T.C.

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

İKTİSAT ANABİLİM DALI

İKTİSAT POLİTİKASI BİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

CUMHURİYET�TEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE�NİN BİLİM ve TEKNOLOJİ POLİTİKALARI:

EKONOMİK KALKINMA ve TOPLUMSAL GELİŞME AÇISINDAN ULUSAL İNOVASYON

SİSTEMİNİN ÖNEMİ ve ETKİLERİ

Şafak ALPTEKİN

2501030586

Tez Danõşmanõ: Prof. Dr. Mithat Zeki DİNÇER

İstanbul�2006

1

2

ÖZ

Bilim ve teknoloji alanõnda son yõllarda meydana gelen gelişmeler ekonomik ve toplumsal yapõyõ derinden etkilemiştir. Küreselleşen dünyada daha fazla rekabet gücüne sahip olmak, istikrarlõ ve sürdürülebilir bir kalkõnma sürecini gerçekleştirmek isteyen ülkelerin bilim, teknoloji ve inovasyonu tüm politika tasarõmlarõ ile bağlantõlõ bir biçimde ele almalarõ gerekmektedir. Ulusal İnovasyon Sistemi, bu anlamda, belirlenen hedefler doğrultusunda başarõya ulaşmak için oluşturulmasõ gereken bir alt sistemdir.

Türkiye tarõm toplumundan sanayi toplumuna geçmek aynõ zamanda da

bilgi toplumu aşamasõna geçmiş ülkeleri yakalamak için ulusal inovasyon sistemini kurmak zorundadõr. Bu kapsamda, çalõşmanõn ilk bölümünde genel kavramlar ve bilim ve teknoloji politikalarõ üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde Türkiye�nin bilim ve teknoloji politikalarõ tarihsel bir bakõş açõsõ ile ele alõnmõştõr. Üçüncü ve son bölümde ise Türkiye�nin Ulusal İnovasyon Sistemini oluşturma çabalarõ ve Ulusal İnovasyon Sisteminin Türkiye�ye muhtemel getirileri değerlendirilmiştir.

ABSTRACT In the recent years, the developments in the field of science and technology,

have deeply effected both economical and social structure. In the globalising world , the countries which want to be more competitive and have a stable and sustainable development process; should take science, technology and innovation in relation with the whole policy goals. In this sense, National Innovation System is a sub-system that has to be formed in order to achive success in accordance with the specified targets. Turkey has to establish its innovation system since the country has to pass the episode of being an agricultural society and become an industrial one as well as try to catch up with the information societies. Regarding this, the first section discusses the general concepts and science and technology policies. The second section takes a historical lens to consider Turkey�s science and technology policies. The 3rd and last section discusses Turkey�s endeavour to establish its innovation system and the possible advantages an innovation system would bring to the country. iii

3

ÖNSÖZ

Sanayi devrimi ile birlikte bilim ve teknoloji konusu gelişen ve gelişmekte

olan tüm ülkelerin gündemine girmiş; bilimsel ve teknolojik çalõşmalar ise ekonomik

ve toplumsal hedeflere ulaşabilmek için bizzat devlet eliyle desteklenmeye

başlamõştõr. Özellikle gelişmekte olan ülkeler için iyi kurulmuş ve etkin şekilde

işleyen bir bilim ve teknoloji sisteminin varlõğõ, bu ülkelerin içinde bulunduğu az

gelişmişlik kõsõr döngüsünün kõrõlmasõ amacõyla bağlantõlõ olarak ele alõndõğõnda

daha da önem kazanmaktadõr.

Planlõ dönemle birlikte, bilim ve teknoloji politikasõ tasarõmlarõ ülke

gündemine giren Türkiye�de ise, 1990�lõ yõllarla birlikte özellikle inovasyon odaklõ

politika tasarõmlarõ ön plana çõkmaya başlamõştõr. Bilim ve teknoloji politikalarõnõn

inovasyon amacõna yönelmesi konuya sistemik bir bakõş açõsõyla yaklaşõlmasõ

gereğini de beraberinde getirmiş; ancak şu ana kadar tam anlamõyla işleyen bir bilim

ve teknoloji sistemi oluşturulamamõştõr.

Türkiye, bilgi toplumuna geçiş sürecinde, bilimsel ve teknolojik gelişmeleri

diğer ülkelerin gerisinde kalmadan takip etmek, aynõ zamanda da teknoloji geliştirme

ve inovasyonda uzmanlaşma hedeflerine aynõ anda ulaşmak zorundadõr. Bu amaçla

da kurumsallaşmõş ve gelişmelere hõzla uyum sağlayabilecek esnek bir bilim,

teknoloji ve inovasyon politikasõnõn ve bu politikayõ yönlendirecek başarõlõ bir

sistemi oluşturmak Türkiye�nin temel hedefi olmalõdõr.

Tez çalõşmama yaptõğõ katkõlardan ötürü danõşman hocam Sayõn Prof. Dr.

Mithat Zeki Dinçer�e teşekkürlerimi ve saygõlarõmõ sunarõm.

iv

4

İÇİNDEKİLER��������...iii

��..�������.iv����..�����..v

���..����...viii��..�.�����..x.....................................1

BİRİNCİ BÖLÜM GENEL KAVRAMLAR, BİLİM ve TEKNOLOJİ POLİTİKALARI

��.���..�.��..3�����.�..��..3������....��..5������..�..�..6��������.....8

..��������.10

..��������.12

..��������.15

..��������.16

..��������.19

����...����..20��..���.���..20����..�����.�����.���..21���.���.��..23��.������..23��.������..24��.������..24��.������..26��.������..27

��.������..31��.������..31��.������..34��..������..39��..������..41

v

1.3.2.2.3. 1980 Sonrasõ Dönem���������

1.4.3. Japonya��������������������� 1.4.4. Güney Kore�������������������

1.4. Dünyada Bilim ve Teknoloji Politikalarõnõn Uygulama Örnekleri� 1.4.1. ABD���������������������� 1.4.2. AB�����������������������

1.3.2.2. İkinci Dünya Savaşõ Sonrasõ Dönem������� 1.3.2.2.1. 1940-1960 Dönemi��������� 1.3.2.2.2. 1960-1970 Dönemi���������

1.3.1.1. Bilim ve Teknoloji Politikasõnõ Gerekli Kõlan��� Şartlar������������������� 1.3.2. Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikalarõ���...������ 1.3.2.1. İkinci Dünya Savaşõ Öncesi Dönem�������

1.2.3. Ulusal İnovasyon Sistemi�������������� 1.2.4. İnovasyon Yönetimi ve İnovasyon Başarõsõ�������

1.3. Bilim ve Teknoloji Politikalarõ�������������� 1.3.1. Bilim ve Teknoloji Politikasõnõn İçeriği ve Anlamõ����

1.1.4. Bilgi Toplumu�������������������

1.2. İnovasyon Kavramõ ve Özellikleri������������� 1.2.1. İnovasyon Türleri����������������� 1.2.2. İnovasyon Süreç Modelleri��������������

1.1. Bilim,Teknoloji ve İnovasyon��������������� 1.1.1. Bilim ve Teknoloji����������������� 1.1.2. Bilgi Kavramõ ve Türleri��������������� 1.1.3. Bilimsel ve Teknolojik Araştõrma ve Geliştirme�����

KISALTMALAR LİSTESİ�����.�.�����.����...�GİRİŞ��������������.������������

ÖZ���������������������������ÖNSÖZ�������....���������������.......İÇİNDEKİLER����������...������������TABLOLAR ve ŞEKİLLER LİSTESİ�����.��������

5

İKİNCİ BÖLÜMTÜRKİYE'NİN BİLİM VE TEKNOLOJİ POLİTİKALARI

�������.�..44�������.�..45

��...��..�.�.�..47��...���.�...�..49�������..�..53

2.1.5.1. Türk Bilim ve Teknoloji Politikalarõnda Yeni Yönelimler.........................53 2.1.5.1.1. Türk Bilim-Teknoloji Politikasõ 1993�2003...............................53 2.1.5.1.2. Bilim ve Teknolojide Atõlõm Projesi ����...��������.57 2.1.5.1.3. Vizyon 2023 Bilim ve Teknoloji Stratejileri���.��.�.�59 2.1.5.1.4. Bilim ve Teknolojide 2013 Vizyonu ��...��������.63 2.1.5.1.5. AB ile Bilim ve Teknoloji Alanõnda Bütünleşme ���..�.�. Çalõşmalarõ���������������...�����64

2.2. Türkiye'de Bilimsel ve Teknolojik Faaliyeti Yürüten Temel Kurumlar���..�..��.67 2.2.1. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) �������...���..����67 2.2.2. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştõrmalar Kurumu (TÜBİTAK)..............................68

���...�����..69���.�����..69

���...�����..70 2.2.6. Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve���������������.

���.�����..70 2.2.7. Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA)�������� ..��������.....71

������..��..71 2.3.1. Türkiye'nin Bilim ve Teknoloji Göstergeleri���������������..71 2.3.1.1. Temel Ar-Ge Göstergeleri���������� ��������..71

��������..75������.��..76

��������.....80

vi

2.1. Türkiye'nin Bilim ve Teknoloji Politikalarõ Tarihçesi��������������44

2.3.1.4. Bilimsel Yayõnlarõn Sayõsõ�����������

2.3. Türkiye'nin Bilim ve Teknoloji Alt Yapõsõ����������

2.3.1.2. Araştõrmacõ Sayõsõ�������������� 2.3.1.3. Patent Verileri���������������

2.2.3. Devlet Planlama Teşkilatõ (DPT)����������� 2.2.4. Yüksek Planlama Kurulu (YPK)����������� 2.2.5. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfõ (TTGV)������

Destekleme İdaresi Başkanlõğõ (KOSGEB)�������

2.1.2. 1923-1960 Dönemi����������������� 2.1.3. 1960-1980 Dönemi����������������� 2.1.4. 1980-1990 Dönemi����������������� 2.1.5. 1990 Sonrasõ Dönem����������������

2.1.1. Cumhuriyet Öncesi Dönem�������������

6

ÜÇÜNCÜ BÖLÜMTÜRKİYE'NİN ULUSAL İNOVASYON SİSTEMİ

������.��..84������.��..84

������..��..86������.��..88

������...��..90������...��..91

������.��..93

�����.���..95��������..95��������..98

�����..���..100��������..102�����...��..104

�������..�..105��������..107

��������..110��������..110

������..��..111�����...��..113

��������..115��������..118

3.3.6. Türkiye�nin Ulusal İnovasyon Sistemi Konusunda Genel Değerlendirme�....�.120

SONUÇ....................................................................................................................................122

KAYNAKÇA...........................................................................................................................125

vii

3.3.4. Rekabet Gücünün Yükseltilmesi����������� 3.3.5. İstihdamõn Artõrõlmasõ���������������

3.3. Ulusal İnovasyon Sisteminden Beklentiler���������� 3.3.1. Sürdürülebilir Kalkõnmanõn Gerçekleştirilmesi������ 3.3.2. Yaşam Standardõ ve Kalitesinin Yükseltilmesi������ 3.3.3. Ekonomik Kalkõnmanõn Sağlanmasõ����������

3.2.4. Ar-Ge Faaliyetinin Düzeyi�������������� 3.2.5. İnovasyon Yönetiminde Devletin Rolü��������� 3.2.6. Ekonominin Genel Dengesi������������� 3.2.7. Sanayinin Genel Yapõsõ���������������

3.2. Ulusal İnovasyon Sisteminin Başarõsõnõ Etkileyen Faktörler��� 3.2.1. Sosyo-Kültürel ve Kurumsal Faktörler��������� 3.2.2. Beşeri Sermayenin Durumu������������� 3.2.3. Girişimcilik Kültürü ve Girişimcilik Fõrsatlarõ������

3.1.1.2. Ar-Ge ve Eğitim Kurumlarõ���������� 3.1.1.3. Aracõ Kurumlar��������������� 3.1.1.4. Finansman Desteği Sağlayan Kurumlar����� 3.1.1.5. Değerlendirme ve İzleme Kurumlarõ�������

3.1. Ulusal İnovasyon Sisteminin Alt Yapõsõ����������� 3.1.1. Ulusal İnovasyon Sistemini Oluşturan Temel Kurumlar�� 3.1.1.1. Devlet Kurumlarõ��������������

7

TABLO ve ŞEKİLLER LİSTESİ

Tablo 1 : Temel Araştõrma, Uygulamalõ Araştõrma ve Deneysel Geliştirmenin

Başlõca Özelliklerinin Karşõlaştõrõlmasõ����������..�������7

Tablo 2 : Sanayi ve Bilgi Toplumunun Karşõlaştõrmasõ��������..������...9

Tablo 3 : Genel İnovasyon Türleri.................................�����..���������.13

Tablo 4 : Bilim ve Teknoloji Politikasõnõn Üç Aşamasõ����..����������.30

Tablo 5 : AB Eğitim Programlarõ...............................����������...�����37

Tablo 6 : AB Altõncõ Çerçeve Programõ Temel Etkinlik Alanlarõ�����������37

Tablo 7 : Bilim Politikasõ Ana Hedeflerine Ulaşabilmek İçin Alõnmasõ���������

Gereken Önlemler�������������������������55

Tablo 8 : Öncelikli Teknoloji Faaliyet Alanlarõ ve Öncelikli Teknoloji Alanlarõ�����62

Tablo 9 : Ar-Ge Harcamalarõnda Gayri Safi Yurt İçi Hâsõla�������������72

Tablo 10 :AB�de ve Dünyada Ar-Ge Trendleri������������������.74

Tablo 11 OECD Ülkelerinde Toplam Araştõrmacõ Sayõsõ........................................................75

Tablo 12 : Patent Başvurularõ ve Verilen Patentlerin Yõllara Göre Değişimi 1981�2006.........77

Tablo 13 : Patent ve Faydalõ Model Başvurularõnõn Ülkelere Göre Dağõlõmõ�������79

Tablo 14 : 1980�2002 Döneminde Dünyada ve Türkiye�de Bilimsel Yayõnlar������.82

Tablo 15 : 1980�2002 Döneminde Türkiye Adresli Yayõnlarõn Aldõklarõ Atõf Sayõlarõ���.83

Şekil 1 : Türkiye�de Ulusal İnovasyon Sistemi�����������������...85

Şekil 2 : ULİS İçerisinde Hükümetin Rolü�������������������.86

Şekil 3 : ULİS�i Oluşturan Ar-Ge Eğitim ve Kurumlarõ��������������.89

Şekil 4 : Türkiye�nin Ulusal İnovasyon Sisteminde Firmalara Yönelik Finansman����..

Destek Kurum ve Mekanizmalar�������������������..92

viii

8

Şekil 5 : ULİS İçerisinde Yer A lan D eğerlendirm e ve İzlem e Kurumlarõ� � � � � � � .94

Şekil 6 : İnovasyon Verim lilik Artõşõ İşbirliği� � � � � � � � � � � � � � � � � ...112

Tablo 16 : G7 Ülkelerinde Büyümeye Göreli O larak Etkide Bulunan Kaynaklar� � � � � 114

Tablo 17 : B üyüme R ekabet E ndeksi S õralamasõ: 2 00 5 �2 0 04 K õyaslamasõ� � � � � � � .1 17

ix

9

KISALTMALAR LİSTESİ

A.e. : Aynõ Esera.g.e. : Adõ Geçen Esera.g.m. : Adõ Geçen MakaleA.y. : Aynõ YerAB : Avrupa BirliğiABD : Amerika Birleşik DevletleriARBİS : Araştõrmacõ Bilgi Sistemi Ar-Ge : Araştõrma ve GeliştirmeBİT : Bilgi ve İletişim TeknolojileriBTYK : Bilim ve Teknoloji Yüksek KuruluBYKP : Beş Yõllõk Kalkõnma PlanõCOST : Bilimsel ve Teknik İlerleme Konusunda Avrupa İşbirliğiÇP : Çerçeve ProgramõDHHS : Sağlõk ve Beşeri Hizmetler Bakanlõğõ (ABD)DİE : Devlet İstatistik EnstitüsüDOC : Ticaret Bakanlõğõ (ABD)DOD : Savunma Bakanlõğõ (ABD)DOE : Enerji Bakanlõğõ (ABD)DOI : İç İşleri Bakanlõğõ (ABD)DOT : Ulaştõrma Bakanlõğõ (ABD)DPT : Devlet Planlama TeşkilatõDTM : Dõş Ticaret MüsteşarlõğõEGEV : Ekonomik Gelişme VakfõEPA : Çevre Koruma Ajansõ (ABD)ERA : Avrupa Araştõrma AlanõESPRIT : Enformasyon Teknolojisi Avrupa Stratejik ProgramõEUREKA : Avrupa Teknoloji İşbirliği AjansõEXIMBANK : Türkiye İhracat Kredi Bankasõ GSMH : Gayri Safi Milli HâsõlaGSYİH : Gayri Safi Yurtiçi HâsõlaHAN : Son Derece İleri Düzeydeki Ulusal Projeler (Güney Kore)HM : Hazine MüsteşarlõğõİKV : İktisadi Kalkõnma VakfõİTÜ : İstanbul Teknik ÜniversitesiKATÜ : Karadeniz Teknik ÜniversitesiKOBİ : Küçük ve Orta Boy İşletmelerKOBİNET : Küçük ve Orta Boy İşletmeler Bilgi Ağõ Projesi KOSGEB : Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi BaşkanlõğõMAM : Marmara Bilimsel ve Endüstriyel Araştõrma MerkeziMITI : Uluslararasõ Ticaret ve Sanayi Bakanlõğõ (Japonya)MOST : Bilim ve Teknoloji Bakanlõğõ (Güney Kore)NASA : Ulusal Havacõlõk ve Uzay Dairesi (ABD)NOAA : Ulusal Okyanus ve Atmosfer Çalõşmalarõ İdaresi (ABD)NSF : Ulusal Bilim Vakfõ (ABD) x

ODTÜ : Ortadoğu Teknik ÜniversitesiOECD : Ekonomik İşbirliği ve Kalkõnma ÖrgütüP-KKK : Para-Kredi ve Koordinasyon KuruluRSYO : Risk Sermayesi Yatõrõm OrtaklõğõRSYŞ : Risk Sermayesi Yönetim Şirketleris : SayfaSCI : Fen Bilimleri Atõf EndeksiSPK : Sermaye Piyasasõ Kuruluss : SayfalarSSCB : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler BirliğiTAEK : Türkiye Atom Enerjisi KurumuTARABİS : TÜBİTAK Ulusal Araştõrma Altyapõsõ Bilgi SistemiTARAL : Türkiye Araştõrma Alanõ TBMM : Türkiye Büyük Millet MeclisiTBV : Türkiye Bilişim VakfõTEKMER : Teknoloji Geliştirme MerkezleriTİDEB : Teknoloji İzleme ve Değerlendirme Daire BaşkanlõğõTİSK : Türkiye İşveren Sendikalarõ KonfederasyonuTOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar BirliğiTPE : Türk Patent EnstitüsüTRT : Türkiye Radyo Televizyon KurumuTSE : Türk Standartlarõ EnstitüsüTSKB : Türkiye Sõnaî Kalkõnma BankasõTTGV : Türkiye Teknoloji Geliştirme VakfõTÜBA : Türkiye Bilimler AkademisiTÜBİSAD : Türkiye Bilişim Sanayicileri DerneğiTÜBİTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştõrma KurumuTÜRKAK : Türk Akreditasyon KurumuTÜSİAD : Türkiye Sanayiciler ve İşadamlarõ DerneğiTZE : Tam Zamana EşdeğerULİS : Ulusal İnovasyon SistemiUME : Ulusal Metroloji Enstitüsü USD : ABD DolarõUSDA : Ulusal Tarõm Bakanlõğõ (ABD)ÜK : Üniversitelerarasõ KurulÜSAMP : Üniversite-Sanayi Ortak Araştõrma MerkezleriÜSİ : Üniversite-Sanayi İşbirliğiv.b. : ve benzeriYÖK : Yüksek Öğretim KuruluYPK : Yüksek Planlama KuruluYTÜ : Yõldõz Teknik Üniversitesi

xi

1

GİRİŞ

Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin kalkõnma ve büyüme üzerinde

yarattõklarõ olumlu etkilerin sanayi devrimi ile ortaya çõkmasõyla beraber, bütün

ülkeler dikkatlerini bilim ve teknoloji üzerine yoğunlaştõrmõşlardõr. Aralarõnda ABD

ve Almanya�nõn da bulunduğu günümüzün gelişmiş ülkeleri, İngiltere�yi sanayi

devrimine götüren süreci en iyi şekilde analiz etmiş; bilim ve teknoloji sistemlerini

üretim sistemleri ile bütünleştirmiş, böylece de refah düzeylerini artõrmayõ

başarmõşlardõr.

1980�li yõllarla beraber bilişim teknolojilerinde meydana gelen gelişmeler;

üretim, rekabet ve kalkõnma kavramlarõnõn da tekrar sorgulanmasõna neden olmuştur.

Güney Kore ve Japonya gibi kalkõnma yarõşõna sonradan katõlan ülkelerin, İkinci

Dünya Savaşõ�ndan sonra ekonomik ve teknolojik açõdan ilerlemesi dikkatleri bu

ülkelerin büyüme kaynaklarõna yönlendirmiştir. Bilim, teknoloji ve daha da önemlisi

inovasyon yoluyla yaratõlan yeni ürün ve süreçlerin kullanõlmasõ ile ekonomik

büyüme ve toplumsal kalkõnmanõn sağlanabildiğinin anlaşõlmasõ üzerine de birçok

ülke politika tasarõmlarõnda inovasyonu odak noktasõ alan bir yaklaşõm izlemeye

başlamõştõr.

Bu çalõşmanõn amacõ, bilgi toplumu kavramõnõn sõkça tartõşõldõğõ

günümüzde, Türkiye�nin bilim, teknoloji ve inovasyon alanõnda ne derecede

yetkinleştiğini ortaya koymak, aynõ zamanda da bu amaçla uygulanan politikalar ve

çalõşmalarõn ne ölçüde başarõlõ olabildiğini saptamaktõr. Bu kapsamda çalõşmanõn ilk

bölümünde bilim, teknoloji ve inovasyon kavramlarõ ve bu kavramlarla bağlantõlõ

tanõmlar açõklanmaya çalõşõlacaktõr. Yine aynõ bölümde diğer ülkeler tarafõndan da

model olarak alõnan, AB, ABD, Japonya ve Güney Kore�nin bilim ve teknoloji

politikalarõ genel olarak ele alõnacaktõr. Bu ülkelerin bilim ve teknoloji göstergelerine

ise ikinci bölümde ayrõntõlõ olarak değinildiğinden, mükerrerlikten kaçõnmak

amacõyla, birinci bölümde yer verilmeyecektir.

İkinci bölümde Osmanlõ Devleti dönemine kõsaca değinilerek, 1923�ten

günümüzde Türkiye�nin uyguladõğõ bilim ve teknoloji politikalarõ kronolojik sõra ile

değerlendirmeye alõnacaktõr.1990 sonrasõ dönem ise gerek dünya konjonktüründe,

gerekse bilim ve teknoloji politika tasarõmlarõnõn odak noktasõnda meydana gelen

değişimleri daha iyi göz önüne sermek için daha ayrõntõlõ bir şekilde incelenecektir.

İlk bölümde bilim ve teknoloji politikalarõ ortaya konan ülke örnekleri ve

Türkiye�nin bilim ve teknolojik göstergelerinin karşõlaştõrõlmasõ ise gene bu bölüm

kapsamõnda yapõlacaktõr.

Üçüncü ve son bölümde ise birçok ülkenin gelişme ve kalkõnmasõnõ pozitif

yönde etkileyen Ulusal İnovasyon Sistemi�nin Türkiye�de oluşturulma sürecine

değinilerek, Türk Ulusal İnovasyon Sistemi olarak kabul edilen kurumsal ve yasal

yapõ ayrõntõlõ bir şekilde analiz edilmeye çalõşõlacaktõr. Yine aynõ bölümde Ulusal

İnovasyon Sistemi�nin getirecekleri önce genel çerçevede ele alõnacak, daha sonra

ortaya konulan veriler õşõğõnda, Türkiye�nin ekonomik ve sosyal süreçleri de göz

önünde bulundurularak, Türkiye için genel bir durum değerlendirmesine gidilecektir.

3

BİRİNCİ BÖLÜM

GENEL KAVRAMLAR, BİLİM ve TEKNOLOJİ

POLİTİKALARI

1.1. Bilim, Teknoloji ve İnovasyon

1.1.1. Bilim ve Teknoloji

Bilim ve teknoloji kavramõ günümüzde farklõ şekillerde

tanõmlanabilmektedir. Teknolojinin ortaya çõkarõlmasõnda temel unsur olan bilim

sözlük anlamõyla, evrenin veya olaylarõn bir bölümünü konu olarak seçen, deneye

dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak sonuç çõkarmaya çalõşan düzenli

bilgi, ilim olarak ifade edilmektedir. Bilim, bir konuda bilgi edinmek amacõyla

yapõlan yöntemli bir araştõrma süreci olmasõnõn yanõnda; yasalara uygun ve deneysel

yöntemlerle doğrulanmõş belirli olgu konu ya da kategorilere ilişkin bilgileri bir

araya getiren tutarlõ bir bütündür1.

Bir sanayi dalõ ile ilgili yapõm yöntemlerini, kullanõlan araç, gereç ve

aletleri kapsayan bilgi olarak adlandõrõlan teknoloji2; teknik üretme ve bu süreç

sonunda ortaya çõkan verilerin uygulamaya geçirilmesini sağlayacak makine ve

aletleri geliştirebilme bilgisidir3.

1 �Bilim�, Büyük Larousse, C.IV. , Gen. Yay. Yön: Adnan Benk, Interpress Basõn ve Yayõncõlõk A.Ş., 1993, s.1640. 2 (Çevrimiçi) http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/sozbul.ASP?KELIME=teknoloji, 3 Ocak 2006. 3 (Çevrimiçi) http://www.tideb.tubitak.gov.tr/sanayiarge_teblig.html, 4 Mart 2006.

4

Günümüzde teknoloji bilime dayalõ olarak gelişmekte ve gelişen teknoloji

yeni teknolojilerin ortaya çõkmasõna sebep olmaktadõr4. Teknoloji tek bir kavramõ

nitelendirir görünse de bilimsel ve teknolojik gelişmelere bağlõ olarak, bu kavramõn

da sõnõflandõrõlmasõ gereği ortaya çõkmõştõr. Bu nedenle teknoloji, son yõllardaki

değişmelere bağlantõlõ olarak, aşağõda görüldüğü gibi üçlü bir ayõrõma uğramaktadõr5:

• Jenerik teknoloji; ürün ve süreçlere uygulanma potansiyeli olmasõna rağmen,

ticari uygulamaya geçilebilmesi için uygulamalõ araştõrma çalõşmasõ

yapõlmasõ gereken bilimsel olay veya kavramdõr6. Jenerik teknoloji, etkisini

sadece ekonomik alanda göstermeyen; bunun yanõnda toplumsal etkileri de

olan teknolojidir. Elektronik malzeme teknolojisi, biyoteknoloji ve

nanoteknoloji günümüzün jenerik teknolojileri olarak adlandõrõlmaktadõrlar.

• Rekabet öncesi teknoloji; teknik belirsizliklerin önemli ölçüde giderildiği ve

ticari amaç taşõyan bir prototip (ilk örnek) geliştirme aşamasõna kadar

yürütülen çalõşmalar için kullanõlan teknolojidir.

• Destekleyici teknoloji; tüm bilimsel araştõrma geliştirme çalõşmalarõ ile

pazarlama ve satõş çalõşmalarõnõn temeli olan ölçme teknikleri ve referans

verilerinin bulunmasõ, daha sonra da yorumlanmasõna olanak sağlayan hizmet

ve teknolojilerdir.

Toplumun her kesiminin teknolojiden beklentisi farklõ olmaktadõr. Örneğin

hükümetler teknolojiye savunma güçlerini artõrmak amacõyla ihtiyaç duyarlarken,

üniversiteler ve araştõrma kurumlarõ teknolojiyi bilime olan katkõsõ ile ilişkilendirerek

ele almaktadõrlar. Ancak genel olarak bakõldõğõnda ise tüm bu hedeflerin birbiri ile

bağlantõlõ olduğu görülecektir7.

4 Ömer Kaymakçalan, Bilim ve Teknoloji: Türkiye İçin Örnekler ve Öneriler, Teknoloji Yönetimi Derneği Yayõnlarõ, Kocaeli, 1999, s. 28. 5 Kemal Gürüz, v.d. , Türkiye�de ve Dünyada Yükseköğretim, Bilim ve Teknoloji, TÜSİAD Yayõnlarõ, İstanbul, Haziran 1994, s. 37. 6 A.e. 7 Kaymakçalan, a.g.e., s.12.

5

Özetle söylemek gerekirse; bilim anlamak, teknoloji ise yapmaktõr8.

1.1.2. Bilgi Kavramõ ve Türleri

Bilgi çok boyutlu bir kavram olup, çoğu zaman �veri� ve �enformasyon�

kelimelerinin karşõlõğõ olarak kullanõlmaktadõr. Bu üç kavram anlam olarak ilişkili

görünseler de içerikleri bakõmõndan farklõlõklar taşõmaktadõrlar9.

�Veri�, genellikle analiz edilebilecek ya da daha ileri işlemler için

kullanõlabilecek ham bilgidir. Veri çeşitli durumlarõn gözlemlerin veya oluşumlarõn

her türlü gösterimidir. İşlem sürecinden geçen veri ise �enformasyon� olarak

adlandõrõlan yapõya dönüşür. �Bilgi� ise verinin anlamlandõrõlmasõ sonucu elde

edilir10. Araştõrma, gözlem ve öğrenme yoluyla elde edilen her türlü öngörü, gerçek

ve algõnõn tümü olarak adlandõrõlabilen bilgi; karşõmõza çõkan olaylarõ anlamamõza

olanak sağlayan, aynõ zamanda da insanlarõn ve organizasyonlarõn etkin bir şekilde

çalõşmalarõ için gerekli olan işaret ve kodlamalardõr11.

Teknoloji gibi bilgi de pek çok açõdan değişim geçirmektedir. Bilgi, gerek

üretimi, gerekse yayõlõmõ aşamasõnda birçok faktörün etkisinde kalmaktadõr. İçinde

bulunduğumuz yüzyõlda, bazõ öğeleri kodlanarak uluslararasõ düzeyde hareketlilik

kazandõrõlan bilgi; bir başka durumda, birey, örgüt ve bölgelerde �örtük� biçimde

korunabilmektedir12. Bu nedenle bilgi, üretim, geliştirme ve inovasyona sebep olma;

bunun yanõnda da iletilebilir, anlaşõlabilir ve erişilebilir olma durumuna göre iki ana

kategoride sõnõflandõrõlmaktadõr. �Açõk Bilgi�, kolay aktarõlabilen; kelimeler,

semboller ve sayõlar ile açõklanabilen bilgiye verilen addõr. �Örtük Bilgi� ise çoğu 8 Gürüz, v.d. , a.g.e., s.34. 9 Hasan Kürşat Güleş-Hasan Bülbül, Yenilikçilik: İşletmeler için Stratejik Rekabet Aracõ, Nobel Yayõnlarõ, Ankara, 2004, s. 206. 10 A.e., s. 206-207 11 Coşkun Can Aktan-İstiklal Yaşar Vural, �Bilgi Nedir?� , (Çevrimiçi) http://www.canaktan.org/yeni trendler/bilgiyonetimi/bilgi-nedir.htm, 15 Ocak 2006. 12Bengt Ake Lundvall, v.d., Avrupa�nõn Yeni Bilgi Ekonomisi: Uluslararasõ Rekabet Gücü ve Sosyal Uyum İçin Stratejiler, Ed. Maria Joao Rodrigues, Çev. Elif Özsayar, Dõşbank Kitaplarõ, İstanbul, Aralõk 2004, s. 236.

6

kez kişilerin beyinlerinde veya organizasyonlarõn kültüründe bulunan; deneyim ve

yaparak öğrenme (know-how) ile elde edilebilen bilgidir. Açõk bilgiye ulaşmak

patentler, yayõnlar, veriler, vb. yollarla daha kolayken, örtük bilgiye ulaşmak

deneyimlerin paylaşõlmasõ, kopyalama ve gözlemler ile mümkün olduğundan daha

uzun bir süreci kapsamaktadõr13.

1.1.3. Bilimsel ve Teknolojik Araştõrma ve Geliştirme

Son yõllarda yaşanan teknolojik gelişmeler sonucu bilgi birikimi artmõş ve

bu sayede bilgiye erişim kolaylaşmõştõr. Bilimsel ve kültürel çalõşmalar sonucu elde

edilen bilgi, yeni yöntemler ile değişime uğramakta ve daha sonra da büyük alanlara

yayõlmaktadõr14.

Bilginin, yeni ürünlere veya yöntemlere dönüştürülmesi sistemsel bir

çalõşma sonucunda meydana gelebilmektedir. Araştõrma ve Geliştirme (Ar-Ge)

olarak adlandõrõlan bu süreç, �İnsan, kültür ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi

dağarcõğõnõn artõrõlmasõ ve bu dağarcõğõn yeni uygulamalar tasarlamak üzere

kullanõlmasõ için sistematik bir temelde yürütülen yaratõcõ çalõşmalardõr.� Ar-Ge

kavramõ temelde üç faaliyeti içine almaktadõr. Bu faaliyetler, Temel Araştõrma,

Uygulamalõ Araştõrma ve Deneysel Geliştirmedir15.

• Temel Araştõrma, sonuçlarõnõn uygulanõp uygulanmayacağõna bakõlmaksõzõn

özellikle doğayõ ve doğa kanunlarõnõ anlamaya yönelik yapõlan çalõşmalardõr.

Genellikle üniversitelerde gerçekleştirilir. Deneysel veya teorik çalõşmalarõ

kapsar16.

• Uygulamalõ Araştõrma, temel araştõrma sonucu elde edilen bilgileri

kullanarak, belirli bir probleme çözüm bulmak amacõyla yapõlan 13 Müfit Akyos, �Firma Düzeyinde Yenilikçilik ( Yenilik) ve Bilgi Yönetimi�, (Çevrimiçi) http://sistem.ie.metu.edu.tr/know_info3.htm, 23 Mart 2006. 14 Lundvall, v.d., a.g.e., s.15. 15 OECD, Frascati Kõlavuzu, Çev. TÜBİTAK, TÜBİTAK Yayõnlarõ, Ankara, 2005a, s. 30. 16 Gürüz, v.d., a.g.e., s.34-37.

7

çalõşmalardõr. Üniversiteler, kamu kuruluşlarõ ve şirketlerin Ar-Ge

bölümlerinde yapõlabilir17.

• Deneysel Geliştirme, araştõrma veya pratik deneyim sonucu elde edilen

bilgiden yararlanarak yeni ürün, süreç, alet, sistem veya hizmet meydana

getirmeye; ya da mevcut olanlarõ değiştirmeyi amaçlayan sistemli

çalõşmadõr18. Genel olarak, uygulamalõ araştõrma ve geliştirme çalõşmalarõ ile

birlikte yürütülür.

Temel Araştõrma, Uygulamalõ Araştõrma ve Deneysel Geliştirmenin başlõca

özelliklerinin karşõlaştõrõlmasõ aşağõdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 1: Temel Araştõrma, Uygulamalõ Araştõrma ve Deneysel Geliştirmenin

Başlõca Özelliklerinin Karşõlaştõrõlmasõ ÖZELLİKLER TEMEL UYGULAMALI GELİŞTİRME

TEMEL AMAÇ Yeni Bilgi ve

Bilimsel gerçeklikler üretmek

İşletme içinde

kullanõlabilecek

icatlar üretmek

İşletmenin özellikli

ihtiyaçlarõnõ karşõlamak

için icatlarda ve

yeniliklerde

değişiklikler yapmak

ODAK Yönlendirilmemiş (düşük odak) Genel problemleri

çözmeye yönlenmiş

(õlõmlõ odak)

Spesifik problemleri

çözmeye

yönelmiş(yüksek odak)

KAYNAK Devlet ve üniversite laboratuarõ;

bazõ teknolojik öncüler

Teknolojik öncüler Teknolojik takipçiler

FELSEFE Bilginin sõnõrlarõnõ genişletmek,

önemli değişikliklere yol açacak

şeyler keşfetmek

Endüstride

teknolojik

ilerlemelerin öncüsü

olmak

Teknolojileri uygulamak

ve onlarõ daha da

geliştirmek

Kaynak: Hasan Kürşat Güleş-Hasan Bülbül, Yenilikçilik: İşletmeler için Stratejik Rekabet Aracõ, Nobel Yayõnlarõ, Ankara, 2004, s. 353.

Teknolojik gelişme teknik bilginin üretilmesi ve üretime uygulanmasõ ile

gerçekleşmektedir. Bir ülkede teknolojik gelişmenin sağlanabilmesi için toplumda

genel bilgi ve kültür düzeyinin belirli bir seviyeye ulaşmasõ ve Ar-Ge faaliyetlerine

yoğunlaşõlmasõ gerekmektedir19.

17 A.e., s.34-38. 18 OECD, 2005a, a.g.e., s.30. 19 Hüseyin Şahin, Türkiye Ekonomisi, Ezgi Kitabevi Yayõnlarõ, 8. bs., Bursa, Mart 2006, s. 362.

8

Günümüzde ekonomik, sosyal, politik, teknolojik ve diğer faktörlerde

meydana gelen dönüşümler ve değişimler, hem ülke ekonomileri, hem de işletmeler

için Ar-Ge faaliyetlerinin önemini artõrmõştõr. Ülkeler ekonomik ve sosyal açõdan

kalkõnmalarõnõ sağlamak, teknolojide öncü olmak, toplumsal refahõ artõrabilmek için

Ar-Ge faaliyetlerini yürütmekte ve desteklemektedirler. İşletmeler ise Ar-Ge

faaliyetlerinden, rekabet şartlarõna uyum sağlamak, yeni ürün ve üretim süreçleri

geliştirmek amacõyla yararlanmaktadõrlar.

1.1.4. Bilgi Toplumu

Tarihsel süreç incelendiğinde, toplumlarõn tarõm, sanayi ve günümüzde de

sanayi sonrasõ toplum şeklinde sõnõflandõrõldõğõ görülmektedir. Tüm bu süreci

yaptõklarõ analizlerin odak noktasõna koyan Alvin Toffler ve Peter Drucker gibi

iktisatçõ-düşünürler, toplumsal gelişmenin ilk dönüm noktasõnõ tarõmõn ortaya

çõkmasõ olarak kabul etmektedirler. Sanayi devrimi ile devam eden bu süreç, İkinci

Dünya Savaşõ sonrasõ yõllarda farklõ bir boyuta girmiştir. 1950�li yõllarõn ortalarõnda

Amerika Birleşik Devletleri�nde (ABD) ortaya çõkan yeni oluşum, daha sonra farklõ

hõzlarda diğer sanayileşmiş ülkelerin çoğuna ulaşmõştõr20. Bilgi ve iletişim

teknolojilerinde (BİT) 1950�li yõllarla birlikte yaşanan hõzlõ değişimler sonucunda

�Sanayi Sonrasõ Toplum� veya �Bilgi Toplumu� olarak adlandõrõlan süreç ortaya

çõkmõştõr21. Bilgi toplumu, insanlarõn yaşamlarõnõ ilgilendiren enformasyona kolayca

erişebilmelerine, eriştikleri enformasyonu bilgiye dönüştürebilmelerine ve

dolayõsõyla da kendilerini geliştirebilmelerine olanak tanõyan bir toplum olarak

tanõmlanmaktadõr22

Bilgi toplumunda temel ekonomik kaynak, klasik üretim faktörlerinden

farklõ olarak, bilgidir. Bilginin bu rolü, toplumun özelliklerinin de farklõ olmasõna

20 Hilal Yõlmaz, Yenilik (İnovasyon) Yeni Ekonomi ve Rekabet, Rekabet Kurumu Yayõnlarõ, Ankara, Temmuz 2003, s. 3. 21 Cihan Dura-Hayriye Atik, Bilgi Toplumu, Bilgi Ekonomisi ve Türkiye, Literatür Yayõnlarõ, İstanbul, Mart 2002, s. 2. 22 Faruk Kocacõk, �Bilgi Toplumu ve Türkiye�, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.27, No:1, Mayõs 2003.

9

sebep olmuştur. Ekonomide en önemli faktör bilginin kullanõlmasõ ve

uygulanmasõdõr23. Bunun yanõ sõra bilgili insan gücü de bilginin üretilmesi

aşamasõnda en etkin faktör olduğundan bilgi toplumunda en önemli girdilerden birini

oluşturmaktadõr24. Bilgi toplumunda, bunlarõn dõşõnda, bazõ özellikler daha vardõr.

Bilgi toplumunda faaliyette bulunan işletmelerin mantõğõ küreseldir; bilgi sektörü

kurumsallaşmõştõr; çevre koruma bilinci yüksektir; sivil toplum etkindir; birey

merkezi öneme sahiptir ve toplum örgütlü bir toplumdur25.

Tablo 2: Sanayi ve Bilgi Toplumunun Karşõlaştõrmasõ

Sanayi Toplumu Bilgi Toplumu Buhar Makinesi Bilgisayar Maddi Üretim Bilgi Üretimi Fiziksel Emek Zihinsel Emek Fiziksel Sermaye Beşeri Sermaye Fabrikalarda Üretim Veri Bankalarõ ve Bilgi Ağlarõna Bağlõ Üretim Yeni Pazarlar için Kolonilere Yönelme Ulusal Sõnõrlarõ Ortadan Kaldõran Küreselleşme İmalat Sanayinin Ön Planda Bilgi Endüstrisi Olduğu, Tarõm, Sanayi ve Hizmetler Şeklinde Üçlü Endüstriyel Yapõ İşbölümü; Üretim-Tüketimin Ayrõlmasõ Müşterek Üretim ve Kullanõmda (meta ekonomi) Paylaşõm (Sinerjik Ekonomi) Arz ve Talebe Dayalõ Fiyat Mekanizmasõ Gelecekteki Amaçlarõn Gerçekleşmesi İçin Bilgi Kullanõmõ İşletmeler Önemli Gönüllü Topluluklar Önemli Özel Mülkiyet, Rekabet ve Kar Artõşõ Müşterek Katõlõm ve Sosyal Yarar Ön Planda Ön Planda Merkeziyetçilik Çok Merkezlilik Sõnõflõ Toplum Çok Merkezli Fonksiyonel Toplum Parlamenter Demokrasi Katõlõmcõ Demokrasi İşçi Hareketleri Sivil Hareketler İşsizlik, Savaş, Faşizm Gelecek Şoklarõ, Kişisel Terör ve Sorunlarõ Kitlesel Tüketim Toplumu Kitlesel Bilgi Toplumu Maddi Değerlerle Psikolojik Amaca Yönelik Gelecekteki Başarõ Değerlerin Tatmini İhtiyacõnõn Tatmini(Zaman Değeri) Bireysel Özgürlük ve Hümanizm Düşüncesi Toplumsal Katõlõm ve Küreselleşme

Kaynak: Faruk Kocacõk, �Bilgi Toplumu ve Türkiye�, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.27, No:1, Mayõs 2003, s. 4� den uyarlanmõştõr.

23 Yõlmaz, a.g.e., s.3. 24 Gürüz, v.d., a.g.e., s. 31. 25 Kocacõk, a.g.e., s.5.

10

1980�lerin ortasõndan itibaren, bilgi toplumundaki yükselme ile birlikte,

uluslararasõ alanda yaşanan gelişmeler ise �Bilgi Ekonomisi� kavramõnõ ortaya

çõkarmõştõr26. Bilgi ekonomisi; �Bilginin elde edilmesi, işlenmesi ve dönüştürülmesi

ile birlikte, dağõtõm süreçlerini de kapsayan; enformasyona, bilgiye ve yüksek

uzmanlõk seviyelerine olan bağõmlõlõğõn giderek artmasõnõ ve bunlarõn hepsine kolay

ulaşõm ihtiyacõ eğilimlerini açõklayan bir ifadedir�27.

Bilgi ekonomisi günümüzde sadece BİT�de meydana gelen değişimlerden

ibaret değildir. Aslõnda geçmişten günümüze, halen devam eden değişim sadece

teknolojik değil, aynõ zamanda kurumsal bir değişimdir. Bilginin üretimi, yayõlmasõ

ve kullanõmõyla ilgili tüm toplumsal süreçleri ilgilendiren bu büyük dönüşüm bilgi

toplumuna geçiş süreci ile bağlantõlõdõr28.

