Talasli Imalat Ve Makinalari

8/7/2019 Talasli Imalat Ve Makinalari

1/28

GR

mal usulleri ve makine bilgisi stajnda yaplan almann konusu:eitli metal paralarnn imali ve imalat esnasnda kullanlan eitli takmlar

tezgahlar ve cihazlar ile imalatn eitli safhalarnda uygulanan prosesler, buprosesler, makine atlyesi ileri, eitli model ve dkm ileri, eitli kaynak ileriile metallerin scak ve souk ekillendirilmesi, tesviyecilik ileri, sl ilemler,plastik ekil verme, eitli makine ve konstrksiyon elemanlarnn imalat, eitlitakm ve prodksiyon tezgahlarnn alma alanlar ve grevleri, kuvvet, s, enerjive i makinelerinin alma alanlar ve grevleri bu gruptaki almalara rnektir.

TALALI MALAT LEMLER VE MAKNELER

TESVYECLK

Metaller zerinde aletler (ee, matkap ucu, klavuz, rayba vb.) ve makineler(torna, freze, vargel, talama vb.) yardmyla tala kaldrarak onlar istenilen ekilve llere getirmeye tesviyecilik denir.

Tesviyecilikte, alet, makine ve takmlarn kullanlmas teknolojik kurallarauygun almay gerektirir. Tesviyeci, torna, freze, matkap, talama, vargel, planyagibi tezgahlarda iyi alabilmeli, ee, rayba, pafta-klavuz, raspa vb. temel elaletlerini ustalkla kullanabilmelidir.

Tesviyeci,yapt iten iyi sonu alabilmesi iin,meslei ile ilgili l vekontrol aletlerini tanmal,doru olarak kullanmal ve bakmn yapmasnbilmelidir.

Tesviyeci malzeme bilgisine sahip olmal, malzemenin zelliklerinimalzemeler zerine yaplacak ilemleri, malzeme seiminde alnacak faktrleribilip uygulamaldr.Tesviyecinin, meslei ile ilgili imalat yntemleriniuygulamakta ilem srasn belirlemede i kalplarn tasarlamada ve zel aletlerikullanmada geni bilgiye sahip olmas gerekir.

Tesviyeci ok iyi teknik resim bilgisine sahip olmal, i parasna imalatresmindeki l ve toleranslar dahilinde ileyebilmeli, yapabilmelidir.Aynzamanda teknik resime dayal i yapmay alkanlk haline getirmelidir. Tesviyecialt atlyede bulunan tezgahlar tanmal, gerektiinde onarmlarnyapabilmelidir.

Tesviyeci Tezgahnn zellikleri :

zerine mengeneler balanan salam yapl ar bir masadr. st ksm 6-8 cmkalnlnda grgen, mee, v.b. sert aatan tabla eklinde yaplmtr. Tesviyecitezgahnn ayaklar aatan veya fonttan yaplr. alrken tezgahn yerinden


2/28

oynamamas iin nlem alnmaldr. Tezgah ykseklikleri 80-85 cm civarndadr.Tezgahlar atlyenin durumuna gre ya yan duvar boylarna, pencere nlerine ya daarka arkaya balanarak atlyenin ortasna gruplar halinde yerletirilir.

ki mengene balamak zere yaplm bir tesviyeci tezgahnn boyu yaklakolarak 2,5 m eni ise 70 cm dir. Her tezgahn iki aya arasna raf, ekmece veyadolap konur.

Tesviyeci Tezgahlar:

Paralarn ou makinelerde, bir ksm da elde ilenir. Gerek makineler,gerekse el iiliinde kullanlan tezgahlar, iin gerektirdii ekle gre, atlyeierisinde tertiplenerek yerletirilir. Paralarn ilenmesinde kullanlan makineleregenel olarak i tezgahlar denir.

Torna, matkap, vargel, planya, freze, talama ve yatay delik tezgahlar

genellikle i tezgahlar olarak kabul edilir. Revolver torna, oluk ama, dili arkama cihazlar v.b. gibi tezgahlara da zel imalat tezgahlar denir.

EELEME

Eeleme ilemi bir paraya ekil vermek iin yaplan yontma ilemidir.Paralara uygulanacak eeleme ilemleri ile, kaba ilenmi, ince ilenmi, ok inceilenmi v.b. yzeyler elde edilebilir. Bunu salamak iin kaba, ince veya ok incebir ee semek gerekir.

Ee eitleri :

Sivri ulu yass ee : Kesiti dikdrtgen biiminde olup hafif bir koniklikle ucadoru daralr ve incelir.

Kt ulu yass ee : Bu eenin kenarlar paralel ve yzeyleri hafif dbkeydir.Kalem izlerini yok etmek ve yzeyleri lsne ok yakn getirmek iin gayet iyibir eedir.

Yarm yuvarlak ee : ok kullanlan eelerden biridir. Her boyda ve her diyapsnda olanlar vardr.

Kl ee : Az kullanlan bir ee eididir. ke ee : yzeyi de ift sra dilenmi, kenarlar keskin olan eedir.

zel klavuz ve hava matkaplarnn yapmnda da kullanlr.

Yuvarlak ee : Yuvarlak delikleri bytmek ve yuvarlak keleri ilemek iinkullanlr. U tarafa doru konikleir. Kk boyda olanlarna fare kuyruu dadenir.


3/28

Drt ke ee : Kk kare veya dikdrtgen delikleri eelemek, dar kanallarilemek v.b. ileri yapmak iin kullanlr.

Yark eesi : nce bir eedir. entik ve yarklarn eelenmesinde, darkanallarn yanlarnn ilenmesinde kullanlr.

Bak eesi : nce kesitlerde ve srtn dz olmasn gerektirmeyen yerlerdekullanlr.

Hzar eesi : Tesviye atlyelerinde kullanlan eelerin hemen hepsi ift sradilidir. Hzar eeleri ise, yass ee biiminde tek sra dili olup en okkullanlanlarnn boylar 10 veya 12 parmaktr. Bu ee ile torna ilerinde daha iyiyz elde edilir.

RASPALAMA

Eelemek, tornalamak, frezelemek ve planyalamak suretiyle elde edilenyzeyler zerinde kesici aletlerin braktklar przler ve tabanda sert ksmda kalanykseklikler bulunur. Bunlar alarak yzeyleri daha dzgn bir hale getirmek iinyaplan ileme raspalama denir.

Raspalama, raspa denen keskin kenarl bir alet ile, daha nce ileniphazrlanm iin yzeyi zerinden, kk ve ince talalar kaldrmaktr denebilir.Raspalama, yzey zerindeki kntlar, kabalklar kaldrmak suretiyle birdzgnlk ve yzey kalitesinde bir stnlk salar.

Bu ilem daha ziyade birbiri zerinde kayarak hareket edecek olan paralarnbirbirine deen yzeylerinin ilenmesi iin yaplr. Bu yzeyler ne kadar dzgnolursa anmaya kar dayanmalar da o kadar ok olur.

Raspa ve eitleri :

Yzeyleri ilemek iin kullanlan az yass ve gen biimde raspalamaaletlerine raspa denir. Dz yzeyleri raspalamak iin dz raspa kullanlr. Kavisli

yzeyleri raspalamak iin de gen raspa kullanlr. Raspalarn ee kuyruu gibisivriltilmi sonuna sap taklr.Raspalar; dz, takma azl ve gen olmak zere e ayrlr.

Dz Raspalar :

Dz yzeylerin raspalanmas iin kullanlrlar. yi cins alet eliindenyaplrlar sulanarak bilenirler. Daha sonra da bunlarn ya tanda klas alnr.Raspay seerken gvdenin titreime meydan vermeyecek bir uzunlukta olmasnadikkat edilmelidir.

Takma Azl Raspalar :


4/28

Bunlar da dz raspalarda olduu gibi, dz yzeylerin raspalanmas iinkullanlrlar. Takma azl raspalarda, kesici u deitirilerek daha kullanl halegetirilmesi salanmtr. ok sert malzemeleri raspalamak iin, raspaya kkplakalar halindeki sert maden ular kaynatlr.

gen Raspalar :

Kavisli yzeylerin raspalanmas iin kullanlrlar. Bu raspalarda, dzraspalarda olduu gibi iyi cins alet eliinden yaplr ve sulanarak bilenirler.

