tkoh rbs ;kps j[zd/

jB. fJ; bJh i/ n;hI nshs s/ GftZy Bkb'I pj[sk

toswkB ~ ;wMD dk :sB eohJ/ sK fJj uzrk

oj/rk. phs/ s'I f;ZyDk ns/ GftZy-BeFk T[bheDk

uzrh rZb j?. ;{so fJj pDBk ukjhdk j?L “j[D” d/

ftu ihDkl phs/ s'I f;ZyDk s/ GftZy dh :'iBk

pDkT[Dh. i/eo s[;hI phs/ s'I BjhI f;Zyd/ ns/ toswkB

dh ;kofEe tos'I BjhI eod/ sK s[;hI GftZy dh

:'iBkpzdh th BjhI eo ;ed/. go :kd oZy'L phs/ s'I

;pe f;ZyDk j?, phs/ ’u y'J/ ofjDk BjhI. f;nkfDnK B/

fejk j?, “jo phfsnk fdB nkT[D tkb/ fdB dk

nfXnkge pD iKdk j?.”

d{o-nzd/F j'Dk uzrh rZb j?, gozs{ pj[s f}nkdk

d{o-nzd/Fh fuzsk, vo s/ T[dk;h g?dk eodh j?. fJBQK d/

gqGkt j/m nkfJnk wB[^y mhe c?;b/ BjhI b? ;edk.

fJ; bJh e[M eoB-pDB bJh toswkB ;wK jh ;G s'I

tZX wjZstg{oB j?. fJ; eEB ’u fJe nzsohth ;Zu

fJj th Fkwb j? fe ;kvk toswkB nshs Bkb B/fVT[I

i[fVnk j'fJnk j? ns/ fJ; B/ th GftZy dh p[Zeb ftu

;wk ikDk j?. fJ; bJh nshs ftu c/ok gkT[Dk ns/

nshs ftZu'I f;ZyDk }o{oh j?, go phs rJ/ ’s/ M'ok

BjhI. fJ;/ soQK uzr/o/ GftZy ftu v{zxk ftFtkF oZyd/

j'J/ uzr/oh f}zdrh d/ ;[gB/ b?D/ j[zd/ jB, go fBo/ ;[gB/

BjhI b?D/ jzz[d/ jB, T[BQK ~ ;keko eoB bJh eoVh

w[FZes th eoBh j[zdh j?. fJ; d/ Bkb jh fJj th }o{oh

j? fe toswkB d/ ;[y-nkokw uzr/o/ GftZy dh nk;

ftu th e[opkB BjhI eoB/ ukjhd/. nbpoN ekw{

nB[;ko, “GftZy gqsh ;jh y[ZbQfdbh fJj j? fe ;G e[M

jh toswkB ~ fdZsk ikt/.” ;' phs u[Ze/ dh fwZmh :kd

sk}h oZy'l e"VhnK-fcZehnK ~ G[Zb ikT[ ns/ ;[Bfjoh

GftZy ’s/ nkgDh pk}-nZy fNekJh oZy'. wjZstg{oB

fJj BjhI j? fe n;hI nkgD/ nshs iK GftZy pko/ eh

;'ud/ jK iK GftZy ~ fezM dk pDkT[Dk ukj[zd/ jK ;r'I

wjZst fJ; ;ZukJh ~ nksw;ks eoB ftu j? fe

GftZy ~ f;oiD-;ztkoB dh :'rsk s/ ;woZEk

toswkB ftu j[zdh j?. fJ; bJh toswkB pko/ ;'u',

toswkB ftu ftuo'-oj' ns/ toswkB ~ wkD'.

phs/ dh x'y-gVskb eo' ns/ fJ; s'I f;Zy', go

fe;/ j' u[Ze/ B[e;kB, p/fJ}sh iK w"s nkfd, fi; ~

s[;hI j[D mhe th BjhI eo ;ed/, ~ tko-tko nkgD/

wB-w;se ftu fbnkT[Dk s/ ;dk ;'uK ’u rbskB

ofjDk tX/o/ B[e;kBdkfJe j?. nzro/}h GkFk ’u fJe

nykD j?, “v[ZbQ rJ/ d[ZX dk M'ok Bk eo'.” i/eo fJ;

rZb ’s/ nwb ehsk ikt/ sK pj[s ;ko/ b'e fuzsk-o'r

dk fFeko j'D s'I pu ;ed/ jB. go ;kv/ pj[-frDsh

b'e iK sK G{sekb ’u fiT[Id/ jB iK GftZy ftu.

toswkB dh edo Bk eoBk ns/ fJ; d/ ;jh noEK ~

Bk ;wMDk th ;kvh ;wkfie s/ ;w{fje ;'u dk fJe

nzr s/ gSkD fuzBQ pD frnk j?. n;hI phs/ dhnK

ejkDhnK ftu jh yfus ofjzd/ jK ns/ toswkB ftu

g/F nt;EktK ~ fgSb/ eowK dk cb efj e/ toswkB

ftu nrb/ iBw ~ ;ztkoB ftu b^r/ j'J/ jK. ;wekbh

gb iK toswkB ;wK i' ;kv/ jZEK ftu j?, T[; dh

tos'I n;hI fpZbe[b jh BjhI eod/. ;kvh f}zdrh dk

fJe d[yKs fJj th j? fe n;hI toswkB ftu ftuod/

j'J/ th nshs dhnK szdK ’u T[bM/ ofjzd/ jK iK GftZy

dhnK x[zwD-x/ohnK ftu r's/ yKd/ ofjzd/ jK. ;k~

nfj;k; jh BjhI j[zdk fe toswkB jh ;G s'I

wjZstg{oB ;wK j?. n;hI ikB;B dh ;bkj nwb ’u

bkr{ BjhI eod/ fe “GftZy toswkB okjhI jh

yohfdnk ik ;edk j?.” toswkB dh ;[:'r-;[uZih

tos'I ns/ fwjBs eoe/ n;hI nkgDk GftZy fpjso

pDk ;ed/ jK. go ;kvk d[yKs fJj j? fe n;hI phs/ ;w/I

s/ nkT[D tkb/ ;w/I ftu e'Jh tZvk coe BjhI eod/.

;kvh fJ; ;'u-ftXh ~ do;kT[IfdnK Gkos d/ uofus

ek~B Fk;soh ;qh n?¦BHJ/H gkbehtkbk B/ fbfynk j?,

“FkfJd g{o/ ftFt ftu ;kvk jh fJe nfijk d/F j?,

fiZE/ nkT[D tkb/ fdB ~ th ‘eZbQ’ ns/ phs rJ/ fdB

Page 8: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (8) i[bkJh-;s`po 2012

~ th ‘eZbQ’ jh nkfynk iKdk j?.” n?vwzv poe

nB[;ko, “phfsnk j'fJnk eZbQ B;hjs d/ ;edk j?,

gozs{ s[jkvk nkT[D tkbk eZbQ “nZi” jh s?n eodk

j?.”

;kv/ pj[-frDsh b'e nshs Bkb fJ; jZd sZe

uzpV/ j'J/ jB fe fJ; ~ SZvD-SzvD dk BK sZe BjhI

b?Id/. fJ; fdFk ftu T[j ;'ud/ th gqshs BjhI j[zd/.

nshs, wB[^y dk uzrk fwZso j' ;edk j?, pFos/ fe fJ;

gk; e/tb gb-d'-gb jh o[fenk ikt/ ns/ T[j th

ed/-edkJhI. ukofb; n?¦cH e?Nfozr BK dk ftdtkB

efjzdk j?, “s[;hI ed/ th uzr/ eZbQ dh ekwBk BjhI eo

;ed/ i/eo s[;hI f;o\ phs/ j'J/ eZbQ pko/ jh ;'ud/

oj'r/.” nkT[ fJzrb?Iv d/ fJe gqXkB wzsoh bkfJv

ikoi dh f}zdrh dh fJe ejkDh fco ;[DhJ/. fJe fdB

T[j nkgD/ fJe fwZso Bkb ;?o eo fojk ;h. ;?o d/ Bkb

Bkb T[j nkgD/ p|hu/ d/ ;ko/ dotk}/ pV/ fXnkB

Bkb pzd eo fojk ;h. fJj t/y e/ T[; dk fwZso efjD

b^rk, “s[jk~ fJBQK ;ko/ dotkf}nK ~ pzd eoB dh

b'V sK e'Jh BjhI gqshs j[zdh.” bkfJv ikoi B/ T[¦so

fdZsk, “ih jK, go w?I nkgDk ;kok ihtB, fgSb/

dotk}/ pzd eofdnK jh pshs ehsk j? ns/ fJj j? th

pVk }o{oh. s[jk~ gsk j'Dk ukjhdk j? fe id'I s[;hI

dotk}k pzd eo fdzd/ j' sK s[jkvk G{s-ekb Gkt

phs frnk ;wK pkjo jh ofj iKdk j?. fco fJ; fgZS'I

s[;hI fJe BtK ihtB nkozG eo ;ed/ j'.” gqf;ZX b/ye

b"Irc?b' th fJjh ;bkj fdzdk j?, “GftZy ’s/ fJspko

ns/ fJ; dk pj[sk vo Bk oZy', nkgD/ phs/ ~ pj[sk

:kd Bk eo', fJ; ~ dZfpnk jh ofjD fdT[. e/tb

toswkB ftu ezw eoBk f;Zy'.”

toswkB d/ ;d-T[g:'r bJh fJe j'o ezw pVk

}o{oh j?. T[j j? fe ebfgs GftZyh ;wZf;nktK, n"eVK

s/ eFNK-w[;hpsK Bkb nkgDh toswkB f}zdrh ~

ed/ d[yh BjhI pDkT[Dk ukjhdk. ;tkb g?dk j[zdk j?,

feT[I BjhI GftZy pko/ ;soe-;[u/s ofjDk< fJ; bJh

fe ebfgs d[ZyK ekoB d[yh j' ikDk, e'Jh ;soesk

BjhI. fJBQK ftZu'I 95% B/ ed/ tk;sfte o{g rqfjD jh

BjhI eoBk. fco fJBQK d/ tkgo ikD dk vo jh ;kv/

toswkB ~ feT[I d[ZydkJh s/ p/;[nkd pDk d/t/< wjkB

Bktbeko pkb}ke dk eEB j?, “;kvh f}zdrh dhnK

G?VhnK s'I G?VhnK s/ pdfe;wsh tkbhnK xNBktK

ed/ BjhI tkgodhnK, go fJBQK dh g{ot ebgBk jh

;kv/ pj[s/ d[ZyK dk ekoB j?.”

phwk ezgBhnK fJ; g{ot ebgBk ekoB jh tX-

c[Zb ojhnK jB. wB[^y nkgD/ ihtB s/ f;js phwk fJ;

vo ekoB eotkT[Idk j? fe FkfJd T[; dh w"s ibdh

jh iK nukBe jh j' ikt/. nkgDhnK ehwsh uh}K dk

phwk th ebfgs d[oxNBktK ftu fJBQK d/ BFN j'

ikD dk ydFk jh j?. phwk ezgBh tkb/ MZN-gZN jo

uh} dk phwk eo b?Id/ jB. feT[I Gbk< T[BQK ~ gsk j?

fe fi; ;zGkth d[oxNBk s'I vodk j'fJnk fJj wB[^y

phwk eotk fojk j?, T[; B/ tkgoBk jh BjhI. i/ fJj

sZE iK eEB ;jh Bk j't/ sK e'Jh phwk ezgBh th ;cb

Bk j't/ s/ ;kohnK dk jh fdtkbk fBeb ikt/. go fJ;

ebfgs s/ d{o-d[okv/ d/ ebfgs vo s'I bkG

T[mkT[IfdnK fJj ezgBhnK nopK o[gJ/ d/ w[Bk\/ jo

toQ/ ewk ojhnK jB.

gq;zB b`wh T[wo dk fJe ok} fJj j? fe ;kvk wB-

w;se p/b'V/ ftukoK, fceoK s/ fuzsktK s'I w[es j't/.

nB/eK ftnesh nfij/ jB fijV/ fe;/ Bk fe;/

ebfgs w[;hps d/ nk g?D dk f]nkb wB-w;se

ftu b? e/ ftuod/ jB ns/ ;dk jh vod/ ofjzd/ jB.

fJj b'e ;dk jh p/u?B s/ d[yh ofjzd/ jB. jo gb GftZy

pko/ ;'ud/ ofjDk, ;ehwK pDkT[Id/ ofjDk, Ykj-T[;ko

eod/ ofjDk ns/ ekbgfBe d[ZyK ekoB d[yh ofjDk

e/tb s/ e/tb gk|bgB j?. ;kvhnK e/tb ;'uK s/

fceo ;kv/ GftZy ~ BjhI pdb ;ed/, ;r'I ;kv/

toswkB gbK ~ d[ZydkJh pDk fdzd/ jB. fJ; bJh

uzr/o/, T[u/o/ s/ ;[oZfyns GftZy bJh toswkB ftu

Gog{o ezw ehsk ikt/ s/ Bkb dh Bkb toswkB gbK

~ g{oh soQK wkfDnk ikt/. nbpoN nkJhB;NkJhB

efjzdk j[zdk ;h, “w?I ed/ GftZy pko/ BjhI ;'udk. fJj

pj[s ibdh nk iKdk j?.” fJ;/ bJh nzro/}h eth s/

BkNeeko F?e;ghno fusktBh fdzdk j?L “nZi dk

w"ek fJZXo-T[¶Xo xz[w e/ r[nk fdT[, eZbQ ~ th T[jh

rZb j't/rh ns/ fco j'o f}nkdk ;[;sh nkt/rh.”

toswkB gbK ’u Gog{o o{g ftu fet/I ihthJ/<

T[¦so ’u fejk ik ;edk j?. (T) nkgD/ f}zw/ b^r/ ezw

g{oh sBd/jh Bkb eoB d/ Bkb-Bkb e[M Bk e[M

f;oiDkswe ezw }o{o ehsk ikt/. fJ; bJh “fijVk

ezw s[;hI nZi eo ;ed/ j', T[; ~ eZbQ ’s/ Bk SZv'”

Page 9: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (9) i[bkJh-;s`po 2012

(co?IefbB). :kd oZy', ezw bJh s[jkv/ gk; e/tb nZi

dk fdB jh j?. “eZbQ eoKrk, eZbQ eoKrk.” nfijh rZb

wB[^y ~ BjhI eoBh ukjhdh. wB[^y d/ eZbQ ~ e"D

ikDdk j?< i/eo nZi jZE'I fBeb frnk sK pkeh e/tb

gSsktk jh ofj ikt/rk. gzikph d/ gqrshtkdh eth

pktk pbtzs nB[;ko L

BjhI w"s B/ id fe, fJe gb th d/Dk,

sK fJe gb th nkgDk, j? feT[I w"s eoBk<

(n) fe;/ dk jZe Bk wkfonk ikt/ ns/ fe;/ dk p[ok Bk

;'funk ikt/. (J) b'Vtzd dh jo ;zGt wdd eo'.

(;) ;dk o[ZM/ oj' s/ wB-w;se ~ sDkT[ s'I w[es oZy'.

(j) f}zdrh ~ wkD' th. (e) wB^[yh ;dr[DK ~ nwbh

f}zdrh ’u bkr{ ehsk ikt/. nfijk eoB Bkb GftZy

nkgD/ nkg jh pj[s tXhnk j' ikt/rk. GftZy ~

uzr/ok s/ nkB`dwJh pDkT[D dk e/tb fJe jh Yzr j?L

toswkB gbK s/ xVhnK ~ y[Fh-y[Fh fvT{Nh

fBGkT[IfdnK pshs eohJ/. nrbh dhtkbh wBkT[D

dhnK ;ehwK Bkb'I toswkB wBkT[ s/ nkB`d bT[.

:kd oZy' fe phfsnk j'fJnk eZbQ ;[gB/ s'I S[ZN e[M th

BjhI j? ns/ nkT[D tkbk eZbQ e'oh ebgBk tKr j?, go

uzrh soQK fpskfJnk j'fJnk nZi phs/ j'J/ jo/e eZbQ ~

;[y dk ;kXB pDk fdzdk j? ns/ nkT[D tkb/ jo/e eZbQ

~ ;kofEe pDk fdzdk j?. n;hI nkgDk nshs spdhb

BjhI eo ;ed/. gozs{ n;hI nkgDk toswkB GftZy dh

fuzsk eofdnK spkj eo fdzd/ jK. n;b ’u toswkB

gbK ’u ihD tkb/ b'e jh tXhnk fiT[Id/ jB ns/ T[j

f}zdrh ~ wkDd/ jB. fJ; bJh nZi dh ;[:'r tos'I

eo', ;cbsk bk}wh s[jkv/ g?o u[zw/rh. ftbhnw

nk;bo B/ :/b :{Bhtof;Nh ftu p'bfdnK fejk ;h,

“phs/ ~ G[Zb ikT[, g[okD/ rVQ Bk g[ZN'. phs/ d/ Gko ~,

GftZy d/ p'M ’s/ b^d e/ nZi d/ ;\o ’s/ ik oj/ seV/ s'I

seV/ pzd/ d/ g?o th bVyVk iKd/ jB. phs/ eZbQ ns/

nkT[D tkbh Gbe dh :kd ~ fdqVQsk Bkb G[bkfJnK

jh ;[y s/ u?B j?. eZbQ e'Jh BjhI j?. wB[^y-wkso dh

w[esh dk fdB nZi jh j?. GftZy dh fuzsk bk e/ nkgDk

nzdo rkbD Bkb ;ohoe s/ wkBf;e d't/I FeshnK

BFN j' iKdhnK jB. fBopbsk s/ eb/F edw-edw

’s/ fuzsk ftu rqZ;/ pzfdnK dk fgZSk eoB b^r iKd/

jB. phs/ ns/ nkT[D tkb/ ;w/I ~ G[Zb e/ nZi ns/

e/tb nZi d/ u"frod/ ftu ihD dk :sB eo'.”

nZi d/ fdB e/tb nZi pko/ jh ;'u-ftuko eo'.

;kvh f}zdrh ;fezNK, fwzNK, xzfNnK, fdBK, j\fsnK,

wjhfBnK s/ ;kbK ftu tzvh j'Jh j?. fJ; bJh e/tb

nZi d/ fdB pko/ jh ;'uDk ukjhdk j?. nZi dhnK

;wZf;nktK s/ nZi d/ ezwK tZb¥gqsh jh nkgDk fXnkB

e/Idfos eoBk ukjhdk j?. nkw eoe/ nkw wB[^y

“j[D¥toswkB” ftu ftuoB dh EK iK sK nshs ’s/

frb/-fFeftnK ftu iefVnk ofjzdk j? iK T[j GftZy

dh fuzsk eodk ofjzdk j?. T[j M{odk ofjzdk j? fe fJ;

soQK j' iKdk iK Bk jz[dk sK fezBk w}k ;h iK i/eo fJ;

soQK j' ikt/ sK w}k nk ikt/. nfijk

;'ufdnK¥eofdnK T[j d' p/VhnK ’u ;tko j' iKdk j?.

T[; dh fJe b^s nshs ns/ fJe GftZy ’u ejh ik

;edh j? ns/ n;b ’u p/Fehwsh toswkB ~ G[Zb

iKdk j?. toswkB gb, b`x oj/ ;w/I ns/ nZi d/ fdB ~

w}p{sh Bkb geV bT[ ns/ fJ; ftZu'I tZX s'I tZX

gq;zBsk gqkgs eoB dk :sB eo'. fJj sZE ikD bT[

fe nZi d/ fdB B/ w[V ed/ BjhI nkT[Dk. n;b ’u

nkb/-d[nkb/ tkgo oj/ ~ fXnkB ’u oZyfdnK ;k~

c'e; jh toswB ’s/ eoBk ukjhdk j?. f}zdrh d/ ezw

s/ nkB`d ~ eZbQ (GftZy) ’s/ Bk gkT[. nZi ihT[.

toswkB ’u ihT[. :kd oZy' s[jkvh f}zdrh ’u nZi dk

fdB ;G s'I wjZstg{oB j?. g{ohnK pkjtK y'bQ e/ fJ;

dk w}p{sh Bkb ebktk Go bT[. ekoB< eZbQ i' phs

frnk j? ns/ ;dk bJh nkgDhnK xkNK-ew}'ohnK,

rbshnK, G[ZbK s/ FzektK Bkb, nkgDhnK ;w[ZuhnK

;ktXkBhnK s/ uofus fusktBhnK Bkb ns/

nkgDhnK ;kohnK ;cb ;zGktBktK Bkb phs frnk

j?. nkT[D tkbk eZbQ nkgD/ nzdo noEg{oB

;zGktBktK ;w'Jh p?mk j?. fJ; Bkb ;kvhnK nkT[D

tkbhnK eJh fJZSktK, nkFktK s/ ftFtk; i[V/ j'J/

jB. go fJj nkT[D tkbk eZbQ ;kvh gj[zu s'I pkjo j?.

n;hI sd/ jh ikrKr/, id'I eZbQ dk ;{oi uVQ/rk. fJ;

soQK ;kv/ gk; nZi dk fdB jh pudk j?. fJ; bJh

nkgD/ wB-w;se ~ e/tb s/ e/tb nZi ’s/ jh

e/Idfos eo', sd jh f}zdrh ;[yh s/ nk;kB j't/rh,

;cbsk j'o ;[fBFfus ns/ gqkgshnK j'o T[¦xVthnK

j' ikDrhnK.