1.2. İnovasyon Kavramõ ve Özellikleri

Bilgi toplumu ve bilgi ekonomisine geçiş sürecinde, bilgi giderek artan bir

biçimde klasik üretim faktörlerinin yerini almaktadõr. Bu nedenle gerek firmalar,

gerekse ülkeler rekabet avantajlarõnõ koruyabilmek, bunun yanõ sõra, ekonomik

kalkõnmalarõnõ gerçekleştirerek, refah düzeylerini yükseltmek için bilgi birikimlerini

ve bilgi tabanlarõnõ genişletmeye çalõşmaktadõrlar. Bilgi tabanõndaki gelişme ise tek

başõna yeterli olmamakta, elde edilen üstünlüğün sürdürülebilmesi gereği ortaya

çõkmaktadõr. Bu üstünlüğü sürdürmek ise �inovasyon� (yenilik) olarak adlandõrõlan

kavram ile mümkün olmaktadõr29.

İnovasyon sözcüğü köken itibari ile Latince �innovatus� tan türemiş ve

toplumsal, idari ve kültürel alanda yeni yöntemlerin kullanõlmaya başlanmasõ

anlamõna gelmektedir. İnovasyon kelimesi her ne kadar �yenilik� ve � yenilenme�

olarak Türkçe ifade edilmeye çalõşõlsa da bu sözcük inovasyon kelimesinin tam

26 (Çevrimiçi) http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/ekonomi/sayi3/yeniekon.htm,13 Mart 2006. 27 OECD, Oslo Kõlavuzu, Çev. TÜBİTAK, TÜBİTAK Yayõnlarõ, Ankara, 2005b, s. 15. 28 Lundvall, v.d., a.g.e., s. 15. 29 Akyos, a.y.

11

anlamõyla karşõlõğõ olmamakta ve anlatõlmak istenen kavramõn dõşõnda anlamlar

ortaya çõkabilmektedir30.

Günümüz ekonomisinde en önemli rekabet araçlarõndan biri haline gelen

inovasyon kavramõ hakkõnda çeşitli tanõmlar yapõlmaktadõr. �Bilim ve teknolojiyi,

ekonomik ve toplumsal yarara, pazarlanabilir yeni ürün, yeni sistem, yeni üretim

yöntemleri ve yeni toplumsal hizmetlere dönüştürebilme becerisi�31 olarak

adlandõrõlan inovasyon; �Teknolojik açõdan yeni veya iyileştirilmiş süreç ve ürünleri

ortaya çõkaran bilimsel, teknolojik, finansal, ticari ve örgütsel adõm�32 olarak da

tanõmlanabilmektedir.

İnovasyon, yeni fikirlerin ticari amaçla uygulanmasõ, teknoloji geliştirme ve

yeni iş süreçlerinin ortaya konmasõnõ da kapsayan bir kavramdõr. Yeni fikirler

inovasyon sürecinde kilit bir rol oynadõğõndan inovasyon çoğu zaman icat kavramõ

ile karõştõrõlmaktadõr33. İcatlar ve keşifler inovasyon sürecinin temelini oluşturan,

yeni bir ürün veya sistem çõktõsõnõ ifade etmektedir. İnovasyon ise bu icat ve

keşiflerin ekonomik uygulamasõdõr34.

İnovasyon ve inovasyon sürecinin sahip olduğu temel özellikleri şu şekilde

özetlemek mümkündür35:

• İnovasyon geriye dönmezlik özelliğine sahiptir. İnovasyonun maliyet ve

daha büyük performans avantajõ sağlamasõ nedeniyle, piyasaya yeni bir ürün

çõktõğõnda, eski ürün piyasada yeniden görülmez.

30 (Çevrimiçi) http://www.focusinnovation.net/what.html, 21 Ağustos 2006. 31 DPT, 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Bilim ve Teknoloji Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Yayõnlarõ, Ankara, 2000, s. 2�3. 32 OECD, 2005a, a.g.e., s. 18. 33 (Çevrimiçi) http://www.ttgv.org.tr/tur/01_neden_ttgv/11.htm#, 21 Ağustos 2005. 34 Güleş-Bülbül, a.g.e., s. 125�126. 35 Yõlmaz, a.g.e., s.5-6.

12

• İnovasyon birikmiş bir yapõya sahiptir. Geliştirilen bir inovasyon daha önceki

yenilikler veya bilimsel esaslar üzerinde kurulduğu gibi aynõ zamanda başka

yeniliklerin geliştirilmesine de temel oluşturur.

• İnovasyon süreci ve inovasyon doğasõ gereği riskli bir yapõya sahiptir. Bu

süreçte değişikliklerin, tesadüflerin, belirsizliklerin ve şansõn önemli bir payõ

vardõr.

İnovasyon konulu çalõşmalarõn temelinde firma yer almaktadõr. Firma hem

mevcut iktisadi sistemin merkezinde yer almasõ, hem de inovasyon sürecini

şekillendiren faktörlerin çõkõş noktasõnõ barõndõrdõğõ için odak noktada

bulunmaktadõr36. Firma, inovasyon sürecinde bir yandan piyasaya yeni ürünler

sunarak rekabet üstünlüğü sağlamakta, bir yandan da teknoloji üretiminde

uzmanlaşarak ülke ekonomisinin büyümesini sağlamaktadõr. Yapõlan çalõşmalar ile

ülkelerin, örneğin, yeni yazõlõmlar veya yeni ilaçlar geliştirmelerinin, ekonomik

büyümelerine etkisinin, var olan telefon, otomobil gibi ürünlerin fiyatlarõnda

yapacaklarõ indirimlerle elde edecekleri büyümeden daha fazla olacağõ ortaya

konulmuştur37.

1.2.1. İnovasyon Türleri

İnovasyon pek çok şekilde sõnõflandõrõlabilmektedir. Literatürde bu konuda

birçok görüş olmasõn rağmen sõnõflandõrmalarõn temelinde Avusturyalõ İktisatçõ

Joseph Schumpeter�in yaptõğõ ayrõm öne çõkmaktadõr. Schumpeter beş tip inovasyon

olduğunu savunmaktadõr38:

36 OECD, 2005b, a.g.e., s. 22. 37 Akyos, a.y. 38 OECD, 2005b, a.g.e., s. 16.

13

• Yeni bir ürün ortaya koymak veya mevcut bir üründe önemli niteliksel bir

değişim yaratmak,

• Bir sanayi için yeni bir süreç oluşturmak,

• Yeni bir pazarõn açõlmasõ ve açõlan bu yeni pazara girmek,

• Ürün hammaddelerinin veya hizmetin girdilerinin ede edileceği yeni

kaynaklar bulmak ve geliştirmek,

• İşletme organizasyonunda değişiklik meydana getirmek.

İnovasyon bunun dõşõnda; inovasyonun sonuçlarõna, önceliğine ve etkilerine

göre de ayrõma uğramaktadõr39:

Tablo 3: Genel İnovasyon Türleri Sisteme Göre Önceliğine Göre Sonuç/Etkilerine Göre

Programlanmõş

Programlanmamõş

Ürün inovasyonlarõ

Süreç inovasyonlarõ

Organizasyonel inovasyonlar

Kademeli inovasyonlar

Radikal inovasyonlar

Uygulama inovasyonlarõ

Teknik inovasyonlarõ

Kaynak: Hasan Kürşat Güleş-Hasan Bülbül, Yenilikçilik: İşletmeler için Stratejik Rekabet Aracõ, Nobel Yayõnlarõ, Ankara, 2004, s. 129.

• Programlanmõş İnovasyon, önceden planlanan ve belirli bir amaca, problemin

çözümüne ya da yeni bir teknolojinin sunumuna yönelik değişimi ifade eden

bir kavramdõr. Programlanmamõş inovasyon da ise, değişim, önceden

planlanmayan, rastlantõsal olarak keşfedilen bir icat sonucu ortaya

çõkmaktadõr40.

39 Güleş-Bülbül, a.g.e., s. 129. 40 Jim Browne, v.d., �Innovation Management For Product and Process Development�, (Çevrimiçi) http://cimru.nuigalway.ie/Publications/david/china00.pdf,11 Mart 2006, s. 2.

14

• Teknolojik Ürün ve Süreç İnovasyonu, yeni veya teknolojik olarak

iyileştirilmiş, geliştirilmiş ürünlerin pazara sunulmasõnõ ve de bu ürün ve

süreçlerin üretimde kullanõlmasõnõ ifade eder. Teknolojik süreç inovasyonu,

donanõm, insan kaynaklarõ, çalõşma yöntemleri veya bunlarõn bir birleşimini

kapsayabilir41.

• Organizasyonel İnovasyon, yeni çalõşma ve iş yapõş yöntemlerinin

geliştirilmesi veya uyarlanarak kullanõlmasõ ile bir firmanõn rekabet gücünün

yükseltilmesini ifade eder42.

• Kademeli İnovasyon, adõm adõm yapõlan, bir dizi geliştirme ve iyileştirme

faaliyetini içeren çalõşmalarõnõn bir sonucu olarak ortaya çõkan

inovasyondur43.

• Radikal İnovasyon, genelde yoğun Ar-Ge süreci sonucunda ortaya çõkan

tüketici veya endüstri için tamamõyla yeni bir ürün ortaya çõkmasõnõ sağlayan

inovasyondur44.

• Uygulama İnovasyonlarõ, iş ihtiyaçlarõnõ karşõlayacak uygulamalarõn

geliştirilmesi ve birbirleriyle bütünleşmiş şekilde çalõşmalarõnõn

sağlanmasõdõr45.

41 OECD, 2005b, a.g.e., s. 9. 42 (Çevrimiçi) http://www.focusinnovation.net/what.html, 21 Ağustos 2005. 43 A.y. 44 Mahmut Tekin-Hasan Kürşat Güleş-Adem Öğüt , Değişim Çağõnda Teknoloji Yönetimi, 2. bs., Nobel Yayõnlarõ, Ankara, 2003, s. 140. 45 (Çevrimiçi) http://www.ibm.com/tr/services/bcs/cozum.html, 11 Mart 2006.

15

• Teknik İnovasyonlar, mekanik donanõmda meydana gelen inovasyona verilen

addõr. Özgün bir teknik inovasyon, basit bir fikirden ya da sosyal bir

ihtiyaçtan ortaya çõkmakta ve daha sonra Ar-Ge süreçlerinden sonra üretim

aşamasõ gerçekleştirilmektedir46.

1.2.2. İnovasyon Süreç Modelleri

İnovasyon süreci geçmişten günümüze pek çok gelişim ve değişime

uğramõştõr. �Pazar Çekmesi� ve �Teknoloji İtmesi� olarak adlandõrõlan iki temel güce

dayanarak zaman içerisinde gelişim gösteren inovasyon sürecinin beş ayrõ aşama

sonucunda günümüzdeki anlamõnõ kazandõğõ kabul edilmektedir.

�Teknoloji İtmesi� olarak adlandõrõlan birinci nesil inovasyon sürecinde,

inovasyonun basit ve doğrusal bir süreç sonucu ortaya çõktõğõ kabul edilmiştir.

Özellikle 1960 ve 1970�li yõllarda egemen olan düşünceye göre, inovasyon fikrinin

temel kaynağõ Ar-Ge olarak kabul edilmiştir. İnovasyon için Ar-Ge�nin temel

alõnmasõ, zamanla pazar potansiyeli olmayan ürünlerin de ortaya çõkmasõna neden

olmuştur. Bu aşamada 1970�li yõllarõn başõndan itibaren gelişen ve ikinci nesil olarak

adlandõrõlan �Pazar Çekmesi� modeli ortaya çõkmõştõr. Bu modelde de inovasyon

doğrusal bir süreç olarak algõlanmakta, ancak ilk modelden farklõ olarak pazar

ihtiyaçlarõ ön planda tutulmaktadõr47.

1980�li yõllarla birlikte artan rekabet baskõsõ �Denge Modeli� olarak

tanõmlanan üçüncü nesil sürecin ortaya çõkmasõna neden olmuştur. Bu model ile

inovasyon sürecini yönlendiren Ar-Ge gücü ve pazarlama gibi faktörlerin karşõlõklõ

etkileşim ve yakõnlaşmalarõnõn artõrõlmasõ hedeflenmiştir. Ancak hem itme hem de

46 (Çevrimiçi) http://www.crdi.org/en/ev-30793-201-1-DO_TOPIC.html, 20 Nisan 2006. 47 Güleş-Bülbül, a.g.e., s. 189-190.

16

çekme modelinin kullanõlmasõ ile denge sağlanmaya çalõşõlmasõ süreçte

yetersizliklere neden olmuştur48.

1990�larda ise �Entegre Model� olarak adlandõrõlan ve süreçlerin birbirine

daha sõkõ geçtiği dördüncü nesil modele geçilmiştir. Bu süreç tasarõm, mühendislik,

üretim, hizmet fonksiyonlarõ ve müşteriler ile tedarikçilerin katõlõmõyla meydana

gelmiştir. Ancak inovasyon sürecinin stratejik değil fonksiyonel bir faaliyet olarak

görülmesi nedeniyle, sistem içindeki öğelerin bütünleşmesi oldukça sõnõrlõ

kalmõştõr49.

2000�li yõllarla birlikte ise �Öğrenen Entegre Sistemler Modeli� ile birlikte

beşinci nesil süreç ortaya çõkmõştõr. Modelde firma, ilk aşamada, müşteriler,

tedarikçiler ve işbirliği yapõlan kuruluşlar arasõndaki ilişki, arz-talep koşullarõ ve bu

ilişkiler sayesinde ürün ve süreç geliştirme, üretim ve pazarlama aşamalarõnõ

etkilemektedir. İkinci aşamada ise, firma teknolojik üretim yeteneğinin yetersiz

kalmasõ halinde mevcut bilim ve teknoloji sisteminden yararlanmaktadõr50. Bu

modelin en önemli özelliği sistemin öğrenme yeteneğinin son derece yüksek

olmasõdõr. Bu nedenle bu süreçte sadece çok sayõda kuruluşun katõldõğõ bir sistem

değil aynõ zamanda da yeni bir öğrenme yöntemi ortaya çõkmaktadõr51.

1.2.3. Ulusal İnovasyon Sistemi

Gerekli kurum ve araçlarõn bütünlük içinde tanõmlanmasõ ve sistemli bir

şekilde kullanõlmasõ ülkelerin inovasyon alanõnda yetkinlik kazanmalarõnõn temel

koşullarõndan biridir52. 1970 ve 1980�li yõllarda yapõlan çalõşmalar, inovasyon

sürecini doğrusal olarak gören modelin sorgulanmasõna neden olmuştur. Doğrusal

48 A.e. 49 A.e., s. 191. 50 Akyos, a.y. 51 Güleş-Bülbül, a.g.e., s. 191. 52 (Çevrimiçi) http://www.kobifinans.com.tr/article/view/64220/1/296, 23 Nisan 2006.

17

modelin sorgulanmasõ, inovasyon sistemleri üzerine yapõlan çalõşmalarõn da

başlangõç noktasõnõ oluşturmuştur 53.

Son yõllarda ortaya konan inovasyon odaklõ sistem yaklaşõmlarõ bilginin

oluşturulma, yayõlma ve uygulama aşamalarõnda meydana gelen etkileşim süreçlerine

dikkat çekmektedirler. �Ulusal İnovasyon Sistemi� (ULİS) terimi de bu kurumlar ve

bilgi akõşlarõ kümesini açõklamak için üretilmiş bir kavramdõr54.

ULİS ilk olarak Danimarkalõ İktisatçõ Lundvall tarafõndan, 1980�li yõllarõn

ortalarõnda, üretim sistemi ve teknolojik kurumlar ile Ar-Ge laboratuarlarõ arasõndaki

ilişki ve etkileşimleri ifade etmek amacõyla kullanõlmõştõr55. Lundvall, ULİS

kavramõnõ, "Ekonomik yapõ ve kurumsal oluşumlarõn, araştõrma ve keşiflerin olduğu

kadar öğrenmeyi de etkileyen yönleri ve bütün unsurlarõ"56 olarak tanõmlamaktadõr.

ULİS, son yõllarda ortaya çõkan bir kavram şeklinde görünse de, bu fikri ilk

ortaya koyan kişi Alman İktisatçõ Friedrich List olmuştur. Sanayi devrimi ile birlikte

İngiltere�de meydana gelen gelişme ve büyüme List�i bu büyümenin kaynağõnõ

araştõrmaya yönlendirmiştir. Yeni teknolojilerin ekonominin ilgili alanlarõnda

kullanõlmasõ ile İngiltere�de meydana gelen gelişmenin ve büyümenin ortaya

çõktõğõnõ kavrayan List; Almanya�nõn ilk aşamada üretemediği teknolojiyi inceleyip,

kendi ekonomisinde kullanmasõnõ, daha sonra ise kullandõğõ bu teknolojiyi daha üst

düzeyde yeniden üretme yeteneğini kazanmasõ gerektiğinin altõnõ çizmiştir. List�in

öngördüğü fikirlerin de õşõğõnda Almanya, 20.yüzyõlõn ikinci yarõsõnda düzenli ve

sistemli bir şekilde eğitim-öğretim kurumlarõ, sanayi kuruluşlarõ, devlet kurumlarõ ve

53 Lundvall, v.d., a.g.e., s. 233�234. 54 OECD, 2005b, a.g.e., s. 6. 55 Lundvall, v.d., a.g.e., s. 233. 56TÜSİAD, Ulusal İnovasyon Sistemi: Kavramsal Çerçeve, Türkiye İncelemesi ve Ülke Örnekleri, TÜSİAD Yayõnlarõ, İstanbul, Ekim 2003, s. 37.

18

üniversiteleri de içine alacak şekilde yapõlanan ulusal Ar-Ge ağõnõ kurmuş ve bu

sayede, bilim ve teknolojide İngiltere�yi önce yakalamõş daha sonra da geçmiştir57.

1980�li yõllarõn sonlarõndan itibaren daha da ön plana çõkan ULİS kavramõ;

özellikle 1990�larda teknoloji ve inovasyon politikalarõnõn geliştirilmesinde

Ekonomik İşbirliği ve Kalkõnma Örgütü (OECD) ve Avrupa Birliği (AB) gibi

kuruluşlar tarafõndan da yaygõn olarak kullanõlmaya başlanmõştõr. Ülkelerin

uluslararasõ rekabet gücü ve uluslararasõ işbölümü içerisindeki konumunun da ULİS

içinde gündeme getirilmesi; ULİS�e verilen önemin artmasõna neden olmuştur58.

ULİS yaklaşõmõnda, inovasyonda yetkinleşme ve elde edilen yetkinliğin

sürdürülmesi sistemli bir şekilde ele alõnmaktadõr. İnovasyon sürecine sistemli bir

şekilde yaklaşõlmasõ, inovasyon yeteneği kazanma amacõnõn sadece teknik değil;

sosyo-ekonomik ve siyasi bir süreç olarak ele alõnmasõnõ da beraberinde

getirmektedir59. Bu nedenle firmalar, üniversiteler, devlet kurumlarõ ve çeşitli

kuruluşlar ULİS kapsamõnda ele alõnmakta ve ULİS içinde farklõ rollere sahip

olmaktadõr60.

ULİS� i oluşturan başlõca kurum ve mekanizmalar ise şunlardõr61:

• Her türlü Ar-Ge kuruluşlarõ ve birimleri,

• Eğitim- öğretim kurumlarõ, üniversiteler,

• Akreditasyon ve sertifikasyon kurumlarõ,

• Teknoloji destek birimleri,

57 Aykut Göker, �Niçin Bilim ve Teknoloji Politikasõ, Niçin Ulusal: Tarihsel Gelişim Ülke Örnekleri ve Türkiye�, Sosyal Demokrasi Derneği Söyleşileri, Ankara, Mart 2000, s. 6�7. 58 Aykut Göker, �Bilim ve Teknolojide Eksiğimiz Nerede?�, Cumhuriyet Bilim Teknik, 2 Haziran 2001a. 59 TÜSİAD, 2003, a.g.e., s. 31. 60 M.Atilla Öner-Gürsel Özdemir, � Ulusal Yenilik Sistemleri�, (Çevrimiçi) http://www.maoner.com/uys_uys.htm, 30 Mart 2006. 61 Ahmet Ayhan, Dünden Bugüne Türkiye�de Bilim-Teknoloji ve Geleceğin Teknolojileri, Beta Yayõnlarõ, İstanbul, Temmuz 2002, s.271.

19

• Teknoloji transferine ilişkin mekanizmalar,

• Ar-Ge değerlendirme kurumlarõ ve teşvik mekanizmalarõ,

• Patent ofisleri, fikri-sõnaî mülkiyet haklarõnõ koruyan diğer kurumlar,

• Teknoparklar ve teknokentler,

• Yaratõcõ girişimciliği özendiren ve destekleyen mekanizmalar

(kuluçkalõklar veya teknoloji geliştirme merkezleri, risk sermayesi

mekanizmalarõ).

ULİS yaklaşõmõ, ekonomik yapõnõn, özellikle bilim ve teknoloji politikalarõ

ile ilgili kurumlarõnõ ve aktörlerini içine alacak biçimde ortaya konmuştur. Bu

nedenle aralarõndaki ilişki ve bağlantõlar toplulaştõrõlmõş bir biçimde

değerlendirilmektedir62.

1.2.4. İnovasyon Yönetimi ve İnovasyon Başarõsõ

İnovasyon yönetiminde başarõ konusunda kemikleşmiş kalõplar ve formüller

bulunmamasõna rağmen, inovasyon sürecinin başarõsõnõn ölçülmesinde bir takõm

kõstaslar ön plana çõkmaktadõr. İnovasyon devamlõlõğõ olan bir sürece sahip

olduğundan, başarõ için öncelikle bu süreçler arasõnda dengenin sağlanmasõ

gerekmektedir. Dolayõsõyla inovasyon odaklõlõk tüm süreçlerin hedefi olarak ele

alõnmalõdõr63.

İnovasyon yönetiminde başarõ sürekli bir öğrenme süreci ile

gerçekleşmektedir. Etkin bir öğrenme sürecini sağlamak içinse pek çok firma

62 Ahmet Alper Eğe, OECD Ülkelerinde Yenilik Sistemleri ve Türkiye İçin Durum Değerlendirmesi, DPT Yayõnlarõ, Ankara, Aralõk 2002, s. 29. 63 Şirin Elçi, �İnovasyonda Başarõ�, (Çevrimiçi) http://www.kobifinans.com.tr/icerik.php?Article=6576&Where=danisma_merkezi&Category=02190, 16 Haziran 2006a.

20

deneyim paylaşõmõ ve başarõlarõn yanõ sõra başarõsõzlõklarõ da tartõşan ve bunlardan

sonuç çõkarmayõ benimseyen yeni yaklaşõmlar kullanmaktadõr 64.

İnovasyon sürecinin odağõnda daha önce de değinildiği gibi firma yer

almaktadõr. Bu anlamda inovasyon yönetimi, bir firmanõn iş süreçlerini, teknolojiyi

ve insan ilişkilerini inovasyonu destekleyecek biçimde yönetmesi olarak

tanõmlanabilir. Bu tanõmdan yola çõkarak inovasyon başarõsõnõn iki faktöre dayandõğõ

ortaya çõkmaktadõr. Bunlardan ilki bilgi, para, insan kaynağõ vb. olarak

adlandõrõlabilecek teknik kaynaklar; ikincisi ise firmanõn bu kaynaklarõ yönetme

yeteneğidir. Bu iki faktörü başarõyla yönetmek içinse firmanõn organizasyonel ve de

stratejik yönetim becerisine sahip olmasõ beklenmektedir65.

1.3. Bilim ve Teknoloji Politikalarõ

1.3.1. Bilim ve Teknoloji Politikasõnõn İçeriği ve Anlamõ

Sanayi devrimi ile birlikte pek çok ülkenin temel hedefi, sanayileşme ve

teknolojiyi yakõndan takip edip, üretecek düzeye gelmek olarak değişmiştir. Bilim ve

teknolojinin üretimi ve kullanõmõ gerek sosyal, gerekse ekonomik alanda büyük

dönüşümler yarattõğõ için, birçok ülke bu konuyu sistemli bir bakõş açõsõyla ele almak

durumda kalmõştõr. Günümüzde de halen geçerliliğini koruyan bu hedeflere ulaşmak

için kullanõlan en önemli politikalardan biri de �Bilim ve Teknoloji Politikalarõ�

olarak karşõmõza çõkmaktadõr.

Bilim ve teknoloji politikasõ, kavram olarak, bir ülkenin ekonomik, politik,

askeri ve sosyal hedeflere ulaşmak ve gündelik ihtiyaçlarõ karşõlamak için bilimsel ve

teknolojik çalõşmalarõ yönlendirmesini ifade etmektedir66. Bir başka deyişle,

64 Şirin Elçi, �Rekabet Gücünün Anahtarõ: İnovasyon�, (Çevrimiçi) http://www.yfyi.com/isplani/inovasyon.ppt, 24 Mart 2006b. 65 Şirin Elçi, 2006a, a.y. 66 M. Nimet Özdaş, Bilim ve Teknoloji Politikasõ ve Türkiye, TÜBİTAK Yayõnlarõ, Ankara, Aralõk 2000, s. 7.

21

teknolojik değişim sürecini etkilemek amacõyla, devletin ekonomiye yaptõğõ

müdahaleleri içeren politikalarõn hepsi bilim ve teknoloji politikalarõnõn kapsamõna

girmektedir67. Bilim ve teknoloji, bilindiği gibi, bilimsel ve teknolojik araştõrmalar

sonucu üretilir. Bu sürecin çõktõlarõnõ artõrabilmek için ülkenin insan kaynağõnõn

geliştirilmesi, araştõrma kapasitesinin yükseltilmesi ve araştõrma sürecinin

etkinleştirilmesi gerekir. Bilim ve teknoloji politikalarõ, her şeyden önce, bu

hedeflere ulaşmak için izlenecek yolu göstermektedir 68.

Günümüzde bilim ve teknoloji politikalarõn amacõ, gelişmiş araştõrmacõ ve

uygulamacõ insan gücünün mevcut ve yeni mal ve hizmetleri daha bol, ucuz ve

kaliteli üretebilmesini sağlayarak, refahõn artmasõ ve hayat kalitesinin yükselmesine

katkõda bulunmak olarak öne çõkmaktadõr69.

1.3.1.1 Bilim ve Teknoloji Politikasõnõ Gerekli Kõlan Şartlar

Çağõmõzda her alanda meydana gelen hõzlõ dönüşümler ve gelişmeler,

ülkelerde ve toplumlarda ekonomik, sosyal ve kurumsal alt yapõnõn da yeniden

biçimlenmesi sonucunu doğurmuştur. Devlet, bu süreçte, klasik görevinden farklõ bir

sorumluluk üstlenmektedir. Devletin yeni rolü; ekonomik, toplumsal, kurumsal ve

siyasal çerçevenin yeniden biçimlenişinde başlõca etkili faktörlerden biri haline gelen

teknolojinin yönetimi konusunda belirginleşmiştir. Teknolojinin yönetimi dolaylõ

olarak bilimin de yönetimini de içermektedir.

Bilim ve teknoloji politikalarõnõn gerekliliğine yönelik öne sürülen en

yaygõn gerekçe piyasa başarõsõzlõğõ olarak karşõmõza çõkmaktadõr. Teknolojik değişim

sürecinde piyasalar, her zaman kaynaklarõ piyasa dõşõ bir müdahale olmadan etkin bir

şekilde tahsis edememektedirler. Bu noktada da devlet bir takõm gerekçelerle 67 Ayhan, a.g.e., s. 305. 68Aykut Göker, �Avrupa Birliği�nin Bilim ve Teknoloji Politikasõ: Aramõzdaki Açõk� Avrupa Birliği Dersleri: Ekonomi Politika Teknoloji, TMMOB Yayõnlarõ, Ed. İrfan Kalaycõ, Ankara, Ocak 2006, s. 405. 69 A. Erdal Sargutan, Türk Bilim ve Teknoloji Politikasõnõn Bir Unsuru Olarak Sağlõk İdaresinde Teknik ve Teknoloji Politikalarõ, Sağlõk Bakanlõğõ Yayõnlarõ, Ankara, 1996, s. 18.

22

teknolojik değişim sürecine müdahale etmek durumda kalmaktadõr. Bu müdahale

nedenleri şunlardõr70:

• Piyasa ekonomisinin işleyebilmesi için mülkiyet haklarõnõn tanõmlanmasõ ve

bu haklarõn belirli bir düzeyde güvence altõna alõnmasõ gereklidir. Devlet,

serbest piyasanõn işleyebileceği yasal ve kurumsal çerçeveyi hazõrlamak

zorunda olduğundan, aynõ zamanda da piyasa ekonomisinin sağlõklõ

işleyebilmesi açõsõndan mülkiyet haklarõnõ tanõmlanmasõ ve güvence altõna

almasõ gerekmektedir.

• Devlet, teknolojik etkinliklerin, piyasa koşullarõnda gerçekleşememesi

durumunda, bazõ teknolojilerin geliştirilme sürecine müdahale etmek zorunda

kalmaktadõr. Bu konuda sõklõkla verilen örnek savunma teknolojilerinin

geliştirilmesidir. Son yõllarda önem kazanan çevre dostu teknolojilerin

geliştirilmesi konusunu da bu çerçevede ele almak mümkündür.

• Serbest piyasa koşullarõnda, yeni teknolojilerin geliştirilmesi için yeterli

yatõrõmõn yapõlmamasõ, yapõlan yatõrõmlarda gereksiz yere ve fazla tekrara

yönelinmesi, yeni teknolojilerin yayõlmasõnõn yeteri kadar hõzlõ olmamasõ gibi

durumlar devletin müdahalesini gerektirmektedir.

Yukarõda sayõlan gerekçelere ek olarak, yaşam standardõ yükseldikçe,

dikkatlerin ürün ve hizmetlerin kalitesinin geliştirilmesi, çevrenin korunmasõ vb. taleplerin üzerine yoğunlaşacağõ göz ardõ edilmemelidir. Bu noktada devlet, uygulayacağõ politikalarda kamuoyunun da katõlmasõnõ sağlayacak mekanizmalar geliştirmek zorunda kalacaktõr71.

1.3.2. Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikalarõ

70 Erol Taymaz, Ulusal Yenilik Sistemi: Türkiye İmalat Sanayinde Teknolojik Değişim ve Yenilik Süreçleri, TÜBİTAK/TTGV/DİE Ortak Yayõnõ, Ankara, 2001, s. 9�10. 71 İsmail Hakkõ Yücel, Bilim-Teknoloji Politikalarõ ve 21. Yüzyõlõn Toplumu, DPT Yayõnlarõ, Ankara, Ağustos 1997, s. 91.

23

1.3.2.1. İkinci Dünya Savaşõ Öncesi Dönem

Ulusal bilim ve teknoloji politikalarõnõn ilk ortaya çõkõşõ 17.yüzyõlda

meydana gelen �Bilim Devrimi� ile aynõ yõllara rastlamaktadõr. Kepler ve

Galileo�nun çalõşmalarõ ile başlayan ve modern anlamda bilimin yapõlanmasõnõ

sağlayan bu devrim ile birlikte pek çok Avrupa ülkesinde bilimsel ve teknolojik

çalõşmalar hõz kazanmõştõr. Bilimin bu denli ön plana çõkmasõ, bilimsel faaliyetlerin

örgütlü toplumsal bir etkinlik olarak düzenlenmesi gereğini de beraberinde

getirmiştir72.

Rönesans ve Reform Hareketi ile birlikte, özellikle üniversitelerde yapõlan

araştõrmalar artmõştõr. 1700�lerin başõnda ilk mühendislik okulu Fransa�da açõlmõş ve

böylece teknoloji eğitiminin ilk örnekleri ortaya çõkmõştõr73. Aynõ yõllarda başta

İngiltere olmak üzere birçok Avrupa ülkesinde araştõrma dernekleri çalõşmalarõna

başlamõştõr. Bu gelişmelerin sonucu olarak da kamu desteğine ve araştõrmaya dayalõ

ulusal bir bilim ve teknoloji politikasõnõn temelleri İngiltere�de 17.yüzyõlda atõlmõştõr.

Aralarõnda öncülüğünü Francis Bacon ve Newton�un yaptõğõ ve sanayi devriminin

oluşmasõna temel hazõrlayan bilimsel kültürün oluşmasõ sağlayan Royal Society�nin

(Britanya Kraliyet Akademisi) de bulunduğu birçok bilim derneğine, üniversiteye ve

akademiye verilen destek bu süreç boyunca artmõştõr74. 19.yüzyõlõn sonuna doğru ise

devletlerin bilimsel ve teknolojik gelişmelere olan ilgisi artmõştõr. Özellikle kimya ve

elektronik alanõnda meydana gelen değişimler sonucu devletler sivil araştõrmalarõ da

düzenlemeye ve desteklemeye başlamõşlardõr. ABD�de Bureau of Standards

(Standartlar Enstitüsü) , Almanya�da Physikalishe und Technische Reichsanstalt

(Kraliyet Fizik ve Teknoloji Enstitüsü), ve İngiltere�de National Physical

Laboratory (Ulusal Fizik Laboratuarõ), devletin üstlendiği bu yeni görevi yerine

getiren kurumlar olmuşlardõr75.

72 Richard S. Westfall, Modern Bilimin Oluşumu, 14. bs., TÜBİTAK Yayõnlarõ, Ankara, Şubat 2005, s.1. 73 Kaymakçalan, a.g.e., s. 14. 74 Chris Freeman-Luc Soete, Yenilik İktisadõ, Çev. Ergun Türkcan, TÜBİTAK Yayõnlarõ, Ankara, Kasõm 2003, s. 425. 75 A.e., s .425-426.

24

Birinci Dünya Savaşõ ise, birçok ülkede bilimsel Ar-Ge çalõşmalarõna

devletin destek vermesine yol açan önemli bir dönüm noktasõdõr. Örneğin

İngiltere�de 1915 yõlõnda kurulan �Bilimsel ve Sanayi Araştõrma Dairesi�, 1960�lara

kadar çeşitli sivil araştõrmalarõ destekleme görevini sürdürmüştür. Bu dönemin en

önemli gelişmelerinden birisi de üretime yönelik araştõrma laboratuarlarõnõn

kurulmasõdõr. Bu laboratuarlarda geliştirilen ürünler, fabrikalarda seri olarak

üretilmiş ve satõşa sunulmuştur. Özellikle ABD�deki sanayi atõlõmõnda, gerek devlet

ve gerekse özel teşebbüs eliyle kurulan büyük ve gelişmiş araştõrma laboratuarlarõ

önemli rol oynamõşlardõr76.

1.3.2.2. İkinci Dünya Savaşõ Sonrasõ Dönem

1.3.2.2.1. 1940�1960 Dönemi

Günümüz bilim ve teknoloji politikalarõnõn temeli İkinci Dünya Savaşõ ile

birlikte atõlmõştõr. Savaş döneminde askeri alanda yararlanõlan bilim ve teknoloji;

savaş sonrasõ dönemde devletlerin ekonomik kalkõnma amacõyla başvurduklarõ bir

araç olmuştur. ABD başta olmak üzere bütün gelişmiş ülkelerin bu dönemde, savaş

sonrasõ elde ettikleri konumlarõnõ güçlendirmek ve rekabet üstünlüklerini

koruyabilmek için, bilim ve teknolojide, uzun vadeli, ulusal politikalar izledikleri

görülmektedir77.

Bilimsel ve teknolojik çalõşmalarõn verimlilik artõşõ sağlayarak kalkõnmayõ

hõzlandõrdõğõnõn ortaya çõkmasõ ile bağlantõlõ olarak teknoloji odaklõ ekonomi teorileri

de geliştirilmeye başlanmõştõr. Bu ortamda Avrupa ve ABD�de birçok araştõrma

birimi kurulmuştur. Özellikle de İkinci Dünya Savaşõ sonrasõnda, pazar ekonomileri,

ülkelerinin bilim ve teknolojide yetkinlik kazanmasõ ya da mevcut yetkinliğinin

artõrabilmesi konusuna büyük bir önem vermişler; bu konuyu, 1950�li ve 1960�lõ

76 (Çevrimiçi) http://www.bilimtarihi.gen.tr/?bt=9, 12 Temmuz 2006. 77 Aykut Göker, Pazar Ekonomilerinde Bilim ve Teknoloji Politikalarõ, TMMOB Yayõnlarõ, Ankara, Mayõs 2004.

25

yõllarda, genellikle �Bilim Politikalarõ�, sonraki yõllarda ise �Bilim ve Teknoloji

Politikalarõ� olarak ulusal politikalar çerçevesinde ele almõşlardõr78.

İkinci Dünya Savaşõ sonrasõnda, özellikle 1940�1950 yõllarõ arasõnda,

savaşa katõlsõn katõlmasõn tüm ülkeler, savaşõn getirdiği sorunlarõ çözmeye

yönelmişlerdir. Ekonomik sorunlarõn çözümü için üretim ve Ar-Ge üzerine

yoğunlaşõlmasõ ile birlikte de yeni teknolojik sektörler kalkõnma için ön plana

çõkmõştõr. Savaş sonrasõnda bilim ve teknolojiye yatõrõm yapabilecek tek ekonomik

güç olan ABD, bu dönemde yürüttüğü teknoloji politikasõnõn temelini Sovyet

Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ile olan rekabete dayandõrdõğõ için, özellikle

savunma ve uzay alanõnda çok büyük ölçekli projeleri devlet eliyle desteklenmiştir.

Soğuk Savaş dönemi ile birlikte bilim ve teknoloji politikasõnõn içeriğinin de

değişmesi önce ABD daha sonra da Avrupa ülkelerini etkilemiştir79.

Japonya�ya atõlan atom bombasõnõn ortaya çõkmasõna neden olan

Manhattan Projesi�nin İkinci Dünya Savaşõ sõrasõnda ABD�ye başarõ sağlamasõ ve

bu sayede Japonya�nõn yenilgiye uğratõlmasõ, diğer ülkelerin de bilim ve teknolojiye

askeri amaç ile yatõrõm yapmaya başlamalarõna neden olmuştur. 1940�lõ yõllarda

ortaya çõkan bu eğilim, etkisini 1950�lerde de göstermiştir. Söz konusu 10 yõl

boyunca ulusal Ar-Ge kaynaklarõnõn ve araştõrma fonlarõnõn %90�dan fazlasõ nükleer

silah yapõmõ için ayõlmõştõr80. Ancak bu sayede, aynõ zamanda, sivil alanda da

kullanõlan pek çok buluşun geliştirilmesine zemin hazõrlanmõştõr. Bilgisayar, uçak ve

yarõ-iletkenler alanõnda ortaya çõkan birçok gelişme bu sürecin bir ürünüdür. Ayrõca

savaş süresince geliştirilen teknolojilerin, üretim sistemlerinde de kullanõlmasõ ile

�Otomasyon Devrimi� de gerçekleştirilmiştir81.

Uluslararasõ ve ulusal düzeyde geniş işbirliklerine dayalõ büyük ölçekli

araştõrmalarõ gerektiren ve genellikle büyük bilim olarak nitelendirilen bilim

dallarõna yatõrõm yapõlmasõ temelde iki büyük sorunu da beraberinde getirmiştir.

78 Ramazan Acun, �Türkiye�de AR-GE: Mevcut Durum ve Geleceğe Bakõş,� (Çevrimiçi) http://www.history.hacettepe.edu.tr/archive/TDVBilim.html, 8 Ocak 2006. 79 Eğe, a.g.e., s.2. 80 Freeman-Soete, a.g.e., s. 441. 81 Özdaş, a.g.e., s. 7.

26

İnovasyon sürecinin doğrusal olarak algõlanmasõ Ar-Ge�ye gereğinden fazla kaynak

aktarõlmasõna neden olmuş; bunun bir sonucu olarak da inovasyon ve diğer teknik

ilerlemeler için gerekli olan temel araştõrmalar ikinci plana itilmiştir82.

1.3.2.2.2. 1960�1970 Dönemi

1960�lar ve 1970�lerle birlikte arz yanlõ politikalardan çok, teknolojik

değişimi etkileyen genel ekonomik koşullara ve inovasyon sürecine büyük bir ağõrlõk

verilmiştir Dönemin son yõllarda ise giderek artan bir şekilde bu iki yaklaşõmõ

birbirine kaynaştõrõp, bilim ve teknoloji politikalarõyla, sanayi politikasõ ve genel

ekonomi politikalarõnõ ilişkilendirmek için çaba gösterilmiştir83.

1965 yõlõndan başlayarak ise sosyal önceliklerin ön planda tutulduğu

politikalar uygulanmaya başlanmõştõr. Bunun en önemli nedeni ise Avrupa

ülkelerinin ekonomik açõdan kendilerini savaş sonrasõ döneme göre oldukça

toparlamõş olmalarõdõr. Ekonomide meydana gelen düzelme süreci ile birlikte

özellikle temel bilimler ve mühendislik alanlarõna yapõlan katkõ artmõş, eğitim

harcamalarõ da bu alanlarda arttõrõlmõştõr 84.

Sürdürülebilir kalkõnma olgusunun ortaya çõkmasõ, 1970�lerde tüm OECD

bölgesinde bilim ve teknoloji politikalarõnõ etkilemiştir. Bugünün gereksinimlerini,

gelecek kuşaklarõn gereksinimlerini karşõlama yeteneğinden ödün vermeden

karşõlayan kalkõnma olarak tanõmlanan sürdürülebilir kalkõnma85; 1970�lerin kaynak

dağõlõmõnõ önemli ölçüde değiştirebilmiştir. Çevre, sağlõk ve güvenlik sorunlarõnõn

toplumda ön plana çõktõğõ 1970�li yõllarda; savunma ve uzay araştõrmalarõ için

yapõlan harcamalar azaltõlmaya başlanmõştõr. Bunun yanõ sõra, temel bilimler ve

mühendislik gibi alanlara yapõlan desteklerde de azalma söz konusudur. Çevre ve

82 (Çevrimiçi) http://www.tuba.gov.tr/yayingoster.php?yayin=program&forum=03,10 Ocak 2006. 83 Freeman-Soete, a.g.e., s. 428-440. 84 Özdaş, a.g.e., s. 7. 85 TÜBİTAK, �Çevre ve Sürdürülebilir Kalkõnma Tematik Paneli Vizyon ve Öngörü Raporu�, (Çevrimiçi) http://vizyon2023.tubitak.gov.tr/teknolojiongorusu/paneller/cevrevesurdurulebilirkalkinma/raporlar/son/CSK_son_surum.pdf, 23 Haziran 2006a.

27

sağlõk sorunlarõnõn ön plana çõkmasõyla bağlantõlõ olarak kanser ve biyomedikal

araştõrmalar da öncelik kazanmõştõr.

1974 Petrol Krizi ile birlikte dünyada üretim politikalarõ sorgulanmaya

başlanmõş ve özellikle ulusal enerji politikalarõ ön plana çõkmõştõr. 1970�li yõllarda

Petrol Krizi, bilim ve teknoloji politikalarõnda değişimi de beraberinde getirmiştir

Petrol dõşõnda kullanõlabilecek alternatif enerji kaynaklarõnõn geliştirilmesi gereğinin

ortaya çõkmasõ, Ar-Ge önceliklerini de değiştirmiştir. Güneş enerjisi ve jeotermal

enerji gibi tamamen yeni projeler geliştirilmiştir. Daha az enerji tüketerek daha çok

ürün ve hizmet elde etmek amacõnõ güden bu politikalar başta Japonya olmak üzere

pek çok ülkede istenilen sonuçlarõ vermiştir86.

BİT�de meydana gelen hõzlõ değişimler, 1974 Petrol Krizi ve Almanya ile

Japonya�nõn tekrar ekonomik alandaki rekabete katõlmalarõ, 1975 sonrasõnda

başlayarak, 1980�li yõllarda dâhil olmak üzere, 1995 yõlõna kadar uygulanan bilim,

teknoloji, araştõrma ve inovasyon politikalarõnõn da değişmesine neden olmuştur.

1.3.2.2.3. 1980 Sonrasõ Dönem

1970�li yõllara kadar dünyada mal ve hizmet üretiminde en önemli girdi

emek, sermaye ve hammadde olarak ele alõnmaktayken; 1970�li ve 1980�li yõllarda

mikro elektronik ve BİT�de meydana gelen gelişmeler sonucunda, mal ve hizmet

üretiminin en önemli girdilerinden biri de teknoloji haline gelmiştir. Artõk bilim ve

teknoloji konusu üniversitelerde yapõlan bilimsel araştõrmalarõn dõşõna çõkmõş, bilim

ve teknolojinin üretim süreçlerinde kullanõlmasõ toplumlarõn gelişmesine katkõ yapan

en önemli faktörlerden biri haline gelmiştir87.

Soğuk savaş dönemi ve daha sonra da petrol krizinin yarattõğõ gelişmeler

nedeniyle, 1980�li yõllara kadar bilimsel ve teknik araştõrmalara devlet desteği artarak

devam etmiştir. 1980�li yõllarda gerek bilim gerekse teknoloji alanõnda meydana

86 Ayhan, a.g.e., s.310. 87 Kemal Güleç, Cumhuriyetin 75. Yõlõnda Bilim, Teknoloji, Araştõrma Politikalarõnõn Sanayileşmeye Etkileri, KOSGEB Yayõnlarõ, İstanbul, 1998, s. 5�6.