RAYBALAMA

Raybalama, delii hassas bir yzey kalitesi ile istenilen lye getirmek iinyaplan bir ilemdir. Matkapla delinen delik tam lsnde olmad gibi hassas biri iin yzeyi de gerekli dzgnlkte elde edilemez. Hassas ve dzgn bir yzeyelde edilmek istenirse nce delik , lsnden biraz kk olarak delinir sonra tamlsne getirmek zere raybalanr.

Rayba eitleri :

Silindirik Raybalar : Bu raybalar silindirik deliklerin raybalanmas iin

kullanlr.Konik Raybalar : Konik deliklerin raybalanmasnda kullanlan bu raybalar,

hem kaba hem de ince ileme iin, btn standart lleri vardr.

Ayarl Raybalar : Raybalarn en verimlisi ayarl olanlardr. lsnnstnde ve altnda yeterli bir aralkta istenilen apa gre ayarlanabilir. Bu arananbir zelliktir.

El Raybalar :

El raybalar zellikle ince ileme ve bitirme raybas olarak kullanldndanhemen hemen azlarn tam boyunca dz talanr. Raybann delie kolaygirebilmesi iin ucu konik yaplmtr. Bir boluk elde etmek iin azlarn srtboaltlmtr. Sapn ucu daha nce delindii gibi buji kolunun taklmas iin drtke yaplr.

Genilemeli Raybalar :

Bu raybalarn gvdesi geniler. Bunun iin i ksm konik delinmi yanlar

ayartlmtr. Genileme, bir ucuna vida, dier ucuna da anahtar az alm konikbir para ile yaplr. Bu, bir ayarl rayba olmad gibi ap bytme de sz konusu


5/28

deildir. Burada ama standart ldeki delikleri ince ilemekte kullanlan birraybay genilemeli yaparak krlendike bileyerek, onun mrn uzatmaktr.

KILAVUZ EKME

Deliklere di amada kullanlan takm eliinden yaplm ve sertletirilmi,zerinde kesici diler bulunan aletlere klavuz denir. Bir klavuz u ksmlardanmeydana gelmitir.

Klavuz ekseni : Klavuz boyunca merkezden geen dorudur.

Pah : Vidal gvdenin ucundaki konikletirilmi ksmdr.

Kesme yz : Srtn n tarafnda, oluun meydana getirdii yzeydir.

D merkez : Buna klavuz ucu da denir ve klavuzun koni biimli ucudur.malat amacyla yaplm olup, daha ziyade kk klavuzlarn vidal ucundabulunur.

Oluk : Vida veya dilerin kesici yzeylerini elde etmek, kesilen talalarnkn ve yalamay salamak iin alm helis veya dz kanallardr.

merkez : Punta merkezi de denir. malat iin klavuzun alnna alm puntadeliidir.

U ap : Pah krlm ksmn n ucundaki aptr.

Kare : Klavuz sapnn keli ucudur.

Klavuzla vida amak makine ilerinde ok yaplan bir ilemdir. Klavuzlammkn olan en iyi kalitede di amak asl amatr. Bununla birlikte talan dar

atlmas, kesici kenarlarn yalanmas, hz ve ilerleme arasndaki bantnn klavuzadmna gre tespiti gibi sorunlar klavuz ekmeyi en zor tesviyecilik ilemlerindenbiri haline getirmitir.

Byle olmasna karn dii vida ekmede dikkat edilecek en nemli hususlarklavuzun tipi, kesme svlarnn seilmesi ve nihayet tesviyecinin kendi becerisidir.Klavuzlar kolay kesmeli ve dileri ayn lde vidalar amaldr. Klavuzlar hibirzaman deliin iine doru zorlanmamaldr.

TORNALAMA


6/28

Paraya kesici alet ynnde bir hareket vererek tala kaldrmaya tornalamak,bu ilemleri yapan tezgahlara da torna tezgahlar denir.

Tornada genellikle eksenel hareketle d i ksmlarda silindirik ve konikyzeyler ilenir. Ayrca eitli profillerde vida ama, matkapla delik delme, klavuzsalma, ilemlerinin yannda talama, frezeleme, profil tornalama, yay sarma, demir,elik, aa, plastik alamlar ve yumuak gerelere istenilen ekil ve biim vermeilemleri uygulanabilir.

Endstrinin gelimesine paralel olarak ilk ilkel torna tezgahlarndan gnmzteknolojisi hidrolik kumandal ve nmerik kontroll takm tezgahlarngelitirmitir.

TORNA ETLER

1. Saati Tornas

2. Masa Tornas3. niversal Torna Tezgah4. Hidrolik Kumandal Torna Tezgahlar5. Elektronik Kontroll Torna Tezgahlar6. zel Torna Tezgahlar

Rovelver Torna Tezgahlar Otomatik Torna Tezgahlar Dey Torna Tezgah

Hava Tezgah Kopya Tezgah Srt alma Tezgah Kam Tezgah retim tipi Tezgah

1. Saati Tornas :

Genellikle dili ark tertibatlar yoktur. Dnen bir ayna ve bir kalemliktenibarettir. Olduka kk yapl ve basit bir torna tezgahdr. Mikro teknolojidediimiz saat paralar ve benzeri eyalarn yapmnda kullanlr.

2. Masa Tornalar :

Kk yapl olup, masa zerine montaj edilir. Kk kapasiteli ve mikroteknoloji ilemlerinde elverili bir tezgahtr. Saati tornalarndan biraz bykyapdadr. rnein, teksir makine paralar, eitli elektronik cihaz paralar, vidaama ilemleri iin elverilidir. Masa tornalar hassas olduklarndan birok


7/28

tornalama ilemleri iin elverilidir. alma prensipleri asndan dier tezgahlarnaynsdr.

3. niversal Torna Tezgah :

Torna tezgahlarnda yaplmas gereken, ok amal btn ilemleri yapabilengelitirilmi bir torna tezgahdr. Kk masa tornalarndan, ar i tornalarnakadar olmak zere deiik llerde yaplr.

Gelitirilmi baz tiplerinde arabann boyuna ve enine hareketini otomatikolarak durdurma dayamalar vardr. Ayrca ilave edilen aparatlarla eitli profildekii paralar bu tezgahlarda ilenebilmektedir. rnein zerine hidrolik bir kopyabal balanarak ok saydaki zde paralar az zamanda tornalamaya elverilihale getirilebilirler. Genel olarak, eitli ilemlerle tala kaldrlmas gereken

hallerde ve deiik adml vidalarn almasnda yksek verimle alrlar.4. Hidrolik Kumandal Torna Tezgahlar :

Hidrolik dzenli torna tezgahlarnn zerinden, dili ark dzenleri hemenhemen tamamen kaldrlmtr. Hidroliin sonsuz uygulama alan ve kumandakolayl bakmndan, torna tezgahlarnn btn alma prensipleri hidrolik g ilesalanabilmektedir. Bu tezgahlarda hz ayar dahi hidrolik g ilesalanabilmektedir.

Hidroliin torna tezgahlarnda avantaj, titreimsiz altklarndan ok hassasve dzgn yzeyler ilemek iin olduka elverilidir. Hidroliin az yer kaplamasile tornalarn yaps klmtr.

5. Elektronik Kumandal Torna Tezgahlar :

Elektronik kumandal torna tezgahlarnn alma prensipleri, hidrolik dzenlealrlar. Burada kumanda, elektronik olarak uzaktan kumanda edilir. Tezgahn birelektronik beyni ve zerinde numaratrleri vardr.

Bu tezgahlarda prensip olarak (x, y, z) eksenlerine gre uzaktan kumandalolarak i ayarlamas yaplr. parasnn teknik resmine gre nmerik tablodantulara baslarak bir defa ayarlandktan sonra ok sayda zde paralar seri olarakilenir.

Gnmzde bilgisayar mhendislii dal gelitirilerek, nmerik kontroll vebilgi ilem makineleri altrlmas da kolaylatrlmtr.

6. zel Torna Tezgahlar :

Torna tezgahlarna bir ok ileri zel bir tertibat ve aygtla yaptrld zamanzel tornalar adn alrlar.