Y

Page 10: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (10) i[bkJh-;s`po 2012

;t? u/sBk dh d{ih g"Vh - fXnkB ebk

vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh

Gkosh gozgok ftu ;zg{oB F];hns dh xkVs

bJh ;'bQK ebktK ftu'I d{ih ebk ‘fXnkB ebk’ j?.

fXnkB ebk iK fXnkB brkT[Dk nkgD/ nkg ftu

fJe Fesh j?. wjkB e'F d/ eosk B/ fXnkB d/ noE

ehs/ jB, “fe;/ t;s{ ftu ftqZs dk fbtbhB j'Dk,

uko/ gkf;UI wB ~ o'e e/ fJe ftF: ’s/ fNekT[D dh

fWnk, nzsjeoD ftu fe;/ t;s{ dk gqsZy Gkt.”

fJ;/ soQK frL feogkb f;zx ih B/ ‘;w noE e'F’

ftu fXnkB d/ ;w noEh Fpd¸ fynkb, ns\,

s;Zto, y:kb, stZi', XkB s/ X:kB fdZs/ jB. j[D

nkgK ;z;koh sb ’s/ ftuko eohJ/ sK nkw wB[^y dk

fizBk e[ fi; gk;/ fXnkB jz[dk j?, T[Bk e[ jh T[; dk

frnkB jz[dk j?. fi; F]; dk fXnkB v{zxk s/ rzGho

j't/rk, T[; dk frnkB th rfjok s/ gqGktFkbh

j't/rk.

;kv/ ;wki ftu nkw s"o ’s/ id e'Jh ;{uBK d/Dh

j't/ iK }o{oh rZb ;wMkT[Dh j't/ sK fejk iKdk j? fe

fXnkB Bkb ;[D' ih. fJj th rZb ftuko dh wzr eodh

j? fe ;kv/ ;wki dk pj[sk fjZ;k fXnkB ebk s'I p/]po

j?. rfjok fXnkB Bk j'D eoe/ jh ;kvk d/; pj[shnK

;wZf;nktK ftZu T[bfMnk j'fJnk j?. d{ik gk;k d/yhJ/

sK Beko{ s/ wko{ fe;w dhnK rZbK ftu pE/fonK dk

fXnkB j? go T[;ko{ gZy s'I ewh j?. y?o nkgDk ftFk

;z;koe j[zdk j'fJnk th ftneshrs j?. ;t? pko/ u/sB

j'Dk ftneshrs ftek; j? go e'Jh ;t? pko/ fJ; soQK

;'u/ sK ;wkfie ftek; j? feT[Ife fJe-fJe dh

fJekJh Bkb jh sK ;wki pDdk j?. fe;/ ;wki dk

;[Xko iK ftrkV ;dk jh fJe dh fJekJh T[¦go fBoGo

jz[dk j?.

j[D ;t? ~ u/sB eoB bJh ‘fXnkB ebk’ eh

:'rdkB gkT[Idh j?. gfjbh rZb ;kvk ;kok frnkB sK

fXnkB T[go jh e/Idos j?. fizBk frnkB T[BK fXnkB

ns/ fizBk fXnkB T[BK jh frnkBHHH. pj[sh tko nkw

wB[^y j'o ;G pko/ ikDdk j? go nkgD/ nkg pko/ pj[s

E'VQk ikDdk j?. i/ eo ;t? ’s/ fXnkB j't/ sK nkgDh

Fesh s/ nkgDhnK ewhnK dk gsk j't/rk. ;t? dk

fXnkB Bk j'D eoe/ jh pj[fsnK dk ihtB ftnoE

ubk iKdk j?.

fXnkB fe;/ th y/so dk j't/, gqkgsh T[jh

fJB;kB eodk j? i' fXnkB Bkb ekoiFhb j[zdk j?.

Grs epho ih dk c[owkD j?, “;' fXnkB[ Xoj[ fi

pj[fo B XoBk” Gkt n?;k fXnkB Xo' fe pko-pko

fXnkB Bk XoBK gt/ s/ fposh yzvs Bk j't/. fXnkB

fJe nfGnk; j?. fJj jo f;fynkoEh s/ ;fs wkor d/

gKXh bJh tZvh :'rsk j?. fXnkB d/ bJh brB-;"Ie-

fjzws-;kj; s/ ;wofgs GktBk dk j'Dk }o{oh j?.

fXnkB nkgDhnK frnkB s/ eow fJzdqhnK ~ fJekro

eoBk j?.

;kv/ gzi frnkB fJzdq/ jB, fiBQK dk ;pzX Fpd-

;goF-o{g-o;-rzX Bkb j?. Fpd dk ;zpzX ezBK Bkb,

;goF dk uwVh Bkb, o{g dk nZyK Bkb, o; dk }[pkB

Bkb ns/ rzX dk Bk;e Bkb j?. fJj gzi frnkB fJzdq/

jB. fJ;/ soQK gzi eow fJzdq/ jB, “jZE, g?o, w{zj, r[dk

s/ fb```r” fJBQK ~ ;E{b eow fJzdq/ fejk iKdk j?. gfjb/

gzi frnkB fJzfdqnK ~ ;{yw fejk iKdk j?. j[D fXnkB

ebk eh j?< fe nkgDhnK frnkB s/ eow fJzdqhnK ~

fJekro eoBk j?. T[vd/ j'J/ wB o{gh gzSh ~ j'V e/

fJZe gk;/ bkT[Dk j?. fJ; ;zpzXh ukDeh: Bhsh ftu

th pj[s ;[zdo T[dkjoB j? fe id prbk fFeko eodk

j? sK nkg T[j SZgV iK ;o'to ezY/ Eb ’s/ pfjzdk j?

go fFeko ib ’u'I eodk j?. go T[;dk fFeko eoB dk

Yzr eh j?<

fJzdqh ;rb ;w/N e?, pe fiT[I bkr? fXnkB>

;wK gkfJ u{e/ BjhI, ;' okik p[ZXhwkB>

fJE/ Gkt noE ;wMD dh b'V j? fe prbk

nkgDhnK ;G frnkB s/ eow fJzdqhnK ~ fJe eoe/

fXnkB bkT[Idk j? s/ id fFeko geVdk j? sK fco

fBFkBk gk;/ BjhI iKdk. noiB dk wZSh dh nZy #u

n;hI gfjb/ nze ftu ‘frnkB ebk’ pko/ ftuko ehsh ;h, fi; sfjs n;hI ikfDnK fe wB[Zy ;ko/ ihtK ftu'I

i/eo ;q/FN sK f;o\ frnkB eoe/ j?. ;'bQK ebktK ftu'I j[D g/F j? d{ih g"Vh - fXnkB ebk. ¸;zgkde

Page 11: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (11) i[bkJh-;s`po 2012

Y

sho wkoBk fXnkB e/Idos eoB dh jh ebk j?. fJ;/

soQK fdwkrh Fesh dk d{;ok Bkw fXnkB Fesh jh sK

j?.

fXnkB ;jh fdFk, ;jh edw, ;jh u'D, ;jh

fJokdk, ;jh Bhns s/ ;jh T[dw dh T[wzr eodk j?.

fJe;[osk s/ fJe;kosk fXnkB ebk dk w{b nXko j?.

fXnkB fJe p[Mkos th j?, ‘p[ZfbQnk oZp dk eh gkT[Dk,

J/Xo'I g[ZNDk s/ T[Xo bkT[Dk.’ fJ; bJh fXnkB ebk

fJe n;hw Fesh j?. fJe uzrk nfGnk; j?. fe;/ y/so

dh gqkgsh bJh nfGnk; }o{oh j?. ;t? pko/ ikBDk s/

fco ekoiFhb j'Dk ihtB dh gqkgsh j?.

nekdfwe ;zeN dh gSkD

fJ; rZb #s/ jo e'Jh ;fjws j? fe ;kv/ d/F ftubk

;zeN ;op-ftnkgh Gkt ihtB d/ ;ko/ y/soK se c?fbnk

j'fJnk j? ns/ fJT[I nekdfwe y/so th fJ; ;zeN s'I w[es

BjhI. ftfdne gqDkbh ftu nkJh froktN iK fJ; d/ ;w/I

s'I gSV ikD pko/ uouk ne;o j[zdh ofjzdh j? s/ fJ; d/

;[Xko bJh eJh soQK d/ ;[Mkn fdZs/ s/ nwb #u th fbnKd/

rJ/ jB. fco th fJj ;fEsh ni/ ;zs'yiBe BjhI nkyh ik

;edh feT[Ife fJ; y/so ftu siop/ sK eJh gqeko d/ j'J/

s/ j' oj/ jB go fe;/ B/ th toswkB b'VK dh g{osh eo

;eD dh ;woEk dk gqrNktk BjhI ehsk.

nekdfwe ;zeN dhnK fBFkBhnK eh jB< e[M sK

n?B ;gFN o{g ftu jh fdykJh fdzdhnK jB fit/I

ftfdnkoEhnK, nfXnkgeK s/ j'o ;p`Xs eowukohnK

dhnK ne;o j[zdhnK jVskbK, ib;/, ib{; ns/

:{Bhtof;Nh s/ ekbiK d/ e?IgK T[go j'D tkbh fjz;k s/

r[zvkrodh, ftfdne ;?FBK dk gSVBk, gqhfynktK ftu

rbs ;kXBK dh tos'I, oki;h dyb nkfd. fJj B[e; J/B/

gZe rJ/ jB fe gqpzXeh y/so ftu c?b/ fGqFNkuko tKr fJj

ftfdne gqDkbh dk nfBZyVt/I nzr pD rJ/ ikgd/ jB.

Bshi/ ti'I ;kvhnK ftfdne :'rsktK j[D o;wh

ekotkJh pD e/ ofj rJhnK jB. fJjh ekoB j? fe T[j

B"itkB fiBQK B/ ftZfdnk gqkgs ehsh j[zdh j?, T[j th nZX

gVQ/ fij/ brd/ jB. w"fbe s/ ;[szso ;'uDh, i' ;[oZfyns

ftnesh dk fJe gqw[Zy r[D j[zdh j?, dh brGr nDj'Id jh

B}o nk ojh j?. :[te :[tshnK th x;hnK fgNhnK bhjK

#s/ s[oB iK nkX[fBesk d/ BK #s/ froktNg{oB gZSwh

edoK-ehwsK ngDkT[D se jh ;hws s/ ;zs[FN B}o

nkT[Id/ jB. i/ fes/ n;zs[FNsk j? th sK T[j e'Jh BtK

pdb ;'uD dh EK Ykj{ fe;w dh j? fi; Bkb bkG dh EK

jkBh jh j[zdh j? ns/ fJj pj[s ;koh T[;ko{ Fesh d/ nikJhI

ikD dk ekoB pDdh j?.

go nekdfwe y/so dk ;G s'I tZvk ekoB fJ; d/ w[y

nkXko Gkt nfXnkge tor Bkb ;zpzXs j?. ni'ehnK

gq;fEshnK nB[;ko nfXnkge, yk; eoe/ ekbiK s/

:{Bhtof;NhnK d/ nfXnkge uzrhnK sBykjK b?Id/ jB

ns/ T[jBK T[go ezw dk Gko th ekch xZN j?. go fJ; d/

pkti{d eh T[j nkgD/ feZs/ Bkb g{oB fBnK eod/ jB< eh

T[j y[d BthI ;'u s/ frnkB d/ g;ko nB[;ko ;w/I Bkb

s[od/ iK s[oB dh fJZSk #s/ gq:sB eod/ jB< eh T[j

T[fus p"fXe fwnkoK d/ wkbe jB< eh T[jBK ~ nzso-

nB[Fk;Bh nfXn?B dh b'V wfj;{; j[zdh j?< eh T[jBK ~

ni'e/ :[teK dhnK wkBf;e b'VK s/ ;wZf;nktK ftu

fdbu;gh j?< fJj ns/ nfij/ j'o doiBK ;[nkb jB fiBQK

pko/ u/szB j'Dk jh nfXnkgeK ~ nkgD/ feZs/ gqsh ;[fjod

pDkT[Idk j?. go nc;'; dh rZb fJj j? fe ;" #u'I 90

nfXnkge T[go'es b'VK gqsh u/szB jh BjhI jB, fJjBK

bJh :sBFhb j'Dk sK fJe gk;/ fojk. :{Bhtof;NhnK dk

nekdfwe fwnko jh d/F d/ p"fXe fwnko s/ gqkgshnK dk

;{ue j[zdk j? ns/ fJj fBFu/ jh :{Bhtof;Nh nfXnkgeK

dh nkgDh ftdtsk #s/ fBoGo eodk j?. ftdtsk dh

;gZFN fJj gSkD j? fe e'Jh ftdtkB nkgD/ g{opb/

frnkB dk fezBk e[ Gzvko ;w'n ;fenk j?, frnkB d/ fBs

g;od/ y/soK Bkb T[; dk fezBk e[ ;zgoe j?, T[j fdB d/

fezB/ xzN/ nfXn?B s/ y'i ftu bkT[Idk j?, T[; ~ nkgD/

y/so dhnK ;wekbh ;wZf;nktK dh fezBh e[ ikDekoh j?

ns/ T[j fJjBK ;wZf;nktK d/ jZb bZGD bJh fezBk e[

fuzss s/ gq:sBFhb j?. pj[frDsh sK nfXnkgeg[D/ ~

fJe ;[y ofjD/ feZs/ ti'I ;wM e/ nkb; s/ p"fXe yV's d/

fFeko j' u[e/ jB. nfij/ nfXnkgeK d/ gVQkJ/ ftfdnkoEh

fezB/ e[ ;[u/s, ;[i'r s/ p"fXe :'rsktK d/ wkbe j' ;ed/

jB< gqsZy ~ gqwkD dh b'V BjhI. Gkt/I j'o ;wZf;nktK th

e'Jh xZN wjZstg{oB BjhI go ;kvh ;wM ftu nekdfwe

y/so dk w[Zy ;zeN nfXnkge tor tb'I nkgD/ w{b wB'oEK

~ nDr'fbnk eoe/ fBZe/ fBZe/ wjZstjhD w;fbnK ftu

T[bM ikDk j?. eh T[jBK ~ nkgDh fJ; ;fEsh dh gSkD

s/ nfj;k; j?<

(fgzrbtkVk ;[;kfJNh, nzfwqs;o tb'I Skgh g[;se

@nfXnkgeK d/ eosZt# g[;se ftu'I)

Page 12: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (12) i[bkJh-;s`po 2012

nkU wkBt s'I wjKwkBt pDB dh :ksok

nko`G eoe/ fJ; Xosh bJh todkB pDhJ/

vkH d/ftzdo ;?\h

;{u? Gkv? ;ku[ ;wkt?

ftob/ ;{ukukoh> ;qh r[o{ BkBe d/t

jo nkdwh ~ gqfeosh tZb'I n}kdh dh dks fwbh

j'Jh j?. fJ; n}kdh ;dek T[j nkgDh u/sBk ~ T[go

tZb th fbik ;edk j? ns/ Bhu/ tZb th v/r ;edk j?.

e[dos tZb'I fwbh fJj n}kdh T[;~ jw/Fk vktKv'b

eo oZydh j?. coK; d/ gqf;ZX fuzse iK gkb ;koso B/

wZb'wZbh fwbh fJ; n}kdh ~ nkdwh dh ;G s'I tZvh

w[Feb nkfynk ;h.

nfjw sZE fJj j? fe nkdwh e'Jh ;fEo t;s{

BjhI. ;'uK, fposhnK, FeshnK jw/Fk rsh eodhnK

ofjzdhnK i/ fJBQK ~ T[go tZb ftek; :ksok Bk

eotkJh ikt/ sK fJBQK dk BhtkDK tZb ;oeBk :ehBh

pD iKdk j?.

iowB d/ pj[s tZv/ fcbk;\o \o?vfoe Bhs;/ B/

id'I T[BQhIthI ;dh dh g{zihgsh iwks ~ t;s{nK wro

nzBQ/tkj d"V brkT[IfdnK t/fynk ;h sK T[; B/ fJ;

iwks ~ b`r{oK dh iwks n?bkfBnk ;h, nfij/ b`r{o

fijV/ fJe d{i/ d/ w'fYnK ’s/ ;tko j' e/ fuZeV ftu

XZ;d/ ofjzd/ jB. jo e{V/ eoeN ftu'I bkG b^GD dh

e'fFF eod/ fJBQK b'eK ~ T[;B/ u/sBK dh ezrkbh

fJeZmh eoB tkb/ b'e nkfynk ;h i' ed/ th fgqEth

bJh todkB BjhI pD ;ed/. fJ;/ ;fEsh ~ Fqh r[o{

BkBe d/t ih d/ FpdK ftu d/yhJ/L

nzdo[ ykbh gq/w fpB[

Yfj Y/oh sB[ Sko[> (f;oh, 62)

;[fJBk, o[gk ;zuhn?,

XB[ ekuk fpy[ Sko[,

;kj[ ;dkJ/ ;zfu XB[,

d[fpXk j'fJ y[nko[> (okwebh, 937)

oki[, wkb[, o{g[, ikfs, i'pB[, gzi/ mr,

J/Bh mrh ir[ mfrnk, feB? B oyh bi>

(wbko, 1288)

wkb e? wkD?, o{g eh ;'Gk,

fJs[ fpfX iBw[ rtkfJnk> (f;oh, 24)

;ZfGnksktK d/ fJfsjk; rtkj jB fe gdkoEK

dh p/fJzsjk jk;bhns eoe/ th fJj b'e tZX s'I tZX

gkg eh izR fbnkT[D tkb/ ‘pkpo’ s/ iK fco osB

ftrkVB tkb/ e[Zs/ ‘b'Xh pkdFkj’ (pkpopkDh, r[o{

BkBe) jh pD ;e/ jB. fJehthI ;dh ftZu th ikoi

p[F s/ ;dkw j[;?B tor/ gkg eh izR fbikD s/ osB

ftrkVB tkbh wZXekbh fefonk jh d[jokT[Id/ t/y/ ik

;ed/ jB. fJj fefonk nfijk ;okg j? i' u/sBk d/

ftek; Gkt wjKwkBth :ksok s'I tKMh jo ;ZfGnsk

~ MZbDk g?Idk j?.

nzXh e`wh nzX[ wB[,

wfB nzX? sB[ nzX[

fuefV bkfJn? fenk Ehn?,

iK s[N? gEo p`X[>

(wbko, 1287, ;qh r[o{ BkBe d/t ih)

T[go s'I b? e/ Bhu/ se g;odk fJj ;okg id'I

ftneshrs s/ gfotkoe toskfonK b^rdk j? sK

bkeoK ftu ;'B/ uKdh d/ mheo/ iwQK eoB dh d"V

b^rdh j?, xoK ftu fgnko dh pikfJ uwed/ gZEo Go/

iKd/ jB, sBkT[ Go/ p'X ofjs ;ohoK T[go jo soQK dk

pBktNhg[Dk T[b^dD dhnK e'fFFK ehshnK iKdhnK

jB. E'VQ/ pj[s/ \oe Bkb fJ;/ F/qDh ftu T[j b'e th

Fkfwb j' iKd/ jB i' tXhe feskpK d/ gkm oNB

T[¦uhnK T[gkXhnK ns/ tZv/ g[o;ekoK dh gqkgsh d/

jzekoK ~ nkgDh fgZm T[¦s/ T[b^d e/ T{m pDB se

iowB d/ ftFt gZXoh fcbk;o dk wkBt s'I wjKwkBt dk ;zeN, w{b o{g ftu wB[Zyh dh n;bh nk}kdh dh

rZb eodk j? s/ T[j j? - @nkgDh gqfWsh ftu ofjDk, Bk e/ fdykt/ ftu.# fJ; ;zebg ~ bVhtko g/F eoB dk

nkozG fJ; b/y ns/ g[;se dh G{fwek s'I eo oj/ jK. -;zgkde

Page 13: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (13) i[bkJh-;s`po 2012

f;wN e/ ofj iKd/ jB. ;kv/ ;fwnK ftZu tZvk d[yKs

fJj tkgfonk fe ;kvk f;Zfynk ftjko th gdkoEe

pk}hro pDkT[D se jh ;[zrV e/ ofj frnk j?. fJBQK

;G ;fEshnK ftu feos, ;[uZisk, f;oiBk, ;zt/dBk,

;'u F[ZXsk, u/sBkswe T[¦usk, ;ZukJh, r"otsk,

fBowkD-;[zdosk, ;kj;h wk;{whns fij/ nkB``d

wkorh tosko/ jkFhJ/ ’s/ XZe fdZs/ iKd/ jB. nfijhnK

;fEshnK ftu wjKwkBth g?|kw jh wB[^y ~ T[;d/

n;b X[o/ Bkb i'V ;ed/ jB.

