SZTUKA STAROYTNEJ GRECJI

autor: Katarzyna Jarkiewicz

SPIS TRECIetapy rozwoju sztukiokres archaicznystyle architektoniczneokres klasycznysztuka hellenistyczna

ETAPY ROZWOJU SZTUKIokres archaiczny (XI-VI w. p.n.e.):okres ciemny (sztuka protogeometryczna; XI-X w. p.n.e.),okres dojrzaego archaizmu (sztuka geometryczna: X-VIII w. p.n.e.),okres schykowego archaizmu (szkoa dorycka i joska: VII VI w. p.n.e.).

ETAPY ROZWOJU SZTUKIokres klasyczny (V-IV w. p.n.e.):okres wczesnoklasyczny (od bitwy pod Salamin w 480 r. p.n.e. do pokoju Kalliasa koczcego wojny z Persj w 448 r. p.n.e.),okres klasyczny za rzdw Peryklesa w Atenach,okres schykowy (od zakoczenia wojny peloponeskiej w 404 r. p.n.e. do bitwy pod Cherone 338 r. p.n.e.).

ETAPY ROZWOJU SZTUKIokres hellenistyczny (od mierci Aleksandra Macedoskiego w 323 r. p.n.e. do podboju Egiptu Ptolemeuszy przez Rzym w 30 r. p.n.e.):styl helleski (od czasw panowania Aleksandra Macedoskiego do podboju Grecji przez Rzym w 146 r. p.n.e.),styl orientalizujcy (146-30 p.n.e.).

OKRES ARCHAICZNYMalarstwo tego okresu zwizane jest przede wszystkim z ceramik dominujcy do VIII w. p.n.e. styl geometryczny (ozdabianie amfor i waz wzorami geometrycznymi i ornamentyk) zosta zastpiony w VII w. p.n.e. malarstwem czarnofigurowym, a w VI w. p.n.e. malarstwem czerwonofigurowym.Najczciej spotykane tematy to sceny z ycia bogw i ludzi wkomponowane w pasy pokrywajce naczynia lub w zamknite pole prostokta albo koa (w przypadku dna naczynia).

OKRES ARCHAICZNYNajbardziej znane przykady zdobienia ceramiki w stylu malarstwa czarnofigurowego to sceny gry w koci pomidzy Achillesem i Ajaksem.W malarstwie czerwonofigurowym czstsze staj si malowida ukazujce akcj sceny taca, zawodw sportowych, itp. Postacie ludzkie ukazywane byy coraz czciej przy zastosowaniu skrtw perspektywistycznych, dbao o detale przyczyniaa si do coraz wikszego realizmu ukazywanych scen.

STYL GEOMETRYCZNYhttp://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Miniature_hydria_Thebes_Louvre_A566.jpg

MALARSTWO CZARNOFIGUROWEhttp://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Achilles_and_Ajax_%28amphora%29.jpg

MALARSTWO CZERWONOFIGUROWEhttp://commons.wikimedia.org/wiki/Image:NAMA_Courtisane_%26_client.jpg

OKRES ARCHAICZNYW okresie dojrzaego archaizmu ksztatuje si rzeba posta ludzka ujmowana jest w formie zwartej bryy.Najczciej spotykane s rzeby kurosa (nagiego modzieca) i kory (przyodzianej w lune szaty dziewczyny).Postacie ukazywane s w postawie stojcej, siedzcej, czasem kroczcej (z jedn nog lekko wysunit), zazwyczaj z umiechem na twarzy, gdy wczeni artyci nie potrafili wyrzebi powanego wyrazu twarzy.

Kuros z Luwruhttp://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Kouros_Asclepeion_Paros_Louvre.jpg

Kora Antenorahttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Antenor_Kore.jpg

OKRES ARCHAICZNYW okresie schykowym pojawia si rzeba monumentalna; oprcz figur ludzi i zwierzt ukazywano postacie herosw i bstw wyrniajce si swoimi atrybutami.Rzeby zwizane z Peloponezem (styl dorycki) i Attyk (styl joski) rni si podejciem artysty do modelowania ciaa - rzeby joskie cechuje bardziej mikka, wytworna linia, natomiast styl dorycki wyraniej podkrela muskulatur ciaa.