8/28

a. Rovelver Torna Tezgah :

ok saydaki zde paralar ilemek iin bir imalat tezgahdr. zerindekialtgen baln adndan dolay rovelver torna tezgah denmitir. Torna tezgahnntedil edilmi bir eklidir. zerine altgen bir balk, gezer punta gvdesini yerinekonmutur.

paras aynaya balanr. Altgen baln zerine alt kalem birdenbalanarak, i parasnn skp takmaya lzum kalmadan, deiik ilemler birrpda gerekletirilir. rnein bir i paras zerinde, i ve d tornalama, delikdelme, raybalama, klavuz ekme... vs. gibi ilemler varsa, bu ilemler iinkalemler bir defa ayarlanarak ok saydaki zde paralar seri olarak ilenir.

b. Otomat Torna Tezgah :

Otomat tornalar, daha ziyade rovelver tornalarn gelitirilmi eklidir diyednebiliriz. Bunlar pim, vida, somun, sap gibi standartlatrlm makineparalarnn seri olarak yaplmas iin kullanlr.

Otomat tornalarn retim fonksiyonu zerinde herhangi bir ii becerisiyoktur. lenecek malzeme tezgahn fener mili deliinden geirilir. Bunu takibenrovelver balk zerine balana kalemler vastas ile i paras bir defa ayarlanr vebundan sonra otomatik aygtlar ilem srasna gre grevlerini yaparlar. parasbittikten sonra keser atar ve yeni i ilemek zere malzemeyi otomatik olarak

hazrlar. Tezgah durdurmaya gerek kalmadan ayn i paras iin ilemleri,malzeme bitinceye kadar tekrarlar.

c. Dey Torna Tezgah :

Bu tezgahlar ar paralarn balanmasn kolaylatrmak ve kesme basks ilezt kuvvetleri iyi datmak iin gelitirilmi tornalardr. Fener mili dey konumdabalanmtr. lenecek parann byklne gre, 10 m. apa kadar olanmengeneli aynas yuvarlak bir gvde zerine yatay bir konumda balanmtr. Bukonumda emniyetli ve salgsz olarak dnme yapar. Makine sehpalar, merdaneler,

sert dkm kalplar, tornalama, delme ilemleri bu tezgahn yatay, dey ve eikayar edilebilen siperleri yardm ile ilenebilir.

d. Hava Tornas :

Byk makine paralarnn yapmnda kullanmak iin elverili tezgahlardr.Bu tezgahlarn fener mili ile arabas birbirinden ayr olan tezgahlardr. Bu tezgahtauzunca gvde ve gezer punta yoktur. Arabann otomatik ilerletme hareketi zel birmotorla salanr.

Bu tezgahta, byk gvdeli dili arklarn tornalk ksmlar, kay kasnaklar,volanlar ve daha ok byk gvdeli tornalk ilemleri ilemek mmkndr.


9/28

e. Kopya Tornas :

Endstride belirli profilde ok sayda i parasn zde olarak ileyebilmekiin kopya tezgahlar kullanlmaktadr.

Bu tezgahlara, nceden hazrlanan profile uygun mastarlar hazrlanr. Bumastarlar zerinde gezen takip ucu, farkl oranlarda profilin eklini kesici kalemehidrolik g ile intikal ettirmektedir. Bylece i parasn ok ksa zamanda isteneprofilde elde etmek ve yaplan paralarda zdelii salamak kolaylamaktadr.

Kopya tornalarnda dzenli ve gl ilerlemeyi salamak ve sonsuz ayarimkann elde etmek ancak hidrolik elemanlarla salanmaktadr. ok karmak iparalarn inanlmaz bir hzla ilemek mmkndr.

f. Srt Alma Tornas :Bu tornalarda srt alnmas sureti ile freze aklarnda gerekli kesme as elde

edilir. Srt alnm diler usulne gre bilenirse kesici azlarn biimleri deimez.Freze aklarna eksantrik olarak boluk as vermek iin kullanlan modl veprofil freze aklarnn srt bu tornalarda boaltlarak boluk as verilir.

yi dnlm nemli bir tertibat yardm ile kalem, kesme annda parayadzgn olarak ilerler ve geriye hareket eder.kesme esnasndaki ileri hareket, diboluu sonunda nihayete erer. Bundan sonra yay kuvveti ile kalem ilk konumuna

gelmek zere geriye itilir.

g. Kam Tornas :

Kam milleri, motorlarn giri ve k sbaplarna kumanda ederler. te bukam millerini ileyebilmek iin kam tornalarndan yararlanlr.

Kam torna tezgahnda tala, torna kalemleri ile kaldrlr. eitli kam profillerive deiik ilemleri sonraya braklmadan kam tornalarnda ilemek mmkndr.zerine ok sayda kalem balanabilir. Siper ve kopya mastarnn erileri

tarafndan kumanda edilir. Her torna kalemi otomatik olarak tornalama iine greparaya uzaklap yaklamak suretiyle hareket eder. Birka ara yatak kullanlrsakam millerinin eilmesi nlenmi olur. Bu tornalarda sadece kam milleriilendiinden fener milinin yaps basit yaplm ve hzlar sabittir.

h. retim Tornas :

elik, pirin, font, hafif madenden yaplm paralarn seri halinde yaplmasiin kullanlan kullanl bir tezgahtr. Fener mili dnme says dakikada 3000dev/dk. dr.


10/28

Bu tezgahlar sra ile veya ayn zamanda birbirine paralel, dik veya eik siperliolarak yaplr. Bylece paray skmeden bir balamada, eitli biim ve ldeilenecek yerleri olan paralar ile, bilhassa kark biimli alminyum paralarnyapm mmkn olmaktadr.

NVERSAL TORNA TEZGAHININ BALICA KISIMLARI

Bir torna tezgah u paralardan oluur:

1) Gvde2) Fener mili ve kutusu3) Hareketli punta4) Ayna (veya sabit punta)5) Tala mili

6) Ana mil7) Norton kutusu8) Araba9)Kalemlik10) Elektrik Motoru11) Avadanlklar

Aynalar Sabit yataklar Gezer yataklar

Pensler Mandren Katerler Frdnd

Gvde : ki paradan olumutur. Birincisi ayaklar ikincisi ise hareketorganlarn tayan kaytlardr. Yekpare dkmden yaplmtr. Gvde, tezgahnbtn paralarn ve alma esnasnda meydana gelen kuvvetleri tar.

Fener Mili ve Kutusu : Fener mili kutusu, torna tezgahnn sol tarafnda sabitbir ekilde montaj edilmitir. Dili ark tertibatlar ile dnen fener milini tar.Fener mili, fener kutusunun ularnda bulunan iki yatak zerinde dnen bir mildir.Fener milinin n ksmna eitli aynalarn balanmasna imkan verecek ekildebiim verilmi veya bir ksmna gen profilli vida ekilmitir. Fener milininsalgsz dnmesi, ekseninin gvde kaytlarna paralel olmas ve yataklarnnayarlanm olmas gerekir. Aksi halde torna tezgahndan dzgn bir i eldeedilemez.

Hareketli punta : Farkl uzunluklarda i paralarnn puntalar arasna

balanabilmesi iin kzak yollar zerinde kaydrlabilir. Punta, punta zarf iindeki


11/28

yuvasna bir Morse konii yardm ile tespit edilir. Punta zarf ile beraber el arkyardm ile ileri geri alnabilir.

Tala mili : zerinde boydan boya bir kama yuvas alm bulunan vekzaklar boyunca devam eden uzun bir milden ibarettir. Milin dnmesi kama yuvassayesinde, hareketin araba zerindeki tahrik tertibatna gemesini salar.

Ana Mil : zerinde boydan boya vida alm bulunan ve tala milin paraleluzanan bir mildir.Ana milin vazifesi torna zerinde vida amay salamaktr, yanivida ama srasnda gerekli ilerlemeyi verir.

Norton Kutusu : Vida admlarn ayarlamak ya da tala ilerlemelerini eldeetmek iin ana mil ile tala miline hz vermeye yarar. Gvdesi ierisinde ilerlememiktarlarn salayan ve fener mili devir says ile vida admlar arasndaki oran

deitirmeye yarayan, di saylar eitli olan dili ark grubundan ibarettir.

Araba : Gvdenin st ksmna kzaklanm ve el tekerinin hareket ettirdiidili ve gvdedeki kremayer vastas ile saa ve sola kaydrlabilir. Alt ksm, stksm ve pabu olmak zere ksmdr.st ksm alt ksma bir krlang kuyruuvastasyla saa sola hareket ettirile bilir.Pabu st ksma konmu bir vidavastasyla kalemi skar.

Kalemlik : Torna kalemlerinin veya katerlerin salam ve uygun konumdabalanmasna yararlar. Bir erisel yzeyli gvde ve skma vidasndan ibarettir.