28

gelen gelişmeler ve farklõ ihtiyaçlarõn ortaya çõkmasõ ulusal bilim ve teknoloji

politikalarõnõn yeniden gözden geçirilmesi gereğini de beraberinde getirmiştir. Hõzlõ

büyüme ve yüksek işsizlik oranlarõnõn büyük yapõsal değişimlere yol açtõğõ 1980�li

yõllarda olaylara teorik bir biçimde yaklaşmanõn zorluğu ortaya çõkmõştõr88.

Bilgi toplumu kavramõnõn 1980�li yõllarda oluşmaya başlamasõyla,

yatõrõmlar devletin bilim ve teknoloji politikasõndaki değişikliklerle bağlantõlõ olarak

yön değiştirmeye başlamõştõr. Önceki dönemlerdeki, savunma ve bilim ilişkisinin

aksine bu dönemde teknoloji ve sanayi ilişkisi ön plana çõkmõştõr. 1980�li yõllarda

ortaya çõkan ileri teknoloji dönemi ile birlikte elektronik, bilgisayar, havacõlõk ve

enerji sektörlerine politik ve ekonomik açõdan stratejik sektörler adõ verilmiştir. Bu

nedenle rekabet gücünü artõrmak ve ekonomik açõdan kalkõnmak için bu sektörlere

büyük alanda yatõrõm yapõlmõştõr. Özellikle bilgi toplumu kavramõnõn gelişmesine

katkõsõ nedeniyle, jenerik teknolojilerin tasarõm ve üretimine yönelik yapõlan

yatõrõmlar artmaya başlamõştõr89.

İleri teknoloji dönemi olarak da anõlan 1980�li yõllarda, teknolojiden

özellikle rekabet gücünü arttõracak şekilde yararlanõlmasõ ön plana çõkmõştõr. Bilim

ve teknoloji politikalarõnda da bu amaç ile bağlantõlõ değişikliklere gidilmiştir. Ar-Ge

harcamalarõnõn ileri teknoloji ürünleri yaratmak amacõyla artõrõlmasõ bu değişime

örnek olarak verilebilecek gelişmeler arasõndadõr.

1980�li yõllarõn bir diğer özelliği de dünyanõn her bölgesinde ekonomik

kalkõnmayõ teknoloji eliyle gerçekleştirme girişimlerinin başlamasõdõr. Bu

girişimlerin en etkilileri Üniversite-Sanayi İşbirliği (ÜSİ) ile yürütülen ortaklõklarla

sağlanmõştõr90. Temelleri 19. yüzyõla dayanan ÜSİ, sanayileşmiş ülkelerde 1970�li

yõllarla beraber tartõşõlmaya başlanmõştõr. 1980�li yõllarda özellikle ABD�de birçok

alanda ÜSİ�den yararlanõlmaya başlanmõştõr. ÜSİ�nin temelinde, sağlanan ortak

girişim ile sanayiye yönelik Ar-Ge faaliyetlerinin ve inovasyon yeteneğinin artmasõ

ve bu sayede ülkenin rekabet gücünün yükseltilmesi amacõ yatmaktadõr. Bilim ve

88 Ayhan, a.g.e., s.310. 89 Eğe, a.g.e., s. 8. 90 Kaymakçalan, a.g.e., s. 35.

29

teknolojinin giderek üretici güç haline gelmesi, ÜSİ�nin daha yoğun bir şekilde

gerçekleştirilmesi gereğini de ortaya koymaktadõr91.

Bu dönemin bir diğer dikkat çekici özelliği de Ar-Ge harcamalarõnda

devletin payõnõn azalmasõdõr. Bu durumun sebebi devletin az harcama yapmaya

başlamasõ değil, özel sektörün Ar-Ge harcamalarõnõn büyük artõş göstermesidir.

Dönemin genel özellikleri ise aşağõda özetlenmiştir 92:

• Ekonomik krizler,

• Japonya ve Almanya yetişme stratejilerinin başarõya ulaşmasõ,

• BİT�deki gelişmeler,

• Sanayide rekabetçilik arayõşlarõnõn artmasõ,

• Ulus devletin stratejik teknolojileri (elektronik, havacõlõk, bilgisayar,

enerji, savunma) ön plana çõkartmasõ ve desteklemesi,

• Uygulamaya, inovasyona, stratejik hedefe yönlendirilmiş Ar-Ge

döneminin başlamasõ,

• Rekabet öncesi özel Ar-Ge kavramõna önem verilmesi.

Bunun yanõnda, gelişmekte olan ülkelerde bilim ve teknoloji politikalarõ ile

ilgili olarak bilim, teknoloji planlarõ, ulusal araştõrma ve inovasyon politikalarõ

oluşturulmaya başlanmõş ve teknolojide yeterlilik sõkça dile getirilmiştir.

1990�lõ yõllar gerek politik gerekse teknolojik açõdan pek çok dönüşümü

beraberinde getirmiştir. SSCB�nin dağõlmasõ ve 1990�daki Körfez Savaşõ�nõn askeri,

politik ve ekonomik alanda yarattõğõ değişimlerden bilim ve teknoloji politikalarõ da

etkilenmiştir. SSCB�nin artõk bir tehdit olarak görülmemesi, savunma

harcamalarõnda azalma eğilimini de beraberinde getirmiştir. Bu gelişmelerin yanõ sõra

rekabet şartlarõnõn daha da zorlaşmasõ ülkeleri rekabet gücünü temel alan,

inovasyonu ön plana çõkaran politikalara yönlendirmiştir. İnovasyon kavramõnõn ön

91 Halit Keskin, �Üniversite-Sanayi Arasõnda Bilgi Etkileşimleri�, Gebze İleri teknoloji Enstitüsü E-Bülten, Sayõ:3, Aralõk 2004 , (Çevrimiçi) http://www.gyte.edu.tr/ebulten/sayi3/univsan.htm, 8 Mayõs 2006. 92 Eğe, a.g.e., s. 9-10.

30

plana çõkmasõyla birlikte yatõrõm kavramõ da değişime uğramõştõr. Yatõrõm yaparken

ana hedef inovasyon yeteneğinin artõrõlmasõ olarak ele alõnmaya başlanmõştõr. Bu

değişmelerle bağlantõlõ olarak, 1990 sonrasõ dönemde inovasyon için bütünsel

politika uygulama dönemi başlamõştõr93. Tüm bunlarõn yanõ sõra toplumsal

beklentilerde 1970�li yõllarla birlikte başlayan değişim süreci, 1990�lõ yõllarda da

kendini göstermiş, özellikle şehirleşme, alt yapõ, sağlõk, çevre konularõnda ortaya

çõkan sorunlara, günümüzün jenerik teknolojilerinden yaralanõlarak çözüm

bulunabilmesi amacõyla politikalar geliştirilmeye başlanmõştõr.

Kõsaca değinilen üç dönemin karşõlaştõrmasõ Tablo 4�de verilmiştir.

Tablo 4: Bilim ve Teknoloji Politikasõnõn Üç Aşamasõ

1940�1950 1960�1970 1980�1990 Manhattan Projesi İktisadi Büyüme Jenerik Teknolojiler V1,V2 roketleri Verimlilik Malzeme Teknolojisi Askeri Uçaklar Sivil Uçaklar Biyoteknoloji Nükleer Enerji Piyasa Rekabet BİT Bilim Danõşma Kurullarõ Bilim ve Teknoloji Bilim, Teknoloji ve Sanayi Kurullarõ ve Bakanlõklarõ Bakanlõklarõ Fizikçiler, Kimyacõlar Fizikçiler, Kimyacõlar "Katõ Bilimler" İktisatçõlar, Mühendisler Biyoloji, Ekoloji Sosyal Bilimler İktisat Silah Sistemleri İktisadi Büyüme Yapõsal Değişim Temel Bilimler Silah sistemleri Çevre Kamu Laboratuarlarõ Sanayi Ar-Ge Ağlar Üniversitelerin Genişlemesi Silah Sistemleri Radikal İnovasyonlar Küçük İnovasyonlar Yayõlma Bilim ve Teknoloji Harcamalarõn sürekli fakat Harcamalarõn durmasõ veya Harcamalarõnda büyük patlama Yavaşça gelişmesi Bazõ durumlarda gerilemesi

Kaynak: Chris Freeman-Luc Soete, Yenilik İktisadõ, Çev. Ergun Türkcan, TÜBİTAK Yayõnlarõ, Ankara, Kasõm 2003, s. 440.

93 Eğe, a.g.e., s. 13.

31

1.4. Dünyada Bilim ve Teknoloji Politikalarõnõn Uygulama

Örnekleri

Daha öncede değinildiği gibi, gelişmiş pazar ekonomilerinde devletler ve

hükümetler uyguladõklarõ politikalar ile bilimsel ve teknolojik faaliyetleri düzenleme

yoluna gitmektedirler. Özellikle gelişmiş ülkelerde ileri teknolojik alt yapõ, toplumsal

refahõn en temel kaynağõ olarak görülmektedir. Bu nedenle bilim ve teknoloji

politikalarõ ekonomik, sosyal ve toplumsal hedeflere ulaşmak için iyi işleyen bir

bilim ve teknoloji sistemini kurmak; bu amaçla da bilim ve teknoloji politikalarõnõ

araç olarak kullanma yolunu tercih etmektedirler94.

1.4.1. ABD

Sanayi devrimi ile İngiltere�nin elde ettiği ekonomik ve bilimsel üstünlük,

19. yüzyõla gelindiğinde ABD için de geçerli olmaya başlamõştõr. Hõzlõ nüfus artõşõ,

geniş topraklar ve doğal kaynaklarõn yanõ sõra, hõzlõ teknolojik gelişme ve bölgesel

uzmanlaşma ABD�nin ekonomik büyüme oranõ bakõmõnda Avrupa devletlerini

geride bõrakmasõna yol açmõştõr95.

ABD�de devletin bilim ve teknolojiyi desteklemek için attõğõ ilk büyük

adõm üniversitelere, sivil amaçlõ teknolojiler geliştirmeleri amacõyla, devlet

arazilerinin tahsis edilmesi olmuştur96. ABD�de modern anlamda bir ULİS oluşturma

fikrinin de bu adõm ile gündeme geldiği kabul edilmektedir. 19.yüzyõlõn sonuyla 20.

yüzyõlõn başlarõnda ABD�de yaşanan bir dizi bilimsel, teknolojik ve toplumsal

değişim bu ülkenin günümüzde sahip olduğu güçlü bilim ve teknolojik alt yapõsõnõn

oluşturulmasõna zemin hazõrlamõştõr. 1865 yõlõnda köleliğin kaldõrõlmasõ ile emeğin

göreceli olarak daha pahalõ hale gelmesi, makine ve sermaye yoğun üretim

tekniklerinin geliştirilmesini zorunlu hale getirmiştir. Teknolojik ilerleme için çok

94 Mehmet Zaim, �Teknolojiye Sahip Olmak,� ASELSAN Dergisi, Mart 2001, (Çevrimiçi) http://www.aselsan.com.tr/DERGI/mart2001/tek.htm, 21 Mart 2006, s. 27. 95 Tevfik Güran, İktisat Tarihi, Acar Matbaacõlõk A.Ş. , İstanbul, 1999, s. 143. 96 Kaymakçalan, a.g.e., s. 50.

32

önemi fõrsatlar yaratan bu durumun yanõ sõra, teknik öğretim ve bilimler de 1776

yõlõndan itibaren Federal Hükümet ve eyalet yönetimleri düzeyinde çok güçlü bir

şekilde teşvik edilmeye başlanmõştõr. 20. yüzyõlõn başõnda Avrupa�dan gelen

göçmenler ile de başlõca teknoloji ve bilimsel birikim kolayca ithal edilmiş ve bu

sayede ABD verimliliği dönemin başõnda Avrupa�nõn iki katõna ulaşmõştõr97.

İkinci Dünya Savaşõ sonrasõnda, ABD�nin bilim ve teknoloji politikasõnõn

ana hedefini temel araştõrmalarda yetkinleşmek olarak adlandõrmak mümkündür. Bu

görüşün altõnda yatan temel neden, bilimsel yetkinliğe sahip olmakla, toplumsal

refah, ulusal savunma gücü gibi stratejik hedeflere ulaşabilineceğine olan inançtõr98.

1944 yõlõnda bilimsel araştõrma ve geliştirme ofisi direktörü Dr.Vanevar

Bush�un hazõrladõğõ �Bilim-Sonsuz Sõnõr� adlõ rapor uzun süre ABD bilim ve

teknoloji politikalarõna yön vermiştir. Bu raporda istihdam ve üretim artõşõnõn tek

başõna sağlanamayacağõ, ancak temel araştõrmalar ile yeni ve daha ucuz ürünler

yaratarak ekonomik büyümenin ve kalkõnmanõn sağlanabileceği savunulmuştur.

Bunun dõşõnda ÜSİ�nin geliştirilmesi; aynõ zamanda da bilim adamõ yetiştirebilmek

için nasõl bir eğitim sistemi oluşturulmasõ gerektiği gibi konularõnda altõ çizilmiştir99.

Uzun süre Dr. Bush�un görüşleri ile bağlantõlõ olarak yürütülen bilim ve

teknoloji politikalarõ ile ABD bilimsel ve teknolojik alt yapõsõnõ güçlendirmiş; ancak

bilim ve üretim sistemi arasõnda etkileşimin göz ardõ edildiğinin anlaşõlmasõ ile yeni

politika arayõşlarõ başlamõştõr. İkinci Dünya savaşõ sonrasõnda Japonya�nõn da

teknolojik alanda ABD�yi yakalama çabasõ içine olmasõ aynõ zamanda SSCB�nin de

bilimsel alanda atağa geçmesi politika değişikliklerinin ortaya çõkmasõnda etkili olan

faktörlerden birkaçõ olmuştur.

1960�lõ ve 1970�li yõllarda da ilk dönemle karşõlaştõrõldõğõnda daha az da

olsa gene temel araştõrmalar ekseninde ilerleyen bir bilim ve teknoloji politikasõ

97 Freeman-Soete, a.g.e., s. 340. 98 Eğe, a.g.e., s.83. 99 TMMOB, Teknoloji, Ed. Mahmut Kiper, Koza Ofset, Ankara, Mayõs 2004, s.84.

33

yürütülmüş;1980�li yõllarda ise bilim ve teknoloji politikasõ savunma alanõnda ön

planda olmak için teknolojide yetkinleşmeyi hedefleyen �Misyona Yönelik

Politikalar� ekseninde değişime uğramõştõr. Uygulanan politikalar kapsamõnda ise

özellikle kamu araştõrma kurumlarõ ve üniversiteler teknolojik gelişmenin sağlanmasõ

ve özendirilmesi konusunda yeni politikalar geliştirilmesi konusunda başõ çeken

kurumlar olmuşlardõr100. 1980�li yõllarda ABD bilim ve teknoloji politikalarõnõ

etkileyen bir diğer gelişme de Kritik Teknolojiler olarak adlandõrõlan ve ABD�nin

ulusal çõkarlarõ açõsõndan son derece önemli olarak kabul edilen teknolojilerin

geliştirilmesi konusunun ön plana çõkmasõ olmuştur. Bu düşünceyle paralel olarak,

federal araştõrma kurumlarõnõn bütçelerinin belirli bir oranõnõ kritik teknoloji alanõnda

yapõlacak araştõrmalara yönlendirilmeleri Kongrece şart koşulmuştur101.

1990�lõ yõllarda ise değişen politik ve ekonomik şartlara bağlõ olarak askeri

alandaki Ar-Ge harcamalarõnda kõsõtlamalara gidilmiştir.1993 yõlõnda ise Clinton

yönetimiyle birlikte bilim ve teknoloji politikalarõnda da değişim başlamõştõr. Sanayi

alanõnda teknolojik üstünlük sağlamaya yönelik Ar-Ge faaliyetlerinin desteklenmesi

aynõ zamanda da federal bütçeye bağlõ Ar-Ge ajanslarõnõ da aynõ amaca

yönlendirmesi bu anlayõşõn yansõmalarõ olarak öne çõkmaktadõr. Bu politika ile hem

temel araştõrmalar desteklenmekte hem de araştõrma verilerinin hõzlõ bir biçimde

inovasyon sürecine yönlendirilmesi sağlanmaktadõr102.

ABD�de bilim ve teknoloji politikasõnõn uygulanmasõ ve oluşturulmasõnda

devletin yürütme organlarõ olarak adlandõrõlan başkan, başkanlõk birimleri, federal

hükümet ve federal ajanslar etkin rol oynamaktadõrlar. Devlet birimleri dõşõnda

üniversiteler, sanayi kuruluşlarõ, sivil toplum örgütleri ve kâr amacõ gütmeyen

kuruluşlar da bilim ve teknoloji sisteminin önemli birer parçasõ durumundadõrlar. Bu

çok katmanlõ yapõ ve kurumsallaşma ABD bilim ve teknoloji politikalarõnõn diğer

ülke politikalarõna göre üstünlüğü olarak adlandõrõlmaktadõr.

100 Taymaz, a.g.e., s. 29�30. 101 Kaymakçalan, a.g.e., s. 53. 102 Aykut Göker-Nurdoğan Dizdaroğlu, Bilim ve Teknoloji Yönetim Sistemleri Ülke Örnekleri ve Türkiye, TÜBİTAK Yayõnlarõ, Ankara, Mayõs 1996, s. 16.

34

ABD�de bilim ve teknoloji alanõ ile ilgili üst düzeydeki yetki ve

sorumluluklar da tek bir bakanlõk ya da kurum bünyesinde toplanmamõştõr. Özellikle

Ar-Ge faaliyetlerinin yürütülmesi ve finansman desteğinin sağlanmasõnda hemen

hemen tüm hükümet kurumlarõ rol almaktadõr. Bu kurumlardan en önemlileri

Savunma Bakanlõğõ (DOD), Sağlõk ve Beşeri Hizmetler Bakanlõğõ (DHHS), Enerji

Bakanlõğõ (DOE), Ulusal Havacõlõk ve Uzay İdaresi (NASA), Ulusal Bilim Vakfõ

(NSF), Tarõm Bakanlõğõ (USDA), Ticaret Bakanlõğõ (DOC), İç İşleri Bakanlõğõ

(DOI), Ulaştõrma Bakanlõğõ (DOT), Çevre Koruma Ajansõ EPA, Ulusal Okyanus ve

Atmosfer Çalõşmalarõ İdaresi (NOAA) sayõlabilir. Kongre ise bilim ve teknoloji

politikalarõnõn yürütülme sürecine, özellikle Ar-Ge� ye yönelik fonlarõn özel sektör

ve kamu kurumlarõ arasõnda dağõtõlma aşamasõnda son karar organõ olarak yaptõğõ

katkõ ile katõlmaktadõr103.

1.4.2. AB

Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin ekonomik büyüme üzerinde en önemli

etkenlerden biri haline gelmesiyle AB ülkeleri de ulusal bilim ve teknoloji

politikalarõnõ belli hedefler doğrultusunda yönlendirmeye başlamõşlardõr. Uluslararasõ

pazarlarda daha fazla rekabet gücü elde etmek ve sanayilerini geliştirmek için ulusal

politikalar yürüten üye ülkeler; son yõllarda bilimsel ve teknolojik araştõrmalarõn ve

çalõşmalarõn yürütülmesi için ortak bir politika arayõşõna girmişlerdir104.

Dünya geneline bakõldõğõnda, Avrupa ülkelerinin temel araştõrma alanõnda

uzmanlaşmõş bir yapõya sahip olduklarõ görülmektedir. Ancak �Avrupa Paradoksu�

olarak bilinen, temel araştõrmalar ile elde edilen verilerin ticari sonuçlara

dönüştürülememesi sorunu, ortak bir bilim ve teknoloji politikasõ yürütülme

gerekliliğinin en önemli çõkõş noktasõ olmuştur105.

103 A.e. 104 İKV, � Avrupa Birliği�nin Bilim ve Teknoloji Politikasõ�, (Çevrimiçi) http://www.ikv.org.tr/pdfs/70a20e57.pdf, 5 Haziran 2006, s. 3. 105 (Çevrimiçi), http://www.irc-anatolia.org.tr/web/makaleframe.php, 22 Temmuz 2006.

35

AB�de ortak bir bilim ve teknoloji politikasõ oluşturma süreci Avrupa

Ekonomik Topluluğu (AET) kurucu antlaşmasõ ve EURATOM Antlaşmasõnõn

imzalanmasõ ile resmi olarak başlamõştõr. 1972 yõlõnda Paris ve hemen ardõndan 1973

Kopenhag zirvelerinde kurumsallaşma yoluna giren politikalar, daha sonra ortak

bilim ve teknoloji politikasõnõn en önemli araçlarõndan olan 1. Çerçeve Programõna

(ÇP) dönüşmüştür106. AB bilim ve teknoloji politikalarõnõn en önemli aracõ olan;

doğa, mühendislik ve sosyal bilimlerden oluşan geniş bir alanõ kapsayan araştõrma ve

teknolojik gelişmeye yönelik ÇP�ler; bilim ve teknoloji politikalarõ kapsamõnda temel

araştõrma alanlarõnõn ve AB�nin rekabet edebilirliğinin desteklenmesini

öngörmektedir107.

1986 yõlõnda kabul edilen Avrupa Tek Senedi ile de bilim ve teknoloji

politikalarõnõn ilk yasal dayanağõ ortaya konmuştur. Avrupa Tek Senedi ile firmalarõn

uluslararasõ rekabet güçlerinin arttõrõlmasõ hedefiyle bağlantõlõ olarak Ar-Ge ve

teknoloji yeteneklerinin geliştirilmesine önem vererek üretim faktörlerinin serbest

dolaşõmõnõn sağlanmasõ amaçlanmõştõr.

1970 ve 1980�li yõllarda AB ortak bilim ve teknoloji politikasõnõn temel

hedefleri, bilim ve teknoloji alt yapõsõnõ güçlendirmek ve aynõ zamanda da rekabet

gücünü arttõrmak olarak belirlenmişken; 1990�lõ yõllarla birlikte birçok ülkede olduğu

gibi AB�de de bilim ve teknoloji politikalarõ inovasyon politikalarõna dönüşmeye

başlamõştõr. Bu dönüşüm kapsamõnda inovasyona yönelik araştõrmalarõn ve

günümüzün jenerik teknolojileri olarak tanõmlanan nanoteknoloji, biyoteknoloji ve

bilişim teknolojilerinin geliştirilmesine destek sağlamak amacõyla politikalar

geliştirilmeye başlanmõştõr. Bu kapsamda AB sanayinin rekabet gücünü artõrmak

hedefi ile bağlantõlõ olarak COST (Bilimsel ve Teknik İlerleme Konusunda Avrupa

İşbirliği), EUREKA (Avrupa Teknoloji İşbirliği Ajansõ), ESPRIT (Enformasyon

Teknolojisi Avrupa Stratejik Programõ) gibi çok sayõda Ar-Ge programõ uygulamõş;

106 A.e., s. 4. 107 Zeynep Kaplan, �Avrupa Birliği�nde Bilim ve Teknoloji Politikalarõ ve Adaylõk Sürecinde Türkiye�nin Uyumu�, (Çevrimiçi) http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/04�05.pdf, 10 Haziran 2006, ss. 187.

36

ancak bu programlar içinde en kapsamlõ ve amaca hizmet eden gene ÇP�ler

olmuştur108.

1992 yõlõnda imzalanan Maastricht Antlaşmasõ ile de bilim ve teknoloji

politikasõnõn birlik içerisindeki rolü daha açõk bir şekilde ifade edilmiştir.

�Antlaşmanõn diğer maddelerinde gerekli görülen tüm araştõrma faaliyetlerini

destekleyerek, birlik sanayinin bilimsel ve teknolojik temellerini güçlendirmek ve

uluslararasõ alanda daha rekabetçi hale gelmesine yardõmcõ olmakla yükümlü

olduğu� ortaya konmuştur109.

2000 yõlõnda gerçekleştirilen Lizbon Zirvesi de, AB Ortak Bilim ve

Teknoloji Politikasõ açõsõndan önemli bir yere sahiptir. Lizbon Zirvesi�nde, AB'nin

2010'da dünyada rekabet gücü en yüksek, dinamik bilgi ekonomisi niteliğini

kazanarak, daha iyi istihdam ve daha büyük bir sosyal uyum içeren sürdürülebilir bir

büyüme sağlamasõ hedeflenmiştir110. Bunun dõşõnda 1 Ocak 2003 tarihinden itibaren

uygulanmaya başlanan 6. ÇP ile inovasyon yeteneğinin geliştirilmesine yönelik

çalõşmalarõn desteklenmesi amaçlanmaktadõr. ÇP�lerin dõşõnda AB, otuzun üzerinde

ülkenin katõlõmõnda, kendi gereksinimleri doğrultusunda, SOCRATES adlõ eğitim

programõnõ başlatmõştõr. 2000 yõlõnda başlatõlan programõn alt dallarõ ise Tablo 5�de

özetlenmiştir:

108 İKV, a.g.e., s. 3. 109 Kaplan, a.g.e., s. 188. 110 Cengiz Yalçõn-Yüksel Yalova, Bilim ve Teknoloji Politikalarõ Işõğõnda Türkiye, Nobel Yayõnevi, Ankara, Mart 2005, s. 42.

37

Tablo 5: AB Eğitim Programlarõ

COMENIUS Okul Eğitimi ERASMUS Yüksek Öğretim GRUNDTVIG Yetişkin Eğitimi LINGUA Dil Öğrenimi MINERVA Eğitimde Bilişim ve Haberleşme Teknolojileri OBSERVATION&INNOVATION Eğitim Sistemleri ve Politikalarõ JOINT ACTIONS Diğer Programlarla Etkileşim

Kaynak: Levent Sevgi, �Cumhuriyet�in 80. Yõlõnda Bilim ve Teknoloji Politikalarõ�, (Çevrimiçi) http://www3.dogus.edu.tr/lsevgi/LS_PROF/Bilim/Cumhur80.pdf, 30 Haziran 2006, s. 16.

Bu kapsamda Avrupa�yõ 2010 yõlõnda dünyanõn en dinamik ve rekabet gücü

yüksek bilgi ekonomisi haline getirmeyi amaçlayan Avrupa Araştõrma Alanõ�nõn

(ERA) geliştirilmesi amaçlanmaktadõr. 6. ÇP�nin temel etkinlik alanlarõ Tablo 6�da

özetlenmiştir:

Tablo 6: AB Altõncõ Çerçeve Programõ Temel Etkinlik Alanlarõ

Kaynak: İYTE, �Altõncõ Çerçeve Programõ�, (Çevrimiçi) http://uio.iyte.edu.tr/ERA/main.jsp?pageName=altinci_cerceve_programi.htm, 4 Temmuz 2006.

38

2007�2013 yõllarõnõ kapsayan 7. ÇP�nin ise hazõrlõklarõ devam etmektedir.

Bu programda da temel hedef, Lizbon stratejisi ile uyumlu olacak şekilde ekonomik

büyümenin sağlanmasõ ve rekabet gücünün artõrõlmasõna yönelik bilim ve teknoloji

politikalarõnõn uygulanmasõ olarak belirlenmiştir. ERA�nõn kurulmasõ ve

geliştirilmesi de gene programõn temel hedeflerinden biri olarak ortaya konmaktadõr.

7. ÇP� de 9 temel öncelikli konu belirlenmiştir. Bu konular sağlõk, gõda, tarõm ve

biyoteknoloji; bilişim teknolojileri; nanoteknoloji, ileri malzeme ve yeni üretim

teknolojileri, enerji, çevre ve iklim değişiklikleri; ulaşõm ve havacõlõk; sosyo-

ekonomik bilimler ve insan bilimleri; uzay ve güvenlik araştõrmalarõdõr111. Öncelikli

alanlarõn dõşõnda 7. ÇP� de; nükleer enerji, bilgi alanlarõnõn yaratõlmasõ, uluslararasõ

işbirliğinin artõrõlmasõ ve özel sektöre araştõrma konusunda finansal kaynak

yaratõlmasõna yönelik çalõşmalarõn yapõlmasõ da öngörülmektedir112.

Özetle söylemek gerekirse, AB düzeyinde uygulanan bilim ve teknoloji

politikalarõ; çeşitli işbirliği olanaklarõ yaratõlmasõyla araştõrma kurumlarõ,

üniversiteler ve firmalarõn teknolojik bilgi temellerinin yükseltilmesi ve inovasyon

yeteneklerinin artõrõlmasõna yönelik önemli katkõlar sağlamõştõr. Uygulanan ÇP�ler

AB içinde bilim ve teknoloji alanlarõnda bilgi akõşõ sağlanmasõnda etkili olmuştur.

Bilim ve teknoloji alanõnda hayata geçirilen projeler bir teknoloji alanõnõn

oluşturulmasõna büyük katkõlar sağlasa da, AB teknolojik rekabet gücünün ABD ve

Japonya karşõsõnda artõş gösterememesi nedeniyle de başarõsõz olarak

değerlendirilebilmektedir113.

111 CORDIS, �Towards FP7�, (Çevrimiçi) http://cordis.europa.eu/fp7/faq.htm, 12 Haziran 2006. 112 A.y. 113 Kaplan, a.g.e., s. 188.

39

1.4.3. Japonya

Japonya�nõn bilim ve teknoloji politikalarõnõn kökleri 19. yüzyõla kadar

uzanmaktadõr. 1800�lü yõllarõn sonunda �Meiji Restorasyonu� adõ altõnda sosyal ve

politik alanda başlatõlan reformlar ile güçlü bir eğitim alt yapõsõ yaratõlmõş; bu sayede

teknoloji üretebilecek düzeyde nitelikli insan gücünün temelleri atõlmõştõr.

Birinci Dünya Savaşõ öncesinde, güçlü bir sanayi kurma yönünde atõlan

adõmlar, İkinci Dünya Savaşõ ile kesintiye uğramõştõr. Savaş sonrasõnda savunma

harcamalarõnõn belli bir düzeyde tutulmasõ zorunluluğu, kaynaklarõn bu alandan başta

eğitim, sağlõk, bilim ve teknoloji gibi alanlara kaymasõna neden olmuştur114. İkinci

Dünya Savaşõ sonrasõnda özellikle çelik ve otomobil endüstrilerine yatõrõm yapõlmõş

ve inovasyon faaliyetlerinin ana öğelerinden biri olan, kalite kontrol etkinliklerini

gönüllü olarak aynõ iş yerinde yürüten küçük bir grup olarak adlandõrõlan �Kalite

Çemberleri� uygulamalarõnõn ilk yapõldõğõ ülkelerden biri Japonya olmuştur115.

Japonya sanayileşme sürecine geç giren bir ülke olduğu için izlediği bilim

ve teknoloji politikasõnõn ilk hedefi dünya teknolojisini yakalamak olmuştur. Bilim

ve teknoloji politikalarõnõn ilk aşamasõnda öncelikle taklit ürünler üretilerek

teknolojinin nasõl ortaya çõkarõldõğõ kavranmaya çalõşõlmõştõr. Örneğin 1950�li

yõllarda özellikle otomotiv sektöründe �Tersine Mühendislik� adõ verilen yöntem ile

orijinal tasarõmlar kopyalama yolu ile üretilme başlanmõş; 1960�lõ yõllarda ise

Japonya dünya piyasalarõnda rekabet edecek düzeyde kaliteli otomobiller üreten bir

sanayi ve teknoloji yapõsõna erişmiştir116. Bu gelişmelerden ekonomi de olumlu

yönde etkilenmiş ve 1955�1965 yõllarõ arasõnda Gayri Safi Milli Hâsõla (GSMH)

büyüme hõzõ %9,9 olarak gerçeklemiştir. Dünya genelinde ise bu rakam söz konusu

dönem için rekor olarak nitelendirilmiştir117.

114 Freeman-Soete, a.g.e., s. 177-178. 115 Kadir Ardõç-Gültekin Yõldõz, �Japon İşletmecilik Uygulamalarõ Türk İşletme Yönetiminde Bir Model Olabilir Mi?�, (Çevrimiçi) http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=491, 12 Temmuz 2006. 116 Freeman-Soete, a.g.e., s. 177�178 117 Cem Kozlu, Türkiye Mucizesi İçin: Vizyon Arayõşlarõ ve Asya Modelleri, Türkiye İş Bankasõ Kültür Yayõnlarõ, 4.bs., Ankara, 1996. , s.44.

40

1980�li yõllarda ise özellikle jenerik teknolojilerin büyük bir bölümünü

üretmeyi başaran Japonya; bu konuda ABD�nin arakasõndan ikinci sõraya yerleşmiş;

aynõ zamanda da ABD ile rekabet edecek düzeyi yakalamõştõr. Bu gelişmenin altõnda

ise, Ar-Ge� ye GSMH�nin %3�ünün ayrõlmasõ ve inovasyonun desteklenerek patent

üretimine yoğunlaşõlmasõ yatmaktadõr118.

1968 yõlõndan beri, bir bilim ve teknoloji yasasõ ortaya koymak için yapõlan

çalõşmalar, 1995 yõlõnda sonuca ulaşmõş ve aynõ yõl temel bilim ve teknoloji yasasõ

yürürlüğe girmiştir. Bu yasanõn temel hedefleri ise, yüksek seviyede bilim ve

teknolojiye ulaşmak, bu sayede hem dünyada hem de Japonya�da toplumsal ve

ekonomik gelişmenin sağlanmasõ ve refah seviyesinin artõrõlmasõna katkõda

bulunmak ve de sürdürülebilir kalkõnmanõn sağlanmasõ olarak sõralanmõştõr119.

Japonya�da bilim ve teknoloji politikalarõ beşer yõllõk planlar çerçevesinde

yürütülmektedir120. İlki 1996�2000 yõllarõnõ kapsayan plan doğrultusunda, her plan

başõna, beş yõllõk süre boyunca, devlet yaklaşõk 17 trilyon Yeni bilim ve teknoloji

konusunda yaptõğõ harcamalara yönlendirmiştir. Halen yürürlükte olan İkinci Temel

Plan ise 2001 yõlõnda uygulamaya başlanmõştõr. 21. yüzyõlõnõn bilgelik çağõ olacağõ

düşüncesi ile uygulamaya konulan İkinci Temel Bilim ve Teknoloji Planõ ile bilim ve

teknoloji ile yeni bilgi yaratmak, insan hayatõ ve ekonomik aktiviteleri desteklemek

ve uluslar arasõ bilgi dağarcõğõna katkõ sağlamak amaçlanmaktadõr. Bu amaç

doğrultusunda Japonya�nõn atmasõ gereken adõmlar belirlenmiştir121. Bu plana göre

dört temel bilim alanõna yatõrõm yapõlmasõ kararlaştõrõlmõştõr. Bu alanlar, yaşam

bilimleri, BİT, çevre bilimleri ve nanoteknolojidir 122.

118 Ayhan, a.g.e., s. 323. 119 Hajime Yamada, �Science and Technology Basic Law�, (Çevrimiçi) http://www.glocom.org/tech_reviews/jt_review/20010704_s6/index.html, 28 Mayõs 2006. 120 A.y. 121 MEXT, �Science And Technology Basic Plan�, (Çevrimiçi) http://www.mext.go.jp/english/org/science/35.htm, 23 Mayõs 2006 122 NISTEP, �Science and Technology Trends-Quarterly Review April 2006 �, (Çevrimiçi) http://www.nistep.go.jp/index-e.html, 24 Mayõs 2006, s. 1.

41

Japonya'da bilim ve teknoloji sistemi, tek bir bakanlõk ya da kuruma

dayanan merkezi bir yapõya sahip değildir. Japonya Bilim Konseyi, Bilim ve

Teknoloji Ajansõ ve Bilim ve Teknoloji Konseyi gibi organlar, her üç kurumu da

içine alan bir stratejiye dayanarak oluşturulmamõştõr123.

Bilim ve Teknoloji Politikalarõ konusunda en önemli kuruluş Uluslararasõ

Ticaret ve Sanayi Bakanlõğõ (MITI)�dir. MITI, dõş ticaret ve sanayi politikalarõnõn

tasarõm ve koordinasyonundan birinci dereceden sorumlu kurumdur124. MITI; savaş

sonrasõ dönemde özellikle otomotiv sanayinin gelişmesine zemin hazõrlayacak

teknolojilerin Japonya�ya girmesini teşvik etmiş ve bunun yanõ sõra teknolojik

girdileri yüksek ağõr sanayi dallarõnõn kurulmasõ için yoğun çaba harcamõştõr125.

Günümüzde, ulusal Ar-Ge programlarõnõ yürütmekle görevli olan MITI; bu

programlar çerçevesinde, sanayinin ortak Ar-Ge projelerine destek sağlamanõn

yanõnda, kendisine bağlõ Sõnaî Bilim ve Teknoloji Ajansõ'nõn Ulusal Araştõrma

Enstitüleri'nde yürütülen Ar-Ge faaliyeti ile de ülkenin bilim ve teknoloji alanõndaki

birikimine katkõda bulunmaktadõr126.

1.4.4. Güney Kore

Bilim, teknoloji ve inovasyon politikalarõ kapsamõnda, özellikle gelişmekte

olan ülkeler için model olarak gösterilen Güney Kore; sanayileşme sürecine İngiltere,

ABD, Japonya gibi ülkelerden çok daha geç sayõlabilecek bir tarihte girmiştir. Ancak

buna rağmen günümüzde pek çok olanda söz konusu ülkeleri yakalamõş hatta bazõ

ileri teknoloji içeren ürünlerde de dünya liderliğini ele geçirmiştir.

İkinci Dünya Savaşõ sonrasõnda Japonya�nõn izlediği bilim ve teknoloji

politikasõ ile benzer bir politika izleyen Güney Kore, ilk aşamada ileri teknoloji

123 Dizdaroğlu-Göker, a.g.e., s. 73. 124 Murat Yülek, Asya Kaplanlarõ: Sanayi Politikalarõ ve Kalkõnma, Alfa Yayõnlarõ, İstanbul, Kasõm 1998, s. 61. 125 Kozlu, a.g.e., s. 141. 126 Dizdaroğlu-Göker, a.g.e., s. 75.

42

ürünlerinde üstünlük sağlamayõ kendine hedef koymuştur. 1960�lõ yõllarda izlenen

ithal ikameci politikalar ile bağlantõlõ olarak hafif sanayi, ihracata yönelik olarak

desteklenmiş, aynõ zamanda da tüketim malõ üreten sanayilerin ön plana çõkmasõ

sağlanmõştõr. İzlenen bilim ve teknoloji politikasõnõn bir uzantõsõ olarak da eğitim alt

yapõsõnõn güçlendirilmesine çalõşõlmõştõr127. 1966 yõlõnda Kore Bilim ve Teknoloji

Enstitüsü kurulmuş, bir sonraki yõl ise Bilim ve Teknolojiyi Destekleme Yasasõ

yürürlüğe girmiştir128.

1970�li yõllarda ise ön plana çõkan sektörler kimya sanayi ve ağõr sanayi

olmuştur. İhracat alanõnda rekabet üstünlüğünün sağlanabilmesi için teknoloji ithalatõ

ve daha sonraki aşamada da ithal edilen ürünlerin taklit edilerek ülke içinde

üretilmeye çalõşõlmasõyla da teknolojik bilginin yayõlmasõ sağlanmõştõr129. Bu

dönemde ithal edilen teknolojinin özümsenip uyarlanmasõnõ sağlayacak teknik işgücü

alt yapõsõna ve aynõ zamanda uygulamalõ araştõrmalarõn desteklenmesine yönelik

çalõşmalar yapõlmõştõr.

1980�li yõllarla beraber bilim ve teknoloji politikalarõnõn temel hedefi

ULİS�i kurmaya yönelmiştir. Bu amaçla devlet yaptõğõ yasal ve kurumsal

düzenlemeler ile ULİS�in eğitim ve teknoloji alt yapõsõnõ güçlendirmeye çalõşmõştõr.

ULİS�i oluşturmaya yönelik politika kapsamõnda elektrik-elektronik ve makine

sanayi gibi teknoloji yoğun sanayilere yapõlan yatõrõmlar artõrõlmõştõr. Gerek kamu,

gerekse özel sektör düzeyinde yapõlan Ar-Ge çalõşmalarõna büyük oranda finansman

desteğinin sağlanmasõ da bu dönemin en önemli özellikleri olarak karşõmõza

çõkmaktadõr.

1990�lõ yõllardan itibaren ise inovasyona yönelik bilim ve teknoloji

politikasõ kapsamõnda teknoloji geliştirme sistemlerinin güçlendirilmesi ve ulusal

enformasyon ağõnõn dünya ile bütünleşmesinin sağlanmasõna yönelik çalõşmalar

127 A.e., s. 76. 128 (Çevrimiçi), http://park.org/Korea/Pavilions/PublicPavilions/Government/most/policye1.html, 9 Haziran 2006. 129 Ahmet Gülmez, �Türkiye-Güney Kore Teknoloji Politikalarõ Karşõlaştõrmasõ�, (Çevrimiçi) http://www.iibf.sakarya.edu.tr/tm/agulmez.pdf, 6 Nisan 2006, ss. 5�6.

43

yürütülmektedir. Bu amaçla, öncelikli teknoloji alanlarõ belirlenmiş ve özellikle

kamu araştõrma kurumlarõnõn bu alanlara yönelik çalõşmalar yapmasõ desteklenmeye

başlanmõştõr.1997�2002 yõllarõnõn kapsayan Beş Yõllõk Bilim, Teknoloji ve

İnovasyon Planõ, 1992�de başlatõlan Son Derecede İleri Düzeydeki Ulusal Projeler

(HAN) ve 1997�deki Yaratõcõ Araştõrma İnisiyatifi bu değişimi yansõtan önemli

projelerdir130.

Güney Kore�nin bilim ve teknoloji politikalarõnõn yürütülmesinden birinci

dereceden sorumlu kurum Bilim ve Teknoloji Bakanlõğõ�dõr (MOST). Ulusal Bilim

ve Teknoloji Konseyi ile Cumhurbaşkanlõğõ Bilim ve Teknoloji Konseyi ile birlikte

kalkõnma planlarõnõn hazõrlanmasõ ve bilim ve teknoloji politikalarõnõn

yürütülmesinden sorumlu olan MOST, merkezi bir yapõya sahiptir. MOST dõşõnda

başta Ticaret, Sanayi ve Enerji Bakanlõğõ ile Enformasyon ve Komünikasyon

Bakanlõğõ olmak üzere pek çok bakanlõk da bilim ve teknoloji politikalarõnõn

yürütülmesinde söz sahibidir131.

130 Dizdaroğlu-Göker, a.g.e., s.84�85. 131 A.e., s. 83.

44

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE�NİN BİLİM ve TEKNOLOJİ POLİTİKALARI

2.1. Türkiye�nin Bilim ve Teknoloji Politikalarõ Tarihçesi

2.1.1. Cumhuriyet Öncesi Dönem

Osmanlõ devletinde; kuruluş, yükseliş ve çöküş dönemleri yaklaşõk olarak

üçer yüzyõl sürmüş; ancak bilim ve teknoloji politikalarõnõn gelişimi bu süreçle

paralel gitmemiştir. Fatih dönemi hariç, Osmanlõ devletinde bilim ve teknoloji

alanõnda siyasal üstünlük ile birlikte artan bir gelişme gözlenmemiştir1. İslam

medeniyetinin etkileri bilimsel çalõşmalarda da kendini hissettirmiş; özellikle

Osmanlõ devletinin kuruluşundan Fatih� in tahta çõkõş tarihi olan 1451�e kadar geçen

süre içerisinde daha çok kelam, fõkõh, tefsir gibi alanlarda çalõşmalar yoğunlaşmõştõr2.

1451 yõlõnda Fatih�in yönetimi ele almasõyla pozitif ilimler yerine felsefe alanõnda

ufak çaplõ bir gelişmeden söz etmek mümkün olmuştur3.

Coğrafi keşifler, Rönesans, Reform hareketleri ve son aşamada da Sanayi

Devrimi ile birlikte Avrupa�da kendini gösteren bilimsel, teknolojik ve ekonomik

gelişmeler, hem Avrupa devletlerinin güçlenmesine; hem de toplumlarõnõn

ilerlemesine ve kalkõnmasõna yol açmõştõr. Ancak tüm bu gelişmeler Osmanlõ

devletinde yeterli yankõ bulamamõş, bilim, teknoloji ve ekonomi alanõnda

gerçekleştirilemeyen reformlar sonucunda, 18. yüzyõldan başlayarak, siyasal gücün

azalmasõ ve toprak kayõplarõ başlamõştõr4. Bilimsel ve teknik açõdan Avrupa ile

oluşan fark 18.yüzyõldan itibaren devlet tarafõndan da kabul edilmiş ve yenilik

hareketlerine başlanmõştõr. Matbaanõn kuruluşu, askeri alanda bilim ve teknolojiden 1 (Çevrimiçi) http://www.bilimtarihi.gen.tr/?bt=9, 12 Temmuz 2006. 2 Aykut Kazancõgil, Osmanlõlarda Bilim ve Teknoloji, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfõ Yayõnlarõ, İstanbul, 1999, s.79. 3 A. Adnan Adõvar, Osmanlõ Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, 6. bs., İstanbul, Şubat 2000. 4 (Çevrimiçi) http://www.dergi.org/122000/1201.htm, 12 Ocak 2006.