STYLE ARCHITEKTONICZNEGrecy w schykowym okresie archaizmu stali si twrcami oryginalnych systemw konstrukcyjno-dekoracyjnych, ktrych elementy, o okrelonym ksztacie i sposobie dekoracji, s powizane okrelonymi proporcjami obliczanymi za pomoc moduw.Te porzdki architektoniczne obejmuje podpor (kolumna z baz, trzonem i gowic) oraz belkowanie - najbardziej wyrniajcym elementem kadego porzdku jest gowica.

STYLE ARCHITEKTONICZNEW kocu VII wieku p.n.e. ustaliy si w Grecji zasady porzdku doryckiego i joskiego (wywodz si z Azji Mniejszej); trzecim wynalezionym po doryckim i joskim klasycznym porzdkiem greckim jest styl koryncki, rozwijajcy si w Atenach w V wieku p.n.e.

PORZDEK DORYCKIhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Fryz_dorycki.jpg

PORZDEK JOSKIhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Fryz_jo%C5%84ski.JPG

PORZDEK KORYNCKIhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Porz%C4%85dek_koryncki_popr.JPG

OKRES KLASYCZNYPo bitwie pod Salamin due znaczenie dla rozwoju sztuki zaczy odgrywa Ateny, zwaszcza w za czasw Peryklesa, ktry zapocztkowa rozbudow miasta, a przede wszystkim Akropolu. Odbudow kierowa Fidiasz, projektantami i wykonawcami budynkw byli m.in. Iktinos i KallikratesW okresie wczesnego klasycyzmu (do 445 p.n.e.) w sztuce greckiej udoskonalono dwa podstawowe porzdki: dorycki i joski - do najlepiej zachowanych zabytkw z V w. p.n.e. naley dorycka witynia Ateny w Syrakuzach, witynia Zeusa w Akragas na Sycylii, skarbiec Ateczykw w Delfach, witynia Zeusa w Olimpii.

PARTENONhttp://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Ac_parthenon2.jpg

ERECHTEJONhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Acropolis_of_Athens_01359.JPG

OLIMPIAhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Olympia_palestra.jpg

OKRES KLASYCZNYW rzebie okresu klasycznego dominowa marmur, doskonalia si technika odlewnicza. Postacie przedstawiane byy w sposb dynamiczny, ekspresyjny, w chwili poprzedzajcej zdarzenie lub bezporednio po nim; posgi wykonywane byy z du precyzj, mikk lini w opracowaniu detali, starannym oddaniem ukadu ciaa, muskulatury, wyrazu twarzy czy ukadu szat.Pojawio si zapotrzebowanie na portret grecki - powstaway syntetyczne i idealizujce wizerunki mylicieli, filozofw, politykw.

OKRES KLASYCZNYUpowszechnia si, udoskonalona przez Fidiasza, technika chryzelefantynowa, ktra polegaa na okadaniu drewnianych posgw pytkami ze zota. Do wybitnych rzebiarzy tego okresu nale:Fidiasz, autor monumentalnych rzeb (Zeus Olimpijski, Atena Partenon), potrafi posugiwa si rnymi technikami; jego dziea s statyczne, pene majestatu, cechuje je znakomite wyczucie proporcji i mistrzostwo wykonania

ZEUS OLIMPIJSKIhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Posag_zeusa.jpg

ATENA PARTENONhttp://de.wikipedia.org/wiki/Bild:NAMA_Ath%C3%A9na_Varvakeion.jpg

OKRES KLASYCZNYMyron z Eleuterai (twrca rzeby "Dyskobol", grupy "Atena i Marsjasz") uwaany za jednego z prekursorw realizmu w sztuce greckiej; w jego dzieach jest widoczna znakomita znajomo anatomii; rzebiarz, przeamujc statyczno archaicznych posgw, podkrela muskulatur ciaa waciw dla uchwyconego ruchu, zachowywa proporcje.

DYSKOBOLhttp://fr.wikipedia.org/wiki/Image:Discobole.jpg

OKRES KLASYCZNYPoliklet z Argos, twrca posgw atletw z brzu, opracowa matematycznie kanon ciaa ludzkiego, jego rzeby ukazuj postacie w pozycji tzw. kontrapostu - cechuje je oparcie ciaru ciaa na jednej, wysunitej do przodu nodze, noga druga, wsparta na palcach, pozostaje nieobciona; podobnie rce przy obcieniu nogi prawej, obciona jest lewa rka, a prawa opuszczona swobodnie; linia krgosupa tworzy lekko skrzywion esowat lini. W posgach kobiecych Poliklet skrci szaty do wysokoci kolan oraz w posgach Amazonek obnay piersi.