Elektrik Motoru : Tezgah ilk hareketini elektrik motorundan alr. Daha sonradier ilemler eitli mekanizmalar aracl ile yaptrlr. Hidrolik sistemle alantorna tezgahlarndan dnme hareketi ve hz ayarlamalar hidrolik g ilesalanmaktadr.

Avadanlklar :

Ayna : Ksa ll i paralarn balamaya ve dndrmeye yarayan

elemandr. Aynalarn zerine i paralar salgsz ve gvenli balanmaldr. Gvenlibalanmad taktirde i paras bozuk kar veya yerinden frlayabilir.

Sabit Yataklar : Uzun silindirik i paralarn desteklemek iin torna kaytlarzerine tespit edilir. aya vardr.

Gezer Yataklar : Araba zerine balanr ve onunla birlikte hareket eder. parasn destekleyen iki aya vardr. parasnn ilenmi yzeyi bu iki ayakyzeyine dayandrlr.


12/28

Pensler : Yuvarlak, kare ve altgen kesitli dzgn i paralarn torna tezgahnakolay ve hassas balamak iin kullanlrlar. Hassas olular ve paray tutmaekilleri nedeniyle kolayca merkezlemeyi salarlar.

Mandren : Matkap tezgahlarnda kullanlan mandrenlerin aynsdr. Yalnztornann fener mili ucuna vidalanmas iin i ksmna di almtr. Kk apl iparalarn tornalamak iin elverilidir.

Kater : Torna kalemlerinin kalemlie dzgn bir ekilde balanmas iinkullanlr. Kalem biimine ve lsne uygun olarak kare kesiti delikleri veyakanallar vardr.

Frdnd : ki punta arasnda tornalanacak olan i parasna, frdndaynasndaki dnme hareketini iletmek iin kullanlr.

PROFLLERNE VE LEME YERLERNE GRE KALEMLER

1) Doru sa kaba tala kalemi.2) Keski kalemi.3) Eri sa kaba tala kalemi.4) Basamakl sol yan kalem.

5) Sivri perdah kalemi.6) Vida kalemi7) Doru yan kalem

1) Kaba tala kalemi : paras zerinden kaba tala alnaca zaman bukalemler kullanlr. Sa kalem ve sol kalem olmak zere ikiye ayrabiliriz. Sakalem sadan sola, sol kalem soldan saa kesme ilemi yapar.

2) Keski kalemi : Silindirik paralara kanalar amak ve kesme ileminiyapmak iin kullanlr.

3) nce tala kalemi : Bu kalemler kaba tala kalemlerine ok benzer. Yalnzu yuvarla daha fazladr.

4) Vida kalemleri : Alacak vidann eidine gre iki eittir. Ayrcaekilecek vidann erkek veya dii olmasna gre deiir.

5) Delik kalemleri : Delik tornalamada kullanlrlar. nce matkapla, ilenecekaptan daha kk delik alr sonra alm olan bu delikten tala kaldrlarak

geniletmek ve asl lye getirmek iin delik kalemi kullanlr.


13/28

6) Profil (form) kalemleri : Ke kavisleri, silindirik ve konik kesitlere alanoyuk kntlarn meydana getirilmesinde ve genellikle fazla byk olmayanprofillerin ilenmesinde kullanlrlar.

7) Punta matkab : Torna tezgahnda puntaya alnmak suretiyle ilenecekparalarn aln yzeyine punta delii amak iin kullanlrlar.

TORNADA BALAMA METODLARI

1) Ayna ile balama : eitli biim ve boyutlardaki i paralar aynalar ilemerkezde veya merkezden kak olarak balanabilir. balamadan nce aynannsalgl dnp dnmedii kontrol edilmelidir. Drt ayakl ayna ile balamadaayaklar anahtar ile i parasnn istenilen konumuna getirilir ve karlkl olarak

ayaklar sklr.

2) ki punta arasna balama : Uzun paralar boyuna torna etmede i paralariki punta arasna sktrlr. Fener mili ucuna sabit bir puta bir kovanla geirilir. parasna alan punta delikleriyle iki punta arasna alnr. Fener mili hareketinin iparasna iletilmesi iin frdnd kullanlr.

3) Ayna ile punta arasna balama : Uzun paralarn aynaya balanarakilenmesinde, i parasnn eilmesini engellemek iin i parasnn dier ucu gezer

punta ile desteklenir. Byle balamalarda, i paras kalem ile srtndndensnp uzayacaktr. Bu nedenle i paras fazla sklmamaldr .

4) Malafa ile tornalama : Btn i paralar iki punta arasna torna edilemez.Baz paralar malafa denilen ubuklar zerine alnarak torna edilirler.Malafalar ikipunta arasnda i balamaya yaradklar gibi aynalar ile puntalar arasna balanarakda kullanlabilir. eitli dililer, ortas delik paralar, rondela, kasnak gibi iparalar ortalarndaki deliklerle bu malafalara geirilerek torna edilir.

Tornada Soutma Svsnn Kullanm

Tornada soutma svsnn kullanm u faydalar da beraberinde getirir. Kesici aletin mrn uzatmak Yzey kalitesini iyiletirmek Talalarn sprlmesini salamak lenmi paralar paslanmaktan korumak Srtnen mekanizmay yalamak Srtnmeyi azaltmak Kesme hznn artmasn, yani iin ucuza mal olmasn salamak


14/28

FREZELEME

Kendi ekseni etrafnda dnen freze aksnn altndan i parasnn ileri-geri

hareketi sayesinde yaplan tala kaldrma ilemidir. Kesme hareketi takmtarafndan, ilerleme hareketi ise i paras tarafndan yaplr. Freze ile dz yzeylererisel yzeyler, dili arklar ve kanallar alr.

Freze ilemlerini iki grupta toplayabiliriz.

evresel Frezeleme : Freze evresindeki kesici diler tala kaldrr ve meydanagelen yzey, aknn dnme yzeyine paraleldir. Bu usulle dzlemsel ve profilliyzeyler elde edilir.

Aln Frezeleme : Freze aksnn alnndaki ve evresindeki kesici dilerin

ortak etkisiyle elde edilen yzey, aknn dnme eksenine dikeydir. zelliklekesme ileminin byk bir ksm evredeki diler tarafndan yaplr ve alndakidiler de ince ileme etkisi yapar.

FREZE TEZGAHI ETLER

eitli tip ve llerde pek ok freze tezgahlar varsa da bunlarn oubirbirine benzer. Stunlu ve konsollu olanlar ounlukla okul ve endstriatlyelerinde kullanlr. Stunlu ve konsollu denmesinin sebebi, fener milinin birstun iine yerletirilmi olmasndandr.

Freze tezgahlarn yaplarna gre drt grupta incelemek doru olur:1. Stunlu ve konsollu tip freze tezgahlar

Yatay freze tezgah Dey freze tezgah niversal freze tezgah

2. malat ve gvde tipi freze tezgahlar3. Planya tipi freze tezgahlar4. zel freze tezgahlar

Kopya freze tezgahlar Elektronik ve hidrolik kumandal freze tezgahlar

Stunlu ve Konsollu Tip Freze Tezgahlar

a.Yatay Freze Tezgah :

Freze aklarnn takld malaya milli yataya paraleldir. Bunlar tek tekilenen paralarn yapmnda olduu kadar, seri imalat iin de elverili tezgahlardr.

Tezgahn tablas el veya otomatik olarak ilerletilir. Tabla aa yukar ve saa solahareket ettirilir. Elektrik motorundan ald hareket, hz kutusu vastas ile malafa


15/28

miline iletilir ve eitli devir saylarnda ilemler yaplr. byk yapl tezgahlardatablann rahat hareketi iin ayrca bir elektrik motoru daha vardr.

b. Dey Freze Tezgah :

Bu tezgahlarda, freze aksnn takld balk ve konumu yataya dikdurumdadr. Ayrca bal eitli a altnda dnebilen tezgahlar da al ilemleryapmak mmkn olmaktadr. Baln dnmesiyle yatay ve dey konumdakibtn ilemler yaplabilir. Tezgahn tablas yatay frezede olduu gibi hareketettirilir. Pirin, bronz olmalar kullanma alann geniletmitir.

c. niversal Freze Tezgah :

Bu tezgah, yatay ve dey freze tezgahlarnn bir arada dnlm ve

gelitirilmi halidir. Bu tezgahlarda tablann saa ve sola 45dnmesi sa ve solhelis dilerin otomatik bir ekilde almas en nemli zelliklerindendir.