45

yararlanma eğilimi ve Mühendis okulu kurma çalõşmalarõ hep bu atõlõmõn

parçalarõdõr. Ancak bilimsel ve teknolojik atõlõm çabalarõ tabandan gelen bir talep ile

oluşmadõğõndan ve halk tarafõndan da destek görmediğinden çoğu kez başarõsõz

olmuştur.

20. yüzyõla gelindiğinde ise başta toprak kayõplarõ ve isyanlar nedeniyle

birçok alanda ortaya çõkan sorunlara çözüm bulunamamõş, bilim ve teknoloji ise

zorunlu olarak ikinci plana atõlmõştõr. Özellikle Balkan ve Birinci Dünya

Savaşlarõnda askeri alanda bilim ve teknolojiden yeteri kadar da yararlanõlmamõş

olmanõn sonuçlarõ daha belirgin hissedilmiştir. 1923 yõlõnda fiilen son bulan Osmanlõ

devleti ise yerini Türkiye Cumhuriyeti�ne bõrakmõştõr.

2.1.2. 1923�1960 Dönemi

Cumhuriyetin ilk kuruluş yõllarõnda, ekonomik ve kültürel altyapõnõn

yetersiz olmasõndan kaynaklanan sorunlar nedeniyle pek çok alanda olduğu gibi

bilim ve teknoloji alanõnda da gelişme ve ilerleme oldukça yavaş olmuştur.

Cumhuriyetin kuruluşundan 1960 yõlõna kadarki süre zarfõnda bilim ve teknolojiden

çok sanayileşmeye önem verilmiş; bilim ve teknoloji ise daha çok teknoloji transferi

kapsamõnda ele alõnmõştõr. Özellikle Osmanlõ devletinin son dönemlerinde tarõm ve

sanayi alanõnda yoğunlaşan bilim ve teknoloji kullanõmõndan diğer alanlarda da

yararlanõlmasõna yönelik politikalar izlenmeye çalõşõlmõştõr.

Birinci Dünya Savaşõ sonrasõ tarõm ülkesi konumunda bulunan Türkiye;

Cumhuriyet�in kurulmasõ ile birlikte sanayileşme yolunda adõmlar atmaya

başlamõştõr. Özellikle 1923 yõlõnda toplanan İzmir İktisat Kongresi ile bu atõlõm bir

anlamda resmileşmiş ve çağdaş anlamda ileri üretim teknikleri ile çalõşan sanayi

kollarõ oluşturulmaya çalõşõlmõş; özel sektör aracõlõğõ ile sanayileşme ve kalkõnmanõn

gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir5.

5 (Çevrimiçi) http://www.tik2004.org.tr/birinci_kongre.php, 5 Ağustos 2006.

46

1929 yõlõnda tüm dünyada yaşanan büyük ekonomik bunalõm nedeniyle

birçok ülkede devletçi politikalar ön plana çõkmõştõr. Türkiye de bu genel eğilimin

dõşõnda kalmamõş ve 1933 yõlõndan itibaren �Devletçi� olarak adlandõrõlan bir

döneme girilmiştir. Ekonominin beşer yõllõk kalkõnma planlarõ ile düzenlenmeye

çalõşõldõğõ bu dönemde, ana hedefler; özellikle sanayideki üretim artõşõ yoluyla hõzla

kalkõnmak, ödemeler bilânçosunu iyileştirmek, ekonomik büyüme, tarõmsal ve sosyal

reformlar vasõtasõyla hayat standartlarõnõ yükseltmek ve ekonomik bağõmsõzlõğõ elde

etmek olarak benimsenmiştir6.

İkinci Dünya Savaşõ ile birlikte, savaşõn dõşõnda kalõnmasõna rağmen,

sanayiye yönelik yatõrõmlar büyük ölçüde azaltõlmõş ve bu kaynaklar savunma

harcamalarõna aktarõlmõştõr. Ancak savaşõn başlamasõndan önce ve sonra pek çok

bilim adamõ ve üniversite profesörünün Türkiye�ye iltica etmesi ile birlikte hem yeni

okullar kurulmuş hem de üniversite öğretimi açõsõndan köklü reformlar yapõlmõştõr7.

Üniversitelerde istihdam edilen yabancõ bilim adamlarõ, yeni kurulan üniversitelerin

gelişmesine ve bilimsel düşüncenin üniversitelerde yerleşmesine yardõmcõ olmuştur8.

1950 yõlõna Demokrat Parti�nin iktidara gelmesi ile birlikte liberal bir

ekonomik anlayõş benimsenmiş ve bu anlayõş uygulanan politikalara da yansõmõştõr.

Bir taraftan yeni üniversiteler kurulurken, bir yandan da tarõm ve sanayide kitle

üretimine geçilmiş; savunma sanayinde, sulama ve petrol araştõrmalarõ alanõnda,

tarõm araç ve gereçleri başta olmak üzere teknoloji transferine geçilmiştir. 1954�te

kabul edilen 6224 sayõlõ Yabancõ Sermayeyi Teşvik Kanunu ile özel girişim ve devlet

kurumlarõnõn artan teknoloji talebi karşõlanmaya çalõşõlmõştõr9. Bu dönemde öne

çõkan diğer bir gelişme de yurt dõşõna gönderilen öğrenci ve mühendis sayõsõndaki

artõştõr. Birçok uzman ve araştõrmacõ, çeşitli teknik yardõmlardan da yararlanarak

yurtdõşõna gönderilmiştir.

6 Aytekin Altõparmak, �Türkiye�de Devletçilik Döneminde Özel Sektör Sanayinin Gelişimi�, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayõ:13, 2002, (Çevrimiçi) http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/03_Altiparmak.pdf, 22 Nisan 2006, s. 41. 7 Güleç, a.g.e., s.14-16. 8 A.e. 9 TÜBİTAK, �6. BTYK Kararlarõ�, (Çevrimiçi) http://www.tubitak.gov.tr/btpd/btyk/btyk6.pdf, 5 Şubat 2006b, s.21.

47

2.1.3. 1960�1980 Dönemi

1960�ta planlõ ekonomiye geçiş ve buna bağlõ olarak 1963�te Türkiye

Bilimsel ve Teknolojik Araştõrma Kurumu�nun (TÜBİTAK) kurulmasõna kadar

geçen süre zarfõnda planlõ bir bilim ve teknoloji politikasõ uygulanmamõştõr. Bu

aşamaya kadar yapõlan çalõşmalar bir önceki dönemde olduğu gibi daha çok küçük

çaplõ ve kalkõnmaya yönelik teknoloji transferi şeklinde ele alõnmõştõr. Örneğin

1922�1938 yõllarõ boyunca geliştirilen ekonomik kalkõnma stratejisinin temel

hedefleri sõralanõrken ��hõzlõ teknolojik gelişme için yabancõ sermaye ile işbirliği�

denilerek konuya kõsaca değinilmiştir10. Bu kapsamda üretim için gerekli teknoloji

lisans anlaşmalarõyla veya kurulan ortaklõklarla ülkeye getirilmiş ve kullanõlmaya

çalõşõlmõştõr.

1960�lõ yõllar bilim ve teknoloji politikasõnõ etkileyen kurumlarõn ve

uygulamalarõn ortaya çõktõğõ yõllar olmasõ bakõmõndan önem kazanmaktadõr. Devlet

Planlama Teşkilatõ�nõn (DPT) 1961�de kurulmasõndan 2 yõl sonra, yani 1963�te, 1.

Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ (BYKP) uygulamaya konmuştur. Türkiye�de planlõ

dönemin başõndan itibaren bilim araştõrma ve teknoloji konularõ üniversite ve sanayi

sektörleri arasõnda plana alõnmõş ve ayrõ bir başlõk olarak geliştirilmeye

başlanmõştõr11. Kalkõnma planõnda açõklanan bilim ve teknoloji politikalarõnõn

uygulanmasõ amacõyla da 1963 yõlõnda TÜBİTAK çalõşmalarõna başlamõştõr12.

TÜBİTAK bu dönemde iki temel görev yüklenmiştir. Bunlarda birincisi

özellikle doğa bilimlerinde uygulamalõ ve temel araştõrmalarõ özendirmek; ikincisi

ise bu alanda çalõşmalar yapan genç araştõrmacõlarõ desteklemektir13. Bunun dõşõnda

bilim politikasõnõn hazõrlanmasõnda hükümete yardõmcõ olmak da TÜBİTAK�õn

10 Mustafa A. Aysan, 100. Doğum Yõldönümünde Atatürk�ün Ekonomi Politikasõ, ES Yayõnlarõ, 2. bs., İstanbul, 1980, s.19-21. 11 Güleç, a.g.e., s.17. 12 Acun, a.y. 13 (Çevrimiçi) http://www.tubitak.gov.tr/, 3 Mart 2006.

48

görevleri arasõndadõr14. TÜBİTAK kuruluşunda edindiği görevlerin yanõnda bilim ve

teknoloji politikasõ üretme görevini de uzun yõllar tek başõna üstlenmiştir15.

1960�lõ yõllarda da asõl amaç sanayileşme olduğu için bilim ve teknoloji

politikalarõ da genellikle sanayileşme amacõna destek veren ileri teknoloji kullanõmõ

ve teknoloji transferi konularõ kapsamõnda, dar bir içerik ile ele alõnmõştõr. Örneğin 1.

BYKP�de (1963�1967) ileri teknolojinin kullanõmõ, araştõrma ve teknik bilgi

düzeyini yükseltmenin önemine değinilmesine rağmen nasõl bir politika izlenmesi

gerektiği açõklanmamõştõr16.

1970�lõ yõllarda da 1960�lõ yõllarda olduğu gibi kalkõnma planlarõ ile

ekonomi düzenlenmeye çalõşõlmõştõr. �� eğitimin ekonomi ile ilişkileri göz önünde

tutularak öğretimin üretimler, bedensel çalõşmanõn düşünsel çalõşma ile uyumlu

kõlõnacağõ bir eğitim politikasõ uygulanacaktõr �17 ifadesi ile İkinci BYKP�de ayrõ bir

bölüm olarak yer bulan bilim ve teknoloji politikasõ, daha çok bir eğitim politikasõ

kapsamõnda ve oldukça genel düzeyde ele alõnmõştõr. Bu dönemde uygulanan

teknoloji transferi politikasõ ile kõsmen başarõlõ sonuçlar elde edilmiştir. Madencilikte

makine kullanõm oranõ artmõştõr. Tüketim mallarõ sanayinde, özellikle gõda işleme ve

dokuma sanayileri yatõrõmlarõyla yeni teknolojiler aktarõlmõş ve geleneksel üretim

yöntemleri terk edilmeye başlanmõştõr18. 1973 yõlõnda TÜBİTAK�a bağlõ olarak

Marmara Bilimsel ve Endüstriyel Araştõrma Merkezi�nin (MAM) kurulmasõ ise, bu

dönemde bilim ve teknoloji alanõnda gelişme olarak nitelendirilebilecek en somut

adõm olarak göze çarpmaktadõr.

14 Nilüfer Karacasulu Göksel, �Türkiye�de Bilim ve Teknoloji Politikalarõnõn Gelişimi ve Teknoloji Transfer Politikasõ�, (Çevrimiçi) http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ocak%202004/turkiye.htm, 11 Ocak 2006. 15 Ayhan, a.g.e., s.103�104. 16 Karacasulu Göksel, a.y. 17 Mustafa Altõntaş, Türkiye�de Planlõ Kalkõnma ve Uygulama Sonuçlarõ, A.İ.T.İ. Akademisi Muğla İşletmecilik Yüksek Okulu Yayõnlarõ, Muğla, 1978, s.306. 18 A.e., s. 322.

49

1973�1977 yõllarõnõ kapsayan 3. BYKP�de teknoloji transferi bilim ve

teknoloji politikasõ ile eş değerde tutulmuş; ancak 4.BYKP�de (1979�1983) ilk defa

teknoloji politikalarõndan söz edilmiştir. Bilim ve teknoloji konusu bu planda özel bir

başlõk olarak ele alõnmõş ve bilim ve teknoloji politikasõnda mevcut sorunlar

aşağõdaki şekilde sõralanmõştõr19:

• Ar-Ge faaliyetlerine ayrõlan kaynaklarõn yetersizliği,

• Ulusal bilim-teknoloji politikasõnõn belirsizliği,

• Kalkõnma planlarõ ile bütünleşmiş bilim-teknoloji sisteminin oturtulamamõş

olmasõ; Ar-Ge kuruluşlarõ ile sanayi arasõnda karşõlõklõ ilişki kurulamamasõ,

• Ekonomi için gerekli teknolojinin transfer yolu ile karşõlanmasõ nedeniyle

maliyetlerin yükselmesi.

Özetle söylemek gerekirse; Türkiye�de 1960�lõ yõllarla birlikte bilim ve

teknolojinin önemi anlaşõlmõş olsa da, çeşitli nedenlerden dolayõ somut politikalar

üretilememiştir. Oysa başta ABD, Japonya, çeşitli Avrupa ülkeleri ve Güney Kore

olmak üzere pek çok ülke günümüzde yararlandõklarõ ve bilim ve teknoloji alanõnda

gelişmelerini sağlayan birçok kurumun ve mevcut bilimsel alt yapõlarõnõn temellerini

bu yõllarda atmõşlardõr.

2.1.4. 1980�1990 Dönemi

1980�li yõllar gerek dünyada, gerekse Türkiye�de önemli dönüşümlerin ve

değişimlerin yaşandõğõ yõllar olmuştur. BİT�de yaşanan gelişmelere bağlõ olarak

ekonominin ve bilim ve teknoloji politikalarõnõn değişmesi etkilerini Türkiye�de de

göstermiştir. Yaşanan iki büyük petrol krizinin etkisi ile 1980�li yõllara giren

Türkiye; 24 Ocak 1980 kararlarõ ile ithal ikameci sanayileşme politikasõndan ihracata

dayalõ sanayileşme politikasõna dönüş yapmõştõr.

19 Karacasulu Göksel, a.y.

50

1980�li yõllar Türk bilim ve teknoloji politikasõ açõsõndan önemli adõmlara

sahne olmuştur. TÜBİTAK tarafõndan planlõ dönemin başlangõcõndan bu yana resmi

bir belge olmaksõzõn sürdürülen bilim ve teknoloji politikalarõ; 1983 yõlõnda 300

kadar bilim adamõ ve uzmanõn katõlõmõyla hazõrlanan �Türk Bilim Politikasõ:1983�

2003� belgesiyle ilk kez ayrõntõlõ bir şekilde ortaya konulmuştur. Bu belgenin amacõ,

Türkiye�deki bilimsel ve teknolojik araştõrmalarõ sistematik bir biçimde, belirli bir

hedefe yöneltmek ve bilimsel bulgularõn kõsa sürede toplum refahõnõ arttõrõcõ

alanlarda kullanõlmasõnõ sağlamak olarak belirlenmiştir. Bu çalõşma ile aynõ zamanda

Türkiye�de ilk defa uluslararasõ normlarla uyumlu olarak Türkiye�nin Ar-Ge

kapasitesi, insan gücü ve harcamalarõ tespit edilmiş, bilimsel alanda uzun vadeli

hedefler belirlenmiştir20.

�Türk Bilim Politikasõ: 1983�2003� belgesinde ortaya konulan ve

ulaşõlmasõ planlanan hedefler şu şekilde sõralanmõştõr 21:

• Bilim ve Araştõrma Planõnõn ekonomik kalkõnma planõyla uyum içinde

olmasõnõn sağlanmasõ,

• Araştõrma kurumlarõyla üretici kurumlar arasõndaki bağlantõlarõn iyi

kurulmasõ; araştõrma sonuçlarõnõn uygulamaya yansõmasõnõn sağlanmasõ,

• Üretici kurumlarda teknik değişikliklerin, yeniliklerin, inovasyonun teşvik

edilmesi,

• Temel araştõrmaya yönelik yatõrõmlara ne düzeyde ağõrlõk verilmesi

gerektiğinin ve hangi disiplinlere öncelik verileceğinin belirlenmesi,

20 Özdaş, a.g.e., s. 52-53. 21 A.e., s. 53.

51

• Teknoloji ithalinin sistemli bir şekilde gerçekleştirilmesi ve ithal edilen

teknolojinin özümsenmesi, yaygõnlaştõrõlmasõ ve ülke ihtiyaçlarõna göre

geliştirilmesi için gerekli yapõnõn kurulmasõ,

• Temel ve uygulamalõ bilimlerde nitelikli elemanlarõn araştõrmada

çalõşmasõnõn sağlanmasõ ve bunlarõn etkili olabilmeleri için gerekli

düzenlemelerin yapõlmasõ.

Yine aynõ yõl, 77 sayõlõ Kanun Hükmünde Kararname ile ilgili bakanlar,

DPT, Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK), TÜBİTAK ve Türkiye Atom Enerjisi

Kurumu�nun (TAEK) başkanlarõndan oluşan �Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu�

kurulmuştur. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) günümüzde de ulusal bilim

ve teknoloji politikalarõnõn belirlenmesinden sorumlu en üst düzey karar organõ

olarak çalõşmalarõnõ sürdürmektedir. BTYK�nõn kararlarõ bağlayõcõ değil hükümete

tavsiye niteliğindedir22.

Bilim ve teknoloji politikalarõnõn resmi olarak ortaya konmasõ, kalkõnma

planlarõnda da bu konuya verilen önemin daha önceki dönemlere göre artmasõna

neden olmuştur.1985�1989 yõllarõnõ kapsayan Beşinci BYKP�de özellikle tarõm ve

sanayi konusunda ileri teknoloji kullanõmõ konusu üzerinde durulmuştur23. Bunun

dõşõnda uygulamaya konulan teşvik politikalarõnda da teknoloji finansmanõ

konusunda atõlmasõ planlanan adõmlar ayrõntõlõ olarak ortaya konmuştur.

Beşinci BYKP�de üzerinde sõkça durulan maddeler aşağõda sõralanmõştõr 24:

• Yüksek finansman ve ileri teknoloji gerektiren kritik projelerin uygun

yabancõ sermaye yatõrõmlarõyla gerçekleştirilmesi için gerekli teşvikin

sağlanmasõ ve bu amaçla Halk Bankasõ kaynaklarõnõn kullandõrõlmasõ,

22 Ayhan, a.g.e., s. 105. 23 Karacasulu Göksel, a.y. 24 DPT, 5. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ, DPT Yayõnlarõ, Ankara, 1985, s.32�159.

52

• Mevcut sanayide teknoloji seviyesinin geliştirilmesi ve kapasite kullanõmõnõn

artõrõlmasõ,

• Ar-Ge faaliyetlerini önceden belirlenmiş hedeflere yöneltilmesi ve dinamik

bir yapõya kavuşturulmasõ,

• Teknoloji üretiminde yeni ve ileri teknolojilerin ülke şartlarõna

uyarlanmasõnda özel sektör kurumlarõnõn teknoloji uyarlamasõna teşvik

edilmesine ilişkin politika ve tedbirlerin hayata geçirilmesinin sağlanmasõ.

Bilim ve teknoloji alt yapõsõnõn güçlendirilmesi amacõyla 1989 yõlõnda

teknolojik araştõrma yatõrõmlarõ genişletilmiş ve kamu kurumlarõ ve üniversitelerin

Ar-Ge projeleri desteklenmeye başlanmõştõr. Özel sektör kuruluşlarõnõn da Ar-Ge

merkezleri kurmaya başlamalarõ bu dönemde yaşanan en önemli gelişmelerdendir.

Bu merkezlerin başlõcalarõ Şişe Cam Endüstrisi, Sabancõ Holding, Koç Holding,

Eczacõbaşõ Holding, Etibank ve PETKİM Araştõrma Merkezi�dir25.

Özetle söylemek gerekirse; Cumhuriyet�in kuruluşundan 1990�lõ yõllara

kadar izlenen bilim ve teknoloji politikasõ, dünya konjonktürü ile paralel gitmemiştir.

Gerek ekonomik gerekse sosyal öncelikler öne sürülerek bilim ve teknoloji konusuna

yeterli önem verilmemiştir.

25 Acun, a.y.

53

2.1.5. 1990 Sonrasõ Dönem

2.1.5.1. Türk Bilim ve Teknoloji Politikalarõnda Yeni

Yönelimler

1990 yõllara kadar, çeşitli politikalar üretilmeye çalõşõlmõşsa da Türkiye�de

kapsamlõ, verimli ve sistematik bir bilim ve teknoloji politikasõndan söz etmek

mümkün olmamõştõr. Yõlda iki kez toplanmasõ gerekirken 1983�deki kuruluşunun

ardõndan ilk toplantõsõnõ 1989�da yapan BTYK bu konuda verilebilecek dikkat çekici

bir örnektir.

1993 yõlõ ise, 1963 yõlõ gibi bilim ve teknoloji politikalarõ açõsõndan önemli

adõmlarõn atõldõğõ bir yõl olmuştur. Aynõ yõl BTYK�nõn yaptõğõ ikinci toplantõsõnda

alõnan kararlar ile izlenen bilim ve teknoloji politikasõnõn da içeriği değişmiş ve

"inovasyonda yetkinleşme �amacõ ilk defa politika tasarõmlarõnda dile getirilmiştir.

Politikalarõn inovasyon hedefini içermesi, 1990 sonrasõ izlenen politikalarõn çõkõş

noktasõnõ oluşturmuştur26.

1990 sonrasõ Türk bilim ve teknoloji politikalarõ, ortaya konulan politika

tasarõmlarõ, öngörü çalõşmalarõ ve BTYK kararlarõ ile ilişkili olarak incelenecektir.

2.1.5.1.1. Türk Bilim-Teknoloji Politikasõ 1993�2003

1993 yõlõnda yapõlan BTYK�nõn ikinci toplantõsõ, daha öncede belirtildiği

gibi, bilim ve teknoloji politikalarõnda meydana gelen değişikliğin belirgin bir

şekilde ortaya konmasõ bakõmõndan önemli bir yere sahiptir. İzlenen politikalarõn

inovasyonda yetkinlik hedefine odaklanmasõ, bu amacõn gerçekleştirilmesi için

26 Yalçõn-Yalova, a.g.e., s. 107.

54

ULİS�in oluşturulmasõ yolunda araçlar tanõmlama ve düzenlemeler yapmaya yönelik

kararlarõn alõnmasõnõ da beraberinde getirmiştir27.

1993 yõlõnda yapõlan ikinci toplantõda kabul edilen ve TÜBİTAK tarafõndan

hazõrlanan �Türk Bilim ve Teknoloji Politikasõ: 1993�2003� adlõ belge, Türkiye�nin

bilim ve teknoloji politikasõ konusundaki temel belgesi olmuştur. Bu belgede,

Türkiye�nin bilim ve teknolojide bulunduğu durumuna saptamalar yapõlmõş, bilim ve

teknolojide ana hedefler ve öncelikli alanlar belirlenmiş ve belirlenen hedeflere

ulaşmak için alõnmasõ gereken önlemler ortaya konmuştur.

�Türk Bilim ve Teknoloji Politikasõ:1993�2003� belgesinde, Türkiye�nin,

sanayileşmiş ve yeni sanayileşen ülkeler gibi, başta enformatik ve ileri malzeme

teknolojileri ile biyoteknoloji olmak üzere, çağõmõzõn jenerik teknolojilerinde

yetenek kazanmasõ gerektiğinin altõ çizilmekte ve on yõllõk dönem sonunda, bilim ve

teknoloji göstergeleri açõsõndan ulaşõlmasõ öngörülen hedefler şöyle

sõralanmaktadõr28:

• İktisaden faal on bin nüfus başõna 7 olan tam zamana eşdeğer (TZE)

araştõrmacõ sayõsõnõn 15�e çõkarõlmasõ,

• Ar-Ge harcamalarõnõn GSYİH içinde %0.33 olan payõnõn %1�e çõkarõlmasõ,

• Türkiye�nin evrensel bilime katkõ açõsõndan, dünya sõralamasõnda 40. sõrada

olan yerinin 30. sõraya yükseltilmesi,

• Özel sektörün toplam Ar-Ge harcamalarõ içindeki payõnõn %18�den %30�a

çõkarõlmasõ.

27 TÜBİTAK, 2006b, a.g.e., s.5. 28 TÜBİTAK, �Türk Bilim ve Teknoloji Politikasõ 1993�2003�, (Çevrimiçi) http://www.tubitak.gov.tr/btpd/btyk/BTYK1993�2003.pdf, 5 Şubat 2006, s.6.

55

Bu hedeflere belirlenen sürede erişilebilmesi için, aşağõda belirtilen

öncelikli teknoloji alanlarõnda yapõlacak çalõşmalara öncelik verilmesi

kararlaştõrõlmõştõr 29:

• BİT

• İleri Teknoloji Malzemeleri

• Biyoteknoloji

• Nükleer Teknoloji

• Uzay Teknolojisi

Söz konusu hedeflere ulaşmak içinse, alõnmasõ öngörülen önlemler ise

Tablo 7�de özetlenmiştir:

Tablo 7: Bilim Politikasõ Ana Hedeflerine Ulaşabilmek İçin Alõnmasõ Gereken Önlemler

PARASAL KAYNAK YARATMAYA YÖNELİK

ÖNLEMLER

• Kamu alõmlarõ ile iç piyasada rekabet ve talep

yaratõlmasõ

• Kamu AR-GE projelerinin TÜBİTAK

aracõlõğõ ile desteklenmesi veya koordine

edilmesi

• Geliştirme ve destekleme fonundan

TÜBİTAK�a kaynak ayrõlmasõ

• Ülkeye girecek teknoloji ve know-how

seçiminin TÜBİTAK�õn aktif rol alacağõ

teknoloji değerlendirme merkezince yapõlmasõ

• Büyük yatõrõm ofset�lerinin TÜBİTAK

aracõlõğõ veya koordinatörlüğünde

kullanõlmasõ

ÖZEL SEKTÖR KURULUŞLARININ AR-GE HARCAMA

PAYLARINI ARTTIRMAYA YÖNELİK ÖNLEMLER

• KOBİ�lerde Ar-Ge�nin özendirilmesi

• Çok uluslu yabancõ şirketlerin Türkiye�de AR-GE

birimleri kurmaya özendirilmesi

• Risk sermayesi yatõrõm şirketlerini kurmaya ve

teşvikine yönelik yasal düzenlemelerin yapõlmasõ

• Üniversite sanayi işbirliği için önemli olan teknopark

faaliyetlerinin TÜBİTAK ile koordineli yürütülmesi

• Patent ve fikri mülkiyet mevzuatõnõn güncelleştirilmesi;

özgün tasarõma geçişin özendirilmesi.

29 A.e.

56

Tablo 7: Bilim Politikasõ Ana Hedeflerine Ulaşabilmek İçin Alõnmasõ Gereken Önlemler

ULUSLARARASI BİLİM VE TEKNOLOJİYE

KATKI DÜZEYİNİN ARTIRILMASINA YÖNELİK

ÖNLEMLER

• İleri araştõrma merkezlerinin kurulmasõ

• Pozitif ve sosyal bilimlerin tüm alanlarõnõ

kapsayacak Türkiye Bilimler Akademisi�nin

kurulmasõ

• Uluslararasõ düzeyde bilimsel yayõn

çalõşmalarõnõn özendirilmesi

İNSAN GÜCÜ YARATMAYA YÖNELİK

ÖNLEMLER

• Doktora burs programlarõnõn merkezi hale

getirilmesi

• Üniversitelerde lisan düzeyinde fen bilimlerine

yönelmenin sağlanmasõ

• 1992 yõlõndan beri uygulanan eski SSCB 'den

bilim adamõ getirme programõ kapsamõnõn

geliştirilmesi

Kaynak: TÜBİTAK, �Türk Bilim ve Teknoloji Politikasõ 1993�2003�, (Çevrimiçi) http://www.tubitak.gov.tr/btpd/btyk/BTYK1993�2003.pdf, 5 Şubat 2006, ss. 6�7 arasõndaki bilgiler derlenerek tablo oluşturulmuştur.

�Türk Bilim ve Teknoloji Politikasõ: 1993�2003� belgesi günümüze kadar

genel bir perspektif sağlayarak, bundan sonraki BTYK toplantõlarõnda alõnan

kararlarõn birçoğunun temelini oluşturmuştur. Bu belge ile öngörülen hedeflere ise

tam anlamõyla ulaşõlabildiğini söylemek mümkün değildir. Bir sonraki bölümde daha

ayrõntõlõ incelenecek olmasõna rağmen birkaç örnek vermek gerekirse; Ar-Ge

harcamalarõnõn GSYİH içinde %0.33 olan payõ, 2002 yõlõna gelindiğinde %0.67

olarak gerçekleşmiş, kõsacasõ %1 hedefine ulaşõlamamõştõr30. Ancak gene de olumlu

sayõlabilecek gelişmelerde bu süre zarfõnda göze çarpmaktadõr.1995 yõlõnda

yürürlüğe giren �Sanayi Kuruluşlarõna Ar-Ge Yardõmõ Kararõ� ve Bilimsel Atõf

Endeksi�nde 2002 yõlõnda 22�nciliğe yükselinmesi bu konuda verilebilecek en önemli

iki örnektir 31.

30 Aykut Göker, �Onuncu Yõlõnda Türk Bilim ve Teknoloji Politikasõ�, (Çevrimiçi) http://www.inovasyon.org/yazardetay.asp?YazarID=1, 12 Mart 2006, s.6. 31 A.e., s. 6-7.

57

2.1.5.1.2. Bilim ve Teknolojide Atõlõm Projesi

�Türk Bilim ve Teknoloji Politikasõ:1993�2003� belgesi, 1995 yõlõnda, 7.

BYKP döneminde �Öncelikle Ele Alõnmasõ Öngörülen Temel Yapõsal Değişim

Projeleri� kapsamõnda değerlendirilen,�Bilim ve Teknolojide Atõlõm Projesi� ile

somut bir zemine oturtulmuştur32. Bu proje ile Türkiye�nin bilim, teknoloji ve

inovasyonda yetkinleşebilmesi için yapõlmasõ gerekenler ve atõlmasõ planlanan somut

adõmlar gösterilmekte ve bu amaçla da çözüm yollarõ önerilmektedir.

Türkiye�nin halen geçerli olan bilim ve teknolojideki öncelikli alanlarõ,

Bilim ve Teknolojide Atõlõm Projesi ile ortaya konulan yedi atõlõm alanõndan

oluşmaktadõr. Bu alanlar ve yapõlmasõ planlanan çalõşmalar şu şekilde

özetlenmiştir33:

• Telematik hizmetler ağõnõn kurulmasõ,

• Ülke sanayinin esnek üretim-esnek otomasyon teknolojilerine uyarlanmasõ,

• Demiryolu sisteminin yenilenmesi; hõzlõ tren teknolojileri ve şehir içi

ulaşõmda raylõ sistemlerin geliştirilmesi,

• Uzay ve havacõlõk sanayileriyle savunma sanayinde alan ve ürün seçiminin

itmesine dayalõ gelişme stratejisinin benimsenmesi,

• Gen Mühendisliği ve Biyoteknolojide Ar-Ge üzerine odaklanõlmasõ,

• Çevre Dostu Teknolojiler, Enerji Tasarrufu Sağlayõcõ Teknolojiler ve Çevre

Dostu Enerji Teknolojileri üzerine yoğunlaşõlmasõ,

• İleri Malzeme Teknolojilerinde, diğer atõlõm alanlarõnõ destekleyici yönde Ar-

Ge ve uzantõsõndaki sanayi yatõrõmlarõnõn yapõlmasõ.

Bilim ve Teknolojide Atõlõm Projesi ile önerilen atõlõm alanlarõnõn

seçiminde, sistemsel bir yaklaşõm yolu izlenmiş; Türkiye�nin küresel süreçler

açõsõndan konumu, bu süreçler bağlamõndaki arayõşlarõ, bilim ve teknolojide

32 TÜBİTAK, �Bilim ve Teknolojide Atõlõm Projesi�, (Çevrimiçi) http://www.tubitak.gov.tr/btpd/btspd/atilim/ozet.html, 17 Şubat 2006. 33 A.y.

58

yetkinleşme ile ekonomik büyüme ve toplumsal gelişme arasõndaki bağlar ve

karşõlõklõ olarak birbirini etkileyen, benzeri pek çok unsur bu seçimde rol

oynamõştõr34:

Bilim ve Teknolojide Atõlõm Projesi, önerilen somut atõlõmlarõn hedefine

ulaşabilmesi için, bir dizi kurumsal ve yasal düzenleme önerisi de getirmektedir.

Önerilen yasal ve kurumsal düzenlemelerin bazõlarõ ise şöyle sõralanmaktadõr35:

• Devletin satõn alma politikasõndan yararlanõlmasõ,

• Yaşam kalitesini yükseltmeye, beyin gücü ve finansman kaynaklarõnõn

yönetimine; sosyal bilimler alanõndaki araştõrmalarõn da desteklenmesine

ilişkin politikalarõn kullanõlmasõ,

• Ar-Ge�nin özendirilmesine; Ar-Ge ağõnõn geliştirilmesine ilişkin politikalarõn

hayata geçirilmesi,

• Girişimciliğin ve yaratõcõlõğõn özendirilmesine ilişkin politikalarõn

geliştirilmesi,

• Eğitim ve öğretim alanõna, özellikle de, eğitim ve öğretimde dünya kalitesinin

sağlanmasõna ilişkin politikalarõn uygulanmasõ,

• Burs-destek sistemlerine ilişkin politikalarõn kullanõlmasõ,

• ÜSİ�nin desteklenmesine ve kurumsallaştõrõlmasõna ilişkin politikalarõn

düzenlenmesi,

34 A.y. 35Aykut Göker, �Türkiye�de 1960�lar ve Sonrasõndaki Bilim ve Teknoloji Politikasõ Tasarõmlarõ Niçin [Tam] Uygula[ya] madõk?� ODTÜ Öğretim Elemanlarõ Derneği Ulusal Bilim Politikasõ Paneli, Ankara, Haziran 2002, s. 22.

59

• Bilim, teknoloji, mühendislik alanlarõna yönelik ulusal akreditasyon ve

sertifikasyon kurum ve kurallarõna; kalite ve standartlar konusuna ve

kurumsal yapõnõn çağõn gereklerini yerine getirecek biçimde yeniden

düzenlenmesine ilişkin politikalarõn oluşturulmasõ,

• Bilim ve teknolojideki atõlõmõn önünü açacak hukuki mevzuatõn (fikri

mülkiyet haklarõnõn korunmasõ, bilgi güvenliğinin sağlanmasõ vb.) yeniden

düzenlenmesine ilişkin politikalarõn uygulanmasõ,

• Yabancõ yatõrõmlarõn ve yabancõ yatõrõm ortaklõklarõnõn Türkiye�deki

faaliyetlerinin Ar-Ge faaliyetini de kapsar hale gelmesini ve bu tür yeni

yatõrõmlarõn Ar-Ge birimlerini de içerecek biçimde yapõlmasõnõ sağlamaya

yönelik, düzenleyici politikalarõn hayata geçirilmesi,

Bu proje ile ayrõca Patent Kanunu çõkarõlmasõ, üniversite ve araştõrma

kurumlarõnõn yerli ve yabancõ sanayi kuruluşlarõ ile işbirliği içinde Teknoloji

Geliştirme Bölgeleri�nin oluşumuna olanak tanõyacak yasal düzenlemelerin

yapõlmasõ da yer almõştõr36. Bu kapsamda öngörülen Patent Kanunu yasallaşmõş,

ancak diğer konularda yapõlmasõ planlanan yasal düzenlemeler tam anlamõyla

gerçekleştirilememiştir.

2.1.5.1.3. Vizyon 2023 Bilim ve Teknoloji Stratejileri

Bilim ve teknoloji politikalarõ günümüzde sadece devletin ortaya koyduğu

ve uyguladõğõ politikalar olmayõp; toplumsal bir proje haline gelmiştir. Toplumun

politika üretme sürecine katõlõmõyla da ortaya konulan politikalarõn uygulanabilmesi

ve hedeflere ulaşõlabilmesi için ilgili bütün kesimlerin paylaştõklarõ ortak bir vizyon

belirlenmesi zorunluluğu ortaya çõkmõştõr. Bu amaçla 1970 yõlõnda Japonya�da

başlatõlan �Teknoloji Öngörüsü� çalõşmalarõ, bilim ve teknoloji politika tasarõmõnda

36 DPT, 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Bilişim Teknolojileri ve Politikalarõ Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Yayõnlarõ, Ankara, 2002, s.35.

60

etkin bir araç olarak kullanõlmaya başlanmõş ve son yõllarda özellikle de Avrupa�da

yaygõnlaşmaya başlamõştõr. Öngörü çalõşmalarõnda amaç istenen bir gelecek için

bugün yapõlmasõ gereken tercihleri belirlemek olarak tanõmlanmaktadõr37.

Bilim ve teknoloji politikalarõ ve öngörü çalõşmalarõ yapõlõrken bir ülkenin

içinde bulunduğu şartlarõn tam anlamõyla incelenip, buna göre politika tasarõmlarõnõn

hayata geçirilmesi uygulanan politikalarõn başarõsõnõ etkileyen en önemli faktörlerden

biridir. Bir ülkenin bilim ve teknoloji konusundaki eksikleri, avantajlarõ ve aşmasõ

gereken zorluklarõn toplu olarak değerlendirilmesi, özellikle Türkiye gibi gelişmekte

olan bir ülke için bilim ve teknoloji politikalarõ uygulama sonuçlarõnõn kõsa sürede

değerlendirilip; varsa aksayan yönlerin saptanmasõ açõsõndan daha da önem

kazanmaktadõr.

BTYK�nõn 13 Aralõk 2001 tarihindeki toplantõsõnda 2003�2023 yõllarõ için

�Türkiye'nin Bilim ve Teknoloji Stratejileri Belgesi�'nin hazõrlanmasõ kararõ alõnmõş

ve bu karar 24 Aralõk 2001 tarihli 7. BTYK toplantõsõnda, Vizyon 2023: Bilim ve

Teknoloji Stratejileri adõ altõnda uygulamaya geçilmiştir. Vizyon 2023 Projesinin ana

temasõ; �Cumhuriyetin 100.yõlõnda bilim ve teknolojiye egemen, bilinçli teknoloji

kullanan ve yeni teknolojiler üreten ve inovasyon yeteneği kazanmõş bir refah

toplumu yaratmak�38 olarak belirlenmiştir.

Bu amaçlar doğrultusunda, aşağõda belirtilen dört sosyo-ekonomik hedefe

ulaşõlmasõnõn stratejik öneme sahip olduğu kanõsõna varõlmõştõr39:

• Belirlenecek üretim alanlarõnda Türkiye�nin rekabet üstünlüğü kazanarak

uluslararasõ ticaretten yüksek pay alõr hale gelmesi,

37 TÜBİTAK, �Bilim ve Teknoloji Stratejileri: Vizyon 2023�, (Çevrimiçi) http://vizyon2023.tubitak.gov.tr/organizasyon/btyk/kararlar/karar1/P2000-1/, 9 Nisan 2006. 38 TÜBİTAK, 2006b, a.y. 39 TÜBİTAK, �11. BTYK Kararlarõ�, (Çevrimiçi) http://www.tubitak.gov.tr/btpd/btyk/btyk6.pdf, 5 Şubat 2006c, s.37.

61

• Türk insanõnõn yaşam kalitesinin yükseltilmesi,

• Sürdürülebilir kalkõnmanõn gerçekleştirilmesi,

• BİT altyapõsõnõn güçlendirilmesi.

Vizyon 2023 Projesi; Teknoloji Öngörü ve Ulusal Teknoloji Envanteri

Projeleri ile Araştõrmacõ Bilgi Sistemi (ARBİS) ve TÜBİTAK Ulusal Araştõrma

Altyapõsõ Bilgi Sistemi (TARABİS) alt projelerinden oluşmaktadõr. Bu alt

projelerden en önemlisi �Teknoloji Öngörü Projesi�dir. TÜBİTAK tarafõndan

yürütülmesine karar verilen bu proje Vizyon 2023 Projesinin ana eksenini

oluşturmaktadõr. Teknoloji Öngörü Projesi kapsamõnda, bir seneden fazla bir süre

içerisinde, kamu, özel kesim ve üniversitelerden konularõnda uzman yaklaşõk 250

uzman 12 adet panele katõlmõş ve bu panellerde ortaya konulan görüşler ve öneriler

uzman sorgulamasõna tabi tutulmuştur. Bu sorgulamalar temel alõnarak stratejik

öneme sahip teknoloji alanlarõ ve bu alanlar ile bağlantõlõ politika hedefleri

belirlenmiştir40.

40 A.e.

62

Tablo 8: Öncelikli Teknoloji Faaliyet Alanlarõ ve Öncelikli Teknoloji Alanlarõ ÖNCELİKLİ TEKNOLOJİ FAALİYET KONULARI ÖNCELİKLİ TEKNOLOJİ ALANLARI

1. Bilgi Yoğunluğu ve Katma Değeri Yüksek Ürünler Geliştirebilme

ve Tüketim Mallarõ için Küresel bir Tasarõm ve Üretim Merkezi

Olma

2. Tarõma Dayalõ Üretimde Rekabetçi Olabilme

3. Uzay ve Savunma Teknolojileri Geliştirmede Yetkinleşme

4. Esnek üretim � Esnek Otomasyon Süreç ve teknolojilerini

Geliştirmede Yetkinleşme

5. Temiz Üretim Yapabilme Yeteneği Kazanma

6. Malzeme Teknolojilerini Geliştirebilme Yeteneğini Kazanma

7. Sağlõk ve Yaşam Bilimleri Alanõnda Yetkinleşme

8. Çağdaş ve Güvenli Ulaştõrma Sistemleri Geliştirme Yeteneği

Kazanma

9. Gõda Güvenliği ve Güvenilirliğini Sağlama

10. Sağlõklõ ve Çağdaş Kentleşme ve Altyapõsõnõ Kurabilme

Yeteneği Kazanma

11. Enerji Teknolojilerinde Yetkinlik Kazanma

12. Doğal Kaynaklarõmõzõ Değerlendirebilecek Yetkinliğe Erişme

13. Çevre Teknolojilerinde Yetkinlik Kazanma

14. Bilgi Toplumuna Geçiş İçin Teknolojik Altyapõnõn

Güçlendirilmesi

1. Bilgi ve İletişim Teknolojileri

2. Biyoteknoloji ve Gen Teknolojileri

3. Malzeme Teknolojileri

4. Nanoteknoloji

5. Tasarõm Teknolojileri

6. Mekatronik

7. Üretim Süreç ve Teknolojileri

8. Enerji ve Çevre Teknolojileri

Kaynak: DPT, �9. Kalkõnma Planõ Bilim ve Teknoloji Özel İhtisas Komisyonu Raporu�, (Çevrimiçi) http://plan9.dpt.gov.tr/9uncukalkinmaplan.doc, 20 Mayõs 2006, s. 18.

Bugüne kadar Teknoloji Öngörü Çalõşmasõ ve Ulusal Teknoloji Envanteri

Projesi tamamlanmõş bulunmaktadõr. ARBİS�in içerik çalõşmalarõ da

tamamlanmõştõr41. Bu gelişmelerin yanõ sõra BTYK tarafõndan kabul edilen Öncelikli

Teknolojik Faaliyet Konularõ ve Öncelikli Teknoloji Alanlarõna odaklanmanõn daha

kolay sağlanmasõ amacõyla ERA ile bütünleşecek şekilde TARAL adõ verilen

oluşturulmuştur. TARAL kapsamõnda akademik, kamu ve sanayi Ar-Ge destek

programlarõnõn yanõ sõra bilimsel ve toplumsal alanda çalõşmalar yapacak

araştõrmacõlarõ da kapsayacak şekilde beş alt program başlatõlmõştõr42. Bunlarõn

dõşõnda uluslararasõ standartla uyumlu bir şekilde bilim ve teknoloji göstergelerinin

41 Ramazan Taş, �AR-GE Yoğunluğu- Rekabet Gücü İlişkisi Açõsõndan Türkiye- AB Karşõlaştõrmalõ Analizi�, (Çevrimiçi) http://maliyesempozyumu.pamukkale.edu.tr/rtas.pdf, 22 Mayõs 2006, s.21. 42 DPT, �Orta Vadeli Program 2006�2008�, (Çevrimiçi) http://ekutup.dpt.gov.tr/program/2006�08.pdf, 6 Temmuz 2006a, ss. 17�19.

63

belirlenmesi için de TARAL�dan yararlanõlmasõ BTYK�nõn 2005 yõlõnda yaptõğõ 11.

toplantõsõnda aldõğõ kararlar arasõndadõr43.