DORYFOROShttp://en.wikipedia.org/wiki/Image:Doryphoros.jpg

OKRES KLASYCZNYPraksyteles - jego rzeby to wizerunki "piknych bogw, modych osb o troch sennym, zamylonym spojrzeniu; stosowane przez niego proporcje wysmuklay sylwetk; uczowieczonym wizerunkom nie bya obca zabawa, zmczenie, codzienne czynnoci (np. "Afrodyta Knidyjska" ukazana zostaa w chwili poprzedzajcej kpiel lub wychodzenie z niej - rzeba ta bya pierwszym w sztuce greckiej aktem bogini, dlatego po jej wykonaniu artysta zosta oskarony o witokradztwo.

APOLLO SAUROKTONOShttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Apollo_Sauroktonosa.jpeg

HERMES I DIONIZOShttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Hermes_by_Praxiteles.jpg

OKRES KLASYCZNYLizyp by nadwornym portrecist Aleksandra Wielkiego i dziaa rwnie w okresie hellenistycznym; mistrz techniki brzownictwa, twrca nowego kanonu ciaa ludzkiego o proporcjach smuklejszych ni kanon Polikleta, autor posgw atletw (np. "Apoksyomenosa"), herosw, bogw i ludzi wprowadzi wieloplanow kompozycj w rzebie - twarze rzebionych postaci ukazuj ich stany psychiczne i fizyczne (Portret modego Aleksandra, Pomnik polegych dowdcw (25 onierzy, ktrzy zginli w bitwie pod Granikiem), Scena polowania na lwa).

HERMES ZAWIZUJCY SANDAhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Hermes_zawi%C4%85zuje_sanda%C5%82.jpeg

Herakles Farnesehttp://en.wikipedia.org/wiki/Image:Heracles_Farnese.jpg

OKRES KLASYCZNYSkopias - twrca najbardziej ekspresyjnych w wyrazie postaci, do jego ulubionych tematw naleay dramatyczne chwile z ycia bohaterw greckiej mitologii, gdy pozwalao to na ukazanie silnych dozna i gwatownoci ruchu (Menada, Walka Grekw z Amazonkami).Leochares - autor znany z rzymskich kopii dzie Apollo Belwederski i Diana Wersalska.

APOLLO BELWEDERSKIhttp://de.wikipedia.org/wiki/Bild:Belvedere_Apollo_Pio-Clementino_Inv1015.jpg

DIANA WERSALSKAhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Artemida_z_Luwru.jpeg

OKRES KLASYCZNYMalarstwo w okresie pnego klasycyzmu osigno swj szczytowy rozwj pojawia si technika enkaustyczna, opracowana przez Pauzjasza i polegajca na zastosowaniu gorcego wosku do sporzdzania farb; farby te nakadano na gorco, a nastpnie polerowano; pozwalao to na osignicie bogatszych efektw malarskich.

OKRES KLASYCZNYNajsawniejszym malarzem epoki aleksandryjskiej by Apelles z Kolofonu specjalizowa si w portretach znanych osb o pogbionym studium psychologicznym postaci, by malarzem realistycznym, twrc licznych personifikacji poj (np. szczcie, potwarzy); mimo stosowania czterech kolorw dy do uzyskania porednich odcieni (synne byy jego odcienie bieli i ru); najsynniejszym jego dzieem bya Afrodyta Anadyomene (wynurzajca si z morza), inaczej zwana Dian z Kos.

SZTUKA HELLENISTYCZNAPodboje Aleksandra Wielkiego rozszerzyy zasig oddziaywania sztuki greckiej, z drugiej strony otworzyy j na wpywy orientalne, a w dalszej kolejnoci italskie. Wraz z ekspansj terytorialn powstay nowe orodki kulturalne (Aleksandria, Pergamon). Zainteresowanie czowiekiem i jego rozwojem osobowym zaowocowao w sztuce licznymi portretami przedstawicieli wszystkich ras, warstw spoecznych, zdrowych, kalekich i starcw; przedstawienia na reliefach i obrazach zamiast neutralnego ta otrzymay bogate pejzae, idealizacja zostaa zastpiona tendencjami naturalistycznymi a klasyczna harmonia ustpia miejsca ekspresji i kontrastowi pikna i brzydoty.