fJ; rZb ~ j'o ;gZFNsk Bkb nB[Gt eoB bJh

wjKfoFh noftzd j'oK dk ‘nfswkBt’ ;zebg t/fynk

ik ;edk j?. T[j wkBt-wB ~ nfrnkBsk dk fFeko

;wMd/ jB, i' d[ZyK dk fBowkD eoB s'I f;tk e[M th

BjhI eodk. fJ; bJh wB s'I nZr/ nfs-wB dh

ntZ;Ek se gj[zu e/ i' e'Jh nfswkBt pDdk j?, T[j

jh n;b noEK ftu fgqEth bJh efbnkDekoh ;kps

j[zdk j?. ;t?ekp{ dh Fesh Bkb ;zgzB s/ nksw i/s{ j'D

eoe/ nfswkBt jh d/F, e"w s/ ftFt dh ;[uZih

nrtkJh eo ;edk j?.

gqf;ZX dkoFfBe por;K dh f;oiBkswe ftek;

GktBk ~ th fJ;/ wB'oE dh fXo pDkfJnk ik ;edk j?

fi;B/ :zsotkd d/ g[oi/ pD u[Zeh wB[^y iksh ~ F[G

f;oiBkswe ekoiK dk ;[B/jk d/ e/ T[u/oh, uzr/oh s/

pbtkB ihtB Fesh dh f;oiBk tZb ftek; eoB dk

ftebg fdZsk ;h.

pj[s ;ko/ tosko/ jB fijV/ wB[^y dh u/sBk T[go

e'Mk Gko T[b^d e/ T[;~ gqfsgb p"D/gD tZb Xe/b oj/

jB. fJj Gko ukj/ gozgoktK dhnK t/bk ftjk u[ZehnK

BhshnK d[nkok gkfJnk ik fojk j't/, ukj/ g[ikohnK

dh d[orzX d[nkok, ukj/ eEktkueK dh s'skoNBh

d[nkok, ukj/ ftdtkBK dh feskph i[rkbh d[nkok,

ukj/ Fpdh nmy/bhnK eoB tkb/ nB[Gt ftj{D/

b/yeK dhnK Bg[z;e fbysK d[nkok, ukj/ b[N/oh

g{zihgsh fposh d[nkok, ukj/ fgZ;{nK tKr B;b

tXkT[D tkb/ p[ZXhjhD i'fVnK dh dfodosk d[nkok,

ukj/ p/ofjw okiBhseK dh o'rh pKdotkdh gj[zu

d[nko. fJ; p"Dktkdh fefonktK T[go B}o oZy e/

fJBQK dk jo gZy'I Nkeok eoBk wjKwkBth okjK d/

gKXhnK bJh w[ZYbk \o} pD ikDk ukjhdk j?.

fJ; gZy s'I ;k~ ;kv/ r"otFkbh r[o{ ;kfjpkBK,

GrsK, :'fXnK dhnK g?VK s'I tkfe\ j'Dk gt/rk fizBQK

B/ wjKwkBth okj f;oi/. WKshnrBh wjKwkBth

u/sBk dh n;b gSkD j[zdh j?. iksgks dh d[orzX

\?bk oj/ gzvsK ~ epho ;kfjp d[nkok fJj nkyDkL

i" s{` pqkjwD pqkjwDh ikfJnk>

sT[ nkB pkN ekj/ Bjh nkfJnk>

Grs Bkwd/t d[nkok fjzd{nK s/ s[oeK dh jzekoh

frnkBjhDh ;fEsh tZb fJFkok eofdnK nkyDkL

fjzd{ nzBQk s[oe{ ekDk>

d[jk s/ frnkBh f;nkDk>

;[Zsh u/sBk tkb/ frnkB ftj{D/ b'eK ~ r[o{

BkBe d[nkok xkj-c{; Bkb GohnK b'EK nky d/DkL

nzXh o:fs frnkB ftj{Dh, Gkfj Go/ w[odko[>

Xow-y/so d/ wkBsk gqkgs nB;oK dk j"bkgD

fdykT[IfdnK ;kJhI p[ZbQ/Fkj d[nkok fJj nkyDkL

mkeo Bkb'I mheo uzrk, pkjwD Bkb'I e[Zsk.

w[ZbK Bkb'I e[ZeV uzrk fijVk w[be irkt/ ;[Zsk.

r[o{ r'fpzd f;zx d[nkok gZe/ w[;bwkB nytkT[Id/

FeshFkbh pkdFkj n"ozr}/p ~ }\oBkw/ ftu tknd/

s'VB tkbk, g?;/ dk w[ohd, drk eoB tkbk, p/JhwkB,

Xow ofjs, JhwkB ofjs ns/ w[jzwd ;kfjp T[go

:ehB s'I ofjs nky d/DkL

BdkBw fe JhI wod/-J/-g?wK fFeB.

fe d"bs gq;s;s-U-JhwK fcrB.

B JhwK gq;sh B n"}kfJ dhI.

B ;kfjp ;Bk;h B w[jzwd :ehI.

fJj ;G wjKwkBth u/sBk d/ f;]ob/ ftek; ftu'I

T[d? j'J/ p/pke ;ZukJh Bkb Gog{o wjKwkBth p'b jB.

fJ; gZy s'I o{; d/ ftb^yD b/ye w?ef;w r'oeh dh

pk-ewkb ejkDh ‘pki dk rhs’ }o{o gVQ b?Dh

ukjhdh j?. fJ; ejkDh dk w[Zy gkso pki

fJe' gfVQnk fJe' fvZmk e"D ej/ s{z d' j?I

j;sh SZv e/ t/y p[ZbQ/ Fkj ihjdk Bkw ig/I s{z

Uj j?I.

p"Dh j;sh, p"D/ jzekoK ~ SZv e/ wjKu/sBk tZb ;\o

eoB dk ;[B/jk d/D tkb/ nfij/ puB ;kv/ o'w o'w ftu

ou ikD/ ukjhd/ jB. sK jh nkgD/ bJh, ;wki bJh s/

;G s'I tZX e/ fJ; Xosh wK bJh todkB ;kps j' ;ed/

jK.

Page 14: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (14) i[bkJh-;s`po 2012

;t?-u/sBk ~ p[b`dh tZb fbikD tkbh fJ;

wjKwkBth t;hns d/ ;Bw[Zy j[zd/ jK i' co?vfoe

Bhs;/ d/ wjKwkBt }oE[;No tZb'I g/F ehsh j?.

}oE[;No B/ ;GBK ~ nbftdk nkyDh ;h. T[j

;'u fojk ;h fe iKdh tkoh wjKwkBth t;hns jh fdqV

eoBh ukjhdh j?. fJj ;'u e/ T[j rfjoh ]kw'Fh ftu'I

p'bD b^rkL

w/o/ fgnkfoU! wjKwkBth ftok;s ;KG'. ;zGkb'

nkgDh FhF/ torh u/sBk! uVQ' T[go tZb g"VhnK!

J/E/ s[jk~ pj[s ;ko/ G?Ir/, fsoShnK B}oK tkb/,

pd;{os T[gd/Fe fwbDr/. fJj p/jhnK fwZEK i'V-i'V

e/ T[BQK T[s/ ;'jD/-;'jD/ FpdK d/ u'b/ gk e/ s[jkv/ nZr/

oZyDr/.

fJBQK s'I ;ktXkB ofjU.

s[;hI g{o/ ftFtk; Bkb nftFtk; eoBk f;Zy'.

fJE'I d/ g[ikohnK, eEk-tkueK s/ okiBhseK s'I sK

;ktXkB ofjDk jh j?, fJZE'I d/ ftdtkBK s'I th ;ktXkB

ofjU.

fJBQK dhnK w[oMkJhnK nkswktK s[jkv/ bJh e[M

th ]k; BjhI eo ;edhnK. fJBQK e'b Bk ouBkswe

Fesh j? s/ Bk jh F[ZX u/sBk j?.

fJBQK d/ gzShnK e'b yzG BjhI jB. eJh fJBQK ~

wjkswk ;wM p?md/ jB, fJBQK d/ jZe ftu fJjh gquko

eod/ fcod/ jB fe fJj fe;/ dh fB`fdnk BjhI eod/,

fe;/ ~ p[ok BjhI efjzd/ id'I fe ;ZukJh fJj j? fe fJBQK

ekfJoK ftu p[o/ ~ p[ok efjD dh ;woEk jh BjhI.

fJj b'e ed/ G'o/ pDkT[Id/ jB, ed/ nkFow

pDkT[Id/ jB, ed/ tZv/ tZv/ v/o/ T[;kod/ jB, ed/ wZm

pDkT[Id/ jB, ed/ izrbK tZb GZid/ jB.

:kd oZy'! fJeKs ftu T[jh uh} fte;s j[zdh j?,

i' s[jkv/ nzdo gfjbK s'I jh w"i{d j't'. pj[s/ b'eK ’s/

F?skB dk ep}k jz[dk j?. T[j fiZE/ th ofjzd/ jB

F?skBhns dk jh ftek; eokT[Id/ jB.

w?~ fJBQK ;GBK d/ nk; gk; F?skB dk jh x/ok

B}o nkT[Idk j?.

fJ;/ bJh fJBQK dh fe;/ rZb ’s/ ftFtk; BjhI

ehsk ik ;edk.

w/o/ fgnkfoU! i/ s[;hI T[go ikDk j? sK nkgDhnK

b^sK jh fJ;s/wkb eo'!

fJj ed/ Bk ukj' fe e'Jh j'o s[jk~ T[go b? ikt/.

d{finK d/ w'fYnK ’s/ Bk p?m'.

T[go uVQfdnK fe;/ dh fgZm Bk d/y'. nkgD/

g{ot}K d/ gdfuzBQK ’s/ jh uZbh ikt'r/ sK T[BQK s'I

T[go fet/I T[m'r/.

n;\bsk ekoB ed/ fuZs Bk v[bkfJU. pj[s e[M

n;\bsk s'I pknd jh ;zGt j[zdk j?.

nkgDh n;\bsk T[go jZ;Dk f;Zy'.

don;b ;G s'I tXhnk jk;k T[jh j[zdk j? fijVk

nkgD/ T[go jZf;nk iKdk j?.

i/ n;\b j'J/ j' iK nZX/ e[ ;\b j'J/ j' sK fco eh

j?! s[jkvk GftZy s[jkv/ nzdo iZd'ifjd eo fojk j?.

T[j nZr/ tXD bJh ;zxoF eo fojk j?.

d{o fdqFNh ns/ rfjokJh tkbhnK nB/eK

FeshnK s[jkv/ nzdo f}zdrh ftu ftFtk; T[sgzB

eokT[D bJh :sBFhb jB.

i/ ;G e[M jk;b eoB tkbk jh nZv-nZv

fpyfonk fco/ sK fco gqkgsh eh j't/rh!

}ok fXnkB Bkb, rfjokJh Bkb d/y'L

fJ; Xosh T[go jh fezBK e[M T[gbpX j?. fezBh

e[dosh ;zgzBsk j?. fJj e[dos s[jkv/ wBK nzdobhnK

;kohnK }fjoK b? b?Idh j? s/ pdb/ ftu y[FhnK dhnK

gNkohnK s[jkv/ nZr/ y'bQ fdzdh j?. s[jk~ nkB`d dhnK

x[ZNK fgnkT[Idh ofjzdh j?. fJj s[jkvhnK }fjoK ~

nzfwqs ftu pdbdh ed/ EZedh jh BjhI!

fJZE/ jk;/ bJh pj[s e[M j?. fJE/ sK pZfunK ~ th

jZ;D bJh e[M Bk e[M fwb iKdk j?, s[;hI sK f;nkD/ j'!

y'i'! nB`s jkf;nK ~.

;G s'I tZZvk gkg i/ fJ; Xosh T[go fe;/ B/ ehsk

j? sK T[; B/ ehsk j? fi;B/ s[jkv/ jkf;nK ftu ftxB

gkfJnk j?.

i' jZ; BjhI ;ed/ T[j T[jh fpwko b'e jB fijV/

gq/w eoB s'I n;woZE jB.

don;b ][Fh dk oki pVk f;ZXk s/ ;gZFN j?l s[;hI

i' j', T[jh j' ikU.

Jhoyk eoB tkfbnK e'b, jzekohnK e'b, o'np

iwkT[D tkfbnK e'b, fcNekoK tor/ p'b p'bD

tkfbnK e'b jk;k feZE'I nkt/rk< fJj b'e sK J/Bk

pdfe;ws s/ Fokg/ j'J/ jB fe ][d Bkb th fgnko

BjhI eo ;ed/.

fJj izrbh dfozd/ Gkt/I s[jkv/ nkr{ jh j'D,

fwjopkBh eoe/ fJBQK o'rhnK s'I d{o ofjU. fJBQK d/

Page 15: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (15) i[bkJh-;s`po 2012

Gko/ g?o, wkVh }[pkB, ;{bK torhnK B}oK s/ gZEoK

tor/ fdb jo gqeko dh o"FBh d/ d[FwB jB. Xosh d/

fi; th fyZs/ ftu fJj ofjzd/ jB UE/ jh o"FBh nkT[D

s'I |[o/} eodh j?.

U GftZy d/ wjKwkBt'!

U GftZy d/ wjKwkBt'! fJ; fgnkoh Xosh bJh,

fJ; ]{p;{os e[dos bJh s[;hI jh nk; dh feoB j'!

s[;hI jh o"FBh j'! fgnkoh Xosh gqsh t\kdkoh dk

;p{s fdU. fJ; d/ uZg/-uZg/ ’s/ ukBD fby'!

ed/ yzG/ tKr Bk yfVU, w?~ s/} uZbDk pj[s

uzrk b^rdk j?.

w?~ gsk fJ; Xosh T[go ofj oj/ nfeosxD

o'rhnK B/ fJZE/ pj[s ;ko/ d[Zy s/ eFN g?dk eo fdZs/

jB. i/ s[jk~ s/} uZbDk nkT[Idk j?, i/ s[;hI nkgD/

fjod/ ftu nkB`ds Bku g?dk eo b?Id/ j', i/ s[;hI

nkgDh u/sBk dhnK T[ukohnK S{j b?Id/ j' sK s[;hI jo

gqeko d/ fuZeV ftu'I w;sh Bkb v'bd/ j'J/ b``x ;ed/

j'. fJ;/ fuZeV ftu'I nkgDh u/sBk d/ eztb T[rk ;ed/

j'.

nkgD/ fjofdnK ~ T[sFkjh pDkU! w/o/ fwZso

fgnkfoU! T[sFkjh s'I th tZX T[sFkjh pDkU nkgDh

u/sBk ~!

nkgD/ g?oK ~ th :kd oZfyU! fJBQK ~ th Bkb

Bkb T[go T[mkT[Id/ ofjU.

p'Mb s'I p'Mb ;fEshnK ftu th B^uD tkbh

o"FBh j[zdh j?, T[j o"FBh b^G fbnk eo'.

fJj b`whnK-b``whnK jkntK G[Zb ikU, d';s'!

;XkoB fij/ d[ZyK eFNK ftu jh J/B/ ehwsh ;tk; o'bh

iKd/ j'!

G[Zb'! fJj jbehnK rZbK.

s[jkvk wkor pj[s T[¦uk j?.

;torK d/ ;[gB/ t/yD/ SZv', izBsK d/ b'G SZv'!

BoeK d'}yK d/ vo SZv'! wjKwkBt pDe/, Xosh d/

t\kdko pD e/ oj'.

T[¦u/! j'o T[¦u/ pD'!

s[;hI nkgD/ nkg s'I gko ik e/ B^uDk j?!

nkgD/ nkg s'I gko ik e/ B^uDk j?!

nkgD/ nkg s'I gko ik e/ jZ;Dk j?!

bU w/o/ fgnkfoU! bU w?E'I ;kohnK ][FhnK dk

sk}!

fJj~ gfjD e/ nkgDh u/sBk ~ B^uD fdU!

w?I b'eK ~ f}zdrh dh okj ’s/ GZifdnK, j\fdnK,

o/IrfdnK d/fynk j?.

nkgD/ nzdo T[j ;kj; g?dk eo' fijVk jo ;zeN

s/ vo dk Nkeok eoe/ fiZs jk;b eo/.

fJZE'I d/ ny"sh BhshtkB nkyh iKd/ jB fe

nkdwh ~ nkdwh pDBk ukjhdk j?. go }oy[;No dk

}'o fJ; rZb ’s/ j? fe nkdwh ~ nkdwh s'I e[M tXe/

pDBk ukjhdk. }oy[;No wkBt s'I nZr/ wjKwkBt

ukj[zdk j?.

nkdwh ftu pj[s e[M nfijk j[zdk j?, fi; ~ SZv

e/ nZr/ fBebDk j[zdk j?.

s[;hI wjKwkBt pDB bJh nZr/ fBebDk j?!

S'NhnK-S'NhnK wfonkdktK, j'ShnK gozgoktK s/

p/jhnK BhshnK dhnK ezXK ns/ Y/ohnK gko eoBhnK

jB.

B'NL u/sBk d/ ftek; bJh fJ; nDw'b s/

nd[Gs fbys ~ bVhtko g/F eoB ik oj/ jK. ;t?

u/sBk d/ wkor ’s/ uZbfdnK nrb/ nze ftu fJ;

fbys dh gfjbh feFs gVQBr/.

Y

vkH nB{g f;zx dh

ihtB iku ~ tXhnk pBkT[D

bJh gq/odh g[;se

Page 16: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (16) i[bkJh-;s`po 2012

wB[Zyh F];hns dk ;ZuvkH fFnkw ;[zdo dhgsh

F];hns wB[^y dh ukbe Fesh j?. fe;/ dh

F];hns pko/ gsk brk e/, n;hI T[; d/ jkt-Gkt,

T[; d/ fttjko pko/ ikD ;ed/ jK.

F];hns pko/ fJj th ;Zu j? fe ;G dh F];hns

tyoh jz[dh j?. d' Gok fJe' gfotko ftu g?dk j'J/, fJe'

SZs EZb/ ofjD tkb/ th fJe' fijk fttjko BjhI eod/.

fJj th fJe ftfrnkBe sZE j? fe F];hns ~

pdfbnk ik ;edk j?. N/qfB`r Bkb, frnkB Bkb iK

fJj th d/yD ftu nkT[Idk j? fe nkb/-d[nkb/ d/

fttjko s'I b'e gqGkfts j[zd/ jB s/ T[; gqGkt ;dek

nkgD/ fttjko ftu spdhbh fbnkT[Id/ jB.

n;hI nkgD/ nkb/ d[nkb/, nk; gV';, gfotkoK-

foFs/dkoK, ezw tkbh EK d/ ;kEhnK s/ B}o wkohJ/ sK

;k~ ;kohnK ;ZukJhnK fJe' t/b/ B}o nk ikDrhnK.

eJh nfij/ j'Dr/ i' fgSb/ d;-gzdoK ;kb s'I fpbe[b

BjhI pdb/. T[BQK ~ s[;hI nVhnb th efjzd/ j' ;ed/ j',

fiZdh th. eJh nfij/ j'Dr/ fiBQK B/ ykDghD, gfjDB

ftu nkgD/ nkg ~ pdfbnk j?. fJj iwkB/ dh s'o

w[skpe th j' ;edk j? iK f;js d/ Bt/I frnkB

w[skpe th. fJj spdhbh Gkt/I vkeNo dh okJ/ eoe/ j?

iK NhHthH d/ fJFfsjko eoe/ j?, fJj w;bk d{;ok j?,

go fJE/ ;tkb j? fe F];hns j? eh< F];hns

pDdh-ftr;dh fet/I j? s/ fJ; ~ pdbD bJh fe;

soQK d/ Yzr-sohfenK dk fJ;s/wkb j[zdk j? iK ejhJ/

fJj fet/I gqGkfts j[zdh j?.