2.1.5.1.4. Bilim ve Teknolojide 2013 Vizyonu

Halen hazõrlõklarõ sürmekte olan ve 2007�2013 yõllarõnõ kapsayacak olan

9.BYKP�de bilim ve teknoloji politikalarõ açõsõndan yeni hedefler belirlenmiş ve bu

hedefler Özel İhtisas Komisyonu raporu ile 2013 yõlõna yönelik olarak ortaya

konmuştur. Bu kapsamda ele alõnan temel amaç ve politikalardan bazõlarõ şunlardõr44:

• Bilim ve teknolojiyi konularõna toplum bilincinin ve sahiplenilmenin

artõrõlmasõ,

• Bilim ve teknoloji ile ilgili plan, strateji ve politika tasarõmlarõnõn toplumun

tüm kesimlerince aktif katõlõmõnõn sağlanacağõ bir ortamda ve gerçekçi

temellere dayanarak oluşturulmasõ,

• Ar-Ge konusunda özel kesimin desteğinin ve payõnõn artõrõlmasõ ve bu amaçla

başta ÜSİ�nin geliştirilmesi gibi destek mekanizmalarõnõn ortaya konmasõ,

• Bilim ve teknoloji politikalarõnõn uygulama sürecinde kurum ve kuruluşlarõn

görev tanõmlarõnõn ve birbirleriyle olan ilişkilerinin ayrõntõlõ olarak

tanõmlanmasõ,

• Ulusal bilim ve teknoloji hedefleri ile bağlantõlõ olarak nitelikli insan kaynağõ

yaratmaya yönelik politikalarõn geliştirilmesi, gerekirse eğitim sisteminde

yeniden yapõlanmaya gidilmesi,

43 TÜBİTAK, 2006c, a.g.e., s.33. 44 DPT, �9. Kalkõnma Planõ Bilim ve Teknoloji Özel İhtisas Komisyonu Raporu�, (Çevrimiçi) http://plan9.dpt.gov.tr/9uncukalkinmaplan.doc, 20 Mayõs 2006b, s. 45.

64

• Yapõlan araştõrmanõn özgün sonuçlar yaratmasõ, yaratõlan bilginin hõzlõ ve

etkin ticarileşmesi için mali destek, iş ortamõ, patent düzeni vb. tüm sağlayõcõ

unsurlarõ güçlendirecek tedbirlerin alõnmasõ.

2.1.5.1.5. AB İle Bilim ve Teknoloji Alanõnda Bütünleşme

Çalõşmalarõ

Bilim ve teknoloji politikalarõ son yõllarda imzalanan anlaşmalar ve işbirliği

çabalarõ ile ulusal düzeyden uluslararasõ alana kayma eğilimine girmiştir. Başta

ABD, Japonya ve AB ülkelerinin başõnõ çektiği bu akõmõn temelinde, teknolojide

yaşanan hõzlõ gelişmeleri ve değişimleri yakalama çabasõ yatmaktadõr. Türkiye bu

işbirliği çabalarõna AB�nin ÇP�lerine; araştõrma ve eğitim projelerine katõlma yoluyla

dâhil olmaya çalõşmaktadõr. AB ortak bilim ve teknoloji politikasõna katõlõm ancak

AB�ye tam üye olmak ile sağlanabilmektedir. Ancak AB�ye aday ülkelerin ÇP�lere

katõlõmõnõn sağlanmasõ ile bütünleşmenin ilk adõmõnõn atõlmasõ sağlanmaktadõr.

Türkiye ÇP�lere ilk olarak 1998 yõlõndaki 5. ÇP kapsamõnda katõlmaya

başlamõştõr. Yatõrõlan katkõ payõnõn program bitiminde geri alõnamayacağõ düşüncesi

ve fonlarõn ÇP yerine yurtiçinde değerlendirilmesinin daha verimli olacağõ düşüncesi

ile bu programa katõlõm İsrail gibi sadece proje bazõnda gerçekleşmiştir. 2003�2006

yõllarõnõ kapsayan 6.ÇP ise tam katõlõm kararõ alõnmõştõr. Bu programa üniversiteler

ve başta Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ�ler) olmak üzere sanayi

kuruluşlarõnda aktif katõlõmõnõn sağlanmasõ ile hem Türkiye�nin bilim ve teknoloji

alanõnda yetkinleşmesi hem de Türk bilim ve teknoloji sisteminin AB�nin 2000

yõlõnda Lizbon Zirvesinde kabul ettiği ERA ile uyumlu hale getirilmesi

hedeflenmektedir. Bu nedenle, Türkiye�nin 6. ÇP için sağlõklõ bir örgüt ve yapõlanma

oluşturmasõ, bilim ve teknoloji politikasõnõn en önemli boyutlarõndan birisi olarak

görülmektedir 45.

45 DPT, 2006b, a.g.e., s. 34.

65

6. ÇP� ye katõlõm ile ulaşõlmak istenen diğer hedefler ise şunlardõr46:

• AB Bilim ve Teknoloji sistemi ile bütünleşmek,

• ÜSİ�nin geliştirilmesini sağlamak,

• Ar-Ge faaliyetlerinin finansmanõnda kullanõlacak yeni kaynaklar bulmak;

aynõ zamanda bilim ve teknoloji alanõnda yeni işbirlikleri oluşturmak,

• Program kapsamõnda gerçekleştirilecek projeler ile teknolojiye dayalõ ürün

ihracatõnõ ve buna bağlõ olarak da ihracat hacminin artmasõnõ sağlamak.

6.ÇP, AB ile bütünleşme sürecinde önemli bir adõm olmasõnõn yanõ sõra

7.BYKP hedeflerinin gerçekleştirilmesi ve ulusal bilim ve teknoloji gündeminin de

belirlenmesi açõsõndan önemli bir yere sahip olmuştur. 2004 yõlõ verilerine göre

Türkiye�den ÇP�ye 543 proje teklifi götürülmüş; bunlardan 72 tanesi ise

desteklenmek üzere kabul edilmiştir. Ancak Türkiye�nin ÇP� ye katõlõm başarõ oranõ

%10.66 olarak gerçekleşmiş ve bu oran ÇP� ye dâhil olan tüm ülkelerin %18.78�lik

ve aday ülkelerin %12.89�luk başarõ oranõ ile kõyaslandõğõnda düşük kalmõştõr47.

Türkiye şu anda hazõrlõklarõ süren 7. ÇP teklif çalõşmalarõna ise henüz herhangi bir

görüş öne sürerek katõlmamõştõr.

Türkiye, AB bilim ve teknoloji sistemiyle bütünleşme çabalarõnõn diğer bir

adõmõnõ da AB tarafõndan yürütülen projelere katõlõm ile gerçekleştirmeye

çalõşmaktadõr. Bu projelerden biri EUREKA projelerdir. Türkiye kurulduğu 1985

yõlõndan beri EUREKA�ya tam üyedir. Yürütme çalõşmalarõ TÜBİTAK öncülüğünde

yapõlan EUREKA projelerine katõlõm başvurularõ Teknoloji İzleme ve Değerlendirme

Daire Başkanlõğõ (TİDEB) tarafõndan organize edilmektedir. EUREKA�ya sanayi

kuruluşlarõ ve proje ortaklarõ bir sanayi kuruluşu olan araştõrma kurumlarõ ve

üniversiteler başvurabilmektedirler. Başvurusu onaylanan kuruluşa Ar-Ge yardõmõ 46 Kaplan, a.g.e., s.7. 47 A.e.

66

kapsamõnda hibe destek sağlanmaktadõr. Genelde destek miktarõ proje harcamalarõnõn

%50�sinin karşõlanmasõ prensibine dayanmaktaysa da ek destekler göze alõndõğõnda

bu oran %60�lara kadar çõkmaktadõr. Türkiye�de ise bu desteğin maksimum sõnõrõ

100.000 ABD Dolarõ (USD) karşõlõğõ Türk Lirasõ olarak belirlenmiştir.1985 yõlõndan

beri 30 proje tamamlanmõş ve halen 21 projede devam etmektedir. Bu projelerin

toplam değeri ise 50 milyon Euro civarõndadõr48.

EUREKA dõşõnda Türkiye, 1971 yõlõndan bu yana üye olduğu; ülkelerin

bilimsel ve teknolojik araştõrma ve kalkõnma konularõnda ulusal düzeyde yürüttükleri

projeler arasõnda eşgüdümün sağlanmasõ amacõyla kurulan COST kapsamõndaki

projelere katõlmaktadõr. Türkiye�de programõn yönetimi ve organizasyonundan

TÜBİTAK sorumludur. COST sekretaryasõ ve TÜBİTAK arasõndaki ilişkiler ise

Dõşişleri Bakanlõğõ kanalõyla sağlanmaktadõr.1991 yõlõndan beri ise COST

kapsamõnda ele alõnacak projeler COST Projeleri Ulusal Yürütme Komitesi

tarafõndan belirlenmektedir49. Desteklenmesine karar verilen COST Projelerinin

finansmanõnõ TÜBİTAK sağlamaktadõr. Desteklenen veya desteklenmeyen tüm

projeler TÜBİTAK Araştõrma Grubu�nca izlenmektedir50.

Yukarõda sayõlan ortak proje ve ÇP�ler dõşõnda, Türkiye AB�nin eğitim

alanõnda oluşturduğu en büyük eylem programõ olarak uyguladõğõ SOCRATES�e de

katõlmaktadõr. SOCRATES kapsamõnda ele alõnan alt projeler ile öğrenci ve öğretim

üyelerinin hareketliliğinin ve kurumsal işbirliğinin arttõrõlmasõ hedeflenmektedir51.

48 TÜBİTAK, �EUREKA Sanayi Ar-Ge Ağõ Desteği�, (Çevrimiçi) http://www.tubitak.gov.tr/belgeler/brosurler/b1502.pdf, 5 Haziran 2006, ss. 1�2. 49 TÜBİTAK, �COST Programõ Hakkõnda Genel Bilgi�, (Çevrimiçi) www.tubitak.gov.tr/uidb/cost.html - 7k, 19 Mayõs 2006. 50 (Çevrimiçi) http://www.abofisi.metu.edu.tr/cost.htm, 2 Temmuz 2006. 51 (Çevrimiçi) http://www.deu.edu.tr/DEUWeb/Icerik/Icerik.php?KOD=10299, 2 Temmuz 2006.

67

2.2. Türkiye'de Bilimsel ve Teknolojik Faaliyeti Yürüten

Temel Kurumlar

Bilimsel ve teknolojik faaliyetin iyi işleyen bir sistem içerisinde; devlet,

özel sektör ve kamuoyu katõlõmõyla yürütülmesi; bilim, teknoloji ve inovasyon

konusunda belirlenen hedeflere ulaşõlmasõnda büyük önem taşõmaktadõr. Türkiye�de

ulusal bilim ve teknoloji politikalarõnõn yürütülmesinde söz sahibi olan ana kurumlar

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), Bakanlar Kurulu ve bu kademelere karar

desteği sunan kuruluşlar olan BTYK, DPT, TÜBİTAK ve Türkiye Bilimler

Akademisi TÜBA�dõr. Kalkõnma Planlarõnõn bilim ve teknoloji için temel politika

belgeleri olmasõndan dolayõ da bu kurumlara, kalkõnma planlarõnõn hazõrlanmasõ ve

yürütülmesindeki görevleri nedeniyle, Yüksek Planlama Kurulu (YPK) ve Para-

Kredi ve Koordinasyon Kurulu (P-KKK) ve inovasyon konusunda yapõlan

çalõşmalara temel destek veren Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve

Destekleme İdaresi Başkanlõğõ KOSGEB de katõlmaktadõr52.

2.2.1. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK)

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu, daha önce de değinildiği gibi, bilim ve

teknoloji politikalarõnõ uygulamakla yükümlü en üst düzey politika organõ olup; 1983

yõlõnda kurulmuştur. BTYK, Başbakan'õn başkanlõğõnda, ilgili Devlet Bakanõ, Milli

Savunma Bakanõ, Maliye ve Gümrük Bakanõ, Milli Eğitim Bakanõ, Sağlõk Bakanõ,

Tarõm Orman ve Köy işleri Bakanõ, Sanayi ve Ticaret Bakanõ, Enerji ve Tabii

Kaynaklar Bakanõ, YÖK Başkanõ, Devlet Planlama Teşkilatõ Müsteşarõ, Hazine ve

Dõş Ticaret Müsteşarõ, TÜBİTAK Başkanõ ile bir yardõmcõsõ, TAEK Başkanõ,

Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) Genel Müdürü, Türkiye Odalar ve

Borsalar birliği (TOBB) Başkanõ ve YÖK'ün belirleyeceği, konu ile ilgili gelişmiş bir

üniversitenin seçeceği bir üyeden oluşmaktadõr. Kurulun temel amacõ bilim ve

52 DPT, 2006b, a.g.e., s. 26.

68

teknoloji alanõndaki Ar-Ge politikalarõnõn saptanmasõ, yönlendirilmesi ve

koordinasyonun sağlanmasõdõr53.

• BTYK�nõn yasa ile belirlenen diğer görevleri ise şunlardõr54:

• Özel sektörle ilgili teşvik edici ve düzenleyici tedbirleri saptamak,

• Bilim ve teknoloji sisteminin etkinleştirilmesi ve geliştirilmesi amacõyla yasa

tasarõlarõ ve mevzuat hazõrlamak,

• Araştõrmacõ insan gücü yetiştirilmesi ve etkin bir şekilde kullanõmõ için

gerekli önlemleri saptamak ve uygulanmasõnõ sağlamak,

• Programlama ve yürütme aşamalarõnda sektörler ve kurumlar arasõnda

koordinasyonu sağlamak.

2.2.2. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştõrmalar Kurumu

(TÜBİTAK)

1963 yõlõnda kurulan TÜBİTAK�õn temel görevi; önerdiği ve oluşmasõna

katkõda bulunduğu Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikasõnõn hayata geçirilmesi ve

benimsenmesi için gerek hükümet gerekse toplum düzeyinde üzerinde düşen tüm

görevleri yerine getirmektir. TÜBİTAK; üniversite, kamu ve özel sektör kurum ve

kuruluşlarõnõn yürüttüğü Ar-Ge çalõşmalarõna destek vermekte aynõ zamanda da

kendi bünyesindeki enstitü, araştõrma merkezi ve ilgili birimleri ile bizzat bu

çalõşmalarõ yapmaktadõr. Bilim kültürünün toplumda yaygõnlaşmasõnõ sağlamak ve

araştõrmacõlarõ desteklemek amacõyla burs ve ödül sistemini kullanan TÜBİTAK�õn

53 (Çevrimiçi) http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/10002.html, 5 Temmuz 2006. 54 A.y.

69

en yüksek düzeydeki karar organõ Bilim Kurulu�dur. Bilim Kurulunun temel görevi

kurumun politikalarõnõ, önceliklerini ve ilkelerini belirlemektir55 .

2.2.3. Devlet Planlama Teşkilatõ (DPT)

Ülke kaynaklarõnõn verimli kullanõlmasõ ve hõzlõ kalkõnma hedefine

ulaşõlmasõ amacõyla 1961 yõlõnda kurulan DPT, sayõlan bu amaçlar kapsamõnda

ekonomik, sosyal ve kültürel planlama hizmetlerinin yerine getirilmesinde sorumlu

bir devlet kuruluşudur. Devlet Planlama Teşkilatõ, YPK, P-KKK, DPT

Müsteşarlõğõ�ndan meydana gelmektedir. DPT bilim ve teknoloji politikasõ

konusunda hazõrladõğõ kalkõnma planlarõ ile dâhil olmaktadõr.

Kalkõnma planlarõnda konulan bilimsel ve teknolojik hedeflere ulaşmak için

yõllõk programlar hazõrlayan DPT; bünyesindeki P-KKK ile de bilim ve teknoloji

politikalarõnõn finansmanõ için alõnan kararlarda önemli rol oynamaktadõr. Özellikle

sanayi kuruluşlarõna verilecek Ar-Ge desteği konusunda alõnacak kararlarõn

uygulanmasõ aşamasõnda P-KKK son karar organõ konumuyla belirleyici

olmaktadõr56.

2.2.4. Yüksek Planlama Kurulu (YPK)

Başbakan'õn başkanlõğõnda, Başbakan'õn belirleyeceği bakanlar ile DPT

Müsteşarõ'ndan oluşan YPK�nõn amacõ; ekonomik, sosyal ve kültürel kalkõnmayõ

planlamada ve politika hedeflerinin belirlenmesinde Bakanlar Kurulu'na yardõmcõ

olmaktõr. YPK, tanõmlanan bu görevleri çerçevesinde bilim ve teknoloji

politikalarõnõn saptanmasõnda da söz ve karar sahibidir. Ar-Ge faaliyetlerine yapõlan

yardõmlar için kaynak olarak kullanõlabilen �Geliştirme ve Destekleme Fonu� da

YPK denetimindedir57.

55 TÜBİTAK, �Hakkõmõzda-TÜBİTAK Kimdir?�, (Çevrimiçi) http://www.tubitak.gov.tr/hakkimizda/index.htm, 25 Şubat 2006. 56 DPT, 2006b, a.g.e., s. 27. 57 Göker- Dizdaroğlu, a.g.e., s. 109.

70

2.2.5. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfõ (TTGV)

TTGV 1991 tarihinde Hazine Müsteşarlõğõ aracõlõğõyla Dünya Bankasõ'ndan

sağlanan kaynağõn teknoloji geliştirme faaliyetlerinin desteklenmesi ve sanayi ticari

Ar-Ge bilincinin yükseltilmesi amacõyla kullandõrõlmasõ için kurulmuştur. TTGV�nin

temel görevi, Türkiye�nin teknolojik altyapõsõnõn geliştirilip güçlendirilmesi ve Türk

sanayinin uluslararasõ pazarlardaki rekabet gücünün artmasõna katkõda bulunmak

olarak belirlenmiştir. TTGV, teknoloji geliştirme ve inovasyona yönelik çalõşmalarõ

öncelikli olarak desteklemekte; özellikle de sanayi kuruluşlarõ ve yazõlõm şirketleri

tarafõndan geliştirilen projelere alt yapõ ve finansman konusunda teşvikler

verilmektedir. Bugüne kadar toplam 240 teknoloji geliştirme projesine yaklaşõk 95

milyon USD tutarõndaki destek TTGV tarafõndan sağlamõştõr58.

2.2.6. Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve

Destekleme İdaresi Başkanlõğõ (KOSGEB)

1990 tarihinde çalõşmalarõna başlayan KOSGEB, KOBİ�lerin teknolojik

yeniliklere uyum sağlayarak rekabet güçlerini yükseltmeleri; bu sayede de

ekonomiye olan katkõlarõnõ artõrmayõ temel amaç edinen bir kuruluştur. KOSGEB,

Sanayi ve Ticaret Bakanlõğõ�na bağlõ bir kamu kuruluşudur. KOSGEB aralarõnda

danõşmanlõk, girişimciliğin desteklenmesi, eğitim, işletmelerin bilgilendirilmesi ve

teknoloji geliştirme hizmetlerinin de olduğu birçok çalõşmayõ yürütmektedir. Bunun

dõşõnda 1990�lõ yõllarda ilgili üniversiteler ve KOSGEB arasõnda yapõlan protokoller

gereği kurulan Teknoloji Geliştirme Merkezleri de (TEKMER), Ortadoğu Teknik

Üniversitesi (ODTÜ), İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ), Ankara Üniversitesi,

Yõldõz Teknik Üniversitesi (YTÜ), Boğaziçi Üniversitesi ve Karadeniz Teknik

Üniversitesi�nde (KATÜ) faaliyet göstermektedirler. Bu merkezlerin temel görevleri

ileri teknolojiye yönelik girişimciliğinin ve ÜSİ�nin güçlendirilip desteklenmesi; aynõ

58 Yalçõn-Yalova, a.g.e., s.187.

71

zamanda da teknoloji transferi ve Ar-Ge çalõşmalarõnõn sonuçlarõnõn ekonomik

değere dönüştürülmesi olarak belirlenmiştir59.

2.2.7. Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA)

TÜBA�nõn kuruluş amacõ, Türkiye�de tüm bilim alanlarõnda araştõrmalarõ

ve araştõrmacõlarõ desteklemek, aynõ zamanda da toplumda bilime olan ilginin

oluşmasõnõ sağlamak olarak belirlenmiştir. TÜBA hükümete, bilimsel çalõşma yapan

araştõrmacõlara kolaylõk sağlanmasõ ve destek verilmesi konusunda öneriler sunarken

verdiği ödüllerle de bilimsel çalõşmalarõ desteklemektedir60.

2.3. Türkiye'nin Bilim ve Teknoloji Alt Yapõsõ

2.3.1. Türkiye'nin Bilim ve Teknoloji Göstergeleri

Bilim ve teknoloji alanõndaki gelişmeyi değerlendirmede ve diğer ülkelerle

karşõlaştõrmada kullanõlan en önemli göstergeler, Ar-Ge harcamalarõnõn Gayri Safi

Yurt İçi Hâsõlaya (GSYİH) oranõ, her on bin çalõşan nüfus başõna düşen Ar-Ge

personeli sayõsõ, Bilimsel Atõf Endeksi kapsamõna giren bilimsel dergilerde

yayõnlanan makale sayõlarõ ve verilen patent sayõlarõdõr61. Türkiye�nin bilim ve

teknoloji göstergeleri de bu kapsamda değerlendirilecektir.

2.3.1.1. Temel Ar-Ge Göstergeleri

Günümüzde ekonomilerin bilgiye dayalõ hale gelmesi nedeniyle bilginin

istenilen zamanda, miktarda ve kalitede üretilmesi zorunlu hale gelmiştir. Bu

zorunluluk, iyi işleyen bir Ar-Ge sisteminin kurulmasõnõ da beraberinde getirmiştir62.

59 A.e., s. 188. 60 Taymaz, a.g.e., s. 315. 61 Acun, a.y. 62 A.y.

72

Bir ülkede Ar-Ge�ye ayrõlan payõn artmasõ ile bilginin, rekabetin, istihdamõn ve

büyümenin de eş anlõ olarak politik öncelikler arasõnda girmesi beklenmektedir 63.

Tablo 9: Ar-Ge Harcamalarında Gayri Safi Yurt çi Hâsıla

Kaynak: DİE, � Bilim, Teknoloji ve Bilişim�, Türkiye İstatistik Yõllõğõ, 2004, (Çevrimiçi) http://www.die.gov.tr/yillik/25_Bilim.pdf, 22 Nisan 2006, s. 380.

Ar-Ge harcamalarõ, bilgi birikimini artõrarak, bilginin yeni uygulamalar için

kullanõlmasõnõ sağlamakta böylece ekonomik büyüme için hõzlandõrõcõ bir etki

yaratmaktadõr64. Yukarõdaki tablodan da görülebileceği gibi, Türkiye�de 1998 yõlõnda

Ar- Ge faaliyetlerine GSYİH'dan ayrõlan pay %0,5 iken, 2002 yõlõna gelindiğinde bu

rakam % 0,67 olarak gerçekleşmiştir65. Türkiye ise % 0,67�lik oran ile Ar-Ge

harcamalarõnõn GSYİH içindeki payõ 0,5�in altõnda olan ülkelerin yer aldõğõ düşük

teknoloji ülkeleri sõnõfõna girmektedir66. 1999 ve 2000 yõllarõ arasõnda harcamalarda

belirgin bir artõş gözlenmezken, 2001 yõlõnda, ekonomik kriz yaşanmasõna rağmen,

bu oranõn binde 7,2 olduğu görülmektedir. Gene tablodan da anlaşõlabileceği gibi

2000 yõlõnda kişi başõna düşen Ar-Ge harcamasõ 18,9 USD iken kriz döneminin de

etkisiyle 2001 yõlõnda 15,4 USD düzeyine inmiş; 2002 yõlõnda ise USD 17,4 olarak

gerçekleşmiştir.

63 Ramazan Taş, �AR-GE Yoğunluğu- Rekabet Gücü İlişkisi Açõsõndan Türkiye- AB Karşõlaştõrmalõ Analizi�, (Çevrimiçi) http://maliyesempozyumu.pamukkale.edu.tr/rtas.pdf, 22 Mayõs 2006, s. 1. 64 Taş, a.g.m., s. 3. 65 (Çevrimiçi) http://www.dpt.gov.tr/sektor/sektor.htm, 18 Mart 2006c. 66 Nilüfer Karacasulu, �Türkiye�deki Bilimsel ve Teknolojik Göstergeler�, (Çevrimiçi) http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ekim99/turkiye.htm, 12 Şubat 2006.

73

Türkiye�de bilim ve Ar-Ge geleneğinin olmayõşõ Ar-Ge�nin öneminin ancak

1980�li yõllarõn ikinci yarõsõnda sonra kavranmasõ sonucunu beraberinde getirmiştir.

Daha önce de değinildiği gibi özel sektörün ve başta ODTÜ olmak üzere bazõ

üniversitelerin sõnõrlõ çabalarõna karşõn Ar-Ge alanõnda yeterince gelişme

sağlanamamõştõr67

Türkiye 2002 yõlõ verilerine göre %0.66 Ar-Ge yoğunluğu ile OECD�30

ortalamasõ olan %2.26�õn dörtte biri; AB�15 ortalamasõnõn ise üçte birine

yaklaşmaktadõr. İnovasyonda yetkinleşme konusunda önemli bir gösterge olan özel

sektör Ar-Ge harcamalarõnõn toplam Ar-Ge harcamalarõ içindeki payõ ise %41,3

olarak gerçekleşmiştir. Bu oran AB�25 ortalamasõ olan %55,4�ün gerisinde

bulunmaktadõr68.

Son yõllarda Ar-Ge�nin küreselleşmesi konusu ön plan çõksa da yapõlan

araştõrmalar çok uluslu şirketlerin maliyet yüksekliği ve bilginin kendi ülkelerinde

kalmasõ yönündeki seçimlerinin, birçok gelişmekte olan ülkede Ar-Ge�ye yeterince

yatõrõm yapõlmamasõ sonucunu beraberinde getirdiğini ortaya koymuştur. Türkiye�ye

de bakõldõğõnda ekonominin çoğunluğunu oluşturan KOBİ�lerin başta finansman

problemleri nedeniyle Ar-Ge faaliyetlerinden kaçõndõklarõ görülmektedir.

Türkiye�de, 2002 yõlõnda kişi başõna düşen Ar-Ge harcama miktarõ 43 USD

olarak gerçekleşmiştir. Aynõ rakamõn OECD�30 ülkelerinde 567 USD olduğu

düşünüldüğü zaman harcamalarõn yetersizliği ortaya çõkmaktadõr. Ancak 1998�2002

yõllarõ arasõnda Türkiye�de Ar-Ge yoğunluğu %8 oranõnda artmõştõr. Yüksek büyüme

hõzõnõn bu şekilde sürdürülebilmesi ile Türkiye�nin AB Ar-Ge yoğunluğu

ortalamasõna yaklaşmasõ mümkün gözükmektedir69.

67 Gülten Kazgan, Tanzimat�tan 21. Yüzyõla Türkiye Ekonomisi: Birinci Küreselleşmeden İkinci Küreselleşmeye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayõnlarõ, İstanbul, Mart 2002, s.318. 68 Taş, a.g.m., s. 3 69 A.e., s. 20.

74

Tablo 10: AB�de ve Dünyada Ar-Ge Trendleri

Ar-Ge Yoğunluğu Özel Sektör Ar-Ge Har

Ar-Ge Har/GSYİH (%) Ar-Ge Harcamalarõ /Toplam Ar-Ge Har (%)

1998 2000 2003 2003 (mil Euro) Yõllõk Büyüme Oranõ (1998�2003) 2002

AB-25 1,82 1,88 1,93 186.035,000 4,00 55,40 AB-15 1,86 1,93 1,99 182.488,000 4,30 56,00 Belçika 1,90 2,04 2,33 6.236,000 6,20 64,30

Çek Cum. 1,16 1,23 1,35 1.019,000 6,40 53,70 Danimarka 2,06 2,27 2,6 4.899,000 6,60 51,50 Almanya 2,31 2,49 2,5 53.200,000 2,70 55,50 Estonya 0,58 0,62 0,77 62,000 11,60 29,20

Yunanistan 0,67 . 0,64 841,000 1,70 29,70 İspanya 0,89 0,94 1,11 8.213,000 7,60 43,90 Fransa 2,17 2,18 2,19 34.122,000 2,40 52,10 İrlanda 1,25 1,15 1,12 1.481,000 4,80 67,20 İtalya 1,07 1,07 1,16 14.600,000 3,80

G.Kõbrõs 0,23 0,25 0,33 38,000 11,60 17,40 Latviya 0,41 0,45 0,39 39,000 4,90 21,70

Litvanya 0,55 0,59 0,68 110,000 9,40 27,90 Lüksemburg . 1,71 . 364,000 . 90,70 Macaristan 0,68 0,80 0,97 708,000 11,00 29,70 Hollanda 1,94 1,90 1,89 8.090,000 1,90 51,80

Avusturya 1,78 1,95 2,19 4.902,000 6,00 41,80 Polonya 0,68 0,66 0,59 1.091,000 -1,10 31,00 Portekiz 0,75 . 0,79 1.033,000 2,30 32,50 Slovenya 1,39 1,44 1,53 375,000 5,80 60,00 Slovakya 0,79 0,65 0,57 164,000 -2,70 53,60

Finlandiya 2,88 3,40 3,51 5.007,000 6,90 59,50 İsveç 3,62 3,65 4,27 10.459,000 9,10 71,90 İngiltere 1,81 1,85 1,87 31.116,000 3,50 46,70 İzlanda 2,07 2,75 3,09 280,000 14,50 46,20 Norveç 1,65 1,60 1,89 3.684,000 2,90 51,70 İsviçre . 2,57 . 6.852,000 . 59,20

Bulgaristan 0,57 0,52 0,5 88,000 1,60 24,80 Hõrvatistan . . 1,12 . . 45,70 Romanya 0,49 0,37 0,4 204,000 3,60 41,60 Türkiye 0,50 0,64 0,66 1.280,000 8,00 41,30

Çin 0,70 1,00 1,23 16.452,000 . 57,60 Japonya 2,95 2,99 3,12 131.722,000 2,20 73,90

Amerika 2,59 2,70 2,76 268.552,000 2,70 67,30

Kaynak: Ramazan Taş, �AR-GE Yoğunluğu- Rekabet Gücü İlişkisi Açõsõndan Türkiye- AB Karşõlaştõrmalõ Analizi�, (Çevrimiçi) http://maliyesempozyumu.pamukkale.edu.tr/rtas.pdf, 22 Mayõs 2006 s.16.�daki verilerden derlenmiştir.

Ar-Ge harcamalarõnõn GSYİH içindeki payõnõn 2010 yõlõna kadar %2�ye

yükseltilmesi için toplam 1,412 milyon YTL ek kaynağa ihtiyaç duyulmaktadõr. Bu

75

amaçla da 2005 Yõlõ Bütçesine 446 Milyon YTL ödenek tahsis edilmiştir70. Daha

önce de değinildiği gibi Ar-Ge harcamalarõ için GSYİH�dan ayrõlan payõn 2003

yõlõnda %1,5 olmasõ hedeflenirken, aşağõdaki tablodan da anlaşõlabileceği gibi bu

hedef revize edilmiş ve beklenti 2008 yõlõna taşõnmõştõr.

2.3.1.2. Araştõrmacõ Sayõsõ

İnovasyon kapasitesinin arttõrõlmasõ ve ekonomilerin bilgi yoğun hale

getirilmesi sürecinde araştõrmacõ sayõsõ ve kalitesi de temel bir koşul olarak ortaya

çõkmaktadõr71.

Tablo 11: OECD Ülkelerinde Toplam Araştõrmacõ Sayõsõ

TOPLAM ARAŞTIRMACI SAYISI (2003 TZE) Avustralya 71.613,00 Lüksemburg 1.646,00 Avusturya 24.124,00 Meksika 21.879,00 Belçika 36.167,00 Hollanda 43.539,00 Kanada 112.624,00 Y.Zelanda 13.133,00 Çek Cum. 15.809,00 Norveç 20.989,00 Danimarka 25.546,00 Polonya 58.595,00 Finlandiya 41.724,00 Portekiz 17.725,00 Fransa 196.420,00 Slovakya 9.626,00 Almanya 264.721,00 İspanya 92.523,00 Yunanistan 14.371,00 İsveç 45.995,00 Macaristan 15.180,00 İsviçre 25.808,00 İzlanda 1.859,00 Türkiye 23.995,00 İrlanda 9.386,00 İngiltere 157.662,00 İtalya 71.242,00 Amerika 1.261.227,00 Japonya 675.330,00 AB�25 1.160.305,00 G.Kore 151.254,00 OECD Toplamõ 3.380.903,00

Kaynak: OECD, � Main Science and Technology Indicators 2005\2 �, (Çevrimiçi) http://www.oecd.org/dataoecd/49/45/24236156.pdf, 22 Nisan 2006, s.1.� den uyarlanmõştõr.

Yukarõdaki tablodan da görülebileceği gibi Türkiye�de 2002 verilerine göre

23,995 adet TZE araştõrmacõ bulunmaktadõr. AB�25 ve OECD rakamlarõna

70 TÜBİTAK, �12. BTYK Toplantõsõ�, (Çevrimiçi) http://www.tubitak.gov.tr/anasayfa/BTYK_12_sunum_NY.pdf, 26 Şubat 2006,s. 9. 71 Taş, a.g.m., s. 3.

76

bakõldõğõnda bu sayõnõn düşüklüğü ortaya çõkmaktadõr. AB�25 ülkelerindeki

araştõrmacõ sayõsõ neredeyse Türkiye�nin iki katõdõr. Ar-Ge insan gücünün sektörler

itibariyle dağõlõmõna bakõldõğõnda, TZE cinsinden toplam Ar-Ge personelinin 2001

yõlõnda %60,7�sinin yüksek öğretim kesiminde, %20,2�sinin ticari kesimde,

%19,1�inin kamu kesiminde bulunduğu gözlenmiştir. 2002 yõlõnda ise bu oranlar

yükseköğretim kesimi için %60,6, ticari kesim için %20,4 ve kamu kesimi için

%19,0 olarak gerçekleşmiştir72.

Araştõrmacõ sayõsõnõn ve Ar-Ge personelin diğer ülkelere kõyasla daha

düşük olmasõ ekonominin gerçek bir sanayileşme sürecine henüz girememiş olmasõnõ

göstermektedir. Bunun dõşõnda sanayide teknolojinin lisans ve ithalat yoluyla

sağlandõğõ düşünüldüğünde, ticari kesimde Ar-Ge çalõşmalarõnõn dolayõsõyla da

araştõrmacõ sayõsõnõn kamu kesimine oranla düşüklüğünün diğer bir nedeni de ortaya

çõkmaktadõr. ÜSİ�nin henüz tam anlamõyla kurulamamõş olmasõ da araştõrmacõ

sayõsõnõn dağõlõmõ ve toplam rakamlarõn düşüklüğünü etkileyen en önemli faktörlerin

başõnda gelmektedir. Son yõllarda beyin göçü sonucu yurtdõşõna giden nitelikli insan

gücünün önlenmesi amacõyla başta TÜBİTAK tarafõndan teşvik ve destekler verilse

de bu çalõşmalar ile 1993 yõlõnda belirlenen hedeflere ulaşõlabilmesi zor

görünmektedir.

2.3.1.3. Patent Verileri

Bilim ve teknolojide gelişmişlik düzeyinin belirlenmesinde kullanõlan diğer

bir veri de patent sayõlarõ ile ilgilidir. Patent sayõsõ ve patent başvurularõ bir ülkenin

yaratõcõlõk ve inovasyon konusunda ne durumda olduğunu göstermesi nedeniyle

özellikle son yõllarda önem kazanmõştõr. Ar-Ge sistemini çõktõlarõ hakkõnda patent

sayõsõ da Türkiye için önemli bir veri durumundadõr.

72 (Çevrimiçi) http://www.cyberpark.com.tr/tr/default.asp?id=207, 15 Nisan 2006.

77

Tablo 12: Patent Başvurularõ ve Verilen Patentlerin Yõllara Göre Değişimi (1981�2006)

PATENT BAŞVURULARI ve VERİLEN PATENTLERİN YILLARA GÖRE DEĞİŞİMİ

YIL TOPLAM

BAŞVURUVERİLEN PATENT

1981 525

ARTIŞ ORANI

280

ARTIŞ ORANI

1982 511 -2,74% 346 19,08% 1983 511 0,00% 300 -15,33% 1984 600 14,83% 410 26,83% 1985 593 -1,18% 385 -6,49% 1986 726 18,32% 283 -36,04% 1987 898 19,15% 320 11,56% 1988 900 0,22% 372 13,98% 1989 1.048 14,12% 481 22,66% 1990 1.246 15,89% 486 1,03% 1991 1.209 -3,06% 692 29,77% 1992 1.252 3,43% 675 -2,52% 1993 1.239 -1,05% 792 14,77% 1994 1.392 10,99% 1.192 33,56% 1995 1.692 17,73% 763 -56,23% 1996 905 -86,96% 601 -26,96% 1997 1.539 41,20% 458 -31,22% 1998 2.494 38,29% 796 42,46% 1999 3.028 17,64% 1.142 30,30% 2000 3.444 12,08% 1.152 0,87% 2001 3.219 -6,99% 2.136 46,07% 2002 1.879 -71,31% 1.797 -18,86% 2003 1.162 -61,70% 1.189 -51,14% 2004 2.239 48,10% 1.959 39,31% 2005 3.498 35,99% 2.773 29,35%

2006* 1.854 -88,67% 804 -244,90%

Kaynak: TPE, � Yõllara Göre Patent Dağõlõmõ�, (Çevrimiçi) http://www.tpe.gov.tr/dosyalar/istatistik/patent/Patentyil.xls, 18 Nisan 2006.

Türkiye�de 2002 yõlõnda toplam 585 adet ürün için patent başvurusunda

bulunulmuş; bunlardan ise 529 tanesi patent almaya hak kazanmõştõr.2005 yõlõna

gelindiğinde ise patent başvurularõ ve verilen patent sayõlarõnda önemli bir artõş göze

çarpmaktadõr. Bir önceki yõla göre bu artõşlar sõrasõyla %144,20 ve %140,90 olarak

gerçekleşmiştir.

Günümüzde dünya çapõnda dört milyon adet patent aktif koruma altõndadõr.

Her yõl yaklaşõk 700,000 buluş içinse ek patent başvurusu yapõlmaktadõr. ABD�de

2001 yõlõ verilerine göre patent almaya hak kazanan 160.030 başvurunun % 47�si

78

yabancõ ülkelere aittir. Türkiye�ye bakõldõğõnda, aynõ yõl yapõlan 2,668 patent

başvurusunun % 91�inin yabancõlara aittir. Bu durumda dünya sõralamasõ

yapõldõğõnda Türkiye�yi 72 başvuruyla 33. sõraya taşõmaktadõr.

Türkiye�de patent korumasõ alan ülkeler aşağõdaki tabloda verilmiştir. Bu

tabloya göre 1999�2005 yõllarõ arasõnda toplam 3,996 patent başvurusu ABD,

Türkiye�de en çok patent korumasõ alan ülke konumundadõr. ABD�yi 3,457 adet

başvuru ile Almanya izlemektedir. Tabloda yer alan ülkeler incelendiğinde, ABD ve

Japonya dõşõndaki Türkiye�de patent alan ilk on içerisinde AB veya Avrupa ülkeleri

olduğu görülmektedir. Bu durumun oluşmasõnda en önemli etkenlerden biri de bu

ülkeler ile karşõlõklõ ticari bağlantõlarõn güçlü olmasõ ve ülke içinde alõnan patentler

ile pazar payõnõn arttõrõlmasõ isteği olduğu düşünülebilir73.

73 (Çevrimiçi) http://www.turkpatent.gov.tr/tpe/index.jsp?sayfa=141, 21 Mayõs 2006.

79

Tablo 13: Patent ve Faydalõ Model Başvurularõnõn Ülkelere Göre Dağõlõmõ

Kaynak: TPE, �Yõllara Göre Faydalõ Model Dağõlõmõ�, (Çevrimiçi) http://www.tpe.gov.tr/dosyalar/istatistik/patent/PFMBasvuruUlke.pdf, 18 Nisan 2006, s.1.

Günümüzün artan rekabet ortamõnda firmalar ve ülkeler, ürettikleri ürünün

daha fazla tercih edilmesini sağlamak amacõyla patent ve marka konularõnda daha da

önem vermeye başlamõşlardõr. Türkiye�de de 1995 yõlõnda kabul edilen Patent yasasõ

ile bilimsel ve teknolojik çalõşmalarõn çõktõlarõ güvence altõna alõnmaya

çalõşõlmaktadõr. Buluşlarõn patent ile korunmasõnõn bir diğer nedeni de Ar-Ge

sonuçlarõnõn açõklanarak, teknik bilginin yaygõnlaştõrõlmasõ isteğinden

kaynaklanmaktõr. Türkiye�de patent sayõsõnõn az olmasõnõn nedenleri olarak ise, başta

Ar-Ge faaliyetlerine yeterince önem verilmemesi; patent haklarõ konusunda

kamuoyunun yeterince bilgi sahibi olmamasõ; yeni buluşlar yapõlsa bile patent

başvurusunda bulunulmamasõ; patent sisteminin ve yasal düzenlemelerin henüz

yeterince fonksiyonel olmamasõ ve bu nedenle mülkiyet hakkõ ihlallerinin buluş

80

sahiplerinin patent başvurusu yapma isteklerini azaltmasõ şeklinde

sõralanabilmektedir74.

Türkiye yukarõda da özetlenen sorunlarõn çözümü ve patent aktivitesinin

artmasõ amacõyla 2000 yõlõnda Avrupa Patent Sözleşmesi�ne katõlmõştõr. Hem

yukarõda değinilen sorunlarõn çözümünde hem de yabancõ sermayenin Türkiye�ye

gelişinin önünü açmasõ bakõmõndan Avrupa Patent Sözleşmesi�nden önemli katkõlar

beklenmektedir 75.

2.3.1.4. Bilimsel Yayõnlarõn Sayõsõ

Ülkelerin bilim ve teknoloji alanõndaki gelişmesini ölçmede GSMH�den

Ar-Ge faaliyetlerine ayrõlan pay, bilimsel araştõrmalara katõlan insan sayõsõ, araştõrma

geliştirmeye ayrõlan ödenekler, verilen patent sayõlarõ gibi uluslararasõ kabul gören

belli başlõ karşõlaştõrma kriterleri kullanõlmaktadõr. Son yõllarda ülkelerin bilim

alanõnda dünyadaki yerinin belirlenmesinde, ülkelerin ya da üniversitelerin bilimsel

niteliklerinin karşõlaştõrõlmasõnda ve bilim adamlarõnõn akademik performanslarõnõn

değerlendirilmesinde �uluslararasõ yayõn etkinliklerini� ön plana çõkaran şu üç kõstas

genel kabul görmektedir76:

• Uluslararasõ bilimsel dergilerde yayõnlanan yayõn sayõsõ,

• Yayõnlarõn bilim endekslerince taranan bilimsel dergilerde yayõnlanmasõ,

• Yayõnlara yapõlan atõflarõn sayõlarõ.

Bilimsel ve teknolojik faaliyetlerin değerlendirilmesinde Ar-Ge harcamalarõ

ve Ar-Ge personeli sayõsõ sistem girdileri olarak nitelendirilirken; patent sayõsõ ve

bilimsel atõf endeksleri kapsamõndaki makale sayõsõ da sistem çõktõlarõ olarak

74 A.y. 75 A.y. 76 Mehmet Zeki Ak-Ahmet Gülmez, �Atõf Endekslerine Göre Türkiye�nin Bilimsel Yayõn Performansõnõn Analizi:1983�2003�, (Çevrimiçi) http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/12-04.pdf, 22 Mayõs 2006, s. 527.

81

değerlendirmeye tabi tutulmaktadõr77. Bir ülkenin bilimsel atõf endekslerinde

yayõnladõğõ makale sayõsõnõn yüksek olmasõ bilimsel çalõşmalarõn da boyutlarõ

hakkõnda bilgi vermektedir. Bu amaçla uluslararasõ değerlendirmelerde temel alõnan

veriler Science Citation Index (SCI -Fen Bilimleri Atõf Endeksi) de yer alan

dergilerde çõkan makalelerin dikkate alõnmasõ ile elde edilmektedir78.

1986 yõlõnda Türk bilim adamlarõ SCI� da 520 makale ile yer almõşlardõr.

Bu makale sayõsõ ile 72 ülke arasõnda 43. olan Türkiye, 1992 verilerine göre ise

yayõnlanan 1,354 makale ile 36.�lõğa yükselmiştir.1998 yõlõnda 27. sõraya kadar

yükselen Türkiye; 2002 yõlõna gelindiğinde ise yayõnladõğõ 9,303 makale ile 22.

sõraya çõkmõştõr. Bu aşama pek çok kaynak tarafõndan gerçek bir başarõ olarak

nitelendirilmektedir. 2002 yõlõndaki bu sõçrama aynõ yõl verilerine göre Dünya

genelinde sadece Çin tarafõndan gerçekleştirilebilmiştir 79. Bu verilere göre Türkiye

1993 yõlõnda öngörülen dünya sõralamasõnda 30. olma hedefini daha da iyi bir

noktaya taşõmõştõr. Bu hedefe ulaşõlmasõnda 1993 yõlõnda yürürlüğe giren TÜBİTAK

Uluslararasõ Bilimsel Yayõnlarõ Teşvik Programõ�nõn önemli katkõsõ olmuştur80.