SZTUKA HELLENISTYCZNAArchitektura tego okresu zwizana jest w duej mierze z zakadaniem nowych miast i przebudowywaniem istniejcych orodkw miasta otrzymay nowe obiekty: gimnazjony, biblioteki, teatry, do mieszka doprowadzano wod i sie kanalizacyjn. Do najbardziej oryginalnych budowli tego okresu zaliczamy: obserwatorium astronomiczne (Wie Wiatrw) w Atenach, latarni morsk na wyspie Faros w Aleksandrii.

SZTUKA HELLENISTYCZNAZmiany zachodziy w budownictwie rezydencji wznoszono budynki pitrowe o bogatym wystroju malarskim, marmurowych wykadzinach, mozaikach zdobicych posadzki. W architekturze sakralnej krlowa porzdek koryncki, oprcz wity na planie prostokta wznoszono budowle na planie centralnym; witynie posiaday podwjne kolumnady, a kolumny ozdabiano reliefami.

SZTUKA HELLENISTYCZNARzeby okresu hellenistycznego tworzone byy jako wolnostojce, czsto spotykane s tematy znane z wczeniejszych przedstawie w reliefie, kompozycje grupowe i pojedyncze posgi o kompozycji zblionej do stoka.Do najbardziej znanych rzeb zaliczamy posg Heliosa, zwany Kolosem Rodyjskim, Nike z Samotraki, Afrodyt z Milo, Grup Laokoona oraz przedstawienie Byka Farnese.

SZTUKA HELLENISTYCZNAW orodku pergamoskim powstaa dekoracja rzebiarska wolnostojcego otarza powiconego Zeusowi i Atenie (otarz pergamoski) oraz zachowane w rzymskich kopiach rzeby Gal zabijajcy on i Umierajcy trbacz, ktre cechuje peen szacunku stosunek do pokonanych i realistyczne oddanie penej patosu sceny.

SZTUKA HELLENISTYCZNAW Aleksandrii artyci specjalizowali si w tematyce sielankowej (rzeby zwizane z wyobraeniami Erosa i Psyche, picych hermafrodytw) oraz naturalistycznej (portrety ludzi starych i kalekich), przemieszanie etniczne ludnoci widoczne jest w rysach rzebionych osb (postacie Grekw, Persw, Nubijczykw czy Syryjczykw); realistycznie oddawane s rnice strojw, fryzur czy uzbrojenia.

NIKE Z SAMOTRAKIhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Ac.nike.jpeg

WENUS Z MILOhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Wenus_z_Milo.jpeg

GRUPA LAOKOONAhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Ac.laocoon.jpeg

OTARZ PERGAMOSKIhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Detail_des_Pergamon_Altars.jpg

PICA HERMAFRODYTAhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Hermaphroditus_Louvre_face.jpg

SZTUKA HELLENISTYCZNAMalarstwo monumentalne poruszao tematy historyczne, rodzajowe dotyczce ycia codziennego i mitologii oraz pejzae i martw natur, dodatkowo w Aleksandrii rozwina si karykatura. Malarstwo cienne oparte byo na technice temperowej (o spoiwie organicznym), a sztalugowe na enkaustycznej.

SZTUKA HELLENISTYCZNAStyl inkrustacyjny, polegajcy na naladowaniu okadzin z marmuru, znalaz zastosowanie nie tylko przy zdobieniu pomieszcze mieszkalnych, ale rwnie do dekoracji bogatych grobowcw, wntrza zdobiono take mozaik ukadan na posadzkach i cianach.Po upadku ostatniej monarchii hellenistycznej sztuka grecka staa si jednym z elementw lecych u podstaw rozwoju sztuki rzymskiej, oddziaywaa rwnie na sztuk bizantyjsk .

BIBLIOGRAFIAPrezentacj przygotowano w oparciu o prace:M. L. Bernhard, Historia staroytnej sztuki greckiej, t.1-4, PWN, Warszawa 1980,K. Michaowski, Jak Grecy tworzyli sztuk, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970,Sztuka wiata, t. 2, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1999.