F];hns dh ;wM pko/ fJj ;tkb yVk jh sK jz[dk

j? fe n;hI F];hns ~ gZeh, pDh pDkJh, iwKdo{

;wM b?Id/ jK. iwKdo{ Fowhbk j?, F[o{ s'I jh r[Z;/pk} j?.

gfjb/ fdB s'I jh BwehB uhiK g;zd B/. fJBQK rZbK ~

tko-tko T[Gko e/ n;hI fJ; ~ ‘Bk pdbD :'r

gqftosh’ efj e/ w[yksp j[zd/ jK.

go fJ; dk d{;ok nfjw gfjb{ n;hI eJh tko

ftFb/fFs eoB s'I y[zM iKd/ jK fe s[;hI ;btko ewh}

gkT[Id/ ;h, s[jkvh p/Nh ihB-FoN g;zd eodh j?.

s[jk~ nkb{ tkbk go'Imk g;zd j?, s[jkv/ p/N/ ~ gh}k.

n;hI fco y[d nu/s jh eJh tko efjzd/ jK fe whvhnk

dk gqGkt j?, Bt/I iwkB/ dk, gVQkJh dk, ;e{b-

:{Bhtof;NhnK d/ wkj"b dk, gZSw dkl Gkt fezB/ jh

gfjb{ n;hI frDk iKd/ jK i' wB[^yh F];hns ~

gqGkfts eod/ jB s/ ftnesh T[BQK gZyK ~ rqfjD th

eodk j?.

pZu/ d/ iBw dh p[fBnkd wK fgT[ s'I nkJ/ ihB}

jB. fJ; rZb s'I e'Jh fJBekoh BjhI j?. T[j wK fgT[

tb'I ;ohoe, wkBf;e b^SD rqfjD eod/ jB, go

wB[^yh F];hns dh T[;koh ns/ T[; ~ gqGkfts eoB

ftu ;wki dk pj[s tZvk :'rdkB j?.

nVhnb j'Dk, r[Z;/pki, jzekoh iK fBwkDk j'Dk

nkfd ;G ;kv/ nkb/-d[nkb/ dh f;ybkJh s/ fBoGo

eodk j?. nwho dk pZuk nkgD/ fgsk ~ B"eoK Bkb

fttjko eodk d/ydk j? sK j"bh j"bh T[; soQK p'bDk

f;Zy iKdk j?. rohp dk pZuk MkVK ykD dk ns/ nZr'I

e[M Bk p'bD dk ;pe rqfjD eodk j?.

eJh tko fJ; soQK th d/yD ~ fwbdk j?, Gkt/I

pj[s jh xZN frDsh ftu, rohp ftnesh dk ;t?wkD

ftu p'bDk ns/ nwho dk fBwkDkgB, go fJj th fe;/

Bk fe;/ tosko/ ftu'I jh g?dk j'J/ fttjko j[zd/ jB.

n"os-wod d/ o{g ftu, fJe nbr nbr

F];hns ns/ T[; ;pzXh fttjko ~ n;hI g{oh soQK

pugB ftu f;ykJ/-gVQkJ/ w[zv/-e[Vh d/ tZy tZy

gfjb{nK ~ ;gFNsk Bkb T[bhe ;ed/ jK. e[Vh bJh

n;hI ne;o efjzd/ jK nkeV e/ BjhI ubDk, T[¦uh

BjhI p'bDk, BhthI gk e/ ofjDk j? nkfd! e[VhnK ~

n;hI fJeZb/ BjhI G/id/, jB/o/-;t/o/ BjhI G/id/. Gkt/I

fJ; fttjko dk iK fJ; f;ybkJh dk nkgDk fJe

F];hns dh nfjwhns F[o{ s'I jh ojh j?. wB[Zy dh ;'Mh d/ ;w/I s'I jh F];hns dh fyZuGog{o r[DtZsk

dhnK rZbK j[zdhnK ojhnK jB. T[BQK eJh gZyK ~ T[GkoB dh e'fFF ojh j?, fi; Bkb F];hns ~ T[;kfonk-

;ztkfonk ik ;edk j?. F];hns ~ wK fgT[, fyZs/, XowK Bkb fe fJj fNZgDhnK th j[zdhnK ojhnK jB, @fJj

sK j[zd/ jh nfij/ B/. fJBQK Bkb f;o ygkJh dk e'Jh ckfJdk BjhI.#

fJ; b/y okjhI ;wki dh F];hns T[;koh dh G{fwek dk gfjb{ g/F j?.

Page 17: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (17) i[bkJh-;s`po 2012

tyok gfog/y j?, go fJ; ~ n"os d/ vog'e ns/ ew}'o

j'D Bkb i'VDk, feE'I se tkip j?. ew}'oh ns/

vog'e, T[; ~ wK fgT[ s'I ihB} okjhI BjhI fwbd/. T[j

n;hI ;wkfie s"o s/ T[; pZu/ d/ nzdo j"bh j"bh

f;ybkJh okjhI dkfyb eod/ jK.

fJ; soQK nB/eK jh T[dkjoBK fdZshnK ik

;edhnK jB fe fet/I wB[^y dh F];hns ;wki ftu

T[;odh j? s/ ftef;s j[zdh j?. d' GoktK d/ gfjb{ s'I

fJe' wkj"b d/ jz[fdnK id'I tZy tZy fttjko ns/

F];hns dh rZb jz[dh j? sK T[E/ tZv/-S'N/ Gok ftu,

tZv/ dk S'N/ s/ dpdpk, wK fgT[ tb'I tZv/ dh pikJ/ S'N/

tZb finkdk fXnkB, d'-fszB ;kb d/ tec/ wro'I xo

d/ tksktoB ftu pdbkn nkfd nB/eK jh fB^e/ fB^e/

gfjb{ jB i' wB[^yh F];hns ~ gqGkfts eod/ jB.

;e{b ftu Bt/I tyo/ d';s, Bt/I-tyo/ nfXnkge

nkfd T[; Bkb i[Vd/ jB. e'Jh nfXnkge pZfunK ~

y/vK ftu brkT[D dk fJS[e j[zdk j?, e'Jh n?BH;hH;hH

ftu s/ e'Jh bkfJpq/oh ftu b? iKdk j?.

fJ;/ soQK gfotko dh pDso, wksk-fgsk dk

nkg;h MrVk, wK fgT{ ftu'I fe;/ fJe iK d'jK dh w"s,

fe;/ d[oxNBk d"okB wK dk r{zrk j' ikDk nkfd j'o

eJh gfjb{ jB i' pZu/ dh F];hns ~ o{g gqdkB eod/

jB. fJj d/yD ftu nkfJnk j? fe fi; xo ftu fgsk

BjhI j[zdk, T[E/ wK dh gotfoF pZu/ ~ wKtK tkb/ r[DK

Bkb tZX Godh j?.

wK dk r{zrk j'Dk sK fJe e[dosh xkN j?, go fiE/

wK fgT[ j'D s/ T[BQK dk o[M/tK J/Bk j't/ fe T[j pZfunK

bJh ;wK Bk eZY ;eD sK T[E/ th pZu/ fe;/ uzrh

;wkfie F];hns d/ o{g ftu ftef;s BjhI j[zd/.

id'I n;hI F];hns ~ ihB} Bkb i'Vd/ jK ns/

T[; ~ fttjko efjzd/ jK sK fJj ;ZukJh ikBtoK ftu

th j?. go ikBto fJe fBFfus fttjko ftu ezw

eod/ jB. T[BQK dk T[¦mDk, p?mDk, ykDk-ghDk, pZu/

g?dk eoBk, fFeko eoBk, x'I;bk pDkT[DK ;G e[dos

tb'I fBoXkos jB, go wB[^yh tzB-;[tzBsk sK t;hj

j?.

pZuk fi; dk g?dk j[zdk j? s/ T[; fdB T[; ~ fJe

BK fwbdk j?. BK th wB[^yh F];hns dk fJe gSkD

fuzBQ j?. pZu/ dk ukj[D-Bk-ukj[D s'I goQ/, T[; ~ fJe

ftF/F Xow dh w'jo br iKdh j?. fco T[; ~ egV/

fwbd/ jB s/ fco fet/I ndp-ndkp Bkb g/F nkT[Dk

j?, fe; ;bhe/ Bkb T[mDk, p?mDk, ftuoBk j?. fJBQK

ftu'I Gkt/I e[M e[ rZbK F];hns dk fdZy tkbk gZy

T[GkodhnK jB, go wB[^yh fttjko ~ fBoXkfos eoB

tkb/ nB/eK jh gfjb{, o'}woQk dh f;ybkJh ftu gJ/

jB. pkeh wB[^y dh sh;oh nZy y'bQD dk ezw ;e{b

eodk j?. T[E/ d/ nfXnkge ns/ feskpK fJj ekoi

pky{ph fBGkT[Id/ jB.

fJ; soQK ;kv/ ;wki ftu, F]Fhns T[;koh d/

nB/eK gfjb{ gJ/ jB. id'I n;hI fe;/ th pZu/ d/ gqsh iK

gq'VQ ftnesh gqsh th, fJ; ~ iwKdo{ efj e/ nt/;b/

j' iKd/ jK sK ;jh noEK ftu n;hI F];hns T[;koh ~

nkg w[jko/ tXD bJh SZv fdzd/ jK. id'I fe fJ; d/

fto[ZX i/ n;hI T[BQK e[M e[ ekoBK ~ b^G e/ u/s/ ftu

p?mk btKr/ sK g?o-g?o ’s/, jo gb fiE/ th b'V

gt/rh, nkgDh ;orow G{fwek okjhI, T[E/ ;'X eod/ j'J/

fJe uzrh F];hns dk fBowkD eoB ftu ;\b

j'tKr/.

fJ; ;zy/g fijh uouk s'I ;kvk Gkt j? fe

• wB[Zyh F];hns ;wki dh d/D j?, ;kv/ nkb/-

d[nkb/ dh. g{o/ ;wkfie gfog/y dh.

• n;hI n"os-wod, nwho rohp, T[¦uh BhthI iksK,

g{ot-gZSw, tZy tZy XowK d/ b'eK d/ fttjko s'I

nzdkik brk ;ed/ jK fe fJj ;ko/, ;wki ftu

f;ykJ/ iKd/ jB s/ ;[u/s s"o s/ wB[Zy dh F];hns

dk fjZ;k pDkJ/ iKd/ jB. i/eo ;ko/ nkgD/ nkg ~

wB[Zy ;wMD sK fco ;kohnK jkbsK ftu wB[Zy d/

r[D fJe' fij/ j'Dr/.

• j[D th i/eo ftFb/FD eohJ/ sK d/yKr/ fe

fgnko, fBZx, fJe d{;o/ dh ukj wB[Zy d/ ihte

r[D jB s/ e[M e[ r[DK d/ ph} ;kv/ nzdo jB i'

n;hI ftef;s eo ;ed/ jK fit/I ;ziw, jwdodh,

nkg;h ;fj:'r nkfd. fJ;/ soQK e[M e[ ihte

fttjko fit/I r[Z;k, vo, Jhoyk nkfd ~ th n;hI

xZN eo ;eD ftu ekw:kp j'J/ jK.

• fJ; ;koh ;fEsh s'I f;oc s/ f;oc fJe rZb jh

;wM bJh ikt/ fe wB[Zyh F];hns bJh Gkt/I e[M

e[ jZd se ihB} G{fwek ndk eod/ jB, go

pj[sk :'rdkB ;wki dk j?. ;wki dh

;kekokswe G{fwek, ;wki dk uzrk wkj"b, ihBi

~ nkgD/ jZe ftu Ykb ;edk j?.

Y

Page 18: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (18) i[bkJh-;s`po 2012

w[bkeks

p/nk;fonK ~ nk;ok d/D tkbk fwFBoh i'Vk

GkJh FwF/o f;zx ns/ phph okfizdo e"o

w[bkekshL ;toB f;zx Gzr{

d/F dhnK nB/eK ;z;EktK tKr nihs Bro f}bQ/

d/ Ffjo e[okbh d/ B/V/ w[Zy wkor ’s/ fgzv gfvnkbk dh

i{j ftu T[;koh rJh ;z;Ek ‘gqG nk;ok’ s[jkvk sokj

eZY d/D tkbh j? go sK i/eo s[jkv/ ftu wkBth

;zt/dBK j't/, wB[^yh dod ns/ jwdodh ~ fwDB dk

g?wkBk j't/. nfijhnK ;z;EktK jh ;k~ B'N

eotkT[IdhnK jB fe Gkosh wB[^yh ;w{j d/ Bkb Bkb

fJe dod dk p/w[jkok dfonk trdk j?, pzB Bk j'D

ekoB fijVk gqsh fdB c?b fojk j?, soQK soQK dhnK

wB[^yh ghVK d/ BdhnK Bkb/ fJ; ~ T[Skb oj/ jB.

wB[^yh ;wki d/ BkfJe-B[wk nB/eK Xh¥g[Zso ;w/I ;w/I

’s/ nkg' nkgDh ;woEk Bkb nfij/ b'eK dh ghV ~

tzvkT[D d/ :sB eod/ jB. fJBQK fJfsjk;e BkfJeK

ftu tf;nk e'Jh xB^Jhnk ed/ wdo No/;k, ed/ Grs

g{oB f;zx pDdk nkfJnk j?. ;kv/ d/F dh fJ; Xosh

’s/ nfij/ b'eK tZb'I wB[^yh dod ~ tzvkT[D, xNkT[D

ns/ fwNkT[D d/ :sB ehs/ iKd/ jB.

fJj dod dk dfonk feT[I tfj fojk j?, fJe tZvk

;tkb j? fi; ~ ;zp'fXs j'Dk pDdk j?. wB[^yh ihtB

id'I e[dos dk Fkjeko j? fJ; dh do do ’s/ y[nkoh

feT[I< id'I 21thI ;dh dh fJj ftfrnkB nzpoK ns/

gskbK dk Ekj gk ojh j?, id'I jtkJh ;co B/ d/FK

dhnK d{ohnK xNk fdZshnK jB, w[pkJhb WKsh

d[BhnK d/ jo e'B/ ftu rZb eo¥eok ojh j?, wB[^yh

ihtB ~ ;ob pDkT[D bJh fB^s BthI y'i ;kv/

;kjwD/ nk ojh j? sK eh ekoB j? fe wB[^yh ihtB dk

tZvk fjZ;k wkD Bkb f}zdrh BjhI ihn fojk ;r'I

ehfVnK tKr ohIx fojk j?. nkgD/ d/F dh rZb eohJ/

sK yVk-yV'sk Gkos 2 fe;w d/ b'eK ftu tzfvnk

fd; fojk j?. fJe gk;/ rrB-u[zwh fJwkosK tkb/,

nEkj ikfJdkdK tkb/ ;kXB-;zgzB b'e jB ns/ d{;o/

gk;/ E[VK wko/ b'e jB fijV/ f}zdrh dh Xkok ftu'I jh

fBeb oj/ jB. T[es d/ ;zdoG ftu id'I gkVk j'o

u"Vh, j'o u"Vh dokV pDdk ik fojk j? sK fJj rZb

;fji/ jh ;wM ftu nkT[D tkbh j? fe nfijk j'D d/

ekoB ;wkfie jB ns/ nfijk wB[^yh d'yh gqpzX eoe/

j?, ftseo/ eoe/ j?. tZvh frDsh ftu wzd-p[ZXh pkbK

dk g?dk j'Dk, g?dk j'D T[gozs e[g'FD dk fFeko j'D

eoe/ pkbgD ftu jh wko{ o'rK ftu rqf;nk ikDk,

E[VK ftu'I T[gi/ eb/F ekoB iK ;tkoEh foFfsnK d/

MzG/ wod¥n"osK tZb'I wkBf;e stkiB y' p?mDk,

;wki d/ rzdh ifjBhns tkb/ wodK tZb'I }po-iBkj

eofdnK wzd-p[ZXh n"osk ~ jkwbk eoe/, T[BQK ~ fYZv

ftu gkg gkbD dh ;}k d/ d/Dk, fJ; s'I fJbktk j'o

nB/eK ekoBK eoe/ ;wki tZb'I fXoeko/ j'J/ pZu/,

itkB, w[zv/, e[VhnK, wod, n"osK ~, gqsh fdB tko;K

tZb'I u[Ze e/ ;VeK ’s/ ;[ZfNnk ik fojk j?. fJj ;G e[M

n?Bk j? ns/ gqsh fdB tX fojk j? fe ;z;EktK th j[D

fJBQK w;fbnK d/ w/u dhnK BjhI ojhnK. fJj th gqsZy

j? oki;h gqpzX dh pDdh gfjo/dkoh dh nDj'Id ekoB

fJj ;G j' fojk j? ns/ d/o¥;t/o fJ; dk jZb th fe;/

b'e-gZyh oki;h gqpzX ftu fgnk j? go fizBk fuo

nfijk BjhI j[zdk sK f}zdrh ftu nkgD/ fjZ;/ dh

f;oiDk eoB tkb/ nkokw Bkb BjhI p?m ;ed/.

nfijh jh fJe p/nokw ;[ZxV i'Vh dh f;oiDk j?

‘gqG nk;ok’ nkFow. fJ; dk

pkBh wkBth ghVk dk

nB[Gth, fgsk ;H BSZso

f;zx d/ xo wksk ;[oihs e"o

dh e[y'I 15 cotoh 1973 ~

fgzv f;zpb wkiok ftu

iBfwnk ;H FwF/o f;zx j?.

f;Zy Xow ftu nEkj FoXk

oZyD tkb/ fJ; gftoko ftu

f;Zy ftok;s dhnK eEk-ejkDhnK ;[DfdnK T[j

itkB j'fJnk. ;wki d/ d[fynkfonK¥b'VtzdK bJh

f;Zy fJfsjk; ftubh wkBth ns/ jeheh gj[zu T[; d/

wB ftu rfjoh T[eoh rJh. id'I T[j nkgD/ nkb/-

Page 19: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (19) i[bkJh-;s`po 2012

d[nkb/ soQK soQK d/ ghVsK ~ t/ydk sK gq/FkB j' e/ ofj

iKdk, T[; d/ nzdo p?mk e'Jh fB^ek xB^Jhnk pj[s

S/sh itkB j' ikDk b'udk. gVQfdnK ns/ ckow/;h dk

fvgb'wk eoB T[gozs dtkJhnK d/ eko'pko ftu g? e/

th T[j eko'pkoh

Bk pD ;fenk.

T[; dh ;'u ftubk

i~B nwb pD

ikDk b'udk.

f}zdrh d/ fJe

gVkn ’s/ 29

iBtoh 1995 ~

;H FwF/o f;zx dh

Fkdh yoV tk;h

;H i;gkb f;zx

dh g[Zsoh phph

okfizdo e"o Bkb

j'Jh. rqfj;sh ihtB d"okB id'I FwF/o f;zx dh wkBth

ghVk ~, T[; dh noXKrDh B/ fwFB pDkT[D ns/

nwb ftu fbnkT[D bJh ‘s/o/ Bkb jK w?I’ dk j[zrkok

Gfonk sK fwFB-g{osh bJh T{oik d{D-;tkJh j'

rJh. wkBth ghVk dh ;zt/dBk Bkb Go/ FwF/o f;zx dh

efjDh T[d'I eoBh ftu spdhb j'Dh F[o{ j'Jh id'I fJe

fdB cfsjrVQ ;kfjp fty/ T[; dh d[ekB ’s/ fJe

p/;jkok wkBf;e o'rh nk frnk. T[; G[Zy/ ftnesh ~

xo'I fbnKdh gzihoh th y[nkJh s/ d[ZX th fgbkfJnk.

fco fJ; pzd/ ~ id'I oZyD¥;zGkbD d/ wkwb/ ftu T[;

dk tkj nfijh y[nkoh Bkb fgnk fi; s'I ;gZFN j'

frnk fe ;wki dk tZvk fjZ;k nfij/ b'eK ~ e'Jh

wkBsk BjhI fdzdk sK wB-w;se B/ ;[MkfJnk fe

nfijh ;/tk sK fe;/ Y[ethI fJwkos ftu jh j' ;edh

j?. ;[gB/ ~ jehes ftu pdbD bJh uzvhrVQ ftu

feokJ/ ’s/ 2 ewo/ b? e/ p/;jkok, wzdp[ZXh s/ rohp

pZfunK ~ ;KGDk F[o{ eo fdZsk. fwFB ~ d;skt/ih

nXko d/D bJh ‘:{Bhto;b fv;J/pbv e/no-N/eo

F'Fb t?bc/no ;[;kfJNh’ ofi;Nov eotkJh. fco

T[es fB^ek e/Ido fgzv ykBg[o s/ fco yoV spdhb

eoBk fgnk. fJ; ;w/I sZe e/Ido ftu 25 b'Vtzd ;B.

tXd/ ekcb/ d"okB fwFB d/ ;jkfJeK ftu'I yoV tk;h

fwFBoh e[bdhg f;zx B/ yoV-e[okbh wkor ’s/ fgzv

gfvnkbk fty/ ngDk 12 ft;t/ dk gbkN jh fJ;

T[d/F dh g{osh bJh dkB eo fdZsk. pknd ftu fJ;

gbkN Bkb e[M j'o Xosh th i[V rJh ns/ nZi ebQ

fJ;/ Xosh d/ N[eV/ ’s/ fJj nkFow uZb fojk j? fi;

ftu fwjotkBK d/ ;fj:'r Bkb eo'VK o[gJ/ dh bkrs

Bkb fszB wz}bh FkBdko fJwkos T[;o u[Zeh j?. fJ;

fJwkos ftu fJ; ;w/I pZu/ ns/ jo T[wo tor dhnK

n"osK (e[Zb 97) ~ ;zGkfbnk ik fojk j?. fJ; ;z;Ek

tZb'I wod o'rhnK ~ ;zGkbD bJh bKvoK (uz[Bh wkor

’s/) d/ B/V/ fgzv Mzi/Vh fty/ fJe tZyok nkFow

pDkfJnk frnk j? fi; ftu fJ; ;w/I 75 b'Vtzd wodK

~ ;KfGnk ik fojk j?. nkFow ftu fJe tZyok ftzr

;Ekgs eoe/ j[D sZe gzikp ;w/s j'o ;{fpnK d/

b^rGZr 300 gqkDhnK ~ T[BQK d/ tko;K sZe

gj[zukfJnk frnk j?. fJBQK ;z;EktK ftu fdB¥oks 40

;/tkdko gfjo/dkoh eod/ jB, b`ro dh ftt;Ek j?.

fe; ;w/I eh eoBk j? ;G ;wK-pZX j?. ;w/I ;w/I b'VtzdK

dk vkeNoh w[nkfJBk eotkfJnk iKdk j?, fJbki

eokfJnk iKdk j?. ;z;Ek d/ fJfsjk;, ;z;EkgeK d/

fwFBoh yk;/ ns/ T[d/F ~ o{gwkB eodh fJe S'Nh

fcbw ‘dhtk pb/ jB/ok ikJ/’ th fsnko ehsh rJh j?

fi; d[nkok ;z;Ek dk ;[B/jk fdZsk ik fojk j?. ;w/I ;w/I

’s/ w?vheb u?¦e-ng e?Ig bk e/ fJbkek tk;hnK ~

f;js u/sBk dk ;[B/jk fdZsk iKdk j?.