Tablann elle veya otomatik olarak hareketi salanabilir. Tablann eiklikkonumunun rahatlkla temini iin al blntler yaplmtr.

malat ve Gvde Tipi Freze Tezgahlar

Yalnz seri retim yapan fabrikalarda kullanlr. Tezgahn sabitletirilmi birtabla destei veya gvdesi vardr. Tabla yatay olarak ileri geri hareket edebilir.Fener mili, zel kutu biimindeki bir araba iine balanmtr. Freze aksnn ieriveya darya doru ayarlar fener milinin hareketi ile salanr. Tezgah bir kerehazrlandktan sonra, ilem ksmen veya otomatik olarak yaplr. bundan sonratezgahta yalnz i parasnn balanmas ve sklmesi gibi hazrlklar yaplr.

Planya Tipi Freze Tezgahlar

Bu tip freze tezgah, en ar cinsten iler iin kullanlr. Bu bir dereceye kadarplanya tezgahna benzer. Fakat bunun yatay ve yan stunlar zerinde balanmfreze tezgah balklar vardr. Byk veya olduka uzun i paralar zerine ayn

zamanda birok ilemleri uygulamak iin kullanlr.

zel Freze Tezgahlar

a. Kopya Freze Tezgah :

Kopya freze tezgahlarnda freze aks, bir ablon veya mastar kalb zelhazrlanm bir pimle, hidrolik g yardmyla izlemesidir. Kopya tezgahlarndadzenli ve gl ilerleme, sonsuz ayar imkan ancak hidrolik gle salanabilir.Endstride belirli profilde ok saydaki i parasn zde olarak ileyebilmek iin


16/28

kopya tezgahlarndan yararlanlr. Diki makinesi, silah ve eitli makine paralarile kalp paralar ile kalp yapmnda elverilidir.

b. Elektronik ve Hidrolik Kumandal Freze Tezgahlar :

Dili ark sistemlerinin byk lde kalkt bu tezgahlarda, kumandaelektronik ve hidrolik olarak yaplmaktadr. alma sistemleri tamamen hidrolikolarak donatlmtr. Bu tezgahlarda kumanda kolayl ve zaman tasarrufu ile okdzgn ve hassas iler elde etme imkan vardr.

FREZE TEZGAHININ NEML KISIM VE PARALARI

a. Gvde : Byk i paralarnn zorlanmasna dayanabilecek ekilde imaledilir. Tezgahn en byk ksmn tekil eder. Font dkmden yaplr.

b. Konsol : zerinde arabay ve tablay tayan destekli, dik dorultuda aave yukar hareket eder. Fonttan yaplr.

c. Araba : Tezgahn enine hareketini salayan elemandr. Yatay ve dey frezetezgahlarnda bulunur.

d. Tabla : Konsolun zerine yerletirilmi, saa sola hareket eden, iparasnn zerine baland tabladr. parasn ve eitli aygtlarbalayabilmek iin tablann zerine T kanallar almtr. Alt tarafna da hareketini

salayabilmesi iin krlang kuyruu kanallar almtr. Fonttan yaplr.e. Yardmc aygtlar:

Balk : zel bir ekilde hazrlanan balklar, gvdenin balk balananksmna balanarak tezgahn kapasitesini ykseltir. Ayrca deiik ilere gregelitirilmi deiik biimli balklar gelitirilmitir.

Dner Tabla : Sonsuz vida ve ark sistemi ile 360dndrlebilen dnertablalar, tezgahn en nemli ksmlarndan biridir. Byk yapl dner tablalar, hzkutusundan ald hareketi otomatik olarak dndrme imkan vardr. zerine i

paras balanabilmesi iin, tablada olduu gibi T kanallar vardr. Dner tabla ileilerin dndrlerek almas ya da al ilemler ilemek iin elverilidir.

Malafalar ve Yataklar : Malafalar, zerine freze aklarnn baland birmildir. in tabladaki konumuna gre aknn nereye balanacan tespit iin ksaboyda ve ok sayda ii bo silindirik paralardan ibaret olan bileziklerle tespitedilir. Bu bilezikler standart yaplmlardr. Yan yana taklarak freze aksaralarna kamalanrlar. Malafa yataklar, freze tezgah zerinde iki adet bulunur vetezgahn sarsntsz, dzenli almasn temin ederler.

Divizr ve Grd : parasnn evresine eit blntl kanallar veyayzeyler ilemek iin hem tespite hem de dndrmeye yarayan aygttr. Bunun birblme bal ve karlk puntas vardr. paras iki punta arasna balanr ve


17/28

ilem yaplr. bu aygtla bir mil veya cvatann ucuna kare veya altgen ba ilemek,rayba veya klavuz oluklar amak, ayrca her eit dili arklarn dilerini amadakullanlr.

FREZE TAKIMLARI

Frezelerde kullanlan kesici takmlara freze aks veya ksaca freze denir.Freze tezgahlarnda kullanlan balca freze aklar unlardr: Silindirik

frezeler kanal frezeleri, aln frezeleri, a frezeleri, parmak frezeler, t frezeler,modl frezeler profil frezeler, testere frezeler.

Di biimlerine gre:1) Sivri dili freze aklar2) Srt eksantrik torna edilmi freze aklar

3) Takma dili freze aklar

Silindirik freze aklar : Dileri evre d yzeyi zerindedir. Bunlara iparalarnn dzlem yzeyleri ilenir. Bunlara vals frezeleri de denir.

Kanal frezeler : Kanal amak veya mevcut kanal geniletmek iin kullanlr.

A frezeleri : Al kanallarn veya al kenarlarn ilenmesinde kullanlr.Tek ve ift al trleri cardr. Bu frezeleri her birinin as ayr ayr olup zerine

yazlmtr.Aln frezeleri: Hem evre hem de bir aln yzne di almtr. Bunlara ayn

anda i parasnda birbirine dik iki yzeyi ilemek mmkndr.

Parmak frezeler :Sapl olan silindirik frezelerdir. Kama kanal, eitli kanallarherhangi bir biimdeki delikleri ilemek iin kullanlrlar.

Modl frezeler :Standart olan dili ark profillerinin almasnda kullanlr.Di byklklerine gre normlatrlm olup her normda 8 freze bulunur.

Profil frezeler : eitli biimlerdeki profillerin ilenmesinde kullanlr. okeitli biimlerde olanlar vardr.

T frezeler : Sapl frezelerdir. T kanallarn almasnda kullanlr. Kesici dilerevre ve iki aln yzeyde bulunur.

PARASI VE TAKIMLARIN BALANMASI

Parasnn Balanmas


18/28

Mengene ile balama : Mengene, tablaya mengene gvdesinden geen uyguncvatalara, tabla zerindeki T kanallarndan yararlanlarak balanr. Mengene vidasdndrld zaman hareketli ene kzak zerinde saa ve sola hareket ederek iparasnn balanp, sklmesini salar i parasnn balanmasnda i parasaltnda uygun bir altlk konur. parasnn altlk zerine iyi oturmasn salamakiin pirin bir malzemeyle i paras zerine vurulurken i paras kuvvetlice sklr.

Cvata ve pabularla balama : Pabu uygun ekilde yerletirilmeli ve altnakonacak takozun ykseklii tam olmaldr. Cvata i parasna mmkn olduukadar yakn balanmaldr. Pabu i paras zerine ve takoza olduka geni biryzeyle ve iyice oturtulmaldr. Takozun ykseklii pabucu i paras yzeyineparalel bastracak bir deerde olmaldr. Basn altnda esneyecek olan i paralaralttan yeterince desteklenmemeden pabula balanmamaldr.

Divizre ayakl niversal ayna ile balama : Gerekli temizlik yapldktansonra uygun ayakl niversal ayna divizr miline taklr. Ayna anahtar ile iparas apndan biraz fazla alr. paras ayaklar arasna konur ve ayaklar ileyaklatrlr. paras kuvvetle sklr. parasnn ok kolay balanmasna imkanveren bu aynalara, silindirik, gen, altgen biimli iler balanabilmektedir.

Ayna punta arasna balama : Freze tablasnn ortasna gelecek ekilde gezerpunta ve divizr yerletirilir. Divizr ve punta yatay konumda deillerseayarlanrlar. Gezer punta ve divizrn punta ykseklikleri kontrol edilir. Divizre ayakl niversal ayna taklr. paras ayna ayaklar arasna alnr. Gezer puntai parasnn dier ucuna uygun mesafede tespit edilir.