Ancak yayõnlanan bu çalõşmalarõn bilimsel değerleri ve inovasyon

hedeflerine ulaşõlabilmesi açõsõndan ne denli yararlõ olduğu da tartõşõlmaktadõr81.

77 (Çevrimiçi) http://www.sinanoglu.net/fikir_meydani/showthread.php?t=1778, 3 Haziran 2006. 78 Karacasulu, a.y. 79 Çiğdem Kağõtçõbaşõ, �Science On The Rise In Turkey�, (Çevrimiçi) http://www.ictp.trieste.it/~twas/pdf/NL15_2_PDF/06-Turkey_24-27_low.pdf, 24 Nisan 2006, pp. 24-25. 80 TÜBİTAK, �2004 Türkiye İktisat Kongresi Bilim ve Teknoloji Politikalarõ Çalõşma Grubu Raporu:Ek I �, (Çevrimiçi) http://vizyon2023.tubitak.gov.tr/haberler/dpt/Ek1.pdf, 17 Haziran 2006, s.6. 81 A.e., s. 7.

82

Tablo 14: 1980�2002 Döneminde Dünyada ve Türkiye�de Bilimsel Yayõnlar

Kaynak: Mehmet Zeki Ak-Ahmet Gülmez, � Atõf Endekslerine Göre Türkiye�nin Bilimsel Yayõn Performansõnõn Analizi:1983�2003�, (Çevrimiçi) http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/12�04.pdf, 22 Mayõs 2006, s. 533�deki veriler; 2002 yõlõna kadarki dönem için kullanõlmõştõr.

Türkiye�nin bilimsel yayõn sayõsõnõn hõzla artmõş olmasõnõn temel nedeninin

akademik yayõn kriterleri temelinde atama ve yükseltmeler için normlar

oluşturulmasõndan kaynaklandõğõnõ öne sürülmektedir. Türkiye�de son on yõlda

üniversitelerde ortaya çõkan �kalite� anlayõşõ çerçevesinde öğretim elemanlarõnõn

atama ve yükseltme kõstaslarõnõ yeniden düzenleme çabasõ içine girmişlerdir. Bu

düzenlemeler sonucunda akademik yükselmelerde ve performans

değerlendirmelerinde temel kõstas olarak yurtdõşõnda yapõlan yayõnlara ağõrlõk verme

yolunu birçok üniversite benimsemiştir82.

82 Ak-Gülmez, a.g.e., s.529.

83

Tablo 15: 1980�2002 Döneminde Türkiye Adresli Yayõnlarõn Aldõklarõ Atõf Sayõlarõ

Kaynak: Mehmet Zeki Ak-Ahmet Gülmez, �Atõf Endekslerine Göre Türkiye�nin Bilimsel Yayõn Performansõnõn Analizi:1983�2003�, (Çevrimiçi) http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/12�04.pdf, 22 Mayõs 2006, s. 534�deki veriler 2002 yõlõna kadarki dönem için kullanõlmõştõr.

84

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TÜRKİYE�NİN ULUSAL İNOVASYON SİSTEMİ

3.1. Ulusal İnovasyon Sisteminin Alt Yapõsõ

Bir ülkede inovasyonun ve teknolojik değişimin yönünü ve hõzõnõ etkileyen

pazar ve pazar dõşõ kurumlar, o ülkenin ULİS�ini oluşturmaktadõrlar. ULİS birçok

kurumun oluşturduğu karmaşõk bir yapõ olduğundan, ekonominin inovasyon

performansõ da ULİS�i oluşturan öğelerin bireysel performanslarõnõn yanõ sõra, sistem

içinde karşõlõklõ etkileşimlerine de dayanmaktadõr1.

3.1.1. Ulusal İnovasyon Sistemini Oluşturan Temel

Kurumlar

Günümüzde bilim ve teknoloji politikalarõ, artan rekabet koşullarõ ve

toplumsal önceliklerdeki değişimle bağlantõlõ olarak inovasyon politikalarõ

kapsamõnda ele alõnmaya başlanmõştõr. ULİS�in oluşturulmasõ ise, inovasyonda

yetkinleşme amacõnõ güden ülkelerin temel hedefi olarak politika tasarõmlarõnda

yerini almõştõr. Bilindiği gibi ULİS, içinde devlet kurumlarõ, özel sektör kurumlarõ ve

sivil toplum örgütleriyle birlikte destek ve köprü kurumlarõ barõndõran karmaşõk bir

yapõya sahiptir. ULİS�in kesin bir tanõmõnõn yapõlamamasõ nedeniyle ULİS içinde yer

alacak mekanizmalar için de keskin sõnõrlamalar bulunmamaktadõr. Ancak genel

olarak ULİS�İ oluşturan kurum ve kurumlar beş grupta toplanmaktadõr2 :

1 Metin Durgut-Müfit Akyos, �Bölgesel İnovasyon Sistemleri ve Teknoloji Öngörüsü�, (Çevrimiçi) http://www.inovasyon.org/getfile.asp?file=odtuecon.ppt, 10 Ekim 2005, s.3. 2 Taymaz, a.g.e., ss.26�27.

85

• ULİS�in kurulmasõ ve verimli çalõşabilmesinin sağlanmasõ amacõyla politika

geliştiren kurumlar,

• Kamu kesiminde veya özel sektörde kâr amacõ gütmeden çalõşmalarda

bulunan araştõrma kurumlarõ; temelini üniversitelerin oluşturduğu bilim

sistemi,

• Yeni teknolojilerin yaygõnlaştõrõlmasõ, eğitim ve laboratuar destek

hizmetlerinin verilmesi, standartlarõn belirlenmesi vb. faaliyetleri

gerçekleştiren destek ve köprü kurumlar,

• Ar-Ge başta olmak üzere inovasyon ile ilgili faaliyetlerinin finansmanõnõ

sağlayan kurumlar,

• ULİS�in etkinliğini, sistem içinde yer alan öğelerin çalõşmalarõnõ; sistemin

etkinliğini değerlendiren resmi kurumlar ve sivil toplum örgütleri.

Şekil 1: Türkiye�de Ulusal İnovasyon Sistemi

Kaynak: TÜSİAD, Ulusal İnovasyon Sistemi: Kavramsal Çerçeve, Türkiye İncelemesi ve Ülke Örnekleri, TÜSİAD Yayõnlarõ, İstanbul, Ekim 2003, s. 75.

Türkiye için ULİS değerlendirilirken de yukarõdaki gruplamadan

yararlanõlacaktõr.

86

3.1.1.1. Devlet Kurumlarõ

Bilim, teknoloji ve inovasyon politikalarõnõn oluşturulma ve uygulama

sürecinde devlet kurumlarõ sahip olduklarõ yasama ve yürütme gücü nedeniyle diğer

kurumlardan ve örgütlerden daha önemli ve özel bir konuma sahiptirler. ULİS;

devlet, özel sektör kurumlarõ, eğitim kurumlarõ, sivil toplum örgütleri gibi birçok

öğenin bir araya gelmesiyle oluşan bir sistem olduğundan; bu sistemin sağlam

temeller üzerinde kurulup, sağlõklõ bir şekilde işleyebilmesi için devletin uyguladõğõ

politikalar ve ortaya koyduğu kanunlar ile sistemi yönlendirmesi gerekmektedir. Bu

nedenle inovasyon için uygun koşullarõn yaratõlmasõ ve sistemin

yönlendirilmesindeki rolü nedeniyle devlet özellikle gelişmekte olan ülkelerde

ULİS�in kilit noktasõndadõr.

Şekil 2: ULİS İçerisinde Hükümetin Rolü

Kaynak: Cemil Arõkan, � Ulusal İnovasyon Sistemi�, (Çevrimiçi) traccess.tubitak.gov.tr/news/sunumlar/sun_2005/12_13_05_2005/CemilArikansunum.pdf, 10 Ekim 2005, s.37.

Bilim ve teknoloji politikalarõnõn oluşturulmasõ ve yürütülmesinde sorumlu

kurumlar ULİS içerisinde de aynõ şekilde görev yapmaktadõrlar. ULİS çok yönlü bir

sistem olduğundan, bu sistem içinde yer alan kurumlarõn da sayõsõ temsil edilen

kesimlerin sayõsõ ile bağlantõlõ olarak artõş göstermektedir.

87

ULİS içerisinde, bilim ve teknoloji politikalarõnõn oluşturulmasõnda birinci

dereceden sorumlu kurum gene BTYK�dõr. TÜBİTAK ise hem kanunda belirlenmiş

görevini sürdürmekte, hem de ULİS içinde çeşitli projelerin ortaya konup

yürütülmesinde görev almaktadõr. TÜBİTAK�õn önerisi ve öncülüğünde TÜBİTAK-

TİDEB (Teknoloji İzleme Değerlendirme Başkanlõğõ) ve TTGV tarafõndan Ar-Ge

bağõşlarõ ve kredileri yoluyla Ar-Ge faaliyetlerine destek olunmaktadõr3. TTGV�nin

kanun ile belirlenmiş temel görevi teknoloji geliştirme ve inovasyona yönelik

çalõşmalarõn öncelikle desteklenmesi olduğundan, bu kapsamda bugüne kadar toplam

240 teknoloji geliştirme projesine yaklaşõk 95 milyon USD tutarõnda destek

sağlamõştõr4.

ULİS içerisinde yer alan diğer önemli kurumlar ise, bilim ve teknoloji

politikalarõnõn yürütülmesinde birinci dereceden sorumlu kurumlar arasõnda yer alan

TÜBA; bunun yanõ sõra ULİS�in eğitim katmanõnõn yönlendirilmesinde temel

sorumluluk sahibi olan YÖK ve Üniversitelerarasõ Kurul (ÜK) olarak

adlandõrõlabilir. TÜBA, bilim ve teknoloji politikalarõ oluşturma sürecindeki rolü;

YÖK ve ÜK ise üniversitelerin çalõşmalarõnõ düzenleyici rolleri bakõmõndan ön plana

çõkmaktadõrlar. YPK ve DPT gene BYKP ve Yõllõk Programlarõn hazõrlanmasõ ve

yürütülmesindeki rolleri nedeniyle ULİS�e dâhil olmaktadõrlar. Harcama kararlarõnda

etkisi olan Maliye Bakanlõğõ; başta Sanayi ve Ticaret Bakanlõğõ olmak üzere pek çok

bakanlõk, HM, DTM, SSM, P-KKK ve Sermaye Piyasasõ Kurulu (SPK)� da klasik

görevlerinin yanõ sõra özellikle KOBİ�lere ve diğer firmalara ve girişimcilere yönelik

finansman destek programlarõ, risk sermayesi ve benzeri politika uygulama

araçlarõnõn belirlenmesindeki görevlerini ULİS içerisinde de aynõ şekilde

sürdürmektedirler5.

3 Yalçõn-Yalova, a.g.e., s. 187. 4 TTGV, �Ulusal İnovasyon Sistemi�, (Çevrimiçi) http://www.ttgv.org.tr/page.php?id=61, 5 Ağustos 2006. 5 A.y.

88

3.1.1.2. Ar-Ge ve Eğitim Kurumlarõ

Yeni teknolojilerin üretimi ve mevcut teknolojilerin yayõlmasõ; firmalarõn,

üniversitelerin ve araştõrma kurumlarõnõn oluşturduğu bir sistem içerisinde mümkün

olabilmektedir. Bu nedenle Ar-Ge ve eğitim faaliyetlerinin ULİS içerisinde belirli

kurumlarca desteklenmesi, hayata geçirilmesi ve organize edilmesi kritik bir öneme

sahiptir 6.

ULİS içerisinde yer alan eğitim ve Ar-Ge kurumlarõ sistemin temelini

oluşturmaktadõr. İnovasyon faaliyetleri diğer üretim faaliyetlerinden farklõ bir yapõya

sahiptir. İnovasyon sürecinde belirleyici etmen yeni fikirler ve girişimciler

olduğundan, bu süreçte Ar-Ge faaliyetleri ve kalifiye elemanlar ön plana

çõkmaktadõrlar. Mühendis, araştõrmacõ ve uzmanlar olarak adlandõrõlabilecek bu

kalifiye elemanlarõn sahip olduğu zihinsel sermayenin ortaya çõkarõlmasõ ve amacõna

uygun bir şekilde kullanõlmasõ, öncelikle toplumda bu sermayenin yaratõlmasõna

bağlõdõr. Eğitim kurumlarõ da bu noktada devreye girmektedirler.

Sanayi toplumundaki yüksek hacim ekonomisi, kitlesel üretim ve üretici

topluluğu, bilgi toplumunda yerini yüksek değer ekonomisi, esnek üretim ve öğrenen

toplum öğelerine bõrakmõştõr. Bilgi toplumunda bilginin temel üretim faktörü olmasõ

insan yeteneklerinin ön plana çõkmasõna neden olmaktadõr. Yeteneklerin

geliştirilmesi ise yaşam boyu eğitim ve öğrenen bir toplum olmakla mümkün

olmaktadõr. Gelişmiş toplumlarda bilginin %80�i okul dõşõnda edinilmekte ve

üniversite eğitimi sonucu elde edilen bilginin yarõ ömrü ise iki sene olmaktadõr. Bu

kapsamda, bireylerin elde ettikleri bilgiyi güncel tutabilecekleri ve elde ettikleri

bilgiyi inovasyon sürecinde kullanabilmelerini sağlayacak temel eğitim ve yaşam

boyu eğitim kurumlarõ ULİS�in temelini oluşturmaktadõr7.

6 Alkan Soyak, �Bir Teknoloji Politika(sõz)lõğõ Belgesi: Ar-Ge Yardõmõna İlişkin Kararlar�, Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi, Sayõ: 547, 13 Ekim 1997, (Çevrimiçi) http://mimoza.marmara.edu.tr/~asoyak/teknolojipolitikasi(cumhuriyet-dergi).pdf, 11 Aralõk 2005, s.1. 7 Kaymakçalan, a.g.e., s.7�8.

89

Şekil 3: ULİS�i Oluşturan Ar-Ge Eğitim ve Kurumlarõ

Kaynak: Cemil Arõkan, �Ulusal İnovasyon Sistemi�, (Çevrimiçi) traccess.tubitak.gov.tr/news/sunumlar/sun_2005/12_13_05_2005/CemilArikansunum.pdf, 10 Ekim 2005, s.7.

ULİS içerisinde bilim ve teknoloji sistemiyle üretim sistemi arasõndaki

ilişkilerin kurulmasõ, bilimsel ve teknolojik araştõrma çõktõlarõnõn yeni ürün ve

süreçlere dönüşme aşamasõnda kilit bir role sahip olmaktadõr. Türkiye�de bu konu

daha çok ÜSİ çerçevesinde ele alõnmaktadõr. Pek çok şirket Ar-Ge konusunda

yatõrõm yaparken bu sürecin getirdiği belirsizlikler nedeniyle istekli davranmamakta

ya da Ar-Ge konusunda yeterli yatõrõm yapmaya yetecek finansman kaynağõna

ulaşamamaktadõr. Bu nedenle firmalar tarafõndan yapõlan Ar-Ge çalõşmalarõ

sõnõrlanmaktadõr. Firmalarõn varlõk amaçlarõ kâr elde etmek olduğundan, çoğu firma

toplumsal getirinin özel getirinin üzerine çõktõğõ Ar-Ge çalõşmalarõna kaynak ayõrmak

istememektedir. Bu noktada kamu araştõrma kurumlarõ ve üniversiteler devreye

girmekte, hem temel araştõrmalar hem de inovasyona yönelik Ar-Ge faaliyetleri

gerçekleştirilmektedir8.

ÜSİ�nin gelişmesi ULİS�in temel hedeflerinden biri olan bilim ve teknoloji

sistemi ile üretim arasõnda bütünlüğün sağlanmasõ amacõnõn da gerçekleşmesine de

katkõda bulunmasõ bakõmõndan önem kazanmaktadõr. Bir ülkede bilim ve teknoloji

sisteminin üretim sistemi ile bütünleştirilemediği durumlarda, yeni bilgilerin ve

araştõrmacõlarõn potansiyellerinden tam anlamõyla yararlanõlmamakta ve çalõşmalar

sonucu ortaya konan yeni teknik bilgi eşanlõ olarak üretim aşamasõna

8 TÜSİAD, 2003, a.g.e., s.50.

90

yansõtõlamamaktadõr. Örneğin SSCB�de, bilim, teknoloji ile üretim sisteminin tam

anlamõyla bütünleşmemiş olmasõ ekonomik çöküşün en önemli etkenlerinden biri

olarak gösterilmektedir. Bu nedenle de ULİS içerisinde ÜSİ�yi geliştirecek

mekanizmalar ön plana çõkmaktadõr. ÜSİ�yi geliştirme çabalarõnõn en somut örneği

1996 yõlõna TÜBİTAK tarafõndan yürürlüğe konulan Üniversite-Sanayi Ortak

Araştõrma Merkezleri�nin Kurulmasõnõ teşvike yönelik destekleme programõdõr

(ÜSAMP). ÜSAMP�õn temel amacõ ÜSİ�ye tam anlamõyla işlerlik kazandõrõlmasõ,

sanayinin gelişmesi için temel ve uygulamalõ araştõrmalarõn yapõlmasõ bunun yanõ

sõra da teknolojik yaratõcõlõğõn artõrõlmasõ olarak özetlenebilir. TÜBİTAK-TİDEB

eliyle yürütülen bu programda, merkezlerin finansmanõ TÜBİTAK ve sanayiciler

tarafõndan karşõlanmaktadõr9.

3.1.1.3. Aracõ Kurumlar

ULİS içerisinde yer alan aracõ kurumlarõn temel görevi, devlet ve özel

sektör arasõnda köprü oluşturmak; girişimciliğin geliştirilmesi ve desteklenmesi

konusunda çalõşmalarda bulunmak ve firmalara inovasyon konusunda kõlavuzluk

etmek olarak özetlenebilir. Aracõ kurumlarõn bir diğer görevi de ÜSİ�nin

geliştirilmesine katkõda bulunmaktõr.

Aracõ kurumlar içinde inovasyon faaliyetlerinin geliştirilmesi aşamasõnda

temel işlev sağlayan kurumlar TEKMER�ler, Teknoparklar ve Kuluçkalõklardõr

(İnkübatörler). Günümüzde pek çok ülke ULİS içerisinde bu üç oluşuma özel önem

vermektedir. Kuluçkalõklarõn; Teknoparklarõn ve TEKMER�lerin ortak görevi; özel

sektörün veya bireylerin girişimcilik potansiyeli ile üniversitelerin veya kamu

araştõrma kurumlarõnõn araştõrma potansiyellerini buluşturmaktõr. Bu mekanizmalar

aracõlõğõyla bilgi ve deneyimlerin karşõlõklõ olarak yayõlmasõ amaçlanmaktadõr10.

TEKMER�ler KOSGEB dõşõnda, üniversiteler, dernekler ve odalar tarafõndan da

desteklenmektedir. Devlet kurumlarõ dõşõnda özel sektör tarafõndan kurulan ve

9 (Çevrimiçi) http://www.tubitak-odagem.org.tr/wwwroot/index_files/Page2382.htm, 2 Haziran 2006. 10 KOBİTEK, �Teknoloji Geliştirme Merkezleri (TEKMER�ler)� , (Çevrimiçi) http://www.kobitek.com/makale.php?id=38, 9 Ağustos 2006.

91

faaliyetlerde bulunan 3 adet Kuluçkalõk bulunmaktadõr. Ericsson, Koç Holding ve

Siemens söz konusu Kuluçkalõklarõ kuran şirketlerdir.

ULİS içinde, TÜBİTAK�a bağlõ olarak çalõşmalarõn sürdüren MAM, ileri

teknoloji alanõnda faaliyet gösteren firmalara yönelik Ar-Ge, Teknopark ve

Kuluçkalõk hizmeti veren en büyük ve en aktif araştõrma kurumu olmasõ nedeniyle bu

konuda öncülük etmektedir11.

Kültürel farklõlõklar ve karşõlõklõ güven eksikliği nedeniyle özel sektör ve

araştõrma kurumlarõ arasõndaki işbirliğinin zayõf olmasõ nedeniyle son yõllarda bu

işbirliğinin geliştirilmesi amacõyla çalõşmalara başlanmõştõr. Ortak araştõrma

merkezlerinin kurulmasõ ve Ar-Ge ve inovasyona finansal destek veren kurumlarõn

çalõşmalarõna başlamasõ ile inovasyon kültürünün yaygõnlaştõrõlmasõ konusunda

önemli adõmlar atõlmõştõr. Özel sektör kurumlarõ ve sivil toplum örgütleri son yõllarda

kamu kurumlarõ, özel sektör ve üniversiteler arasõnda bağlantõlarõn güçlenmesi

amacõyla çalõşmalarõnõ artõrmõşlardõr. TOBB, bu konuda pek çok çalõşmaya öncülük

etmektedir12. TOBB dõşõnda İktisadi Kalkõnma Vakfõ (İKV), Türkiye Bilişim Vakfõ

(TBV), Ekonomik Gelişme Vakfõ ( EGEV), az önce değinilen konularõn yanõ sõra

teknoloji, ticaret ve finansman alanlarõnda ULİS içerisinde oluşturulmaya çalõşõlan

projelerde görev almaktadõrlar13.

3.1.1.4. Finansman Desteği Sağlayan Kurumlar

Daha önceki açõklamalardan anlaşõlabileceği gibi, inovasyon ve teknoloji

geliştirme süreci belirsiz ve risklere açõk bir süreç olduğundan; pek çok ülke

uyguladõğõ teşvik politikalarõ ve vergi düzenlemeleri ile firmalara destek

vermektedir. Ancak firmalar bu yolla elde ettikleri destek de dâhil olmak üzere

toplam Ar-Ge kaynaklarõnõn %80�90 kadarõnõ, sadece, kõsa vadeli, ürün geliştirme

11 (Çevrimiçi) http://www.mam.gov.tr/index.htm, 31 Mayõs 2006. 12 Şirin Elçi, �Annual Innovation Policy Trends and Appraisal Report: Turkey 2004-2005�, (Çevrimiçi) http://trendchart.cordis.lu/reports/documents/Country_Report_Turkey_2005.pdf, 24 Nisan 2006c, pp. 3�4. 13 A.e., s. 38.

92

veya mevcut üretim yöntemlerini iyileştirmek amacõyla kullanmaktadõrlar14. Bu

noktada inovasyon faaliyetleri için finansman desteği veren kurumlar devreye

girmektedir.

ULİS içerisinde TÜBİTAK�a bağlõ olarak, inovasyon faaliyetlerinde destek

sağlayan üç ana kurum vardõr. Bu kurumlar TİDEB, KOSGEB ve TTGV�dir. TİDEB

firmalara ve bireylere Ar-Ge yardõmõ, Ar-Ge yatõrõm teşviki ve vergi ertelemeleri

konusunda 1995 yõlõndan beri yardõmcõ olmaktadõr. KOSGEB ise KOBİ�lerin Ar-Ge

faaliyetleri için geri ödemeli ve geri ödemesiz destekler vermektedir. TİDEB; alõnan

kurul kararõ gereğince 21 Ocak 2006 tarihinden itibaren faaliyetlerine Teknoloji ve

Yenilik Destek Programlarõ Başkanlõğõ ( TEYDEB) olarak devam etmektedir15.Bu

kurumlar dõşõnda TÜBİTAK ve DPT de gene üniversiteler ve araştõrma

merkezlerindeki çalõşmalara finansal destek vermeği sürdürmektedir. İnovasyon

faaliyetlerine finansal destek sağlamalarõnõn dõşõnda bu kurumlarõn diğer bir görevi

de, aracõ kurumlarda olduğu gibi, ÜSİ�yi desteklemek ve özel sektörü inovasyon

faaliyetlerine yönlendirmektir.

Şekil 4: Türkiye�nin Ulusal İnovasyon Sisteminde Firmalara Yönelik Finansman

Destek Kurum ve Mekanizmalar

Kaynak: TÜSİAD, Ulusal İnovasyon Sistemi: Kavramsal Çerçeve, Türkiye İncelemesi ve Ülke Örnekleri, TÜSİAD Yayõnlarõ, İstanbul, Ekim 2003, s.95.

14 Göker, 2000, a.g.e., s.6. 15 (Çevrimiçi) http://www.tideb.tubitak.gov.tr/, 9 Ağustos 2006.

93

İleri teknoloji alanõnda faaliyet gösteren, gelişme potansiyeline sahip ancak

kaynak bulma konusunda sorunlarõ olan şirketlere uzun vadeli sermaye yatõrõmõ

yapan Risk Sermayesi Yatõrõm Ortaklõklarõ (RSYO) ve Risk Sermayesi Yönetim

Şirketleri (RSYŞ), son yõllarda pek çok ülkede inovasyon faaliyetlerinin

desteklenmesi konusunda en önemli finansman kaynaklarõndan birini

oluşturmuşlardõr. RSYO ve diğer inovasyona yönelik finansal destek mekanizmalarõ

Türkiye�de henüz gelişmemiştir16. Sadece 8 şirket çok küçük çaplõ yatõrõmlarõ ile bu

konuda faaliyet göstermektedirler. Bunlara ek olarak inovasyona yönelik �Start-Up�

(Girişim) destekleri de Türkiye�de henüz yeterli seviyeye gelmemiştir. ULİS içinde,

Halk bank, Türkiye İhracat Kredi Bankasõ (Eximbank), Türkiye Sõnaî Kalkõnma

Bankasõ (TSKB) verdikleri kredilerle, KOBİ�lere ve girişimcilere destek sağlamakta;

SPK ise risk sermayesi konusunda kanunlarõn uygulanmasõ ve çeşitli düzenlemelerin

yapõlmasõnda sorumlu kurum olarak karşõmõza çõkmaktadõr17.

Türkiye�de mevcut sermaye piyasasõnda hem finansman araçlarõnõn azlõğõ

hem de içinde bulunulan ekonomik koşullarõn yarattõğõ belirsizlikler nedeniyle

girişimcilerin kredi sağlama konusunda büyük sorunlar yaşadõğõ göz önünde

bulundurulduğunda, fon fazlasõ olan yatõrõmcõlarõ ve yaratõcõ fikir sahibi girişimcileri

bir araya getiren kurumlara ULİS içerisinde verilen büyük önemin nedeni de ortaya

çõkmaktadõr18.

3.1.1.5. Değerlendirme ve İzleme Kurumlarõ

ULİS içerisinde yer alan kurumlarõn faaliyetlerinin ve sistem çõktõlarõnõn

izlenip değerlendirilmesi; bu amaçla belli standartlarõn ve koşullarõn oluşturulmasõ ve

kamu kaynaklarõnõ kullanan kurumlarõn topluma hesap verebilmesi, inovasyon

sürecinin ve ULİS�in sağlõklõ işleyebilmesi için gereklidir. Bu anlamda gerekli

16 KOBİNET, �Risk Sermayesinin Dünya ve Türkiye�deki Uygulamalarõ�, (Çevrimiçi) http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/bilgibankasi/finans/003d.html, 27 Temmuz 2006. 17 Elçi, 2006c, a.g.e., s.4. 18 (Çevrimiçi) http://www.kobitek.com/makale.php?id=57, 2 Haziran 2006.

94

mekanizmanõn kurulmasõ ve işleyebilmesi için gereken desteğin verilmesinden ise

devlet (hükümet) sorumludur.

Şekil 5: ULİS İçerisinde Yer Alan Değerlendirme ve İzleme Kurumlarõ

Kaynak: Cemil Arõkan, � Ulusal İnovasyon Sistemi�, (Çevrimiçi) traccess.tubitak.gov.tr/news/sunumlar/sun_2005/12_13_05_2005/CemilArikansunum.pdf, 10 Ekim 2005, s.8.

Türkiye�de ULİS�in izlenmesi ve değerlendirilmesi aşamasõnda 5 temel

kurum görev yapmaktadõr. Bu kurumlar TÜBA, Türk Akreditasyon Kurumu

(TÜRKAK), Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME) , Türk Standartlarõ Enstitüsü (TSE)

ve TPE�dir. UME�nin temel görevi Türkiye�de yapõlan tüm ölçümleri güvence altõna

almak, bu ölçümlerin uluslararasõ sistemle bütünleşmesini sağlamak, mevcut ve yeni

ölçme teknolojilerini geliştirerek, Türkiye�nin bilimsel ve teknolojik gelişmesine

katkõda bulunmaktõr19. TÜRKAK�õn temel görevi ise laboratuar, belgelendirme ve

muayene hizmetlerinin yürüten yurtiçi ve yurtdõşõ kuruluşlarõn belirlenen standartlara

göre faaliyetlerde bulunmalarõnõ sağlamak olarak özetlenebilir20.

Bu kurumlarõn dõşõnda KOSGEB�in yakõn bir zamanda kurduğu �İzleme,

Değerlendirme ve Koordinasyon Grubu� kadrosunda bulunan 15 personel ve bir

bağõmsõz uzman ile ULİS�in değerlendirilmesi konusunda yeni yöntem ve sistemler

19 Taymaz, a.g.e., s. 283. 20 (Çevrimiçi) http://www.igeme.org.tr/TUR/sss/Bolum_XIV.pdf, 12 Temmuz 2006, s.3.

95

oluşturmaya çalõşmaktadõr21. Rekabet Kurumu, Telekomünikasyon Kurumu ve

Elektrik Piyasasõ Düzenleme Kurumu da piyasanõn işleyişini düzenleyicisi ve kontrol

edici rolleriyle ULİS içinde değerlendirme ve izleme faaliyetlerine katkõ

sağlamaktadõrlar. Bu noktada DİE ise yaptõğõ istatistiksel araştõrmalar ve sağladõğõ

veriler ile özellikle Ar-Ge, sanayileşme ve inovasyon konularõnda ULİS

değerlendirmelerinde temel alõnacak bilgi kaynaklarõndan birini yaratmakta ve

değerlendirme çalõşmalarõna dolaylõ yolla katõlmaktadõr22.

Değerlendirme ve izleme kurumlarõ konusunda dikkat çekici bir nokta ise

bu kurumlarõn arasõnda bağõmsõz, devlet ile bağlantõsõ olmayan, bir değerlendirme

kurumunun olmayõşõdõr. Bu da ULİS�in eksik noktalarõndan birini oluşturmaktadõr.

Diğer bir sorun ise özellikle yeni kurulan TÜRKAK, UME ve TPE�nin, mevcut

kanun ve kurumsal düzenlemelerdeki yetersizlikler nedeniyle, henüz tam anlamõyla

işlerlik kazanmamõş olmalarõdõr23.

3.2. Ulusal İnovasyon Sisteminin Başarõsõnõ Etkileyen

Faktörler

3.2.1. Sosyo-Kültürel ve Kurumsal Faktörler

İnovasyon faaliyetlerinin sağlõklõ bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için

makroekonomik ve politik istikrarõn yanõ sõra sosyo-kültürel ve kurumsal faktörler de

ön plana çõkmaktadõr. ULİS içerisinde yer alan aktörler göz önüne alõndõğõnda,

özellikle eğitim, girişimcilik ve inovasyonu destekleyici yasal ve kurumsal alt

yapõnõn güçlü bir şekilde oluşturulmasõ, ULİS�in başarõsõnõ doğrudan etkilediği için

ekonomik faktörler kadar önem kazanmaktadõr.

21 Elçi, 2006c,a.g.e., ss.10�11. 22 A.e., s. 2. 23 TÜSİAD, 2003, a.g.e., s. 82.

96

Her yeni düzenlemenin veya politika tasarõmõnõn başarõsõ için en önemli

koşullarõndan biri de toplum desteğinin alõnmasõdõr. Bu nedenle ULİS�in ve

inovasyonun öneminin gerek firma, gerekse toplumsal düzeyde anlaşõlmasõnõ

sağlayacak çalõşmalarõn yapõlmasõ ve inovasyon kültür tabanõnõn oluşturulmasõ

büyük önem taşõmaktadõr. Bu kapsamda başta sosyo-kültürel alandaki eksiklerin

giderilmesi ve inovasyon konusunda toplumun güveninin sağlanõp, desteğinin

alõnmasõ gerekmektedir. İnovasyon faaliyetlerinin ve ULİS içerisinde gerçekleştirilen

inovasyona yönelik politikalarõn etkilerinin bireylerin günlük hayatlarõna yansõmasõ

da ULİS konusunda toplum desteği almanõn en önemli koşullarõndan biridir.

Firmalar inovasyon sisteminin odak noktasõnda yer almaktadõr. Bu nedenle

bir ülkede firmalarõn sahip olduklarõ kültür iş yapma biçimlerini etkilemektedir.

İnovasyon kültürüne sahip ve yeniliklere açõk olan firmalar sürekli öğrenen, gelişen

ve yenilenen yapõya sahip olmakta ve kurduklarõ ağ yapõlarõ ile de hem diğer

firmalarla bilgi alõşverişi sağlamakta hem de sahip olduklarõ inovasyon yeteneğini

geliştirmektedirler. Mikro düzeyde firmalarõn yararlandõğõ bu işbirlikleri ise makro

düzeyde rekabet üstünlüğü ve ekonomik kalkõnma gibi alanlarda olumlu etkiler

yaratmaktadõr24.

ULİS içerisinde yer alan kurumlarõn yapõlanmalarõ ve ekonomik sistem ile

başarõlõ bir şekilde bütünleşebilmeleri ULİS�in de başarõsõnõ yakõndan etkilemektedir.

Bu nedenle ekonomik kalkõnma ve ULİS�in kurumsallaşmasõ birbiriyle bağlantõlõ

olarak ele alõnmaktadõr. Teknolojik değişimler ve gelişimlerin, aynõ zamanda da

inovasyon sürecinin hõzlõ bir şekilde algõlanõp hayata geçirilmesi ancak esnek yasal

ve kurumsal bir yapõnõn varlõğõ ile mümkün olmaktadõr25.

Gelişmekte olan ülkelerde sosyo-kültürel ve kurumsal faktörler ve bu

faktörlerin gelişmişlik düzeyi ile ULİS�in gelişmişlik düzeyi arasõnda doğru orantõlõ

24 TÜBİSAD, �E-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulu Bilgi Toplumu Stratejik Plan Hazõrlõğõ�, (Çevrimiçi) http://www.tubisad.org.tr/images/w01.doc, 25 Haziran 2006, s.10. 25 TÜSİAD, �Türkiye�de Ulusal İnovasyon Sistemi: Kavramsal Çerçeve, Türkiye İncelemesi ve Ülke Örnekleri Özet Bulgular�, (Çevrimiçi) http://www.tusiad.org/haberler/basin/duyuruno377.pdf, 13 Nisan 2006, s. 2.

97

bir ilişki vardõr. Bu gerçeği göz önüne alarak ULİS�in daha verimli ve etkili bir

şekilde işleyebilmesi için bazõ politika uygulamalarõ ön plana çõkmaktadõr. Firma ve

toplum düzeyinde inovasyon kültür tabanõnõ yaratmaya ve genişletmeye yönelik

politika uygulamalarõnda bir kaçõ şunlardõr26:

• Eğitim ve öğretim politikalarõ,

• İnovasyon alanõnda farkõndalõk sağlayacak ve firmalarõn inovasyon

yeteneğini arttõracak; yeterince gelişmemiş olan pazarõn dikkatini inovasyon

ile elde edilecek ticari fayda üzerine çekecek tanõtõcõ politikalar,

• Ekonomik ve toplumsal kalkõnma için fiziksel olmayan kaynaklarõn ve

öğrenmenin önemini firmalara ve topluma anlatacak politikalar,

• Yeni sektörlerde olduğu kadar geleneksel sektörlerde de inovasyonun

tanõtõlmasõnõ sağlayacak politikalar.

Türkiye�de genellikle eğitim sisteminin ve kültürel faktörlerin de etkisiyle

olgular ve olaylar çok yönlü bir bakõş açõsõyla değil, tek düze bir çerçevede ele

alõnmaktadõr. Bu durum hem girişimciliği hem de yaratõcõlõğõ kõsõtladõğõndan

inovasyon sürecini olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle inovasyona dayalõ ve

rekabetçi piyasa ekonomisini oluşturma ve ULİS�i başarõlõ bir şekilde oluşturma

amacõyla bağlantõlõ olarak uygun eğitim ve kültür politikalarõnõn hõzla uygulanmasõ

gerekmektedir27.

26 TÜBİSAD, a.g.e., s.76. 27 Kocacõk, a.g.m., s. 8.

98

3.2.2. Beşeri Sermayenin Durumu

Bir ülke ekonomisinin ve ülke ekonomisinde faaliyet gösteren firmalarõn

gelişmesi, uluslararasõ piyasalarda rekabet üstünlüğü kazanmasõ, verimlilik ve

kârlõlõklarõnõn artabilmesi sadece ekonomik alanda alõnan tedbirler ve ekonomik

faktörlere yapõlan yatõrõmlar ile gerçekleşmemektedir. Makro ve mikro düzeyde uzun

vadede başarõnõn elde edilmesi iyi yetişmiş insan kaynağõnõn sayõsõ ve niteliği ile

doğru orantõlõdõr28.

İnovasyon sistemlerinin başarõlõ veya başarõsõz olmasõnõ örtük bilgiye

erişim olanaklarõ belirlemektedir. İnovasyon sürecinin motoru bilgi olarak görülse de

asõl önemli rol örtük bilginin olmaktadõr. Örtük bilgiye ulaşõlabilmesi içinse üretim

ve inovasyon süreçlerinde ve Ar-Ge aşamasõnda nitelikli işgücünün birikiminden tam

anlamõyla yararlanõlmasõ gerekmektedir. Tüm bunlarõn dõşõndan işgücünün de

inovasyon süreçlerine katõlarak kendi öğrenme kapasitesini ve bilgi birikimini

artõrmasõ da yeni ürün ve süreç inovasyonlarõ yaratabilmeye olanak sağlamaktadõr29.

Yeni bir bilgi edinmek için önceden temelleri atõlmõş bir bilgi tabanõna

sahip olmak gerekmektedir. İnovasyon faaliyetlerinin genel anlamda bir öğrenme

süreci olduğu düşünüldüğünde, firmalarõn ve kurumlarõn ellerindeki kaynaklarõ etkin

ve verimli bir şekilde kullanmak isteyecekleri ortaya çõkacaktõr30. ULİS içerisinde

nitelikli ve iyi yetişmiş insan gücünün varlõğõ, hem sistemin devamlõlõğõ, hem de

ekonominin rekabet gücünün korunmasõ açõsõndan önem kazanmaktadõr. ULİS�i

oluşturan kurumlar göz önüne alõndõğõnda, sistemin temelinde eğitim kurumlarõnõn

yer almasõ, nitelikli insan gücünün oluşturulmasõ hedefiyle paralellik taşõmaktadõr.

Bu kapsamda özel sektör, devlet ve toplumsal katõlõm ile geliştirilip uygulanan

eğitim programlarõnõn ortaya konmasõ önem kazanmaktadõr.

28 Hasan Gürak, �Kalkõnmada Zihinsel Emek ( Beşeri Sermaye) Faktörü�, (Çevrimiçi) http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=473, 15 Haziran 2006. 29 Aykut Göker, �Bilim ve Teknoloji Politikalarõna Giriş İçin �Enformasyon Toplumu� Üzerine Kavramsal Bir Yaklaşõm Denemesi�, Mülkiye Dergisi, Eylül 2001a,s. 13. 30 TÜSİAD, 2006, a.g.e., s. 2�3.

99

ULİS içerisinde yaşam boyu öğrenme stratejilerinin geliştirilmesi konusu

hayati bir öneme sahiptir. İşgücünün iyi eğitilmiş olmasõ ve teknolojik gelişmeleri

hõzla özümseyebilmesi, eğitim sistemi ile yakõndan ilgilidir. Temel ve yüksek

eğitimden dil eğitimine, meslek ve hizmet içi eğitimden, ara eleman yetiştirmeye

yönelik diğer eğitim faaliyetlerine kadar tüm yaşam boyu eğitim faaliyetleri bu

kapsamda ele alõnmaktadõr31. Okullaşma oranõnõn artõrõlmasõ ve 8 yõllõk temel

eğitiminin 12 yõla çõkarõlmasõ, yaşam boyu öğrenme için atõlmasõ gereken en önemli

iki adõmõ oluşturmaktadõr. Bunun dõşõnda beyin göçünün tersine döndürülmesi; aynõ

zamanda da devlet, özel sektör ve bireylerin beşeri sermaye yatõrõmlarõnõ artõrmak

için kalite standartlarõnõn ve teşvik sisteminin sağlanmasõ da bu kapsamda atõlmasõ

gereken adõmlarõn başõnda gelmektedir32.

Türkiye için eğitim göstergelerine baktõğõmõzda ULİS açõsõndan eğitime

neden bu kadar önem verilmesi gerektiği de ortaya çõkmaktadõr. Türkiye�de kişi

başõna ortalama eğitim süresi 3,6 yõldõr. Bütçenin eğitime ayrõlan kõsmõ OECD

ülkelerinde %5,4 iken Türkiye için bu rakam %4 olarak gerçekleşmektedir. Tüm

bunlarõn yanõ sõra üniversite mezunlarõnõn çoğu mezuniyet sonrasõnda mesleklerini

yapabilmelerine olanak sağlayan temel bilgi ve donanõmdan noksan bir şekilde iş

hayatõna girmektedirler33.

ULİS içerisinde insan sermayesinin geliştirilmesi hedefi kapsamõnda

herkese eşit eğitim fõrsatõ yaratõlmasõ amacõyla teknolojik altyapõ yatõrõmlarõnõn

yapõlmasõ, eğitim süresinin ve içeriğinin değiştirilmesi ve eğitimcilerin yetiştirilip,

bilgi kültürünün tabana yayõlmasõnõ sağlayacak politikalarõn hayata geçirilmesi

gereklidir34. Bu kapsamda insan gücü planlamasõ, mühendislik eğitiminin

akreditasyonu, ÜSİ mevzuatõnõn hazõrlanmasõ, üniversitelerde araştõrmacõlõğõn

31 (Çevrimiçi) http://www.dtm.gov.tr/ihr/ihrstr/1teknolo.htm, 21 Şubat 2006. 32 (Çevrimiçi) http://www.iskur.gov.tr/mydocu/genelkurul/genelkurulkarar.html, 21 Şubat 2006. 33 TÜBİSAD, a.g.e., s. 42�43. 34 A.e., s. 43�44.

100

özendirilmesi; doktora ve doktora sonrasõ burs sisteminin geliştirilmesi gibi konulara

son yõllarda artan oranda önem gösterilmektedir35.

Eğitilmiş emeğin, diğer bir ifade ile beşeri sermayenin, verimli

çalõşabilmesinde ücret oldukça önemli bir paya sahiptir. Kişinin sahip olduğu

yetenek ve bilgiyi ne oranda çalõştõğõ alana aktaracağõ kendi iradesindedir.

Dolayõsõyla hak ettiği ücreti aldõğõna inanan çalõşan, sahip olduğu birikimi üretim

aşamasõna tam anlamõyla yansõtmakta, aksi takdirde de sahip olduğu donanõmõ tam

anlamõyla işinde kullanmaktan kaçõnmaktadõr. Eğitilmiş emeğin hak ettiği ücreti

alamamasõ sadece bireysel ve firma düzeyinde verimsizliğe değil, aynõ zamanda da

yetişmiş insan gücünün yurt dõşõna kaçmasõna da neden olmaktadõr. Özellikle

gelişmekte olan ülkelerde sõkça yaşanan bu durum sonrasõ zaten kõt olan beşeri

sermaye de kaybedilmektedir36.

3.2.3. Girişimcilik Kültürü ve Girişimcilik Fõrsatlarõ

20. yüzyõlda ortaya çõkan girişimcilik teorisine göre; girişimci risk alarak

inovasyon yapan kişi olarak tanõmlanmaktadõr. Schumpeter ise girişimciyi �Fõrsatlarõ

gözleyen ve onlarõ bulduğunda her türlü riski alarak gerçekleştirmeye çalõşan kişi�

olarak adlandõrmaktadõr37. Günümüzde de ekonominin en önemli iki yapõ taşõ olarak

girişimcilik ve inovasyon görülmektedir. Girişimci yaptõğõ inovasyon ile ekonomide

kaynaklarõn düşük verimli alanlarda yüksek verimli alanlara aktarõlma sürecinde kilit

eleman olarak görev yapmaktadõr. Bu süreçte, girişimci, kendisinin veya başkasõnõn

ortaya çõkardõğõ inovasyonu ekonomiye kazandõrmaktadõr38.