;?whBkoK¥ftuko-r'FNhnK d[nkok jo ;zGt jZd sZe

BfFnK s'I d{o ofjD ns/ tksktoD ~ jok Gok oZyD

dk ;[B/jk fdZsk iKdk j?.

FwF/o f;zx ns/ okfizdo e"o wkD eod/ jB

feT[Ife T[BQK Bkb j[D ;fj:'rhnK ns/ fwjopkBK dk

ekcbk j?. ;z;EktK ftu gqsh wjhB/ j' fojk b^yK o[gJ/

dk you, ;wki d/ ;ohoe ns/ wkBf;e s"o ’s/

Page 20: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (20) i[bkJh-;s`po 2012

szdo[;s ns/ ;woE b'eK eoe/ jh ;zGt j' fojk j?, fe;/

fe;w dh ;oekoh wdd BjhI ;r'I T[bNk ;oeko d/ e[M

nfXekoh nZyK }o{o ftyk iKd/ jB fe fJ; ;/tk ~

;oekoh FosK nB[;ko ehsk ikt/. fJj rZbK fJBQK

fwFBohnK ~ gq/FkB th eodhnK jB.

T[¦s/ fbfynk jh ik u[Zek j? fe i/eo Gkosh ;w{j

ftu fXoeko/ j'J/ b'e tX oj/ jB sK d'F fJE'I dh

oki;h-gqDkbh ftu j? ns/ fJ; gqDkbh d/ gqGktsK ~

okjs d/D tkbhnK ;z;EktK ftu'I fJe ;z;Ek j? ‘gqG

nk;ok’. fJ; ;z;Ek d/ jo gqGkts dh nkg'-nkgDh

o'IrN/ yV/ eo d/D tkbh ejkDh j?.

nkFkL fJ; ;w/I 27 tfoQnK dh Y[Zeh nkFk fJe

wzd-p[ZXh n"os j?. fe;/ dodwzd d[nkok T[j 14 wkou

2007 ~ ;z;Ek ftu gj[zuh ;h s/ T[; ;w/I roGtsh ;h,

b[VhIdhnK f;js ;j{bsK d"okB T[; B/ gqpzXeK dh

fBrokBh ftu yoV j;gskb fty/ 20 wkou 2007 ~

fJe pZuh ~ iBw fdZsk. Gkt/I b[VhIdh ek~Bh gqfWnk

T[gozs pkbVh jowBi's e"o sK fJe b'Vtzd i'V/ B/

r'd b? bJh go nkFk brksko ‘gqG nk;ok’ nkFow

ftu ofj ojh j?.

dbihs f;zx fwZm{L fJ; pZu/ dh T[wo fJ; ;w/I 16

;kb j? go fB^eh T[wo j'J/ tZv/ jkd;/ B/ T[wo Go dk

nfijk ;okg d/ fdZsk fe Bk sK fJj pZuk T[¦m¥p?m

;edk j? ns/ Bk jh y[d yk ;edk j?. ;zB 2004 sZe

fJ; pZu/ ~ fJ; dh BkBh ;zGkbdh ojh i' e?I;o dh

Bkw[okd fpwkoh ekoB wo rJh ;h. T[gozs 8 ngq?b

2005 s'I fJj pZu/ ‘gqG nk;ok’ nkFow tZb'I jh ;KfGnk

ik fojk j?.

;[yftzdo e"oL fJ; n"os dh T[wo fJ; ;w/I 43

;kb j? i' 18 nes{po 2007 ~ ;z;Ek ftu dkyb j'Jh

;h. d' tko Fkdh j'Jh, d'BK EktK s'I SZv fdZsh rJh.

Gkt/I ro?i{J/FB ehsh ;h go T[es toskfonK ns/

xo dh rohph B/ n?Bh MzG fdZsh fe wkBf;e stkiB

y' p?mh. xo'I tko-tko bkgsk j' iKdh, p[oh jkbs

ftu ;z;Ek ftu dkyb eotkJh rJh, b[VhId/ N?;N

eotkJ/, j[D fJ; dh jkbs ekch mhe j?.

ewbgqhsL 12 tfoQnK dh T[wo dk fJj bktkfo;

pZuk r{zrk-p'bk j?. w'fozvk g[fb; ns/ n?;HvhHn?wH

uwe"o ;kfjp d[nkok ;z;Ek ftu dkyb eotkJ/ rJ/

fJ; pZu/ d/ tko;K ~ b^GD bJh fJbke/ ftu w[Bkdh th

eokJh rJh go nZi sZe tko; BjhI fwb ;e/. fJj pZuk

mhe mke ns/ uzub j?. ;z;Ek fJ; ~ gVQk th ojh j?.

fJ;/ soQK okw fgnkoh, ekeh, ;toB f;zx, Uw

gqekF, irho f;zx nkfd dhnK nkg'-nkgDhnK

ejkDhnK jB.

gzx{VkL Go{D jZfsnk dh o'eEkw ftu nkgDk

:'rdkB gkT[D bJh ;z;Ek d/ pkjo fJe gzx{Vk oZfynk

frnk j? fi; ftu'I j[D sZe 4 pZuhnK fwb u[ZehnK jB.

T[es d/ ;zdoG ftu n;hI efj ;ed/ jK fe GkJh

FwF/o f;zx ns/ phph okfizdo e"o wB[^yh dod Bkb

bpo/i ftF/F fe;w d/ gqkDh jB fiBQK ftu fBwosk,

dfJnk, Xhoi, F[eor[}ko j'D, ;KMhtkbsk, tZy tZy

XowK dk ;fseko eoB fij/ eoskoh r[D jB.

ftgohs jkbsK ftu fJj b'e fwFBoh nXko ’s/ T[d'I

wB[^y wkso bJh nkgDh f}zw/tkoh fBGkn oj/ jB id'I

fe ;kv/ d/F d/ j[ewokB fizw/tkohnK fBGkT[D gZy'I

jkFhJ/ ’s/ ub/ rJ/ jB. pj[s pj[s b'V j? nfij/

fwFBohnK dk ;fj:'r d/D dh. fJ; ekwBk Bkb fJ;

b/y ~ pzd eodk jK fe fJ; Xosh ’s/ d[ob^G gqkDh d/

s"o ’s/ ikD/ iKd/ wB[^y dk ihtB wkDwZsk j't/, T[j

;ohoe s/ wkBf;e gZy'I foFN-g[FN j't/ ns/ y[Zdkoh

Bkb fw;kbh f}zdrh fiT{It/. b/y d/ nyho ftu fJ;

n;kXkoB i'Vh ~ FoXk Bkb f;idk eodk jK.

Y

Page 21: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (21) i[bkJh-;s`po 2012

g[;seK d/ bV br e/ j'fJnk u/szB

wbehs f;zx rkdVhtkbk

w?I fet/I u/sB j'fJnk

w/ok iBw fgzv rkdVhtkbk, sfj;hb }hok

f}bQk fco'}g[o fty/ fwshL 6-1-1962 ~ ;XkoB

fe;kB gfotko ftu j'fJnk. w/ok pugB pj[s jh

szrhnK s[oFhnK s/ w[FebK Gfonk r[}fonk.

;zB 1978 ftu w?I nkJhHNhHnkJhH fco'}g[o

fty/ w'No we?fBe dk fvgb'wk eoB tk;s/ frnk.

ekbi s'I ed/ ed/ Fjhd/-nk}w ;odko Grs

f;zx, okir[o{, ;[yd/t ih dh ;wkX T[¦go ikDk.

fJZE/ jh fJe Fjhdh ;bkBk ;wkrw 23 wkou ~ j'

fojk ;h. fJ; FoXKibh ;wkrw T[¦go fJe ;z;Ek

tZb'I fJe feskpuk w[\s tzfvnk ik fojk ;h, fi;

d/ b/ye Fjhd/ nk}w ;odko Grs f;zx ;B ns/

fJj feskp ‘w?I Bk;fse feT[I jK’ ;h. fJ; ~ gVQB

T[gozs w/oh f}zdrh dk u/sBK ;\o F[o{ j' frnk

ns/ fJ;~ pko pko gVQB T[gozs wB[^y tb'I wB[^y

dh ehsh iKdh b[^N ~ d/y e/, fJ;~ w?I oZph toskok

Bk ;wfMnk ns/ w?I th Bk;fse j' frnk.

fJ; s'I fgZS'I w/~ j''o feskpK gVQB dh u/Ne

b^r rJh. fJBQK jh fdBK ftu soeFhb ;[;kfJNh

j'Id ftu nkJh ns/ ;[;kfJNh dh gfjbh feskp

“d/t d?Is ns/ o{jK” gVQB T[gozs j'o th b/yeK

dhnK feskpK, fiBQK ftu r[opyF f;zx gqhsbVh,

;o{g f;zx wotkjk, w?e;hw r'oeh dhnK feskpK

gVQhnK.

1991 ftu w?I soeFhb ;[;kfJNh }hok dh

fJekJh Bkb i[V frnk ns/ w/oh f}zdrh ftu fJe

BtK w'V nk frnk. w/oh ;wM g{oh soQK

ftfrnkBe ns/ f;XKse j' rJh. n;hI tZy tZy

p[bko/ p[bk e/ uzr/ ftfFnK T[¦go ;?whBko brkT[Id/

;h.

fJBQK ;?whBkoK T[gozs w/ok w/b fwbkg w/oh

f}zdrh d/ ukBD w[Bko/ vkH fFnkw ;[zdo dhgsh

Bkb j' frnk. w?I ns/ w/oh p/Nh ns/ w/oh ihtB

;kED n;hI vkH fFnkw ;[zdo dhgsh ~ fwbD

tk;s/ nzfwqs;o w?vheb ekbi fty/ rJ/. gfjbh

w[bkeks d"okB jh, fiZE/ vkeNo ;kfjp B/ ;k~

pj[s jh fB^x/ Yzr Bkb ih nkfJnK nkfynk ns/

;ko/ ezw SZv e/ ;kv/ Bkb ukj ghsh. fJj ;kv/

tk;s/ pj[s tZvh rZb ;h. feT[Ife fJe n?wHvhH

vkeNo d/ Bkb pfj e/ ukj ghsh. id'I fe pj[s

;ko/ vkeNo f;o\ s/ f;o\ g?;/ dh d"V ftu ns/

jo tes g?;k pBkT[D pko/ ;'ud/ jB. fJ; s'I

pknd vkeNo ;kfjp Bkb w/ok ns/ w/o/ gfotko

dk fB^ih ;zgoe th pD frnk. ns/ w?I fJBQK dhnK

fbyhnK feskpK, “wB wj"b wB'o'r”, “BF/ phwko

;wki dk b^SD”, “fdb dh ftrV ojh f;js”,

“pb^v gq?Fo ~ ekp{ ftu oZy'”, “jbekn”, “n;hI

ikBtoK Bkb'I fet/I tZyo/ jK” nkfd gVQhnK (i' fe

jo gfotko ftu gVQhnK ikDhnK ukjhdhnK jB)

ns/ xo dh bkfJpo/oh dk fjZ;k j'DhnK ukjhdhnK

jB.

fJj feskpK gVQB T[gozs, w?I i' f;XKse ns/

ftfrnkBe sK ;h go g{ok wB[^y BjhI ;h. fJBQK

feskpK B/ w?~ wB[^yh F];hns j'D dk nfj;k;

eotk e/ ;wki ~ j'o uzrh nrtkJh fdZsh. nZi w?I

fwzBh sq?-wkf;e gfotko dk w?Ipo th jK. i' fe w?I

ns/ w/o/ ;kEh e[btzs }hok, tfozdo }hok fwzBh d/

nze ns/ ;t?-u/sBk w?r}hB b'eK ftu b? e/ iKd/

jK ns/ b'eK dh ;wM ftfrnkBe, T[;ko{ s/

tXhnk wB[^y pBkT[D dh nk; eod/ jK. w/oh

;kfonK ~ p/Bsh j? fe tZX s'I tZX uzrhnK feskpK

gVQ e/ frnkB jk;b eoe/ b'eK ftu tzv'' ns/

nkgDh ;wM dk fjZ;k pDkU. w?I ;wMdK, feskpK

jh wB[Zy ~ ;jh noEK ftu u/sB pDk ;eD d/

;woE jB.

Y

Page 22: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (22) i[bkJh-;s`po 2012

feF'o bVehnK ns/ y{B dh xkNvkH ohs{ dhgsh

f;js

feF'o tor fJZe nkdwh dh f}zdrh dk T[j ;wK j?

id'I T[j pj[s ;kohnK spdhbhnK ftu'I b`xdk j?.

feF'o tor 10 s'I 19 ;kb d/ ;w/I ~ efjzd/ jK. feF'o

tor fJZe nfjw gVkn j? id'I n;hI nkgD/ pugB s'I

fBeb e/ itkBh tZb ik oj/ j[zd/ jK. ;kv/ ;oho ftu

pj[s jh s/ih Bkb spdhbhnK j' ojhnK j[zdhnK jB.

;kv/ ;oho ftu jkow'B} pDd/ jB s/ ;ohoe ftek;

ftu rsh nkT[Idh j?. ;oho ftu ;?e; nzrK dk ftek;

j[zdk j?, bVehnK ftu wkjtkoh F[o{ j' iKdh j?. ;ohoe

ftek; d/ Bkb Bkb wkBf;e spdhbhnK th

nkT[IdhnK jB. nkgD/ ;oho ftu j' ojhnK

spdhbhnK ekoB, wkBf;e sBkn th g?dk j[zdk j?.

;'u d/ ftu th pdbkn nkT[Idk j?. T[mD-p?mD,

d';sK dk dkfJok, fdwkr ftu T[m oj/ ;tkb s/ xo

ftu wksk fgsk dk toskp d/yDk, ;tkb-itkp ftu

;zs[FNh Bk fwbDk nkfd. fJj ;G pj[s nfjw fjZ;k

jB fJ; T[wo dk.

fJ; tes feF'o tor dh frDsh Gkos ftu 24

eo'V j?. feT[Ife feF'o nt;Ek ftu ;ohoe ftek; j'

fojk j?, ;oho ftu uzrh y[oke dh b'V sK ;gFN j[zdh

jh j?. Gko ns/ ed ftu tkXk j[zdk j?. go i/eo n;hI

y[oke ~ b'V w[skpe BjhI yktKr/ sK ;kv/ ;oho dk

ftek; g{oh soQK BjhI j' ;e/rk. bVehnK ftu yk; s"o

s/ uzrh y[oke dh b'V fJ; bJh j? feT[Ife T[BQK B/

GftZy ftu nkgDh nrbh nkT[D tkbh ghVQh dh

p[fBnkd pBDk j[zdk j?. ;kv/ w[be ftu e[VhnK ftu

jh y[oke dh xkN finkdk d/yh rJh j?. 15-19 ;kb

dhnK bZrGr 47% e[VhnK (nZXhnK) dk ;ohoe Gko

b'V w[skpe xZN j?. fJ;/ soQK 56% e[VhnK ftu y{B dh

xkN j?. y[oke dh wjZssk pj[s xZN b'eK ~ gsk j?.

fJ; nfrnkBsk ns/ rohph ekoB b'eK dk y[oke

feF'o e[VhnK Gkt itkB j' ojhnK e[VhnK. fJj T[j ;wK j? id'I ;oho ftu nB/eK spdhbhnK nk ojhnK

j[zdhnK jB. ;ohoe, wkBf;e, p"fXe, ;?e; ;pzXh, GktBkswe. ;ohoe spdhbhnK sK ;ko/ wK-fgT[ ikDd/

jB. eZd tZXDk ns/ b`w/ gsb/ j'Dk. r'b wN'b ;oho s'I fit/I uoph rkfJp. wK fgT[ fJ; ~ y[oke dh xkN Bkb

BjhI i'Vd/. bVehnK ftu wkjtkoh F[o{ j' iKdh j? y{B dh xkN, T[BK bJh ftF/F pD iKdh j?. gfotko sK

ftseok eodk jh j?. whvhnk ftu Gow-G[b/y/ tkbk gquko eoe/, @gsbk jh ;'jDk# dh rZb eoe/, ofjzdh-

;fjzdh e;o g{oh eodk j?. fJBQK gfjb{nK ~ T[Gko fojk j? fJj b/y.

gqsh g{oh soQK M[ekn BjhI j[zdk. y[oke dk we;d f;oc

G[Zy fwNkT[Dk BjhI j[zdk, y[oke s'I ;k~ T{oik fwbdh j?

s/ ;kv/ ;oho d/ ftek; bJh th uzrh y[oke dh b'V j[zdh

j?. fJZe ;zs[fbs y[oke T[j j[zdh j?, fi; ftu ekop'i,

gq'NhB, c?N, ftNkwB, yfBi gdkoE nkfd ;G j'D.