Takmlarn Balanmas

1) Freze aklarnn malafalara balanmas : Kullanlacak olan freze aksnnortasndaki delik apna uygun malafa seilir. Malafa fener miline taklr. Malafayataklarndan fener mili tarafna taklacak olan i yatan yeri tespit edilir. Malafasomunu gevetilerek bilezikler karlr. Malafa temizlenerek freze aks malafazerine istenilen yere taklr. Bilezikler taklarak malafa somunu yerine vidalanr ve

malafann n yata da uygun yere tespit edilir. Malafa somunu sklaraktamamlanr.

2) Sapl aklarn mandren ve kovanlara balanmas : Silindirik sapl parmakfrezeler zel bir mandren ile freze miline balanr. Silindirik sapl freze aklarnnbalanmas iin pens malafalar ok kullanlmaktadr. Bunlara freze aks sapksmna uyan pensler taklr. Konik sapl freze aklarn balamak iin zel ekildeyaplm kovanlardan yararlanlr.

ok deiik freze aksn tezgaha tespit etmek iin adaptrlerden yararlanlr.Kesici aletin konik sap adaptrn konik deliine taklr. Bunlarn d konii isefener mili yuvasnn koniine uygundur.


19/28

FREZENN ALITIRILMASI

Tezgahn altrlmadan nce yaplacak ilemler yle sralanabilir:1) Freze milinin devir says, tezgahn gvdesi zerindeki kollar uygun

konuma getirilmesi sureti ile salanr.2) parasnn konumu ve tala derinlii, konsolun ykseltilmesi alaltlmas

ile dzenlenir. Dey ilerleme iin el tekerinden veya otomatik koldan yararlanlr.3) Enine hareket iin enine ilerletme el tekerinden yararlanlr. paras bu

ayarlamayla frezenin altnda istenilen konma getirilir.4) Tablann boyuna hareketi iin tabla el tekerinden yararlanlr.Tablann

hareketi otomatik olarak da salanr.

MATKAPLAMA

Kendi ekseni etrafnda dnen matkap ucuyla veya baka bir takmla, matkaptezgahnda takmn dey hareket ettirilmesiyle yaplan tala kaldrma ilemidir.

MATKAP TEZGAHI ETLER

1. El Breyizleri2. Masa tipi stunlu matkap tezgahlar3. Stunlu matkap tezgahlar4. Radyal matkap tezgah5. Yatay delik delme tezgah6. ok milli matkap tezgahlar7. Hidrolik kumandal matkap tezgahlar

El Breyizleri

Kolla ve elektrikle alanlar vardr. Kolla alanlar basit yapdadrlar. Birdayanak, mandren ve dairesel hareketi salayan bir koldan ibarettir. Elektriklealanlar ise, kumanda tertibat, elektrik motoru ve dorudan doruya motormiline takl bir mandrenden ibarettir.

Masa Tipi Stunlu Matkap Tezgahlar

Endstride kullanlan en basit matkap tezgahlardr. Tala elle verilen butezgahlara tala sesinin duyulmasndan dolay duyarl tezgahlar da denir.


20/28

Byk yapl tezgahlarn zerinde bulunan organlarn ayns masa tipi matkaptezgahlar zerinde de vardr. Masa zerine montaj edildikleri gibi bir sehpa zerinede balanabilir. Genellikle 12,5 mm. apa kadar delikler delinebilir.

Stunlu Matkap Tezgahlar

Orta byklkteki iler iin elverili olan bu tezgahlarn alma prensiplerimasa matkaplarnn aynsdr. Kay kasnaklarla veya dili arkl sistemle alr.Silindirik ve prizmatik stunlu olmak zere deiik tiplerde yaplrlar. Silindirikstunlularda tablann eksen etrafnda hareketi kolaylarken, prizmatik stunlulardabu kolaylk yoktur. Yalnz prizmatik stunlularda tabla aa yukar hareket eder.Yer tipi olarak salam yapl olan bu tezgahlar hassas iler iin elverilidir.

Radyal Matkap Tezgah

Stunlu matkap tezgahnda, stun ile matkap mili arasndaki mesafe bykiler iin yeterli olamaz. Ayrca ar paralar eksenli olarak delmek daha g, hattaimkanszdr. Bu elverisizlikler, radyal matkap tezgahlar ile giderilmitir.

Byk ve ar paralar zerine birden fazla delikler delmek iin elverilidirler.Radyal matkap tezgahnn geni bir alma aln vardr. Byk i kapasitesi ve ayarkolayl bakmndan ok daha byk ll tezgahlarnn yerini almtr.

Bu tezgahlar genel olarak bir stun etrafnda 360dnebilen ve zerinde yataykayt bulunan bir kol ve bu kolun yatay kayd zerinde ileri geri hareket edebilenbir matkap durumundadr. ok eitli devir saylarna sahip oluu hem byk hemde kk matkaplarla delmeyi mmkn klar. 300-400 mm. derinlie kadar deliklerdelinebilir.

Yatay Delik Delme Tezgah

Bu tezgahlarda kesici alet yatay bir eksen etrafnda dner. Kesici aleti tayanfener mili kendi taycs ierisinde yatay olarak ilerlemektedir. Fener milinindey hareketleri de mmkndr. Delme ileminden baka frezeleme, tornalama veraybalama ileri de yapmak mmkndr.

Yatay delik delme tezgahlarnda, dier tezgahlarda ilenmesi zor, ar vebyk gvdeli paralar zerine delikler amak mmkn olmaktadr.

ok Milli Matkap Tezgahlar

Bu tezgahlar seri imalatta kullanlr. paras zerinde bulunan birden fazladeliklerin delinmesi ilemlerinde kullanlr. Miller dey konumda olmak zere tekbir tablas vardr. Mil says 4 ile 48 arasndadr. alma prensipleri bakmn dandier tezgahlarn aynsdr. Yalnz grdkleri i bakmndan zel bir tezgahtr.

2 den 6 ya kadar ok milli olarak yaplan ilem sral tezgahlarda i parasdelme kalplarna balanr. Pe pee gelen ilemler iin bir milden tekine


21/28

kaydrlarak delme ilemleri tamamlanm olur. Bu tr tezgahlara da ok millimatkap tezgahlar denir.

Hidrolik Kumandal Matkap Tezgahlar

Yeni teknolojinin gelitirdii bu tezgahlar ok sayda zde paralarn yapmiin elverilidirler.

Bu tezgahlar hidrolik prensiplerle basnl ya vastas ile mekanik hareketlerelde edilerek altrlr. Matkabn dnmesi hidrolik motorlarla salanr. Tablannileri geri ve aa yukar hareketi elektronik kumanda ile hidrolik gle salanr. Butezgahlarda hidroliin avantajlarndan yararlanlarak zamandan tasarruf ve iabukluu salanm olur.

MATKAP TEZGAHININ BELL BALI KISIMLARI

Mil : Matkap mandrenini ve kovann tutan paradr.

Tabla : parasnn, mengeneye ve dier balama aralarnn zerinebaland blmdr.

Taban : Tabla ve stun iin salam bir temel salar.

Stun : zerinde baln hareket ettirildii ksmdr.

Balk : zerinde matkap ucu, ilerletme mekanizmas ve hz ayar sisteminitayan ksmdr.

Hz kutusu : Milin hzn ayarlayan dilerin bulunduu ksmlardr.

Hz deitirme kolu : Hz deitiren dili arklar kontrol eder.

Motor : Sisteme hareket verir.

Tala verme kolu : Milin dey hareketini salar.

MATKAP ETLER

Dnen ve eksenel bir hareketle iki aza sahip bir kesiciye i paras zerindesilindirik boluklar elde etmek zere yaplan ileme delme, bu delikleri aankesiciye de matkap ad verilir. Teknikte ve imalat atlyesinde en ok kullanlanlarhelisel matkaplardr. eitleri :

a. Helisel matkaplar

b. Dorusal oluklu matkaplarc. Dz (namlu) matkab


22/28

d. Ya delikli matkaplare. Hava veya yuva matkaplar

a. Helisel Matkaplar :Teknikte en ok kullanlan bu matkaplar bir silindirikgvde ve zerine alm iki helis oluk ile bir saptan ibarettir. Matkap saplar10mm. apa kadar silindirik daha byk aplarda ise konik yaplrlar. Heliselmatkaplarn yaps incelenirse u adlar alrlar:

U : Matkabn konik ksmdr. Talama sonunda elde edilir.Gvde : Matkabn helisel oluk bulunan ksmdr.Sap : Balayc araca giren ksmdr.Helisel Oluk : Oluklar, matkabn boaltlm ksmlardr. Bunlar talalar

dar atlmasna ve soutucunun ieri girmesine yarar.Dil : Matkabn konik sapnn dzeltilmi ksmdr. Matkabn karlmasn

salar.