Girişimcilik ve gelişmiş bir girişimcilik kültürü, sürdürülebilir büyüme ve

devamlõ istihdam yaratõlmasõnõn en önemli unsurlarõndan biridir. Bu anlamda 35 DPT, 2000, s. 26. 36 Mehmet Karagül, �Beşeri Sermayenin Ekonomik Büyümeyle İlişkisi ve Etkin Kullanõmõ� , Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, No:5, 2003, (Çevrimiçi) http://www.akdeniz.edu.tr/iibf/yeni/genel/dergi/Sayi05/11Karagul.pdf, 2 Temmuz 2006, ss. 86�87. 37 TÜSİAD, Türkiye�de Girişimcilik, TÜSİAD Yayõnlarõ, İstanbul, Aralõk 2002, s.33. 38 A.e., s. 18.

101

girişimciliğin gelişmesi başta ekonomik ortam, yasal ve kurumsal alt yapõ, nitelikli

işgücü, piyasalarõn etkin çalõşmasõ, Ar-Ge ve inovasyon için uygun koşullarõn

oluşturulmasõ ile bağlantõlõ olarak ele alõnmaktadõr39. Başarõlõ bir girişimcilik kültür

tabanõnda sahip ülkelerde bireyler ve firmalar yeni yatõrõmlar yapmak konusunda

istekli bir tavõr sergilemektedirler40. Örneğin girişimcilik ve inovasyon açõsõndan en

başarõlõ örnek olarak gösterilen ABD�de, toplumun girişimcileri desteklediği ve

teşvik ettiği bir yapõya sahip olduğu, bununsa ortaya çõkan inovasyonlarõn temelini

oluşturduğu bilinmektedir. Bu kültürel ortam sayesinde, araştõrmacõlar, üniversite

veya araştõrma kurumlarõndaki görevlerinden ayrõlarak şirket kurma cesaretini

bulmakta ve risk alabilmektedirler41.

Girişimcilik alanõnda yaşanan en büyük sorunlar finansman, pazara giriş-

çõkõş zorluklarõ, bürokratik engeller ve fikri mülkiyet haklarõnõn yeterince

korunamamasõndan kaynaklanmaktadõr. Girişimciliğin ve inovasyonun devlet eliyle

doğrudan desteği ve de inovasyon ve girişimciliğin önündeki bürokratik ve hukuksal

engellerin kaldõrõlmasõ, inovasyon ve girişimcilik ortamõnõ iyileştirecek ve

geliştirecek hukuksal düzenleme mekanizmalarõnõn hayata geçirilmesini sağlayacak

ilk adõmdõr42. ULİS içerisinde yapõlacak düzenlemeler ile girişimcilik alanõnda

yaşanan bu ve benzeri sorunlara çözüm bulunmaya çalõşõlmaktadõr. Aslõnda ULİS�in

başarõsõ ve girişimciliğin teşviki karşõlõklõ etkileşimi olan bir süreçtir. ULİS ve

ekonomik kalkõnmanõn motoru olan inovasyonlar, girişimciler için uygun bir ortam

oluşursa ortaya çõkabilecek; aynõ şekilde ULİS sistemli bir şekilde kurulup, gerekli

düzenlemeler yapõlõrsa bu kez de girişimcimler inovasyon yapabilecek ortamõ rahatça

bulabileceklerdir.

39 (Çevrimiçi) http://www.iskur.gov.tr/mydocu/genelkurul/genelkurulkarar.html, 21 Şubat 2006. 40 Willi Golden, v.d., �National Innovation Systems and Entrepreneurship�, CISC Working Paper, No:8, October 2003, (Çevrimiçi) http://www.nuigalway.ie/cisc/papers/0008ciscwp.pdf, 25 Haziran 2006, s.8. 41 TÜSİAD, 2002, a.g.e., s. 57. 42 İTB, �Türkiye�de Bilgi Ekonomisine ve Bilgi Toplumuna Geçiş İçin Strateji ve Politikalar�, (Çevrimiçi) http://www.itb.com.tr/btr/rapor.htm#_Toc62395249, 1 Temmuz 2006.

102

Pazara giriş çõkõş engellerinin kaldõrõlmasõna yönelik hükümet politikalarõ

hem pazara yeni giren firmalarõ cesaretlendirmekte; hem de bu kapsamda verilen

destekler ile yeni kurulan firmalarõn finansman sorununu çözmektedir. Rekabetin

ortamõnõn düzenlenmesine yönelik anti-tröst kanunlarõ aynõ zamanda girişimciliğin

de teşvik edilmesi konusunda önem kazanmaktadõr. Bu nedenle ULİS içerisinde

rekabet ortamõnõ düzenleyici yasal ve kurumsal düzenlemeler doğrudan veya dolaylõ

olarak girişimciliğin gelişmesini de etkilemektedir 43.

Türk sanayinin çoğunluğunu oluşturan KOBİ�ler, girişimciliğin

geliştirilmesi konusunda ULİS içerisinde uygulanan politikalarõn temel hedef

kitlesini oluşturmaktadõrlar. KOSGEB dõşõnda, ULİS içerisinde KOBİ�lere destek

veren bir diğer kurum da TOBB öncülüğünde kurulan ve çalõşmalarõnõ sürdüren

KOBİ Yatõrõmlarõna Ortaklõk A.Ş.�dir44. Son yõllarda artan rekabet koşullarõ

nedeniyle dõş pazarlarda KOBİ�lerin ürünleri pazarlamalarõnda yeni destek

mekanizmalarõ oluşturulmaya çalõşõlmaktadõr. Küçük ve Orta Boy İşletmeler Bilgi

Ağõ Projesi (KOBİNET) ile KOBİ�ler elektronik ticarete yönlendirilmektedirler.

Organize sanayi ve Endüstri bölgelerinin kurulmasõ ULİS içerisinde teknoloji

transferinin, doğrudan yabancõ yatõrõmlarõn, istihdamõn artõrõlmasõ ve bürokrasinin

azaltõlmasõ konusunda olumlu etki yaratabilecek çalõşmalarõn başõnda gelmektedir.

Yerel girişimciliğin canlandõrõlmasõ aşamasõnda da yine aynõ yöntemden

yararlanõlmasõ düşünülmektedir45.

3.2.4. Ar-Ge Faaliyetinin Düzeyi Teknoloji yeteneğinin ve inovasyonun temel unsurlarõndan olan Ar-Ge faaliyetleri,

büyüme performansõnõn ve uluslararasõ piyasalardaki rekabet gücünün en kritik

belirleyicilerinden biridir 46.

Büyümenin kaynağõnõ sabit sermaye yatõrõmlarõyla birlikte teknolojik

değişme oluşturmaktadõr. Çoğu durumda yeni makine-donanõm, üretim sürecindeki

43 Golden, v.d., a.g.m., s.8. 44DPT, Türkiye Sanayi Politikasõ ( AB Üyeliğine Doğru) , DPT Yayõnlarõ, Ankara, Ağustos 2003, s. 18. 45 A.e., s. 20. 46 Şeref Saygõlõ, �Bilgi Ekonomisine Geçiş Sürecinde Türkiye Ekonomisinin Dünyadaki Konumu�, (Çevrimiçi) http://ekutup.dpt.gov.tr/ekonomi/tarih/tr/saygilis/bilgieko.pdf, 9 Nisan 2006, s.70.

103

teknolojik değişmeyi de içerdiği için, yeni yatõrõmlarla birlikte, teknolojik değişime,

verim artõşõna ve maliyet düşüşüne aynõ zamanda da üretilen mallarõn niteliklerinin

değişmesine ve iyileşmesine neden olmaktadõr. Aralarõnda Türkiye�nin olduğu birçok

gelişmekte olan ülkede ise sabit sermaye yatõrõmlarõnõn teknolojik değişmeyi içerme

olasõlõğõnõn düşük olduğu konut yapõmõ gibi alanlara kaydõrõlmasõ beraberinde sabit

sermaye yatõrõmlarõnõn yeni teknolojiyi aktarma işlevini kaybetmesine neden

olmaktadõr. Tüm bunlarõn yanõ sõra, yabancõ sermayenin birçok ülkede yerli sermaye

ile ortaklõk kurmasõna rağmen; Ar-Ge faaliyetlerini kendi merkezlerinde yapmayõ

tercih etmeleri de küreselleşme sürecinde her ülkenin Ar-Ge yoluyla kendi ürünlerini

ve teknolojilerini yaratma zorunluluğunu ortaya çõkarmaktadõr47.

ULİS içerisinde gerek firma gerekse devlet eliyle yürütülen Ar-Ge

faaliyetlerinin varlõğõ sistemin devamõ açõsõndan büyük öneme sahiptir. Firmalarõn ve

kamu kesiminin Ar-Ge alanõna daha çok kaynak ayõrmalarõnõ sağlayacak, Ar-Ge�yi

özendirecek yasal ve kurumsal düzenlemelerin yapõlmasõ, ULİS�in başarõsõ için

gerekli olan koşullarõn sağlanmasõ açõsõndan ön plana çõkmaktadõr. Örneğin otomotiv

ve benzeri sektörlerdeki Ar-Ge faaliyetlerinin, ülkelerin teknolojik performans ve

rekabet üstünlükleri üzerinde önemli etkileri olduklarõ bilinmektedir. Otomotiv

sektöründe üretim ile ilgili Ar-Ge faaliyetlerinin önemli bir kõsmõ, sektörün kendi

bünyesinde gerçekleştirilmektedir. Bu oran AB�de %19, ABD�de %15 ve Japonya�da

%13�tür48.

Ar-Ge faaliyetlerine gereken yasal desteğin sağlanmasõ ve finansman

sorunlarõnõn çözülmesine yönelik adõmlarõn atõlmasõ konusunda ULİS içerisinde

temel görev devlete düşmektedir. Günümüzde Türkiye�de Ar-Ge yapan birçok

kurum elde ettiği sonuçlarõ yurtdõşõna satmakta ve bundan kazanç elde etmektedir.

Ar-Ge çalõşmalarõ da belli bir maliyet göz önünde bulundurularak fiyatlandõrõlmakta,

ancak yapõlan çalõşmalar üzerinden asõl kazancõ yurtdõşõnda bulunan ve Ar-Ge�yi

yaptõran kurum sağlamaktadõr. Yurtiçinde yapõlan çalõşmalarõn çõktõlarõ ürün haline 47 Gülten Kazgan, a.g.e., s.317�318. 48 Tülay Akarsoy Altay, �Otomotiv Sektöründe Araştõrma ve Teknoloji Geliştirme Faaliyetleri Üzerine Görüşler�, (Çevrimiçi) http://www.inovasyon.org/yazardetay.asp?YazarID=2, 5 Mayõs 2006, s.1.

104

gelmekte ve bu üründen kaynaklanan fikri mülkiyet haklarõnõn asõl getirisinden

yurtdõşõndaki kurum yaralanmaktadõr. Bu nedenle Ar-Ge desteği, çalõşmalarõn yurtiçi

ve yurtdõşõ odaklõ olmasõna göre değişiklik göstermekte ve yurtiçi faaliyetleri daha

fazla destek sağlamaktadõr49. Bu nedenle devletin teşvik mekanizmasõnõ sağlam

temeller üzerinde kurmasõ, hem firmalar hem de ULİS açõsõndan Ar-Ge faaliyetinin

çõktõlarõndan daha fazla getiri elde edilmesi sonunu doğuracaktõr.

ULİS kapsamõnda Ar-Ge�ye Devlet Yardõmõ Kararõ�ndan yararlanmõş Ar-

Ge projeleri ile ortaya konan yeni veya geliştirilmiş ürünlerin üretilmesine yönelik

yatõrõmlarõn, devlet yardõmlarõndan maksimum düzeyde yararlanmalarõnõ sağlayacak

bir düzenlemeye gidilmesi önerilmektedir. Bu düzenlemeler genç girişimcilerin

Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde ve Teknoparklarda faaliyet göstermek üzere

kurmayõ planladõklarõ firmalarõ da kapsamaktadõr. KOSGEB bu konuda temel

yönlendirici kurum olarak düşünülmektedir 50.

3.2.5. İnovasyon Yönetiminde Devletin Rolü

Değişik ülke uygulamalarõna bakõldõğõ zaman, inovasyon politikalarõnõn

oluşturulmasõnda pek çok kurumun söz sahibi olduğu görülmektedir. Türkiye

örneğinden de anlaşõlabileceği gibi, devlet düzeyinde bilim teknoloji politikalarõ ve

ULİS ile bağlantõlõ olmayan kurum veya bakanlõk yok gibidir. Türkiye ve dünya

uygulamalarõnda ise bu noktada ortaya çõkan ortak sorun, söz konusu kurumlar

arasõnda eşgüdümün ve işbirliğinin etkin bir şekilde sağlanmasõndaki zorluktur.

Bilim, teknoloji ve inovasyon politikalarõnõn oluşturulmasõ ve uygulanmasõ

aşamasõnda, uyumlu bir çalõşma ortamõnõn yakalanmasõ en önemli unsurdur. Bilim,

teknoloji ve inovasyon politikalarõ makroekonomik istikrarõ ve tamamlayõcõ

reformlarõn sağlõklõ bir şekilde uygulanabilmesini gerektirmektedir.

49 DPT, 2002, a.g.e., s.13. 50 A.e., s. 12.

105

ULİS sadece kurumlardan oluşan tek boyutlu bir yapõ değildir. Bu nedenle

inovasyon yeteneğinin ve bilincinin toplumun ve ekonominin tüm alanlarõna

yayõlmasõnõ sağlayacak düzenleyici politikalarõn oluşturulup uygulanmasõ ULİS� ten

beklenen faydanõn en üst düzeye çõkmasõnõ sağlayacak araçlardan biri olarak

düşünülmektedir. Devlet ise bu noktada inovasyon için uygun ortak ve koşullarõ

yaratmak ve ULİS içerisinde yer alan kurumlar arasõnda uyumun sağlanmasõ

konusunda yönlendirici olarak temel görevi üstelenmektedir.

Devlet ULİS içerisinde uyguladõğõ politikalar ile hem destekleyici hem de

yönlendirici konumda görev yapmaktadõr. İnovasyon sürecinin nasõl destekleneceği

ve ULİS�in nasõl organize edileceği konularõ devletin uyguladõğõ politikalarõn hedef

noktasõnõ oluşturmaktadõr. Ancak devlet her ne kadar başarõlõ politikalar ile ULİS�in

işleyişini düzenlemeye çalõşsa da, kurumlar arasõnda eşgüdüm zayõflõğõ, bilgi akõşõnõn

yetersiz olmasõ ve ULİS içerisinde yer alan aktörler arasõnda uyumsuzluk yaratan

faktörlerin ortaya çõkmasõ nedeniyle uygulanan politikalar başarõsõz olabilmektedir.

Bu nedenle ULİS�in başarõsõ sadece devletin yönlendirdiği maliye, hukuk, eğitim

politikalarõ ile değil bu politikalar ile sistemin ne ölçüde bütünleşebildiği göz önüne

alõnarak değerlendirilmelidir51.

3.2.6. Ekonominin Genel Dengesi

Teknolojik inovasyon, makro ekonomi açõsõndan istikrarlõ bir ortamõ ve

diğer alanlarda tamamlayõcõ reformlarõ gerektirmektedir52. Girişimcilerin ve

firmalarõn diğer iş alanlarõnda olduğu gibi, inovasyona yönelik faaliyetlerde de

bulunmalarõ, bir ülkenin içinde bulunduğu makroekonomik durum ile yakõndan

ilişkilidir. Yüksek enflasyonun yaşandõğõ ve ekonomik kriz olasõlõğõnõn olduğu bir

ülkede herhangi bir firma veya girişimciden verimli ve kârlõ yatõrõmlarda beklenmesi

akõlcõ olmayacaktõr.

51 TÜSİAD, 2006, a.g.e., s.3. 52 Tuncay Özilhan, �Ulusal İnovasyon Sistemi�, (Çevrimiçi) http://www.elegans.com.tr/arsiv/64/haber004.html, 26 Haziran 2006.

106

Bir ülke ekonomisinin başarõsõnda en önemli makroekonomik

göstergelerden biri de fiyat istikrarõdõr. Fiyat istikrarõnõn içinde enflasyonun yanõ sõra

döviz kuru ve faiz oranlarõ da önemli bir yer tutmaktadõr. Kur, faiz ve enflasyon

oranlarõ istikrarlõ olan bir ekonomide üretim, yatõrõm ve tasarruf kararlarõ daha

sağlõklõ ve uzun döneme yayõlarak yapõlabilmektedir53.

Yüksek enflasyon ülkedeki ekonomik yapõyõ, yatõrõm yeteneğini ve

verimliliği doğrudan olumsuz etkileyeceği için; diğer ülkelerle olan ekonomik

rekabet gücünü de olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrõca ekonomik büyüme ve

istihdam için gerekli olan yabancõ yatõrõmlar, ekonomideki riskler nedeniyle diğer

ülkelere yönlenecek; kredi kurumlarõ da yüksek risk nedeniyle yüksek faizli borç

verme eğilimine gireceklerdir54. Tüm bunlarõn dõşõnda, ekonomik istikrarsõzlõk tüm

sektörlerde inovasyon çalõşmalarõnõ olumsuz etkileyeceğinden, Ar-Ge çalõşmalarõna

bütçe ayrõlamamasõ, bilgi yoğun ürün ve hizmetlere yönelik talebin oluşmamasõ ve

üretim süreçlerine yeterince yatõrõm yapõlmamasõ gibi olumsuz sonuçlara yol

açacaktõr.

25 yõldan fazla bir süredir Türk ekonomisi yüksek enflasyon ve yüksek reel

faiz oranlarõnõn neden olduğu büyük sorunlar ile karşõ karşõya kalmõştõr. Türk

ekonomisinin birçok alanda başarõsõnõ etkileyen bu iki sorun özellikle üretim

sektöründe kendini göstermiştir. Ekonomideki kaynaklarõn daha çok kamu kesimine

yönlendirilmesi üretim sektörünü zora sokmuş; bu nedenle sektörde faaliyet gösteren

pek çok firma kaynaklarõnõ üretim yerine mali alana yönlendirmiştir. Bankalarõn da

aynõ şekilde fonlarõnõ aktarmada kamu kesimini ön planda tutmasõ nedeniyle

ekonomide başta işsizlik, üretim, rekabet sorunlarõ ve krizler baş göstermiştir55. Son

on yõlda yukarõda sayõlan sorunlarõn yanõnda Rusya ve Asya�da meydana gelen iki

büyük ekonomi kriz ve 1999 yõlõnda medya gelen deprem de eklenmiş;2000 ve 2001

yõlõndan ortaya çõkan iki büyük ekonomik kriz ile de Türk ekonomisi daha büyük

53 Ömer Demir, Küresel Rekabette Etkin Devlet: Türkiye İçin Etkin Bir Devlet Oluşturma İmkânõ, Nobel Yayõnlarõ, Ankara, Şubat 2003, s. 99. 54 (Çevrimiçi) http://www.kobitek.com/makale.php?id=34, 6 Temmuz 2006. 55 Elçi, 2006c, a.g.e., s.7.

107

sorunlarla karşõ karşõya kalmõştõr. Reel GSYİH 2000 yõlõnda %7,4 iken 2001 yõlõnda -

%7,5�e gerilemiştir56.

Türkiye�de, yaşanan yüksek oranlõ enflasyon nedeniyle özel kesim

yatõrõmlarõ ticaret ve hizmet sektörünü daha kârlõ hale getirdiğinden, özel sektör de

yatõrõmlarõnõ daha çok turizm ve inşaat gibi doğrudan üretken olmayan alanlara

kaydõrmõştõr. Bu gelişmeler ile bağlantõlõ olarak 1980� li yõllarda imalat sanayinin

toplam sermaye yatõrõmlarõndan aldõğõ pay önemli oranda gerilemiştir. 1980 yõlõnda

%35 olan bu oran, 1982�de %30�un, 1986�da ise %20�nin, 1989 yõlõnda ise %15�in

altõna inmiştir.2003 ve 2004 yõllarõnda ise ekonomideki olumlu gelişmelere bağlõ

olarak imalat sanayine yönelen sabit sermaye yatõrõmlarõ hem mutlak hem de göreceli

olarak önemli ölçüde yükselmiş ve %30�u aşmõştõr57.

Türkiye ekonomisi, bilgi ekonomisine geçiş sürecinin özünü oluşturan aynõ

zamanda da ULİS�e işlerlik kazandõracak inovasyon yeteneğini kazanma konusunda

adõmlar atmaya çalõşmõşsa da, siyasi ve makroekonomik istikrarsõzlõk, piyasa

ekonomisinin tam anlamõyla kurumsallaşmamasõ, fiziki ve sosyal alt yapõnõn yetersiz

olmasõ gibi nedenlerle inovasyon faaliyetleri için gerekli çerçeve koşullarõ tam

anlamõyla sağlanamamõş ve halen de sağlanamamaktadõr58.

3.2.7. Sanayinin Genel Yapõsõ

Sanayi devriminden günümüze teknolojik gelişmelerin ve inovasyon

faaliyetlerinin çok büyük bir kõsmõ imalat sanayinde gerçekleştirilmiştir. İmalat

sanayinde meydana gelen Ar-Ge faaliyetlerinin klasik Ar-Ge sürecinden farklõ

olmasõ bu ayrõmõ ortaya çõkarmõştõr. İmalat sanayinde, mühendislik ve üretim

aşamasõnda daha fazla deney ve gözleme olanak veren bir yapõnõn olmasõ; bunun

dõşõnda ortaya çõkan ürün, süreç ve organizasyonel inovasyonlarõn işgücü vasõtasõyla

ekonominin tüm kesimlerine yayõlmasõ bu ayrõmõn yapõlmasõndaki en temel

56 A.e., s. 17. 57 Şahin, a.g.e., s. 362. 58 Saygõlõ, a.g.e., s. 105.

108

nedendir59. Bu nedenle ULİS�in başarõsõ, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik

koşullarõn yanõnda, ekonominin sektörel dağõlõmõ ve sanayinin yapõsõndan da

etkilenmektedir.

İnovasyon faaliyetlerinin büyük bir kõsmõnõn imalat sanayinde gerçekleştiği

düşünüldüğünde, imalat sanayi firmalarõndan yeterli talep gelmemesi durumunda risk

sermayesi şirketlerinin, ÜSİ�nin ve diğer önemli kurum ve kuruluşlarõn, genel

anlamda da ULİS�in etkin bir şekilde çalõşmasõnõn mümkün olamayacağõ

görülecektir. Günümüzde özellikle bilgi yoğun teknolojilerde yaşanan gelişmeler

imalat sanayi firmalarõnõn inovasyon konusundaki rollerinin yeniden gözden

geçirilmesine neden olmuştur. Oysa imalat sanayinde meydana gelen inovasyon

faaliyetleri bilişim sektörünün de gelişmesine katkõda bulunmaktadõr. Örneğin

inovasyon yeteneğine sahip gelişmiş imalat sanayi firmalarõ olmaksõzõn, yazõlõm

firmalarõnõn ya da uzmanlõk alanlarõna yönelik danõşmanlõk kurumlarõnõn ortaya

çõkmasõ son derece güç görünmektedir60.

Teknoloji geliştirme ve inovasyon Türkiye�de firmalarõn ulusal ve

uluslararasõ pazarda rekabet avantajõ kazanmalarõnõ sağlayan en önemli güç ve

araçtõr. Günümüzde rekabet üstünlüğü klasik üretim faktörleri olan doğal kaynaklar

veya emeğin etkisinden çok inovasyon ve teknoloji geliştirmeye dayanmaktadõr.

Teknoloji olarak üstün, kaliteli ve dünya standartlarõnda ürünler yaratõlabilmesinin

temel koşulu ise teknolojik açõdan ileri donanõma ve inovasyon üretme kapasitesine

sahip olan bir sanayi yapõsõnõn oluşturulmasõ ile sağlanabilmektedir61.

Türkiye�de imalat sanayinde faaliyet gösteren firmalarõn çoğunluğunu

KOBİ�ler oluşturmaktadõr. İşletmelerin sermaye yetersizliği ve teknolojinin geri

olmasõ gibi nedenlerle geleneksel yöntemlerle üretilen ve nüfus artõşõna paralel

olarak iç talebi artan mallarõn üretimine yönelmesi; 1930�1980 yõllarõ arasõnda 59 UN, �Millennium Project:Background Paper of The Task Force on Science , Technology and Innovation , (Çevrimiçi) http://www.unmillenniumproject.org/documents/tf03edapr18.pdf, 27 Mart 2005, s.27. 60 Göker, 2001a, a.g.m., s.16. 61 İTB, a.y.

109

uygulanan ithal ikameci sanayileşme stratejisinin KOBİ�lerin oluşmasõ ve yaşamasõ

için uygun bir ortam sağlamasõ ve bunlarõn yanõ sõra sermaye piyasasõnõn ve iş

hayatõnõ düzenleyen mevzuat ve kanunlarõn tam gelişmemiş olmasõndan kaynaklanan

sorunlarõn yarattõğõ olumsuzluklar, Türkiye�de KOBİ ağõrlõklõ bir sanayinin

oluşmasõna neden olan en önemli faktörlerin başõnda gelmektedir62.

Olumsuz ekonomik ve politik koşullarõn dõşõnda, Türk sanayinin en büyük

sorunlarõ teknolojik gelişmeler ayak uyduramama ve inovasyon kapasitesinin

yetersiz oluşundan da kaynaklanmaktadõr. Rekabet gücünü olumsuz yönde etkileyen

bu faktörler; bir bakõma da KOBİ�lerin gerek inovasyon gerekse üretim ve pazarlama

konusunda yaşadõklarõ diğer sorunlarõn tam anlamõyla çözülememesinden

kaynaklanmaktadõr.

Gelişmekte olan birçok ülke için önerilen strateji, öncelikle makine-teçhizat

ve know-how ithalatõnda ilerlemek, daha sonra da, kendi sanayilerine uyarlamak

üzere, daha yüksek seviyede tasarõm ve işletme tecrübesi edinmek ve son aşamada da

yerli inovasyon sürecini başlatmak ve üretilen ürünlerle ihracata yönelmektir63.

Türkiye�deki firmalar ise kõsa dönemde yatõrõm gerektiren ve diğer alanlara göre

yüksek risk taşõmayan lisans satõn alõnmasõ veya makine�teçhizat ithalatõ ile

teknolojiyi elde etme yoluna gitmekte; fakat daha sonraki aşamalara

geçememektedirler. Özellikle imalat sanayinde sõkça başvurulan bu yöntemler

sonucunda, Türkiye ekonomisi uzun dönemde sağlõklõ büyümesi için gerekli

teknolojik dönüşümü sağlama amacõndan bir adõm daha sapmaktadõr64.

62 Şahin, a.g.e., s.346-347. 63 Kaymakçalan, a.g.e., s. 61. 64 Saygõlõ, a.g.e., s. 23.

110

3.3. Ulusal İnovasyon Sisteminden Beklentiler

3.3.1. Sürdürülebilir Kalkõnmanõn Gerçekleştirilmesi

Sürdürülebilir Kalkõnma, bir ülkenin tüm ekonomik ve sosyal

politikalarõnõn çevre politikasõ ve stratejileri ile bütünleştirilmesini gerektiren bir

yaklaşõmõ içermektedir. Bu nedenle rekabet üstünlüğü, sürdürülebilir kalkõnma ve

yaşam kalitesi için tek seçeneğin, bilim, teknoloji ve inovasyonda yetkinlik

kazanmak olduğu bilincinin toplumda yerleştirilmesi gerekmektedir.

Sürdürülebilir Kalkõnmanõn sağlanmasõ ULİS kapsamõnda ele alõnan ulusal

hedeflerden bir tanesi olduğundan, bu hedefle uyumlu olacak şekilde ekonomik

faaliyet alanlarõnda teknoloji ve inovasyon yeteneğinin yükseltilmesi birinci öncelik

olarak ele alõnmalõdõr. Son yõllarda toplumsal beklentilerde meydana gelen

değişmelerle birlikte çevre koruma ve çevre dostu üretim teknolojileri konularõ da ön

olana çõkmõştõr. Özellikle taraf olunan uluslararasõ antlaşmalarõnda etkisiyle Türkiye,

çevre dostu üretim teknolojileri konusuna ağõrlõk vermeye başlamõştõr. Bu konunun

son derece kapsamlõ olmasõ da bütünsel ve sistematik bir bakõş açõsõnõ beraberinde

getirmektedir. ULİS içerisinde gerçekleştirilecek çalõşmalar ve örgütsel yapõlanma ile

sürdürülebilir kalkõnmanõn sağlanmasõ konusunda önemli adõmlar atõlmasõ

amaçlanmaktadõr 65.

Uluslararasõ rekabet ortamõnda artõk ürünler ve hizmetler belli standartlar

içinde gerçekleştirilmekte, hem arz hem de talep cephesi de kendini bu standartlara

uydurmak zorunda hissetmektedir. Bu nedenle uluslararasõ pazarlarda Türk

mallarõnõn sunulabilmesinin bir diğer koşulu da çevre dostu üretim teknolojileri ile

bu mallarõn üretilmiş olmasõdõr. Bu durumu sağlayacak koşul da inovasyon

yeteneğine sahip olmaktan geçmektedir. Tüm bu hedeflerle bağlantõlõ olarak ULİS

içerisinde üretilecek teknolojiler için Ar-Ge çalõşmalarõnõn ve teknoloji transferinin

65 DPT, 2006b, a.g.e., s. 30�31.

111

teşviki, eğitim, teknik ve yönetimsel danõşmanlõk vb. adõmlarõn atõlmasõ

gerekmektedir66.

ULİS kapsamõnda, sürdürülebilir kalkõnma hedefiyle bağlantõlõ olarak,

MAM bünyesinde �Temiz Üretim Merkezi� olarak adlandõrõlan yeni kurumsal bir

yapõnõn oluşturulmasõ önerilmektedir. Ayrõca, mevcut tesislerin, çevre koruma

koşullarõna uyumunun sağlanabilmesi için gerekli yardõm fonlarõnõn dağõtõlmasõna

başlanmasõ da bu konuda atõlmasõ gereken en önemli adõm olarak göze

çarpmaktadõr67.

3.3.2. Yaşam Standardõ ve Kalitesinin Yükseltilmesi

Paul Romer�in Yeni Büyüme Kuramõna göre, buluş ve inovasyon süreci

yaşam standardõndaki uzun vadeli iyileştirmeleri yaratan süreçtir68. Günümüzde

inovasyon, kalkõnmanõn, rekabet gücü kazanmanõn, yaşam kalitesini yükseltmenin,

istihdamõ artõrmanõn, sürdürülebilir ekonomik büyümenin ve toplumsal refahõn

anahtarõ olarak görülmektedir. Orta ve uzun vadede inovasyonu etkin bir araç olarak

kullanma yeteneğine sahip bir sistem ile de bu hedeflere ulaşõlmasõ

amaçlanmaktadõr69. Örneğin, 1800�lü yõllarõn başõnda yetersiz doğal kaynaklar ve

elverişsiz iklim koşullarõ nedeniyle neredeyse halkõn açlõk sõnõrõnda olduğu

Finlandiya; günümüzde yüksek Ar-Ge yoğunluğu, bilimsel yayõn sayõsõ ve patent

başvurusu ile dünyada önde gelen ülkeler arasõnda yer almaktadõr. Bu da

inovasyonda yetkinleşmenin ekonomik kalkõnma ve toplumsal gelişme üzerindeki

etkisi üzerine verilen en önemli örneklerden biridir70. Bu nedenle birçok devlet

ULİS�i oluşturarak ekonomik ve toplumsal alanda ortaya koyduğu hedefleri, daha

66 A.e. 67 A.e. 68 Cemil Arõkan, �Ulusal İnovasyon Sistemi�, (Çevrimiçi) traccess.tubitak.gov.tr/news/sunumlar/sun_2005/12_13_05_2005/CemilArikansunum.pdf, 10 Ekim 2005, s.9. 69 Şirin Elçi, �Eski Köye Yeni Adet Getirin�, (Çevrimiçi) http://www.projeekin.org/downloadable/ekin_tanitim.ppt, 13 Mart 2006d. 70 UN, a.g.e., s.3.

112

kõsa sürede gerçekleştirebilmek içim bilim ve teknolojiden yararlanma yoluna

gitmektedir.

Şekil 6: İnovasyon Verimlilik Artõşõ İşbirliği

Kaynak: Cemil Arõkan, � Ulusal İnovasyon Sistemi�, (Çevrimiçi) traccess.tubitak.gov.tr/news/sunumlar/sun_2005/12_13_05_2005/CemilArikansunum.pdf, 10 Ekim 2005, s.10.

Toplumun yaşam standardõ ve kalitesinin artõrõlmasõ, mevcut mal ve

hizmetlerin çeşidi, kalitesi ve maliyetinde meydana gelecek olumlu değişimlerin yanõ

sõra yeni ürün ve hizmetlerin ortaya çõkmasõ ile mümkün olmaktadõr. Ancak bu

noktada çoğu zaman belirli hedeflere ulaşõlmasõ konusunda özel sektörün tek başõna

yaptõğõ çalõşmalar yeterli olmamaktadõr. Gelişmiş ülkelerde bile devlet, ULİS

içerisinde toplumsal gelişme amacõyla atõlan adõmlara destek vermekte çoğu

zamanda bunlarõ tek başõna koordine etmektedir71.

Bir toplumun inovasyon ve yeni teknoloji geliştirme yönündeki talebi

temelde daha kaliteli ve daha iyi yaşam koşullarõna sahip olma isteğinden

kaynaklanmaktadõr. Bu nedenle politika tasarõmcõlarõ inovasyon ve teknoloji

politikalarõnõ ele alõrken toplumun bu talebini de göz önünde bulundurmak

zorundadõrlar. Ancak toplumun da ortaya koyduğu taleplerin arkasõnda durmasõ ve

politika izleme ve değerlendirme sürecinde aktif olarak katõlmasõ gerekmektedir. Bu

kapsamda ULİS içerisinde teknoloji destek ve değerlendirme mekanizmalarõ

71 (Çevrimiçi) http://www.onlineopinion.com.au/view.asp?article=1369, 8 Haziran 2006.

113

oluşturulmalõ ve TÜBİTAK-TTGV desteğindeki Bilim-Teknoloji-Sanayi

Tartõşmalarõ Platformu gibi örnekler geliştirilmeli ve yaygõnlaştõrõlmalõdõr72.

3.3.3. Ekonomik Kalkõnmanõn Sağlanmasõ

Günümüzde ülkelerin inovasyon yeteneklerinin, ekonomik kalkõnmalarõnõ

belirleyen faktörlerin başõnda geldiği ve bir ülkenin inovasyon yeteneğinin de bilim

ve teknolojiyi üretme yeteneğiyle doğrudan ilişkili olduğu konusunda genel bir görüş

birliği vardõr. Ekonomik kalkõnma, genel olarak, yatõrõmlarõn artmasõ, üretim

verimliliğinin yükselmesi bu sayede de toplumun tüm kesimlerinin yaşam standardõ

ve kalitesinin yükselmesi anlamõna gelmektedir. Tüm bu beklentilere ulaşmak içinse

üretim kapasitesinin ve beşeri sermayenin en iyi seviyede ve en verimli bir biçimde

kullanõldõğõ bir sistem yaratõlmasõ gerekmektedir73. Gelişmekte olan birçok ülke

ULİS�in oluşturulmasõ meselesini sanayileşmiş ülkeleri yakalamak ve ekonomik

kalkõnmalarõn gerçekleştirme bakõş açõsõ ile ele almaktadõr. Kalkõnma sürecinde, daha

önceki ülkelerin tecrübelerinden ve izledikleri yollardan yararlanmak isteyen

gelişmekte olan ülkeler, konuyu ilk olarak kurumsal temelde ele almakta ve elde

ettikleri sonuçlarõ da kendi iç dinamikleri ile bağlantõlõ bir şekilde, ülke koşullarõna

uyumlu hale getirmeye çalõşmaktadõrlar74.

ULİS çağdaş ulus-devlet kapsamõnda ele alõnan bir alt sistem olduğundan

ekonomik kalkõnma ve toplumsal gelişme hedeflerine aynõ anda yönlenebilmeyi

sağlamaktadõr. Bu nedenle, ULİS içerisinde inovasyon faaliyetlerinin desteklenmesi

için atõlan adõmlar ile Ar-Ge kurumlarõ, firmalar ve inovasyon ağ yapõlarõnõn etkin bir

şekilde kullanõlmasõ hedeflenmektedir. ULİS kapsamõnda ele alõnan projeler ile

kaynaklarõn inovasyon faaliyeti yapan firmalara kaydõrõlmasõ, ortaya çõkacak inovatif

ürün ve süreçlerle rekabet üstünlüğünün sağlanmasõ, bu sayede de ekonomik

kalkõnmanõn gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadõr75.

72 DPT, 2000, a.g.e., s. 37. 73 Emre Kongar, �Ekonomik büyüme ve Kültürel Kalkõnma�, (Çevrimiçi) http://www.kongar.org/makaleler/mak_mi.php, 8 Temmuz 2006. 74 TÜSİAD, 2003, a.g.e., s. 215. 75 A.e.

114

Ekonomik kalkõnma açõsõndan, teknolojik inovasyon süreci son derece

önemlidir. Bu nedenle geliştirilecek politikalarda inovasyon boyutunun sürekli

olarak vurgulanmasõ ve ön planda tutulmasõ gereklidir. Yüzyõlõn ikinci yarõsõnda

ortaya çõkan teknolojik gelişmeler sonucu pazar dinamikleri ve rekabet stratejileri

değişime uğramõş ve bundan ulusal büyüme stratejileri de etkilenmiştir. Yapõlan

araştõrmalar, son 30 yõlda G7 ülkelerinin ekonomik büyümelerine etki eden en

önemli faktörün teknolojik gelişmeler olduğunu ortaya koymuştur. Boskin ve

Lau�nun 1992�de yaptõğõ bir araştõrmaya göre G7 ülkelerinde ekonomik büyüme

konusunda en fazla katkõ yapan faktör teknolojik gelişmeler olmuştur76.

Tablo 16: G7 Ülkelerinde Büyümeye Göreli Olarak Etkide Bulunan Kaynaklar (1973 sonrasõ) (yüzde)

Fiziksel

Sermaye

(Kapital)

İşgücü İnsan

Sermayesi

Petrol

Fiyatlarõ

Teknolojik

Gelişmeler

Kanada 25 30 7 0 38 Fransa 26 -14 7 -3 85 Almanya 24 -17 7 -14 99

İtalya 23 -4 6 -16 90 Japonya 29 8 4 -21 80 İngiltere 26 -3 6 -3 74 A.B.D. 13 34 5 -8 56

Kaynak: TÜBİSAD, �E-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulu Bilgi Toplumu Stratejik Plan Hazõrlõğõ�, (Çevrimiçi) http://www.tubisad.org.tr/images/w01.doc, 25 Haziran 2006, s.16.

İnovasyon ve teknolojik değişme etkilerinin iki yönde göstermektedirler.

İnsan sağlõğõ, tarõm, enerji, enformasyon ve haberleşme teknolojilerinde meydana

gelen inovasyonlar fakirliğin azalmasõ ve yaşam standartlarõnõn artmasõ konusunda

doğrudan olumlu etkiler yaratmaktadõrlar. Üretim verimliliğinin artmasõ ve bu sayede

de ekonomik kalkõnma ve refah düzeyinin artmasõ ise dolaylõ olarak ortaya çõkan

etkiler olmaktadõr 77.

76 TÜBİSAD, a.g.e., s.15. 77 UN, a.g.e., s.21.

115

Ekonomik kalkõnmanõn bir diğer boyutu da beşeri sermayeye yapõlan

yatõrõmlarla ilgilidir. İnovasyon süreci, öğrenmeye bağlõ bir süreç olduğundan ULİS

içerisinde beşeri sermaye, eğitim ve sosyal girişimcilik konularõnda yapõlacak

atõlõmlar ile hem sistemin başarõsõ sağlanmakta hem de inovasyon sürecini

yönlendirecek eğitimli ve donanõmlõ insan kaynağõ yaratõlmõş olmaktadõr.

Türkiye�nin de aralarõnda bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde kurumsal

yapõlanmadaki sorunlarõn ekonominin ve toplumun her kesimine olumsuz etki

yaptõğõ bir gerçektir. Bu nedenle ULİS�ten beklenen faydanõn sağlanmasõ ancak

kurumsal ve yasal anlamda sistemin etkin ve verimli bir şekilde kurulup, işlemesiyle

önlenebilir.

3.3.4. Rekabet Gücünün Yükseltilmesi

Bir ülkenin gelir düzeyini sürdürülebilir bir şekilde arttõrarak, ürettiği

hizmet ve ürünlerle, serbest piyasa koşullarõnda, uluslararasõ pazarlarda satõş

yapabilme düzeyi ulusal rekabet gücü olarak adlandõrõlmaktadõr. Bir ekonomi aynõ

üretim düzeyini daha düşük maliyetle yakalayabileceği yeni bir yöntem, ürün veya

pazarlama yöntemi geliştirebilirse, diğer ekonomilere karşõ rekabet gücü elde

edebilmektedir. Her zaman her alanda önde olmak mümkün olmasa da, belli

alanlarda üstün olmak güçlü bir ekonomi için en temel kurallardan biridir78.

Sanayi ve ticarette rekabet unsurlarõ 20. yüzyõlõn ikinci yarõsõndan itibaren,

ekonomik ve teknolojik gelişmelerle bağlantõlõ olarak değişiklik göstermiştir. 1960�lõ

yõllarda üretim üstünlüğü ile elde edilen rekabet gücü; 1970�lerde maliyet üstünlüğü,

1980�lerde ise kalite üstünlüğüne bağlõ olarak değişim göstermiştir79. Son yõllarda ise

ekonomilerin daha fazla bilgiye dayalõ hale gelmesiyle rekabet gücünü belirleyen

temel faktör Ar-Ge ve inovasyona dayalõ yüksek ve sürdürülebilir verimlilik artõşõ

olarak karşõmõza çõkmaktadõr. Yüksek nitelikli ve donanõmlõ işgücü ve rekabet

78 Demir, a.g.e., s. 96. 79 Kaymakçalan, a.g.e., s. 5.

116

ortamõnõn etkin çalõşmasõna olanak sağlayacak kurumsal ve yasal yapõ da rekabet

gücünü besleyen diğer kaynaklar olmaktadõr80.

İnovasyon faaliyetleri ve bu faaliyetler sonucu ortaya çõkan yeni ürün ve

süreçler; üretimde verimliliğin artmasõ, maliyetlerin dolayõsõyla fiyatlarõn düşmesi,

bunun yanõ sõra da ürün çeşitliliğinde artõşa sebep olduğu için bir ülkenin rekabet

gücünün artmasõ bakõmõndan önem taşõmaktadõr. Rekabet üstünlüğü ise yüksek pazar

payõna sahip olma, daha fazla istihdam yaratõlmasõ ve talep artõşõ yoluyla ekonomik

büyümeyi olumlu yönde etkilemektedir81.

İnovasyonda yetkinleşmiş ülkelerde ulusal rekabet gücünün %50�si Ar-

Ge�ye dayalõ inovasyon kapasitesinden kaynaklanmaktadõr. Rekabet gücünün %25�i

kamu kurumlarõnõn kalitesi, geri kalan yüzde %25�i ise makroekonomik istikrar ile

açõklanmaktadõr. Türkiye�nin de içinde bulunduğu düşük teknoloji ülkelerinde ise

rekabet gücünün 1/3�ü Ar-Ge�ye dayalõ inovasyon kapasitesine dayanmaktadõr82.

Son beş yõlda olduğu gibi, 2006 yõlõnda da Finlandiya Büyüme Rekabet

Gücü Endeksinde birinci sõrayõ almõştõr. Finlandiya�nõn sahip olduğu güçlü

makroekonomik yönetim, kaliteli kamu kurumlarõ, düşük yolsuzluk oranõ, çok düşük

kayõt-dõşõlõk, kanunlara olan yüksek bağlõlõk gibi faktörlerin yanõ sõra özel sektörün

yeni teknolojilere karşõ gösterdiği ilgi ve inovasyon kültürünün olgunlaşmasõ

Finlandiya�nõn rekabet gücünün asõl kaynağõnõ oluşturmaktadõr83.

80 Taş, a.g.m., s. 4. 81 Markus Bazlat, �Benchmarking In The Context Of National Innovation Systems: Purpose and Pitfalls�, (Çevrimiçi) http://www.wiwi.uni augsburg.de/vwl/institut/paper/238.pdf, 5 Mayõs 2006, pp. 11. 82 Taş, a.g.m., s.30. 83 A.y.

117

Tablo 17: Büyüme Rekabet Endeksi Sõralamasõ:2005�2004 Kõyaslamasõ

ÜLKE

2005 Sõrasõ 2004 Sõrasõ 2004�2005 değişikliği

Finlandiya 1 1!

ABD 2 2!

İsveç 3 3!