T{oik ;k~ o'Nh (ekop'i) s/ fxT[ nkfd s'I fwbdh j?,

gq'NhB ;k~ dkbK s'I fwbdh j?, ftNkwB s/ yfBi

gdkoE cbK ns/ johnK ;pihnK s'I. ekop'i ;k~

T{oik fdzd/ jB fi; Bkb n;hI o'iwoQk dk ezw eod/

jK. gq'NhB Bkb ;kv/ ;oho dk ftek; j[zdk j?,

wk;g/FhnK pDdhnK jB. ftNkwB ns/ yfDi ;k~

fpwkohnK Bkb bVB dh skes fdzd/ jB s/ ;k~

fJBc?eFB nkfd s'I pukT[Id/ jB.

feF'o nt;Ek d"okB T{oik ns/ gq'NhB dh tZX

b'V dk nzdkik fJ; sZE s'I brkfJnk ik ;edk j? fe

fJe itkB n"os d/ w[ekpb/, feF'o bVehnK dh fJj

b'V tZX j[zdh j?. fJ; dh ;{uh fJ; soQK j?L

fJe nkw xo/b{ ezweki tkbh itkB n"os bJhL

T{oik dh b'V = 1900 fJekJhnK

gq'NhB dh b'V = 45 rqkw

feF'o nt;Ek d"okBL

10-12 ;kb dh T[wo L 2260

13-15 ;kb L 2360

16-18 ;kb L 2200

gq'NhB dh b'V L 42 s'I 45 rqkw

fJ;/ soQK jh fJe nkw n"os ~ o'}kBk 32 fwHrqkH

b'j/ dh b'V j[zdh j? s/ feF'o nt;Ek d"okB 35 fwHrqkH

b'j/ dh. id'I fe T[BQK d/ w[ekpb/ bVfenK ~ fJj b'V

f;oc 25 fwHrqkw dh j[zdh j?.

n"osK bJh y[oke ;pzXh fJZe rZb i' pj[s nfjw

fJj j?, fJBQK ftu y{B dh xkN. fJZe sK pugB s'I jh

Page 23: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (23) i[bkJh-;s`po 2012

e[VhnK ~ ykD ~ uzrh y[oke BjhI fdZsh iKdh. id'I th

xo ftu ftseok j[zdk j? sK e[Vh Bkb jh j[zdk j?, d[ZX

dk frbk; gfjbK w[zv/ ~ fgbkfJnk iKdk j? ns/ i/ pu

ikt/ sK e[Vh ~ fwbdk j?. ;G s'I gfjbK ;kv/ ;wki ~

fJj ;wMD dh b'V j? fe n"osK ~ T[; dh ;ohoe

pDso ns/ ezwekih b'V w[skfpe y[oke dh b'V j?,

fi; Bkb T[; d/ ;oho dk ftek; uzrk j[zdk j? s/

nrbh nkT[D tkbh ghVQh th f;jswzd j[zdh j?. d{;ok

gfjb{ y[oke ~ uzrh soQK ;wM dk j?, y[oke pko/

nfrnkBsk j'Dk th fJZe tZvk ekoi j?. bVehnK d/

wkwb/ ftu nZi eZbQ whvhnk th T[; ~ ekch gquko

fojk j? fe gsbk ;fbw ;oho jh tXhnk s/ ;'jDk j[zdk

j? s/ fJ; bJh e[VhnK xZN yKdhnK jB s/ gsbk fdZ;D

d/ wkwb/ ftu y{B dh xkN s/ j'o ewi'ohnK ne;o

d/yD ~ fwbdhnK jB. bVehnK d/ wkwb/ ftu fJZe

rZb ftF/F s"o s/ }o{oh j? fe T[BQK ~ wkjtkoh F[o{ j'D

ekoB th y{B dh xkN nkw j' iKdh j?. nro fJ; y{B

dh xkN ~ fJ; t/b/ jh fXnkB Bk fdZsk ikt/ sK fJj

;koh T[wo ofjzdh j?. ;k~ fJj rZb fXnkB ftu oZyDh

ukjhdh j? fe bVehnK i/ fJ; ewi'oh ns/ y{B dh

xkN t/b/ roG XkoB eoBrhnK sK T[BQK ~ sK

B[e;kB j't/rk jh, g?dk j'D tkbk pZuk th xZN Gko dk

g?dk j't/rk. ;kv/ w[be ftu seohpB fJe fsjkJh

(30%) pZu/ n";sB Gko s'I xZN g?dk j[zd/ jB ns/ T[;

dk fJe w[Zy ekoB y[oke dh xkN j?. fJj rZb j'o nfjw

j' iKdh j? id'I fe ;kv/ w[be ftu bVehnK dh ftnkj

dh ek~Bh T[wo 18 ;kb j'D d/ pkti{d ekch frDsh

ftu ftnkj nmkoK ;kb s'I gfjbK jh j' iKd/ jB s/

roG XkoB th j[zdk j?. roG XkoB t/b/ y{B dh xkN dh

jkbs fJj j? fe T[; ;w/I seohpB 75% s'I th finkdk

roGtsh wktK nBhwhnk (y{B dh xkN) dk fFeko

j[zdhnK jB.

y{B dh xkN fJe nfijk gZy j? i' fe bVehnK

ftu brksko ofjzdk j?, fi; ekoB ezwekih bVehnK

jo t/b/ EektN, ewi'oh, p/u?Bh nkfd wfj;{;

eodhnK jB s/ ;e{b ftu ikD tkbhnK bVehnK dh

gVQkJh T[¦go n;o g?Idk j?. y{B dh xkN Bkb fdwkr

dh ekor[ikoh mhe BjhI ofjzdh s/ bVehnK uzr/ rq/v

b?D ftu fgZS/ ofj iKdhnK jB. id'Ife fJj d/yD

ftu nkfJnk j? fe i/eo y[oke, xo dk wkj"b, y{B dh

g{oh wksok nkfd mhe ofjD sK bVehnK th jo y/so

ftu w[zfvnK d/ pokpo fiZs jkf;b eo ;edhnK jB.

f;B/wk p[bk fojk j?

f;B/wk p[bk fojk j?

f;B/wk p[bk fojk j?

i/eo s[;hI f;B/wk ftu

nkgDk e?ohno d/yDk ukj[zd/ j'

ejkDh fbyD s'I e?wok cZVD se

n?efNzr s'I b? e/ n?vhfNzr se

sK fco w"ek j?

fJe ;zg{oB toeFkg

s[jkvk fJzsiko eo ojh j?

s[jk~ p[bk ojh j?

CINEMA CALLINGwww.mark5films.in

E-mail : [email protected] : +91-9971988936, 011-26513207

Page 24: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (24) i[bkJh-;s`po 2012

:[tk nktk}

fJe ekbw okjhI, fJj e'fFF j? fe :[teK d/ wB dh rZb, T[BQK dh ;'u ~ ;wfMnk ikt/, id'I fe

d/yD ftu nk fojk j? ;wki d/ gq'VQ ftnesh B"itkBK gqsh, fJe gk;V fBoD? s/ jh nkgDhnK

fNZgDhnK eod/ jB. ¸;zgkde

nZi id'I B"itkBK pko/ rZb j[zdh j? sK f;nkD/ b'e

ftF/F eoe/ wK-fgU ns/ nfXnkge nkgDh ftuko

uouk ftu B"itkBK dh fJe X[zXbh s;tho T[Gkod/

jB ns/ T[BQK d/ fujo/ s/ fBokFk T[Godh j?. pZfunK d/

fttjko s'I fuzfss s/ T[dk;-fBok; wK-fgT[, fJ; dk

ekoB ikDB bJh e'fFF eod/ ikgd/ jB s/ Bshi/ ti'I

nfXnkge wK-fgT[ ~ ns/ wK fgT[ nfXnkgeK ~ s/

i/eo d't/I fJeZm/ j' ikD sK fco whvhnk, NhHthH ns/

fJzNoB?¦N ~ i[zw/tko mfjokT[Id/ jB.

fJ; ;fEsh d/ e[M e[ gfjb{nK ~ ;wMD dh e'fFF

ftu w?vheb ekbi d/ sh;o/ toQ/ d/ ftfdnkoEhnK d/

fJe ro[Zg e'b'I ;Zs ;tkb g[ZS/ s/ T[BQK d/ itkpK s'I i'

sZE T[Go e/ ;kjwD/ nkJ/, T[j ;k~ e[M ;'uD-ftukoB

bJh gq/fos eod/ jB.

T[j ;tkb fJj ;BL

(i) s[jk~ nkgDh tZvh ghVQh (wK fgT[ ns/

nfXnkge) s'I eh fFekfJsK jB<

(ii ) s[;hI T[BQK s'I fe; soQK dh nk; oZyd/ j'<

(iii ) fJe uzrh F];hns, fi; tZb s[;hI fyZu/

nkT[Id/ j', eh r[D jz[d/ jB<

(iv) T[j e[M nkdsK iK ;[Gkn fi; s'I s[jk~ fyZM

uVQdh j?<

(v) s[jkvk f}zdrh ftu nkdoF e"D j?<

(vi) s[;hI nkgD/ nkdoF ftu eh eh r[D d/yd/

j'<

(vii )s[jkvk nkgD/ ;kEhnK¥nkVhnK pko/ fe;

soQK dk gqGkt j?<

fJ; ;ot/yD ftu shj ftfdnkoEhnK B/ fjZ;k

fbnk. fJ; ftu'I thj bVehnK ns/ d; bVe/ ;B, i'

fe seohpB thj ;kb dh T[wo d/ jB.

;ko/ ftfdnkoEhnK tb'I do;kJ/ rJ/ ftukoK

ftu'I, fiE'I se nkgDh tZvh ghVQh s'I fFekfJs dh rZb

j?, w[Zy s"o s/ d' rZbK T[GohnK.

(i) tZvh ghVh ;w/I Bkb pdbD bJh fsnko BjhI

j?. T[j ;w/I Bkb nk ojh seBkb'ih ns/ ftukoXkok ~

ep{b BjhI eoBk ukj[zd/. nkgD/ ftukoK ~ b? e/

nVhnb jB ns/ fe;/ th jZd se T[; s'I pdbD bJh

fsnko BjhI jB. T[BQK dk efjDk j?- i' n;hI efj ’sk

T[j mhe j? s/ p; T[jh mhe j?.

T[j nkgD/ ftukoK ns/ ;fGnkuko gqsh wkD

do;kT[Id/ jB s/ fJj efjzd/ jB fe T[BQK d/ iwkB/ ftu

i' ;h, T[j mhe j?. Bkb jh T[j ukj[zd/ B/ fe n;hI fJBQK

tKr ;'uhJ/ s/ T[BQK ohsK ~ wzBhJ/. T[j T[BQK ftukoK-

gozgoktK ~ ;kv/ ’s/ m';Dk ukj[zd/ jB, i' ;k~ g;zd

BjhI.

(ii ) T[BQK dh d{;oh fFekfJs j? fe wK fgT[ ~ ;kv/

s/ ftFtk; BjhI j?. T[BQK ~ G'ok th :ehB BjhI j? fe

n;hI th mhe j' ;ed/ jK. n;hI id'I e[M p'bd/ jK iK

fe;/ rZb s/ pfj; eod/ jK sK efjzd/ B/, ‘s[jk~ e[M

gsk BjhI, fJj s[jkv/ rZb eoB dk ftFk BjhI.’

fJ; s'I fJbktk T[BQK dh fFekfJsK ;h fe

• T[BQK dh ;'u szr j? fit/I bVe/-bVeh ftu

d';sh BjhI j' ;edh.

• ykD ghD gfjDB ftu dybnzdkih.

• vK; gkoNh iK fgefBe ~ b?e/ go/FkBh.

• T[j ed/ BjhI wzBd/ fe T[j th rbs j' ;ed/

jB iK T[BQK dh ;'u th mhe BjhI j?.

• T[j ;k~ o[NhB tKr ezw eoB bJh efjzd/

jB, fe; th soQK dk fo;e, u?b`i Gfonk ezw

eoB s'I o'ed/ jB.

bVehnK B/ nkgD/ gqsh d'-fszB B[es/ ftF/F s"o

s/ T[Gko/L

• ;kv/ tZyo/ ti{d dk ;tkb j? s/ ;k~ fe;/

sohe/ Bkb fBih gSkD BjhI fwbdh.

• gVQkJh d/ wkwb/ ftu ;kvh nkgDh okJ/ BjhI

bJh iKdh.

Page 25: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (25) i[bkJh-;s`po 2012

• w[zv/-e[Vh ftu coe eod/ jB.

• jo t/b/ ;kv/ ftnkj dh oZN bkJh oyd/ jB.

fJ;/ soQK bVfenK B/ d' j'o fFekfJsK doi

ehshnK.

• ;kvh fBih f}zdrh ftu ekch dyb fdzd/

jB.

• ;kv/ s/ jo tes fJj fJbikw ofjzdk j? fe

n;hI w/jBsh BjhI jK s/ ;wK popkd eod/

jK.

d{;ok ;tkb, i' fe gfjb/ ;tkb d/ T[bN jh ;h fe

s[;hI wK fgT[, nfXnkgeK iK tZvh ghVQh s'I eh nk;

eod/ j' sK fJE/ T[BQK B/ y[bQ e/ okJ/ fdZsh. T[BQK T[whdK

dh soshptko g/FeF fJ; soQK j? (;G s'I tZX d'

nKeV/ nB[;ko)

• nk}kdh¥woih w[skpe f}zdrh ihD dk w"ek

• ;k~ ;wfMnk ikt/.

• ;kv/ s/ ftFtk; eoB, ;k~ nkgDh ;woEk

fdykT[D dk w"ek d/D.

• ;kvh th ;[DBL ;kv/ ;[gfBnK, fJSktK ns/

b'VK pko/ ;kvh rZb ;[DB.

• ;kv/ ftu th uzfrnkJhnK B/, fJ; ~ ep{bD.

• ;k~ fdFk fBod/F d/D, Bk fe e';D

• finkdk d';skBk fttjko eoB

• ;k~ nksw fBoGo j'D ftu wdd eoB

• nkgD/ fdwkr ~ E'Vk fijk y'bQD

• p?m e/, nkg;h ftuko uouk dk wkj"b pD/.

bVehnK B/ nkgDhnK tyohnK fFekfJsK d/

wZd/B}o fJj nk; do;kJhL

• ;kvh fBih j'Id j't/

• ftseok Bk j't//

id'I fe;/ uzrh, fyZu Gog{o F];hns d/ r[D g[ZS/

sK fszB s'I pkoK pZfunK B/ r[D fby/. Wwtko, ;G s'I

tZX nzeK tkb/ r[DK dh soshp w[skpe, T[j ;BL

• w/jBsh j'Dk • ;kdrh • fJe d{;o/ dh fJZ}s

eoBk • d{;fonK dh wdd eoBk • d';sh tkbk

fttjko • c?;b/ b?D dk j";bk • p'bD dk ;bhek

• gotkj eoB tkbk • jZ;w[Zy, w[;ekT[Idk j'fJnk.

fJ; s'I fJbktk i' r[D fby/ T[j ;BL • fJwkBdkoh,

• FKs ;[Gkn • ezw ftu ;zihdrh, brB ns/

fBozsosk • pr?o p'fbnK ;wMD tkbk nkfd.

fJ; s'I T[bN id'I T[j fttjko g[ZfSnk frnk,

fi; Bkb fyZM uVdh j? sK gfjbh ;{uh dh r[DtZsk j'o

tZX iKdh j?. T[j fttjko ;BL

• nkgD/ nkg ~ tXk uVQk e/ g/F eoBk

• nkgD/ nzdo T[¦u/gB dh GktBk oZyDk, jT[w?

dk fFeko j'Dk

• nkgDh sohc ftu b^r/ ofjDk

• fdyktk eoB tkbk

• p'bh ns/ rbpks ftu o[Zyk, p/ndph j'Dk

• X'y/pki j'Dk

• w{zj s/ j'o s/ wro'I j'o rZb eo/

• ubke pDB dh e'fFF eo/

• r[Z;/pki

• M{m p'bD tkbk

• o'np iwkT[D tkbk

• p/gotkj fe;w dk ftnesh

• g?;/ dk gho

• fJZ}s Bk eodk j't/

• p/JhwkB

• nkgD/ nkg se ;hws ofjD tkbk

id'I T[BQK s'I T[BQK d/ nkdoF pko/ g[ZfSnk frnk

sK gzikj ch;dh B/ nkgD/ wK-fgT[ ~ nkdoF dZf;nk

ns/ ;G s'I nfjw fe gZuh ch;dh B/ nkgDk nkdoF Bk

j'D dh rZb ejh. nkdoF ftnesh ftu d' gqw[Zy r[D

d/yD dh rZb ftu, T[BQK B/ w[Zy s"o s/ T[jh r[D fby/ i'

fe;/ ftnesh ftu fyZu dk ekoB pDd/.

nkgD/ nkVhnK¥iwkshnK¥jwT[wo d';sK pko/

id'I ;tkbK d/ itkpK dk ftFb/FD ehsk sK T[; ftu

uzr/ gfjb{ fJj ;B fe T[j ;wMdko jB, ftfrnkBe

;'u tkb/ jB. f}zdrh d/ jo gb ~ ihT{D d/ jZe ftu

jB. nkgD/ g?oK s/ yV ;eD d/ ekpb jB. y[bQ/ fdwkr

tkb/, Xow-iks dhnK tbrDk s'I d{o jB. d';skBk

B"itkB ghVQh ns/ tZfvnK ftu fJe nkg;h

;zeN i' T[¶Go fojk j?, T[; dh p[fBnkd j? -

nkg;h ;ztkd dh xkN. fJ; ;ztkd dh xkN Bkb

g?dk j[zdk j? p/:ehBh dk wkj"b. wK fgT[ ~

nkgD/ pZfunK #s/ ftFtk; BjhI fe T[j e[M

eoB d/ :'r B/ fe BjhI ns/ pZfunK ~ p/:ehBh

j? fe wK fgT[ ~ i' rZb ejhJ/, T[j ;k~ fe;/ soQK

th rkJhv BjhI eod/, ;r'I nkgDh jh pDh ;wM

w[skpe dpkn gkT[Id/ jB.

Page 26: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (26) i[bkJh-;s`po 2012

otJhnk oZyD tkb/ jB. go e[M e[ ftfdnkoEhnK B/

e[M e[ p[o/ gfjb{nK dk fieo ehsk fe r[Z;k pj[s j?,

;tkoEh jB, jEhI ezw eoB s'I esokT[Id/ jB, nkgD/

ftu w;s ofjD tkb/ jB, g?;/ dh d"V ftu tZX jB s/

Bkb jh BfFnK dh b^s pko/ th fieo ;h.

fJ; ;ot/yD ~ ;kjwD/ oZyd/ j'J/, e[M e[

wjZstg{oB sZE T[Gko/ ik ;ed/ jB.

• wK fgT[ iK nfXnkgeK dh pZfunK gqsh

p/:ehBh

• pZfunK ftu fe;/ nkdoF ftnefsZst dk

Bk j'Dk

• fe;/ th ftnefsZst ftu w/jBs, ;kdrh,

d{;fonK dh wdd eoBk, fdyktk Bk eoBk

nkfd r[D T[BQK dh g;zd j?.

fJBQK ftu i' ;tkb g?dk j[zd/ jB fe wK fgT{ ~

pZfunK s/ Go';k feT[I BjhI j?< d{;o/ gk;/ pZfunK ~

nkgD/ ;wki ftu nkdoF feT[I BjhI b^G fojk< fJj

d'j/I jkbsK jh xkse jB. fJE/ fJj rZb th T[Godh j?

fe i' e[M pZu/ fJe nkdoF ftnesh ftu b^Gd/ jB,

T[j rkfJp j?. T[j r[D tZvh ghVQh ftu BjhI jB. fJ;

jkbs ftu id'I pZu/ fyZMd/ jB, nkb/-d[nkb/ s'I fBok;

j[zd/ jB sK wK fgT[ ~ brdk j? fe pZfunK dk fttjko

;ktK BjhI j? s/ T[j fJ; ;fEsh ftu pZfunK gqsh p/o[Zy

j' iKd/ jB.

xZN' xZN, d'jK fXoK ~ fJe fJe edw io{o u[ZeD

dh b'V j?.

• wK fgT[, pZfunK Bkb d';skBk otJhnk

ngDk e/, ;ztkd dh ;fEsh g?dk eoB.

rZbpks Bkb jh ;fEsh ftu ;[yktKgB

nkt/rk, BjhI sK F[o{nks io{o j't/rh.

• nZi id'I pZu/ nkdoF ftnesh dh sbkF

ftu uzr/ r[DK dh Gkb eo oj/ jB. T[BQK ~

eJh fttjkoK s'I fyZM j? sK xZN' xZN T[j fJBQK

fttjkoK ~, fJBQK r[DK ~ nkgD/ Bkb i'V e/

oZyD s/ GZfty ftu fe;/ jB/oh dh bg/N ftu

nk e/ fJBQK ~ y'ok Bk b^rD d/D.

Y

ihtB-foFwK

• ihMmq hmySw dhwVdI nhIN, kdy-kdy auh cu`pIivc vI kih jWdI hY, "mYN k`lH iek vwr iPrkoiSS zrUr krWgI”[

• quhwfy su&ny hmySW scweI ƒ mwq dy skdy hn jyqusIN aunHW ƒ ie`k mOkw idau[

• mYN qwkqvr hW ikauNik mYnUM AwpxIAWkmzorIAW dw pqw hY[ mYN infr hW ikaNuik mYNAwpxy fr dw swhmxw kIqw hY[ mYN isAwxw hWikauNik mYN AwpxIAW ZlqIAW qoN bhuq kuJis`iKAw hY Aqy mYN suKI hW ikauNik mYN d`uK sihnkIqw hY[

• jdoN r`b quhwfy koloN kuJ Koh lYNdw hY qW ieh nwsoco ik auh quhwfy nwl burw kr irhw hY, auhquhwfy h`Q kuJ vDIAw dyx leI hI ^wlI krdwhY[

• koeI vI kwrIZr kdy vI ibnW cwbI dy ijMdrwnhIN bxweygw, iesy qrHW r`b vI ibnW iksy h`ldy kdy vI quhwƒ koeI muSikl nhIN dyvygw[

• jykr quhwfIAW XojnwvW kMm nw krn qW i&krnw kro, r`b kol quhwfy leI aus qoN vI vDIAwXojnwvW hn, cuxOqI isr& aus 'qy Brosw krndI hY[

• r`b kol swfy leI bhuq vDIAw XojnwvW hn,pr auh ie`ko smyN 'qy swƒ pRdwn nhIN krdw[ auhquhwƒ Brosy nwl qurnw isKwauNdw hY[

• koeI vI ienswn ip`Cy jw ky nvIN SurUAwq nhINkr skdw, pr hryk ienswn A`j qoN SurU krkyijaux dI ie`k nvIN aumId zrUr kwiem krskdw hY[

• swry AwpxI izMdgI iv`c kuJ nw kuJ v`fw krnleI B`jdy hn, pr auh ieh B`ul jWdy hn ikizMdgI ivc kuJ v`fw pRwpq krn leI SurUAwqCotI krnI pYNdI hY[

• izMdgI quhwfy 'qy h`sdI hY jdoN qusIN duKI huMdy ho,izMdgI KuS huMdI hY jdoN qusIN KuS huMdy ho, prizMdgI quhwƒ slwm krdI hY jdoN qusIN iksy horƒ KuS krdy ho[

iqRpq rMjn kOrjmwq dsvIN

Page 27: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (27) i[bkJh-;s`po 2012

pj[sh vKN-fcNeko pZu/ ~ ftrkVdh j?

e[wkoh nouBk

fiE/ bkv fgnko Bkb rZbpks ehsh iKdh j? T[E/ ed/

ed/ vKN fcNeko th bk}wh j' iKdh j?. fit/I fgnko eoB

d/ eJh sohe/ jB, T[t/I vKN fcNeko d/ th eJh sohe/ jB.

f;nkDg J/;/ ftu j? fe pZu/ ~ ;fGne Yzr Bkb x{fonk

ikt/. xoK ftu ne;o t/yD ~ fwbdk j? fe pZu/ ~

vKNfdnK wK-pkg eJh tkoh nfij/ Fpd tosd/ jB i'

fBokoEe sK j[zd/ jh jB Bkb Bkb e'M/ s/ p[o/ th bZrd/

jB. ;k~ nfij/ e'M s'I goj/i eoBk ukjhdk j?.