Azlar : Matkabn kesici ayrtlardr.Zrh : Helisel kanallar boyunca meydana getirilmi dar bir yzeydir. Matkabn

apn belirterek merkezlemesini salar.z : ki helisel oluk arasnda kalan dar ksmdr. Omurgadr.l Merkez : Matkap iyi bilenmise iki kesici azn kesitii noktadr.

b. Dorusal Oluklu Matkaplar : Pirin, bakr ve yumuak metalleri delmek iinkullanlan matkaplardr. Soutucu olarak terebentin kullanld zamanyumuatlmam elikler ve font gereler delinebilir.

c. Dz Namlulu Matkaplar : Derin veya uzun delikleri amak iin kullanlr.Talalar dar karmak iin matkap sk sk dar karlr. Dz matkaplar kolayve abuk yaplrlar. Ularna punta alarak sap ksm istenilen ekilde silindirikolarak ilenir.

d. Ya Delikli Matkaplar : Byk aptaki delik paralar zerine seri haldedelikler amak iin matkaplarn gvdesine boydan boya helisel ya deliklerialarak kesici azlarn yalanmas salanr.

e. Hava veya Yuva Matkab : Delinmi deliklerin az ksmlarna hava veyasilindirik yuva aar. Bu matkaplar delik delmez. Punta matkaplar da bu grubagirer.

MATKAP TEZGAHINDA LEMLER

Matkap tezgahnda yaplabilen baz ilemler unlardr.

Delme : Paradan tala kaldrarak dairesel delik elde etme ilemine delmedenir. Kullanlan kesici alete matkap denir.


23/28

Raybalama : zerinde birden ok kesici az bulunan bir raybalama aleti iledeliin yzeyini iyiletirme ve hassas yzey elde etme ilemidir.

Delik bytme : Yalnz bir kesici ucu bulunan ve ayarlanabilen bir kalemledelii bytme ilemidir.

Silindirik havalama : Deliklerin balang ksmlarna, vidalarn balangksmlarn yuva olacak ekilde bytmektir.

Konik havalama : Bir deliin ve vidalarn balang ksmn yuva olacakekilde konik bir yzey halinde bytmektir.

Aln havalama : Deliklerin etrafn somun veya cvata bann dzgn

oturmas iin eksene dik olacak ekilde dzeltmektir.

Klavuz ekme : Klavuz denilen aletle dii vida ama ilemidir.

MATKAPTA TAKIM VE BALAMA DZENLER

Mandreler ve mandrelerle balama: Mandren merkezi olarak skan iki veyadaha fazla eneli bir balama aracdr. Matkap tezgahnn milindeki konie uygunolan konik bir sap vardr. Kesici aletleri el ile veya bir anahtarla skp taklabilen

iki ayr tipi vardr. Mandrenler deiik byklklerde yaplrlar. Bir seri tekil eden veya drt mandren en kk aptan 25 mm. apa kadar olan matkaplarbalayabilir.

Mors kovanlar ve mors kovanlar ile balama: Matkap tezgahlarndakullanlan kesici aletler silindirik yahut konik olurlar. Matkap tezgah milindebykl tezgahn lsne bal olan standart mors konii yuva vardr. Koniksapl matkaplarn bazlar milin bu konik deliine uyarlar. Dierlerinin saplar budelie gre kk lde olduundan birbiri zerine taklabilen mors koniklerikullanlr. Konik sap,konik delikten,matkab mors kovanndan ve kovanlarbirbirinden kartmak iin eimli bir kama kullanlr.

Tezgah mengenesine balayarak delme: Bu mengeneler tezgah tablasndakioluklara sokulan cvatalar yardm ile kuvvetlice tablaya balanmal veya birdesteye dayanmaldr. Delmeye balamadan malzemenin delinecek yerininmerkezlenmesi iin tezgah mengenesi serbest braklr. Matkap ucu merkezegetirilerek sklr. Matkap ucunun mengeneyi ve tezgah tablasn yaralamamas iingerekli tedbirler alnmaldr.

Tezgah tablasna balayarak delme: Mengeneye balanamayacak durumda

olan paralar tezgah tablasna balanarak delinirler. Malzemenin balanmasndaeitli takoz ve pabular kullanlr. Boydan boya delinecek deliklerde tezgah


24/28

tablasnn delinmesini nlemek iin matkap ucunun tablann ortasnda bulunandelie rastlatlarak boa kmas salanmaldr veya para altna uygun kalnlktatakoz konularak da bu sorun halledilebilir.

El mengenesine balanarak delme: El ile tutulmayacak kadar kk ve el iletutulmas mahsurlu olan i paralar el mengenesine balanarak delinir. nce sacparalarn delinmesi ilemi de el mengenesine balanarak yaplabilir.

Delme lemi in Markalama

Delmeden nceki markalama ilemi, delik merkezlerinin kesien dorularlagsterilmeleri demektir. Kesime yeri kk bir nokta ile iaretlenir ve bu noktamerkez olmak zere pergelle matkap apna eit bir apla daire emberi izilir.Markalanan yzey ilenmi ise, nce bu yzeye gzta eriyii (bakr slfat) veya

abuk kuruyan eriyikler srlr. Bu yzeye izecekle izilen izgiler akagrlr. Dkmden ilenmi yzeylere tebeir srmek de ayn ii grr.

Markalama, bir anlamda kat zerine izilen resmin aynsn para zerineaktarmaktr. Kat zerine resim izme usulleri burada da uygulanr. Delinecekdelik merkezleri nokta ile belirlendikten sonra delme ilemine geilir.

Markalama, az saydaki atlye ii iler iin, takm yapm ve model ileri iinyaplr. az saydaki iler iin delme kalplar yaplmaz.

paras marka edildikten sonra, delinecek yerlere nokta vurulur. Matkap iparas zerine dedirilerek matkabn ucu nokta ile merkezlenir. Delme anndameydana gelebilecek kaklklar nlemek iin marka zerine noktalar vurularakember izilmelidir. Yumuak malzemelerde ikinci bir ember izilmelidir.

Soutma Svsnn Kullanm

Metallerin tala kaldrma ilemlerinde font hari, soutucu ve yalayc svlarkullanlrsa, verim artar, kesici aletin mr uzar ve i parasnn yzey kalitesiiyileir. Basit torna, planya ve vargel ilemlerinde soutucu kullanlmayabilir.

Fakat matkap ilerinde mutlak surette soutma svs kullanlmaldr. Matkaptezgahlarnda soutucu ve yalayclarn kullanlmas delinen, raybalanan, dialan yzeyin temizlii ve ayn zamanda kesici aletin mrnn uzatlmas iinzorunludur.

Paslanmaz eliin ilenmesinde iki ksm kkrtlenmi ya, bir ksm karbontetrakloritten meydana gelmi karm tavsiye edilir. Ancak karbon tetrakloritzehirlidir. Adi delme ilemleri iin eitli yalara 10 ila 20 kat kadar sukartrlarak iyi sonu veren soutucular elde edilir.

Matkabn Krlma Sebepleri


25/28

1. lerleme ve batma byktr.2. Kesme hz yksektir.3. Matkap krlenmitir.4. Matkap zrh anmtr.5. Tala darya atlamazsa, krlr.6. Soutma svs yetersiz ise, krlr.7. Matkap doru bilenmemitir.8. tablaya salam balanmamtr.9. ekseni ile matkap ekseni ayn dorultuda olmazsa, krlr.

Matkaplarn Bakmlar

Matkap, i parasna batrlrken fazla kuvvetle zorlanmamaldr. Tezgahnkapasitesine gre matkap kullanlmaldr. Fazla dnme says ve ilerleme ile

tezgahn sarslmasna meydan verilmemelidir. Hareket eden organlarnyalanmalar gerekir.