Danimarka 4 5#

Tayvan 5 4$

Singapur 6 7#

İzlanda 7 10#

İsviçre 8 8!

Norveç 9 6$

Avustralya 10 14#

Hollanda 11 12#

Japonya 12 9$

İngiltere 13 11$

Kanada 14 15#

Almanya 15 13$

Yeni Zelanda 16 18#

Güney Kore 17 29#

Brezilya 65 57$

TÜRKİYE 66 66!

Kaynak: WEF, �Growth Competitiveness Index rankings 2005 and 2004 comparisons�, (Çevrimiçi) http://www.weforum.org/site/homepublic.nsf/Content/Growth+Competitiveness+Index+rankings+2005+and+2004+comparisons, 26 Mayõs 2006�daki veriler kullanõlarak oluşturulmuştur.

Küresel rekabet ortamõnda ulusal rekabet güçlerini arttõrmak isteyen

ülkelerin yüksek inovasyon yeteneğine ve yüksek Ar-Ge yoğunluğuna sahip olmalarõ

gerekmektedir. Bu amaçla bağlantõlõ olarak devletin girişimciliği özendirerek,

girişimcileri inovasyon faaliyetlerine yönlendirecek, aynõ zamanda Ar-Ge

harcamalarõnõ destekleyecek, tüm bunlarõn yanõ sõra da ekonomik ve politik istikrarõ

koruyacak bir sisteme ihtiyacõ olmaktadõr 84. ULİS ise tüm bu sorunlarõ çözebilecek

mekanizmalarõ bünyesinde bulunduran bir yapõlanmaya sahip olduğundan rekabet

gücünü arttõrmak isteyen ülkelerin oluşturmalarõ gereken tek sistem olarak karşõmõza

çõkmaktadõr. Türk sanayinin inovasyon kapasitesinin arttõrõlmasõ bu sayede özgün

84 Taş, a.g.m., s.1.

118

süreç ve ürün üretebilecek düzeye gelmesi, böylece de uluslararasõ piyasalarda

rekabet gücü kazanmasõ ULİS�in işleyişi ile yakõndan ilgilidir85.

3.3. 5. İstihdamõn Artõrõlmasõ

Ekonomik kalkõnmanõn gerçekleştirilmesi, sürdürülebilir kalkõnmanõn

sağlanmasõ ve rekabet gücünün yükseltilmesi, eğitim ve istihdam arasõndaki ilişkinin

güçlendirilmesi ve nitelikli işgücünün istihdam edilebilirliğinin artõrõlmasõ

çerçevesinde ele alõnmaktadõr. Makroekonomik politikalarõnõn yanõ sõra, ULİS

içerisinde kendine uygulama alanõ bulan eğitim niteliğini, eğitim ve işgücü piyasasõ

arasõndaki etkileşimi artõcõ, girişimciliği destekleyici politikalar ile istihdam

edilebilirliğin arttõrõlmasõ hedeflenmektedir86.

İstihdamõn arttõrõlmasõ konusunun ULİS içerisinde tek başõna değil, başta

eğitim olmak üzere pek çok politika seçeneği ile ele alõnmasõ, beraberinde ULİS�in

birçok alanõnõ etkileyen yaşam boyu eğitim ve mesleki beceri kazandõrma

konularõnõn ön plana çõkmasõna neden olmaktadõr 87. Yapõlan araştõrmalara göre

Türkiye�de eğitimli işgücünün eğitimsiz işgücüne oranla daha fazla işsizlik sorunuyla

karşõ karşõya olduğu görülmektedir 88. Türkiye�de işsizlik oranõn yüksek eğitim almõş

genç nüfusta daha yüksek olmasõ endişe vericidir. Bu durum, ekonominin

üretkenliğini ve inovasyona dayalõlõğõnõ ciddi şekilde etkilemekte, ayrõca, nüfusun

büyük bölümü üzerinde tatminsizlik yaratmakta, sonuç olarak da eğitime olan ilgi

azalmaktadõr89.

85 Fikret Yücel, �5. Teknoloji Kongresi Açõlõş Konuşmasõ�, (Çevrimiçi) http://www.teknoloji.org.tr/docs/Fikret_YUCEL_sunum.doc, 9 Temmuz 2006. 86 DPT,2006b, a.g.e., ss. 10�11. 87 A.e., s.12�13. 88 Glenda Napier, v.d., �Strengthening Innovation And Technology Policies For Sme Development In Turkey Opportunities For Private Sector Involvement�, (Çevrimiçi) http://www.iked.org/pdf/Strengthening%20Innovation%20and%20Technology%20Policies%20for%20SME%20Development%20in%20Turkey.pdf, 11 Nisan 2006, s. 34. 89 Şirin Elçi, �İnovasyon Konusunda Kültürel Değişime Dünya Bankasõ Desteği�, (Çevrimiçi) http://www.projeekin.org/downloadable/basin_bulteni_01.doc, 19 Mayõs 2006.

119

ULİS içerisinde özellikle bilim ve teknoloji ağõrlõklõ iş kollarõna yapõlan

yatõrõmlarõn artõrõlmasõ ile bu alanda ihtiyaç duyulan donanõmlõ işgücünün daha fazla

oranda istihdam edilebilmesi olanaklõ hale gelmektedir90. Örneğin ULİS içerisinde

BİT yatõrõmlarõ ile istihdamõn artõrõlmasõ hedeflenirken; bu alanda istihdam edilecek

nitelikli işgücüne de ihtiyaç olmaktadõr. Bu sorunun çözümü amacõyla da yaşam

boyu eğitim olanaklarõnõn yanõ sõra mesleki eğitimin ön plana çõkartõlmasõ, aktif

işgücü politikalarõnõn uygulanmasõ ve işgücü piyasasõnõn gerek yasal gerekse mali

açõdan esnekliğini arttõracak politikalar uygulanmasõ gerekmektedir91.

İşgücü maliyetlerinin azaltõlmasõnõn istihdam artõşõ yönünde olumlu etkilere

sahip olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle işgücü maliyetlerini azaltõcõ ürün ve süreç

inovasyonlarõnõn firma düzeyinde geliştirilmesini sağlayacak Ar-Ge desteklerinin

sağlanmasõ ULİS içerisinde ele alõnan bir diğer konu olarak karşõmõza çõkmaktadõr.

Türkiye�de son yõllarda ÜSİ�nin geliştirilmesine yönelik çalõşmalar ve devlet eliyle

Ar-Ge kapsamõnda yapõlan yardõmlar ile firmalarõn rekabet gücü ve verimliliğinin

arttõrõlmasõnõn yanõ sõra, yeni iş imkânlarõ yaratabilir düzeye de gelmeleri

amaçlanmaktadõr.

KOBİ�ler ve Kuluçkalõklarõn ULİS içerisinde büyüme, inovasyon yapma ve

istihdam konularõnda önemli rolleri bulunmaktadõr. KOBİ�ler, bilindiği gibi sahip

olduklarõ esnek yapõ ile ULİS içerisinde ekonomik koşullara ve teknolojik

gelişmelere kolay ayak uydurabilen yapõlarõ ile ön plana çõkmaktadõrlar. Geleneksel

bir kuluçkalõğõn ana görevinin ise; girişimciliği, inovasyonu, istihdam

imkânlarõnõ ve büyümeyi destekleyerek ekonomik gelişmeyi hõzlandõrmak

olduğu düşünüldüğünde, bu iki kurum arasõnda sağlõklõ ilişkiler kurulmasõnõn

istihdam açõsõndan olumlu etkileri olacağõnõ söylemek yanlõş olmamaktadõr92.

90 Napier, v.d., A.e. 91 DPT,2006b, a.g.e., ss. 12�13. 92 Semih Akçomak-Erol Taymaz, �İnkübatörlerin (Kuluçkalõk) Etkinliğinin Analiz Edilmesi: Türkiye Örneği�, (Çevrimiçi) http://www.focusinnovation.net/Inkubatorler_Turkiye_2004_Temmuz%202005.doc, 8 Nisan 2006, s.4.

120

3.3.6. Türkiye�nin Ulusal İnovasyon Sistemi Konusunda

Genel Değerlendirme

ULİS�in en güçlü noktasõ, temelleri 1960�lara dayanan bilim ve teknoloji

politikasõnõ üzerine kurulmuş olmasõdõr. Halen yürürlükte olan BTYK kararlarõnda

belirtildiği gibi �tüm kurumlarõyla, tam olarak işleyen ULİS�in kurulmasõ� hedefi

tam olarak gerçekleştirilemediyse de ULİS�in kurumsal yapõsõ güçlü bir şekilde

oluşturulabilmiştir. ULİS içerisinde yer alan devlet kurumlarõ arasõnda eşgüdüm ve

vizyon konusunda eksiklikler olmasõna rağmen, özellikle son yõllarda gerek kamu

kesimi, gerekse özel sektör ve sivil toplum örgütleri ULİS konusunda atõlan

adõmlarda, bilim, teknoloji ve inovasyon politikalarõ oluşturma sürecinde aktif olarak

rol almaya başlamõşlardõr93. Bu da son yõllarda tartõşõlan inovasyon kültür tabanõ

oluşturmaya yönelik çalõşmalarõn yavaş yavaş başarõya ulaştõğõnõ göstermektedir.

Bilindiği gibi inovasyon sürecini doğrusal kabul eden model 1960�lõ yõllarla

birlikte yerini yeni modellere bõrakmõştõr. Ar-Ge sürecini merkez alan bu model Türk

inovasyon politikasõnda kendini göstermektedir. Özellikle Ar-Ge yatõrõmlarõ üzerinde

sõkça durulmasõ ve ULİS içinde göreceli olarak bu alana fonlarõn kaydõrõlmasõ

ULİS�in zayõf yönlerinden biri olarak karşõmõza çõkmaktadõr94. Politika

uygulamalarõnda özel sektör ve özel sektörün inovasyon faaliyetleri genelde ikinci

planda kalmakta, politikalarõn merkezine Ar-Ge, bilim adamlarõ ve araştõrma

kurumlarõ yerleştirilmektedir. Günümüzde yapõlan çalõşmalar ile inovasyon sürecinin

daha karmaşõk bir yapõda olduğunun anlaşõlmõş olmasõ, inovasyonu doğrudan Ar-

Ge�ye dayandõran bu politikalarõn sorgulanmasõ gerektiğini ortaya koymaktadõr .

Toplumun inovasyon konusunda yaklaşõmõ ULİS�in başarõsõnõ etkileyen

önemli faktörlerden bir diğeridir. Girişimcilik, risk almaya açõk olma ve değişen

koşullara uyum sağlamadaki kolaylõk ULİS�in güçlü yanlarõ olarak ortaya

93 Elçi, 2006c, a.g.e., s.9. 94 A.e., s.15.

121

konulurken, toplumun inovasyon konusundaki yetersiz bilgisi, iletişim ile işbirliği

konularõnda toplumsal farkõndalõğõn az olmasõ da ULİS�in en önemli sorunlarõ olarak

karşõmõza çõkmaktadõr. Bu zayõf noktalar ise ULİS�in sistemli ve düzenli bir şekilde

izlenmesi ve değerlendirilmesi ile ortadan kaldõrõlabilecek düzeydedir. Bu çalõşmalar

ile uygulanan politikalar verimlilik, etkinlik ve hedeflere ulaşmadaki başarõlarõ

bakõmõndan hõzla değerlendirilebilmekte, bu sayede sistemde aksayan yönler

kolaylõkla ortaya çõkabilmektedir.

Türkiye�de teknoloji ve inovasyon politikalarõnõn uygulanmasõna ilişkin

çerçeve koşullar iyi durumda değildir. Makroekonomik istikrarsõzlõk önemli bir

sorundur. Ayrõca eğitim düzeyi düşüktür ve işgücü piyasasõna ilişkin eğitim

faaliyetlerini ve işgücünün niteliğinin yükseltilmesini teşvik edici düzenlemeler

yetersizdir. Teknoloji ve inovasyon politikalarõnõ dolaysõz olarak ilgilendiren rekabet

ve akreditasyon gibi yasal düzenlemelerin çoğu ancak son yõllarda

gerçekleştirilmiştir. Ekonomide gerekli dönüşümlerin sağlanabilmesi için teknoloji

ve yenilik politikalarõ kadar, eğitim, rekabet, ticaret ve yatõrõm politikalarõ da önem

kazanmakta, bu politikalar arasõnda gerekli eşgüdümün sağlanmasõ gerekmektedir95.

ULİS içerisinde en önemli eksiklik Ar-Ge finansmanõnda ortaya

çõkmaktadõr. Ar-Ge öncesi ve sonrasõ ortaya çõkan sonuçlarõn inovatif ürünlere

dönüşme sürecinde gerekli olan finansman kaynağõnõ sağlayacak yapõlar henüz tam

anlamõyla oluşmamõştõr. Bunun dõşõnda firmalarõ teknoloji ve inovasyon konusunda

danõşmanlõk hizmeti alma konusunda da sorunlar yaşamaktadõr. Tüm bu sorunlarõn

çözümü için ULİS içerisinde yer alan finansman ve danõşmanlõk hizmeti veren

kurumlarõn gelişmesine yönelik politika tasarõmlarõnõn hayata geçirilmesi

gerekmektedir96.

95 Taymaz, a.g.e., s. 242. 96 A.e., s. 242�243.

122

SONUÇ

İnsanlõk tarihi boyunca, toplumsal beklentiler ve ihtiyaçlarda meydana

gelen değişmeler, farklõ konularõn ön plana çõkmasõna neden olmuştur. Tarõm

toplumundan sanayi toplumuna geçiş sürecinde itici güç olarak görev yapan bilim ve

teknoloji ise günümüzde de tüm ülkelerin üzerinde güç sahibi olmak istedikleri

alanlarõn başõnda gelmektedir.

İkinci Dünya Savaşõ ile birlikte ekonomik ve politik dengelerin değişmesi

ve farklõ güç odaklarõnõn ortaya çõkmasõ ile birlikte bilim ve teknoloji; ekonomik

kalkõnma ve gelişme süreci için tüm ülkelerin üzerinde uzmanlaşmasõ gereken en

önemli alanlardan biri haline gelmiştir. Örneğin yapõlan araştõrmalarla ABD�nin son

50 yõlda gerçekleştirdiği ekonomik büyümenin son derece önemli bir kõsmõ bilimsel

ve teknolojik gelişmelerden kaynaklandõğõ ortaya konmuştur.

1960�lõ yõllarlarla birlikte, günümüzün gelişmiş olarak adlandõrõlan ülkeleri

ile birlikte, planlõ bilim ve teknoloji politikasõ uygulama sürecine giren Türkiye;

çeşitli nedenlerden dolayõ ortaya konulan politikalarõ uygulamakta başarõlõ

olamamõştõr. Uygulanmaya çalõşõlan tüm politikalar ya hükümetin tam anlamõyla

konuyu sahiplenmemesinden ya da ülke şartlarõ öne sürülerek farklõ önceliklerin

gündeme gelmesi nedeniyle rafa kaldõrõlmak zorunda kalmõştõr.

Bilim ve teknoloji konusunda Türkiye�nin diğer ülkeler ile arasõndaki

açõğõn artmasõ, aynõ zamanda da 1970�li yõllarla birlikte birçok ülkenin inovasyon

odaklõ gelişme stratejilerini kurduklarõ Ulusal İnovasyon Sistemleri ile başarõya

ulaştõrdõklarõnõn görülmesi, Türkiye�de bilim ve teknoloji politikalarõnõn inovasyon

konusunu da içine alacak şekilde değişmesine neden olmuştur.

123

Rekabet gücüne sahip olmak isteyen ülkeler ve firmalar tüketicilere ve

uluslararasõ alanda rakiplerinin ürettiği ürün ve hizmetlerden farklõ seçenekleri

tüketicilere ve pazarlara son derece hõzlõ bir şekilde sunmak zorundadõrlar. Bu

nedenle bilim, teknoloji ve inovasyonda yetkinleşmek sadece belli bir zümreyi

ilgilendiren, dar kapsamda ele alõnan, bir konu olmaktan çõkmõş, tüm toplumsal ve

ekonomik yapõyõ derinden etkileyecek bir konuma gelmiştir. Türkiye tarõm

toplumunda sanayi toplumuna geçişini tam olarak gerçekleştirebilmiş bir ülke

değildir. Yapõsal sorunlardan kaynaklanan azgelişmişlik bilimsel ve teknolojik

alanda da kendini göstermektedir. Sanayileşme sürecine tam olarak geçememiş bir

ülke olan Türkiye, günümüzün gelişmekte olan ülkelerinin 50 yõlda kaydettiği

aşamayõ çok kõsa bir süre içerisinde gerçekleştirmek, aynõ zamanda da bilgi

toplumuna geçiş sürecinden de geri kalmamak zorundadõr. Bu kapsamda kurulmasõ

öngörülen Ulusal İnovasyon Sistemi, Türkiye�yi çağõn gerektirdiği ekonomik ve

toplumsal gelişmişlik seviyesine ulaştõrabilecektir.

Türkiye; politika üreten kurumlar, Ar-Ge ve araştõrma merkezleri, aracõ

kurumlar ve finansman kurumlarõ gibi birimleri bilim ve teknoloji sistemi içerisinde

oluşturmayõ başarmõştõr. Ancak bu noktada iki temel sorun bulunmaktadõr. Birinci

sorun Ulusal İnovasyon Sistemini oluşturan kurumlarõn arasõnda eşgüdümün

yeterince sağlanamamasõdõr. İkinci sorun ise bilim, teknoloji ve inovasyonun

dolayõsõyla da Ulusal İnovasyon Sisteminin kurulmasõnõn ne derece önemli

olduğunun ve ülkeye ne kazandõracağõnõn topluma tam olarak anlatõlamamõş

olmasõdõr.

Türkiye, ekonomik kalkõnmasõnõ gerçekleştirmek, toplumsal ve politik

açõdan gelişmiş olarak adlandõrõlan ülkeler sõnõfõna girmek için Ulusal İnovasyon

Sistemini kurmak zorundadõr. Bu konuda yapõlan çalõşmalar ise henüz istenilen

başarõya ve hedeflere ulaşmak için yetersiz görünmektedir. Kurumsal altyapõnõn

sağlam bir şekilde oluşturulmuş olmasõ olumlu bir gelişme olsa da, bilim ve

teknolojiye gerek hükümetin gerekse toplumun bakõş açõsõ değiştirilmediği; bilim,

124

teknoloji ve inovasyonda yetkinleşme birinci derecede öncelikli konular arasõna

girmediği sürece bilgi toplumuna geçiş sürecini gerçekleştirmenin mümkün olmadõğõ

görülecektir.

125

KAYNAKÇA

A- KİTAPLAR

ADIVAR, A. Adnan: Osmanlõ Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, 6. bs., İstanbul,

Şubat 2000.

ALTINTAŞ, Mustafa: Türkiye�de Planlõ Kalkõnma ve Uygulama Sonuçlarõ,

A.İ.T.İ. Akademisi Muğla İşletmecilik Yüksek Okulu Yayõnlarõ, Muğla, 1978.

AYSAN, Mustafa A. : 100. Doğum Yõldönümünde Atatürk�ün Ekonomi

Politikasõ, ES Yayõnlarõ, 2. bs., İstanbul, 1980.

DEMİR, Ömer: Küresel Rekabette Etkin Devlet: Türkiye İçin Etkin Bir Devlet

Oluşturma İmkânõ, Nobel Yayõnlarõ, Ankara, Şubat 2003.

DURA Cihan, ATİK Hayriye: Bilgi Toplumu, Bilgi Ekonomisi ve Türkiye,

Literatür Yayõnlarõ, İstanbul, Mart 2002.

EĞE, Ahmet Alper: OECD Ülkelerinde Yenilik Sistemleri ve Türkiye İçin

Durum Değerlendirmesi, DPT Yayõnlarõ, Ankara, 2002.

FREEMAN Chris, SOETE Luc: Yenilik İktisadõ, Çev. Ergun Türkcan, TÜBİTAK

Yayõnlarõ, Ankara, Kasõm 2003.

GÖKER, Aykut: Pazar Ekonomilerinde Bilim ve Teknoloji Politikalarõ, TMMOB

Yayõnlarõ, Ankara, Mayõs 2004.

126

GÖKER Aykut, DİZDAROĞLU Nurdoğan: Bilim ve Teknoloji Yönetim

Sistemleri Ülke Örnekleri ve Türkiye, TÜBİTAK Yayõnlarõ, Ankara, Mayõs 1996.

GÜLEÇ, Kemal: Cumhuriyetin 75. Yõlõnda Bilim, Teknoloji, Araştõrma

Politikalarõnõn Sanayileşmeye Etkileri, KOSGEB Yayõnlarõ, İstanbul, 1998.

GÜLEŞ Hasan Kürşat, BÜLBÜL Hasan: Yenilikçilik: İşletmeler için Stratejik

Rekabet Aracõ, Nobel Yayõnlarõ, Ankara, 2004.

GÜRAN, Tevfik: İktisat Tarihi, Acar Matbaacõlõk A.Ş. , İstanbul, 1999.

GÜRÜZ Kemal, v.d. : Türkiye�de ve Dünyada Yükseköğretim, Bilim ve

Teknoloji, TÜSİAD Yayõnlarõ, İstanbul, Haziran 1994.

KAYMAKÇALAN, Ömer: Bilim ve Teknoloji Türkiye İçin Örnekler ve

Öneriler, Teknoloji Yönetimi Derneği Yayõnlarõ, Kocaeli, 1999.

KAZANCIGİL, Aykut: Osmanlõlarda Bilim ve Teknoloji, Gazeteciler ve Yazarlar

Vakfõ Yayõnlarõ, İstanbul, 1999.

KAZGAN, Gülten: Tanzimat�tan 21. Yüzyõla Türkiye Ekonomisi: Birinci

Küreselleşmeden İkinci Küreselleşmeye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayõnlarõ,

İstanbul, Mart 2002.

KOZLU, Cem: Türkiye Mucizesi İçin: Vizyon Arayõşlarõ ve Asya Modelleri,

Türkiye İş Bankasõ Kültür Yayõnlarõ, 4.bs. , Ankara, 1996.

LUNDVALL Bengt Ake, v.d. : Avrupa�nõn Yeni Bilgi Ekonomisi: Uluslararasõ

Rekabet Gücü ve Sosyal Uyum İçin Stratejiler, Ed. Maria Joao RODRIGUES,

Çev. Elif Özsayar, Dõşbank Kitaplarõ, İstanbul, Aralõk 2004.

127

SARGUTAN, Erdal A. : Türk Bilim ve Teknoloji Politikasõnõn Bir Unsuru

Olarak Sağlõk İdaresinde Teknik ve Teknoloji Politikalarõ, Sağlõk Bakanlõğõ

Yayõnlarõ, Ankara, 1996.

ŞAHİN, Hüseyin: Türkiye Ekonomisi, Ezgi Kitabevi Yayõnlarõ, 8. bs., Bursa, Mart

2006.

ÖZDAŞ, M. Nimet: Bilim ve Teknoloji Politikasõ ve Türkiye, TÜBİTAK

Yayõnlarõ, Ankara, Aralõk 2000.

TAYMAZ, Erol: Ulusal Yenilik Sistemi: Türkiye İmalat Sanayinde Teknolojik

Değişim ve Yenilik Süreçleri, TÜBİTAK/TTGV/DİE Ortak Yayõnõ, Ankara, 2001.

TEKİN Mahmut, GÜLEŞ Hasan Kürşat, ÖĞÜT Adem: Değişim Çağõnda Teknoloji

Yönetimi, 2. bs., Nobel Yayõnlarõ, Ankara, 2003.

TMMOB: Teknoloji, Ed. Mahmut Kiper, Koza Ofset, Ankara, Mayõs 2004.

YALÇIN Cengiz, YALOVA Yüksel: Bilim ve Teknoloji Politikalarõ Işõğõnda

Türkiye, Nobel Yayõnlarõ, Ankara, Mart 2005.

YILMAZ, Hilal: Yenilik (İnovasyon) Yeni Ekonomi ve Rekabet, Rekabet

Kurumu Yayõnlarõ, Ankara, Temmuz 2003.

YÜCEL, İsmail Hakkõ: Bilim-Teknoloji Politikalarõ ve 21. Yüzyõlõn Toplumu,

DPT Yayõnlarõ, Ankara, Ağustos 1997.

YÜLEK, Murat: Asya Kaplanlarõ: Sanayi Politikalarõ ve Kalkõnma, Alfa

Yayõnlarõ, İstanbul, Kasõm 1998.

WESTFALL, Richard S. : Modern Bilimin Oluşumu, 14. bs.,TÜBİTAK Yayõnlarõ,

Ankara, Şubat 2005.

128

B- MAKALELER

GÖKER, Aykut : �Avrupa Birliği�nin Bilim ve Teknoloji Politikasõ: Aramõzdaki

Açõk,� Avrupa Birliği Dersleri: Ekonomi Politika Teknoloji, Ed. İrfan Kalaycõ,

TMMOB Yayõnlarõ, Ankara, Ocak 2006.

GÖKER, Aykut: �Bilim ve Teknoloji Politikalarõna Giriş İçin �Enformasyon

Toplumu� Üzerine Kavramsal Bir Yaklaşõm Denemesi�, Mülkiye Dergisi, Eylül

2001.

GÖKER, Aykut : � Bilim ve Teknolojide Eksiğimiz Nerede?�, Cumhuriyet Bilim

Teknik, 2 Haziran 2001.

KOCACIK, Faruk: �Bilgi Toplumu ve Türkiye�, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal

Bilimler Dergisi, C.27, No:1, Mayõs 2003.

SOYAK, Alkan: �Bir Teknoloji Politika(sõz)lõğõ Belgesi: Ar-Ge Yardõmõna İlişkin

Kararlar�, Cumhuriyet Bilim Teknik, Sayõ: 547, 13 Ekim 1997.

C- DİĞER KAYNAKLAR

ACUN, Ramazan: �Türkiye�de AR-GE: Mevcut Durum ve Geleceğe Bakõş,�

(Çevrimiçi) http://www.history.hacettepe.edu.tr/archive/TDVBilim.html, 8 Ocak

2006.

AK Mehmet Zeki, GÜLMEZ, Ahmet: �Atõf Endekslerine Göre Türkiye�nin Bilimsel

Yayõn Performansõnõn Analizi:1983�2003�,

(Çevrimiçi) http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/12-04.pdf, 22 Mayõs 2006.

129

AKARSOY ALTAY, Tülay: �Otomotiv Sektöründe Araştõrma ve Teknoloji

Geliştirme Faaliyetleri Üzerine Görüşler�, (Çevrimiçi)

http://www.inovasyon.org/yazardetay.asp?YazarID=2, 5 Mayõs 2006.

AKÇOMAK Semih, TAYMAZ Erol: �İnkübatörlerin (Kuluçkalõk) Etkinliğinin

Analiz Edilmesi: Türkiye Örneği�, (Çevrimiçi)

http://www.focusinnovation.net/Inkubatorler_Turkiye_2004_Temmuz%202005.doc,

8 Nisan 2006.

AKTAN Coşkun Can, VURAL İstiklal Yaşar: � Bilgi Nedir?�, (Çevrimiçi)

http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-yonetimi/bilgi-nedir.htm, 15 Ocak 2006.

AKYOS, Müfit : �Firma Düzeyinde Yenilikçilik (Yenilik) ve Bilgi Yönetimi�,

(Çevrimiçi) http://sistem.ie.metu.edu.tr/know_info3.htm, 23 Mart 2006.

ALTIPARMAK, Aytekin: �Türkiye�de Devletçilik Döneminde Özel Sektör

Sanayinin Gelişimi�, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayõ:13, 2002, (Çevrimiçi)

http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/03_Altiparmak.pdf, 22 Nisan 2006.

ARDIÇ Kadir, YILDIZ Gültekin: �Japon İşletmecilik Uygulamalarõ Türk İşletme

Yönetiminde Bir Model Olabilir Mi?� ,(Çevrimiçi)

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=491, 12 Temmuz 2006.

ARIKAN, Cemil : �Ulusal İnovasyon Sistemi�, (Çevrimiçi)

traccess.TÜBİTAK.gov.tr/news/sunumlar/sun_2005/12_13_05_2005/CemilArikansu

num.pdf, 10 Ekim 2005.

BAZLAT, Markus : �Benchmarking In The Context Of National Innovation

Systems: Purpose and Pitfalls�, (Çevrimiçi)

http://www.wiwi.uni augsburg.de/vwl/institut/paper/238.pdf, 5 Mayõs 2006.

130

�Bilim�, Büyük Larousse, C.IV. , Gen. Yay. Yön: Adnan Benk, Interpress Basõn ve

Yayõncõlõk A.Ş. , 1993, s.1640.

BROWNE Jim, v.d. : �Innovation Management For Product and Process

Development�, (Çevrimiçi)

http://cimru.nuigalway.ie/Publications/david/china00.pdf,11 Mart 2006.

CORDIS: �Towards FP7�, (Çevrimiçi) http://cordis.europa.eu/fp7/faq.htm, 12

Haziran 2006.

DPT: �Orta Vadeli Program 2006�2008�, (Çevrimiçi)

http://ekutup.dpt.gov.tr/program/2006�08.pdf, 6 Temmuz 2006.

DPT: �9. Kalkõnma Planõ Bilim ve Teknoloji Özel İhtisas Komisyonu Raporu�,

(Çevrimiçi) http://plan9.dpt.gov.tr/9uncukalkinmaplan.doc, 20 Mayõs 2006.

DPT: 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Bilişim Teknolojileri ve Politikalarõ Özel

İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Yayõnlarõ, Ankara, 2002.

DPT: Türkiye Sanayi Politikasõ ( AB Üyeliğine Doğru) , DPT Yayõnlarõ, Ankara,

Ağustos 2003.

DPT: 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Bilim ve Teknoloji Özel İhtisas Komisyonu

Raporu, DPT Yayõnlarõ, Ankara, 2000.

DPT: 5. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ, DPT Yayõnlarõ, Ankara, 1985.

DURGUT Metin, AKYOS Müfit: �Bölgesel İnovasyon Sistemleri ve Teknoloji

Öngörüsü�, (Çevrimiçi) http://www.inovasyon.org/getfile.asp?file=odtuecon.ppt, 10

Ekim 2005.

131

ELÇİ, Şirin: �İnovasyonda Başarõ�, (Çevrimiçi)

http://www.kobifinans.com.tr/icerik.php?Article=6576&Where=danisma_merkezi&

Category=021901, 16 Haziran 2006.

ELÇİ, Şirin: �İnovasyon Konusunda Kültürel Değişime Dünya Bankasõ Desteği�,

(Çevrimiçi) http://www.projeekin.org/downloadable/basin_bulteni_01.doc, 19 Mayõs

2006.

ELÇİ, Şirin: �Annual Innovation Policy Trends and Appraisal Report: Turkey 2004�

2005�, (Çevrimiçi)

http://trendchart.cordis.lu/reports/documents/Country_Report_Turkey_2005.pdf, 24

Nisan 2006.

ELÇİ, Şirin: �Rekabet Gücünün Anahtarõ: İnovasyon�,

(Çevrimiçi) http://www.yfyi.com/isplani/inovasyon.ppt, 24 Mart 2006.

ELÇİ, Şirin: �Eski Köye Yeni Adet Getirin�, (Çevrimiçi)

http://www.projeekin.org/downloadable/ekin_tanitim.ppt, 13 Mart 2006.

GOLDEN Willi , v.d. : �National Innovation Systems and Entrepreneurship�, CISC

Working Paper, No:8, October 2003, (Çevrimiçi)

http://www.nuigalway.ie/cisc/papers/0008ciscwp.pdf, 25 Haziran 2006.

GÖKER, Aykut: �Onuncu Yõlõnda Türk Bilim ve Teknoloji Politikasõ�, (Çevrimiçi)

http://www.inovasyon.org/yazardetay.asp?YazarID=1, 12 Mart 2006.

GÖKER, Aykut: �Türkiye�de 1960�lar ve Sonrasõndaki Bilim ve Teknoloji Politikasõ

Tasarõmlarõ Niçin [Tam] Uygula[ya] madõk?� ODTÜ Öğretim Elemanlarõ Derneği

Ulusal Bilim Politikasõ Paneli, Ankara, Haziran 2002.

132

GÖKER, Aykut : � Niçin Bilim ve Teknoloji Politikasõ, Niçin Ulusal: Tarihsel

Gelişim Ülke Örnekleri ve Türkiye� , Sosyal Demokrasi Derneği Söyleşileri,

Ankara, Mart 2000.

GÖKSEL KARACASULU, Nilüfer: � Türkiye�de Bilim ve Teknoloji Politikalarõnõn

Gelişimi ve Teknoloji Transfer Politikasõ�, (Çevrimiçi)

http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ocak%202004/turkiye.htm, 11 Ocak 2006.

GÜLMEZ, Ahmet : � Türkiye-Güney Kore Teknoloji Politikalarõ Karşõlaştõrmasõ�,

(Çevrimiçi) http://www.iibf.sakarya.edu.tr/tm/agulmez.pdf, 6 Nisan 2006.

GÜRAK, Hasan: � Kalkõnmada Zihinsel Emek ( Beşeri Sermaye) Faktörü�,

(Çevrimiçi) http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=473, 15

Haziran 2006.

İKV: �Avrupa Birliği�nin Bilim ve Teknoloji Politikasõ�,

(Çevrimiçi) http://www.ikv.org.tr/pdfs/70a20e57.pdf, 5 Haziran 2006.

İTB: �Türkiye�de Bilgi Ekonomisine ve Bilgi Toplumuna Geçiş İçin Strateji ve

Politikalar�, (Çevrimiçi) http://www.itb.com.tr/btr/rapor.htm#_Toc62395249,

1 Temmuz 2006.

KAĞITÇIBAŞI, Çiğdem: �Science On The Rise In Turkey�,

(Çevrimiçi) http://www.ictp.trieste.it/~twas/pdf/NL15_2_PDF/06-Turkey_24-

27_low.pdf, 24 Nisan 2006.

KAPLAN, Zeynep : �Avrupa Birliği�nde Bilim ve Teknoloji Politikalarõ ve Adaylõk

Sürecinde Türkiye�nin Uyumu�,

(Çevrimiçi) http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/04-05.pdf, 10 Haziran 2006.

133

KARACASULU, Nilüfer : �Türkiye�deki Bilimsel ve Teknolojik Göstergeler�,

(Çevrimiçi) http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ekim99/turkiye.htm, 12 Şubat

2006.

KESKİN, Halit: �Üniversite-Sanayi Arasõnda Bilgi Etkileşimleri�, Gebze İleri

Teknoloji Enstitüsü E-Bülten, Sayõ:3, Aralõk 2004

(Çevrimiçi) http://www.gyte.edu.tr/ebulten/sayi3/univsan.htm, 8 Mayõs 2006.

KONGAR, Emre : �Ekonomik büyüme ve Kültürel Kalkõnma�, (Çevrimiçi)

http://www.kongar.org/makaleler/mak_mi.php, 8 Temmuz 2006.

MEXT: �Science And Technology Basic Plan�,

(Çevrimiçi) http://www.mext.go.jp/english/org/science/35.htm, 23 Mayõs 2006.

NAPIER, Glenda v.d., �Strengthening Innovation And Technology Policies For Sme

Development In Turkey Opportunities For Private Sector Involvement�, (Çevrimiçi)

http://www.iked.org/pdf/Strengthening%20Innovation%20and%20Technology%20P

olicies%20for%20SME%20Development%20in%20Turkey.pdf, 11 Nisan 2006.

NISTEP: �Science and Technology Trends-Quarterly Review April 2006 �,

(Çevrimiçi) http://www.nistep.go.jp/index-e.html, 24 Mayõs 2006.

OECD: Frascati Kõlavuzu, Çev. TÜBİTAK, TÜBİTAK Yayõnlarõ, Ankara, 2005.

OECD: Oslo Kõlavuzu, Çev. TÜBİTAK, TÜBİTAK Yayõnlarõ, Ankara, 2005.

ÖNER M. Atilla, ÖZDEMİR Gürsel: �Ulusal Yenilik Sistemleri�,

(Çevrimiçi) http://www.maoner.com/uys_uys.htm, 30 Mart 2006.

ÖZİLHAN, Tuncay : �Ulusal İnovasyon Sistemi�,

(Çevrimiçi) http://www.elegans.com.tr/arsiv/64/haber004.html, 26 Haziran 2006.

134

TAŞ, Ramazan: �AR-GE Yoğunluğu- Rekabet Gücü İlişkisi Açõsõndan Türkiye- AB

Karşõlaştõrmalõ Analizi�, (Çevrimiçi)

http://maliyesempozyumu.pamukkale.edu.tr/rtas.pdf, 22 Mayõs 2006.

TÜBİSAD: �E-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulu Bilgi Toplumu Stratejik Plan

Hazõrlõğõ�, (Çevrimiçi) http://www.tubisad.org.tr/images/w01.doc, 25 Haziran 2006.

TÜBİTAK: �Çevre ve Sürdürülebilir Kalkõnma Tematik Paneli Vizyon ve Öngörü

Raporu�, (Çevrimiçi)

http://vizyon2023.TÜBİTAK.gov.tr/teknolojiongorusu/paneller/cevrevesurdurulebilir

kalkinma/raporlar/son/CSK_son_surum.pdf, 23 Haziran 2006.

TÜBİTAK: �2004 Türkiye İktisat Kongresi Bilim ve Teknoloji Politikalarõ Çalõşma

Grubu Raporu:Ek I �, (Çevrimiçi)

http://vizyon2023.tubitak.gov.tr/haberler/dpt/Ek1.pdf, 17 Haziran 2006.

TÜBİTAK: �EUREKA Sanayi Ar-Ge Ağõ Desteği�,

(Çevrimiçi) http://www.TÜBİTAK.gov.tr/belgeler/brosurler/b1502.pdf, 5 Haziran

2006.

TÜBİTAK: �COST Programõ Hakkõnda Genel Bilgi�, (Çevrimiçi)

www.TÜBİTAK.gov.tr/uidb/cost.html - 7k, 19 Mayõs 2006.

TÜBİTAK: �Bilim ve Teknoloji Stratejileri: Vizyon 2023�, (Çevrimiçi)

http://vizyon2023.TÜBİTAK.gov.tr/organizasyon/btyk/kararlar/karar1/P2000-1/,

9 Nisan 2006.

TÜBİTAK: �12. BTYK Toplantõsõ�, (Çevrimiçi)

http://www.TÜBİTAK.gov.tr/anasayfa/BTYK_12_sunum_NY.pdf, 26 Şubat 2006.

135

TÜBİTAK: �Hakkõmõzda-TÜBİTAK Kimdir?�, (Çevrimiçi)

http://www.tubitak.gov.tr/hakkimizda/index.htm, 25 Şubat 2006.

TÜBİTAK: �Bilim ve Teknolojide Atõlõm Projesi�,

(Çevrimiçi) http://www.TÜBİTAK.gov.tr/btpd/btspd/atilim/ozet.html, 17 Şubat

2006.

TÜBİTAK: � 6. BTYK Kararlarõ�, (Çevrimiçi)

http://www.TÜBİTAK.gov.tr/btpd/btyk/btyk6.pdf, 5 Şubat 2006.

TÜBİTAK: �Türk Bilim ve Teknoloji Politikasõ 1993�2003�,

(Çevrimiçi) http://www.TÜBİTAK.gov.tr/btpd/btyk/BTYK1993�2003.pdf, 5 Şubat

2006. TÜBİTAK: �11. BTYK Kararlarõ�, (Çevrimiçi)

http://www.TÜBİTAK.gov.tr/btpd/btyk/btyk6.pdf, 5 Şubat 2006.

TÜSİAD: �Türkiye�de Ulusal İnovasyon Sistemi: Kavramsal Çerçeve, Türkiye

İncelemesi ve Ülke Örnekleri Özet Bulgular�, (Çevrimiçi)

http://www.TÜSİAD.org/haberler/basin/duyuruno377.pdf, 13 Nisan 2006.

TÜSİAD: Ulusal İnovasyon Sistemi: Kavramsal Çerçeve, Türkiye İncelemesi ve

Ülke Örnekleri, TÜSİAD Yayõnlarõ, İstanbul, Ekim 2003.

TÜSİAD: Türkiye�de Girişimcilik, TÜSİAD Yayõnlarõ, İstanbul, Aralõk 2002.

UN: �Millennium Project:Background Paper of The Task Force on Science ,

Technology and Innovation , (Çevrimiçi)

http://www.unmillenniumproject.org/documents/tf03edapr18.pdf, 27 Mart 2005.

136

SAYGILI, Şeref: �Bilgi Ekonomisine Geçiş Sürecinde Türkiye Ekonomisinin

Dünyadaki Konumu�, (Çevrimiçi)

http://ekutup.dpt.gov.tr/ekonomi/tarih/tr/saygilis/bilgieko.pdf, 9 Nisan 2006.

YAMADA, Hajime: �Science and Technology Basic Law�, (Çevrimiçi)

http://www.glocom.org/tech_reviews/jt_review/20010704_s6/index.html, 28 Mayõs

2006.

YÜCEL, Fikret: �5. Teknoloji Kongresi Açõlõş Konuşmasõ�, (Çevrimiçi)

http://www.teknoloji.org.tr/docs/Fikret_YUCEL_sunum.doc, 9 Temmuz 2006.

(Çevrimiçi) http://www.ttgv.org.tr/tur/01_neden_ttgv/11.htm#, 21 Ağustos 2005.

ZAİM, Mehmet : �Teknolojiye Sahip Olmak,� ASELSAN Dergisi, Mart 2001,

(Çevrimiçi) http://www.aselsan.com.tr/DERGI/mart2001/tek.htm, 21 Mart 2006.

(Çevrimiçi) http://www.focusinnovation.net/what.html, 21 Ağustos 2005.

(Çevrimiçi) http://www.tik2004.org.tr/birinci_kongre.php, 5 Ağustos 2006.

(Çevrimiçi), http://www.irc-anatolia.org.tr/web/makaleframe.php, 22 Temmuz 2006.

(Çevrimiçi) , http://www.bilimtarihi.gen.tr/?bt=9, 12 Temmuz 2006.

(Çevrimiçi) http://www.igeme.org.tr/TUR/sss/Bolum_XIV.pdf, 12 Temmuz 2006.

(Çevrimiçi) http://www.kobitek.com/makale.php?id=34, 6 Temmuz 2006.

(Çevrimiçi) http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/10002.html, 5 Temmuz 2006.

(Çevrimiçi) http://www.abofisi.metu.edu.tr/cost.htm, 2 Temmuz 2006.

137

(Çevrimiçi) http://www.deu.edu.tr/DEUWeb/Icerik/Icerik.php?KOD=10299,

2 Temmuz 2006.

(Çevrimiçi),http://park.org/Korea/Pavilions/PublicPavilions/Government/most/policy

e1.html, 9 Haziran 2006.

(Çevrimiçi) http://www.onlineopinion.com.au/view.asp?article=1369, 8 Haziran

2006.

(Çevrimiçi) http://www.sinanoglu.net/fikir_meydani/showthread.php?t=1778,

3 Haziran 2006.

(Çevrimiçi) http://www.kobitek.com/makale.php?id=57, 2 Haziran 2006.

(Çevrimiçi) http://www.mam.gov.tr/index.htm, 31 Mayõs 2006.

(Çevrimiçi) http://www.turkpatent.gov.tr/tpe/index.jsp?sayfa=141,

21 Mayõs 2006.

(Çevrimiçi) http://www.kobifinans.com.tr/article/view/64220.1.296, 23 Nisan 2006.

(Çevrimiçi) http://www.crdi.org/en/ev�30793�201�1-DO_TOPIC.html, 20 Nisan

2006.

(Çevrimiçi) http://www.cyberpark.com.tr/tr/default.asp?id=207, 15 Nisan 2006.

(Çevrimiçi) http://www.dpt.gov.tr/sektor/sektor.htm, 18 Mart 2006.

(Çevrimiçi) http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/ekonomi/sayi3/yeniekon.htm,

13 Mart 2006.

(Çevrimiçi) http://www.ibm.com/tr/services/bcs/cozum.html, 11 Mart 2006.

138

(Çevrimiçi) http://www.tideb.TÜBİTAK.gov.tr/sanayiarge_teblig.html, 4 Mart 2006.

(Çevrimiçi) http://www.TÜBİTAK.gov.tr/, 3 Mart 2006.

(Çevrimiçi) http://www.dtm.gov.tr/ihr/ihrstr/1teknolo.htm, 21 Şubat 2006.

(Çevrimiçi) http://www.iskur.gov.tr/mydocu/genelkurul/genelkurulkarar.html,

21 Şubat 2006.

(Çevrimiçi) http://www.tuba.gov.tr/yayingoster.php?yayin=program&forum=03,10

Ocak 2006.

(Çevrimiçi) http://www.dergi.org/122000/1201.htm, 12 Ocak 2006.

(Çevrimiçi) http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/sozbul.ASP?KELIME=teknoloji, 3

Ocak 2006.

.

139

.