;kvh fJe r[nKYD dh Xh ;kv/ xo nk e/ p?mh j'Jh

;h. T[jdh wK th Bkb ;h. Xh id ykD'I Bk jNh sK wK

FhjDh tKr{` rVQeh “Bh eh s{` ;t/o dh ;{o tKr uoh iKdh

J/I, wZM tKr{` ikgdh J/I v?D/.” fJ; fe;w d/ e'M/ Fpd Xh ~

p[o/ bZr/. T[j ;'u ojh ikgdh ;h fe p/rkB/ xo p?m e/ w/oh

wK ;{o, wZM s/ v?D tor/ ftF/FD tos/ p|?o th sK w?~

ykD'I jNk ;edh ;h. fJ; fe;w d/ ;?IeV/ Fpd jB fiBQK dh

tos'I wK-pkg ne;o eod/ jB fit/I p/te{c, pdwkF,

rXk, pdswh}, ewhBk, b[Zuk, jokw}kdk, bczrk. r[Z;/ #u

nk e/ T[j G[Zb iKd/ jB fe fJjBK e'M/ FpdK dk pkb-wB

#s/ eh n;o gt/rk. eJh nDG'b pZu/ sK fJjBK FpdK dk

noE th BjhI ikDd/ j[zd/. nkgDh r[Zv/ r[Zvh dh y/v #u o[ZM/

T[j nkgD/ tZfvnK tKr nkgD/ r[Zv/ bJh nfij/ nb`eko

tosd/ jB.

pZu/ #u Beb eoB dh GktBk pVh gqpb j[zdh j?. Bk

;wM j'D eo e/ rZbpks #u T[jBK d[nkok nfij/ FpdK dh

tos'I d/y e/ e[M wkg/ y[F j[zd/ jB. e[M b'e fJ; ~ pkbK dk

G'bkgB nky e/ Nkb iKd/ jB. go fJj G[Zb iKd/ jB fe

i/eo tZv/ j' e/ T[BQK dh fJjh p'b-pkDh ojh sK fJj Fpd

ezBK ftu u[ZfGnk eoBr/. fe;/ th ;fGnk ;wki ftu

nfij/ FpdK ~ w{oy j'D dh fBFkBh jh frfDnk ikt/rk.

fJ; dk wsbp jofr} BjhI fe n;ZfGnk FpdK dh tos'I

e/tb nBgVQ b'e jh eod/ jB. gVQhnK fbyhnK

f;nkDhnK n"osK th r[Z;/ #u nk e/ nfij/ e'M/ s/

fJybkejhD Fpd p'bdhnK jB fe ;[DB tkbk dzr ofj

iKdk j?.

fJe fdB w?I nkgD/ fJe tkfeceko d/ xo rJh. ni/

dotk}/ nzdo g?o gkfJnk ;h fe nzdo'I nktk} T[Goh, “e[M

BjhI ;[Ddh y;wK ~ ykDh, jokwD rXh tKr NhND/ wkodh

fcodh J/.” fJ; s'I nZr/ th T[; i' e[M p'fbnk w/oh

fveFBoh s'I pkjob/ Fpd jB. w?I fJj ;'u e/ j'o th T[dk;

j'Jh fe w/oh ;j/bh B/ nzro/}h dh n?wHJ/H ehsh j'Jh J/ s/ j[D

ghHn?uHvhH dh fsnkoh eo ojh J/.

nkw t/fynk iKdk j? fe pZu/ d/ BKtK d/ e[BKn Xo/

iKd/ jB. nfij/ pZu/ Yhm ;[Gkn d/ j' iKd/ jB. pko pko

fe;/ ~ ewbk iK gkrb nkyhJ/ sK T[j ;Zuw[Zu gkrbK

tkbk tshok XkoB eo b?Idk j?. ;G e[M ikDdk j'fJnk th

T[j ewbk pfDnk ofjzdk j? feT[Ife T[j ikDdk j? fe T[j

Gkt/I e'Jh th ezw eo/ T[j~ ewbk jh ;wfMnk ikt/rk.

ne;o wK pkg pZu/ ~ nky fdzd/ jB, “s{z pVk ezwu'o J/I.”

eJh tko ;[D ;[D e/ pZuk wB #u fpmk b?Idk j? fe T[j e'Jh

th ezw feT[I eo/ id T[; dk ezw fe;/ B/ ;bkj[Dk BjhI ;r'

ezwu'o jh nkyDk j?. tZfvnK ~ f]nkb eoBk ukjhdk j?

fe T[j nfijk e[M th Bk p'bD fi; Bkb pZu/ d/ GftZy #s/

wzdk n;o gt/.

pZu/ ~ vKN' }o{o go fJ; rZb dk }o{o f]nkb oy' fe

T[; dk n;o pkb wB s/ fej' fijk g? fojk j?. e'M/ s/

noEjhD Fpd id'I pko pko p'b/ iKd/ jB sK pZuk ;wM

iKdk j? fe w/o/ wK pkg ~ n?t/I c}{b p'bD dh tkdh j?.

;k~ ukjhdk j? fe pZfunK Bkb fwZsosk g{ope

ftjko oZyd/ j'J/ T[jBK ~ ;jh Yzr Bkb ;wMkJhJ/. BjhI sK

pZu/ ;k~ th T[¦so gosk ;ed/ jB. ;k~ “n?t/I G"Iedh J/I”

efj ;ed/ jB. uzrh rZb fJjh j't/rh fe n;hI fJ; rZb s'I

;[u/s ojhJ/. nfij/ e'M/, GZd/ s/ noEjhD Fpd ihG s/

fbnkT[D/ jh feT[I jB. i/eo n;hI nfijk eod/ ojKr/ sK

;kvk pZuk th ;kv/ tkbk tshok jh XkoB eo bt/rk. eJh

p}[orK dh nkds j[zdh j? fe T[j rZb rZb s/ rkbQ eZYd/

jB. nfij/ e[oZys tsho/ s'I puDk jh f;nkDg j?.

fezBk G?Vk bZrdk j? id'I n;hI tZvhnK tZvhnK

fvrohnK jk;b eo e/, wfjzr/ ;{N p{N gfjB e/, ehwsh

jko-fFzrko eo e/ rZbpks ftu xNhnk Fpd tosd/ jK.

sd n;hI G[Zb iKd/ jK fe p'bh dh fwmk; ;oho d/ ;[jZgD

Bkb'I T[¦uh, wjZstg{oB s/ gqGktFkbh j[zdh j?. fezBk uzrk

j't/ i/eo n;hI S'fNnK ~ fgnko s/ dbhb Bkb ;wMk

d/JhJ/. opV ~ th fJe jZd s'I tZX fyZu d/JhJ/ sK T[j N[ZN

iKdh j?. pj[sh vKN-fcNeko Bkb pZu/ ;[Xod/ xZN,

ftrVd/ pj[s/ jB. fJ; bJh pkb-wBK d/ FhfFnK #s/

nfijhnK bheK BjhI tkj[DhnK ukjhdhnK i' T[jd/

]{p;{os ne; ~ X[zdbk s/ dk|h pDk d/D.

ub`s wkwb/

Y

Page 28: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (28) i[bkJh-;s`po 2012

nzB ;zeN Bkb i{M fojk ;z;kovkH ;[oihs pokV

Gkosh fe;kBK B/ bj{-g;hBk fJe eoe/, xkN/-

tkX/ ;fj e/ d/F d/ nzB-Gzvko Go/ jB. fJ; ;w/I d/F

e'b eDe ns/ uktb dk ftFkb Gzvko j?. gzikp

ftu sK jkbs fJj j? fe nzB oZyD bJh EK jh BjhI

j?. y[ZbQ/ nekF j/m nBki fgnk rb;V fojk j?. d/F

ftu 2010-11 ftu nBki dk foekov s'V

T[sgkdB j'fJnk j?. ukb{ ;kb ftu 214H56

fwbhnB NB nBki dk T[sgkdB j' u[Zek j? idfe

fgSb/ ;kb fJj T[sgkdB 218H11 fwbhnB NB ;h.

eDe d/ 2011 d/ T[sgkdB s'I fpBK ngo?b 2011

se d/F d/ GzvkoK ftu 4 eo'V 41 b^y 80 j}ko NB

nBki (eDe ns/ uktb) fgnk ;h. fJj nBki

GzvkoB dh ;woZEk Bkb'I d[ZrDk j?. Gkos d/ r[dkwK

dh ;woZEk f;o\ 2H12 eo'V NB j?.

n\;';iBe gZy fJj j? fe fJj nBki rb-;V

fojk j?. d/F d/ b'eK dh yohd Fesh BjhI j?, fi;

eoe/ fJj nBki GzvkoK ftu iwQK fgnk j?. Gkos

dh brGr 50 \h;dh npkdh sK |ohph dh o/yk s'I

j/mK fiT[I ojh j?, T[; e'b nBki yohdD dh ;woZEk

BjhI j?. r[dkwK ’u nBki npkdh w[skpe pj[sk

BjhI. ;[gohw e'oN th ;oeko ~ jdkfJsK eo u[Zeh

j? fe nBki ~ rbD-;VB Bk fdZsk ikt/ ns/ fJ;

s'I uzrk j'J/rk fe |ohpK ’u w[\s tzv fdZsk ikt/

go b'e-d'yh ;oeko d/ ezBK ’s/ e'Jh i{z BjhI ;oe

ojh. nBki rbdk j? sK rb ikt/ |ohpK ftu BjhI

tzvDk. d/F ftu |ohpK s'I eh eokT[Dk j?, woB

goQK, d/F s'I Gko b^E/. Bt-T[dkotkdh BhshnK ftu

fe;/ ~ w[\s e[M th BjhI fwb ;edk, e'Jh wo/ iK

iht/.

Gkos d/ b'e G[Zywoh dk fFeko jB. ;z;ko ftu

fJ; ;w/I fJe nop s'I tZX b'eK ~ G[ZyK eZNDhnK g?

ojhnK jB. whvhnk ]poK nB[;ko ;w[Zu/ ;z;ko ftu'I

G[Zy Bkb gqGkts e[Zb npkdh ’u'I 25 \h;dh npkdh

Gkos ftu ofjzdh j?. ;zs[fbs G'iB Bk fwbD ekoB

;kv/ d/F ftu gzi ;kb T[wo se d/ gzi eo'V pZu/

e[g'FD dk fFeko jB. ‘rb'pb jzro fJzv?e;’

fog'oN nB[;ko ;z;ko d/ 84 w[beK ’u Gkos dk

doik 67 tK j?. uhB ;kE'I fgZS'I nk}kd j' e/ ;kv/

Bkb'I nZr/ tX frnk j?. fJ; ;{ue nze ftu T[; dk

doik B"tK j?.

fgSb/ eJh tfoQnk s'I Gkos dh ftek; do 8

\h;dh s'I 9 \h;dh d/ ftueko j'D d/ dknt/ ehs/

ik oj/ jB go fJj dknt/ r[wokj eoB s'I tZZX e[M

BjhI feT[Ife fJ; T[¦uh ftek; do dk 70-80

\h;dh iBsk ~ e'Jh bkG BjhI j'fJnk, ;r'I T[¦u

ns/ nwho tor ~ fJ; dk bkG fwfbnk j?. ftek;

do dk bkG i/eo, nkw iBsk ~ fwfbnk j[zdk sK

d/F ftu ykX-nzB dh ygs th tXh j[zdh. Gkos d/

g/Iv{ y/so ftu 1993-94 se ykX nzB dh gqsh

ftnesh ygs 13 feb'rqkw ;h i' 2009-10 ftu

10 feb'rqkw s'I th j/mK nk rJh j?. fJ;/ d"okB

Ffjoh y/so ftu 10H6 feb'rqkw s'I xZN e/ 9

feb'rqkw se ofj rJh j?. e"wKsoh y[oke Bhsh ns/

y'i ;z;Ek tZb'I ehs/ ;ot/yD nB[;ko rohph ekoB

Gkos ftu wK pDB tkbhnK nZXhnK n"osK ]{B dh

xkN dk fFeko jB. gzi ;kb s'I xZN T[wo tkb/ 40

\h;dh pZu/ e[g'FD dk fFeko jB. brGr 25 eo'V

b'e G[Zywoh dk fFeko jB. gzikj \h;dh iBsk

rohph dh o/yk s'I j/mK j?. fJBQK b'eK ~ f;js,

f;Zfynk, gkDh, fpibh torh e'Jh }o{oh ;j{bs

BjhI fwbdh. thj eo'V b'e p/xo/ jB. fJj s;tho

;kvh T[¦uh ftek; do dk w{zj fuVkT[Idh j?.

g{zihtkdh ftFtheoB dh pd"bs |ohph tX

ojh j?. |ohph ekoB G[Zywoh tX ojh j?. |ohpK dh

yohd Fesh ftu p/jZd froktN nkJh j?. ;z:[es

okFNo ;zx dh ‘y[oke ns/ y/shpkVh ;z;Ek’ B/ fiZE/

G[Zywoh d/ sZE BFo ehs/ jB, T[¦E/ tX ojh G[Zywoh

pko/ fusktBh th fdZsh j?. ;z;ko ftu fJ; ;w/I 33

d/F ykX nzB ;zeN d/ p[oh soQK fFeko jB fiBQK ~

fJ; ;zeN dk Nkeok eoB bJh e'Jh okj B}o BjhI

nk fojk. ;'wkbhnk dh ;fEsh Bk}e ns/ ft;c'Ne

pDh j'Jh j?. Gkos dh jkbs th e'Jh pj[sh uzrh

BjhI. G[Zywoh d/ fFeko d/F fte;s d/FK dh ]?oks

ns/ ;jkfJsk ’s/ fBoGo jB. fJj sZE fgSb/ fdBhI

Page 29: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (29) i[bkJh-;s`po 2012

iowBh dh fJe ;z;Ek “t?bE jzro fjb\/” ns/

“nzsookFNoh ykX Bhsh y'i ;z;Ek” B/ fJeZfmnk

y'i eofdnK ikoh ehs/ jB. nzsookFNoh G[Zy ;{ue

nze dh fog'oN ftu fJj fusktBh fdsh rJh j? fe

toswkB nkofEe-ftZsh ;zeN s'I fJbktk G[Zy Bkb

wo oj/ b'eK dh ;wZf;nk tZvh, rzGho ns/ ftokN j?,

i/ fJ; ;wZf;nk dk jZb Bk eZfYnk sK ;z;ko ftu

nokiesk, p/u?Bh ns/ pdnwBh c?b ikt/rh.

Gkos d/ eJh okiK ftu G[Zywoh ]soBke gZXo

se c?b u[Zeh j?. wZX gqd/F ns/ T[Vh;k ’u c?bh

G[Zywoh dh s[bBk fJE'ghnk ns/ ukv tor/ n\oheh

w[beK Bkb ehsh rJh j?. fJzvhnk ;N/N jzro

fJzv?e; dh fog'oN ftu wZX gqd/F dk B`po ;G s'I

T[go j?. T[; s'I pknd T[Vh;k, Mkoyzv ns/ fpjko

nkT[Id/ jB. e"wKsoh ][oke Bhsh y'i ;z;Ek B/

ftFb/FD ehsk ;h fe Gkos d/ 17 tZv/ okiK ftu

G[Zywoh c?bh j'Jh j?. ‘rb'pb jzrko fJzv?e;’ ftu

;kvk o?Ie 23H7 (nze) j?.

fog'oN ftu doi j? fe fiBQK d/FK dk o?Ie 20 s'I

30 ftueko j?, T[BQK dh ;fEsh th tXhnk BjhI. i/

;fEsh fJj' ojh sK fJj j'o pdso j' ikJ/rh. Gkos

e/tb pzrbkd/F ~ SZv e/ dZyDh J/Fhnk d/ ;ko/ ns/

T[g ;jkok n\ohek d/ brgr 25 d/FK s'I pdso

;fEsh ftu j?. ;z:[es okFNo ;zx B/ }'o d/ e/ fejk

j? fe ;z;ko ~ ftZsh ;zeN ftu'I pkjo eZYD bJh

T[gokb/ ehs/ ikD. ;zx B/ fJ; rZb ’s/ th }'o fdZsk

j? fe ;z;ko ’u ykX nzB ;zeN s'I puD bJh b'e-gZyh

BhshnK ngDkJhnK ikD. fJ; ;w/I G'iB Bk fwbD

ekoB b^yK b'eK ’s/ G[Zy ns/ w"s dk ;kfJnk wzvok

fojk j?. jo ;?fezv ftu fJe pZu/ dh w"s j' ojh j?.

ykX nzB s'I tKM/ xZN'-xZN jo oks 80 eo'V (fJe j'o

;ot/yD nB[;ko fJe nop) b'e G[Zy/ ;"Id/ jB.

nwohek d/ gqf;ZX p[ZXhihth B"w u"w;eh dk wZs j? fe

G'iB d/ nfXeko ~ p[fBnkdh nfXeko pDkT[D

bJh fe;/ BthI ftt;Ek (T[sgkde gqDkbh) dh b'V

j?. ;wekbh nkofEe-ftZsh wzdtkV/ dk jZb th fe;/

BthI ftt;Ek ftu ;zGt j?. ;' fJ; gqpzX ~ pdb/

fpBK fe;/ th ;wZf;nk dk jZb BjhI j'J/rk. ;k~ B"w

u"w;eh d/ ftukoK ’s/ r"o ns/ ftuko eoB dh b'V

j?.Y

j[zrko/

• fJ; ;kb d"okB fJj d{;ok nze w/o/ e'b

gj[zfunk j?. fJj gouk nkgD/ nkg ftu

Bt/ebk j?. gzikph ftu nfijk gouk e'Jh

BjhI j?, Gkt/I eJh ;kfjse gou/ fwbd/ jB.

nBw'b y}kBk, wkBth u/sBk tor/ gfjb{

fBFfus jh B"itkBK ftu gq/oDk dh ikr

brkT[Dr/. @:[tk nktki# sfjs i' s[;hI

B"itkBK dh Gkr/dkoh ftykJh j?, T[; Bkb th

f;nkD/ b'eK ~ B"itkBK dh ;'u dk gsk

uZb/rk.

-fgqzH ;[oihs f;zx, r[o{ jo;okJ/

• fJ; soQK d/ w?r}hB dh ;Zuw[Zu b'V ;h. vkH

r'r'nkDh dk b/y, u/sBk dh gfjbh g"Vh

@frnkB# gfVQnk. w?~ bZrdk j? fe T[j nkg jh

fJ; ~ nZr/ s'oBr/ s/ brksko fJ; bVh ~

;kv/ se gj[zukT[Dr/. ;t/N-wkoNB d/ b/y ~

nBw'b y}kBk ftu Skfgnk j?, tXhnk j?, go

;kv/ nkgD/ ftdtkBK d/ ftuko Skg' sK

tXhnk oj/rk.

-fpeow f;zx, poBkbk

• fgSb/ d't/I nze fJeZm/ jh fwb/. BtK o{g ns/

BtK w?No gVQ e/ uzrk uzrk bZfrnk. nk; j?

fJj j'o p[b`dhnK tb ikt/rk. ftfrnkBe

;'u ~ gq/odh vkH okU dh w[bkeks ns/ vkH

;[fozdo wzv dk b/y th tXhnk ftuko

T[e;kT[Idk j?. B"itkBK dk fjZ;k tXkT[D dh

b'V j?. pkeh vkH r'r'nkBh s/ vkH dhgsh d/ b/y

d'jK gqfunK ftu jh B"itkBK ~ ;/X tkb/ jB.