Delme ilemi bitince tabla zerindeki talalar atlmal ve soutma svs ileilenmi yzeyler mutlaka temizlenmelidir. lem sonunda matkap zlmelidir.Kovanlar ve mandrenler iyice temizlenmelidir.

PLANYA MAKNELER VE LEMLER

PLANYA TEZGAHLARITesviyecilikte dzgn yzeyler elde etmek iin kullanlan planya tezgahlar,

grdkleri i bakmndan ayn olmalarna ramen, kullanma alan bakmndan veneminden dolay iki gruba ayrlr:

A: sabit, kalem hareketli ise bunlara VARGEL TEZGAHI,B: Kalem sabit, i hareketli ise bunlara da PLANYA TEZGAHI denir.

Her iki grup tezgahta da alternatif hareketin yalnz gitme hareketi annda talaalnr. Geri gelme hareketi kalemin ilk durumunu temin eder. Bunun iindir kiplanyalarn verimi azdr. Bu are olarak, geri gelme hareketinin hz oaltlmsada gten kazanlmam, bilakis hareket halindeki ktlenin ataletiyle enerji sarfoalmtr. Ancak geri gelme hareketinin hzl olmas zamandan kazanmamztemin eder.

A. VARGEL TEZGAHI

Vargel tezgah tesviyecilikte dzgn yzeyler elde etmekte kullanlr. Prensipolarak, dairesel hareketin dzgn dorusal harekete evrilmesiyle kesme hareketini

tamamlayan tezgahtr. Her ne kadar dzlem yzeyler elde etmek iin daha yksek


26/28

verimle alan tezgahlar varsa da, basit yapllar ve basit kesici aletlerden istifadeile almalar, bu tezgahlardan yararlanmamz salar.

Vargel tezgah zellikle, tablasna cvatalarla tutturulmu bir mengeneyebalanabilen kk paralarn ilenmesi iindir. Kalemlik yatay, dey ve eikduran yzeylerden tala kaldrabilecek ekilde dzenlenmitir. eitli kalp, delmeve balama aygtlar ile az saydaki dier zel aletlerin yapld takm hanelerdevargel tezgahlarnn bulunmas zorunlu saylabilir.

VARGEL TEZGAHI ETLER

1. niversal Vargel Tezgah:

Normal yapda ve byklkteki vargel tezgahlarna ilave ile saa sola, ne ve

arkaya eilebilen niversal tablas olduka kullanldr. Bununla eik veya konikyzeyleri ilemek olduka kolaydr. Bu tezgahlarn birok modellerinde otomatiksiper ilerlemesi hzl tabla ayar vardr.

2. Dey Vargel Tezgah:

Kanal ama tezgah da denilen bu tezgah, yatay vargel tezgahna benzer.Yalnz burada balk dey olarak aa yukar hareket eder.

Siper yatay konumda bulundurulabilir, kalemlik 180dndrlebilir. Tabla

elle veya otomatik olarak saa sola, ileri geri hareket ettirilebilir. tablas zerindegenellikle bir dner tabla bulunur.

3. Hidrolik Vargel Tezgah:

Gnmzde yksek kesme gcne sahip, byk kapasiteli vargel tezgahlarhidrolik g ile alabilecek kapasitede yaplmaktadr. Gl, sessiz ve titreimsizalmas, ayar imkan ve az arza yapmas gibi pek ok avantajlar olduu iinendstride yaygn kullanm alan vardr. Bu tezgahlarda btn kumanda vehareketler hidrolik ve elektronik olarak yaplmaktadr.

VARGEL TEZGAHININ BALICA KISIMLARI

1. Taban : Tezgah destekleyen ar dkm bir paradr.

2. Stun : inde ileten paralarn alt boluklu bir dkm paradr.Ayrca zerinde kumanda kollar ve kaytlar vardr.

3. Balk : Stunun kaytlar zerinde ve tezgahn en stnde bulunan, ilerigeri hareket eden elik dkmden bir paradr.


27/28

4. Siper : Baln n ksmnda olup eik yzeyleri ilemek iin her iki yndedndrlebilir. Tala derinliini ayarlamak iin kalem aa ve yukar doruhareket ettirilir. zerine kalemlik denilen, kalem balamak iin mafsall parabalanmtr. Mafsall para ile, kalem ileri kursta paraya dalma ve kesme yapar.Geri kursta ise mafsal vastas ile kalemin paraya dalmas nlenir.

5. Tabla : Konsol zerindedir. Deiik paralar ilemek iin, tabla konsol ilebirlikte aar ve yukar doru hareket ettirilebilir. zerine mengene ile i parasbalamaya yarar.

6. Kulis ve Dili ark Grubu : Elektrik motorundan ald hareketle dzgndairesel hareketi, dorusal harekete eviren ksmdr.

7. Elektrik Motoru : Tezgahn esas hareketini veren ana elemandr.

Vargel Kalemleri ve eitleri

1.Malzemelerine Gre:

a. Adi Karbonlu elik Kalemler : Adi karbonlu eliin ierisindeki karbonmiktar %0,5-1,7 arasnda bulunur. Karbon miktarna gre yumuak, yarm sert,sert ve ok sert olurlar. Karbonlu elikten olan kalemler daha ucuz olmakla beraber,birok iler iin yeterli deildir. Bunlarn kullanlabilmesi iin kesme hznn dkolmas gerekir. Bu kalemler keserken veya bilenirken fazla snrlarsa sertliklerinikaybederler. Genellikle kare kesitli olurlar ve sertletirilerek talanrlar.

b. Seri elikli Kalemler : Kalem yapmnda seri elik kullanlr. Seri elikkalemler s tesiri ile sertliklerini korurlar. Seri eliklerin kesme hz, karboneliklerinin en az iki kat olur. Seri elik denmesinin nedeni de bundandr. Serieliin iinde %0,7 karbon, %18 volfram, %4 krom bulunur. Bu kalemler degenellikle kare olurlar ve sertletirilerek talanrlar.

c. Sert Maden Ulu Kalemler : Kalem mrn ksaltan malzemelerinilenmesinde, sert maden ulu kalemler etkili olurlar. Vargel tezgahnda bukalemlerden yararlanabilmek iin kesme hznn 30 m/dak dan fazla olmasgerekir. eitli biimlerde olan sert maden ular, adi karbonlu eliklerden yaplmsaplarn ucuna lehimle veya zel kaynak teli ile kaynatlr. Sapn ucu, sert madeninbiimine gre frezede ilenir.

Vargel tezgah darbeli altndan sert maden ucunun krlmas mmkndr.nk sert maden ular darbeye kar dayankl deildir.

2. Biimlerine Gre:


28/28

a. Kaba Tala Kalemleri : Paralardan fazla tala kaldrarak istenilen lyeabuk yaklamak amac ile kullanlr. Bu kalem ok rahat keser ama dzgn biryzey karmaz. Kaba tala kaleminin kesme yz dzdr ve ucu yuvarlatlmtr.Vargel kalemlerin kesici az ksm gvdelerine nazaran iki farkl biimde bulunur.Bu az ksm birinde dz, dierinde ise bkk yaplmtr. Dz olanlarda azneiklii zmpara tanda bilenirken verilir, bkk olanlarda ise bu eiklik dvlerekelde edilir. Vargel kalemleri esas kesici azlarna gre sa ve sol diye ikiye ayrlr.

b. Yan Kalemler : Vargel ilerinin ounda, her iki ynden kesmeyi gerektirenkntl, kanall ve eik yzeyler bulunur. Bu tip paralarn bir balanta abukolarak btn yzeylerinin ilenebilmesi iin sa ve sol yan kalemlerdenfaydalanlr. Vargel kalemlerinde kullanlan bu sa ve sol terimleri, benzerbiimdeki torna kalemlerinden alnmtr. Sa kalem demek tablann sadan soladoru, sol kalem ise soldan saa doru ilerlemesinde kullanlr.

c. nce Tala Kalemleri : nce tala iin kalemin ucu yuvarlatlr. Kaba talakalemlerinden fark, ucunun fazla yuvarlatlm olmasdr. Bu kalem eer gaz taile yuvarlatlr ve ilerleme az olursa i zerinde ok dzgn bir yzey elde edilir.

Vargel Tezgahnda Temel Balama Metotlar :

1. Cvata ve pabular ile2. Tezgah mengenesi ile3. Hidrolik skma aparatlar ile4. zel balama kalplar ile

Documents

Talasli Imalat Ve Makinalari