;who, Fjhd Grs f;zx Bro

• ;t?-u/sBk dk ngq?b-i{B nze gVQ e/ jZfNnk

jK. B"itkBK dh u/sBk ~ j[zrkok d/D bJh, w/o/

fj;kp Bkb fJj fBo'b o{g ftu gfjbk

w?rihB j?. fszB wjhB/ pknd nkT[Idk j?, fJ;

bJh ukjKrk fe fJ; dk w?No tXkT[. t?;/

ikDekoh d/ gZy s'I fJj w?rihB g{oh soQK

Gog{o j[zdh j?.

;[oihs, yZy/ ebK, ;[Bkw

Page 30: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (30) i[bkJh-;s`po 2012

;kfjs Xkok

;ukJh ¥ ftt/e

@nkj t/y :ko nkgD/ B/sk ih fijV/ G[Zy jVskb s/

p?m/ ;B, dh jkbs yokp j' rJh j?. nZi ;Zst/I fdB g[b;

u[Ze e/ b? rJh, c'N' s/ ypo bZrh j?. b/po u"Ie #u ;t/o/

fdjkVh ikD s'I gfjbK sysg'F s/ gJ/ nypko u'I fJZe

ypo gVQfdnK pho{ B/ nkgD/ ;kEh wzrb ~ fejk.

@jK, jK, w?I th t/yh ;h ypo#, wzrb B/ d{o ;Ve tb

Bio wkofdnK o[Zy/ fij/ bfji/ #u fejk.

@nkj t/y sK ;jh, fet/I B/sk ih fBYkb j'J/ gJ/ B/,

uko f;gkjhnK B/ w;K cfVnk J/#, pho{ dh B}o ni/ th

nypko T[¦go jh ;h. fceo dhnK behoK pho{ d/ fujo/ s/

rfjohnK j' ojhnK ;B.

@s{` fceo Bk eo#, wzrb B/ pho{ s/ fBrQk wkoh s/

fejk, @fJj d' fdB dh jVskb eo bJh sK eh j'fJnk,

id'I rZdh fwb rJh fco ;kok wkb fJBK B/ jh ykDk,

f;js tr?ok ;G mhe j' ikt/rh. s{` ypo Bk t/y nkj

xVh t/y frnkoK tZi rJ/ B/ ni/ sZe fe;/ B/ fdjkVh

bJh BjhI g[ZfSnk. i/ nZi th ezw Bk fwfbnk sK nkgK ~

;D/ NZpo G[Zy jVskb eoBh g? ikDh J/, sd Bk fe;/ B/

nkgDh ypo bkT[Dh, Bk fe;/ fJzR u[Ze e/ b? ikDk#, J/Bk

efj e/ wzrb B/ pho{ jZE'I nypko b? e/ tbQ/N fco fgSKj

oZy fdZsk s/ E'VQk fijk j'o nrKj j' e/ ;Ve d/ fJZXo

T[¦Xo t/yD bZrk.

Y

ekr} dhnK feFshnK ¥ nF'e GkNhnk (vkH)

u'DK j'D ftu d' ;kb pkeh ;B. oki ftu pkbr

f;Zfynk T[¦s/ gzi ;" eo'V o[gJ/ dk you eoB dh wB}{oh

fwbh ;h. ihgK dk w{zj fgzvK tZb ~ j' frnk. s}op/ B/

g/Iv{nK ~ f;yk fdZsk ;h fe T[¦E/ wzsoh ns/ nc;o fe;

bJh nkT[Id/ jB.

Bt/ f;o/ s'I nBgVQ b'eK dhnK fb;NK pDkJhnK

ikD bZrhnK. fJzBQK ftu fgSbh fb;N d/ BK th Fkwb

ehs/ rJ/.

;kv/ fgzv fpibg[o ftu th nfijk jh j'fJnk. fi;

fdB pkbrK ~ gVQkT[D dk ;wkB fbnKdk frnk, T[;

fdB pZfunK dhnK nZyK ftu BthI uwe nk rJh.

nXB`r/, BZe tjkT[Id/ pZu/ ihg s'I e[M d{o yVQ/ j' e/ rZbK

eoB bZr/.

;t/o dk ;wK ;h. wod y/sK ~ iK Ffjo ~ ub/ rJ/

;B. u"Xoh Xow f;zx jh ofj frnk ;h. ntki ;[De/ T[j

;'Nh N/edk, T[jBK d/ fujo/ gVQdk gj[zfunk. ihg ftu'I

;wkB bkfjnk ik fojk ;h.

u"Xoh B/ fejk, @uzr/ GkrhI okshI whIj fgnk ;h. pzd/

;ko/ y/s rJ/ ;B.# fco jZE pzBQ e/ p'fbnk, @s[;hI i/ fJBQK

pZfunK ~ e[M gVQk fbyk fdzd/ sK fJBQK dh f}zdrh pD

iKdh.”

fJe nfXekoh p'fbnk, “t/y skfJnk, ;k~ pZfunK

bJh BjhI G/fink frnk. fJj gVQB fbyD dk ;wkB n?,

nkT[D s/ T[BQK ;kfonK ~ d/ d/Dk.”

fvT{Nh g{oh eoB wro'I fit/I jh ihg ;NkoN j'Jh,

pZu/ ;wkB T[¦s/ N[ZN gJ/. pho{ B/ feskpK d/ gzB/ gkVd/ j'J/

fejk, “ub' UJ/, SZgV #u feFshnK ubktKr/.”

Y

e'Jh wod?, w?~ eh ¥ wzrs e[bfizd

“t/ GkJh vkeNoK, feXo S{-wzso j' frnk ;?I< fed/

d/ s?~ T[vheh ikB/ nK.” gF{nK d/ vkeNo ;[zdo f;zx B/

eJh fdBK pknd fit/I jh nkgDh w'No ;kJheb d[Zbk

f;zx d/ p{j/ nZr/ o'eh, d[Zbk f;zx dh xotkbh s/i' T[bKGk

fdzfdnK p'bh.

“jK p/p/, eJh fdBK bJh w?~ pkjo ikDk g? frnk.

j[D eh jkb n?. wZM d/ ED dk<” vkeNo B/ gfjbK jh

g[ZS fbnk.

“e'Jh pj[sk owkB Bh nkfJnk, pkfpnK s'I N{Dk th

eotk fbnkJh ;h. T[jBK gkDh th w[zdo e/ fdZsk ;h.”

nkgD/ tZb'I ehs/ UjV-g'jV th s/i' B/ dZ; fdZs/.

“wZbQw bkJh ikfBUI fe BjhI<” vkeNo ;[zdo f;zx

~ FZe g? frnk fe Xkr/-sphsK d/ uZeoK #u g? e/ dtkJh

tosDh jh Bk SZv fdZsh j't/.

“ekek, s/o/ nky/ w{ip d' tko nkED/-sVe/ T[dD

d/ Jh bkJh ikB/ nK. fijVhnK r'bhnK s{` fdZshnK ;h,

T[j th d/shnK ;h. gsk BhI fejVh uzdoh B/ B}o bksh.

dtkJh th e'Jh n;o BhI eo ojh.” s/i' ~ ni/ th

dtkJhnK Bkb'I izsoK-wzso #u pj[sk ftFtk; ;h.

“wK s[;hI ekjbh Bk eo', fJ;/ dtkJh Bkb j"bh-

j"bh nkokw nk ikT{. eZNV{ B/ ed/ dzd wko/ n?. fJbki

t/b/ f;o j'fJnk BhI. fJ;/ bJh ED d/ nzdo fJBc?eFB j'

Page 31: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (31) i[bkJh-;s`po 2012

rJh.” ;[zdo f;zx B/ vkeNoh bfji/ #u p[VQh ~ ;wMkT[D

dk :sB ehsk.

“go d[ZX sK T[jd/ ED #u'I nkJh iKd?, j[zdhnK

ghbhnK-ghbhnK fSZdhnK B/.”

“b?, w?I sK T[dD fJZe rZb dZ;Dh G[Zb jh frnk,

fJj fSZdhnK gZ; dhnK j[zdhnK B/. ED dk d[ZX nZv

u'fJnk eo'. fe;/ ~ ghD ~ Bk d/fJnk eo'.”

“w?~ sK nkg gsk ;h, fJj }fjo n? fBok }fjo. w?I

fe;/ ~ ghD BjhI fdzdh.” s/i' B/ y[bk;k ehsk.

“fJj~ v'bQ Jh d/fJnk eo'.” fiT[I jh vkeNo B/

fejk, s/i' B/ ;ZukJh T[rb fdZsh, “t/ GkJh, fJj sK

s/otK osB n?, v'bQDk ekjs'I n?, w?I sK Y'b tkb/ ~ Jh

gk fdzdh nK.”

Y

c?;bk ¥ irdhF okJ/ e[bohnK

“d/y' ih nkgDh ;KMh rZb ;h fe pZu/ bJh

ibdpk}h BjhI eoKr/, w?I E'~ eJh tko fejk ;h fe

gqj/i tofsnk eo', go s[;hI w/oh fJZe Bk wzBhHHHHny/

;tkd ’u coe g?Id/HHHHw?I sK T[d'I fejk ;h fe r'bh fbnk

fdU, go nkgDh wK d/ wro b^re/ s[;hI g?oK s/ gkDh

BjhI g?D fdZskHHHHHHHHHd/y fbnk j[D fijdk vo ;hHHHHHHHHHH”

Goh ghsh f;woB fJZe' ;kj/ ;G e[M efj rJh.

“J/jd/ #u J/vk tZvk c;kd yVk eoB tkbh e/jVh

rZb n?HHHHHHHHHHHnkgDk gfjbk pZuk j?, w[zvk Bk ;jh, e[Vh

jh ;jh, nkgK ~ ;G po'po B/HHHHHH” i;d/t B/ nkgDh rZb

oZyh.

“ikDdh nK ikDdh nK tZv/ fcbk;co ~HHHHHHHHHfJZe'

fij/ B/ go u'oh S[g/ j}koK o[gJhnK vkeNoBh e'b c{e

e/, w/o/ rb r{mk d/ e/ gsk feU eokfJnkHHHHHHHH” f;woB

e'Jh rZb YZeh BjhI ofjD d/Dk ukj[zdh ;h.

“T[jHHHHHHHHHHT[jsKHHHHHHHHHHHs?~ eh gsk BhHHHHHHHHHwK yfjV/

g? rJh ;h.”

“Bk j[D eh efjzdh n?HHHHHHHHHHHs/oh p/p/.”

“p/p/ B/ sK fejk fe GkJh nkgDh wo}h eo'HHHHHpj{ s'I

g[ZS fit/I efjzdh n?HHHHHHHHH” i;d/t B/ nzdobh rZb dZ;h.

“;ZuhHHHHHHHHHHHHHHHHH<”

“jKHHHHHHHHHHHHH.”

“w?~ sK BjhI brdkHHHHHHHHHHHHH” f;woB B/ s"ybk

gqrN ehsk.

“jK, fJj fpbe[b ;Zu n?”HHHH i;d/t B/ }'o d/ e/

fejk.

“sK ub' mhe n?HHHHHHHHHHHHHHwK ih B/ pVh tXhnk rZb

ehsh n?HHHHHHHHHHw?I sK T{JhI vo d/ wko/ ntk-stk p'bh

iKdh ;KHHHHHHnZi eZbQ e[VhnK e/jVk fe;/ rZb'I xZN

B/HHHHHHHHHHHHHnkgK nkgDh nkT[D tkbh bkvbh dh uzrh

goftoF eoKr/HHHHHHHHHHHHH” fJj efjzd/ j'J/ f;woB nkgDk

f;o i;d/t d/ w'fYnK s/ oZy e/ GftZy d/ ;[gfBnK ’u

rtku rJh.

Y

rzrk-fJFBkB ¥ okw/Fto ezp'i @fjwKF{#

d' itkB g[Zso wo rJ/. d; ;kb gfjbK gsh th

ubk frnk. d"bs d/ BK T[¦s/ puh ;h fJe f;bkJh

wFhB. ;Zso ;kbk p[ZYh gko', fgzv tkfbnK d/ eZgV/

;hT[Idh ofjzdh. pdb/ ftu e'Jh u"b d/ iKdk, e'Jh eDe

iK pkiok. f;bkJh eod/ ;w/I T[jdh ew}'o rodB vwo{

dh soQK fjbdh ofjzdh. dotki/ nZr'I i' th b`xdk, T[j

T[; ~ ‘okw okw’ efjDk Bk G[Zbdh.

ofjw fdykT[D tkfbnK Bkb T[j~ fuV ;h. pZu/

dotki/ T[¦s/ nk e/ T{Xw wukT[Id/, go gko' T[jBK ~ ed/

p[ok-Gbk Bk efjzdh. T[j sK ;r'I y[F j[zdh. gqXkB ih

e[VhnK d/ ;e{b bJh uzdk fJZemk eoB bJh fBeb/ sK

gko' d/ xo dh jkbs t/y e/ fgxb rJ/, “dkdh, s{z ej/I

sK s?~ p[Ykgk g?BFB fdtkT[D dh e'fFF eoK<”

gko' }]wh fijh j' e/ p'bh, “gqwkswk B/ d' jZE fdZs/

jB. w/oh wFhB nZXk g/N o'Nh sK d/ jh fdzdh j?. w?I fe;/

nZr/ jZE BjhI nZvKrh. eh s{z fJjh efjD nkfJnk ;h<”

“w?I sK e[VhnK dk ;e{b pDtkT[D bJh uzdk b?D

nkfJnk ;h. go s/oh jkbs d/y e/HHHH.”

“s{z e[VhnK dk ;e{b pDtkJ/Irk<” gko' d/ M[oVhnK

Go/ fujo/ T[¦s/ ;t/o dh X[Zg fyV rJh.

“jK, fJe fdB }o{o pDtkT{Irk dkdh. p; s/ok

nFhotkd ukjhdk j?.”

gko' r'fvnK T[¦s/ jZE oZye/ T[¦mh ns/ nkb/ ftu oZyh

izr-ykXh ;zd{eVh uZ[e fbnkJh. ekch d/o T[bN-g[bN

eoB s/ fJe pN{nk fBefbnk. pN{J/ ftu'I fszB ;" o[gJ/

eZYe/, gko' B/ gqXkB ih dh jE/bh T[¦s/ oZy fdZs/, “g[Zso!

;'funk ;h, woB s'I gfjbK rzrk-fJFBkB bJh

iktKrh. T[;/ bJh i'V e/ fJj g?;/ oZy/ ;B.”

“sK fJj g?;/ w?~ feT[I d/ ojh n?I< rzrk fJFBkB ~

BjhI ikDk<”

“g[Zso, s{z ;e{b pDtk! fJ; s'I tZvk rzrk-fJFBkB

j'o eh j't/rk!” efje/ gko' fco egV/ f;T[D b^r gJh.

Y

Page 32: Swai Chetna July - Sep 2012

;t?-u/sBk (32) i[bkJh-;s`po 2012

rshftXh

fgSb/ fdBhI ;/tk ;[;kfJNh gzikp dh fJe nfjw

whfNzr, ;/tk ;[;kfJNh d/ dcso fty/, w'rk ftu

j'Jh. whfNzr ftu vkH e/Hn?;H frZb, ;H ghHghH n?;H

fYZb'I, uwe"o f;zx, gofwzdo frZb, vkH fJzdoihs

r'r'nkDh, vkH fFnkw ;[zdo dhgsh s'I fJbktk

ftF/F wfjwkB ti'I ;H vhHn?;H frZb, vkH fJzdotho

frZb, ;H wbehs f;zx B/ fjZ;k fbnk.

whfNzr dk ni?Ivk ;hL

• ;szpo ftu j'D tkbh B"itkB ;t?-u/sBk

ekoiFkbk

• w?r}hB dk w?No ns/ tzv

• dcso dk fB:ws ekoiFhb j'Dk

whfNzr dh F[o{nks ftu, J/izv/ dhnK fJBQK wZdK

s'I gfjbK, gofwzdo frZb j'oK B/ ;tkb T[mkfJnk fe

nkgK brGr fJe ;kb s'I, id'I dk Bt/I ;zftXkB ~

gqtkBrh fdZsh j?, ni/ th nkgD/ ekoi-y/so ftu

;gFNsk BjhI nkJh j? fe nkgK n;b ftu ukj[zd/

eh jK. fJ;/ B[es/ ~ ;qh ghHghHn?;H fYZb'I B/ th fbnk

s/ fejk fe n;hI Y[vhe/ ekbi fty/, ftfdnkoEhnK

Bkb rZbpks ehsh ns/ fJe ;zt/dBFhb nfXnkge

s'I th T[E'I d/ pZfunK dhnK ;wf;nktK pko/ g[ZfSnk.

T[BQK ;wZf;nktK ;pzXh fJe g/go th tzfvnk frnk

i' fe ftfdnkoEhnk dh e'Jh tXhnk s;tho BjhI

;h T[Gkodk.

fJBQK rZbK s'I pknd vkH fFnkw ;z[do dhgsh B/,

;zftXkB d/ nkF/ ns/ ekoigqDkbh pko/ ;gFN ehsk

fe ;kvk we;d B"itkBK dhnK iK ekbi dhnK

b'VK ~ ;zp'fXs j'Dk BjhI j?. nkgDk fcbjkb Nhuk

;gFN j? fe n;hI fJe-d', uko, fizBh th ;kvh

;woEk j?, ;e{b iK ekbi nvkgN eoKr/. T[E/ ik

e/, ;z;Ek d/ w[yh ~ 100 ftfdnkoEh b?D bJh

ejKr/. ;z;Ek w[yh dh ;bkj Bkb fJj d' ebk;K j'

;edhnK jB, jo ebk; s'I gzi-gzi iK d;-d;

ftfdnkoEh j' ;ed/ jB. n;hI T[BQK ;"

ftfdnkoEhnK s/ e/Ifdqs eoe/, T[BQK ~ ;t?-u/sBk

d/ gZy s'I, T[BQK dh F];hns T[;koh d/ gZy s'I efj

bt', e[M B[es/ ftukoKr/. fJj d' gZyh nkg;h

rZbpks j't/rh. fJe ;?FB d"okB fszB s'I uko tko

T[BQK ~ fwfbnk ikt/rk. gfjbK nkgK rZb eoKr/,

fco T[BQK s'I ;[DKr/ s/ fJ; soQK fJe ;t?-u/sBk d/

f;b/p; tKr, fe;/ w'vhT{b sfjs fJj ekoi

j't/rk.

fJ; s'I pknd, fJ; pfj; ftu th ;G B/ fjZ;k

fbnk s/ nkgD/ ftuko oZy/. nzs fJ; w[Zd/ s/ fJj s?n

j'fJnk fe i' e[M th n;hI B"itkBK se b? e/ ikDk

ukj[zd/ jK, T[; dh fsnkoh ehsh ikt/ sK i' ;szpo

dh ekoiFkbh se T[j fsnko j' ikt/.

;szpo ftu j'D tkbh ekoiFkbh ;pzXh ftuko

eoB s/ fJj s?n j'fJnk fe id'I th gq'H w[ZNk, iro{g,

fBob/g, G[fgzdo nkfd nkT[Id/ jB, fJe fszB o'ik

toeFkg dk nk:'iB w'rk fty/ ehsk ikt/. w'rk

fty/ ekbi dh u'D ns/ w?B/iw?IN dh i[zw/tkoh vkH

e/Hn?¦; frZb ~ fdZsh rJh. fJ; s'I fJbktk d' fdB

nfwqs;o, fJe fJe fdB okig[o/, ;[bskBg[o b'Xh,

pNkbk, j[fFnkog[o bJh oZy/ rJ/. fJ; soQK gq'c?;o

w[ZNk dhnK ;/tktK d; fdBK bJh bJhnK

ikDrhnK. fJE/ fJj th s?n j'fJnk fe w'rk

toeFkg ftu ;[;kfJNh d/ w?IpoK dh th ekoiFkbk

brkJh ikt/ sK i' fJ; w[Zd/ s/ j'o ;gFNsk nkt/ s/

nZr/ s'I fB^m e/ ezw ehsk ik ;e/.

w?r}hB d/ w?No ~ b?e/ s;Zbh dk gqrNktk

ehsk frnk ns/ ;G ~ fiE'I th uzrk w?No fwb/,

fJeZmk eoB bJh r[ikfoF ehsh rJh. w?r}hB dh

tzv ~ b? e/ ;[Mkn nkfJnk fe w'r/ s'I fe;/

fv;NqhfpT{No Bkb ;zgoe eoe/, w?r}hB ~ p[Ze

;NkbK okjhI, tZX s'I tZX jZEK ftu gj[zukT[D dk

:sB ehsk ikt/.

dcso dh fB:wssk ~ b? e/ fcbjkb e'Jh m';

B[esk s?n Bk j' ;fenk ns/ fJ; ~ nrbh tko

ftukoB bJh SZv fdZsk frnk. nzs gofwzdo frZb

B/ whfNzr ftu gj[zu/ ;ko/ w?IpoK dk XzBtkd ehsk.

-uwe"o f;zx

Y